ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

ΛΟΓΟ I ΥΠ ΕΡ ΤΩΝ

1ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ
Ί~Ι ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕκκΛΗΣΙΑΣ ι 54J

Έπόπιω
~-----
ΠΑΝ. Κ. ΧΡΗΙΤΟΥ, f<αθηγητήc: Πανεπιστημiοu
ΘΕΟΔ. Ν. ΖΗΣΗΣ, Καθηγητήc: Πσνεnιστημίοu

Έπ~μεληταί
~----- ",...
ΒΑΣ. Δ. ΦΑΝΟΥΡΓ ΑΚΗΣ. Δρ. Θεολογίαc:
ΕλΕΥΘ. Γ. ΜΕΡΕΤΑΚΗΣ. n. Θεολογiαc:

J2:f-6;29
~
~\

ΕΠΕ

ΠΑΤΕΡΙΚΑΙ ΕΙ<ΔΟΣΕΙΣ «ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ»

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1982
ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΕΡΓΑ

ΛΟΓΟΙ ΥΠΕΡ ΤΩΝ

1ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΚΕ I ΜΕΝΟΝ-ΜΕΤ ΑΦΡΑΣ I Σ- ΣΧΟΛΙΑ
Ύπό
ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Κ ΧΡΗΣΤΟΥ
·Καθηγητοϋ Πανεπιστημίου
 Ε I ΣΑΓΩΓΗ

Χρονολογική tάσις της ήσvχαστικijς εριδος

Δια την χρονυλόγησ1ν της ,ένάρξεως της ήσυχαστικης

ερ1δος δΊαθέτομεν τρεϊς 6:σφαλεϊς χρονολογίας- της συμμε­
τοχijς του Βαρλααμ εiς συζητήσε,ις με τους άνηrπροσώπους
του πάπα τον χειμωνα 1333-13..'34, της μεταβάσεως τούτου
εiς την Δύσιν 1.ωτα τας άρχας του 1339 καi της συγκλήσεως
συνόδου εiς Κωνστανηνούπολιν το θέρος του 1341. Τα λο1-
πα χρονολογικα δεδομένα δεν είναι αιφιβη, διο :κηi πα,ρα­
τηρεϊτω δωφορα χρονολογήσεως :κ,ατα τα δύο ετη μεταξυ
Schirό1, ό όποϊος τοποθετεί την Α' προς Άκίνδυνον έπ1στο­
λην του Παλαμα εiς το 1335, και του Meyendorff2, ό όποϊ­
ος τΟΙΠοθετεi ταύτην εiς το 1337.
Παρα:θέτομεν τας κυριωτέρας μαρτυρίας, έπi των όποί­
ων θα στηρίξωμεν την γνώμην ήμων. Ό Παλαμας λέγει
ε,ς τον θ ε ο φ ά V η ν, περιγράφων τα συμβάντα τον Ί­
ουνισv του 1341· «bτεi καi θεσσαλονrκεiς ανδρες παρfjσαν
oi. συνειδότες έξεταζομένης εη της άρχi'jς, δθεν ά.νεφάνη
προ έτων τεπάρων, δτε μηδε t\δη πω σχεδόν, ττου γης ή­
μεiς έσμεν' μηδε δια γραμμάτων έτύγχανεv ώμiληηκως ή­
μiν, τότε προ τοσούτου χρόνου πρός ηνα των έν ά.πλότηη
μοναζόντων ύπακοην αύτον ύπο:κρινόμενον, έκ τούτου τας
λαβας είψέσθαι των κατηγσρημάτων» 3 • Κατα ταυτα ή ερις
άνεφύη τέσσαρα ετη προ της συνόδου του 1341 :ίiτσι ηΊν

1. Β a r I a a m C a I a b r ο, Epίstole Greche, Palermo

1954, σ. 36. κ.έ.
2. G r e g ο ί r e Ρ a I a m a s, Defense des Saints
Hesychastes, Louvain 1959 σ. ΧΙΙΙ.
3. Θεοφάνης, PG 150,9136.
8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 9

ανοιξιν του 1337. 'Ολίγον προ του χρόνου τούτου ό Βαρλα­ H)U 1336. Εiς τας άρχας του φθινοπώρου του 1336 εiχε (J1ΤQ­
άμ, μη. ζνωρίζων ακόμη προσωπ1κως τον Παλαμαν καi μη λη IJ πρώrη προς Άκίνδυνον έΙΠ1στολή. Ή καθ'αυτο εριr,
αλληλογραφων μετ' αύ•του, έπεσκέφfJΙη άπλοϊκον μοναχον δια 11ρχ1σε τέσσαρα ετη προ τfjς ανοίξεως του 1341, δηλαδη την
να πληροφορηθfί περi της ήσυχασηκης μεθ:όδου. Προφανώς ανοιξιν του 1337, άκριβως οrε ό Βαρλααμ δια να μειώοn ΤΟ
είχε προηγηθfj ή ύπο του Παλαμα αποστολη της πρώτης κυρος του Παλαμα καi των όμοφρόνων του έκίνησε πολε-
προς τον 'Ακίνδυνον έπιστολijς. Εiς το ύπο· του Φ1λ0Θέου 1υκην κατα τfjς ήαυχαοτικfjς μεΗόδου, τfjς όποίας αντίλαλοι
συνταχθεv Έ y κ ώ μ ι ον σημειώνεται δη ό Παλαμας πα­ διατηpουνται εiς την δευτέ,ραν ,έπιστσλην του Βαρλααμ κα­
ρεμεινεν εiς την θωσαλσνίκην «τρεϊς ,έν1:αυτους δ λ ου ς», τα του Παλαμα, γραφεiσαν τότε ακρrβως. Βεβαίως ή άλλη­
πρiν έπιστρέψn εiς το 'Όρος•. Ά τυχως δεν γνωρίζομεν οίS­ λογραφία εΙχεν αρχίσει δίJο i1 τρεϊς μfjνας ένωρίτερον, αλλ'
τ·ε της έππροπijς τηύτης τον χρόνον, άλλ' εΙνω δυνατον i) φράσις «προ έτϊί1ν τεσσάρων». μη συνοδευομένη ι',πο έπφ­
να τον κα'θ!σρίσωμεν κατα nροσ~γγισ~ν. Δεδομένου 011 άπο ρήματος άκριβείας εiναι άπλως ένδεικηκή.
της ,έπιστροφης του Παλαμα εiς το 'Όρος μέχρι της 11ετα­
βάσεώς του εiς την Κωνστανηνούrrτολιν κατα το τέλος της 'Αφορμαι της εριδος
ανοίξεως ηJυ 1341 έμεσολάβηοαν .πλειστα δσα, ώς σύνταξις
'Η περ1 ήσυχασμου ερις ελαβε τόσην εκτασ1ν έντος ό­
του Άγωρειη~ου τόμου καi ύηογρqψη αύτου παρα των iθυ­
λίγου χρόνου ύΊστε οίJδεiς ανελάμβανε την εύθύνην τfjς
νόντων την μοναχικην πολπείαν, έπάνοδος εiς την θεσσα­
πρώτης αφσρμfjς, καθ' οσον μάλιστα ό πατριάρχης 'Ιωάννης
λονίκην, νέα nιθανη συνάντησις μετα του Βαρλαάμ, ύπο­
Καλέκας έ:πανειληJ~μένως ι':ξεφράσθη Εναντίον της ύποκι­
χώρησις καi ύπαναχuφησις του Βαρλαάμ, εκδοσις του Κ: α­
νήσεως θεολογ1κων έρίδων. Βραδύτερον διεξήχθησαν πολ­
τα Μα σ σ α λ ι αν ων εργου τούτου, εκδοσις της τρί­
λαi συζητήσεις δrα να ε{φεθfi ό ύτωκ1νητής· ητο ό Βαρλα,­
ιης τριάδος του Ύnερ των iερως ήσυχαζόντων,
c'ιμ iΊ ό Παλαμας; Ό Βαρλααμ έπεκ..αλεϊτο έπισφαλες 'αλ­
ιιι·ι{ικλησις ύπο του πατρι{φχου, δηλαδη γεγονότα μη δυ­
λσΑ1', στηρ1ζόμ·ενον είς νέαν εκδ,οσιν ηί'Jν πριίπων κατ1α των
νι'ψι·νιι νcι συμπτrεσθουν εiς χρόνον μικρ6τερον του πεντα-
ήσυχασιων συγγραμμάτων τσυ, άπο τα όπο!α εΙχον απαλε1-
111'1\'011, rΊ ,i;πισροφη εiς το "Ορος δεν υπάρχει τρόπος να
φθfj ai προσβληηκαi έκφράσε1ς. Δια προσεκηκης μελέτης
1111111 1)1·1110!1 11εταγεν 1 εστέρως του Δεrοεμβρίου του 1340. Έφ'
η,ιν εiς η1ν διάθεσrν ήμων nηγων δυνάμεθα να ·άνιχνεύσω­
1

,;. 111,· i,ι'· ι\ l lί1λαμας είχεν :ηδη παραμείνει εiς την θεοοαλο­
μεν την σεφαν τιί'Jν γεγονότων χωρiς ηολι,ν κίνδυνον ά­
,·iι· ιι,· φ,·ι',; ί·νrαιπους ολους, τφοφανως εΙχε φθάσει
στοχίας.
1 ,ιι,, 111 ,,i ι,',ν Λ, .. κl:111βρ1ον του 1337. Ή δευτέρα έπιστολιΊ
Ό Βαρλααμ ηλθεν εiς συναναστροφην με μερ1κους έκ
"Ι""· 111,· Ι\,φλιιι'ιιι ι·1χ,~ προηγηθij κατ' όλίγους μηνας, γρα­
των ήσυχαστων. Που συνέβη τουτο, εiς τον "ΑΘωνα, εiς
'Ι" Ι•ΗΙ 1110,1,· .. 1<: ιι\ \){μ,<; του 1337. Ή πρώτη έπιστολη προς
,ην Κωνστανηνούπολιν i1 εiς rην θεσσαλονίκην; Καi περi
,1"1" 1 ,11 'Ι iιι 111fψ11 ιψι'>ι; η'>ν Άκίνδυνον εΙχον σταλfj έ­
των τριων τούτων τόπων ι'Jπάρχουν μαρτυρίαι. 'Αλλ' ι,Jς
· '''1'11, 1""'· 1·111,1 ,ι'ι,: ι'φ,ιΊι; rου αύτου (τους, εiς απάντηο1ν
προς τον "ΑΟωνα ή μαρτυρία προερχομένη έκτου Φιλοθέου
ι '"" Ι" \ '" ,' "'"' " ' '" 1111'11 ων ϊ,νιnrιω,ν γραφε1σων είς τα τέλη

1 Ι 'ι, ι ·, 1 Ι ',/
10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

Σηλυβρίας, yράψαντοc; τον 1δ' αiωνaΊ εiνω ασθενής, καί, θητε{,οντα ί1ησκρ1νάμενος» 12 • 'Ως ό Καντακουζηνός, προσ­
μη επαναλαμβανομένη άπο καμpίαν αλλην πηyήv, πρέrπε1 παθ<εϊ και δ Παλανας να με1ώσ:rι την σημασίαν τfjς ήσυχα­
ν' δπορρ1φθfj. Φαίνεrαι δπ ό Βαρλαι'φ δεν έπεσκέφθη πο­ σπκfjς μεθόδου, περωρίζων η1ν χρfjσ1ν αύτης κυρίως εiς
τι'- το 'Όρος. Ό Φ1λ6θεος καθορίζει ιί,ς τόπον πpώ,της άνα­ τοι)(; 'απλουοτέpους' KQl 1J•ΠΟ δοκψασfαν.
στροφ.fjς νετι'ι των ιiσυχαστιίJν αλλσrε την θεσσαλονiκην καi Φαίνετα1 οη ό Βαρλααμ ό.πο περ1έρyε1αν θέλων να μάθη
αλλοτε η)ν Κωνσrανηνοίη10λ1ν", oi δε Παλαμας 1
καi Νεiλοr; 1(! κατα η1ν ήσυχασηκην μέθ:οδον έπλησίασεv άρχ1κως ε­
Κωνσrανηνουπόλεως", μόνον ηΊν Θεσσαλονίκην, η1ν όποiαν να, επεπα ηερ~σσοτέρσυς ήσυχασrάς. Βεβαίως ανθρωπος τfjς
φαίνεται εχων ύπ' Οψ]V καi ό Καντακουζηνός 9 • Το πιθανώ­ ίδικης του νοοτροπίας δεν ητο δυνατον να iκανσπωηθfi από
τερον λο1ΙJΊΟV 1:ίvα1 δη κατα πrιi;Ίτοv ό Βαρλαα11 έλαβε γνω­ δοα εμαΘεν, ιΊλλι'ι δέν εfχεν ό.ρχ1κως λόγους να προσβάλη
σιν της ήουχασπκfjς 11εθόδου είς την θεασαλσνiκην, συνέ­ το1,c; μοναχοΔς. 'Ότε βραδύτερον ηλθεν εiς ό.ντίΗεσ~ν με
·" ιοε δε τcις ερεύνας του προς δ1απίστωσιν της δ1αδό01εώr; τον Παλαμαν δια την εναντ1 TιlJV Λατίνων τακηκ1)ν καi την
1ης καi εις ηΊν Κωνστανπνούπολ1ν. δ1αλεκηκην νέθοδον, έηεκαλέσθη καi ηΊν ήσυχαστ1κη,ν πρα­
'Ο Καντακουζηνος iσχυρίζετω δη ή πράπη έ:παφ1Ί εy1- ξιν δΗΊ. να με1ώσ:rι το κυροc; του άνηπάλου του. Ουτως :ηρχ1-
νε με μαθ'ητευόuενον ήουχαστήν, ό όποiος εΙχεν εγκαταλεί­ σεν 11 ήσυχασηκη ερ1ς. Ai πριϊiτω ΘΠ1θέσε1ς του Βαρλααμ
ψει τον κόcη1ον, εν9α εζη μετα συζί1γου καi τέκνων, προ i:- εγιναν προφορικιίJς είi.ς διαλέξεις προς τους μαθητάς του καi
Έ;αμήνου1". Περi μεφαικίσκσυ όμ1λεϊ κα) αι'ηος ό Βαρλα­ εiς ουζηη1σε1ς. Oi γνώρψ01 του Βαρ:Χααμ λόγ~ω ήσυχαστα1
cι'Ι11, ίlJς J<J\'ΟυνείJοντος να nεp1πtσ:rι εις τας διδασκαλίας των δυσηρεστήβησαν. Ό Βαρλααμ ξκ-αμε δ1άκρωιν μεταξι, αιJ­
r)συχαστων, αλλα δηλώνει σαφως δη δεν ητο ουτcc; ό πρϊϊJ­ των και τiiiν αγραμμάτων μοναχων, δηλώνει δε δη οφείλει
τος μετα του ό:ποίου συνανεστράφη. προς τους πρώτους χό ρπας ήvαyκάσθη ομως να όνομάσπ
Ό Βαρλααμ λέγε~ οη έyνιίφ1σε ηολλοι'Jς ήσυχαση'ις «ήσυχαστας» δλους τους κατηγορουμένους δ1α να μη ανα­
KGJ <) Παλαμας δε βεβαιώνη τrJ ϊδ1ον· <ιΠpοσfjλθε μεν γάι1 φέρη αύτους Κατ' 0\ΙΟ]lα 1 '1 •
ΠΟ'] τι71v ή;ιετέρων, και τοίπωv τοΙς cιπλουσ;έρως, τον μα- Τέσσαρες ησαν oi λόy101 ήσυχαοται μοναχοί, τους όποί­
ους διακρίνει άπο τους αλλους Κ(μ προς τους όηοίους QIΠΟ­
λογεiται ό Βαρλα{ιμ· ό 'Ι γν6ηος, ό Καλόθετος, ό Δ1σί,πατος
Διάλογοc. κωδ. Πατμ. 366 φ. 404. Ή μαρτυρία είχε γίνει δεκτή
5.
καi ό Λσυκας.
υπό τοϋ Π. Ο ύ σ η έ ν σ κ η, Aphonskij Paterik, 1 Μόσχα
1890 σ. 346 καi Γ. Π α π α μ ι χ α ή λ,
6 Γρηγόριος ό Παλαμδc., Την δυσαρέσκειαv του 'Ι yνατίου μετέφεραν προς τον
Πετρούnολιc.·Άλε!Ξάνδρεια, 1913 σ. 26.
Βαρλαcιμ φίλω εκείνου, αύτος δε του εγραψεν έπ1στολήν,
6. Τήν Θεσσαλονίκην έν Βίψ Ίσιδώρου, εκδ. Άa. Πα πα δ ο·
π ο ύ λ ο υ Κ ε ρ α μ έ ω c.. Zapiski τηc. φιλολογικηc. Σχοληc. Πε· εiς τr)ν όποίαν, κατακρiνων την ιiσυχασηκην μέθοδον, ζη­
τρουnόλεωc., τ. 76, 1905 σ. 84, τήν Κωνσταντινούπολ1ν έν Έγκωμίψ,
τεi ά1πο τους νηπηκσυς να επ1δηίiκουν ζώωσ1ν «τσυ 1 έν ήμϊν
PG 151, 585 Α.
7. Θεοφ., 150, 913 Α. θείου»'Η. Ό Δω·ύπατος δσπς μετέφερε την έrηστολην ταύ­
8. Έγκώμιον, PG 151, 665. την. έrπέrιφ11νε την σκληρόtτητα τoiJ δφους, ό δε Rαρλαι'ιμ
9. «Ταϋτα δέ έπράττετο έν Θεσσαλονίκη Βυζαντ. Ίοτ., ε·κδ. Βόν·
νηc. τ. 1 ο. 544.
1 Ο. Αύτόθι. Βλ. καί Χριστοδούλου ( = Κσντακουιηνοϋ). Κατά Βαρ· 12. Ύnέρ iερωc: ήσυχαζόντων, 2, 1, 1.
λαάμ καi Άκινδύνου, πρόλογοc., PG 154, 696. 13. Βαρλαάμ, έπ1στολή Πρόc. Ίγνάτιον, Schirό σ. 323.
11. Έnιστολή πρόc. Ίγνάτιον. Schirό ο. 324. 14. Schirό, σ .318. (Αί δύο έnιστολαi έν Schirό IV καί V)
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 13
12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

τούς ώι: δωκηρύσοισντας τον νουν εγκλειστον εiς ΤΟ σωμα21 ,

εγραψε δευτέραν έπ1στολην προς τον Ί γνάηον, έπωνεη­
ώς άrπορρίmοντας το κυρος τfjς αγίας Γραφfjς, ώς άσχολου­
κι)ν δι' αύτον 1.ωi έτηκρπ1κην δια τους αδαείς μοναχούς.
μένουc; με έξεύρεοιν τεχνικών μέσων προς Θεώρησ1ν της ού­
Δεν ύπάρχουν στ01χε'ία δια v' άποφανΘωμεν περi του έαν
οίας του θεου, τέλος δε και ώς όμφαλοψ{1χους 22 , μωνομέ­
εΙνω ό αύτος με τον Ίγνάτιον Καλόθετον, ήγούμενοv τψ:
νους2" κλπ. 'Ισχυρίζετο δη κατείχε τετράδ1α των μοναχών,
μσν:ης του άρχαγγέλου Μιχα:ηλ εiς τον Βόσπορον 15 .
εiς τα όποiα περιείχοντο αi ~ανωτέρω αντιλήψεις, άλλ' ό Πα­
Ό Καλόθ'ετος πρέnε1 να ταυησθft με τον Ίω011φ Καλ6-
λαμας εiς τον δποiον έδειξε βραδύτερον τα τετράδια δηλιί1-
θετον, οστις ελαβεν έπίοης μίαν έn1στολην ,απο, τον Βαρλα­
νε1 δη ταυταJ δεν περιεiχον τωαυτα πράγμαrα, το μόνον δε
αμ περi του Θέματος. Κατήγετο άπο έπιφανεστάτην οiκογέ.­
οηερ περιεiχον ητσ ή ύ1ποτίμησ1ς της εξω σοφίας· «ην ουν
vε1αν της Χίου, εγροψε δε διcιφορα εργα κυρίως ύπερ τυυ
έν αύτοϊς έρμηνεfα των προφηηκων άποκαλύψεων :η μν{1μη
ήουχαομου 1 •. Άδελφος η έξάδελφος αύτου ητο ό ανωτέρω
ούδεμiα, περί τε ούοίας θεου ρfjμα ούδε εν, άλλ' δτι ούχ
μνη1ιονευΘεiς Ί γνάησς ΚαλόΘεmς.
ι'ι πολυμαJθής έσην ό τψ θεψ φκειωμένος, άλλ' ό δι' άρετ:ης
·,ο αναφερόμενος ,l:δω ώς ΔισίJπατος εJ:νω βεβαίως δ
κεκαθαρμένος των πα:Θων ιωi δια προαευχfjς έκτενους καl
Δαβiδ Δισύπαrος, προς τον δπο19ν δ Βαpλααμ εστε1λε δίJο
καΘορας τψ θεψ κο11.λύψενος καi δια τούτων τυγχάνων της
έπιστολάς 1 '. Ή σ:rκσγένε1ά του ητο κλάδος της οικογενείας
πληροφορίας καi γευόμενος των μελλόντων άγαθων» • Προ­
24

των Παλαιολόγων, συτος δε λόγφ της έπιφανους του κατα­

φανώς ό Βαρλααμ άπέδωσεν εiς τους μοναχους την κατα
γωγ:ης επαιξε σπουδαiον πρόσωπον εiς τας συζητήσεις. 'Ο
βογομηλ1κα πρότυπα πρόΘεσιν ύποτιμήαεως των Γραφών,
Παλαμας του εστειλεν έπιστολήν, σώζονται δε iδ1κή του έ­
ένQ'1 αύωl ι;πετίμων μόνον την έγκύκλων παιδείαν. Ό Βαρ­
πιστολη προς Νείλον Καβάσ~λαν περi τfjς αiρέσεως 'Ακινδύ­
λααμ π1θανως αντελήφθη την παρεξήγησιν καi βραδύτερον
νου13, iαμβικοv ποίημα περi τfjς διδασκαλίας του Παλα­
έξέσχωε με η'ις χεϊράς του τα τετράδιο.
μfi'" καi iστορiα της ερ1δσς 2 σ.
Ό Βαρλαάμ, βλέπων δη δεν ήδύνατο να πολεμήση μό­
Τον μοναχοv Λουκαν ό Βαρλααμ άποκαλει χρηστόν.
νος τας ήσυχασηκας τάσεις, μετέβη εiς την Κωνστανηνού­
Ai συζητήσεις καi ή αλληλογραφία δεν έλυσαν το πρό­
nολιν περi τα ,μέσα του 1337, δπου κα:[ήγγειλε τους μονο­
βλημα, καi ό Βαρλααμ έχισρησεν εiς την σύνταξιν συγγράμ­
χους ένύJπ1σν ιfjc. συνόδου· «πικρος αύτοΙς έπl συνόδου κα­
ματος έvαντίον ηυν 11συχαστων ·εiς το όποiον κατηγορεί αύ-
τέστη κατήγορος,, σϊιφαλοψίη:,ους άνtdμόζων αύ.~ούς» 2". Ό
ΠQΊ[Ηάpχης 'Ιωάννης Καλέκας, ανθρωπος με πολπrκα έν­
15.Βλ. J e a n Μ e y e n ι:! ο r f f, lntr·oduction σ. 99 σημ. 14. διαψέροντα, δεν ηύνι'~ε1 άνοκίνησιν Θεολογικών ζητημάτων,
16. Δ. Σ τ ε ρ γ ι ά δ η, τό χειρόγραφον Ί ω α ή' φ τ ο υ
ή όποία προσέθετε νέας συμφορας εiς τ~ν 'Εκκλησίαν καi
Κ α λ ο θ έ του, Έκκλησ. "Αλήθεια ΙV (1884) ο. 221 - 223. Ν. Βέη,
«Ίωσήφ Καλοθέτηc: καί άναγραφή εργων αύτου», Byz. Zeiι XVI 1
(1908) σ. 86. Ή "Επιστολή του Βαρλαάμ έν Schirό VII. 21. 'Επιστολή Πρόc: Δισύπατον, Schirό ο. 315.
17. VΙ καί νι 11 έν Schirό. . 22. Πα λα μα, 'Υπέρ των ίερωc: ήσυχαΖ:όντων 2 1, 1 έξ.
18. Κωδ. Madc. gr. 153, Paris gr. 1247. 23. Αύτόθι 133, 42.
19. Κίi)δ. Laud. 87. 24. Ύηέρ των ίερωc: ήσυχαΖ:όντων 2 3, 13.
20. "Εκδοθείσα ύπό Ε. C a n d a 1 «Origen ideologico del pa- 25. Πα λα μα, Β · πρόc: Βαρλαάμ 50.
ls.111ismo en un documento de Davίed Disypato», Miscellanea 26. · Α Ι< ι ν δ ύ νου, Πρόc: Καλέκαν, εκδ. Th. Uspenskij, Sinodik
Universidad Pondificia Comillas - Santader (1943) ο. 516 · 525 κα] nedjelju Pravoslavija, Odessa 1893 σ. 86.
Or. Chr. Per. XV (1949) σ. 116-125.
14 ΕΙΣΑrΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15

την αύτο 1κρατορίαν. Τη ουμβουλfi καi τσυ Άκινδύνσυ 2 6, έηε­ πολλ1Ίν σημαοίαν εiς ια ψυχοσωμαηκα μέσα προσευχης δ1α
τίμησε τον Βαρλααμ καi τον ήπείλησεν δη θα λάβη ]lέτρα τfjς στηρίξεως του ηι.ί}γωνος είc; το στijθος καi των τσ10ύ-
εναντίον του έcιν δεν 1ωταπαύση την πολεμ1κ{1ν 21 • Ουτος των 3 2, οπως δεν εδωσεν οϋτε ό 'Ακίνδυνος· «τά γε μην περl
έγκαταλείψας τr)ν θεσσαλονίκηv συνέχ1σε n'Jv ηολεμικήν, πνοης ... iσχυρίζεσθαι ουκ εχω περi τούτων ώς εχε1»"3. Τέλος
άποψείJγων την ηολλr)ν δημοσιότητα και δ1αδίδωv τα συγ­ έγκατέλε1ψε τr1ν κατηγορίαν καi αύτος ό Βαρλαάμ, ό ό,ποίος
γράμματά του εiς στενο·ν κύκλον μαθητων καi όπαδων rου'' 8 • αλλωστε έξ ,άρχfjς είχε χολωθfί περισσότερον δtόη oi μονα·
Ό Παλαμας είχε λάβε~ ένωρίτερον γνωσιν ηερi των χσi ήρvουντο να παραδεχθουν .καi αί1ων ώς 'Θεωρηηκον'
έπιθ!έσεων του Βαρλααμ κατά των ήσυχαστων. Εiς ηΊν δευ­ παρ' δσον δ1α η1ν μέθοδον καθ' έαυτήν.
τέραν προς αυτον έπιστολι)ν του Βαρλααμ συνεχίζεται Ι]
προηγουμένη συζήτησις περi αΗοδε11κηκου ουλλογ1σμου εi­ Τα συγγράμματα του Βαρλααμ
δη(ος δε λόγος περi ήσυχασηυν δf:ν γίνετω. Ό Παλαμδ.ς
ΊΙ μορφη καi ΤΟ περ1ε:χ:όμενον των ύπερ των rjσυχη­
δμως, οσης είχε λάβε~ αλλαc; πληροφορίας περi των έπ1Θέ­
σιων εργων του Παλαμα καθωρίσθη έν πολλοίς ά:πο τi1ν
σεων, έταράχθη (ΙΊΤΟ το όξυ υφος με το όποιον ό Βαρλαcψ
μελέτην των άνηiστοίχων εργων του Βαρλαά~Ι. Τα ερyα
άνωρεΙ τα ΘΠιχεφήματα, ώς λέγει, τα «σοφίσματά» του. ''Τ1-
ταυϊrα απωλέσθησαν, άλλ' oi τίτλ01 των είναι γνωστοll ά:πο
το ψυχrκως προητοφασμένος να εiσέλθn καi αίπος εiς τας
τας μαρτυρίας του Παλαμα καi των άναμαΘιέντων εiς η)ν
νέας συζητήσε1ς, δ10 δτε oi μοναχοi τfjς Θεσσαλονίκης, ίητο
f:ρ1δα, ΤΟ δε πεpηοχόμενόν των έν μέρε1 παρατίθiεται εiς τα
1iγέτην τον Ίσίδωρσν έζήτησαν την συνδρομήν του, οί'iτος
όντίατωχα iipyα του Παλαμii, δηλαδ:η εiς τα μέρη της δευ­
ηλeε και έγκατεσταθη εις ΤΙ)Υ ηόλ1ν των 29 •
τέρα{; τρ1άδος, ε'iτε αύτολεξεi ε'ίτε προσηρμοσμένον εiς η'~
Oi δύο ανδρες ουνεκρούσθησαν σκληρως ό Βαρλααμ εiς
ηλαfσων τfjς διαπραγματεύσεως.
μίαν σηγμr\ν εΙπε· «ταπεη1 ώσω τον ανδρα»"°, ό δε Παλαμας
Ό Meye11dorff, πρωτος ιυΗεiς έπi τα 'ίχνη των εργων
τον κατήγγε~λεν ώς άσεβiί κα αiρεηκόν. Πάντως :ηδη ri συ­
ωίπων του Βαρλαάμ, κατέληξεν εic: το συμπέρασμα δη ταυ­
(ήτηοJc; έτέθ'η έπi νέου έη]πέδου. Το κέντρον τfjς δ1αφωνί­
ια ηααν τρία·
αc: έτοηο0ετ1lf}η π\έον εiς τουτο· εiς το αν ή σχέσις θεοϊ,
Περl τελειότητας <'!νθρωπiνης 1ναi σοφίας κτίσεως.
καi άνΘριοπου είναι δυνατ:η καi αν το άνθρώπ1νον σωμα με­
Περi nροσευχfjς.
τέχn ησν πνευμαηκων άγαθων. Ή τοποθέ[ησ1ς αύτ:η δεν δ1-·
Περi φωτος 11 ηερi του φωτος της γνώσεως'Η.
κωολογεi λοηιον τας παλαιοτέρας έJππφίσε1ς έναντίον των
Ό τίτλος του πρώτου στηρίζετω εiς χωρίον τfjς δευτέρας
ήσυχαστων και ή οημερινη ερευνα προχωρεί εiς το εργον
τρ1άδος~:., δπσυ λέγεται· «ταυτα καl πλείω τούτων τωαυτα εν
της με περ1σσοτέραν κατανόηωνJ 1 • Ό Παλαμας δεν εδωσε
ιε τψ τελε1ότητος άνθρωπίνης καi σοφίας κτήσεως σποράδην
27. Φιλοθέου, "Εγκώμιον, PG 151, 5858.
28. "Υπέρ ίερωc: ήσυχαΖ:όντων 2 1, 2. 2 3, 77. 32. ·~πέρ ήσυχαΖ:όντωv 1 2 (τό μόνον μέχρι τοϋ 1959 δημοσιεu·
29. Φιλοθέου, Έγf(ώμιον PG 151,586. θέν τμημα τοϋ εργοu). Βλ. καί Meyendorff, Gregoire Palamas, Def-
30. Ά ,κινδύνου, Έπιστολαί, ,κωδ. Ambros, 29 φ. 67β. fense des Saints Hesychastes ο. XXVI 11 έ.
31. Βλ. π.χ. J. Η a u s h e r r, «Variations recentes dans
les ju- 33. Πρόc: Βαρλαάμ, Ambros, gr. 290 φ. ΊΟ.
gements sur la methode d" oraison des hesychastes» Orient. Chr. 34.' Gregoire Palamas, Deffense des saints hesychastes ο. XXVI 1.
Per. ν. ΧΙΧ (1953) σ. 426 έέ. 35. 'Υπέρ ήσυχαΖ:όντων 2 1, 38.

,~
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 17
16 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

γου, δεν άποδίδουν όλόκληρον το περιεχόμενον αύτου, άλλ'

εiρήκει». Ό Meyendorff πρώτον δεν έγραψε «κτίσεωc;>> άντi
αναφέρονται κυρίως εiς τα σημεϊα τfιc: δ~αφωνίας. Μολονίηι
«κrήσεως», δεύτερον δε f::νόμωεν δη πρόκεπω περi i:νιαiου
δε ή έομηνεία, την όπσίαν δίδει ό Παλαμας, άμφισβητεiται έ­
εργου, ένqJ ή φράσις <<εν τε» δεrκνύε1 δη ένταυθα iΞχομεν
νiοτε άπο τον Βαρλαάμ, αυτα~ εΙνω ά1φιβεiς, ώς δεικνύει ή
δύο εργα· το Π ε ρi τ ε λ ε 1 ό τη το ς ά ν Θ ρ ω π ίν η ς καi
παρουσία συγγενών χι·Jρίων εiς τας σωζομένας έπιστολας του
Π ερ i κτήσεως σοφίας. Δια νέας έξετ{ισεως των
Καλαβρου.
κεψένων καταλήγομεν εiς το συμπέρασμα δη τα ουγγρ,άμ­
Το τριπλουν τουτο εργον του Βαρλαάμ, ώς ιiπεδηλώθη η­
ματα τ,ου Βαρλαά:1, φερόμενα ύπο τίτλους ένίοτι:: έλαφρiίJς
δη άνιιηέρω. έξεδόθη δίς. 'Η πρώτη cκδοσ~ς, γενομέ\η το
δωφέροντας, ηοαv τα έξfjc;·
1337, δεν ητο γνωστη εiς ιον Παλαμαν εiμη μόνον κατ'
1) Π ε ρ i λόγω ν η Π ε ρ i γν ώσε ως η Π ε­
άηησιηάσματα, δι6η ό Βαρλααμ έφp6νησε να μη δ1αδοθfj
ρ i σοφίας κ τ ή σε ω ς 36 , το όποϊον άνεφέρετο εiς το
εύρέως το εργον του προς ηρόληψ1ν άνηδράσεων • Ή συγ­
39

γνωσ10λογ1κον πρόβλημα.
γένεια χωρίων rων έρωτήσεων, ai όποiω προηγουντω τGΊν
") '
;::, π ερ1 προσευχης - "π
η '
ερ1 τε λ ,
ε1οτητος
β1βλίων τiϊς πριίηης τριάδος του Παλαμα, με χωρία των δύο
ά ν eΡ ω η ί ν η ς η περi π ρο σ ε υ χ. fj ς κ α i τ ε λ ε Ι­
έιηστολϊίJν προς τον ήσυχαστην Ίγνάηον φανερώνει ποία
ότ η τος άνΘρ ωπί νη c;'", το όποϊον άνεφέρετισ εiς την
ητο 11 κατεί1θυνσις του εργου· ύβρισηκη κατα των μοναχών.
μέθοδον 1ψοσευχfjς καi τους έξ αi'nfjς πνευμαηκους καρπούς.
Μετα ΤΙ]\' ι'ινάγνωσιν της πρώτης τριάδος ό Βαρλααμ δ1ε­
3) Π ε ρ i φ ω τ ό ς 3S, το δποϊον άνεφέρετο εiς την δυνα­
σκεί1ασε το εργον, δημοσιεύσας αύτο εiς δευτέραν εκδσαιν,
τότητα Θέας του Θείου φωτος η του θεου-.
δι' άψωρέσεως των περισσότερον έπιΘεηκων η άνεπηυ­
ΕΙνω προφανες δη ό Παλαμας ήκολούθησεν εiς τα άνη­
χων cκ(()ράσεων καi προσθ'ή·κης άνωρούσης σημεία της πρuJ­
βαρλααμ1κα εργα του 11\ν τριαδικην δ1αίρεσιν του εργου του
της τριάδος του άνηπάλσυ του, ταύτην δε την εκδοσιν εχει
Βαρλαάμ, του όποίου την πρώτην εκδοσιν δεν εΙχε :μεν ϊδε1
{,π' οψ1ν ό Παλαμας κατα την σύνταξιν της δευτέρας τριά­
ό 1δ10ς έγνώριζεν ο)ιως έκ πληρσφορ1ων ηαρ' αλλων. Ai πα­
δος του. Περ1 τούτου Θα γίνn λόγος καi κατωτέρω.
ρα πόδας σημειωΗεiσω παραθέσεις έκ του βαρλααμ1κου ερ-
'Ο Βαρλαάμ, έπανελθwν άπο την εiς την Δύσιν άπο­
στολην κατα το 1339, ευρε η1ν δευτέραν τριάδα του Παλαμα
36. 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 1, 3 περί λόγων, 2 3, 78, περί γνώσεωc;,
2 1, 38 περί σοφίαc; κτήσεωc;. Παραθέσειc; τοϋ εργου αύτόθι 2 1, 4. 5. έκδεδομένην καi τα πνεύματα έξημμένα έναντίον του. Συνέ­
11. 13. 17. 19. 21. 23. 26. 27. 33. 34, 37. 2. 3, 71. 72. 73. 75 (=2 1, ωξε τότε ΤΟ σύγγραμμα Κατα Μασσαλιανω ν, του
34). 78.
37. 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 2. 4. 2 3, 1, περί πρcσευχηc; νοερδc;, ι'ητοίσυ την σύνταξιν εΙχε σχεδιάσει δτε άκ6μη εύρίσκετσ εiς
2 2, 16 περί προσευχηc;, Ί. Κ α λ έ κ α, Περί τοϋ τόμου PG 150, 900D, την 'Ι ταλίαν''°. Εiς τσυτο ό Βαρλααμ καθίσταται :ί1περασπ1-
περί τηc; εύχηc;, 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 1, 38. 2 1, 39, περί τελειότη·
τοc; άνθρωnίνηc;, · ι ω σ. Κ σ λ ο θ έ του, Πρόc; Καλέκαν κωδ. An- σπ1ς των όρΘοδόξων δογμάτων, τα όποiα έμφανίζει ώς κ1ν­
gel. 66, φ. 131a, 'Ακινδύνου, "Επιστολή πρόc; Βαρλαάμ, κωδ. κ1νδυνεύσντα άπο τοι1ς δηθεν μασσαλιανίζοντας μοναχούς.
Scor. Φ-111-111 (αύτόγραφοc;) φ. 230a, περί .προσευχηc; καί τελειό·
τητοc; (άνθρωπίνηc;). Παραθέσειc; τοϋ έργου 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 1, Το πεpϊεχόμένον του εργσυ, άπολεσθέντος καi τούτου, άνι-
4. 30. 37. 39. 2 2, 4. 8. 9. 11. 12. 13. 14. 16. 17. 18. 19. 20. 23. 26.
38. 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 3, 1, '1. Καλέ κ α, ενθ' άνωτ., περί τοϋ
φωτόc;. Ί ω σ. Κ α λ ο θ έ του, ενθ' άνωτ., κατά τοϋ θείου καi άχράν­ 39. 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 1, 2.
του φωτόc;. Παραθέσειc; τοϋ .i;ργου, 'Υπέρ ήσυχαιόντων 2 3, 1. 6. 7. 12. 40. Ύnέρ ήσυχaιόντων 3 1, 4.
14. 19. 47. 49. 50. 54. 58. 60. 61. 64. 76.
2
 18 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 19

χνεύσμεν δ1α των έξ αυ:ου παραθέσεων εLς την τρίτην τρ1ά­ Α' Τ ρ 1 ας
δα του Παλαμά καi ε:ι; αλλα κείμενα"'. 1. llερi λυσηελείας της εξω πωδείας
2. Περl κατοχfjς νου έντος του σισματος κατα Tl]V 1ιροσ­
Φιλολοyικη σύνθεσις του εργου ευχ11ν
3. Πεri θείου φωτος καi ιελε1όcι:ητος 43 •
Τα κατα τη,ν περιγραφείσαν κατάστασιν ουνιαχθένια Β' Τριu.ς
συγγρ~ψματα ύπο του Παλαμά εινω έννέα, ταξ1νομούμενα 1. Περι σωτη,ρicυ γνώσεως 1 • καΊ εξω πωδείας
εiς τρεiς τρ1άιδας εκδοθ'είυας κατα δ1αφόρους χρόνσυc;. Του­ 2. Περi πρσσευχfjς
ισ φαίνεται και εξ έσωτερικων μα,ρτυρ1uιν, τας άηοίας Θα έ­ 3. Περl iερου φωτύι;.
π10ημάνω11εv Κατα ΤΙJν εξέτασιν των εΠΙ μέρους τριάδων, Της τελευταίας τριάδος 1i σύνθεσις καθωρiσθη άπο υ')
μαρτυρεiται δε Κ'αi ύπr') του 61υyράφου Φ1λοθέου· «εννέα οίJγγραμα του Βαρλαcψ κ α Τ (( Μα. σ σ η λ 1 αν ω ν. δ10
·μi:ν συν oi πάντες όμου τψ σοφψ την1καυτα συντάσσονω1 ιωi αϋιη εΙνω διάφορος κατα την δωiρεσ~ν, συγγεν1)ς ο/υχ;
λόγω κατά τε των ψευδων λόγων καi τfjς δ1εστραμμ{:νης του καιr1 ΤΟ περιεχόμενον με τας προηγουμένας. Όλόκληρσς ~Ί
Βαρλαc'ιμ δόξης, ύηερ τfjς κατ' ει'Jσέβειαv δ' άληΘείας οiκε1ό­ ιρ1ας έπιyράφεται «πεpi Ηεώσεως», τα έm μέρουι; δε βιβλία
rερον εiηεiν μάλλον 1ωΊ των ταύτης τρc~φίμων, εiς τρεις iif:ν έχουν iδ1αηέρας έπιγραφάς.
δηΊ[Jημένο1 τριάδας είοί γε μην ού κατ' αύτο καi έπΊ τfjς αυ­ Το δλον σύγγραμμα φέρει εiς τα χεφόγραφα τον τίιλ,J,·.
τfjς όμσίως δ1α πiντων πάντες έκδεδομέ.νοϊ η γαρ αν ούδ' εiς «Γι! προς Βαρλααμ συγγράμμαω», άλλ' εiναι i1δη έπ1κpC1-
όριθμύν τε καl τάξιν ούτω διf~ρηντο· άλλα ηΊν μεν iεραν 11- : fστεροι; ό τίτλος «Ύ περ των iερως ήσυχαζόντω'>'».
ουχίαν όμσυ προiσταντσ πάντες και ίJJC: εiς σιωηδν αυη1ν Περi της λσyοτεχν1κfjς ύφfjς των εργων του αυτος ι1
τε ταύιην και τους καλως τε καl αξίως αίηην μεη6ντας ώσα­ Ι Ιαλαμας δεν εΙχ,εν ι1ψηλr1ν γνώμην, ώς παρετηρήσαμεν δ1.
νεi βλέπουσ1»'~. Το σχέδων της συvτcιξεως δεν ητο καθω­ iίλ:\α 1,είμενα, γραφfντα ι'Jπ' αύτου πpοyενεστέρωr., δικα:σ­
ρ1σμένοv ,έξ όρχfjς, άλλα καθωρίζετο rωρ~σταηκως έκ τfjς \ογr,ύμενος έκ,άστοτε δη έγκατέλε1ψε τος μελέτας περi η1ν
πορείας των συζητ11σεων. Ό Βαρλααμ εδημσσίευσε δύο εργu \οyογραφίαν άπο πολλου χρόνου. Οϋτω λέγει :καi πάλιν
περi το πρόβλημα· ε:ίς ΤΟ πρωτοv έξ αύτωv άναφέρονται ιί'ι .,i·κ πολλσυ μέντω της περi λόγους μελέτης καl φ1λοδημf­
61βλία τϊjς πρώτης καi δευτέρας ψ1άδος τσυ Παλαμα, εiι:; ω; άφι':μενος, ούδεv οΙον εi μη συν τύχη τσυτο ησισυμα:,
δε ΤΟ δεύτεpοv άναφέρσντω τα β1βλία της τρίτης τριάδος. :•ηί)~: ροδωνιαν άποδείκνυμ1 το βιβλίον 11 λύραν η σ::ιλπ1γyα,
Τα 616.λία των δίJσ πρr..ίJτων τριάδων εχουν πλήρη άνησιοι­ 1 οι"i ο 11εν εϋηχόν τι φ8'εγγόμενος καi τορόν, έκεiνα δ' ί,πϊ,
χfαν, καθ' δσον άνπκρούουν το 'ίδων εργον του Βαρλαάμ. , ιiς εύρύΘμου συνθήκης καl της τgΊv σχημάτων 1Jπαλλαγης
ί"ϊι πσ1!,:ίλωv των του τόνου κρουμ.άτων μίαν αρμονίαν έμ-
1ιι·λη ;..:εραννι',ς καi δ;cι πάντων ώραiζων τον λ6γον. 'Λτι1-
41. 'Υπέρ ήσυχαϊ:όντων 3 1, 10. 24. 25. 3 2, 4. 13, 21. 3 3. κι1i ycιρ χόρηεc; και όνομάτων κάλλη καi παρ1σότητες. οίον
2. 5: 6. 8. 11. 14. Γ' Πρόc: 'Ακίνδυνον 15. Τόμος Συνοδικός 1341
PG 151, 688Dέ.
42. 'Εγκώμιον PG 151, 588 D. -·------
43. Ό Παλαμδc: μνημονεύει τό βιβλίον τοϋτο μέ τόν οί,κεiον τίτλον 44. Ό Πολομδc: μνημονεύει τοϋτο μέ τόν οίκεiον τίτλον, αύτόθι
έν Ύπέρ ήσυχαϊ:όντων 2 3, 3. 2 3, 2 3. 51.
20 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 21
ανθη, τον λεφωνα των λόγων καταγλαfζΌυσιν· αΙς εi μι'] ι-.α­
Πηγαι του εργοv
ιαχρfjσθω δυναίμην, καίτοι καλλιρρημονεϊν έφίεσθω πεφυ­
κι;Jς, έναργες αν ε'ίη καi τουτο δεiγμα του προς ανάγκην,
Ή έπιχεψηματολογία του Παλαμα όδηγεi εiς τα έξης
ι'Ίλλα μr) προς έπίδειξιν ήμας έπi το λέγειν άφίχΘαι»"". 'Ο
συμπεράσματα. Ύ·πάρχουν δύο σοφία~, ή άνθρωπίνη καi ή
Ιlαλαμας ήγάπα την καλλιλογίαν, άλλ' άφου δεν ηδύνατο
θεία, των όποίων ή πρώτη εΙναι άπλως προπωδευηκη. δrα
νά προσδώσn έπαρκες κάλλος εiς τον λόγον, τούλ6.χιστον,
την δευτέραν. Της θείας σοφίας καθίσταντω 0001 πρίίπον
λέγει περαπέρω έπεδiωκε να φθάσn εiς το άνάλογον ϋψος
άναζητουν τον λόγον του θεοί}, τον περ1λαμβανόμενον εiς
των έννοιων, δπερ Οεωρεϊ «πρωτον κάλλος».
τι'ις Γραφάc;, καi δεύτερον δέχονται τον θεϊον φωησμόν. Κί,­
Εiς το άνωτέρω χωρίον λέγεται σαφως δη ό Παλαμας
ρ1ον μέσον προς έπ1δίωξ1ν του φωησμοϊί εΙναι ή προσευχί1,
{γραφε 'προς ανάγκην' καi OXl «προς έπίδειξιν', εγραφε δη­
iδfωc; ή τελουμένη έν ήσυχίc;ι σιωπηρι'ι καi νοερα προσευχή,
λαδη πc:ρ1σταηκως. Ό βωγράφος του ΦιλόΘεος περ1γράφει,
καθ' ην ό νους 'συνελίσσεται' έν~;ο,ς του σώματος. Κατα η)ν
πως 11δηγf1θη οi':iτος εiς την άπόφασιν να yράψn δια πρώτην
προσευχην είναι δυνατη ή Θέα του Θείου φωτός, το όποic;\ 1
φοράν, παρακινσύμενος ύπ' άδελφων μοναχών καi κατόη1ν
δt:ν εΙναι μεν στοιχείον τfjς σύσίας του θεου, άλλ' είναι οίJ­
όρ6.ματος. ΕΙδεν δη έκράτει εiς χε'!ραι, σκευος πλfjρες γά­
ση.ί1δης ένέρyεια αύτου. 'Η θέα του φωτος άποτελεi κύρων
λακτος, ΤΟ όποiον ύπερχειλίσαν έχύνετο, επεηα δε μετεβάλ­
παράγοντα άλλα συγχρόνως καi κί,ριον στοιχεiον τfjς πνευ­
λετο εiς οΙνον· έξέλαβε τουτο ώς σημείον δη πρέπει να ηρσ­
μα1.11κijς τελειώσεως.
:χωρήσn άnο τ<)ν ηΟικον λόγον, ΤΟ γάλα., εiς τον δογμαηκον
Φαiνεται έκ τούτων δη ή συζήτησις μεταξυ Παλαμα καi
λόγον, τον οΙνον. Καi ijρχισε να γράφn ένψ :ητο ηδη τεσσα­
ΒαρλαcΊμ, ή όποία εΙχεν άρχίσει ένωρίτερον, εiσήρχετο i\δη
ρακοντούτης1". Έξ αλλσυ ητο rΊναγκασμένος να έξαρταται
εiς νέαν φί1σ1ν. Κατcι την πρώτην φάσ1ν το άνηκείμενσν ?:-
GΠΟ Τα εpγα του άνηπάλου TOlJ, Τα ΟΠΟΙα αναιρεί βfjμα Προς
δόθη άπο τας συνεχ1ζσμέναc; έπi αiωνας διαπραγματεύσε~ι;
βfjμα, προς μcγάλην t3λάβην της συνΗέσεως των εργων του.
περi ενώσεως των δύο 'Ε·κκληωων καi :ητο δογμαηκόν· n'J
Ό λ6yος του Γρηγορίου εχει πολλα χαρακτηρισηκα του
nεpi εκπορεύσεως του άyίου Πνεύματος. Κατι'ι την παρου­
βυζαντινου κηρύγματος εΙvαι όρμητικός, δυναμικός, αυτο­
σαν φάσιν Τ() άνηκείμενον παρέχεται απο την πρακηκην
σχέδιος καi πλήρης έπαναλrιψεωv, άλλα εΙνω συγχρόνως
των ήσυχαστων μοναχών καi εlναι πνευμαηκόν· περi του
καi απερίτεχνος καi φυσικός. Είναι εϋλογον δη ή εκθεσiς
δυνατοϋ της θέας του θείου φωτός. Ή μετάβασις εiς η1ν
του ποικίλλετω με γραφικο. χωρία καi λεπουργικους στί­
vέαν αύ rην φάσ1ν έπραγματοποιήθη i1δη κατα την διάρκει­
χους, άλλ' έπίσης πλουτίζεται μl:: λόγια λαϊκα καi παροψίας.
αν ηίiν προηγουμένων συζητήσεων καi uπέβλεπεν άρχικως
Ό λόγος του Βαρλααμ είναι συστηματικός, νηφάλιος
είς την άνεύρεσrν νέων έπη:ειρημάτων ύπο των δύο άνη­
καi άνηκεψενικός, κατευθυνόμενος προς τους άνηπάλους
πόλων. Ένδιάμεσον στάδ10ν ύπfjρξεν ή συζή1ησις περi του
ι;Jς προς πλανωμένους- ό λόγος του Ωαλαμα εΙναι πολεμι­
γνωσ11ολσγ1κου προβλήματος καi iδιαιτέρως περi της θέσεως
κος καi ύποκεψενικός, κατευθυνόμενος ώς προς αiρεηκούς.
της δ1αλεκηκης μεθόδου εiς την θ'εολογίαν.
Ή έξέωσrς του περi τfjς θέας προβλήματος ήκολούΗησe
45. Ύπέρ ήσυχαϊ:όντων 3 1, 2. Πρβλ. Α · πρόc: Άκίνδυνον 14. την άρχ1κ1)ν συζήτησιν, ή όποία περιεστρέφετο εiς πλέον
46. "Εγκώμιον PG 151, 580.
περ1ωρ1σμένον Θέμα, το περi της ήσυχασηκfjς μεθόδου προσ-

..
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 23
22 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ευχfjς. Oi 11ουχασrα1 των χρόνων του Παλαμα είι; μίαν εν­ Θεων του μαθητου του Νικήτα Σ1ηθάτου 1 • καi παρα η\ν ά­

ι(Λοv προσηάβεων αιΎ ωσυyκεντρώσεως έλάμβανοv ιuρ10μέ­ ναμφ1σβήτητον αξίαν των συγγραμμάτων του, δεν κατέλα­

\ ηV οτάσιν, ι':ρρύΟμιζον δε και τας άναπνοας καηΊ την 01/ύ­ βεν άρμόζουοαν θέσιν εiς η)ν ουνείδησιv των μεταγενεστέ­

πηρα\' προσευχήν. Τσυτο l:φ:'ινη εiς τον Βαρλαίψ ιίJς τεχν,­ ρων θεcλόyων. Το ονοrμά του κυρίως συνεδέθη με συγγραμ-

κ,ον μέσον έκβ1αομου της χάρηος, δ110 ουτος άvτετέ(+η σφο­ 11άηον φέρον τον τίτλον Μέθο-δnς της iερας προσ~

δρως. Προς άπσλοyίαν ό Παλαμας 6φε~άσθη να οτραφfj δ­ ε υ Χ l] ς Κ Q 1 Π f) 0 Ο, 0 Χ l] ς 5 °, έν σχέσει δε προς τουτο

πίσω εiς τοιJς προγενεστέρους αiωνας, άπο τΟtJς όπσίσυς 0\- μνημονείJεΙ αύτον και ό Παλαμας ένταυθα απαξ, ένψ άπο
τλci έη1χεφήματα δικωολοyο:υντα τη,ν μέθοδοv. Ό 'ίδιος δεν το συγγpαμμάηοv φαίνεται ν' άvτλfj και άλλαχσυ ύλικόν.

,0{1νομεi τας πηγαc; της έπ~χεφηματολογiας του, άλλ' ή­ ΓΙ άντως τουτο δεν άνήκε1 εic τον Συμεών, άλλα προέρχεται

μϊiς δωκρίνομεν ταύτας ευ,κόλως. Πρωτον έπ1καλεiτω ηΊν rκ του ιy' αiωνος καi έκφράζετω ή γνώμη δη πιθανως έγρά­

ηραξιν δ1ασήμων άσκητων και Θεολόγων η'iΊν πλησ1εστέρων φη ύπο τσυ Νικηφόρου"' 6λλ' 'ίσως εΙναι όλίyον άρχωότε­

rτpcc; αύτοv χρόνων· δεύτερον ζητεi 11αρτυρίας εiς παλαω­ ρον του Νικηφόρου, όπότε δύναται να λεχθfi δη ουτος πιθα­

τέρουr; vηπηκο1'Jς συγyραφεiς άπο του' τετάρτου αiωνος τρί­ νιΤΗ; εισήχθη εiς τον ήσυχασιμον δι' αύτου. Φαίνετω δε υπ
τον προσηαιθiεi να κατοχυρώση ιην δ1δασκαλίαν του δσγμα­ i:γνιίψιζεν έπίσης καi τον Β ίο ν του Συμεών τον συντα­

πκϊί'Jς, κα rαφεύγι,Jν εiς την Κωνην Δωθήκην, τους μεγάλους yέντα ίJπο του μαθητου του Νικήτα Στηθάτου 52 • 'Απηχήσεις

Jωτέpω; και τά λεηουρy1κα κείμενα. Άλλ' ηδη r1 κατοχύ­ ι~κ του εοyου του τελευταίου τούτου περl ψυχης ει',ρίσκομεν

ριω1ς δεν όναφέρετcη εiς το σrενοv πρόβλημα περi της τε­ ,:~πίσης ,έvτcαυθα.

:cηκfjς μεθόδου nροσευχfjC:: το όnοiον, ώς έλέχθη εiς πρηη­ Ό Ι:ξ 'Ιταλίας Ν1κηφόρος κατέχε1 κ,εvτρικην Θέmν εiς τi1ν
γουμένην ειJ1ωφίαν, 1:λάχ~στα άπασχολεί τον Παλαμαν- ε­ i{t:λ1ξιν των r)ουχασπκων iδεων ,άπο του1y' αiωνος και έ­
πεκη:ίνετω εiς n1v δλην πνευμαηκην ,tμπεφίαν του μονα-­ ξης. 'Ο Παλαμας μας παρέχει ,trηανειλημμένως Ικανας ε'1δή­
χ,υ KGJ παντος χp;1σηανσυ εν γένει. οε1ς περi αυπ_;:,υ. «Νικηφόρου του η1ν καλην όμολοyίαν όμο­
Άνατρέχων εiς τc'ις ηηγας του ήσυχασμου'7, μνημονεί;ε1 λοyήσαντος και δι' αύτην ί,περορί.ςι: κατακρ1θέντος ύπο του
ι~Jί~ διδασκάλους της 11ουχασηκfjς μεθοδου τοι,ς Συμεα>ν τυν βrισιλεύσαντος πρίJηου Παλωολόγου καi τα των Λατίνων
Νέον θΞnλόγον, Ν1κηφύρον, θεόληπτον Φ1λαδελφείας, Άθα­ (fψσνήοταντος, Νικηφ6ρου του έξ Ί ταλων μεν ελκοντος το
\/101ον Κωνστανηνουπ6λεως, Νεiλον τον Ίταλόν, Σελ1ω­ γένος, καταγνόντος δε της έκείνων κακοδοξίας και τft καθ'
rην, ΆΗλίαν καi 'Αθαν6σων 48 • i)μας όρθοδόξφ προσχιιφι1σανrος Έ,κκληοίςι:, ος μετα των ηα-
·ο Συμειί1ν, σπουδαίος ηροωθ,ηη)ς τιuν μυσηκων άντι~ 1 ρίων άρvεϊτω καi τα πατρώα και την ήμεδαπ:ην της σφετέ­
λ11ψε,1JV και συyγραφεi)ς του Ια' αiωνος, παρα TI]V προσπά- ρας φιλ τέρας ήγεiτω .. κόν ταύτ:η yεγονΙJJς βίον μεν αίρεiται

49. Περί αύτοϋ Π. Χ ρ ή στου, Νικήτα Στηθάτου μυατικά αυγ­

γρά,μματα, Θεσααλονίκη 1957. Βίον Συμεών ύπό Στηθάτου έΕέδωαεν ό
47. Παρά τήν δχι εύκαταφρόνητον 616λrογραφίαν περί τό θέμα, J. Η a u s h e r r, Oriennt. Christ. ΧΙ 1, 1928.
ή όποία θά nαρατεθ[\ είc: τόν εiσαγωγικόν τόμον, ύπάρχει άκόμη πολύc: 50. 'Έκδ. έν J. Η a u s h e r r, La methode d' oraison hesycha-
χωροc: πρόc: ερευναν. ste, Orient. Christ. ΙΧ, 2, 1927.
48. 'Υπέρ ήαυχαζόντων 1 2, 12. Μερrκούc: έΕ αύτων μνημονεύε, 51. J. Hausherr, εργ. μν. α. 129-134,
κοί έν 2 2, 2 έΕ. 52. 'Υπέρ ήαυχαζόντων 1, 2, 12.
24· ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 25

τον άκρ1βέστερον, δηλαδή τον μονήρη, τόπον δε προς κατω­
κίαν τον της άγ1ωούνης, έπώνυμον έν μεθορίψ κόσμου κrι1
των ύπ<:pκοσμίων - 'Άθως αυτός έσην, ή τfjς άρετfjc; έστία
ένδ1αηασθrη προθυμηθείς ... καi τρόπον ύποτίθετω, δ1' ου ον
ro πολυπόρευτον καi φανταωωδες αύτου μετρίως συστείλει­
αν»53.Αi λέξε1ς του χωρίου τούτο).) έχουν έκλεγfj με iδ1αηέ­
rαν προσοχην ύπο του Παλαμα· ό Ν1κηφόρος, Ί ταλος καi
αϊπός, κατακρίνετω ίJπο του 'Ιταλου Βαρλαάμ, δ11iικετω ύnό
του Μ1χαr1λ Παλα11ολάγου λόγφ της άπομακρί,ναεως άnο τfiς
δυηκfjς 'Εκκλησίας, έγκαθ'ίσταται εiς το 'Όρος, το μεθόρων
ουρανοί, καi γης, το όποϊον περ1φρονεϊτω άπο τους άνηηου­
χαστάς. Εiς τον "Αθωνα δ Ν1κηφόρος είχεν iδρύσε1 'φρονη­
στήρων' καi είχε nεpi αύτον άφωσ1ωμένους μαθητάς, πpυ<;
τουι; οποίους απηύθυνε 1ωi την θεολογ1κήν του δ1αθήκην"'.
J:<:ic; τον Παλαμαν ητο καi δι' αλλοv λόγον άγαπητός δη εί­
χε ουντάξε1 καi εργον περi ·έκπορεύσεως του άγίου Πνεύ­
ματος κατα Λατίνων 55 , του όποίου 'ίσως μέρος δ1ατηρεϊτω εiς
J-εψόγραφα της Μόσχας 56 • Σπουδωότατοv έκ των έργων του
J\Τ1κηφόρου άπέβη το Ι1 ε p1 V ή ψ ε ως Κα1 ψ ιJ λα Κ
Κα p δ 10 57
ς , εiς ΤΟ όποiον ύηοδε1κνύονται μέσα προς ασκη­
σιν της προσευχfjς, κατσχυρούμενα δ1α ρήσεων πατερ1κυ1,·.
Ό Βαρλααμ κατεηολέμησε τό.ς όδηγίας του Ν1κηφόρου, τον
όηοϊον όνομάζε1 ε1σηγηη)ν της μεθόδου, άλλ' ό Παλαμας
τr:ις ύηερα:απίζετω λέγων δη ή μέθοδος παρεδόθη άπο τους
παλαιούς.
Τους δύο τοίιτους ανδρας ό Παλαμας όνομάζε1 'παλα1-
ους τίίϊν άγίων', άλλα καταφεύyε1 εiς την σύμφωνον πραf.ιν
Ύπέρ ήσυχαΖόντων 2, 2, 2.
53.
Κί.ίιδ. Λαύρ. 1626 φφ. 149 · 153.
54.
Α' πρόc: Βαρλαάμ. 17.
55.
Κί.ίιδ. Mosq. Syn. 208, ύπό τόν τίτλον Ύποθετικοί συλλογισμοί
56.
περί έκπορεύσεωc: άγίου Πνεύματος. Α. Δ η μ η τ ρ α κ ο η ο ύ·
λ ου, 'Ορθόδοξος Έλλάc:, Leίpzίg 1872 σ. 96 έ.
57. Φιλοκαλία τί.ίιν ίερί.ίιν νηπτικων, Βενετία 1782, σ. 869 έέ. PG
147, 945 · 966. Βλ. Ύπέρ ήσυχαΖόντων 2 2, 2.
κο1 αλλων συγχρόνων του, τών 'έφ' ήμwν', μνημονευΗέντι,n:
ijδη άνωτέρω.
-- Ό έ!< N1κaiac; θεόληπτος ( 1250-1325) 1',ηfjρξεν έκ των
σπουδαιοτέρων ηροσωπ1κοΙΙΊτων ηϊς έποχfjς του. Δ1αφωνήσας
προς την φ1λενωηκην ποληικην Μιχαηλ Η', έδηiιχθη σκλη­
ρως, ηναγκάσθη δέ, αν καi νυμφευμένος, να μεταβfi εiς δγ1-
ον 'Όρος" 8 δπcυ εισήχθη εiς τον r)συχασμον ί,πο του Ν1κη­
φόρου. Μετα την κατάρρευοιν τfjc; φ1λοδυηκfjς πολη1κfjς i->
τοnοθεηΊθη έηίοκοπος Φιλαδελφείας, άλλ' εiς η1ν δ1αποίμαν-
01ν της {παρχiας του φαίνετω οη όλίγας μόνον φροντίδας
κατέβαλλεν, άσχολούμενος με τr)ν δ1εύθυνσ1ν του δ1φυους
μοναστηρίου του φιλανθ'ρώπου Σωτfjροc; εiς την Κωνστανη­
νοίιπολιν. Έχεφαγι11γησε το,v ΙΤαλαμαν εiς τον άσκηηομύν,
ιί1c: και αλλα πρόσωπα, μεταξu των οποίων διακεκρ~μένην Θt-
01ν κατέχει ή θυγάτηρ του φίλου του Ν1κηφόρου Χούμνου
Εiρήνη Χούμη11να"". Πλην της πραγματείας Π ε ρ ί τ fj ς
l.: ν Χ ρ I σ τ ψ κ ρ υ η τ fj ς έργα σία ς" 0 , έξεδόθησαν ηδη
1'Tll cί\λα εργα αύτου, VηΠΤΙΚά, όμ1λί01, έrτιστολαί 6 1_
fj ς Ό έξ 'Αδρ~ανουπόλεως Άθανάωος έμόνασεν εiς θεσσα­
λονίκην, "Αθωνα, Ίεροοόλυμα, Λάτρον, Αύξένηον, πάλ1ν
εiς 'Άθωνα και εiς Γάνον. 'Η άντίθεσίς του προς την φιλε­
νωτικr'ιν πολ1ηκην έηέσυρε δrι;Jξε1ς εic; βάρος του, άλλα τέ­
λος cινfjλθεν εiς πατρ1αρχικον θρόνον. Ζηλωτης ώς ητο, 1Ίθέ­
λησε ν' άναμορφώοn τον κλfjρον καi την 'Εκκλησίαν, τα αύ­
στηρα μέτρα του δμως προεκάλεσαν άνηδράσε1ς, δ10 ήναγκά-
58. Φιλοθέου Έγκώμιον PG 151, 561 Α.
59. V. L a u r e π t, "Une prίncesse byzantίne au cloitro,,, E:chos
d' Orίent, 29 (1930) σ. 29 έ.
60. PG 143, 381 έέ.
61. Ύπό S. S a I a ν ί 11 e, Revue des etudes byzantίnes 2 (1944)
σ. 119-125. 5 (1947) σ.101-135, E:chos dΌrίent, 39 (1940-1942)
σ. 1 -25. Melanges J. de Ghellίnck 11,Gembloux 1950, σ. 877-887.
Κανών κατανυκτικός έν PG 143·, 403 έέ. Γενικωc: περί Θεολήπτοu βλ.
J. Gouillard, Theolepte de Phίladelphίe, Dict. de Theol. Cath. XVI
στ. 339 · 341. Βίος του ύπό Ν ι κ η φ ό ρ ο υ Χ ο ύ μ ν ο υ, εκδ.
J. F. 8 ο ί s s ο n a d e, Anecdota Graeca τ. V. Parίs 1833 σ. 183 ·
254.

--- ..... _
26'. ΕΙΣΑΓΩrΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ υ··

σθη δις y" c1πο)1ακρυνί:ιft του θρόνου (έπατρ~αρχευσε 1289-- ε1ς πρσyενεσ1έρας φάσεις ιfjc; χρ10ηαν1κfjς μυσηκfjς. Σχει1-

1293. 130;3-1310). Άπέθαvεν έκατονταετ.ης εις τι\ν μονi1v κiος δ Παλαμας παρα:πέμπε1 εiς τον Ίωάννην τfjς Κλίμακσr;" 7 •
Ξηρολύφου. Ό Παλαμας έyνώρισεν αυτον καl τον Θεωρεί λlολονόη δ Παλαμας τείνε~ ν' αποδείξ:η οη ή πραξ1ς.
ιlκ; όπαδυν ιfjς ψυχοσωμαηκfjς μεθόδου προσευχfjς καίτοι εΙ­ ιΊποη:λεi αρχαfαν παρϊιδοσιν, δεν φαίνεται καi δ 1δ1ος άπολ~,­
νω yνωοτον ίSη τα έ,δ1αφέροντά του i]σαν εξόχως ΚΟΙVω\'Ι~ ι ι,;ς βέβα;ος περ1 τούτου, δ10 και έπ1καλεΙτω το παράδε1γμα
62
κά • Σ,;_1(οντω πολυάρ1θμ01 έπωτολαί του"\ ιων
- .
cινωτερι:.J
/ '
J.ονον
,
μεταγενεστερων
' (-
ανορων.
-
Ό δ.λλος Άθ'ανάσ~σς εΙναι προφανώς ό Λεπαντρηνός'Ά, Καταφεί,yε1 κα1 εiς ά.rχωότερα όνόματα μυσωcων, άλ.λc'1

άρσενrάτης μοναχος του Αύξεντί_ου βουνου, εiς το όποϊον έ­ ,φίιττεJ τουτσ προς δ.1κα10λόγησrν καi ΟΧΙ προς έπ1βεβαίιω1 \'

μόνασαν καl αλλω ήσυχασταί, ό Νεiλσς''5, ό 'Ηλίας, ό Ν1κιS­ ιijς χρήσεως τfjς μεθόδου. Εiς το εργον κυρωρχεΤ το 0\Ο)Jα

δημος. Περi των αλλων δεν ύπάρχουν εiδήσεις 6.κριβεiς. π;υ Δ10νυσίου, ό δηοiΌς καi οταν δεν αναφέρεται είνω na-
'Η ηέθοδος την όποίαv έφήρμοζσν ΟΙ ανδρες ουτω, αλλω ΙHJV είς τος σελiδας του. Το ονομά του, συνδεόμενον προς
αύστηρότεrοv καi αλλοι μετρ10παθέστερον, είναι ή περ1γρα­ r r'J ιο11 ά;,εσnαγίτου μαθητου του Παύλου, ητο σεβαστον καθ'
φομένη εiς τα μνημονευθέντα εργα του Συμεών καi του Νι­ ίί\ους τcυς μέσους χρόνους, οχ1 μόνον εiς την Άνατολην
κηφόρσυ. Δεν γνυψίζω clν Ο' απσδι11σn καρπους ή εiς αυτην ιιλλι': Kl!l r·ίr; την Δύσ~ν, οπου εγινε γνωστον δκ'ι ]l•εταφρ~Ί­
6.ναζήτησ~ς στc:ιχείων 6.νατολ1κ:fjς άσκηηκfjς, 6.λλο. nάντως ο,ων τσϋ Σ1:ιίπου Έρίγενα. ΊΙ δ1άκρω1ς μεταf.1'1 καταφαη-
καταβάλλεται iiδη σχεπκ11 προσπάθεω , ή όποία δεν πρέπει
66 1,ηι; 1ωl αποφαηκfjς θεολογίας, προωθσυσα τον θεολcγ1κ'Jν
,·c: παρίδη Τ() γεγονος οπ σπέρματα τfjς μεθόδου ί,πάρχουν ι"ι y \ ι,);,Ί ικισμόν, ητσ iδ1αιτέρως αρεσrη εiς τους κίJκλους τfjς
ιΊ,"ιγεννήσεως και δ Βαρλαάμ, δε1νος έξηγητης του Δ10νυ­
62. Βλ. Μ. Β a n e s c u, Le patriarche Atha11ase ler et Andronic ιιίι:11. {(καμε κατt'1χρησ1ν 6.ναφορων εiς αυτόν. Δια TOUTO κα1
11 Paleologue, Bulletin Sect. Hist. de ι· Acad. Roumairne ΧΧΙ 11, 1
Bucarest 1942. R. G u i 11 a n d, "La correspondance inedite d' ι-\­ ι'ι Ππλαμας καταφεύγει συχνότατα εiς η)ν μαρτυρfαν τούτου
thanase, patriarche de Constantinople,,, Melanges Diehl 1, Paris Hj)(J(; 1ωτοχίψωσ1ν των ,απόψεών του. Βεβαίως δια να παiξπ
1930, σ. 121 · 140. Βίοc: ύπό Φιλοθέου εκδ. Ά. Ποπ ο δ ο·
π ο ι:, λ ο υ - Κ ε ρ ο μ έ ω c:, Zapiski Ί στορικοφιλολογικηc: Σχο· ι'ι σιηuς συγγραφευς το πρόσωπον του μάρτυρος ύπεp l((ι1
ληc: Πετρουπόλεωc: XXVI. 1905 ο. 1 - 51. .Ποράφρ. Δ ουκ ά κ η, ι tιJy δί,.cJ άνηπcιλων πpέηε1 κάπου να έμφιλοχωρfί παpεpμη­
Μέγας ΣυνοΕοριστήc:, Άθηνοι 1895 ο. 455 - 464 Βίοc: ύπό Ί ω ο ή φ
Κ α λ ο Θ έ τ ο υ εκδ. άρχιμ. Ά θ α ν α ο ί ο υ, Θρ9κικά, ΧΙ 11, \ΤΙη, δ1ι'.ι τσυτο δε εχε1 πράyμαη την σημαοίαν του το λεχθιν
1940 ο. 59· 107, έπανέκδοοιc: έv Άγιορ. Βιβλιοθήκr, XV (1950) [ί 11 ι:iς το βάθος ή ερις εΙνα1 6.yι}Ν δύο δωφωνοίJντων έξηγη­
ο. 109-141.
63. PG 142, 471 - 528. Γ ε ν ν ο δ ί ο υ Ήλ ι ο υ π ό λ ε ω c: ' (ι)V Τ(!)\Ι ερyων το\) Διονυσίου 68 ι δσον και clv τσυτο εΙνα~ {1-
Ά ρ α μ π α τ Ζ: ό γ λ ο υ, ΌρθοδοΕία 27 ( 1952) ο. 113 - 120, J ΙΙ'[>βσλ1κό\'. Ό Βαρλαο.μ διατυπώνων την θεολογ1κ{1ν του
173-179, 195·198. 28 (1953) ο. 5-10. Έπετ. Έταιρ. BuZ:. ΣrΊοu­
δων 22 (1952) ο. 227 - 232. γν,,.>ο:,c,λσyίαv βάσε1 της άποφαηκfjς του Διονυοί:::υ φρονc.ί
64. Πα χυμέ ρου c:, Άνδρόνικοc: Παλαιολόγοc: 1, 21 εκδ. Bonn ,; 1 1 01αδ11ποτε γνωσν: του Θεου εΙναι δυνατον να Ο]ΚΩδσμηfιfj'
ο. 59.
65. "Ιαωc: ό είc: Χούμνου Έγκώμιον είc: Θεόλ1πτον, Boissonade :·ϊ11 ιιjς yνιί.Jαεως ιων iεραρχ1κι'ί!ς τεταγμένων οντων, cιΑλ'
ενθ' άνωτ. ο. 217, Παχυμέρουc:, Μιχαήλ Παλαιολόγοc: 3, 21 ,;, , <Ίπωσδήπστε 11 cιΥαλογ1κη αύ:τη γνGm,ις θα εΙνα~ ]lόνην συμ-
εκδ. Bonn ο. 218 έΕ.
66. Ε. ν ο n I ν a n k a, "Byzantinische yogis?,, Zeitschrift deι·
deutschen morgenlίidi,schen Gesellschaft τ. 102 (N.R. ΧΧVΙ 1) 1952, 67. ΚλiμαΕ
27 PG 88, 1112C.
ο. 234 - 23-9. J. Μ e y e n d ο r f f, Gregoire Palamas, Deffense des 68. Μ ey e nd ο r
f f, Gregoire Palamas, Defense des saiπts
saints hesychastes σ. ΧΧΧΙ. Ό Meyendorff έ:κφρά(ει έnιφυλάΕεις, lιι',sychastes, ο. XXXV.

,l
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 29
28 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

nολλοi δέχοντ01 δη τας όμ1λίας του Μακαρίου εγραψεν ό μασ­

βολ1κή. Ό Παλαμας άvτrΘέτως θεωρεϊ την yvωσrv uJς εχου­
οαλ1ανος συγγραφευς Συμεών έκ Μεσοποταμίας, καίτοι ύ­
σαν ούσrώδη εννοιωv καi ούχi ώς συμβολrκήv, άποδέχεται δε
ηάρχουν ακόμη oi διαφωνουντες ώς προς τουτο. Πάντως
πλην αύτfjς KQJ αμεσον γνωσrν· «Καl αμεσΟΙ Και αύτοφανεiς
ένψ κατηyορεϊ τους ήσυχαστί:ις καi μασσαλ1ανους ό Βαρλαάμ,
θεοπτίαr τελουντω» 69 • Έπi πλέον προσδ.ίδε1 εiς την γνώσιν
δεν στηρίζει τi1ν κατηγορίαν εiς η)ν χρfjσιν του Μακαρίου,
και χρισηαν.1κον χρwμαησμόv ό όποϊοc έλλείπε1 άπο τον
τον όπciον καi αύτο,ς θεωρεi όρθόδοξον. Μασοαλιανοi έλέγον­
Διοvί,σrοv, οϋτω δε ένψ ό Δισvύσως εiναι ό περrσσότερον
το πλέον oi Βογόμηλοι καi ώς; συγγενεiς προς αύτους κατα­
παραηθ:έμενσς παρ' δσον οiοσδήποτε αλλος συγγpαφευς εi(;
κρίνονται ύπο του Βαρλααμ oi ήσυχασταί, σi όποiω άλλως
τα εργα ταυτα, δεν κατευθύνει αύτδς την σκέψrν του Παλα­
άποκαλουνται καi Βλαχερνiται έκ του Θεοδώρου, έφημερίου
μ'ί, άλλα μαλλον ουτος έρμηνεί,ετ01 κατα την σκέψΙV του
της έκκλησίας των Βλαχερνών κατα τον ια' αiωνα,
Παλαμα.
καταδrκασθέντος ώς Βσγομήλσυ. 'Η παράθεσ1ς έξ εργων του
Την δευτέραν θέσ1v ύ1ς προς την συχνότητα παραθέσεων,
:\ι1ακαρίου γίνετ01 κατα τα δί,ο τρίτα βάσει της παραφράσεως
πρuηηv δε ώς πρ.ος πΊν ούσ~ώδη επίδρασ1ν, κατέχει Μάξ1-
Συμεών του :V1εταφραστου 72 •
μσς ό Όμολοyητής. Χωρία του, ώς το «τον θεον διά τε της
'Ο 'Ιωάννης ό Κλίμακος δίδει ύλικον πρ·ος κατοχύρωσ1ν
ψυχfjς καi του σώματος φαίνεσθ01» 10 , έχρησiμευσαν ώς θεμέ­
ιης συνδέσεως σωμαηκων λεηουργrων μετα τfjς προσευχης,
λ10ν της έπ1χεφηματολοyίας του Παλαμα, ουτος δμwς κατα­
(ίJς το του χωρίου, «Ίησου μνήμη ,ιωλληΘ:ήτw τfj nvofi σου
φείyγει εiς αύτον καi προκειμένου ν' άντλήση αύστηρως δο­
καi τότε γνιί1οη ήσυχίας ώφέλε.ιαν» 7 3, προς τουτο δε χρησφο­
γμαηκα έη1χειpήματα άναγκαiα δ1α την δ1άκp101ν μετaξι, ΟlJ­
η01εiιαι καi ή δ1δασκαλία του Δ1αδόχου Φωηκfjς, καθ' i1ν 11
σίας καi ένερyείας. Περισσότερον δλωy των ερyων του Μα­
α1σθησ~ς της ψυχfjς εiνω μία, ό νους έηαισθάνετω της θείας
~ίμου χpησψοπωουνται τα Γ ν ω σ Τι Κ Q Κε φ άλ α Ι α και
χρηστότητος άρρήτως καi μεταδίδει καi εiς το σώμα έκ τηι;
π'> Περi άποριών.
01κείας χρηστότητος 7 1. Συνεχης εΙνω ή άναφορα και εiς 'Ι­
Καi εiς ίίλλας περιπτώσεις, άλλ' iδίwς εiς κατσχί,ρωσ~ν
σαακ τον Συρον 75 • 'Έργα δε του Εί,αγρίου χρησ1μοπο10υντω
της απόψεως δη καi το σώμα μετέχει τfjς πνευμαηκης έμπε1-
ί)ηο τα όνόματcι Μαξίμου καl Νείλου.
ρίας, καταφεύγε1 εiς τον Μακάρrον, τον τρίτον κατ' άριθμον
Τέλος ή αύΗtεντία των μεγάλων Καππαδοκων πατέρων
παραθέσεων συγγραφέα. Κατα την ψυχολογίαν αύτου ό αν­
ζητείται οχι κυρίως δ1α την εϋρεσ1ν μαρτυριών ύπερ ηiς
Θρωποc; παρίσταται ώς όργανικοv σύνολον ψυχfjς καi σώμα­
έπ1δόσεως εiς την θεωρίαν, άλλα δια την δσγμαηκην κατο­
ιος, μη δυνάμενον να δrασπασΘfi χωρiς εκαmον στωχεiΌν ν'
χί,ρωσ1ν ηί1ν ιΊπόψεwν του Παλαμα, iδίως δε των θέσεr.ίJν
όπσλέση τcις δυνάμεις του· «ή καρδία ήγεμονεύει δλου του
του περi δωκρίσεως κοσμ1κi'jς καi θείας σοφίας, περi δ1ακρ:ί-
όργάνου καί, έπαν κατάσχη τας νομcις τfjς ιωρδίας ή χάρrς,
βασιλεύει δλων τG,ν λογ1σμων καi των μελών- έκεi γάρ έ­
72. PG 34. Έν ϊψ τόμψ τούτψ εύρiσκεται καί ή δλλη συλλογή τοϋ
σπν όνους καi πάντες σi λογισμοi της ψυχfjς» 71 • Ό Μακάριος Μακαρίου.
Gεωρεiτω ύπο πολλών σήμερον ώς μαοσαλrανό,ς, η μαλλον 73. Κλίμα!Ξ 27, PG 88, 1112C.
74. Κεφάλαιά 25, Des Places σ. 97.
75. "Έκδοσιc: έλληνικηc: μεταφράαεωc: έργων του ύnό Ν ι κ η φ ό·
69. Ύnέρ ήσuχαlόντων 2 3, 29. ρο u Θ ε ο τ ό κ η, Leipzig 1770 καί Σ n ε τ α ι έ ρ η, Άθη­
70. Κεφάλαιο Θεολογικά 88, PG 90, 1168a. ναι 1895.
71. Όμιλία 15, PG 34, 589 Β.

..ι._
 30 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
σεως ουσίας καi έv1εργείας, περi έκφράσεως τfjς Θεότη τος
,,!C: φωτος κ.τ.τ. Εiς τους αλλους πατέρας ή άναφορα εΙνω
οπαν1ωτάτη, ώς ι::iς 'Ιω:ivνην τον Χρυσόστομο,ι, 'Ιω:Ίνvην
τον Δαμασκηνόν, 'Αθανάσ10ν, Άνδρέαν Κρήτης κni ΚίJρ1λ­
\ον 'Αλεξανδρείας.
'Ενίοτε χρησψοπωουνταr καi στίχοι ϋμνων των άχολου­
Θ1ων τfjς Μεταμορφώσεως, της Ά ναλήψεως, του Εύαγγελ1-
ομου, της Όκτα:ήχου καl της νεκρωσίμου.
'Εκ ιωv ερyων των μνημσνευΘιέντων α\'ωτέρω cινδρωv,
ισς καi εκ ηίJν άκολουΘιων ό Παλαμας παραθέτει αφθονα χω­
ρία ενrος του κειμένου, ενίοτε ά.ναφέρων ά.κρ1βως σύγγραμμα
ιωι κεφάλωον, συνηΘΘστερον άναφέρωv μόνον το ονομα τοί)
συγγραφέως, OXl σπανίως δε εiσ:Ίγων μόνον δ1α του «φησί»,
δπερ 1εξόχως δυσχερώνε1 η\ν 6.ναζήτησ~ν τfjς πηγfίς. Ταύτην
δυσχεραίνει επίσης καl το γεγονος δη συχνάκις ό Παλαμάς
παραθ'έτε1 ελευθέρως τcι κείμενα, ώς εαν εγραφεν έκ μνήμης
i1 ά1ς εαν ηθελε να ένσωματώσn ταυτα εiς τα iδ1κά του γρα­
πτά. 'Ο Meyendorff άνευρε τα πλείστα των χωρίων, μερικcι
δε {:κ των μη άνευρεθέντων ύπ' αύτου 6.ν1χνεύσαμεν ήμεϊς.
Πλ11ν της τ01α{ηης χρήσεως των ηηγων ό Παλαμας KQH1
παλαιαν συνήθiε1αν παραθέτει εiς το τέλος βιβλίων συλ\ογcις
πaτ,ερικων άπσσπασμάτων εiς ενίσχυσιν των άηόψείον του. Ή
r:iς το τέλος του πρώτου β1βλίσυ τfjς πρώτης ψ1άδος ουλλοy1Ί
προ[ρχεται εκ της χεφος του Παλαμα, τον όηοiον εύχαρ1οτεi
δ10. ταίηην ο άποδέκτης 7 6, τ01αυτω δε συλλοyαi Δναyγi':λλον­
τω καi εiς το δεύτερον καi το τρίτον βιβλίον τfjς tδίας τριάδοc;,
άλλα δεν δ1εσώθησαν 77 • Τ<\ τρίτον βιβλίον της δευτέρας τρ16-
δσς άκολουθεiται άπο έκτzνις χωρίον του Χρυσοστόμου. Κα­
rϊι τοι'Jς κώδικας Vatίc gr. 1711 καi Sinait ψ. 1671 το δε.(J-
1?pον υιβλίον ιfjς τρίτηc; τρ1{1δος άκολουθε'ίται απο συλλογην
χωρίων εμμέσωc; σχεηζο11έ.νων με τα προβλήμαπι του έργου.
2 έρώτ. Πλήν ένόc: χωρίου άποδιδομέ-
76. 'Υπέρ ήσυχαΖ:όντωv
νου είc: Γρηγόριον Νύσσηc:.
77. 'Υπέρ ήσυχαΖόντων 2, 12. 1 3, 52.
ι
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 31
Πρσφανωc; rι;::~όκπτω περi προσθήκης έφ' δσον μάλιστα έλ­
λε1πε1 απο τους αλλους κιίιδικας.
Ή πρώτη τριας
'Ως ελέχθη ανωτέρω, μετcι τας ηρώτας έη1Θέσε1ς τοϋ
Βαρλαϊι;ι κατcι του ήουχασμοϊi, μοναχοi τfjς Θεσσαλονίκης
1:(11τησαν η)ν ι':ηικουοίαν του Παλαμα, πρωτοστατουντος τοϋ
- [σ1διί1ρου, μ~τέπεπα ηατρ1άρχου Κωνστανηνουηύλεως. 'Ο ά­
γωpείτης μοναχοι; ηλΘιε προΘί,μως εic; την θεσσαλονίκηv δ­
η~ υ εφρόνησε να συναντήσrι αμέσως τον Βαρλαάμ, δ10. νc
ι tN c11ωτρέψn cιηο τας επ!Οέ:σε1ς του 1S. Ό Καλαβρος του ϊ­
δε1(ε οημε,ιίισε~ς μο,·αχα>ν περi 11συχαστηο1ς έμηεφίαc;, εiς
ιr'Η; δrωίαc; ϋμως ό Παλαμας δεν εί'iρε τίποτε περi θέας καl
ουσίας του f)εου καi μόνον εί'iρε λεγόμενον δη η)ν οiκείω­
οι ν προς τον θεον δεν φέρε~ 11 πολυπάθεια άλλ, ή καθαρ6-
ι ης και ή πρσσευχή 79 • Τι'ιc; σημε~ώσεις αύ,ταc; εξέσχισε βρ'1-
δίηερσν δ Βαρλαάμ.
'Ο Παλαμσς εγνώρ1ζεv δn :ηδη ό Βαρλααμ είχε ουντ;J­
(ει ουyγf)άμματα κατι'ι των ήσυχαστων, τα όποiα κα1 άνεζήτει
rΊλλα δεν εϋρ101<1ε, δ16η ό συγγραφεύς των δεν τα παρέδ1δεν
('!J!I] μόνον εiς τους όπαδούς του και έξώρκιζεν αύτσυς \)(!
111'1 τα εγχειρίσουν ΠΟΤΕ: εiς ήσυχαστάς 80 • Οϋτω δεν :ηδυv11θη
11ϊ-v ιφΔc; το ηcφον να μελετήση τα συγγp,άμματα ταυτα ό Πα­
\rψας, άλλ' εφ' δσον ό άντίπαλος των μοναχίίiν συνέχιζε ηιν
11ολεμ1κήν του παρcΊ τι'ις συμβουλάς, :ι'1ναγκ6σθη \'α επέ}.lβη
~:Ις n'iν 6.γωνα καi να yράψn την πρώτην τριάδα. 'Έπραξε του­
' ο μι': ηολλ11ν στενοχωρiαν, διότι κατα βάΘος εξετίμα καl :η­
γϊ~πα τον Καλαβρόν. «Τίς γαρ ούκ αν πάθω υΊν ψυχr'1ν, οϋτω
:;u\υν μι':λος της 'Εκκλησίας νοητωc; όρων ταίηης άπορρη.
78. Φιλοθέου Έγκώμιον, PG 151, 586. Βίοι::. ΊσιδιίJρου, εκδ.
Π α n α δ ο n ο ύ λ ο υ · Κ ε ρ α μ έ ω c: ο. 85. Γ' Πρόc: Άκίν·
δυνον 18.
79. Ύnέρ ήσυχαΖόντων 2 3, 13. Βλ. καί άνωτέρω.
80. 'Υπέρ ήσυχαΖόντων 2 1, 2.
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 33,
32 !:ΙΣΑΓΩΓΗ

νε1, διόΤΙ: το παθητικον τfjς ψυχfjς, έπαναστάν, διέστρεψε τας

γνύμενον; 'Έγωγ' συν έnl τοσουτον ο:ίδα δ1' αύτο τουτο ηΊν
ί:ν ήμΊν εiκόνας καi άπεμάκρυνε το δ10ρατικον της αρχετύ­
ψυχr'1ν δηχΘεiς την ar)XήV, ώς μη αν πιστευθfjναί TJVI δοκεiν
που κuλλονης' 1 • Προς έπαναφοραv απαιτεiται σοφία, καi ιο
έφ' δσον εiπόντα. Και τον πόνοv δ' οσον ύπέσrην γράφων ...
πρόβλημα εΙνω: ποία σοφία; Διόη υπάρχουν δύο σοφίω.
οί.,χ ί,περ των τJ1ν ήσυχίαν άσπαζ9μ€νων μαλλον ι',πfjλθον 11
ή του κ6σμου καi ή θεία. Τουτο στηρiζετω εiς τα λεγόμενα
τούτου προς δν ai αν11Ηέσε1ς εiσίν» 81 • Γράφων, έπόνεσε πε­
TOL' Παύλου, «δς έγεννήθη ήμiν σσφία άπο θεου» καi «Δv
ρωσότερον δ1α τον Καλαβρον παοα δ1α τους πολεμουμένουι;
τϊ1 σοφίQ. του θεJυ διu υϊς σοφίας οί•κ εγνω ό κόσ[-:ος τσν
μοναχούς. ΣυμφάJνως πρ,ος τον χρονολογ1κον 11μωv καθορ1-
θεόν» 8 5, κα1 προσελκύει :διαιτέρως την προσοχην του συγ­
σμον ή πρώτη τρι.ας του "Υ π ε ρ ή σ υ χαζό ν τ ω ν συνε­
γραφέωςQ0. Δι::,v είνω δε άηλως δ1άφορσς ή παρα της εξω παι­
τάχθη εiς τας αρχας του 1338, όλίγους μηνας μετα την είς
δείας γνα}ωc;, άλλ' εΙναι καi αντίθετος «έναντiως πρϊ,ς τr1,·
την θεσσαλονίκην αφ1ξ1ν του Παλαμίi (τέλος του 1337)
82
•
i'ιληθη και πνευματικην δ1άκεηαι γνωο1ν» 87 • Ταυησμυς τιi1,,1
Χωρlς ν' άναφέρη καν τον Βαρλαάμ, άπευθύνετω προι;
δύο γνίοσεων εiναι απαρ6.δεκτος, δπως εΙναι έηίσηc; καi rΊ
αύτοv καl αύτοv πολεμεi. ~1άλ10τα θέλων να φανft καl εiς
ηαραβσλrJ του κλασικου 'γνώθι σαυτον' πρ,ος το χρωτιανικϊ.>ν
τα γραπrα δη κατόπιν παρακλi1σεως ι::iσfjλθεν εiς τον άγαι­
'πρόσεχε σεαυημ'. Διάκρισιν δύο γνώσεων ειωμνον και ηα­
να, εβαλεν ενα μοναχον να έρωτήση σχεηκως, ωστε τα τρία
λωότερω ασκητικοί· «δηη) γνω01ς», ελεy,εν ό Μάξιμος. 'Αλλ'
ταυτα βιβλία ν' άποτελουv άπαντήσεις εiς παρατιθ:εμένας Ζ.­
iδίως διπλην γνώσιν διέκρ1νον ώριισμένω αρωτοτελικοl θεο­
ρωτήσεις.
λόγο~ τfjς Δύσεω.ς κατα τον 1γ' αiωνα. Τωαύτη διάκρ1ως άπε­
Το θέμα του πρώτου βιβλίηυ στρέφεται περl την 6.ξωλό-
δίοετο εiς τον Σιγερ έκ Βραβάνδης, δι' :ην κατεκρίθη το 1277,
γηωv της εξω πωδείας. Πολλσί, δηλαδη ό Βαρλααμ καl oi
καl ε:ίς τους περl τον 'Όκκαμ Θεολόγους. Ύπάρχει ή έξϊjc;
όπαδοί του' ελεγον δη χωρlς παιδείαν και φιλοσοφίαν οiαδ11-
δ;αφορα αντιλήψεως· κατα τους σχολαστηωυς αi δύο γνώσε1c:,
ποτε ήθικη καθαρότης καl άγ1ότης δεν εiνω άρκετη δι' απαλ­
Ι] φ1λοσοφ1κ1) και ή θεολογική, δύνανται να εχουν κοινον
λαγr1ν έκ τfjς αγνοίας.
άνπκείμενον, τον Θεον έπl παραδείγμαη, καi δύναντω έπί­
'0 Παλαμας απορρίrηε1 το,ν iσχυρ10μόν. "Αν εΙχον οϋτω
οης να καταλήξουν εiς iδωίτερα διάφορα συμπεράσματα, τcι
τα πράγματα, αν δηλαδη «έκ τfjς εξω παιδείας ΤΟ κατ' εiκόνα
όηοΊα θα ε:ίνω αμφότερα όρΗά. Κατέληγον δηλαδη ουτσι cιπο
τον ανθρωπον εύρεiν καi iδείν εσην, ώς τους χαρακτfjρας
ι~'1ν άπλfjν γνώσιν ε:ίς την διπλfjν αλήθειαν. Ό Παλαμας δί­
έπi το κρεiττον μεταρρυθμιζούσης καi το σκότος τfjς αγνοίας
δει διάφορα αντικείμενα εiς τας γνώσεις· έργον τfjς φιλοσο­
έξαφούσης της ψυχης, oi καθ' 'Έλληνας σοφοi Θεοε1δέστερ01
φίας εΙνω ή yνωσ~ς των όντων, ή δε γνωαις του θεου εiναι
αν εΙεν καi θεοπηκάπερω», Θα εiνω δηλαδη oi ελληvες συ­
έργον της θεολογίας. Οϋτω, αν αi δύο σοφίαι καταλήξουν εiς
φοi θεοπηκώτερω των πατριαρχών και των προφητών' oi
δ1άφορα συμπεράσματα, ταυτα δεν θα έπιβάλουv αναγνώρι­
πλείστοι των όπο1ων :ησαν άγρσiκοι""· Τουτο ομως δεν συμβαί-
(Ηy διπλης αληθείας, ·έφ' δσον τα άνηκείμενα παραμένουν
81. 'Υπέρ ήσυχαϊ:όντων 2 1, 40. διάφορα. 'Ενιαχσυ όμιλεi περl δύο αληθειών άντi γνώσεων.
82. Πρβλ. Ο. S t a π ί I ο a e, Viatsa si ίr,vatsatur~ι Sfaritιιlni
Grigorie Palama (seria teo;logica 10) Sibiu 1938 ο. 29. J. Μ e-
84. 1, 1, 3.
y e π d ο r f f, Gregoire Palamas, Defense des saints hesychas·:es 85. Α. Κ ο ρ. 1, 30. 1, 21. Ai παραθέσcιc: κατό τόν Παλαμδν.
σ. χιχ. 86. 1, 1. 17. 87. 1, 1, 10.
83. 1, 1, 4.
3

1
34 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Κατα ταυτα ό Παλαμας δεν έμποδίζε1 την ένασχόλη01v
με τηv φ1λοσόφίαν. "Αν έπηίθεται κατ' αύτ:ης, άναφέρετω
εiς ι,aς κακας πλευρας αύτ:ης- «ού γαρ, περi φ1λοσοφίας ήμε:ϊς
απλως λέγομεν QTTQ λέγσμεν νυν, άλλα περi της των τ01-
ούτων φ1λοσοφίας», δηλαδη περι της μυθολογ1κfjς καi τη(;
εiδωλολατρ1κης φ1λοσοφίας 8 8. Ή. ένασχόλησ1ς με η1ν φιλο­
σσφίαν καi n1v έπισrήμην είνω χρήσιμος iδίως εiς τους έ­
κτι')(; του μοναχ1κου βίου· γυμνάζε11 καi όξύνει τους όφθ,αλ­
μους τfjς ψυχfjς 8 9, άλλα δεν πρέπει να καταλαμβάνn αυτη την
ψυχ1\\' μέχρι και του γήρατος- μόνον Ο πονηρο·ς ύποβάλλε1
το1ουτον ζfjλον, ι'ι c'ιποίος έμποδίζε1 την •έπίδοσ1ν εiς την 6-
ληθ1ν1~ν γνGΊσιν, την εϊσοδον εiς την ψυχ11ν του φόβου του·
θεου • Oi σοφοi του κόσμου εΙνα1 μωροί, ώς λέγε~ δ Παυ­
90
λος και ιίκ; ί-ίλλωστε παραδέχετω ό Πλι'πων, άποκαλών αύ-
1 σι'1ς «μεμην6ιcις» 1 ", δια τουτο δέ πολεμουν τας μυσπκας ένερ­
yείας rου πνεύματος 02 • Ό Παλαμας ,έπαναλαμβάνε1 τον iσχυ­
ρωμον του, Ίππολύτου, ΟΤΙ ολαι αi αiρέσεις εχουν η1ν ρί(αν
των εiς την φιλοσοφίαν9 ". Άλλα καi δταν καλως χρησιμοποιfj­
ιαι αυτη, οταν δεν όδηγfi εiς παραπλανήσεις, δεν δύνατα~ να
όνομασΗrΊ κυρίως καλόν, δ1όη τα κυρίως καλα στέλλονται
ανωθ<εν, ένψ αύτη εΙναι χάp10]1.α <,φυσ~κον J(Ql μη ανω3εν
κα ταπεμφθ'έν~ 94 •
'Α ντi τfίc: ένασχολf1σεως αύΪτfίς έπωφελεστέρα είναι rι
'έργασία καi φυλακη τfjς καρδίας' 9 ", δια της καθαρότητΟ(:, της
Πf)ΟΟl]λώσεως είς τας έντολάς, τfjς μετοχfjς εiς ΤΟ μυστήp~α.
Χωρiς καθαρότητα ούδεμία γνωσις ώφελεϊ· «καΘαρότητος γαρ
ανευ, καν μάθ':nς η1ν άπο Άδαμ μέχρι συντελείας φυσικ1)ν
φ1λοσοφίαν, μωρος ούδεν ηπον, δη μη καi μαλλον, εσ:n
σοφός» 96 • 'Αρχέιυπον καθαρότητος καi ύπσταγfjς εΙνω
88. 1, 1, 16. 92. 1, 1, 15,
89. 1, 16. 1, 12, 93. 1, 1, .20. 1, 1, 3.
90. 1, 1, 7. 94. 1, 1, 21,
91. Φ ο ί'δ ρ. 245 ο.
95. Βλ. Νικήτα Σ τ η θ ά το υ, Περί παραδείσου 11.
96. 1, 1. 3.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 35
i 01',ς χρrισηανούς, iδίως τους έρημίτας, 'Ιωάννης ό Πρόδρο­
ιωςu1.
Το δεύτερον βιβλίον πραγματεύεται περi κατοχfjς του
\'()\) έ:κτος του σύψατος κατα η1ν προσευχήν.
Ό Παλαμας Θεωρεί την προσπcιθε1αν ·έξώσεως του νου
ϊπτι) το σαψCΙ, δ10. να έ:ππευχΘουv ουτω 'νοερα Θεάματα', ώc
i,αφ6ν10ν εϋρημα"8, εχων προφανώς ύπ' οψιν τας περιοδείας
ι:αl ούρανοδρσμίας ηuν ψυχϋ'>ν κατα τα συστήματα των Γνω­
<, 1χων και Νεοπλατωνικών. Kai είς το οημεiον τουτο άκρι­
(\,'ί)(; είψίσκεται ή άντίΘεσις της συνθεηκfjς χρ1σηαν1κfjς άν­
'ΊJιι;1rολογiας προς τ1Ίν δυαρχ1κήν./Κατα την πρώτην το σωμα
i1:',ν ,;l\icιJ πονηρόν, διο καi δίJ\Ιαται κάλλ1στα να άποτελfi κα-
1!)Ικίαν του νου· έκείνο δε δπερ ζητουν σi χρ1σηανοl clνα1 1Ί
ϊ11ωλλαyr) του νου uπο το σωμαηκον φρ6νημα καi ΟΧΙ άπο το
()('i'ψα99 • Βεβαίως δ νους δεν :ιωτοrικεi οϋτε έντος του σώματος
,;Η; εiι; άγγεΙον, διόη εΙνω άσύψατος, ουτε εξω, διότι εiνcη
0\)\'δεδεμένος με το σωμα, ,άλλ' ευρίσκεται ως δύναμις f"lς
ι 1'1ν καpδίαν- «μήτε i{νδσν ώς i::ν άγγείψ, μήτε εξω, καi γαρ
ο\)\'Ι]]ψένσν, (1λλ' ιν τfi καρδίςι {)Jς ,έν όρyάνψ το λογισηκον
1Ί11ιι>ν είναι Δπωτάμεθα άκρ1βως» 100 • Ώς ελεγε καi ό 'Ιωάννης
1 ιμ: Κλίιιακος, «ησυχαστής έσην ό τον ·άσώματον έν ούψαη
Ιi,'f)Ηψίζε1ν σηεύδων». Πως θα είσέλθη Ο Χραστ,ος εiς το σώ­
jl(\, έcιν ουτε ό νους δεν έ:πηρέπεται να εύρίσκετω εiς αύ-
16 1111 ; Έξοη:ί(ουν λωπον σi 1Ίσυχαστα1 rον ν6μον της άμαρ-
1 ί rιι: καl εiσοικίζουν την έπ1σκοπην του νου, δίδοντες εiς
Γ"αοτον στωχεiον το προσfjκον· εiς την α'ίσθηων τr1ν έγκρά-
1r·~αν, εiς το παθηηκον την ,αγάπην, εiς το λογισηκον Tll ν'
i) \ ϊjψη1102 • Βεβαίως πρόχεηCΙι ηερl είσωκiσεως της ένεργεiας
δια 1 ου νου καi οχ1 της ουσίας του, ή όποία ,παραμένει δ1απαν-
1ι;ς συνδεδεμένη με το σωμα' 0 '1 • 'Η δ1άκρωις ούσiας KGJ. ένερ-
97. 1, 1, 4. 99, 1, 2, 1,
98. 1, 2, 4. 100, 1, 2, 3,
101. 1, 2, 6. Κλϊμα!Ξ 27, PG, 88, 1097 Β.
102. 1, 2, 2. 103. 1, 1, 5.
 36 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
γείας ίtα καταλάβn βραδύτερον σπουδωοτάτην θέσιν είς την
ολην θεολογίαν του συγγραφέως.
"Αν τοωύτας δοξασίας περi του νου εχουν oi 1)συχασταi,
.ιωκως κατηγορουντω ύπο των άνηπάλων των ώς 'όμφαλό­
ψυχο1'101. Oi Θεωρηηκοi δεν εχουv ανάγκην έξωτερ1κων μέ~­
οων δια η)ν συγκέντρωΟiιν του νου, την 'συνέλιςιν', άφου :ijδη
εχουν φθά01ε1 εiς υψηλον σημείον προόδου, άλλ' oi άρχάριω
άσκηταi δεν δ1απράπουν τίποτε κακόν, αν χρησ~μοπο1ήσουν
τ01αυτcι μέσα εiς περιωρωμένοv βαθμόν 105 •
ΟΧΙ μόνον ανδρ,ες ώς ό Συμεών, ό Νικηφόρος καi αλλω τοι,ς
όποίους άνεφέραμεν άνωτέρω, ,άλλα καi β1βλ1καi προσωπικό­
τητες- ό 'Ηλίας έπi παραδείγματι δ1έλυσε τον αύχμον θέσας
π)ν κεφαλην αύτου έπi των γονάτων :καi ουτω ουyκεντρώσας
τον νουν του 106 •
Εiς το τρ,ίτον β1βλίον προσφέρεται καi εΙδος άνακεφαλω­
ιοοεως ηίιν λεχΘέντων εiς τα προηγούμενα β1βλία περi δrπλfjς
107
yνώσεως και περi άνθρωπίνης όλο:κληρώσεως δ1α του όρ­
yανικου συνδέσμου σώματος καi ψυχfjς 108 , άλλα κυρίως γίνε­
ται λόγος περi θείου φωτ1σμου καi περi τελε1ότητος.
Το λεγόμενον ύπο του Βαρλααμ κατα τον 'Ιωάννην, δπ
«θεον ούδεlς έώρακε πώποτε» 10 •, δεν εΙναι δυνατοv ν' άμφ1-
σβητηθifί, άμφισβητεiταιι ομως το έξ αύτου συμπέρασμα, δη oi
ήσυχασταi πλανωντα11 iσχυριζόμενοι οτ1 βλέπουν το θεiΌv
φω,ς. Δεν εΙπεν ό Κύρως ϋπ «oi καθαροi τfi :καρδiι;ι τον θεοΥ
110
οψονται» ; ΕΙναι πράγμαη άόρατος ό θεος ώς ασώματος,
άλλ' ουτε ό Βαρλααμ άρνεiτω η)ν θέαν του, έφ' ΟΟΌV παρα­
δέχεται ΌΤΙ όρατω δ1α της έvεργείας του νου, δηλαδη ιuς
άvηκεiμενοv έρεύνης καi αναζητήσεως των πνευμαηκωv δυ­
νάμεων του άνθρώπου. Καi δμως, άνητείνε1 ό Παλαμας, το
104. 1, 1, 11. 105. 1, 1, 7.
106. 1, 1, 10. Πρ6λ. Γ' 8 σ σ ιλ. 18, 42 έέ.
107. 1, 3, 10. 13. 14. 109. Ί ω. 1, 18.
108. 1, 3, 5. 33. 110. Μστθ. 5, 8
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 37
πνευμα βλέπε~ τόv πατέρα, ή1~είς δε βλέποrμεν δ1' αύτου τον
θεοv ώς rφόσωπσν καi οχ1 ώς άvnκείμενον
Ύπάpχε1 κάη το συyκ1νουν την καρδίαν και ένηχουν κα­
cr'ι την προσευχήν, κάη το όποίον ό μεν 'Ηλίας άντελαμβά­
νετο ιiJς συσσε1σμόν11 2, ό δε Ήσαiας ώς κο1λίαv ήχουσαν 11 '.
'Ό,τι άνοφέρε1 ό 'Ηλίας ώς σημείον προ τf1ς έμφανίσεως τού
θωi.J, δηλαδ-i1 το ηϋρ το όποίοrν μετατρέπετω έν ουνεχείQ
Ουτως επραξαν εic: λεπη1ν αυραν, εΙναι ή έκ τijς πρσσευχijς δημ10υργουμέ­
νη Οέρμη.11•. "Αν ,έκείνη ή Θ:έα εΙναι συμβολική, οπως άπω­
Η)UV oi του Βαρλαάμ, ΤΟ φως του 1 θαβiψ ομως δεν είvω115 •
Εfναι t>έα πραγμαΤ!lκή, ή όποία πρόκειται 1ένιίJπιον ολων των
αξίων. Το φϊuς του θαβιίψ, το φως nJJν καθαρων ήσυχαστiίΊv
καi ή 1'Jπόστασ1ς των μελλόντων άyαΗωv άποτελουν τρείς φά­
c;ε1ς του α(που πνευμαuκου γεγονό-rος, συντεθε~μένας εiς μί­
αν ι'~περχρόν1ον ηραyμαηκότητα· <<εν καi το αύτό <έση το θcϊ­
ον φως, τό τε τοiς άποστόλως έν Θαβώρ έωραμένοv καi ταiς
κεκαθαpμένως νυν έωραμένοv ψυχαiς καi ή των μελλόντων
6γαθιυν ί,πόσταως» 116 •
Καi δl:ν πρόκεηαι έδω περ1 έκσταηκijς καi άφnρημέ.­
νης έμπεφίας, άλλα περi πραγμαηκότητος ή όπcία άναφέρε­
ι αι εiς σύνολον τον ανθρωποv. Ό θεος κατα ΤΟ\~ Μάξιμον,
?;ρχ6μενcς εiς την ιωρδίαν, έγχαράπει έκεi δια του Πνεύ­
ματος τcι ϊδ1α γράμματα ιuς η\ των μωσαϊκωv ηλακωv 117 , ταυτα
f!f; πίπτουν εiς την άντίληψ1v του συν6λου του ανθρώπου· ο­
πως ΤΟ καθάρσιον πένθος και ΤΟ κατώδυνον δάκρυον ι\QΟλd3ι\]
οχι μόνον εις την ψυχην άλλα καi εiς το σαι.μα, οϋτω και
τα τεκμήρ~α της θείας ήδονfjς δ1αβαίνουν εiς το σωμα, καi
τον άρραβωνα των μελλόντων άγα:θων λαμβάνει πλην της
ψυχijς καi το σωμα. ΕΙναι δυνατον ,έvίοτε την έμπεφίαv ταύ­
την να λέyωμεν ιίις άποκτωμένην δια 'νοερας' δυνάμεως, ά.\λ'
111. 1, 3, 15-18. 114. 1, 3, 25.
112. r· Βσσιλ. 19, 12. 115. 1, 3, 26.
113. Ή σ. 16, 11. 116. 1, 3, 43.
117. Μ σ ξ ί μ ο υ, Κεφάλαια Θεολογικά 2, 8. PG 90, 1161 έ.
38 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕJΣΑΓΩΓΗ 39

11 δίJναμις αϋτη είναι ι'.Jπερ νουtν 118 • Ίο σώμα λαμβάνει εi,~ Ή δευτέρα τριας
τας περ1nϊώσε,1ς ταύτας iκανότητας ύπερφυσικάς, ώς καi 11
'Όπως εiς πολλας αλλας περ1στάσε1ς, ουτω ιωi τώρα ό
ψυχή· λεπτί,νετω καi φαίνετω ώς αϋλος. Οϋτω κατα την
Βαρλααμ έπέδε1ξε φοβίαν, 1\ όποία ώδ:ηγησε τουτον εiς την
Δπ1φσ1Γησ1ν τίiJν θεουργίίιν Ι:λλάμψεων βλέπουν oi καθαρσ}
<<ΤΟ τfjς ΕJεώσεως αύτων ενδυμα» 119
, συμφώνως προς ΤΙ]ν nα­ άπόκρυψ1ν των εργων του. Δεν έπεθύμει δημοσίαν συζήτη­
ων. την όποίαν δμως μετα την εκδοσιν του ηρώτου συγγράμ­
λαωτέραν του Διαδόχου δσξαοίαν περi αύτοοράσεω(~ της ψυ­
χfjς η όράσεως του φωτος τfjς ψυχfjς 120
• Ή γνώμη περi τfjr; ματος τσυ Παλαμα δεν ήδύνατο ν' άποφύγ:n. Ή πρώτη άντi­

συμμετοχfjς του σύηωτσς κατοχυρύJνετω δια της χρ,ωτολο­ δρασ1ς του ΒαρλαΔμ ητο να παραπονεθfj αύτοπροσώπως ~1,ς
ltδ1κοίη1ενος 125 , 11 δευτέρα, να δ1ασκευάσ:n τα συγγp,άματά
γ1κfjς δ1δασκαλίας δ Χρ~στος εΙνω ταυτοχρόνως θεος καi
του.
uνθρωπσc; ένουτω δε. με. ήμας καi κατα το σωμa· δ1α της
μεταλi1ψεως «σύσσωμος ήμiν γίνετω» 121
. Κατα τον χρόνον τουιτσν περ1ηλθον έm τέλους εiς χεί­

Συμπέρασμα του Παλαμα εΙνω ή α.νοδος του άνθρώπου ρας του Παλαμα τα συγγράμματα του Βαρλαάμ, εiς τα ό­

ε:ς τον γνόφον καi 11 έποrrrεία. Με γλωσσαν δανε1σμένην έν ποια ευρε πολλας άνηκρ,1βείας καi συκοφαντίας. «Πλανώ-
11εvα δ' οί5τω,ς έν σκc)τει 1ωι HJ φι7Jς φεύγοντα της παρρη­
μέρει άπο 1,ι,v Δ1οvύσ10ν λέγει δη ό μονήρης «συνάπτει τον
σίας, τας ι':μας ομως χείρας εiς τέλος ού δ1απέφευγε. Λα­
νουν τfi άδωλείπτφ προς θiεον εύιχfj καi δι' αίπfjς έαυτου
δλος γεγονώς κωνην και απόρρητον ανοδον εiς οιφανους ε1J­ ίiιiιν ουν καi αύτός έσην α διfjλθον καi εiδον ιiJς επος 01Jδεv

ρίσκε1, τον άναφfj της κρυφισμύστου σ1γfjς ώς αν ης ειπω ί,γιές, άλλο πάντα ψευδος καi συκοφαvτίαν δεινήν. 'Έλεγε

γνόφον καi τσύτψ μεΗ' i1δονης απορρήτου προσi:χων Δκρι­ γαρ ώς έδιδάχθη παρ' έκείνων iIJV κατηγόρει, την μεν Θείαν

βϊiJς τον νουν έν άπλουστάτn καi παντελεi καi γλυκερζί γα­ πίί01αν Γραφη,ν άνωφελη πασι παντάπασιν εΙνω, πσνηρι'ιν

λήνη καi οντως ήσυχίςι τε καl ό.φΘεγξίι;ι πάντων ύπερiπτατω oi: η)ν των οντων γνώσιν, η1ν τε του θεου ούσίαν αiσθη­
1,ησrων». Οϋτω «φως έποπτεύε 1 1 θεiον ... εϋχαρ1 και iερον ΗιJς εΙΥα:ι θεωρητην καi προς ταύτην αγειν την θεωρίαν

8{:αμα» 122
. Δεν εiνα1 δυνατον ανευ προσωrηκfjς έπ1δόσεως, α­ ?τερά ηνα αiσθητα τηρήματά τε _καi ένεργήματα καi έπ1-

νcυ κ01νωviας καi .έμπεφίας προσωπ1κης, ν' άνηληφθfj κcι­ τηδείψατα. Ταυτα δε δπαντα 'όμφαλοψυχίαν' ούκ οΙδ' δ­
νεlς ταυτα 12 \ Είναι δυνατον να εlνω κανεiς θεολόγος και να ηως καλέσας καi 'δαιμον1ώδη' άπελέγξας ... »126 . Μετα τας

μr1 είναι θεόπ:rης, δ1όη ύπά.ρχ01 πέρα της άληθείας των δο­ τφώτας άνηθέσε1ς ό Βαρλααμ έσκέmετο να έξαψανίσn ταυ­

γμάτων και «άληθης χ,άρ1ς». Ή θεολογία δ1αφέρε,1 τfjς θεο­ τα πλήρως, έξ ου καi άπέκρυπτεν αύτά, δτε δμως είδε τΔ

ητίας, δταν δωφέρε1 11 γνωσ1ς ό:πο την κατοχην του πρ{ι­ ανηρρητ1κα συγγράμματα του Παλαμα, ελαβεν αλλην άπό­
γματος124. φασιν· τα δ1εσκεύασε δ1' άφαιρέσεων :καi τροποποιήσεων· «ιο
μεν τfjς όμφαλοψυχίας ονομα ,έξαλε:ίφει παντόπασιν ... α δε
δαιμον1ίοδη πρότερον άπεφαίνετο φυσ~κα προσαγορεί,ε1
νυν»121.

118. 1, 3, 33. Βλ. καί 1, 3, 41. 119. 1, 3, 5. 'Ακολούθως την αναιξ1ν του 1339, δ Βαρλααμ άνεχώρη-
120. Δια :δ ό χ. ο ι.ί Κεφάλαια 49, 50. ------
121. 1, 3, 38, . 123. 1, 3, 34. 125. Φιλοθέοu 'Εγκώμιον PG 151, 158έ.
μ2. 1, 3, 4g, 1:24, 1, 3, 4:2. 4~. 126. 2, 1, 2. 127. 2, 1, 3.
40 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 41
ΕΙΣΑΓΩΓΗ

σεν εiς τr'~ν Δί,σ1v προς έπανάληψ1v τω·ν δ1απραγματεί1σεων [)Γ•Οί'V εiς ήμας την Θεόπνευστον διδασκαλίαν ό.φ' έvος και

μετα{ι', των δίJσ Έκκλησ1ων' • 28

Ό Παλαμας, εχωv πλέσv πΊν πολυάσχολον μαηι1ύτητα άφ' έτέρου δ1α ν' άποκτήσω­

ίπτ' cψ1ν το πλfjρεc; κείμενον του έργου του άvηπάλου του, :Η-:ν πΊν σοφίαν τιvν αποστόλων 1 ' 1 '. Προc; κατοχίψωσιν τfjc;

Δνήρεσεν αυτο λεπτσ;;ερέστερον- δΘ:εν ro νέον εργον τcυ (~(σεώς του έπεκαλείτο :κολσβωμένον χωρίον του Γρηγορί­

Παλαμα, ·έ.κ ηniiJV πάλιν β1βλίωv, αποτελεί δευτέρωσ~v και ου Νί,π-σης, εic; το όποϊον συτσς όμ1λων περl Γραφfjς καi ΠΩl­

έπέκτασ1v του προηγουμένου. 'Εγράφη κατα n'!v άπουσίαν δεiας λέy~1 τέλος δrα μόνην την Γραφήv, «η'!ν τfjς θεσπνεύ­

τσϋ Καλαβρου ητοα το 1339. οτου Γραφης φ1λοσοφίαν, τελείαv έπάγουσαν τfj ψυχfi κά­
Εί(; η'1ν δευτέραν εκδοσ1ν τοϊi ί'ργου του ό Βαρλααμ {- i:ίαρσ1ν»1'10· αντi τοί,του Δ Καλαβρος έτροποποίησεν εiς «τε­

δ:,-1:Jε ηροσωπ1κιίηιφσν χαρακτηρ,α, απ:::υθυνθεiς ηδη έμιιf:­ λείαν έπάγουσ1 ταυτα τfί ψυχfj κάθαpσ1ν», δηλαδη ή Γρα­
φ:1 κα~ ή φιλοσοφία
136
οως πρ~κ; τον Παλαμαv, του οποίου χωρίον έκ τfjς προς 'Α­ .
:,ίvδυvοv πρώτης έπrσωλfjς 129
άvαψεi· <<φής ι1Jς ουκ άνιφι­ Kc; τσυτο άπαντζί ό Παλαμας δ1' έπ1χεφημάτων ύπi':ρ
σητοv έ·πι δωρθώσει χρήσασθω σαυηρ iI1v οί,κ όρΗως ι(,JJ n1πλου 1ης σοφίας, δκολουθϊi>ν κυρίως την δ1ωίJπωσ1ν
1 οιί Μεγάλου Βα01λείσυ· «δύο τα ση;1ωνόμενα τfjc; άληθεί­
περι θι:οyvωσiας είρηκέ ης των σων φίλων» ' • Όμιλουν άκό­ 1 30

μη περι φ1λίαr καi ΟΙ δύο, μολονότι :ητο ιιγεφύρωτος πλέον ίΗ, εϋρομεν- ~:y μεν Π]V Κατάληψιν των έηi τον μακάριον
ή μετπξύ των δ1άστασ~ς. Ό Παλαμας οϋτε να σκεφθfj δύνα­ !\ίο\' φί·pόντων, ετερον δε Π]\Ι πεpι οίουδήποτε των εν Ti.p

ιω που Ηι'ι φθ'άσουν τ:'ι πρfιγμαα· «νυν δ' ουκ οiδ' ές Ο"ΤΙ κιJ:ψψ ί"'ίδη01ν ί,γ10» 1 '11 • ΕΙνω κατιι ταυτα διπλη ή σοφία,
τουτl τελευτήσε1· θαΤ1 q' ·εϋχομω καi έλπίζω κρείπω»ω. ι'1 r·1ι~ σu,τηρ1αν όδηγουσα καi r) τ1')ν περ1έργεων iκανοπσ10ιi­
Τό πρωτσν β1βλίον τfjς δευτέρας τριάδος αναφέρεται εiς οc1· «ια 11[:\" τέλος έστι της θεοπνεί,στου δ1δασκαλίας, το δf:

η1,· πωδείαν, «τους λόγους», δπως και το τfjς πρώτης. 'Ο ]ΙΙ] (1\lQγΤαίον μr;δε σωτήρ1ον ζητεi μεν f} έξω φιλοσοφία,
Βcφλααμ εϋρ1cη,εν δη εiς την σοφίαν συμβαίνε1 ο,η ,ωι ϊ·1π~υγχά.,Τ1 δε ηττον» 1 '18 • "Αλλωστε και έν αυτfj τfj φ1λο­

εiς η\ν ύγε:αv,. ή όποία είναι ένωία, καi δεν εΙναι αλλη ~Ί <:οφί<1 1Ύπ:'φχουν διάφσρc:ι κατευθί,νσε1ς αλλη εΙνω ηθικ{1 .
ί)Π('> του, Ηεου δrδομένη καi αλλη ή ύπο των iατρων έξαοφη­ ίi.\λη εΙναι λογ1κή 13 ~.

λ1ζοι;ένη ύγr:ία 1 '12 • Ουτως έν1αία είναι καi ή σοφία, εϊτε Ηεία Τί δ1άκρ1σ1ς δικαωλογεiτω δ1α τfjς καταφυγης εiς την

εϊπ- άv0pωπίνη. «Τα των θ,ο:ουργων λόγια καi ή έν τσύτσ1ς \Jl;(Jf)(,1\i δη,ων δύψων του θεου, έκ ησν όπσίων αλλα μεν

σοφία τfj ΠΩΟll τιiJν {ξω μαθημίιτων φ1λοσσφίQ. προς ενα σκσ­ : i,·αι φυσικά. δεδομένα εις δλους, καl τοωυτον είναι ή φ1-
ΠΟV όpζi καi το αίπο κέκτητω τέλος, την της αληθείας είi­ .\σr,σφία, αλλα δε: εινω ί,περφυσικα καl πνευματικά, δ1δ6-
ρεσ1ν· μία γnρ :ή δια πάνων αλήΘεια». Εiς τους άποστόλουl; 1•,· να εiς τους καθαρουc; και άξίους 110 •

έδ6θη δι' άποκαλίJψεως, ήμεϊς ομως την ανευρίσκομεν δι' ΆΗ φιλοσοφία ε1σάyε1 είς την γvωσ1ν τιiJν οντων μερ1-

δναζητήσεως καi έτημελείας. 'Η φιλοσοφία όδηγ6 εiς τος

«ΜJλσυς upχετυπίας τι;ν Jεpων ου11βόλων» 133 • Ό Θεος έδι;J- 134. 2, 1, 6.
135. Γ ρ η γ ορίου Ν ύ σ σ η c:. Περί παίδων PG 46, 181 C.
136. 2, 1, 17.
128. Φιλ ο θ έ ου Έγκώμιον PG 151, 589 Β. 137. Β α σι λείου, Ε,ίc: ψαλμόν 14, PG 29, 256 BC. Βλ. καί
129. Α' Άκίνδuνον 12. 132. 2, 1, 4. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ Θ ε ο λ ό γ ο u, Όμιλία 16, 2, PG 35, 936 C.
130. 2, 3, 78. 133. 2, 1, 5. 138. 2, 1, 5. 140. 2, 1, 7.
131. 2. 1, 40. 139. 2, 1, 21.
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 43
42 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ι'~νερyεΗ1JV ίου παθηηκου της ψυχijς καi του σώματος rφvση­

κiυς, άλλα τουτο δεν ϊivω άρκετον δ1α την κατοχην [01)
λώνε1 αι',ηΊν εiς το σωμα καl εiς το σκότος 150 • Τρίτον 011, ή
Πνεύματος1 ιι. Πρ6κε,ηω περ:i η1θανολογίας, έπηpεπού,σης
ί)ψηλοτέρα κατάστα01ς της προσευχijς σημαίνεται δ1cι τfjc;
αvηφάσ21ς καi δ1αφωνίαc;, ai όποiα1 δεν πρέπε1 να προκα­
CJΠΟJ}ακpύνσεως του VΟυ άπο την σάρκα KQl τον κόσμον, ί1JΟ­
λουν την μομφη,ν ήμων, δ1όη δεν εΙναι δυνατοv να γίνη
τε ν' άπαλλαγfi των σωμαηκων παθων 151
• Κατα την αηοψιν
ολλως 1 ' 2 • Εiς ιην Γραφηv υπάρχει κάη όνώτερον τfjc; γνώ­
ωύτην 11 τελεiα ηροσευχη προϋποθ'έτε1 τελείαν απαλλαγr\ν
σεως- οθ'εν τα θεουργα λόγω εΙνω άvώτερα της φιλοσοφί­
έκ των ί)λ1κϊi'1ν· «νεκpσU'V τ:ελέως το της ψυχfjς παθηηκον
ας'43. Τοϋτσ το άνώτερον έπηυγχάvεται δ1α τfjc; άδ10λείητου
<ίκ; κατα μηδεμίαv ηϊiν έαυτου δυνάμεων ένερyεiν, προς δε
nρσσευχfjς, ή όποία Mv εiνα~ άπλfj εξ1ί,, ώς ελεγεv ό Βαρ­
καi πασαν ένέρyηαν ψυχfjς καi σώματος κοινήν» 152 • Ό Παυ­
λαάμ, άλλα δωροv του θεοϋ, λαμβανόμενοv δ1α νηστείας καi
λος α\ έβη εiς τρrίτον ούρανον λησμονήσας το σωμα 153 • Ό Θε­
συγκρατήσεως της άναπνοfjς 14 4. Το τελεσηκοv τοϋτο εΙδος
ϊ)ς ()ίδε1, υΊν χεiρά του εiς τον προσευχόμενον, ωστε να μη
της αληθείας εχε1 ώς βραβεiοv πσλύημοvω, δ,η ώνόμασF:ν
cιirΧ/ινετω οϋτ;ε δη προσεύχεται 1 Μ.
ό Παυλοc; 'άρηαγ11ν' καi ανοδοv ύπερουράν1σν 14 ", ό δε Χρι­
'Αλλα οϋτως Ι] προσευχ:η δεν εΙναι τiποτε αλλο απο
στος 'tλευσιν', 'μονην' καi ',έμφάνε1αν' 147 •
«φαντασίαν το ciδωλον ,εν έαυτfi της καρδίας φέρουσαν»ω.
Ό Παλαμας φρονεί δη ό αντίπαλός του δεν δέχεται
Καi δμως; ή ηροσευχη εΙναι πραγμαηκη καi οχι φαντασηκi1
ιο κυρος τfjς Γραφfjς, εστω καi αν την έπηωλfjται· αλλως
ι':μηεφία, καi. άναφέρετω εiς το σύνολον του προσώπου,
δεν θ' άνεζήτει με τόσον ζfjλον την μάθησιν καi δεν θα
λέγε~ ό Παλαμας. Κανεν διϊφον του θεου δεν εΙνω έξ αρ­
έξίοωνε τας δί,ο σοφίας 148 •
χης τi:λε1ον. 'Έφεσ1ς του άνθρώπου είναι να προκόπτn έπ'
Το δεύπ:ρον β~βλίον εχε1 ώς θέμα την προσευχήν, περi
ί1ηι:φον, έ:φ' δσον ή χάρ1c; τοϋ θεου εΙναι απεφος· πως λω­
τfjς όποίοc; δ Βαρλαc'ιμ εμενε σταθερ,ος εiς τον άρχαiον ήθ1-
τΗ'ιv είναι δυνατ 1Ί ή κατάπαυσις της άνθρωπίνης προκσπfjς;
κολογ1κον cισκηησμόν, μη άνεχόμενος οiανδήηοτε έξέλ1ξ1ν
ΤΙ ηνευμαπκ1) ι':μπεψία δεν εiναι στατική, εΙναι προοδευ-
καi δ1αφοροποίησ1ν. Κατα την γνώμην του Άγιορείτου, έν4"~
11κή156.
ηρχ1ζεν άπο τ,α ί,πο των πατέρων ώμολογημένα, έτελείωνε\'
Προι; στ11ρ1ξ1ν τfjς γνώμης περi. συμμετοχfjς του, σω­
εiς δ1άφορον όδον άπο έκείνων, ταύτην δε την άσυμφωνίαν
llC! rος εiς τi1,ν πν1ευματ1κην άπόλαυσ1ν άρκεiται ό Παλαμας
1σνίζε1 εiς δλον το 616λίον. Ό Βαρλααμ θεωρεί την προσευ­
η6λ1ν εiς μαρτυρίας τfjς Γραφfjς καi των πατέρων καl εiς'
χήv ώς έμπεφίαν ξένην Προς το σωμα Kffi αϋλον βάσεΙ ΠΟλ­
1 ιΊν περ1yραφr1ν τfjς έμπεφίας των μοναχών. «'Η καρδία
λαπλϊiJν έπ1χεφημάτων. Πρωτον δη τα δωρα του θεοϋ εί­
μου καi rΊ σάρξ μου ήyαλλ1άσαντο έπl θεφ ζωνη» 157 , λέγει
ναι τελε,1ότατα, έπομένως είναι ώφελφώτερον 1 εiς την ψυχι1ν
Δ Ψαλμψδός, «Ίησους μνήμη κολλη8ήτω τfi πvofi σου καl
καi να είναι ύπερ αlίοθΙησιν κατα τας προσευχας παρα να
ιόιε γνώση ήσυχίας ώφέλειαν», λέγει 'Ιωάννης ό Σ1va·1-
ι':νεργfi κατ' α'ίσΗησ1ν 149 • Δεύτερον δη ή άγάπη των κοινϊiJν
: ης15". Έξ cίλλου άπάθε1α δί':ν σημαίνει νέκρωσ1ν του πα-
141. 2, 1, 25. 143. 2, 1. 10.
142. 2, 1, 41. 15(). 2, 2. 12. 154. 2, 2, 16.
144. 2, 1, 31, «τροφης άνευ καί πνοης». 151. 2, 2, 17. 155. 2, 2, 9.
145. 2, 1, 44. 148. 2, 1, 36. 152. 2, 2, 4. 156. 2, 2, 11.
146. Β' Κορ. 12, 2. 149. 2, 2, 11. 153. 2, 2, 8. 157. 2, 2, 1 Ο, Ψαλμ. 83, 2.
147. Ί ω. 14, 21. 23. 158. 2 2, 25. ΚλίμαΕ 27 PG 88, 1112 C.
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 45
44 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Βαρλααμ οέχεται 111ν Ηείαν 'νόησιν' οχι μόνον εiς τους ι'ι­
θηηκου αλλιΊ μειcιθεσ~ν απο τα ταπεινα πpος τα ύψηλότερα·
yiσυς άλλα καi: εiς τους σοφους του κόσμου 169 , μόνον δε 'δ­
αλλως oi έρασταi των καλων με ποΙον ορyανον θα :ήyάπων
f)Ο.Οlν' δεν δύ,α.ται να διανοηΘfί.
τυ καλον καi θ~ έμίσουν το κακόv 13 η; Kai η', σωμα Μ μετέ ..
Ό Παλαμας δπαντζi δη κακώς έμμένε1 ό αντίπαλός του
χε1 ,ης προσευχfjc; δ1α τσυ αλγους, των δακρύων, της χα­
εiς ΤΙ]ν έnίκp1σιν τοίj οpου 'οpασ1ς', διόη την ιδίαν έμπεψi­
ρας. Ή θεία χάρις κατα το μυστήριον τfjς iερωσύνης δια­
αν oi μσναχοi καλουν καi 'νόησ1ν άπερ1νόητον' 110 • "Ορασις
δίδετα, οχ1 μόνον «τfjς ψυχfjς νοερως προσευχομi:νης άλλ<'ι
ι'1Ιι' αύη1ν την ενν'ΟJαν εΙναι καi ή πίσης, Ι] όποία δεν εI­
καi του σώματος ένεργουντος δια της ό.φης» 160 • Ό αρνσί,με­
\'(lJ καρπος ουτε των α1σθήσεων ουτε της λσγικfjς, διόη ύ­
νος την αρχην της προσευχfjς, δηλαδη τον φόβον, το αλ­
ηάρχε1 ορασ1ς καί νόησ~ς ύηερ πάσας τας νοερας ένεργείας 171 •
yοι;, τον στεναγμόν, η1ν σιωπ11ν, άρνεiται αί,η1ν την ιΆ,πό­
Τα βλεπόμενα κατcι η1ν πνευμαηκην έμπεφίαν δεν ε1vr:,1
στα:,,ν η"'jς προσευχfjς 1 ' 61 •
Πϊ1]!βολcι φανταστικά, άλλα αναλοy1Κα KQJ. αναγωγ1κά, ΟΠω:;
Την ήσυχαοτηη1ν μέθοδον προσευχfjς ό Παλαμας ί1ηο­
ι'δίδαξεν κοi ό Λ,{άξηως 172 , καi δηως θ' άνέπτυσσεν έκτενέστe­
οτηpίζε1 με έη1φύλαξ1ν. Δια της συγκρατήσεως της cιναπνσ­
μον εiς υ)ν έπομένην ιριάδα. Μέχρι καφου ή άνθρωηότηί:
ης βσηJουντcιι 01 άγύμναοτ01 ι:όστε προϊόντες να φθάσουν
δν{1 yειο εiς τας Ηεολοyικας έννοίας «έκ του εiκότος», δηλα­
εiς «έvοειδfj συνέλ1ξ1ν του vou1102 • Έπiοης άνεyνώριζε καi
r>r1 έκ Ί ψ; Θεωρίας 1fjς κρίσεως, ίιλλ' ηδη, δτε «ή (οη1 έφανε­
τcιc; c'ιτελείας τσυ βιβλίου του Νικηφόρου, το όποcϊον συνε­
fΗ;,f~-η»ιΊ'3, δεν βλι':πομεν πλέον «Έκ του εiκότος», CΙλλ' άμf>
τέΟη 'άηλG"κ: καi άφελως' 163 , καi οϋτω χωλαίνει εiς η1ν δ1α­
οως"''. Διόη oi ανΗρωπω, κατα την δ1δασκαλίαν του 'Ισαi1κ
ι-ί1Ττωσιν1 64 •
ίου Σϊφσυ, εχουν δί,ο ψυχικοι',ς όφθαλμούς· με τον ενα βλέ­
Το τρίιον βιβλίον rφαγματεί1εrαι ηερi του iερου φωτός.
,ωυν ηΊv δύναμιν, τiJν σοφίαν καi την ηρόν01αν του θεσϋ,
Ό Βαρλαcψ άκοί~σας 'δραων' έξεμάνη, δι'όη κατα ηΊν ιΊ­
ιιt: τον cίλλον υ'1ν δόξαν της φί,σεως αύτου 175 • Δυνάμεθα να
ψiσ ;ην θρησκευηκ1)ν έμπεψίαν παρεδέχετσ εκστασιν τfjς ψυ­
:·ϊη;,η1εν Τ{>ν ενα νοηηκόν, τον αλλον πνευμαrκόν. Κατα τον
χfjς άπο Τ{) σ(ί\μα, καθ' J1ν ό νους μόνον λεησυρ,yεί· έπομ{:­
Διον{~σων rελε1οτέρα όδος Θ,εοyνωσίας εΙνω ή άποφαηκή, 11
γως δέν Ν11Ίνατο να δεχΟfj 'uρασ1ν' άλλα Ύόηοιν' 165 • Τα οϋ­
rΊφαφεηκως έκ Ηι)V έπi μέρους άνάyσυσα προς τον θεόν,
τω βλεn{JJ1ενα ϊίνω συμβολ1κιΊ. φάσματα καi αiνίγματα, κατ'
ιΊλλ' ηδη καi εiς αύτον αi δύο όδοi συμηί,πτουν ένίοτε, άφου
()iκονομίαν δr:ικνύμενσ/ 6 6, ιlκ: εΙχεν ε'ίπε1 cιλλοτε ό Χρυο{)­
0(1 ίΟ( ιαυτί(ε1 ένίο ιε τον γνόφον με ΤΟ φως καi ΤΟ μ11 όραν
σιομος ο τον όποiον δεν ειχε V ύπ' C>ψlν ό Βαρλαάμ. Ό νους,
ιιi· Η} όραν' 7 \ Άπαιτεiται λωπο•ν αλλη δδός.
εiσερχόμενος εic; τον ίΎπο του Δωνυσίου περ~γραφόμενον
'Λπορρίπτων η'ις κσσμικας σχέσεις ό ανθρωησς Ι:ξίστατω
θεiΌν yνόφον, δεν δύναται νιΊ. 'ίδη τίποτε, διότι έκεi δεν ί1-
ΙIJl() ολα τα 6ντα, ΟΧΙ δε μόνον άπο ΤΟ σωμα. Τότε καταξ10υ-
πάρχε1 τίποτε πέρα του 'μηδεν y1νώσκε1ν' 168 • Παρά ταυτα ό

169. 2 3, 1. 171. 2 3, 40,

159. 2 19, 23. 163. 2 2, 3. 170. 2 3, 58.
160. 2 2, 13. 164. 2 2, 26. 172. Περi άnοριων PG 91, 1165 BC.
161. 2 2, 15. 165. 2 3, 58. 2 3, 39. 173. Α' Ί ω. 1, 2. 174. 2 3, 44. 46.
162. 2 2,7. 166. 2 3, 20. 175. 2 3, 15. 'Ισαάκ, "Ομιλία 72 εκδ. Θεοτόκη, σ. 415.
167. Περί άκαταλήnτου τοϋ Θεοϋ 3, 3. 176. 2 3, 51. Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Ά ρ ε ο n ο γ ί το υ, Έnιστο­
168. 2 3, 50. Διονυσίου Άρεοnαγίτου, Μυστική θεολογία j, 3, λή 5. PG 3, 1073Α.
PG 3, 1000 C.

~Ιι:

46 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
rαι αοράτων θεαμάτων καi έμπεφίας πολυ άνωτέρας της θεο­
λογίας, ε'ίτε άποφαηκfίς εϊτε καταφαηκης17 7. Διακρίνεται
κεϊ ελαμψις, δ~αρκ11ς θέα φωτος και κ01νωνία φωτεινών πρα­
γμάτων, άλλ' οiονδήποτε ονομα καi αν δώσωμεν εiς την έμ­
ηειρίαν αύτην ( ενωσrς, δραως, αiσΟησ~ς, yνωως, νόησις, ελ­
λαμψ1ς) δεν κυρωλεκτεiται
178
•
Ή τρίτη τρια,ς
Ό Βαρλαάμ, έπιστρέψας έκ τfjς εiς την Δύσ~ν πρεσβr:ί­
ης εiςTl]V θεσσαλονiκην καi •εύρων δημοσ1ευμένον το δεύ­
τερον κατ' αύτου σύγγραμμα του Παλαμα, ανησύχησε και
ιuργίσθη. "Ητο ετσιμος κατα n1v συνή8'ε1άv του να έπηεθfj
έκ νέου έγγράφως έναντίον τω·ν μον:αχων, άλλ' έπ' όλίyον
τον συνεκράτησεν ό 'Ακίνδυνος, ό όποiος δεν δ1εφώνει μεν
μετ' αύτσυ ηερi των προϋποθέσεων της θεολογ1κfίς γνώσεως,
δεν ένέκρ1νεν δμως καi τας έπ1θέσε1ς του κατα των ήσυχα­
στων. Είς τέσσαρας .έπ~στολας ζητεί άπο αύτον μετρ10π6.8:::1-
αγ ηα μεν έπi Παλαμα μετρ1ώτερον yivoυ» '".
1
'Ο Καλαβρός, μεταβας εiς η']ν τrρωτεύουσαν έπτα μfίνας
προ της έκει μεταβάσεως του Παλαμα, :ητ01 τον Όκτώβρ10ν
10υ 1340180 , κατήγγε~λεν έκ νέου τους μοναχους. καi τουτσv
ηροσωη1κως έvώπ10ν της συνόδου. Φαίνεται δη αi κρούσεις
1ου δι:v ε1χον εύμενfj άποτελέσματα, δiο καi ουτοι; ύπεχρεύJ­
θη εiι; νέας cιναζητήσε1ς. Ό πατρ·1άρχης Καλέκας προ11χθη
εiς ουζητήσε1ς δ1' έ.ξέτασ1ν των γραπτων του Παλαμα, 11 δ­
ποία επεrσεν δη οi'iτος εΙχε μαλλον δίκαιον, δ10 καi ένώτοον
μαρτίJρων έπήνεσεν αυτόν, άλλ' έν πάση περιπτώσει δεν iί­
θελε να λ{ιβ:rι δ~αστάσε1ς δογμαηκfjς εριδος ή άντίθ'εσις. Ό
'Ακίνδυνος δεν ι',πεβοήΟησεν όλ:ίγον εiς την δ1αμόρφωσιν τ01-
αύτης γνιί.ψης ύπο του πατριάρ,χου.
177. 2 3, 35. 26. 178. 2 3, 35.
179. Διατηροϋνται είc: αύτόγραφον Scoriol gr. Φ · 111 · 11
230 · 234β.
180. Θεοφάνης PG 150, 1913 C.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 47
Λόγω της στάσεως των ·έν η'ί πρωτευούσ:rι άρχων ό Βαρ­
λαι'ιμ έπέστρεψεν είς την θεοοαλονίκην. Κατα τον μεταξύ
{-
χρόνον ό Παλαμας προβλέπων την τροπι\ν των πραγμάτων,
είχε μεταβfί εiς το "Ay10v "Ορος οπου ήτοίμασε τον 'Α γ 1 ο­
ρ ε 1 τ ι κ ο ν τ ό μ ο v καi ητο τώρα δ1ατεθεφένος να φθόσn
με τωουτον δπλον μέχρ1 τfjς Κωνσταντινουπόλεως. Εiς τr1ν
Θεσσαλονίκην oi δύο ανδρες συνηντήθησαν ένώπ10ν του <<με­
y:'Ίλου δ101κητου», κατ' αιηr)ν δε την συνάντηαιν ό Βαρλαι'ιμ
ίJπεσχέθη να δωσκιευάσ:rι τα εργα του, άπαλείφων τας κατη­
γορίας έναντίον ιών μοναχών, καi νι'ι δείξ:rι ταυτα προ της
δημοσrεύσεώς των εiς τον Παλαμαν, οδτος δε δ1ε6εβαίωσεν
οη, μόλ1ς έκεiνος θέσn τέρμα εiς η)ν πολεμ1κήν του, θα παύ­
οn γράφων κατ' αύτου, θεωρων την δ1αφωνίαν ώς 'θεολογού-
11ι::νοv181. Παρι'ι ταϋτα ό δ1αρκως άλλάσσων τακηκην Βαρλα­
ίιμ έξέδωσε το εργον του Κατ α Μ α σ σ α λ ι α ν ω ν, εi,;
ι<> όποiον έηηίθzτω πλέον κατα του Παλαμά προσωπ1κως.
Kai άλλαχου προσάπτει εiς τοι',ς ήσυχαστι'ις κατηγσρίαν έπi
11rισσαλιcιν1ομψ· «εΙναι γαρ καi καθ' έαυτα ατοπα καi κaru
11 παρύμωα τfi των εύχων αiρέσε1» 182 • Μασσαλιανοί, ώς γνω-
01ύν, {λέyσντσ κατι'ι η)ν έποχ1Ίν ταύτην oi Βογόμηλ01 λόγψ
ι ουτύτητοι: των περi προσευχfjς καi τrερi έξωτερ1κωv μέσων
\ο ιρείας αντιλήψεών των. 'Η παρουσα κατηγορία δμως ηροσ­
{ι 111 ετω δια θιι::ολογ1κην πλάνην iiτοι δ1' iσχυρισμον δη βλέ-
110\J \1 Ίυν θΡόν, σίψφωνον προς την πεηοίθησ1ν των Βογο-
11ί1λων. 'Εξ αλλου αποκαλεί τους ήσυχαστας καi Βλαχερνί-
1 ης, -έκ του, έφημερίου του ναοί, των Βλαχερνών Θεοδώρου
Ίrωπεζουντίου, τον όηοϊοv ή 'Άννα Κσμνηνη λέγει άπλως
1\λαχερνίτην 18 3.
Ό Βαρλααμ έδήλωνεν εiς τον πρόλογον του εργου τοί1-
181. Πρόc: Φιλόθεον Coisl. 99 φ. 172. Φιλ ο θ έ ο u Έγκώμιον
PG 151, 596 AC. Ά κινδύνου, "Έκθεαιc: nρόc: Καλέκαν, Uspenskij,
Sinodik σ. 86.
φφ.
182. Βαρλαάμ, Έnιατολή πρόc: Ίγνάτιον, εκδ. Schirδ σ. 324.
183. Άλε!Ξιάς 1 Ο, 1 Leib. Coll. Bude τ. 2 σ. 189.
 tΞΙΣΑrΩrΗ
48
του δη ήτοiμαζεν η δη άπ{'ι την Ί ταλiαν 1 "1, ηnείλει δε να ένερ­
γrιση προς σύγκλησ~ν συνόδου,. δπερ καi εyινε το 1341, καl
παρουσιάζετο ιiκ: ϊ,ποστηρικτr)ς της όρθοδοξίας r.ού μόνον
έπαyyέλλετω κ01νοτσμήσε1ν οι~θέν, άλλα καi της του θεου
'Εκκλησίας ύπεραyωνιεiσθω» "".
1 δ1κωολογεiτω, σκέπτεται ό Παλαμό.ς, το γεγονος οη έπi
'Η βαρυτάτη κατηγορία ητο δυνατον ν' άπσσησθfl μόνον
δ1' iσχυρωμου θεολοy1κου επιχειρήματος, το όποiον καl ηρο­
έβαλεν ό Παλαμαι;, λέγων δη ναi μεν βλέπουν κάη έκ του
θεου oi ήσυχασταί, άλλα τουτο δεν είναι ή ουσία, είναι ή
ένέργεια του 6εου. Το επιχείρημα τουτο αναπτύσσεται δια
μακρϊον εiς το τρίτον ερyον του Παλαμα ύπερ των ήσυχι:ι­
οτων, το όποiον ,άποτελεi μεν τμfίμα του δλου Ύ π ε ρ ή συ­
χαζό ν των ερyου αύτου, όλλ' εχει διάφορον κάπως πε­
ριεχόμενον και διάφορον δ1άταξιν - δπως εχε1 καi τίτλον δ16-
φορον· "Ελεγχος των c:,υιμβαινόντων άτό,.
πων έJ.< των δευτέρων του φιλοσόφου συγ­
':r p α μ μ ά τ ων. 'Ο δείηερος τίτλος του πρώτου β1βλiου
Π ερi θεώσεως δεν έηαναλαμβάνεται μεν εiς τcι c-
ηό,μενα 61βλία, άλλ' όπωσδήτωτε αναφέρεται καi εις αιηά.
Το ερyσν έyράφη, Κ:ατα τον ανωτέρω καθορωμον του δλου
χρονολοyικου ηλωσίου της ερ1δος, εiς τας άρχας του 1341.
"Ηδη ή έντασις των μεταξι, των δύο άνηπάλων σχέσε­
ων εύρίσκετω εiς ύψηλον σημεiον και δεν διαφαίνετω δ1έ­
ξοδος προς συνδιαλλαy:ήν. Δ1α πρώτην φοραν ό Παλαμας
δ1ατυπώνε1 ύrιοψίας περi των ·έν γένει προΗέσεωv 1ωi δια­
θέσεων του Βαρλαάμ. 'Ενερyεi ουτος ύπούλως, έπε1δι) δεν
δύνατω να ένεργ:ήση φανερως. Σταλεiς άπο τον αυτοκρά­
τορα εiς τr)ν Δύσιν, δτε έκεiνος έ·βάδιζε: κατα των Περσων
(Τούρκων), έλησμόνησε τον σκοηον της πρεσβείας, ώς απε­
δείχθη ,έκ των υστέρων, r.προσχωρ{τσας τψ πάΠQ και τας
εύχcις έκείνου σωτηρίους αύτ41 yενέσθω έπειπιίJν, ας και
έπιβοό.σθω της προς ταυτα φερούσης έχόμενος, ώς αύτός
185. Αύτόθι 3 1. 2.
184. Ύnέρ ήσυχαιόντων 3 1. 4.
ΕΙΣΑrΩΓΗ 49
φησ1ν, έπ' αύτου διετείνετο, εΙτα :κηi προσφύσας μεν έκεί­
νψ τα χείλη και ΤΟ γόνυ μεθ' :ήδονfjς ώς εο1κε και σεβά­
οματος άσπασάμενος, την δε ΚJεφαλ:ην ίιποθεiς ταiς έκείνου
χερσi καi την έκεiθεν σφραγίδα χαίρειv δεξάμενος» 186 . Πως
τόσον χρόνον άπο τijς εiς 'Ελλάδα ·έγκαταστάσεώς του δεν
μετέσχε της θείας εύχαρ1στίας 187 ; _Ύποπτιεύεται εiς το έξης
ου όλόκληρος ή διαγωγή του ητο ύ:rτοκρπικ:η 1ωl προδοτική,
παρομοίως δε χαρακτηρίζεται πλέον! ό Βαρλααμ άπο την εν
γένει άνατολικην παράδοσιν.
Eic; το πρωτον βιβλίον της παρούσης τριάδος ό Παλα­
μό.ς όμ1λεi περi μεθέξεως της θεότητος. Συμφώ,νως προς
χωρία του Μαξίμου, παρατεθέντα ηδη εiς προηγούμενα β1-
βλ1α188, ή χάρις της υiοθ~εσίας, ή θεοπωος δωρεα του Πνεύ­
ματος, εΙνω φως. "Αν λωπ<'>ν ό Βαρλααμ θεωρfi έαυτον ξέ­
νον προς το φως τουτο, αποξενώνεται της θείας χάρπος καi
ι:Ίναγκάζετα:ι να κηρύξ:η αύτην 'φυσ1κην lξ1v' τελε1ωτrκην της
'1'1,:1
111,:
ι,1'
λοy1κfίς φύσzως» 189
• Τουτο, μασσαλ1αν1κον κα:τα βάσιν, βε­
Αaίως προϋπαΘέτε1 δη oi ανθρωπω καi σύτοl oi ελληνες σο­
φοί, δεν ησαν κατ' άρχην λογ1κοi καi δη ή ήλrκία δια τfjς
ιίφιμάνσεως έπιφέρει θέωσ1ν. Ή γνωσις ομως, ή εύφυiα, η
κρασ1ς, καθωτουν τους ανθρώπους λογ1κους άλλ' OXl καi
Οεούς 190 .
'Εξ αλλου συνεχίζων η'Jν προσπόθειαν φυσ1κfjς έρμηνεί­
ας των θρησκευπκων φαινομένων, ,έκ:ήρυσσε κηοτrον το φιϊ1ς
ι cυ Θαβώρ, όρατον δ1' αέρος και δυνάμενον να λέγεται 'θε­
ότης' μόνον ώς 'σύμβολον θεότητος' 191 . 'Ο Παλαμας άναγκά­
ζετω ν' άποκρούση τουτο δ1' άναλύσεως της έ.ννοίας του
ουμβόλου. 'Υπάρχουν δύο εiδων σύμβολα, φυσικα καi μη φυ-
186. Ύnέρ ήσυχαζόντων 3 1, 4. 187. Αύτόθι 3 1, 5.
188. Βλ. Μ αεί μου Κεφ. Θεολογικά 2, 88 PG 90, 1168 α ,κ.δ.
καί χωρίον μή άνιχνευθέν, 'Υπέρ ήσυχαζόντων 1 3, 20.
189. 3 26. 30. 191. 3 1, 11.
190. 3 1, 11.
1ilί i 1i ,
50 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 51

ΟΙκcι· τ{) φυσικοv συμβαηκuις χρησψοπ01εΙτα~ ώς σύμβολον. δυνάμεις συνειλημμένως τε και ένιαίως ~χον· οϋτω τοίνυν
"Παν γαρ σύμΙJολον η ϊκ τη(; φύσεώς έσην, η φύσεως έτέ­ καi το Θεουpγον έκεϊνσ φως ουσιωδές έστιν άλλ' ουκ αύη'>
ρας παντάπασιν ίJπάρχε1. Κα;i γαρ ήλίου μέλλοντος άνίσχε1ν ούσία του θεου» 196 •
rου κατ' αίJ τον φωτος φυσικον σί,μβολόν έσην ό ορθρος, καl Δια τfjς δrακρίσεως ταύτης, πρώτην φοραν γενομένης
της του πυρος καυσ1κijς δυνάμεως Ι] θέρμη φυσικον ούμβο­ εiς τοιαύτην εκτασιν, κατέστη δυνατη ή κατάφασις της γνώ­
λόν έση. Το δε μη φυσ1κοv η ιωθ' έαυτο πεφυκος ύφεστη­ οεως καi μετσχijς του θεοϋ. ΈντευΗεν της ουσίας ύπάρ­

κέναι γίνεταί ποτε παρα τους χρωμένους σύμβολον, ώς ό χουν ai ένέργε101 του θεσϋ, ώς το φως, Ι] θέωσις, καi αλλα
πυρσος έπ1όντων πολεμίων, η κατ' οiκεiαν μεν φίiσ1ν ύφέοτη­ H't <)ΠΟΙΟ εfνω δυνατον νcι πpσσεγγίση KQl κατα:κτήσn ό αν­

κε, γίνεται δ' οΙόν τε φcισμα κατα χρείαν της παρουσίας, ο Ορωπσς αυτων μετέχει καi αυτα γνωρίζει, οχι δε την cι­
καi τουτ' αυτό μόνον σύμβολόν έση. Τοιαυτα δέ έση τιι ιψοσπέλαστον ουσίαν του Θεου 1 •ϊ. Δια να φθ'άσn κανεiς εiς
τοiς προφήτα;ς αiσθητGΊc; καi έν σχή,μαη δε1κνίηιενα, οΙον το Ι ουτο δεν χρε1άζετ01 πολυπραγμοσύνη και περιέργεια άλλα
ωυ Ζαχαρίου δρέπανον καi oi πελέκεις του Ίεζεκιήλ»'" •2 11ι·1ρο· ωόνος ycφ ό πείpQ. μαθών οΙδε τας ένεργεiας τοϋ
Βεβαίως ό Καλαβρος ήνν6ε1 το σύμβολον ύπο την τελευταί­ Ι !νεί,ματος». Δ,α τοϋτο, προσθέτr::ι ό Παλαμας, καi ό ;ίδιος,
ον σημασίαv, ένίί'ι ό Παλαμας έξελάμβανεν αυτο ώς πρα­ (·.νψ τόσα εγραψε πεpi ήσυχασμου, δεν έτόλμησε να γpάψn
yματ1κ11ν iδ1ότητα η πωότητα του άνηκεψένου. Προς δή­ ι ίιτοτε περi θεώσεως, και μόλις τώρα άναγκάζετω να εΊΉn με-
λωσ1ν δε τούτου έχρησψοποίει τον χριστολσγικοv ορον του 1>1κα ευσεβij μεν άνεπαρκij δέ 198 •
Λεοντίου 103 'ένυπόστατον', σημαίνοντα το ύπάρχον οχι καΟ' Εiς το δεύτερον βιβλίον, άφσυ :κατ' άρχας άποκρούει την
έαυτο ι'ιλλ' εiς cίλλην ύπόστασ~ν i) εic; αλλο πραyμα 10 \ Και ι ιίJγιφωιν μι τους Βλαχεpνίτας, σi όποιοι κατα τον Βαρλααμ
δέν είναι μεν τουτο ή ουσία του r.ιράγματος καθ' έαυτό, άλλ" ι'·, όλμησαν να Θέσουν κάη μεταξυ των δύο πραγΙ[Ιατηωτή-
είναι ούσιωδες μέρος αύτου η ούσιιίJδης δύναμις. Κατα τρο­ ι ων, του άνάpχου θεσυ και των γενητι:i'Jν, λέγων δη οί'iτ01
π6p10ν της μεταμορφώσεως ,'ιι·ν θεωρουν την Μδιον δόξαν άλλα την ούσίαν του θεσυ
τη,ν κεκρυμμένην άστραπην ύπο την σάρκα ϊφατήν19 °, έπεξεpyάζεται λεπτομερέστεpον τα περi διακpί­
ω·ως ουσίας καi ένεpγείας. Ai έγγινόμεναι εiς τας ύηεpκο­
;11111

της ουσιώδους σου, Χριστέ, κ,αi θείας ευrφεπείας

έν άγ:ίψ ύπέδειξας ορει, ·εύ,εργέτα, ιη ιίους δυνάμεις έλλάμψεις, κατα τον Δωνύσιον200 , καi ή εiς
τοϊς συμπαpουσιν έκλάμψας μαθηταϊς
195
• ι 01'1c; αγγέλους όpαη1 δόξα του θεου, κατ·α τον Γpηγόp10ν
Τωαυται δυνάμεις εiν(η ούσιώδεις άλλα δεν άποτελουν ιί)V Θεσλόγον201 , εΤναι αναpχοι καi ,Μδιοι. Δεν εΙνω λοιπον
αυη']ν ταύτην την ουσίαν του θεου, ή οποία εΙναι ύπεροίJ­ ϊv το αναpχον, ή ουσία του θεσυ,, άλλα αναρχα εi'ναι KOL
σισς. «Δυνάμεις μεν συν αυται ουσιώδεις, ύπεpούσιον δέ, ιιΊ πρσσό\,ω και έκδηλώματα του θεου, αi ύποστάσεις, αi
ι~αλλσv δε καi αυθυπερουσίως ύηερούσ~ον το τούτος τας οχι':σε~ς, αi διaκρίσεις· αλλως θα ητο όρθη ή άντίληψ1ς του

192. 3 1, 14. Ζαχ. 5, 1 έ. ΊεΖ. 9, 2. 196. 3 1, 23,

193. Κατά Νεστοριανών καί μονοφυσιτών, PG 86/1, 1277 CD. 197. 3 1, 21. 31. 34. 198. 3 1, 32.
194.3 1, 17έέ. 199. 'Υπέρ ήσυχαΖόντων 3, 2, 3 έ!Ξ.
195. Κάθισμα τηc: S, Αύγούστου μετά τόν πολυέλεον μή χρησιμο· 200. Περί θείων όνομάτων 4' 8, PG 3, 704 D.
ποιούμενον ήδη. 201. Όμιλία 28, 31, PG 36, 72 C.

.:IιlΙιΊ ι :,
52 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 53

Εί,νομίου, δεχομένου μόνην αναρχον την ουσίαν του θεου 202 • 011, αν ό βα01λεi_,ς έππρέψn εic; στραηώτην να του όμ1λήση
'Εξ αλλου IJ σύσ{α του θεοϋ δεν εiναι το πρωτον, δ1όη κατα πρόσωπον, ό στραηώτης δεν προάγεται εiς στρατηyόν­
προηγείται αύτfjς 11 ϋπαρξ1ς του ονcτος. Δεν εΙπεν ό θεος ό Μωϋσfjς, άξ1ω:θ'εiς να 'ίδ.n τον θεόν, δεν εyινεν cίyyελος
έγώ εiμ1 Ι} ουσία', άλλα "ι':γώ εiμ1 ό ων' 203 • (<OU γαρ έκ της ού­ (iΓβαία1c; 211 •
20
σiας ό ων άλλ' έκ τοϋ οντος ή ούσία» 4. Δεν εΙναι το 'ίδιον ου­ Προς άποφυγην της ώς ανω συνεπείας δ Βαρλααμ έθειί1-
σία καi ένεργε~α του θεου, μολονόη λόγφ τοίi άμεροϋς της f)ε1 πα.σαν ένέργε1αν κnmfiv· άλλα ή ούσία, της όποίας αi
ουσίας φαίνΕ:ται ολος εiς έκάστην ένέργε1αν, άλλα διαφέ­ οϊ1σ1ώδε1c; Δνέργε1αι θα ησαν κησταί, θα :ητσ καi αύτη κτιστή 21 \
ρουν· δ1α τοϋτο καi oi Πατέρcς, ένψ aφησαv άvώvυμον η'ιv Το δλον σύγγραμμα κλείε1 ό Παλαμας δια προτάσεως εi­
θείαν ούσfαν, εδωσαν όνόματα εiς τας 1ένεργείας 20 •. κον1ζούσης με σκοτε1να χρώματα το καταστρεπηκον ερyον του
Ένq) ό θc:ος μένε~ άμέθεκτος, ai δυνάμε1ς του θεοu εΙ­ Βαρλπάμ. ΤΟ όποiον τίποτε δεν cίφησεν ορθων. «Ούδε γαρ της
ναι μεθεκτ;ιi 206 • "Αν δεν ησαν μεθεκταί, τότε θα ύπfjρχεν αλ­ Παλαιαc; Δ1αθήκηc; του θεου καταψευσάμενσς της Καινης έ­
λο, του όποίοu f)α μετεiχοv αύταί 207 • φείσατο, ούδε εiς την θείαν φύσ1ν άμαpτών, την δ1α σα:pκος
Ό Βαρλααμ έφ1στζi την προσοχην έπl ώρ10μένων συνε­ rου θεου έπιδημίαν :c:'ίασεν άνεπηρέαστον, ούδ' εiς την πνευ­
ηειων, ώς του κ1νδί,νου πολυθε'iας, εiς :ην περίπτωσ1ν ί~ηάρ­ ιωηκην ύβρίσας θεωρίαv την της άρετfjς πραξιν άδιάβλητον
·ι'·
!',ι,1'
ιlΙ,
ιΙιι:
ξουν τόσον πολλαi αναρχο1 δυνάμεις, η δrθε'iας, εiς :ην περί­ κατέλιπεν, σύδε τfί των μακαρίωv άνδρων κατα τον νυν αiωνα ι lι1

πτωσ1ν τας δυνάμε1ς Uεωρήσωμεν 1iνωμένας καi δ~ακρίνωμεν 1:π1<θέμενος ζωn τοΙς του μέλλοντος αiϊονος ούκ έπέβαλε 11 ,:

1I•

αναρχον ουσίαν καi cίναρχον ένέργε1αν 208 • "Α ναpχΟΙ, λέγει rrΊr; χεiρας, ,άλλα κατα παντός, ιί1ς εlπεiν, έχώρησε καλου καi
ό Παλαμας, εΙνω αi δυνάμεις του θεου, ai όποϊω συνυπάο­ iι:pc,u καi θείου, παρόντος τε καΊ παρελθόντος, έφ' ήμiν τε ον­
χουν αiωνίως, ώς ή προνοηηκη δύναμ1ς, ή πpοyνωσηκr) δύ­ ιος καi ούκ έφ' ήμiν, έλπ1ζομένου τε καi άρτίως ώς έν άρρα­
ναμις, 6χ1 ομωc; καi αi έηi μέρους πρ6ν01αι, ηροyνώσε1ς καi (iiϊινος μέρει χσρηyουμένσυ τοiς άξίοιc;, τοiς τε προ νόμου καi
Gελήσε1ς~ 69 • 1 οίς μετα νόμσν άy:ίοιις 213 •
Το έπ1χείρημα τουτο συνεχίζεται καi εiς το τρίτον β:­
βλίον. Ό Βαρλααμ άηέκρουε μέθεξιν τfjς χάρηος καi έθειίJ­
ρει κατα τον Παλαμαν, αiρεηκον καi μασσαλ~ανον τον Γρη­
γόρ10ν Νύσσης, ό όποιος όμ1λε1 περi αυτfjς 210 • "Αν εβλεπον
τον θεον oi cίνθρωποι, θα έyίνοντο cίyγελ01, άλλ' ό καλύτc­
ρος έξ ήμων άπέχιε~ πσλυ τοϋ κατωτέρου των άγγέλων- καi
αyγελο1 ομως αν έy1νόμεθα, ή κατάστασις δεν θα :ηλλασσεν,
έφ' οσοv ουτε αίηοi βλέπουν τον Ηεόν. Ό Παλαμας άπαντζi

202. Ύπέρ ήσυχαΖόντων 3, 2, 4. 206. 3, 2, 13.

203. Έ Ε. 3, 14. 207. 3, 2, 19.
204. 3, 2, 12. 208. 3, 2, 21.
205. 3, 2, 9 έΕ. 209. 3, 2, 6. 2 Ζ.
210. 3, 3, 4. Γ ρ η γ ορίου Ν ύ ο ο η c:, Eic: Στέφανον, PG 211. 3, 3, 5. 213. 3, 3, 16.
46, 717 Β. 212. 3, 3, 6.

ιί iι i ,
54 Ε I Σ Α Γ Ω ΓΗ

το ΚΕΙΜΕΝΟΝ

'Εκ των βιβλίων τοϋ παρόντος συγγράμματος είχεν

έκδοθη nαλαιότερον μόνον τό δεύτερον τηc: πρώτης τριά­
δος ύπό Νικοδήμου τοϋ Άγιορείτου είc: τήν Φιλοκαλίαν
των ίερων νη;πικων', άηό ,δnου άνετuπώθη είc: τήν Πα­
τρολογίαν τοϋ Mίgne 2 • Βραχέα άποσnάσματα έκτων βιβλίων
2, 1, 3, 1 καi 3, 2 έΕ:εδόθησαν είc: τά ύnό τοϋ Ρ. Α. Syrkou
δημοσιευθέντα κατάλοιπα τοϋ Πορφυρiου Uspenskij3. Τά
βιβλία 1, 2 καί 1, 3 μετέφρασεν είc: η1ν ρουμανικήν ό Ρ. ΚΕΙΜΕΝΟΝ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ
StaniloaeΌ
Τό δλον σύγραμμα έςέδωσε τό 1959 ό J. Meyendorff
μετά γαλλικηc: μεταφράσεωc:·. Ύφ' ήμων τέλοc: έ!Ξεδόθη
είc: τήν σειρόν τGJV έργων τοϋ Π αλαμδ, όπόθεν λαμβάνεται
τό κείμενον τηc: nαρούσηc: έκδόσεωc: •
6

1. Βενετία 1782, ο. 955 · 961.

2. PG 150, 1101 ABC.
3. lstorija Afona 111, Afon Monaseskij, μέρος Β'. Opraνdanija,
Πετρούnολις 1892, σ. 688 - 691. Έκ του κιί1δ. Λαύρας 1945.
4. Έν Anuarul Academiei Theologice Andre;ane, Sibiu 1932-1933.
Βάσει του κώδ. Coisl. 100.
5. G r e g ο ί r e Ρ a I a m a s, Defense des saints Hesychastes,
lntroduction, texte critique, traduction et πotes, Louvain (Spicilegium
Sacrum Loνaniense), 1959.
6. Π. Χρήσtοu, Γρηγορίου τοΟ Παλαμδ Συγγράμματα, τ. Α'
Θεσσαλονίκη 1962. 11
56 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΠΡΩΤΗ 57

ΕΡΩΤΗ Σ I Σ ΠΡΩΤΗ

ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΠΡΩΤΗ
Έπειδ1j τινων rjκουσα λεγόντων δεί1, μεταδιώκει.v την
εξω οοφ[αν και τούς μ01rΙJ!ζον~ας, ώς cί.νευ τα{;της ουκ έ,ι•όv 'Ήκουσα μερικούς νά λέγουν δτι τι1ν έ!Ξωτερικήν σο­
άγ1•οίας και φευδώv άπαλλαγijναι δοξασμάιων, καν εlς απά- φiαν πρέπει νά έ'ΠιδιιίJκουν καi οί μοναχοί, διότι χωρίς
5 θειαι• αφίκηταί τις ακ,ραι,, οvδέ τελειότηrτός τε καί άγιότητος aύτήν τάχα δέν :::ίναι δυνατόν νά άnαλλαγf1 κανείς της
έnιλrt5έσ!Jαι, εl μ17 πωι,rαχόθ-εν τό είδέναι συλλέξει, μάλιστα άγνοίαc: καi των ψευδών δσΕaσιων, άκόμη καί αν φθάσn
δέ τ~jς καθι' 'Έλλψας παι&ίας, ι}εοΓ, γαρ καί αϋτη δϊuρο,,ι εic: τήν κορυφήν της άπαθείας, οϋτε νά έγγiσπ τελειότηl'α
T(j)J! nριψήται.ς Και αΠΟΟΤόλοις δι·' αποκαλύψεως δεδομϊ­ καi άγιότητα, έάν δέν συγκεντρώσπ άπό παντοϋ τάς γνώ­
νωι, δμοίως, :-ιαί γγrvοις δι' αυτής τr»ν δ1ιτωv τfί ψιιχ'fί προο- σcιζ καi μάλιστα άπό τήν άρχαίαν έλληνικήν ηαιδείαν·
10 γίι,εται καί Η! γνωστικαν κρειττον ΟΥ άπασων τω,y της 'φVχ17ς διότι καί αυτή δωρον τοϋ ΘεοΟ είvαι1, δμοιον μέ τά προσ­
δυ;·ιίμεωι, κοσμεί, πασά~, τε αλλην κcακίω, εξορίζει τ~'jς 'φvχijς, φερόμενα είc: προφήτας καi άnοστόλουc: δι' άποκαλύψεωc:
και γάρ πa;ι, πά,?ος εξ αγιrο[ας q;ύεταί τε καί κρατύvεται, αλ1ά καί δι' αύτηc: προκαλείται εic: τήν ψυχήν γνωσις των δν­
και εlς 117ν τ.οϊJ Θεοv γνϊvσιγ ;ωδηγεί ταν ανrθρωΠ()V" αλλως των καi 1 κοσμεϊται τό γνωστικόν τό όnοϊον είναι τό άνώ­
γάιι οvκ εvι γνώ,ν,αι 10V Θεόν, ,εί μ17 δια ,των αυτου κτισμάτων· τερον ϋλων τι:Ον δυνάμεων της ψυχηc:, έφ' δσον κάθε nά­
15 επcιδι) rαvι' rjκavoα λεγόντοη,, ηκιιστα μεν έπεlσθην, της μι­ θοc: 6'Πό δγνσ1αν φυτρώνει καί δυναμι.ίJvει, άλλά καί είc:
κρας έν τfi ,μαvαχικfi nαλι·τείςι μοι τι;ε[ρας πa;ι, τοvναηίον nρο­ ηi'ι γνωσιν τοϋ Οεοϋ ποδηγετεί τόν ανΘρωnον, καθ' δσον
δειξά,σης, α:nολογήσασθαι δέ πρiός αi'ηούς 01Ίκ 1}δυν17θηv, επεί, δέν εiναι δυνατόν νά γνωσθη ό Θεόc: παρά μόνον διά των
κα/ λόγο,ι, ύψηλότΘρόι, 111,ά φασιγ, r.vς «ουχ άπλcίις τ1jς ,ε κτισμάτων αίποϋ 'Όταν λοιπόν ηκουσα νά λέγουν αύτά,
φύσεως πολυπ.ραγμο1•ουμε1, τά μυατήρια καί τόι, ουρ(l)νον κα- κάθε αλλο παρά έnείσθην, έφ' δσον ή μικρά μου πείρα
20 ί·αμΕJΙρονμε~· κύκλοι• και Ηις αντι1εταγμέ11 ας των αστ.ρων ΚΙ- εiς τήν μοναχικήν nολιτείαν μου άπέδειΕεν άκριβως τό
1.'/)σεις ερ,ευvώμειΊα, αυι 0 όδοvς ;ε και ιlποατάσεις και επιτολά; άντίθετον, άλλά δέν ήδυνήθην ν' άnολογηθω πρός αύτούς,
τάς τούτωγ καί τά έκ τούτωγ συμυαίνοντα θηριόμεθα χαί 1uέγα έnειδή προβάλλουν 'Καi ενα ύψηλότερον λόγον. Λέγουν ότι
φροι·ονμεγ ε;ιί το·ύ.τοις' &J.λ' έπεί τούτων μεν οί λόγοι ει, ιψ τάχα δέν είναι άπλωc: δτι nολυεΙΞετάΖ:ομεν τά μυστήρια της
1?είψ κιαί πρώ:τψ και δημιουργικφ ,JJΙι;_iJ, τών δ' έν έκε{γφ λό- φύσεωc: καί καταμετροϋμεν τόν κύκλον τοϋ ούρανοϋ καί
έρευνωμεν τάc: άντιηαρατασσσμέναc: κινήσεrc: των δστρων,
1. Οί λέγοντες ταϋτα ανηκοuν είς τούς ι<ύκλοuς των άναγεν­
ιωνηγοϋμεν τάς ουΖ:υγίας καi όποστάσειc: καί όνατολάc:
νητών καί άνθρωπιοτών. 'Ιδιαιτέρως δέ είς τούς τοϋ ,περιβάλλοντος
τοϋ Βαρλαάμ, Βλ. Βαρλαάμ, r·
nρός Παλαμάν, «δοθείσης αύτοίς τούτων καί τά συμβαίνοντα έΕ αύτων καί καυχιίψεθα δι'
παρά Θεοϋ σοφίας», Schirό έργ. μν. σ. 290. 273, καί κατωτέρω 2.
αύτά, άλλ' έπειδή τούτων μέν οί λόγοι εύρίσκονται είc:
1, 11, καθ'' δ ή φιλοσοφία είναι «δόσις Θεοϋ», καί 2, 1, 37, καθ' δ
«ή άnάθεια τήν κατά διάθεσιν άγνοιαν ού θεραπεύει της ψuχης». τόν θείον καi nρωτον καi δημιουργικόν νουν, αί είκόνεc: δέ
58 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΠΡΩΤΗ 59

γωι• αι εlκόγες J;γει1ι ηj καθ' ,7uας ψvχ11· ,ούτων σοιr f;)t ε­ τώv λόγων οί όποϊοι εύρiσκονται εic: αύτόν είναι έντεθειμέ·
πιγι•cόc·ει cιπεύδσμε~r γ,:ι•ϊοι?αι και διαιρ,ετικαίς και σω.λο;,ιι­ ναι είc: τιΊν ψυχήν μαc:, σπεύδομεν νά γνωρίσωμεν αύτούc:
ΓJΤ ικαίς καί αναλι.·ι ικαίς μc-θόδοις των της αγι•ο{ας έαυ•τοvς καλά καi νά άπαλλά!Ξωμεν έαυτούc: των τύπων τηc: άγνοiαc:
τύ:tων δnο)),άξαι και ουτω ~αθ' όμοίωσιγ, ζcίιντές τε καί μέ μεθόδουc: διοιρετικάc: καi συλλογικάc: καί άναλυτικάc:
5 μετά θάιιατοJ', εiJΙαι του nοιήσω'ΤΟςη. Έπεί οvν προς τα:ί:τα καί οϋτω νά γίvωμεν ι:αθ' όμοίωσιν τοϋ δημ1ουργοϋ, καi
ουχ ίκαι·(ίς εlJ!αι Δντειnείι• ε1 1 όμισα, σιωnιjσας JΊJρός εκ:είι•ου::; Ζ:ωντεc: καί μετά θάνατον,,\ Έπειδή λοιπόν δέν έκρινα ότι
τ6τc:, nαρά σου J!i),J" (ι;ιϊv, πάτερ, διδαχθ·ηιrαι τούς ύnέρ τijζ είμαι 1κανόc: νά άvηκρο(10ω ταϋτα, έσιώπησα τότε πρόc:
δ.ληΠsίαc: λόγους) (!')(; ετοιμος γει·οίμην χ,ατc'ι Ί())J απόστολο)' αύτούc:, παρακαλω δέ rώρα νά διδαχθω άπό οέ, πάτερ,
,,ί.ό;•οι· ι~ι.δ6ηιι 71,ε2ι της [;)! ήμίι• ελπίδος1;. τούc: λόγουc: ύπέρ τηι~ άληθείαc:, ώστε νά καταστω ετοι·
μcc: «νά δίuω λόγον ι~ε,)ί τηc: έλπίδοc: τήν όποiαν έχομεν
t'::~ τηc: πίστειίJc: μαc:» 2 α, κατά 1όν άπόστολον.

2. Χωρίον πιθανως τοίί Βαρλαάμ, 6λ. τούτου Α' πρός Παλαμδν.

Schirό α. 252 καί 262.
2α. Α' Πέτρου 3, 15.
 1. 1
1, 1

ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ ΠΡΩΤΗ
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ ΠΡΩΤΗ
'Ι 'Ι '
i!i!
!;;:

ΛΟΓΟΣ ΛΟΓΟΣ
ΥΠ ΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΙ ΚΑΙ ΜΕΧΡΙ ΤΙΝΟΣ ΛΥΣΙΤΕΛΗΣ ΚΑΤΑ τι ΚΑΙ ΠΟΙΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΩΦΕΛΙΜΟΣ Η ΕΠΙΔΟΣΙΣ
Η ΠΕΡΙ ΛΟΓΟΥΣ ΤΡΙ ΒΗ ΕΙ Σ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ

1. ·Αδελφέ, διά νά έκφρασθωμεν άnοστολικως, «κα­

1. 'Αδελφέ, ((καλόν χάριτι υe6αιουσ{tσ,_ι η71· καρδiανη,. ά­
λόν είναι ή καρδία νά διαβεβαιώνεται διά τηc: χάριτοc:» •
3

::rοοωλ ικϊ:Ό,ς εlπείιs· λόγφ δέ nως αv εvδείξαιτό l ις ΙΟ ύnέρ

nωc: δμωc: θά ήδύνατο κανείc: νά άnοδείtΏ μέ λόγον τό
λό;:ον αγαι?61 1 ; Χρ17 τοίνυ,ν κ,αί ,κJατr} 1αiηό σε χά,ριτας δμολο­
ύnέρ λογικήν άγαθόν; Πρέπει λοιπόν καί κατά τοϋτο νά
γεί~, Θεψ χάριν παραοχόντι 1οιαύτφ·, f} τοϊς τά πάντα οίο:μέ-
όμολογfjc: εύγνωμοσύνην είc: τόν Θεόν διότι σοϋ προσέφε­
5 ιιοις εlδέιΛαι περιουσίςι σοφίας συ•δ' έnι VOVΨ ερχεται. Kilι•
ρε τοιαύτην χάριν, ή ό'nοiα οϋτε είc: τόν νοϋν ερχεται εic:
.ιιίι τούτοις &vτιλi:γε'ιν εχnς, καΕωι της αληθείας ,uiΊ κατ,aσω­
έκείνουc: οί όnοίοι νομίlουν δτι άnό nερiσσειαν σοφίαc:
χaζομέ1·οvς ε.lδcbς, δvσχεραίν'ειν ον δεί. Σύ μέι, γr1ρ εργ,μ
γνωρίΖ:ουν τά πάντα. Καί αν δέν στοχεύουν τήν άλήθειαν,
:τεπειομέι,ος, πάv111 τε και πά,~\τως εlς 10 διηνεκές έστηρ,ιγμέ­
δέν πρέπει νά στενοχωρησαι. Διότι σύ μέν, nεnεισμένοc:
ι,aς 1:'σn Υ.α/. α1ιερίψεπ10ς, .uόvηιο11 εχωv Jιαρrί Ο'ΘαVΤζ() It)I'
μέ εργα, Θά είσαι παντοϋ καί παντοιοτρόnωc: είc: τό διηνε·
10 τijς δ.λrι,θείας ϊδ,ρvσο,. Οί δέ λογικαίς α:π:οδείξεσιv επερειδ6-
κέc: στηριγμένοc: καί άμετακίνητοc:, άφοϋ εχειc: μέσα σου
με11οι περι:τρα:τήσοι•ται πάντως κα~, μη νvv ύJiJά σου· κ,αl. γάρ
μόνιμον τήν θεμελiωσιν της άληθείαc:. Οί δέ στηριΖ:όμενοι
ιιλάγφ παλα[ει πας λόγος>>' δηλαδiι και άι·τ ιπαλα6εται, και 10)!
εic: λογικάc: άποδείtειc: όnωσδήποτε θά nεριτραηοϋν, εστω
ι·ικcί'Jντα λόγοι, δια τέλους εδρείv &.ψήχαν,ον, ώς εlναι 11Ϊί,
καί αν δχι τώρα άnό σέ. Διότι «κάθε λόγοc: nαλαiει πρόc:
οlκ~ίας ι'ί,ιης άvέλnιδα· καί τοvτ' εδ:ειξω, Έλλή~,ωv παίδες
λόγον»\ δρα καί άντιnαλαίεται άnό λόγον, καί είναι άνέ­
15 καί. οί κατ' έκεί~'()Vς σοφοί, κ,ρείηονι ,φ δοκείν δείξει λόγοι:
φικτον νά εύρεθfi ό μέχρι τέλουc: νικών λόγοc:, ώστε νά μή
διηνεκαις αλλήλους α~>ατρέποvτες r...α.ι ύπ' αλλήλωγ &vατψ­
άναμένεται ή ίδική του ί'jττα- καί εδειtαν τοϋτο οί 'Έλλη­
:τ6με~-οι.
νεc: φιλόσοφοι καί οί μαθηταί των, άνατρέnοντεc: διηνεκωc:
2. Προς Oi)Jt ταύς έκείνοις προσέχοvτας δια 6lov και θη­
άλλήλουc: καί άνατρεπόμενοι ύπ' άλλήλων μέ άνωτέραν
ρωμέ~-οvς γνωοιν εκ της εξω παιδ,είας και ταύτην έπι το-
φαινομενικωc: άηόδειtιν.
20 αcυω11 έγκωμιάζοvτας ταυτ' ιεlπών. άπαχ,ριbι11ως τε και ΠΙJΙ>
2. Άφοϋ λοιπόν εinfjc: ταϋτα πρόc: έκείνουc::, τούc:
π6vτως, ϊ,ιωι γε δοκείv, έρείς, (1Jς «ου μlί.λλοιr γιιωοι~- ·η &- προσέχονταc: καθ' δλον τόν βίον των καί έπιδιώκονταc:
γνωσιν άnό τήν εiΞω παιδείαν καί έγκωμιάlονταc: αύτήν
3. Έ β ρ. 13, 9. τόσον πολύ, νομίΖ:ω δτι καταλλήλως καί nρεπόντως θά
4. Παροιμία συχνάκις χρησιμοποιουμένη είc: τά παρόντα συγγράμ­
ματα (1, 2 έρώτ. 1. 3, 13).
 }\
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1. 1 63 ,,11,,

62 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ 11111,

,1,l'1 Ι!:
ιl,lil!,
γγωσία1· ΡΚ 70/Jίω)! ίιμιι' (!.'ι!ΙΟίς ,περιnοιεισι'fε, ϊ!J υέλιισ:ω!)), εϊππc: δτι, «δέν έΕ:ασφαλίΖ:ετε είc: έαυτούc: μδλλον γνωσιν ,11 l iι:
!ι.
παρά άγνωσίαν ,άπό αύτούc:, άγαπητοί». Πράγματι, δπωc:
Ι1 ':Ι
1
'11 : 11111:

ΚαΠάnερ γαρ οί ιι7ς παρ,' αJ'θρcvnωιι l:φι{uειιοι δ6ξης

1

oi ποθουvτ:::c: τήν έκ μέρουc: των άνθρώπων δόΕ:αν καί

και πάνθ' {177.έρ, α1,εης πρά:ηονιες αδοξίά,ς μαλλω· 17 δόξης f:- 1
111

nράττοντεc: πρόc: χάριν τηc: τά πίlντα έπιτυγχάνουν μδλ­ :ι ιjl'

'i!(
πι;ί'ι'Χ/f.)'())ΙΟtJf, ετιε{περ αλλοις αλλα αρέσκει, τον (!.1)10)' τρό- λον άδοΕίαν παρά δόΕ:αν, καθ' δσον είc: όλλουc: άρέσουν ! ! Ι!',
ι ι!: ,1

5 .ιΙΟJ' κrιι οί Π(!.(}U. Ηι)JΙ εξω σοφών 1'1}1" γνώσtJΙ rJηρώμεJΙΟt μcί.λ­ όλλα, κατά τόν ϊδιον τρόπον καi oi έπ1δ1ώκοντεc: τήν γνω­
Αω' ιJγγω'ίίαι· και' cιιπούς c:κείγ1ους η γ~ιώσιν 1καρπουνιαι: σιν άπό τούc: ί;f:ω σοφούc: τοΟ κόσμου άποκτοϋν κατά τήν
διαφέρο·υσι γάρ uλλήλωιι αί δόξαι και δωφέροιπαι nρός αλ­ iδικήν των γνώμην" μδλλσv άγνωσίαv παρά γνωσιv- διότι
αί δοΕ:ασίαι διαφέρουν μεταΕ:ύ των καί διαφωνοϋν nρόc:
λ,17,λας Και οί α,)'ΙΙtΚ'είμεγΟt πλείΟVς IW)' όμ:.ο).ογαύγt(J))f έκάση),
άλλήλαc: καί οί 6ντιτασσόμενοι είc: κάθε δοΕ:ασίαν είναι
Τό δέ nισιεύει,11 εlρηκέναι τ~νι'~ τούτων δυνηθηναι τούς εν τζ.ι :ι
πzρισσότεροι άπό τούc: άποδεχομένουc: αύτήν. Τό νά nι­
10 δη.,ιtιΟ'Ι'Qr'ΙΚ{p, J'ψ λόγους, μιJ και λίαJΙ ,πλημμελές !J' ω{ς γαρ στεύrι δέ κανείc: δτι ήδυνήθη vά εϋρn τούc: είc: τόν δημι­ '1

εγ1,c,J ι•σίiι• J{ ι·ρίου ;)) q ησί,γ ό &nόσωλος· εl δέ μι'ι τούτους, ουργι1κόν vοϋν λόγουc:, δυνατόν νά είναι καί πολύ άνάρ­ 11

οι:δέ υ}ς Ε:,)' ,f'ί ψυχif 1.0ύ1ων εlκ61 1 ας εκ της εξω σοφ[ας συγι­ μοστον· «δ1ότι ποιοc: έγvώρισε τόν vοϋν τοϋ Κυρίου;»

δει;r Ε:,(ϊΙ ι. ψ ευδογνωσία τοίνυv εοτ LΨ Ύj εκ ιαύτης της σοφία;
ιό κα,' εlκόvα θείαιι θηρωμένη γνώσις. Ουκουιι, ουκ εσιαι
15 ι)ι' σ:{',YJJ' 7?1 α{Γοαληθείrr εμφερ17ς ή ιαύτηv έχουσα ψυχή, αλλ'
ουδε :Ίοδηγοίιο aV' nρ,ος 11]Υ' αλήθειαν ε,κ !αύιης· και ΎJ καύ­
χησις λαι:τον μα:ταία τ{.JJ' επ' αυιfί τούτου γε ενεκα σεμJΙVJ'V­
μέ:,ωJ', 'Ακουέτωσαι, Π αύ},ου σαρκικη1, σοφ[αν χαJ.οvγιος
θύραι~εν, δς χαι (0'0V)I σαρκός)) λέγει Ι1)1' ((ψVOtO'VOαJΙ γγωσtJ!>),
ωi}·vιι ,,ίfς σαρκός σοφία πώς ιfj ψvχΓJ ιό κατ' είκόι1 α παρέ­
20 'Il
λέγει ό άπόστολοc: 6 • 'Εάν δέ δέν δύναται νά εϋρ1_1 τούc:
λόγουc: τούτουc: δέν είναι δυνατόν οϊJτε τάc: έντόc: τηc: ψυ­
χηc: είκόναc: τούτων νά κατανοήσn έκ τr1c: ε!Ξω σοφίαc:. Έ­
πσμένωc: ή γνωσιc:, ή όnoia άνα7-ητεϊ τό κατ' είκόvα άπό
αύτήν τήν σοφίον είναι ψευδογνωσiα. 'Όχ1, ή ψυχή ή όποία
εχει αύτήv τήν γνϋJσιν 1 δέν είναι έt αiτiαc: αύτηc: έμφερήc:
11';1· πρόc: τήν αύτοαλήθειαν, άλλ' οϋτε είναι δυνατόν νά καθο­
δηγηθη άπό αύτήν πρόc: τήν άλήθεων. Δ:ά τόν λόγον αύ­
τόν λοιπ,'>ν είναι ματαiα κα] ή καύχησιc: των έπαιρομένων
11
111
':ι,,

ξεται; (<Βλέ:ιτ,ειε)), φησί, ,N1JJJ κλfίσιν ήμώγ ου πο,?.λοι σcφοι κα­

δι' αύτι'1ν. 'Άc: άκούσουν τόν Παϋλον ό όποϊοc: καλεί «σαρ­
κικήν σοφiαν» τήν έΕ:ωτερικήν7 καί «νοϋν σαρκόc:» τήν «γνω­
8
'ΊΙ,.1 , '
,,1
I!
',,1''
τά σάρκα,, ου nαλλοi. δvνατοΕ, ου πολλ,οι ευγενείς)). Ώς οvν ή οιν 1 ή όποiα φέρει άλαΖ:ονεiαν»~. Έπομένωc:, ή σοφία τηc: .ι,
~ !il'
ίI ί
τ17ς σαρκός ευγένειά τε και δ·vγα,ιας 11))1 ψυχi/ V ΟVΚ ε~•δυνα· σαρκόc: πϊϋc: θά παράσχrι τό κατ' εiκόνα εiι:: τήν ψυχήν; , !ι
l

μώσειε1' αJ' ουδ' εξευγεy[σει,εν, συτως οvδ' ή της οαρκϊι; «Βλέπετε, λέγει, τήν κλησιν μac:· δέν είναι πολλοί σοφοί 11!?

κατά σάρκα, δέν είναι nολλοί δυνατοί, δέv εΊναι πολλοί εύ­
γενεϊc:»10. "Όπωc: λοιπόν ή εύγένεια καί ή δύναμιc: τηc:
σαρκόc: δέν θά ήδύναντο νά ένδυναμώοουν οϋτε νά έΕ:ευ·
γενίσουν τήν ψυχήν, οϋτω οϋτε ή σοφiα τηc: σαρκόc: δέν
5. Βαρλαάμ, Β · πρόc: Παλαμδν Schirό εργ. μν. σ. 298 έΕ.
6. Ρ ω μ.
11, 34. 7. s· Κορ. 1, 12.
8. Κ ο λ. 2, 18. 9. Α' Κορ. 8, 1.
10. Α' Κορ. 1, 26 (ύμων).
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
64
cιοφία σοφiι,ι·, ϊι.n,εργάαεται τ~ίν διάνQιαν. Και όντως δ.ρχ17 σο­
φίας γiroJJ'αl σοφίωr, ωστε διελέ1 οθ•αι και προελέσθαι τijς
χαμερπούς καί γηίι,ης καί αγ{)νήτου 117ν μεγα,λωφελη καί ού'ρα­
νίαι1 και πνευtιια:1tκηγ και παρά Θεου και προς Θεο,y ερχομέ-
5 γηγ και Θεi(J τούς κτησαψέv-οvς cιυμμόρφ{)υς ιiποδεικνυσω,.
3. Ούι μψ·, ιiλλ' εmεί, καθά:nερ κιiκείνοι λέγουοι, τών ει
τφ δημιουργικq1 )'ψ λόγων αί εvκ6νες εν ήμίν εlοι, τί τό
ταύτας τiιι1 ι'igχιί ,, aχρειωοαι, 1άς εiκόνας; Ούχ ή άμαρτ iα
και ή τού πρακτέ{)V εΥτε αγνοια ·είτε πειριφρό~rησις; Δ ιατί μiι
10 αδιιδ,άκτως ένορωμεν ταύτας, εν ήμίν αύτοίς οϋοας εντ:ε1v­
.τcωμ.έ1eας; Ουχ δτι τό παθητικό~- μέ,ριος της ψυχijς κακϊvς ε:nα­
,γαστr'ιι· αυτά.ς τε διέστρεψε και ·τό διορατικόι, αιπης συνt~χε:,;
καί μακράγ εΤΙ!ο[ησε rijς αρχεrvποv καλλω·ijς; Ουκούι ωύτου 1
:nω·τός μαλλον επιμελητέοv και ·της άμαρτί:ας άφεκrέο,ν καί
15 70J' νό,ιιω• τι'όν εJ'TOl.(V'V' δ'ια ΠΙΙ]άξεως αναγι•ωσιέΟJ' Κ'αι άρε­
της πάσης άνι~εκτέον και δι' ευχής και θεωρίας αληθοvς
επαι,ιτέοι· προς Θεόν, τόι, 601,λόμει•ω, τό ,τε κατ' είκόνα σ{7η,
και ΙΎJΥ υ.ληι?ογι•ωσfω, σχείιr. Καθ'αρότητος γαρ αι·εv, καιι
,ιιάι?υς τιΊ~· απί. 'ΛδΛμ μέχρι σν,ι.•τελε[ας φvσικήι• φιλοσοφ[αν,
20 μωρός ου1δέJ" {μωιr, OT't μrι και μαλλον, εση η σοφ6ς· εκΣ[­
yης δέ ανεv, καθαρθείς και τωγ π,ονηρων, ηθων και δογμΔ.­
των απαλλάξ,ας 71))' ψυχή,ι•, 71)V νικω~αΥ τον κόσμον του Θεοv
σοφ[a.~, κτήση καί. ωφ μόι•φ σ:οφcρ Θεφ» ουνδιαιων[σεις άγαλ­
λόμει·ος. Δογμάτωι, δέ λέγφ, rιv τωJΙ περ,ι ,μεγέθους κινήσε-
25 ως ούραν:ου κα,ι HT~J" κατ' ουρα'J'i'J.ν σωμάτωγ και οσα δια ταυ
ία γίvεται, ούδέ γης και τωιr περί γην και των ε1'τει?ησαυρι­
αμέγωy rαύτn μετάλλων και λίθσ>ν διαvγισγ, ουδέ τών f.'X
11. n α ρο I μ. 1, 7.
12. Βλ. Ν ι κ ήτα Στηθάτου Περί ψυχηι: 46. 56 - 57' Χρήστου,
Νικήτα Στηθάτου μυστικά συγγράμματα, σ. 109, 112 έ!Ξ.
13. Ρ ω μ. 16, 27.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 6.5
θά καταστ{1σπ σοφi1 ν την δ1άνο1αν. Καi πράγματι άρχη τηc:
σοφiαc: είναι rΊ γνωσιc: τr1c: Σοφίαc:1 \ ίiJστc vc1 διακριθrj καί
προημηθη από την χαμc;ρnη καi γηivην καi άνωφελη ή
μεγαλωφελήc: καi ούρονiα καi πνευματική, ή έρχομένη
cπό τόν Θεόν καί πρόc: τόv Θεόν καi καθιστGJσα σuμ­
'Ι'
!
1
μόρφουc: πρόc: τόν Θcόν τούc: 6'ποκτωνταc: αύτήν.
3. Ώστόσον έπε1δή, δnωc: λέγουν καί έκεϊνοι, ai
εiκόνεc: των έντόc. τοϋ δημ1ουργ1κοϋ λόγου εΊνα1 μέσα
μαc:, τi cΤναι έκεϊνο τό όποίοv 11χρεiωσε κατ' άρχήν τάc:
είκύναc: ταύταc:; Δέv εϊναι ή c:μαρτ:α καi r1 τοϋ καθήκον­
τοc: εϊτε αγνο10 ε'iτε περ1φρόvησ1c:; Διατi δέv τάc: θεω­
ροΟμεν, άφοΟ ε'ίνα1 έvτu,1uσμέvω μέσα μαc:; Δέν συμβαί­ 11
νει τοϋτο, c1ά τόν λόγον οτι τό nαθηηκόν μέ:pοc: τηc:
1
ψuχηc:, έπαναστατησαv κuκωc:1 2, καi ούτάc: διέστρεψε καi
τό διοροτικόν αύτηc: έσ(ιγχυσε καί άπεμάκρuvεv αnο
TiΊV άρχέτuπον καλλονήν; Έπσμένωc: ό θέλων νά λάβη
τό κατ' είκόνα σωον καi την άληθογvωσίαν πρέπει νά έnι·
μελητω τοϋ διορατικοϋ περ1σσότερον άιπό κάθεη cιλλο καi
vά άπέχrι άπό την άμαρτίαν, νά άvαγ1νιί.1σκη τόν νόμον
τίi>ν έντολών διά πράΕεωc: καi ν' άποκτήσr~ κάθε άρετι1ν,
vά έπιστρέψrJ πρόc: τόν θεόν διά nροσευχηc: καi cιληθ1νηc:
θεωρiαc:. Διότι χωρic: καθαρότητα, άκόμη καi 6v μάθηc:
τr1v φυσ1κήν φιλοσοφίαv άnό τοϋ 'Αδάμ μέχρι τηc: συντε­
λείαc:, θά είσαι όχι όλιγώτεροv μωpόc: παρά σοφόc:, αν δχι
0 καi περ:ασότεροv· χωρic: έκεiνην δέ, άφοΟ καθαρθ(ϊc: καi
όπαλλι::ιίΞrιc: τι'μr ψuχιiν άπό τά πονηρc1 i1θη κα1 δό'{ματα,
Θ' άποκτήσηc: τι')ν σοφίαν τοϋ Θεοϋ ή όπσία vικςι τόν κό­
σμον καi Θά συμβ1ώσηc: αiωνiωc: μέ «τόν μόνον σοφόν, τόν
Θεόν» 13 άγαλλόμενοc:. 'Όταν δέ άναφέρω δόγματα, δέv
έvνοιϋ τά σχετικά ,μέ τό μέγε3οc καί τr1ν κίνησιν τοϋ ούρα­
νοϋ καί των έni τοϋ ούραvοϋ σωμάτων καi των ηαρενερ­
γειri_.v αύτων οί;τε τά σχετικά μέ τήν γηv κο1 τά γύρω άnό
η1ν γην 1ωi τά Θησαυρισμένα μέσα τηc. μέταλλα καi δϊαυ­
γεϊc: λiθουc: οϋτε τά σχετικά μέ τά συμβαίνοντα είc: τόν άέρα
5
66 ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 67

της δι.πλijς &ι,αθυμιάσεως κατά ΤΟΥ αέρα συμυαιι•όντων. Προς , 111" ιι'1ν δ1πλην άναθuμίασ1ν 1 \ Τ ό νά άφ1ερώνωμεν όλον τόν i

γαρ· 11])' επιατήμημ '7(.Vi)'' l0t'01!Ιων ολέποντες πασαν &nευθύγειν ι'1 μ\ον καi ολην τήν άvαlήτησιν 6ποβλέποντεc: εic: τήν μά-
σπουδήν τε καί ζ17τησιι 1 α:ϊ':!εσίς εστιν έλλψική· οί γαρ Στωϊ­ 1J1 J:Jιν ι~ίιτϊι>v τGΝ πραγμάτων είναι αϊρεσιc: έλληνική· διότι
κ,οί πάντες ,τέλος της {Jιεωρίας 117ν' επιστήμη~, όρίζοι"ϊαι. , ,: :, 1 ωϊκοi εic: τό σύνολόν των σκοπόν τriC: θεωρίας όρίΖουν
1 1 ιν ~':1 ιιστημονικήν μάθησ1ν ".
1
5 4. Λ'vψ δή τινες, ώς σ~'! φής, ωv τοις χριστι,αμ.,ο'ίς nρο-
κεψέηιυ τέλους, T(J)y εnηγγελμ{ι 1 ων ήμιν S7lt TOV μέλλον•ω; 4. τι;_φa λοιπόν, δπωc: iσχυρίΖεσω σύ, μερικοί, πεpιφρο·
αίδ)νος σψρ,jιωι' αγαθών, οSς ελp.χίστου περιφρο,ιι17σα1ιη,ες ,-:αί ν11οι1ν1εc: (3JC: άvά(1σν λόγου τό πρσκεiμεvον είc: τούc: Χρι­
n)v επιστ17,_uην εlς γιιώσιι• μεταλαυόvτες, τfί ταιν κατά Χρι­ ', ι 1( ινοϊκ~ τcλσc:, δηλαδ1Ί ϊά ύπεσχημένα είc: ήμαc: διά τόν
στογ φιλοσοφούvτωιv επεωάγουσιJt ε,ι·κλησίq,. Τοi•ς γαρ ovx 11! λλοv ία α1ωνc, αρρητα άγαθά, καi μεταλλάίΞαντεc: τήν έηι-
10 εlδότας τας μαθημωτικάς εnιστψJJας &νάγι,ους &:τοφαίνοJtται 111111 ιην εic: γvιοσιν, τήν εiσάγουν είc: τήν 'Εκκλησίαν των
καί' ι}τ,ελείς· έ,τεvθεν δ' iυ·άγκη n&:ι,π,α.ς 1(())' με>• έJ,ληΙV'ικων ψ1λο· ιοφούντων κατά Χρ1στόν. Δ;ότι χαρακτηρiΖουν άνά­
απgίξ αι•ϊέχεσι'tαι μαθημάτων, ϊ(J)}J δ' ευαγγελικών και,ολιrω­ γν( ,1 ιι: καί ότελεϊc: τούc: άγvοοϋvταc: τάc: μαθηματικάc: έπι­
ρεt)' διδαγμrί.των ( nαρ' αi'ηαιν γαρ οvδέnοτε γέι·οιτ' αγ της , · ι 111 ιιιι:· δ1c1 τοϋτο δέ ε'ίνω άvάγκη δλο1 εic: μέν τά έλληνικά

τω·ν κατ' αvιούς επιστημών &-μαίας αnαλλαγή) και τού λ/,-
15 γονιος «γίνεσD·ε τέλει.οι» και ι(·εΊ. τις i'Ψ Χρωτ(Ι) τέλειος)) καί
((ημείς Μ:: λαλουμεν {;ι, τοίς τελεiοtς)) καταμωκωμέι•ους αV'C!­
zωρείι', (ος αnεiρ,01., 7lωtτάnασιν επιστήμης τοιαύτης. Ου τ,αύ­
της OV)' εγώ 1ης αγνοίας απαλλαγήν ύποτιθέμενος, καθαρό­
ι ι, 101'11 ιατα νά έnιδiδωνται μέ άφοσίωσ1ν, τά δέ εύαγγελικά
,'11i"·1v11cπα νά περιφρονοϋν (διότι δι' αύτων δέν Θά ητο πο-
1, ,,,ι ,vcπόν νά έtασφαλισθ(ϊ άnαλλαγή άnό τήν όγνοιαν των
,,., ι 1 • r ,ϊιrούc: έπιστημων) καi τόν λέγοντα «γένεσθε τέλειο1»
16
,i ,,ι 1(1c: συντεταγμένοc: μέ τόν Χριστόν εΤvαι τέλειοc:»
17
1 ,

, , 1i ", 11 ιr; ιc: δέ 6μ ιλοϋμεν εic: τouc: τελεiουc:» " ν' άποφε,jγουν
1
τητα σωτήριον εκάλεσα ταύτψ' ( οίδα γαρ και δ.νέγκλητον α-
20 γιιοιαν καί γνώσιν εγκεκλημένην)· οϋκουν ταύτης, αλλά της ,1, 1 ,1:ιι1!:;τικωc., ιiκ: έντελωc: δnειρον το1αύτηc: έπιστήμηc:.
mερί Θεου καί τω~, θείωι• δογμάτων αγνοlας αnαλλαγείς, ο­ Ι γ(ί) λο1·πόν δέν είχον ύn' δψ1ν αύτηc: της άγνοίαc: τήν

σηι, οί .καθ-' 17μας α1ιηγδρ,ευσαγ 'ι1εολ(Sγοι, κ:αί nαι• ·ηθος κ,α.ιά , ,, 11 ιλl,(1γ1Ίv, δταν η')ν έκάλεσα καθαρότητα σωτήριον (διό­

Ηις av:τii))' υελ τιώσας ύnαθήr-ας, γε~vήσn Θεον σοφlα.ς 4ι•ά­ '' γ11ι,ψi?.ω καί αγνοων ,c;κατηγόρητσν ,καi γνGJσιν κατηγο·
πλεως, εl'κώι• ο•ι~τως χαί όμοίωμ.α: Θεοv, διά μόι,ης ,ης ,τ·ών 1,, 111:Ήνην). αν άnαλλαγflc: δχι άnό αύτήν, άλλά άnό τήν
1 γ•,, :ιι ιν nεpi Θεοϋ καi τιϊΊv θείων δογμάτων, τήν όποίαν
25 ευαγγελικών S'ι,;:,cλώι· τηρήσεως τ.ειελεσ;ιιέJJος. ''·Ο χαί ό της
Έκ,κλησιασ.τικής ί,ε,ρα:ρχ[ας {,;ι.οφήτης Δ ιοιvσιος κατ' αυτi]"
, 1γ,1, ,,ιιν άnαγορεύοuν oi ίδ1κοί μαc: θεολόγοι, καi βελτιώ­
' 1111, iΊλο\, τό ήθοc: συμφώνως πρόc: τάc: ύποθήκαc: των, θά
απεφήι•ατο σαφϊός· ω7 γαρ προς ϊΟ\V Θεόν άφομοίωσίς 11:

καί ει,ωσις, cός τα θ·εΤα», φησl, «διδ,ά:σκε.ι λάγια, ιαίς τώι•

1·, 11,: 111.1c. γεμδτοc: σοφiαν Θεοϋ, πράγματι είκών καi όμοί­
' "i 1, 1 Or:ou. τελεcμέvοc: διά μόνηc: τηc: τηρήσεως των εύαγ­
σευα,σμιωτάπω~, ΒJΙ'lΟλω'Υ άγαπήσΙΞσι και ίερουργίαις p,δνω.:
γ1 λ•ι,i:Jν έvτολιον. ΤοΟτc καί ό ύποφήτηc: τηc: Έ κ κ λ η-
14. Βλ. Β ο ο I λ ε ίου, Είc: 14 ψαλμόν, PG 29, 256 BC. " 1 (J ο 1 1 κ η c: Ί ε ρ α ρ χ i ο c: Διονύσιοc: διεκήρu!Ξε
15 . .Βλ. Ήρίλλου παρά Δ1ογένε1 Λαερτίφ 7,
, ,. ψι,Η: r:ίι:: αύηiν· «διότι, λέγει, ή nρόc: τόν Θεόν άφομοίω­
165. Δέν συνεφώνουν δμωc: δλο1 οί Στωϊκοί είc: τοϋτο.
16. Α' Κορ. 14, 20. Πρβλ. Ματθ. 5, 48. ' 1• Ι',<Ιi i':vωσιc:, δπωc: διδάσκουν τά θεϊ·α λόγια, τελείται μό-
17. Κολ. 1, 28.
, ,11 ;,ιιΊ τι1c: 6γσπήοεωc: καί iερουργiαc: των σεβασμ1ωτάτων
18. Α' Κο ρ. 2, 6.
 (j
68 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 69 ·ιi!ι~.·
;. ·.
:1111
τελειιαι». El δ' ο1'ηι: αληθης δ λόγος οiίτος, αλ~λi' εκ της έξω
παι.δ,εiας το κατ' ,εl'κόι,ια τογ αγθ·ρωπον εύρείν και lδείφ εστι1',
έvτολιiJν» •
19
"Αν δέ δέν είναι άληθινόc: αύτόc: ό λόγοc., :il.ι, ~
άλλ' εΙναι δυνατόν γά εδρn κα] νά 'iδn ό αvθρωποc: τό ιωτ'
οΊς ·ωύς χαρα.κτηρας επί τό κρείτιτον μεταρρυθμιζούσης και τό .:·:ι
ί.:iι,όνα άπό τήν εΕω πωδείαν. ιοσάv αύτιi νά καθιστξ'i καλυ­ !!!.111.~

σκότας της αγνοΙας εξαιρούσης της ψvχης, ο,ί κ 1 α{Γ 'Έλληνας ι,:ϊ
τ±ροuc: τούc: χαρακτηραc: και νά άπομοκρύνn ά,nό τήν ψυ·
5 σαqοί {}εοε,ιδέστεροι α'ν εlεν· καi θεοnτικώτεροι τών nρό Υό~ ι
χήν τό σκότοc: τηc: άγνσίαc:. σi κατά τά έλλην,κά πρότυπα ',:\

μου nα1έρω,ν και τ,ών εν ,,qj yιjμφ τοροφητευσάντων, ών ')! 1~

σοφοί Θό ησαν θεοειδέστεροι καi θεοnτι1-υί.περο1 άnό τούc: ',j
πλείους εξ αγρωκικ,οv οίο•v προς ταύτην •την αξίαν εκλή1Ίη­
προηγηθένταc: του μωσαΊκοϋ νόμου πατέρcc: καi τούc: κατά
σαν. Ί ωά~ι'νης δέ,. 17 1ών προφηJώJJ ύστάτη κορωνίς, ουκ ε;
rήv δ1άρι~ε1αν ίσχύοc: τοΟ νόμου nροφήταc:, των όποιων oi ;1
άπαλι7ιν δ1,ύχωγ επ' ερημίας δ,ιετέλει το))' οίον ανύων; Oi
περισσότεροι έκλήθησαν εic: τό όί,ίωμα άπό τόν άγρο1κ:1κόν ,!

Ί. :1· •.I
1 Ο ωfyvν πρι'Jς αυ·τόν ώς προς αρχέτυπον αφορώσιν εκαστος [i
βίον. Ό δέ · 1ωάννηc:. ή τελευταία κορωvic: τι'i)ν προφητιϊ>ν,
πως εχc:ι δυγάμεως τc'vι, άποταπομένων τϊp κόσμφ; Παv·τί
δέv εlη άπό '!εορδc: ήλ1κiαc. εic: την έρημίαν; Δέν άnοβλέ­
,:111
;:.

1:11

που δfjλoJJ. Π ov τοίJΙυγ ι}γ ερημίq, διιδασκαλεiα της μαια[ας ώς

πε1 λο~nόν nρόc: αϊιτόν ιίκ: πρόc: άρχέτυπον ό καθεic: άπό
,::m

11
δ' αi•ωί λέγοvσι.. σωτηρiσυ φιλοσοφ{ας; Που πολύπτυχοι 6ί-
6,ί.,οι Κ1αί οί τα·ύταις διά 6fου προστετηκότες και τούς αλλοvς
15 nείθαντες; llov Μ ,ώγ οίολωJJ τούτωy ύποθfjκαι 6{ωγ· τοι.­
τούc.
είc: τ6ν
όnοτασσομένουc: τόν
καθένα φανεpόν.
κόσμον δσον δύvατα1 20 ;
ΠοΟ λοιπόν εic: τήv έρημίαν
Είναι
:~ 1
1
ύπάρχοuν σχολεϊα τηc: μcπαίαc:. δπωc: δέ λέγουν αί.ιτοi, J
1
ού,τωγ ερημικώJΙ Ν:: και παρ 0Jεν,ικώΥ κ1αι αγωγ αJ'άγραnτος,
σωτηρ11.ίJδουc: φ1λοσοφίαc;; Ποϋ ύπάρχουν nσλύnτuχο1 !
JΊρος ιι[_ι(η.σtJ' επαlρωγ ιΟ'iJς [;,)Ιίυγχάνοντας;
βίβλο~ καi oi άναλuόμενο1 εic: α(πάc: εic: δλον τόν βίον των
5. Και Ένα ω1)τ,0Ψ αφαι τογ εγ γεvγφοις γυναικώγ ύψη­
κα1 ηεiθσvτει:: τοϊιc: δλλοuc: νά πράττουν όμοiωc:; Eic: ποία
λ6τεροι,, φ nρδς ωσοντον -vψος αv 1 αο,ευηκότι της, ώς αυτοί
οέ σημεϊα τίί:1ν βίβλων τούτων ύnάpχouv ύποθηκαι δ1ά τοι­
20 φασι~•, δδηγούσης προς Θεον παιδείας ουδέν εμέλησε (καί οίποuc: β:ouc: έρημικούc: ιωί nαρθενικούc:, πού άναγράφεται
γαρ οv,δ' ίεραίς οvως ι[;)!Τf:ιύχη~ε ·υί,υλιοις}· Ένα τοίνυιΙ
e,1γιi.Jv πρσκολίϊ)ν τοϊιc: άναγν(iJσταc: πρόc: μίμησιν;
άφcuμεΥ, δ προ τών αlώ,γωy ων και μeτ' αfηώγ φα­
TOVI'OV
5. Καi δ1ά ν' άφήσω τοΟτον, τόν ύψηλότερον μεταl'Ξύ
νείς και δt(l τοίηο ελ{λ'vν εlς τοy κόομογ, '{γα μαρτυρήσn τιί
τιΞJν γεννημάτων των γuναικGJv 1,
2
ό όnοϊοc:, έν~> άνι:~βη εic:
αληθείq. και IJ.YCl'ΚatJ'ίσn ΤΟ κατ' είκδνα και προς 10 αρχέ- τόσον μέγα ϋψοc:, δέν ένδ1εφέρθη καΘόλου διά τήν παι­
25 IVΠOJ' εnαναγάγ'{j, πώς OV παρέσχε τ,αύτην την δια τώι, εξω δείαν, τήν κατ' αύτούc: όδηγοΟσαν εic: τόv Θεόν (άφοΟ αύ­
μεθ'όδωΨ uι"οδοι,; Πώς δ' cυ'κ' εlπεγ, (<'εl {Ηλεις ,τέλειος είναι,, τόc: δέν άνέγνωσεv οϋτc iεράc: βίβλοuc:) · δ1ά v' 6φήσωμεν
της l':ξω nαιιδεfας εnιλαοου, σπευσον προς rιην των μαθημά- λοιπόν τοϋτον, nίiκ: δέν προσέφερεν αύτή,ι τήν διά των
έtωτερικων μαθημάτων δνοδον, έκεϊνοc: ό όnοϊοc. είναι πρό
19.Περί έκκλ. ίεραρχίαc: 2, PG 3, 392 Α. των οίώνων καi έφάνη μετ' αύτόν'\ έκεϊνοι:: ό όποϊοι:: ηλ­
20.Ύπό των άσκητων .καi των μυατικων θεολόγων Ίωάννηc: ό
Βαπτιστήc: θεωρείται ώc: τό άρχέτυπον των χριστιανων άνδρων, ένψ ή Οεν εic: τόν ι<όσμον διά τοΟτο, vc1 μαpτυρήσπ ύnέρ τηι:: άλη­
Θεοτόκοc: θεωρείται άρχέτυ.πον των γυναικών, διό είc: τήν εiιωνογρα­ θείαι::':\ νά άvακαινίοn τό ,ιωτ' εiκόνα καi vά τό έπαναφέ­
φiαν ίστοροϋνται ουτοι ενθεν καί ένθεν τοϋ Ί ησοϊί Χριατου.
21. Ματθ. 11, 11. Λcυκδ 7, 28. ρη cίc: τό άρχέτυπσν; Πιϊ~c: δέ δέν εinεν, 'δv θέλr~c: νά
22. Βλ. Ί ω. 1, 1 έΕ. Α" Κορ. 2, 7. Κολ. 1, 15. εΤσω τέλεια:::, έπιδόσοu είc: τήν εtω παιδείαν, σnεϋσε νά
23. Βλ. Ί ω. 1, 8. 18, 37.
70 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 71

,ων α1'άληψιν, π,ε•ριπο>ίησω 01εαυ:τφ την επωτήμην τών ον­ παρακολοuθήσnc: τά μαθήματα, άπόκτησε τήν έπιστήμην
των')), (tλ,λι.t ωά {,,,άρ,χογτα πώλησα)!, δ'ιάδος nτωχο'iς, τοJ:1. των δντων', άλλ' είπε, «πώλησε τά 'Κτήματά σου καί μοίρα­
σϊαυρόν· lΙρον, ακολο:u·θε'ί,ν, εμοί πρ,οθ·vμήΊ'}ητω; Π rJJς δ' ουκ σέ τα είc: τούc: πτωχούc:. σήκωσε τόν σταυρόν, άκολούθησέ
με πρσθύμωc~» 1;
2
§δίδαξεγ και οχη.ματισιμούς ;ιαι nοσ6τη,ας χαι τι}ς Μλυπiλα·- Πωc: δέ δέv έδί·δαΕεν άναλογίαc:. σχημα­
5 1•,c:'ίς ί(t)}' πλανήτωJf α:τιοοτ,άσε,ις τ,ε και συνόδους, και τωι 1 τισμούc:, ποσότηταc:, τάc: πολυπλανεϊc: άποστάσειc: καί σu­
φυσικώ~ι nρ,οολημάτων τάς απορtας διέλυσεν, ώς αν από Ζ:υγίαc: των πλανητιϊJν, καί δέν έλυσε τάc: άπορίαc: των φυ­

rijς ήμε1έρ,ας ψυχfjς τό τής αγνοίας σκότος εξέληται; Τί δ.~ σικων προβλημάτων"\ διά νά άπομακρύνn τάχα τό σκότοc:

και μαθητc'~ς αλιείς, αγρ,~μμάτους, αγροίκους, άλλα μη σο­ τηc: άyvoiac: άπό τήν ψυχήν μαc:; Διατί δέ ώc: μαθητάc:
φούς, συνεκ·άλει, καί ·τ,αi.Η}' ίνα καταισχύηJ roi.•ς Ec:r,) cοφο15ς, προσεκάλεσεν άλιεϊc:, άγραμμάτοuc:, άγροίκοuc:, άλλ' δχι
,•,

1 n (JJς ό Π αvΜς φησι; Πώς οvν καταιοχύνει τούς πρ?ις αυτόι 1 , σοφούc:, δπωc: λέγει ό ΠαΟλοc: 6;
2
Πωc: λοιπόν θά κατωσχύ­ '! ιl:
,i!!i!

cuς ο{;τοι λέγουαι1ν, όδηγιοv1;,τας; Δ ιατ l δε και την σοφ[ιπ νrι τούc: πρόc: αύτόν όδηγοϋνταc:, δπωc: λέγουν αύτοί; Δια­ ,Ιιjι!
τί δέ έμώρανε τήν σοφiαν αύτων"; Διά ποίον λόγον δέ 'lι(
αι1'ΤωJ.' εμώρ,αν,ε; Τίνος δε χάριν και δ:ια της μωρfας τοι~ Ίi!
;.cη,ρύγματος ευδόκησε οώσαι τqύς nιστεύοντ·ας; Ov:-c εnειδ17 εύδόκησε νά σώσr~ τούc: πιστεύονταc: διά τηc: μωρίας τοϋ

διά της σοφίας ό κόσμος οvκ εγνω τον Θεόν; Τί δε καl κηρύγματοc: 2 R; 'Όχι έπε1δή διά της σοφίας δέν έγνώρισεν

, 5 μα,~6νΤες ους φής; Λόγου Θεου σωματιτκώς [;ν'δψι;ίσαντος, ό κόσμοι:: τόν Θεόν 29 ; Τί δέ συμβαίνει, άφοΟ εμαθον τούc:

δς ΔγεγήΊJη ήμί,ν σοφία aJ110 Θεού, καί τού φωτός dι,ωJχόΨτος, λόγοuc: τούc: 6noίouc: λέγε1c: σύ; Ένψ ό Λόγοc: τοΟ ΘεοΟ
δ φω,[ζει πάντ,α α~,θρωnον lρχόμε~;,ον εlς τc'ιν ;ι:5σμον, ήμέ­ cπεδήμησεν εiς τόν κόσμον σωματικως, ό όποϊοc: έγινε δι'
ήμδc: σοφία άnό Θεο0 , 'Καί
30
ρας Η': διαυγασάσης κ,αί φωσφόρου ι'ινατε{λ,αντος 13.ν ταίς καρ­ ϋψωσε τό φωc: τό όποϊον

δίrιις ήμ{vν 'ΗΟΙV Jιl(}TQ)1',, Καία ΤΟΥ τωJr αΠ,ΟΟ'Τό},ω)' κcρυφαίοΨ, φωτίΖ:ει πάντα όνθρωπον έρχόμενον είc: τόν κόσμον",

20 αυτοί τε Μ,,;νιαι θ·ρvαλλlδος 13.nωκευαστfjς, της απΔ των ifξω ή δέ ήμέρα έγλuκοχάρα!Ξε καί ό αύγερινόc: άνέτειλεν είς

φ;:ί,,nσ6Ιf(ι))f γJιώσεως Π(!('ις θεογJ 1 (1)Οίωι όδηγωίσης, και ΤΟVς τάc: καρδίαc: ήμων των πιστων, κατά τόν ι<ορuφαϊον άπό­

1:f.?)υυς :'IrJ'}rιι11~ovσo·, αφε.μfγους του κ,αΠ' ή(J/)χιαν διά της τώι• στολον:ι-2, καί αύτοί χρειάlονται τεχνητό φuτίλι, τήν άnό

λογι.σ,μr7ι·1· εταατασ[ας ·καθαiρειν έαυτrηΊς και δ,ι' αδιαλείπτου τούc: έ!Ξω φιλοσόφουc: γνωσιν ιίJc: όδηγοΟσαν είc: θεογνω­
σίαν, καί τούc: αλλοuc: συμβουλεύουν, άφήvοντεc: τό ερ­
πρασευχης προα:ανέχειν τ(ίJ Θει:,v, κα1αγηριiΎ μάτην, λύχνφ τυ-
25 φο,μέ'J'"ψ ::ιαρακαθημέ1eου·ς·. γον τηc: καθάρσεως έαυτων διά τηc: έπιστασίαc: των λογι­
σμων είc: ήσuχίαν καί τηι.:: έμμονηc: είς τόν Θεόν δι' άδια­
6. "Αρ' ουδ' εκείιιό ποτ' ί!,nηλθ'ΞJ<' έnι νουν αυιοίς, ι:δς
λείπτοu προσευχηc:, νά καταγηράlοuν ματαίωc: ·καθήμενοι
Δφέσει τε και μεταλήψει ϊΟ'V φυωv της γνώσεως εκπεΠ'Ι(V­
δίπλα εic: κρuφσκαiοντα λύχνον.
::αμεν f},.;ε{ψ,ου τοίΎ {}είου χωρ,lου της τρυφής'; Έργάζεοθαι
6. Τ Αρά γε δέν ηλθε ποτέ είς τόν νοϋν των οϋτε
γάg αυτό κ·αί φυλάττ:ειν κατά την εντολήν ουκ εθελήσαι>τ,ες';
τοΟτο, δτι έ!Ξεπέσαμεν άπό έκεϊνον τόv θείον τόπον τηc:
24. Ματθ. 19, 21. 16, 24. Μ ά ρ κ. 8, 34. Λ ο u κ α 9· 23. τρυφηc: λόγω έnιθυμiας καi μεταλήψεως τοΟ φuτοϋ τηc:
25. Ύnαινιγμόc: είc: την περί τά μαθηματικά καi την άστρονομiαν
ένασχόλησιν τοϋ Βαρλαάμ.
γνώσεωc:; Διότι μή θελήσαντες νά καλλιεργωμεν καί φυ-
26. Α" Κορ. 1, 27. 27. Α' Κορ. 1, 20.
28. Α" Κορ. 1, 21. 29. Αύτόθ:.
30. Α' Κορ. 1, 30. 31. Ίω. 1, 9. 32. 8' Πέτρου 1. 19,

i
 .. 1

ι~

72 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΛΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ ί. 1 73 !I

z'ί~αμει• τφ π.ογηρφ σvμ6ούλφ τrιγ ε'ίσοδο}' κλέγ,ιπτι και τφ r.αττωμcν αύτ6 3'1 κατc1 τήv έντολήν, παρεσύρθημεν άπό
;fάλλει θέλξcπτι Της γ1rώοεως του· καλυv και τοv nονηρ,ου. Τά­ τόν πονηρόν σύμ6ουλον, 6 όnοϊοc: εiσηλθε κρυφά καί εθελ-
χα δί7 κ,αί i•·v11 οvως ωίς ωί υουλομέJ•οις ι:ργάζεσθ,αι και φυ­ μ( τό κάλλοc: τηc: γνcί1σεu,JC: τοΟ καλοϋ καJ πονηροΟ.
λ&τιει~r τιίv έ,αυυiι·ν καρδία!', κατά 117ν τcο11 πατέρωι, ύφήγη- .. i σωc: λο1Γ,όν καi τίJρα αίπόc: έπαγγέλλετω εic: τούc: θέ­
λο'!τοc: νά καλλ1εργ1Ίοοuv καi φυλόtοuν τήν καρδίαv των ,
34
5 (ίl)', οlψ1α,νίω1• σφαιρϊδν τι:: και των κ1ατ' αυτας ακριοη γναι­ li

σο, iπαγγέλλ,εται, :πολυκιJJήτων ~ε καi. αν 1 τιρρόπων, γνώσι11 κατά τήν tU1γησιv των πατέρων, άκριβr1 γνϊί.Jσιν των ούρα­
σ[}ι)Ι(lΙ' κrι.J.ου Και ΠΟ'J!ηρου, Τψ μ17 8))' τfί έαυτijς φύσει Κ 1 εκτη­ νίωv σφαιρίiΊν καi τϊJν σχεηκων μέ αύτάc:, πολυκινήτων
r;/)αι τδ χαλό-Jr,, &λλ~ i}}}' τ?} ι(Ϊ)JJ' χρωμέΥω-ν ;,-τ.ρυ-αιρέσει, συμ,­ καi άντφρόπυν, γvωσιν τοϋ καλοΟ καi τοΟ ποvηροΟ, ή
rιε-αΌr{λλοt1Cirο· TU1~7?J nρδς έ;{.r!ι.ιερογ·_ π ρ,Ο δε 'IOύI(J)J', μικ,ρη·V 6ποiα, έ.πειδ:'Ί οέv κατέχε1 μέσα εic: την φύσ1ν τηc: τό κα­
10 και διrί ταιi 1 ι' 'ίσως, :;μπειρίu.ς τ-ε κ>οι χάριως πολυγλώσσων λ6v, όλλ' είc: τr1 ν προαίρεσ1ν η,Jν χρησ1μοπο106vτων αύτήν,

δια~.;_{;κ·τc,JJ·, δύ,"αι,ιιι11 ρητορείας, ε'ίδησι.γ ίrηιοιρίας, μυστηρίων συμμεταβάλλετω μέ τήν φ;::σ1v καi πρόc; τό εν καi ηρόc:

rτύr:εω; Fvρεσιι•, :rrc.λυειδείς μεθόδους λογικής :πραγματείας, τό δΛλο. Πpiv άπ6 αύτά δέ, ϊcωc: μάλ1στα καi χάρ1ν αύ­

:-ω}_11ιιερεί; ΠΚΕ.ψΞις ΑΟ)'l,Ο'ϊl'Κ'ης 8ΠΙΟΤ1]/11Jς, σιχημαrισμόν αιί­ τι,;v, έπαγγtλλετω έμπεφίαc: 1ωJ χάριταc: nολυγλιίJσσων

λωγ ποιι,υσχ1jμοιrας αγαμεrρήσεις, α πάιπα καλά τε και πο- διαλέκτων, δύναμιν ρητορεiαc:, μc.Θησιν iστορiαc:, εϋρεσιν

15 φαίη v αν εγωγε, αη μόνον προς το δοκουν τ,οίς χρω - μυστηpiων φΩσsωc., πολuε1δc1c: μεθόδουc: λογ1κηc: διαπρα­ 11

γματεύσεωc:, πολυμερεϊc; σ,<έψε1c: συλλογιστικηc: έπιστή­

1'

μέi 0 Οις μετ,αγοJ'όμεμα καl σvμμ,ετ,αμορφσύμενα ρq.δ1iως ·ι(ρ σκο­

;:;c[) Tr7Ji· Εχr5·1ηο):)1, &λΧ' Οτι και κ.αJ..Ο,ν μf::1 1 ή nιcΟς ταV,τα οιχολ1}, μηc:, πολυσχf1 μουc: άνcψε,ρrΊσειc: c1Ολων σχηματισμών, τά .

'Ί
!!.1111
.

π!.:1ός rι~υωπ.ίαν r,ι1γ τ17ς ψυχijς δφ19'αλμόν· nαρο.­ όποϊα θά rΊδυνάμην έ.γι,.1 νά χαρακτηρiσω δλα ώc: καλά καi 1

υέ~·f:11· δ' liχcι γήρως Γαύ·ιn :τφοσανέχοντ,α ΠΟJJ1)(!όι•, προς α- nονησά, διότι δέν μεταποιοϋνται μόνον άπό τοϊ.ιc: χρησιμο­ illl

20 γαι9r;Γ, δ' (λν1 F'tη .,,·sτρίcος l:κγυ/111,αr;άμενοJ' 7Ί{Jι(),ς τ:-1 μ·α.κ:cr{) ποιοϋνταc: κατά τό δοκοϋν κα1 συμμορφώνονται εύκόλωc: illl,11

χρείτϊω ;..;α{. /fΟΥtμcόιερα μετ,ασ;.cευάαασι.~αι. ίδJJ dγ(Τη 1 :α, π,ολ­ rφόc: ΤΟ'! ,-:ϊ,σπόν των κατεχόντων αύτά, άλλα καi είναι κα­ :11

iίrι
ί,;11· αu'ι(.ιJ χα.ί τ·ης τr7>ν λ6γωγ mεριφροyήσεως φFρούσης 11'ιι' λ6ν ή ένασχόλησιc: μέ αύτά, γυμνά?.ουσα τόν οφθαλμόν i 1 Ι!
',lil

τηc: ψυχ1ϊc: πpόc: όiΞuωn:αν. Τ ό νά παραμένn κανεic: άφω­

,11

F:x Θε,r;,Γi il.H·r·ι61J~r. ~1ιό φησιγ ό {Jιυοιλ.όγcς δ .δ,:;·ύ,τειρος περt '.Α.­

·.·~αι·ασfοv τ.οU :1&1,·υ ·ισi3:::' i:u τώ:J" έξω κε'ρ.δ,ijσαι λόγιον, τΟ συ-ν~-
:JΙuψένοc: ε•c: αύτά μέχρι γήρατοc: c"ivω πονηnόv, άγαθόν !1111

?5 δειγ ώγ δπεριδείν εδοκίμασε~ι· αιύτός τε ωύ·των, ώς αiηlις δέ είναι, άφοΟ γυμνα:Jθη μέ αύτά μέ μέτρον, νά μεταφέρ!l
: ί,
τόν όγωνα πpόc. τά πολϊι 6νϊπερα κ:αί μονιμώτερα, όπότε .ιι,

καi rι nεp1φi)6νησ1c: των λόγων του φέρει nολλήν έκ Θεοϋ :Ι ! Ι

33. Γεν. 2, 15.
34. Βλ. Νικ. Στηθάτου, Περi ψuχηc: 51,Χρήστου σ. 111, f:μσιβήν:ι.. Διι:1 τσiJτο ό θεολόγοc: ό δεύτεροc: 36 λέγει περί
Περί Παραδείσου 11, Χρήστο u σ. 134. τοΟ μεγάλου 'Αθονα(ϊου δη άπό τά ε!Ξω μαθι']ματα έκέρδι­
35. Τήν Θέσιν τιυν έλληvικGJν γραμμάτων έν τιϊ Έκκληαi9 καθώρι­
σεν ηδη ό Μ. Βασίλειο c:, Πρόc: τούc: Νέουc: 2, ώc: εiσαγωγικήν,
c,ε τοϋτο, τό δη άνεγνϊ1ρ1σεv έκειvα τά όnο:α έδοκίμασε
τοϋτον δέ ήκολούθησαν δλοι οί μεη'! ταυτα γράψαντεc:, ώc: · ι ω ά v-
v η c: ό Σ ι να ί τη c:, ΚλϊμαΕ 26, PG 88, 1Ο17 Α. Έnισι'Jμωc: ελαβε
θέσιν ή 'Εκκλησία κατά τr1ν 1ωταδiκηv 'Ιωάννου του ΊταλοΟ (1082) ταύτ,ν έnωνυμίαν μετά τόν εύαγγελιστήν Ίωάννην. Τρiτοc: ελσβεν αύ·
111,
δεχθεϊσα τήν μορφωτι;"']ν δχι δt τήν θρησκεuτικήν άi;iav τιϊc: έλληνι­ τήν Συμεών ό Νέοι::. ένψ <iJC: πρόc: τόν Γρηγόριον Σιvαϊτην καί Γρη­
κηc: γραμματεiαc: (βλ. σuνοδικόν Κυριακηc: ΌρθοδοΕίαc: έν Τριψδίφ). γόp1ον Παλαμδν καί αλλουc δέν έσταθεροnοιήθη αϋτη, καίτοι άπεδόθη :;:i:
ii!!'
36. Εiναι Γρηγόριοc: ό Θεολόγοc:. λαβών δεύτεροc: τήν τιμητικήν ύπό τινων. l.,11111
' !1'11

_.1
74 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 75

αv19ις λέγει, ωv·ι' &π1Jλ.αυσε μό1,ον, το παριδείν καί i:σχηκε­ νά nερ1φροvι1ση 3\ ό ϊδιοc: δέ, δnωc: λέγει πάλιν auτoc:,
γαι (iJi· Χριστό:v' nρ·αετίμησεν. τοϋτο μόνον άπήλαυσεν άnό αύτά, τό δη παρέβλεψε καi
7. 'Α}).' ό ποJ"η,ρός, πονηρcvς ύποσπαγ ήμας HV)' κρειηδ- νά διατηρήσ!l αύτά άντi των όποίων προετiμησε τόv Χριστόν.
1'(1))' αεί ϊλιχόμενος' 'ίυγγας εν, ίκτει ταίς 17_ιιετ/ρως ψυχαίς 7. Άλλ' ό πονηρόc:, όρεγόμr::νοc: πάντοτε vά μδc: άπο­
5 και, δεπμοις αγαπωμ{;,γ,οις 1'0tς CΧ1'01JΙGις οχ,είjοι, αδιαλύτως σ~!Ι1'­ σnόσr~ άπό τά άνώτερα, ένσnεiρει μάγια είc: τάc: ψυχάc:
δει, ,ή πολύ Γε κ,aί μακ,ρόγ ύποτ ίι?ε ται ,ωjκος καί πλήθος 1013- μαc: καi τάc: δένει σχεδόν άδιαλύτωc: μέ δεσμά άγαπητά
τωJ' T(J))' γ11ώσ<:ωJt, c\ίοnερ έτέ·c·οις πλοϊi;τον ·i} δόξω, αδο,ξΟJ• εic: τούc: άνοήτοuc:, προβάλλει τό πολύ καi μακρόν μηκοc:
χαί οαρκικάς 11δ•ο1,άς, cuς αΨ, ηj τούrωγ ζητψ;ει δια οίου ιωi πληθοc: τούτων των γνύJσεων, δnωc: εic: αλλουc: πλοϋ­
ΠαJ'Γ(Ις σ.παπχολήααγ1ες έαυ,ωίς, α;τριξ επ.ιλαοέσθαι της ~:α- τον η δόΕαv καi σαρκικάc: ήδονάc:, οϋτωc: ίύστε, άnασχο­
10 ι1αιρούσης T1JJ' ψυχήν πrαδείrις Οl!Κ εξισχύσωμεJΙ, ης αρχ17 λοϊ1μενο1 ε1c: δλον τόν βiον μέ τήν Ζ:ήτησιν αύτων, νά μή
μί::γ ό rμόοσς ΊΟ'U Θεοv, παρ' ,ο·δ δέησις f;)) καται.>ύξει οvν,εχ17ς 5υνηθωμεν νά έπ1δοθωμεν μέ άφοσίωσιν εic: τήν καθαρί­
πρι)ς τογ Θεογ γε:ιιγαται κ,αί ή T(j))J ευαγγελικ6Ίν θεσπι.ομά­ ιοuσαν τήν ψυχήν nαιδεiαv, τηc: όποiαc: άρχή μέν εΊναι ό
τωι• φυλ,ακι7. δια τούτων δέ καταλλ,αγfjς γεγω·vίας προς Θε­ φόβοc: τοi:ί Θεοί?", cιnό τόν όποϊοv γενναται σuνεχήc:
ό1', () φόοος εlς αγάπην μετ,αοάλλε'ι και τό της ευχης όδυνη- κατανυκτική δέηοιc: πpόc: τόν Θεόν καί ή φύλα(ιc: τι:ϊ.>ν είι­
15 !]'(})' εlς ΤΞ!];,)Ι'()}" μετει,•εχ1?έ,ν 70V ψωΤtσ,U,ΟV: 7•0 αJ!ι?Ος (Χ)Λα.Τέλ­ αγγελ,κ.ων έντολιΪ.Jν, δταν δέ δ1' αύτων πραγματοnοιηθη
λει• το,ύτου δ' ο[ω, οσμ17 διαδιδομένη προς τον φέροηα 17 10))1 κcταλλαγή πρόc: τόν Θεόν, ό φόβοc: μεταβάλλεται εic: άγά­
ταυ Θεοv γιΙ(1)uις μυατηρίωι,·. Αι!Τ1) .παιδεία και' γνω·σις πην μ-:αi ή όδύνη τηc: προσεuχiϊc: μετατpαπεϊσα είc: τέρψιν
rlληθής, ης Ο'vδέ 117ν αρχή~,, τόν του Θεου φόοογ δηλαδ1ί, άvατέλλει τό όνθοc: τοϋ φωησμοί.ϊ ώσάν όσμή δέ τούτου
δ1ίι"ι1-,,rα χωρ1jσαί ·τις ει,εσχημέν·ος τfi της ματαίας &γάnη διαδιδομένη πρ6c: τόν φέροντα είναι ή γνωσ1c: των μυστη­

20 Γ(tλΟΟΟ!f[ας Και ταις σψοψαις αi'ηης Κ1αι θεωρίαις ειιειλούμε­ ρίων τοϋ Οεοϋ. Αύτή είνα1 παιδεία ικαi γνωσιc: άληθινή, εic:
J':'!ς τε καί συστρεφόμε:)1ος. Πως γαρ αγ είς ψυχ17ν Sλeι>: τηc: όπο,οc: οϋτε τr1ν άρχήν, δηλαδι1 τόν φόβον του Θεοίί,
ιc:ir;/λθιι)t, :Ίώς δ' εlσελθόΗ' παρα(uειναι δυνη,θείη, προκατ,ειλη,rc­ δέν δϊιναται νά nροχωρήση κανείc:, αν κατέχεται άnό τήν c1·
μέι!J,' )' %αι εJJηδVJ'ΟΙ,Uένην και οϊογ G1'S')JΙΟΧωρουμέ;νην πα111οδα­ γάπην τfjc: ματαiαc: φ1λοσοφίαc:, δν περιτυλίσσετω καi συ­
πnίς και nολvτιρό-ποις διωλογισμοις, εl μή nασι χαίρειγ εl- στρέφεται εic: τάc: στροφάc: ·ιωi θει,.φίαc: αύτηc:. Διότι 'Πt"i:JC:

25 ;τη.ϊiσα ϊfίς Κ!ΗΓt Θεόν ολη γένοιτο σχολijς, '[')Jl(1, καl της &γr:ί­ θά ήδύνατο κατ' άρχήν νά εiσέλθn ό φόβοc: εic: ψυχήν,

;της ολη ωύτου γέ:)'Ιηται κατά τή~, f;')Jlτολήν; Δ ιά TOVIO γι}υ πωc: δέ εiσcλΘών Θά ήδύνατο νά παραμείνr~, έφ' όσον αύτή

11jς 1?εfας σοφίας και θεωρίας αρχή i:ατι ,τούτου ό φάοος. :;:Τvω κατε1λημμένη καi ήδονισμένη καί κάπωc: στενοχω­

ε?r:/ ,ιιεθ' έτέρωv πα:ραμένειγ ου'κ 'ί§χων, nάντων άnαλλάξας

οουμένη άπό nαντοδαπούc: καi nολuτρόπσuc: διαλογισμούc:,
αν αύτή δέν c<nοχαιρετίσn τά πάντα καi άφοσιωθη όλόκλη­
ροc: είc: τόν Θεόν, σϋτωc: ωστε νά έn1δαθfj δλη καί είc: τήv
άγάπην τούτου κατά τήν έντολήν3 9 ; Διά τουτο άιφιβωc: ό
37. Βλ. Όμιλία 21, 6, PG 35, 1088Β. φόβοc: εΊvα1 άρχ11 τηc: θεiαc: σοφiαc: καi θεωρίαc:, έnειδή,
3-8. Παροιμ. 1, 7. μή δυvάμεvοc: νά nοραμένr~ μαlί μέ δλλα στοιχεία, άφοϋ
39. Ή έντολή τηc: άγάπηc:· Δε υ τ. 6, 5. Μ ο τ θ. 22, 37. Μ ά ρ κ.
12, 30. Λουκδ 10, 27. άnαλλάΕn τήν ψυχήν άπό δλα καi τήν μαλακώσn μέ τήν

,ιιlί,ίι,.ΪΪ
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1. 1 77
76 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

τι7, ψυχιJ1' ~αί τfί nροσευχfί καταλεάν~ας, εnιτήδ 1 ειον οlον nυ- προσευχ1iν, την καθ1στ9 ώσάν κaτάλληλον πινακίδα πρόc:
1:;{ογ nωεί nρ,ός κ;αταγρ,αφ171JJΙ των χαρ·ισμάτων του ;πγε1ίμαιος. καταγραφιΊν των χαρισμάτων του πνεύματοc:.
8. Ταiι,τ' αρα και ό μέγας Βασίλειος, nροq?•εις 10 101; 8. Οϋτω καi ό μέγαc: Βασίλειοc:, άφοΟ άνέφερε πρωτα

Φαρrι.c;) :προς ΤΟ) 'Ι σρrαrιλ ατι {(()Ιχολάζε1 1 ε, οχολ,ασταί ειπ.ε, λέ- τούc: λόγουc: τοΟ ΦαραάJ ηρόc: τόν 'iσρα1iλ, «άπρακτεiτε,

5 γετl' Κυρfφ 1 τq1 Θεζv ιί,ιιϊον nρο,aευ,ξώμεθ'α, εn:ιrρέρει· <(αvτη είσθε άργόσχσλοι, λέγετε, αc: προσευχηθωμεν εic: Κύριον
.ΙiCJJ OVV ΎJ αγαθΙJ σχολιJ και οχρέλtμος 1ψ σχοJ.ά,ζοvτ,ι· !lOVJ)[J'! τόν Θεόν ήμων»' 0 προσθέτει· «αύτή πράγματι είναι ή άγσθή
δέ σχολ17 ή 1ω1r 'Αθψαίωιι, οϊ εlς ουδέν αλλο ευκαίρουγ i) κοi ιί)φέλιμοc: εic: τόν σχολάΖ:οντα σχόλη· πονηρά δέ σχόλη
Ιcέ/εl,Ι' Η Και αχούειιι ΚαtJ"ΙJΙ'Ξ[!ΟJ!,, r} Ι' και J!VJ' 1 tJ'Sς μιμΟVJ!Ιαt rΊτο r) των 'Λθηναiων, οί όποϊοι μέ τίποτε όλλο δέν ήσχο­

ι.iJ τοΠ 6ίου σχολfί, φίλη~' οιJσαv nοvη,ροίς πγ·εύμασι11Jι. 'Ως

λοϋντο παρά μέ τό νά λέγουν η νά άκούουν ,κάτι νεώτε­

10 /}.·, δέ .ιιιί τις ε'ίn17 nρi)ς Γ(}ς ρηωρικr'tς μόι,ας λογολεσχίας Δ­

ρσv·11, την όποίαν καi τιίJρα μψοϋνται μερικοί μέ ηΊν σχό-
·ί!Ι
1\ην τοϋ βίου, ή όποiα είναι φiλη πονηρων πνευμάτων Ό
l
4
i
.,οτει;ι1όμει·,οι· ταυί1'α λέγειγ ΤΟ)' μέγαγ, εκε'ίνο ,προοθ•ήσομε)', () :ι,

Δ1ά νά μ1Ί εϊπη δέ κavεic: δη ό μέγαc: πατήρ λέγει ταϋτα Ι,,

iι

φηοι~r αfιι?ις α~1τός, διευχριγ/~ιν 10 σολ,ομώv 1 τειο1' εκείv-ο nα­

άvαφερόμεvοc: μόνον πρ6c: τάc: ρητορ1κάc: ένασχολήσειc:,
clιγ/ε.1.μα, <()' ι 1 ωι"αι σοrpίαv καί :παιδε{αγ καi, γοησαι λόγους
φρ9ι,·1Jσeως))· ,((ηδη γ&c τωι 1 ες)), φησί, «γεω,με1τ,ρίrt, σχολάζ'οι,-
θά προσθέσωμεν έκε1νο, τό όnοϊον λέγει πάλιν αύτόc:,
διεuικρινί(ων τό οολομώντε1ον έκεiνο παράγγελμα, «νά
15 ,ες {}1· εξεvροv Α lγύnτ ιοι 11 αστ,ρ,ολογίr! τfί :παρά 1Cιν Χαλ­
γvωρiσηc: σοφίαv καί nαιδείαν, καi νά κατανοήσrιc: λόγουc:
Λαiων 1ετιμι;rμ6 1 η ·η ολως πει_ιί οχ17ματα καί οκι-άς ;ιαί μετεω­
φρονίμουc:»' 3 • «Διότι τιί.Jρα μερικοί, λέγει, άσχολούμενοι μέ
t:l'ολ,rηίαι· liχοι·τες, 117ς εκ τrί'Jι,· θ·ε[ωγ λογίωJJ 7Τ!αιδεύσεως Γ­
τήν γεωμετρίαν τήν όποiαν έφεϋροv oi Αiγύπτιοι η μέ την
:ιερ,ειδογ επυιδή OViV nολλαι 1fί περί ταύτα αποvδΠ κ.σ,1εγ,ί­
(στρολογίαν τr1ν τψημένην άπό τούc: Χαλδαίουc: η γενικωc:
ψωω' ϊ,· 1fί 1(!))! ματαίωy ?:.ρε15η;, δυί του:,ο αJΤαrγκ·αfα 1ί τijς
ένδιατρίβοντεc: είc: τά σχήματα καί τάc: οκιάc: καί τήν με­
20 παιδ~[ας εnί;ηι·ωοις nρός ?Ε: τ17γ α'ίρεσιι, της ωφελίμου παι­
τεωρολογiαν, nεριεφρόνησαν τήν έκτων θείων λογίων nαί­
δεί,ις κrι.i JTι_JiJς &πr,τ.αγ,;;• της (Χ)}Οήτοv ~-;αί υλαυυρ,fiς,). 'Ορψ;
οεuσιv. Έπειδή λοιπόν πολλοί μέ τι1ν σποuδην αύτων :κατε­
;(;)ς _1((1..Ί(J.ίΓf.:)', Όλα6εράν, ClJJόJ'ηI,O)J, Ι1i/1' εξω ΠαtδείαV Κcϊl
v11ρασαv εic: η1ν ερευναν των ματαiων πραγμάτων, διά
(J./JΊJJJ! τιίιι I(l)J' μαθημπ.τωγ Και 71]1' εξ αυ,των nροσαγορεύει
τοϊίτο ε'ίνα1 άvαγκαiα ή έπiγνωσιc: τηc: παιδεiαc:, τόσον διά
γ:Υuσο•, ίί1'' 1tιrc:ς, ιlις ού φ,jς, ,έλος 1J'εωρίας χα/ σωτήριον
τι1ν έ1tλογι'1ν τηc: ιί.Jφελίμου ηα1δε1αc:, δσον καί δ1ά τήν άηο­
25 r}π.οrταiJ 1·οιJ"Ι-αι; :)Εχε'iνος δΞ κ,α}. 1.1)ν οlκ,είαγ &n·ολοφύρει,αι ζω­
φυyi'~ιv τηc: άνωφελοϋc: καί βλαβεραc:» •
44
Βλέnειc: πίϊJC: όνο-
ιίι·, :Πι:ός ΤΙ))! Σε6αατ,είας Ευστάθωιι γράφω?', ί.ίση~ι τfi περί
11ι'<Ζ:ε, ματαίαν, βλαβεράν, άνωφελη, τήν εΕ:ω παι'δεiαν, καi
τrί.: μω?·1jμα,-υ:. ταυτα μελέ717 HiJJ '!"DVV προαέχωγ διήι:υσεν· <(έ­
αύτήν άκόμη των μαθημάτων, καi τήν άnό αύτά nροερχο­
γr;ι)) γ&ρ, ψηοί, ι,:πολύ1ι• χρόιrω• προααγαιλ.ώ,σας τfί ματ.αιδτη1t
μένην γνωσιν, τήν όποίαν, δnωc: λέγειc: έσύ, μερ1κοi άνα-
1<.ηρίισσουν ώc: τέλοc: τηc: θεωρίαc. καί σωτήριον; Έκεϊvοc:
δέ, γρ6φων npόc: τόν Εύστάθιον Σεβαστείαc:, Θρηνεί καi
40. Έ!Ξ. 5, 17. η1ν ίδ1κήν του (ωήν, δοην διήνυσεν άφιερώνων τήν σκέψιν
41. n ρά!Ξ. 11, 21.
42. Ομιλία εic: Ψαλμ. 45, PG 29, 429 Α. του εic: ηΊν μελέτην των μαθημάτων τούτων. Διότι «έγώ,
43. Π α ρο ι μ. 1, 2. λέγ:::1, άφοϋ έδαπc1νησα πολύν χρόνον είc: την ματαιότητα
44. 'Ομιλία 12 εiς Παροιμ. 1, 6, PG 31,397 BC.

,,1,1,1..ϊ
_.. ι'ι(~d~~
 ij:
78 ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 1, 1 79 '.!;ι, ;
111: '!11.iil

;ωί 7lU011)' σχεδό,ν τ17ν ε1μαυωυ ν,εότητια εναφαιrίσας τfΊ μαιαιο·­ καJ ήφάνισα ολην σχεδόν τι' 1 ν νεότητά μου εic: τήν ματαιο­ ,1 !!1! 1
"'111
:ΙΟJ1ίΙf, Σlχο)) προrιδιατρίσων τfί αι 1 'αλήψει τώιι μαθημάτων 'l Ι
ί:
fjj• πονiαv, τήν όποiαν παρουσίαιον έnιδιδόμενοc: εic: τήν πα­ :,1,

τι7ς nαρι} του Θεού ,μωρα~·θείσης σοφlα;, έnειδ17 ποτ,ε, ι:;Sc,. ρακολούθησιν των μαθημάτι.c'f τηc: ύ'Πό τοϋ Θεοϋ μωραν­ 1
,r;,Ίι·ι
περ Ν; υu.θέος διω·αστάς, καιείδοv ΊΟ αχρηστοv τ17ς θείσηc: σοφίαc:'", μόλιc: κάποτε σάv νά έίύπνησα άπό βα­
'!1111

V7l)'OV
i!ΙI
5 σοφίας ϊ(J))! α,ρ,χόνιτωJJ' 1'0V αιώνος τών καΓαργουμένων, πολλά θύν ϋπνον, άντελήφθην τό δχρηστσν τηc: σοφiαc: των άρ­ 11' 1111
ιι,11
sι,
'
71)Jf ελεει.f)ΛJ)JΙ ,μου ζωιίιι απολu.ύσας, ευχόμην δ,ο{Ηjναί μοί τι.ι•α χόντων τοΟ αίωνοc: oi όποϊοι καταργοϋνται"\ εκλαυσα
χειρ,αγωγίαι•1ι, 'ΊJ;ωvσας τίι 1·α της παιδείας καί τijς γνώσ&­ πολύ διά τήν έλεεινήν μου Ζωήν καi ηύχόμουν νά ,μοϋ δσθπ
1

ως, i}ν JiVJJ εξαvρειν μά.τψ' σπεύδοvοί τινες, τά προσρήμαια; κάποια καθοδήγησ1c:» 7.
4
··Ηκουσεc: ποϊοι είναι oi χαρακτη­
Λiαταιότης, ματαιο;τοι 1 ία κατο,))ιομάζεται, pοφία
1ο σοφία καταρ,γσvμέι,'η, σοφlα ωv αιώνος τούωυ και τών αρ­
μωρανθείοα, ρισμοί ηϊc: πα1δείαc: καί τηc: γvώσεωc:, τήν όποίαν σπεύδουν
νά έtάροuν μερικοί τώρα; rΚατονομάlετα1 ματαιότηc:, μα­ 1ι ::;:

:11!!

,,,1111

χ6Ψτων αιιτοv, αοφία τijς κ,ωcrί Θεϊη' ζωfjς τε και πολιτείας ταιοπονία, σοφία μωρανθεϊσα, σοφία καταργουμένη, σοφία
αψrο 1 ισιικι7. Διό καί δ της αληθινής σοφ[ας εραστής πολυν τοϋ αiωvoc: τούτου καί των άρχόvτων αύτοϋ, σοφία άψαν1-
jli ,,:,,''1,'111

11:;11

1 :!:i:!

(IB'IrJ..,ιt,ελOJi εοχεγ Ε!'δtαιρίψας αi':η7 Κ'αι μηδεμ[αy χειραγωγία;, στ1κή τηc: συμφώνωc: πρόc: τόv Θεόv lωηc: καί πολιτείαc:.
:Ίρος I!)i' αληθιι 1 '1JJ! Οοψίαγ 81![!ό,μενος. Δ1ά τοϋτο ό έραστήc: τηc: άληθινηc: σοφίαc: πολύ μετεμελή­
15 9. Nv)J' δ' εl'σίνΊ απηρυΠ'ρια,σμέJJ'ως σuκ οlδ' δnως, ο1 λέ- θη διότι ένδ1έτρ1ψεν είc: αύτήν καί δέν ευρε καμμίαν χει­
γσυσι1:, cvς αυ,τός λέγεις, μηδέν ε:,ιι.,όδω" εlι'Clt :ιψί:; τελειότη­ ραγωγίαν πρόc: τήν άληθινήν σοφiαv.
rα Όίου 10 δια Ό[ΟV 11)1' έλλφrtΚΎj)' JΊωδείαν εκμ,ελεΗJ.J)', μηδε 9. Τώρα δέ ύπάρχουν όνθρωποι oi όποϊοι, δηωc: ίσχυ­
τώJΙ lOU Κυρfο,u λόγωι 1 ακ,ούΟJJ'Ιες U,'}Πtκ,ρvς προς αi'ηούς λε­ ρiΖ:εσαι έσύ, λέγουν, δέν γνωρίlω πόσον άδιάντροπα, δτι
γο:ιιέν(ι)11, ((iΊποκρ,ηαί, τά με)' σημεια του οv'ραν,οιv οίδαlε δια- δέν άποτελεϊ κανέv έμπόδιον ηρόc: τήv τελειότψα βίου,
20 κρίιJεtν, ιόν δέ Κ'αιιριον' rfjς Όα,σιλεlα:ς nώς ου δι,ακρίνετε;)), τό νά άφοσιuJVεται κανε]c: ίσοβίωc: εic: τήν έλληνικήν παι­
ΊΌίJ, γrί.ρ κα,ιροv τi7ς αίωι 1 ίοv 6u.σι}.είας ε::-ιιστιί.ιπος κ,αι τσ.~ δείαν, χωρίc: v' άκούοuν οϋτε τούc: λόγουc: τοϋ Κυρίου, oi
δ,ιδ6ηος αυ117,ι 1 Θεου εnιδεδημηκότσς, nϊvς, εϊγε αλη-θϊός εφί­ όπσ'ίοι άπευθύνονται πρόc: αύτούc: άκριβωc:, «ύποκριταί,
εJ1ται τiJς ωv νσυ αJJ 1 ακαινίοεως, ου! δ!ι' ευχης αi'ηcρ προσέ'ρ­ 1-ά μέν σημεία τοϋ ούρανοϋ γνωρίΖ:ετε νά διακρίνετε, τόν
χοιη,αι ΤΟ 1ijς ελευ{}ερ,ίας αρχιαiΌJJ αξίωμα ληψόμεγοι, αλJ.ι:ί, δέ καιρόν τηc: βασιλεiαc: των ούρανων πωc: δέν διακρίνε­
25 :τρ,(Jς τους .μηδέ έαvτους ελευθερώσαι δvνηθ'έντας τρέχουοι, τε; »" 9
• Διότι, άφοϋ έπέστη ό καφόc τηc: βασιλείαc: καί ό
και ταίπα 10v αδε,λφοθέο~! τρανώς πε,ρι,αγγέλλο,ντος, <(,ε'ί rις δίδων αύτήν Θεόc: έπεδιiμησε, πώc:, αν άληθωc: έπιθυμοϋν
χειnεται σοφ[ας, αlτείτω παρά τ,οv διδό~>τος Θεοv κια/, λ~ί­ τ11ν άvακαίνισιν τοϋ νοϋ, δέv προσέρχονται εic: αύτόν διά
ψετα{)); πώς δέ και ή παρα 117ς ltξω σοφίας γνωοις κακία να λάβουν η)ν παλαιόν άΕίαν τηc: έλευθερiαc:, άλλά τρέ­

Πασαν cvς εξ αγνο,ίας τ,ικτομέJΙ'1]V εξορίζει της ψυχής, μηδ' χουν πρόc: έκείvουc: οί όποιοι δέν ήδυνήθησαν οi5τε τούc:
έαuτούc: των νά έλευθερώσουν, ένω ό άδελφόθεοc: έtαγ­
45. Α' Κ ο ρ. 1, 22. γέλει τρανGχ:, «δποιοc: στερείται σοφiαc:, δc: lητήσπ άnό
46. Α· Κ ο ρ. 2, 6.
τόν δiδοντα Θεόν καi vά λάβn»" ;
0
47. Β α σι λείου, 'Επιστολή 223, 2, PG 32, 824 ΑΒ. Πωc: δέ ή άπό τήν εtω
48. Βλ. Ματ θ. 16, 3. σοφiαv συναγομένη γνωσιc: έtορiιει κάθε κακίαν τηc: ψυ­
49. Βλ. Ίακ. 1, 5.
50. Βλ. Ρωμ. 2, 13. χ11c: ώc: γεv\fωμένην δηθεν άπό δγνοιαν, ένφ δέν δύναται
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 81 1

80 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ i!i

:~ι

νά έπ1τύχrι τοΟτο οϋτε αύτrι ή άnό τήν εύαγγελικήν διδα­

l ΙΗ
t1iπi1ς 1ης άnό της εϋ,αγγελι,κιjς διδασκαλίας γyιf.ιοεως μόγης 'Ι',
'Ι,ι

σκαλίαν προερχομένη γνωσιc: μόνη τηc:; Διότι, λέγει ό 1::::1

,wοjσαι τοiπο δυναμέιJιη ς; Ου' γαρ οί ακροα1αι του Ψόμοv σω­ Ι ,!ι
ΠαΟλοc:, δέν θά σωθοΟν oi άκροαταi τοΟ νόμου, άλλ' οί !.J·'
ι'Jήσω1τuι, (JJ)Ot)' ό Π αυλος, αλλ' οί ποιητα,ι ,α{η,ον, τΟΥ' δε γνό:•­ 11
nοιηταi αύτοϋ"1, ό δέ γνωρίlων τό θέλημα τοΟ ΘεοΟ καί i
τα τό θ'έλημα του Θιεοv και μη ποιήσαντ,α δ,αιρήσεσθαt φησο'
μή έκτελων αύτό Θά δαρfΊ, λέγει ό Κύριος, πολύ καί μάλι­
5 ό Κύ[!ιος ;-τολλϊι κ 1 αί ωu μιί εlΜως πλέον'. Όρij.ς ώς ουδιέι·α 1(1
στα nερισσότcρον άπό τόν μή γνωρί2:οντα • Βλέπειc: δτι
52

δJ•i~>ησ11· ιί γ:•ϊδοις μόνη; Και τί λέγω τ17ν περί τα nρακ,τέα Ι"

ή γνωσιc: μόνη τηc: δέν ιίJφελεϊ κανένα; Kai τί nεριορίlομαι
1) T1)J' 101' ό,ρωου κόσμοv '7} την ωυ αοράτου; Ουδ' α·υ117 ΊJ 11

εic: τήν σχεηκήν μέ τά πρακτέο η τόν όρατόν κόσμον η

!,

γγαισις του ,ιτίσωιτος αύ:ι'ι. Θεου δvι•ήοετα[ 1ινα ι'ι;•ίιιαι μόνη.

τήν άόρα-ιον γνωσιν; Οϋτε ή γνωσ1c: τοΟ iδίου τοΟ Θεοϋ
((Tt ί''ί.ρ οψελος δο'γμri•ωι,, θεοφιλους α,ιό;•,τος οίου)), δν ηλ-
ό όποϊοc: τά εκτιοεv αύτά θά δυνηΟη μόνη τηc: vά ώ,φελήσrι
10 {tr φυ1r1•σαι ε:ιί γης ό Κύριος, ό χρνσοvς ,{}εοJ,όγος ΊωάJ'­
κάποιον. «Ποϊον ϊίναι τό δφελοc: των δογμάτων, δταν ά­
νης rι ησί. Μ άλλοι, δέ ο,{, μ(ποι, Ο'V'Κ εστι τσ.ύτης lφελο,ς. υ.ί.λr,ί
ποuσιάϊ:ει ό θεοφιλής βίοc:», τόν όnοϊον ηλθε νά φυτεύσrι
καί μιη,fστη υλΜ5η, η), καί οvωι n,επό~,θ~ασι, παρ' ώ1, ijκοv­
έπi γηc: ό Κύριοc:; Λέγει ό Χρυαόστομοc: θεολόγος Ίωάν­
σας ους cοιήγγειλrί.ς μοι λόγους. Τί γάρ, ό μι7 ~ωθ' ·ύnεροχiι"
νηc:5~. Kai μαλλον, δχ1 μόνον δέν ύnάρχει δφελοc: άnό αύ­
Ξλ,{)'(,)γ λόιγου, 'ϊ·J"α μ1] -,-:ε;γωi?'l} τδ μυ,0'11}ρισν 10V σταυρού, ό
τήν, άλλά καί ,πολύ μεγάλη βλάβη, τήν όποiαν ύnέοτησαν
15 μιί ((i!,γ nε,θσίς λαλrο,J d1 1 θρωπ}γης σοφtας λόγοις)), δ μηδι}v
καί αύτοί, άnό τούc: όποίουc: ηκουσεc; τούc: λόγουc: ποίJ μοΟ
εlδως εl ,ιιιί Κύριον ΊησουJJ, και 7'()'U'10Y' εσταυρω,uέΨον, - 7 :°
άνήγγειλεc:. Τί γράφει πρόc: τούc: Κορινθiουc: έκεϊνοc:, ό
OV)' οvως γράφει :ί(}Uς ωίις Καρt')"tΗους; ((Ή γνϊvσις φυοιοϊ,).
όnοϊοc: δι':ν ένεφανiσθη μέ ύπερβολικήν εύφράδειαν, διά
Ειδες 101• Υ.ολοφωι}α 1ης κα;~ίας, το lδ't'αί1ατον του διαιυόλοv
νά μή μειωθη τό μυστήριον τοϋ σταυροϋ , ό όnοίοc: δέν
53

κc{ιια,, Ι())' 1υφοι· εκ ηjς γJΙώσεως τικ1ό,ιιt'J'Ο)l,' ΙΙCις OUJ'

ώμίλει μέ πε•σηκούc: λόγουc. άνθρωπiνηc: σοφίας•\ ό μή γνω­
20 πα1, nάθος έξ /ηι 1 ο!ας φύεται; Πως δ' 17 γJJιοως καθαίρει
ρίlων τίποτε 6.λλο, εί μή μόνον τόν Κύριον' 1ησοϋν καί αύτόν
τiι~• ψvχ1ί1·; (ι'Π γ~ιωοις οί5ι, φυcιιοί)), φησίJJ, «ή δϊ, άγά,ο; έσταυρωμένον55 ; Γράφει, «ή γνωσιc:, πρσκαλεϊ οϊησιν». Εί­
οlκοδομεί)). Είδες δ τί Δσrι χωρίς αγάnης γγωσις, ,μηδαμώς
δεc: ότι ό κολοφών τηc: κακίαc:, τό χαρακτηριστικόν κρϊ-μα
καθαίρουσα, α,ι,λα καΠ'αιροvσα 11}1' 1ρυχήΨ, αγάπης της κορυ­ τοϋ διαβόλου, ή άλαιονεiα, γεvνδται άnό τήν γνωσιν. Πως
φης και gίi:ης και ,ιιεσ6ιητος πά,σης αρε'Ίης; Πως O'iJν ϊί ~\οιπόν ,παν nάθοc: φυτρώνει άπό δγνοιαν; Πωc: δέ ή γνωσιc:
25 μηδέ)' ά.γαι?ό,ι, ο,lκοδομουσα γ1•ωσις - της γαρ αγάπης 70'V:70 - καθαρίlει τήν ψuχtiv; «'Η γνώσις λοι,nόν nρσιωλεϊ οϊησιν»,
nϊ,ις ,ούν ~ί ?J'ωσις α'υτη τιί κ,ατ' εlκ6ν:α nαρέξετ,αι του άγα­ λέγει, «ή δέ άγάπη οiκσδομεϊ»" 6 Είδες τi είναι γνωσιc: χωρίc:
θου; Καί ΤΟ/ 70 είδος ωvω της )'J''ώσεως το κατι't 70)' του άγάπην, δη δχι μόνον δέν κα€αρίί::ει τήν ψυχήν, άλλά τήν
απσστ6λου λ6γοι• rι vοιουJ', 01! της φύσεως dJ),ύ. 1ιις ;ι[- καταβιβάΖ:ει άπό τήν άγάπην, rΊ όnοία είναι ,κορυφή 'Kai
ρίΖ:α καi μεσότηc: κάθε άρετηc:; Πως λοιπόν ιi γνωσιc:, ή
51. Λοuκα 12, 47 έf.. 6ποία δέν οiκοδομεϊ κανέν όγαθόν - τοϋτο είναι εργον
52. 'Ι ω. Χ ρ u ο ο σ τ ό μ ο u, Είc: Ίωάvνην ομιλία 4, 4, PG
59, 50. τi1c: άγάπηc:-, θά προσφέρn τό κατ' είκόνα τοΟ άγαθοϋ;
53. Βλ. Α" Κορ. 1, 17. 2, 1. Καi δμωc: τό εΙδοc: τοΟτο τηc: γνώσεωc:, τό όnοϊον 'κατά
54. Βλ. Α' Κ ο ρ. 2, 4.
55. Βλ. αύτόθι 2, 2. τόν λόγον τοΟ άnοστόλου nροι<αλεϊ οϊησιν, δέν άνήκει είc:
56. Α' Κορ. 8. 1.

J ,,.ιilllί
82 ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 83 .i

1ι
ι;;τ,εώς εστ,ιJt" εl δέ αυτη φυσιοί, :πόσφ μίiλλσ.ν έκείνη, ;τε':'
ης ήμίγ ό λόγος· φυσι;,ι,ή γάρ· f:στ-ιν αυτη και ωiί 71,αλαιου (t)'-
τήν σφαiραν τηc: φύσεως όλλά τηc: nίστεωc:. Έάν δέ αύτη
ή γνωσιc: προκαλf\ σ·;ησιν, πολύ περισσότερον έκείνη, περί 1
i!
ιrι
ι

θ•ρώποv. Tfj γαρ φυσικfj ταύτn ή έξω παιδεία υοηi}εί, nvευ­ τi'jc: όποίαc: όμιλοϋμεν τώρα· διότι ούτι'] είναι φυσική καί i'
Ι'!!

ματ ικ17 δ' οϋπστε γένσιτ' αν, ε1 μή μετα :ιης πίστ·εως και τ !] προσιδιάΖ:ει είc: τόν παλαιόν όνθρωnον". Αύτήν δέ τήν φυ·
1'!:

5 του Θ,εσυ συγγένοι·το άγάπn, μαλλον δέ εl μ17 προς της ι:1- σικήν γνωσιν βοηθεί ή εΕω πωδεiα, πνευματική δέ δέν δύ­
γάπης Και της εξ αυιης εγγινομένηις χά:ρ,ιτσς UJ.Υιαγενyηθ•είη ναται νά γίνπ ποτέ, έκτόc: έάν μαιi μέ τήν nίστιν συνδεθη 11
1:
και
' αΑλη
~,~" παρα
\ ' ,
την ;υρωεραν γενοπο, καιν
, ή '
τε και
.<ι
vεαει
δ ,
η:;,
ιωJ μί: την άγάnην τοϋ Θεοϋ, μαλλον δέ έκτόc: έάν άνα­ 1

ι
άγη7, εlρηνικιj, επιεικής, ευπειθής, μεστή τε λόγων τοi,ς γεννηΒη διά τηc: άγάπηc: καί τηc: έιΞ αύτηc: μεταγγιιομένηc:
&κούονιας οί,ωδ•ομού~'lων και κ,αρπώ,vι άγαθ•ώv, ητις δι) καi χάριτος, καi γίνη όλλη, διάφορος άnό την προηγουμένην,
1 Ο ανωθ'εν σοφία και Θεσυ' οοφί.α καωνaμάζεται, καί ώς
νέα καi θεοει'δήc:, άγνή, είρηνική, έπιε1·κήc:, εύnειθής, γεμάτη
71 vευ­
ματικ;ί πως, αιε τfί z.oiί πνεύματος ύπm,εταγμένη σοφίCJ,, u). λόγοuc. oi όnοiοι οίκοδομοuν τούc: cικούονταc: καί άγαθούc:
καρnούc:, ή όποία μάλιστα όνομάΖεται καί δνωθεν σοφία
58

ωv πι,εύμαως χαιρ,ίσματα κηί γιι,ώσκε·ι και άποδέχεται. 'ΕΙ

δέ /Η) τοιαύ·τη, κάπωθ'εν, 'ψυχιχt7, δαιμονιώδης, καθά.περ ύ
καί Θεοϋ σοφία" 9 ,καi ώc: πνευματικι'] τρόπον τινά, άφοϋ
1(01' αποσrόλω)' αδελφόθεος !λέγει, διο και τά TOV Πνιεύμα-
είναι ύnοταγμένη είc: την σοφίαν τοϋ πνεύματος, γνωρίΖ:ει

15 τος Ό·v προσί,εται κιατα το γεγραμμέγον, «ψυχικός δέ· Ιlvθρω­

καί άποδέχεται τά χαρίσματα τοϋ πνεύματος. Ή δέ μη
τοιαύτη γνωσιc: είναι κάτωθεν, ψυχική, δαιμονιώδηe: ,
60

n,ος ov δέχεται ·,,ά 1011 Πι,εύμαωςη, ,lλλq μωρίαν αυτά καί

οπωc: λέγει ό άδελφόθεοc: άnόστολοc:, διό καί δέν άνέχεται
πλάJ'ψ' και ψευιδσδ.οξ[αψ λ,ογίl.;εται, κ,αί τα πλείω μεγ τούτων
τά τοϋ πνεύματος συμφώνως npόc: τό γεγραμμένον, «ψυ­
1 ελέως α~·ατρέπειy 7/Jεtιρίi:τ,αι και φανερον άγώνα ;τοιείτ,αι
χικόc: υέ δνθρωποc: δέν δέχεται τά 100 nνεύματοc:»"1, άλλά
διαστρέφει)' τ,ε καi. μεταδιδάσκειγ όπόση δύναμις, εσrιι δ' cί
τά θεωρεϊ μωρiαν καi πλάνην καί ψευδοδοtίαν, καi τά μέν
20 και ;rυαγο·ύργως :πJρσσίεται,, αυγχρω;ιιέι 1 η ωύτοις, οιά περ φαρ­
περισσότερα άπό αύτά προσπαθεί νά άνατρέψrJ καί napanoι­
μακοι τοις γλυκέσι τωγ εδωδίμων.
r'1or1, μερ1κά δμωc: τά δέχεται nανούργωc: ,καi τά συναvαστρέ­
10. Οvιως ο{J'Κ ,αλλη μόJ'iQ)! ή παρά ιijς έξω παιδείας
ωεται, δπωc οί φαρμακευταi τά γλυκά φαγιοσιμα.
γγώσις, άλλα και έναv·τίως προς 11}1f δ.λη{}η χαί πνευμαιτικrJJ'
1Ο Οϋτωc: ή άπό τήν ε!Ξω παιδεiαν γνωσιc: οχι μόνον
δι.άχειται γι,ώσπ, εl κ,αί ιιν,ες αυτοί τε παρ' 1 αυ'της ώς eοικε
είναι αλλη, άλλά καi διάκειται έναντiωc: πρόc: την άληθινην
25 :τcαρηγμέ,μοι καί τούς ,αυ:τ,ών δ.κρσωμέγους παρ,ά:γειν εγχειρούι1 -
καi πνευμαπκι']ν γνωσιν, αν καί μερικοί, καi οί 'ίδιοι δπωc:
τες, ώς περί μιας και :τijς αυτijς διαλέγονιαι, τέιλ.ος ηjς θ·εω­
φαiνεται πεπεισμένοι άπό αύτήν ,ωί τούς όκροατάc: των
ρί,ας άJ1Jοφαιι,6μ:ε1 1οι ταύτφ,. 'Ίνα δέ καί τι τσυ δ,ει~,οv 6άθους
έnιχειροϋντεc: νά πείσουν, συιητοϋν ώσάν νά πρόκειται διά
τijς 1άιι, εξω φιλο:rΛφωγ πονηρίας ανακαJ.ύψω οοι, κέ·κλοφε
μίαν καί την αύτr1ν, χαρακτηρiΖ:οντες αύτην ιοc: τέλος της
με~> () πον1,ιρ,ος και οί παρ' ·α:ι!'l.ΟV Π'ΟΨηρως ΟΟψιοθέγτες εκείJfΟt
θεωρiαc:';". Διά νά σοΟ φανερώσω καi κάτι άπό τό φοβερόν
lJάθoc: τηc: nονηρiαc των ε!Ξω φιλοσόφων, εκλεψαν μέν
ό πονηρός καί οί άπό αύτόν ηονηρωc: σοφισθέντες έκεϊνοι
57. Έ φ. 4, 22. Κ ο λ. 3, 9. 58.Ίακ.3,17.
59. Α' Κορ. 1, 21. 24. 2, 7. Έ φ. 3, 10.
60. Ί ακ. 3, 15. 61. Α' Κορ. 2, 14. νωc: τό πρόβλημα περί τηc διττηc γνώσεωc: η οοφίαc, τηc κοομικηc καί
62. Άnό τοϋ σημείου τούτου ό αuγγραφεύc πραγματεύεται έκτε· τηc Θείαc, διακρίνων ταύταc όΕέωc:. Βλ. καί 2, 1.

.....
 1

1
I,

84 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 85

·Ι
1:
παρ1γγ,ελ,μά rι τcvι, ήμε·τέρων λυσιτελέaτ.aτω• καί καθάnερ κάποιο παράγγελμα άπό τά ίδικά μαc: ώφελιμώτατα καi μέ Ι!
τι τιον·ηρδγ n,ροοάλλοvzαι δέλεαρ τf7 ιών ρημάτων ταυτόιτψι, τι1ν ταυτότητα των λέ!Ξεων τό προβάλλουν ώσάν κάτι πονη­ 1
1
1() «ααυτφ τι,gδαεχε)) και {(γνώθι σαυ,τό.ν)), αλλ' ,αν ζητήσης τί ρόν δέλεαρ, τό «πρόσεχε σεαυτψ» 63 καi τό «γνωθι σαυ­
τi> ,τέλος l:κ,είνοις τούτου ,του τιαραγγέ}.μαως, κακοδοξίας εύ- τόν»6\ ,άλλ' δν άναιητήσηc: nοϊον είναι τό τέλοc: τοϋ πα­ ΙΊ
5 ρήσεις χάρυυδιJf" μετεμψvχώαει,ς γαρ δαγματίζογτες, ·161' ο'ί­ ραγγέλματοc: τού-rου δι' έκείνοuc:, θά εϋρηc: χάρυβδιν κακο­
:1

Ι',,I
1

οιπαί τιι•α σχείν έαυτόν γγώναι και IO'V :rυαραγγέλματος ίκα­ δοlΞίac:· δ1ότ1 παραδεχόμενοι τήν μετεμψύχωσιν, νομiΖ:ουν 1

νώς εφικέσθαι, ή,)',{κ,' αν 1tJJ't προσv,vηπτο σώ:uατι γνοίη και ότι τότε εχει γνωρίσει κανεic: τόν έαυτόν του καi ,άνταπε­
nοϋ n,οτε ην οίκων και τί πρ,άτrωΨ' χαί τίς ηκουε· ,μαJJθ'άγει, κρίθη ίκανοποιηηκωc: είc: τό παράγγελμα, δταν γνωρίσπ
δε ταυτα, nεtθ1JY'tQY έαVT()Jt πα,ρ,ααχωγ 1ψ Ίά τ,οι,αίj{)' 'V7ίΟψιθυ- εic: nοϊον σωμα εΤχε nροσυναφθη, nοϋ κατώκει, τί εnραπε
10 ρ[αα~•ιι δοlλίως πονηρφ π11 1 1εύματι. Προς τοv•το τοίνυ~· ε1 1 c1.­ καi πωc: ώνομάΖ:ετο· μανθάνει δέ αύτά δν γίνπ nειθήνιοc:
εic: τό δολίωc: ύnοψιθυρίσαν ταϋτα nονηρόν πνεϋμα Ό
6
γοντες διά 1oiJ γΥώθι σαυτcιγ τοίς ούχ ίκανώς εχουαιν εnαί­
ειι' του δόλ,ον ουιΥρδά τοις ~ί.ιιετέροις :rυατράσι λέγει,γ yο,μ(­ Π ρόc: τοϋτο λοιπόν nαρακινοϋντεc: διά τοϋ γνωθι σαυτόν,
ζ()ι"l'αt. Διό Πιαvλοc; και Βαιρι,ά6ας, τά του nονηρου .νο11ματα άπό τούc: μή εχονταc: τήν iκανότητα νά άντιληφθοϋν τόν
μ17 άγγυουντες χαί των επ' εκεί11ου μεμυημένων, 117ν λέγου- δόλον έκλαμβάνονται δτι διδάσκουν σύμφωνα μέ τούc: ίδι­
15 σαν nερί αυτών ώς «ο{ποι οί aι,θρωποι δαvλω του Θε,m τοu κούc: μαc: nατέραc:. Διά τοϋτο ό Παϋλοc: καί ό Βαρνάβαc:,
ύ'ψ{αωv ,ε,lσίιι)) {fκιστα nαρεδέξαντο, καίτοι τί rι,ούτου του ρ1;­ μή άγνοοϋντεc: τάc: σκέψειc: τοϋ nονηροϋ καί των όnό
μα10ς εvσε6έστερογ ε'ί:rrοι τις ιίν; Άλλ' ηδεισαν εκείνοι τόι· έκεϊνον μεμυημένων, δέν άnεδέχθησαν καθόλου τήν κό­
εlς αγγελω• φωτός μετααχηματιζόμενοιι και τοv·ς διακόι·ου:; ρην ή όnoia ελεγε περi aύτfJV δτι «αύτοi οί δνθρωnοι εί­
αυτον δικαι,οσύ,γης δ'ιακόJ"f)Vς {:ποκρινομένιοvς· (Vς OVJ" Οl!Κ /';μ- ναι δοϋλοι τοϋ Θεοϋ τοϋ ύφίστοu,,ι·σ, μολονότι τί είναι εύ­
20 :τιψέnο,vααν 1c.o ψευδηγόρφ οτόμα1t ::~αραιτοvνται την αλ17Πι- σεβέστερον όnό αύτόν τόv λόγον, θά ιiδύνατο νά ε'ί,πη
1'1]Υ φω,,ήι·. κσvείc:; Άλλ' ,έγνώριΖ:ον έκεϊνοι τόν ε,ίc: δγγελον φωτόc:
11. Ταυτ' αρα ~αι ήμείς !J;εοσευους ρήματα παρ' Έ1.- μετασχηιματιΖ:όμενον 67 διάβολον καi τοίιc: διακόνουc: του ύ­
nοκρινσμένουc: διακόνουc: δικαιοσύνηc: ' άπορρίnτουν λοι­
68
λήJJωγ ακούοντες, Qυτ' ο,ίόμεθα {}εο,οευείς εκείνους, ουτε εν
διδασκάλων τάττομεJJ αυωύς μοίρf!· και γάρ Υσμεν εκ τώι, πόν τήν όληθινήν φωνιiν ώc: άvάρμοστον είc: τό ψευδολό­
γον στόμα.
63.Δε υ τ. 15, 9. 11. Αύτά λοιπόν τά λόγια θεοσεβοϋc: όκούοντεc: καί
64.Τό γνωστόν παράγγελμα τοϋ Μαντείου των Δελφών, δnερ έτέ·
ήμεϊc: νά λέγωνται άnό 'Έλληναc:, οϋτε θεωροϋμεν έκείνουc:
θη ώc: θεμέλιον τηc: ήθικηc: φιλοσοφίαc: τοϋ Σωκμάτουc:. Οί χριστιανοί
θεολόγοι ώλοκλήρωσαν τήν θεμελίωσιν τηc: ήθικηc: διά τοϋ βιβλικοϋ θεοσεβεϊc: οϋτε τούc: τοnοΘετοϋμεν είc: μοϊραν διδασκά­
nαραγγέλματοc: «πρόσεχε σεαυτίj)», δηλοϋντοc: ότι ή ήθική διαγωγή δέν
λων· διόη γνωρίιομεν δτι άφήρεσαν αύτά άnό τούc: ίδι-
είναι κυρiωc: γνωσιολογικόν ,πρόβλημα. Βλ. Μ. Β α σι λείου, Είc: τό
πρόσεχε σεαυτίj), PG 31, 197 - 217. Άnό τοϋ ια · αίωνοc: οί άνθρωnι­
σταί συνεδύαΖον τά δύο παραγγέλματα, ώc: εnραττον καί οί περί τόν Παύλου καί Βαρνάβα. Έδω αυγχαίοντσ1 ταϋτα μέ τούc: λόγουc: των
Βαρλαάμ, τήν δποψιν δέ ταύτην καταnολεμεί ό Παλαμδc:. Λυκαόνων, «οί θεοί όμοιωθέντεc: άνθρώnοιc: κατέβησαν πρόc: ήμδc:»,
65. Ή πίστιc: είc: τήν μετεμψύχωσιν δμωc: δέν ητο γενική μετα!:;ύ Π ρ ά !;. 14, 11, άλλ' είc: τήν έnιστολήν Β · nρόc: Βαρλαάμ 53 ύπάρ­
των 'Ελλήνων φιλοσόφων. χουν τά όρθά.
66. Π ρ ά !;. 16, 17. Ή παιδίσκη είπε ταϋτα περί τοϋ Παύλου καi 67. Β" ιΚορ. 11, 14.
των συνοδών του Σίλα, Τιμοθέου καi πιθανωc: Λουκδ, ούχί δέ nερi 68. Αύτόθι 11. 15.

1
, ., ,1''
,,,,~ωίl
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 87
86 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

ήμε,έρωι, μεν ύφελομiι•ους αυτά ( διό καί τις εκείνων πε;ρί κούc: μαc: (διό ιωί κάηοιοc: αnο εκείνουc: είπε περί Πλάτω­
νοc:, «Τί είναι ό Πλάτων παρά Μωυσηc: άπικίιων; » ) •
69
Πλάτωνας εφη, «·τί γάρ εστι Πλά,των η Μωσης άτ,τικίζωνJJ;)·
γνωρίl.ομεν μέν λοιπόν δτι, δ,τι καλόν ύπάρχει είc: αύτούc:, ,,!,I
ΞΙ' μει1 OVY, ε'l τι χρηστοy αi}τοίς, εκείθ·εγ εκ παρακρ,ου­
εχε1 παραληφθη άπό έκcί κατά παράκουσμα, άλλά ιωi :κατό­
σμcfτωι• .uετ:ειλη ιιμένο,ν, α}.λr1 και συνήκ,αμεν έ;τισκεψάμενοι.
πιν σκέψεωc: άντιλομβανόμεθα δτι δέν έκλαμβάνεται μέ
5 μη :c'],άς 1ηι• δμοίαι' διάι•οιω• εξειλημμένον. IUiν ΊΙς τών πα­
την ίδiαν εννοιαν70 • Kai δν κανεic: άπό τούc: πατέρας λέ­
τέψ•ι;• 1(1 .α!)'τ(ι το'i; εξω φθέγγηται, αλλ' έπί 1(1)Υ ρημά!rωv
Υ!l τά ϊδια μέ τούc: ε!Ξω σοφούc:, τοϋτο γίνεται μόνον είc:
u61,•σ11· t'nί δέ TCOY γοημάτων, πολύ τό μετ,aξ1) 0 νουν γαρ Ο'Ο'­
τάc: λέ!Ξειc:, εic: τά νοήματα δμωc: ύnάρχε1 πολλή άπόστα­
τ,οι, κωcί ΙΙ αυλο1'. εχουοι Χρωτου, εκ.εινσι δέ, εl μή τι καί
σιc:· διότι οίiτοι κατά τόν Παϋλον εχουv νοϋν Χριστοϋ 1,
7

χΕ'ιρω·, εξ dι,θ~ρωπίνης διω•οίας ψθέγγονται. «Καθ6σον δέ

έν('j) έκεϊνοι, αν δχι τίποτε χειρότερον, όμιλοϋν άπό άνθρω­
10 rl.,έχει. δ ουρω•ός αnό της γης, κατά 1,0,σ,ο,υτον απέχει ή διά­
πίνην διάνοιαν. «'Όσον δέ άπέχει ό ούρανόc: ά,πό την γην,
γnιά .ιιr.ιv (t:?() τωy διανοιcvν 1!,UQJJ!>), λέγει Κύρως. Ου iιιιΊ 1'
τόσον άnέχει ή διάνοιά μου άnό τάc: iδικάc: σαc: διανοiαc:» 2,
1

rlί.λ' εl καί 117ς δω.νοiας εσrιγ ου κοινων1εϊ:εν εκ 1 είγοι Λιf.ωϋ­

λέγει ό l<ύριοc:. Άλλ' δμωc: <:"Jκόμη καi αν έvίοτε συμφω­
σε'ί τε καί. .Σολομώνrι και τοίς κατ' αυ'τούς, τί τούτοις εκ
νοϋν έκεϊνοι κατά τήν διάνοιαν μέ τc)ν Μωυσην καi τόν
τούωυ τό οφελος ·ι} τίς αV'lOVς παρά ΓΟV Θεου' δ,εδιδάχ1?•αι
Σολομίί'Jντα καί τοίιc: civiiκovτac: είc: τόv κύκλον των, ποίον
15 τ,α'ϋ'τ' ε'ίποι JJOVY εχωJJ ύγια και μεθ' ήμών τεταγμέγος, εl
τό δφελοc: είc: αϊιτοί,c: έκ τούτου η ποίοc: εχων ύγια νοϋν
και τούς μετά ΧριστόJJ κακοδόξοvς θεοδιιδάκτοvς φα.ίη
:ωί τεταγμέvοc: μαδ μαc: θά εϊnη δη αύτοi έδιδάχθησαν
τι;, ε·nsί παρά njς {;;1,κλησίας ακηκο,ότες μη πασ,.:ι.J! π:αρε,οά­
rrαϋτα έκ Θεοϋ, έκτόc: έάν χαpακτηρίσn κανεic: θεοδιδά­
λεvσω· 'ηί:· αλήθ~ειω'; «Π αγ δώρημα ·τέιλ,eιον αJJωθεν εlJΙαι
κτουc: καi τοιjc: μετά Χριστόν κακοδόlΞουc:, έπειδή άκούσαν­
nα,ρα του n,ατρας τQ))' φώzοησ), ό του ψωτ/;ς αnεψ17νατσ μα-
τεc: ,ήν άλήθειαv άnό τήv 'Εκκλησίαν δέv την παρεσάλευ­
2~ {fητι7::· κ,ολουά δ' εί μι7 εκείνισς ζώα δώρα προσ[·ετ,αι, πως
οαν όλόκληρον; ·ο μαθητήc: τοϋ φωτόc: άnεφάνθη δτι
111' α:ι',τι';ς :π,αρά:σχοι; Καίτοι ζiiιoJJ κολοοογ ουδεγ ηπον l;ώ6ν
«παν διi.φημα τέλειον •προέρχεται δνωθεv άπό τόν Πατέρα
ι:'αrι. Θεός δέ, δς ΟV'Κ :;κ μ17 ο;,των δημωυ,ργει, μηδέ τώι,• ή­
των φώτων» 73 • 'Εάν δέ έκεϊνοc: δέν άποδέχεται ,κολοβά
με1έρω1· nροϋπ17ρχε ·ψvχCJJ!, μηδέ της κ,ατ' έκεlνοvς άνειδέnυ
Ζωα ώc: δωρα διά θυσiον, niί)c: ό Ί1διοc: θά ηαρεϊχεν; ·· Αν
ϋλης, μr'J)).ογ δέ ~αί της οί»αθΒιJJ .τ,αλαντιευομένης εlδοπ·επ,οιη-
καi Ζώον κολοβόv δέν παύει νά είναι ί':ιοον. Ό θεόc: δέ,
25 μέγης, ακόσμ,ου δ' ομως, πϊvς αγ ε'ίη Θεός; Και ϊν:α ~ατά.
ό όnοϊοc: δέv δημιουργεί έκ μri δντων οϋτε προuπηρχε των
τό π,ι]'οφητικ,άι, μικρόν πρασθείς ε'ίπω, (.'θεοί οί' τόJΙ ουρανόν
ψuχιον μαc: καi τηc: άμόρφου κατ' έκείνου.c: ϋληc:, μδλλον
δέ ικαί τηc: άφ' έαυτηc: ταλαντεuσμένηc: κ·αi μορφοποιημέ­
69. Ν ο u μ η ν ί ο u Π u θ α γ ο ρ ι κ ο ϋ παρ Ε ύ σε 6 ί φ,
Εύαγγ. προπαρασκευή 96, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων 25, 324, 37. Βλ. vηc:, άλλ' δμωc: άκόσμου, nωc: θά ήδύνατο νά είναι θεόc:;
Κ λ ή μ ε ν τ ο c: · Α λ ε ε α ν δ ρ έ ω c:, Παιδαγωγόc: 3·, 11, Βιβλ. Καί διά νά έκφpcσθω κατά τόv ·προφητικόν λόγον, μέ μι-
Έλλ. Πατέρων 7, 214, 5· «ό δέ καί έν τούτψ δρα Ζηλωτήc: Μωυσέωc:,
ό ,πάντα iΊριστοc: Πλάτων».
δ ρε ύ c: συνδυάΖει άμφοτέραc:, κυρίωc: ·είc: Στρωματέα 1. Oi άνθρωnι­
70. Ό 'Ι ο u σ τ ί ν ο c: άπέδωσε τήν ύπό των φιλοσόφων διατύnω·
σταi ά,πό τοϋ ια · οiίίΊνοc: έπανέφεραν τήν διδασκαλίαν περί σπερματικοϋ
σιν άληθων προτάσεων είc: τόν σπερματικόν λόγον, · Απολογία Β ·,
άλλαχοϋ δμωc: εfχεν άποδώσε1 ταύταc: είc: τόν παρά τοϋ Μωίίσέωc: καί λόγου. Ό Παλαμαc: διαφωνεί.
των Προφ1των δανεισμόν, 'Απολογία Α ·, 14. Τήν τελευταίον iΊnοψιν
71. Α' Κορ. 2, 16. 72. Ήο. 55, 9,
έδέχθησαν καί δλλοι άπολογηταί, Κ λ ή μ η c: δέ ό Ά λ ε ε α ν- 73, Ί α κ. 1, 17,

Jι
88 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 89

κ,αί 11/J' γ1'j1"η εκ μη ΟJ'ΤωJΙ <<ΟVΚ εποίησαv &πολέοθωοαV>) και κpαν προσθήκην, «θεοί οι οποίοι δέν έδημιούργησαν τόν
ούρανόν καi τήν γην έκ μή δvτων «δc: άnολεσθοϋν» ,
74
.,ρός τούτοις αί τούτους 1?εολογήσαντες. Πε,,ρι διέ τόιν 1015- μαίί
1,αvς 1J•εολόγους και 1c.ίς παρ' 17μίν {}α,λόγοις όμα,φc(πους η δt μέ αύτούc: καi oi θεοnοιήσαντεc: αύτούc:. Περί έκείνων
χ.α,ί διιδασκάλ,ους λεγό1'ΤοJJΥ, ,αl,αμέ,ι·ωv :παρ' έ·κ.εί~,ωγ τάς θεο- ίSέ oi όnοϊοι λέγουν τούτοuc: θεολόγους καί όμσφώνουc: η
5 λ,ογ,ικάς παρειληφέJ'Cι.ι φοπάς, τί χρή ι.έγεο•, J} δεiσ{}αι 10v καί διδασκάλοuc: τίJJV ίδικων μαc: Θεολόγων, οί όnοϊοι νομί­
φωτός 10V φωτίζο, 1 τος πάι 1 1'α ανθρωJΊJΟ)! ερχ61U8)'0)! εlς τό1' Ζουν δη nαρέλαβον άnό έκείνουc: τάc: θεολογικάc: φωνάc:,
κ6σμοJ α.πι.λλάξαι ;,αί α1ηοi1ς τού δεινού το•ύωυ ·τijς ιlγι,οία; τi χρε1c1Ζ:ετα1 νά εϊπωμεν, παρά δτι τό φωc: πού φωτίΖ:ει κά·
Θ:::: δνGρωπον έρχόμενον είc: τόν κόσμον :;
1
οκ6τους .και φωτtσω συνιδείν, ώς Και παρά ΗtΨ Οψεών εστί είναι άνάγκη
Τι. ί(/]Ιίσιμ,οι1 1ίμίιr,. αλλ' (()>ε}.,ο,υσι Και διελου'σι Και ΟVσΚΊευασα- ν' άπαλλά(η καί αύτούc: άπό τό δεινόν τοϋτο σκότοc: τηc:
1 Ο μ ~1•cις καί. χρησα,ιιf:γοις ο·ι.ψ' λόγφ κατ,ά ·τr»ιι εκείνων δογμά- άγνοίαc: καi νά τούc: φωτίσr~ νά άντιληφθοϋν δτι καί άnό
1ων; Εlς τ,ου.10 ωίι,υγ χρή01ιμα τάκ•εlνων ήμίν, rΙις κατ' :':- τούc: όφειc: ύnάρχει κάτι χρήσιμοv είc: ήιμαc:, άλλά μόνον
1
κ:-:ίι1ω11 χ,ρijσθ:αι καθαιρούιτας, οί<Ψεί η'j έαυ1011 ρο·μφαίιΊ, Γο­ έφ" όσον τούc: φονεύσουν, άφαιρέσουν τά ύλικά, τά συ­ Ι'
σκευάσουν καi τά χρησιμοποιήσουν ιμέ nροσσχήν κατά
"'
λιάι? αλλοv, έπαιrιστrr,μενιοι· και ανι?'ιστάμε~ιοv καί <<ο~ιειδiζογ­
των δηγμάτων άπό έκείνουc:
11
τα παράταξιv Θωυ ζω1 1 τος)) !':ξ άλιέωψ και· &γραμμάτων τά ; Είc: τοϋτο λοιπόν χρήσιμα
15 ι?εί·α πε:ιrαιδευμέ11η~,. εic: 1iμac: τά διδάγματα έκείνων, είc: τό νά τά χρησιμοnοιή­
12. Τ,αfη' α·ρα κ.αί την i::ξω παιδείαν μετιέ,,αι .ωύς ϋου­ σωμεν έναντίον έκείνων διά νά τούc: ·ι<αθαιρέσωμεν, ώσάν
λομέJ1ους 1(t))f μ17 101' μονήρη ϋίο,ι, επαy,εJ..ομένων ούκ αν άπεί2- αλλον Γολιάθ μέ τήν ίδικήν του ρομφαίαν, έnανιστάμενον
'~α,μcν, διιχ τ.6:}ους δέ ταύηι π.ροσεσχηκ,έναι :τοαραιγούμει, 17- καί άνθιστάμενον καi «όνειδiΖ:οντα τήν παράταcιν τοϋ Ζ:ων­
κ /(}l(!. rωv cίπά)ft(ύ)! .ουδένα. Π ροοδοκαv δέ 71 7(ti)' θε{ωψ τοι::: Θεοϋ» 11 , έκnαιδεuθεϊσαν εic: τά θεία άπό άλιείc: καί
20 rl~gι.6όις παρ' αυτ·ijς ε'ίσεαθω και 1ελέως άπαγορεύομεγ- οϊι άγραμμάτσυc:.

γάρ f:a1t1' εξ αυτίJς διδαχι'Ν7~ιαί τι περί Θεοϊi άσφαλι§ς. ((fΕ­ 12, Διά τοϋτο λοιπόν δέν θά ήμnοδίlσμεν vά έπιδί­
ιιrhρανε γcίρ αυ·rl71• ό Θεόςη, ουκ α'vτός τοιαύ,τ~7ν :τιω17οας (πιS.ίς δωνται εic: τήν εΕ:ω nαιδεiαν δσοι θέλουν άnό έκείνουc: οί
γαρ αι·· οχα.rfσα:ι 1i'J φως;}, αλλ(t μωρ,rί,,, ΟV:Jαι> άπελέγξας, όποϊοι δέν έπέλεcαv τόν μοvαχικόν βίον, άλλά δέν συμ·
ού προς 11)/J α:lJT(JV nαρ,αοληθ·είσαν, α71Jαγε· εi γάρ τις :τοrίJτ.~ 6οuλεύομεν καθόλου 1ωvένα νά άφοσιώνεται είc: αύτήν

25 ε'ίποι, και 101 1 δ~ά J.Vlωσέως δεδαμfJsον ν(ηωι, ~ωταργηθ'iίνα[ εωc: τό τέλος, Τ ό νά προσδοκςi δέ κανείς νά γνωρίση ά­

τε και μωραι'!?"ί7ι•αι. φψyει, HfV γόμ01ιi φαι,εριωθέJΙ1(1ς 11Jς χιί-, κρ1βωc: άnό σύτήν κάτι άnό τά θεϊα τό άnσκλεiομεν τε­
λεiι:κ· διότι δέν είναι δυνατόν νά διδαχθι:ϊ άnό αύτήν κάτι
74. Ί ερ. 10, 11. όσφαλέc: περί Θεοϋ 78 • «Διότι τήv έμώρανεν ό Θεόc:», δχι
75. Ί ω. 1, 9. 1Jέ τήν ενν::>ιαν δτι τοιαύτην η']ν εκα,μεν έc άρχηc: -διότι
76. Τά καλά διδάγματα της φιλοαοφίαc: Μνανται νά ιiJφελήσουν ώc
καί τά έκ των δφεων παρασκευαΖόμενα φάρμακα, Βλ. 1, 1, 20. 21, 2, rό φωc: πωc: θά ήδύνατο νά σκοτiση; - άλλ' δτι άnέδει­
1, 15 ές. !Ξεv ότι είναι μωρά· τοϋτο δέ δχι διά συγκρίσεως πρόc: τήν
77: Α' ;8 b σ. 17,c 26.
78. Βλ, ' 1 ω, Χ ρ υ σ ο σ τ ό μ ο υ, Eic: Α' Κορινθίουc: όμιλία iδικήν του παιδείαν, δnαγε. "Αν θά ελεγε κανείς τοϋτο
1 Ο, 1, PG 61, 82' «μωρός δέ τιμ κόσμψ γίνεται ό τήν ε!Ξωθεν άτιμά­ πράγματι, Θά επpεπε νά ε'inn δη καί ό διά τοϋ Μωυσέωc:
Ζ:ων σοφίαν καί πεπεισμένος μηδέν αύτήν σuvτελείν πρόc τήν της πί·
στεως κατάληψιν». δοθεic: νόμοc: κατηργήθη καί έμωράνθη, δταν έφανερώθη

.
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 91
9ό

ριτο,;- εl δέ μ1'1 rουrω· ( κ1αί γαρ §κ ΘεοίΥ)' κατά τοv10 πά1,­
τως 17 rώJΙ 'Ελλήνων ε,μωράΨ•θη σοφία, κ,ω!}ότι ουκ εκ Θωϋ·
παν δ' rί ,11-'YJ θεόθεν, οi,κ Q)J'" δια τοfj,το ή σοφία HVV ΈλΧήνωιι
ψευδι(ιvvμος. '!Ο μέ11' γr'ι.ρ, ταύτην εύρηκως JJOV'ς, 1) ')'>ΟVς ι f::κ
5 Θεοv· ταύrψ'' δέ τοίi ;ιροσήκο~•ως τέλους της θ·εογνωσίας
εκπαJiG•V(J(l)', εκοτΗυσιγ σοφίας Κ,α,ι σοφ[αγ ηλογημέvη V, τ.αυ-
10)1' δι' εlπεϊι, μεμωραμέι1·φ1, δικαι·ότερω• αν τις η σοφίω 1
nροσείποι. Δ ιό και ό dπό-οτ.ολος ουχ ώς σvγκριι<ομένηι• εΊns
μωραίγεσΙθ 1 αt., αλλ' rlις 1(Χ 10V ·(f,,tQ)J!'Oς TOVτoV ζψΟVιJα')Ι ΚUt
1 ο 1())' nροrι.ιώι• 1 ιοι' Θεό'J' μ17 )JJ'Ουiσαν μηδέ γιιicϊΊvαι οοvλο.μέJΙ~]Ι'"
sl.πc)n, γrΊ.ρ (<ΠΟV σι<ητη117ς τού αlcϊΊJ·'Ος 10'1Jj1.0V ,">)'
γεν οτι (,εμcbρανε ό Θεός ·τη11 σοφία')!, 1αϊί κδσμοv τούτου)), τοι·­
τέστιι· εφω·,έρωσε φαγείς 117ς dληθ·ιJ!'ης γνώσεως εκπεnrο>κι,[­
α11 κα:ί ,μιί οvσαιι σοφίαν, αλλά καl,αυμέγην μόγον.
15 φία, Π(ιις UI' έγέ~rετο μωρία καί τα{}θ' ύπό Θεαίi και της α:υτου
σοφίας ε;ιί γψ; φαγερωθεiσης; Κατά γαρ τόJΙ μέγαι• Δ ωγ·ι5-
σισν κ,rι.λφ καλrί11 οv·κ έ1<αι11ι01Jται, 1φ fjττονι 1,ό κρ·είτωγ, εγόι
δ'' αν φα[ψ rίις ου 1 δέ dμυλύJΙεrαί ποθ' ύ:π' αλλήλωγ τά ;•ε
J'Oi),ά, .7Ι[!ΟΙJ,θ1είφι σ' αγ Οτt καί 117ς E:αV:TOV καλλο11ης εχασωι•
20 ε;ιίδ;:,rηι· ί.αιιυάνει τzί τοv κρείηονος επιφαvείς~.
ό νόμοc: τηc: χάριτοc:· έάν δμωc: αύτόc: δέν έμωράνθη, -διό­
τ1 ητο έκ Θεοϋ-, κατ' αύτό nάντωc: έμωράνθη ή σοφία
ηϊ>ν Έλλήνων, κατά τό δτι δέν ητο έκ Θεοϋ' nδν δέ τό
μή προερχόμενον έκ Θεοϋ, δέν εΊvαι ον· διά τοϋτο ή σο­
φία των Έλλήvων είναι ψευδώνυμοc:. Βεβαίωc: ό voϋc:
ό όποϊο•:: τιiν ειJpε, καθ' δ νοϋc:, είναι έκ Θεοϋ· αύτήν δέ,
άφοΟ ήστόχησεν άnό τό προσηκον τέλοc: τηc: θεογνωσίαc:,
δ:καιότερα θά τήν άπεκάλει κανείc: εκπτωσιν σοφίαc: καί
δλογον σοφ;αv, μέ αλλουc: λόγουc: μωράν, παρά σοφίαν.
Δ1ά τοϋτο καi ό άnόστολοc: είηεν δτι μωραίνεται όχι διότι
ευθυς ε:nήγα­ συγκρίνεται μέ αλλην, άλλά διότι lητει τά πράγματα τοΟ
κόσμου τούτου καί δέv έγνώρισε τόν προαιώνιον Θεόν
οϋτε ηθελε νά τόν γνωρίσπ. Διότι άφοϋ εΊπε, «ποϋ είναι
El δ' ι7ι· ΙJο- ό διαλεκτικόc: τοϋ αίωνοc: τούτου;» άμέσωc: προσέθεσεν
ότι «έμιίJραvcν ό Θεόc: τήν σοφίαν τοϋ κόσμου τούτου» ,
79
δηλαδή δταν {:φc1vη, έφανέρωσεν δτι ε1χεν έκπέσει άπό τήν
όλη81νήν γνωσιv καi δέν ητο σοφία, άλλ' άπλωc: έκαλεϊτο
ουτυ1. Έάν δέ ητο σοφία, πωc: θά έγίνετο μωρία, καi μάλι­
Τί δ' liι•
πτα ύπό τοϋ Θεοϋ καi τηc: σοφiαc: του, όταν έφανερώθη
tni τηc: γηc:; Κατά τόν μέγαν Δ1ονύσ1οv τό καλόν δέν έναν­
ί.i
,Ι
l!i
11

τιιυνετα1 εic: τό καλόν, τό άνώτεpον εic: τό κατώτερσνR ,

0
illi
εtΠ')i τις, α-ι'ηίJς τι7ς κωλλοnοωv δ,υγάμεως ε;ι.ιφα1·είσης; Oi,M .1111

' ' δ , ""' ' ~ ' '\ , , έγώ δέ θά ελεγοv δτι τουλάχιστον τά νοητά οϋτε καν άμ­
•'lΊιιι;
γrι.c τα << ευτ.ερα φωτcω, τας υ;ιερκοσμιους ι.εγω φυσει5, ΊΠΟ
!':' ' 11111!''

ili!!!

TOU JV!](tHOV ψωτος αχρ,ειοvοθαι ψαίη τ·ις ε:πιλrίμΤVΟ)1 1Qς αi'J- Gλύνοvτα: ύπ' άλλήλωv, θά προσέΘετον δέ δη εκαστον
1,οίς· οιΊδέ τό ;ιαλi, τούΗιJ}Ι ιlποδέω,, φ(ϊΊς δ'' ομως OJ', 10 χω7•' λαμβάνει αϋtησιν τηc: :καλλονηc: του διά τηc: έπιφαvε;αc: τοΟ

25 17μας .ϊ,έγω λογικόι, και νοεcόν, σκόως γέγο~,ε, τοίi· θείου φω­
rΝωτέροu. Ti δύναται δέ νά εΊπn κανείc:, δταν έηεφάvη ή

τ,ός επιφαγέ11τ,σς, Υ.Jαί ταi}τ' εlc: τίΊ φωτίσαι ,-τάν1a i'f.ι,θρωnω• ίδiα ή καλλοποιόc: δύναμιc:; Έt δλλου οϋπ τά ,,δεύτερα
φωτα», δηλαδή αί άγγελικαi φύσειc: ,
81

εcχάμενω· εlς 1δγ κόσμον. Ό δ' αγτι•1,aττόμενσς τούιφ, ε'ίϊ δέν θά ήδύνατο νά
r'iππ ,ωνεic: δη άχρειώνονται cπαν λάμψη έnάνω είc: αύτά
1ό πρωτον φωc:· οϋτε πάλιν τό πολύ άπέχοv άπό αύτά,
79. Α' Κ ο ρ. 1, 20.
Περί θείων όνομάτων 4, 19, PG 3, 717 Α.
80. άλλά nάντωc: φϋκ, έννοω τό ίδι·κόν μαc: λογικόν καi νοε­
Ί ω. Δα 1μ α σ κ η ν ο ίί, 'Έκδοσις όρθ. πίστεως 17, PG 94, 868
81. pόν, έγινε σκότοc:, δταv έπεφάνη τό θεϊον φωc:, καί δή
Β, καί Νικ ή τα Στη θ cι το u, Περί ψυχης 6, Χ ρ ή σ τ ο u σ. 91,
«φωτα δεύτερα νοερά». Βλ. Γ ρ η γ ο ρ ί ο u Θ ε ο λ ό γ ο u, Λό­
διά νά φωτiσπ πάντα δνθρωπον έρχόμενον εic: τόν κό·
=
γος 38, 9, PG 36, 3·20 C ( 44, 5, PG 36, 629 Α) «λαμπρότητες δεύ· σμον 8 t. Ό δέ άντιτασσόμενοc: είc: τό φGJC: τοιJτο, εϊτε δγ-
τεραι», Λόγος 40, 5, PG 36, 364 Β, «δεύτερον φως»,
82. Ί ω. 1, 9.

... :1 1ι
1,111,
 ,.rι1,I, ~i

φ
11 11
1
~·~
1;111:

92 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ. ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 1 93 1~

i'iγγελος, s'ίτ' α,ν,θρωπος, ctις έαvτόν έκ.οJ~• σ11ερήοας τού φω- 1/
~1Ι'
γελοc. είναι εϊτε ανθρωnοc:, άφοϋ έθελουσίωc. έστέρησεν
,
τος,
"!
tγκαταΛεtφ
j θ \ Ι
σκοτος αJ!Ιαπεφηγεν ..
εις
:, ;
έαυτόν τοϋ φωτόc., έγκαταλειφθείc. εγινε σκότοc:. 1:
1
13. Οίίτω 10I1,uJ' και 1ί σοφία έκείι'η, ανrιταξαμέvυ 111 13. Οϋτω λοιπόν καί έκείνη ή σοφία, άντιταχθεϊσα είc: j1

i}

σοφίg. ων Θεού, μωρία γέγω•εν. El δι' ην διορατικ17 και έξ- τήν σοφίαν τοϋ Θεοϋ, έγινε μωρία. Έάν δέ αύτή ή σοφία i
s αγγελτικ17 ·της του Θεοv έιι τ.cιις κ,τί(ψασι σοφίας, φω~έρωοις ητο διορατική καί έ!Ξαγγελτικ1i τi'jc. σοφίαc: τοϋ Θεοϋ εί'c: fιι~
OVrJI(!. 101! αφαιιους, 0<ργανΟΥ αληr}ε[ας αφανιστιΚΟ1' αγι•οίας, τά κτίσματα, ώc: φανέρωσις τοϋ άφαvοϋc:, δργανον τιϊc. ά­
εκείι10 κατά μέι~εξιγ Ο κατ' αίτ[ωι τό αγγελλόμεJJΟΥ, πως α,·
ι':μωράι,θη, και ταυ,θ1 ' ύπό τοU: 117ν οοφtαγ ταύτην έκοαλ}.ό!'­
ληθείαc. άφανιστικόν τηc: άγνοίαc., κατά μέθε!Ξιν δμοισν μέ
τό έ!Ξαγγελλόμενον, πωc: θά έμωραίνετο, καί μάλιστα άnό
!'·Ι.'IΙ'ι,
11

'
;ι
Ι'ι':i:
ΙΟς 111 κτϊnει; Πϊί'ις δ' ουκ αιι εlς αυ·τ~)ν την· έμφαιγομέιιηι, έκεϊνον ό όnοϊοc: ένέβαλεν είc: τήν κτίσιν αύτήν τήν σο­
10 τcρ παvτi. του Θεοv ,σοφία)! τό ολάυος ανεψέρετο τούτο; Πϊί'ις φίαν; Τότε δέ nωc. δέν nροεκαλεϊτο ή ,βλάβη αύτή είc: τήν '1,

δ' U.I' ουχ ,~(LVTψ μάχοt10 σαψα>ς ό της εlρήγης της τε ΟΑ1).:" σοφίαν τοϋ Θt:οϋ ή όnοία έμφανίlεται εic: τό σύμπαν;

καί ,ης κα17" εκασ1ω 1 ύnοστάτης, δια μέ11 της εγκαταοληθεί­ Πωc: δέ δέν θά έμάχετο σαφωc: έναντίον έαυτοϋ ό ύnοστά­ 11:
σης τϊρ κόομφ σοφίας δι,δοiις σοφί-ω,, δια δέ η7ς έαvτού πα- τηc: τηc: εiρήνηc:, τόσον τηc: γενικηc: δσον καί τηc. άτομι­
κηc., δταν διά μέν τηc. έμφuτεuθείσηc: εic. τόν κόσμον σο­
l!Ι'1:
ροvuιας
' Ι
ωvς τε
,-1 Ι
ειΑψFοτας και
• \
Η)1'
δ'1
ε
δ ' !
ομεJJη:ν ταvτηv μωρω-
,

~ s ,·ων σοφία11; 'Έδει δέ και 1,αύτη11, ουκ .εις τό μωράναι, αλλ' φίαc: δίδη σοφίαν, διά δέ τηc: προσωnικηc. του nαρουσίαc:
1,

.c:ίς τίι .,τJ.ηριΤισαι παραγεν§σ~?'αΙ, και7ά711ερ εlς τον πάλαι 1 ό­ 1 μωραiνn καί τήν διδομtνην σοφίαν καί τούc: λαβόντα,c: αύ­

,ιιοι·, περι ov Παvλος ooiJ., ((ι)''όμον ΙOV'JJ κατ1αργου:μειr; μ;7 γέ-­ τήν; "Επρεnε δέ νά ελθn δχι διά νά μωράνn καί αύτήν,

γοιτο, d}).cί 1 1 όμrπ ίσταιμεv,>, ον και ό Κ{;,ριος ερευναιι πρα­ άλλά διά νά τήν σuμnληρώση, δπωc: 1ωί τόν παλαιόν νόμον,
περί τοϋ όnοίου φωνάΖ:ει ό Παϋλοc: λέγων «καταργοϋμεν
τρέπεω.ι, ώς έντεθηοαιιρι,σ,ιιέvηγ &7JΟ1!Τα τ17,ι· ζωήν τι'ιιι αlιfι-
λοιπόν τόν νόμον; μή γένοιτο, άλλά συντάσσομεν τόν νό­
20 ,·ιον, και 'Τάλιιι <<εl έπιστ·εύετεη, φησl, ((Λf.ωσfi, επιστ.εύετ,ε !Ί,·
μον»83. Τοϋτον προτρέπει ό Κύριος νά έρεuνωμεν ώc. ε­
.<:,μ,ιι[)). Βλέπεις ~ΎπερϋάλλοvααJ! δμολ,ογίαι, του γόμου και τιjς
χοντα θησαυρ1σμένην μέσα του τήν αίώνιον Ζ:ωήν
84
καί
χάριτος; Δ ι,λ 1ουτο, του άλη~?·ι~rου φωτός έπιφω·έντος, οελ-
:Sι' ούτόν λέγει πάλιν, «έάν έπιστεύετε είc: τόν Μωuσην,
1ί(-~)' έιωτοv γέγογεγ ό ιιόμος, τρ,α1,ωθέν,τ 1 ος αincp του απο·
Οά έπιστεύετε καi είc. έμέ» 8 ". Βλέπεις ύnερβολικήν συμ­
:l i ι
~7έτου κάλλους, αλλ' οl·χ ή καθ' 'Έλληνας σοφία· μωρίαJ' δ' i'!-
φωνίαν τοϋ νόμου καί τηc. χάριτοc:; Διά τοϋτο, δταν ,έnε­
25 ποκαθεζα,υέγψ' εχουσα κομψείq, ΗJ'ι και ,εύεnείq. και nι{}α,J·6-
Ί1jlt }.άγων, TIO'V αίσχους αι 1ακαλυψθέ1•τος αίσχ[ω11 εγένετσ καί.
117ς μωρίας δικιαίως έnώνvμος, ού η7ς κα{),' ύ.περοχήν, cίις
φάνη τό άληθινόν φωc.. ό νόμοc: εγινε καλύτερος έαυτοϋ,
καθώc: έτρανιi.Jθη τό άnοκεκρυμμένον κάλλοc: του. Δέν 1 1'

συμβαίνει τό 'ίδιον δμωc: μέ τήν σοφίαv των 'Ελλήνων. Αύ­ 1

ύπέρ ει•~ιοιων ούσα ( ωvω γαρ έπωJJVμΙα τijς ,ωύ Θεον σοφlας !
!
τή, εχουσα ύπσκρυπτσμέvην τήν μωρίαν είc: κομψότψα
rlπ6ρρητος), αλλά της κατ' tλλειψιν αληθείας έχομέ~ιης γJJcδ-
καί εύφράδειαν καί πειστικότητα λόγων, όταν φανερωθfi
τό αίσχοc:, γίνεται αίσχροτέρα καi έnώνυμοc: τηc: μωρίαc:
83. Ρ ω μ. 3, 31 (ίστάνομεν) δικαίωc: '1,
8
δχ1 τηc. ύπεροχικηc: μωρίαc: ώσάν νά είναι ύnέρ
84. Βλ. Ί ω. 5, 39.
85. Βλ. Ί ω. 5, 46. εννοιαν (τοϋτο είναι άnόρρητοc. έnωνυμία τηc. σοφίαc: τοϋ
86. Βλ. Α' Κ ο ρ. 3, 19.
Θεοϋ ),
87
άλλά τηc: γνώσεωc: ή όnοίο χαρακτηρίΖ:εται άnό
87. Βλ. Α' Κορ. 1, 18. 21. 23. 2, 14.

J
 lw
!
1

!111

!!1
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 95
94 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
1111
:::λλειψιν άληθεiαc:, καθ' όσον αλλωστε ύστέρησε τοϋ κα­
σεως, ώς καί, του προσήκο1tτος &πολειφθείσα τfί κατ' ?iι1'θΊJω­
ταλλιiλου στόχου διά τηc: κατά ανθρωπον σοφίαc:, δέν ύ­
,ωJJ σοφίq. τΟ.ους,, σvκ &πολ,ειφθ'είσα δέ μόνον, αλλά και εlς 1

παJΙ lO'V)Jα,)'IT[Oν αJ1ΟΌΟVΚΟλ1τθ'είσα κ,αί του; μεν ψεύδσυς clις οτέρησε δέ μόνον, άλλά καi άnεπλανήθη είc: τό ά1 κριβωc:
άντίθετον, καί τό μέν ψεϋδοc: άnοδέχεται ιί.Jc: άλήθειαν, τήν
αληθείας dνιεχομέν'η, της δ' αληθείιας ώς ψεύδους καταψεύ-
δέ άλήθειαν άnοnειρδται νά μεταστρέψn είc: ψεϋδοc:, καi 11
5 δεσθ'αι πειρωμένη, και εnανιστασα Tl)V' κπίαιν κατά 10'V' κ,ί­
σαvτος, ησπε,ρ και i•υ'J' εργογ επα,vιωτάναι κατά τ 1ε του Π γιε·ύ­ δ1ήγειρε τήν κτίσιν κατά τοϋ κτίσαντοc:» •
88
Kai τώρα ερ· 1
γον τηc: είναι νά έlΞεγείρπ τάc: γραφάc: τοϋ Π νεύματοc: 11
ματος και τώJJ π11εv,ματικώJJ εργων και α11δρώ11 τάς ταυ Π 11ει)-
1

Ί
κατά τοϋ Πνεύματοc: καi των πνευματικών εργων καi ,ι:
μωο,ς γριαφάς.
ιiνδρων. 1
~
14. Οϋκουιι διοραrικrι και εξαγγεJ,τικ17 ε'ΟΗ τ·ης του Θεοίί
14. Δέν εΤναι έnομένωc: διορατική καi έtαγγεληκή τηc:
οοφίας ή τcο,: εξω σοφωγ μεμωραψέt"η φιλοοοφϊα. Πώς γάρ,
r
!,'
10
υοφίαc: τοϋ Θεοϋ ή μωρανθεϊσα σοφiα των εtω σοφών.
δι:' fις ουκ eγ11ω δ κόαμος ,όν Θεόι 1 ; Εί δ' αλλαχοv φηοt1''
ό Π αυλος δτι η1,όν'τες τογ ΘεόJJ, οvχ οΊς Θεό11 εδόξαοω'>'>
Πωc: Θά ητο δυνατόν νά είναι αύτή διά τηc: όnoiαc: ό κό­ ~ι
ομοc: δέν έγνώρ1σε τόν Θεόv~ 9 ; Έάν δέ ό Παϋλοc: λέγει
ουχ έαυτϊρ μιίχεται ό της εlρ·ήJJης μαθητ17ς, της δ' εν ήμίν
ΊI

ί1λλοϋ ότι «γνωρίσαντεc: τόν Θεόν, δέν τόν έδόtασαν ώc: , Ί,,,

αυτοίς παρc't Χριστού μ6,11ου διδο,μέJJης 1Ί.τιJε1ρκοσμί,ο,v ε,lρή11ης

Θεόν» , 90
δέν μάχεται έναντίον έαυτοϋ ό μαθητήc: τηc: εί­ 1
!!
15 r.ληρω·όμος. 'Αλλ' :ηλθοJΙ μέ1', φησίJ', εlς εJ')'O/lαJJ Θεού, αλλ'
ρr)vηc:, άλλά παρουσιάlεται κληρονόμοc: τηc: ύnερκοσμίου
ο·υχί τ·ηι" πρ,έ71Jο•υσω, Θεrρ· συδέ γC:ιρ nα11ουργόJJ, ου Π(..!J"ΤΟ'δύ­
ί;ίρήνηc:, ή όnοία δiδεται είc: ήμδc: άnό μόνον τόν Χριστόν.
ναμοιι, 01! :τα1•1rεπίσκοποι•. o·u μύνωι α'Jfαρχό~, τε και V.Κ'HO'IOJ'
· Ηλθοv μέν, λέγει, εic: εννοιαν Θεοϋ, όχι δμωc: τήν άρμό-
εδόξαοαJJ αι>1 1όJΙ. Διόπ,ερ dniά IQ)Jf r.απ,' α:U'ΤΟVς ε'κ.εί11ων χρόΨωΥ
1 :.

' ~
1.ουσον είc: τόν Θεόν· διότι δέν τόν έδόtασαν ώc: nαντουρ­ ~

tc:γκαιαλειφθένrες ύπό τού Θεοv, ώς και τούτ' ,εδειξεJ' δ Π αύ- ~

20 λ,ος, ,εlς αδόκιμοJι οί σιοφοί πα,ρ,εδ6θησα11 1•οίί11, λυ:ιρεύογιτες

γόν, nαντοδύvαμον, παντεnίσκοnον, μόνον δναρχον καi δ­ f
!ljι
ιηιοτον. Δ1ά τοϋτο οί σοφοί, έγκαταλειφθέντεc: ηδη άπό
1Γ7 κτίσει .,αρc't 70) κιίοω•τα κ•αί τφ οορυόρι:ρ 1(0;)1' αl:;χιρώι·
1
1 ιΊν έποχήν των ύπό τοϋ Θεοϋ, παρεδόθησαν είc: άδ6κψον
κ.αι ΠOJ!J)Q'QJJ! εγκαλι~,,δού1μενοι παθ6ηr· OV μόι<ΟJ! δέ, αλλά και
νοϋν'1, λατρεύοντεc: τήν κτίσιν άντί τοϋ κτίστου , καi
92

J,6μους εθειrτΟ: ~αι λόγους ουγεγρά:ψα,ι'ΙΟ ( φευ TOV πά,{)ους,

κυλιόμενοι είc: τόν βόρβορον των οίσχρων καi πονηρών
φευ· τιjς απάτης) όμολ6γους τοίς δαίμοσι κ,αί συJJηγόρους τοίς
παθών. 'Όχι δέ τοϋτο μόνον, άλλά κατήρτισαν καi νόμον
25 πάθ'εοιι•. 'Ορ!j.,ς (lις &ρχηθειt sχει κ,αί α1ηόθ εJ' 11ΊJ 1' μωρίαν
1
καί συvέταtαν λόγοuc. - φεϋ διά τό πάθοc:, φεϋ διά την
ή φιλοσοφί,α τώι, κοσμικών φιλασόφων, αλλ' οvχ ύπό οvϊ­ 1
ω1άτην- συμφώνωc: nρόc: τσύc: δαίμσναc: καί συνηγόρουc:
κρίσεως ελαοε;)fi αύτ17ι·; 'Ο 10ίι'VJ! &π,οδιοκιμάσας (11!TΎj)f Ν:
OVQ(Ω'OJJ τότε, της αληι?'είας ,διαπεσού,σαι,, κιαί νυJΙ ελ11'C;)ν' εις
ιών παθών. Βλέπειc: ότι ή φιλοσοφία των κοσμικών φιλο­ ι~t;,i,11
οόφων εχει έΕ άρχηc: καi άφ' έαυτηc: τήν μωρiαν καi δέν h
ίΤ)J' γηιι, ci.ις ηί τού εi,αγγελ,ικου Κij•ρv;.ι.ι~ατος υ.ιrτιτατ,τ,ο,μένηJJ rι1ν ελαβε διά συγκρίσεωc:; ·ο άnοδοκιμάσαc: λοιπόν αύ­ !
lιiι
30 (t;ιλόrητι δικαίως εμιv,gανε· διόπειρ ε'ί τ~ς αύθις ταύη7 προσέ- -~
1
, r1v τότε έ!Ξ ούρανοϋ, έnειδή έtέnεσεν άnό τήν άλ1iθειαν, J
καί έλθι.i.1ν τώρα είc: τήν γην, δικαίωc: τήν έμώρανεν, ώc:
8 8. Βλ. Ν ι κ ήτα Στηθάτα υ, Περί ψυχηc: 34, 46, Χ ρ ή σ τ ο υ, 1
ϊ1ντιτασσομένην είc: τήν άnλότητα τοΟ εύαγγελικσϋ κη­
σ. 104, 109.
89. Α' Κορ. 1, 21. 90. Ρωμ. 1, 21. μύγματοc:. Διά τοϋτο, αν κσνεic: άφσσιώνεται πάλιν είc: αύ·
91, Ρωμ. 1, 28. 92 Ρωμ. 1. 25.
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
96
χει τόι, ι'οvι,, ώς παρ' αinijς πρός θ·εογγωσvαν δδηγείσθαι μέλ­
λωJΙ r) ψvχης σχήσειν κάθ·αρσιν, τοvι' αiηο πάσχει και μω­
ραίμιε1αι ,()Οψός ων. Και :του :π,αθείν τ,ο,vω δείγμα σαφές, {;,
με)' και πρωτΟJJ', τό μιί nροσ[εσ1 θ1 αι πίσ:ει τάς nαραδ~όσεις {ι;ς
5 παρά τcvν δγίων nατ,έρωJ• .~ν r1nλ6τητ,ι nαρειλήφαμεν, εlδότες
κρε[ηους Ο'/!Οας και σοιφωτέ,ρας η κατ' αν-θ·ρωπί1'1))' ΞT<αrJl!'
και ϊπίι·οιαν, και δι,' ερ,γων φανερουμέι•ας, αλλ' οv,χ/. δυΊ
λόγων αποδ·εικ,~rv:μέι•ας· κα/, 10υ1 τ' 'iσασι και συμμαρτυρήσουσι
nάν,ες, οί μι) 7rροσέμει•,ο,ι μόιιογ, αλλά και πείρq, καρπωσάμε-
10 J'Ot τrJV ε~ ,7,ού1:ων αιψέλει,αν κ:αι 7υα,ρ,' έαυτων eργφ γνόντες
δτι τι'> ωιω9όι, ωv Θεου σαφc(Jτ-εροι, Hu1 1 ανι'rρώnων εcηίηι.
15. 'Αλλ" εν μεν Μι ,;ουτο καί nρω1 το1, ίκαJ"όΥ ίεκμ17ριωs
Ηuν με_ιιωρα:μέ~-ωι' σσψC)ν. Δεύτερον δε και μείζα~J, κατά ,το}ι.·
ει• αφελότη~ι καρδίας παραδεχομιένω1' εκεί11ας επιστρατ,εύει1·
15 ωυ μεμωραμέ~ιου και κατ17λο,/ημέ,ι,10,υ λόγου η1Jν δύν'αμιν κrΊi
κατά το,iJς ;ια:ρω?'εωρήσα~ι'rας εκ'είνου,ς και τφ κτίστη 11))' κτί­
()1)1 επαναστιJσανω.ς πα,ρ,αθεωρείν ,τά του ΠJtεύμαως λόγια
και ωίς μvστικαίς του Πι 1 εύματος Β'J1εργε[αις, κ1ρεί1-10Jι -l} λό­
γος ει• τοις Κ-αΗt Πγευμα ζC)σιν ει>εργουμέΨαις, δι' αυτωJ' επι-
20 1vθ'εσθ1αι. Τρίτ1οy δε και σαφέσ1,ερογ, εκ Θεοv καθάπερ Κ'1l
τούς προψήτ,ας σεσοψίσθαι λέγειιι τοiις ασ6φους εκείνους GΟ­
ψούς, καίτοι σαφcuς ό Πλ6.τωι', τούς κατ' αι}ωί•ς διαφέρω,,τσ:ς
εn:αιι·Cη,, ει• εγκωμiου μεγίστη μοf,ρg τ[θετυ.ι δείξαι μεμηνό-
1ας αυτούς. ((Και, δc; αιι)), φησίι,, <(ανευ δαι,μόι·ων t::nιπV'Οίας
25 f:nι :ποιψικούς Jιόγους αφί>ιητιαι, &τελης αυτός τε και ή ποίη­
σιι::, και {ιΠ() τijς HVJ! μ,αιγομέγων 'Ι] του σωφρω·ο-vντος ηφα~ιί­
σΟη)). Καί_ αυτός δε διιl Τιμαίου μέλλω~- περί }tόσμου φ~1σε­
ως φιλ,οσοφείι•, εϋχεται μηδέ:J'' εlnείν δ Η μη τ,οίς θ'εοίς φί­
λον. 'Η δε 1οίς δα{ιιοσι φίλη φιλοοοφί,α, πως αν ε'iη Θεοv
93. Α' Κορ. 1, 25.
94. Φαίδροc: 245a.
95. Τίμαιοc: 25c.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 97
ιήν, ωσάν νά πρόκειται νά όδηγηθfi άπό αύτι'\ν είc: θεογvω­
οiον η vά λάβr~ κάθαρσιν ψuχηc:, πάσχει άκριβωc: τοϋτο,
μωραίνεται, ένψ ειναι σοφόc:. Καί τοϋ πάθουc: δείγμα σα­
φέc: είναι κατά ηρGπον τοϋτο, δτι τό νά μη δέχεται μέ
ι ιίοτιν τάc: παραδόcειc: τάc: όποίαc: παρελάβομεν μέ άπλό­
ι ητα άnό τούc: άγίουc: ηατέραc:, γνωρίΖ:οντεc: δτι είναι αύ­
ι αί άνώτεραι καi σοφώτεραι άπό άvθρωπίνην διερεύνησιν
ιωί έπiνοιαv, καi φανερώνονται δι' εργων, άλλά δέν όπο­
Τη:ικνύοvται διά λόγων. Καί τοϋτο γνωρiΖ:ουν καί θά έπιβε­
βΟΙώσουν δλοι δσοι δέν τάc: άπεδέχθησαv μόνον, άλλά καί
(κορnιiJθηοαν έκ πείραc: την ώφέλειαν άπό αυταc: και ε·
γνιίJρισαν δι' έαυτών έμπράκτωc: δη τό «μωρόν τοϋ Θεοϋ
91
ι:iναι σοφώτερον τGJν άνθρώπων» ' •
15. Αύτό εΤναι τό πρώτον ίκ:ανόν τεκμήριον περί των
ι ιι:μωραμένων σοφων. Δεύτερον δέ καί μεγαλύτεροv είναι
ι ι\ νά έnιστρατεύη την δύναμιν τοϋ μεμωραμένου καί πα­
μυλογισμένου λόγου κατά των παpαδεχομένων τάc: ηαρα-
11ι')οcιc: μέ άφέλειαν καρδίαc: καί δτι σύμφωνα μέ έκεiνουc:
ι ( 1ϊιc: παραβλέφανταc: καί έΕ:εγεiρανταc: την κτίσιν έναντίσν
ι ου κτiστου παραθεωροϋv τά λόγια τοϋ Πνεύιματοc: καί
, 111 ι iΟενται δι' αύτιίJν έναντiον των μυσπκων ένεργειων
ι ιιιι Πνεύματοc:, αί όnοϊαι εic: τούc: Ζ:ωνταc: κατά Πνεϋμα
, νι:ργοϋν κατά τρόπον ύπερβαίνοντα την λογικήν. Τρίτον
ιωί σαφέστερον είναι τό νά λέγr~ δτι οί δσοφοι έκεϊνοι σο­
,1,οί εχουν σοψσθη έκ Θεοϋ δπωc: καί oi πς::οφηται, μολο­
,:ϊηι σαφωc: ό Πλάτων, έπαινων τούc: διακεκριμένοuc: με­
, ( ι(ίι αύτίs':Jν, Θεωρεί σπουδαϊον έγκιί)μιον νάδείςη ότι κατέ­
χοv rοι άπό μανίαν. «Καi δποιοc:, λέγει, φθάσr~ είc: ποιητι-
1ω1Ίι: λόγουc: χωpίc: εμπνευσιν δαιμόνων, άτελήc: είναι καi
( ιι'ι rόc: καi ή ποiησίc: του, καί ή ποiησιc: τοϋ σωφρονοϋντοc:
<ιφανίΖ:εται άπό την των μωνομένων» '. Καί ό ϊδιοc: δέ, όταν
9
ι ψr'~κειται νά φιλοσοφήση περί τηc: φύσεωc: τοϋ κόσμου
IΗϊι του Τ ι μ α ί ο u, εϋχεται νά μη ε'ίπη τίποτε τό όποϊον
:,ι';ν Θά εΤνΟΙ άγαπητόν είc: τούc: θεούc: ·;. Ί-1 δέ φίλη είc:
9
7

98 ΓΡΙ-ΙΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
τε και εκ Θεού; Τϊρ δέ .Σωκράι'Ξt OV'1'1]JJ δαιμό)!ωJJ, φ 01)-
που και μεμύηται, τάχα δέ ~αί την σοφίαJJ αρωτος ύ.π' αϊ•­
τοίι μεμαριύρηωι. ΘεόJJ δ' 'Όμηρος αδειJΙ δι' αιηού
'Αχιλλέως ανδροφόv 1 ογ μηιι't'J' πrροι,ρέ,cε,ται, n,αρέχωγ έαυιcΨ
5 rδς οργάνψ χρ17σθ1αt Ιψ δαίμοyι ΚΙαι της αVΙΟΪ!' σοφίας και
εvεπείας τ17ν αlτίω, επ' αυτ17~• &vαφέρωι·. Ίlσιόδφ δ•' ουκ απέ­
χρησεν ύφ' έιιr';ς εγεργεισθαι δαίμογο,ς' ατ,ε της ί)·εογνωαίας
οι'ιt ποιηι[ί, δι6π,ερ ειJΤέα κατά ια~}τό πρ,'ις έαυ·1όι 1 επια:πι5:ιαι,
,ι,vν μέι, εκ. Ωιερ,ί1α,ς νvγ δ' εξ ΈλικϊiΊvος, δικαιό1ατα· καί:
10 γαρ ύπ' αυτωv αυτ('jΊ δοθείσης, υας 66σχο;ηι κατ' ο,{;y,ος, δά­
φ1·ης φαγων έλικωι'ίτιδος, σοφίης εμπέπληστο ;π.αντοίης. "ΑΧ­
λφ δ' αλλος θ'εωJJ ((έ11ς ε,ιrε;-:.6.;ρπισεγ α,ί,1κης». 'Έτερος δ' έαυ­
τσv μάρ1υς γίι·εται, ((Jlάντ' εδάην» λέγωJJ ((μούαq. ί)·εόφραδιη.
"Αλλος δ' εnί ,,rjς έαυτοv ψυχijς, πάντα φευ χορsύσαι
15 μουσών επεύχε:Γαι χορόν, ιvς ύπό μέJJ Έ'πταπόρης τάχα της
fl ιέρου 1([ς έπι(J, μάθιοι ζώι,ας ~:1αί τους έπτά αστέρας ωvς
πλάι,ι17ας καί δσ:α κατ' αυ·ωύς, ύπrί δ' Ου·ρω;'ίας της Δ ι.ός
11)1' αλλη,1·1 πασαν ασrρολογίαν, ύπό δέ των ύπολοίτιωγ καi
κατ' αi}τούς εφόρων τωγ κ:άτω τα επί γης.
20 16. Τί δ17 φ?jς, σ:οψίαν εροiiμεγ εχει,γ Θωv 1ούς τοιαύτα
περί σφων αυ•των λέγαvως &ριδήλως; Οiιχ, εως 11!' ή,ιιιογ
αντω!' ώμε,Jt και τijς ()J'TOJς σοφίας θ·εραπευτ,αί, rί1tς εlς κα­
κότεχιιογ και δαί,μοσι φίλη~, ,01Ίκ ε1σ,έρχεται ψυχήJ!' καν εlσελ­
θοv·σα ψθά.σrι, μετα6αJ.,ούσης επί τό χείροy αφίπταται. ((π νεί<-
25 μα γάρ αγι.ον mαιδιείας επαvασι17σεται απο λογισ:μα)J! ασυ!'t;­
τωV?)' κατά .Σολο:μιοντ·α τ,ογ Θεού σοφίας ευμαιρηκότα και
96. Π λ ά των ο c:, "Απολογία 20e έ!Ξ. Ι ε ν ο φ ω ν τ ο c:,
πομνημονεύματα 1, 4 κ.ά.
97. Ίλιάc: 1, 1.
98. Βλ. έν προοιμίψ τηc: Θεογονίαc:. Πρβλ. Τι έτι η, Σχόλια είc:
εργα καί ήμέραc: 30.
99. «Τούc: δέ καί ύπνώονταc: έηc: ένεκάρπ1σεν άλκηc:», ηαρά Συν ε­
σ i ψ Π., ο λ ε μα ί δ ο c:, Περί Ένυπνiων 3, PG 66, 1289 Α.
1. «Πάντ' έδάηc:, Μουσαϊε θεοφραδέc:», Όρφικά παρά Τ Ζ έτι η,
Χιλιετηρίδεc: 12, 149. Ό Παλαμδc:, nαραθέτων άπό μνήμηc: τό
ρίον, ώc: συνήθωc:, μετέβαλε τήν εννοιαν τούτου.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 99
ωύc. δαίμοναc. φιλοσοφiα, nωc. θά ητο τοϋ Θεοϋ καi έκ
Θεοϋ; Μέ τόν Σωκράτην 5έ σuνυπηr,χε δαιμόνιον, απο τό
IJJY όποϊον φυσικά έμυήθη, ϊσωc: δέ κοi άπό αύτό έμαρτυρήθη
ιίκ: αpιστοe; κατά την σοφiαν"'1 • Ό δέ 'Όμηροc: δι' αύτοϋ
προτρέπει τήν θεάν νά ψάλι:~ την άνδροφόνον μηνιν τοϋ
'Αχιλλέωc.97 , nροσφέρων έαυτόν vά χρησιμσποιηθη ώc. όρ­
γανον ύπό τοϋ δαίμονοc: καί άναφέρων είc. αύτήν τr1ν ηί­
τiαv τiϊc:: σοφiαc. κ:αi εύγλωττiαc: του. Είc. τόν Ήσiοδον δέ
δ:':ν ητο 6ρκετόν νά έvεργητω άnό ενα δαίμονα, άφοϋ ητο
πο1ητήc. τηc. Θεογονίαc:· διά τοϋτο έλκύει πρόc. έαυτόν έν­
vέα, αλλοτε άnό τήν Π 1ερίαν, δλλοτε δέ άnό τόν Έλικωνα,
δ1κωότατa· δι6τι, έvψ ε~βοσκεν εic: τό όροc. χοίρουc., εφα­
yz.: δάφνην έλικωνίτιδα, ή όποία τοϋ έδό9η άπό αύτάc., καi
10)! έπλι,σθη nαντσειδοϋc: σοφiαc:98 • Εϊc: αλλον δέ αλλοc. θεόc.
«μετέδωσε τήν δύναμiv του» 9 !'. "Λλλοc. δέ μαρτυρεί ό ϊδιοc.
δι' έαuτόv, λέγων, «δλα τά έδι 1 δάχθην άπό τήν θεοφραδιϊ
μο0σαν»1. "Αλλοc. δέ εϋχετΙΟι νά χορεύσr~ έπάνω εic. τriv
ψυχήν του όλοc. φεϋ ό χορόc: τGJν ,μουσων, ώστε άπό μέν
..-ήν 'Επταπόρην τοϋ Πιέρου νά δuνηcη νά μάθr~ τάc: έπτά
ιώνοc. καί τούc. έnτά πλανήταc. άστέραc. καί τά σχετικά μέ
uύτούc:, άπό δέ τήν Οίιρανiαν τοϋ Διόc όλην τήν αλλην
c;στρολογiαν, ί,πό δέ τάc. λωnάc., έφόρουc. των κάτω καi
κατά τήν αnοφιν αύτων, τ1::1 έηίγειαΌ
16. Ti iσχυρίιεοα1 λοιπόν; Θά εϊπωμεv ότι εχουν σο­
(;,ίαν Θεοϋ αύτοi oi όποιοι λέγουν φανερά δι' έαυτούc. τοι­
αΟτα. "Οχι, έφ' όσον ε'ίμε9α εic. τά λογικά μαc: καi θερα­
πεuταί τηc: όντωc. σοφ:αc:, ή όποία δέν είσέρχεται εic. ψυ­
χ11ν κακότεχvον καi φ:λην τ6JV δαιμόνων· καi αν κατοpθώ·
"Α­
σπ νά είσtλθ1.1, όταν αϊπή χεφοτερεύσr1, ά·πέρχετ•αι. «Διότι
τό αγιον πνεϋμα ηϊc: nωδείαc: άπομακρύνεται άπό άσυνέ­
τουc. λογισμούc.»3, κατά Σολομωντα ό όποίοc. εύ,μοίρησε
2. Βλ. τάc: σχετικάc: διηγήσειc: παρά Τ ιέ τ Ζ η, Σχόλια είc: εργα
χω· καί ήμέραc: 23 έ!Ξ.
3. Σοφ. Σολ. 1. 5.
..
100 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 101

:rιε,ρ,i αυτ·ijς συγγρωψάμεJJ())'. 1' ί δέ ασω~ετώτερογ 10.Ι)! μι:γα

τηc: θεiαc: σοφίαc: καJ εγραψε περί αύτηc:. Τί δέ είναι άφρο­
ψρο~•ούιπτω~ι l:.,ί τq'Ί δαί_ιιοοι τελείσθ·αι και nροσμαρτυρούι•.τωι•
νέστερον άnό τούc: καυχωμένοuc: δτι ένεργοϋνται άπό δαί­
Ε:ΧFίνοις 11]1' χαρη:γία,γ της σιpε'ιέρας σσφίlας; (J{Ύ γcψ Τϊερί
μοναc: καί άποδiδουν εic: οιjτούc: τήν χορηγίαν τfjc: σοφίαc:
φιλοσοφiας ήμείς ά:πλώς λέγομεν αηα λέγογεν γυι 1 , ϊίλλά
των; Π άντωc: ήμεic: δέν λέγομεν γενικωc: περί τηc: φιλο­
5 περί τfjς Ηvν τσ:ούιωι, φιλοσοφίας. El γαρ κ:αι ;~,ατά Π αuJ.or
οοφίαc:: δσα λέγομεν τώρα, άλλά περί τηc: φιλοσοφiαc: των
ού δύι•αταί τις «ποτ17ρων Κυρίου πί,νεο1 κ,αι πο117ριω, δαι:μο­
τοιούτων. 'Εάν πράγματι κατά τόν Παϋλον δέν δύναται
νίωγη, πώς α:v δυνηθ1 είη '1/.ς Θεοv σοφ[αγ έχειν Υ.UΙ, ·ύ:πο δαι­
κανείc: «νά πiν!) τό ποτήριον τοϋ Κυρίου καi τό ποτήριον
μό,γωι· f:μ:πJ•είσ1?ω; Ουκ l::στι. τοvτο, ουκ εοτι1'. El γiιρ καi
των δαιμόνων»•, πωc: θά ήδύνατο νά εχ!1 Θεοϋ σοφίαν καί
Παvλος εσΝ1)' ο& φησιι• ώς (Ιεν 111 σοφίq, ϊΟV Θεοv συ;/, εγ1·ω
νά έμπνέεται ύπό δαιμόνων; Δέν είvαι καθόλου δυνατόν
1ο δ κ6σψος ί())J ΘεόJJ))' OVI 11ίι, εv ωίς &σδφοις εκείνοις l:γγεγε­
τοϋτο. Διότι μολονότι ό Παϋλοc: λέγει ένίοτε ότι «κατά
γη,ιtϊ'J'η;· σοφ,οLς <(flεoV σοφία1 1 )) Εχάλεσs,ι, l1:1.rι.: 1 ε, τ1}1 1 δ' i?χet.­
τήν σοφίαν τοΟ Θεσϋ δέν έγvιίφισεν ό κόσμος τόν Θεόν»",
τ,αυευλη_uένη,v iπτο '!OV κ1ίστου τοις κ1Ισμιασιγ, fjν ό γνο·ύς
δέν έκάλcσε «Θεοϋ σοφίαν έκείνην τήν έντεθειιμέvην είc:
ϊΙγγελο·y οδοα1,, (ΞJεοV, ΘείΊ,r l·nέγνΌ} 7,(}γ δι.' αV·τ1}ς dγγελλ,~)­
τούc: άσόφουc:: έκcίvουc: σοφούc:, δπαγε, άλλά τήv έμφυ·
μεvον καί γ~tι7Ίσιι· ιχει HVJ! οι,yω,ι• αληfJfj καί Θεού σοφίαι·
τευμένην ύnό τοϋ κτίστοu είc:: τά κτίσματα, διά τηc: όποίαc:
15 ΙΙρ6;ι,ογ ειερο~·, Θεού σοφiας επιγνcόμαηι γει,όμεγος. ((Έχc·ίjι
ό γνωρi?.ων δτι αύτή είναι άγγελιοφόροc: τοϋ Θεοϋ έπιγι­
γάρ,ι, φησιγ ό μέγας Δωvι.ίσιος, «διά -zijς γ~·ώσεως τώι, 011-
νώσκει τόν Θεόν τόν άγγελλόμενον δι' αύτηc: καί έχει
ταψ πριJς τοι'' α'ίτιω, τώv δ~,ιωv &νάγεσθαι τούς γε αληι?·είς
cιληθη γνωσιν των όντων καί ιωτ' δλλον τρόπον οοφίαν
φιλοσόφους>,.
Θεοϋ, άφοϋ εγινεν έπιγνώστηc:: τηc: σοφίαc: Θεοϋ. «Διότι,
17. Ε~ γουγ ό αληθ17ς φιλόοοφος αΓάγειιω 7/IJ()C: τοι· αί-
λέγει ό μέγαc: Διονύσιοc:, οί άληθινοi φιλόσοφοι διά τηc:
20 NOJ! 1 ό μι) α.ναγόμεν 1 ος ΟVΚ αλη{}17ς, ανδ' ι'χων σοφ[αι,, αλλ''
γνιίJσεωc: των όντων πρέπει νά άνάγωνται είc: τόν α'ίτιον
olov σοφίας άληθιι•ιjς απατηJ.ογ είδωλον και στέρησιv σοφία:;. των δvτων»ιι.
αλλ' ov οοφίαν. TrJJ' γουy τfις σοφίας cηέρησιΥ, πώς Q.}' ειη
17. 'Εάν λοιπόν ό άληθινόc: φιλόσοφοι::: άνάγεται nρόc:
((Θεού, οοφίαιJJJ :προσεπείι•; "Αλί.ως τε και δ δ,αιμόι•ως ι,;;i]ς,
τόν α'ίτιον, ό ,μή άναγόμενοc:: πρόc: σύτόν δέν είναι άληθι­
11 vovς, καλ61', η δ' έαυτψ κακ(JJς χρijται, :ποιιηρόγ καίωι μ,~-
vόc:: οϋτε εχει σοφiαν, άλλά κάποιον άπατηλόν ε'ί.δωλον
25 1ρα κόσ.ιιοv, διεξ6δο1vς τ·ε και συι,6δοvς και δισριομο·ιΊς τcΤπ ί.iληθινηc:: σοφίαc: καί οτέρησιν οοφίαc:, άλλ' όχι οοφίαν.
Κ11'01ψέι•cω• ΚΙρεt1'1'0J' οι.ι).εγ iί καθ'' 17μας, ,UΙ] θωφιλαις δέ ηj Τή'ι στέρησιν τηc: σοφiαc: λοιπόν, πωc: θό ήτο δυνατόν νό
γη(tσει χρώμενος, ι·οvς ι':στιν 1J:ι,οvς και εσκοτισμέvος. Τό;, καλέσωμεν «σοφίαν Θεοϋ»; "Αλλωστε καί ό δαιμόνιοι:::
'ίσω· ίiρα τρόπον καί ή κα'θ' 'Έλληνας σοφfα διά της ει• τοϊς vouc:, καθ' δ νοϋc:, είναι καλόν, καθ' δ δέ χρησιμοποιεί έαυ­
τόν κακωc:, είναι nονηpόv •
1
ι<:αi δμωc: γνωρίΖει καλύτερα
cJnό ήμδc: τά μέτρα τοu κόσμου, δπωc: έπίσηc: τόc: περιό·
Α'
Κορ. 10, 21.
4. δουc: καί τάc: σu?.uyiac: καί τάc: διαστολάc: των κινουμένων,
Α' Κορ. 1, 21.
5.
έπcιδή δέ δέv χρησιμοποιεί θεοφιλωc: τήν γνώσιν, είναι
Έnιστολή 7, PG 3, 1080 Β.
6.
Βλ. Δ ι ο ν υ σ ί ο υ
7. Ά ρ ε ο n α γ ί τ ο υ, Περί θείων \'OUC: ανοητοc: καi ,έσκοτισμένοc:. Μέ παρόμοιον δρα τρό­
όνομάτων 4, 23, PG 3, 725 ΑΒ.
πον nρέηει νά ϊδωμεν καi τήν έλληνικήν σοφίαν, ή όπ<.>ίQ

,,::,iiiililll
102 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 103

κrίσ.μασι Θεου σοφίας, καιΨ ηγ r17γ fηέρ,οv φθ·οράγ γένεσr.1' δ1c1 τηc: σοφίας Θεοϋ είc: τά κτίσματα, κατά τήν όποίαν
ε:ΙJοίησει, έτέροv, πειρωμέ; 1 η δείξαι τόι, Θεόν ου· τr'Ζι,ι, ολω)' τήν φθοράν τοΟ ένόc: έκαμε γένεσιν τοϋ άλλου, προσπαθεί
!{{ριοι,, αvδε •κτ[σ,την του nαJJτός, τφ μη συνοραν μηδεγ t;t νά δείf:r~ τόν Θεόν δχι Κίιριον τGJV δλων οϋτε κτίστην τοϋ
μηδαμfί μηδαiμr'Ζις γι,y,όμε,•ο,γ και ο,v,τω τό του ΟJJ'Ιως Θεου α.7ιω- παντόc:. Αύη1 λοιπόν μέ τό νά μή διαβλέπn δτι γίνεται τί­

5 υfJ./(,{;ι·η οέ<('3,ας και τοις θείοις .ουχ όαίως, ~ατ' αυτό~, τον μέ­ ποτε άπό τό μηδέν, άποβαλοϋσα οϋτω τό σέβαc: πρόc: τόν

γω1 Δ ιοvύσισν επί τά, θεία χρησαμένη i-eαl παρά τοvω μωρ·ί δντωc: Θεόν καί, κατά τόν μέγαν Διονύσιον, μή χρησιμο­

και αωφος γεγανυία, πδ'ις άι, ε'ίη Θεου σοφία. Δ ιό και ο ποιήσασα όσίωc: τά 8εί1 α έπί των θείων καί παρά ταϋτα

Π αvί.ο:; διτrόν ~ί,ιιϊv ενταυιJ'Οί .δεικνύς τό της σοφίας εΊδο;, έγινε μωρά καi δσοφοc:, nωc: θά ητο σοφiα Θεοϋ"; Διά

(([-;;; σοφίψ), φηο1ί, ι<Θεσv, διά 117ς ο:οφίας 01)Κ εγνω ό κόσμος τοΟτοκ ai ό Παϋλοc:, δεικνύων είc: ήμδc: έδω διπλοϋν τό

10 Τ(})Ι' Θεδι·,>. Όρ(Jς 07t την μεν σοφtωr εί.πε ίΟV Θεοv, Ίt))' δ!; είδοc: τηc: σοφiαc:, λέγει, «κατά τήν σοφiαν τοϋ Θεοϋ, δέν
έγνώρισεν ό κόσμοc: τόν Θεόν» • Βλέπεις δτι τήν μέν
9
1ριλ·ι)γ σοr f.αJ' κ 1 αί αiτ ίαι, ωυ μ,7 γ,11ω1 1 ·riι ·ΊΟ·J' Θεό;,; Α ϋ,η δέ
ε·στι" ή τοίς 'Έλληου• εξευρη,ιιέJJ'η, :παρrί. τι)ν ωv Θε.οv έτέρι~, μίαν είπε σοφίαν τοϋ Θεοϋ, τήν δέ άλλην άnλην σοφίαν

τrρ διπλασιυ.σμφ ωv της ((σcφίαςη ογ(;ψωος φω•ερω{}ειοα. Ti 1<01 αίτίαν τηc: μή γνιίJσεωc: τοΟ Θεοϋ; Αύτή δέ είναι ή

γ(ίρ καί nροϊάιν φησιν ούτος ό θε6σοφος; ,(ι'l-J,μείς δε λαλυv·μει· εύρεθεϊσα άπό τούc: 'Έλληναc:, διαφορετική άπό τήν τοϋ

15 ΘεσΓΊ σσφία·; 1)>" Uρ-:, c,ι)Jr lj Ξκείνηι. xiα1Ct τοUϊ,ογ 1} ο{iιος κ.ατ-:, α1)­ Θεοϋ, παρουσιαΖ:ομένη μέ τόν διπλασιασμόν τοϋ όνόματοc:

τ,cύς; Οiηιυ,ο·υι·· διό καί αiηός ωυτ' απαγορεύων, ι<σοφία)''), τric: «σοφίαc:». Ti δέ λtγει ό θεόοοφοc: ouτoc: είc: τι1ν συνέ­
;cειαν; «'Ημείc: δέ λαλοϋμεv σσφίαν Θεοϋ» •
19
"Αρα λοιπόν
φησiι•, <ιΘc:ου λαλουμεν εJ" τοίς τελείοι:;, σοιφίαν δε ο{, 1οί.1
ιϊ έκε1vοι συμφωνσϋν μέ αύτόν 11 αύτόc: μέ έκείνουc:;
α1ί(V)'Ος ωύτου, ου·δε u7,v αρχ6ι'Των του αlω,1•1ος τούτου 7(())'
Καθόλου· διά τοΟτο καί αύτόc: άποκλείων τοϋτο λέγει,
κατφηcυμέ1rων1) καί ,,f)ν ο·v·δεί.ς τι:vν αρχόντω11 τ,ου αlω1 1 ος τn1!-
«λαλοϋμεν σοφίαν ΘεοΟ εic: τούc: τελείουc:, σοφiαν δέ οχι
20 τι:·υ εγJJω%'Θ1')). Avrη ,)' 1) σοφ[α ΞJ" 17μrγ εστιιr {;γ Χ.ρισΤΓρ 'Ιη­
τοΟ αίωνσc: τούτου, οϋτε των άρχόντων τοϋ αίωvοc: τούτου
σcv, «ος 1}γε1117θ·η 17,ιι.'iν σοφfα α:πό Θεου1). Έκείν·η δ' εν εκεi-
τιον καταpγουμένων» καί «τήν όηοίαν καvείc: άπό τούc:
11

11σις οι•:-: ηι•, αλλ' E:J! τοίς ύn' §:χ,ε{ιιων ερ,ευνωμέιιοις κτίσμα­
cφχσvταc: τοΟ αίωνοc: τούτου έγνώρ1cεν» •
12
Αύτή δέ ή
σι,11, COJ' 71,γι';ς J.όγαυ; εζητηκότες δια υίου, ·ηλθο1, μέγ πως εlς
Ωοφία είναι μέσα μαc: έν Χριστφ · 1ησοϋ, «ό όποϊοc: εγινε
.1:ι,νοι.u.ι, Θεου, 117ς με" φύσεως κcαί ,11ς κπίο,εως αφορμας χn-
δι' ήμδc: σοφία τοϋ Θεοϋ» • Έ1<:είvη δμωc: δέν ητο είc: έ­
13

25 cηγούσης ου· μικράς, Y(VJ' δε δ,σ.ιμόγωy δαιμον[ως ω}κ απειρ-

, -'"θ'' !Ο -e -εννοιας
,' κείνσuc:, άλλ' είc: τά έρευνώμενα άπό έκείνσυc: κτίσματα·
;,οιιτωι,·· πως γαρ· α~, "
εοι ενc-μωυησαJι' μη,δ αμω·ς'"'εου
αύ-rοi έΕ:ετάΖοντεc: τούc: λόγουc: των κτισμάτων διά βίου
111 Jf ιlν17ρωπί1:ην εlσελθούσης διάνοιαν;
εφθασαν μέν είc: κάποιαν εννοiαν Θεοϋ, άφοϋ ·ή φύσιc:
18. Ουκ.ο.f;ι, ηλθο11 μεν &ις ενι 1 οι·αν εχεί~•,οι Θεου 11Ίν ί(t))"
καi ή 1 κτiσ1c: παρέχει δχι όλiγαc: άφορμάc: 4,
1
oi δέ δαίμαvεc:
αιοθ·ητc7'ιν φύσιν εξητακότες, αλλ' ου•χι IJ)V αξ[α1r Και τfj μωω-
δαιμονίωc: δέν έμποδίΖ:οuv· διότι πωc: Θά έθεωρσΟντο Θεοί,
i'J.v δέν είσήρχετο καθόλου ή ενvσια τοϋ Θεοϋ ε·ίc: τήν άv­
8. 'Επιστολή 7, PG 3, 1080 Β. 9. Α' Kop. 1, 21.
Θρωπίνην διάνσ1αν;
10. Α' Κορ. 2, 7. 11. Α' Κορ. 2, 6.
12. Α' Kop. 2, 8. 13. Α' Κορ. 1, 30. 18. Έπομένωc: i']λθον μέν έκεϊvοι είc: εvνοιαν Θεοϋ,
14. Βλ. Πλουτάρχου, Περ1 άρεσκόvτων 1, 6, «έλcΊβομεν δ · έκ τού· άφοϋ ·έf:ήτασαν τήν φύσιν των οίσθητων, άλλ' δχι εννοιον
T9U εννοιαν τοί;ί Θεοί;ί».

i
1
ί

~ ...J
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΙ'JΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 105
104 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

ρίq φύσει πρ,οοήκοοσαν· ιιέοκοτίοι?η γάρ ή ααvι·ετος αi)υi'.ιι•
,ω:ρδία» ύπό τι'ί'Jι, κωωμηχάι•ως μυυΔντω}• πο,·ηρων δαιμό~,απ·
:crϊi'ις γάρ αι• οδrοι θεοί !:ι 1ομίσθ17σαν, πώς δ' ι'iν έπιστεύθψ•αι·
:τολυΠείrοι διδ'άσκ:οιη•ες, άξΔας Θεού ειιψο/ας έπιφαιι•ομέι 1 ης 71}
5 διαναί(t, ," Δ ιr;. τοντ,ο οί της αJtοήτον καί μωράς σοφίας έκείιrης
και αnαιδεύ ·ου παιδείας εnειλημμέ1 1οι καί Θεον και φύσεως
ι,Ε.iαν καί cφμόΖ:ουσαν εic: η']ν μακαρίαν φύσιν' «διότι έ­
cκοτίσθη ή άσ(;νετοc: καρδiα αύτων»'• άπό τούc: πονηρούc:
δα:μαvαc: oi 6πο101 μuoOv cic: τι']ν κακοήθειαν. Πράγατι
πωc: θά έθεωροϋντο ουτοι θεοί, καί πωc: θά έπιστεύοντο δι­
δάσκοντεc: πολuθεϊαv, αν εic: την δ1άνο1αν nαροuσ1άΖ:ετο
όiΞiα εv\·οια Θεοϋ; Διά τοϋτο oi έπιδιδόμενοι εic: τήν άνόη­
ίι.1
1

κ,αrεψεΔσω•το, 1171 1 μέι 1 εlς δεσπο,τ•είω 1 ά,μαγαγόι 1 Γες,
δεσ;ιοτεία::;, τό γε εlς αυτούς 17κω', κατει•εϊ·κ6ντες, δαίμοοί τε
τn Πεϊοι, !':.::ιιφη,μίσαντsς ονομα και τ·ι\ιι' των οι,τωι 1 γι 1 ώσιν εύ-
10 cείιι, ο τιρcΊΙργοv καί δια οnουδ,7ς; ην αύτοίς, τοσοι!ΙΟ'υ δεψ;α;·­
τες, ruς εμψυχα μει· εlπε'ίιι τα αψυχα, προς δε και κρείΓω•ης
r) nj::; και1' 11,ιιας μετειληχέηι.ι ψυχ17ς, ,).ογικά δέ τcί llλογα, τη::;
ί'C!Q αιrι?ρωnί1fης δεκτtΚΓl ψυχης, κρ,είτωvς δ' r} καθ' 17μα::;
ωiις δα{ιιοι•ας καί κτίστας, (JJ της Jrιεοείας ήμc,ι'Ι', συναtδια δέ
15 τϊf) F)εϊ[J καl lίκτι,ryrά τ,ε καl U.να:ρχα, al, τ1}γ 1~λη1' μό1•υν και 11/JJ
1CL' κόσιιου πω'Τός, (Uς αυ'ΤΟι λέγουσι, ψυχήν, και 1(l ί(c)),'
c(;ι1 ,UΙ} ϊ1•η/ψένα :cτriχος σc6μ,ατος, αλJ,,ά και αύτ(Ίς τrtς 1ί,rιc:-
1έρc.ς ψv'Χά,ς. Τί OVJ'; Θεοv σ,οφ{αν εχειγ ωύς ταυτα 1(l1):!?
φιλοσοq ήσαησς {ροvμεν; 'Ή σοφίαJι c5λως δ.,,θρω::ιί>η'J' γοίΊι•:
20 Jlιί ::,σ ϊ' 015τω μαΨείη τις r(ilι' καθ' 17,ιιιlς, κ,:Μ1·δρον γϊιρ δyrz­
θό,, καρποιΊς ;-ιOJ')JlρGvς {)'/_! :πωει)), ΚαΤ(l τογ Ί•ΟΙ' Κυρίου ,.ύ­
γο1'. 'E;.•ciJ γαρ ii.,: εμαυτοv λογιζ6με~·ος, ού•δ' ανι?ρω::ιίι•ηι, δ,­
καf.cο~ εΙ,,αι :τρασει,ρ1]αθαι γομίζο.> .11~J'J-! σοφίυ.:},, εκεfνη1',. ε;τί.
τόι• δέ τής τον καi μωρc.ιν έκεiνην σοφίαν καi άnαiδεuτον παιδείαν
ψεuδολογοϋν κατά τοϋ ΘεοΟ καi τηc: φύσεωc:, άφοϋ τήν
μ:'::ν φύc;v άvι)ψωσαν εic: έ(ουσiαν, τόν δέ Θεόν κατά η']ν
δύναμiν των κατεβίβασαν άπό τιΊν έ!Ξουσίαν, άπέδωσαν τό
θεϊοv όνομα εic: τούc: δαίμοvαc: καi τόσον ήστόχησαν νά
c:ϋρouv την γνωσ1ν των δντων, npαγμα τό όποϊον άπετέλει
σιωπόν ιωi μέλημά των, ι'ίJστε νά ciπouv εμψυχα τά δψυχα,
προσέτι δέ δτ1 μετέχουν ψuχfμ:: άνωτέpαc: τηc: ίδικηc: μαc:,
λογικά τά άλογα ώc: δεικτικά τηc: άνθρωπivηc: ψυχηc:, άνω­
τέρουc: Δπ1':; ήμδc: τούc: δαίμοναc: καί, όηοία άσέβεια, κτί­
}'(){-
σταc: 11μων, συναϊδω δέ μέ τόν Θεόν καi δκτιστα καί δναρ­
χα, οχι μόνον η'iν υλην καί η1ν ψυχήν τοϋ ,παντό<:, δπωc:
λ~-.';γουν αύτοί, καi τά cκ τιον voεpG;v μή tχοντα πάχοc: σώ­
ματοc:, άλλα ·καί τrκ: ίδικάc: μαc: ψυχάc:. Τί λοιπόν; θά εϊπω­
μεν δτι έχουν σοφίαν θεοϋ οί φ1λοσο9ήσαντεc: ταiJτα κατά
τοιοϋτον τρόπον; η εστω γ~νικωc: άνθρωnίvην σοφiαν;
·· Ac: μt'i φc1ν11 κανεic: iδικόc: μοc: τόσον μσνιακόc:. «Διότι
δένδρον άγαθόν δέν πσ.ράγε1 πσvηρούc: καρnούc:» '. κατά
11

το~υVrι01, ,ούσ:cο~ έ,αv:Π (1;·1 ακ·όλαυθ'ον ώς τ,cl ,αV1 τϊι. λέγ-ει~" 'εμηπ:-
τον λόγον τσϋ Κυρίου. Έγι.iJ μάλ1στα, σκεπτόμενοc: καθ'
25 χά τε Υ.U.ί rJ:ψι:χα, }.ογοs~ά Τ'Ξ χαί αλογα Κ,αι τα _ιιηδε :ιρι'ις
έαuτόν, vομiί:ω δη ή σcφ•α !';κείνη δέν εΤναι όρθόν νά όνο­
α'ίσθJjΟΟ' δπω(}ΟUΙ' ;τεφ~1κfιzα, μηδ' Ο[!')'αΙ'ΟJ' ο}.ως εσχηκό:r;
μασθfi οϋτε άνθρωπiνη, έφ' όσον είνω τόσον άσυνεπήc:
ταιαύ ,ης δυJ·άμεως, χωυητικϊi λέγειν HiJV ήμετέρωι, ·ψι-χ(7'ιι·.
nρόc: έουτr1ν, ι::)στε νά κρίνn ταuτ6σημα έμψυχα καί αψu­
El δέ ό Π αvλος αι 1'θρωπίι117ι• σοφίω, εστιγ ov λέγει ταύ:ιί ι,
χα, λογικά καi δλογα, τά μή εχοντα nαραχθη όnι..ι>cδήποτε
(ωο γυ.ρ κήρυγμά ,UGV)), ψησίι,, ((0VΚ CJ' πειiJοις αΨθρωπίης
πρόc: α'iσθησιν καi μη διαθέτοντα έvτελωc: δργα'-'ΟV τοιαύ­
30 σο,rlας λόγοις>J, και πάλιιν (ιλαλοvμεJ' σi}κ εν διδακωίς αγ1}ρω-
τηc: δυνάμεωc:. Έάν δέ ό Παϋλοc: καλη ταύτην ένιοχοϋ άν­
θρωπiνην σοφίαν («δ1ότι τό κήρυγμά μου, λέγει, δtν είναι
15. Ρωμ. 1, 21.
μέ πε1στι1ωύc: λόγουc: άνθρωπίνηc: σοφiαc:»
11

16. Ματθ. 7, 18. καί πάλιν,

«λαλοϋμεν οχι μέ λόγουc: πλήρειc: άνθρωπίνηc: σοφiαc: ),
18
17. Α' Κορ. 2, 4.
18. Α' Κορ. 2, 13.

....
,.,,.,,"
106 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 107

19
nί)t}ί ς σοφίας λόγ,οtς)) ),, ιιλλά και σοφούς κατά σάρκα, μωρω­ c1λλό κci c1παιτεϊ νά καλωιμεν σοφούc: κατά σάρκα , σοφούc:
μωραν8ένταe; 2 ", σuΖ:ητητάc: του αiιϋvοc: τούτου τούc: κατέ·
21
ι1·έντας, συζητητάς τον σ:./CJJ'Oς τούτο·υ τούς κεκιη,ιιέγους ταύτι 1 Ι'
,-zξιοί καλείJ! κ,αί η)ν σοφία~' αυτω1, παιραπ,λησίως τιvι, προορη­ χονταc: ταύτην, καί τιiv σοφίαν αύτωv nαρομοiωc: πρόc: τάc:
όνομασίαc:, σοφίαν ιωί αύτήν μεμωραμέvην 2,
2
,ιι·άτ(ι)!',· σοrpίαν γ(';,,ρ και τ,αύτηγ μεμωραμέvφ•, σοφίαγ καΤαΙJ·· σοφίαν καταρ­
5 )'QU/Ιένην και Κε11ηγ απά:ιην, σοψ[αν ταυ αtOJJ'O, 1Ού101' καi γουμένηv23 καi κενήν άπάτην", σοφίrαv τοΟ αίωνοc: τούτου
TOJ)J αρχόΨΗι))' TOV' αlω?Jος ιού,ιοv των καταργουμένωJ'. καi των άρχόvτων τοϋ αίωνοc: τούτου των καταργουμέ­
19. 'Εγώ δέ και του λέγΟJ'ilΟς ακ 1 01Jω παιρός ιωυαί ()(i)- νων2".
,ιιcπ ι., ο ταν μη ΤΙ)1' 'f.ξω{J,εν προσενέγκηται ί(!Οψl))', καί ο•υαt,' 19. Έγώ δέ 6κούω καί τον πατέρα ό όnοϊοc: λέγει·
ψυχιί, δω1, μι7 της ανοΛJ,ε;.a ι-:π!Μξηται χάριvη. Εlκόιως. Τό «ούαί είc. τό σώμα, δταν δέν λαμβάνει τf-1ν άnό c!Ξω τρο­
10 μέγ γrίu εlς τά αψυχα μεταχωρησαιr οlχήσετ,αι, ή δέ 10V Κ'l­ φήv, καi ούα1 εic; τήν ψυχήν δταν δέν ό.ποδέχεται την άπό
t?ψωνως Π(J.(!ΓJ.Τρωτείσα Ταίς δαtμΟ)'t'Καίς XClt ζωαις X(lt ([ψΙ­ ανω χάριν»~". Εύλόγωc:. Διότι τό μέν σϋJμα θά άφονισθη
J/?ίμαοt rιω,απαy}~1ίοεωι. El δέ τις τφ φυσικ171, ε'ίJ:αι τ17,• μεταβαινσν είc: τά δψuχα, ή δέ ψυχή πcφεκτραnιεΊσα του
φιλοσοιιfαv εκ Θεαv δεδ6σθαι λέΎει ωύτηι•, αληθίJ μέι, λέ 1 ·ει καθήκοvτοc: θά συvαπαχθη μέ τάc: δαιμονικάc: Ζ:ωάc: ,ωi τά
r.r,iί iι,ιιίJ! οi'•κ ιιντtλέγsι και ωύς κακώς ,α:ύτz1 χρησαμέ~ιοι,ς δαιμονικά φρονήματα. 'Εάν δέ έχ του δτι ή φιλοσοφiα ε'iναι
15 και ΠΙJΟς τό παρϊ: ([Vι:Yl), τέλος κατασπάοα,η,ας ουκ εξαιρεί'(!: φυσική λέγει δτι αϋτη έδόθη έ'Κ Θεοϋ 21 , σωστά λέγει καi
της α[τίας· ιστω δέ Και ΙΙ]1' καταδ_ίκην τούτων επί μαλλο11 αι;­ δέν διαφωνεϊ μέ ήμδι::: καί δέν έf:αιρεϊ τηc: κατηγορiαc: αύ­
/ΞοJJ!, δτι 1οiς εκ Θεοv ·θεαφιλως ου~ εχρήσανιο. "Αλλwς τε το~.1c: oi όποjοι την έχpησιμοnοiησαν κακϊί1c. καi τέλοc: την
κα) δ δαιμόνιος νους ι~κ Θεοv 1ιεΠ()'tημέΨος φvσικcvς εχε, ,ι'; ,ωτέσπασαν είc: τό παρά φύσιν· αύ!Ξάνει μάλιστα περισσό­
φρ,ογείι·, αλλά 11ίιt αυταv ενέργειαJJ ουκ ?ψουμεν εκ Θsov, ι:i τερον την ποινήν τούτων, δ1ότ1 δέν έχρησιμοnοiησαν τά
20 .:.:,αt τδ δύ1 1 ααθ'CJ.:ι ΔJ:~ε[!γεl,γ έχει. i}J:ι Θε:οiJ,• δι.Ο καt τιαρα<μροού~·) έκ Θεοϋ θεοφ1λGκ. "Αλλωστε καi ό δα1μόv1οc: voOc:, άφοϋ
,ιιrlλ}.cγ fj φρ6ι,ηοις πuτη δικαίως llν προσρ~τθsίη. Οi!τω ωfι,μ· tχει δημιουργηθη έκ Θεοϋ, εχει φυσικωι::: την φρόνησιν
κυί Λ τι,ιγ ε!:,ω φιλοσόψωv 1,οvς δ6μα :θεϊ,ω,, (ιιφυ10γ εχω;' τοϋ Θεοίί, άλλά δέν Θά ε'ίnωμεν έκ Θεοϋ τr')ν ένέργε1άv
ί'J}'11 ε'μ.~·-~.']CJJα OO(p[αir, .παριαΓραπεlς δε ταίς 1-JnοΌο}..αΖς TO'V ΠΟ- του, αν καί έκ Θεοϋ εχει την δυνατότητα έvεργείαc:· διό
1'1)1}0:J slς μωράJ! και πονηψΊ.ν και αι•ουJJ, ο'ις προϊσταμέJ'φ, καi δηωίωc: αϋτη Θά έχαρακτηρίΖ:ετο παραφροσύνη μαλ­
25 τοιο1'ιτωι 0 δ,ογμά,1ων, μετε:τοίησε σοφίαJ!. Εί δέ τι.ς αvΠις φαfη λον παρά φρόνησ1ι:::. Οϋτω λοιηόν καi ό νοϋc: των ε­
μηδε T1]V 1ω,1r δαι.,ιιό,,ωv εφεσιι, και' γ'JJ(VUt'JJ εiι•αι ΠαJ'7ά.ι,.tz,JΙ,
ίΞω φιλοσόφων είναι θεϊον διοροv, ι~χων εμφuτον την εμ­
κωcr;J', εφίει"Ιαt γαρ 1(JV ειγ,αι κ-αl ζην και ')!Οεί1', πρiiιτον ,ιιέJJ
φρονα σοφfαν, παρε,κτραnεic: δέ δια των διαβολων τοϋ πο­
vηροϋ, μετεσχηματiσΘη είc: μωράν 'Καi πονηράν καi δνοιιν
σοφiαν, ώc: προϊσταμένην τοωύτων δογμάτων. Έc1ν δέ θά
19. Α' Κορ. 1, 26. 20. Ρ ω μ. 1, 22.
21. Α' Κορ. 1, 20. 22. Αύτόθι.
ελεγε κανεic: δτι οϋπ των δαιμόνων ή εφεσιc: καί γνGJσιc:
23. Βλ. Α. Κ ο ρ. 1, 28. 24. Κολ. 2, 8. δέν είναι κάτι έντελωc: κακόν, δ1ότι ουτοι nοθοϋv νά ύπάρ­
25. Α. Κ ο ρ. 2, 6.
Παράθεσις μή έ!Ξιχνιασθεϊσα.
26. χουν καi vά Ζοϋν καi νά σκέπτωνται, πρϊi)τον μέv δικαίωc:
Οϋτως ελεγον oi περί τόν Βαρλαάμ, βλ. έρώτησ1ν άνωτέρω.
27.
'Ότι ή φιλοσοφία είναι θεϊον δωρον χάριν nροnαιδεiας των ανθρώπων, ·Α λ ε !Ξ αν δ ρέω ς, 1 Στρωματείς 1, 2. 1, 7, Β1βλ. Έλλ. Πατέρων 7,
i:Ίλλ.1 άποβαίνουοα χρήσιμος καί δλλη έπιβλαβής, βλ. Κ λ ή μ εν το ς 241, 30 έ!Ξ. 7, 249, 8 έΕ.

_,,,., ,,,..
108 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 109

ι:χι-:ιι·() δι;~αίως nαρ ημών α:lιθις αντακούσει,α.ι μη δι·καίω:; Θά άντακούση πάλιν άπό ήμαc: έκεινο, δτι δέν στενοχωρεί­
δυr,χεραf}•ε()' δαιμοJJιώδη μετά 10,υ αδ 1 ελφοθέου, ώς εριδ,J-; ται δικ,αιολογημένωc:, δταν ήμεϊc: άnοκαλοϋμεν δικαiωι:: τήν
28
γι'-,ιιιc,υσαΥ και πrΣι: σχεδόιt φαfΊλοι, δόγμα πε.ριέχουοαι 1 , riι;· έλληνικήν σοφiαν μετά τοϋ άδελφσθέου δαιμονιώδη , ώc;
ε)' ιοίς 'Έλληαι σοφίω· !),llCOJ! &ποΥ.αλούντω)!, α1ε δ~'ι και TOU γεμάτην εριδα καi περιεκτικήν ηαντόc: σχεδόν φαύλου
5 οr"iείου τέλους ,~κπτωτοι•, της v·εαγ-ι·ωσίας δηλαδ17· μεθ•έ,Ξ:;1 δόγματοc:, έφ' δσον μάλιστα είναι εκπτωτοc: ιωi τσϋ σκοnοϋ
;,ιί!.! καί οvιω rou αγαθο-ί; κατ' Ξσχαωι, κ,αί &μυδρόι, αllήχη­ τηc:, τηc: θεογνωσίαc: δηλαδή' διότι κ:::ιί οϋτω θά γίνrι μέ­
μι.,. "'Επει.τα και τοvτο διαι•αείαθαι τοϊίτοι, rί.ξιοίiμε~,, cδς οi'1δέ,· τοχοc: τοϋ άγαθοϋ κατά τελευταιοv κοί cψuδpόν άnήχημα.

κω:δι:, η
i!on, κu.κόγ εστι, &,λλ' Τι της και,αλλή}.ου τε ;ωί "Εηειτα άπαιτοϋμεν νά σκεφθfi ouτoc: καi τοϋτο, δτι κανέν
κακόν δέν είναι κακόν, καθ' δ ύπάρχει ~,
2
:τροσηχού·σης i;ψερ;·'Ξίας κο:.i 10V τijς i';γFgγεiας τέλους (J.:10- άλλά καθ' δ έtέ·

1 Ο .-τ.1:τιιοΥ.,ε. nεσε τηc: καταλλήλου καί προσηκούσηc: έvεργείαc: καί τοϋ

20. Τί ωΙ,ι,rιΨ εργω· τε καί τ.fλ,ος 1((})! ζητού11τω1· τiιι· σκαποΟ τηc: ένεργεiαc:.

ι1ι· τοίς κ.τίπμασι Θεού σοφίαγ; Ο1'!χ 17 τi7ς &ληθ·είας εμπορίιt 20. Ποιον είνα1 λοιπόν τό εργον καi τό τέλοc: των Ζη­

κπί iJ .,ρiις τό1, κτ{σω•τα δοξολογία; Παντί που διjλον. 'Αι.λ' τούντων τήν είc: τά κτίσματα σαφίαν τοϋ Θεοϋ; Δέν εϊναι

1}μ9 ΟΤ6(!Ο))' δι,α:πέπτωκει• 1] τωι• εξω φι}.οσόφωι• γνώσις, 'Αλλ' ή εϋρεσιc: τηc: άληθεiαc: καi ή δοίΞολογiα τοϋ δημιουργοϋ;

15 ;· '81)7[, ;ω[ Η χρήσιμοr 17μιγ εν ταύτn; π άνυ γε. Και ί'(l':} Είναι είc: δλουc: ψαvερόν. 'Αλλ' ή γνιϊJσιc: τιϋν είΞω φιλοσό­

ι:-,, ?'οίc: τiί>γ δφείωι· σαg,κϊί'ιι' απει,λημ,u.έι·,οις πο).ύ το δρα­ φων άηέτυχε καi είc: τά δύο. 'Υπάρχει ομωc: καί κάτι χρή­

π:ικ(ι;· καί )j,C:ΙJ'!Χll•Ξυ-ί/.ΚΟν ~αι lατρώ,ν nαίδες α,ντιδότωγ &cί- σιμον είc: αύτήν δι' ήμαc:; Βεβαιότατα. 'Άλλωστε καi εic.
' I \ "> /
πτηιι κrι.ι χρ1 1 σιμω1α1ηy τηι• εκ τοvιωι, συ·νεσκιευα.σμει 1 ηι, ηγ,ιι·-
Ι η τά άφαιρούμενα άπό τάc: σάρκαc: δφεων ύπάρχει πολύ

τrι1· ;~rt.J' τrιϊς nρός απά.την συνεσκsυασμένοις τiίιν δηλητηρίω;· δρασηκόν καi θεραπευτικόν ύλικόν καί oi iατροί θεωρσϋν

20 "-;,,. {δω δfμω1 1

1
,ά ηδωrα παραλαμ6άνεται, αυγκαλύψαι δυ1·6- δριστον καί χρησιμώτατον άντίδοτον τό έiΞ αι:ιη.ον nαρα­

Ηε;'r:, 7i}J' περ[εργο1 1 κατασκ:εvήJι. :ιΈστι τοίνυ·J' χρ1}οι.,ιιο11 ϊ:·

σκεύασμα'10. Καί είc: τά nρόc: έίΞαπάτησιν παραοκευαιόμε­
να δηλητήρια προσμιγνϊιονται τά γλυκύτερα άnό τά φαγώ­
τοι'rοις καί nσ:U, γ' ίσως ώς μέλι κωι,είφ παραμιχθέ~ι· (_ιιω
σιμα, δυνάμενα νά συγκαλύψουν την περίτεχνον κατα­
χαi :το}.ι', το· δέος μ17 διακρίι··συσιι• εκ:εϊ.θ·ει, λά:θυ 11 0'1)1'(l7ί')­
σκευήν. 'Υπάρχει λοιπόν κάτι χρήσιμοv είc: αύτά, κ:αί ϊσωc:
i. ηιιι~ί;ιι λείψαJ'ΟJ! θαγατηφό(]ΟJ!, Κα.ν i!~ετάσυς, 'ίδαις αι· :νi-
μάλ:στα πολιJ, ι,Jc: μέλι άναμιχθέν εic: τό κιί.ινειον 31 , άλλά
25 ι;ος η τr}ς πλεiστας τ{ιJγ δει,ιΥ:'ιιι αίρ,έσεων i':1Jι1 ε·υθει1 λα6011σα..;
\ .. , ' \ ,. , ,, t'f ,, - καί πολύc: φόβοc: ύφίσταται, μr1πωc:, όταν fΞεχωρίlεται άnό
της αgχας, χαι τους ειχο1•ογ1·ωστας τοv10uς, οι φαfίι;• εκ τη;;
έκεϊ τό χρήσιμον. συμπαραληφθη κατά λάθοc: κάποιον θα­
)')'(Utίf'Cιiς 70 κ,ατ' εlκfιγα TOJJ αινθ,ρωnω 1 λαμ6άJJει1• και δι' r;,{,_
νcπηφόρον λείψανον. Καί αν έtετάσr~c:, Θά 'fδπc: 'ίσωc: δτι
r1;ς κατι"ι. Θεοι' μορφοvσ11αι 1171' ψυχήν. Κατc'ι γάρ τό προς τiιι'
δλαι η αί πλείστοι των φοβερων αiρέσεων άnό έδω ελαβον
τάc: άρχάc: των 2, καθώc:
3
καί oi εi1 κονογνωσται αύτοί, οί
28. Ί α κ. 3, 15.
όποϊοι λέγουν δτι ό δνθρωποc: λαμβάνει τό κατ' εiκόνα έκ
29. Βλ. Δ1ονuσίοu Άρεοnογίτοu, Περί θείων όνομάτων
4, 33, PG 3, 73.3 Α. τηc: γνιί>σεωc: καί δη δι' αύτηc: μορφιi)νεται κατά Θεόν ή
30. Βλ. τήν εiκόνα άνωτέρω έν 1, 1, 11 καί κατωτέρω 1, 1, 21.
2, 1, 15 έΕ.
Παλαιά είκών χρησιμοποιοuμένη πρόc: χαρακτηριομόν ώρισμέ­
31, μέλι, Duval, La litterature syriaque, 1903 σ. 18 έί.
νων αίρετικών. Ό Έφροίμ λέγει περί τοϋ γνωστικοίί Βαρδεσάνοuc: 32. Θέσ1c: τοίί Ίππολύτοu, δτι nδοα αϊρεσιc: προέρχεται έξ άντιοτοi­
δτι προσέφερε διά των ποιημάτων του τό δηλητήριον άνάμικτον μέ χου φιλοσοφήματος, Κατά Αίρέσεων, προοίμιον, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων.
5. 198 κ.έ.

,..~
110 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 111

Κάϊι' εlρημένοιι, ((ΟV'Κ α~, ορθώς πρσσ,ενέγκοις, οριι')ώς δέ μι:7 ψυχή, Πράγματι κατά τό λεχθέν εί~ τόν Κάϊν, «έόν όρθω~
δ~Ο.ιις)). Τ'δ Μ· διελείιι ορι9rι~)ς επιεικώς .ολίγω1•, κακείνω~· π9οσφέρπc:, 6ρθιοc: δέ δέν δ1ακρίνt1c:, δέν εύστοχείς» '\
3

μ6ιιωι•, δσοι τά αισθητήρια της ψυχής εχουσι γεγυμνασμέ~•α Τ ό διακpίνε1ν όρθιϊ>c: πολύ όλίγοι διαθέτουν, καi ,μόνοl\/ έ­
ncuς διάκρισι!' καλοv 1ε καί ;.:ωωv. Τίς τοί~•υ11 7.ρεία παρα- κεϊνο1, δσοι εχουν τά αiσθητήρια τηc: ψυχηc: γυμνασμένα
s Χ!JιδυνεύΒlJΙ μι1.ιηγ, κα/ ΤαV'Ι' SY(Jy OVX ΟΠως ακινδύΨως, αλJ.ά πρό~ δ:άκρισιν καλοϋ καi κακο0 4.
3
Ποiα χρεία λοιπόν ύ­
και λυσιτελώς, T1)J' εν τοις κτίσμασι Θεοv σοφίαν κατιδειΥ; πάρχε1 νά διακινδυνεύωμεv ματοίωc:, καί μάλιστα ένω είναι
"'ΑφfΟ'J!'ΤΙς γι}ρ οίος διrt ΙΎi)' εlς Θεό1, ελπ[δα φυσικϊδς Κ!J'S,ί δυνατόν νά κατίδωμεν τι']ν εί~ τά κτίσματα τοϋ Θεοϋ σο­
rιίι• ψvχi7γ nρ/ις καrω,άησιγ Ηuν κτωμΔτω~ι του Θεσv· i':κ­ φίαv, δχι άπλώc: άκινδύνωc:, άλλά καi έnωφελωc:; Πράγμα­
:rιλ~jττετ-αί τε ταύηι nροσαν·έχουσα κ,αί εμοαθύι,•ουσα, και παρu.- τι ό άμέρ1μνοc. λόγψ τηc: εi~ Θεόν έλπίδοc: βίοc: κινεί τήν
10 ,ιι,{J•ει δο~άζουσ'α 11())! κτίοιην, )tα'ι δια του θ·αύμα,τος ιτσύιου ψυχήν φuσικωc: τφόc: κατανόησιν τιϋv κτισμάτων τοϋ Θεοϋ'
χειραγωγειται nρcις τά μείζω· κατά γαρ τόι, αγιοv 'Ισαάκ αϊιτή cr.': καταλαμβάνεται c:,πό θαυμασμόν άφοσιουμέvη εί~
ι'tησαυροίς εντυγχάι,·ει δια γλcbττης φρασ1 θ·ηναι .U'YJ δυι,αμΔ­ τr1ν ,κτίσιν fωi έμβαθύvουσα, καί δοίΞάιει διαρκώς τόν κτί­
ι•οις και οίά TtJJ/, κλεΕθ-ρφ χρησαμένη τ'fί εύ'Χ?J, δι' αυ'της εlσ­ στην καi δ1ά τσϋ Θαύματοc: τούτου χεφαγωγεϊται πρόc: τά
δύε•ται προς 1(/, μυστιjρια εχ,εvJΙiα «α δφ,θ:αλμός ουκ οlδε, ;{(t/ με;γαλύτερα. Διότι κατά τόν άγιον 'Ισαάκ ή ψυχή σuναντςι
15 οvς ου•;,: η;.:uυοε, καί επί καρδiαι, αν•θ•ρώπου ΟV'Κ α11έ6η)), δια Θηοαuροϊιc: οί όποιοι δέν δύνανται νό περ1γραφοϋν διά
μόJ'•Ου του Τfγ1 εύματος, καfΜ. φησιv δ Παvλος, φωι•ερ,ούμεγ,α τοiς γλώσσηc: καi χρησψαπο:οϋσα τιΊν ηροσευχήν ώσάν κλείδα
εiσδι1ε1 δι' αύτηc: πρό~ τά μυστήρια έιzεϊνα ,
35
ι}ξίοις. «τά όποϊα
21 Όρij,ς επιωμωτάτψ και παλυωφελη και ακίγδvνω• όφθαλμόc: δcv είδε καi ouc: δέv ηκουσε καi είc: καρδίαν
c1νθριίJπου δέν άνέβη» ,
36
δδόιι nρόc; αυτο~',ς φf:1ου,σα1 1 τούς ιSnερφυεις καί -ιου.ΙJω•ίοvς καί τά όnοΙα κατά τά λεγόμενα
20 1'fηπ:xt.'[!OVC:; Έnι δέ ϊ!jC: θι5ραθεν σοφίας, δεί μέγ nρώτον τοϋ Παύλου φανερώνονται διά μόνου τοϋ Πνεύματοc: εic:
T~YJ;' οφιν αn;Ο'Κ<Ι'εί,ι,αι, καθελόJJια σε ΙΟ nαρ' αυτης nροογε,,(ι - τούc: άίΞfουc:.
με,•6ν σοι ψύσημα ( nόσης δε τocfj:τo δvπχερείας· <πα:ιειιιώσει)) 21. Βλέπsι~ ό'δόν σuντομωτάτην καί πολυωφέλιμον
γάρ, φασ[J,, «l!κφυλΟJ, τό της φιJ,,οσοφίας φρύαγμα) καθελόν­ ιωi άκίνδuνον, ή όποία φέρει άμέσωc: πρόc: τού~ ύπερφuεί~

τα δ' ομως, επεπα διεJ.εϊ" ~-:αί διαρρίψαι κεφαλή·ν 1,ε καί οΔ. κο.i oύραviouc: Θησαυρού~; Είc: τήν πεpiπτωσιν τηc: θύραθεν

25 ρ&ι·' r.r)ς ιi1 Υ.ρα κ,α[ lfκ1ραΊα κακά, τ·i7'J! :n.ερt τώ,JJΙ •JΙ 1 οερϊV·i1 ;.:,αl, σοφίαc: δμωc:, πρώτον πρέπει v' άποκτείνπc: τόν δφιν,

ι'tείοη καί αρχϊiιι1 δηλαδrι σαφώς nεπλαι•ημένην δόξαι, κυί :ωθαιρωv τόν ύπ' αύτη~ προκληθέντα εic: έσέ τϋφον (πόσον

Ί ήν /η• 1,οίς ΚΙ ίοιιrωι μυΠο?.,ογίαv. Τό δε μεταξύ, τούς περί υίισκολον δέ είναι τοϋτο! Διότι, λέγουν, «θά ταπειvώσπ

ιί ιJσεως τουτέστι λόγους, r,Jς οί φαρμωκοποιοί nυρι και ϋδ,α; ι τήv εκφυλον άλαΖ:ονεiαν τηc: φιλοσοφiαc:»), δταν δέ τόν

τάς Ι(ι))' δφεων σάρκας α::ιοκαθ1αίρου1σιι• εψοντες' ovrω δέ τφ καθαφέσnc: πρf':nει επε1τα νό διασπάσnc: καi νά συντρίψηc:

30 τijς ψvχ?jς ι?ξεωατικφ και θεωρητικφ των 6λα6ερώl' διακ(!ϊ· τήν κεφαλήν καi τήν ούράν, ώc: δκρα καi άκράτητα κακά,
δηλαδή τήν περ: των νοερών καί θείων καi άρχGJν σαφωc:
πεπλανημένην δσtασίαν καi τήν εί~ τό κτίσματα μυθολο­
γίαν. Τ ό δέ i;vδ1άμεσο·ι σωμα, δηλαδή τούc: περί φύσεωc:
33,. Γεν. 4, 7, «ούκ, έάν όρθωc: προσενέγκr~c:, όρθωc: δέ μή διέλr~c:,
λ6γουc:, δπωc: σi φαρμσκοποιοi καθαρiΖ:οuv τόc: σάρκοc: των
ημαρτεc:;».
34. Δ ι α δ ό χ ου, Κεφάλαια 77 κ.α. όψεων ψrJVOVTεC: αύτόc: μέ ΠUp καi ύδωρ, OUTW KOi σύ
35. 'Ι ο α ά κ Σύρου, Όμιλiαι 72, Σπετσιέρη ο. 314.
36. Α' Κορ. 2, 9. πρcπε1 νά έκκαθαρίϊnc: άπό τc'.1 βλαβερό νοήματα μέ τό έf:ε-
 'j[Ι,
111'1
:11
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1
ι: i
113
ιl!Ι

112 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ τασηκόν καί θεωpηηκόν τηc: ψυχηc:. 'Αλλ' δμωc: καί αν 1:1

κάμπc: δλα αύτά καi χρησψοnοιήσrιc: καλωc: τό καλωc: δια­ :i·i

Ι
;:,11
1,αι JιοημύΑet)J 1 • Οϊ, μ1}1 1 UλΧ' εl uαt ταϋ·θ~ ϋ..παγτα 1ισι-ι)σει; Χ(ι.t
χωρ1σθέν (πόσον δέ δύσκολον εργον είναι καί τοϋτσ καί ϊ Ι'
,:ιι.
1

;-;α.)(ιις ΧQ1]01) Ημ Κ,αλως διακριθέντι ( QUO,)I δε Και 1οfίι' εργογ πόσην 1 δ1άκρισ1ν χρειάΖ:εται), δμωc: καί έάν καλωc: χρησ1- 'Ι!
: :·ι ·
και. Jσης δε'ίrαι διακρίσεως), ομως εi και καλώς 1χ11ίπ11 1(δ μοπο1{1σnc: τό καλωc: προσληφθέν μόρ1ον τηc: ,εςωθεν σο­ (1;:

καλώς (1,ιειλημμιiι·φ _ιι,ορiψ τ·ης εξωθει, σοφίας. ;ωκόι, ,ιϊ:ι• φίαc:, τοϋτο βεβαίωc: δέν είναι κακόν, διότι ε"ίναι καμωμέ­ ·1:,1
5 ο{;κ αι' ε'ίη τοuω, και γαρ οργανωr πέφυκ:ε γίνεσι9ω πρός vον δια νά γίνπ όργανον πρόc: κάη καλόν· άλλα οϋτε τότε ι:ι'IΙ
,,ι

1l καλόι·· rlλic' υυδ' οvτως αν κληι'fείη Θ.εοv· κυρίως δώρπ)' δέν Θά ήδύνατο νά κληθfΊ κuρiωc: δωρον Θεοϋ καi πνευμα­ !:!
κο.!, :r1'Ε:ι 1 .υο.τι.κ,61', ϋ.τε ff,'L!'O{.Κ0Jt χ:αι :,ιυ) (1γιοΠε,)n κ,αι,α;:εμ.η:{:ϊ,,. τικόν, διότι είναι φuσ1κόν 1<:ai δέν κατεπέμφΘη ανωθεν •
37 j[;:
. !ιό και ιί σοφός ε'ί:ι.ερ τις ~ά 17 1εία Παυλος σαρκικιΊι1 αιJΊrί Διό καi ό ύπέρ πάντα αλλοv σοφόc: εic: τά Θεια Παϋλοc: τό 1:::'

καλεί, \((ιλ,έ.::τπε, λέγωγ, 1 ιιι' κ}.~σιι, ήμϊiJι,, cΖις συ :πο}.ί.οι σο- καλεϊ σαρκικόν~8 , λέγων, «βλέπετε την τάfιν ήμων, δτι δέν
10 φοi καΗί. σάρκα)ι. Κ,α{ωι τίς α.11 χριjσαιιο κάλλιοy τfΊ οοφίι,( 39
περ1λαμβάνοντα1 πολλοί σοφοί κατά σάρκα» • Καί δμωc: 111'::

1αιί1π ,r';ιι· ύnό Παvί.ου κεκλημένω1• εξωΟ·ει· ιτοφώι·; 'Α)ί.'

::

αύτήν τήν σοφίσν ποϊοc: θά r1δύνατο νά χρησιμοnοιήσπ

1 ,,ι

1:11,

δμως Υ.ατ.ιί. σάρκα τούτους, τό γε εlς ταύιην ηκοι·, ι1γο,ιυt>:ι
σοφσύ ;· ε lκότ ως.
22. 'Ως ?άρ ή επί παιδιοποιtq, κct1α τους νομlμοvς 1f.Jι·
15 γάμωι· ιίδο;·ιί θείοΥ Θι-:ου δϊυρογ., fjκιοι' αιr κλι/Jείη .. Gα:}ΚlΚΙ))'
γαρ και q;ύσεως, αλΧ' ου χάριτος δcvρω,, καίτοι 11JJJ
ύ Θrός εποίηου· Ot!T(J) και ΙJ :ι.αρά τiJς ε:;ω :ι.ωδε{ας γιrδ'ισις.
ει καί καλcvς τις 1(!:V11) χψ:,ιτο, φύσεώς εστιι·, rlλλ' (JU χάρt'Ο,
11) δό.·ι,α, διrt τΓjς φύαεως :Ί.Ciψl. Θεοί} ΚΟιJ'iί :;ι;δ.οι δεδομt:;·ο,·
20 χαl. u.c:).f:1Jί 7lρδ::; :}:τίδσσι,.r (J.γόμε} 1,ογ· δ κ.α/, -,οVτο τεκμ'ή.ριαγ
ic'J'αργές (Ος φvοικrι)' αλι.' ου :πνευμαΙιΥ.0)' ύ.ρα δι7ψοΥ, ιό μιΊ
σποvδ·ης καί μελέτης ύ.ι·ευ μηδενι των άπάντο)J' παραγί;,1:;οi}ι,:ι.
Θεσiί γ(lρ κ:,ιl)[ω:; διΖιρο~,. t'ίλί.' συ φυσιΚJ', ή καΠ' ήμϊϊ.ς Πεuσο ·
ψία, 1) Υ.(ΧJ' άJ.Ιf:VOIT fi,;·ωι?ε;• {πιnτfΊ, Όρ:οντης VtOi.'Jς, Y.CiI(I. ιι'1J'
25 θεολόγυν Ι"'ρηγόρι·CJΙ, (Ϊ.: ..Έ:Ξ[!'?ri:.sται,, περιηχοV1'Ίας, τι'ρ λf)γr/>
της οlκουμι'-ι•ης 1ά 77έρατα, ;,;ιiv 1ελιfιγαις, ψυχών εμπό.ρου::; δη­
μιουργεί, κl1.1• διιi;κωις 1?ει_ιμοίς τι'JJ' ζηλω•, μεταΙίθησι καi
ποι.εί Πα'ύί.οvς r}1rτί .Σαι5).ω:'', ι};ι:ο r'ffς μέχρις οι'•ρrπού ιρίι0υ
φι?άι•ογτας και ακ.οvογτας r1μrι11; α· δι' αυτής το[ J'L')' b:irι γ,,,,ί
30 ιίιιϊί.ς κατ' ειΥ.όνrι. Θrov r'εγf:σ1Jαι τε χαί μετc'ι ιΜι,ατοι• εlναι.
37. Διακρίνει ένταϋθα καί άλλαχοϋ διnλδ τά δώρα· τά φυσικά, άνα­
φερόμενσ εic: τό άνθρώπινον γένοc: όλόκληρον καί τά πνευματικά, δι·
δόμενα άνωθεν είc: τούc: καθαρούc:.
38. s· Κορ. 1. 12. 39. Α' Κορ. 1, 26, (ύμών).
40. Βλ. Α. Κ ο ρ. 1, 20 έ!;.
41. 'Ομιλία 41. 14. PG 36. 448C. 42. Βλ. Β' Κορ, 12. 2 κ.έ.
καλύτερον άπό τούc: ύπό τοϋ Παύλου καλουμένουc: εςω­
θεν σοφούc:40 ; Άλλ' ομωc: τούc: όνομάΖ:ει κατά σάρκα σο­
φούc:, ώc: έκ τηc: άρμοδ1ότητοc: αύτηc:· εύλόγωc: δέ.
22. 'Όπωc: δηλαδιi έλάχιστα Θά ήδύνατο νά όνομασθιϊ
φύοι;· δωρον Θεοϋ r1 κατά τούc: νομίμσυc: γάμουc: ήδοvή npόc:
na1δoπoliav, διότι είναι σαρκικόν καi φυσικόν δωρσν, δχι
δέ έκ χάρ1τοc:, μολονότι ό Θεόc: επλασε τήν φύσιν οϋτω
καί ή άπό τήν είΞω πωδεiαν γνωσιc:, καi αν άκόμη την χρη­
σψοποιήση καvεic: καλωc:, είναι φύσιεωc: καi δχι χάριτοc:
δώρον, δεδομένον ύπό τοϋ Θεοϋ δ1ά τηc: φύσεωc: είc: δ­
λουc γενικωc: καi διά τηc: μελέτηc: κατευθυνόμενον εic:
npoκontiν. Έναργέc: δέ τεκμήριον τοϋ δτι είναι φυσικόν
καi δχι πνευματικόν δωρον είναι τό δτι χωρίc: σπουδήv
καi μελέτην δέν προσέρχεται είc: κανένα άnολύτωc:. Θεοϋ
διΪ.)ρον κυρiωc: καί δχι φυσικόν εΤναι ή ί 1δική μαc: θεοσοφία,
ή όnοiα καί εic: άλιεϊc άκόμη αν nετάΕπ άπό δνω, τούc:
καθιστζ! υίούc: βροντηc:, κατά τόν θεολόγον Γρηγόριον'1,
κατηχοϋνταc: μέ τόν λόγον τά πέρατα τηc: σiκουμ:::νηc:, αν
ελθt1 εic: τελιίJVαc:, δημωυργεϊ έμπόροuc: ψυχών, αν εic:
θερμοαiμοuc: διώκταc:, τούc: μεταστρέφει καi άντί Σαύλων
κάμνει Παύλουc:, φθάνονταc: ,ά,πό γηc: μέχρι τρίτου ούρα­
νοΟ καJ άκούοvταc: αρρητα λόγια 42 • Δι' αύτηc: λοιπόν εΤναι
δυνατόν καi ήμεϊc: νά γίνωμεν καi νά ε'ίμεθα μετά θάνατον
8

..,.,..-
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 1 115
114 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

Tijς δέ φυσι.κijς σοφίας και τφ Άδάμ είπερ τιι·ί τώι1 μετ'
αίηόι• περιείναι λέγεται, καίτοι τό κατ' εlκ6να πρcbτφ πάν­
των μή φυλάξαντι. Και 1ί ταύτ17 δ' αvθις rJ.οηθοi)σα των ε·ξω
φι,λοσοφία προ του καιελθείν 10,Υ δι' έαυτσυ J1Jρος τό αρχαίοι,
5 κάλλος 117ν ψvχ17ν έπαι,α,καλεσάμει•ογ εϋρηται. Πως οδν οιι
προ Χριστού δ 1 ι' αi'nijς ανεκαινίσθημεν, αλλ' έδεήθ17μεv έκ:εί­
J'·οί τε και πά,;,τες' ου του διδά,σκ:οντος· φιλοΟiοφίαν, τέχνφι τφ
,αlι.'i'ηϊ rο{τψ οvγ;,:αrαλυομένφ 1 , διό χαι του αlώνος
λέγεται, αλλ' αv:του 10v ιήv άμαρτίω, α'ίροι,τος του κ6σμου
1Ο και παρέχοντος σοφ{αν αληθή rε κ:αι διαιωνίζουσα~•, εί και
κατ' είκόνα Θεοϋ. Ή δέ φυσική σοφία λέγεται ότι έικόσμει
καί τόν 'Αδάμ περισσότερον άnό ικάΘε δλλον μετ' αύτόν,
μολονότι πρώτος αύτός άnό όλους δέν έφύλαΕε τό κατ'
εi!κόνα. Κοί ή βοηθοϋσα δέ αύτήν nάλιν φιλοσοφία των
εΕω εύρίσκετοι πρίν κατέλΘη εiς τήν γην έκεϊvος ό όηοϊος
έηανεκάλεσε αύτοnροσώnως τήν ψυχήν είς τό άρχαϊον
κάλλος. Πως λοιπόν δέν άνεκαινίσΘημεν δι' αύτης nρό
τού,του
Χριστοϋ, όλλ' έχpειάσθημεν έικεϊνοι καί όλοι, όχι τόν διδά­
σκοντα φιλοσοφiαν, τέχνην ή όιποία συγκαταλύεται μαΖ:ί
μέ τόν αίωνα τοϋτον, διό καί λέγεται τοϋ αίώνος τούτου",
άλλ' αύτόν τόν αϊροντο, τήν άμαρτίαν τοϋ κόσμου καί
44

μωρία τοίς προσκαίροις κ•αί ά:[ι:ολλυμέ,νοις έστι σοφοίς, cύ

παρέχοντα σοφίαν άληθη καί αίωνίαν, μολονότι όχι μόνον
δοκουσα μόνον, αλλά κ,αl. μωρα[νουοα τfj έαυτής απουσίq 1Qι1ς
φαίνεται μωρία είς τούς προσκοίρους ικαί άnολλυμένους
μ17 ταύτ17 προσέχοι,τας τον ΨΟ'V)Ι; Όρq.ς σαφως υ'>ς ουχ ή
σοφούς4 \ άλλά καί μωραίνει μέ τήν άnουσίαν της τούς
της εξω παιδείας μάι'fη:σίς έσ1tν ,ή σώζουοα και τό τi'j:;
μή προσηλώνοντας είς αύτήν τόν νοϋν; Βλέπεις οαφώς
15 ψυχής γγωατ ικόν καθαίρουσα και προς το θε'iον αρχέιυ:ιω'
δτι δέv είναι ή μάθησις της εΕω παιδείας αύτή •πού σώΖ:ει
άφομο ιουσα;
καί καθαρίΖ:ει τό γνωσηκόν της ψυχης ικαί άφομοιώνει ηρόc:
Τοιγαρ,ούv ωίς περι αυrijς λ6?οις προσηκογ έ:τοί­
rό θείον άρχέτυηον;
σω τ!:Jύς. Ε'ί τις προς τάς γο,μικάς παρατηρ17σεις ως κα­
Θά τερματίσω λοιπόν καταλλήλως τούς περί αύτης
θαρθηο6,ιιε}·ος εκ ΤΟ'ύτων ε;τισrρέφεται, Χριστός αυτόν ουδέν
λόγους. 'Εάν κανείς έnιστρέφη είς τάς nαρατηρι1σεις τοϋ
20 uJφελήσει, καίτοι παρά τovl Θεοv ποτε 1,ενομοθέτψιαι σαφως
μωσαϊκοϋ νόμου μέ τήν iδέαν ότι θά καθαρθfi 61' αύτων,
εκείναι, άλλ' ουχί καί, 17 των έξω μαθημάτωγ ανάληψις· φ
ό Χριστός δέν θά τόν ώφελήση καθόλου, μολονότι οί πα­
δή και :ιωλλφ μfiλλο,ι•, ε'ί τις προς τήγ αποδεδοκιμαο,ιιέ1'1)1' τωJ>
ρατηρήσεις έκεϊναι σαφως ένομοθετήθησαν ,κάποτε ύ,nό
εξω φιλοσοφία~> ως έξ αυ117ς 117ν ψυχ17γ καθαρJ}ησ6μενος αδ­
τοϋ Θεοϋ, όλλ' οχι καί ή έnίδοσις είς τά είω μαθήματα.
{}ις επιστρέφει, Χριστός αυτόν ουδέν clJφελήσει. Τ(> το•v Χρι-
Πολύ περισσότερον, έάν κανείς έnιστρέφη πάλιν είς τήν
25 στου στάμα Παυλός εστιv ό λέγων εκ:εί καί ήμίJ> ενταυ#οί σv,11-
άnοδοκιιμασθεϊσαν φιλοσοφίαν των εεω μέ τήν ίδέαν ότι
,ι~αρτvρων.
θά καθαρθfi έΕ ούτης εiς τήν ψυχήν, ό Χριστός δέν θά τόν
23. Ταύτα ΠJρός τούς τήγ εξω σοφία,ι, πλέαJΙ η δέοJ> εξαί­
ώφελήσr~ καθόλου. Ό λέγων έκεί ,καί συμμαρτυρων μέ
ροντας, αδελφέ, εlπέ. Και προς τούτοις δείξον αυ·τοίς διrί.
ήμας έδω αύτά είναι τό στόμα τοϋ Χριστοϋ, ό Παϋλος.
τωγ ύπογεγραμμέvωv κεφαλα[ω1 1 , πω,ς ματαία κα.ί, περιφρο-
23. Αύτά νά εϊnης, άδελφέ, πρός τούς έίαίροντας
30 ')'ψέα τοίς άγίαις ήμωι, ;ιτατριάοιν, εVQμίσθη και μάλιστα τοίς ύ 1nέρ τό δέον τήν ε!Ξω nαιδείαν. Καi έπί πλέον διά τι:ίJν πα·
εν πείρq, γι,γον6σιγ αύτης,
pατιθεμένων κατωτέρω χωρίων δεϊίέ τους, nόσσν ματαία
43. Α' Κ ο ρ, 2, 6. 44. Ί ω. 1, 29. καi περιφρονητέα έθεωρήθη αύτή όnό τούς πατέρας ήμων
45. Α' Κ ο ρ. 1, 18. καi μάλ1στα όnό έκείνους οί όnοϊοι τήν εiχον άnοκτήσει.
1. Άκολουθοϋν όκτώ πατερικά χωρία (τοϋ Μ. Βασιλείου 1, τοϋ
Γρηγορίου Θεολόγου 1, τοϋ Γρηγορίου Νύσσης 3, τοϋ 'Ιωάννου Χρυ·
σοστόμου 1, τοϋ Κυρίλλου · ι εροσολύμων 1, τοϋ Διονυσίου · Αρεοπαγί­
του 1) τό όποία παραλείπονται έδω καθ" δσον αλλωστε χρησιμοποι·

.,....ι
 'il''
l1'
'11

11:
1

11

116 117 1::

1

!lli
Ι
,ι

ιl ι
Ι
1

1
ιl
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑ ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑ 1:Ιι

Ι
':Ιί
Καλr,ις ι;.τοίηαας, Πάτερ, καί τούς τιϊJJ,' (ίγίωι· πε2ί 11;,j Καλωc: επραΕεc:, πάτερ, πού παρέθεσεc: καί τούc. λό­ ::i
ιι
ζη-:η1?§γ~ος μαι ).ϊ7ους nρo{Jιέ,rιt:JtOς. ""°'~-ν,ο{ί ;'rf.'g, UκσCr•)J! ι:_ι)οι 1 • γουc: των άγiων πατέρων περί τοϋ ιητήματοc: τό όποϊον Ίli!
,il'ci! lCi διηποιρη,Uέϊ'α, ε{J,αύμαζοv μει• 11jς αλη{}είας Ι(Ι ε,ιt([CI.J'f:ς, εθεσα. Πράγματι, δταν rj,,ωuov έσέ νά μοϋ λύηc. τάc: άno­
5 Sχείγο δέ μου 1Sτιεt.σJ}ει 1'1},γ διάν91 ια1 1 , οc)ς Ξnείnερ υλδyιρ 7ϊf1.­ piac:, έθαύμαlον μέ τήν nροφανη άλήθε1αν, άλλ' άφοϋ «nδc:
λαίει πας λόγοςιι, cvς κ,αί c,:ϊιι?ις ϊ'iρηκας, μ17 κα/, τοίς ιί::υ> λόγοc: ηαλαiει nρόc: λόγουc:»1, δπωc: είnεc: καi σύ, ηρχετο
oo(j λε~,ιηιέJ'οις αδθ'ις ε'ίη τις dι;τιλογία. Έnει δέ τiJY δt'( εic: τήν σκέψιν μου τουτο, μr1 τυχόν παρουσιασθfι άντιλογiα
I(U1· έ2,γαJJ1 μα{!'lϊ'QίαJJ μό1rην έγJJ·ωJ" οiiυια.1' d,}}ημqιίλεχτογ xro πάλιν καi εic: τά λcγόμεvα άnό σέ. 'Όταν όμωc: άντελή­
1οϊ1ς (iγίους 1(l αi) 1 1& οοι λέ;.tΟJJΙας ct'κήκοα J 0V,δε1} ΙΟtο1jτο·ν _i:ι l φθην ότι μόνη άναντίρρητοc: είναι ή διά των έργων μαρ­
1 ο δέδοικα. Ό γαρ 10ύ101,; ,ιιιί n.ειθ6μεγος, .πως αψ αΓηrΊς rι.:: ιr)­ τυρία καi ηκουσα τούc: άyίouc: πατέραc: νά λέγουν τά ίδια
πωτος ε'ίη; Πcος δ' Ο't''Κ αγ αθειοίη '/(Η' ιeον άγίω)! Θr:ι;;; μ' έσέ δέν έφοβήθην πλέον τίποτε τσιοϋτον. Διότι ό μή
Αϊιιοv γά,ρ εσ11 J.όγος π,ριΎς ιω'!ς α.ποστόλο,vς καί δι' αϊ,τ/:;γ πε1θόμενοc: εic: αύτούc:, πωc: θά ητο ό 'iδιοc: άΕ1όπιστοc:;
προς ,τούς με,τc' αυτο~;ς άγίοvς εlρημέ)'Πς, Ο'ιt (((J ιl(}:ε,τώv 1)- Πωc: δέ δέν θά ήθέτει τόν Θεόν των άγίων; Πράγματι
μας iψέ αθ•ετείη' IUL',T())J δ' εl:"()εί1,, αV 1 Ι1))' 7 ι)v r1},17θει,αΊ". π ((ιζ ίιδικόc: του είναι ό λόγοc. ό όnοϊοc: έλέχθη πρόc: τούc: άπο­
15 oiJv liJJ /ι.:τοδεy.?είη n:αψχ HOV ζη10ύντωι1 1171• c},λ,ι7θειαν ό αι•­ στόλοuc: ,κ:αi δι' αύτων πρόc: τούς μετ' αύτούc: άγίουc:, ότι
τικείμενος τfi αλη:θεί(z,; ΔιιΊ mαρακαλω Ol', :πάπ,ερ, ακοvσαί μου «ό άχρηστεύων σδc: άχρηστεϊ.ιει έμέ»2, δηλαδή τήν ίδίαν
και τ(ΖΗ' 1 UλλωJ 1 εκα·οτ,οv δiεξιό1·τι0ς, ώ;,· πα.ρϊi τr;')JJ δ-ια Όίου τήν άλήθε~αν. Πίi:JC: λοιπόν θά γiνη άnοδεκτόc: άπό τούc:
11)1' έλλ1711ικήγ παιδ 1 είω• μειι6}'1(ι))! αv'δρων ακήκοα εκείι'ωJ' Ζητίi)νταc: τήν άλήθειαν ό άντiπαλσc: τηc: άληθείαc:; Διά
χαί εlπείJι μέ11 μοι καί τι rώ,J'' δωωύηω11 παρr} σεαυισl' :ψ_ός τσϋτο σέ ηαραιωλίϊJ, πάτερ, άκουσέ με νά σοϋ έκθέσω
20 τ,αuια, :Τ(Jοσθειι,αι δέ καί τάς Iύ!JJ άγ{ωγ :περί τού,ων δόξας. κατά σειράν καi τά δλλα, όσα ηκουσα άnό τούς άσχολου­
Λέγοvσι γc}ρ, ήμας κακ/vς ποιείv εγδοι, τoii σώμrπος σ:τιε15,δ,οι·­ μέvοuς iσοβiωc: μέ τήν έλληv1κήν παιδείαν ανδραc:, καi σέ
τας 1Δν ήμέιερογ εμπερικ, 1.l'ίειμ )'OV)J" εξω γάy 70V ΟίV,ΙΙα,­ παρακαλω νά μοϋ ε'iπηc: μέν εναντι αύτων κάτι άηό όσα
l6ς ψασι μαλλω· χρηι,αι παιιτ ι τρόπφ 70,i'yτω, εξω{}ειι'. .1 ι!;, νομίιειc: έσύ, νά προσθέσnc: δέ καi τάc: γνώμας των άγίων
καl δrαούρουσι οrρ:1δρα τ tν(Ζς 1(Vν ήμ 1 ετέ.ρωJ', κατ~ αVτι7'Jγ ι''[}tί.- πατέρων περi τούτων. Πράγματι λέγουν ότι κακωc: nράτ­
25 q:nντες, c,')ς τοις &ρχα,ρ[οις πα:ραιΨΟVJJΤας εφ' έαυτους υλέ­ τομεν ,πού σnεύ,δομεν νά πεpικλεiσωμεv μέσα είς τό σωμα
πειv και δια της αν:απ~,οηc; ε'ίσω πέ,μπειν τόγ οίκειον 11ο·vι,, τόν voϋv μαc:· διότι λέγουν δτι πρέπει μέ κάθε τρόπον νά
τόν έtωΘωμεν εΕω άπό τό σιί°Jμα •
3
Δ1ά τοϋτο διασύρουν
ύηc:ρβολικωc: μεpίκούc: άπό τούc: ίδικούc: μας, γράφ9ντεc:

1. Βλ. 1 , 1 , 1. ένωπίον των δτι 1δηθεν προτρέπουν τούc: άρχαρiουc: νά

2. Λουκ δ 1Ο, 16. cιτενiΖ:ουv εiς τό σωμα των καi ,δ1ά τηc: άναnνοηc: νά εiσά­
3. Βλ. Βαρλαάμ, Πρόc: Ίγνάτιον, Schirό, 315, 14, «του μέν
σωματοειδοuc: παντόc: κεχωρισμένον (τόν νοϋν) ". γσυν μέσο τόν νοϋν των, λέγοντες δτι ό νοϋς δέν είναι

1 ,,.

all. . .
 ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑ 119
ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
118
Ιi
χωρισμένοc: απο την ψυχήν 4 • Αύτόν λοιπόν ό 6ποϊοc: δέν !:
φάσκονrες μ17 κ:εχωρισμένον :εlν;αι 111:; y:υχψ; rόv νουν. Τον
είναι χωρισμένοc:, άλλ' εύρίοκεται μέσα πωc: θά ήδύνατο
OVY' μη κ1εχωρισμέιaν,, ;ιΗλ' ενόντα, πώς αν αiJθ·ις ε'ίσω nέμποι
vά τόν στείλrι ·κανείc: πάλιν μέσα; · Ι·σχυρίΖ:ονται δέ δτι αύ­
rις; Φασί δέ και ,την θ·είαν χιί.~ιι· διά τcογ ,(ιυκτήρων εlσοι-•
τοi λέγουν δτι είσάγουν μέσα διά των μυκτήρων καί την
κίιζειν λέγειν. 'Αλλ' εlδιvς εγιlι Ο'υκοφr.ηιτικιώς rοίiτο λέγο~·-
θείον χάριν". Έγώ δέ, γνωρίΖ:ων δτι αύτοί λέγουν τοϋτο
5 ~ας αi'ηούς, παρ' ούδ~ενός γάρ τοi}τ' ηκουσα τωι' ήμετέρωγ,
σuκοφαντικωc:, έφ' δσον δέν τό η•κουσα άιπό κανένα ίδικόν
έκ τού,rουl και τοις• αλλοις ύπειι·όησα κακούριγως επιrίθ·εσθαι·
μαc:, άnό αύτό ύπεvόησα δτι ,καi ώc: πρόc: τά αλλα σημεία
τό)ν γάρ ,αυrώι1 εστι τά τε μrι δJ:ια. κατ' ανθ·ρώπων :τιλάηειγ
κοκοήθωc: έπιτίθενται· διότι είc: την ίδίαν κατηγορίαν άνή­
και τά οντα κακοι,ργεί11 • Σ1Ί δέ δίδαξόν με, πάτερ, π6'>ς είσω
κουν τό νά πράττουν τά άνύπαρκτα κατ' άνθρώπων καί τό
πέμ:ΊεtJ• σποvδf'ί nάσ17 ~ιρ,οαιρο'ύμεθα και μ17 κακ,r;ν Οtόμ'εVα
νά κακομεταχειρίΖ:ωνται τά ύπαρκτά. Σύ δέ δίδα!Ξέ με,
10 τcρ σcόματι καί 101' ~-υύ,γ .~μπερικλείειJ',
πάτερ, nGJc: προτιμωμεν ιμέ κάθε σπουδήν νά στέλλωμεν
μέσα τόν νοϋν καi πωc: θεωpοϋμεν δτι δέν εΊναι κακόν νά
περικλεiωμεv έντόc: τοΟ σώματος τόν νοϋν.

4. Βλ. Β α ρ λα ά ,μ, Πρόc: · ιγνάτιον, Schίrό 323, 117 «διαlεύ­

ξειc: τινέc: τερατώδειc: καi αυθιc: συΖειΊ!Ξειc: νοϋ πρόc: ψυχήν», κατά τήν
έκτίμησιν τοϋ συγγραφέωc:.
5. Βλ. αύτόθι (323, 120), «καi νοεροί τινεc: ε'ίσοδοί τε καi εΙΞο·
p91 15ιά των 'ρινών αμα τψ πνεύματι γινόμεναι»,

..ιιΙΙiΙΙΙΙΙ
 1, 2 1. 2 i
:,1
1
1\ΠΟΙ<ΡΙΣΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑ ΑΠΟΙ<ΡΙΣΙΣ ΔΕΥΤΙΞΡΑ

ΛΟΓΟΣ ΛΟΓΟΣ
1
ΥΠ ΕΡ ΤΩΝ ! ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΥΠ ΕΡ ΤΩΝ ! ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑ2:ΟΝΤΩΝ 1
11

ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ Ο Δ:ΕΥΤΕΡΟΣ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ

11
ΟΤΙ τοι ΠΡΟΗΡΗΜΕΝΟΙΣ ΕΝ ΗΣΥΧΙΑ ΠΡΟΣΕΧΕΙΝ ΠΕΡ! ΤΟΥ ΟΤΙ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΕΠΙΛΗΑΝΤΑΣ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΟΥΝΤΑΙ ΊI
1
ΕΑΥΤΟΙΣ ΟΥΚ ΑΣΥΝΤΕΛΕΣ ΕΝΔΟΝ ΤΟΥ ΣΩΜΛΤΟΣ ΕΙΣ ΗΣΥΧΙΑΝ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΩΦΕΛΕΣ ΝΑ ΦΡΟΝΤΙΖΟΥΝ ΝΑ ΕΧΟΥΝ '1

ΠΕΙΡΑΣΘΑΙ ΚΑΤΕΧΕ!Ν ΤΟΝ ΟiΚΕΙΟΝ ΝΟΥΝ ΤΟΝ ΝΟΥΝ ΤΩΝ ΕΙ Σ ΤΟ ΣΩΜΑ

1. 'Αδελφέ, ουκ ακούεις του αποστ6λου λέγωrιος δτι ((ΤΙ( 1. Άδελφέ, δέv άκσύειc: τόν άnόστολον νά λέγrι ότι «τά
cοΎμσ.τα ι}μων JJ:αΟς τ.οV l:,γ 1)μiν· άγίου Π νΕύμαιός εσι ι», χη.1 σιίJματά μαc: είναι ναόc: τοϋ μέσα μαc: ί;πάρχοντοc: άγίου

5 _;:rί.;,.1,γ διι. <"υf:>cος ταϋ· Θ 1εού ΎJιrεiς iπμε}· 1», ύ)ς καl. δ ΘεΟς λ:-:- Πvεύματοc:»1, καi πάλιν, δτ1 «ήμεϊc: ε'ίμεθα οΤ,ωc: τοϋ Θε­
;,r:ι,
,.,
οιι
.,
((ι:,•οικησω
Ι '
ε1 1
~
αV'τ,οις
-
κ 1 αι
\ =ι
εμπεριπατησω,
!
και
\ "
εοομαι οu,,2, δπωc: λέγει καί ό Θεόc:, οτι «θά ένοικήσω εic: ούτούc:
αυ:(7:1·• Θεός)); "Ο 10f1,vι 1 ,nlχητ,ίρων πέφvκε γίγεσΗαι Θεοc, καi θcι έγκαταβ1ώσω καi θά είμαι Θεόc: των»'1; Αύτό λοιπόν
:,(;'-,: ϊrJ' ι1,γα;ιοnα,1?ήοαι τις JΙOVJf tχωιn ενοικ[σαι, τον ο/:αίω" τό όποϊον είναι έκ φύσεωc: καμωμέ,ιον νά γίvπ κατοικητή·

)''iJ)' αυτrρ; Πως δέ και ό Θεός την αρχήν εJΤ(UΚιοε ίζU σϊι- ρ1ον Θεοϋ, πωc: θά επραττεν άνα/Ξiωc: δποιοc: εχει νουν,
1ο /fCI. l t 7,()y νοί,γ,. ... L4 ρα και cι.:V τ().:; κακϊό-ς Ε:,ποΙησε ;' 1 οις
1
10 1 r.ού­ δν ένοiκιΖ:ε τόν vouv του μέσα εic: αύτό; Πιϊ.~c: δέ καi ό
τους λ6γους, α:δεJ"φέ, 1οίς αίρετι~·οίς άρμόο'ει λέγει,·, ο'ί ;ιω,ι;­ Οεόc: κατ' άρχ1']ν ένοiκισε τόν voϋv εic: τ6 σιομα; ~ Αρά γε

ωί:· %':i 10v :τrωrηρου ;ιλάαμα τό οι5\uα λέγουσιJΤ. Ήμεiς δ:'· και αύτόc: κακϋ_;c: εrφαlΞε; ϊέτοιοι λόγοι. άδελφέ, άρμόιει

ι; :· τυiς οωμα1tΧ!αίς φ,ρονήμασι~r είναι τόν νουΨ οl6μ"θα :κr:­ νά λέγωvτω άπό τούc; αiρετικούc:. oi όποϊο1 χαρακτηρiιουν

χ611, E1r τc[) σcίηt,αιt δ(~ π{1χl, κα.κόΨ .• επεt ·μηδε τδ ot7J;uα ;τογ;;- τό σώμα ποvηpόν καi πλάσμα τοϋ ποvηροϋ. Ήμεϊc: δέ

i ς Δ u) μετiχ IOV Δαυίδ τω~, διά 6[ου τφ Θει;,v nροσανηό;·- νομίΖ:ομεv δη ό νοϋc: cfναι κακόc: έφ' οσον εύρiσκεται εic:

Η.ύ)' εχαοτος υοf!, προς 10)! Θεόν· ((εδίψησέ σε 17 ψυχή μου. τά σωματικά φρονήματα, εic: τό oGJμa δέ δέν εΤναι κακόc:,

:τοrια,λr";',ς σαι 1ί οάρς μου)) ;.cαί ωί καρδία μου και ή OC(·~! ~ έφ' όσον οϋτε τ6 σιϋμα δέ είναι πονηρόν'. Διά τοϋτο εκα­

υnι· 1ιγηλλιctσcιν10 [!πί Θεc'11, ζαιJ',α,)· καί μετά τον Ήσαιηι•. ιποc: άπό τούc: άφωσ1ωμένουc: διά βiου είc. τόv Θεόv βοςΊ

χ:;ιί.ία μr;-ι,· '1)y,1Jπει ά;ς κιθΔ:ρα )~:αl 1(! {-':1'τός μου cδσ,<::f. γΓi-- μετά τοϋ Δαβίδ, «tδίφασεν ή ψυχή μου, σέ έπόθησεν ή

20 χ~}·; χ-α!.χι0f"Ί1, 1 ε; εν,'-:χαί:,ησαςη καl «δ·ιd τΟ1· rρό{5ο,, σου, J{ύριε, σάρΕ μου»" καί «ή καρδiα μου καi r) σάρξ μου 11γαλλ1ά­

,fν γασιρi Cλύ.6ομεν ΠΨrf'~μα αcv1ηρίου σο1J», <J> -ι?αρ.ροΓ)·, :ι::: σΘησc,ν έπί τόv Ζώντα Θεόν»5, καi μαΖ:i μέ τόν Ί-!σα:aν

συ
~ !
πεπcι•μευα,
() ~,.,'
U.ΛMt
...
πεσ7uγru.ι οι
(' ~
απο
' -
Ίηι:;
-
γης φωνουιΤες
-
και
' «ή κο1λiα μου θά 1)χήσr1 ώc: κιθάρα 1-ωi τά έντόοθιά μου

ϊ>ς ;"17'[J'(ι)}' 7(7');" /!:·:1πυρα,,,ίuηι Q1]/MJ.1(VJJ Κ'(J.,], nολιτ:ειcΟ,"~ι rtα10.ηr}·'ι·­ ()σάν χαλκοΟν τεϊχοc: τό όποϊοv [:γκαινίασεc: έσύ»' καi

δόμFJ'Οι. «δ1c1 τόν φ66οv σου, Κύριε, έλάβομεν πνεϋμα ηϊc: σωτη­
ρ:αc: σου εic: ηiν γαστέρα μ,αc:»8, εic: τόv όποϊον θαρροίίν­
1_ Α' Κορ. 6, 19, (ύμων). (ύμϊv). τεc: δέν θά π{;σωμεν, όλλά θά πέσουν oi από τήν γην
2. Έβρ. 3, 6.
φισνάlοντεc: καi πλαστσπσ1οϋντεc. ιi.J:::: γήινα τά έπουράνια
3. Β · Κ ο ρ. 6, 16 έκ Λευϊτ. 26, 11 έf..
4. Oi Γνωστικοί καi ΙΊλλοι δυαρχικο] έ5,6σσ~ω'/ ότι τό σωμc~ εJνοι ρήματα ιωί βιώματα.
πλc:σμα τοJ κακοiJ θεου, άλλά καi εic: πολλά έκ τών κυρίων ρευμάτων
τηc: έλληv1κijc: διανοήσεωc: τό σώμα ύποτιμδται κai κακiζεται. Ή όρθό· 5. Ψ α λ μ. 62, 2. 6. Ψ α λ μ. 33, 3.
δο!Ξοc: διανόησιc: έκ'5έχετaι τό σώμα άγαθόν. 7. 'Ησ. 16, 11. 8. Ή ο. 26, 17 έΕ.

_..
122 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2 123

El ι'(Ι.C' και ό απόοω,?,ος 11'6.Υ1ω1Ο)J' τό σωμα. λέγει, ((1,{ς Διότι, αν καί ό άπόστολοc: καλεί Θάνατον τό σωμα
γά,ρ με)), φησί, ((ρvσεται έκ του σώματος τού {J,ανάτον τού­ (διότι λέγει, «ποϊοc: θά μέ άιπαλλά!Ξr~ άπό τό σώμα τοϋτο
τα~•;,)), αλλ.' (vς του ,φοσύλου κια/ σωματικοv φροvήμαως σω­ τοϋ Θανάτου;»", άσφαλωc: τό κά:μνει διότι τό ύλικόν καί
ματο,c,ιδοvς Ο)JΊΟς ατεχJ!·(JJς· διό, ;τ.ρός τό πγευματικόιι καi σωματικόν φρόνημα είναι σωματοειδέc:· διά τοίίτο, 'Παρα­
5 1Α:ίrιι,' nαραυάλλωι· 1οvτο, οιvμα δικαίως έκάλεσε, και ο~Ίχ ri- βc!λλων τσϋτο ιπρόc: τό n'>fευμαπκόν καi Οεϊον φρόνημα,
πλ/Ζις οωμα, α}),α θ1άνα1ΟJJ οι[ιμαως, και τ,ούτο μικρόν ανωτέρω δικαίωc: τό έκάλεσε σωμα, καί δχ1 άπλϊϋc: σώμα, άλλά θά­
Τ~(Ο''iίlψΟ!' δηλίiη• ιF)ς ουχ) την σάρκια αlΗαται, αλλcί I)j)' νcποv σώματοc:, καi μάλιστ,a άφοϋ όλίγον προηγουμένωc:
έπειr;ιε}.,?ο·vο,αΨ ϊiμαρτητtΚΙ/!1 όριμrJ)' έκ πα,ρ,αοάοεως· ((;ΊΞJ1Qα­ δηλώνει τρανώτερα δτι δέν κατηγορεί τι']ν σάρκα, άλλά
μι-§.J1Ος))' φησίJΙ, ((εlμl, {,πΟ T'YjJ' άμαρτ ίαγ)). ό :ι1ε71;ραμ.,'έ-JJι{):; δέ τr1 v εiσελθοϋσαν είc: αί,τήν έκ nαραβάσεωc: άμαρτητικήν
όρμήv· «είμαι πωλημένοc:», λέγε,, «ύ,nό τηc: άιμαρτίαc:» • ό
10
10 ο{ι q•ύοει. δοvλος. Και πά·λιJ•ι· ((Ο'tδα οτι ΟV!Κ οlκει έιt εμοί,
τσυτέπτι.ν rJ,, 717 σαρκιί μου, άγα,θόνη. Όρif:ς ο·τι ού τ1;1ι οάρκυ δέ nωλημένοc: δέν είναι φίισε1 δοϋλοc:. Καi πάλιν· «γνωρi­
dλλrt τό E:J'OtΚ·OVJ' αυηj ι:ρησι κ·ακόν; τοϊί,70)' τ,ο[νυ~ι, T,O·J! 01,•τα Ζ.ω δτι δέν κατο:κεϊ μέσα μου, δηλαδή είc: τήν σάρκα μου,
, ,., ,,., (' -
1-:1 1 τ·οι.ς με,λ,εσιJJ ημω1· και
' - ;?
τφ ~το,μφ
-
τον i•·Qoς
•. "'
ωπ ιστρατενομε-
,
άγαθόν» 1 1. Βλέnειc: δτι δέν έννοεϊ τιiν σάρκα άλλά τό
-;rο;t 1 1 ό_llOJJ, 811οι,κ1 εί,JΙ τψ Ο(!J 1μυ.τι κ1 ακ.ό~ι, &λλ' ούχ(. τδν ')JΌ·VJ'". ένοικοΟν εic: αύτήν κακόν; Αύτόν λοιπόν τόν νόμον, ό
15 .?. Δι.ά του:ι9' ήμεις, αγτι.παρ,αταηόμει•οι το·ύτφ Ηρ νόμο) όnοϊοc: εύρiσκεται εic: τά μέλη μαc: καi άντιστρατεύεται τόν
της rlμαρτίας, εξοι.κίζο1μεv αυτόν τού οrbμα10ς και εvοικί.ζο­ νόμον τοϋ νοόc:, έννοεϊ δτι έvο1,κεϊ εic: τό σωμα κακόν,
καi όχι τόv vοΟν Ό
1
με,, τι))' i':πισκοιπιίν του J'OV και νο,ιιοι9·ετο·vμεγ δι.' αι'ηifς έκ,6.οηι
ΤΡ r~υJ'r'ιιιει της ψ~·χης και το'ίς τ,οϊί σώματος μέλεσtJ' έκάσ,φ 2. Διά τοϋτο ήμεic:, άντιnαρατασσόμενοι εic: τοϋτον

10 .7ΤρΟΟ/]Κ0)!" 7([ίς με)• αloθ'J]Qf.(j/JJ', (ί)JΥ τε Κ(l[ εφ' (}QO,)J ε,ΟlιJ> , τον νόμον τηc: άμαρτiαc:» 1 ~, τόν έtάγομεν άπό τό σωμα
20 rlJ'Τιλη:πrέοι 1 , τό .~ργ,ογ δέ του ,ι,6μο11 τούτο προσαγορεύεται i':γ­ καi εiσάγομεν είc: αύτό ηiν έποnτεiαν τοϋ νοΟ καί δι' αύτηc:

Κ·J·άτειω· Η[) Μ: παθ·ητικφ μέρει της ψνχης 11)}' αρ[οτψ' έμ­ νομοθετοϋμεv τό :προσηκοv είc: έκάστην δίJναμιν τηc: ψυ­

:r.οιοΓηιεγ ε;ι.ν, &γά.nηΥ δ' έοχεγ α{)τ·η 11Jν ε ."Ί.ω')}υ1μtα,) 10

dλλιt χηc: καί cic: έκαστον μέλοc: τοΟ σιοματοc:· είc: μέν τάc:
ΚCΙ/, ,ή λογωτικc'ηι διct T0IJI01J Όελτιοuμει,, α;τωrειμπόμε1•Οt nαι' αίσθήσειc: ποία καί πόσον νά άντιλαμβάνωνται, τοϋτο ,δέ τό
fί τr προnfσταται τfi διrποίrr προς 11711 εlς Θεόν ανά}·ευσιν, καr ~:ργον τofi νόμου όνομάιεται έγκpάτειa· εic: τ6 παΘητικόν δέ
25 }.οuμr:.ι' δέ ,αυτί 1() μ6-ριοι 1 ΤΠV γόμου 1,0,ύτ,ον νijψl,)'. Έγκ·ρα~ μέ~οc: τηc: ψυχηc: ένθέτομεν τήν 'Καλυτέραν εtιν, την ώνο­

τι:ίι;ι r~έ τις τι'ι οόηια καθ·άρας έαντοv, θυμόν 1ε και εnιθυμί­ μαιομέvην άγάπηv· άλλά καi τό λογιστικόν βελτιώνομεν

rυr rlrpo:[!ψ,}J,;, δ.ρsιϊV:· δϊ' dγά:πης θείας ;~οι.ηοάμε11ας και ·:ιroV·JJ διά τοϋ νόμου τούτου άποβcιλλοvτεc: παν δ,τι έμnοδίΖ:ει

dπειλιχρι 1 ·ημέι1011 δι' ευ'Χης .nαραΟΙτήσα,ς τφ Θεςv, κτα.ται και τ:iν διάνοιαν :κατά τήv εic: Θεόν άνάβασιν, καλοϋμεν δέ

fι,:!,f!- ει• έαυτrρ 11)1' επηγγελμένψ χάριγ τ,ο'ις κεκαθαρ;ιιέι·οις τcϋτο τό μέροc: του νόμου αύτοϋ νηψιν. 'Όταν δέ κάηοιοc:

30 τ ιΊ )" καρδίωr. Και, τόr' α,γ δνJ'ηθείη καί τοιυτο μειι'ι. Π α-ύλοv καθαρίσr~ τό σωμα του μέ έγκράτειαν, καταστήσn Θεiαc: ά­

λέγ1cι1,, ϋτι «ό Θεό·c; δ εlπciJι' ε·κ σκόω·υς φcvς λrίμψαι, Βς J_. γάnηc: τό θυμικόν καi τήν έnιθυμίαν άφορμήν άρετων καi
ncφουσιάσr~ εic: τόv Θεόν διά nροσεuχ1ϊc: νοϋv έlΞαγνισμέ­
νον, άn0ικτ9 καi βλέπει μέσα του τήv χάριν τήν ύπεσχη­
μένην εic: τούc. καΘαρούc: κατά τήν καρδίαν. Καi τότε θά
9. Ρω μ. 7, 24. 10. Ρωμ. 7, 14. ήδύνατο νά λέγr~ καi τοϋτο μαιi μέ τόν Παϋλοv, δη «ό
11. Ρωμ. 7, 18. 12. Ρωμ. 7,23.
13. Ρ ω μ. 8, 2. Θεόc: ό όηοίο<:: είπε νά λάμψn φϋJC: άnό σκότοc:, ό όnοϊοc:

,,,,,,ι,..ιιιl
,.
124 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2 125

λri/ΙΙΓ?J! i:ι: ταίς ;:,αρδίαtς 11μϊiπ, ;τρός qcωίf.G,llf}J/ zJjς ί'ί'(VΠΕ:ως ~;λc:μψε.v εic: τόc: καρδiαe; μαc:, πρόc: φωτισμόν τηc: γνώ­
/!ό.ξnς τοΓ, Θεοv, f'γ προσ,(!.κι,(ρ Ίησοv Χριοτοv· '('εχομε)' υεωc: τί"jc; δόΕ:ηc: τοΟ ΘεοΟ, εic: τό πρόσωπον Ίησοϋ Χρ1-
()έ)), rrησί, HI0J ·ι1,ηοrι,'υρ0.γ. τοί'ΗοJJ Ε',μ δστρακί1,1οις σκ-εδεσr1). Τ{)
1
' ,ποϋ»11· εχομε,ι δέ, λέγει, τόν Θησαυpόv τοΟτον εic: όστpά­
ί'()J))' .,αιριχόι• q,rvς, εν :ϊΙJΟΟ({ιπφ Άlησου Χρισιοv, εlς 7() ,,_ινα οκεϊη»ι:;. "Εχοντεc: λοιπόν ήμεϊc: τό πατρικόν φωc:
,; ,·πι 11Ί1· δc.~r,,. 1011 6.;·iου lfι·ε1,ματος έχοντες 1ίμεϊς ι[ις ,;>σ6ν είc: 6στρ{1κ,να σκεύη, είc: τά σιί1ματα, είc: τό πρόσω·
r)1Π'{-}'α,%ίJ/Οι,ς οκε1Jεσr., ταίς οriJμαοι,γ, ,εlς 101' γ{)Vy 1·]μr"δ·Jr α/·,:(ΤΗ,, 1 ,ον τοJ ·; ησσϋ Χριστοϋ, πρόc: γvωσιν τi'Ίc: δόtηc: τοϋ άγίου
l:ί·r1cι' το{ί σcίJ.ιιαως καΠέ!:,σ,μεν, ι'παξίως τ(ις μεγα_ί,.οφυίας r ί νc~;ματοc:, αν κρατήσωμεν τόν vοϋν μαc: μέσα εic: τό σω­
:~Ο/ι:F.γ ι,οϋ: γ,r.Π; l{α{. Ίίς (1γ τσV 1 ϊ' εlποι, μ,η Οτι n.1ιευμα1ι.χ.,);. μ.' θά nράlΞωμεv άναείωc: τηc: μεγαλοφυίαc: τοϋ νοϋ; Καi
rlJίΔ καί 1ιovv γεγυμνωμέ·J/ω• {}είας χάριτος, ανΠ·ρι-ίιnιη, δ.' [5 .. , ισϊοc: Θά ελεγε τοίίτο, 5χι καν ιnνεμυαηκόc:, άλλά έχων
10 ,ιιως εχων; καi τόv νοϋν γuμνόv άπό θείον χάριν, άνθρώπινον δμωc:
.,
/). 'Τ?
LΙ:πει
' δέ χαι ει,εστι nολυδύναμογ πρϊiγμα Jj και1' 1ίμ!Ί. ~ ι ιι'ηrτωc: .

ιj'ι·;~1J., χρijιαι δ' rJ1ς Δργά1'(ΊJ ις'i) ζ?f'μ κατ αVτ1}γ πεrτ1);1όz r 3. 'Επειδή δέ είναι πολυδύναμον πραγμα ι) ψυχή μαc:,
(ί((Jματι, 1ίσ1)' rvς οργάν:οις χρωμέ·)'Jj ε;:εργε"ί ή δύγrι.μις ({/J'- χρησψοnοιεϊ δέ ώc: δργαvον τό διά τήν Ζ:ωήv μαlί τηc:
Ί)Jς ί}ι, καλο1ιμεν voυit; 'Αλλά γαρ ουδείς noiJ' ΔJΊενόη- ιφμωμένον οιϋμα, ποϊα όργανα χρησιμσπο1εϊ ή δύναμic: τηc.
15 ,ΓJϊ·:1· 1 nϋιε &πl τοϊς Ονυ~ιν, o"l):r' εγ 1,οίς 6λεφ,άροις, olrr~t} μ,c;-, c.ιύrιi, την 6ποίαv καλοϋμεν νσϋν; 'Αλλά πόvτωc: ,κανεic:
νσΓ;., i;,, ωΤς μυκτijρσιJJ η τοις χείλεσι~ι εγφκισμέγη;• ε'ίJ'αι 11οτc δέν ύnέθεσεν δτι ή διάνοια είναι ένοικισμένη είc: τούc:
!}))' δυί.1·οια1·· ,Jι 1 ιός δ'' ήμί1 1 ε!•είναr. πασιγ αf•τη συγ{rιχεϊ, Λι;Γ , ,νυχαc: οϋτε είc: τά ,βλέφαρα, οϋτε βέβαια είc: τouc: μυ-
ι·έγ;ι~ησω· δέ τι-!'ες, ιίιιι πρώτφ cύς οργά1,φ χρijται 7(())' t'1·- 1, iίΊ;)αc: η τά χεiλη· τό δτι εύρiσκεται έντόc: ήμων δλοι συμ­
τuς. Oi uέ1· γάρ ώς !':π' ακροπ6λει rυι τφ εγκεψίλφ ωύιη,· φωνοίίν, διαφωνοϋν δέ με.ρ1κοi ώc: πρόc: τό δργανον έκ
20 ?ιιιδρύυυσι ;, 1 οί δ/: της ,:αρδΙας τό μεοα[τατω, %αί τrj χrιϊ 1 ων τό όποιον πρωτοv χρηοιμοnο1εϊ. Πράγματι άλ­
αυτrί ?.UU ψυχικοiJ '1.1'3Uμαως α:Ji.ειλωflρtνημέν,ογ οχημα διδr5α­ λοι μέν τήν ϊ;γκαθ1στοϋν ώc: εic: άκρόnολιν είc: τόv έγκέφα­
Π(,)' α/πiι. Ίl.ιιείς δ,έ και αυωί, ει και μήτε ένδον (rις ,'))' λον, δλλοι δέ δίδουν είc: αύτήν τό ένδοκάρδιον καi τό ψυ­
.,
η,γγ1-~f"(f]r
! •
nαι.
'
"/ΓΙ..ρ
' !
ααύJ,μπ.:r.ον,
!
/ΟJΊιε
.,, ,..
εζο.>,.
\
και.
'
γα,q ,;1κόν nνείίμα του ιυc: γνησ1ώτατον δχημα 16 • 'Ημεϊc: δέ οί
,};:/' εν τfι καρδίq, cδς 81' δργά1ψ τό λογιστικό~· 1ίιιω1τ εl,·,,ι 16101, γνωρiΖ:ομεν ωφιβωc: δτι τό λογ1στ1κόν μαc: εύρiσκε-
25 &κ,gιΟcΟς., οι", :ι,α1ρ~ &i,{JιρώnQV 'ΙΟύ·το δr.δαχΟ·έ:····Γ:::, 1οι, δν καi nχ1 μέσα ώc: είc: άγγεϊον, άφοΟ ε"ίναι άοώμα-
rl/.λ(l :-rαρ' α/Jτοιi 10V ;zλιίσα·JJτ.ος τδγ ii1,'θ 1 ροJ:ΠΟ'JΙ_, Ος}. δ.εικ;·ι',ς 1 ον, οστε εΕω, 6φοϋ είναι συνημμένον, όλλ' είc: τήν καρ­
;,;:-r(,)ς ,ro{1 ιd 8lπ.:-',υχόμε)ια) &λλα; τrl Ξξερχόμ,εγα δ'μ} τού rrυ5- ;;iαν ιίιc: 6ργανον· δέν έδιδάχθημεv δέ τοϋτο άnό ανθρω­
,ιιcπο; κ,οιι•οΖ Τ()Ψ α1tθ1ρωnοι1)), ((εΚ γάρ της κα:ρδ,[ας εξέρχσμ­ πον, άλλ' άπό τόν 'ίδιον τόν πλάστην τοίί. άνθρύπιου, ό
Ί(lf>), rιησfγ, ((Ot λογισμοίn. Τα/ιη' ?iρα και δ μέγας Λlακ&ρως, ι')ποϊοc:, οίΞ:π:νύων δτ: «δέν μολύνουν τόν 6.νθρωπον τά είσ­
: ρχόμενα, άλλά τά έίΞερχ6μενα διά τοΟ στόματοc:» 11 , λέγει
"δ1ότι έκ τηc καpδiαc: έtέρχονται σi λογισμοi» 10 • Οϋτω καi
14. Β' Κ ο ρ. 4, 6.
15. a·
Κορ. 4, 7. , 1 μέ11αc: Μακάριοc: λέγει, «ή καρδία ήγεμονεύει έηί όλο-
16. Oi έλληνilοντεc: έν1δρύουν τήν ψυχ1iν εic: τον έγκι';φαλον, oi 1< ι\r'1ρου τοϋ όργάνου καί, δταν κατάσχrι τά μόρια τηc: καρ-
iουδα'fιοντεc: είc: τήν καρδίαν. Άλλ' oi Πατέρεc: συνήθωc: θεωροΟv ταύ·
την ώc: διήκουσαν δι' δλοu τοϋ σώματοc:, nρβλ. Γ ρ η γ ο ρ ίο u Ν ύ σ­
σ η c:, Περί κατσσκεuηc: 14, PG 44, 173· D. Περί ψυχηc: ιωi άvαστά­ ''f"ιανον τήν ι<αρδίσν.
σεωc:, PG 46, 44 D, 45 D, 69 Β κ.ά. Κσί ό Παλαμδc: δέχετα~ τήν δι' Ί7. Ματθ. 15, 11.
ολοu τοϋ σιίJμστοc: πσρουσiαν, άλλά φρονεί οτι χρησιμοποιεί ώς κύριον 13. Ματ θ. 15, 19' «λογισμοί πονηροί».

1
126 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2 127

<ίf) καρδίrω, φησί1', ωίγεμοvεύ'εt ολου 1'0V οργάJΙΟV καί, ,~;Ί(Χ)J δiac: ή χάριc:, βασιλεύει έπί δλων των λογισμών καί των
κ,ατάσχrι τϊις γομr}ς 1ijς καρδίας 17 χάρις, οασιλεύει ολων Tfi!)' μελών· διότι έκεϊ είναι ό νοϋc καi δλοι oi λογισμοί τηc: ψυ­
λογισμών και, τω,, μελών· εκ,εί γάρ, εστι,ν. δ γους και πάντ,ες χηc:»1~. Ή καρδιά ήμών λοιπόν είναι τό ταμείον τοϋ λογι·
οί λογιαμοι τijς' ψυχijς)). ΟιJΚΟV)! 17 καρδία 17μώι, έατι τό του σηκοϋ καί πρώτον λογιστικόν σαpκ!κόν δργανον. Σπεύδον­
5 λογιοτικοv ταμειοv καί 'Jvρώτον οαρΚ'tΚΟ)• οργαJΤΟJΙ λογιωιχόι·. τεc: λοιπόν νά έπισκοπω:μεν καi ρuθμίlωuεν τό λογισηκόν
Ti'! τοίι·U·)} J,ογωτικοι" Ίίμισν εJ! ακ1 ρι6ει ν17ψει σ}~εύδοι•τι,ς Λ­ μαc: εic: άκριβη νηψιν, :μέ τί θά έn1σκοποϋμεν, αν δέν έπα­
πισ;,,έπτεσ,{/α:ι κ:αί διορ,θ'Ου~>, τίιrι γ' αι• ε;τισκεψαίμεθα, εί' ναφέρωμεν συνάγοντεc: άnό εΕω τόν έκκεχυμένον διά
ιιιί 70,' εγκεχυμέ1ιογ διcί I(J))f αlσθ·ήσεωJ' ιio·Vi)Ι ήμωγ• S~ωθ'f;J' των αiσθήσεων vοϋν μαc: nρόc: τά μέσα καί npόc: ιαύτήν
ουνα;,αγόJrι,ες 7lρ0ς .τα Ει·τδς ε·nανiαγάγ,οι~με1ί καi JΤρδς αVτ1)γ ταύτην την καρδiαν, τό ταμείον των λογισμών μαc: 20 ; Διά
10 ταύ•τηι• 11)1' καιρδίαι,, τό τιι))>' λογωμιvιι ταμείον; Δια TOVTO και τοϋτο καi ό ψερώνυμοc: Μακάριοc: •ε 1 ίc: τήν συνέχειαν τοϋ
δ φερωι•ύμως Λiακάριος εφεξιίς 1οίς &νωτέρω μικρόν εlρη­ άνωτέρω χωρίου του λέγε!' «έκεϊ λοιπόν πρέπει νά ικυττά­
μέι•οις παρ' ,αυ:τοϋ φησι.ν' «εκ1 ει τοί,,υ,, δει οκοπιϊi,,, εl Λι·:Ξ­ (ωμεv, δν ένέγραψεν ή χάριc: τούc: νό1 J:)UC: τοϋ Πνεύμα­
γραψε,γ 11 χάρις τούς τον Πι,εύ·,ιιατος ιιόμουςη. Έ~tεί που; Έι, τοc:»~1. Ποϋ έκεϊ; Είc: τό ήγεμονικόν δργανον, είc: τόν θρό­
τφ
""' ~
ηγεμοJ'tΥ.φ
..., ,
οργαι•φ,
Ι .,
ει, τφ
,.., ,..,,
•της
Ι
χαριτος
Q /
ν~ρω!(ρ,
Ο
οπου ο
'c
νον τηc: χάριτος, όπου είναι ό voOc: καί δλοι οί λογισμοί
15 γοvς ,:αι οί λογισμοί 11.άνιες της ψvχijς, ε1• τfj Υ.αρδίq, δηλα­ τηc: ψυχηc:, είc: τήν καρδίαν δηλαδ11. Βλέnειc: ,πιοc: είναι

διί. 'Ορ{!,ς πως αvαγκαι6τατο1' τοις προηρημέvοις εγ 17α·ι·χίq,,
:τροσέχειγ έαvτοίς επαι•άγειν και ε;ιιπερικλείει1 1 1CfJ σώμαΗ
τδ,ν, γοiJγ, Κ'α:t μάλιστα τψ Εν τc'ρ σώματι εJtδοι-ά.1ι!J
άναγκαιότατον είc: τούc: έκλέεανταc: νά nροσηλώνωνται είc:
i.:αυτούc: έν ήσυχiς:~ καί νά έπαναφέροuν καί περικλείουν τόν
νοϋν είc: τό σώμα, καi :μάλιστα είc: τό ένδότατον έντόc: τοϋ
1
Ού.Ηtα, ι,

σώματοc: σώμα, τό όηοϊον όνομάlομεν καρδίαν;

ο καρδfω• δ~·ομάζομεν;
20 4. El δέ καί κατά τόιι ψαλμφδόν «rιασα ή δόξα τij; θυ- 4. "Αν δέ κατά τόν ψαλμωδόν «δλη ή δό!Ξα τηc: θυγα­

γαιρός T'OV: •οασιλfως εσ:ωθ'ειω, :τωc; ήμείς α·v·τι1ιν εξω που τρόc: τοϋ βασιλέωc: είναι έσωτερική» 2 Ί ήμεϊc: θά τήν (η­
ζητήσc/rεν; El δέ και κατά 11))1 απόστολο;• () Θεός ί!δ(ι)Κ'[Τ η1σωμεν κάπου εεω; "Αν δέ καi κατά τόν άπόστολον ό

αiχωϋ τό Π,νευμα κψ'tζ011 §γ ταίς κα:ρ,δίαις ήμων, &υοϊi δ πα- Θεόc: εδωσε τό πνεϋμα του νά κράln εic: τάc: καρδiαc: μαc:,
άββα ό πατήρ 3,
2

117ρ, πϊvς 17μεις οvκ εν αvταίς ι;υνεvξό,μ.εθα τφ Πγ,ε,ύ,ματ ι; πωc: ήμεic: δέν θά συνευχηθωμεν είc: αύ­
25 El δi:: χαί ;.,:ατr'ι 10)' προφητών καί αποστόλων Κύριοy <cή or,:.- τάc: μέ τό πνεϋμα; '<Εάν δέ καi κατά τόν Κύριον των ιπρο­

oι.J.εirι. 1cΤ.Υν vϊ1 ,ραγr7)J' S1ιτ(1:; ήμc7)ιν Sστι.)), πώς ο'Vχ θξιυ χαl. rΓf~.. φητων καi άnοστόλων «ή βασιλεiα των ούρανων είναι μέ­
σα μαc:» Ί
2

1(()1' ονραιι·ωγ οαοιλeίας γένοιι' αν δ τώ11 εγτι)ς έαυ1ου 111: nωc: ό •nροοπαθCJν νά έ!Ξαγάγr~ άnό μέσα του

ι•ovl" εξάγει.}· διr't στιοvδης ποωύμεγος; ((Καρδiα δρθ·ψJ, φη­ τόν νοϋν δέν θά εμενεν ε!Ξω καi τηc: βασιλείαc: των ούρα­

οί,ι, ό Σολο.ιιιf))Ι, <<ζητεί αΥοθηrrιν~J, 1jγ δ αυτός 1,αιψrίv· καί ·θ'εί- νών; «'Καρδία όρθιi, λέγει ό Σολομών, Ζητεί αϊσθησιν» 2 5,
rήν όnοίαν ό ϊδιοc: καλεί άλλαχοϋ νοεράν καi θεiαν 2 ", καi
30 αι• αλλαχοU ΠQΟΟ'ε[ρηκε, :προς 't}Y οί πατέρες πάvτας προ1ρε-
npόc: τήν όποίαν ηροτρέηοντεc: δλοι oi πατέρεc: λέγουν, «ό
19. 'Ομιλία 15, 20, PG 24, 589 Β.
20. Βλ. Διαδόχου, Κεφάλωο 59, «άπόφρα!Ξις διε!Ξόδων νοϋ»,
Διονυσίου 'Αρεοπαγlίτου (ψευδ.), Περί θείων όνο· 23. Γα λ. 4, 6.
μάτων 4, 9, PG 3, 705 Α, «συνέλι!Ξις». 24. Λουκδ 17, 21. (ύμίίιν).
21. 'Ομιλία 15, 20, PG 24, 589 Α, προηγείται, δέν επεται τοϋ 25. Παρ οι μ. 27, 22σ, άπαντων μόνον είς Ο'. Βλ. καί Παρ οι μ.
όνωτέρω χωρίου.
2, 3.
22. Ψαλμ. 44, 14. 26. Βλ. Π α ρο ι μ. 2, 2 κ.έ. 1, 5, 1 έ!;

,ιuιl,111~
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2
Ί:[:!
129
128 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

νοερόc: νοΟc: όπωσδήnοτε περιβάλλεται άπό νοεράν αϊσθη­

:-ι()μr-;γοι, {lJ'Οι'ς, (ρασi, γοερΟ::; ::ιr/.,~τcος χαι μοερU1· α'iσϋησιν :τ,>·
σιν, τήν όποίαν δέν πρέπει νά ηαύσωμεν νά έκιητωμεν 1111·:
i
ριοέ·οληωι, ί}!· ι;.)' ~ίμίι• και οϊ•χ ει• ήμίν 01)0(1.)' εκζη10vι1·,ες ιι,
εϊτε είναι εϊτε δέν είναι μέσα μαc:21 • Βλέηειc: δτι δν προθυ­ ι,

μ.fJ .'UlVΟ(!>·μεϋυ.)). ~οΙJ(Jς Οτι κ,1v 7l'fjϊ:ς 1·1/ν dμαρ,τ{υ,}! &111ι;{αία­

μοποιηθfi κανεic: νά άντισταθfi πρόc: τήν άμαρτίαν η νά i11
σΙ ι7'1 1 αί Ι ις ~-υ1οθι 1 ·,ιυμ1J Γi') x(]J,, Γι} J!' &ρε1'i11,ι ·Jϊροσ;r;τ1]σαοθα1 ,. κ<l J' l;Ι!,
προσλάβπ τήν άρετήν η τό βραβείον τοΟ άΘλήματοc: τηc:
5 ωυ Χ'Ω ι}υ•ετι))' iΗλί.,r;ι• !() υραοε'ίο,J•, μαλλΟJJ δέ 10)' uρ,ραο{ιη•α
το'ίJ ;,,:,α·/' dρε1 i; :, Όuu.5ε[rJ'u, 1 iιγ αΥσθ'ησο, γ ijγ νοε,rrtν εδρε'ίJι,
άρετηc:, μάλλον δέ τόν άρραβωνα τοΟ βραβείου διά τήν Ιιi.l!'ιι!
άρετήν, δηλαδή νά εϋρπ τήν νοεράν αϊσθησιν, είναι άνάγκη .::,i
i;;η(jς .τοί· Ί ~ (j({)μαι-Ος ;{α.ι έο..Ί.ΝΟΪJ τδν ')'ΟU 1 ν ϊπαγαγαγεί ,, Uixάγ­
Κlj ;0 7 0 ()"' liξoJ 1r'J1 1· ·νοVγ, ο/;: Ίυί; ο(οματι.χ.οV <μρογ}ίμαtος,1 dλλ'
1
νά έπαναφέρπ τόν νοΟν μέσα είc: τό σωμα καί τόν έαυτόν ι :ι
του; Τ ό νά φέρω μεν δέ τόν νοΟν ε!Ξω, δχι άπό τό σωμα­ ,11 1

(l.'/JίGV τ,ι,υ σuι,;ι.ατος :1οιϊι Ι', ώς εχ:ε'ί γοε,ροϊς Ιrε&μασι.μ iντύχr;ι, ι:

τικόν φρόνημα άλλ' 6πό αύτό τό σωμα, διά νά έπιτύχπ ;ι;,

1 Ο ιι'jς Sί.J. ηf"ιχ;1J~~ έσιτ ι nλ([ιγ\ης αfy;_{J ιϊ1 κρ{ί. 1 τ ι.στο,-~ %αl. τι1J;οης γ.rι.­
τάχα έκεϊ νοερά θεάματα, αύτό τό καλύτερον εϋρημα καί
χ,σδοξ ίυ..; ρίζα :~α(, :π;γ1ί 1 δαηιό1'η)J/ εt)Qημu r,;,u.t nu..ίδει:/iΟ.,, γs,·­ 1111

παίδευμα των δαιμόνων είναι ρίΖα καί πηγή τηc: έλληνι­

ι·ητιχΔι· αΥοίας κu.ί ·;•{ι•ιπιμα της υ.:,ον,ο[ας. Διό καί. οί λα­ '1:

λοrfη·'τες Jκ της τr7'>J: δo.ι.uδJJOJJι lπι:;τγο[ο.ς S'ξιεστηκότες :~υ:υτ({Jι'

κηc: πλάνηc: καί πάσηc: κακοδο!Ξiαc:, γεννητικόν άσκεψίαc: ,iι: 1
11

εlοι, .ιιη/}' α?.,rιU .r·υ;Ιτο συγιεf1ηες ϋ τι λ./:γοι~.σι1.1. r:ΙJμ.ε[ς δέ,

καί γέννημα μανίαc:. Διά τοΟτο καi οί όμιλοΟντεc: κατ'
εμπνευσιν των δαιμόνων είιpίσκονται έκτόc: έαυτοΟ, μή
Ι '.ι.,.
ι,,ι
1

ι:
15 ,ιιόηJJ' ειοω ΙΟΙ' αc(Jμυ.ως Y.(ll της καρδίας, αλλrί. και TOJ' αi;-
άντιλαμβανόμενοι οϋτε κδν τί λέγουν. Ήμεϊc: δέ, έπανα­
' ~ .... / 1 ~/ / ' ,.,
τοι, αvΊου πω.ιι• .ει.σω nεμnομε,, 10,ν, 1·ουι·
φέρομεν τόν νοΟν δχι μόνον έντόc: τοΟ σώματοc: καί τηc:
J. l{ο.,117yο'(JΕί.1η>παγ oi,·,x,oίJ";,, οί λέγο1~τες 1 υ-/ι1/ κεχrορισμέ­
καρδίαc:, άλλά καί έντόc: έαυτοΟ.
·JΙΟJ', &ί.ί., βJ,·ι)Υτα τ?J 'ι.μοχ;Υj, :~r7'Jς (ίJ 1 αVθις ε'ίσο; nέμποι τις Η~,"
5. "Ac: κατηγοροΟν λοιπόν δσοι λέγουν, «πωc: θά έηαvα­
,,ονι~ ;)) . Ίl
/
γαρ,
~
rυς
~-
ι:ι•!Υ.,ε11,
ο·
ατι
.,, '1
αι..1Λ.Ο
~ '
μεν
'
ovn(α
ι ~·
·γcι:.,
φέρπ κανείc: πάλιν μέσα τόν νοΟν, άφοΟ δέν είναι χωρισμέ­
20 /iλλο (Jε ε.11,έ·ργεια, μ&λλο1r δΞ ::lδόΊ sς τοις &πα1εC)Π'tJ! έαυτο:.'--.;
νοc:, άλλ' εύρίσκιεται μέσα είc: τήν ψυχήν;». Διότι αύτοί, 11

αυι·έΗlί;υv έκ!ιιπες, διr'ι της δμrι}J''tψίας σσφιζόμει'ΟΙ. «JI17 ΚΓι·· δπωc: φαίνεται, άγνοοΟν δτι αλλο είναι ούσία νοΟ καί αλλο
ταδ:;7.!ιιιc)ΤΟ/ γάρ ΗΊ της ΠΊ''['ίΗιιJ.1t%rjς διδασκ,αJ.ίας ιιnλουγ, Ο'[ 1,
ένέργεια 28 , μδλλον δέ, ένφ γνωρίιουν, εχουν συνταχθη έ­
εκ 117ς δι.αλεΥ.·τικης πρrJς τr'~ς ά11τιλογ[ας ηκονημένοι)), χrπιί. κουσίωc: μαί'] μέ τούc: άπατεωναc:, σοφιί:όμενοι μέ βάσιν ιi
τόν μι':γαί' ΒασίλεωJ•, ".-cερ11.ρ,έτιουrη την lσχiπ· 117ς δληDεία 0: τήν όμωνυμίαν. Διότι «οί ήσκημένοι άπό τήν διαλε,κτικήν είc:
25 εχ τωγ αι111Dέσεω1· Ί ι]ς ψευδωγύμοv γγώσεως 117 nιθω·ο.ϊ.α­ τάc: άντιλογίαc: μή καταδεχόμενοι τήν άπλότητα τηc: πνευ·
γίq τr(}γ (,:οrτ:ισμ.(1.το:ν. 1'Όι:;.ύτους γri'ρ δεϊ είναι το'Vς μ·iΊ n1·ε·υ­ μαπκηc: διδαοκολίαc:», 'Κατά τόν μέγαν Βασίλειον, «έκτρέ­
μα1ιχοι~,ς χαι τrl ;[j'["ιJ,μα-rικrl %.:j·ί,1:;ει1r κ,αι ,διδάσκΒt'}' Uξι.σfi1 1·τrι.·; πουν τήν δύναμιν τηc: άληθείαc: άπό τάc: όντιθέσειc: τηc:
έαυrο15ς. Oi', γ,}ρ διί ·;οϊiτο ).έJ.ηfJ,ει, α.i'ηούς, οτι ουχ ιi)ς tί 0- ψευδωνύμου γνώοεωc: είc: τήν ηιθανολογίαν των σοφισμά­
·1.μις τ(Ιλί.α με1r όρ(f, τώ·J! όρατι7η 1 , ~SαυτΎJJ!' δε o{J·x ό.ρt]. ηf)Υύ) τωv~,29. Πράγματι τοιοΟτοι πρέπει νά εΤναι οί μή πνευματικοί
30 χα[ ό 1}':οVς, &λλ' δ:1"ερ::'sτ ιιfι, και Τ(λλλα, ών ιlι,r δέ.aιτο nερr- καί σί ά!ΞιοΟντεc: νά κρίνουν καί νά διδάσκουν αύτοί τά
πνευματικά. Διότι βεβαiωc: δέν τούc: διαφεύγει δτι ό νοΟc:
δέν είναι δnωc: ή δρασιc:, ή όποiα τά μέν όλλα των όρα­
27. ϊ ω. Σι ν cι, ί του, i<λίμα!Ξ 26, PG 83. 1020 Α. Βλ. ιωί σχό· τι't>ν βλέπει, δέν βλέ-πει δμωc: έαυτήν· άλλ' αυτοc: ένερ­
λιον 1040 D. γεϊ μέν καί κατά τά αλλα δσον χρειάΖεται περισκοπων
28. 'ΕνταίJθα εiσάγεται καi έni τοίJ νοΟ διcιιφισιι:: ούσίαι:: καί έν·
εργείαι::.
29. 'Ομ1λiα 12. είι:: Π αροιμ, 7, PG 31,401 Α.
9

,,,,,,,,,,,,.11Ιιι
,,Ι~id!B
 IΙ!,
il
1',1

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ

11
130 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ 1, 2 131

{)~Q;ιC,N', δ ιrησι κατ' ευ,θεfαν κίνησιν ωυ )'/JV Διο~,ύσιος δ κατ εύθεϊαν κίνησιν τοϋ νοϋ δπωc: λέγει ό μέγαc: Διονύ· 1111

μέγας, εlς έαυτό1· δ' ε:πιά~,εισι και ε~ 1εργ:ει καθ·' έαυτόν, διαν σ1oc:'v9, έπονέρχεται δέ 'εic: έαυτόν καί ένεργεϊ καθ' έαυ­ !Ι,
31
έαυΙΟ)' δ. γους όρ{j: TOVTO δ' αυθ'ις κυκλική~, ,εlναι κlνησι.ν δ τόν, δταν βλέπrι έαuτόv • τοϋτο δέ πάλιν λέγει ό Διονύ·
αiπός αυιοf;: φησι,1>. Αυτη δ' Ύ) του· νου εσΗJJ i-;vέ,ργεια κρείτ- σιοc: κuκλικήν κίνησιν τοϋ νοϋ. Αύτή δέ είναι ή άνωτέρα
5 τωι,· και lδιαιτάτη, δι' ης και ύπi,;ρ, έαvτόv γιγόμει 1 ος εσθ' ()- καί iδιαιτέρα ένέργεια τοϋ vοϋ, διά τηc: όnoiac: ένίοτε
τε τφ Θειp ουγγί,'εται. (<Νους γά~ι>, φησί, <ψι7 σκεδω·ι·ύμε­ συναvτξi τόν Θεόν ύnερβαiνων έαυτόν. «Διότι ό νοϋc:, λέ­
γος επί τά έξω)) (δρif.ς Ο'Η εξεισι.; .έξιώ~, OVJJ, επανόδου δ1ει­ γει, ό μι'J διασκορπιlόμενοc: ,πρόc: τά ε!Ξω» (βλέπειc: δτι
ται· δtό ψησι,ι,) Ηt::rοάJΙ!εισι 7lif2'0ς έα:υτόν, δt' έαVΙΟV; δε 7l!J(Jς έ!Ξέρχετα1; έ!Ξερχόμενοc: λοιπόν, χρειάΖεται έnάνοδοv· διά
10,' ΘειΊι')) ώς δι' ιιπλω•'ΟU'ς rlι.01α{ία[ι,ει τfjς ιίδοv. Τι)ι· τοιαύ- τοϋτο λέγει) «έπιστρέφε1 nρόc: έαυτόν, δι' έαυτοϋ δέ πρόc:
10 Ι1))' )'(XQ Κίνηοιν TOV YOV Κα't δ IWY ,JJOΞQWV α;πλανης επόπτης τόν Θεόν» 32 άναβαίνει ώσάν δι' άπλανεύτου δρόμου. Ή
εκείyος Διαι,ύσιος αδύνατον είJΙΙαί φησι nλάνυ τtΨι περιπεσιείγ, τοιαύτη δt κίνησ1c: τοϋ νοϋ λέγει καi ό άπλάνευτοc: έκεϊ­
(:. Ταύτη,ς οvν απάγειν δ τijς πλάι·ης ,ι,ατιί!! επιθvψων vοc: έπόnτηc: των voεpGJV Διονύσιος δτι είναι άδύνατοv
νά περιπέcn είc: nλάνην' •
13
η ' ' ' - ., ·- \ ,. .,
αει τον α·ι·,υρωποι, και προς τηγ χωροο-σαν αυτοv τας 7lΜJ.-
"1 ' ' .,,.

Υας ϊ.ι;ιεtΙ',. ουδέnω Και τήμερον, ΟΟα γε ήμεις ισμε~,, εl,ρε 6. Άπό αύτήν λοιπόν τr)V όδόν έπιθυμών ηάντοτε ό
15 GV)'ε!!i'OJ! διcί χρηστολογfας αγωι,ιζ6με-ι•(j}} εφελκύσασθαι nψ)ς πατήρ τι1c: nλάνηc: νά άnαγάγπ τόν ανθρωπον καi νά τόν
ταύτηι·. Νυγ δ' ώς 8(ΗΚ8)' ε?iρε τούς συλ}.αμοαι,ομέι·ους, ει.,:::ρ, όδηγήσ~Ί πρόc: τήν όδόν ή όηοiα χωρεί τάc: πλάναc: του,
rlις αVιr)ι: είn 1 ες, εισιγ οί και J.δγους ου111ι-~έασιγ i:1 1 ά;ιονr.--1.ς
1
ποτέ εωc: σήμερα, καθ' δσον ήμεϊc: γνωρίlομεν, ευρε συνερ·
;;τρός ταvτα χ,αί τ01Ύς nολλούς πεί1Jειι, εγχειροι;,σιι· crις κάι:λι­ γόν άγωνιΖ:όμεvον νά προσελκύσtΊ nρόc: αύτήν διά χρηστο­
οι· εξω καrέχειι, του σώματος ;ι,ροσευχόμει,σν 101· J'ιJvι, και λογiαc:. Τώρα δμωc:. δπωc: φαίνεται, ευρε τούc: συλλαμ­
20 αυωυς τοι'ις 1011 ύ:ιεr1αναοεοηκό:α καi ήούχιοy αο.,αί,Όμένι;υ; βανομένουc:, έάν βε,βαίωc:, δπωc: :::"ί,nεc: σύ ό 'ίδιοc:, ύπάρ­

,6ίο1 1 , :,uηδ' ϊκείι·ο αlδ'εσθ·έντες δπερ Ίωά~•ι,ης, ιί 117ν πρός χουν άνθρωποι oi όποϊοι συντάσσουν καί πραγματεiαc:, αί
ουρcπόι, φέρουσαι 1 κλ{ιι.ακα διά λόγωιr τεκιη~,ά;ιιει,ος 17μϊ 1,, όποϊαι παρασύρουν πρόc: αύτά καί έπιχειροϋν νά πείθουν
άριοι ι.κcvς καί αποφαι•τι.κώ; εξείπε,- c[ις «ήσ1•χαστή.ς έσΤtJ' ιί τούc: πολλούc: 31 δτι είναι καλύτερον νά ιφατοϋν ε!Ξω τοϋ

το ϊωdιματω• εγ σc!ηιαιι περιορί(έιν σπεύδωιηι, φ σ~!νωδfj. καi σώματος τόv προσευχόμενον νοϋν καί αύτοί oi όnοϊοι

25 οί ΠJ'ευματικοι :ιατέρες ι}μιvν εδίδαξαι· /;μας. Εικότως· sl άσnόΖ:ονται τόν ύψηλότερον καί ήσυχαστικόν βίον. Καί
δέν σέβονται οϋτε έκεϊνο τό όηοϊοv διετύnωσεν όριστικως
γίf.ρ ,ιο} έγδοJ' 1nU σcbμαιQς- περι.ορ[οειε, πct"Jς άν έαυτψ ποι1}­
ιωi άποφαντικώc: ό Ίωάννηc:, ο onoίoc: μαc: κατεσκεύασε
σειε το~, τό ηcvμα t'JΥημμέγοιr ;cαί cfJς εlδ,ος φvσικr'J'J' διι:ί nάση;
δια λόγων τιiν npόc: ούρανόν φέρουσαν Κλίμακα, δτι «ή­
χωρ,οv~rτα n"jς ,ιιεμορφωμέ1 1 ης ί5λης, ης 10 εξω και διωριο,μf.-
συχαστήc: είναι ό σnείιδων νά nεριορiΖπ τό άσώματον είc:

Περί θείων όνομάτων 4, 9, PG 3, 705 ΑΒ.

30. τό σϋJμα»~5, σuμφώνωc: nρόc: τόv όnοϊον μαc: έδίδαΕαν ιωί
Δ ι α δ ό χ ο υ, Κεφάλαια 40' «ό νοϋc:, δταν αρ/Ξηται πυκνωc:
31. σi πνευματικοί πατέρεc: r1μών. Εύλόγωc:· διότι αν δεν τόν
ίιnό τοϋ θείου φωτόc: ένεργείσθαι, διαφανήc: τιc: δλοc: γίγνεται, ώστε
τό έαυτοϋ φωc: αυτόν nλουσίωc: όρδν».
περιορίσπ μέσα εic: τό σώμα, nίϊJc: θά ήδύνατο νά εχπ μέσα
3·2. Β α σι λείου, Έnιατολή 2 nρόc: Γρηγόριον Θεολόγον, 2, PG του αύτόν ό όnοϊοc: φορεϊ τό σωμα καί ώc: φυσικόν είδος
32, 228 Α.
προχωρεί δι' δληc: τηc: μορφοποιημένηc: ϋληc:, τηc: όποίαc:
33. Περί θείων όνομάτων, ενθ' άνωτ.
34. Ώc: nαρετήρησεν ό έρωτων· πρόκειται δέ περί τοϋ Βαρλαάμ τό έ(ωτερικόν καί tεχωρισμένον δέν θά έnεδέχετο ού·
καί των όμοφρόνων του. Βλ. έρώτησιν δευτέραν.
35. Βλ Κλίμακα 27, PG 88, 1097 Β.

,1ii.JIIIIII

132 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
νον οvκ (Χ)J εnιδείξαιω ουσίαν νου, μέχρις αν εκείνη ζcfJ:ι,
ζω17ς •είδος κατ,άλληλον τfi σvναφείg σπώσα;
7. Βλέπει.ς,. αδελφέ, nως ου πνευματικώς μό~,ον αλλά και
αγθ~ρωπίνως εξετά.ζαvσιJ', ε'ίσω 10v σώματος πέμπει~, ij κατi-
5 χεt11 ·τον }'Οίιγ αν 1 απέφηψ1ει 1 αναγκαιότατον τούς προrιρ,ηιμένομς
έαυrϊόν ιός ωληι'Ιϊος γενέσθαι ·καί κατά τον ~σω αγθρωnον'
φερωνύμως μοναχούς; Το δ' είς έαvτους μάλιστα τούς είσα­
γομέι,uυς υλέπειν εlσηγείσθαι. και διά τijς αναnν,οijς ε'ίσω
πέμπειν 101' οlκείον YO'VY ουκ άπό τρόπου. Τον Ίάρ rήnro
1 ο {J'εωρη,τικ(Ίιι έ·αυτοv μηχαναίς ·τ ισι προς έαυτόι· εnισυ1•άγειν
νουν οiικ &ποτρέψειέ τις εδ φρονών. Έπει οvν ταίς i'iρτι :τ.ρός
1011 άγιΖη,α τούτον αποδυσαμένυις και οvναγόμενος ουν'εχως
αnο;~ηδ{!, δsί δέ και συJJεχιΖις συ1 τσι•ς αvθις ταv110Ψ εnανάγειν,
λαν·θάιιει δ' αγυμ1 1 άσ.τους ,οντιις δυσθεωρητότατος και εvκ,ιη-
15 τ6τc.ιος uπάι,τω1r ()JJ', διά τουrο τ'fί πυκνά διαχεομένn καί επα-
1,αγομέvη εισnνοfj προσέχει.~, εlσιγ Qt nαραινΙΥUΟι και επέ­
χει,ιι, τι μικρόι•, ιός κ·ακείJ'ΟΥ (ΠΨεπ[οχοιεν ,1ηρουιt1ες εν α·υτlJ,
μέχρις αν σί,11 Θεφ ε.πί τό κρrίηον· προϊόι,r,ες, αnρόσιτον ;rρός
Τα περί αυ,τον και αμιγij 101' οικείUΥ 110V)' ΠΟ11)ΟαΨΙ'ες δυνη-
20 θωσιΨ ακριοως ε1ς ((ένοειδη συνέλιξtJJ)) συναγαγεί1'. Του:ο
δ' 'ίδοι τις α,ν καί αυτομάτως έπόμεvο~· ,τfi ::r.ροσοχιι του γοi?
'Ηρέμα γάρ, ε•'ίσεωί ιε και εξεωι τουτί τό Πνευ•μα καnί πά­
σης cναγωνίοv οκ,έψεως' ,μάλιστα δέ επι των ήσι;χαζόνrωJJ
σώ,ιωτι και διανο[q. Π νευμ,ατικϊός γαρ ο15τοι σα6οατ [ζοιιτες!
25 και άπό πάvτων τCΊ·ν οικείων εργων καταπαύοντες, ώς εφι­
κπό~·, πα)t μεν ~ό μεταυατικόν κα.ι διεξοδικοv και πεπο,ιχιλιιϊ­
νον περι ·τάς γγώσεις τωγ ψv 1χικών δvν&μεων περιαιρουσ,.1,
ε'ργον και τάς αlσθητικάς πάσας (J.1!1tλήψεις καί. πασω• άπλώς
σώματος ,ενέργει'αΥ, ητις εψ' 1Jμϊν, η δ' ΟVΚ εφ' ήμι,ν' τελέως.,
30 ωσπερ κ,αί τό άγαπvείJ', εφ' Ο:σον εφ' ήμίν.
36. Συμεών, Μέθοδοι:: τηι:: ίεραι:: nροσευχηι::, Hausherr, Orient.
Chr. 9, 2, 1927, σ. 164.
37. li'. ι ον υ σ ί ο υ Ά ρ ε ο n α γ ί τ ο υ (ψευδ.), Περί θεi·
ώV όνομάτων 4, 9, PG 3, 705 Α.
38. Oi δροι έφ' ήμίν καί ούκ έφ' ημιν, άναφερόμενοι είι:: τάι::
προαιρετικάι:: καί τάι:: ύnοχρεωτικάι:: ένεργείαι:: των άνθρώnων, είναι
στωίκοί. Ό Παλαμαι:: ένταϋθα τονίί':ει τόσον πολύ τόν nεριορισμόν
δλων των άνογκών, ώστε άnαιτεί ελεγχον καί έnί ένεργειών έκ των
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2 133
σίαν νοϋ, δσον καιρόν έκείνη ή ούσία Zfi, λαμβάνουσα
είδοc. Ζ:ωηc. κατάλληλον nρόc. τήν συνάφειάν τηc.;
7. Βλέnειc., άδελφέ, nωc. άηεδείχθη άναγκαιότατον
είc. τούc. μοναχούς οί όποϊοι προετίμησαν νά γίνουν κύ·
ριοι έαuτιον καί συμφώνως npόc. τόν έσωτερικόν των δν­
θρωπον, έf.ετάιοντεc. τά πράγματα δχι μόνον πνεuματικωc.
άλλά 'Ιωi άνθρωπiνωc., νά στέλλουν fι νά κατέχουν έντόc.
τοϋ σώματος τόν νοϋν; Τό νά διδάσκωνται οί άρχάριοι
11
1
νά βλέπουν κuρίωc. εic. έαυτούc. ιωί νά είσάγοuν τόν νοϋν
των διά τηc. άναnνοηc. μέσα των δέν είναι δτοnον •
36
Διότι δέν θά ητο όρθόν παc. σώφρων νά άποτρέψ\1 τόν μή
θεωρηηκόν άκόμη νά σuγκεντρώσn είc. έαuτόν τόν νοϋv.
'Από τούc. προσφάτωc. λοιπόν άποδuθένταc. εic. τόν άγωνα
τοϋτον ό νοϋc. ιωί δταν συνάγεται άκόμη σuνεχωc. πηδςi,
πρέπει δέ νά τόν έnαvαφέροuν πάλιν συνεχωc., έφ' όσον
δέ ε"ίναι άγύμvαστοι τούc. Εεφεύγει ώc. δυσθεωρητότεροc.
,ωi εύκινητότεροc. άπό δλα. Διά τοϋτο μερικοί τούc. προ­
τρέπουν νά προσέχουν καi κρατοϋν όλίγον τήν συχνά έκ­
χεομένην καί έπαναφερομένην είσnνοήν, ώστε νά ,κατορ­
θώνουν νά συγκρατοϋν καί έκεϊνον μέ αύτήν, εωc. ότου
σύν Θεψ προκόπτοντεc. nρόc. τό καλύτερον καί καθιστων­
τεc. τόν vοϋν των δρρεuστοv npόc. τό γύρω του ,κ,αί άμιγη,
δuvηθοϋν •μέ άκρίβειαν νά τόν συναγάγουν είc. «ένοειδfί
σuνέλιΕιν» 317 • Δύναται νά 'ίδn 'κανείς τοϋτο νά 6κολοuθfi καί
αύτομάτωc. τήν προσοχήν τοϋ νοϋ. Διότι τό πνεϋμα τοϋτο
είσέρχεται καί έΕέρχεται ήρέμωc., καί είc. πδσαν άγωνι­
στικήν προσnάθε,αν, μάλιοτα δέ έπί των ήσυχαστων σω­
ματικωc. καί διανοητικωc.. ΣαββατίΖ:οντεc. αύτοί πνεuματι­
κωc. καi ηαύοντεc. άπό δλα τά εργα των, όσον είναι δυνα­
τόν, άφαιροϋν παν εργον των ψυχικών δυνάμεων μεταβατι­
κόν, έΕωτερικόν καi πολuποίκιλον γύρω άπό τάc. γνώσεις καί
όλαc. τάc. αίσθητικάc. άντιλήψειc. καί γενικωc. πδσαν ένέρ­
γειαν τοϋ σώματοc., τό όnοίον είναι είc. τήν δύναμίν μαc.,
έάν δέ δέν είναι έντελωc., δπωc. καί ή άναπνοή, όσον είναι
εic. τήν δύναμίν μαc. •
38
ούκ έφ' ήμίν, ώι:: είναι ή άναπνοή.
134 VV\l'v'VVU λΟ.L λOldOJHdJ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2 135 Ί
1111111

8. Τα·ϋτα δέ nάηα ωίς προκό1ρ,ααι κα·Ο' ήσvχίαν αnόJJως 8. 'Όλα δέ αύτά άκολουΘοϋν τούς nροχωρημένουι: :1

και απεριμερίμηος εnεται· ηj γr}ρ, τελέα πριΊς έαυι17ι' εlσόδφ είc: τήν ήσυχίαν άκόnωι: καί άφροντίστωι:· διότι δλα αύτά
τίjς ψvχijς αi'ι·ιό,ματα ΤαVlι πάι~τα έnιγίν,εσθαι ανάγκη. Τοίς κατ' άνάγκην άκολοuθοΟν αύτομάτωι: τήν τελείαν ε'ίσο­
δ' (Χρχσμέ~•οις S)J οΔδέν Ηι>ν εlρημ{;;ωv Υδοις αν άμσγητί nε- δον της ψυχηc: είc: έαuτήν. Είι: τούς άρχαρίουc: δέ δέν
5 ριγιJ·{.ιιεγω,. Ώς ού.J. 1 τfί άγά:η7 ε.πεται τό ύπομένειν (ω7 γαρ ι1- θά ϊδηc: οϋτε εν άπό τά λεχθέντα νά έnέρχεται άκ6nωc:.
ι1άπη πάντ.α ατέγειη, ήμε'ίς δέ διδασκόμει'fα κατορθουγ υίrr τi711 .. Οπωι: λοιπόν τήν άγάπην άκολουθεί ή ύnομονή ( «·διότι ή
1.5:ιομο111),,r,. ύι:}ς δ? αVτ,?jς -:;τρδς ι1/ν &γάπη1: φθ-άσι,Jμ,εν), αϋτ(,)
19
άγάnη τά στέργει δλα»: , ήμεϊc: δέ διδασκόμεθα νά έnιτυγ­
κάπί τούτων εχει. Καί τi δει πλrε[ω περί τού1ω1• λέγει~,; Π άι'­ χάνωμεν όnωσδήποτε τήν ύnομονήν, διά νά φΘάσωμεν δι'
τες ),'(t.Q' (J/ llΕ:llεtραμέι'Οt :•ελϊίΊσι ΙΟVς εξ απει:ρίας UYT /)/OU0- αύτηc: nρόc: τήν άγάnην), οϋτω συμβαίνει καί έδω. Τί
10 θπΟU)'Ιας· Τύ)J! γαρ ωωύωιν O'V λόγος &λλα πόνος και ,7 δω χρειάϊεται νά εϊπω περισσότερα περί τούτων; Διότι δλοι
:-τόJ"ωJΙ :τε'ίρα διrδ&σκαλ,ος, α{•π) τε καρnουμέι•η τό avμφt:i!O'' οί εμnειροι καταγελοϋν τούc: μέ άnειρίαν άντινομοθετοΟν­
καί rώι, φιJ.οι>είκων τε καί. φιλει,δε[κ,ωι 1 .ω1Ίς ακάρnους α-• ται:· αύτων των τελευταίων διδάσκαλοι: δέν είναι ό λόγοι:
::τοσrρ·εφομέJ·η. :iE·nεl ,5(~ κ-rzi, ;,~αθ άπερ τις τϊUν μεγάλων πs~ί
1 άλλ' ό κόποι: καί ή διά των κόπων έμnειρία, καρπουμένη
-ιαvτα λέγει, τσίς liξω σχήμασι ]1,έφυκεν ό εσω α,ι,,1?·ρωπος συνε:- αύτή ή ίδία τό συμφέρον καί ,άnοστρεφομένη -roύc: λόγους
15 !;σιιοιοvσΠω μετά 1r}J' nα.ράvασιJJ, πώς 01)Κ αι· ΟVJ'Ιελέσειέ τι των φιλονείκων καί έπιδεικτικων. 'Επειδή δέ, δπωc: λέγει
κάnοιοc: άnό τούc: μεγάλους είc: τά τοιαϋτα , ό έσωΤΙερι­
40
_ιιt.(γα τ(ό σπει1δοvτι σv,στρέφειγ HJJ' ι,ouJJ είς έαυτό,•, rhς μίι
ΊJ)Υ κατ' ευι'fεtα)! αί.ί.α ΊΙ)V Y.VΚλtΚl)J' και αnλαι•ί7 ΚΙ,JJείσθαι κί­ κόc: δνθρωποc:, μετά τήν παράβασιν συνηθίΖ:ει νά έςομοιώ­
)'ψfl)', τϊp μιί 10JJ οφθπλμόι, ώδε κ&κ:εϊσε περιάγειι·, αλλ' οίοι, νεται μέ τά έςωτερικά σχήματα, τότε τό νά μή περιφέρn
έρsίσιιω ί .τιJJι τοiί·τοι· nροΟΙεgεiδειγ τιμ οlκείφ α 0 17θ·ει i} HJ έδω καi έκεί τόν όφθαλμόν, άλλά νά στηρiΖ:n τοΟτον είc:
τό στηθοc: η τόv όμφαλόν του ώc: είc: στήριγμαt
1

20 δμφcιλr._v; Π ρι'ις )'Γl[! τrρ εiς χύκλοJJ ωσnερ εξωΠει,, εφ' οσοι,
έφικτ·όι,, συι·,ελίηειJ' !'cωτόι,, ;ταραπλησiως ηj σn~,υδα?:ομsηι
εγ (J1JTζV τrru )!01) κιγήσει καί τηγ δι' δψεως εξω χεομέι·η~·
ιΜιιαμι1; .ωvi γοv της χαρδίας ε'ίσοι nέμψει διcί του τοιούωυ
. σχ;jμω,ος του σdιματος. El δε καί ή του 1'οητοv iJη.ρός δύνα,-
nωι: δέν
θά συνέβαλλε nολύ είc: τόν σnεύδοντα νά ουστρέψη τόν
νουν είc: έαυτόν, ωστε νά μή κινηται κατά τι']ν ιεύθεϊαν
άλλά ~ατά τήν κu,κλικήν καί άnλανη κίνησ1ν ; Διότι μαΖ:i
12
μέ τήν συνέλιςιv έαυτοΟ είc: κύκλοv άπό έςω, κατά τό

25 _ως ε:τ' δμφαλου γασr·ρ6ς' u)ς ων ·ι·όμ(Υ() 11jς άμαρτ [ας εκ:;ϊ
δυνατόν, nαρομοίωc: πρόc: τήν έnιχειρουμένην έν έαυτφ

τό κρά.τος εχο~·ω:; και νομι7ν αυτ(iJ διδό~ιτος, διατί μι) τιΊι·

κίνησιν τοϋ νοΟ, διά τοΟ τοιούτου σχήματος τοϋ vou θά
αντιαΙραπευόμεJJΟ)/ εκ:είJJφ ίΟV J'OV νόμσν, αΔωv δι' ,εΔχης
στεiλr. μέσα καί τήν διά τοϋ βλέμματος έκχεσμένην δύνα·
~!
μιν τοϋ νοϋ τηc: ιωρδίαc:. Έάν δέ καί ή δύναμις τοΟ νοητοΟ
1:

cδπλισμ6·,ον ,§nιcιτήαομει 1 , ώ:; ?),ν μ17 'ΤΟ διrι του λουτροv 1'J];'
::α).ι.γγε;,εσfας :ιJΙευμα nονηρόν απελαθ{ι,, μεθ' ετέρων έπrrr,
θηρίου είναι είc: τόν όμφαλόν τηc: γαστρός, καΘ' όσον ό ,:iiil:

νόμοι: τηc: άμαρτίαc: έκεϊ εχει τό κράτοc: καί τοu δίιδει μέ­ :i!I

ροc:. διατί νά μή τοποθετήσωμεν είc: αύτό τό μέρος τόν

%1
39. Α' Κορ. 13,7.
40. Βλ. Μακαρίου, Όμιλίαν 16, 7, PG 34, 617D. Ίω. Σι­
άντιστρατευόμενον είc: έκεϊνον νόμον τοϋ νοϋ
43

ναίτου, Κλίμακα 28, PG 88, 1133Β" 25, PG 88, 1000D-1001 Α.

ώnλισμέ­
41. Βλ. Δ ι ον υ σ ίου Άρε ο πα γ i1 -ιJ ου (ψευδ.):., Περί νον διά προσευχ1ϊc:, ώστε τό άnομακρυνθέν διά τοϋ λουτροϋ
θείων όνομάτων 4, 8, PG 3, 704 D.
42. Βλ. Σ υ με ώ ν, Μέθοδον της ίερδ<: προσευχης, Hausherr 164. ηϊc: nαλιγγενεσίαc: nονηρόν nνεΟμαΗ νά μή έnιστρέψη μα-
Παρομοίως περιγράφει ό Παλαμας τήν μέθοδον έν Ο· πρό<: Βαρ· 2:i μέ {iλλα έπτά πονηρότερα πνεύματα καί έγκατασταΘη
λαάμ 50.
43. Ρ ω μ. 7, 23. 44. Τ ί τ. 3, 5.
136 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2 137

πονηροτέρων Π}1ευψώτω1, επισψέψαν, αυθ·ις εγκατοικωθ'if και πάλιν, όπότ,ε τά εσχατα θά γίνουν χειρότερα των πρώ­
γέι,ηται rά έσχατα χείρ·σνα των πρώτων; των'";
9. <cΠρ6σεχε σεα:υτι;J)>), φησί~, ό Μωϋσi'jς· παντί δηλον6τι, 9. «Πρόσεχε έσuτόν», λέγει ό Μωυσηc:••· είc: δλα δη­
()lJ τι1,ί μεν I(ilV' σωιι, τινι δ' οϋ. Δια ·τίνος; Τού 1'0V πάντως. λαδή, δχι είc: κάποιον μέν των ίδικων σου ναί, είc: αλλο δέ
s Ουδενί yάρ αλλφ δυνατόν προσέχειν έαv·τφ π,αντί. Ταύτηιr δχι. Διά ποίου μέσου; "Οπωσδήποτε διά τοϋ νοϋ. Διότι
ΟVν ΞΠίΟΙ1)00Jf Και 'l.j!Vχfί Και σώματι 71]ν' ψυλαΚΙ]ν" δι' αυτ-ης μέ τίποτε δλλο δέν είναι δυνατόν νά προσέχr~ 1 κανείc: είc:
γιlρ και σωματ lΚWJ' καί ψvχικωJJ πονηρων παθ·ημάτων &π:αλ­ έαυτόν. Αύτήν λοιπόν τήν φυλακήν ώρισε εic: τήν ψυχήν
λαγψη7 ρq.δίως ..Σεαυωv· τοίγυν πρ6σrηιθι, σεα,υτφ επίστη,θι, καi τό σώμα· διότι δι' αύτηc: θά άπσλλαγηc: εύκόλωc: ά'Πό
σεαι•rόι, έπίσκεψαι, μάλλον δέ προ•tσΦαισο καί επισκέπτου και τά σωματικά καί ψυχι·κC1 πονηρά παθήματα. Προστάτευσε
1 Ο ί;ταζε· και γαρ οϋτω την σάρκα αφηνιά'ζοvσανι ύποτάξεις ,r(δ λοιπόν σεαυτόν, πρόσε!Ξε σεαuτόν, έπόπτευσε σεαυτόν,
π~,εύμωτι και «ρ-~"jμα κρυπτόν έι, rf7 καρ~ίq. σου ου μήπ,ο τε μαλλον δέ προστάτυε, έnόπτευε, έΕέταΖ:ε· διότι οϋτω θά
γένηrαι)). «' Εr}ι, π1 1 εv;uα του έξουσιάζοντ.ος)), Hv11 nονηραιν ύnoτάEric: είc: τό πνεϋμα τήν σάρκα καί «ποτέ δέν Θά φθά­
δηλοι 1 ότι καl πνευμάτων και παθη,μάτων, «&ι,α6ι7 επί σέη, φη­ σn ,κρυπτή σκέψις είc: τήν καρδiαν σου»• 1 . «'Εάν άναβη
fJtV ό 'Εκκλησιαστής, «τόποι, σου μή αφfiς)), τουτέσ,τι, μ17 ψιJ- είc: τόv νουν σου ηνεϋμα τοϋ έ!Ξουσιαστοϋ», των πονηρών

1:; χfjς μέρος, _ιιιί μέλος σώματος αν·ε.τίσ:κοπον fάσυς. Οvτω γc'ιρ δηλαδή πνευμάτων κοi παθημάτων, λέγει ό Έκκλησιαστι­
κήc:, «μή άφ11σr1c: τόν τόπον σου» , δηλαδή μή ,όφήσr~c:
48
και τcίJι• κά,τωθ·ει, επηρεαζόνrωJΙ ;rιιrsv,μάτων ανώτερος διαγε­
~<ιίσυ και «τφ ετάζογ7ι καρδίας καί 11 εφρούς)), ώς αυτός rαiί- άφύλακτον μέροc: ψυχηc: η μέλοc: σώμΟίrοc:. Οϋτω •πράγμα­
1(!. προετάσας, άνεξετάστως παραστήσ17 μετr'ι. 71,αρρησίας. <<Ει τι καί των κάτωθεν έπηρεαΖ:όντων πνευμάτων θά yίvnc:
γάρ !':αυτούς έχρ,[,,ομε,γ., ουκ αιr έκρινόμεθcω. π αυλός εσιι1' άνώτεροc: καi «ένιίJπισν τοϋ έρευνωντοc: καρδίας καί νε­

20 ό λέγωι,. Καί 10 τον Δαυί,δ ::ταθc;Jν μακάριον εκείνα πάθος, φρούc:»~9 θά έμφαν1σθηc: άνε!Ξετάστωc: μέ παρρησίαν, ά­

καί αυτός nρός τόι, Θεόν έρείς οτι «σκότος ου σκοr ι.σι9·17σεται
(lπό σceiί και νi,ξ (i.ις ήμέρ·α φωτ ισθιίσεταf μοι οτι σύ έκ,τήσω
τούς Jfεφρούς μου)). Ου τό τ17ς ε,ιοjς, φησί, ψυχής μόνον εnι-
11·ι,μητικο11 ολον σόι: είργάσω, αλλά καί: ε'ί τι εν τφ σώ,ματι
25 τα{,της της επιθ·υμίας ζώπυροι, προς 1f]JJ έμn.οιοvσα~, επισ,τρέ­
φοϋ προείΞήτασεc: σύ ό ϊδiΟC: ταϋτο. «Διότι, έάν έκρίνομεν
έαυτούc:, δέν Θά έκρινόμεθα»"°, λέγει ό Παϋλοc:. Kai άφοΟ
nάθric: τό μακάριον έκείνο nάθοc: τοϋ Δαβίδ, θά εϊnnc: καi
σύ πρόc: τόν Θεόν δτι «τό σκότος δέν θά σκοτισθη έκ μέ­
ρους σου ·καi ή νύκ-rα θά μοϋ φωτισθri ώc: ήμέρα, διότι σύ

ψαι', δι' αv117ς nρός σέ ανέnτη καί σοίί έξήριητω και σοί κολ­ άπέκτησεc: τούc: νεφρούς μου»:;ι. Δέν κατέστησεc:. λέγει,

λαΙαι. Ώς γάρ τοις ,των αlσιJητω~ι και φθαρτcvν 17δονωιι (ΧJΙί?­ ίδικόν σου μόνον τό σύνολον τοϋ έnιθυμητικοϋ τηc: ψυχηc:,
άλλά 1 καί αν εμεινεν είc: τό σώμα κάποιο_c: σπινθήρ άnό
χομέ·ι<Οις ,10 τ~jς ψυχής c:τιθυμουγ αλο~ι κενοίίται πρδς η)~'
σά:ρ·χα και δια του·το δλοι σ&ρκες γίνοιtται καί τό Π1,εiίιια' τήν έnιθυμίαν αϊιτήν, έπιστρέφων πρόc: τήν διεγείρουοαν
ψυχήν ·nετξι δι' αύτηc: nρός σέ, κρεμδται εic: σέ καί κολ­
45. Λ ου κ δ 11, 26. λδται είc: σέ. Πράγματι δnωc: τιϊ:Jν έπιδιδομένων είc: τάc:
46. Δευτ. 15,9.
47. Αύτόθι. αίσθητάc: καi ψθαρτάc: ιiδονάc: τό έn1θυμητικόν τηc: ψυχηc:
48. Έ κκλ. 10, 4. κενώνεται όλόκληρον πρόc: τήν σάρκα καi διά τοϋτο γί­
49. Ψολμ. 7, 10. Άποκ. 2, 23.
νονται όλόκληροι σάρκεc:" ·καί κατά τό γεγραμμένον δέν
2
50. Α" Κορ. 11, 31.
51. Ψ ο λ μ. 138, 12 ές.
52. Βλ. Νι κ. Στηθάτου, Περί ψυχης 34· 40, Χρήστου
σ. 104· 107.
138 VVIIVVVU λΟl λOldOJHdJ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2 139

111;
rov Θεοv κσ.τϊt τό γε;ιραμμένσν σvκ ει 1 ι κσ.τσ.μέ~'ειγ ει, σ.ϊηοίς, είναι δυνατόν νά διαμένη είc: αύτούc: τό nνεΟμα τοϋ ΘεοΟ"'\ 1'

οVτιι) τιοίς δ.νυψ(6οασι τr),, JιoV,1· nρUς τΟ,r Θ.ε&ι, >tnl τοΕJ θε[uυ οϋτω των άνυψωσάντων τόν νουν :npόc: τόν Θεόν καί έ­ 1!

11:
πόΠGυ 11])' ψvχ1J)' εξηψημένοις, και Ύ) οrΊ.ρξ μετασκεvσ.ζομέι,η Εαρτώντων τήν ψυχήν άnό τόν θείον πόθον καi ή σάρΙΞ
0V'J'U.1'tJψOV;αί 1ε και ΟVΙ'UΉΟJ,1σ.ύει ,της θε[ας κοο•ωι-ίας ΚΓΙ/ μεταnσιουμένη συνανυψώνεται καi συναnολαύει τηc: θείαc:
5 κτι7μα καί αvτι7 γ~)·ειαι καί Qικημ,α Θεου, μηκέ,1' ει·οικουροv­ κο;νωνίac:· γίνεται καi αύτή κτημα καί οϊκημα Θεοϋ, μή έ­
σαν έχουσα ί!JΨ πρό·ς Θεό;: εχθ,ραν, μηδε καΗ1 του ΠJ'εύματο:; χουσα πλέον ενοικον τήν πρόc: τόν Θεόν εχθραν ιωί μή
1:πιθvμουσα. έπιθuμοϋσαν κατά τοϋ nνεύματοc:.
10. Τfς δε %οι, ι.ί μαλι.οι• επιτήδειcς τόπος 1ψ κά,1ωθε1• 10. Ποϊοc: δέ είναι ό καταλληλότεροc: τόnοc: διά τό
εφ' ήμδ.ς α~•ιόJΙΙι πι·ειίματι σαρκός και J'OV; Οv'χ ιί σάρ!Ξ' 1:)• κάτωθεν άνερχόμενον πρόc: ήμδc: nνεΟμα άnό τήν σάρκα
10 1ί καi. ό α;ιόσ1ολός φησι μηδέ·)! αγαθό1 1 ΠQ(! 10V εγκα1οικισΠιϊ­ καi τόν νοϋν; Δέv εΤναι ή σάρΕ, εic: τήν όποίαν κατά τά
ΥΓl[ U))' ι•όμοιι 1iJς ζωης οlκειι'; Ταύτην ·OVΚOV)' και μαλ?οι· λεγόμενα του άποστόλου πρiν ένοικισθri ό νόμοc: τηc: Ζωηc:
δέν κατοικεί κανέν άγαθόν;; ; Αύτήν λοιπόν κυρiωc: δέν
1
δεi μηΜ:πο1' iΊ.φε'iσθ'αι προσοχΓ]ς. Πϊδς γr'ιρ ι'lν ήμ(7ιν ε'!η,
πϊiΊς δ' αι· μiι αφCιμει; ταύπη,ι 1 , πώς δ' α.ν αποκρουσαlμεθα r~ι· πρέπει νά άφήνωμεν άφύλακτον. Πωc: θά ητο ίδική μαc:,
nρός O.VTJ))' (t)ΛΟδΟJ' του ΠΟJ"ψ]ΟV', και μάλωθ' αί μήπω ;υευ- πωc: δέν θά τήv άφήσωμεν, πωc: θά άποκρούσωμεν τήν

15 ,ιια;ικ(7ις εlδότες α1;τεπιέναι τοίς nι•ευματι;,,οις της nω•ηρ[α:;, nρόc: αύτιiν όνοδον τοϋ ποvηροϋ, καί μάλιστα οί μή γνω·

F.'t ,ιι1Ί και διά το1--: εξω σχ{ιισπος ήμας αύτοiις nαι.δεύσομε;, ρίιοντεc: νά άvτεπεΕέρχωvται πνευματικωc: είc: τά πνευμα­
ΤΙροσέχ,εω· έαvτο'ϊς; Καί. 1ί λf:γω 10ύς αρτι εnι6αλλομέ1,ους, rικά τιϊc: πονηρίαc:, έάν δέν άσκήσωμεν καί διά τοΟ έΕωτε­

είτε καί τii_ίν 1ελεc,ιτ{ψ,ιJ! εlσιJJ οϊ τούτφ χρηο&μF.ι•ο,ι τr.'iΊ σ;()J­ ρικοϋ σχήματοc:• 5 το::ιc: έαυτούc: μαc: νά προσέχωμεν είc:

μσ.τι κατrι 11Ίι' πρ,σσευχ+ιγ εvήκ,001 1 το θsιον l(σχοι,, ου μόι·οι· έαυτούc:; Διατί περιορiίομαι δέ εic: τούc: νεοεισερχομέ­

20 1(()V μετά Χρ,ωτόJ', αλλrλ καί 1())1' πρό 11ις αύτο·u πρ,rΊς ήμας ε.ΊΙ­ vουc:, άφοϋ ύnάρχουν καί άπό τούc: τελειοτέρουc: μερικοί

δημίας. Καί αι'ιτός γr'ιρ ό 1171• 1~εωπίαν τελειδτατος Ήλ[α:;, οί όποίοι, χρησιμοπο:ήσαντεc: τό σχημα τοϋτο κατά τήν

τι'ιι• κ,ιχιαλ171· τ,cί,ς γόνασιι' ι- uείσας και συτω ,τον

1
}'OVV εlς ε­ προσεuχήν, ευρον εύήκοοv τό θείον, δχι μόνον άπό τούc:

Γl?)Τl))Ι κr1ί 101• Θr-:ο,ι•· φιJ.,οπογc(ιτερ-οι, συι·αγαγών, 1όγ :;ω).υετιj μετά Χριστόν, άλλα καi άπό τούc: πρό τηc: έπιδημίαc: αύ­

ϊΥ.:c"i1•ον ελvσε)' αυχιιό~•. O{J,IOt δέ μοι δοκουσt)', αδελφέ, ::ιαρ" rοΟ είc: τι'1v γην. Πράγματι καi ό τελειότατοc: εic: την θεο­

25 ());' U.Κ'Ι]ΚΟ'έ'JΙαι τ,αυτα λ,έγειι:;. )'ΟΟΕίιι 11JV Τ(i))Ι ψαρ:ωαίωγ )'όσο;•, nτίαν Ήλiαc:, στηρί!Ξαc: τήv κεφαλήν εiι:: τά γόνατα καί ου­

Ι)t() χαί 1ϊι εσωι?'εν τσv nοτηρfου, δηλαδ17 Ι1))' έαυτ6Ίν καρδίω·. τω συγκεντριοσαc: φιλοnονιίπεροv τό'ι νοϋν εic: έαυτόν 'Καί
τόν Θεόν, ελυσεν έκείνηv τήν nολύχρονον !Ξηρασiαν •
56

f;πωκ'έ:-ι:τεσΠαι καί κα{)Γ!fρ,ει·ι• Ο'VΚ εθέλωσι. και ταίι; nατερικαι::;

οτο~χουιΗ,ες nα:ρ,αδόσεοι rJΠεύδονσι~• σί"1.οί προκαθΓfσθιΗ Αύτοί δέ, άδελφέ, άnό τούc: όποίουc: λέγειc: δτι ηκοuσεc:
'rαΟτα, μοϋ φαίνονται δτι πάσχουν τήν νόσον των Φαρισαί­
π.6ιιrωγ ώς κοιγοι γομσδ,ιιΜσκ:αλοι· τότε r,χ'ημα 117ς δεδικαιω-
ων, διό καi δέν θέλουν νά έηισκοπήσουν καi καθορίσουν
30 μ/,·,;,:; τελωνικ17ς ευ,χης εχεί1,ης αυτοί ,τι: απαξιοvσι και τοί,ς
τό έσυτερ1κόν τοϋ ποτηpίου"7, δηλαδή τήν καρδiαν των,

53. Γεν. 6, 4. ιωί χωρic: ν' άκολου8οϋν τάc: πατερικάc: παραδόσcιc: σπεύ­
54. Ρ ω μ. 8, 11. δουν νά λάβουν τήν πρώτην θέσιν αύτοi ώc: νέοι γομοδι­
55. Περί ώρισμένοu έ!Ξωτερικοϋ σχήματοc: κατά τήν nροσευχήν
ώμίλησε ;1ρωτοc: ό Ώ ριγέ ν η c:, Περί εύχηc: 31, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων δάσκαλοι· άnα/Ξιοϋν δέ οί Ίσιοι τό σχημα τηc: δικαιωμένηc:
1 Ο, 302 έΕ. έκεivηc: τελωνικηc: προσευχηc: καί τouc: αλλουc: προσεuχο­
56. r· Β a σ. 18, 42 κ.έ. Τό αύτό έν Β' πρόc; Βαρλαάμ 49.
57. Ματ θ. 23, 25· Λουκ α 11, 39.
μένοuc: προτρέπουν νά μή τό nλησιάιοuν. Πράγματι, δπωc:
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 1, 2 141
140

αλλους I(i)')J εvχομένων παραινοvσι. μrι προσίεσθαι. Καθ/mερ ό Κύριοc: λέγει εic: τά εύαγγέλια, «έκεϊvο~ •δέν ηθελεν οϋτε
γαρ έ~, ευιι.γγελίοις φησίν δ Κύριος, ((εκείνος ουκ ijθελ·ει, οvδέ τούc: όφθαλμούc: νά ύψώσπ είc: τόν ούρανόν»;s· αύτόν λοι­
10νς δφθαλμονς εlς 1ύν ΟV'{!αV·Ον αραι))· 10V1(JJ! διί ζηλουσιJf οί πόν μιμοϋνται οί προσηλώνοvrεc: είc: έαυτούc: τό βλέμμα
έαυτυίς f,)J τr'(:ι ε15χεσθω προσέ·χον.τες _τrιν οψιν. κατό τήν προσευχήν.
Οί δέ όνομάΖ:οντεc: τούτουc: όμφαλοψύχουc: ηλήν
59
5 11. Οί δ' ,δμφαλαψύχοvς τού·ιους δν,ομάζοντες, προς τιμ 11.
συκοφαντειν σαφϊί'ις ών καιηγορουσι (τίς γάρ ποτ'ε τούτων έπ' τηc: σαφωc: συκοφαντικηc: κατηγορίαc: (διότι noϊoc: άπό έκεί­

δμφαλο[, λcγει τ17ν ψvχήγ;) προς γοvι 1 τφ γε1 1 έσθ'αι δήλο'ι:ς νουc: λέγει ποτέ δτι ή ψυχή είναι είc: τόν όμφαλόν;),
σvχοq:αJJΙιιΥ.ως επιθεμένους, Κ'αt Μ5ρισιάς των επαι'J!Ουμένωι• nλήν τοΟ δτι προδήλωc: έnετέθησαν συκοφαντικωc:, άnεδεί­
σφδ.ς αυ•τούς εδειξαν uντας, άλλ' ου διορθωτάς των σφαλλο- χθησαν καί ύβρισταί των έπαινουμένων έκδηλώσεων, άλλ'

10 μένωJ!, ουδι' ήσvχίας ε,v,εκεν και άληθε[ας, ιχλλά κε~τοδοξίας όχι διορθωταί των έσφαλμένων, ·καί δτι γράφων όχι δι' ή­

χάρι1, γράφοι 1 1ας, οιιδ' ϊJJα ~ρος ν17ψιν εγαγάγωαΙ,J', αλλ' ϊνα συχίαν καί άλήθειαν, άλλά χάριν κενοδοΕίαc:, οϋτε διά νά
οδηγήσουν είc: νηψιν, άλλά διά νά άπαγάγουv άπό τήν νη·
της νή1ρεως ε:παγάγωσιν. Αt}το γά,ρ το lργο·ν και ωυς ε.μμε­
ψιν. Πράγματι σπεύδουν μέ κάθε τρόπον άπό τήν ίδίαν
λι7ις έπειλημμέvους τούτου παντί τρό:πφ απεύδουσιι, έξ αvτijς
rήν κατάλληλον nραΕιν νά έΕουθενώσουv καί τό 'ίδιον τό
της καταλλ1jλοv ;τ.ράξεως εξουθεγεί1 1 • Οί τοιουιοι δέ ρq,δίως
εργον καί τούc: έnιμελωc: άσχολουμένουc: μέ αύτό. Οί τοι·
15 και τον εl:πόντα ώς <ιό νόμος του Θεού έJt μέσφ κοιλiας μου))
οΟτοι δέ εύκόλωc: θά ώνόμαΖ:ον ,κοιλιοψύχουc: καί τόν
κ,αί Η))' εlρηκό,τα προς Θεόν ατι ((Yj κοιλία μου ηχήσει cός κι­
είnόvτα δτι «ό νόμοc: τοϋ ΘεοΟ είναι είc: τό ,μέσον τηc:
θϊιρα και TC} εJJΗ)ς μου Ctισεί τείχος χαλκουν Ο ε1,•εκαίνισας1ι
κοιλίαc: μου» 6 σ καί τόν δηλώσαντα ηρόc: τόν Θεόν δτι «ή
:ωιλι.οψύχους llv nροααγορεύσειαν κu.1 κοινfj nάντας δια6άλσι­
κοιλiα μου θά rixriσπ ώσάν κιθάρα καί τά έντόc: μου ώσάν
"'" τούς δια σωμα1 ικϊΖιν συψυόλω)1 1ά ·Η>ερά και θ•εια και ;η•ευ-
χάλκινον τεϊχοc: τό όποϊον έπεσκεύασεc:» καί θά διέβαλ­
61

20 ματικr'.ι τυπουιπας και καλουνιας και αγιχνεύοι1 τας. Άλλ' έκεί­

λον γενικωc: δλουc: έκείνουc. οί όποϊοι τυπώνουν καί καλοϋν
γοις μεγ 'Π!αρά τοv•10 6λά6ος έ:ποίσουσιν ουδέν, μαλλιιιι μεν οvν
καί άvιχvεύοuν διά σωματικων συμβόλων τά νοερά καi
και μακαρισμωJJ πρ6ξε1 1 rιι γεγ1ίσονιαι και με[ζονος nροσθήκης,
θεϊα καί πνευμαηκά • Μέ αύτό δμωc: δέν πρόκειται νά έnι­
62

τϊογ ί':1, οvρα.νο'ίς στεφάι,ων, αυτοί δε καϊ 1ωι, ίερ.cί'Jι, ::~αρα:τc.ετα­

φέρουν καμμίαν βλάβην είc: έκείνουc:, άντιθέτωc: μάλιστα
σμrίτω1, sξω μέι:ιουσι και ούδέ προς τάς σκιάς εξουσο 1 άτεγί-
θά γίνουν καί πρόΕενο1 μακaρισμοΟ ιωί αύΕήσεωc: των ούρα­
25 ζεο' 1ifς αληθ·εlα:ς, πο}.υ δ'έ τό δέος μ17 και δίκηγ 1ίσωσο, αΜ>­
νίων στεφάνων, αύτοί δέ θά μείνουν ε(ω άnό τά ίερά πα­
ιιιοJ', ΟV'Κ ατωδιασιείλαJJ1'ες μόJtον έαυτοvς των ι1γ[ων, αλλcί
ραπετάσματα καί δέν θά κατορθώσουν οϋτε ηρόc: τάc: σκιάc:
;.~αί και' α11!τω'JJ' τφ λόγφ χωρ,ίσανιες.
τηc: άληθείαc: νά άτενiΖουν, ύπάρχει δέ πολύc: φόβοc: ,μή
τυχόν λάβουν καί ημωρίαν αίωνίαν, καθ' δσον δχι μόνον
διέστειλαν έαυτούc: 1 άπό τούc: άγίουc:, άλλά καi έηετέθησαν
διά λόγων έναντίον των.

Λ ο u κ α 18, 13.
58.
Ό Βαρλαάμ έκάλει τούς ήσuχσστάς κυρίως εuχιτας ιϊ μασσα­
59.
λιανούς, φαίνεται δμως δτι είς προηγούμενον στάδιον της έριδος, ητοι 60. Ψ α λ μ. 39, 8.
μέχρι τοϋ 1939, άπεκάλει αύτούς παίΖ:ων καί όμφαλοψύχοuς. Βλ. Β · 61. Ήσ. 16, 11.
πρός Βαρλαάμ 50, «πικρός αύτοίς έπί συνόδου κατέστη κατήγορος όμ­ 62. Ό Παλαμδς διακρίνει σύμβολα φυσικά καί σύμβολα μή φυσι­
φαλοψύχοuς όνομάζων αύτούς». κά. 3, 1, 14.

,ιιιιΙ,ι,~;ιιίWiιlι
142 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2 143

.12. 2:vμεωι,•ος γrΊΙJ 1οίι νέου θ·εολόγοv τό~, 6[oJ· οίσι'Jιι. 12. Πράγματι γνωρiΖ:ειc: τόν Biov τοΟ Συμεών τοΟ Νέου
-/)αvμά τε οι•ια :τάντα σχεδό:• καί δι' ύπερφυω·v ι~αυμάιωγ {,- Θεολόγοu 63 , ό όποϊοc: είναι όλόκληροc: σχεδόν θαΟμα 'Καί
:ιrΊ ΘεοΓJ δεδο!;ασμένον, 1(t τε συγγρι5.μμαrα α:υ,ωv συγγρrJ.μμα­ εχει δοΕ:ασθη ύπό τοϋ Θεοϋ διά ύnερφυων θαυμάτων; καi
ΝΧ ζωijς εl:πc(;γ τις' ουχ ϊlν αμΔ.ρτοι του προσήκοι,τος' και Λ~ {- αν κω,εfc: τά συγράμματά του"J ε'iπn συγγράμματα Ζ:ωηc: δέν
5 Κ:ψρόρΟJ! δέ Ί())Ι Οσtω1 εκείJ 1'0)! ος, πω,υ1ε1η χρό•VΟV 1 Ι:'1" ηρε,μiιf θά άστοχήσn τσϋ όρθοΟ. ΓνωρiΖ:ε1c: έπiσηc: τόν Νικηφόρον,
καί. ήσυy:.f(f δι.ε~,εγκcbιι, επεηα ,τοίς t:ρημι;ιωτέροις μέuεσι τοι, τόν δσιον έκεϊνον ό όποϊοc:, άφοΟ έπέρασε πολύν χρόνον
'Α.γίου 'Όρους εμφιλοχωρήσας καί απασχολήσας έαυτόι·, ι-:;ι είc: ήρεμίαν καi ήσυχίαν, ε•πε:τα ένδιατρiψαc: καi άπασχολη­
-
:παοωι•
-
τωι 1
,.,
παr,ερ·ικωιι φωvωι,
- ., /
σVJ'ειι.οχως,
'
τη·ν
.
νη:ιrιχφ
1
,..
1;- θεic: είc: τά έρηψκώτερα μέρη τοϋ Άγiου "'Ορουc:, συνέλεtεν
μϊι1 α{,τwι, παραδέδωκε nραξιι,. Ούτοι το[νυν τοιΗf' οnερ αηι.- άπό δλαc: τάc: πατερικάc: φωνάc: καί ηαρέδωοεν είc: ήμδc: ,1

10 τρι:πεο· ψής τινας σαψ(»ς τοίς :προαιρουιμέ,vοις εlσηγοt"ι·,αι. τήν πρδtιν ταίπην. Αύτοi λΟΙ'nόν είσηγοϋνται είc: τούc: έnι­
Ιι
Καί 1i λέγω τούς παλαιούς των άγΕω11; 'Ά11δρες γrί.ρ μι­ θυμοΟνταc: τήv μέθοδον τήν όnoiav λέγειc: δτι άνατρέnουν 1
1'

χρi[ι :ιρό 11,ιιωγ μεμωρτυρημένοι και aποδεδειγμέ11οι i':.i· ()1))

1
(].-
μερικοί 6 ·'. Καί τί άναφέρω τούς παλαιο :.:c: άγίουc:; Ταϋτα li,:11:

μει .nl'Ε:ύ:ιιαιος άγ[ου τα{Jθ' 17μ1ιv διά στόμα.ως οlκείοv ;,αψJ­ παρέδωσαν εic: rί,μδc: μέ οίκεϊον στόμ::1 δνδρεc: όλίγον npiv
δω;ιαν, τόι, 1ε Πεολόγrιγ τrιiίτοv (Vς αληθώς θεολό;ιοΥ χαί τΓjς άnό ήμδc: μεμαρτυρημένοι καί άποδε:::ειγμένοι διά της δυνά­
μεωc: τοϋ άγίου Πνεύματος, καi ,άνεκήρυtαν είc: τούς χρό­
Ιι~' 1

15 J,;.,η{Jείας 10v Θεοv ,ιιυστηρίωι· επόσπην ααφαλέστατω, εr{ JJ- li

μc,ιι• αγεχήρv,τ-τοy· τόι·· φερωνύμως Θεδληπτον t:κ,ε'i1 1 οι 1 ακοv­ vουc: μαc: τόν θεολόγον τοϋτον ώc: άληθωc: θεολόγον καi
εις, 11ίι· Φιλαδελφε{ας πρ6εδροι•, ,ιιαλJ.ογ δ' α:τό ,αύτης cδ:; άσφαλέστατον έnόπτην τηc: άληθεiαc: των μυστηρίων τοϋ

από },U')')'ίας 10)' κόσψΟJ! φωτίσαντα, 10)' Άθαι,άσιω 1 εκειJ'ΟJ', Θεοϋ. "Ηκουσεc: έκεϊvον τόν φερωνύμωc: Θεόληπτον, τόν

ας ε:ι' ,6)'1/CJ.VIO'l.•ς ΟL'Κ δ,ι.ίγους ΤΟΥ nατριαρχικόιι εχ6σμησε θψS- έπίσκοπον Φιλαδελφείαc:, ό όποϊοc: μάλιστα άπό αύτήν έφώ­

20 Jfoν, (Η~ και τ1},,r σοgδ:τ ό Θεδς S:τίμηοε,. Νείλ.οJΙ lκείνrΟJ' τΟ1 )" rισεν ώc: άπό λuχvίαν τόν κόσμον, έκεϊνον τόν 'Αθανάσιοv,

iξ /1αλ{(Η', 10Jf τοϋ μεγrί.λου !;,ηλω1-η11 ΛΤεfλο,v, 10Jt Σελι.r/1'Ί1}ΊJ ό όnοϊοc: έκόσμησε τόν πατριαρχιχόν θρόνον έπi όχι όλίγα

καί ΤΟ.1' ΊΙ·λίαι,, 1οί,ς μηδέν αποδέοντας εκεvι·ου, Γαυριι)λ ;,ιι.1 ετη καi τοϋ όnoiou τήν σορόν έτίμησεv ό Θεόc:, έ,κεϊνον τόv

'.1 θaι,άοι,ι,ι,, τούς κα) προφητι.κοiί: χαρίσματος ηξιωμι~ι•ου;. Νεϊλον άπό τrιν Ίταλίαν, τόν Ζ:ηλωτήν τοϋ μεγάλου Νείλου,

Τούτους πά~>τας πΔ.ιιτως (1κ,ούεις και :vολJ.ούς ί'iλλους :ι2ij τόν Σελ1ώτην καi τόν Ήλiαν oi όποϊοι δέν ύστεροΟν είc:
τίποτε έκείνου, τόν Γαβριήλ καί τόν Άθανάσιον τούς άiΞιω­
25 αi·τώι1 τε και σι'ηt αυ•1οίς και μετ' αv10ι'!ς γεγοι·61ας, ε:ταtJ.'ΟV)'-
Θέvταc: καί nροφηπκοϋ χαρiσματοc:. ·οπωσδήποτε ηκουσεc:
1ας Και ΠCliJΓ!IJJOVVI(l.ς, Κ(Ι.ιέχεο, 1'0Vς Όουλομένοvς Τ'Ι] )' :Ία!.}'i­
δλουc: αύτούc:, καί πολλούc: δλλουc: άναδειχθένταc: nρό αύ­
δοσιν ταύτψ, f}i, οί ι·έοι διδάσκαλοι της ήσvχίας, οί 1ιιηδ' Ί­
rών η κατ' αύτούc: η μετ' αύτοϊιc:, νά έπαινοϋν ιωi νά ηαραι­
χyο::; 17rηιχίας: ε[δότες, μηδ' rJ.JllJ πείρας, αλλ' (lΠ(J λογολεοχί­
νοϋν τούc: θέλονταc: νά τηροϋν τήν παράδοσιν ταύτην, τήν
α; J'Ουθε1ΟUΥ1ες, αι?ετείι• και μεταδιδάσκειν και εξου{)εγείι•
όηοiαν οί νέοι τάχα διδάσκαλοι τηc: ήσuχίαc:, οί μή γνωρί­
30 7?'Stριυηαι, ;,-ιρός ουδέιr χρήσιμο,y των ακου6ν1των. 'Ημείς δέ
Ζ:οντεc: οϋτε ϊχνοc: ήσυχίαc:, καi νουΗετοϋντεc: δχι άπό έμπει­
και Τ({)),' άγίωv· εκε.ί~,ω1, θστιγ οίς αιπο:ιy,οσώπως cuμιλήσαμεν
ρiαν άλλ' άπό φλυαρiαν, Π()Οσπαθοϋν vά άθετήσουν καί άντι­
κρούσουν καi έtουθενώσουν, χωρίc: κσμμίαν ώφέλειαν διά
63. Βλ. Βίοι.:: Συμεών 1:ιπό Ν ι κ ήτα Στηθάτο u. έκδοθείc:
ύnό Ha.usherr Orient. Chr. 12, 45, 1928. roύc: άκούονταc:. Ήμεϊc: δέ μερικοuc: άπό τούc: άγίουc: έκεί·
64. Έπομένωc: ό Παλαμαc: είχεν uναγνώσει καί αλλα, πλήν τι1c:
vouc: οuvανεστράφημεν αύτοπpοσώπωc: καί έχρησιμοποιή-
ψεuδεπιγράφου Μεθόδου, έργα τοϋ Σ u μ ε ώ ν. Βλ. είσαγωγήν.

,,ιuιιιwιΜ

144 ϊΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
καi. διδασκάλαις εχ:ρ,ησάμεθ•α. Π 6Ίς οvν, τούτους παρ' ούδέι·
θέμεγοι, τους .και πείρq και χάριτι δεδιδαγμένQυς, τQϊς· α;-ιό
τύφον και λογομαχίας επί 1·() διδά,σκεtΨ χωρήσασιν ε'ίξομεJι;
Ούκ εσ1αι τουτο, 01,;,: εσται.
s Καί αν τοί1•υν τούς τοιούωvς αποτρέ;τι;ου μετά του Δαυ~
ίδ ·συ:ηως σεαυ[(ρ προσλαλων ccεω,όγει ή ψυχή μου τόν Κύ­
ριον καί πάιιτα τά ει·τός μον τό ιονομα 1() αγιον αύ\τ•ΟV)). σεαυ­
Ι(})ft τε nει·θ•ήνιον ::~αρέχωΥ ωίς nατ12άσιν, ϋ.κουε nώς ε'ίσω 71ι';μ­
::~ειν αεί τον νουν nροτρέπω•ωι.
66. ·ο Θεόληπτος ύnηρ!Ξε διδάσκαλος τοϋ Παλαμδ είc: τήν νηrπι·
κήν, Φιλ ο θ έ ου, 'Εγκώμιον, PG 151, 561 Α, έγνώρισεν δμωc: ό συγ­
γραφεύc: ήμων nροφανωc: κοί δλλουc: έκ των ένταϋθα μνημονευομέ·
νων. Φαίνεται δτι δέν έγνώρισε Γρηγόριον τόν ΣινσΊτην, γράψαντα
σχετικόν συγγραμμάτιον.
67. Ψαλμ. 102, 1.
68. 'Εννοεί τήν συλλογήν χωρίων ητιc: ήκολούθει, άλλ' έΕέnεσεν
ηδη. Βλ είσαγωγήν.
1
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 2 145 .Ιi'
σαμεν ώc: διδασκάλουc:" 6 • Πωc: λοιπόν νά παραμερίσωμεν
τούτουc:, τούc: διδαγμένουc: καί άπό πεϊραν ,καί άπό χάριν,
διά νά ηροχωρήσωμεν εic: έΚ:είνουc: οί όποϊοι έπροχώρησαν
1
εί:c: τήν διδαδσκαλίαν άπό τϋφον καi λογομαχίαν; Δέν είναι
δυνατόν βεβαiωc: νά γίνrι τοϋτο.
Καί σύ λοιπόν ν' άπομακρύνι:~c: τούc: τοιούτουc: παραγ­
γέλλων εic: τόν έαυτόν σου συνετωc: μαlί ,μέ τόν Δαυίδ,
«εύλόγει, r) ψυχή ,μου, τόν Κύριον καί δλα τά έντόc: μου τό
δγιον δνσμα αύτοϋ» 67 ' καi παρέχων τόν έαυτόν σου ηειθή­
νιον είc: τούc: πατέραc:, όκουε πωc: προτρέπουν νά στέλλωμεν
τόν νοϋν πάντοτε μέσαι;s.
10
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΤΡΙΤΗ ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΤΡΙΤΗ

"Αρτι, :πά,,ερ, ακρι6έσιεροι, εγνων ψ1) μόνον τrιν aτιό Τώρα, πάτερ, άντελήφθην καλύτερα, δτι oi γράφοv­
τϊδ,, i::ργων .()VΚ εχΜτας ειδησιγ, μηδέ της &τιό του 6[ov τιεί­ τεc: 1ωτά των ήσυχαστων, δχι μόνον δέν εχουν ίδέαν άπό
ρας, f} και μόνη 6ε6αία καί ιlιιε~έλεγκ:τ,Qς., ανετιιγνώμονας τά πνευματικά έπιτεύγματα ιωί είν01 άδαεϊc: τηc: πείραc:
5 0)'1ας ιούς Κ{ιτά ιιuν ήσι•χαζόJ'τωι 1 γράφ,:;γτας' αλλι'~ καί τοπ τοϋ βiου, ή όηοία είναι ή μόνη βεβαία καί άσφαληc:, όλλά
παιεριχωι 1 λόγωι, αJ•ηκόους πωοι·άnασιι,. ΕίκΓ} δ17 φvσωύμε­ καi δτι εΤναι τελείωc: άμαθεϊc; εic; τούc: πατερικούc: λόγους.
)!οι, κ,ατά τογ απόοωλογ, και ϊi μ17 έω!]άκ,ωσιγ εμ6ατεύογτες, ΆλαΖ:ονεuόμενοι δέ χωρίc: λόγον, 'κατά τόν άπόστολον, καί
l)Tl() ων )'ΟΟ•ς τijς σαρ•κός αυιαιιt, εlς τ,οσDίίτοι• ε,~ετρϊι:πησυ.ν έπιβαiνοντεc: διά τοϋ σαρκικοϋ νοόc: των είc: ,πράγματα τά
ηjς ευθ•είας, ώς εκείι•ους μεγ συκοφαγτείιι φανερcvς, έαυιοί,ς όnο·α δέν είδον1 , έΕετράπησαν τόσον πολύ άπό τήν εύ­
1Ο δέ μηδ' όπωσουγ συμφωνείγ· δι.ό και :περί φωτ ισμοv' λέγειγ θεϊαν όδόν, ίί>στε έκείνουc; μέν νά συκοφαν1 οϋν φανερωc:,
επιχειρ,οίivτες α:παγορεύουσι μi:;.ι, ώς πλά ..ην τιάιtτ·Γt ψωΤΙΟ]lΟJ' nρόc: τούc: έαυτούc: των δέ νά μή συμφωνοϋν καθόλου·
αίσθιjσει ).ητιτόν, οί αυωι δ~ καί τιάντα φωτισμόν θείω1 αl­ διά τοϋτο έπιχειροϋντεc: νά όμιλήσουν περi φωτισμοϋ άπο­
σ{}ήσει λcγουσι λητιτόl', συμυολιχrηΊς μέι, φάσκο~,τες τούς ϊι 1 κρούουν μέν ώc: πλάνην κάθε φωησμόν ιψοσληπτόν δι'
τφ τιάλαι ~•ό,μφ προ της Χριστου παρουσίας εν Ίουδαίοις και αiσθήσεωc., oi 'ίδιοι δέ θεωροϋν 1 κάΒε Θείον φωτισμόν ώc:
15 τοίς εξ αυιων :π,ροφή1αις γεγιο,μ6·οvς, α1ίιiίJητόv δέ σαφώς προσληπτόν δι' αίοθήσεωc:. Τούc; φωτισμούς οί όποϊοι συνέ­
ιόν εν Θα6ωρίφ ετιί τΓJ μεταμορφcbσει του Σωτήρας καl 10Υ βησαν είc: τόν παλαιόν νόμον πρό τηc: παρουσίαc: Χριστοϋ
επί της το,ϊΎ άγίου Π νεύμα1ος καθόδου καί σσοι κατ' αυτούς. μεταΕύ των 'Ιουδαiων καί των έl: αύτων προφητών θεω­
Ύ τιέρ α'lσθησιν δέ φωτισμόv 117v γνωσι~• μ6νηΨ λέγουσι, διό ρσϋν συμβολικούc:, αίσθητόν δέ σαφωc: τόν πραγματοποιη­

και 1α·ύτην :κeείηω του φω,ός καί τέλος τιάσης α7~οφαί~ιονται θέντα εic; τό δροc: Θαβώρ κατά τήν μεταμόρφωσιν τοϋ .,

Σωτηροc: καί τόν κατά τήν κάθοδον τοϋ άγίου Πνεύματος

'1

20 θεωρίας. "Α δέ φrχσι τιαρά ItJJ(JJ)f αΧ!ουσαι, JJVY (Vς εγ υραχεί 1i1

σοι διηγήσ<η.ιιαι. Π αρακαλω δ' &ι,έχεσι9:αί μου και διανοε~σθαι τήν Πεντηκοστήν, ιωί τούc: αλλουc: τηc: αύτηc: 1 κατηγορίαc:. :ι
', ·'i
cδς, Jισρ' ουδυνός εγιό ποτε τοιαυ'τ' ακούσας τcuy ήσυχαζόν-, Ύπέρ αϊσθησιν δέ φωτισμόν θεωροϋν μόνην τήν γνωσιv, 1
των, oi, ,δύJ'αμαι πεί1J,ειJΙ' εμαv,τόν ι~ις έκεί11οι ωιο'ίiτό τι παρά διό καί αύτήν άνακηρύσσουν άνωτέραν τοϋ φωτόc: καί τέ­
:!
HJJOς ~·ηχόασι 1ωι• ημετέρων. Λέγουοι δ' ομως i5nοκρι{Ηί- ι\οc: nάσηc: θεωρίαc:. 'Όσα δέ ίσχυρiΖ:ονται δτι ηκουσαv άπό
κάηοιουc:. θά σοϋ τά διηγηθω τώρα συντόμωc:. Παραιωλω :11

δt': vά μέ άvεχθηc: καi νά σκέπτεσαι δτι έγώ, έπειδή δέν

r1κουσα ποτέ τοιαϋτα πράγματα 6πό κανένα ήσυχαστήν,
δέν δύναμαι νά πείσω τόν έαυτόν μου ότι έ~είνοι έχουν
άκούσει κάτι παρόμοιον άπό κάποιον ίδικόν μαc:. Λέγουν
1. Κολ. 2,18.
148 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΤΡΙΤΗ 149
γαι μεγ μαθ·ηιιωγτας, αλλ' Ο'V'Κ εϊιμαθ 1 είς, διό γραψfί διδόνtΗ
δέ δτι ύπεκρίθησαν τούc: μαθητάc:, άλλ' έπειδή δέν ησαν
τά παρά των διδασκάλων nρός αυ,τούς λεγ,όμενα λιnαρi]σαί
εύμαθεϊc: 1 παρεκάλεσαν καί έπεισαν νά τούς δοθοϋν γρα­
τε και πείσαι. Γράφουσι 7οίνυ1, φάvαι τ,ούς δι'δάσκοντας αiι­
πτωc: τά λεγόμενα πρόc: αύτούc: άπό τούc: διδασκάλους.
τούς πάσης μεν Γραφης [ερας ο'ις ΠΟΨη,ρας dφείσθ·αι, nροσα- Γράφουν λοιπόν οί διδάσκαλοί των λέγουν δτι πρέπει νά
5 νέχειν δε ,ιιόΊJυ τz7 εv'χfi, δι' ης απελαύJfiεσθω μεν τά :πονηρά άφήνουv κατά ιμέροc: κάθε iεράν γραφήν ώc: πονηράν, νά
:rγεύματα, σ,υγοvσιcομέ}'α δΨΙ·α 7.οτς &νθ 1ρώnοις, fχnυραVαιθαι άφοσιώνωνται δέ μόνον είc: τήν προσευχήν, διά τηc: όποίαc:

δε 1
τούς αiιτούς αlσθ ητϊός και σκιρταJΙ καί 'ίfδεσι'fαι, μηδ§γ
άπομακρύνονται μέν τά πονηρά πνεύματα, τά όποία ουνερί­
σκονται μέ τούc: άνθρώπουc:, έκπυρώνονται δέ αύτοί αίσθη­
αλλωουμέι•ης τ17ς ψυχης, ολέ:πει~ι δε φώτα τούτους αίσθητi~
τωc: καi σκιρτοϋν καί εύφραίνονται χωρίς νά άλλοιώνεται
σημείον δ' ήγείdθαι τϊίιγ μεγ {Ιείων ,1,ι7γ επικεχρωσμένην }.cυ-
καθόλου ή ψυχή καί βλέπουν φώτα αίσθητά· προσθέτουν
1 ο κ6τητα; τCιv δε πονηρών 10 οlον πυρώδες και ξα.γθόν. Τοiις δέ νά νομίlουν ώc: σημείον των μέν θεiων τήν έπιχρωσμέ­
,uεν OVJJ διδ 1 άσκον·τα:; αιJΙΟ'Vς ψάΥαι ταυ'ΙιΧ γρά'φουσιν, αυτοί νην λευκότητα, των δέ πονηρών τό πυρωδεc: καί Ε:ανθόν.
δε δαιμονιώδη 1ιαv 1 τ' είι•αι πάντα αποφαίγ,ωηαι· καJΙ τις επί Γράφουν λοιπόν δη οί μέν διδάοκαλοί των λέγουν αύτά,
αύτοί δέ άποφαίνονται δτι όλα αύτά είνα. δαιμονιώδη • 'Καί
2

,ΤιJJΟς τών 1 εlρημέι•ω1: α,ντιλέγ?7 τού·Ι<Οtς, σημειον με τοuω ιί­

αν άvτιλέγη πρόc: αύτούc: κάποιος είc: κάτι άπό τά λεχθέν­
'θενιαι Ι1Jς εμπαθείας, τήγ δ,' αv,θις δειγμα τίθενται της nλά-
τα, θεωροϋv τοϋτο ότι σημείον της έμπαθείαc:, τήν δέ έμπά­
15 νης: και' διά πολλώ,v α,γ τις επωκέψαιτο περι.πίπJΙοντας' οίς
θειαν πάλιν θεωροϋν δείγμα τηc: πλάνης. Καί θά ήδύνατο
κα1ηγορουσι, Κ,αι μάλιστ,α 10 ΠΟλυέλtΚ'ίΟΥ και δολερο,ν <TO'V 0- vό παρατηρήοn κανεic: δτι έπιτίθενται έναντίον αύτων τούc:
ψεως εν τ,οίς έαυυvν μι,μουμέγοvς γρά,μμασι, πολλάς τε οτρο­ όποίουc: κατηγοροϋν διά πολλων μέσων, μιμούμενοι είc: μέ­
φάς στρε,φομ61 ους καί πολλάς ε:ξελίττοντας :πλακάς και αλ­ γαν βαθμόν τό πολυέλικτον καi δολερόν τοϋ δφεωc:, λαμ­

λω,ε lίλλως καί ει'αJ''Τ ίως τά σφών αυ1τϊvιr εξηγουμέ111ους. Τιί βάνοντεc: πολλάc: στροφάc:, διανοίγοντεc: ηολλάc: ηλοκάc:
καi έtηγοϋντεc: τά λεγόμενά των κάθε φοράν 1δ1αφόρωc:
20 γαρ έδραiον Και άnλΟV1' ΟVΚ εχΟ)'Τες 11Jς αληθείας ευεπ[τρε­
καί άντιφατικωc:. Διότι μή διαθέτοντες τήν βεβαιότητα καί
πτοί είσιν εlς 1&1,ανιία, και 1φ ελέγχψ του οlκ:είο·υ συνει<δό­
άπλότητα τηc: άληΘείαc:, είναι εύκολογύριοτοι είc: τά άν­
τος αίσχυι 1 όμενοι κρvπ1ειν έαυωi•ς ώς και ό 'Αγάμ επιχcι­ τίΘετα, κοi έντρεπόμεvοι άπό τόν ελεγχον τηc: ουνειδή­
ρουσι 1ι'i'J .ποικίλφ χαι γραφοει'δεί καί αμφιρρεπει πρός διά­ σεώc: των προσπαθοϋν όπωc: ό ·Αδάμ νά κρuφθοϋν κάτω
φορα <J'Οή\uαπα τωγ λόγωι'. Σε δ' απως ήμείς 'έχομεν δόξης άπό τήν ποικιλίαν καi τό γριφοειδέc: καί τήν άμφιρρέπειαν
των λόγων πρόc: διάφορα νοήματα.
25 ;τερί τϊv}· in' ϊχεί1 1ων εlρημένων αξιώ, ;rτάτερ, σαφην,[σαι.
Σύ δέ, πάτερ, παροκαλω, 6ποσαφήνισε ποίαν δποψιν
εχομεν ήμεϊc: έπί των λεγομένων άπό έκείνουc:.

2. Βλ. Β ο ρ λ ο ά μ, Β · Πρόc Ίγνάτιον, Sc!1irό, 323, έΕ.

, ι , · .;,Ιιίi;ι,.~,ι
,:,,,~,ιιiιιιlιιiι8
 1, 3 i
1, 3
11

Α Π Ο ΚΡ I Σ 11 Σ Τ Ρ IΤΗ ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ ΤΡΙΤΗ lι

ψ
ΛΟΓΟΣ
ΛΟΓΟΣ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ 11

ΤΩΝ ΠΡΌΤΕΡΩΝ Ο ΤΡΙΤΟΣ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΤΩΝ Π,ΡΟΤΕΡΩΝ

ΠΕΡΙ ΦΩΤΟΣ ΚΑΙ ΘΕΙΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΙΕΡΑΣ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΣ

ΠΕΡΙ ΦΩΤΟΣ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΘΕΙΟΥ ΚΑΙ ΙΕΡΑΣ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΝ ΧΡΙΣΤΩ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΟΣ
ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΝ ΧΡΙΣΤΩ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΟΣ

1. Δέν εχουν λοιπόν συναφθη μόνον αi κακiοι είς τάc:

1. Ουκ ϊicα μ61,01• ταίς άρεταίς αί κακίαι παραπεπήγασι.ι·,
άλλcl ;:αί 1οίς εύσευέσι }.όγοις επι τοσου•τοι• οί δυσσεοείς ειι
γειτό,ι·ωι• εl1ιαι δοκαv'σιv,. rhς δια μικράς πάV'V προσθ·ήκης
5 η ιΊ.φαιρέrιεως ,μεταυάλλειν είς αλλήλους ρq,δ[ως και προς
πα,, τπvι•αιι,τίοι· μεταχωρε'iν 117'ν των ρημάτων διάJJοιαν· ΕΤ­
τευθ•ει• ψει·δοδοξία αχεδiηι nασα nροσω:ιείον φέρει ηjς αλη-
1?είας τοίς ,ωί την μικράν ελλειψιγ 17 προσθήκην συνοραν δv­
γαμέ11οις. Τέχνη δέ και τοvτπ δειν17 του προς αnάτφ, εvμη-
10 χrλιιου JlΟ)'ηροί, δα[.ιlΟJ''Ος. Λ117 μακράιι γαρ άποσιτήσας
δος 1·ιjς &ληθs[ας διnλη,, ·σνι 1 εσ1κ,εvάσατο ·τ17ν άπάτη~ι· τfί γαρ
fSραχ/ηητι τιj,:; δι.αq οράς τοi,ς nολλούς λα1,θαγο1;αης, -η τό ψεu­
δος ήγήσετu.ί τις άλήθειαν r} και τη:ι, αλήθ:ειαΨ, ώς παρα­
mί,ησίαι, ,τφ ψεύδει, ψεύδος· έκατέρωθεν δέ πάντως εκ:πεσ,.c:ϊ-
15 ΗΗ Tijς άλψ?είας. Ταύτφ, μvηθ·έντας 117,, τέχνην οί τά 'Α­
ρε[οι, ::ιρεσυεύοντες, υΊγ ειr Ν {κη τfί πόλει πfσΗ1' αιιτί 11jς
f?;· Ν ικ,αίcι, :ιροv·ϋάλλοι,το, .τον δρ·θοω,ιιονντα τijς α,λ.ηθείας λν­
μαοϊ·μει·οι λ6γογ. Ταύτn κιεχρ'1)μέ1,ας αύ·τός 'Άρειος
:τά717, μικροίί κοι1,ωνοi;ς αν εσχε και συλλειτοvρ·γούς τούς
20 α,J,OJ' εn' ,''Κκλησίας αποκ,ηρύξαnας, εί ,111],
ρασαι μέι, δυγηθ'είς, αλλ' ούκ εξελέγξαι σαφώς δ μέγας ΉΑ­
.i.έ!Ξω·δρος, Θεφ δι' εi)χης nροσέδραμε και δι.' aύ•της μυσαρϊp
-{}αι,άτω δικ,αίως 1())1 μvσαρόν εκείνον και φε,ρωνύμως ,uεμη-
1•6τα nαρέnεμψε.
Τό 359 όντιnρόσωnοι της συνόδου τηc: Σελευκείαc: ύnεχρέωααν
1.
κατόπιν αύτοκρατορικηc: πιέσεως τούς όντιnροσώnουc: της συνόδου
τοϋ · Αριμiνοu νά ύπογρόψουν όρειανικόν σύμβολον έν Νί·κn, μέ: προ·
φανη σκοπόν νό άντικαταστήσουν ύπούλωc: τό σύμβολον της Νικαίας
διά τοϋ της Νίκης.
2. 13' Τιμ. 2, 15,
άρετάc:, άλλά καί είc: τούc: ·εύσεβείc: λόγουc: φαίνονται νά
είναι τόσον γειτονικοί οί δυσσεβείc:, ώστε μέ μίαν πολύ
μικράν προσθήκην η άφαίρεσιν νά μεταφέρωνται εύκόλωc:
πρόc: άλλήλουc: καί νά άλλάση είc: τό έντελωc: άντίθετον
ή εννοια των λέtεων· διά τοϋτο σχεδόν πόσα ψευδοδοtία
φέρει προσωπείον τηc: άληθείαc: δι' δσουc: δέν δύνανται νά
άντιληφθοϋν τήν μι,κράν ελλειψιν η προσθήκην. Είναι δέ
καί τοϋτο τέχνη δεινή τοϋ εύμηχάνου ,πρόc: ·έΕαπάτησιν
10 ψεν­
πονηροϋ δαίμονοc:. Αύτόc: τοποθετήσαc: τό φεϋδοc: δχι μα­
κράν τηc: άληΘεiαc:, κατεσκεύασε διπλην άπάτηv· έπειδή
ή διαφορά μέ την μικρότητά τηc: διαφεύγει τήν προσοχήν
των πολλων, η τό ψεϋδοc: θά νομίση κανείc: άλήθειαν η καί
τήν άλήθειαν, ώc:' παραπλησίαν είc: τό ψεϋδοc:, ψεϋδοc:·
καί άπό τάc: δύο πλευράς πάντωc: θά έκπέση τηc: άλη­
θείαc:. Αύτήν τήν τέχνην μυηθέντεc: οί όηαδοί τοϋ ·Αρείου,
προέβαλαν τήν όμολογί·αν τηc: πόλεωc: Νiκηc: άντί τηc: έν
τfj α­ Νικαiςι1, κακοποιοϋντεc: τόν όρθοτομοϋντα λόγον τηc: άλη­
θείαc:2. Αύτήv την 6nάτην χρησiμοποιων ο ϊδιοc: ό "Αρειοc:,
τον δόλων φω­ παρ' όλiγοv θά έλά·μβανε συλλειτουργούc: τούc: ά,ποκηρύ­
tανναc: αύτόν ε,ίc: τήν Έ•κ,κλησίαν, έάν μή ό ιμεγάλοc: Άλέ­
Ε:ανδροc:3, ό όποίοc: ήδυνήθη μέν νά τόν άντιληφθft άλλ'
δχι νά τόν φανερώση σαφωc:, δέν προσέφευγεν είc: τόν
Θεόν μέ ,προσευχήν ·καί 1 δι' αύτηc: ,δέν ηροεκάλει δι,καίωc:
μυσαρόν θάνατον είc: έκείνον τόν μυσαρόν •καί φερωνύ­
μωc: μανιακόν.
3. Ό όρχιεπίσκοποc: Κωνσταντινουπόλεως · ΑλέΕανδροc:, εic: τοϋ
όποίου τάc: εύχόc: άπεδόθη ό θάνατος τοϋ 'Αρείου· Σ ω κ ρ ά τ Ρ υ,
Έκκλ. 'Ιστορία 1, 38.

. . ,,1.ι1Ι
aιidlllll
152 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 1!>3

2 Ταύη7 καί ι,υν, ά'δ1ελφέ, χρijσθαι δ'ια πά~ιτωι, μοι δ-ο­
κο,υσι,ν οί λέγΟJηες α διήγησαι. Άφείσθαι μέν γαρ -τούς άρ­
χομέι•ους ήσυχάζειν μακράς &ι,·αγνώαεως καί προσανέχειν τιϊ
,ιωι 1 ολσγίστφ :ιροσεvχfί,. μέχρις αν εξιν τινα σ'χ<JιιεJ! του ταύ:rης
5 (tδιαλείπτως εχε(}Ιθαι κα,τά διάν,οιαJ!, καν αλλ,ο τι 10 σόηια
:ιράττrι, δ τε αγιος Διάδοχος και Φιλήμων ό μέγας και ό no-
)3Jς ϊι1 θεία Νειλος και ό 117ς Κλίμακος ΊωάJΙνης και πολλοί
τr,ιJΥ CcόJ'τωv εlσηγουν,ται πατέρων, αλλ' οvχ ώς ανΟJιήτου και
ΠΟJ'ηριας· n.ρ,οστιθέντ,ες δ' OVI·Ot 10 (<ΠΟV1),Qίiς)),. nοvηράς εnοίη-
10 σαν τr}ς άγαθ'ας εlσηγήσεις. Και των πονηρ·ω~, δέ nνευ.μάτωJ'
2. Τήν άπάτην, άuελφέ, μοϋ φαίνεται δτι χρησιμοποι­
οϋν καi τιίψα μέ δλα τά μέσα οί λέγοντεc: όσα διηγήθηc:.
Πράγματι τό νά ήσυχάΖ:ουν οί άρχάριοι άπό μακράν άνά­
γvωσιν καί νά άφοσιώνωνται εic: τήν μονολόγιστον προσευ­
χήν4, μέχριc: δτου άποκτήσουν ε/Ξιν νά έμμένουν είc: αύτήν
uδιαλεiπτωc: κατά διάνοιαν, καi δν άκόμη τό σωμα πράττrι
κάτι αλλο, τό είσηγοϋνται καi ό δγιοc: Διάδοχοc: καί Φιλή­
5
μων ό μ{;γαc:•, ό πολύc: είc: τά θεία Νείλοc: καi ό Ί ωάννηc:
1
τηc: Κλiμακοc:S, καθώc: κcί πολλοί των Ζ:ώντων άκόμη ηα­
τcρων, άλλ' όχι μέ τήν ίδέαν ,ότι είναι άνωφελήc: ·καi πονη­

και πα,Πημάιων εlι,,αι την πρ,οσευχ17,ν ελάτειρα~, τούς άγίοvς ρά· προσθέτοντcc: δέ ουτοι τό «πονηρδc:», <κατέστησαν πο­
πάντας σχεδοι, εργψ τ,ε κ•αι λ6γψ δείξαντας γινώσκ,ομεΨ, και vηράc: τάc: άγαθc.1c: είσηγήσειc:. ΓνωρίΖ:ομεν δέ δτι δλοι
:τ/'iς Τις εv φρονόιν cvτω κα,ί δοξάζει και διδάσκει· συνοvσιω­ σχεδόν ο! δγιοι εδειΕ:αν καi μέ εργον ,καi μέ λόγον δτι ή
μέι1α δέ ταuθ' ήμιιJ οvδ·είς· τοvτο δέ nροσθέντες ους φfις παρ' προσευχή είναι διώκτρια των πονηρων πνευμάτων καi πα­

15 έαυΤrΊ'Jν, φευκτϊ,ν ε,ποίησαν τό διωκτάν. Σκφται' δέ 117ν καρ­ θημάτων, καί πδc: ευ φρονων οϋτω δέχεται καί διδάσκει'
δ/αv οίονεί nη,δωσ>αν τφ εyc{j,ουσιασμφ της αγάπης του άγα­ κανείc: δμωc: δέν μδc: λέγει δτι ταϋτα είναι συνηνωμένα μέ
ιJον και ό μέγας ε'ίρηκ·ε Βασίλειος, καί ό μέγας Ά17αι,άσιrις ήμac:· άφοϋ δt αύ"Γοi τούc: όποίουc: άναφέρειc: προσέθεσαν

σημειο1, τοvτο τ ί{)ηαι της χάριτος· εξέρχεσ17:αί τε άnό τί7ς τοϋτο μόνοι των κατέστησαν άποφευκτόν τό έπιδιωκτόν.
Καί ό μέγαc: ΒαοίΛ:::ιοc: εΊπεν δτι ή καρδiα οκιρτζ:ι ώσάν νά
9
εϊΊχ1jς cίογεί πεπυρωμέν01 1 , οταν άνεnιθολώτφ νφ 117ν προς
20 τό:· Θεό~, εντεvξ ιν ποιήσεταί τις, η τε nείρα κιαι ό τijς ΙΩ ί­ πη5ς~ 6πό τόν ένθουσιασμόν τηc: άγάπηc: τοϋ άγαθοϋ καi ό
μέγαc: 'Αθανά::Jιοc:
10
μακοr:; σαφόις δ·ιδάσκει, τούτου· τε χωρίς και της κατά τ1ίι 1 θεωρεί τοϋτο ώc: σημείον τηe,, χάριτοc:.

ευχt}J' επιδημίας του φωτός και τ17ς εξ αυ,τijς εγγινομένης 'Ότι δέ έΕ:έρχεται κανεic: ώσάν πυρωμέvοc: άηό τήν εύχήν,

,fί yυχfί πρςιότητος' σωματικrιν }j και lοvδαϊκήν τrιJΙ :ττροσευ-­ δταν κάμrι τήν συvομιλίαν πρόc: τόν Θεόν μέ άθόλωτον νοϋν,
τό διδάσ1~ει καί ή πείρα καi ό τηc: Κλίμακοc: σαφωc: , χωρic:
11

χ,ί )' ήγει.ται· ήδο}'ης τ,ε εμφασιν εγγiγ;εσθ'αι 1τφ τω'ν εvχομέ-
25 )f(.']')! cτcματ ι ουκ από της προσευχijς μόνον, άλλα και της εγ δέ τοϋτο καi χωρic. τήν έπιδημίαν τοϋ φωτόc: κατά τήν προσ­
ευχήν καi τήν έlΞ αύτήν γεννωμένηv είc: τήν ψυχήν πραότη­
(ΗΨέσει ψαλμφδίας, πολλοί τε αλλοι και δ αγως 'Ισαάκ δεί­
τα, θεωρεί σωματικήν καi ίουδαϊκήν τήν προσευχήν. 'Ότι δέ
χι·vσι οαφcvς_ Άλι.Μ ταυ·τα πάντα την της λογικής ψvχijς
είc: τό στόμα των προσευχομένων προκαλεϊτqι αϊσθημα ήδο­
6ελτίωσοr εχοvσιν άρχή11. Τούτο δε νυν οί σvκ,οφά.vται τόJJ'
νηc: όχι μόνον άπό τήν προσευχήν, άλλά καi άπό τήν φαλ­

4. Μονολόγιστος προσευχή είνσι τό «Κύριε Ίησοϋ» μετά η δνευ μωδίαν έν συvέσει, τό δεικνύουν καί πολλοί δλλοι καi ό α­
τοϋ «έλέησον ήμδς», δnερ οί ήσυχασταί άnήγγελον nροσευχόμενοι άδια­ γισc: 'Ισαάκ σαφωc: 1 ". • Αλλά δλα αύτά εχουν άρχήν τήν
λείπτως. Ή μονολόγιστος είχεν Θίσαχθη παλαιότατα. Βλ. περί Διαδό­
χου είς έπομένην σημείωσιν, Ί ωά ν ν ,ου, Κλίμακα 9, 15, 28, PG 88, βελτίωσιν τηι:: λογικηc: ψυχηc:. ΤοΟτο τώρα άφαιρέσαντεc:
841' 900' 1132, Ήσυχίου, Περί νήψεως, Φιλοκαλία, 1957, 2, 72 κ.ά.
5. Βλ. Κεφάλαια 59 καί 97. Des Places 1955, σ. 119 καί 159.
6. Διάλογος περί τοϋ Άββδ Φιλήμονος, Φιλοκαλία, 1957, 2, 244 έΕ. 1 Ο. Βλ. Βίον 'Αντωνίου
36, PG 26, 896 C.
7. 'Επιστολή 3, 238, PG 79, 493 D. 11. Κλίμακα 28, PG 88,
1137 C.
8. Κλίμακα 27, PG 88, 1132. 12. Λόγοι 31 καί 32, Σ
n ε τα ι έ ρ η α. 134 έΕ. Βλ. Δ ι α δ ό χ ου,
9. Βλ. 'Όρους κατά πλάτος, 2' PG 31, 909 BC. Κεφάλαια 68, Des Places 1957, σ. 128.

Jι
154 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
άγίωι• ους λέγεις αφελόvτες' τά αξιέπαινα μεμnτέσ.. πεποιιj­
κεσαι, και του ίερου και θ·είοv φωτισμού; ταλλα μεγ :π,ερικό­
ψαvτ ες δοα:τερ αοφαλη 1εκ,μήρια,. μικρόιι δέ τι και ΊΟVΙΟ' Τ()
χωροvι, 1rίς διωοολr}ς αυ1ώ1, προσθέιιτες, δαιμονιώδες
s τό θτ:ϊω· 1ίγείσ11αι πεί{),ειv επιχειροvσι τοi1 ς απείροvς. Τό ιΗ:
μειζοv δ,ι 1ύ1 1 μέι• δnύ ζόφον αlώvιον τετηρημένοι• φω,ίζειι•
nε[θοηαι., εl και απατηλαις, τόν ,δc ύπερφαη και αρχίφωτσι·
και 71(!.ΟΓΗ' J.ογικι7ν φύσιν ε.nι,τηδείως προς κατάλληλοιι φω­
ωληψίαJ' εχουσαν εμnιnλώντα ·ι·οερου φωτός Θευ)Ι' φωτ[ζειν
1 Ο ~•οητcος ού·κ οΥοvται.
3. Έγc\ι δέ και 1,';ιι )'JJQ)Ot)' . 'η1' φ?7ς rμο1ισμό1 1 μόJJΟ)'
λέγr::ιγ J'Οητόι• r;,υ,τούς, διά τ•ουr' ο'iομαι φως αυτι)v καλεισθ-αι,
διόΤt 1r,'iJ () ωτί εκείJJψ χορηγείται, και?·ά και () μέγας λέγει
Π αi•λος· Ηδ Θεός δ εlnc)ι1, εκ σκότους φrος λά,ιι11 1 αι, ος ελαμ-
15 ψει, εγ τ,αϊς καρδίαις ήμrΤιι• π.ρός φωτ ισμο1 1 της γγcόσεως της
'δόί;ης τc;'i ΘεουJι. Σv1 1φδr'ι. δέ τούτφ καί (, μέγας Διοι•ύσιος,
<<ή του ι,οητουη, φησί, (<φωτός .nα.ρ,οι•σ[α έγωτικι) τϊίΊν φωτι.ζο­
μέγωγ Ιχπ ί1·, εlς μ[αι, και αληθη ου1•άγοvσα γι1 r.ισιιι>ι. Όρq.ς
τό 117ς
1Ψr!Jσεως φϊΊίς ύnό της nαρουσ[ας ,τον φωτός ,τiJς χά-
20 ριτος χορηγούμει,οJΙ χαί τiJς διαιρετικ17ς άγγο{ας απαλλά:ττοι;
σrr:,~ς ,ιιέ1· ,οvι• )'01)'!01' (t'l),TO π.ροοε'i.πε,,, δ δέ μέγας Λ1ακlι.ριος,
εyτρέπων άριδήλως τοί,ς γηοοιν οlομέι·ους Η> 117ς χάρι,τος
qxvς, νοεράιι ;τροσηγό.ρευσεJΙ αυτο· ((:ειΟ'?ΓJ γάρ, φησί1°, ((f;Κ cτCn·
ε1 1,εργημάτωγ τό ελλαμφι?·έιι ε1• 1fί ψυχfί σου νοεψ)1' φr'ίΊς, ε'i11,:
25 ταυ Θεού, ε'iτ.ε του aωται·α πέφvκ·εν οι')>. Ά,λλαχου δέ
ι':πί του προσώπου Λfωiiσέως δ6ξαι, αθ·α~,ασίαν 7ψοσειnώ,·,
Bt Και Ht) '/Jι•ητ(ο lΠ:f]t1/01[!αψε ΤC.!JΟΟώ:τιφ τότε, και δειΚ'J!Vς
οπως ταίς ψυχαί.ς δ.ρτίως εμφανίζεται 1(;'))• εν αληθεί(f 1iιι•
Θεογ ηγαnηκότων. H'rvς ο, της ·αlσθητης)), φησίι·, ((Οψεως δ-
30 φι?αλμοι δρc'ίΊοι 1())' αιοι?·η,1())f fjλιοι,, οϋτως εκείι1οι δια
117ς 'ψυχ17ς δφ?αλμϊiιν 10 γοερόν όρώσι φως, 8 κατά τον και-
13. Βλ. Β. Π έ τ ρ. 2, 4· 17. 'Ι ο ύ δ ο 6, 13,. Ό Διάβολος.
14. Βλ. κατωτέρω 2, 3, 7.
15. Β. Κ ο ρ. 4, 6.
16. Περί θείων όνομάτων 4, 6, PG 3, 701 Β. Αί παρόγραφοι 3 · 5
της πραγματείαc: ταύτηc:, δύνανται νά κατανοηθαϋν μόνον απο τούc:
έΕοικειωμένουc: μέ τήν θεολογικήν όρολογίαν τοϋ Διονυσίου Άρεοπα·
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 155
οί συκοφάνται των άγίων τοίιc: όποίουc: άναφέρε1c:, τά άtιέ­
ηαινα ,κατέστησαν άtιόμεμπτα, καi άφοϋ άπό τόν ίερόν
καi θεiον φωτισμόν περιέκοψαν τά δλλα, δσα είναι άσφαλη
(( ?(' δείγματα, προσέθεσαν δέ κάτι μιι<ρόν καi δμωc: χωροϋν τάc:
δ1αβολάc: των, έπιχειροϋν φεϋ νά πείσουν τούc: άπείροuc:
νά θεωροϋν δαιμονιωδεc: τό Θειον. Τ ό μεγαλύτερον δέ
είναι δτι πείθονται μέν δτι ό διατηρούμενος ύπό -αiώνιον
σκότοc: φωτίϊ:ει, αν καi άnατηλωc:~'\ δέν πιστεύουν δέ δτι ό
ύπερφαήc: καi άρχiφωτcc: Θεόc:, ό πληρων μέ νοερόν φωc:
nασαν λογ1κήv φύσιν πρόσφορον διά κατάλληλον φωτολη­
ψfαν, φωτίΖ:ει νοητωc:.
3. 'Εγώ δέ νομίΖ:ω δτι ή γνωσιc:, τήν όπσiαν μόνον iσχυ­
ρίΖ:εσαι δτι αύτοί όνομάΖ:ουν νοητόν φωτισμόν, διά τοϋτο
καλείται φωc: 14 , διότι χορηγείται άπό τό φωc: έκείνο, δπωc:
λέγει ό μέγαc: Παϋλοc:· «ό Θεόc: ό είπών νά λάμψη άντi
ϊό σκότοc: φωc:. ό όποϊοc: ελαμψεν είc: τάc: καρδίαc: ήμGJν
πρόc: φωτισμόν τηc: γν<ίJσεωc: τηc: δόΕ:ηc: τοϋ Θεοϋ» • Συμ­
15
φώνωc: δέ npόc: αύτόν καi ό μέγαc: Διονύσιοc: λέγει, «ή
παρουσία τοϋ vοη-rοϋ φωτόc: είναι ένωηκή τιον φωτιΖ:σμέ­
νωv, συνάγουσα είc: μίαν άληθη γνωσιν» • Βλέπειc: τό φωc:
16
1ηc: γνιiJσεωc: νά χορηγηται ύπό τηc: napouσiac: τοϋ φωτόc:
rηc: χάριτοc: καί νά 6παλλάττrι τηc: διαιρεηκηc: άγνοίαQ;
Αύτόc: λοιπόν τό ώνόμασε νοητόν, ό δέ μέγαc: Μα:κάριοc:,
έντροπιάlων φανερωc: τούc: ναμίΖ:ονταc: γνώσιν τό φωc: τηc:
1111• χάριτοc:, τό 6JVόμασε νοερόν· διότι, λέγει, «θά γνωρίσηc:
άπό τά ένεργήματα τό έλλαμφθέν εic: τήν ψυχήν σου νοε­
ρόv φιϊJc:. αν είναι τοϋ Θεοϋ η τοϋ Σατανδ» • Άλλοϋ δέ,
11
c;φοϋ ώνδμσσεν άθανασίαν τήν έπi τοϋ προσώπου τοϋ Μωυ­
σέωc: λάμψιν, μολονότι αϋτη ηστραψε γύρω άπό τό θνητόν
7(0)'
ποόσωπον τότε, καi άφοϋ εδειεε πόσον άρμονικωc: έμφανίlε­
rαι είc: η':ιc: ψυχάc: των άληθωc: άγαπησάντων τόν Θεόν, λέ·
γει, «δπωc: oi όφθαλμοi τι'jc: αίσθητηc: όράσεωc: βλέπουν
τόν αiσθητόν ηλιοv, οϋτωc: έκεϊνοι διά των όφθαλμων τηc:
ψυχηc: βλέπουν τό νοερόν φιοc:, τό όποiον κατά τόν ,και-
γίτου.
17. Μ α κ α ρ ίο υ, Περί ύπομονηc: 13, PG 34, 876 D,
_... --.ιιill~I·
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 157
"Ι,,,'
156 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

ρόν τηc: άναστάσεωc: προκύπτον καί έnιχuνόμενον είc: τά

ρΙJγ της cιι•αστάσεως προκύψα1" Κ'αt επιχυθεv τοίς Ο(Vμασιι•
σώματα, θά δεΗΞπ καί αύτά ώραϊσμένα μέ τό αίώνιον φωc:» •
18

οSραϊσμένα και Ται'Ία δειίξει τrp αlωνίφ φωτί)). Τό γοcίiν φως 111

Δέv θά ήδύνατο λοιπόν κανείc: νά εϊπn ποτέ νοερόν τό

της γ1·ώσεως γοερόιι σV'δέποτ' αν τις φαίη, τό δέ φως εκείνο 111

φωc: τηc: γνώσεωc:, ένψ τό φωc: έκεινο καi ώc: νοερόν

και οSς νοερό,ι· ε,στιν οτε ε7'ε:ργεί καi, (vς γοητr))! διr1 1·0,ερας
έvεργεϊ ένίοτε καί ώc: νοητόν βλέπεται ύπό τοϋ νοϋ διά
5 α1σθ~ίσεως ύ:ιό τοi3 )'OV όραται, καί ,αίς λογικαίς εγγιι,όμε­
rιϊc: νοερδc: αiσθήσεωc: καί έγχυνόμενοv εic: τάc: λογικάc:
)'0)' ψυχαις της κατά διώθεσιν αγνοίας απαλλάΙΊει 1α1!Ίας,
ψυχάc: τάc: άηαλλάσσει τηc: έσωτερ1ικηc: άγνοiαc:, έnαvαφέ­
εlς μc1· 1 οειΜί γνώσιν (ΧΠ() τώιι πολλαη· ε;,ιστρέφογ δσξασμά-
ρον αύτάc: άnό τάc: πολυειδεϊc: δοΕ:ασiαc: είc: μονοειδη γνω­
1ω1•. Διό και () τϊί'ιι• θείωJ! i'πομάτων Ι),t.ιvφδrΊ::; εκείγος, T)J)J
σιv. Διά τοϋτο ό ύμνωδόc: έκεϊνοc: των θείων όνομάτων,
τοv αγα{}ου φωτωι•υμικήν εnω1'Vμίω, επι{5αλλόμυ,·ος ύ,ω 1 εi1•, 1:
άναλαμβάνων νά ύμνήσn τήν φωτωνυμικήν έnωνuμίαν τοϋ
10 ρη,έον, φησίι,, οιι <(φώς JΙοητόι· ό αγαθ·ός λέγεται, δια 1ιΊ
πά1'ιcι ,ιιέ1, i'·nερουράι•ιον ,νου~, εμnιπλάναι 1~οηωυ φωτός, πα­
άγαθοϋ, πρέπει νά μνημονεuθη, λέγει, δη «φωc: νοητόν λέ­ l'Ι•ι
ιι

γετω ό άγαθόc:, διότι άφ' ένόc: μέν γεμίΖ:ει vοητόν φωc: 'ι
παγ δε (ϊγ,·οι,αΥ .κGt τιλ,ά1rην l:λα.ύ,rει-,, εκ πασϊΤη, αίς (Χ,γ εγγ:_.~­ {,
πάντα έnουράνιον νοϋν, άφ" έτέροu δέ άnομακρύνει κάθε i:
ι·ηται. ψvχαίς)). Ov•κou'J! αλλα μέ~• ή γ11cοσις, 17 καί της αγνοίας
δγνοιαν καί πλάνην άπό δλαc: τάc: ψυχόc: είc: τάc: όnοίαc: θά
α.nελα1!J'Ο,Uέ1;ης επιγtJ'Ο,ιιέι•η, riJ.λo δέ το J/01]10)' ιμuς, 8 π,αρεχ-
έγχυθfj» •
19
Έπομένωc: δλλο μέν είναι ή γνωσιc:, ή όποία
15 τικ(v .~στο' π.1~''11Jς. Δι,Ο καl 10 μέν 'J}'οητδJr φΟJς τϊ(J {,;υ?ρουρ·α-
έπέρχεται δταν άπαμακpύνεται ή δγvοια, δλλο δέ τό νοη­
1•ίω γ~u l:_uφαι,cuς εγγίγεται, ΊΟυrέnτι .Hp ύ.περαναΌάJJΙι έr1οι,­
τόν φωc: τό όποιον τήν παρέχει. Διά τοϋτο τό ,μέν νοητόν
τό'J'. Πως δ' tJ.1, ~!ληθ1 είη γναισις, εl μιί μεταφορικαις, τό {·:"ιερ­
φωc: έγχύεται έμφ::ινωc: είc: τόν ύπεροuράνιον νσϋν, δηλαδή
cυράι1ιο:1 XfJ.ι {,;ιέρ 1·cvJ' iκ,είν,ο φcος; Η δέ τ·ης κι:ηά διάθε­
0

εic: τόν ύnεραναβάντα έαυτόν. ΠιϊJC: δέ θά ήδύνατο νά κλη­

πιγ &γ; 1 .οίuς d.nοχά.ιJαgnις, fjγ δγν,οια1•' χαt nλrίvην (J/γόμαο,c,γ
θη γνωσιc:, εί μή μετσφορικωζ τό ύπεροuράν1ον καί ύnέρ
20 ό μέ('ας ο[,ως, ε:ιί ω5γης τifς λογικ17ς ψυχης τελείσΠω nέ­
νοϋν έκεϊνο φωc:; Ή δέ άποκάθαρσιc: τηc: έσωτερικηc: ά­
φυκει•
γνοiαc:, τήν όηοiαν ό μέγαc: συτοc: ώνόμασεν δγνοιαν καί
4. 'Υnεραvωυαίvει. δέ έαυΗ')), ουκ αγγέλωJ' μό1·01•, αλλ,ί
πλάνην, φυσικωc: τελείται μόνον έnί τηc: λογικηc: ψυχηc:.
καί. J,γθρ(U"TtJ''OC, νους, αγγc:λοει1'ι17ς δι.' αnαθείας γεγ01•ώς" οϊ-­
4. Ύπεραναβαίvε1 δέ έαυτόν δχι μόνον άγγέλων, άλ­
κοiΊν ;ωί του φωτός ι!χείνου τεύξ.εται και θεοφανείας ύπερ-
λcι κα] άνθριί>nων νοϋc:, άφοϋ γίνn δι' άnα:θείαc: άγγελοει­
25 q 0 υοvς r1.ξιωθ17σεται, τη:· μεγ του Θεοv: ουσίαν οvχ όρcuν, Θε­
δήc:· δθεν καί τό φίiJC: έκεϊνο θά έπιτύχrι καί θεοφανείαc:
())J δέ όρ{;)ν διϊι {}ε()ΉQΞΠΟVς εκφω·το~>ίας αναλόγου έαυτι;,,·
ύnερφυοϋc: θά άtιωθη, τήν μέv τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ μή
;.:α;Ι(Χ απδψα.σιv ,ιιέ,ι·, O'V ( δρf!. γάρ· τι} κρείΝΟ'J! δ' 1j κατά &~
βλέnων, τόν δέ Θεόν βλέnων διά θεσnρεnοϋc: έκφαντο­
Jl(),φασιJ', 10V Θεοf5ι /ΓJ) ,ttό!!O)' ύπΕρ γ1 1 fi:)Q,tJ! (l,λλα και ύπερα­
ρίαc: άναλόγου πρόc: έαυτόν • Τοϋτο δέ συμβαίνει δχι κα­
211

γνι:[ιστο,υ Q)'Ιτος Κ((( (i)ς αλ1τθ(()C, Κρύψ!ΟJ' Κ•(t.t τήJJ εκψαJ!()t)' Ι''-
τά άπόφασιν -διότι βλέπει κάτι - άνώτερον τοϋ κατά
άnόφασιν καθ' δσον ό Θεόc: δέν είναι μόνον ύπέρ γνωσιν
άλλά καί ύπεράγνωστοc:
21
18. Βλ. Όμιλίαι 1, 2, PG 34, 452· 34, 1, PG 34, 744 CD. καί εχει κρυφίαν καί τήν ψανέ­
t9. Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Ά ρ ε ο π α γ ί τ ο υ, Περί θείων όνομά­
ρωσιν c;κόμη, πρδγμα τό όποϊον είναι τό θειότερον καί
των 4, 5, PG 3, 700 D.
20. Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Ά ρ ,ε ο π α γ ί τ ο υ, Περί ούρανίου
ίεραρχίαc: 4, 3, PG 3, 180 C. μάτων 1, 4· 1, 5· 2,4. PG 3, 592 D, 593 Β, 640 D. Ό δρος άπόφασιc:
21. Ό Παλαμδc: έρμηνεύει τόν δρον ώc: άντίθετον τοϋ άγνώατου. χρησ1,μοπο1είται έδίί) ύπό τr;v εννο1αν τοϋ Διονυσίου (άφαίρεσ1c:, δρνη·
Κατά ταϋτα ό Θεός άντινομ1ακωc: είναι μέν δγνωστοc:, άλλ' είναι έπί­ σ1c:) χωρίς νά μεταφράΖ:εται.
σηc: ύπέρ της άγνωσίαν. Βλ. Διονυαίου "Αρεοπαγίτου, Περί θείων όνο·

.... ,,1,111Ιa
1111,,..ωwillllllll
158 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 159

χονως, το θειό,τα,τ,Οιr και πάιηωp καιι,ότατον, εnει και αί iJεο­
ει,δεί,; όψεις' καιr ουμοολ ικαi, ϊδοιι,, ύnεροχικως εχουσι τό
ίi)γι•ωοτον· έτέμρ γάρ nαρrΊ. τiιν φύσιν τήν τε 11είαν καΊ αν­
θρωn[γην ,ο,εσμφ δια.q;α[νaιπαι καί, (Vς εlπείJJ, καθ' ήμας 'ΙΊ-
5 nέρ ήμας, ώς μηδέ όνομα δηλωτικόJΙ αiηι::ΊJJ κυρίως ε/JJ'αι.
Και τού,τ' εδειξει, ό ΊCp Μαι,ωέ nυ11'ομέJJψ τi rιΊ όγομά σαν;
φάμειιος ΟΗ και αυτό θαυ,μαοτόγ, ώς και της όράοεως OL'/
Jιηον οϋσης 'θαυμαστης και nρός τφ αλ17π1φ καi ΤΟ αι•cόΨv-
nαραδο!Ξότερον δλων, έπειδή Κ'ΟΪ αί θεοειδείc: Θέαι, άκ6μη
καί δταν είναι συμβολικοί, εχουν ύπεροχικωc: τό όγνωστοv·
διότι αί θέαι αύταί διαφαίνονται δι' άλλου θεσμοΟ παρά τήν
φύσιν, τόσον τήν θείον όσον καί τήν άνθρωπίνην, ,καί, θά
έλέγομεν, κατά τά ίδικά rμαc: μέτρα είναι ύπέρ ήμαc:, ώστε
νά μή ύπάρχπ οϋτε όνομασία κυριολεκτικωc: δηλωτική δι'
αύτάc:. Καί τοΟτο εδει!Ξεν ό είπών είc: τόν Μανωέ, δταν αύ­
τόc: ήρώτησε. ποιον είναι τό δνομά σου, δτι ιωί αύτό είναι

μον εχούοη ς. θαυμαστόν 22 , ύπό τήν εννοιαν δτι καί ή δρασιc: 1δέν ήτο
1ο 5. Ου μ17ι· αλί.' εl και ή δρασις κρ,cίττον η κατά α:π6- όλιγώτερον θαυμαστή καί πλήν τοϋ άκαταλήπτου είχε 'Καi
φασιν, α,,ιΧ' .f~ έρμη}'Β'Vς εκείνης λ,όγος' &nοδεί I'ijς κα1α &πό­ τό άνώνυμον.

φασιν ανόδου, παραδειγματικϊ::Ίς '11 χατι'ι. αι•αλογία11 προαγό., 5. Άλλ' δμωc:, αν καί ή δρασιc: είναι ινωτέρα τηc: κατά
Ηενος, διο και ΤΟ cος, διιοιωματtΚ1)1' φέρον οημασiαι , ΟLJJ'1)J- 1 ά,πόφασιν, άλλ' ό έρμηνεύων αύτήν λόγGC: ύστερει είc: τήν
1ημέι1011 ΟJς ι1nί ΙΟ πλείοτω• εχει τοίς οι·ό,μασο•, rvς r'ι.ρρ17τοv κατά άπόφασιν όνοδον, προχωρων παραSειγματικωc: η κα­

15 και ϊnερωι,ύιωυ 111ς όρϊιοεως σvοης. 'Ό;αγ δ' εJJ έαυτοίς τά άναλογίαν, διά τοϋτο έχει κατά τό πλείστον ουνηρτημέ­
οί ιεροί αι•δρες ΤΟ ,{)ιεο:ιρεnες έκείJJΟ iJεωρωσι φό1ς, όρα!ΟΙ νvν μέ τά όνόματα τό ώc:, φέρον όμοιωματ1κήν σημασίαν, έφ'

δ' ήν[κα τύχωσι της θεουργοv ΚΟtJt(ι)JJίας 10V: Π)J'Β't!,UαΊΟς κα­ δσον ή δρασιc: είναι άρρητος καί ύπερώνυμοc:. 'Όταν δέ
Ία 11]JJ απόρρ,ηων T())J' 1ελεσ'ιcυργ(1.1V έλλι1,μψεαη• ε;ιιq:οίιη- oi ίεροi όνδρεc: Θεωροϋν μέσα των τό Θεοπρεπέc: έκεινο

011', τr'ι της θέσεως αύιώ1: όρωσιJJ ενδυμα, ωv νυv δοξαζομέ- φωc:, βλέπουν δέ όσάκ1c: tπιτύχουν τήν θεουργόν κοινω­

20 νου και ηjς ύnερr.'άλου :πληρουμέγου αγJιαίας ύπο Τιjς τού νίαν τοϋ Πνεύματοc: κατά τήν άπόρρητον έπιφοίτησιν των

λόγου χάριτι;ς, καιΜnερ δπό τ17ς του λόγοι! θεό,ιητος θεσ:πρε­ τελεσιουργων έλλάμψεων, βλέπουν τό ενδυμα τηc: θεώ­

πεί φωτί •το σcνιιημμέγ•ον επί ωv όρους εδο,ξάσθ,η σωμα. Ί'η1 1 σεώc: των'3, όπότε ό νοϋc:, δο!Ξάlεται καί ή ύπέρκαλοc:

γ(ίρ δόξαν ην δ Π(),Ι'Ι]ρ εδ,ωκεγ αυτφ δέδωκ,ε1, α't)',Ος το'ίς 1!:Πψ άγλαΤα πληρώνεται άιπό τήν χάριν τοϋ Λόγου, δπωc:, ύπό της

κόοις, r.ατά τον εν εv'αγγελίοις λόγω,, και 17θέληοεν 'ίνα ω- θεότητοc: τοϋ Λόγου έδο!Ξάσθη έπi τοϋ δρουc: τό συνημμέ­
μένον μέ θεοnρεπέc: φωc: σωμα '.
2
25 ·σιν οvωι με,τ' αiποv κ:αί θεωρcvσι Τ1)Υ δόξα)' α{ηού. Του ω Διότι τήν δό!Ξαν, τήν

δέ :ιως αJ• γfγνοιτο οωματιχc::Ίς, μηκf:τι οωματικιΤ:ις αυτού 71ΓJ.- όπαίαν ε~δωσεν είc: αύτόν ό Πατήρ εδωσεν αύτόc: είc: τούς
ύπηκόουc:, κατά τόν είc: τά εύαγγέλια λόγον , καί ήθέλησε
25

1!'6νως ,ω,τά 71})' εις συ11ω·ούς δι•άληψιJ'; Τελείται, τoίJJVJ' κα-

τα' nασα1,
-
αναγκηι,
:, '
Ψοερως,
,.., ~
οπηι,ικα
'
γεγονως
'
ΓίΙ" JJ,ους
-
εnουρα-
" ' νά είναι ουτοι εν μαlί μέ αύτόν καί νά θεωροϋν τήν δό!Ξαν

JΙιος και oloJJ δπ,αδός χρηματίσας TOV ύ:περα}'αοευηχόως δι' του 26 • Τοϋτο δέ πωc: Θά ητο δυνατόν νά γίνπ σωματικωc:,
άφοϋ αύτόc: μετά τιiν άνάληψιν είc: ούρανούc:, δέν παρίστα­
30 'ΥjU(Ι.ς rrχί';ς ουραγούς, ε_ιιφα,ι(ις και CJ,:'LΟQρήτως έ~"ωθ,είη ιrp
το πλέον οωματικωc:; Τελείται λοιπόν κατά πδσαν άνάγκην
22. Κ ρ ι τ, 13, 13 ές. νοερωc:, όσάκιc: ό νοϋc:, γινόμενοc: ύπερουράνιοc: καί ώc:
23. Βλ Δ ,ι α δ ό χ ο u, Κεφάλαια 40, Des Piaces, 1957 σ. 108· διατελων άκόλουθοc: τοϋ ύπεραναβάντοc: δι' ήμαc: τούc: ού­
«ό νοϋc:,.. διαφανήc: τιc: δλοc: γίνεται, ώστε τό έαυτοϋ φωc: όρον»,
Είς τήν ώδήν τοϋ μαργαρiτου, Πρά!;ειc: Θωμα 108 κ.έ., ό ήγεμονόnαιc: ρανούc., ένωθ(i έκεϊ φανερωc: καί άπορρήτωc: μέ τόν Θεόν
βλέπει τήν λαμπρότητα έαυτοϋ ώc: είc: κάτοπτρον. Τό θέμα έnσνέρχε·
ται συχνάκιc: κατωτέρω, 25. Ί ω. 17, 22.
24, Βλ Νείλο u, 'Επιστολή 2, 74 PG 79, 233 Α, 26. Ί ω. 17, 24,

J "''"""~
sΙΙΙIΙ~

160 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
Θε(p εκεί και 1ϊ(ιιι ύπερφvϊiJν καί απορρήτων έπηυγχάJJοι ίJεα­
μάιτων, ncοσης αϋλου γνώσεως ύψη,λ,οτέρου φωτός αJ'αnιμπλά­
μεψος, ουχ ώς αισθψϊ(Jν συ,ιιυόλων ίερϊϊιγ 'ι1,εωρός, ουδ' ώς
ίερογραq;ικης ποικ.ιλίας εnιγ:•ώμων, αλλ' ώς ιϊρ καλοποιφ
s και αρχικς,ι καλλωπιζόμεν'Ος κάλλει και τfί τοv Θεου λαμπρv­
νόμει,ος λαμπρότηιι. Τόν αvτοJ! γαρ, τρόπω' καί αί &νωτά,ω
τάξsις ταη' ύπερκοομίcσγ γόω!'· α1'αλόγως έαυταις, κατά τογ
ουρανοφάι 1·;σψι. και {,:;-ιαφήτηι' της κcπ' :,ι•τι'ις 'l εραρχίας' οι',
μόJJO)f πρωτοδόαοv γJιώσεως και επι,στήμης, αλλά και :τιροΊ-
10 ωυ φωιός, προς της ανωτάτω τριαδικης τελεταρχίας ίερα.'}­
χούμεναι πληροv;νιαι κ,α.ι συχί της ψιαδικης μόι,ης δόξης μέ­
τοχοι γίι1 οι··1αι καί θ·εωροί, αλλά και της Ίησου φωτοφανεί­
ας, ij και τοίς μαθηταίς έν Θαυc;ψ απεκu).15φθη. Μυοvι•ιαι
γαρ της 1Jεωρίας κατηξιωμέJ'αt ταύτης, θεουργόι, φως
15 ~ιαι αντόJ', (Vς αληι?{ϊις αυ'l([) πλησιά,ζουσαι Και TQ)J'
ΚCΟΥ αυωu φώτων εν πρώτπ μειουοίq, γιγ6μει,αι. Δ ιό καi. ό
φερωι 1 ύμως Λiακάριος υρωμα των έπουρανίων τουτί καλΞί
τό φως. "Ετε,ρος δέ τις ιωγ 171 εολόγων, ωοϋτο)), φη,σί, ((JΤαcα
των {ιnερκοσμίωγ Υ) J'OJ)IJ) διακόσμησις αϋλως έστιωμέγη
?!} μήριω: εναργέαταrον Τ ίθ·εται τiJς περί 1zμας του λόγου φιλω·­
θρωnίας>J, Τα'ϋι' αρα καί δ μέγc;.ς ΠαυJ.ος, τοις r'ωράτοις κr:ί
επουρανίοις F,)f αυτcο ·θιεάμασι μέλλων έιιιυγχάι,ειv, uρπαγεί.ς
γέγο,yεν· ύπερcv,ράιιιος, ουχ cvς τοnικαις ύπεραναυηναι δεο,ιιέ­
νου τ,α·u )fOV ·101;ς ουρανούς' ε 1' και μvοτήρ ιcν αλλο τι ή άρ-
25 παγ17 δηλοι, μόι 1 οις τοϊς παθοvοι.ι, έγνωομέι·οι,, περί
λέγειJ' ουκ έπάι·αγκες, ι'ί: παρϊι τωι, πεπειραμέJ,ωι' πατέρωι'
εσμεν ακηκοόΤΒς, μij κα,ι τ.α.υτα :τιροθώμεθ·α προς κακο•υργί­
αν. 'Ως δ' lστι φωτισμός ,•οερός ,οίς κεκαθαρμένοις 1ι7ι•
καρδJίωι ει,:ορώ~ιιεvος, αλλος Jl(lY'I(J.JT1 αOt nαρα IJ)JJ'
30 δς και παρε;,;τικός έσΙΙιι αυ·τ·ης και απ' αυΗΟΥ 1ων εlρημέι'U))'
τοίς μη nει~1ομέγοις [,{,χε·ρέσταιά. γε δείξομει·.
27. Φρασεολογία Δ I ον υ ,ο i ου, Περί ούρανίου ίεραρχίαc: 7, 2,
PG 3, 208 BC κ.ά.
28. Βλ. Περί ούρανίου ίεραρχίαc: 1, 3·, PG 3, 124 Α.
29. Βλ. Όμιλίαc: 12, 14, PG 34, 565 Β.
30. '/>;νδρέου Κρήτης, 'Ομιλία 7 είc: μεταμόρφωσιν, PG 97,
933 C.
!1
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 1.61
καί έπιτύχrι ύπερφυη καί άπόρρητα θεάματα, πληρούμεvοc:
φωτός ύψηλοτέροu άπό κάθε δϋλον γvωσιν, δχι ώc: Θεω­
ρός αίσθητων iερων συμβόλων οϋτε ώc: γνώστης ίερογρα­
φικηc: ποικιλία(:, άλλ' ώc: καλλωπιΖ:όμεvοc: μέ τό καλοποιόν
καί άρχονηκόν κάλλος καί λαμπρυνόμεvοc: μέ τήν λαμπρό­
τητα του Θεου 21 • Κατά τόν 'ίδιον τρόπον καί αί άνώτατοι
111
τάtειc: των ύπερκοομiων νόων, κατά τόν ούρανοφάντορα 1,
ύποφήτην τηc: 'Ιεραρχίας ούτων, άναλογικωc: πρόc: τήν θέ­ '
σιν των πληρουνται δχι μόνον πρωτοδότου γνώσεως καί
έπιστή,μηc:, άλλά καί πρώτου φωτόc:, ίεραρχούμεvαι άπό
τήν άνωτάτην τριαδικήν τελεταρχίαν καί γίνονται μέτοχοι
καί Θεωροί δχι μόνον της τριαδικηc: δόΕηc:, άλλά καί της
lji
φωτοφανείαc: του · 1ησου, ή όποία καί ά-πεκαλύφθη είc: τούc:
OYHi μαθητάc: έν Θαβώp 28 • Διότι όταν κατα!Ξιώνωνται τοιαύτης Ι'
i):εουργι­ θεωρίαc:, μuουνται καί αύτόν καθώς είναι θεοuργόν φως,
διότι πλησιάΖ:ουν αύτόν άληθωc: καί έρχονται είc: δμεσον
μετουσίαν των θεουργικών αύτου φώτων. Διά τουτο καί ό
φερωνύμωc: Μακάριος καλεί ,βρώσιν των έπουρανίων του­
ISY.- το τό φωc: 2 ~. "Αλλοc: δέ θεολόγος λέγει, «τουτο γενομένη
άϋλως δλη ή νοητή διακόσμησις των ύπερκοσμίων τοποθε­
τεί ώc: έναργέστατον τε 1κμι)ριον της πρόc: ήμδc: φιλανθρω­
πίας του Λόγου» 30 • Οϋτω καί ό μέγας Παυλοc:, μέλλων νά
σuναvτήσrι τά άόρατα καί έπουράνια είc: τό φως τουτο θεά­
ματα, άρπαγείc: εγινεν ύπερουράνιοc: , όχι διότι ό νους
31
013 γuι· έχρειάΖ:ετο vά ύπεραναβri τοπικωc: τούc: ούρανούc:, αν καί
ή άρπαγή δηλώνει κάποιο δλλο μυστήριον, γνωστόν μό­
νον είc: τούς δοκιμάσαvταc: αύτό, περί τοϋ όποίου δέν είναι
άναγκαϊσν vά εϊπωμεν τώρα όσα εχομεν άκόμη άnό τούς
γνcuc,ι)·, πεπειραμένουc:, μή τυχόν προσφέρωμεν καί αύτά πρόc: κα­
κοποίησιν. 'Ότι δέ ύηάρχει νοερός φωτισμός ένορώμεvοc:
ύπό τών καθαρων κατά την καρδiαν, διαφορετικός τελείως
άπό την γνώσιν, ό όποϊοc: 1εΤναι καί παρεκηκόc: αύτηc:, θά
δείtωμεν εύχερέστατα είc: τούc: μή πειθομένουc: άηό τά
λεχθέντα εωc: τώρα.
31. Β' Κορ. 12, 2.
j 11
Hi~ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 163

tJ. Φασί γcJ.ρ, ιuς αυ1τός εiΤliες, σvμυολικούς είΙ"αt το'iις 6: Διότι,· δπωc:. ίσχυρίΖ:εσαι ού, λέγουν, δτι οί είc:. τόν
εν τψ πάλαι 1·όμq> φωτισμούς. 'Εκείνοι τoίl'VJt τούτ' αυτό δ,ει- παλαιόν νόμον φωτισμοί είναι συμβολικοί. 'Εκείνοι λοιπόν
{:
αύτό άκριβωc:. δεικνύουν, δτι ύπάρχει ίερόc:. φωτισμός τοϋ
ι ~t , , , 7 , .. , ,
κιΨοvσι,v ως εστι.γ tερος φωτ ωμος ου γrγω,ασο, αυτοι συμ-

6.ολω•. "Q.ιι δε ΙΟύΙΟ'V ησαγ σί πλε[ους εκεί1 1 ων σύ,μυολα και όποίου αύτοί εγιναν σύμβολον. 'Ότι δέ τούτου σύμβολα
5 παρ,ά του άγίου μεμαθ1jκαμεJ' Νείλου λέγσντος, «διαν ό γ,η·vς, ησαν έκείνοι έδιδάχθημεν καί άηό τόν δγιον Νείλον λέ­
1·0]! παλαι,ογ' αγ·θ·ρωπογ αποδυσάμεγος, 101' εκ τής χά2.ιτος γοντα, «δταν ό νοϋc:., άηεκδυθείc:. τόν παλαιόν δνθρωπον,
επειιδύσηιαι, 161,ε και 1,7ν έαvτοv κυτάcταοω· όψεται κατά ένδuθπ τόν έκ τηc:. χάριτος, τότε κατά τόν καιρόν τηc:.
1i>ιι χαιρi>Jf ,ης προοευχ1]ς σα.-ιφείρφ 1} ουρανίφ χρώματι nα­ προσευχηc:. θά ϊδn καί την κατόΟΊ'ασίν του παρεμφερη μέ
ρεμφερij, η1ηιιια κ,rι.ι τόπο,, Θεοv 'Υ} Γραφι7 δι 1 ομάζει, ίΊπό 1(())! σάπφειρον η μέ ούράνιον χρώμα, την όnoiav καί τόπον
10 πρΘσ6υτέρωι' υψθέJ"Ια {,nό τό liρος Σι•J'α)), Ώσαύτως δε και Θεοϋ' όνομάΖ:ει 2 3, όφθέντα ύηό των πρεσβυτέρων ύπό τό
του δγίου Ί σαάκ ακούομε1 1 J,έγοντος- «καΊt} τάι, κωρόγ της δροc: Σινδ» 33 • Ώσαύτωc: δέ άκούομεν καί τόν δγιοv 'Ισαάκ
προσευχής όρίiι· 1171· έαωοv κα:ffαρότητα τον κεχαgιτωμέι1 ογ νά λέ:γr, «δτι κατά τόν ,καιρόν τηc:. προσευχηc:. ό χαριτωμέ·
νοv:ιι, δμοίαι· Ψfl επουρω•ίψ χροιι,ί, J'ίτι.ς Θεου ύ:τιό τijς γερου­ voc: voϋc:. βλέπει τήν καθαρότητά του, όμοίαν μέ την έηου­
σίας τοv Ί σραιίί. ωνόμασται τόπος, ·ή νίκα (}ιφθη αυωϊς εν ράνιον χροιάν, ή όποία ύπό τηc:. γερουσίαc:. τοϋ 'Ισραήλ ώ­
νομάσθη τόποc:. Θεοϋ, όταν ώφθη ύπ' αύτων είc:. τό δροc:»ι •
4
15 H!J δρειη. Βλέπεις :τι.c7'ις τcvγ εν ταίς καθαραίς καρδίαις ιlρ··
τίως τελουμένωv εκείνα 013μ6ολα; Ίωά1,γης δέ ό χ2υοοvς Βλέπειc:. πωc:. έκείνσ είναι σύμβολα των τεταμένωc:. άρμο­
καί 11]}' γλωπαν καί 1171· διάνοιω·, ιό αnοαωλικuγ εκείι·ο νικωc:. είc:. τάc: καθαράc:. 1καρδίαc:.; '1 ωάννηc:. δέ ό χρυσοϋc:.
διευ;ψιvωv, «ό Θεός ό είn(oJJ έκ οκ61ους φως λάμψαι, ύς καί είc: τήν γλώσσαν καί είc:. τήν διάνοιαν, δισαφων έκεϊνοι
l-λαμψεv εJ 1 ,ιαίς καρδ{αις 17μωJ!'ι), ((δείκJJυσι)), φηοί, ((μετc'ι τό άποστολικόν, «ό. Θεόc:. ό όnοίοc:. είπε νά λάμψn φωc:. ά­
nό +ό σκότος, ό όποίοc:. έλαμψεν είc:. τάc:. καρ 1δίαc:. ήμων» ",
3
20 προοι'J,ήκης υ)JJ Μωσέως δόξαv εγ 17μίJ1 αστ.ράπωυσαJJ' καθά­
περ γαρ· ,εlς τό nρόσωποι, Μωσέως, οϋ1ως εlς τάς ήμετέρας λέγει, «δεικνύει δτι ή δό!Ξα τοϋ Μωυσέωc: άστράπτει μέσα
καρδtας ελαμψε)), και παρακατt(hν, «εv αρχf'ί μέJ')), φηοί, μαc:. μέ περίσσειαν, διότι ελαμψεν εic:. τάς καρδίαc: μαc:,
ωijς κ:rίσεως είπε, και εγέJJ·ε10 φcvς· νυJJ δi: ουκ εlπεγ, αλλ' δπωc:. είc:. τό 'Πρόσωπον τοϋ Μωυσέωc:», καi εic:. την συνέ­
αυτός 17μιv γέγω•ε φωςη. Εί μέι 1 .ο{ψ ιό φως 1ύ εν αρχlί χειαν λέγει, «είc:. τήν άρχήν μέν τηc: κτίσεωc: είηε, καi έγι­
25 της -fτ[σεως r} τϊJ εν 1φ προο(hπφ Μωσέως γγ(;'Jσις ην με­ νε φωc:.· τώρα 1 δέ δέν είπεν, άλλ' ό ϊδιοc: εγινε πρόc:. χάριν
τρία και ·17 /J' τα'ίς καρδίαις 1Jμώ1, ελλσ.μψις γγωσις αν ηv μας φωc:.» 3 s. 'Εάν λοιπόν τό εic: την άρχήν τηc:. 1 κτίσεωc:.
ύψηλοτέρα, ώς nρ(}σθ·ψιη v δεξαμένη. ..Επεί δ' εκεί11η ού φωc:. η τό ε 1 ic: τό πρόσωπον τοϋ Μωuσέωc:. λάμψαν ητο γνω­
γ1 1 ωσις η~,, αλλά λαμπρότης επιφαιvο.μέvη τq} προσώ;rιψ σιc:. μετρία, θά ητο ύψηλοτέρα γνωσιc:. καί ή εiic:. τάc:. ,καρδiαc:.
και ή εγ ήμίν ελλαμψις ου γ11ωσις αλλά λσ:.μπρ6της εοτι ψυ- ήμων ελλα,μψιc:., ώc:. δεχθεϊσα ηροσθήκην. 'Επειδή δέ έκεί­
30 χijς, εnιφαι~,ο,ιιέγη τφ κ·εκαθαρμέ~rqι νψ. Έκείνηγ μέv οιιγ νη δέν ητο γνωσιc:., άλλά λαμnρότηc:. έπιφαινομένη είc:. τό

αlσθψοίς δφθαλμοίς ύποκ·ειμέv17ν αlσ1Jητην αv·άγκη Μγεπ,

πρόσωπον, καί ή μέσα μαc:. έλλαμψιc: δέν ε"ίναι γvωσιc:. άλ­
λά λαμπρότηc:. ψυχηc:, έπιφαινομένη είc: τόν καθαρόν vοϋν.
'Εκείνην λοιπόν, άφοϋ ύn6κειται είc:. αίσθητούc:. όφθαλμούc:.,
32.ΈΕ. 24, 10 έ. έ.
Περί :πονηρων λογισμων 18,
3'3. PG 79, 1221 Β. Τό έργον είναι πρέπει κατ' άνάγκην νά την λέγωμεν αίσθητήν, δπωc:. .αύ-
ϊσωc: του Εύαγρίου.
34. Λόγοι 32, Σnετσιέρη σ. 140,
35. Β' Κ ο ρ. 4, 6. 36. Eic: Β · πρόc: Κορινθίουc: όμιλία 8, 3, PG :61, 457.

j ....
164 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 165

καθάll'ερ, ταύτην νοητήy, νοητοις ύποκειμένην ομμασι και εJΙ­

rήν ,έδ6.> νοητήν, διότι ύηόκειται εic: νοητά όμματα καi
τός ήμiiη• ε1,εργουμένηΥ.
ένεργείτ,αι μέσα μας.
1ιΊ
7. Άλλ' ()ι•δ' ε;(είJιη αlσθ·η,τ17 όnλως ύnijρχεγ, εl και H,JJ
7. Άλλ' οϋτε έκείνη ήτο άπλωc: αίσθητή, δν καί έφαί­
nροφητικφ ετ~εφαίγ1ετο τ~ροσώπφ, ε'ίπερ 117ν δόξαν τού φω-

Ι
·., '
νετο έπάνω είc: τό προφητικόν πρόσωπον, έφ' όσον κατά 1

5 τος του προσcvποv Μωϋοέως νυν έν τ'fί ψυχ'fί, καΊα τον α-· :!
rόν δγιον Μακάριον τήν δόtαν τοϋ φωτός τοϋ προσώπου
γιοι· Μ ακάyιο~·, δέχοvται οί αγιοι. Τσ αυτό δ' οι:ίτος και δό­ 1il
τοϋ Μωυσέωc. δέχονται τώρα είc: τήν ψυχήν οί δγιοι 7. Τό
3

ξω• τού Χρισωv καλεί και ύnέρ αΎοθ·ησιν ήγείται, εl και

'ίδιον ιωλεί ουτοc: καί δόΕαν τοϋ Χριστοϋ καί θεωρεί ώc:
κατ' αισθηοt'Υ' εψσ.JΙη, Τ(Ι αποστολικον εκείνο προοαλJ.όμεγος
ύπέρ αϊσθησιν, δν καί έφάνη αiσθητως, προβάλλων έκείνον
μετά μικράς ?tροσθ·ήκης· «'11μείς δέ nάντ,ες αJΙακεκαλυμμέvφ
τόν άποστολικόν λόγον μαιi μέ μικράν προσθήκηv· «'ήμείc:
1 Ο nρcσώnφ την δόξαν Κυρίου'», ωυ·τέστι τlά νοερόν φως αύ­
δέ δλοι μέ άσκέπαστον πρόσωπον'» 38 , δηλαδή μέ τό νοερόν
του, 'κατοπτριζδuε·θα 11\11• α{,η)v είκόνα μεταμορφούμεγοι αnό
φως του, 'ιωτοπτριΖ:όμεθα τήν ίδίαν είκόνα μεταμορφού­
δό,ξης είς δόξα/, τ'fί nερωυοί([ δηλαδ17 της έν ήμι·v λαμπρό-
μενοι άπό δόΕηc: είc: δό!Ξαν', μέ τιiν περίσσειαν προφανωc:
1ητος, ύnό τού θεϊκού φωτός προϊούσης έπί τό τηλα·υγέστε­
rfjc: μέσα μας λαμπρότητας, ή όποία προάγεται πάντοτε
ρον αεί)). Τί γαρ καί δ αγιος Διάδ{)χος λέγει; (<0.ύ δεί aμφι-
πρόc: τό τηλαυγέστερον ύπό τοϋ θεϊκοϋ φωτόc:» • Τί δέ
39

15 οάλλειγ cfις, ΟΙαJ' () J/•OVς αρξηται πυκνcί'Jς 'VΠΟ IO'V θείου ψω­
λέγει καi ό δγιοc: Διάδοχος; «Δέν πρέπει νά άμφιβάλλω­
τος εJJΙεργείσθω, διαφαJΙJ]ς τις ολος γί1,εΊαt, (;Jστ,ε ΙΟ έαυωυ
μεν δτι, όταν ό νοϋc: άρχίσπ νά ένεργηται πυκνως ύπό τοϋ
φως αV'ΙΟγ πλQυσίως δρα1" τοiπο γαρ ολως γίγεται, δ-ιαΨ
θείου φωτόc:, γίνεται όλόκληροc: διαφανήc:, ώστε νά βλέππ
ή δύναμις της ψυχής καπ,ακυριεύσn τών παθώΥ>Ι. Tt δ' αvθις
πλουσίωc: τό ϊδιον τό φωc: του· διότι τοΟτο συμβαίνει γενι·
δ θειος Μάξιμος; <(Ούκ αγ τοσουτογ 'ίσχυcει• αναδραμείJΙ α}··
κωc:, δταν ή δύναμις τfjc: ψυχηc: κατακυριεύοπ των •πα­
20 ι?1ρώnι1ιος ΨΟVς ώς (Χ)Ι'Ι ιλαοέσθαι ,{),είας ,ελλάμψεως' εί μη
θων»40. Τί πάλιν λέγει ό θεϊοc: Μά!Ξιμοc:; «'Ο άνθρώπινοc.
α·ιηός δ Θεc,ς ανέσnασεν αϊηογ και ταίς {}είαις αύ,γαίς κατε­
νοϋς δέν θά ήδύνατο νά 6νέhθπ τόσον ώστε νά συλλάβπ
φώτω,ε». Τί δ' α{;r{}ις συν τφ ,μεγάλφ Βασιλείφ Νειλος δ
θείον ελλαμψιν, δν δέν τόν άνέσυρεν ό ϊδιοc: ό Θεόc: καί
περιυό,η.ως της α,λ<ηθ·είας φησιν δ στύλος; «Ό καπnαδό-κης
δέν τόν κατεφώτιΖ:ε μέ τάc: θείαc: αύγάc:» • Τί έηίσηc: λέγει
41

Βασίλειος, φησί, 117γ ,ιιέν α1·θρωπίvφ γγωσιν μελέτη και

μαlί μέ τόν μέγαν Βασίλειον ό Νείλοc:. ό ηεριβόητοc: στϋ­
25 γυμιιασία κρατύι,ει, ·r17γ δέ έκ Θεοv χάριτος έ•γγινομέγην,
λοc: τηc: άληθείαc:; « ·ο καπιπαδόκηc: Βασίλειος, λέγει, τήν
δικαιοσύνη και εΧεος- και τήι· μεγ nροτέραν δ•vνατόν καί τούς
μέν άνθρωπίνην γνώσιν κρατύνει ή μελέτη καi δσκησιc:,
έμnαθεις ύποδέξασθαι, της δέ δευτέρας οί άΤια.θείς μόγοι
τήν δέ γεννωμένην έκ τfjc. θείαc: χάριτοc:, ή δι•καιοσύνη καί
εlσί δεκτικοί, οί και παρ•α 1ογ καιρόν τής προσευχής τό οl­
rό ελεοc:· καί τήν μέv πρώτην είναι δυνατόν νά δεχθοϋν
κει!JJ! φέγγος 10V JΙOV περιλά,μπον αύτοvς θ·εωρούσιη. ΣυJΙή-
καί oi έμπαθείc:, της δευτέραc: δμωc: δεικτικοί είναι μόνον
30 κας, άδελφέr σαφως δτι 'JIOVς. πα1Jωγ απαλλαγείς cδς φως oi άπαθείc:, oi όποiΌι καί κατά τόν καιρόν της ηροσευχης
αύ:τός έαυτοy κατά. 11]1' προσ,ευχ17ν δρf!: και θείφ περιλά,μπε­ θεωροϋν τό φέγγοc: τοϋ νοϋ των νά τούς περιλάμπη» •
42

ται φωτί; Νi3ν OVJ 1 πει{)ήγιοy ύπέχωγ οbς αv·θις ακοvε καί
Κατανοείc:, άδελφέ, σαφωc: δτι νοϋc: άπαλλαγεic: των nα­

37. Όμιλίαι 5, 1Ο, ,PG 34, 516 Α Περί ύnoμovijc: 4, αύτ. 868 CD. θων ·βλέπει ό 'ίδιος τόν έαυτόν του κ·ατά τήν προσευχήν
38. Β. Κ ο ρ. 3, 18. ώc. φως ·καί ηεριλάμπεται μέ θείον φως; Τώρα λοιπόν
39. Βλ. Όμιλίαc: 5, 1Ο, PG 34, 516 ΑΒ" Περί ύψώσεωc: νοόc: 1,
PG 34, 889 C. Περί έλευθερίαc: νοόc: 21, PG 34, 956 BC. 41.Μ αεί μου, Κεφάλαια θεολογικό 1, 31, PG 90, 1096 Α.
40. Κεφάλαια 40, Des Places 1957, σ. 108. 42. Χωρίον μή άνιχνευθέν.

,ι
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 167
166 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

ωϋ φεροπύμως Λ,fακαρίοv, 81 σκ:ευος έκλογijς δ πολύς τα

1 nροσφέρων nειθήνιον ουc: πάλιν δκουε καί τόν φερωνύ­
{}είι( Ν εί}.ος ,:τροσηγόρευσεν, ος φηοιγ εγ τοίς vπό του Με­ μωc: Μακάριον, τόν οnοϊον ό nολύc: είc: τά θεία Νείλος
:αψ':Jαστcv μεωφρασθείσι Κεφαλαίοις· «ή τελε[α του π~,εύμ,α­ χαρακτηρiΖ:ει σκεϋοc: έικλογηC:43 καί ό όnοϊσc: είς τά ύnό
τος ελλαμψις cυιχ οίΟJ! J/01],UάΙων μόι'Ο)' αΠοκάJ,υψ[ς εστtJ', αλλ' τοϋ Μεταφραστσϋ διασκευασθέντα Κεφάλαια λέγει· '"ή
5 {,.~,-,J:ατικοu' rτωτός έJ! τ,αίς ψvχα'ίς οεϋαία καί διηνεκης ελ­ τελεία ελλαrμψιc: τοϋ πνεύμτσς δέν είναι ώσάν άηοκάλυψιc:
λ.αμψις- ,ό γάρ, '6 εlπώ1, εκ σκ610υς φως λάμψαι, Βς ειλαμψει' νοημάτων μόνον, άλλά βεβαία καί παντοτινή ελλαμψις
{:J' ταίς καριδ[αις ήμό.Jν', καί ιό, 'φώτισαν ταύς δφθαλμο1\; ύnοσταηκοϋ φωτόc: εic: τάc: ψυχάc: ·διότι τό 'ό εinών νά
μου μήπο,:,ε ύπνώσω είς θά~,•ατον', καί 16, 'έξαπόστειλοι' τi, λάμψη φωc: άnό τό σκότοc:, ό όnοϊοc: ελαrμψεν είc: τάc: ιωρ­
ψvς, σου και 71)1' αλήθειάJJ σου, αυτά με όδηγήσουσιν είς Ο· δίαc: ήμων'Η, καί τό 'φιίπισε τούc: όψθαλμούc: μου μήπως
1Ο ρnς f;J,ϊt6Y ocv', καί 1ό, 'έσημειώθη εφ' ήμαc; τό φως ταυ ύπνώσω εωc: θανάτου' 45 , καί τό, 'έtαπόστειλε τό φωc: σου
:Ίροσώπου οου', και πά1,,θ' οσα τού'ΗJtς παραπλήσια, τό αυ:ό καί τήν άλήθειάν σου, αύτά θά μέ όδηγήσουν είc: τό δγιόν
:1αgfσπησιιr,ι. Ύ ποστατικυν δέ :είπ:εJJ, ϊν' έμφρά/;17 τά σιόμα,α σου δροc:' 4 ", καi τό, 'έσημειώθη έnάνω μαc: τό φωc: τοϋ
Τ(1)) 1 T,)J' ;'J'Q)Ol)! μόνΟJ! Οtομένων φωHCf,UOJJ Και Πεf.!tτρε;ιτ,ό)!­ προσώπου σου' 47 , καί δλα τά παρόμοια μέ αύτά, τό 'ίδιον
ΤωJ! If)I' T(aJ' :τo}.J,.caιt διάνοιαν, Καt προ T(J)'V αλλωι~ 11]1' ο{- παριστάνουν» 48 • Είπε δέ ύποσταηκόν, διά νά φράtπ τά
1 Γ κεfcΙJ', Η[) μεtαλαμυάνεtJ! ειlς 1171, γνωnι,ν παρεξηγουμένου.:; στόματα έκείνων οί όποϊοι ώc: φωτισμόν νομίΖουν μόνον
-:ταγ δ,τιπερ αJ! ε'ίποι τις περί ,εκείaνου του φωτός. Έγc'υ δέ την γνώσιν καί μεταστρέφουν τήν διάνοιαν των Πολλών,
και 11))' γηασο, παρωνύμως απ' έκεί~•ου J.εγομέ,vην οίδα φϊvς, καi nρίν άnό τάc: αλλαc: τήν ίδικrΊν των, μέ τό νά έ1κλαμ­
Γ!')ς {πι' (1'l!IOV χορηγουμέ~,ην, 8 και ανωτέρω ϊlπον. βάνουν κατό παρεΕήγησιν nδν δ,τι θά ελεγιε ικανείς ,περί
8. Διόπερ ούiδέ T1/V από τωJJ αίσθήσεωγ προσγινομέΨψ έκείνου τοϋ φωτόc:. 'Εγώ δέ θεωρώ φωc: καί τήν γνώσιν
εϊδησt)', κrιίωι γι,c'οσι~, οvσαν εστιν οποv και ασφαλεστάτηι'' ή όnόία ηαρονομάίεται άnό αύτό φωτισμός, διότι ύn' αύ­
τοϋ χορηγείται, δπωc: είπον καί άνωτέpω •
49

φως πcbποι,έ τις προσηγόuευσεν, αλλά μόνηJJ τη,ν άπό του νου
κα1 λογικήι·. OvδέJJ γαρ δρωμεν λόγου δύJJαμιν εχον, 8 μrι 8. Διά τοϋτο κανείς ποτέ δέν έχαρακτήρισε φως τήν
νοερόι, εστι, φϊδς. O'f τε γαρ ι'iγγ,ελοι, πυρ οίον αυλοv καl, άnό τάς αίσθήσειc: nροερχομένην εϊδησιν, μολονότι είc:
/ι.π:(!iμαιΓf)J" t[ δ' αλλο τοuiτό έστι~ι η φως νοερόι'; 'Ό !Ιε νους μερικός περ1nτώσε1c: είναι γνώσις κdί μάλιστα άσφαλεστά­
zs rιιiτός tα/JH)V 6ρ6Ί1,, cδς ψ(Vς δρ{f: τί τοίvυν και ovτoc;, εl μi7 τη, άλλ' έκάλεσεν οϋτω μόνον τήν άnό τόν νοϋν προερχο­

)'Οερ,όν έαυτiά}· ολέπει, φως; Και αf:τός δέ ό παντός γοεροv μένην κdί λογικήν. Διότι δέν βλέnομεν ό,τιδήnοτε έχον
φωτός Ι:πέχ~ιι•α Θεός καί πάσης ουσ[ας ύπεgουσίως εκύευη­
δύναμιν λόγου, τό όnόϊον νά μή είναι νοερόν φως. Πράγμα­
ucbς, πϋρ nα,ρϊχ 1()))' ίερων θεολόγων ω;,ομασμέ~•ος, εχει ,μέν, τι oi αγγελοι είναι ώσάν nϋρ δϋλον καί άσώματοv· τί δλλο
rι;ς κατrί 117~· τοΒ πυρός άμυδ:ράν ει, αlσθητοίς εlκόι,α, τό είναι τοϋτο παρά ψωc: νοερόν: Kai ό νοίίc:, βλέnων ό 'ίδιος
30 κgύφιόι· τε καί άθειfψητοι, καθ' έαυτόJJ, μ17 προκειμένης ϋλης τόν έαuτόν του, ώc: φιϊ.κ: τόν βλέπει" τί είναι λοιπόν καί
αύτόc:, δν δέν βλέnη έαυτόν ώc: νοερόν φωc:; 1Kai αύτόc:
δέ ό πέρα παντός νοεροίί φωτόc: εύρισκόμενος Θεός
43. Εύαγρiοu, Πρακτικό<: 1, 93, PG 40, 1249 Β. Τό εργον
τοϋτο, ώ<: καi άλλα, άπεδόθη καί είι: τάν Νείλον. παρεκβαίνων ίιnερουσίωc: ,naσαν ούσίαν, άποκαλούμενοc:
44. Β. Κ ο ρ. 4, 6. 45. Ψ α λ μ. 12, 4.
πϋρ άπό τούc: ίερούc: Θεολόyουc:50 , έχει μέν μέσα του τό
46. Ψαλμ. 42, 3. 47. Ψαλμ. 4, 7.
48. Μα 'Κ α ρ ίο u, Περί έλεuθερίαι: νοόι: 22, PG 3,4, 956 D - 957 Α. κρύφιον ,καί άθεώρητον, ώσάν κατά τήν άμυδράν είκόνα
49. Βλ. άν<ιηΌ παραγρ. 3. τοϋ πυρός είc: τά αίσθητά, άφοίί δtν ύφίσταται ϋλη χωροΟ-
50. Βλ. Γρηγ. Θεολόγου Λόγοι 21, 2, PG 35, 1084 D.

•
,,,,,,ίi
1

'

,...ιiil
168 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 169

της χωρ,ούσης 117ν {)'ε{αν εμφ&:~;ειαν· ήνίκα δ' αν επιτηδείας

σα την θεiαν έμφάνειc-:'1, άλλ' δταν εϋρ!l ϋλην 1 κατάλληλον
·vJ.ης &περικαλύπιως εχούσης επιλά:6ηται, τοιαύτη δέ εσ,τι πu.­
καi άνοικτήν, τοιαύτη δέ είναι πδσα νοερά κεκαθαρμένη
σα νοερά κεκαθαρ,μένη φύσις, τό τής κακίας ουκ επιφερομέι•η
φύσιc:, μη φέρουσα τό κάλυμμα τηc: ,κακίας, τότε καί αύ­
:κrΊλυ:uμα, τηνικαi5'τα καί α{,,τός ώς φως δρcιται νοερό1,, cος
τόc: βλέπεται ώc: νοερόν φωc:, δπωc: έδείξαμεν καί θά δεί­
s δr' αϊ•τώ1• των και παθ'fηιτω1, και ίδό1,των λαμπρδτητα Θεοϊi
lΞωμεν διά των i•δiων τιον άγίων, οί όποιοι έδοκ:μασαν καί
ϊδείξαμ6 τε και δείξομεν δ.γίωJ'.
6δον τήν λαμπρότητα τοϋ Θεοϋ.
9 "Ωσπcρ δέ τ,ό πϋρ, αν επικαλυφθfί δι' ϋλης οtΊ δι.α­
9. 'Όπωc: δέ τό πϋρ, αν ,,ωλυφθfi μέ ϋλην δχι διαφανη,
φαvους, θερμαίνειγ μεν α{•τ17ι· δύναται, φωτίζειν δέ ουχί,
δύναται μέν νά τήv θερμαίν!l, δχι δμωc: νά φωτiΖ:!1, οϋτω
οί::ω καί δ νους, δταν επικε[με1101, εχ17 τό ζοφrΤιδες κ!ι.λυμμu.
καί ό voϋc:, δταν εχt1 έπάνω του τό Ζ:οφωδεc: κάλυμμα των
1(1 Τ(())' .'!&1"1J1'!i))Jf πσθϊοι·, γν(VΟt·)Ι μέι 1 παρέχειv δύναι.τ' αιι, &J.λ'
πανηρϊυν παθων, θά ητο μέν δυνατόν νά παρέχ!l γνώσιν,
ουχί κιαί φως. Έπεί δέ μή μόνοι, φr"iις εστιν δ ~•ους ν{ρ θεrιι­
άλλ' οχι καί φωc:. Ό νοϋc: δέν είναι μόνον φωc: θεωρη­
ρητόι", εt και εσχατω• τr'iJν 10VΤΟν 10)1 ,Γρόποι, δρωμέ~•ων, αλλrι τόν δ1ά νοϋ, εστω καi τό τελεuταιον των βλεπομένων κατ'
καί θrεωρητικόν, οl.ω· οφθαλμός {,πάρχων 1 ·τής ψυχής, «όψις))
cιύτόν τόν τρόπον, άλλά καi θεωρηηκόc:, ώσάν όφθαλμόc:
γάρ, φησί, (''17 ψvχi'f ό συμφω7ς α{ηfί νους)),, ωσπερ ή κατ,' τηc: ψuχηc; πού είναι, διότι, λέγει, «θέα τηc: ψυχηc: είναι ό
~ ~ α'Ιr:ιθησt)! οψις ουκ 0.J' ενεργείq, γίγJJοιτο, μή εξωθ'ει• επιλά,ιι­ 52
άρμονικόc: μέ αύτιiν νοϋc:» • 'Επομένωc: δπωc: ή κατ' α'ίσθη­
ψαι·ως αv:117 φωτός, οvτω καί δ ')'Ους ΟV'Κ αν rι ν,οερι'ι.ν f(χω;• σιν θέα δέv θά καθίστατο ένεργόc: χωρίc: νά λάμψη έπάνω
α'lσθησιν όρψη και κα{J,' έαυτό1• ενερ,γείq, γίγνοιτο, μiι rov τηc: φωc: άnό εξω, οϋτω καί ό νσϋc: δέν θά ήδύνατο νά
ι~είοι: πεqιλά,ιιψω,τος αυτόν· φωτός. 'Ώαπ,ερ δ,έ ή οψις, οτω· βλέrιη με τήν νοεράν αϊσθηοιν τήν όnοίαν εχει ιωί vά τεθη
i':ι·εργΠ, φϊi)ς αυτ·ι1 τε γίνεται και με,c'ι του φωτός σvγγίι,c:- καθ' :::αυτόν εic: ένέργειαν, δν δέν τόν περιλάμψ!l τό Θείον
20 ται και 701!1' ·(1./JIO· πρωrογ δρq. ι:!J φως πιΊ.σι τοίς όρωμέJJΟι;' φCJc:. "Οπωc: δt ή δψ1c:, δταν ένεργη, γίνεται ή iδία φωc:
nερικ'εχυμέΨD1', 10)' αυτόν τρόπον και δ JJ'Ους, ήνίκ:' UY εlς καί ένι.;JVεται μέ τό φιϊ:Jc: καi πρGπον βλέπει αύτό τοϋτο
i;ι,•τελέχειαιr αφίκ.οιτο 117ς )"Ο'ερας αlσθήrJεως, αυ 1 τός ολος οίσι, τό φωc: περιχυμένον εic: δλα τά όριίJμενα, κατά τόν αύτόν
φϊός /:σ,~ι και μετά του φωτ6ς εστι και OVJ' Hp φωzι γJJω­ τρόπον κα1 ό νοϋc:, δταv φθάσ!l εic: την πληρότητα τηc:
GH'iJ::; δρζι Ι0 φrος, ουχ ύπερ τας σωματικας αίσ~~17σεις μόι·οι•, νοερδc: σiσθήσεωc:, αύτόc: ό 'ίδιοc: είναι δλοc: ώσάν φωc:
25 ιι.λλά και ύ.πέρ nιi1, ο ιι των 17μίι, γvωρ(ιιων και άn,ί.ως τCιι· καi είναι μέ τό φωc: καi μαΖ:ί μέ τό φωc:, βλέπει σαφως τό
δ,·,ωγ ;-;,uγτcο1,. Θεό~• γάρ δρr»σιι, ,οί κεκαθαρμένοι 11\JJf καρ­ φωc:, δχι ύπέp τάc: σωμαηκάc: αiσθήσειc: μόνον, άλλά 'Καi
δία:,, καrά τόι, {,πci του Κυρίου αψευδ17 μακαρωμόν, δς φϊvς ύπέρ παν τGJν γνωρίμων μαc: καi άπλωc: δλων των όντων.
(Q)', κα;ά τ17ι, ·θεολογικωτάτη~, Ί ωάγvου τοϋ της ορ,ογτfίς 1:ίοv Διότι τόν Θεόν βλέποu'ι σi καθαροί εic: τήν καρδίαν, κατά
φωιrήν, οίκίζει τε και εμφανίζει έαυτΟJf τοίς αγαΠ(ΟΟ!)' α[,- τόν άψεu 1 δη μακαρισμόν ύπό τοϋ Kupiou 53, ό όποϊοc: ων
30 τσ11 και αγαπη1J,είaο, ύπ' UVlOV Κ'α.Ι(l 11/V Πρ'Ος αiιτοuς έαυωυ φωc:"', κατά τήν Οεολογικωτάτην φωνήν τού 'Ιωάννου, τοϋ
έπαγγελίαν· εμφω•ίζει δέ άις ει; έσόπτ,ρφ τφ κεκαθαρμέ1ψ υίοϋ τηc: βροντηc:, έδράΖ:ει •καi έμφανiΖ:ει έαυτόν είc: τούc:
νcp, τό καrθ' έαυιτό,~, ιΗρατος {•:~,άρχων. Τοωυ101, γαρ ή ι!ι· rιγσπωνταc: αύτόν καi άγαπηθένταc: ύπ' αίιτοϋ κατά την
έnαγγελiαν αύτοϋ πρόc: αύτούc: •
55
έμφανiιει δέ ώσάν είς
51. Βλ. Δ ι ον. Άρε ο n α γ ί του, Περί ούρανίου ίεραρχίαc: 15,
2, PG 3, 329 AC. κάτοπτρον εic: τόν καθαρόν νοϋν, ένφ καθ' έαυτόν είναι
52. Με γ. Β α σι λείου (ψευδ.), Άσκητ. διστάΕειc: 2, J, PG 31, ό.όρατοc.. Τοιοϋτον πραγμα είναι ή μορφή είc: έσοπτρον·
1340 Α. 53, Ματ θ. 5, 8.
::ϊ4. Α' Ίω. 1, 5. 55. Ί ω. 14, 21· 23.
-i"Ίο ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΆΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 171

t:σόπτρφ μορφή· φαιν1 ομένη ουχ δραται και σχεδόν αδύνατόιι φαινομένη δέν βλέπεται καί σχεδόν είναι άδύνατον νά
ε·οτιΨ όραγ τε §y εσό,πτρφ και αυ·το Κα,τα ΤαV'ΤΙ[) 1() μορη·a·ίJγ βλέπnc: ε1c. κάτοπτρον καί συγχρόνωc: vά βλέπnc: τό μορ·
τό εσοπτρον όραν. φοϋν είc: τό κάτοπτρον.
10. Nf';i, μέ1· oi5v ου·τω :ιοίς εν &γάπn καθαρθείσιν δ Θε- 1Ο. Τώρα λοιπόν ό Θεόc: βλέπεται άπό τούc: δι' άγά­
5 ός ύρατω, τότε δέ, φησί, ((πρόσωnοι, :rιρός πρόσωπον)). Οί δέ πηc: καθαρθένταc: μέ αίιτόν τόν τρόπον, τότε δέ, λέγει,
τr'ρ μ17 :rιαθ·είν τά θεϊα μηδ' lδείν μηδαμϊός πω,τεύοντες ώς
6
«πρόσωπον πρόc: πρόσωπον»" • Έκεϊνο1 δέ οί όnοίσι, έnειδή
φϊδς {·πέρ φως όρασθαι ταν Θεόv, &ί.λά λογικcvς μάγοι, θ·εω­ υtν εnαθον οϋτz εiδον τά θεία, δέν πιστεύουν 'Καθόλου δτι
ρ,είσι~ω, η,φλοiς έοίκαπιJ', οϊ τ{jς \lOV ήλίου θέρμης μόΥης ό Θεόc: βλέπεται ώc: φωc: ύnέρ φωc:, άλλά λογ1κωc: μόνον
α1•ιιλαμ6ανόμεyοι 10ίς όρcvοιι, απωτοv:σιι· οτι και φαιδ·ρός ΟεωρεΤται, όμοιάΖ:ουν μt τuφλοίιc:, οί 6nοϊοι, άντιλαμβαvό­
10 ε(ΠΟ' ό iί}.ιος. El δΕ: κ·αι τcυς δρcvντας cί ηιqλοί. μειαδιδri­ μεvοι μόνον τήν θέρμην τοϋ ήλίου, 6πιστοϋv είc: τούc: βλέ­
σκεtJ' έγχειρου·σιν, cδς ου φως εστιν ό Ε:1' αlσθηrτοίς φανό­ nονταc δτι καί ό rΊλιοc: εϊναι φαιδρός. Έάν δέ οί τυφλοί
τατο; ά:τά)'ΙύJ)! fjλως, καταγέλαστοι. μεν· ΟΌΙΟι τοις αlσΟψως tnιχειροϋv νά δασκαλεύουν τούc βλέnοvταc:, δτι δέν είναι
δρι7ωιι, εσωηαι. Έκεi~,οι δi' οί τά :ταιρωιλήσια πάσχοι,τες φώc; ό λαμnρότατοc όλων τιυν αiσθητων ηλιοc:, αύτοί θά
περί τάι, του Ήω'τας ύπερανιδρυμένον της δικαιοσύνης ifi. 1- γiνουν καταγέλαστοι εic: τούc: αίσθητόJC: βλέnονταc:. 'Εκεί­
15 ΟΨ?>', ()(' παρrχ Η7'>ι· J'Οε,ιγSΊς ϊις αληθϊ'i>ς όρώνΗιJ)! μόJJΟ)', αλ}.(t νοι δέ, oi όποϊοι πάσχουν τά παρόμοια, σχεηκωc μέ τόν
ύπzρκεrμεvον τοϋ παντός «ηλιοv τηc: δ1,κ·αιοσύνηc:» 7, θά θρη­
5
και παρι'ι. τ6Ί1, nιστευόντωι• ωίς όρι5'ισι 1Jρηι•ηθ·ήσ0J,ται, μη
μό)JΟ)' ΟΗ του Θεοίi δι' 1:nερ6ολ171, 1ιjς περι ήμας αγαθότι;­ νηθοϋν δχι μόνον άπό τούc πράγματι βλέποντας νοερωc:,

τος, εκ του nάι!ΤωJ' εξnρη,μένου και' ά:λή·;ιιτου και αψθέγκωυ, i.Jλλc1 1 1ωi άπ6 τοϊιc: πιστεύοντας είc: τούc βλέπόvταc:. Θά
nρα, Τ(Ι γ/p μεθεΚί{J)' 1Β Καt ι?·εrιψ1)'1(}1' dορι1τως συγ;~αΙ(!.'Όαί- ΘpηνηΘοϋv μάλιστα δχrμόνον διότι, ένφ ό Θεόc: άπό υπερβο­
20 i'OJtTQς και?•' {,nεροvσιΟΥ έαυ1του; δύναψιν α;ι,εκφο[τητο~·, αιηηι λήν τηc: πρόι:: ήμαc: άγαθότητοc: συγκαταβαίvει άπό τό έςηρ·

μέι:αυσι~• αι•έρασΤΟΙ, ;τρος ΊΟJ! ΓJ:VΤΟ:ΠΗΚΟJ! και αV'ΙΟJ•όητον εκ.<;ι­ μένόν άπό ολα καi άκατάληπτον καi άvέκφραστον nρόc: τό
μεθεκτόv καi άοράτωc: θεωρητόν άπό τόν vοϋν
58
J'ΟJJ i::ρωτα, αλλ' 07 ι κα/ 10tC nρος ΤΟ φι7ις εκεί;1· 1 0 χειραγω­ κατά ύπε­
γουαι διι:ι Ηιιι' λόγωJ• δnό φι}.ωsθgοη[ας δγίοις 01Ίκ ι~ι?·έλο; - ρούσιοv άφανη δύναμίν του, αύτοί μένουν άνέραστοι πρόc

ιες ε:τεσθαι, κατά κρημ.ιιων φέροuπι.J' έαυ,01'ις και σvγκατα- τόν όλοφάνεροv καί αύτσvόητον έκεϊνοv ερωτα, άλλά :καί

25 σnαι, επιχειρουΌι τούς πειθομένους, rhς άι, δήnσv κοι~,ω~•ους διότι, μή θέλοvτεc: vά άκολουθήσουν τούc: άγίουc: oi όποϊοι

αχοίεν αταγ "cv; :τv,ρ 'ίδωσιη κ,ατά τογ θ·εολόγον Γρηγόριοι' άnό φιλαvθρωnίαv χειραγωγοϋv διά των λόγων nρόc; τό φωc:

((OJ! r[ις ψ(uς ουκ εγνώρισαJf))' QV'δε ,έπ{στ.ευσαΨ. 'Αλλά γι'ιρ και έκεϊvο, φέρουν έαυτοι:ιι:: κατά κρημνων καi έnιχειροΟν νά

τδ nv•ρ εκ.Ρί;ι•ο ,σκατειν·όν, ,ιιω.J.οι, δέ τrρ ηπ,ειλημένφ σκόrεr συμπαρασύρουν τούc: ύnακοϊιονταc; είc: αύτούc:, ίί.Jστε νά

1α1JΤ()1'. Ταύτα δέ H:J διαfί6λφ και τοiς αγγι'-λοι.ς αυταυ πρ9- !:;χουν όπωdδήnοτε συντρόφους δταν «ϊδουν ώc: ,πυρ» ,κατά
τόν θεολόγον Γ ρηγόριdv «αύτόν τόν όποϊσν δέv έγvώρtσαν
ιίκ: φωc:»"~ ο::)τε έπίστευσαν. 'Αλλά βεβαίως καi τό πΟρ
56.. Α' Κορ. 13, 12.
57. Μα λα χ. 3, 20. Πρβλ. καί άπολυτίκιον Χριστουγέννων. έκείνο ε'ίναι σκοτεινόν, μδλλον δέ τό 'fδιον μέ τό άnειλη­
58. Ί ω. Χ ρ υ σ οστό μου, Περί άκαταλήπτου 3, 3, Χρήστου μένον σκότοc: . .l\ύτά δέ cχouv προετοψασθη εic; τόν διά­
1953, σ. 86, δnου έ!;ηγείτσι ή έννοια της συγκαταβάσεως. Πρός
Θεόδωρον 1, 11, PG 47, 292. Βλ. καί Ά θα να σ ίου, Πρός Άντίο­ βολον καi τούc: άγγέλουc: αύτοϋ κατά τόν λόγον τοϋ Ku-
χον 28, PG 28, 613.
59. Γρηγ. Θεολόγου, Λόγοι 21, 2, PG 35, 1084'0, Βλ. ά·
νωτ. 8.

..J
172 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 173

ητοίμαο,ω,ι κατά τον του Κv,ρίοv λόγω,. Ουκουν ουτε αlσθη­ ρίου60 • Έnομένωc: οϋτε αίσθητόν άnλωc: είναι τοϋτο τό
τοιι <inλώς' αμοιροϋοι, γαρ ωlαθ ιjσεως προητοίμασται τοίς nο- φώc:, διότι εχει προετοιμασθη διά τούc: στερουμένους σί­
11ηρο'iς αγγέλοις, ουθ' άπλά)ς αγνοια ωυτι τiά σκότος, 01'; γαρ σθήσεωc: πονηρούς άγγέλους, οϋτε άnλως δγνοια είναι,
αγvοήσοvσι τότε μάλλον τον Θεον η VV')f οί ,νυν 1 10ίς κληρDJιό- διότι οί τώρα ύπακούοντεc: είς τούc: κληρονόμους τοϋ σκό­
5 μοις ων ακ'6τοvς εκείνου π,επειομέ~•οι,, μάλλον μεν OV'V και τους έκείνου δέν Θά άγνοήσουν τότε περισσότερον τόν
υέ}.τιω• είαω'lαι' ,,πάσα)) γι.ίρ, φησί, ,ωάρξ έξομολογήσεται Θεόν άnό τώρα, μαλλον δέ θά τόν γνωρίσουν καί καλύ­
οτι Κύριος ΊησυίΊς Χρισιος ,είς δόξωνΙ Θεού Πατρδςη, αμήγ. τερα· διότι, λέγει, «πασα σάρt θά όμολογήση ότι Κύριος
είναι ό Ίησοϋc: Χριστόc: εiς δόtαν Θεοϋ Πατρόc:» 1, άμήν.
6
Ουκ αρι' ουδέ ,το φϊίις έκεινο αlσθφογ κυ:ρίως, ουδέ .μέ1, OV/ 1

γ~,·ώσις' ειn,ερ μηδέ α;Ψοια 10 αι·τιδ·ιασΙ ελλόμενοv προς TOV- Δέν είναι αρα οϋτε αίσflητόν φωc: έκεϊνο κυρίωc:, οϋτε βε­
10 το, σΚJόιτος. Εί δέ μ1ί τό φοJς ε'κ-είι'ο γι•ό>αις, nαρεκιιικόν δt βαίως γνωσιc:, έφ' δσον οϋτε τό άντιδιαστελλόμενον ,nρός
μϋ.λλοv της μυαιτικης και α.:τορρηωυ )')"CUΟεως των μυοrηρίωι1 τουτο σκότσc: είναι δγνοια. 'Εάν δέ τό φωc: έκεϊνο δέν είναι
TOU Θεου 1 , και δ αρραΌ(Ο)! νυ'ν ωις ΚΞ'?~αχθα:ρ:μένοις τη~, καρ·­ γνωσιc:, άλλά μαλλον ηαpε'Κτικόν τηc: μυσηκ!"';(.:: καί άnορ­
ρήτου γνώσεως των μυστηρίων του Θεοϊι, καi 6 άρραβών
62
δίαν εJΙ,αρώμε1 1 'ος, OV' γνϊvσίς ει,rιν άnλ(ι)ς, αλλ' &1•αλ6γου μει•·
)'J"(UΟεως χορ1η1γδς, αυτ!.~ς δέ φό>ς J!DψO)' και γ,σερ6,,, μαλλcι• ό ένορώμενοc: τώρα άnό τούc. καβαρούc: είc: τήν ι~αρδiαν δέν
15 δέ πJtευματι,κ,όν, π1,ευμα'Ηκιος εγγιν6,μενός τε Κ'αί δρcbμενος, είναι άnλως γνωσις, άλλά χορηγός άναλόγου γνώσεωc:,

1SπεροχικrJJς εξηρη,μέ1,ος πάiσης γνώσεως και αρετής και τ1jς αύτόc: δt φωc: νοητόν καi νοερόν, μαλλον δέ πνευματικόν,
,•;J'IΓJ.V'θ'Cι -κατrί χρωτωJ·:01;ς ·1,ελει6:ητος nαρεκτικός μογr/Jτα­ nνευματιι{ωc: έντυnούμενοc: καί βλεnόμενοc:, ύπεροχικωc:

τος, ΟV'Κ αnό μι,,,UJίσεως 1} φρω•·1ίσ1εως ::~ρ,ασγι1,ομέJ·ης, α1.?.' α­ έtηρμένοc: πάσης γνώσεωc: καί άρετηc: καi μοναδικός χο­
:7Τ!Οκαλύψει καί χάιριιτι τον; Π1'εύματος. ρηγός τηc: έδω κατά Χριστιανούc: τελειότητος, ή όnοία δέν
20 11. Δ ιά φησι1• δ μέγας 1ΥΙ_αχ&ριως, συ1•ε.πιμαρη:ροίΎ11τά τε προσγίνεται άπό μiμησιν η φρόνησιν, άλλά δι' όnοκαλύ­
και ουμφθεγγ6,ιιε~•οι• εχων ΣV'μεώνηv ΤΟ)' άκούειv ,tjδ,ιστον ψεωc: καί χάριτοc: τοϋ nνείJματοc:.

ε)• έρμη1•r:i,σι1•" u'O θ'Ε,:ιος απόστολος Παυλος ακρι6έστερ6ν 11. Διά τοϋτο λέγει ό μέγαc: Μακάριοc:, εχων συνακό­
τε καί 1η,λαvγέσ1,ερωι ΤΟ ειιιrελές, του' χρ 1 ιοτιανισμον; μυστήρι­ λουθον καί σύμφωνον τόν Συμεών, τόν γλυκύτατον είc: δ­

ον έκ/ωτπ ψυχ'fί δr:δ1ίλωκεΨ, οnερ, ε1οτίν ή ταϊί έπουραvίου φω- κουσμα μεταεύ των έρμηνευτων· «'Ο Θεϊοc: άnόστολος Παϋ­
25 1.iJς 8) 1 ά:n,οκαλύψει ,~αι δυJΙάμει ΓΟϊJ Π1,εύμσ.ιτος ε•λλαμψις, /,)'(j, λοc: εχει δηλώσει είc: έκάστην ψυχήν άκριβέστερον καί

,ω7 τις, 1011 δ ιr1 1Ψιb-σεως νοημάτω~• φωτ ισμό1, μό·vον του' Π νει;_ τηλαυγέστερον τό τέλειον μυστήριον τοΟ Χριστιανισμου,

_ιι.mτος -εl~~αι 1•ομίσας, κινδ'υ-1,εύσπ δι' αγJΙ,οι~1' τε καί ρqθυμ{ω· τό όnοϊον είναι ή ελλαμψ1c: του έnουρανίου φωτόc: 'Κατά

του τε)είου της χάριτ,ος άnω:υχείγ μυστ,ηριίου. Διά τουτο καί άnοκάλυψιν ιωi δύναμιν του Πνεύματοc:, διά νά μή νομίση

τiά ύnόδr:ιγμα της τφ προσrhπφ Λ1ωiϊσέως περ,ικει,ιιέ11ης τofl κανείc: ότι ό διά γνώσεωc: νοημάτων είναι ό μόνος φωτι­

30 Πγεύματος δόξης εlς παρ,άοιτααιν ώμολογημέγηγ προήvεγκεγ σμός τοϋ Πνεύματος καί κινδuνει)σπ άnό δγνοιαν καί ρα­

('εl γαρ 10 καταργούμε1 1 ον, φησ{, διr} δ6:ξη,ς, nολλφ μαλλtj)t

θυμίαν νά άnοτύχn τοϋ τελεiου μυστηρίου της χάριτσc:.
Διά τοϋτο καί τό ύnόδειγμα τηc: γύρω εic: τό πρόσωπον τοϋ
Μωϋσέωc: nεριχυμένηc: δό!Ξης τοϋ Πνεύματοc: nαρουσiα­
Ματθ. 25, 41.
60. σεν ώc: παραδεδεγ,μένην μεγαλοnρέnειαν ('διότι δv τό κα­
Φιλιπ. 2, 11 (πασα γλώσσα).
61.
Βλ. Β' Κορ. 1, 22· 5,5· Έφεσ. 1,
62. 14. Βλ. καί Συμεών ταργούμενον, λέγει, είναι ενδο!Ξον, πολύ περισσότερον εν-
Νέου, Κεφάλαια 3, 3-5, Darrouzes 1957, σ. 90· Μαξίμου, Κεφά·
λαια ,περί άγάπηc: 4, 78, Φιλοκαλία, 1957, 2, 49 κ.δ.
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕ,Ρ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1. 3 175 'Ι·
1'·:
174

τό μέ}10)' ειι δδξπ')' καιrαργούμει·Ό·Υ εlρηκόJς δια τιΊ θνηιι;, δ'οξον είναι τό παραμένον') '1", χαρακτηρίσαc:: αuτο ώc: κα­
<Jώματι ΜωϋΟΙέως περικ,είσθαι ι1)Υ' δό,ξαJ!' εδ.ειξε δε 11)1' α­ τΌpγούμενον διότι ή δόΕα περιέβαλλε τό θνητόν οωμα του ,:11:.
·Ο·&ναων εκ,είνφι τ,ον Π1 ι"εύματος i':ir &ποκ,αλ·ύψει δ6ξαν YVY ιν1ωϋσέωc:· εδειΕε δέ την άθάνατον έκείνην άηοκεκαλuμ­
8)' τφ αθιανι'Ι.'1(() του l5σω d.ν{}ρ,ώποv ,cροσώnψ ωίς αξiοις α- μένην δό!Ξαν τοϋ Πνεύματοc: τώρα είc: τό άθάνατον τοϋ
5 καταργήτως ελλά.μnειαθαι. Φησι γ:οi3'ν- 'lήμείς δε πάvηες, .τοv­ έ'σωτερικσϋ άνθρώnου πρόσωπον πρόc: τούc: ά!Ξiouc: νά
τέσ:τιι, οί κατά τ·ελείαν nί.στιν εr. ταυ Π 1 1 εύμαως γεγvηθέντες, έλλάμπωνται άνέτωc:. Λέγει πράγματι- Όλοι δέ ήμεϊc:, δη­
αγ,ακεκαλυμμένφ προσό.Jnψ τ~ίν δόξω, Κυρίου κct,ωnτριζ6με­ λαδή οί κατά τελείαν πίστιν γεννηθέντες έκ τοϋ Πνεύμα­
ί}α, 1η·ι·1 ,αι[ηην .εικ6Ψα με1αμ,0,ρφοvμ,ε1~οι δnό δόξης εlς δύξω 1 , τ)C:::, κατσπτρι(όμεθα μέ άκάλuπτον πρόσωπον τήν δόΕαν
καθάπερ από Κυρ,iοv Πνεύ,ιιαως'· ανωκεκ:αλυμμέ~,φ προ·σώ- Κυρίου, μεταμορφούμενοι είc: τήν iδίαν εiκόνα άηό δόξης
10 nφ, τφ 11jς ψυy}ίςl δηλαδή, και. γαρ, ήνίr.' α.ν επιστρέψ17 τις εrc: δόΕαν, ώσάν άπό τό Κύριον Πνεϋμα' 6 4, μέ τήν φράσιν
6 κάλυπτον πρόσωπον έννοισν τό τηc::: ψυχης, διότι, όταν
προς Κύριω•, '.περ•ιαι.ρείται, φηοί, τό κάλυμμα', "δ δε Κύρι­
ος η~ Π1,1εvμά- εστι'. Φανερώς OV)I δια τούτωJ' εδειξε κώλι•μμα έnιστρέψrJ κανείς είc: τόν Κύριον, 'άφαι;)εϊται τό ,κάλυμμά
σκ6τσvς έn,ι·υευλijσθαι η)ν ψυ,χήν, οn,ερ από της τον Άδcίμ τ,)υ' 65 , λέγει, 'ό δέ Κύριος είναι τό Πνεϋμα' 611 • Φανερωc:::
π,αρc~οά'σεως χώραν εσχεν εις 117ν ανθρωn61η1α nαρα.δύ~,αι, λοιπόν ε1 δειΕε μέ αύτά δτι έπi τηc: ψυχηc: εχει έπιτεθη
1s 11υνί δέ, α:πό τijς ελλά,μ:ψεως του Πν:εύμωτος, nεριuι.ρ.είσθαι κάλυμμα σκότους, τό όποίον άπό τι'jc::: ,παραβάσεωc: τοϋ
10V10 ί((}V Πt·aIC(J'V' τ•ε και, αξίων 1ψ QYτt ψυχωι', δι.' 1]!' αtτί­ ,\δάμ είίρεν εύκαιρίαν νά παρεισδύσr~ εic: τήν άνθρωπότη­
αν και ή ελευσις ή του Χριστυv; γεγέι,ηταιn. τ :i, ηiφα δέ δτι μέ τήν ελλαμψ1ν τοϋ Π νεύματοc: άφαιρεί­
12. Βλέπεις, αδ·ελφέ, πως ,τ,ογ έν Η1.,ίς ψυχαίς Τ((}).' εργφ ;::ιι τό κάλυμμα τοϋτο άnό τάc: πιστάc::: καί πράγματι άξίαc:
χ.ιιί δ.ληθ1 εία ,rισι,ευόι,•τωJ" εις Χρωτόν φω:τισμό,ι• ωv ]Jγε1;- ll-uχάc:, χάριν τοϋ όnoiou tπραγματοπο1ήθη καί ή ελευσιc:::
20 ματος σί ,§γ τφ παλαιιρ προοπέ.γρ,αψαν αίσθ'ητοι l:χείιτοι φω­ τ)ϋ Χριστοϋ 67 •
τισμοί; Τους οi,ν αlσθ·ητοvς και σvμυολιχσ1'Jς ,εκείι·ους λέγω'­ 12. Βλέπειc:, άδελφέ, nωc::: oi αίσθητοi έκεϊνοι κατά τήν

ταc; εχρifir δι' εκ,είνω1r .Jψάς 11]J! τ:ο~του πίστιν' τε και ζήτη­ παλαιόν έποχήν φωτισμοί nροετύnωσαν τόν φωτισμόν τοϋ
σι·v ενά.γεσθαι. 0{,τοι δε και τους, πωτ,εύσντας, μαλλον δέ εl Γινεύματοc: είc::: τάc::: ψυχάc: των είc::: τήν nραξιν καi τήν ά­
δυνω1011 και. τσvς της χάρι,τaς εμφαγως εv·μοιρηκ6,ως ;{αι (J,- λ;Θειαν ηιστευόντων εί<:: Χριστόν; Οί λέγοντεc::: λοιπόν αί­
25 ληστοι,• 111))! επί ταύηι γνωσιJ' έσχηκ6τ,ας, προς δ.πιστίαγ εκ­ °θητούc: καί συμβολικούc::: έκείνουc::: τούς φωτισμούς επρε­
καλέοα,σθαι π&ηα τρ,όπσJΙ σπεύδfJ'υσι,. μεταδιδά,σκ'ειν τολμηρϊi.,ς Γ\:: δι' έκείνων νά όδηγηΘοϋν πρόc: ηΊν nίστιν καi άναlήτη-
και ανοήτως εγχει,ροvi1•1ες 101',ς ύmά του Θε:σv και τ·ijς αυτηυ 9v ,έκείνου. Αύτοί δμωc: σπεύδουν μέ κάθε τρόπον νά πα­
μυοτικης εμφανείας τε και ενεργείας •:rα απ6ρρητα δεδιδα­ Ρ:ισύρουν είc::: άπιστί·αν καi τούc: nιστεύονταc:, μαλλον δέ
γμένοvς, ουδ' ύnό ·1,ου ,uεγώλοv· Παύλου ε1•τρ,επδμε11σι, ος φη- ε δυνατόν καi τούc::: άπολαύσανταc::: έμφανωc::: τηc::: χάριτος
1
30 0/)f δτι <<ό μέ1•' πιιευ,ματικ1ός α1>α,κρίν1 ει .πάντα, α{ηος δέ ύπ' <:~ί τούc::: λαβόνταc::: άλησμόνητον γνωσιν έη' αύτηc:::, nροσ7
(/t•δεν•άς &νακρίνετω, J'OVY γαρ, eχε.ι Χρ,ιατοv· ί [ς δέ εγνω Ιl:ιθοϋ'Πεc: νά παραδιδά(οuν τολμηρωc: καί άνοήτωc::: τούς
δδαγμένουc: ύπό του ΘεοΟ καί τηc: μυστικηc::: έμφανείαc:::
63. Β· Κ ο ρ.
3, 7 - 11. ~ί ένεργείαc::: αύτοϋ τά άnόρρητα. Δέν έντρέnονται οϋτε
64. s· Κορ.
3, 18. τ'>ν μέγαν Παϋλοv, ό όnοϊοc: λέγει ότι «ό ,μέν πνευματικό~
65. Β' Κορ. 3, 16, (ΈΕ. 34, 34).
66. Β' Κορ. 3,17. <=vακρiνει πάντα, αύτόc: δέ δέν άνακρiνεται άnό κανένα,
Μακαρίου, Περ,ί έλευθερίαc: νοόc: 21, PG 34' 956. Κατά
1
67. cόη εχει νοϋν Χριστοο· ποίοc: 1 δέ έγνώρισε τόν νοϋν τοϋ
τήν άnόδοσιν Συμεών τοϋ Μεταφραστοϋ.

j i:1 ~
,.
~.ι;ι
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
176
JfOVJ' Κυρίου, ος συμοιοάσει αυiτόJ'J), τουτέστι πιστά 1tοιήο,ει,
λογισμοί; αι1ακρίγc,ηι, Ία τού Πψ1εύματος; Καί γαρ οvδέ )'Jfώ­
γαι δλως ,Jj πισιευσαι δύναται τά του πνευματικου ανθρώπου
ό τοίς οlκ:είοις λογισμοίς κ,αί ταiς; δι' αυ1τών ,σvζητήοεσι πι-
5 ΟIΓSύων, διαιρέσεσί τε και σvλλογωμοίς και αναJ.ύσεσι πασαν
αλ1j1~'ειαν ,εύρίσκεοθαι οl'όμενος· 1JΥV'χικος γάρ έστιΨ' ό 1οιοv,τος,
((ό ,δέ ψυχικ:όςη, φηοίν, ί<ΟV' δέχεται τά του ΠιΛεύμαως)), οi'!δέ
δύναταϊ ό γοvιι μί7 γιι,·ώσκων μηδέ .πιοτεύων, πώς 1οίς αλ­
λοις σvμοιοάισας γιιωσrά τε και πωτά ποιήσει·ε; Δ ιά ΊΟVΙΟ
1 Ο ε'ί τις U,)''SV ήσυχiας τ,ε και νήψεως της κα:τά VOVΨ' και τής
εν αι•τf'ί τϊδν ΠJJ'Sυματιικως και α.πορρ1jτως τελουμένων' πεί­
ρας περί νψρεως διδάr1<κει, σωιχών ωις οίκ,είοις διαλογι­
σμcις και διϊι λόγο,υ δείξαι ζητών 10 ύπέρ λόγον αγαθ όιι,
1
είς εσχατοv' απΟΙ'οίας δijλός εστι κατενεχθιεις και π7ν σο-
15 φίωι 01,τως μωρα:ι"θ'είς, δτι αφρόι,ως ύπει·όησε φυσικfί γνch­
σει τ·ά ·ύnέρ φύσιιι κατοπτευσαι και τα οά1Jη ·του 1 Θεοϋ, α γγω­
οτά μόιιφ τc.v ΠγεύμαΙΙ,, και τα χαρίσματα τού Πνεύματος,
α γγωστά μόγοις τοις πιsεvγα1τιΚJοiς και νοϋ'ν εχοvσι Χριστοv,
φvσικιί διω•οίq, καί ααρ,κικΠ φιλ,οο·οφίq, έρευνij,οαί τε και δεί-
20 ξαι· ;τρος δε Il) αψροσύνη, και θεομάχος ευρεθή.σεται, παρα­
γγωρίζωιι εlς τιίν ωύ ΒεJ.ίαρ, ό1 τijς nυμφορας, 1iιν ωv (1-
γαθ·οv' ΠγεύματDς εν1 έργειαν καί χάριν καί αΨιιπαιτόμεJ·ος
τοίς λα6αϋ·σι ,το εκ Θεον Πνεv1μα, ϊνα δι' αuτοv εlδώσι !([ c'Κ
Θωv' χαρισθέντα ήμίιι,, αλλα καί ταυ <ωiιαίη εσται κληρω·όμnς
25 δια τη~· ΗtΙ)' ακιουό:ιπων 6λιiοηι"' <<ΟV'αιη γάρ, φησιγ· ό προφή­
της, «!ψ :1.ΟτtζΟVΤ/ Τ!,?)Ι' αδελψ()JJ' (ι1Jτ0V αναΤρ(J?(1]Υ' rfολεράJJΙ).
18. Δέον οvν τοις πάντα αJΙακρfγειν δυναμένοις, δηλω,ότι
τυίς πνευματι~,οίς («δ γαρ ;ιιι,ευμαrικος πάι•;α αι'ωψίvει)) κατc:ι
τοι, απόστολον), δέον οvγ τούτοις τσύς μι) τοιούτους φέρον-
30 τας ύποτάοσειιι έαυτούς, ώς τfί τούτωJ' σ.1'ακ·ρίσει καί τα καθ'
68. Α' Κορ. 2' 15 έξ, 69. Α' Κορ. 2, 14.
·ο δροc: ψυχικόc: έδω έκλαμβάνεται ύπό τήν εννοιαν μεταξύ τοϋ
σσρκικοϋ καί τοϋ πνευματικοϋ.
71. Α' Κορ. 2, 10.
70. Θ' Κορ. 1, 20.
72. Α' Κορ. 2, 16. 73. Π ρ ά ξ. 5, 35.
74. Α' Κορ. 2, 12. 75. Άββα κ 2, 15.
76. Α' Κορ. 2, 15.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 177 IΙΙ!
111
Κυρίου, ωστε νά τόν άΕιολογήσrι»"8, δηλαδή ωστε να επι­
βεβαιώσrι τά τοϋ Πνεύματος, άνσκρίνων μέ λογισμούς;
Οϋτε καν νά γνωρίσrι η νά πιστεύσrι δύναται τά τοϋ πνευ­
ματικοϋ άνΘρώηου ό πιστεύων είc τούς ίδικούς του λογι­
σμούς καί είς τάc:. δι' αύτων έρεύναc:., νομίϊ::ων ότι. πδσα
'Ι'
άλήθεια εύρίσκεται μέ διαιρέσεις καί συλλογισμούς καi
11i
,,Ι
,1
άναλύσεις. Διότι ό τοιοϋτος είναι ψυχικός' «ό δέ ψυχικός», 1
69
λέγει, «δέν δέχεται τά τοϋ Πνεύματοc:» , οϋτε δύναται. l1il
Ό μή γνωρίϊ::ων, λοιπόν, καi μή πιστεύων, πως θά τά κα­
ταφέρn νά καταστήσrι γνωστά καί πιστευτά είc:. τούς δλ­
λους; Διά τοϋτο όποιος διδάσκει περί νήψεως χωρίς ήσυ­
χίαν καi νηψιν κατά τόν νοϋν καί πεϊραν των είc:. αύτήν
πνευματικωc:. καi άπορρήτωc:. τελουμένων, άκολουθων τούς
διαλογισμούς του καί ΖηΤων ν' άποδεί!Ξrι διά λόγου Τό ύπέρ
λόγον άγαθόν, είναι φανερόν δτι εφθασεν είς τό εσχατον
σημείον της μανίας καi δνπυc:. έμωράνθη ιίJC:. πρόc: την σο­
φiαν10, διότι άφρόνωc:. ηλπισεν δτι θά κατοπτεύσrι μέ φυσι­
κ1iν γνώσιν τά ύπέρ φύσιν καi δτι θά έρευνήσn καi 6nοδεi­
tπ τά βάθη τοϋ Θεοϋ, τά όποϊα είναι γνωστά είc:. τό Πνεϋ­
μα μόνον7 1, καί τά χαρίσματα τοϋ Πνεύματος, τά όnοία
είναι γνωστά μόνον είς τούς πνευματικούς καί τούς ε­
χονταc:. νοϋv Χριστο0 7 2, μέ φυσικήν σκέψιν καί σαρκικήν
ψιλοσοφii::ιν· πέραν δέ της άφροσύνης θά εύρεθη καί θεο­
ΊΙ
μάχος»73, παραγνωρίΖων τήν ένέργειαv καi χάριν τοϋ όγα­
Θοϋ Πνεύματος τήν τοϋ Βελiαρ, ώ της συμφορδς, ·καi άντι­
τασσόμενος εic: τούς λαβόνταc: τό έκ ΘεοΟ ΠνεΟμα, διά
νά γνωρίσουν δι' αύτοϋ τά έκ ΘεοΟ χαρισθέντα είc:. ήμδc:. 4,
7
άλλά καί θά είναι κληρονόμος τοϋ «ούαi» λόγψ της βλά­
βης τήν όποiαν προκαλεί είc:. τούς άκούοντας· διότι, λέγει
ό προφήτης, «ούαί είc: τόν ποτίϊ::οντα τόν άδελφόν δηλητη­
ριωδεc:. ποτόν» •
75
13. Ένφ λοιπόν πρέπει είc:. τούc: δυναμένους νά άνακρί­
νουν πάντα, δηλαδή τούς πνευματικούς ( «διότι ό πνευμα­
τικός πάντα άνακρiνει» 76 κατά τόν άπόστολον), πρέπει λοι­
πόν εic; αύτούς νά φέρουν διά νά ύnοτάtουν δσοι δέν ε­
χουν τό προσόν τοΟτο, ωστε διά της άνακρίσεως αύτων
12
178 ΓΡΗΓΟΡJΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 179
έαιυτούς εlσομέvavς ασφαλως, αυτοί, τούς ύπ' αύδενός ω·ύ­
νά yvωpionc: άcφαλωc: τά iδικά των, αύτοi έπιχειροϋν vά
,τους CΩ'ακρι,vομέι•ους (ί<δ γαρ πvευματικός)) κατά τον αυ 1 τό~r
ιφίνουν καί διορθιίJσουν τούτους τού<.: μή cιvακρινομένουc:
ιiπόσωλον ((ύn' ουδει 1 ός ανακρ,ίνεται'))) κρίνειν και διορ{J,ονν
άnό κανένα ( «διότι 6 πνευματικός» κατ6 τόv Ίδιον άnόστο­
επι•χειρού1 σ•ι nρός κατα;στροφ11ν έαυτων τε καί ·των τούτοις
λον» δtv όνακρίvεται άnό κανένα» 11 ) nρόc. καταοτροφήν
5 πει•θομέv'ων. Φασi. γάιι μηδέι·α δυνατόν είvαι τ•ελειά,τητός τε
έαυτων καί των όπαδων των. Διότι λέγουν δτι κανείς δέν
και άγιότψος μετέχειν 11JY αληθιj nερι l(!JJ' ΟΥlωΥ συχ εύ­
είναι δυνατόν νά μετέχn τελειότητοc: 1ωί άγιότητοc:, αν
ρηκότα δ6ξω•, εύρηκέναι. δέ αίηηι, ανεv διαιρέσεως και συλ­
δέν εϋp1.1 τήν άλη6η γνι;1μην περί των δντω ', οτι δ:::': είναι
λογωμοv ;:αί. ιiγ 1 αλύσεως α·δύι,aτοι, {,:πΔρχεινr. Ουκούν τί'ιγ
άδίινατοv vά τήν εϋρη χωpίc: διαίρεcιν ιωi συλλογισμόν
επειλijφθα;ι 1,εί.ει6τητος και άγιότητος επι{)vμονηα τάς διαι-
καί άνάλυσιν 78 • Έnομένωc: Οεωροϋν άναγκaιότατον ό έπι­
10 ρετικάς καί σvιλλογιστι,κ·άς και αι,αλυ~τικάς μεθόδους αναγκαιά~
Θυμωv νά έπηύχrι τελειότητα -καi άγιότητα νά 1δ1δαχθf'i τάc:
τ•ατον παρά τ·Ρjς lξω πα,ιδtείας διδαχθ1jναί τε και μΒ•τιέvαι,
διαιρετικάc: καί συλλογι:π1κάς καi c,ναλυ,η<άc: μεθόδουc:
συμπεραίι•ειν Q.'ίcη,ται κα,ί δια τοιούτων λόγων τήν κα.π1.ργη­
άnό την εΕ:ω πc:ιδεiαν καi νά έπιδοθn εic: αύτάc: καί διά
θείσαν πάλιν ει,εργιίγ αv,τοι δείξαι σπεύδοvσι σοφ[ω,. El δέ
των τοιούτων λόγων σπεύδουν νά δεi!Ξοuv πι:Ίλ:v έvεργόν
παρά τω,ν, ;τάι·τα ανακρ[ι•ειν δvναμένωγ εν ταnεινιόσει nροσ-
τriv καταργηβεϊσαv αοφiαν. 'Εάν δμωc: ι'j8ελοv νά προσέλ­
, 5 ελ#όJΙτ,ες ι1θ·έλη,οαν τήγ αλήθειαν ,μα#είν, ηκουσω, αι• cv;
θουν έν ταπεινώ:πι διά vά μάθουν τήν άλήθειαν άπό τούς
τοντο τό δόγμα φρ,ονήματ6ς εσrι;, t:λληιttκου'. ΣτωικCη• τε
δu·,αμένουc: νά ι'::ναιφiνοuν ηάντα, θά ηκουον δτι ή δο!Ξα­
και π υrθ<αγορείων ,αϊρεσις, οϊ τrιν επιστήμην τέλ{)ς λέγουσι
σία αύτή είναι έλληνιικοίί φρονήματος; α'ipεσιc:. Στωϊκων
της θεωρίας προσγι·ι"Ομέvην διιί της 1 1ων ,μαθημάτωγ αναλ17-
κai Πυθαγορείων, οί όποϊοι τήν έn1στr'1μην χαpακτηρίlουν
ψεως. 'Ημείς δέ ·ου 117γ διά λόγων και αvλλογισμω1 1 εύρισχο-
τέλος τηc: θεωρiαc:., άφοϋ άnοκτδται διcι τric: άvαλήψεωc:
20 '
μεvην -
γνωσιγ ,'}.,:; γομιί,ομειι,
δ ο''ξ αν α'λ ηvη ,,_ ~λλ ,α' την
α ' δ·ι ' εργωγ
" ,ε
των μσθημάτων79 • Ήμείc: δέ άληθιvήν γvι;_~μην δέν θεωροϋ­
και υίοv αποδεικνυμέ~'ψ η καί μη μόνον αληθής, αλλά και
μεν τήν γvωσιν ή όποία εύρiσκεται διά λόγων καί οuλλογι­
ασφαλής ε'Ο.Η κα/, αnερίτ,ρεπτος. ((Αόγφη γάρ, φησί, «παλαίει
σμων, άλλά τήν δι' εργων ιωί βίου μαρτυρουμένην, ή ό·
πας λόγος)), οίφ δέ τίς; Και μήγ σ!J!δέ έαυ·rδ11 γγων'αι δυ­
ποία μάλιστα δέv είναι μόνον άληθήc:. άλλά καί άσφαλήc:
νηθ1jγαί 'Τ ι,,α οΊ6με{}α δι,αι:ρετι.κ:αίς και συλλογιστ ικαίς και
καί άnερiτρεπτοc:. Διότι «πδc:. λόγος», λέγε,, «παλαiει πρόc:
25 αναλυτικαίς μεθόδοις, αγ μη δι-' έ 1 πιπ6νου μεταγοfας και
λόγον» 80 , ηρόc:. βiον δέ nσ:c;c:. παλαίει; 'Καi μάλιστα νομί­
ασκή,οεως συγrόι,σ,v, ατvφον κuί a1W•vηρον πσιήσπ 101' οίκεί­
Ζ:ομεν δτι οϋτε τόν έαuτόv του δέν δ(Jνατaι νά γνωpίση
YOV'Y. Ό γC:ιρ ;ιt1) τοιουτον και οiί,τω •101' έαυ1 1ού κα,ταοκ1Ε1ιά­
κανείς μέ διαιρετικcιc. καi συλλσγιστικάc: καi όναλυτικάc:
()Jf

σας 1,οiίν, οi,δέ 1ήν σί~εta1, κ~τά γνωσιν εlσετ•α.ι πεν{αγ, Β

μεθόδους, αν δέν καταστr)ση τόν νοϋν ατuφαν καi ακακον
τoiJ γνϊv}·αί τινα έαυτόν έοτιν αρχ11 λυσι.τελής.
δι' tπιnόνοu μετανοiαc: καi έντ6vου άσκήσεωc:. 'Όποιος
30 14. Άλλ' ούδέ πάσαι 1 αγνωσίαν ύπ' εγκJ..ημα θο·ίτ' αγ τις
δέν κατεσκεύασε τόv vοϋν του τοιοϋτοv καi σϋτω, οϋτε
εiΎ φρΟΥ(VJΙ, ουδέ πύ.σrι..ι, γιt(l)(jtJ' aιιΊ;u.ε{}iα μακαρωτ6ν. Πώς
τήν ίδικήν του nτωχεiαν εic: τriν γνωσιν ;δέν θά γνωρίσr1,
συν προς αύτ17JΙ ιvς ,τρός τέλ,ος dφορώγτες πάψ17,α πρ,άξομs·)·',"
πραγμα τό όnοΊον είναι ~:Jφέλψοc: άρχή τηc: γνώσεωc:. έ­
αυτοϋ
77. Αύτόθι.
14. 'Αλλά οϋτε κάθε άγνωσiαν θά ;)δύvατο vά κατηγορήσn
78. Βλ. Β ο ρ λ ο ά μ, Α · προς Παλαμαν, Schίrό σ. 262.
79. Βλ. όνωτ. 1, 1, 3. κάnοιοc: φρόνιμος, οϋτε κάθε γνωσιν θεωροϋμεν άcιέπαι­
80. Βλ. όμοίως 1, 1, 1 · 1, 2 έριί,τ.
νον. Πως λο:nόν θά πράΕωμεν τ6 πάντα nροσ6λέποντες

_,ιΙ ..-
,.
180 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ !
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 181

Δ ιnλου,• δέ φησι καί δ μέγας Βασίλειος τό είδος η'jς αλη­ είς αύτήv ώc: είc: τέλοc:; Διπλοϋν δέ λέγει τό είδος τηc:
θεfας, 6Jν τό μεν εχειν ·τε και παρέχειν αγαγκ,α,ιότα1ΟΥ', ως' άληθείαc: καi ό μέγαc: Βασiλειοc:, των όποίων τό μέν εν
ουvεργό,ι ·της σωτηρίας ύπάρ,χω·· περί δέ γης καί θαλάσσης, εΊναι άναγκαιότατον νά τό εχωμεν καί παρέχωμεv, διότι
αiΊιραν,ου· ,τ,ε καί ,τι;ι, κατ' ουρανόν, έα1• μή εlδcαμεν 1r11' έ11 συνεργεί εic: σωτηρίαν· ώc: πρόc: τήν γην δέ καi τήν θάλασ­
5 τοίς τrοιούrοις αλ17θειαι•, ουδέι• ήμίν έμποδίο:ει ΠJρός 11]1' εγ σαν, τόν ούρανόν καί τά έπ' αύτοϋ, έάν δέv γνωρίlωμεν
έπαγγελίαις μακαριότφα. Κωί τέλος δέ ·τό προκείμε1101, ήμί~1 , τήν εic: τά τοιαϋτα άλήθειαν, τίποτε δέν θά μαQ έμποδίσn
αί nαρα τοv Θεαv έnαγγελίαι των μελλόJ>των αγαθών, ή υίο- δ1ά τι')ν έπηγγελμένην μακαριότητα • Καί τό nρσκείμενον
81

1Jεσlα, ή εκ,θέωσις, ή ,των ουρανίων, θησαυ·ρών αnοκά}:υψ~ς δέ είc: 'ήμαc: τέλοc: είναι αi παρά του Θεοϋ έπαγγελίαι περί
κ:αι κτijσις και απόλαυσις· 11]1' δ' έκ ,της εlξω .παιδε[ας γγω- των μελλόντων άγαθων, ή υίοθεσία, ή έκθέωσιc:, ή άπο­
10 σιγ τφ αlώνι τού,τφ συγαπαρrιζομέψην 'ίσμεν. El γαρ α:lσθη­ κάλυψιc: ,καί άπόκτησιc: καί άπόλαuσιc: των ούρανίων θη­
τοί λ,όγοι έν τϊ(J α1cuνι 1φ μέλ}.01,τι παριστώ-σι τα· πράγμα·τα,. σαυρωv· τήν δέ γνωσιν έκ τηc: έΕω παιδεiαc: γνωρίlομεν
Ο•ί σοφοί ΙΟΪ} αίώγος τούτου γένοι τΙ' αγ κληρονόμοι της Ί(UJ' νά συμβαδίΖ:n μέ τόν αίωνα τοϋτον. Διότι δν τά πράγματα
οrυρα1•cαν υασι,J.είας· (IJε'! δέ καθαρό>της ψυχijς δρ(i, μακψ'ιJ! εic: τόν μέλλοντα αίωνα παριστάνουν αίσθητοi λόγοι, οί
οί σοφοι' γεν1jσογται n"jς γνcbσεως ων: Θεου\,, κατα τογ αλη- σοφοί τσϋ αίωνοc: τούτου θά έγίνοντο κληρονόμοι τηc: ,βασι­
15 θ·ij φιλόσοφοΨ J1[άξιμον. Τίς οvν ή,μϊν χρεία γνώσεως 11ϊς λείοc: των σύρανων· «έάν δέ βλέπn ή καθαρότης καρδίας,
,α17 έγγιζούσης Θεφ; Πώς διέ χωρις alnifς 1'ελει6τη10ς και οί σοφοί θά μείνουν μακράν τηc: γνώσεως τοϋ Θεοϋ» 8 2,
cίγιότητος με1α}.αχείγ ουκ ενι; κατά τόν άληθη φιλόσοφον ΜάΕ1μον. Τί μαc: χρειάlεται
15. Καί ϊγα rαλλα YV)·· παριυ T(V)' ο.Ζομέι,ων εtγαί ιι και λοιπόν ή γνωσ1e,, ή 6πσία δέν έγγίΖ;ει πρόc: τόν θεόν;
φρεναnατώvτωι 1 έαυτους ε,πι τοσοiΥτον, ώς και τάς γραφάς Π ωc: δέ δέν είναι δυνατόν ν' άποκτήσωμεν χωρic: αύτήν
20 IOV' n1,εύμα11ος κατα των ]Τ;JJiευμαΓικων nαρε,ξηγου:ιιέ;rους έρ­ τελειότητα καi άγιότητα;
γωι' χρfjσθαι και ανδψuν, εκ,είνα δη προθ'ήσω, α και YVJ' 15. 'Καi διά v' άφήσω τώρα τά αλλα έκείνων oi όποίοι
ύnΜtεσις ήμίν έστι του α1'α χεiρας λόγου. Φωσι γαρ ά6ρωογ νομίlουν δτι είναι ,κάτι καί αύταπατωνται είc: σημείον,
εlναι ,ά1, Θεοψ καί α:rι:ερι,νύητοv- ιcΘεόν γοvι·· ου'δ.εις έώρακε ιΪJστε nαρ,:;ρμηνεύοντεc: τάc: Γραφάc: τοϋ πνεύματος νά τάc:
nώnοτ,ε· δ μογογεγ17ς Υίάς το1Ί Θεοfj,, δ ωγ εlς τόγ κ·όλnοv χρησιμοnοιοϋν κατά των nνευμαηκων έργων rκαί άνδρων,
25 τmJ Πατρός, εκεί1 1 ος εξηγ17οα10>>. Πως ο{π,, φασίν, ουχι σα­ θά προσθέσω άκριβωc: έκεϊνα, τά όποια είναι τώρα ύnό­
φcaς πλα~Ι(J)ΥΙα:ι οί 1όν Θε:ι';γ ά)ς φως νοερώς εγ έαυτοίς δρr'J..ιι θεσιc: τηc: άνά χείρας πραγματείας. Πράγματι λέγουν δτι
lσχυ-ρ·ιιζόψεJ'Οt; Kliv τις α~'ηών αvθ·ις 10)1 μονογεJtfj του Θεοu ό Θεόc: εΤνοι άόρατοc: •καί άηερινόητοc:· «Τόν Θεόν βε,βαίωc:
λόγον nροσε1'έγκ,n λέγοι'Τα 01 ι <ω,ί κα:θαροι τfl καρδίq, τόν κανείς δέν έχει 'ί'δει ποτέ· ό μονογενήc: Yiόc: τοϋ Θεοϋ, ό
Θεόν 5ψοΨται)) και «εγ(;) εμφαν[σω αυ·τοίς έ:ιιαυrτόν, μετα του εύρισκόμενοc: εic: τόν rκόλπον τοϋ Πατρός έκείνοc: έφανέ­
30 Πατρός τούτοις ένοκηγcvσας)), ευθύς {)'εωρ[αι, την γνώσιν ρωσεν»83. Πιϋc: λοιπόν, λέγουν, δέν πλανωνται οαφωc: oi
ίσχuριlόμενοι δτι βλέπουν τόν Θεόν μέσα των vοερωc: ώς
81. Βλ. Όμιλίαν Είc: Ψαλμ., 3, PG 29, 256 BC, Πρόc: τούc: νέουc:
2, PG 31, 565 έΕ. Βλ. καi 1, 1, 23· 2, 1, 44. φωc:; Καi δν πάλιν κάποιος άnό αύτούc: προβάλπ τόν μο­
82. Εύα γ ρ ίου, Κεφάλαια 6, 22, Frankenberg σ. 277. Τό κεί· νογενη Λόγον τοϋ Θεοϋ λέγοντα δτι «οί καθαροί κατά τήν
μενον άπεδίδετο καί εic: τόν ΜάΕιμον, βλ. S. L. Ε p ίιf a π ον ί c,
Κίεβον 1917.
καρδίαv θά 'ίδουν τόν Θεόν» 84 «καί έγώ θά έμφανισθω είς
83. Ί ω. 1, 18. αύτούc:, ένσκηνώνων είc: αύτούc: μαlί μέ τόν Πατέρα» 8 \
84. Ματ θ. 5, 8.
85. Ί ω. 14, 21• 23 (άπόδοσιc:). εύθύς καλοϋν θεωρίαν τήν γνωσιν καi δέν καΤ1αλαβαίνοι,ιν

!
_..ι ...,
.,,
,-.lal-
182 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 183

ι.εγ:.vο~ ;1,αί, ονχ Ίσασιν έαυωίς άνακ6J.ουθα J.έγω1τ,ες- ct)ς γr'ιι_ι 1,,
δτι λέγουν άνακόλουθα nρός τάc: σκέψεις των· διότι τό
ϊiόρατοJ', οί;,(,) κιtί (tnερμ·όητω, 1ό 1?·είω•. Τοi•ς γουJ' ΊΙ~/1' εγ
θείον, δπωc: είναι άόρατον, οϋτω είναι όπερινόητον. Οί
q·ωτι ,•οε,/οι Βρ,ασιv Θ,sov' διά το του ΘεοϊΊ ά6ρατοJ! φω·τα­
δογματiϊο'πεc: τήν έν φωτί νοεράv δρασιν τοϋ Θεοϋ ψευ­
σί.υJ' ε'ψευσμi)!ην και δαηιο1,ικήν δ:ογματί,ζο,11α.ς ει·έργειαι·
i:iη φαντασίαν :καί δαιμονι:zιiν ένέργειαν, λόγψ τοϋ άορά­
5 ?Jδ·ε[, χα~ 1}!1,{ γ1,rώ·σtJ'' δtc! ι,Ο το'l? Θεοfι &ι.ερο,όη-τ;ομ nρbς τ,}ς
του τοϋ Θεοϋ έπρεπε τουλάχιστον νά σύρουν πρόc: τούc:
δμοίu.:; κα,τασnαJ! ερΒc""χελ{ας. Άλλ' r)μείς JT!ψt ,ιιέν τfίς γνώ­
όμοiουc: άστcϊσμούc: ιωί την γνωσιν λόγψ τοϋ άπερινοήτου
σεως ο/,δεν iίJ/1 1 ειΠ1·~tγ ::τρϊ',ς αϊηοVς α.ίραύμεθα: σvνφδϊι γr(~
τοϋ Θεοϋ. ·Αλλ' ήμεί~ περί μέν της γν<;Jσεωc: δέν έπιθυ­
Χfγουσιι• 11,ιιΖι•, εl Υ.r,ί μ11 συνιiiσιγ 5 τι λέγουσι~:. 'Έστι ;:c'ι.ρ
μοϋμεν νά άντείπωμεv τίποτε nρόc: αύτούc:, διότι λέγουν
και ή :r,ερ1 ΘεοiJ' και των κατ' αν·τόι, δογμάτωι' γ~ιrοσις, θεω·
σύμφωνα μέ ήμαc:, αν κcii δέν γνωρίΖ:ουν τί λέγουν Ό Διότι
8

Η) 9[rι, ο ιgε,ολογ[αν σ;,ομ:'ι/:Cο,μεν,, και ή τc7'ιν τfίς ψυχής δυνάμε,~

(•)1 1 χαί τω:· 'TOV' σώμπτοc: ,ιιελcοv κατά φύσι~ι χρ1Jσ[ς τε καl
κ!,,ησι,c; ,αJ'α,ιιόρφωπι,J' ποιείται τijς λογικfίς εlκόι•ος· άλ,ί.,'
το1)'16· iχJτι.;ι, ή τελεiα τ1jς l_l1J1ωIJ1ε1J' 1}μίν' εύ'γενείας εVπρέ:πευ11
;ι,αί ή ;-ιρ,οc: ,ό ι5πεgφαές φως ύπερφυ'ης εJJωσις, 71,αρ' ης :ιιlι-
1ς ;·ης εγ"/ίνε.rα.ι καί ·τό 1?εολσ;,είν ασφαλως και ;το κατά φύοι )'
έστά1·α~ ,ε κα1 χινείσθϊι.ι τιι: t',)J 17μί,ι δυ·ν·άμεις της ψυχης και
του rΤ((Jματος· •1,αύ1ην ούιt αγ,αιρ,οfj'JΙ1ες ΟVJ'αJ.,εί}.ογ παααJJ α~'Ι'-
7r]7' και άλ17·θεια~ι.
ΖΠ. TlsQί ·ωi} μή εlμαι, τ·ο[~ιυ1' τijς γJ"cbσεως ης αi}ωί λ/-
20 γσvσι μι 1 στικω,έραJΙ χα) ι',ψηλοτέραι, θ·εωρ[αιr, ,μηδ' εί11αι Π­
καί ή περί Θεοϋ καί των δι' αύτόν δογμάτων γνωσιc: είναι θε­
ωρία, τό όποιον όνομάΖ:ομεν θεολογiαν καί ή χρησιc: καί κίνη­
(){- σις των δυνάμεων τηc: ψuχηc: ·καί των μελων τοϋ σώματος
κατά φύσιν προκαλεί άναιμόρφωσιv τηc: λογικηc: είκόvος·
άλλά δέν είναι τοϋτο ή τελεία εύnρέπεια τηc: δνωθεν εύ­
γενείαc: ήμGJV καί ή ύπερφuήc: ενωσιc: πρόc: τό ύπερφαέc:
φωc:, άnό τήν όποiαν προέρχεται μόνον καί ή άσφαλήc:
θεολόγησις καί ή κατά φύσιν στάσις καi κiνησιc: των μέσα
μας δυνάμεων τηc: ψυχηϊ καί τοϋ σώματος· ταύτην λοιπόν
ηΊν ενωσιν άναιροϋντεc: άνήρεσαν μαlί πθσαν άρετήν καί
άλr1θε1αν •
81

}.ως τοιωίΤη1, 1'1:εω12ιω" 10v Θεοv δια το ,του Θεοί! άόρωο,<. 16. Σχεηκωc: λοιπόν μέ τό ότι δέν ύπάρχει μuστικω­
Π(UJ.i(ι ΊώJ! i;Jt dλη1}'ετ Ί9'εοJρ[rt, ;'εγανά1,ω1 1 μυη{fέγτες,, έρο.> 1 Ι1jοο­ τέρα καί ύψηλοτέρα τηc: γνώσεως τήν όποίαν αύτοί λέ­
,UΕ';! α,1)τιοι);· ιί 1Jμί1r δ-οκ.εlι, οV:δε τ('J' Π•v:εV)ια τ() ciγι,GY όρf/.. T(l
γουν οϋτε ύnάρχει καν τοιαύτη θεωρία τοϋ Θεοϋ λόγψ τοϋ
το'J Θεο,i; Άλλα μιJJ' rιt'πά <(ερ,ενΗ'i, και τα υάθ·η τοίi Θr-:οι:.)). άοράτου αύτοϋ, μuηθέvτεc: άπό τούc: φθάοανταc: είc: όληθη
25 F7l /lεγ ο,{Jν χω,ρί.ς πi~Ρ:VμαΙ·Οc; άγίου !ϊρiiγ έλ 1 ε;,-έ τις τΟ δ.Υ-1ί­ Θεωρίαν θά τούc: έρωτήσωμεν· τί νομίlετε, οϋτε τό άγιον
ρrr..·.()γ φ/()ς ~ κ~αλό>ς /λι~ ιlντ ι:nίnτοντες 1:ιλέγε,τε· (<.Π(ΪJς ά,ι δρα­ Π vεϋμα βλέπει τά τοϋ Θεοϋ; 'Αλλ' δμωc: αύτό «έρεuνςi
{ί,r-:ίη { d.(υ,ιπος»; El δέ •τις άποθέμε,νος το πv,εi_--;,,ιια το·υ κό­ καί τά βάθη τοϋ Θεοϋ» Ό "Αν λοιπόν ελεγε κανείς δτι βλέ­
8

σ,1ιου (8 rιχ·>r.ος γοη,τοι' έπικε:ίμεJ'ΟJ' ταίς μ17 κε:ιαfJαρμέγrας πει τό tκήρατον φωc: χωρic: δγιον Πνεϋμα, κολωc: θά έλέ­
χαρδ{αις οί πατέρΓ:ς δ1,aμάζουσο•} ε/ί τις 01'51 1 δ.:ταιJέμεγος ω;,- γετε άνηκρούοντεc: «πως θά έβλέπετο ό άόρατοc:»; "Ac:
30 ΤΟ Και κσ.:θαριεύ,σας ΠαJΛc('ις ΟtκείΟV' θελ17ματος ,Και απαναστr;.ς ύποθέσωμεν δτι κάποιος άηοβάλει τό nνεϋμα τοϋ σκότους
mάπης παραδόσεως άι•θρ,ωπ[γης κα1 πρ,ος όλίγο11 ' άναυολi; ,, (τό όnοϊον oi πατέρες όνομάΖ:οuν σκότος νοητόν έnικαθή·
-------- μενον εic: τάς μή καθαράς καρδίας), δτι άnηλλάγη άnό
86. Οί 0(10 ΟLJΖ:ητοιJντεc: θεολόγοι δέν διαφωνοϋv κατ· ά;,χι\v περί
τηc: γν<ί1σεωc: του Θεου. κcο· οσοv 1ωί ό Βαρλαάμ άποδέχεται γνώσιν κάθε ίδικόν τοu θέλημα καi άnεμακρύνθη άπό κάθε άνθρω­
:.Jύτου, f1τσι δρσrιιν διά τGJV διανοητικων δυνάμε:.~ν του άνθριί111ου, πiνην παράδοσιν, έ,nιφέρουσαν καί δι' όλίγον άκόμη άνα­
Άλλ' ό Παλαμnc:, προχωρων, άποδέχεται κc:ί τήν ι;,· άμέσσυ άποκα·
λίημεωc: γνωοιν, ijτοι άποτελεr άσφαλη θεολόγ 101v. Βλ. είσαγωγήν. βολήν είς τόν όφειλόμενον Ζ:ηλον, εστω 1 κ9i δν είναι εu-
87. Sλ. Β' πρόc: Βαρλαάμ 52, καί παρόν εργον 2 3, !?2. ::,4· 61 κ.cι
IJ6. Α. Κ ο ρ. 2, 1Ο.

...Ιι '11,ιιιι,~

184 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
εμποίούσης ·Τfι οφειλομένl7 σπουδfj, ΚΙαν ευπρδοωπος η κατά
τον μέγα~· Βασ[λειον, και ,τάς της ψυχής δυνάμεις ώς εyο1"
συ1'α1?ρ·οίσας και νηφάλιον έnιστήοας την της διαν·οίας έπι­
ακοπ17ν, π.ρώτΟJf μεν έν τοίς κατα φύσιν και θεαρέστοις δω-
5 ζfj κατά νουν {}~εωρήμCJΙσιν, εl{)' έαυ•τον ύnεραναυάς έ,ν έαν1φ
}.άυοι 10 εκ Θεου ΠJ'ευψα, δ οίδε τά του' ΘεοiJ ώς τό Π}'εv­
μα τού άν{)•ρώnον τά έν αύ·τφ και ταύτα διά τοντο λα6cb1•,
r.αθύ.περ δ μέγας κηρύηει 11 αυλος, 71/ ,εlδfί τά ύπο TGV' Θεον
χαρ ω,?·έ1Ψt μυστικώς αύτφ,. ((α δφ{)αλμος ΟV'Κ εlδε και ους
,ο ού'Κ 1jκονσε και έπι καρ,δ[σ;γ άγθρchnον ούκ ανέοη», πδ'ις ουκ
αι' όρφη οvτ:ας δια ,τον πνεύματος τό άόραωJ' φώς; π ,Sις δ'
ΟV'Κ α11 ε,'iη οvάλο, άόρατωι και αJ'ήκουστ,ογ και' απεριJΙόητυν τού­
το, καίπ,ερ όρώμεJ'Οί', τό φc'iJς; Όρϊiται γαρ ύπό 1(,)J" 6λεπόι·-
1(ι))! Jc(i οφθαλμός ()V'Κ· εlδε και ους ού.κ ηκουσε και έπι καρδίαι,
15 ανθρώπου ΟVΚ αJ!έΌη». Π JΙεν,ματιΚΟVς γαρ λαμυάνουσιγ 01!1/JL
?χρθαλμούς και 1,ούι, εχουσι Χρι.στου, δι' ών καί, υλέπουσι τογ
άόρατον και ναουσι 101' άπερι1ιόητο;,· ού γr}ρ έαντcp αόρατός
εστιν,
, , 1 λ'
α1c - δ ια' κ:τιστων
α ταις - και' φυσι,κων '='Ι, λ μων
- Οψυα - και' ΛΟ-
, νοίίν Χριστοϋj\ δια των όποίων ιωί βλέπουν τό άόρατον
γι,σ,μώγ 11οσυ•σι και δρώ,σο,. Οίς δ' δ Θεός έαυτόν έJΙ17ρμουει 1
20 ώς μέλος 17γεμο1ιι.κ6J', :πώς ,ο·υχι δ~' έαυ'ΤΟV Κ'ίtι 71)J' της χά­
ριτος έψφαJ"α>ς παράοχο,ι θεωρlαν;
17. Παις δ' ουκ αv των της άσματι,κης {)•εολογlας αξιώ­
σαt προσρημάτω1', ε'γκωμιώζω~' τή1, έγγεγενημένην πνευματι­
κ17ν δύναμιν τοίς ομμασιν αύτώJt, <Gιδου ,εί καλή>J, λέγων προς
25 αirτο{,ς, ωί πλησίον μου· οφθαλμοί σου περιστερα{η; δι' ι51,
;~α;.ι ·αυτοί, τ17ς (lιραι6τητος αίοθ6μενοι του νοητοiJ γυμφ{ου,
δα.ψιλ·ίj 10)! 1(t).)J ,εγκωμ[ων ά1•τιδιδ6ασι λ6γαν. Ου'Κ αδ·ηλ01 1
δ' αρα τοίς μεμυη1ιιέ~1 σις τίς αfιτη η περιοτ,ερά ην ή, 1rύμφ1;,
σχου'σα έν τοίς ομμασι και αυτή τφ τον 1,vμφlου Θεο'ί5 τότε
30 πρώτον τρω•ώς ένατενύζει κάλλει και .είς έπήκοον τδ'Υν' πι-
89. Βλ. Περί Άγίου Πνεύμqτος 9, 23, PG 32, 109 Β, Έnιστολή
2, 2 PG 32, 228 Α.
90. Α" Κορ. 2, 11. 91. Α' Κορ. 2, 12.
92. Α' Κορ. 2, 9. 93. Α" Κορ. 2, 16.
94. • }:\σμα 1, 15. 'Ερμηνεύεται κατά τήν γνωοτήν άλε!Ξανδρινήν άλ·
ληγορικήν μέθοδον, βλ. Ώ ριγέ νους. Ε,ίς τό • }:\ομα 'Ομιλία 2,
Rousseau, Sources Chretiennes, 37, 1953 σ. 87, ίδίως δέ Γρηγ.
Νύσσης, Είς τό • Ασμα, 'Ομιλία 7, PG 44, 920.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 185
πρόσωπσc: ~ατά τόν μtγαν Baoihε1ov 89 , δτι συν11θρο1σε κα­
τά τό δυνατόν τάc: δυνάμεις τηc: ψuχηc: καi κατέστησε νη­
φαλiαν την έπ1οκοπϊ1ν τηc: ιωρδί·αc:· αc: ύnοθέσωμεν δτι
ouτcc: nρωτα μtν διαβιοϊ είc: τά κατά φύσιν καί κατά νοίίν
θεάρεστα θεωρήματα, εnειτα ύnερβάc: έαuτόν λαμβάνει
τό έκ Θεοίί πνείίμα, τό όnοϊον γνωρiΖ:ει τά τοΟ Θεοίί δπως
τό nνείί'μα τοϋ άνθρώποu τά έν αϊπφ9 °, καί μάλιστα ελαβε
τοίίτο δ1ά τοϋτο, καθώς κηρύσσει ό μέγαc: Παϋλοc:. διά νά
9
γνωρίση τ6 ύπό τοίί ΘεοΟ χαρισθέvτα εic: αύτόν μυσηκω\c: 1,
,,τά όnοϊα όφ9αλ,μός δέν είδε 1<:αi ouc: δέν ηκουσε καi είc:
καρδ:αν άνθριi~·που δέν άvέβησαν» 9 2, πώc: οίίτοc: δέν θά
i±βλεnε διά τοΟ Π νεύματοc: τό άόρατον φωc:; Π ωc: δέ
δέν θά ητο πάλιν άόρατον καί άvήκουστον καi άnερ1νόη­
τον τοΟτο τό φώc:, αν καi βλεnόμενον; Διότι βλέπονται
ύπό των βλεπόντων «δσσ όφθαλμόc: δέν εiδε καi ouc: δέν
ιϊκουσε καJ εic; !ωpδiαν άνθριίJnου δέν άνέβησαν». Πράγμα­
τι οuτοι λαμβάνουν πνεuματιιωύc: όφβαλμούc: ιωί έχουν
καί νοοϋv τ6 άπερινόητοV' διότι δέν είναι άόρατοc: ·καθ'
έαιιτόν, άλλά διά τούc. νοοϋνταc: καi βλέπονται:: διά κτιστών
καi φυοrκων όφθαλμuJν κα! λογισμων. Είc: έκείνοuc: ιδέ μέ
τούc. όποίοuc: ό Θεόc: έαυτόν ένηρμόνισε ώc. μέλοc: ήγε­
μον:,κόν, πGJC: δέν θά παράσχπ έμφα·:ωc: τήν θεωρi·αν τήν
ίδι•κήν του καi τηc: χάριτόc: του;
17. Πίί)c: δέ, έγκωμιάΖ:ων την έμφuτεuθεϊσαν είc: τούc:
όφθαλμούc: αύτωv nνε.υματικην δύναμιν, νά μή τήν άf ιώσπ
των πpοσωνυμιων τric: θεολογίας του "Ασματοc:, λέγων
πρόc: αύτούc:, «iδού ετσαι καλή, σύ ή φίλη μου· οί όφ'Θαλ­
μοί σου είναι ιiκ περιστεραi» 94 ; Διά των προσωνuμιων τού­
των ιωi αϊποi, cιντιλαμβονόμε.νο1 την ώραιότητα τοϋ νοη-
100 νuμφ1οu, άνταποδiδουν πλοuσιον τόν λόγον των έγκω­
μίων. Δέν είναι δρα δδηλον είc: TOίJC: μυημένουc:, ποία εί­
ναι αύτη ,1 περιστερά, τι\ν 6noiav λαβοϋσα είc: τά δμματα
Ι'ί νύμφη άτεvίΖ:ει καi ή ίδία τρανωc: πριίηην φοράν τότε τό
κάλλοc: τοίί νυμφίου Θεοϋ καi είc: έπήκοον των πιστωc:
 Ιf 1

;ι;~
1

,,

ι,,.~
Η36 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΛΟΓΟΣ 1, 3 187 ΙΙ!i
1

~
1,,.·

~
παρισταμένων -ί:φηγεiτ1 a1 διεtοδικωc: έκείνην τήν καλο­ 1ιι .•
1

σ~r,ις ;;~ρι.εσΗlηω1, αφηγείται διεξcδ,ι-ι.ώτεροy 111ι' και,ο:ται­ 1

ποιόν εύnρέnε1αv. "'Οπωc: δηλαδή ιi αύγη είc: τούc: όφβαλ­

·ι\·Ι
i1'1

r;ι.- εi•πρέ~Ξιαι• [';{cε{1,φ. Ώς γάc rί εJΙ δφθαλμοίς •αυγή, ένω­ li

{tείσcι rαίς ήλιαχαίς αυγαίς, φως ειπελεχείq, γί1'ε1cιι κuί μούc:, ένωθεϊσα μέ τάc: t'!λ"ακάc: αύγάc:, γίνεται πράγματι 1
cί~τrvς ()ρij.' τϊι αίσDητ·ά', τδγ αVτδν τρόπον κ.αι ό νοϋς., fγ φι7JC: καi οϋτω βλcπει τά αίcθφά, κατά τόν ϊδιον τρόπον 111
"./
11
καi ό νοϋc:, άφοϋ yivη cv ,1vεϋμα μετά τοϋ Κuρίοu ·, τότε
~,ι
5 Jl ι·c'ϊ,.ιιiJ. ,ιωτιΊ lOV Κυρ[οv γε;,ο:•rδς, οΠτω Ία Π)τtΨατικά 1ριι.­
βλέπει τραvωc: τά ίlν:::u;_ιc;Ίκά. Μtνει δμωc: καi έκεϊ άόρα­

'
'J)(.Ος δρζι. Λ1έJΤεt. ιδ' 0/.:e,ος :tαL i:γ,,εί τρόπον l;:ερα2\ 1)1.ρηλότερη1· '11

i'} κατ/~ τοι;ς χαμερ:τείς λογισμούς τωγ τοίς πΨεvματικοίς &1·- τοc: ό δεσπότη.:: κατ' αλλον τρόπον, ύψηλότερον παρά τούc: ~
ί)g,άc1γ (ι~·τ1}{·γειγ εγχειρο,ύ~~ιω·~r,. άόρατος ό δ-εσπότης· οϋ γαρ χαμερπεϊc: λογισμούc: των έπιχειρούντων v' αντιλέγουν εic: ~
έώ2ακf. ;-ω;{; ·τις 7() παι• της καλλο1,ης Ίκείνης, διό και Καl(Χ τούc: πνεuματικούc: livδpac:· διότι δtν είδε κανείς ποτέ τό
ω T()J! Νύσσ;:ς Γρηγ6ριΟJ' «δφθαλμός ,ονθ' έώρακεν ουδείς, εl παν τηc: κολλο·-ιηc: c;,::;ίνηc.:, διό ιωi κατu τ,)V Γρηγόριον
Υ..7/ &εt, (;λ,6:-ι?,{))" ο'L,:δ,ε ί'(tρ OoOJ.J' έ.aτl,,,rι εκεί')J!Ο. dλλα χαt9iόσο;ι Νύσσης «κ,ανείc: ,όφ9αλμόι~ δέν είδε τοϋτο, δν καi πάντοτε
.f:αι·~iJ;o i!:ωίησε δε.κπικιΊ,, της του θείον Πι·εύματο; δυνάμεως, βλέnει,,''G· npάγμαη δέν βλέηει τόσον, δσον είναι έκεϊνο,
;:ατr} ΤGΠΟ'Ι'Ιυ ολsπει. Προς δt; 117 ακαταλη-ψίq, Τα1)•Τl), και ij1• άλλα δοον ,κατέ:πησεv ιauτόν δειυικόν Τ!ιC: δuνάμεωc: τοϋ
l:χυι·σι %(lΤ(ίι.ηψο• α;-,ατωλήπτως εχουσι, '1() ,θει,όταιον άπάι•rωι· Θεiοu πvεύματο.:::. Π λ:')ν δέ τηc: 6καταληψ:αc: ταύτηc:, καi
1 :j ;.'(}./ Κ(f.Ο'ό C(tl,Q)!' 01} γαρ φ 1(].Ό•τα Ό/.έ:1'0V0t 10Uϊ' t(l(UJ[>' Οί Όλέ­ Τϊ)V κατάληψiν τω\', όcην έχουν, τήν εxouv άκ·αταλ1']nτωc:,
Π')'!''~Ξς, 01'"δ.' r!ι ακ.a,ύονσί τε Κα,ι μνοιιι'Ιαι, ιj i1JJ' H!)V μήπω nρδγμα τό όποιον είναι τό Οειότατον καi eαυμαοτότατον
γεγο}'όΊΟ}Jt γνι7')οιJr 1j riιγ τι'ί:iJ' dεl. δJ)'ΤύJ·1.~ Ξ.πιστήμηJ\ δ·ια τΟ δλων. Διότι oi G\t::-iovτεc: ,δέν γ'ιωρίϊουν κc:Θ' δ βλέπουν
&κα1άλψιτο:• ro{i JΙγεύμαΙ'Ος, δι' Ου δρcοσι· ((Κατά γαρ από­ αύτά οϋτε καθ' 6 ϊ:κο::~ουν καi μuοϋνται εϊπ την γνωσιν
πcωrιιι· γοεριΖ; /ψεργείας 17 τοιάδε γl1•εται τcογ εκθε- των μή γενομένων 6κ6μη ιϊ 1Ί1ν έπ1στι1μηv των άεί δvτων,
~ο οι 1 μένcομ :πg'Ος τϊ~ UnερΠε1 1 φϊδς έγωοιςη, ιδς δ μέΎας λέγει λ6γψ τοϋ c.1καταλι1πτου τοϋ Πνεύματα:: δι,:':1 τοϋ όnοίου
.~1 ιο1η)~Jtο.;. xrιr~ α.lτία11 μέ,,, οVκ· οδσα η κατα &1Jαλογία·J 1 , l.nεi βλέπουν· «διότι ή το1αύτη εvωσιc: τGJν έκθεουμέvωv πρόc:
ταJτ,α r.υ:τ"' t-:1rέρ}''Bt&1 1 !iσrι ιού' ΨOiJ, κ,α;1(l δ8 i1φαίρ1εσι1' ούnπ.. τό υπεράνω φωc: γίνετc.1 κατά παϋσ1ν πάσηc: vοερδc: ένερ­
~.-,:,
ru,J.
,-
οι:·,: αι,το
:, '
τοιπο
,.., Τ
ουnα
:, Τ
αφαιρεσις·
:,
ει
'
γαρ
:,
αφαιρ,εσις
Ρ ~
η:· γείαc:»'7, δπωc: λi;γε; () μέγαc: Δ1οvύσ1οc:, ύφισταμένη δχι
.μό•:;ι•, ϊφ' ΙJ,flf" αJ• ,Jjγ - αλλά τουτο ιών Νlασσαλιανωγ εστι κατά αiτίαν η κατά άναλογiαν, έπε1δ11 είναι κατά ένέργειαν
25 7(~ δϊ;ι.ιια -. 1;ι,ίκ' li1· Ίtς εθελήσ77 σ:J,έρχεσθαι εlς τcί του Θεο1j τοϋ νοϋ, άλλ' ε:vαι κατϊι άφαίρεσ1ν, χωρic. νά είναι ,άκρι­
&πlι~,ρητα ,ιη,στήρια,. καιΜπερ και δ αγως Ίσαr1κ ::τερι αυΗ'°:')J· βωc: άφαίρεσιc:· διότι αν ητο άφα 1 ρεσιc: μόνον, θά ητο έφ'
rιησιJ·. Οvκου1• ι'ι.φα[ρ,ε'Ιις καί &πόφασις μόγη εστ/ι, 1ί ι~εωρ{α, ήμϊν - άλλα τοΟτο zTvaι δόγμα τϊiJΙΙ Μασσαλιανων-, δταν
ιιϊϊ' εvcι>nt.; κα( i},κι9·έcη·σις, .μετά ·τΎ/ν άφαίρεσι1,~ πάνrύ)J! '1("() ., θελήση κανεic: νά άνέpχεται εic: τά άπόρρητα μυστήρια
τοϋ Θεοϋ, κσθάκ: λέγ:1 nερi αύτων καί ό αγιοc: Ίσαάκ~ •
8

χόiτω~?ει· 11::1'01'·)'l(r)J' ΙΟ1' ')!OVY, μυστι..κrος και, απορρ17τως χιi-

30 1,ι·ι ;·ιι··σ,μf,,η του ΘεοίΥ, μίiλ,λον δε μετα την άπ6παυσιι, η Δέν είναι λσ:πόν μό·,r;v άφαίρεσιc: κο] άπόcpαοιc: ή Θεωρία,
και μεί~όγ εοιι τi'jς αφαιρέσεως· &.πεικ6νισμα γάρ εστι1, ή άλλ' ενωσ1c: ιωi έ:.zJέυ.χ:ι,c:, nραγμοτοποιουμένη μuσηκωc:
καi άπορρήτωc: διϊ1 τϊjc: χι:,ριτοc: τοϋ Θεσί.ί μετrJ την άφαi­
95. Α" Κο,ρ. 6, 17. ρεσιν δλωv δσων τυπιί)νοuν κάτωθεν τοϋ νοΟ, μαλλσν δέ
916. Βλ. Έκκλησιαστήν, 'Ομιλία 4, PG 44, 684.
97. Περί Θείων όνομάτων 1, 5, PG 3, 593 C.
μετά την παϋσιv ή όποία είναι άνωτέρα τηc: άφαιρέοεωc:,
98. 'Επιστολή 4, Σ π ε τ σι έ ρ η σ. 393. Πρόκειται περi των άρ­ όφοϋ ή άφαίρεσιc: εΤνα1 άnε!,,όvισμα τηc: άηοπαύσεωc: έκεί­
χαίων Μασσαλιανων ιϊ Εύχιτων, οί όnοίοι έτόνιϊ:ον τήν δι" εργων έκ·
θέωσ1ν τοίί άνθρώπου, ώc: ·καί δλλαι αυριακαί χριοτιανικαί όμάδεc:.
vηc:. Διό τό νά χωρ:Ζ.ουν τόν Θεόv άπό δλα τά κτίσματα άvti·

_....
188 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1, 3 189

ιlφα[ρεσις τijς άποπαύσεως έκείνης. Διό και τό χωρίζειι· κει εic: πάντα πιστόv· ή δέ nαϋσιc: άπό πδσαν νοεράν ένέρ­
;τάvτωι, Ηvι, κιτισμάτων τ,όν Θεόν παντός έοτι πιστού· ή δέ
γειαν καί ή μετ' αύτιiv ενωσιc: πρόc: τό ύηεράνω φως, ή
;τά,σης γοερας έγεργείας απόπαυαις και 17 μετ' α{ηη~t προς όποία είναι ώσάν πάβοc: καί :τέλος θεουργόν, είναι 'ίδιον ,μό­
Η) ·v:-ιε91?εJ' φ(ίJς εν'ΟJαις, ο[όν τ ! πάθος Ο'{JΟα και τέλος θεουρ-
νον των κεκαθαρμένων ,καί κεχαριτωμένων κατά τήν καρ­
5 γόν, μ6ι•ων εστί τω~• κεκαθα[!μένων και κεχαριτωμένωι, τι7γ δίαν. 'Καi τί λέγω τήν ενωσιν, δταν ιωί ή δι' όλίγον
aαρδίαν. Και 'τί λέγω την lιιωσιν, δτε και ή προς οcαχύ 1?έα χρόνον θέα έχρειάΖ:ετο τότε τούς tπ,λέκτους μαθη­
τιvι• εκκρfτοπ τέως εδείτο ιμαθητών, και τούτων' κατ' l!κστα­ τάς, καi μάλιστα ύποστάντας εκβασιν άnό πασαν αίαθητήν
(ίl)' γεγονότωι' πάσης αlσθ'ητης και νοερας άνιτιλήψεως και τφ καi vσzράν άντiληψιν καί μέ τό νά μή βλέπουν καθόλου
μηδόλως δραν τό διπως όρϊiν εισδεδεγμένων και τς,ο πάσχειι: προσλαβόντας τό δντωc: βλέπειν καί μέ τό νά πάσχουν
1 Ο r'ιγι'(()σω>ς τcίιν ύπέρ φύσιν την αΥσ{tησι~ι nροσιεμ!:ι•ων,; 'Αλί,' άγνώστωc: δεχθέντας τήν αϊσθησιν των ύπέρ φύσιν; 'Αλλ'
r' ' 7 \ -:rδ ' ' \ :, .,,rιvι~ ::t1 -
ο,τι μεν ουτοι και ει ον και ουχι κατ αιv'υ'lσιν η y,ουν κι•-
δτι μέν ουτοι είδον, καί μάλιστα είδον όχι κατ' α'ίσθησιν ', __ "-

ρ[ως ειδοιι, σι'Ψ ΘεϊjΊ :-ιροϊό)'ΤΟC: του λόγου δείξομεJΙ. η κατά νοϋv κυρίως, θά τό δείfΞωμεν σύν ()εφ είς τήν
18. Νυν ,δ' dρα m·ι·rψgς δτι τό ακα,άληπτον άντι ~:οίι και συνέχειαν τοϋ λόγου.
ιίψ!}αλμοίι; και ωτιυι· ευμσιροϋiσι ;η,,εfJiμα, δι,' ov όρωσι καί. 18. ~ Αρα γε άντιλαμβάνεσαι τώρα δτι <'!ντί νοϋ. καί
15 ακούουσι και rrυι,ιασι; Ν οερας γαρ πάσης καταπαυσαμένης όφθαλμοϋ καί ώτων κατέχουν τό άκατάληπτον Πνεϋμα, διά
εvεργε[ας, τ[1ιι δρruσιι;· αγγελο[ τε κ,αί i'ίνθρωnοι ίσάγγελοι τοϋ όποίου βλέπουν καi άκσύουν καί κατανοοΟν; "Όταν
Θεό11, F.t μiι rfi τοiΥ Πι•r.,ύμαΙτος δυJ'άμει; Διό, και ή δρασις: πράγματι σταματήσπ κάθε νοερά ένέργεια, μέ τί βλέ­
αv,ο.'ίς αvτη α'ίσιJ-ησr.ς μέν ,ο[•κ εστ tJ', έnει μη δια τrίιν αlσθη­ πουν oi δγγελσι καί οί iσάγγελοι 99 ανθρωποι τόν Θεόν,
τηρίωJ/ αV'της (ΧJ/τtλαμοά,1,ογται, ·1Ιόησις δέ ΟVΚ εστt1', έnει αν όχι μέ τήν δύναμιν τοΟ Πv:::(;ματος; Δ1ό κα\ ή δρα­
20 μιί διιί λογισμrvι• i} τΓις δι' αυτώ11 γ1 1 rvσεως, αλλά κατr} αnό­ σις αϋτη δέν είναι δι' αύτούς α'iσθηοις, διότι δέν άντι­
;ταυσt)J πάσης γοερας έ1~ερ,γείας ,εύρ[σκοvqιγ αύτήγ οϋκουν, λαμβάνονται διά των αίσθητηρίων αύτης, νόησις δέ δέν
ο{;δέ φαν~ασία εσrfι•, ο-ι•δέ δι,ά1 1 οι'α, ,ο{ιδέ δόξα, ο·υθ' οίον συμ~ είναι, έπεrδή δέν τήν εύρiσκουν διά λογισμων η της δι'
;τέρασμα ουλλογιαμιSΊι,· ούδέ δια 1ης κατά άn6φασιγ ά1•όδου αύτων γνώσεως, άλλά κατά άπόπαυσιν πάσηc: ένεργεiας·
μ6ι·ης δ ~'ο1Ίς επιrυγχάJJει τ,αύτης. Πάσα ,μεν γαρ θεία ε1'- δέν είναι λοιπόν ουτε φαντασία οϊιτε διάνοια ουτε δόfΞα.
2s τολιί καί πας γr9μος ίερός μέχρι της καθαρότηιτος της καρ­ ουτε όποιοvδήποτε συμπέρασμα συλλογισμGJV, οϋτε διά μό­
Μας δρί'ζεrαι, κατr'ι T·OV λόγον τω11 πατέρων, και πας Τ{!ό·, vηc: τηc: άποφαηκηc: άνόδου έπιτυγχάνει ό νοϋς ταύτην.
:τος χαι Π(Χ)' εlδος ,7,Ι}ΟΟευχης μέχρι της ,κα{}αρας λήγει προη­ Είναι βεβαίως άληθέc: δτι πδσα θεία έντολή καί πας ίερός
ευχiίς, και nας λόγος κ,άJτω1Jεν αι't(~)')' εlς IOJ' ι'ιπεριαγι·δρυ.-, νόμος φθάνει εως τήν καθαρότητα τηc: καρδίας, κατά
.ιιένον χαί' άnολ,ελυμέ1,c•ι, τον παJJτός μέχρι ηjς αφαιρέσεως τόν λόγον των πατέρων, καi πδc: τρόποc: καi παν είδος προσ­
30 ,c'ί)γ ονrων πάJ'rωJJ ϊσrαται. Q,[j μην 'διc} τοντο μετά 1r1ς θclας ευχης τελειώνει εωc: τήν καθαρc1ν προσευχήν, καί πας λόγοc
lντολάς ού 1 δ'έν έσιιJΥ lJ).λo πλην ή της καρδ[ας χαθιαρδτης, άνερχόμενος άπό κάτω πρός τόν ύπεριδρυμένον καί άπομα­
άλλ' εlαι καί πλεiστrί εlσιν- δ καυ} ΊΟΥ J!V'J' αiωνα T(l)V επηγ­ κρυσμένον τοϋ παντός σταματς, εic: τήν άφαίρεσιν δλων των
γελμέιrων αρ,ραοcί)1' καί ·Τα IOV' μέλλο11τος αίω)'Ος αγαθά δι' όντων. Αύτό δμως δέν σημαiνει δτι μετά τάς θείας έντολάς
δέν ύπάρχει τίποτε αλλο πλ,1ν της καθαρότητοc: τηc: κς:φ­
δίαc:, άλλά είναι καi πολλά δλλa· ό άρραβών κατά τόν πα­
99. Λ ου κ δ 20, 36. :Κ λ ή μ ε ν τ ο ς Ά λ ε ς α ν δ ρ έ ως,
Στρωματεϊς 7, 12, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων 8, 282, ρόντα αίϋJνα των ύπεσχημένων καί τά άγαθά τοϋ μέλλον-
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 1,3 191 ~ι,
190

ιι.υr11ς ορωμΑ-:J'(l ίΒ και ,ρυφ,ύμε~rα• συιω και μεrc'ι 11/J' προσ­ ϊΟC: aiωvoc βλεπόμενα οι· αύτάc: καi τρυφώμενα. Οϋτω '1\.;' .
ευχήι', θϊr1. u;ιεκλ,άλ;φος ,.,,αί εχστασις t:11 τzΊ 1'Jέq, και ιlnόρρη­ καί μετά ηiv προσευχήν υπάρχει άνεκλάλητοc: θέα καί εκ­ ff
Ι"
τα μυστήρια· Τ(})" (1.1)70)' ιρό;ιο)f και μι;1ά '.ίΙ)Ι' ιlφαίρεσι;ι τιΖη· στασιc: κατά τήν Θέαν καi άπόρρητα μυστήρια'. Κατά τόν ,1.:'

:υγιων, μαJ.λrΨ δε και με;ι} Ίι)J' απ6παυοιν, ()'ιJ λ6γος μόνον, 'ίδιον τρόπον καί μετά τήν uφαίρεσιν των δντων, μδλλον ,,
1(

5 αJ.λιι Κ·α~ Cf!γΟι.ς Τ,ελουμέιrηιr f;γ ήμί1•, Και με:·ιl ταύτην 10[1'1!)', δέ μετά ηiν άηόπαυσιν, ή όηοiα εic: ήμαc: δέν τελείται μό­ :ι
νον μέ λόγουc: άλλά καi μέ εργα, καί μετ' ούτήν λοιπόν,
il:
εl καt &γ:γΔσία Sa1{Jt, ιiλλ' ύ:ιi::ρ· γν'ίi>σιγ, καt ε:l γνόφ·ος l:σ~ίγ,
(},;_λ' [1nερψα1jς· καl τ(j'J ·ύ;τερϊμαι:.ί iκείνφ γ1r6rpιρ δυΊ(Χ καί αν ύnάΡΧ!l άγνωσία, εΊναι ύπέp γνωσιν, καί δν ύnάΡΧ!l
'Ι
''Ι.

,Ιi
f,Jt

γίι•εται,. κατι'.ι 70JJ μέγω' Διο,·ύσιοJ', ,ιί .f}εία τοις άγίαις. γνόφοc:, cΤναι ύπερφαήc:· καί είc: τόν ύπερφαη έκείνον γνό­
"Ωσιι; σvκ αφu.ίρεσίς εο11ι1., ιί:-ιλώς ~ περί Θωv κ:αί τιvι, θεί- φον δίδονται, κατά τόν μέγαν Διοvύσ:οv, τά θεία είc: τούc: 11:ι·i
2
10 (t)Jf τελεωιάτη ,?,εωρία, αλλ' 1ί μετά τίμ· αφαίρεσιν μέθι-:!;ις άγίουc: • 'Ώστε δέν είναι άnλωc: άφαίρεσιc: ή περί Θεοϋ '::
κατά των θείων τελειοτάτη θεωρία, άλλ' είναι ή μετά τήν i~
HUJJθεί(ιΗ' και δ6σις τι-: και λ7]ψlς μαλλω· η /ιφαίρεσις. 'Άρ· ·ι~

Ι
uητα δέ ι:rπι 1(i λιίμμα<ια ;,.αί τά δ6ψατιι. ~'κεί~-α, διο καν λέ- uφαίρεσιν μέθε!Ξιc: των θείων καί δόσιc: ,:ai ληψιc: μδλλον ·~
γωσι
'
:cιερι
,, -
αυτω:·,
'~ ~ \
ω.ι.α
ς:·
παr1αuι-:ιγματικως
-
και
' '
κατιι.
' ~
αJJαι.ιι- ,~αρά c1φαίρεσιc:. Είναι δέ cφρητα 16 λήμματα καί τά ,11,~.
!1·!
t!
δόματα έκεϊνα, διό καί αν λέγουν π1.:ρi ούτων, λέγουν πα­ ~
γiαν, οϊ,·χ ώς όρ(ομ.Ε°,')"ΟJJ' ι}:,tείγοις ·101)-τιvJΙ ο·Vτο)ς, (l).λ' r!>ς μi7
•

15 π.εψυκ,6τω1 1 JλJ.ως δει·χθ1jι,.αι τώγ εκ,είμοις όρωμέι·ωι·. Οί ραδειγματιrκωc: καί ιωτ' άναλογiαν, όχι ώσάν νά 6λέπωνται

·ϊοί,1 υ·J 1 1ώJ! .παραδειγμα:ι;,:,ιΤJς οi:ιαι ι·ο-ύτοJ11 λεγομ. έJJ'ιu11 μi1 ι αϋτα άπό έκείνουc: οϋτω, άλλά ώσάν νά μ1'1 είναι φυσι,κωc:

μει' ,εύλαflείας (ι'ις δ.ρρ17τωι· t1:'lαίΌJ!τε; μωρίαν ή~·ου1'Ιαt 1ί7ι, Εuvατόν νά δειχ8οϋν είc: έκείνουc: τcι όριi.Jμενα. 'Όσοι λοι-

ύπέρσοφον γι·ι7JΊΙ.J' και 101.'ς 1··οψι,ύς Ηρ διασύρειν κα1αnυ.­ 11,:)ν δέν κατανοοϋν ώc: δρρητα μέ εύλάβειαv αύτά τά λε­

τουν1 ες μυ.ργαρί ιας, ,συ; (J)ς .~ι·εο, ι nροδείξιι.γτας α{ιτ ού;. γόμενα οϋτω παρΟ'δειγματικ;.ϋc:, θεωροϋν μωρ:αν τήv ύπέρ­
'
οοφοv γvωσιν καί καταηαντοϋντεc: τούς νοητούc; μαργα­
20 ηj λογομαχίq. διαρρ,ήσουσιιι.
19. ΈκειJ!σt δ' ομω; δπΛ φιλω·θρωnίας κατά το εγχω­ μίταc:3 μέ τόν διασυρμόν, μέ τήν λογομαχίcιν θά διασπά­

ρ,οV'J', fl)ς 'εrρηJ', λf?υυοι 1r} (iρρη1α, τΎ}1 1 πλά1.'η11 &φαιροUνί::; οοuν i;κεivouc: oi όποϊοι τούc: προεσήμαναν κατά τό δυ­
τιίη, μετii. ;:Ι/J' αφαiρεσιι/ HUJI ΟΥίΟΠ' αργίcι:ν εlJ!αι 1ελε(αγ νατόν.
·j!ι,
19. Έκεϊνο1 δμωc: άπό φιλαvθρωπiαν κατά τό δυνατόν,
&μυrίτω; ο1οιιένωJ', αλλ' ού'Χ ι'ιπέρ ε1 1 έf.!γειαν αργίαν. 'Αί.λ'
ί>πωc: είπα, λέγουν τά δρρητα, άφαφοϋντεc: τήν πλάνην Ι'
25 t:χεινα πάλι)' αρρητα τfl έαυτα))' φ1;οει δι.αμέ~·,ει. ι1ιr} TOU,0 '

δ μέγας .1ι. ανl)σιο; μετ(} τ·ι)Υ &φαίρεσι,1' τ(t)γ Ον:το)1,~ ούκ εί1·α.ί :':ιcείνων cί όnοϊοι μετά τήν άφαίρεσιν των δντων νομίΖουν
ϊψuήτωc: δτι είναι τελείωι:: άργία, άλλ' οχι άργία ύπεράνω
φ·ησι λόγογ &ί).c{ δ.λογlα,, κη( μεrCΙ. nάσαγ li1 1 oδo, 1 §γω1?ηοό­
ϊ:νεργείαc:. Άλλ' έκεϊνα παραμένουν πάλιν δρρητα κατά
μελι, φησί, τrρ σ.φθι:γκτφ. 'ΑJ.ί.' ούχ, οτι &φi}ε,·κτα, δι' ιl-
ι 11v φύσιν των. Δ1ά τοϋτο ό μέγαc: Διονύσιοc: λέγει δτι μετά
71C{(άσεως ·μfJγη:; tΊ:ιιτε1J;ετr1.1- ό γαfς 1ι'i'Jγ {,π8ρ νοϋγ" κα( 1ί
30 ιαιαύτη γrίρ, lίι,οδc•ς ι·(;:;αί; τ fς εστι Η':'ιγ &πεμφαο•όι"τωγ τϊρ
1ι'ιν 6φαiρεσιν των 6ντων δέν ύ:,άρχει λόγοc; άλλά άvαλο­
γία καi μετά πασαν δνοδον θά ένωθωμεν, λέγει, μέ τό
(;-)•5'ιρ καl. εl:.!6J'α. μi:;J, (pέρ,ι::;ι ιfίς α~~ειδέου έκεί1rης 1}ειορ[ας:
ίιφθεγκτον 1 • Έ:πειδή δμωc; είναι δφθεγκτα, αύτό δέν ση­
1. 'Εnιχεφηματολογεί βάσει τοϋ Άρεοπαγiτου ύπό προϋnοθέσειc: μαίνει δτι μόνον δι' άποφάσεωc: έrπruγχάνει ό voϋc: τά
έκστάσεωc:, καiτοι τοϋτο δέν συμβ1βάΖ:εται πρόc: τήν θεολογiαν καί 11rιέρ νοϋv· διότι καί r) τοιαύτη όνοδοc: ειvαι νόησιc: των
άνθρωnολογίαν αύτοϋ.
2. Περί μυστικηc: θεολογiαc: 1, 3, PG 3, 1000 CD. ίισuμβιβάστων μέ τόν Θεόν καί φέρει μέν εiκόνα έκείνηc:
3. Ματθ. 7, 6. 1ηc: άνειδcου θεωρiαc: καί τηc: κατά νοϋν θεωρηηκηc: συμ-
4. Περί μuστικηι.: θεσλογiαι.: 3, PG 3, 1033 BC.

·ι
1

:ι
192 i"'ΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
κα.ί της κατά νουν Dεωρητικης αΠJοπληρώσεως, dλλ' ουκ αύ­
τή εοτιv εκεί ~'η. Δ ι' αντης δέ της .πάντων αφαιρέσεως ύ­
μι"ο·υ{Jιν εκείνο τό φως Qί τοuτφ αγγελομιμήτως ένωθέν-ιες'
από της προς αυτό μυοτικης έιrώαεως μεμυημέι·οι, δτι 7lά1'1ωv
5 εστίJΙ ύπεροvσίως εξυρημένοJ!. Καί δσοι περ αγ από τωγ τοι­
ούτωγ δι' ιiκοfίς πιωιjς και ευγι1ιh,μο11 ος παρ,αδέξασ:θαι κ,ατα­
ξιωθϊί'ισι τύ μυοτήρωJr, δύιrαν•ται μέγ και οvτοι εκ της 1(0)'
πάιtτωιι αφαιρέσεως ύμνείν, το {)•είον και άnερινόητον εκ.είJ'Ο
φως· ένQυσθαι δέ αντφ και όρϊί.JΙ o·v δύJtανται, αγ μή, δια τη:;
1Ο τcvν εγτολων φυλακης έαυτούς και1άραντες, τfi α~οειλ ικρινη­
μέι•l) κ•αι <Η)λφ προοευχfi τον γουν απασχολή,σαγτες, ί'Ι)I' ·ύ:τερ­
φυα δύι•αμιν της θεωρίας δέξωγτ-αι.
20. Πιiις ov,, 1αύ,ψ,· 17 μήτ' α'ίσθησίς έστι μήδ' οι.ως_
γόησις, ήμεις καλέσαμει 1 ; Πάντως ουκ <'Μλως -i} ώς δ ύπέρ
15 πάντας τούς nρό αiιτου .σεσοφωμένος Σολομώι,, αϊσθησιJΙ δηλο­
νότι ι"Οερά11 κ:αί 1'fiείαι•. Τfι γάρ αμφοτέρων συζυγίq. πείθει
τον ακούο1ηα ,μηδέ-τερο~' 'J'Qμ[ααι ταύ,ην, μήΙτ' αιαθησιJ!, μήτε
JΙόησο·· ιουτ,ε γάρ ή J'όησις α'ίσθησίς ποτε, ουθ' ή α'ίοθησις γόη­
σις· ου:κcιπ• 1ί γοερά αισθηοις ίiλλο παρ' έκάπερογ αi'ηϊuν. "Jl
20 οvν ο·vτω ;-ιροσρητέον :rαύτηι,, 1j, ιός δ μέγας Διω,ύσιο;, f(_
νωσιν άι.λ' ουχί γι,ώοι.ι'. ((ΔέονJJ γάρ, φηοίν, «εl~δέι.'αι 1iH·
καθ' 11μας J!OVY, 11)Υ μεγ εχειν δύναμιγ εlς τό νοείJΙ, δι' ης
τά νοηιά υλέπει, 1r1ν δέ ενωσιγ ύπεραίραvσαν την :l01) γηί)
φύσι1', δι' ης ΟVJ>άnτετ-αι προς ΊU. επέκεtJ!α έαυ'τΟVJ>" και πά-
25 λιι', (<:i'ιεριπαι ,μ.ε:rά τωγ αlοθή,σεωJ' και αί γοεραι δυι,άμεις,
Οταν 1) ψυχrJ {}εοειδης γει•ομέγη δι' ένώσεως αγνώοlΟV ταις
τον αnροσί του φωτός -άκιισιJ' έπιυάλλn ταίς άJΙομμάiτοις ε;τι­
οολαίςη, κω9' r}γ ;ωί, κα.,ά τnν πολ1Ίν τά θεία "Λ1.ύ.ξι,ιιογ, <πό
φως της αιρανο1jς και ύπεραρρ17:ιοv, δόξης οί αγιοι εποπτεύ-
30 ωtτες, 1ης μακαρ[ας μετά των α:νω δυ11άμεωι' και αυτοl δε­
κτικοί γί11ον1αι κα·θαρδτητοςη.
5. Ό Ώριγένηc: διά συνδυασμοϋ των χωρίων Παροιμ. 2,5 «επι­
γνωσιν Θεοϋ εύρήσειc:» ,ιωi 5, 2 «αϊσθησιν έμων χειλέων» διεμόρφωσε
την φράσιν «σϊσθησιν θείον εύρι'1σε1c:». Κατά Κέλσου 1, 48, Βιβλ. Έλλ.
Πατέρων 9, 103, καί διετύπωσεν άντ1στο1χίαν μεταΕύ σωματικών καί
πνευματικών αiσθή,σεων. Τ αύτην έδέχθησαν επειτα οί άσκητικοi συγ­
γραφεic:, ώc: ό ,Γρηγόριοc: Νύσσηc:, ό Διάδοχοc: Φωτικηc: κ.α.
6. Περί θείων όνομάτων 7, 1, PG 3, 865 C.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 193
πληρώσεως, άλλά δέν είναι ούτή ή ίδία. Μέ ουτην τήν
άφαίρεσιν πάντων ύμνοϋν έκείνο τό φωc: οί ένωθέντεc: μέ
αύτόν άγγελομιμήτωc:, μεμυημένοι άnό τήν nρόc: αύτό μυ­
σηκήν ενωσιν, διότι είναι έΕ:ηρμένον άπό όλα ύnερουσiωc:.
Καί όσοι όtιωθοϋν νά δεχθοϋν τό μυστήριον άπό τούτους
μέ nιστήν καί εύγνώμονα άκοήν, δύνανται μέν καi ούτοi
νά ύμνοϋν τό Θείον καi άπερινόητον έκείνο φωc: έκ τfjc: ά·
φαφέσεωc: πάντων· δέν δίινανται όμωc: νά ένωθοϋν μέ
1
αύτόν καί νά τόν βλέncυν, αν δέν δεχθοϋν τήν ύnερφυδ
δύναμιν τfjc: θεωρίας άφοϋ ιωθαρίσουν έαυτούe; διά τfjc:
φυλάΕ:εωc: των έντολων καi άnασχολήσουν τόν νοϋν είc:
τήν γνησίαν καί δυλσν nροσευχήν.
20. Πωc: λοι,nόν θά καλέσωμεν ήμείc: αύτήν ή όnοία
δέν είνω οϋτε α'iσθησιc: οϋτε νόησις καθόλου; Π άντωc: δχι
όλλωc: άπό δ,τι τήν καλεϊ ό ύnέρ nάνταe; τούc: προγενεστέ­
ρους του Σολομών, δηλαδή αϊσθησιν νοεράν καί θεiαν •
5
Μέ τήν συΖ:υγίαν των δύο βεβαίως πείθει τόν άκούοντα
vά μή τήν θεωρήση τίποτε άnό τά δύο, οϋτε α'ίσθησιν οϋ­
τε νόησιv· πράγματι οϋτε ή νόησις θά ητο ποτέ α'ίσθησιc:
οϋτε ή α'ίσθησιc: νόησις· έπσμένωc: ή νοερά αϊσθησιc: είναι
διάφορον 6πό τό καθέν ές αύτων. "Η λοιπόν θά τήν 1καλέ­
οωμεv οϋτω η, όnωc: ό μέγας Διονύσιος, ενωσιν άλλ' •δχι
γvωσιν. «Πρέπει» δηλαδή, λέγει, «νά γνωρίΖ:ωμεν δτι ό
voϋc: μαc: εχει άφ' ένόc: μέν δύναμιν νά κοτανση, διά τfjc:
όποίαc: βλέπει τά νοητά, άφ' έτέρου δέ ενωσιν ύηερβαί­
νουσαν τήν φύσιν τοϋ νοΟ, διά τfjc: όποίαc: συνάπτεται npόc:
τά πέραν έαυτοϋ» 6 • Καί πάλιν, «περιττοί είναι, μαΖ:ί μέ τάc:
αiσΘήσειc: καί αi νοεροί δυνάμεις, δταν ή ψυχή, γενομένη
Θεοε1δήc: δι' άγνώστου ένώσεωc:, φέρεται μέ τάc: άκτίναc:
τοϋ άnροσίτου φωτός, τάc: άοράτουc: φωτοβολίαc:» • Κατά
7
τr'1ν ενωσιν, συμφώνωc: nρόc: τόν πολύν τά θεία ΜάΕ:ιμον,
«τό φωc: τfjc: άφανοϋc: καί ύπεραρρήτου δόΕ:ηc: έnοnτεύον­
τcc: οί δγιοι, γίνονται καί αύτοi μαΖ:i μέ τάc: δνω δυνάμεις
δεκτικοί τηc: μακαρίαc: καθαρότητοc:» •
8
7. Αύτ. 4, 11, PG 3, 708 D.
8. Βλ. σχεηκά έν Κεφάλαια Θεολογικά 2, 10· 76, PG 90, 11 ~6 1160.
13
194 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
21. Και μ17 τις ύπολάοπ :την δια τών αnοφάσεcοv αvοδοι 1
ενταvθ'α λέγει~, ,τούς μεγά.λους. 'Εκείνη γαρ, παντός εσιι του
υουλομέvου και 117v ψυχrιν ο·ύ με1α1ά11ει π,ρος 11ήν τών α;'­
γέλων αξίαν και' χωρίζει μεν από των αλλων 11]1' δtά)!OtαJJ,
5 ενωσιν δέ ου δύναται μόνη προς τά ϊ,τέκεινα ποιείν 1 • ΊΙ δέ
χ,αθαράτψ; ταυ, nαθ·φικαυ μέρους της ψvχijς, πάγιω,,
της άπαθ:είας ε)!εργως χωρίσασα τον νουν, ένο'i δια της προα­
ενχi'jς τfί του Πνεύματος χάριτι, δι' ης εν απολαύσει γί~,εται
Τ(ιΗ' ι1·είων μαρ:u,αρυγών, εξ dίν rι.γγελαειδ17ς τε ΚΙJ.ι {)εοειδ11ς
10 καΜσιταται. Διό οί μετά 1011 μέγαν Διονύσιον πατέρες α'ίσθη­
οιν πνευματικήν .:τρ,οσηγόρευσαν αύτήν, 8 κα/, αύ·rό κατάλλη~
}6:• εστι και έμφαν!ιικώτερό)) ότως της μυστικής §,κsίνης και
α;τορρ1ίτοv θεωρίας. Τότε γαρ ώς αληθώς ό cίγθρω;ιος ΠJ'εύ­
μαιι, άλλ' ούχι νφ, ούδέ σώματι ύρ5.. Και οτι μέι, (l'JΊ φι7'}ς
_15 i'.>πέρ φϊvς ύ;τερψvώς οlδεν άκριοώς- τ ίνι δέ τουθ·' όρ{f,, 01Ίκ οΊ­
δε τότε, αλλ' ουδ' εξετάζειν δύναται 1ΎJΥ 101JIOV φύσιJJ, δια τό
αγεξιχνίαστοι, του 'Jt))εύματος δι' ο{ί όρ,{f,. l(αί τουτό εστο• ο καί
Παv,i,ος εlπεν,. ή νίκα lf καυε Τα άρρητα και έώρα τά αόρατα·
Ηέώρων)> γάρ, φησίν, «είτε εκτός 101"J: σώ,ματος QV'Κ οlδα, ε'ίτε
25 ιενιός τ-οfί σώματος ούκ οlδω)· τοvιέστιγ ουκ fjδειν εΊτε νους
ηγ, ε'ίτε σώμα τό όρων. Όρι'j γάρ, οfικ αΖσθ17σει μέv,, ώς ή
α'iσθησις δέ, τά αlοθ'ψα τραγως και τραν6τερογ η α:vτη. Ό­
ρfi δ' έαυτόν ύπό της τον' δρωμέναv γλvκυ,θυμίας απορρήτου
.~κσιάντα τε και άρπαγέ~πα ού μόγο11 nα1 1 ιός πράγμα'τός τε καί
25 )'Οήμαως πραγμάτων, άλλα και έαvτου. Και αύτijς ύπδ τijς
ε;ωιrί.σεως επιλαι"θ·άνετ-αι της nρός Θεόν δεήσεως· και του­
τό Δατιι• 8 εlπε1r ό αγιος 'l σαάκ, συνεπιμαρ,ιυρουνια, ιογ μέ­
γω' καί θε'iον εχωι, Γρηγόριον, δτι (<προσευχή εστι καθαρό­
της 1,06ς, Ιfτις μι5ι 1 η έκ του φωτός της άγίας Τριάδος με,'
30 εκ:ιλήξεως ιέμγεται· καί πάλιν, «κωθαρ6της έσιι νοός έφ' iΊ
διαυγά,ζει έν τφ καιρ,φ της προσευχής τδ φως της άγίας
Τριάδος, καί 1ιόr1ε ό νους ύπεράνω ηjς προσ,ευχijς γίι,ειπ.ι,
9. 'Ήδη καί οί πρό τοϋ Διονυσίου, βλ. Διαδόχου, Κεφάλαια
15 «αϊσθησrc: τοϋ πνεύματος», Des Places σ. 92, καί όνωτέρω έν
παραγρ. 20 τά περί Ώριγένουc: αημειωθέντα.
10. Β' Κορ. 12, 2.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 195
21. Καί νά μή ύnοθέσπ κανείc: δτι oi μεγάλοι έννοοϋν
: δω την διά των άποφάσεων ανοδον. Διότι έκείνη είναι είς
i
1
1
ι ιΊν διάθεσιν ηαvτόc: βουλομένου, δέν μεταθέτει την ψυχήν
ι ψόc: τήν άςίαν των άγγέλων καi χωρίί:ει μέν άπό την διά­
νοιαν των αλλων, δέν δύναται δμωc: μόνη νά έf:ασφαλίσrι
δlί~ ,vωσιν πρόc: τά έπέκεινα. Ή δέ καθαρότης τοϋ παθητικοϋ
ιιϊ:ροuc: τηc: ψυχηc:, χωρίσαοα τόν νοΟν άπό δλα ένεργωc
111<'1 τηc: άπαθεiαc:, τόν ένώνει δ1ά τηι:: προσευχηc; μέ τιΊν
χϊφιν τοϋ Πνεύματοc:, διά της όποίαc: φθάνει είc: άπόλαυ­
<JΙV τίϊ,ν θείων μαρμαρυγωv, έκ των όποiων καθίσταται άγ­
γι:λοειδήc: καί θεοειδής. Διά τοΟτο οί μετά τόν μέγαν ΔΙΟ­
vι·ΗJιον πατέρεc: άnεκόλεσαν αύτην nνευμαηκήv αϊσθησιν9,
ϊφοc: κατάλληλοι:: καί αύτόc: καί έμφανηκώτερος κόπωe;
:Ήκ1:iνηc: τf',c: μυστικης καi άπορρήτου Θεωρίαc:. Διότι τότε
ι ιιΗΊγματι ό ανθρωποc: βλέπει μέ πνεϋμα, άλλ' δχι μέ νοΟν
οΙΊ ι ι: μt σωμα. Καί δτι μέν βλέπει φωc: ύπέρ φωc: ύπερφυωc:,
γvωρίΖ:ει ά,κρ1βωc:· μέ τί δέ τό βλέπει, δέν τό γνωρiιε1 τότε,
!ιλλ' οuτε δύναται νά έtετάΖ:n τήν φύσιν τούτου, λόγψ
ι ου όνε!Ξιχνιάστου τοϋ Πνεύματος 'ΟΙά τοϋ όποiου ,βλέπει.
Ι<.<1i τουτο ε:ναι δ,τι είπε ,καi ό ΠαΟλοc:· διότι, λέγει, «εβλε-
11<1, αν έκτόc: τοϋ σώματος, δέν γνωρίΖ:ω, αν έντόc: τοϋ
, Ηίψατοc: δέν γνωρίί:ω» 10 • δηλαδή, δέν έγνώρ1Ζεv αν ητο
11, ηΗ: ί'ι σGJμα τό βλέπον. Βλέπει πράγματι, δχι μέ αϊσΘησιν
1 ι!:v, ώσάν ή αϊσθησ1c: δέ, τά αίσθητά τρανωc: καί μάλιστα
φιιvιίηερον άnό αύτήν. Βλέπει δέ έαυτόν ύπό τηc: άπορ­
ι )J ι r ου γλυκυθυμiαe; τσϋ όρωμένου νά έεiσταται καi άρπά­
Ιι: ιαι οχι μόνον άπό κάθε ηραγμα καί νόημα πραγμάτων,
, ιλλϊι καί έαυτοΟ. Άnό την εκστασιν μάλιστα λησμονεί καί
11·1v ιφόc: τόν Θεόν δέησιv· καί τοϋτο είναι δ,τι είπεν ό α­
γιο(: 'Ισαάκ. εχων συμμάρτυρα τόν μέγαν καί θείον Γρη­
v• )fJΙΟν, δτι «προσευχή είναι καθαρότηc: νοόc:, ή όποία τέ-
1 ινυαι μό'ιον άnό τό φως τηc: άγίαc: Τριάδος μετ· έκnλή·
: , ι,Jι:» · καί πάλιν, «καθαρότης νοόc: είναι ή δύναμιc: έπί
111,: c)rιoiac κατά τόν καιρόν τηc: προσευχης φέγγει τό φωc:
ι ι 1•: <°~γίαc: Τ ρ1άδοc:, καi τότε ό voϋc: φθάνει ύπεράνω τηc:
1 φουευχηc:, κ:αi δέν πρέπει vά καληται αϋτn προσευχή,
196 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
καί ου δεί καλείι• ταύιη )! προσευχ17ν, αλλα τοκ,ετόν της κα­
θαρας .προσευχής, 117ς διr} τού; Πνεύματος καταπεμπομένης·
οιvΙδέ προσευχι1 τόπε προσε15χε,1αι ό J'OVς, αλλ' εν εκrηάσει γ[­
ι•εται εν τοίς ακαταλήπωις πράγμασι· και αϋτη εστιν ή α-
5 γν,οια ή ύπεριέρα της γγώσεως». Τό γουν άρπάσα~, εκείγο
και τον νOVJ! εκστijσαν πάνιτων και προς εαυτό ολον επωτρέ­
ψαι, θvμηρέοιατόJ' τι χρijμα, φως οlον όρι'j,, αποκαλυπτικό;•
μέι·, αλ,λ' ΟVΚ αίσθ·ητο)Υ σωμά1,ων, μήτε μέ1οτοι προς τα κάτω
nεραιΥόμενοι,, μήπε προς τα αιιω, μήτ' επί τα πλάγια, καί
10 nέρας δλως ·ου 1χ όρ(j, του όρωμένου καί περιλώμποyτος αυτόν
φωτός, αλλ' ωσπερ α,γ ε'ί τις 1jν ίfλιος απειροπλασίως λαμπρό­
τερός τε και μείζων τοv παντός· μέσον δ' εστηκεν αυ!τός, ωι,
δλος δψθαλμός· τοιοv·zόγ τί t:στιν εκείνο.
22. Διό δπειρογ μέι· δ μέγας Μακάριος και {ιπερουρά-
15 νιον τοv11ί φησι 10 φως. Πάντα δέ τά διιτα, ωσπερ ύ:τά μί­
α~1 τιγα ΠJερ,ι.εχι5;U;εγα ακ.τίΎ·α του γοητον 1zλίου τaύ,του, τuJι'
τελεωτέρω11 1tς ε:τερ,ος έώρακ,εν άγίωJ', καίτοι κδ.κείνος, οi•χ
οπερ και ασοι' εστιν εκείι 1 0, αλλ' οσον έαυτάν εκείνου δεκ'τι ..
Κ6J!1 εποίησε;, lδcbir, καί μαθών από •τ17ς Πεωρίας ταύτης κι,ιi
20 της προς αυτιΊ i',πέρ J'OVJ! έι1ώσεως, ουχ οπερ ε,ιJΙΤιν αυτά τiμ·
φύσι~,, αλλ' δ,τι εσιίγ cίις αληΜvς, καί ύnερφυές καί ύπερού­
σιόν εστιν, αλλο τι παρά τά οι·τα πάντα 011, δν δε κυρίως τε
και μδι-οι, καί πaι, ον απορρήτως εγ έαυ11φ συνειληφ6ς. Πάν­
τοτε δ' έΥι ij nασι 1() ?ίπειρον τουτο ού·χ όράται. Ό δέ μη
25 όρων συνίησιν ώς αi'πάς όραν αδυrατεί μη τελείως δι' Δν­
·τ,ελεστέρας κα{)•αρότη1ος εναρμ,ιχ;{)·είς τφ πγεύματι, αλλ' οi',χί
τό όρώμεν011 λαμ6ά11ει nf.ρας. 'Ότε τοίνυ~• τά τijς {}εωρίας
1!ΠΟΌέυηχει•, εκ τijς nηγαζGμένης όμοlας απαθούς τφ δρωγ­
,ι ΠυΗη'Μας και γαλ17νης J'Οερ,ας και <ταυ· ,ανακαιομένοv πυ-
30 ρ,1ς τ1jς προς Τ•())' Θεό~· αγάπης, αΚΙρ,ιυώς οίδεν ό όρωγ QH
11. Όμιλία 32, Σ π ε το ιέ ρ η ο. 140.
12. 'Ομιλία 2, 4, PG 34, 465 κ.έ. Περί έλευθερίαc: νοόc: 21, PG
34, 956.
13. Ό Βενέδικτοc:, ώc: σημειώνεται είc: τήν ωαν των κωδίκων, PL
66' 197 Β.
14. Είναι άκριβωc: ή θέσιc: των θεολόγων τοϋ δ · αίωνοc: κατά των
Άνομοίων· Β α ο ι λείου, ·Ανατρεnτικόc: Εύνομίου 1, 12, PG 29, 540 Α,
«άλλ' οϋτη (ή κοινή έννοια) τό είναι τόν Θεόν, ού τό τί είναι ήμίν
ύποβάλλει». 'Ι ω. Χ ρ υ ο ο ο τόμου, Περί άκαταλήnτου 1. 5, PG 48,
.ιι
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 197
άλλα τοκετόc: τηc: καθαραc: προσευχηc:, τηc: στελλομένηc:
κάτω διά τοϋ Πνεύματοc:· οϋτε προσεύχεται τότε ό νοϋc:
μέ προσευχήν, άλλά έπιδίδεται έν έκστάσει είc: άκατάληπτα
πράγματα· καί αύτή είναι ή άγνοια ιi ύπερτέρα τηc: γνώ·
σεωc:» 11 • Βλέπει βεβαίωc: έκεϊνο τό ψυχάρεστον πρδγμα,
τό άρnάσαν καi έκστησαν τόν νοϋν άπό δλα καi στρέψαν
αύτόν όλόκληρον nρόc: έαυτό ώσάν φωc:, 6ποκαλυπτικόν
μέν άλλ' δχι αίσθητων σωμάτων· τό βλέπει νά μή περαίνε­
ται οϋτε πρόc: τά κάτω σϋτε πρόc: τά άνω οϋτε πρόc: τά
πλάγια, δέν βλέπει καθόλου πέραc: τοϋ βλεπσμένου καi
περιλάμποντοc: αύτόν φωτόc:, άλλά ώσάν νά ητο ηλιοc:
άπειροπλασiωc: λαμπρότερος καί μεγαλύτερος τοϋ παν·
τόc:· ϊσταται δέ ό νοϋc: είc: τό μέσον ώc: όφθαλμόc: όλόκλη­
ρσc:· κάτι τοιοϋτον είναι έκεϊνο.
22. Διά τοϋτο ό μέγαc: Μακάριοc: καλεί τό φωc: τοϋτο
απειρον καί ύπερουράνιον12 • Κάποιοc: άλλοc: δέ άπό τούc:
τελειοτέρουc: άγίουc: 13 είδεν δλα τά δντα περιεχόμενα ώσάν
ύπό μίαν άκτϊνα τοϋ νοητοϋ τούτου ήλίου, μολονότι ιωi
έκεϊνοc: δέν είδε ποίον καi πόσον είναι έκεϊνο τό φωc:,
άλλ' όσον εκανε τόν έαυτόv του δεκτικόν έκείνου, καί
εμαθεν άπό αύτήν τήν θεωρiαν καί τήν πρόc: ούτό ύπέρ
νοϋν ενωσιν, δχι ό,τι είναι αύτό κατά τήν φύσιν, άλλ' ό,τι
είναι άληθωc:14 , καi είναι ύπερφυέc: καί ύπερούσιον, κάτι
αλλο άπό όλα τά δντα· είναι δέ κύριον καi μοναδικόν καi
συμπεριλαμβάνει είc: έαuτό παν δν. Τό δπειρον δέ τοϋτο
δέν όρδται πάντοτε άnό ενα η άπό δλουc:. Ό δέ μή βλέ·
πων άντιλαμβάνεται ότι αύτόc: άδυνατεϊ, διότι δέν ένηρ­
μόσθη είc: τό Πνεϋμα τελείωc: δι' έντελεστέραc: καθαρό­
τητοc:, καi nάντωc: δέν λαμβάνει πέραc: τό όρώμενον. 'Ό­
ταν λοιπόν έλαπώνεται ή θεωρία, άπό τήν προερχομένην
όμοίαν εύχαρίστησιν, τήν νοεράν γαλήνην καί τό άνακαιό·
μενον πϋρ τηc: πρόc: τόν Θεόν άγάnηc:, γνωρiΖει άκριβωc:
ό βλέπων δτι τσϋτο είναι έκεϊνο τό φωc:, αν καί τό βλέπει
άμυδρότερον. Φερόμενος δέ πάντοτε πρόc: τά έμπρόc:
706 έΕ., Χ ρ ή ο του, ο. 38, «δτι μέν εστι Θεός οίδε, τό δέ τί τήν
ούσίαν έστίν άγνοεί»,
198 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ! ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 199

τοί}τό εστιν εκείνα τό φϊος, εl και αμυδρ6τεραν δρϊf.: και κω' κατ' άναλογiαν ,nρός τήν θεάρεστον nρδ!:;ιν, τήν άnοχήν
()J!αλογ{αγ δε της θεαρ•έΟ'ΤQ1J πράξεως, της •τε 'ΗΪJν αλλω1, Πάν- άπό όλα τά αλλα, τήν nροσοχήν της nροσευχης καί τήν
7@' uπαχης και της προσοχης της πρασευχijς και 11'jς Πf.!ός όλοκληρωτικήν στροφήv nρός τόν Θεόν έκ ψυχης, καί έ­
TOJJ Θεό11 εκ ψυχijς 5λης &νανεύσεως επί τά πρό,σω φερόμε- π1διώκων διουγεστέραν θεωρίαν, άnό έδω καταλαβdίνει
5 )!Ο:; t,Ίεi και διαυγεστέρας πειρώμενας της θεωρ{ας, Κ·ανιεi"ί- τό άπειρον .τοΟ όρωμένοu δτι είναι δnειρον καί της μέν
1~ε1· 10 απειρογ συνίησι TOV' δρωμένου οιι απειραν καί της μέ1· λαμnρότητος έκείνοu δέν βλέπει πέρας, της ίδικης . του
λαμπρότητας εκείνου πέρας ουχ δρfi, της δ' έαυτου προς φω­ δέ Ικανότητος πρός φωτοληψiαν βλέπει περισσότερον
τολ ηψ[αν επιτηδειότητας έπι μα,λλογ δρq, τδ άδραι·ές. τήν άδυναμίον.
23. 'Λλλ' οv,δέ αυτό ο'ίεται εlναι άπλώς τrιν φύσι1' ωι~ 23. ·Αλλ' δέν νσμiΖ:ει δη είναι άπλως ή φύσις τοϋ
1 ο Θεοv, ο κατηξ ιώ~Jη υλέπειγ, αλλ' ωσ1τερ, ύπό της ψυχijς 17 Θεοϋ οϋτε αύτό τό όποϊον κατη!:;ιώθη νά ϊδn. δπως ή Ζωή
ζωιί εγγ{νε'ται τφ εμψύχφ σώματι, λέγομει, δέ και τή1, ζωήγ μεταδίδεται άπό τήν ψυχήν είς τό εμψυχον σωμα, λέγομεν
α'ι!'ΤήJJ ψvχ17ν, αλλ' Ζσμεν αλλο τι 11αρ,ά ταύτηv οvσαJ' ηίν ει, δέ καί τήν iδίαν τήv Ζ:wήν ψυχήν1 5, άλλά γνωρίΖ:ομεν ότι
r},ιιί~- οvσαν ;cαί παρεκ·τικ17ν ζωijς ψυχήν, οvτω και τfi θεοφδ­ ή μέσα μας εύρισκομένη καί nαρεκτική Ζ:ωης ψυχή είναι
ρφ ψvχzΊ {;710 του ενοικΟV)'7Ος Θεου έγγlνεται 10 φώς. Άλ,λιί, διάφορος άπό αύτι1ν, οδτω καί είς την θεοφόρον ψυχήν
15 καί ύπέρ ·τοvτά εστιν ή του παναι,τtοv Θεού προς τούς 17ξιω­ έnιφέρεται τό φως ύnό τοϋ ένοικοϋντος Θεοϋ. ·Αλλό ή
μ/,1,aυς εJJωσις, καθ' ύπερούσιοJ' δύ·γα,μι~, και ολου• μένογτος ενωσις τοϋ παναιτίου Θεοϋ πρός τούς άl:;ίους είναι •καί
ι}ι· έαυτφ και όλιχώς οlκουντος εν ήμίν καί μεταδιδ61;ος έnάνω άnό αύτό, άφοϋ . αύτός ·~ατά ύηερούσιον δύναμιν
ήμίν ου ,της οικείας φύσεως, αλλά τijς οlκε{ας δ6ξης τε και καi όλόκληρος μένει εiς έαυτόν καί όλικως κατοικεί εiς
λαμπρ6τητος. Θείο11 C:VJ' εστι cι:ουτι 10 φως κα/, θεότης 1)ΠΟ ήμαc: καi μεταδίδει είς ήμδς, δχι άnό τήν φύσιν του άλλά
?Ο τιοι 1 άγ[ωιι δνο;uάζετu.ι δικαlως, θεοποιεί γάρ· ου 1;ωυν ού Ίου­ άπό τήν δόtαν καi λαμπρότητά του. Θείον λωnόν είναι
το μ6)!'0J!, αλλά και αv,τοθέωσις καi θεαρχ[α, και «δοκεί μέι, τοϋτο τό φως καi δικαίως όνομάΖ:εται θεότης ύnό των ά­
εlναι τού: ένος Θεου διάκρισις και πολυπλασιαnμ6~, lστι δέ γίων, διότι θεοnο!εί. 'Επομένως δέν είναι μόνον τοϋτο,
ουδέJΙ ηττον δ αρχίθ·εος και ύ:-ιέρθ·εος καί ύπιψlιψ;ιιος))' είς άλλά καi αύτοθέωσιι::1 " καi θεαρχiα, καi «φαίνεται μέν δτι
,§}· μι(% Θε6τητι, και διά ,1συτα αρχlθεος και {,;-;/:r/Jεος και είναι τοΟ ένός ΘεοΟ διάκρισις ·καί nολλαnλασιασμός, δέν
25 1Ίπιοράρχιος, έπειδ17 ταύτης ιrijς θεότητ6ς έστιν ύποστ~της, rvς είναι δμωc: όλιγιίπερον ό άpχiθεος καί ύηέρθεοc: καί ύnερ·
nί η"jς ε·χκλησ[ας διδάσκαλοι κατά τον άρεοπαγίτην μέγα)' άρχ1ος» 1·7, είc: είς μίαν θεότητα, καί δiά τοϋτο άρχίθεος
Δ ιοJFύσι.01· Ίfφασαν, 19,εότη,τα λέγο~ιτες τηγ θεοποιόν έκ Θεαυ καi ύπέρθεοc: .. καί ύnεράρχ1ος, έnειδή είναι δημιουργός
:τ.ροεληλυ{tvίαν δωρεάν. Και τοiνυν ό αi•τός Γαtφ γράφωι·, αύτης τηc: θεότητος, όπως είπαν οί διδάσκαλοι της 'Εκ­
;1r'vς {;περ θεαρχ[αν ό Θεός εσΤtν έρωτήσαντι, ((St {}εότηιω)' κλησίας κατά τόν μέγαv Δ1ονύσ1ον ·Αρεοπαγίτην, άnοκα­
30 φησ[, «νοήσαις τό χQημα του: θεοποιου δώρου κω'!:' ο θεούμε­ λοϋντε.c: ΘΕ;ότητα τriv θεοnο16ν δωρεάν ή όnόία προέρχε-rαι
{Jα κα2 ,εl τονω γ[η:ται δ.ρχη 1 τον {}εουσθαι, της οϋτω λεγο­ άπό τόν Θεόν. Γράφων λοιπόν ό ϊδιος είc: τόν Γάίον, ό
μένης θε6τηως δ πάσ•ης αρχής ύπεράρχιός εστο, επέκειναη. όποϊος ιiρώτησε πως είναι ό · Θεός ύnέρ τιiν θεαρχίαν,
λέγει, ~<αν ώς θεότητα θεωρήσηc: τό nραγμα -rοϋ θεοποιοϋ
15. Ai δύο εννοιαι τηc λέΕεωc ψυχή, ή βιολογική καί ή πνευματική.
Βλ. Μ ά ρ κ. 8, 35.
δώρου ·κατά τό όπσϊον θεούμεθα καί δv τοϋτσ γίνεται άρ­
16. Διον, 'Αρεοπαγίτου, Περί θείων άνομάτωv 11, 6, PG 3, χή της θεώσεως, άnό τήν οϋτw λεγομένήν θεότη-rα είναι
956 Α. .
17. Αύτόθι 2, 11, PG 3, 649 C,

.~
200 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 201

Θεολογεί,τ,αι τοιγαρουν ύπό τώγ πατέρων ή {Jε{α χάρις τοv

έπέκεινα ό ύπεράρχιοc: πάσης άρχηc:» . Θεολογεϊται λοιπόν
18

1;:τr::ρ αίσθησιν φωτός, αλλ' ού· ,ο,ϊ';{J' άπλώς έστι την φύσιν
ύπό τιϊ>ν πατέρων ή θεία χάρις τοϋ ύπέρ α'iσθησιν φωτός,
ό Θεός, αν• φωτίζει~, μόνον και θεου'ν δυνάμενος ΤΟ}' J!OVJ',
c::λλi' ό Θεόc: ιδέν είναι τοϋτο κατά τήν φύσιν άπλωc:, μή
αλλά καί παρ,ά:γειν εκ ,Ll1J οντων πάσαν νοε,ράν ούσίαι•.
δυνάμενος μόνον νά φωτίln καi Ηειiινn τόν νοϋν, άλλά
s :!i. Εlδες πώς καί δρ,ϊi'ιντες αυτό1 1 αόρατον ήγον~παι κρειτ-
καi vcι παράγn έ,κ μή δντων πόσον νοεράν ούσίαν.
10,, 17 κατcί του,ς 1 1ην εξω σοφlαν περιτ,τούς; "Ι σασι μεν OVJ'
24. Είδες, πωc: καί οί βλέποντεc: αύτόν, τόν θεωροϋν
οί :τρός τουιο θεωρίας αναυευηκότες θτι φως όρωσι~, αlο1J17-
άόρατον καλύτερα άπό τούς πλουσίου<: είc: τήν ε!Ξω σο­
σει i·oερif, κ;αί Sτι τό φως τούτο ό Θεός ε'στι, τfi ένώσει χ(ί­
φίαν; Γνωρiιουν λοιπόν δσοι άvέβησαν nρόc: τό σημείον
ριτι λαμπρύνων απορρήτως τους μετέχοητας. "Αν δ' έρωτι"f,ς
τοϋτο τηc: θεωρίαc: ότι Ολέπουν φGJ<: μέ νοεράν α'ίσθησιν
1C αι'ιτοι',; ;τιΤις ό αόρατος όράται, άποκρι{JήιJονταί σοι· «ουκ έι•
καί δτι τό φωc: τοϋτο είναι ό Θεόc:, λαμπρύνων άπορρήτωc:
διδακ:οις ανθρωπίνης σοφίας λόγοις, αλλ' έν διδακτοίς ΠJrε15-
ϊΟύc: μετέχοντας κατά χάριν διά της ένώσεωc. "Αν δ' έ­
μσ,:r1:; δ.γίουι,. Ά~ιενδε,είς γάρ εlσι και της άνθρωπί~ιης σο­
ρωτς'!c: αύτούc:, πωc: όραται ό άόρατοc:, Ηά σοϋ άποκριθοοv·
φίας ού δέοι,ιαι, τ17ν διδαακαλ[αν lfχοντες τού Πνεύματος και
«μέ λόγους δχι πλήρειc: άνθρωπίνηc: σοφίαc:, άλλά πλήρεις
μπα του αποστόλου ταύτηιv ,"έχοντες •την καύχησιν <<οτι ει, ά-
άγίου Πνεύματοc:» 19 • Διότι είναι άνεvδεεϊc: κοί δέν χρειά­
15 nλό, ητι και είλικρινείq, καί χάρη ι Θεού, άλλ' ούκ εν σοφίr,t
Ζ:οvται τήν άνθρωπίνην σοφίαν, κατέχσντεc: τήν διδασκο­
σαρκικzi άνεστράφησαν έν ,τφ κόσμφ». Άποκριθήσοι,ταί οοι.
λίαν τοϋ Πνεύματος καi μαΖ:ί μέ τόν άπόστολον εχοντεc:
τοίι•υιι ,εύλαυ(vς ώς «ούκ εJ.' τfi καΟ'° ήμάς γνcb,σει περιγράφε­
αύτήν τήν καύχησιν, «δτι άνεστράφησαv εic: τόν κόσμον μέ
rαι :,'ι ?~Βία, (i) αν'θρωπε, πολΜ δέ των ύφ' ημών άγJJοουμi­
άπλότητα καί είλκρiνειαν καί χάριν ΘεοΟ, άλλ' δχι μέ σαρ­
;·ωιι ·αi,ίας εχει θεοπρεπείς· πνευματικοίς OVJJ π1ιευμαιικr}
κικήν σοφίαν» 20 • Θά σου άποκριθοϋν λοιπόν εύλαβωc:, δτι
20 συγκρίι 1 01,τες,. κα,τά τόι, αυτόν απόστολον, έκ της παλαιάς δια­
«τά θεία δέν περωρiΖ:οvται εic: τήν ίδικήν μαc: γνώσιν, ώ
ι~ιίκης τάς της καινής υεοαιωσόμεfJiα χάριταςη. Δια TOV10 δέ
άνθρωπε, άλλά πολλά των άπό ήμαc: άγνοουμένων εχοuν
σ6γχqισι~, ·ri)i, έκ των παλαιωv απ6δειξιν δ άπ6στολος cvι,ό­
θεοπρεπεϊc: aiτiαc:· παραβάλλοντεc: λοιπόν τά πνευματικά
μαrrει', i!πεί μεπ'ι. της /!:κ;ει/}εy υευαιώσεως και μείζω δεί:κνυ­
μέ τά πνευμαηκά, κατά τόν άηόστολον"1, θά έπι1βεβα1ώσω­
ται ·τώι· νομικόιν τά της χάριτος δόμιiτα. Και τοί1<υJJ έρου-
μεν άπό τήν Πσλαιάν Διαθήκην τάc: χάριταc: τηc: Καινηc:».
25 0/J' rΛ ;ι,,εύμαrι και ζϊi'ιντες καί' δρώντες πρός τους έρωΗΟΙ'­
Διά τοϋτο ιδέ ό άnόστολος τήν άπόδειΙΞιν έκ των παλαιων
τας ;-ι.cος όρiiται τό αόρατοι, φως· «,ώς κ;αί δ θε/iπτης εκεί~,ος
ι,Jνόμασε παραβολήν, έπειδή μαΖ:i μέ τήν άπό έκεί έπι­
έώρακεJJ 'Ηλίας· δ,ιι γαρ, ούκ αlσ{}ητως έκείνος εlδεν εδει­
βεβαίωσιν δεικνϊιει μεγαλύτερα τά δόματα της χάριτος
!;ει· ιί ?:πιτε{);ει,uένη τφ προσώπφ μηλωτή· οτι δέ 1011 Θεόι 1
cπό τά νομικά. Λοιπόν θά εΥ.πουν oi Ζ:ωντεc: καί βλέπον­
ιέ(vρακε, τfi μηλωτfi τοι'Jς αlσθηιτους έπηλυγάσας οφθαλμούς,
π:c: έν πνεύματι πρόc: τούc: ,έρωτωνταc:. πωc: βλέπετε τό
30 μΔρ7υς τε και κηρυξ άξιιίλογος τό παρά πάσι τούτου της
άόρατοv φGJc:· «δπωc: είδε καί έκεϊvοc: ό θεόπτηc: Ήλίαc:·
c:πωνυμίας γι,ώρισ,ιια· {}ε6πτης γάρ, μάλλον δέ και μεθ' ύπε[!­
δτι δηλαδή έκεϊνοc: δέν είδεν αίσθητωc: εδειΕεν ή έπιτε­
υολijς #εοπ1ικc(Jτα10ς, &κούει παρά πάντω~,».
Θειμένη είc: τό πρόσωπον μηλωτή· δτι δt είδε τόν Θεόν,
18. Δ ι ον. Ά ρ ε ο ,π α γ ί του, 'Επιστολή 2, PG 3, 1068 έ!Ξ. σκεπάσαc: τοιjς αiσθητούc: όφθαλμούc: μέ τήv μηλωτήν,
19. Α' Κορ. 2, 13. 20. Β" Κορ. 1, 12. μάρτυς καί κηρυ!Ξ ά·!Ξιόλογοc: είναι τό γνώρισμα τηc: έπωνυ­
21. Α' f<ορ. 2, 13.
22. Γ Β α σι λ. 19, 13. Ή περικοπή όναγινώσκεται τήν 6 Αύγού­ μίαc: τούτου είc: δλοuc:· διότι άπό δλοuc: όναμάlεται θεό­
στου. Ό Ήλίαc: ,καλείται ώc: έκ τούτου θεόπτηc:, θεωρείται δέ μετά πτηc:, μδλλον δέ καί ύπερβαηκωc: θεοnτικώτατοc:» •
22

Ίωόννου τοϋ Βαπτιστοϋ ώc: πρόδρομοc: τοϋ μοναχισμοϋ, ίδίωc: λόγφ

τfjc: έν δρεσι καί σπηλαίοιc: διατριβηc: του.

...
202 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 203

25. Καν αiJι?ις ερηιαί τις ιούς τοιούιτανς, ωί δ' ο φστε
μνστt'Κ(7'Jς ει•ηχειιr !J,Uil" Τ1/Υ ευ'χJ]Ι' SY τοις εγκάτοις καί Tl
ΊΟ ΊΙ)V καρδίαν οvγκιι•οvισ>, τον αυτου πάλιv του Ήλιου προ-
6αλού'Jfται συσσειαμόν, :τροο(.uιοJJ όντα της εμφα~101Jς νοερΓι.;
Ξ Θεοv επιφα;οείας, καi 11JJJ ηχουσω• κοιλίαν Ή,r1αιου. Τcρ δέ
προσερομέηρ, ωίς δ1, και ή από τ~jς ευχης εγγινομέγη θέρ­
25. Καi αν nάλ1v έpωτήσn κανεic: τούς τοιούτουc:, «ποί­
ον είvω αύτό τό όnοϊον λέγετε δτι ένηχεϊ εic: τά εγκατά
σαc: τιiv εύχήν καi ποίον τό συγκινοϋν τήν καρδίαν», θά
προβάλουν πάλιν τόν άνεμοστρόβιλον τοΟ Ήλιού, ό όnοϊοc:
εΤνω προοίμιον τηc: φανερδc: νοερδc: έπιφανείαc: τοϋ Θεοί?')
καi τήν ήχοϋσαν κο1λiαν τοϋ ΉσαΤου ~. Είc: τόν έnερωτων­
2

μηη, τό πυρ ύποδεiξουσιν, ο φη:σιν αυτός αfJθ·ις δ ΊΙλiας, τα δέ, «ποία εΤνω ιωi ή άnό τήν εύχήν nροκαλουμέvη θέρ­
πη,,ιιείω• μέv Θεοv, oaov ονπω εμφαγιζομένοv, δε6μενο;, δ' ι'­ μη», θά ύποδείΙΞουν τό nϋρ, τό όnοϊον αύτόc: πάλιν ό
τι της προς αυρω· λε:1 Ι ιίν μεταnοιιjοεως, ,ει μέλι.ει εν έ:αυ- 'Ηλίαc: :~αλει σημε:ο-.ι τοίί Θεοϋ, έμφανιΖ:ομένου έντόc: όλί­
10 T(,U I1)JJ θεία~• δεξά,μει'ΟJJ ακτίνα ΤζU προοορι,))JΗ δείξειν 101' γου, 6λλά χρειαΖ:όμεvον άκόμη τήν μετατροπήν είc: λεnτήν
αόρα1ω,, και αiηό1• δέ τόι• Ήλίαν ώς πυρ, τε οι•τα και φαιvrί­ αϋραν, αν πρό!<ειται νά δεχθη μέσα του τήν θtίαν άκτϊνα
μει,011 καί πύρπον ανα6αίνοι,,τα αρμα με,ια σώματος, αλλα και καi νό δεί!Ξη είc: τόν άτενίlοντα τόν άόρατον 5, θά ϊιnοδεitουν
2

l(J)J cvς ύ:τ(; πυρός ,καιόμει·οι, τά σπλάγχι•α ετερον nροφήτψ. ιωi τόν ϊδιογ τόν Ήλίαν νά εiναι καί νά φαίνεται ώσάν
καί ταυτα του λόγου του Θεού ώς πυρ γενομένου έν α{,,τϊ(!. πϋρ, καJ vά 6ναβαίvn πύρινον όρμο
2
cωματικωc: 6, άλλά
15 /(/J.,1• αλλο τι 'HVI' εν αυ,τοίς μvοτικr7Jς έι,εργοvμέJJω)' εξετci­ έπiσηc: καi τόν δλλον nροφήτην, τόv καιόμενον είc: τά
~l]ς, έκείι•πι τοiς δμοίοις nνευμαιικοις ουγκρίνοντες, ιvς 'έ­ σnλιΊγχvα ώσάv νά καίεται είc: τά σπλάγχνα άnό n0p 27 , καi
φημει', τr} παρωι).ήσιά οοι δείξουαι 'Και κοι1 1 ,fί nρός πάιJ;α μάλιστα 6Jσάν νά εγ~νε μέσα του τό nϋρ ό λόγος τσϋ Θεοϋ.
φ17σουσι· ουκ ακούεις, ί'fι)Πρωnε, οτι «αρτον αγγέί.ων εφα;,ει· Kai δν έ!Ξετάcnc κ(:1τ1 δλλσ όnό τά μuστικωc: ένεργούμενα
αJJθρω:ιως)); Ουκ, ακούεις ΤΟ'ΪJ Κυρίου λέγον10ς οτ,ι δώσει εic: αύτούς, έκε:νοι συγκpiνοvτεc: μέ τά δμοια n~ευμαηκά,
20 Π~•εϊμα α?tΟ)' 1οίς αlτοvσιy .a{Jl())J ήμέρας και )JIJ'ΚΤός; Ti; δnωr: ε':πομεν, θά σοϋ δεf!Ξουν τά παραπλήσια ,καi θά ε'ί­
0V1, () τCnr (lγγέλωγ liρτος; Q,ϊΊ 1 10 θε1οJJ χαl, ύπεροvρά,;ιον φιU; πουν άπό κοινοϋ πρόc: πάντα· δέv βλέnειc:, ανθρωnε, δτι
φ ε'ί-,ε κατ' ϊnι6ο}37ν ε'ίτε κατά παρα,δοχ}ιv ύnέρ J'Ουι, οί γ,j._ «ανθρωποc: cφαγεν αρτον άγγέλων»
28
; Δέν άκούειc: τόν
t,ς έ~·οvvται, καΗι τογ μέγαν Δ ιαvύσιαν; Τούτου τοfγυν το[, Κύρ1ον νά λέvn δη 6ά διίJΟΠ δγιον Πνεϋμα είc: τούc: nαpα­
φωτός ηίιι ,εlς ιιιιι1ρώτwυς ελλαμψιJJ :προϋnέγραψε μέν ό Θεός καλοϋνταc: αύτόν ήμέραv καi νύκτα
09
; Ποϊοc: είναι λοιπόν
25 επί, τεσοαρακογταετη χρόνον /ίJJωθεν ,το μάνJJα καθιείς, έπJ.ίί­ ό αρτοc: των άγγέλων; Δέν εΤναι τό Θείον καί ύnερουρά­
ρωσε δέ δ Χριστός, τοις 6ε6αίως είς αv,τδ~, πωτ.εύουσι και νιον φωc: μέ τ6 όπσϊον κατά τόv μέγαν Δ1ονύσιον ένώ­
δt' cργων ΤtϊΙ' nΙστt)" ε,πιδεικ1 1 vμέJJοις έJJιείς ιόν φωτωμό1 1 νcινται ίιnέρ νοϋν οϊ νόεc: εϊτε κατά προσήλωσ1ν εϊτε κατά
τοiί ΠΙ'εύματος και, τό φωτιατικό~ι αυτού σώμα nρατι1?έμενος συγκατάθεσ,ν~ ;
0
Τούτου λο1πόν τοϋ φωτόc: τήν ελλαμψιν
εl; 6ψvοιι,· και τούτα γάρ αρραοών εστι της α;ιιJορρήτου κα,r} cic: τούc: άvθρώnουc: προεικόνισε μέν ό Θεόc: ρίπτων άnό
30 •Ι() μ.Ωλο" Ίησοv κοινωι•ίας. Εί δέ και αλλο τι τών ήμίν αnn ανω τό μάννα έni τεσσαράκοντα ετη, έlΞεnλήρωσε δέ ό
Χρ,ιστοu' δεδcσρημ1::vωι1 προϋnέγραψαν εκείνα, 1}αυμαστόι1 οι•- Χριστό~, ένσταλάΖ:ων τόν φωτιομόν τσϋ Πνεύματοc: είc:
τούc: μέ βεβαιότητα π1cπεύσνταc: εic: αύτόν καi nροθέτων
· 23. Αύτόθι 19, 12. 24. Ή σ. 16, 11. τό φωησηκόv σωμά του npόc: βρωσιV' διότι καi τοϋτο είναι
25. r· Βασιλ. 19, 12. 26. Δ. · Β α σ ι λ. 2, 11.
27. Ίε ρε μ. 20, 9. όρραβ,i1v τηc: άπορρήτου κοινωνiαc: τοϋ · 1ησοϋ κατά τό
28. Ψ α λ μ. 77, 25. μέλλον. 'Εάν δέ tκεϊνα προεικόνισαν καi κάτι αλλο άnό
29. Λουκδ j1, 13, πρβλ. 18, 7.
30. Πέρί θείων όνομάτων 1, 5, PG 3, 593 Β. τά δωρηθέντα εic: ήμδc: ύnό τοϋ Χριστοϋ, δέν είναι ά<Ειο-

.... ,i,iιiiil
204 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1.3 205

δέν. 'Αλλ' δρ{f.ς S,τι και απο των συμυολικων έκ,είνωv φω­
τισμiδν άι•αφαίνεται φωτιομός τις νοερος και μυστήρια i.-
1ερα παρα ί1]V γνώσιν;
26. 'Ε:τεί δέ αίσθφον εφης λέγειν φως τό φανέ1· έιJ
5 Θαοωρίφ τούς το {}είον τ~jς χάριτος απωθουμέν:ους φcος, πριο.
1ον μεγ ερωτήσομεν αυιούς εl θεολογουσι το περιαστράψαι'
τηι,ικαvια cμος εν Θαοωρίφ το},ς τιίJγ μαθητΕιι, εκκρίτους.
El γrί.ρ ,μη θεολογ,οv:aι~,, ελέγξει μεν .αυ1 τους ό Πέτρος, ι>
μέι• ,φ ορει και-ι'ι: Μάρκογ· διαγρηγορ17σας και ίδr))γ τr71, δό-
10 !:αι, Χρισrοίi, ει, δέ ηj δεvτέrη των επιστολών αυτος γράφωι,
εποnτευσαι 11]1' μεγαλειότητα αυτου1 , σ1))' αυτiρ ()))! 31' τςα 0-
ρεr ΗιJ σ.γίψ επισrομ[σει δέ αυιους λαμnρως ό χρυσfj γλcf.Η­
Τ7ί Η!. ευαγγεJ.ικα κηρύγματα διασαφώγ• ψησiι' γάρ,, <ιλαμπg6-
18[!Ος έαυτο-ίi εφαίγετο ό Κύριος, του μεν σώματος μέ1rοιι-1ος
15 επι του σχιίμαrος, της δέ {}εό1ητος παραδειξάσης τrί.ς ακϊί­
νας αvτijς>>" εμφράξει δέ αυτώ~, ,τελέως τα .στόματα Διο1'1,­
σrcς δ μέγας, θ·εοφά~•εια.Jf αυτό και θ·εοπτίω,· οαφrος anoκα­
λclJ)}, προς δέ και Γρη,γόριος δ ηjς fJεολογίας εnώι 1 υμος,
<<φαις» λέγων (<.ιί nαραδειχθ,είσα θεότης εnί ΙΤΟV ορους τοίς
20 μα.Πητ,αίς)), συν :πολλοίς δε έτέροις και ΣυμεώJ·',. δ τάς πο­
ί.ιτε{ας πάι•των σχεδον άγίων ~αλλιπείq, κοσμήσας, γράψω)'
θαύμαστον. ·Αλλά βλέπειc: ότι καί άπό τούc: συμβολικούc:
έκεiνουc: φωτισμούc: άναφαiνοvται κάηοιοc: νοερόc: φωτι·
σμόc: καί αλλα πέραν τηc: γνώσεωc: μυστήρια;
26. ΈηειδrΊ δέ είπεc: ότι οί άποκρούοντεc: τό θείον
φωc: τηc: χάριτοc: λέγουν αίσθητόν φωc: τό φανέν είc: τό
Θαβώριον δροc:, κατά πρώτον θά τούc: έρωτήσωμεν έάν
θεωροϋν θειον τό φώc: τό όnοϊον περιέστραψε τότε τούc:
έκκρiτσυc: μαθητάc: είc: τό Θαβώριον. Πράγματι, έάν δέν τό
θεωροϋν θείον, θά τοί•c: έλέγεr~ ό Πέτροc:, τόσον μέ τό
ότι εμεινεν είc: έγρriyορσιν είc: τό όροc: κατά τόν Μδρκον
31
καί είδε τήν δό!Ξαν τοϋ ΧριστοίJ , όσον καί μέ τό ότι γράφει
είc: τήν δεuτέραν έπιστcλήν του δτι έπώnτευcε τήν μεγα­
λειότητα αύτοϋ, δταν ητο μαιί του είc: τό δροc: • θά τούc:
32
άnοστομώσr~ δέ άποτελεσματικώc: ό έρμηνεύων μέ χρυσην
γλώσσαν τά εύαγγελικά κηρύγματα· διότι λέγει, «ό Κύριοc:
έφαiνετο λαμπρότεροc: έαυτοϋ, ένψ τό μέν σώμα εμεινεν
είc: τό σχημα του, ή 1 δέ θεότηc: έφανέρωσε τάc: άκτϊναc:
rηc:» 33 . θά τάc: φράΙΞr~ δέ τελείως τά στόματα ό μέγαc: Διο­
νύσιοc:, 6ποκαλών αύτό θεοφάvεrαν καί θεοπτiαν σαφωc: ,
34
προσέτι δέ καί ό Γρηγόριοc: ό έnώνυμοc: τηc: Θεολογίαc:,
λέγων «φGJc: ήτο ή φανερωθείσα Θεότηc: έπi τοϋ δρουc: είc:

τϊι;• διαφερόντως ηγαπημένογ τφ Χρι,οτφ θεολ6γον <ιαύτ~Ί1· τούc: μαθητάc:»", μαΖ:ί δέ μέ πολλούc: αλλουc: καί ό Συμε­
ΤΙ/1' το·υ λόγου θεό,τητα nα,ραγυμι1 ωθείσα1,η επ' ορους «ιδεί~·)J. ών, ό όποϊοc: φ1λοτεχνήοαc: μέ καλλιέπειαν δλων σχεδόν

Ει δέ τif /ι.ληθεί((, καί τοίς τ1jς αληθείας Μωφ17ταις συι·φδιί των άγίωv τούc: βiouc:, γράφων ότι ό κατ' έ!Ξοχήν ήγαπη­

25 Πείοι, Κ·αί Θεού φαις προσαγορ,εύουσι το δφθεν εκεί~ιο φαις, μένοc: ύπό τοϋ Χριστοϋ θεολόγοc: «είδεν έπί τοϋ δρουc:
αύτήν ταύτην η'Jν θεότητα τοϋ Λόγου γυμνωθείσαν» Ό
3
ΟΙJJ/Ομολογ,ίσουσιιι ες ανάγκης ώς φώς εΊ~•αι τή~, του Θεσί,
τε,λεωτάτη~r ,θέαν. Διiι και Μωϋσης ουτως έώρ,ακεν αυ·τιJι' Έάν δέ πράγματι προσαγορεύουν τό φανέν έκείνο φώc:

Κ(l/ μικροί, τωΥ nροφητrογ άnάντωγ εκαdτος, και μάλιστα οίς Θείον καi φωc: Θεοϋ συμφώνωc: μέ τούc: έρμηνευτάc: τηc:

ϋnαρ αλλ' ουκ οvαρ tιίφθη. Συμοολικα δ' ομως αnωπ' εστω άληθείac:, θά όμολογήσουν κατ' άνάγκην δτι ή τελειοτάτη

30 τrι, ίεcά θεάματα εκείνων και τοιαύτα οίά περ 6ούλοιγτ' αιr Θέα τοϋ Θεοϋ είναι φωc:. Διά τοϋτο καί ό Μωυσηc: οϋτω

(r{ α}'ιtλέγοvτες ήμίγ αλλ' ούχί και ή τοίς αnοστόλοις ?,,,, εί:δεν αύτόν ιωί σχεδόν είc: εκαστοc: τοϋ χοροϋ των προφη­
τών, καi μάλιστα έκεϊvοι είc: τούc: όποίουc: έφανερώθη όραμα
31. Μάρκ. 9, 2-8. 32. Β' Πέτρ. 1, 16' 18. καί όχι δνεφον. "Λc: είναι δμωc: συμβολικά δλα τά ίερά θεά­
3·3.
34.
Βλ. Α · πρόc: Θεόδωρον 11, PG 47, 292.
Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 C, 'Επιστολή 8, 1, PG 3,
ματα έκεiνων, ac: είναι το1αϋτα όπωc: τά θέλουν οί άντιλέ­
1084 κ. έ. 35. Όμιλία 40, 6, PG 36, 365 Α. γοvτεc: εic: ήμσc:· άλλά ή άποκαλυφθεϊσα είc: τούc: άποστό-
36. Συμεών Μ ε τα φ p α στο Ο, Βίοc: 'Ιωάννου εύαγγελιστοΟ
1, PG 116, 685D.
1

j 'Ιlιι,ι:.~
 11:
ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 207 :1
206
Ι' 1'
' ι
1

θαοωρ α.7lQΚαλυφι9ειοα D,ψις 1QtQV:lO ΟV,UΌΟλι·Κ(Η' ύnηρχε φως, λουc: θέα έν τψ Θαβώρ δέν ητο τοιοϋτο φωc:, ώστε νά γίνε­ 1::1

cvς γίι•εαθαι και αnογίνεσθαι· 1ijς γάρ μελλού,αης δεντέρας ται καί νά έtαφανίΖ:εται· διότι εχει τήν άtίαν τηc: μελλούσηc: 1
:1

:!\ι
1
l!i
του Χριστου nαρ,ουσίας εχει τό αξίωμα και ιο·υτ' αυτό :τερι­ δευτέραc: παρουσίαc: τοϋ Χριστοϋ κ:αί μάλιστα θά ηεριαυγάΖ:r~
ϊ
.

αυγάζογ διηι·εκως εσται :τούς &ξlοvς κατά τον αληκτον αlώ- διηvεκωc: τούc: άtίουc: κατά τόν άτελεiωτον αίωvα, δπωc: εί­ l,!i
l iΙ
1

,''!',

5 Υα, c~ς ό {)·εσnέσιος εφη Δ ιοιιύσιος, διύ .και nροοίμιο,ι εκείιιης nεν ό θεοnέσιοc: Διονύσιοc:'~7, διό καi ό μέγαc: Βασίλειοc: τήν

·'iιΊ
ταύτην δ μέγας .ε1ρηκε Βασίλειος, δ δε Κύριος 6ασι,J.εiω• είπε προοίμιον έκείνηc:"8, ό δέ Κύρ1οc: είc: τά εύαγγέλια αύ­ 11'
1, 1
1111

τήν όνομάΖ:ει βασιλείαν τοϋ Θεοϋ

39
ωύτψ· εJ! ευαγ;;ελίοις ())JΟμάζει ωiι Θεου. 1
1
:11111

27. Τί 1οίνυν l:γκαλουσι ·τοις λέγουσι1' δτι ώς φως dnυρ­ 27. Διατί λοιπόν κατηγοροϋν τούc: λέγονταc: ότι oi άγιοι 11
'
1
1!1
,ι·,!

ρήτως δρcvοι 1όι· ΘεόJJ οί αγωι, ει ώς φιvς 17 {)/;α αύτοv βλέπουν τόν Θεόν ώc: φωc: άnορριiτωc:, δν ή Θέα αύτοϋ '
,.

10 και 1"VI' καν τφ μέλλοι•τι αlωνι; '"Αρ' δτι μ·ή αliοθητάν 10U10 ιςαί τώρα καί είc: τόν μέλλοντα αίωνα εΤναι ώc: φωc:;
1
11 '1·1
1

:,, ':Ιιi
λέγοvσιJJ, αλλά ~·οερό,ι, cδς και Σολομών 10 β:γιοy υγομάζει · Αρά γε διότι τό λέγουν δχι αίσθητόν, άλλά νοερόν, δπωc: -}liι·
ι1
1

0
Π'Jiευμα; Καί μ17ι1 αύωί εlσι;.ι οί οvκοφα;.ιτοvντες λέγειν χuιJς (Jνομάδει τό δγιον Πvεϋμα ό Σολομιi~ν' ; Καί δμωc: αύτοί

τοιού,τους αi.σθητόJt φως καrά ·τr1 JJ ,nρoσεvχr7JJ θεαο-θαι καί (ικριβωc: συκοφαντοϋν δτι οί αγ101 λέγουν ότι κατά τήν 1)
καιηγορουι'Ιες nάντωv των αlσθητcιJJJ Η -~ων ·θείων v.-εγόJ'1(ι))' rιροσευχήν βλέπουν αiαθητόν φωc: καί κατηγοροϋν δλοuc: i Ι':Ι
,"1
ιι

15 χαρισμάιιωJJ. Πως oVJJ, έαυτδ'Jv l:πιλαθόμενοι, τούς μιΊ αlσθη­ ι ούc: λέγονταc: αίσθητόν κάποιον άnό τά Θεία χαρίσματα.
i
!ι'
,τόν ,τό φως τό θείοι, λέγοντας κατηγορείσθαι ο'ίονται aξίους; Πωc: λοιπόν, λησμονοϋντεc: έαυτούc:, voμiZ:ouv άtίουc: νά
ι]
,,
'Ορf!.ς 1ό α6έ6αtοJ! και ευnερίσ1ατο1, αvτων; Δεινοί γάρ εl­ 1ωτηγοροϋντα1 τούc: μή λέγονταc: αiσθητόν τό Θείον φωc:;

Ί
οιν ώς εοικε κακ.ως ,}.,έγεη1 , αλλ' ουχί καλόν Ιι G!JJ'OραY. Ov 1~λtnειc: πόσον άβέβαιοι καί έμnερίοτατοι είναι; 'Όπως φαί­ 1
νπαι λοιπόν εΊναι δεινοί νά κακολογοϋν, άλλ' δχι νά άντι­
μ17ν άλλα καί ωvτ' εlnό,ιτωJJ οί της nαλαιας r-αί καιιη]ς φω-
λαμβάνωνται. Ούχ ηττον ομωc: δc: ε'ίπουν καi τοϋτο οί
20 τοφαι1είας ακρι.υείς l:ξηγη,ταί, εl ζωογ αλογοιι l:τύγχαJJε τότε ',i

::ιαρογ ι!πί 10[1 δροvς, αρ:' α~ι ηο-θε<το τού τον fjλιογ {πιερλάμ­ ι ·ιφιβείc: έtηγηταί τηc: nαλαιαc: καi τηc: νέαc: φωτοφανείαc:, ;Ί11

i'ιν έτύγχαν:ε τότε ·έπάνω εic: τό δροc: Ζ:ωον δλογον, αρά γε !

ψω•ϊΟς εκεί)•Ου φέ?γους; Οi•κ lγωγε οιμαι· και γϊιρ οi,δί-; '11
ιJϊ1 uντελαμβάνετο τό φέγγοc: έκεϊνο τό όποίον ύηερέλαμ- '11\

της 7[,εριλαμ,ψ(ί.σης δόξης Κυρίου ΤΟ'Vς ποιμέγας l:nι τrΊ 10/! 11

1:1Ε τόν ηλιον; Δέν τό νομiΖ:ω· διότι δέν εχει γραφη οϋτε
Χρ ωτου γει,γ17οει αίσθέσθαι γέγραnται τα πο[μνια. Πώς 1οί-
:11,,

i, ι τά ποίμνια άvτελήφθησαν τr1ν δόtαv τοϋ !Κυρίου ή

J!j))I α{Οθ})'ΥQ)' φα>ς .δ ΤΟίς Τα α.ισθητα δρωσι Των αλόγων ζ(Ο(ι)J'
I
25 11
·:,

ι·Η 1οία περιέλαμψε τσύc: ποιμέναc: ιωτά τήν γέννησιν τοϋ ι

ο-Vχ δρci:ται, Ομ,ιιαοι, ;ιαροi}σι. κα,l. δvε(ργμένοις i:·~"1:ιλάμ:;ιοJ1;
Χμιστοϋ". Πωc: λοιπόν εΊναι αίσθητόν τό φωc: τό όnοϊον
Ει δέ 'ΤΟίς αvι?·ρωπ[ι,οις αlσθφ ικοίς ομμασι,γ ώράθ·η' κωϊι.
cii:v βλέπεται μέ τά δμματα των άλόγων Ζ:ώων τά όποϊα
τοvτ' αρ' έωράκασιι· αi'ηό, ,κα{}' ο ,των αλόγων ο,ψεων διει·η-
(\λέ'Γlοuν τά αίσθητά; αν καί είναι παρόντα καί άνΟΙ'κτά δταν
1!6χασι. Τί δrι τοϋ·τ6 l:οτι; Τί γε lf.λλο. r} 10 δι' &11{}ρωnί1·ωγ
l.ι'ψπη; "Αν δέν ώράθη διά των άνθρωπivων αίσθητων,
30 οψεωι· τόιι )·'OV/1 δρα11 ; El δέ μι'ι τfj αlσθητικfί δυγάμει, ,τάχα
ιωτά τοϋτο λοιnόν είδον αύτό, καθ' δ διαφέρουν των
γι'ιρ liιι Υ:αι τr'ι αλογα έώρωJJ, αλλrχ τif δια της αlσθtίσεως
ι ,λόγων δψεων. Τί λοιπόν είναι τοϋτο; Τί δλλο παρά τό
37. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 C. 1.,ιΊ βλέnr1 ό voϋc: διά των άνθρωπίνων βλεμμάτων; "Αν
38, Είc: ψ α λ μ. 44, PG 29, 400 D. ,)ϊ: οχι μέ τήν αίσθητικήν δύναμιν, όnότε θά εβλεnον καi
39. Ματθ. 16, 28, Μάρκ. 9, 1, Λουκδ 9, 27. Οί λόγοι τοϋ
Κυρίου εic: τά χωρία ταϋτα συνδυάί'':ονται ύnό των Πατέρων μέ τιΊν , iι δλογα, άλλά πάντωc: μέ τήν νοητικήν δύναμιν, ή όnοία
άμέσωc: άκολουθοϋσαν διήγησιν περί τηc: μεταμορφώσεωc:.
40. Σ ο φ. Σολ. 7, 22.
41 Πεpιέλαμψε μόνον τούc: nοψέναc:, Λουκa 2. 9"
 Ίι
1111
11

208 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 209 ιι
; !!
' ~

J.ντι,λαμοανομέι't) 1'C))ίtΚfl δυν,άμει, μάλλον δέ ,συδέ 1αύτrι, nϊiς άντιλαμβάνετοι διά της αίσθήσεωc:; μαλλον δέ οϋτε μέ
j,11
γαρ αν είδει· uφθ,αλμός, μάλωτα οί πλησιόχωροι, λάμψαν ύ­ αύτήν, διότι nac: όφθαλμόc: θά τό ε8λεπε, μάλιστα δέ σί
111
nέρ ·iμtoJt. Εί ιτο[νvν μηδέ ταύη7 κυρίως ,10 φϊός έκείJ'ο εί­ πλησιόχωροι, άφοϋ ελαμψεν ύπέρ τόν ηλιον. "Αν λοιπόν :,1
il

δοι,, ΟV'Κ αι/ αv,δέ 10 φως τούτο κυρίως αίσθ71τόν. Και μ1JJ' δέν είδον έκεϊνο τό φως οϋτε μέ αύτήν τήν δύναμιν, δρα ' 1

:ι
Ιϊ
11
5 ουδέν αίοιJητόν ιΗδιο~.,· ,τό δέ •της {}ε6τητος φως, 8 και δόξα δέν είναι οϋτε αίσθητόν τοϋτο τό φως κυριολεκτικωc:. Καί
τoii Θεού καλειται πολλαχοϊ,:, nροαιώνι6ν τε και ατελεύrη­ φυσικά ούδέν αίσθητόν είναι άίδιοv- τό δέ φως της θεό­ ,11

τόJ' εσrι.ν. Ουκ αρα αlσθη1όν. τητοc:, τό όποϊον είc: πολλά μέρη καλείται καί δόtα τοϋ
28. El δέ μη αίσθητόι•, ει και δφθαλμοίς λαοείν α1J1ό Θεοϋ, είναι nροαιώνιον καί άτελείωτον. "Αρα δέν είναι 111

Ι
οί .απόωολοι κα1ηξιώθησαν, αλλ' έτέρq, τινι δυι1 άμει, και οι•- αiσθητόν. 'ι!
1'
11
10 χί τΠ αίσ,θητικf( διό και 117ν λαμπρότητα τoii nρ,οσώnου 'lη­ 28. "Αν δέ δέν είναι αίσθητόν, μολονότι οί άnόστολοι 1

'Άί
1

σου αρρφω• .καί αnρόσιτον και αχρογον οί ι~εολόγοι πάντες ήtιώθησαν νά τό συλλάβουν μέ όφθαλμούc:, τοϋτο συνέβη
λέγοι<ΙΗ)', cvς ,αnόρρητόν τι οiίσα~1 , «λλ' ΟV'Κ αlσθφ17ν κυρίως,
(ι)'(}JΤερ Και το φως,, Ο και των ιχγίων S07/, τόπος με.τα 11)Υ
μέ κάποιαν άλλην δύναμιν καί όχι μέ τήν αiσθητικήV'
διό καί όλοι σί Θεολόγοι θεωροϋν αρρητον καί άnρόσιτσν
Ιι :
1 11

έν/Jέγδε έκδ1)'μίαι• κατά ,,άς εν ούρα~ι,φ λήξεις, ,onov τό φως, καi άχρονοv τήν λαμπρότητα τοϋ nροσιί}nου τοϋ 'Ι ησοϋ, 1

15 οί5 χαι προοίμιον α·vτη 1J λαμπρδτης ην και ει• αρρα6ω~ιος
,ιιέg·ει τοις άγίοις 1δέδοται ενταύθα. El' γαρ και φω1ω1'υμικως
ι
ώc: άπόρρητοv, άλλ' δχι κυρίως αίσθητήν, καθώc: καί τό
φως, τό όποϊον καί των άγίων είναι τόnοc: μετά τήν άπό
έδω έκδημίαν κατά τάc: είc: τόν ούρανόν μεταrστάσειc: ,
42

καλείται ταύτα πάι,τα και δοκεί αl,οθ·1}σει ύτιοπίπτει~, παρα­ 1

δόξως εσω, 01ε, αλ}.ιt 'και J'OV ύψ71λ6τεgά εσrι και ,της κα~1'
έαvτά αληθείας αποδεούσας εχει τάς έnωJv,ιιίας, nϊ(ις OVJ'
2C αίσθ·ηιά κυρίως; Και μ171', .:ύnέρ ,τcuγ κ,εκοι.μημέγων εύχάς ίε­
ράς nοιούμει•οι, «κατάταξαν ·αύτiί:ιιι τάς ψυχάς)) πρr)ς τ17ι• θεαy­
χικrιν έκτενiί:ις ΌΟ(Vμεv αγαθό,τητα ((SJ' ·τόπφ φωτειγ{ρ». Τίς
οtι)' v.ρεία ται;; ψvχαίς ,του αlσθητοv φωτός: Τfς δ' rΙρ' αι•ία
ταύταις κακ ,ου εJJα~ιτ ίου μέγ, αίσθητοϊΎ δ' δμοίως σκότους; Ό-
25 ρ{jς cvς ουδί:;)' TOJJ' τοιούτuη• κυρίως αlσθητ61'; 'Ότι δ' ούδέ (χ­
πλcvς αγγοια ij γycvσις •ταντα, πρότερον έδείξαμεν, ή~•ίκα
και περί ·του ήωιμαομέι,οv σκ101ειι,Όii πυρός τφ δαιμοιrίφ <Γll­
λφ ύ;ιεμνήοαμει•. Έχρηι' οl,ν και περί της εν Θαοωρ άπορρ1j-
10υ 'ΙησοϊΎ φωτοφανείας, μ·ι7 λσγι,σμοίς δειλοίς, ανθρωπί~ιοις
30 δηιi,,cJ'ό:ι:ι, ;ωί έπιοφαλέσιι1 t:πιvοίαις αnοφαίγεσθαι, αλλά :πι­
θαρχείν 111ίς πατερικαίς φωναις "αt την εν καθαρότητι καρ-
42. Ν ι κ ή τ α Σ τ η θ ά τ ο υ, Περί ψυχηc: 79, Χ ρ ή σ τ ο υ
σ. 124.
43. Εύχή τηc: νεκρωσίμου άκολουθίας.
44. Άνωτ. παράγρ. 1 Ο,
όπου είναι τοnοθετημένον τό φως, τοϋ όnοίου nροοίμιον
ήτο αύτή ή λαμπρότης καί έδόθη έδω είc: τούc: άγίουc:
ώc: άρραβών. Πράγματι, αν καί δλα αύτά καλοϋνται φω­
τωνυμικωc: καί φαίνεται ότι ένiοτε ύnoninτouv ·είc: α'iσθη­
σιν, άλλά καί είναι ύψηλότερα τοϋ νοϋ καί εχουν τάc: έπωνυ­
μίαc: κατωτέρας της καθ' έαυτά άληθείαc:, nωc: τότε είναι
κupiωc: αiσθητά; Καί όμως, όταν έκτελοϋμεν εύχάc: ύnέρ
των κεκοιμημένων βοωμεν έκτενως ,πρός ηiν θεαρχικήν
άγαθότητα, «κατάταtε τάc: ψυχάc: των είς τόπον φωτει­
νόν»43. Τί χρειάΖονται λοι•nόν αί ψυχαί τό αίσθητόν φως;
Ποία δέ στενοχωρία θά ύπάρtn είc: αύτάc: άnό τό άντίθε­
τον μέν, αίσθητόν όμως σκότος; Βλέπεις ότι τίποπ άnό
αύτά δέv είναι κυρίως αiσθητόν; UΟτι δέ αύτά δέν είναι
οϋτε άnλως αγνοια η γνώσις, τό έδείtαμεν
προηγοuμένωc:,
δταν ύnενθυμiσαμεν περi τοϋ σκοτεινοϋ πυρός τοϋ ,ήτο1-
μασμένου εiς τό δαιμονικόν φϋλον44 • 'Έπρεπε λοιπόν καί
περί της έν Θαβώρ άnορρήτου φωτοφανεiαc: τοϋ 'Ι ησοϋ νά
μή άnοφαινιiJμεθα μέ ούτιδανούς λογισμούς καί έπισφα­
λεϊc: σκέψεις, άλλά νά πειθαρχωμεν είc: τάc: nατερ1κόc:
1-1

,Ι,,·-sΙΙΙiίli,
,,,luιl~
210 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 1,3 211 11:
.,

δίας ακριυη δια της πείρrc; υ.γαμένειν ε'ίδησο·. Αvτη γάρ 1

117ν n,ρός ,τό φως εκείνα 8},•ωσιν ίερουργούσα, μι·rηικως εκ­ φωvάc: καi νά άναμένωμεν με καθαρότητα καρδίαc: τήv ά­
κριβη διά τηc: ηεiραc: γνιϊJσιν. Πράγματι αύτή, ίερουργοϋσα
1!:
διδάσκει τούς ευιuοιρηκότας δτι τό φως τοiιτα των l5ντων ι!.

ε·σzιν ουδέν, ώς τά l5ν,τα nάνπ~ ύπερέχον. Πως οvν τό ύnέρ τήν ενωσιν πρόc: τό φωc: έκεϊνο, διδάσκει μυστικωc:. τούc: 11
Ί
5 ,ά ο}·τα πάντα αlσθητόγ; Τί δέ .των αlσθητων· ου κτiσ,μα; εύτυχεϊc: δτι τό φώ 1c: τοϋτο δέν εΊνα1 τίπσrε άπό τά δντα, li
!
πως δέ 10 ΚΙ ίαμα ή λαμπρδτης ΊΟV Θεου; Ουκ ι'Jψ;, αίσθηηJ διότι ύπερέχει δλα τά δντα. Πωc: λοιπόν είναι αiσθητον
κυρiως. τό εύριοκόμενον ύnεράνω δλων των δντων; Τί δέ άπό τά
29. Ό μέγας Μακάριος, <(οταν ή ψυχή», φησi, <<φόGφ αίαθητά δέν είναι κτίσμα; Πωc: δέ είναι κτίσμα ή λαμnρό­
r-αι αγάπυ και α/σχύνυ, ώς και ό ασω1ος υίός, εnι.,σ1ρ{,ψt7
τηc: τοϋ Θεοϋ; Δέν είνω λοιπόν αίσ8ητή πραγματικα)(:.
10 προς 1όν 'ίδιον δεσπόιην χα/. Πατέρα r-αι Θεόv, προσδέχεται 29. ·ο μέγαc: Μακάριοc: λέγz.1. «δταν ή ψυχιi έnιστρέ­
αιi 1 τήl', μ17 λο 1 γι,ζόμεν 1 ος τά παραπτώματα ,αυ•της, και δίδωσιγ Ψ!l, ώc: ό δσωτοc: υiόc:, πpόc: τόν δεσπότην καί πατέρα τηc:
α:υηι σχολ17ν δόξης, ιοv φωιός τον Χριστού>). Τίς δ' αλλη διί­
όπό φόβον καi άγάnην καί έντροπήν, τήν δέχεται, χωρic:
ξα κcιί φcvς εσιι Χριωού i} ηγnερ διαγρηγορήσας εlδει, ιi
νά ύπολαγίση τά παραπτώματά τηc:. καί τηc: δίδει στολήν
TJ έψος <ω1',γ aVHp (ι))} εγ 1ψ ορει Ιψ άγίφ»; Πως ΟVν U?OAi) δόtηc:"", τοϋ φωτόc: τοϋ Χριστοϋ» 4 ". Καί noia δλλη δόΕα
15 ψυχ17ς 1ου,το γέι,οιτ' li.1 1, ε'ί:περ αlσθητό11; Άλλαχου δ' ό αi'ηrις
καi φωc: Χριστοϋ υπάρχει παρά έκείνη τήν όποίαν εΤδεν ό
/)εολόγος ((επουράνιό1')) φησι ((IOV'lt ιό φωςη, Tl τοίνυγ ε:ωι·­ Πέτροc: άγρυπνήσαc. «δταν ητο μαιί του εic: τό opoc: τό
ράν•tο)! των αlσ,θητωγ; 'Αλλαχού δ' αv ωό φύραμα ιijς Jι)·'­
άγιον» ' 1 : Π ωc: λοιπόν θά έγίνετσ τοϋτο στολή ψuχηc:, αν
fJ,ρ,ωπίνης φύ,σεως, δ:ιερ, δ Κύριος ανέλαυεν, εκά1Jηc;ε)), φη­
ήτο αiσθητόν; ·Αλλοϋ δέ ό ϊδιοc: θεολόγοc: καλεί «έπουρά­
σίJ1, <<·ε)! δεξιft, της μεγαλωσύνης εν, οι•ρωιοίς, ,nληρες δόξης,
νιον τοϋτο τό φίiΊc:» 48 • Ποίον ά,πό τά αίσθητά λοιπόν είναι
20 οv·κέτι μόιι(ρ ·ιrρ προσώnφ,. ώς ό Μω'ίίσijς, ,~λλ" δλφ 1(0 σrh­ έπουράνιον; Άλλοϋ πάλιν λέγει, «τό φύραμα τηc: άνθρω­
ματοι . .,. Αρ' ΟVΨ εκ,εί μάτην φαίνει, μηδενός αντιλαμυα~,ο,ιιέι•ου nίνηc: φύσεωc:, τό όnοϊον άνέλαβεν ό Κύp1οc:, έκάθησεν
εic; τά δεΕιά τηc: μεγαλωσύvηc: έν ούρανοΊc: , γεμδτον
49

·τοiΥ φωτός εκείνου; Λ16πην γάρ, ε1περ αίσθητόν. 'Ή τοvτό

εστιν c,'x; υ.λη-θ·ως ή lQJJ' πν.ευμάrων τροφή, ιών 78 αγγέλωι•
δόΕαν, δχι ·πλέον μόνον είc: τό πρόσωπον, δnωc: ό Μωϋ­
σηc:, άλλ' είc: δλον τό σωμα» 50 • ~ Αρά γε λοιπόν ματαίωc:
Κ·αι των δικαίωJJ; Δ ιrΊ καί πρ,οσευχόμενοί φαμεν ύnερ 1(0)'
25 κεκοιμη,,uέ1ιων προς Χριστόιι κατατά.ξαι ,τάς ψυχc'i.ς αυ·10Jι.ο
φέγγει έκεϊ, χωρic: νά άντιλαμβάνεται κανεic: τό φωc: έκεϊ­
εν19•α επισκοnεί ΊΟ φcvς του nρ,οσchπου αυτού. πως oiJν απο­
νο; Διότι ματαίωc: θά εφεγγεν, έάν ητο αiσθητόν. 'Ή
τοϋτο ε1ναι άληθινά ή τροφή των πνευμάτων, τόσον των
λαύσω11αι 'ψυχ;αί, :πως δέ και δλως ενσκηνώσουσιν' αίσθ•ητu"Ίς
άγγέλωv δσον καi των δικαίων; Δ1ά τοίiτο καί προσευχό­
εnιλάμποντι. φωτεί; Ό δε μέγας Βασίλειος τούς τηνικα·υ1υ.
μενοι npόc: τόν Χρ1στόv ύπέρ τι"i')ν κεκοιμημένων λέγομεν
χαθαρούς την καρδία11 , κατά την διά σαρκός δεσποτι.κήν έnι-
νά κατατάΕr, τά'c: ψυχάc: αύτων δnou έn1σκοπεϊ τό φωc:
45. Σ ο φ. Σε ι ρ. 45, 7. τοϋ προσά.\nου αύτο0 51. Πωc: λο1nόν Θά άnολαύσουν αί ψυ­
Τό χωρίον δέν άνιχνεύθ1 είc: τά τοϋ Μακαρίου. ΎπενθυμίΖ:ει
46.
τήν στολήν τοϋ ήγεμονόπαιδος έν τψ ϋμνψ τηc φυχης τGJV Πρά!;εων
χαί, πωc: δέ καi καθόλου θά ένσκηνώσωμεν εic: φωc: έnι­
Θωμδ. Βλ. έπίσηc τό έςαποστε1λάρ1ον τηc iV!. Έβδομάδοc· «λάμπρυ· λόμπον αίσθητιϊ:>c:; Ό δέ μέγαc: Βασiλειοc: λέγει ότι oi
νόν μου τήν στολ1'tν τηc ψυχηc, φωτοδότα».
47. Β' Πέτρ. 1, 16' 18.
καθαροί είc: την καρδίαν τότε, 1ωτά εvσαρκον δεσnοτι­
48. Περί έλευθερίαc νοός 21, PG 34, 956 Α. κι'1v έπ1φάνειαν, βλέπουν αύη')ν τήν δύναμιν διηνεκωc: νά
49. Έβρ. 1, 3·.
δ1αυγάΖι:~ άπό τό nροσκυνητόν σωμα" • Πωc: λο1nόν είναι
2

50. Βλ. σχεηκόν, Περί ύπομονηc 4, PG 34, 868 CD.

51. Εύχή της νεκρωσίμυ άκολουθίαc.
52. Χωρίον μή άνιχνεuθέν.

j
212 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 213

φά~•,ειαv, δράν φηοι διηνεκώς τήγ δύν:αμιγ ταύτην εκ ,ου

αίσθητόν φωc: τό >βλεπόμενον δια καθαρότητος της καρ­
προσκvνη,τοv διαv,γάζουσαν οcvματος. Πϊvς οi5γ αlοθητόν φως,
δiαc:; «'Ο Χριστός ηλθεν είc: τήν κορuφήν μέ απλ,ετον φως
τό δια και~αρότηως τι'jς καρδlας δρώμενον; «Χριστός δ' ει•ί
είc: τήν δψιν» 53 , κατά τόν Θείον μελωδόν Κοσμδν. Πωc:
οκο:rιfί σέλας απλετον ε'ίδ'εος ηκεν)), κατά τον θείον (ιJδι.κδ11
λοιπόν είναι αnλετον, αν είναι αίσθητόν;
5 Κοσμαν. Πως o&v αnλετο~· ε'ίπερ αlοθητόγ;
30. Ό δέ Στέφανοc:, ό πρωτος μαρτυρήσαc: μετά Χρι­
30. Σ,τέφαγος δέ- δ f-tε'Ια Χρωτόν ύπερ Χριστού πρϊιΗΟς
στόν, άτενίσαc: είδε τούς ούρανούc: άνοιγμένουc: καi δόΕαv
ιια2τvρήσας ατεvΙσας εlδε ωύς ΟV'ρανΟ'ύς ανεφγμέγο,vς και
ΘεοΟ είc: αύτούc: καi τόν Χριστόν iστάμενον είc: τά δεΕιά
δόξαν εν αυτοίς Θεοfί και 1δ1' Χριστδ11 t':σιcvτα εκ δεξ ιϊόν
τοΟ ΘεοϋJ 4 • Είναι λοιπόν δυνατόν αίσθητική δύναμιc: νά
του Θεοv. 'Έστι το.ί1,υγ αlοθητικ111r δύναμ11, μέχρις αι'ηrιΗ'
φθάνη εωc: τά έnουράνια; 'Αλλ' δμωc: αύτόc: εβλεπε πρόc:
10 φθάνει~· T(j))J ύnερουρανίω11; Άλλα μηι, ο{πος κάτωθεν ε·κεί­
τά έκεϊ άnό κάτω άπό τήν γην, καi τό σπουδαιότερον είναι
σε dnδ γ1}ς έc(Jρα, καi ιδ μεΖζαγ r.bς .oV τΟJ, Χ.ριστ·Ον μ(S1·01.,,
δτι δέν εβλεπε μόνον τόν Χριστόν, άλλα καi τόν Πατέρα
αλJ.ιί και 101' αυ10υ πατέρα. ΙU»ς γαρ αν έ'κ, δεξ ιcίΊJ.' αυ·ΙΟ1) του. Διότι nωc: θά εβλεπεν είc: τά 1 δεΕιά του τόν υίόν, αν
έώρα ~δν υί6~~, εl μ1} κ;α}, α{JΙιδJ" S·κείνοJ, θΌλεnεν; ~Ορf/,ς Οι ι
δέν εβλεπε καί έκεϊνον τόν ϊδιον; Βλέπεις δτι βλέπεται
δραιαι δ αόρατος ύnδ τι7Ίv κεκαθαρμέι·ων την καρδί(t1', αλλ'
ό άόρατοc: ύπό των καθαρισμένων είc: τήν καρδίαν, άλλ'
15 ου;: αlο1Jητ{vς, οv,δέ ι•οητως, οϊΊδέ αφαιρεματικως, αλλ' αρ­
δχι αίσθητωc: οϋτε νοητωc: οϋτε άφηρημένωc:, αλλά μέ
ρ17,φ τ ιι•ι δυγάμει; Τό μέ1 1 γάρ τον ϋψους ύπ.ερ6άλλον καί
κάποιαν αρρητον δύναμιν; Διότι τό ύπερβολικόν ϋψοc: καi
1ί δόξα του Πατρός ουδαμώς nροοίεται 11ίγ α'lσθ'ησι11. ΣvμCσ­ 11 ύπεροχική δό!Ξα τοϋ Πατρός δέν έηιδέχονται καθόλου
λικ17 δ' ή στάσις ην, αλί/ ουχ rί ορασις. Άλλα και αιπιι iι τήν α'ίσθησιν. Συμβολική δέ ήτο ή στάσις, όχι ή θέα. Άλ­
/':κ δεξιcίΊJJ στάσις, καίτοι σύμ6ολοJJ ούσα του παγίου και ανα}.-
Μ καi αύτι1 ή έκ δε!Ξιων στάσις, αν καi είναι ούμβολον
20 J.οιώτου καί της μονιμωτάτης της θ·είας φύσεως ίδρύοεως. τοΟ παγίου ,καί άναλλοιώτοu καί της ,μονιμοτάτηc: δομηc:
δ ηγ εκείι'η, ίΟV'ΤΟ ;~αι ιlρρήτως έωρατσ. Ου γαρ ύnεκρίι,ετο της θείας φύσεωc:, δ,τι ητο, αύτό καi έβλέπετο άρρήτωc:.
·ιήγ εκ δεξι.αιγ στάσιν δ ,ιιονογεγ17ς, ϊνα τι δείξυ δια τούτου Δηλαδή δέν ύ,πεκρίνετο ό μονογενής τήν στάσιν έκ δε­
ετερο~·, ιιλλ' αει 6Jι' 1ου πατρός εκ δ1εξ ιω~,·, .την οlκείω· δι5- ΙΞιιΪ.!ν, διά νά δε!Εn μέ αύτό κάτι aλλο, άλλά εύρισκόμενοc:
ξαι, εύ·δι6κησε1 1 , l;τι οντι έι, σαρκί, τφ και τήγ ·ιρυχ17γ αvτοv πάντοτε έκ δε!Ξιων τοΟ Πατρόc:, εύδόκησε νά άποκαλύψn
25 ύπερ 11jς f'κείγου δ6ξης nραεμένφ. Άφαιρεμα,τι<κως δ,} οϊ·χ τήν δό!Ξαν του εic: δnοισν παραδίδει καi τήν ψυχήν του
εγι· τι δραι,, οΜέ , 1 οει1·· εκ.ει1 1 ος δε έάιρα δόξα~, Θεού. Νοη- ύπέρ της δό!Ξηc: έκείνοu, καi όταν άκόμη Zti είc: τήν σάρ·
1r7 δ' ε'ίπερ t/J' 17 ορασις εκεί11η, 17 κα1' αlτ[αγ η κατά αναλο­ κα. Άφαφεματικωc: δέ δέν είναι δυνατόν νά Ίδn κανείc:
γίαι·, καί 17μείς λοιnι'ιν δμοίως 6λέπομεγ εκεl~,φ, και γt~lj 1,cάτι οϋτε νά νοήσn· έκεϊνοc: δέ εβλeπε δό!Ξαν ιΘεοϋ. "Αν
Και ήμείς αναλογιζ6με~9α Ι7)Ί' .SJ' ουρανοίς Ε:Υ. δεξιιίΊγ τijς δέ ή όρασις έκείνη ητο νοητή, θά ητο η κατ' αίτίαν η κατ'
30 μ,εγαλειοΊ.τηως οτάσιγ και καθέδ,ραν ,τον εναγθρωnήο:αντος αναλογίαν, 'καi ήμεϊς λοιπόν βλέπομεν όμοίωc: μ' έκεϊνον,
Θεοfί. Πώς δε και μ17 πρότεροι, και aει διει,οείιο τούτο ό διότι ιωi ήμεϊc: άναλογιΖόμεθα τήν είς τούς ούρανούc:
!OV ευαγ?ελίου μαθητ17ς, αλλά τότ' εvόηnεν αυ116; ((:Ιδού)) στάσιν έκ δε!Ξιων τηc: μεγαλειότητοc: καί καθέδραν τοϋ
γάρ, φησί, (ΟΟλέπω I0tJς ΟVρω·ούς (l)!Ξψγ6τας Καt' τον VίcJJ/ ένανθρωπήσαντοc: Θεοϋ. Πω,ς δέ ό μαθητής τοϋ εύαγγε­
λίοu δέν διενοεϊτο τοΟτο ηάντοτε καi προηγουμένωc:, άλλά
53. Άκροστιχίc: τοϋ πρώτου κανόνος τf\c: i:cφτί1c: τf\c: Μεταμορ­
φώσεως.
Υό ένόησε τότε μόνον; Διότι λέγει, «ίδού βλέπω τούc: ού­
54. π ρ ό ε. 1, 55 tε. ρανούς άvοικτούc: καί τόν uίόν τοϋ άνθρώπου νά ΪΟΊ'αται

..11 iii~
214 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
τον U.J'θρcόπου εκ δεξιωJ' έσΙώτα ιού Θεου)). Τ{ς δέ και χρεiu
17γ αiηό~, τε ατ•ενίοαι ε1ς 1όν οvραγοι• και .τούς ουραι•ούς δω­
νοιγίJναι, εi γνώσις ηv ή ίίρασις μόνη, νοητϊ»ς προσγιι,ομέγη;
πως οvν έώρακε ταυθ' δ πρωτόμαρτυς εκείνος, εl μιίΊΙ:',
5 ι•οιy:ως είδε, μήτ·ε αlσθ·ητως, μ17τ' έξ αποφάσεως, μήτε χα,"
αlτ[αγ 17 ιΊ.ι,αλογίαν διαvοούμεγος τα θ·εία; Έγώ σοι nα;ι­
ρησίq, ερ,ω· πνευ-ματικ,ως, UJς και ·ΙΟυς 1() ακήρατον ψ('>ς ,'Jι'
αποκαλύψεως δρωJJτας εlπον, ο και πολλοί τ6'Ίν :rιατέρωγ πρ,ί­
τερον εξείnον. Τοvω γονν καί αυτός ό θ·είος ε·δίδαξε ,Λοι•-
10 κtις εlπώ:,· ~<ύnάρχωγ δέ Στέφαι 1 ος πλήρης πίστεως χαι
JΙJ;εύμ,ατος άγίου, ,J..τενiοας εlς τούς ουρανούς είδε δόξαγ Θε­
ΟV)). Καί συ τοίγυ~ι, αν πλήρης :π)στεως και Πνεύματος άγίο,•
~αrασηjς, τα και ~'ψ αόρατα π1'εvματικως θεάσn· εl δέ κε­
νcις εl nα:·τά,πασι της πίστεως, ουδέ •τοις μαρτvροϋσι~t δ έω-
15 ρά1κασι πωτ εύ·σεις. Π ίστι.ν γαρ εχων μετρ[αν γουν,. ευλαο{ιις
ακούσ17 ΊQ)1' διηγουμέγων ΚCΙ.Τα 10 έκχωρΟV11 εκ Η]ς πείριι.ς
τά από!.!ρητα, μήτε προς τα αlσθ·ητα ταϋτα κατασπrο~r ii
1'0ηTrt 1 εl και δμωγύμως λέγοΝαt, και οvτω κατά της αλη­
θε[ας αγωγ·ιζόμεν-ος ώς πλάιιης, μήτε την ήμίν δεδομένην r'ί.-
20 θετώγ απόρρητον χάριν του Θεου.
31. ΤοωυΙΟ1' γαρ τί έστι και 17 έξαιρέτως αληθ•17ς ύ:rrΔ
T(OV πατέρων :δνομαζομένη tJεωρ[α και' 17 της εύχης εγκάρ­
διος ει 1 έgγεια και 1] ε!:: α{ηης :ι1'ε1ψατ-ικη θέρμη τε και ή­
δcVr] καί. τό έκ της χάQt'ΤΟς Πυμηρ1ες δάκρυον. Τα γr}c ωιi-
25 τω~, α'ίτια ~-οερ(j κυρίως καταλαμοά.νεται αΖοθήσει. Λέγω δέ
αlσ1?ήαει, δι(t ΤΟ τρανόν και έιιαργές και απλανές πάντrι καi.
αψάγταστω, της καταλήψεως, και nρ·ος τούτοις (}Τι καί
σιϋμα μετα}αμοάνει τιως της κατα νουν εγεργουμέ1η7ς χάριως
και μεταρρυθμ{ζεται προς ταύιην ·και λαμοάνει τι~•ά συναί-
30 σθησιν αυ•τδ του κατϊ~ ψυy}))' &:πορρήτου μυστηρίου, κα/ 1οίς κε­
κτημένους α1σθ·ησ[γ τιι'α nr~:ιέχει τcίιν εν αυτοiς έ1Jεργουμένω)'.
l-5ξωι'rε)) αlσθητcvς κατα ιόν καιρό)' εκείνον 6λέπουσι 101ις κ::­
()f5,(,) Μ. ωσέως ελωιψε τδ πρ6,σωnω·, της έ1,τδς λφιτιρ6τητος
55. Εfνσr συνήθης μετα!Ξύ ϊωv άσκητικων ή σύνδεσις πνευματικηc
θέρμης, ήδονης καί δακρύων. Βλ. ηδη Δια δ ό χ ο u, Κεφάλαια 73,
Des Places 132, καί ηλεϊσϊα αλλα. Πρβλ. Ά. Φυτράκη, Ταϊς των
δακρύων ροαίς, Άθηναι 1945.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 215
:';κ δεΕ:1ων τοϋ Θεοϋ. Ποία δέ άνάγκη ητο να άτενίσrι αύ­
ιόc. εic: τόν ούρανόν καi oi ούρανοί νά διανοιγοϋν, αν ή
iiρασκ: ητο άnλη γνι.ϊJσιc:, άποκτωμένη νοητωc;;
Πuχ: λοιπόν είδε ταΟτα ό nρωτομάρτυc: έκεϊνοc:, αν
δέν τά εΤδεν οϋτε νοητωc: οϋτε αίσθητϋJc: οϋτε 6nοφαηκωc:
<1ϋτε διανοούμενοc: τά θε"ϊα κατ· αiτ!αν καί άναλογίαν; Θά
ποΟ τό ε'iπω 1έγώ ·καθαρωc:· πνεuματικωc:, δnω::::: είπα καί
cι1ά τούc: όρωνταc: τό άκήρατον φως δι' άnοκαλήψεωc:,
ι ιρδγμα τό όnοίον έΕέφpασαν καί πολλοί nατέρεc: προη­
γουμένως. ΤοΟτο δέ έδίδαΕε καί ό 'ίδιος ό Θεϊοc: Λουκαc: i)
:i·ι:~
~:ίπώv· «εύρισκό,μενας δέ γεμδτοc: niστιν καί Πνεϋμα ο­
γιον ό Στέφανοc:, άτενiσαc: εic: τούc: ούρανούc: είδε δόΕαν
;"ι·i.
i!i
ΟεοΟ». Καί σύ λοιπόν, αν καταστηc: πλήρης nίστεωc: καί !li
.
l!ii_
ιΊγiου Π νεύματοc:, θά Θεαθfic: nνεuμαηκωc. τά καi είc: τόν ··Ί:ιι
'ιιι'
νουν άόρατa· έάν δέ είσαι έντελωc: άδειανόt άηό πίστιν,
;·,i:v θά nιστείισrιc: οϋτε είc: τούc: μαρτuροϋνταc: δ,τι •είδον.
τιί
Λιcηι αν εχrιc: καί μετρiαν κάπωc: πίστιν, θά άκούσrιc: εύ­
λ<1βωc: τσίιc: διηγοuμένοuς κατά δύναμιν έκ nείραc: τά
, ιι ιδρρητα, μήτε καταβιβάΖων ταϋτα ηρόc: τά αiσθητά η τά
1•οητά, εστω καi δ.ν λέγωντοι όμωvύμως, καί οϋτω άγωνι­
(1Ίμενοι κατά της άληθείαc: ώc: πλάνης, μήτε άθετοΟν τήν
,,οσμέvην είc: ,ήμδc: άπόρρητον χάριν τοΟ Θεοϋ.
31. Κάτι τσιοϋτον είναι καί ή έΕαιρεηκως άληΘήc: όνο­
ι ιι1~ομέvη ύπό των πατέρων θεωρία, ή έγκάρδιοc: ένέργεια
ι ηc εύχηt:, ή έΕ: αύτηc: nνεuμαηκή θέρμη καί ήδονή καi
ι ϊ) έκ τiϊc: χάριτος εύάρεστον δάκρυον"". Διότι τά αϊτια
ιι') ι ούτων καταvοοϋνται κ:uρίωc: μέ την νοεράν α'ίσθησιν.
Λ!~γω δέ μέ αϊσθησιν, έΕ αiτίαc: τοϊi τρανοϋ καi έναργοϋc:
ιωί έντελωc: άπλανοΟc: καi άφαντάστου τηc: καταλήψεως,
ιωι εκτόc: τούτων έlΞ αiτίαc: τοϋ δτι •καί τό σωμα μεταλαμ­
(\cΊνει κάπωc: τηc: ένεργουμένηc: κατά τόν νοίίν χάριτος
1ωί συρρυθμίΖεται nρόc: ταύτην καi λαμβάνει κάποιαν συν-
11ίοθησ1ν τοϋ κατά ψυχήν άπορρήτοu μυστηρίου καi είς
ι οϊι~ άnό εΕ:ω αίσθητωc: βλέπονταc: τούc: κατέχονταc: ταϋ-
1α κατά τόν καιρόν ·έκεϊvον παρέχει κάποιαν αϊσθησιν των
1 vφγοuμένων είς αύτούς. Οϋτως ελαμψε τό nρόσωπον
216 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 1,3 217

ϊ01) J'OV' καπι 70 σωμα περικεχυμένης, και τοσου:τον εJ.:αμψ<::1' τοΟ ~/iωϋσέωc:, καθώc: ή έσωτερ1κ1'1 λαμπρότης τοΟ νοϋ
ώς μηδέ 'lOVς αισθηrως προσυλέπονrας αVΤψ προς την περι­ περιεχύνετο ιωί έπί τοΟ σώματοc:, καi τόσον ελαμψεν,
ΟV•α[ω, της αύγ17ς εκείνης ατενίζειν έχειν. Οϋτως cvφθ·η l() ώστε νά μή δύνανται νά άτενίΖ:οuν nρόc: τήν άφθονίαν
αiσι?ητον πρ6σωmον Στεφά}•οv ι;Sσει πρόσωπο~, αγγέλου· και τηc: αύγηc: έκείνηc: οϋτε oi αiσθητωc: προσβλέnοντεc: είc:
5 γr'.ιρ ενδο{)εy αυ,τcp Ο νους αγγελομψήτως Και αγγελοπρ,επcιις, αύτόv" 6 • Οϋτωc: έφάνη τό σίσθητόν πρόσωπον τοϋ Στεφά­
r::'iτι: κατ' επι6ολήν ε'ί1ε κατά Πιαραδοχήν, ένούμει1 ος τcρ ύπερ­ νου ώσάν πρόσωπον άyγέλου" 1 , διότι ό νοϋc: του εσωθεν
αιιφκιομέιιφ του παντός φωτι κατά μέθεξιν απόρρ·φον, άγ­ ένούμενοc: μέ τό έγκαθ1·δpυμέvοv 1 ύπεοάνω τοϋ nαντόc:
ι1ελοει.δι7ς εγίγγετο. Οvτως 17 αίγυπτία, μάλλον δ' ου.ραJJία, φωc: 1ωτά ί1nόρρητον μέθείΞιν, εϊτε κατά nροσήλωσιν εϊτε
'Λfαgfα μετέωρος γέγο-με και τό σωμα ευχομένη τοπικως καί κατά συγκατάθεσιν, εγινεν άγγελοειδήc:. Οϋτωc: ή αίγυ­
πτία, μαλλο\f δέ ούρανiα, Μαρία εγινε μετέωροc:" καi
8
10 ι..:-lrπ?ι;:ϊός, και γάρ, ι)ψοvμένοv του νου, σvνανvψώθη και τό
Γιc7'Jμα :-:αί της γ~jς άπαναστάν ωφθη ε1 1 αέρων. κατά τό σωμα τοπικωc: καi αiσθητωc:, ένφ nροσηύχετο, διό­
Γ:!. Οϋτω ηjς ψvχης εJ<θουαιώαης και οίο~·εί οvγκι?'οvμέ­ τι κα8<i>c: ύψώνετο ό νοϋc:, συνανυψώθη καi τό σωμα καί
γης 1r'p ασχέτφ ερωΗ τον μόνου εφετον, και ήΙ καρδία συγ­ μετατοπισθέν άnό τήν γην έθεάθη έναέριον.
κι ·0rιτrιι, πκιρ,ήμασι π1ιευμα1ικοις 11))' κοινωνία~• της χlιρ ι- 32. Οϋτω, δταv ή ψυχή ένθουσιδ καi τρόπον τινά
15 το; ϊ-νδειr.111J:μέι,η και ωσπερ ενθένδε δρμωμέ11 η προς 71))' συγ1<1νειται μέ τόν δσχετον ερωτα τοΟ μόνου έnιθυμητοΟ,
_ιιετrΊ πιbμ,ατας ει• ~ιεφέλαις κατά •το ε'πηγγελμένον του Κυρίου συγκ1νειται καi ή καρδία, ένδεικνύουσα μέ πνευματικά σκιρ­
ί·:τ,ανΙ17ι·. Οvτως εν τfj σvντόνφ προσεvχιj, τον νοητου πvgός τήματα τήν κοινωνiαν τηc: χάριτοc: καί σχεδόν ,έ·κι<ινοΟσα
ϊi1 1 αφω·fyτος και ,της 1,οητ1jς λαμπά;δ1ος αναφθείσης και εlς άπό έδω πpόc: τήν μετά του σώματc>sc: ύ,nάντησιν τοϋ Κυ­
μετέω2cν φλόγα διά πνεvματικ17ς θ'εωρίας του νου τον πόθοι· ρίου εic: τάc: νεφέλαc: κατά τό έnηγγελμένοv·". Οϋτω κατά
20 αμεγείραντος, καί τό σάιμα παρ•αδόξως κοvφίζεταί τε και τι'1ν i':.ντονον nροσcυχήν, δταν άvaφavfi τό νοητόν nϋρ,
δω:1οεrιμαίι-εται, cδς άπό πυρός αίσθητης καμίνου τοίς δρι7)­ άναφθfi ή νοητή λαμπάc: καi ό νοϋc: άνεγείρπ τόν πόθον
σι1, εξιέ1·αι δοκεί1,, κατά τον σvγγραφlα της πΨευματικης διά nνευμαηκηc: θεωρiαc: ·είc: ύψηλήν φλόγα, τότε παραδό­
rι;ι•α6iσεως. Έμέ δέ και δ κατά την προσευχήν ίδρόJς Χρι­ Εωc: άνακουφi2:εται καί τό σωμα ιωί θερμαίνε-rαι, ωστε είc:
rηου τ;~γ ι~γγινομένφ• αίσ{tητ17ν ·τφ σώματι διδάσκει itέρμψ τούc: βλέποντας νά φαiνεται δτι έΕέρχεται άnό πϋρ αί·
25 t:;.:. .ιιό1ης 11jς εκτε1·0ΓΎς Jυρός τόv Θεόν δεή·01εως. Τί δrι πρός σθητηc: 1 καμίνου, κατά τόν συγγραφέα τηc: nνεuματικηc:
τω;τηι· φ17σοvαιγ οί δαιμ.01,ιcόδη την έκ προσευχής άποφαι~<ιJ­ άναβάσεωc:60 • Έμέ δέ καi ό ίδριi..>c: τοϋ ΧριστοΟ κατά τήν
ιl
ιιει'οι. ϊ'tέρμη~ 1 ; 'ΊΙ- και ΊΟV'ΙΟ διδάξοvσι, μrι ει,αγω~,[ως, μηδ' προσευχήν61 διδάσκει τήν προκαλουμένην είc: τό σωμα αί­
σθητήν θέρμην άπό μόνην τήν έκτενη nρόc: τόν Θεόν Ι ι
1'.
.,

{;;τεγως προσενχεσθαι, Ίι•α μή, κατα λόγον του κατά ψvχ1ΊJ'

Ι!
άγι7>ι 1 ος, και τό σωμα ,11]1' άπηγορευι,uένην αvτοίς έπιδέξηται δέησιν 112 • Τί τάχα θά εϊnοuν npόc: αύτήν σί χαρακτηρίΖ:ον­
τεc: ώc: δαιμονιώδη τήν άnό ηiν προσευχήν προερχομένην
θέρμην; "Η θά διδάΕουν καi τοϋτο, νά μή προσευχώμεθα
56. ΈΕ. 34, 29 κ.έ.
57. ΠpάΕ. 6, 15.
έναγωνίωc: ουτε έκτενωc:, διά vά μή δεχθfi καί τό σ<ί'Jμα
58. Βλ. ούτηc: τόν Βίον ·15, Acta Sanctorum, 2 Άnριλίοu, nαράpτ. ~<ατά τήν άναλογίαν τοϋ κατά ψυχήν άγωνοc: τήν άπηγο-
ο. χνι.
59. Ματθ. 24, 30. Μάpκ. 13, 26. Λοuκά 21, 27. Α' Θεσσ.
4, 17.
60. Ί ωά ν ν ο u Σ ι ν ο ί το u, Κλίμα!; 28, PG 88, 1137 C. 62. Βλ. καί κατωτέρω 33 κοί Δ ι α δ ό χ ου, Κεφάλαια 25, 79,
61. Λ ο v κ δ 22, 44. Des Places σ. 97, 13·7.

....
218 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 219

θέρμην; Άλλ' ο'όωι μέι, [ίσιωσαν διδάσκαλοι της μ1) προς ρευμένην οπο αύτούc: θέρμην; ·Αλλ' αύτοi μέν ac: είναι
Θεόιι η τό θεομfμητοy· φερούσης, μηδέ μετασκευαζοιyσης nρός διδάσ:ωλοι τηc: εύχi1c: ή όποiα δέv όδηγεϊ πρόc: τόν Θεόν
τό κρ,ειποv τόι· aι,θuωτιοι 1 ευχΓjς. Ήμείς δ' 'ία.μεν cvς ~αί ιϊ πρόc: τόν Θεομίμητον οϋτε μεταπλάσσει τόν δνθρωπον
Tl)Jf ήδοJ11ί1•, προς 1}11 ψευ 1jVιΟμο,J.ήσαμε11 '11Jς f.)!ΤΟλης αφψιά- πρόc: τό καΜτεροv. Ί-!μεϊc: 5έ γvωρίΖ:ομεν δη άπωθούμενοι
5 σαι•τες δια της έκουσ[ου κατά lΎjJΙ' έγκράτειαν δδύγης αnω­ τήv ήδονήν πρόc: τήν όποίαν δυστυχωc: ηύτομολήσαμεν άπο­
θούμενοι, κατrί, τrιv :προσευχ171· αlσθήσει γοερ{f.. γευόμεΠα τijς μακρυθέντεc: cιπό τήv έντολήν, διά τηc: έκουσίαc: κατά
Πείας καί dμιγοuς ιΊδύJΙης ήδογ~jς,. fις θαυμασίως και τό σϊv­ η'lν έγκράτειαv όδύνηc:, γευόμεθσ τηc: θείαc: καί άκινδύνου
μα προς 10)' απαθή και θ·είον ερωτα μετασκευασαμέvης δ ει· 1'1δο1:•ηc: 1-Qατά τr1 ν προσευχήν μέ vοεράν αϊσθησιν. Αύτόc:
πι:fρc,_1., ;ιε;'ΟΨ(iJς Όcrj,, πρδς τ()γ ΘεΟJ,1' <ccfJς γλυκέα τψ λά~}ρυγί ό όποϊοc: εχει δοκιμάσει αύτήν τι1ν ήδονήν, ή όποία μετα­
10 μου τr'ι, }.όγιά σου, ~'•:τέρ μέλι τφ στδματί μου1ι και (ccδς εκ στέα­ ποιεϊ καi τcι σωμα πρσc: τόν άπαΘη καί Θείον ερωτα, 609
lilll
τος και :πιόιJ;τος έμ:ιλησι?είυ ή ψυχή μου καί χείλει (tγαλλιr:i­ nρόc: τόν Θεόν, :πόσον γλυκέα είναι τά λόγια σου είc: τόν
λάρυγγά μου, είναι άνώτερα άπό μέλι εic: τό στόμα μου
63
(J2(ι)ς αιιέσει .10 1 εθ' 1]Υ και δι' ης οί αγαοr.ίcιεις
στόμα μου>>. 2\J
1

εν καρδfr/ διατι11έμενοι 'Της 1~1'.Οειδους ρq,στώνης και αγγεΪ,ι.- :ωi «Cc: γεμίση ή ψuχι'] μου ώσά,ι άπό λίποc: καi πάχοc:
Κ-fJς εi1 :ταθείας i!:J'' με{Jιέξιει γίν-ονιαι, <ο-:ατCt τdς θεουργοVς 1(7')'' .ai τό στόμα μου θά αίνέσπ μέ χεiλη άγγαλλόμενα» 6 4.
:1

1s Πε[ωγ ελλάμψεω1, ε:ποφοι1ήσειςη cbς ό Δ ιοιιύσιος ό .ιa: 1 ·ας Μετά άπό αύτήν καί δι' αύτηc: οσοι ,διεuΟετοΟν έν :κaρδi9
εlnεν. όvαβάσεωc: ερχονται εic: μέΘε!Ξιν τηc: θεοειδσϋc: άντιηαύ­
33. El δέ καί τό .κατά Θεόν καθάρσιον πέιιθ,ος οιικ επι σεωc: καi τηc: άγγελ1κηc; εύπαθεiαc:, «κατά τάc: θεουργούc;
11JJΙ ψυχ1)ι• μ61,ον τελείται των αγωνιζομένων, άλλ' άnό τα~5- έnιφοιτήσειc; των θείων έλλcψψεωv», δπωc: είπεν ό μέγαc:
της καί ι};-ιί ίΓJ σωμα και την κ:ατά σώ,μα δια6αίνει α'ίσθ·η- Διονύσιοc: 6 ;;.
20 0{1! ( καί δείγμα τούτου εγαργές τό κατώδυvον τοις εφ' ά­ 33. Έάν δέ καi τό καθάρσιον κατά Θεόν πένθοc: δέν
μαρ1 ιίμασι ΠSJ'θ'OU(ft δάκuυοι,J ι διαr f μ~ί και τα της κατcί, nι·εv­ τελfϊται μόνον εic: την ψυχήν τGJV άγωνιί7,ομένων, άλλ'
μα θεία:; 17δοι·ης τεκμι7ρια, ταίς χωρούσαις τον πώμαΤQς αl­ c,πό ούτήν διαβαiνη ιωi εic: τό σίίψα ικαi είc: τήν σωμαη­
r;,Ίήσεσι~• ε1 1 σημωγόμε1ια, εύλαοοις :ταραδεξαίμεθτι.; Τί δέ χαί. ι<ήv αϊσθησιν (δεϊγμα δέ τούτου έναργέc είναι τό κατι.i>­
ό Κύριος, ου δ,ιά τοvω μακαρ[ζει τούς :πεvθοϋντας, t-11.ειδ/7 δuνον δάκρυον είc: τούc: πενΘοϋvταe; δ1' άμαρτήματα),
25 rιαρακ,;_ηθ17σοJΙται., τουτέστι 1·1711 χαρά~,, τόv ·καρτιόν εl' έαυ-­ δ1ατί νά ιμή παραδεχθι.i)μεν εύλ!αβώc: καi τά τεκμήρια τηc:
τοίς εξοvσι ,ou πνεύματος; 'Αλλά της 7/jαρακλ17σεως ταύτης κατά nνεϋμα θείαc: ήδονηc;, ένσημαινόμενα μέ τάc: αίσθή­
και τrΎ σώμα ,ιιεταλ,αγχriνε.ι nολυτρ6nως. "'Ω~, τούς μέι, 'ίσασι.ι, σειc: τοΟ σώματοc: ai όποϊω τr1ν δέχοντα1; Τί πράττει δέ
οί ειι mείρf'[ yεγον6τες, σί δέ και τοις lξωθ'εν δρωσι δijί.σι, ιωi ό Κίφ1σc;;
έ::ε1δ1': Θά
Δέν μακαρiΖ:ει διά τοϋτο τούc: πενθοϋνταc:,
nοpηγσρηθοϋνr.", δηλαδr1 6ά λάβουν μέσα των
1 i
τό ]Ιjροσφ,ές ηθ•ος, τό γλυ.:{iι δάκρυον, ή χαρlτων γέμουσα
30 τα"iς :πρπσισυσιι• εντευξις, ;,(α7(1 τον εν ,. (1σμασιν εl:π,όιιτα, ΤΙΊV χαράν, τόν καρπόν τοΟ Πνεύματοc:; ·Αλλ' αύτηc: τryc:
πcφηγορiαc: μετέχει καi τό σωμα πολuτρόπωc:. 'Από αύ­
τούc; τούc: ιωρnο1Jc: αλλουc: μέν γνωρίΖ:συv 0001 τούc: έδο­
κίμαααv, αλλοι δt εΊνα1 φανεροί καi είc: τοϊιc. βλέπονταc:
63. Ψαλμ. 118, 103. άπό έtω, τό προσηνέc: ηΘσc:, τό γλυκύ δάκρυον, ή γεμάτη
64. Ψ ο λ μ. 62, 6 (οί Ο· χείλη Μασ. χείλεσιν) · χάρπαc: όμ1λία πρόc: τσύc: προσερχομέvοuc:, κατά τόν εi­
65. Περί ούρανίου ίεραρχίαc: 15, 9, PG 3, 340 Α.
66. Μ ο τ θ. 5, 4. πόντα είc: τά "Ασματα, «άnό τό στόμα σου στάlουν κηρη-

....
.
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ
220 ΓΡΗΓΟΡ!ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ 1,3 221
~ι'
1
ιικηρία μέλιτος από .στόματός ·σου στά:ζοvσι, νύμφη'). Αα,ιιοά­ θραι μέλιτοc:, νύμφη» 07 • Διόη δέv λαμβάνει μόνον ή ψυχή !ι :ι
,•,

)'ει γάρ ΟV'Χ 17 ψυχ17 μόJJO}J T()}J άρραυωνα τω)' μελλόι"ιωv τόν άρραβιϊJνα των μελλόντων
68
άγαθων , άλλά καί τό '
&γαθαιιι, άί.λά και 10 σωμα τό ΟVJJδιανύ,ον TO}J προς ταυτα το.u σGJμα τό όnοϊον διανύει μαί:i τηc: τόv δρόμον τοϋ εύαγγε­
ευαγγελlου δρόμογ. Ό δέ μ17 τουτα λέγων, και ·ιήι, εν 1ιρ λ1ου πρόc; αύτά. Ό δέ μή δεχόμενος τοϋτο άnορρinτει καi ·11.1
:,,!

s μέJ)ι0ι•τι, αlωJ·ι μετr°l σώματος απαναίνεται διαγωγ17ν. El ,3έ την είc: τόν μέλλοντα αίωνα διαβίωσιν μετά σώματοc:. "Αν
καl, τό σcομα συμμει?έξει τότε 1ω1.· απορρ17·ιων' έκείι•ωγ &;·rι.­ δέ καί τό σωμα συμμετάσχr~ τότε τGJV άηορρήτων έ 1 κείνων
ιΊcv,,, και 1·'VJ' δι7mου συμμεθέξει χαταλλήλως έαυτφ 117ς έι­ άγαθων, καί τώρα βεβα;ωc: θά σuμμετάσχη μέ ι<!ατάλληλον
r)ιδομέvης προς Θεοv χ(iριτος τφ }Jψ. Δι.ά ταυ·τα γουν αι­ εic: αύτό τρόπον τηc: χάρ1τοc: ή όnoia παρέχεται άnό τόν
r;ι? ιίcει καιαλαμ6ϊι.ι,εσθαί φαμεμ αυτά, ;τροr;τίθεμεν δέ τό ω·οι:- Θεόν είc: τόν vοϋν. Δια ταϋτα μάλιστα λέγομεν δτι αύτά
10 ΙJιJ)), διά τε Ί{) {,περ αισθησιν ει.Μι ταυτα ψVOtΚ1}J' και δια ΤΟ καrολαμβάνονται μέ α'iσθησιv, προοΘέτομεν δέ τό «νοε­
:7f]{VΙως ΤΟ)' JJOV)' ειγαι τ,ούτων δ,εκτικόν καί δια TJj}J πρός ράν", τόσον διότι ταϋτα είναι ύnέρ φuσ1κήν αϊσθησιν όσον
\ _, - ' Ι'
το,• .πρωτον νουν ανατασιJJ' του ημετερου γου', ου· κατα
,.., ι: , ,..,.. ~ '
10
' .,
εγχω- καί διότι κατά πρώτον ό voϋc: ε"ίvω δεκηκόc: τούτων, κα­
ρουJJ μεταλαγχάι•ωι, {}είως, αι'πός ,τε και δι' αi',ιου τό σvι·ηu­ Οώc: καi διότι ό νοϋc: μαc; άνατεiνει πρόc: τόν πρωτον νοϋν,
,ιι.~)f())' σϊδμα προς τό θει6τεροι, μετασκευά:ζεται, δεικι·ύς 1;1·- τοϋ όnοίου μεταλαμβάνων θείωc: κατά δύναμιν, μετασχη­
15 τεvθει' κ,αί προο~μιαζδμεγος ,11])' ύπό του πνεύματος επι τον ματίιεται καί ούτόc: καί δι' αύτοϋ τό συνημμένον σώμα
μέλλοιιτος αlcογος 1ης σαρκός κατάποσιγ. Ου, γάρ οί οφθαλ­ πρόc: τό θειότερον, δεικνύων άπό έδίϊJ καi nροο1μιαιόμενοc:
μοί IOV σcό.ματος' αλλ' οί της ψυχης 117ν δρϊvσαν ωvια δύ1,a­ τήv κατάnοσιν τηc: σαρκόc; ύnό τοΟ nνεύματοc: κατά τόν
μι1' TOU πι,ε·ιJματος λαμοάι,·ΟV()t" δια ·ταντα νοεραγ αυτ171' ΚΙ!.- μέλλοντα αiuΊνα. Διότι δέν λαμβάνουν τοϋ σώματοc: oi
"
χουμεJJ,
- ~
υ.περ
.,
1·οεραv
' '3'
ουσαν. όφθαλμοί άλλά oi τηc: ψuχηc: τr\ν βλέπουσαν ταϋτα δύνα­
20 34. Πρ,ός δέ τaύ,τοις, ώς α11 καί τω~' ακουόντωγ 1171· μιν τοϋ πνεύματοc:· διά τοϋτο τήν καλοϋμεν νοεράν, αν
δυίι•·οιαν απε[ρξωμε1, του μ17 προσύλους και σωματικr'tς οιε­ καi είναι ύπερνοερά.

σθαι ;άς 71,)fεvματιχctς και ι'lπορρήτους εγεργείας ταύτας' [ί. 34. Π ρόc: τούτοις δέ, πρέπει κατά τό δυνατόν νά ,έμ­
περ και OD!'O/. 71,[;Τ[()~'θασιγ ι'lρτ[ως, αί 6ε6ήλοις και 1}1·ιέρσιc; nοδίσωμεν ιωί των άκοuόντων η'\ν διάνοιαν νά νομίιουν
r}κοαίς και. διαγο[q, nιστεύει.ιι ουκ εί.δυlq, και σ1οιχείν 1αίς ύλικάc; καJ σωματικάc: αύτάc: τάc: nνευμαηκάc: καi άηορρή­

25 nατερικαίς φωγαίς αι 1 οσ[ως IC!. HJ)JJ όσίω~, εκλαοόμεJ!Ο1, κατε­ τοuc: ένεργεiαc;, nραγμα τό όποιον επαθοv καί αύτοί τε­

πάτησάι, τε ταuια και τους ταυτ,α τούτοις προδείξα11τας διfρ­ λεuταίωc:, oi όποιοι μέ βεβήλουc: καί c~νιέρουc: άκοάc; καί

,yηξω·. ου πιοιθόμεγοι τ(u μεγιΗφ Μακαρ{φ, ισως δέ μηδέ μέ δ;άνοιαν μή γνωρίl.ουσαν νά nιστεύn καί νά άκολοuθfϊ
πι,{}όμε1ιοι CίVιO:J λέγογ,ος· (((Jψαυστά SOH Τ·Οίς απε[ροις Ί(i τuc: πατερ1κάc: φωνάc: έtέλαβον άνοσίωc: τά των όσίων,

πνευματικά.· ·ψvχ'fί δέ ι'iγίq, και πιστi'f προς κατάληrψιJJ ερχε1αι. κατεnάτησαν ταϋτα καi διέσπασαν τούc: δείΕανταc: τοϋτα

30 ίί του δ.γ[ου π }'81),Uατος ΚOtJ'(()JJiα, και οί έπου:ράγιοι του Π11c11- εic: αύτούc: προηγουμένωc:. Δέν έnείσθησαν εic: τόν μέγαν

ματ{)ς Οησcιυροί τ{ρ πείρq, παραλαοόντι μόΨqι γiι,01rται κατα- Μα,κάριον, Ίσωc: δέ οϋτε εμαθον δτι αύτόc:. λέγει, «τά nνευ­
μαηκά είναι αψαυστα άnό τούc: άnείρουc:· του άγίου δέ
Πνεύματοc: ή κοινωνία [:ρχεται πρόc: κατ6ληψ1ν εic: ψυχήν

67. ~Ασμα 4, 11. άγίαν καί nιστήν κα] οί έπουράν101 Θησαυροί τοϋ πνεύμα­
68. Συνήθης εκφρααις εiς τούς άσκητικούς καί τούc; μυστικούς τά τοc: γίνονται καταφανειc: μόνον εic: τον nαραλαβόντα μέ
nεpi άρραβωνοc; των μελλόντων άγαθων. Βλ. Σ u με ων Νέου, Κε­
πεϊραν, ό δt άμύητοc, οϋτε νά έννοήσn δέv είναι καθόλου
φάλαια πρακτικά καί θεολογικά 76 καί πλείστα άλλα.

,Ji,J
,.,.-
 ,,1111

11111

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 1,3 223
222
1
φαvείς, αμυή!ψ δέ ουδέ ενν017σαι δυιαιόν τό παράπαν1). Εί'­ δυνατόν» 69. Εύλαβωc: λοιπόν λέγει περί αύτωv- δκουε, εωc:

λαυως τοίι·υ1• φησί περί α{ηω,·· ακουε, μέχρις αv ;~αί σοί ότου yivn νά ιωτα!Ξιωθfjc: καi σύ λόγφ τηc: πίστεώc: σου νά 1

γέι•οιτο πιστεύογιι καταξ ιωΟηναι τούτων τvχεiν· ιό,ιε γύ.[! ε'ί­ έπιτύχπc: ταϋτa· τότε πράγματι θά γνωρίσηc: μέ τήν πεϊραν
illli,:
ΟJJ αυηj :τείρ(._t τωv ,τif ς ψvχifς ί'ιφΟαλμων οΊων αγαθών και των όφθαλμωv της ψυχηc: ποία άγαθά καί μυστήρια δύναν­ ,1

11

ται αί ψuχαί των Χριστιανων νά κοινωνήσουν καί ,έδω. ι

5 μvστηρίωv ψuχαί χριστιαναιy κ&ι"ϊαυ1J.α κοιγωνείν δύνανται.
1

Όφθαλμοi,ς δέ ψυχης &κούωγ αυτfj πείρq, γινώσκοντας τούς

επουριπίους Πησαυρούς, μ·ιί ι17ν διάνοιαv 'JJΟμίσυς. Αϋ,τη γαρ
'Ακούων δέ δτι όφθαλμοί τi1ς ψuχης
πεϊραν των τούς έnoupαviouc: Θησαuρούc:, μή νομίσπc: ότι
γνωρίΖ:ουν μέ την
1 :Ι liΙ
Ι'!!,

και ια αlο,?ητά κα/ τα J'Οερά επίσης διανοητά δι,' έαυτijς ποιεί. πρόκειται διά τήν διάνοιαν. Διότι αύτή καθιστζ:ι μόνη τηc:

Καθάπερ δέ 171 1 οϋπω είδες :ιόλι,ι,, εl διανοfj περί αυτijς, ου έlΞ 'ίσου διανοητά καί τά αίσθητά ιωί τά νοερά. Καθώc: δέ

10 τrρ διωοεϊσθω ταύιψ εν πείρq γέγω·ας αi'nifς, συτω καί δν διανοησαι περί μιδc: πόλεωc: τήν όποiαν δέν είδες άκό­

περί Θεου και Ί(()ν ·D'είων, ου '1.ϊfι δια,JΙΟείσθαι ταυτα και θ,εο­ μη, μέ τό νά διαvοησαι aun1v δέν άπέκτησεc: πεϊραν περί

λογείγ Ε,)' πείψ! l01Jlω)' γίνt7. Παί καθά?ιΡ'] χρυο6ν, ει μη αύτηe;, οϋτω καi περί τοΟ ΘεοΟ καi τιοcr θείων, δέν άπο­

α,lσi}ητως κ,17σ17 χαί αlσθηιως εχεις ταίν χεροίιr και αlσθ'η­ κτζ:ιc: πείραν ούτων μέ τό νά δ1ανοησαι κc,ί θεολογπc: ταϋτα.
Kai δπωc: ώc: ηρόc: τόv χρυσόν, έάν δέν τόν άποκτήσnc:
τrος δ[!cί:ς, κι'ίιι ,ιιυcιάκις νόημα χρυσού εν διανοίq λάυ17ς,
αίσθητωc: ιωί δέν τόν εχηc: αίσθητωc: είc. τάc: χεϊραc: καί
15 ηκιστα κα,έχεις 1} όρ{jς ij κέκτησαι χρvσόJΙ', ουτω καν μυριά­ ί
δέν τόν βλέπηc: αiσθητώc:, άκόμη καί αν λάβnc: είc: τήν διά­ !
κις περι I(J)J' t}είωι• θηο,αυρων ιJtα1 1ΟήΟ1} 1 μη πάθnς δε Ιιί
νοιαν μuρ1άκιc: εννο1αν χρυοοϋ, καθόλου δέν κατέχειc: η
;?!εία, μηδέ 'ίδ17ς ,οίς vοεροίς και ύπεράνω 117ς διανοίας δ­
βλέπειc: η εχειc: άnοκτήσι::1 χρυσόν, σϋτω καί δν μυριάκις
ψθαλ,ιιοίς, ου1,ε δρ,q,ς, OUIB εχεις OVIS κέκιη,σαί 'Η 1(0JJ {),ε[ων
διανοηθηc: περί τι,)ν θείων θησαυρων, άλλά δέν nάθrιc: τά
ιΊ.ληθαις. iΥοεροίς δk ει:10;• δφι?αλμοίς, ώς αυ,τ,οις εγγινομέ-
θεϊα καί δέν ϊδπc: ιμέ τοίκ: νοερούc: καi ύnεράνω τηc: δια· 11~
Ι!Ι
20 ι·ης ηίς του Πν·εύμαως δυνάμεως, δι' ι;; δρα:αι ταυ'τα, επεί
νοίαc: όφθαλμούc:, οϋτε βλέπειc: οϋτε εχειc: άπακτήσει κάτι
r:αl "V:nfρ τοi); γοερσVς ()φθαλμούς }σιι 1ό nαJJίι·:gol' β,κεϊ,Jο
άπό τά θεία άληθϋκ. Είπα δέ μέ νοερούς όφθαλμούc:, καθ'
θέαμα 'TOV ι1εωτύ.-cυ και ύπερφαους φωτός. 111
δσον έμφυτεύεται εic: ούτούς ή δύναμις τοϋ πνεύματος μέ
8π. Δ ιι'ι καί δ Κ,5ριος ού πάνιας, αλλά τούς εκκρίτους
τήν όποίαν βλέπονται ταϋτα, έπε1δή τό nανίερον έκεϊνο
:πρι'ις τιΊγ 81' Θαοωρ γεγει•ημένην αρρητον και &6ρ,α1ω· αl-
Θέαμα τοϋ Θειοτάτο:J καi ύnερφuουc: φωτόc: είναι ύπέρ
25 σθψ ικΠ δv,,ά,ιιει πι,ευμα11;{17ν εκεί11ην σv1'εκάλεσεν αψιν. El
τούc: vοερούc: όφθαλμοί,c: •
70

"'αο
ι '"'
και δ §ξ 'Αοείcυ
'-
Π(ίγου ;Διο1η1σιος, δ ιuέγας εγ τω
ι.
μέλ-
35. Διά τουτο ό Κύριοc: δέν έκάλεσε δλουc: πλησίον
j.O}'Tl αliίΊν; ωfί μιΞ)/ όραηj)) φησι, «Χρισωυ 11εοφανείφ> περι-
του διά τήν έν Θαβώρ γεvομένην πνεuμαΤΙκήν έικείνην θέ­
αυγάζεσ:'J,αι 17_ιιας, <<(~C: ωιΎς μαθ·ψάς §ι, τ'fί μεταμορφώσει, 11jς
1

αν, τήν αρρητον καi ά6ρατσν μέ αίσθητικήν δύναμιν, άλλά

δέ Jl'OJ]Tijς φωωδοσ{ψ; i'" απαθεί και αυλφ 1ψ JJϊp μετέχFιJJ, 11:
μόνον τούc: έχκρiτουc: μαθητάc:. Μολονότι ό Διονύσιος ·Α­ 1;
30 ;ωί ιίjς {,:τί:ry ν·ου;• έι•r!Jσεως ει' {)ειοιέρq, μιμήσει. τωι1 ύπερ,ου­
ρεοπαγίτηc: ό μέγας λέγει δτι εic: τόv μέλλοντα αίωνα ότι
(_)ω'[ωγ J6ω1'>), (Ηλ' ου·δ' οi5τως 17,ιιείς οv,ως αίσθητήν ύπο-
«μέ Ύήν όρατήν μέν θεοφάνειαv του Χριστοϋ θά ,περιαυγα­
i·ι,
Ζ:ώμεθα όπωc: οί μαθηταi εic: τι'Ίν μεταμόρφωσιν, τηc: δέ
69. Βλ. 'Ομιλίαν 18, 2 κ.έ. PG 34, 636 έΕ:. Περί άγάπηc: 26 κ.έ. νοητi"μ:: φωτοδοσίαc: Θά μετέχωμεν μέ άπαθη καί δυλον
PG 34, 928 έΕ:. νουν καί τηc: ύπέp νοϋν έvώσεωc: μέ Θειοτέραν μίμησιν
70. Διάιφιοιν θεολογίαc: καί θεοπτίαc: βλ. κατωτέρω 1, 3, 42, ώc: 7
καi Β · npόc: Βαρλαάμ 52 καί άλλαχοϋ. των ύnερουpανίων νόων» 1, άλλ' οϋτε οϋτωc: θά θεωρήσω-
71. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 C.

..11
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
224
ληψόμεθα 1/1ν εκ του προσκυyηrου εκεί~•ου σcbματας ιl:τιασ1ρά­
πταυσαιι α{η1Ίγ ό)ς αίσθηιηρίοις tl1ιτιληn1ήν εlι,αι ,ιηί δω•άμει
λογικίJς ψι•χijς αγτι,λαμυαγομέι·οις, f) μόνη δύJJαμις δεκιική
εστι της ·του ΙΙι1 εύμαως δυνάμεως, δι' ης τά φως της χάρι-
5 τος δραται. 'Π δέ μιί δια ·ωιούτωJJ αίσθητηρίωJJ αlσfJφή,
οvδέ αlσθηι~ί κυρίως· και αiJΙΙός_ δέ δ αγιος τοiίτ' ε-.κεί 1οίς
J'OVJ! εχουσιιι ύπέδει.ξεγ. Έπεί γαρ εγ τφ μέλλογτι αlώι•ι
π,εριαυγάζεσ1Jιαί φησιι, ήμας 10ύτφ τφ φωτί, δπου μ11τε φω­
τός μήτ' αέρος μ171ε τιγος kτέρου ,χρεία -zωγ κατά τον παρό~"-
10 τα .fJίογ, ώς εκ των ,[)·εοπνεύστων διδασκόμεθα Γραφωι', «ε­
σται γαρ τόrε U Θεός 1α πάντα εν πασιη κατά TOJ' απόσrολω•,
οvδέ γουγ αlσθ·ηrοv τότ' αρα δεησόμεi}α φωτός- ει γαρ πάν{t'
11,ιιϊ1· εσται τότε ό Θεός, θεϊογ aeα καl. το φως εκείνο. Πuις
οvι, αlσθητόν κυρίως; 'ΑλJ.·ά και. το κατά τηJΙ τω,, (lγγέλωι·
(' /
1 5 itε,ιοτερα1• ,
μιμησι.ν '
n,ρσσκ.ειμενο;, r.:αι' κατα' των
- ,7ριων
- ,
τροπωιι
λέ'γεσ·ι?αι δυνάμει·ον, και τούς αγγέλους δε[κνυοιν εκείyου rου
ψω,ός J.ι,τιλαμ6αι•ομένους. Πϊ,ι:; οvι·, ε'ίnερ αlσθητόγ; Καί
μ171', ·ει.nερ αίσΟ·η.τ.611 , δι' αέρος δρατόιι· OVΚOVJ' ου κατά τό
μέτρο11 eκαστος ,ιjς οlκείας άρεηjς κ-αι τη; από 1αύ1ης κα-
20 i}αρό,η,ος, αλλά καυt 10 μέ,ρογ ,1jς περί 101' αέρα καθαρότη­
τος, 1ηλαvγέο1ερον η αμυδ•ρότεcοι1 οψΟJ'Ιαι 10 ψϊuς. El δέ
και ιωί Μ,και.οι λάμψουσο' {vς ό ηλιος)), αναλόγως καί. ,ο,,;_
ταη• εκασ.ΓΟς, ταίς μέιr (tγαθ·οεργίαις ου, τΠ δέ του περιέχον­
τος δέρος καθ·αρδτητι, λαμπρότερος r} άμαυρότερος φαJ,:iϊτ·1.ι.
25 Προς δέ καί ί'ιφΠαλμοις α'iσθητοί:; εοται. ληπτα 1,f;ν καi. cl:;
:~πει•τα 1(1 10V μέλλοντος αίωγος, a μ17 μόιισγ <<δφθ•α;.μος QVX
εiδεγ ου•δε ους ι)ΚΟι!ΟΞJf)), αλλ' οι•δ' ((επί καρδίω1 αJJαΌέ6ηκει•
αγΟρ,ώποv)), λογισμωγ εφόδοις τοίς ακαταλή.::ι:τοις εμυατεύ'1ι'­
τος. πως δέ και 1οίς άμαρ10Jλοις ιι.όρα101·, ε'ίπερ αlσθ1ί19)';
30 "1-Ι κ1αί τό διαφράττον εσιαι τ6,ε και σκιαί και ΚU)J!Ot, τού­
τοις έnομέγως ε:!λrι:πι,κοί τε σύ1,δεσμοι και φωτισμών κύκλοι
πολυσχήμονες, ώς καi. της nολvασχόλον δε'ίJΙ ,τωγ αοτρολόγωγ
μαται61η1ος κατα I'YJY ενθεωρουμένηγ Τψ ακαταλήκτψ Ht!Y
αl'ιbνιrJ)} ζ coήi 1 ;
72. Α' Κο ρ. 15, 28. 73. Ματ θ. 13. 43.
74. Α' Kop. 2. 9.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 225 1 '
μεν τόσον αίσθητήν τήν άπαστράπτουσαν άπό τό προσκυ­ 1 ..
νητόν έκεϊνο σωμα αύγήν ωστε νά είναι άντιληπτή μέ
αίσθητήρια τά όποϊα .δέν άντιλαμβάνονται μέ λειτουργίαν
λογικηc: ψυχηc:, ή όποία είναι ή μόνη δεικτική τηc: δυνά­
μεως τοϋ πνεύματοc: λειτουργία, διά τηc: όποίαc: ,βλέπεται
τό φωc: τηc: χάριτος. Ή δέ μή αίοθητή διά τοιούτων α:ί­
σθητηρίων δέν είναι καν αίσθητή. Καί αύτόc: δέ ό δγιοc:
ύπέδειΕεν έκεϊ τοϋτο είc: τούc: εχov-rac: νοϋν. 'Επειδή
πράγματι λέγει δτ1 θά περιαuγαΖ:ώμεθα μέ αύτό τό φωc:
είc: τόν μέλλοντα αίωνα, δποu δέν είναι χρεία οϋτε φωτόc:
οϋτε άέροc: οϋτε δλλου έκ των στοιχείων τοϋ παρόντος
'
Ι' 1
βίου, δπωc: διδασκόμεθα έκτων θείων Γραφων, «διότι τότε
ό Θεόc: θά είναι τά πάντα έν πασι» κατά τόν άπόστολον ,
12
1
τότε δέν θά χρειασθωμεν βεβαίωc: οϋτε αίσθητόν φωc:·
δν πράγματι τότε τά πάντα δι' ήμαc: θά είναι ό Θεόc:, δρα ιι
θείον θά εινΟΙ •Κ!Οi τό φωc: έκεϊνο. Πωc: λοιπόν θά είναι 11
κατ' άρχήν αiσθητόν; Καί δμωc:, δν είναι αίσθητόν, θά 1
είναι όρατόν διά τοΟ άέροc:· έπομένωc: θά ϊδουν τό φωc: 1ι!Ιιr
λομπρότερον η άμυδρότερον εκαστοc: δχι κατά τό ,μέτρον
τηc: άρετηc: του κοί τηc: ές ,αύτηc: καθαρότητοc:, άλλά κατά
τό μέτρον τηc: καθαρότητοc: της ά11μοσφαίραc:. Έάν δέ
καί «oi δίκαιοι θά λάμψουν ώc: ό ηλιοc:» 7 \ καί έf: αύτων εκα­
στοc: θά φανη λαμπρότερος η άμαυρότεροc: δχι κατά τάc:
άγαθοεργiαc:, άλλά κατά τήν καθαρότητα τηc: άτμοσφαί­
ραc:. 'Επί πλέον δέ τά πράγματα τοΟ μέλλοντος αίωνοc: θά
il:,,
είναι τώρα καi είc: τό έf:ηc: καταληπτά μέ αίσθητούc: όφθαλ­
jl
μούc:, τά όποϊα δχι μόνον «όφθαλμόc: δέν είδεν οϋτε ouc:
ηκοuσεν», άλλ' οϋπ «άνέβησαν είc: καρδiαν άνθρώπου» ,
74 ι ':! ιl,
διεισδύοντοc: είc: τά άκατάληπτα μέ έφόδουc: λογισμων. ilί
Πωc: δέ Θά είναι άόρατον καi είc: τούς άμαρτωλούc:, δν Ιli
είναι ,aiσθητόν; 'Ή θά ύπάρχουν τότε καi διάφραγμα ικαί
11
σκιαi καί κωνοι, έν συνεχεiQ δέ πρόc: αύτά έκλειπτικοί
ill
σύνδεσμοι καί κύκλοι φωτισμων ηολύσχημοι, ωστε νά
άπαιτηται τότε ιωί ή πολυάσχολος ματαιότηc: των άστρο­
λόγων κατά τήν παρατηρουμένηv είc: τόv άτελείωτον aiω­
va Ζωήν;
15
226 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 227

36. 'ΑλJ,·ά οτως α'ίσθησ,ις σωματική φωτος αντιλήψεται μ17 36. ·Αλλά ηωc: θcι άντιληφθη αϊσθησιc σωματ1κ1Ί τό
κυρίως αlσθητου; Τ17 του παγ1οδυνάμοv Πνεύματος δυJΙάμει, φωc τό όnοϊον δέν εiν~αι κ6ν αίσθητόν; Μέ τήν ·δύναμιν
·~α{}' f}ν και οί πρόκριτοι των άποατόλωJΙ τοi}το κατείδον /ν τοΟ nαντοδuνάμου πνεύματοc:, κατά ηiν όποίαν έθεώρη­
Θαυώρ, O'iJΚ αnο της εν έαυτfi φερούσης 70)! υίογ σαρκος μό- σαν τοϋτο καi οί πρόκριτοι τίiiν ά!ποστόλων εiς τό Θαβώρ,
5 )'01' αnοστράπτω•, άλλα και αnό της εν έαυτfi φερούσης l())! άπαστράητοv όχι μόνον άπό τήν σάρκα η)v φέρουσαν μέσα
Π σιέρα τοv Χρωτου νεφέλης. 'Άλλως τε καί τό σώμα τότε ,ηc: τόν Υiόν, άλλά καi άnό τήν νεφέλην τriv φέρουσαν
nι,ευματικόγ, άλλ' ov ψυχικόν εσται_, κατά τον ,άπόστολσγ- (<σπεί- μέσα της τ6v Πατέρα τοϋ Χριστοϋ. 'Άλλωστε καί τό σώμα
ρεταιη
,,
γιι.ρ,
/
q;ψη,
-
«σωμα ψυχικο11,
' =, '
εγειρεται
,ν
σωμα nΨεvματι- τότε θά είναι nvευματ:,,όv, άλλ' όχι ψυχ1κόν, κατά τόν
κδι~ι· πνευμαιικό1, δ' ον και πγευματικώς όρCηι της θείας άπόστολον· δ1ότι, λέγει, «σπείρεται σωμα ψυχικόν, έγείρε­
10 εlχιίτως πν1ιλ17ψεται αύ·γης. Και ωσπερ )'V'Y' εργογ εστιν l- ται σωμα πνευματικό~,e:,· άφοϋ οέ είναι πνευματικόν ·καί
δειγ ώς εχομεγ γοεράν ψυχή~ι, καθ" έαυτήν ύφεστάναι δυι•α­ βλέπει nνευματικωc: εύλόγωs:: θά άντιληφθη η'1v θείον αύ­
μέJ'ψ δια ΤΙ/Υ nαχεια)f ταύτψ σάρκα Και θνητ17γ και αντί1υ- γήν. Καi δπωc: τώρα δύσκσλον είναι νί1 'ίδωμεν οτι εχομεν
7ΙΟJJ ε;ιηλυγάζουσαι, και κατασσιωσαγ, σωματοειδη Τε Καt φαν­ νοεράν ψυχr'1ν, δuναμένην νί1 ίJφiσταται καθ' έαuτrΊ\', λόγψ
τασ1lΚΙ)Υ μrίλιστα καθιστώοαν την ψυχήν, διό και 117i· κυ,.<ί. τr1c: παχεiαc: αίιτηc: ιωί θvητηc: καi τραχείαc. σcφκ6c:, ή
15 J'OV )' )'08ψΧ)' ιlγ}•οουμεγ α'ίσθησιγ, οϋτως εν τ'fί του μέλλογτc:.:; όποiα σuσκ1άΖε1 καί ιωταβιβίllει, καΘιστςι σωματοειδη καί
αicZJJfoς έΚΙεi1 1 11 μακαριωτάηJ διαγωγz7 ·τοίς υίοίς της u.ι·ιi­ φαντασ1όnληκτον τήν ψυχήν, διό καi άγνσοϋμεv η'\v κατά
στάσεως ώσανεί τό σω.μα κρvυήσεται εις άγγέιλω~ι καΗΧ τό νοϋv νοερόν α'iσθησιν, σϋτω κατά τήv μακαριωτάτην έκcί·
ευ·αγγέλιοl' τ·ου Χριστοv μεταποιηθεισιγ αξίαν· δωλεπ1υνθι7- νηv διαβiωσιν τοϋ μέλλοντοc: αίωvοc: τό σωμα των υiων
σεται γάρ, CVς μηδ' υληΥ ολως εlγαι δοκ,ειν, μηδ' εΠtΠQΟσ·θεΪJ' τ:ϊc: άναστάσεωc:1 " θά κρuβη τρόπον τινά, καθ' δσον Θά
20 ταίς γοεραϊς εγεργείαις' εκγι;ι17σαν1ος του' JIOV. Δ ιά ΊΟVΤΟ μετα:nο~ηΟοΟν εic: Θέσιν άγγέλων συμφώνωι: npόc: τό είιαγ··
και σωματικαίς αl.σθ·ήσεσιν άπολαύσονται του θεϊκου φωτός. γέλ!ΟV τοϋ Χριστοϋ77 ' !διότι Θά έκλεnτuvθrι, {iJστε ViJ μή
37. Καί τί λέγω τό σvγγενες προς την γοεραγ φύσι~ι τυϋ φαίνεται οϋτε καν δτι είναι ϋλη, οϋτε δτι έnισκιάlει τάς
τότε σώματος; Ό γαρ αγιος Μάξιμος, <<ή ψυχή)), φησί, ((γί­ νοεράc: έvεργ;:;ί·αc:, 1<:αθώc. θά κuριαpχήση 6 voOc. Διά τοϋτο
γε1αι Θεός τfi μεθέξει της θεϊκής χάρ,ιτος, πασων τώ,, κατά καi θά άπολαύσουν τό θεϊκόν φωc: μέ σωματικάι::: αiσθή­
25 J'OVY τε και α'ίσθησιν αύτ,ή τε παvσαμένη και τάς του σάψα­ σε1ς78.

τος συι,αnο:ταύσασα ψυσικας εν·εργε[ας,
κατά •τ1)γ ά'Ι-Ιαλογοvσα~, αυτφ μΗΓεξιγ της θεώ,σ,εως, ιοστε μ6-
ι·ο:· τον Θεόι, δι& ,ε τf}ς ψvχ?jς και το·v σώματος τότε (ραίγε­
σθω, νικη{J,έγτωγ αvτc7'ιγ 1?7 ύ.nερυολfi της δόξης τωγ φυσικωγ
75. Α' Κορ. 15, 44. 76. Λουκδ 20, 36.
77. Ματθ. 22, 30. Μάρκ. 12, 25. Λου κδ 20, 36.
78. Ή ίδέα περί τοϋ ότι τά πνευματικά όντα (άγγελοι, ψυχαί, δαί­
μονες) έχουν διαφανη σώματα, γενομένη δεκτή γενικωc:, έφαρμόlεται
έδω εic: τόν ανθρωnον ώc: όλον.
79. Μα Ε ί μου, Κεφάλαια θεολογικά 2, 88, PG 90, 1168 Α.
Αί έκφράσειc: σωμα εμψυχον ·καί ψυχή εννουc: έχρησιμοnοιήθησαν
κατά πρωτον έναντίοv των προαπολ1vαρ1στων· Ά θ α v α σ ίο υ, Πρόc:
Άντιοχείc: 7, PG 26, 804 Β. Βλ. καί Κατά Άπολιvαρίου (ψεuδ.), 1,
20, PG 26, 1128 Β.
ΟΟJΙθ·εωθέντος αυτ'fj 37. l(ai τi άναφέρω τό συγγεvέc: πρόc: τήν νοεράv φύ­
σιν τοϋ τότε σώματοc:; Διότι ό άγιος ΜάΕιμοc: λέγει, «ή
ψυχή γίνεται Θεόc: διά τηc: μεθέtεωc: τηc: θεiαc: χάριτοc;,
άφοϋ riσύχασεν άnό ολαc: τάc: κατά νοϋv καi αϊσθησιν
ένεργεiαc: καί εnαυσε τάc; φυσ1κc1c: ένεργείαc: τοϋ σώμα­
τσc:, τό όποϊον σuνεθεώθη μέ αύτήν ιωτά τι1v άναλογοϋ­
σαν εic: αύτό μέθε!Ξ1ν τηc: θεώσεωc:, ώστε τότε νά φαίνε­
ται μόνον ό Θεόc: καί διά της ψυχηc: καi δια, τοϋ σιίJματοc:,
τά όποϊα tvικιiθησαv άπό ηΊν ύnερ6ολικήv δό(αν των φυ­
σικίϊJν γνωρ1σμάτων» 19 • 'Επειδή λοιπόν, δnωc: είπαν καί έν

__.
...
~
228 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 229

γνωρισμάτων)). Έ:πεί τοίνv1,, δ ;tαί την αρχήν εl:τυο1 1 , τοίς

άρχf1, εic: τά κτιστά είναι άόρατοc: ό Θεόc:, εic: έαυτόν 1δέ
κτιστοίς αόρατος ό Θcός, έαυτφ δέ ΟV'Κ αόρατος, τ6τε δs ai'J δεν είναι άόρατοc:, τότε δέ ό Θεόc: θά είναι ό ·βλέπων δχι
μόJΙΟJ' δια της κα{)" ήμας ψvχης αλλά και δια του σώματος, li
μόνον δ1ά τηc: ψυχηc: μαc:, άλλά καi, ω τοίί θαύματοc:, διά !
ώ ·:ου iJα·ύματaς, δ Θεός δ 6λέπων εσται, δια τούτο καί δια
τοίί σϊψατοc:, διά τοϋτο θά ϊδωμεν τηλαυγωc: τό Θεϊκόν καί
5 σωματικαιγ δργάνων' τότε .70 θεϊκόν και αnρδσιτον φως ,η­
άπρόσ1τον φωc: καi διά σωματικων όργάνων καί τηc: μεγα­
λαvγως δψόμεθα και της εσομένης εlς ήμας μεγαλοδωρεiς
λοδωρεαc: αύτηc: ή όnοία πρόκειται νά μας γίν!l ύηό τοϋ
ται':της IGV Θεού, τον αρραοωyα και τό πραοίμι.ον εν Θα/5ώ[J Θεοϋ τόν άρραβωνα καi τό προοiμιοv ύπέδε1Εεν άρρήτωc:
- , '1 ' χ ' • -
'δ ε,ι ξ ει, αρρ ,J. τως. 'Η γιιυν υnεg ;]~
,σι,; .αποσ,ω.οις ο ~ ριστος υnε 11 ό Χριστόc: εic: τούς άnοστόλουc: έν Θαβώρ, Ή ·ύnέρ πάντα
C C '

:nάν•1α λόγοιr και nαοαν ϋρασιν της {}εό,τητος άκτίς, n(7ις α)f
δέ λόγον καi nδσαν δρασιv ά'Κτic: τηc: θεότητοc:, nωc: θά
1ο ε'ίη αίσθφή; Συνηκας iίτι τό περιαστράψαν φως εν ΘαοJ,ρ ητο αίσθητή; Κατενόηοεc: δτι τό φωc: τό όnοίον nεριή­
τούς απαοτ6,λους ουκ αlσθητόν κυρ[ως ην; στραψε τούς άποστόλουc: έν Θαβώρ δέν ητο καν ,αiσθητόν;
88. συ μι7ν άλλ' ε'ίπ.ερ αlοθητοίς ωψθη δψθαλμοίς 10 38. Άλλ' δμωc:, δv τό Οεϊον καi ύπέρ nδσαν α'ίσθησιν ""lj
.'·.·.·.?··.
\(
1Jειο;, και ύnέρ πασαν α'ίσθψ;ιν ύπάρχογ φώς ( ιΊ'ισ,περ οΖιν φωc: εθεάθη μέ αίσθητούc: όφθαλμούc: (δπωc: λοιπόν καί 1').
καί (!Jψ{}η!, ;,αθάnερ και αί τοίς :nνευματικοίς εκείνοις αγδρri- ',j\~
έθεάΘη, κσθιυc: ίσχυρiΖ:ονται καi oi άντιλέγοντε.c: είc: τούc:
15 οιν αντιλέγοJΙτές φασι, κατcί τον·τ' εκείναις και r1μίν δμσλο­
γούηες} · ε'ίπερ οδν τό φώς ·τό θείογ σωματικ,οις ώφθη δφθαλ­
πνεuμαηιωύc: έκείνοuc.: ανδραc:, σuμφωνοϋντεc: είc: τοίίτο ~
μέ έ~είνοuc: καi μέ ήμδc:) · αν λοιπόν τό Θεϊον φωc: έθεάθη
μοίς, διατί μή και νοεροίς δψθαλμοίς δφι~ήσεται; 'Ή nονη­ μέ σωματικούς όφΘαλμούc:, δ1ατί δέν Θά θεαθη καί μέ
ρ6ν τι nραγμα ή ψυχή καί άουνδύαοτον τφ αγαθφ ,:αι άι•ε­ νοερούc: όφθαλμούc:; 'Ή είναι ,κάτι nονηρόν καi άταίρια­
παίο{}φοι, ·αυτοv, Β μηδέ τών παντόλμων κακοδόξω1, πώστ.οτέ οτον μέ τό 6γαθόν ·καi άνεπαiσθητον ούτοίί ή ψυχιi, nραγμα
20 τι.ς ε'ίρφ:εν; 'Ί-l καλόν μέν,,, κρείηογ δέ το σϊiJμα ·1αύτης; τό όποϊον δέv είπε ποτέ οϋτε κανεic: άπό τούc: τολμηροτέ­
Πως γcχρ ουχ ηηον ή ψυχή του σώματος ε'ίπερ τό μέν σαιμα ρουc: ιωκοδόtουc:; 'Ή είναι μέν καλόν, άλλ' άνώτερον αύ­
μεταληπ:.tΚΟ)! και ,αντιληπτικόν εστι φωτός Θεού, ή ψυχι7 c)' τηc: είναι τό σωμα; Διότι πως δέν θά ητο κατωτέρα τσϋ
οf,~χί; Πώς δ' ου της ψυχ~'jς συγγενέστερ6ν τε και προσεχέ­ σι.ί:ματοc: ή ψυχή, αν τό μέν σώμα είναι μεταληηηκόν καί
σιτερον και μάλλον εγγ[ζον Θεφ τό σώμα τουτι' τό ύλικόν τε άντιληηηκόν τοίί φωτός τοϋ ΘεοΟ, ή δέ ψυχή όχι; Πωc: δέ
25 καί 1J·ι·φ61,, εΥnερ, ,δι' αυτού μεν αϋτη μεσιτεύοντος εν φωτι δέν θά ητο συγγενέστερον καί πλησιέστερον καi έγγύτε­
Θεόν όρ{f,, άλ,λ' ουχί τούτο δι' αυτης; El δέ και προοίμιον ρον τηc: ψυχηc: npόc: τόν Θεόν τό σωμα τοίίτο τό ύλικόν
της ε1• δ6ξ17 μελλούσης όρ~τijς Θεοϋ· Πεοφανεlα.ς ή εγ Θαοω­ καi θνητόν, δν αύτή βλέnη τόν Θεόν εic: φως μέ τήν μεσι­
ρίφ 10v Κυρlου μεταμόρφωσις, καί 1αύ1η,, σί άnόσωλοι ι}­ τεiαν του, δχι δέ τοϋτο δι' αύτης; "Αν δέ ή εic: τό Θαβώ­
φθαλμοίς σώματος λαοείγ κατηξιώ{)·ησαν, διατ[ μ·η και 10 ριον μεταμόρφωσις τσϋ Κυρίου ητο προοίμιον τηc: έν δόΕη
30 π,ρ,,χιf,ιιιοιr κ,αi τον άρραυωνα. της ~ατα VOVY αύ·του θεοφα­ μελλούσηc: όρατηc: θεοφανείαc: τοΟ Θεοϋ, καί αύτήν κατη­
vε{ας δψ3'αλμοiς J'VJJ λήψοvται ψυχης οί κεκαθ•αρμέγοι ι17v (ιιuθησaν νά συλλάβουν oi ά,πόστσλοι μέ όφθαλμούc: σω­
καρδίαγ; Έnει δέ μ17 μόνον την έαυτου {}εϊκ,ην ύπό,στασι.γ ματικούc:, δ~ατί oi καθαροί εic τήν καρδίαν νά μή ουλλά­
ό του ΘεοV Υίδς, 6αοαί της ανεικάστοv φιλανθρωπίας, ηνω­ βοuν μέ όφΘαλμούc: της ψυχης καί τό προοίμιον καί τόν
σε τfi καθ' 17μας φύσει, κ,αί σϊό,ιια λαυώv εμψvχον και ψ11· άρραβωvα τηc: κατά νοϋν Θεοφανεiαc: του; Έηειδή δέ ό
Viόc: τοίί Θεοϋ, ω ποία πρωτοφανήc: φιλανθρωπία, δέν ιϊ­
νωσε μόνον τήν θεϊκήν του ύπόστασιν μέ τήν iδικήν μαc:

...
230 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ !ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 231

χ,jι• lii·; OVV ((8Πt γfjς C:Jψθη και τοις α:vθ·ρώποις ουvανεσυ_/ι­
ψ)ι)): α}.λ' ώ fJαύμαως συδεμ{αγ αnολείnοvτος ύnεροολψ,, κc:ί
rινταις ταις αvθρωπί~·αις ύnοστάοεσιν ένουται, 1(VY'
Ιίι)1' έκάστφ σvναι,,αΚΗ})'CΟJ' έαvτiπ διι'i της του άγίοv αώμα-
5 rος rιv,ου μεταλήψεως, και σύσσωμος 1;,uίν γίνεται και
τ'Υj.; ς {}εό1ηα 1 ος r}/1άς &πsργάζειαι ( κα2 γiιρ ϊν αiη:ιΤJ 1ϊj)
ϊί'V Χc,.:σιου σώμαrι ((Καιοικ,ει πα)) ,τό πλήρωμα της i}εότηιος
σωματι;ιως)) ncvς ουχί, δtcl της θr'iκfjς ανγης του εγ 17,,ιιτ,,
r;r{;_ιιατος αVIOV ,Τ(lς ψι•χάς :περιαα,ρά:ψας φωτ{σει !Q)JJ αξίως
10 μετεχόι•Ηι))', ώς τ(f)jJ μαθητών εJJ Θαοc"bρ και τά σώματα ι}­
φcόΗσε,· 'fό.~ε γαρ ,ιυί:-ιω φυραθέν ι7μ(ίJy τοις σώμασι 10 11:JJ'
'
;:..17γ17Jι
_. ' -- , ~ -
,.,, '
του φω·~ος της χαρt.ϊος εκsιγο σcομα τιον εγ:-ιι.-
- σώματα των μαθητων έν Θαβώρ; Διότι τό-rε τό σωμα έκεϊ­
>>γ1ωι" rοί.,ς άξ[ους l!ξω19'ί'J' εφc!ηιζε και δια ,ών αlσιJητr7Ί;,
Ομμ&Ιcογ ε:1{. ·:1)γ )μυχ1)γ εΖσέπεμπε τδJJ qJ'ω·τισμόν~ νύν δ~
15 Κ{_)r/Πι';γ ήμίγ και f;)' ΊJ,Ut)' ύnάρχον εlκότως ενδο,θεν nεριαυγrJ­
φύσιν καi «δέν έθεάθη μόνον έπί γηc: καί συνανεστράφη
μέ τούc: άνθρώπουc:», άφοϋ ελαβεν εμψυχον σωμα καi εν­
πιστευό1·­ νουν ψuχήν 80 , άλλά, όποϊον θαϋμα μή παραλείηον καμμίαν
ύηερβολήν, ένώνεται 1ωί μέ αύτάc: τάc: άvΘρωπiναc: ύπο­
}.'(}.))' στάσειc: συμμ1γνύων έαuτόν μέ ε'Καστοv τίi:,ν π1στων ·διά
τηc: μεταλήψεως τοϋ άγiοu σώματός του, γiνεται μέ ήμας
σύσσωμος ιωί μας καθιστςι ναόν της δληc: θεότητοc: (διότι
εiς τό σωμα τοϋ Χριστοϋ «κατοικεί όλον τό πλήρωμα της
Θεότητοc: σωματικωc:»"1, :iιoc: δέν θά περιαστράψrJ καί φω­
τίσr~ τάc: ψυχός των άΕίωc: μετεχόντων διά της θεϊκηc: αύ­
Υiϊ,c: τοϋ μέσα μαc: σύJματοc: αύτόϋ, δπωc: έφώτισε καί τά
νο, τό όποϊον εχει τήν πηγήν τοϋ φωτός της χάριτος, έφώ­
d1 t:{-
1 τ,Ζ:εν άπό εΕω τούς όΕίουc: άπό τοίιc: πλησιάΖ:ονταc:, χωρίς
νά ένωθη άκόμη μέ τά σώματά ,μας καί είσηγεν είc: τήν

'::ει τ1Ίι· ψvχήv. ψυχήν τόν φωτισμόν διά των αίσθητων όφθαλμων· τώρα
89. Τ [ δέ; Ου πρόσωπον πρός πρόσωnΟJ' επί TOV μέλ}.01·­ δέ, άφοϋ άνεμίχθη μέ ήμαc: καί εύρίσκεται μέσα μας εύ­
τπς Γl/())).'()ς Οψόμεθα T(JJ' ,αόρατο?' ΚαΙα 10 γεγραμμέιιοι•_; 0t'- λόγωc: περιαuyάιει τήν ψυχήν άπό μέσα.
%0'iiY καl 'J'iJJ/ ·101)του· λα,t'f3άνογτ,ες 7()γ άρρο:6(}>1rά 1S ;{αi ϊό 39. Ti συμβαίνει δέ; Δέν θά ϊδωμεν τόν άόρατοv πρό­

20 .π.ροο[μιοι: οί κεκα{}αgμέ1ιοι τήγ καρδfω, όρώσι ϊ17γ αυ·τοίς ι-:;'­ σωπον 1 πρόc: πρόσωπον ·κατά τόν μέλλοντα αiωνα κατά τό
γιγομέ,•φ, 1,rιr::ράJ 1 α{ηοϊi καi &όρατογ αiσθήdει μόρφωοιγ, Φύ­ γεγραμμένον 82 ; Έπομένωc. καi τιίφα λαμβάνοντ·εc: τόν άρ­
r;,ς γr}2 Q)γ ϊiiΗος δ 1'Ους και φως συγγε~·ές, r::1 χρΊ] λέγε:11' ραβιονα ιω] τό προοίμιον τούτου οί καθαροί εic: τήν καρ­

τc'(ι πρώ1φ και α;·αη6τφ ;~αι μεθεκ,φ πα.σι και άπολ,ε}.υμέ)'';) δίαν βλέπουν τόν πραγματοποιούμεvον εic: αύτούc: νοε­

του πα.!!1ός φω,[, καί r)u} ι·ιjς προς ,ϊι όντως φι7Jς όλικfjς α~ια- ρόv ,κοi άόρατον δι' αίσθήσεων οχηματισμόv αύτοϋ. Διότι

25 τ(ι;σrωc, ,1,Vλrρ ίtr:ι.l άδιαλείπτιρ κα{. &nειλ'ικρι1,ημένπ πρr>n. . ό νοϋc:, ώc: δUλοc: φύσις καί συγγενέc. φωc:, έάν είναι δυ­
ει~ι:,f]., :1(!'()ς c(ι)rδγ ;(ηr ΘεδJΙ (1γετιισ1gόrp(ος &'J·α1tεύΌας καi nΖ~- νατόν νά εiπωμεν, πρόc: τό nρϊϊηον καi άνώτατον καi είc:

1ω Τ!{ίi,ς &;ιγελικ1)ιι ffδη μειασκευασι'tεις άξ[α~,, αγγελΟΠ()ΕΠrίJ,: δλα μαθεκτόν καί δπλετον φc:ί°Jc: τοϋ παντός, καί διά της
λτ' α{,τοϊΎ του Π'}(Ο701J φωτiις καταλαμψθ'είς, αύτο φαίι·εται nλήρουc. · άνατάσεωc: πρόc: τό δντωc. φωc: νεύει άνω πρόc:

κrπα ιμέι.~,εξιγ1 8 rδ άcχέ:υ:τον κατ~ αlτ[αγ έστί, και δι' έαυτο·ϋ τόν Θεόν άνεnιστρόφωc: μέ τήν όuλον καί άδ1άλειπτον καί

30 φαfγει 1ον χ-ρυφfου κάλλους §κείγου την ώραιότητα και καθαρόν προσευχήν καi μετασκευάιεται οϋτω ηδη ιπρόc:

cμαν{)τ&τηv χα1 απc6uιω1, α~'η"ΙJ)', {},, ;ω/ rί θείος q)δικός Δαυίδ άγγελικόν όΕiωμα, άφοϋ καταλαμφθη 6nό τό 'ίδιον τό
πρώτον φωc: • Τότε φαίνεται ουτοc. κατά μέθεΕιν, ό,τι είναι
83

80. Βαρούβ 3-, 38. Χρησψοποrεϊται συχvάκ1c: είc: την ύμνογραφία•ι. τό άρχέτυnον κατ' αίτίοv 8 « καi φέγγει μόνος του τήν ώραι­
Κολ. 2, 9.
81. 82. Α' Κορ. 13, 12.
ότητα έκείνου τοϋ κρυφίου κάλλους καί τή'Ι λαμnροτάτην
Βλ. Γ p η γ ο ρ ίο u Θεολόγο u, Λόγον 40, 5, PG 36, 364 Β.
83.
84. Βλ. Δ I ο ν u σ i ο υ '/!,. ρ ε ο π α γ i τ ο υ, Περί θεiων καί άπρόσιτον αύγήν. Αύτήv αίσθαvόμενοc: καί ό θείος
όνομάτων 2, 6, PG 3, 644 BC, iδίως δέ Μα Ε ί μου, Έπ1στολή 6,
ψαλμωδός Δαβί{:i voεpωc:, χαρούμενος έδiδασκεν είς τούς
5, PG 91, 429 ΑΒ,
232 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 233

110,ερώς αlσθόμει•ος εν έαvυp, γηθόμενος τούς πιστούς τό πιστούς τό μέγα τοϋτο και αnορρητον nρδγμα λέγων·
μέγα τοvτο χρ1jμα και απόρρητον έδίδασκε λέγων· «ή λαμ­ «ή λαμπρότης τοϋ Θεοϋ ήμων έφ' ήμδc:»"". Πράγματι ποϊοc:
πg6,ης του Θεού ήμcuν εφ' ήμας)). Τίς γαρ μ1'ι λαμπρότητα Θά ήνείχετο έ!Ξ άκοηc: νά παραδεχθfϊ δτι κάnοιοc: ανθρω­
Θωv εν έαvτφ παθών Ηό καί lδών,, είτα διαιρέσεοι καί συλ- nοc: έλαβε λαμπρότητα Θεοϋ, αν δέν επαθε καί δέν είδεν
5 ί,C<j'ισμοις και αι:αλύσεσιν ,αύη7ν ζητών, άλλα ,ω) εν άπλό,τη~ι αύτήν τιiν λαμπρότητα μέσα του καί δέν πιστεύη μέ ά­
ΚψJδίας πιστεύων τοίς πατράσιν, άκοfi γούν άνά,σχοι,τό ποτε nλότητα καρδίας εic: τούς nατέραc:, άλλά άvαlητεϊ αύτήν
:nαραδέξασθαι λαμπρότητα Θεού σχειν τινα άνθ·ρώπω1,; Κ·Ί.­ μέ δ1αιρέσε1c: 1 καi συλλογισμούc: καi άναλύσειc:; "Αρα κα­
λϊ'ις uρα 'Ιωάννης δια τijς 'Αποκαλύψεως άπεκάλυψε1> ήμϊγ .λωc. μδc: έφανέρωοεν ό '1 ωάννηc: διά τηc: 'Αποκαλύψεως
ϋι ι Ι(!. f:Jf ηj ψήφφ τfj λεvκfi, ηιr ό γικωγ πιαρα Θ,εού λα,ιιr δτι τά είc: τόv λευκόν nετράδιον, τό όποϊον λαμβάνει άπό
1ο 6&, . .~ι, γγι,η•αι δύναται ούδείς, εί μη δ J.αυών, μη οτι γ(}ρ τόν Θεόν ό ν1κητήc:, κανεic: δέν δύναται νά γνωρίιn, είμή
δ μιί έοχηκι'ος αύ'τι7ν ούδέ γνώναι δύγαται αύτήν, άλλ' εl μι7 μόνον ό λαβιίJν86, καi μάλιστα ό μή λαβών αύτό δέν δύ­
πιπτι'ι~• ύπέχοι τοις ευμοιρηκόσιν ο·'δς, ουδ' εlγαι ολως οΥεταί ναται οϋrε νά τό άναγνωρiσn, έκτόc. έάν ncφάσχη nιστόν
τι., τ17γ ογτως οvσσαν θ·εωρίαν άολεψlαν λογιζό:ιιενος, ου'χ (vς ouc ε1c: τούc: λαβόνταc:, οϋτε νομίιει καθόλου δτι είναι κά­
ϊ•πr-:r cι'ίσθ•ηοιν καί γγϊi'ισιγ οvσω,, οίδ1r τιιια γιιόφω• ίερόι', τι, έκλαμβάνωv ώc: άβλεψίαν τήν nραγ,ματ1κήν θεωρίαν,
15 (ιλλ' ο'>ς μηδαμfJ οvσαν μη,δαμώς. Εί δέ προς τfj άπειρίq τε δχι ώc: ,εύρισκομένην ύnέρ αϊσθησιν καί γνωσιν, ώσάν nρόc.
~αί &.nιστίq και δεινός η •κακουργ,ειν, περιέργου γέμωι, φρο- γνόφον, άλλ' ώc: όvύnαρκτον τελείωc.. "Αν δέ πλήν τηc:
1·ήιιατος, πάι'7ολμ6ς τις καί καταφρονηiης των σε6ασμιω1ά­ άπειρίαc: καί τηc. άπιστfαc. είναι καί δεινός διαστροφεύς,
rω1·. rη',,κ άνυπαρξίαν μό~ιον αύτης κιατ,αψηφίζεται, άλλα και γεματcιc: π::;ρίεργον φρόνημα, τολμηρός καταφρονητής των
π2r'>ς δαιμονιώδη φανταο[α~,, φευ, την -θεϊ'κην λαμπρδτητα σεβασμiωv, δέν τήν κρίνει μόνον άνύnαρκτον, άλλά καi
20 Π'J.']'αγ1·ωρlζει, δ και 11υ'ν τι.νας λέγεις, άδ;ελφέ, παθείν. ψcϋ, έκλα,μβάνει τήν θεϊκήν λαμπρότητα ώc. δαιμονιώδη
40. Και 11 rελευ1,αvα πgόφασις αύτοις οτι. ό ,ιιέν Θεόc: φαντασίαν, :πpδγμα τό όnοϊον καί τώρα λέγεις, άδελφέ,
?ι:6ρωος, αγγελοι• δέ φωιός {,ποκρίι,εται ό δι.άυολος· σvδέ του­ δτι εηαθαν μερικοί.
τα σοιJιέν1ες, δτι ;cιrισης {,nοκρlσεως προυφέστηκεγ 17 άλή,θεια. 40. Kai ή τελευταία πρόφαοίc: των είναι δτι ό μέν Θεόc:
F:l 1οί1,ιη, τrιι' oi5σaJJ ά}.17ι~ειαγ ύποκρινlψεJΙος ό διά6ολος αγ- είvαι άόρατοc:, αγγελον δέ φωτός ύnοκρiνεται ό διάβο­
25 γελω, {,-:τοκρfγ.~rαι φωτός, λοι'ΠΟJJ εστι'V εν άληθ·είq φωτός λοc.81, κα1 δέν κατανοοϋν οϋτε τοϋτο, δτι ηάσηc: ύnοκρί­
?iγ·,ελcc:, δ αγαθ 1 ός αγγελος. Ποίον δέ φως έξαγγέλλων αγ­ σεωc: προϋφίσταται ή άλήθεια. "Αν λοιπόν ό διάβολσc:, ύ­
γελός t1 στι φωτός, εl ,ιηί ιό 1οϋ Θεοv, ov καί εοτι1, αγγελος; ποκρινόμενοc. τήν ύφισταμένην άλήθειαν, ύποκρίνεται δγ­
Φrίις αρrι ό Θεός, ov φωτός αγγελ6ς έστι1• ό τον Θεού αγγε­ γελον φωτόc:, αρα ύπάρχει άληθGJC: δγγελοc: φωτόc:, ό
λος· οί, γαρ, εlπει 1 !αΊποκρlνεrαι τον οντα φως lf:γγελο'Υ>), άλ- άγαθόc. δγγελοc.. Είναι δέ δγγελοc. φωτός, έ!Ξαγγέλων
30 λα ωόι, φωτός αγγελον)). Εί μέι,· oiJ1, γγωσιν μόνην ij &.ρε11711 ποίον φωc:. εί μή τό τοϋ Θεοϋ, τοϋ όnοίοu καί είναι αγ­
Q ποιιηρός ·αγ;,ελ.ος ύπεΚQ•fνετο, 1JJ' α;ι, εiκ τ<JV' <JV'νιδείγ cvς και γελοc:; "Αρα φωc: είναι ό Θεόc, τοΟ όnοίοu φωτόc: δγγε­
λοc: είναι ό δγγελσc: του ΘεοΟ, διότι δέν εΤπεν, «ύnοκρίνε­
rαι τον δντα φωc: δγγελοvη άλλά «τόν φωτός αγγελον».
Έάν λοιπόν ό πονηρός δγγελοc. ύnοκρίνεται μόνον γνω­
85. Ψαλμ. 89, 17. σιν η άρετήν, θά ητο ,άπό αύτό δυνατόν νά έννοήσωμεν
86. Άποκ. 2, 17.
57. Β' Κορ. 11, 14.
ότι καi ό παρά του Θεοϋ φωτισμός έμφuτευόμενοc. είς ή-
2~4 ΓΡΗΓQΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 235

ό παρ& ωυ, Θεού φωτισμός εγγιι16μενος ήμίv γvώσιν μόνηι'

μδc. παρέχει μόνον γνGJσιν καi άρετήv· έnειδή δέ παρέχει
παρέχει κ,αί άρετ·ήν· επει δέ κ,αί φαις φανταοιi:vδες παρέχει
καi φωc: φαντασιωδεc: διάφορον άnό τήν άρετήν καί τήv
;ιαρα 7 ιγι, r}ρετη;, Και IJJJJ γvωσιν ετ,εροv, εrJίt'Jf αρα Και φ{ος
γνωσιν, ύπάρχει δρα καί φωc: νοερόν άληθέc: θεϊκόν. :Καi
)'ONJOJ' Gιληθές θ·εϊκοι, nαρr} T1)J! άρετην και την γνώσιγ ετ.,ο-
έκε.ϊνο μέν τό φαντασιώδες φωc: είναι ό 'ίδιο,c: ό nονηρόc:,
5 ρον. Κακεί1•0 μέιι τδ φαντασιαιδες φως ω}τός εστιν ό ΠΟ'Jt))­
ό όΓ;ο;Όc: έvφ ·εΤναι σκότοc: ύnοκρίνεται τό φωc:· τό δέ φω­
ρός, δς σκότος ων τό φrvς ύποκρίνεται· τό δέ φωτιστικι))'
πσ1Ίκόν πρόc: τήν άλήθειαν τοΟτο φϋJC: άγγέλωv καί ίσαγ­
"'Jός αλήθειαν τουτο φως αγγέλων και' ίσαγγέλωJ' (t1'11ρcv­
γέλων c2νθρι.;Jπωv είναι ό ϊδιοc: ό Θεόc:, ό όnοϊοc: είναι φώc:
;τrω, αiπός εσΗιι ό Θεός, ος, φως oΊJJ αληθώς άπόρρ17101·',
άπόρρητον άληθώc: καί ώc: φως βλέπεται καί φώc: ικαθιστςι
καί ύJ.; φr:;'ις δραται και φως ποιεί τοvς κ,αθαρούς τηιι καρ-
τούc: καθαρούc: εic: τήν καρδίαν, δ1ό 1ωi φωc: καλείται, δχι
10 δfαν, δια ;ιαι φως καλειται, ,ιι17 /l()J'Οιι ιvς IOV σκότους της
μόνον ιίκ: διώκτηc: τηc: άγνοίαc: τοΟ σκότους, άλλά κα] ώc:
r'ι.γι•οίας διώκτης, αλλά και ώς λαμπρότης ψvχωγ κατά ί()]'
λαμπρότηc: ψuχιίJν ιωτά τόν ο.γιον ΜάΕιμον' καί τόν Θεο­
8

αγιοι· Λiά!.;ιμοι· και τόν θεολόγαν Γρηγόριοι·. 'Όιι δέ 17 ι.α­

λόγον Γρηγόριον89 • 'Ότι δέ αύη'j ή λαμnρότηc: δέν είναι
μπgότης αVΊJ] OV γ11c7'ισις άmλ·α)ς ουδ,' αρετή, πάσης δε α~ιθ-ρω­
ι:'Jπλωc: γνωσιc: οϋτε άρετrΊ, άλλά πέραν nάσηc: άνθρωnίνηc:
;τ,{γης rlρετιjι; . καί γι•ιv·σεως επέκει1,α, παρά του άγίου Νεί-
cφετηc: ιωi γνώσεως, θ<':! τό μάθι.1c: σαφώc: άnό τόν δγιον
15 λοι· μα!Jήrηί σαrρϊuς· ((εlς έαυτο)))ι γάρ, φησίιι, <(ό νους συ)'(ι­
Ι\Jεϊλον, ό όποϊοc: λέγει· «ό voϋc: συναγόμενοc: εic: έαυτόν,
γόμει,ος, οi,δl}ν οvτε Η!)ι, κιατ' α'lσθησιv οϋτε τωι, κατά λογι­
δtν Θεωρ::ϊ τίποτε οϋτε έ·1~ των κατ' α'ίσθησιν οϋ-rε έκ τών
σμόι, 1?r-:ω2ει, γυμνούς δ.s γόας καί {J,είας α{,γάς, ολυ~ούσας
κατά λογωμόγ, άλλά βλέπει γυμνούc: νόαc: καί θείαc: αύ­
εlρήη7ι, τ,ιc: καί χαράνιι. ΕΖδ.ες την ·ύ:περα1 1 φκωμένηι, εργοι·
γι:κ::, oi όποϊαι άνοβλϊJΖ:ουν εiρήνην καi χαράν» • Είδεc:
90

τε και Ίf !Jοι•ς ,και λογωμου :nανιός θεωρ{αν; "Γlκουσας ωϊ:

n1v 8εωρίc,ν τήν ύπερβαίvουσαν παν εργον κ1 αί ηθοc: καi
20 ;-rρ61εροι• εl:πόιπος ύφ' έαυτοiί 1?·εωρεισ1'J<αι ϊον 1,οvι, οι',ρω,fr:ι
λσγισμόν; "Η,ιωuσεc: δτι ό εinιίιv nροηγουμέvωc: δη ό voOc:
χρcbματ ι :ωρεμ([ ερij,, J,vν αi'•'Ί'fi ι?·εί(t 1κrLΤαυγαζόμειιcι, φω•εραJς
ιΊφ· έαυτοϋ θι:;ωρεϊτα1 παpεμφερήc: μέ ούράvιον χρώμα"1,
ιχη ωvτον δείξω,τος; Τούτφ :πείθου και διδάσκσντι 117Jt πgός
τιίJpα σοϋ i~δει!Ξε τοϋτον φανεpίϊJC: vά ιωταυγάΖ:εται μέ
μακαψπτόι, τοuτο :τάι?ος ,ε και θέαμα φέρουσαν δδόγ· ((;ιρ,οπ -
θείον αύγή'/; Eic: αύτόν νά πείθεσαι κα] δταν διδάσκn την
,ευχι7)) γάρ, φησί, <<προσοχ17γ επιζητουσα, :πρ·οσευχ1711 ε1Ίριίσει,
όδόν τήν όδηγοϋσαν nρόc: τό μακαριστόν τοϋτο nάθοc: καί
25 εφ' iίι· απουδασ,τέογ γηφόι,τως>ι· ό γαρ σντως προσευξάμεγος
Θέαμα· λέγει πράγματι, ,-προσευχή έn1Ζ:ητοϋσα προσοχήν,
HfJ πυγάψαι τό~· Ψovi· ηj θείrι, nροσευχfί, οvτος πεφώτισ1αι 717 Αά εϋpη ηnοσευχήν είc:. τήν όnoiav πρέπει κανείc: νά έnιδο·
α'lγλ17 1011 Θεοv. Θέλεις nυθέσθ,αι ·και Μαξίμου του {Jείου
θη vηφαλίωc:» 92 • διότι ό δντωc: προσευχηθεic: διά συνάψε­
πάλι~·; ((Ό 11)ν καρδfαν)), φησΕ, «καθαρσ:ν εργασάμεγος ου
ωc: τοϋ νοϋ μέ τήν Θεiαν nροσευχήν, αύτόc: ε:χει φωτισθη
,ιι6ιιω, τι'ί'Jγ ύποοεοηκόιων καί μετά Θεόν γνcόrι·ετ.αι τούς λlι-
μέ η']ν α'ίγλην τσΟ Θεοϋ. Θέλειc: νά άκοίισπc: πάλιν 'ΚΟί τόν
30 ;,ους, αJ,λά καί αυτόν ένορι'Ί, 1.όγ Θεό~,ι>.
θεϊον Μά1Ξ1μον: Λέγει, «ό 'Καταστήσα<:: καθαρόν τήν καp­
41. Που εlσιι· o'i διά υjς εξω και μωρανθιc:fσης σοφίrις
δίαν, δχι μόνον τίi)ν ύποδιεστέρωv καi μετά Θεόν τούc: λό­
γουc: θά γνωρίση, άλλά κσi έvορα τόν 'ίδιον τόν Θεόν»! •
3
88. Βλ. Μυσταυωγίαν 23, PG 91, 701 C.
89. Βλ. Λόγον 40, 5, PG 36, 364 Β. 4 ί. Π OU είνα I Oi δογματi(οντα:: τήV γνωσιν τ(Ϊ)V ον-
90. Δέν είναι τοϋ Νείλου, άλλ' Ή λ ία το ϋ Έ κ δ ί κ ου, Κεφά­
λαια γνωστικά 4, Φιλοκαλία, Άθηναι 1958, 2, 299.
91. Ε ύ α γ ρ ίου, τοϋ όποίου τά έργα αυχνάκrc: όπεδίδοντο είc: 92. Εύα γ ρ ίου έν Νείλου, Περί προσευχηc: 149, PG 79, ί 200 Α, Ι
τόν Νεϊλον, Π,ερί των όκτώ λογισμίϊ>ν 18, PG 79. 1221 Β, Κεφάλαια nορατιθέμενον καi ώc: σχόλιον είc: Κλίμακα 28, PG 88, 1148 Α.
πρακτικά πρόc: Άνατόλιον 70, PG 40, 1244 Α. 93. Μα Ε ί μου, Κεφάλαια θεολογικά 2, 80, PG 90, 1161 D. •,
23-6 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 237

τ1'ιι' )Ψώσο, τώγ OJJTωJ! και 1ΎjJ! προς Θεί'ιν α~·οδον δογμωί- των καi τήν nρόc: τόν Θεόν δνοδον δια τηc: έ[ω 1ωi μωραν­
1:οντε:;; (('Ει, γουν' ηί καρδί(t 1αύ1n γεγονώς)), φησίν, ((δ Θεός θεiσηc: σοφiαc:; «'Όταν ό Θεόc:», λέγει, «είσέλθr~ είc: την
(~ξιοί τr.ί Μια γράμματα δια του πνεύματος εγχαρ,άττεσθαι, κcφδiαν ταύτην, άiΞ101 νά έγχαραχθοϋν τά 'ίδια γράμματα
διά τοϋ Πνεύματοc:, ώσάν είc: μωσαϊκάc: πλάιωc:» 4. Ποϋ
9
καθ&nερ τισί μωσαϊ,χαίς πλαξί». Που' είσιν οί τ17ν ενrός
5 χαρδίcοι (l)Ε7!ίδεκτοι, Θεου λογιζόμεγοι, :,ωι ταιηα Παύλ()1J εΊvαι οί ΘεωροϋνΤεc: την εσω καρδίαν άνεπίδεκτον Θεοϋ,
nρί'ι τωιι ,cίλ}.ω;ι δέξασθαι J,,έγονως ·τον 117> χάριτος νόμοι•, μολονότι ό Παϋλοc: λέγει δη έδέχθησαν τόν νόμον τfιc;
(({)VΚ Ε,)! nλαξί λιθ'ίγαις, αλλ' ε)! nλαξί καρδίας σαρκ[ναtς)); χάριτοc: «δχι είc: λιθίvαc: πλάιωc;, άλλ' είc: πλάκαc: καρδίαc:
σαρκiναc;»
95
Καθά φησι και ό μέγ,ας Μακάριος, οτι Ηή καρδία ήγεμο· ; Παρομοίωc: λέγει καi ό μέγας Μακάριοc:, ότι
ι·ε1),Sι ολου του' οργάνου, καί, εΠαJ! Κατάσχl) τας 1·σμας της «rι καρδία ήγεμονεύει εic: δλον τό δργανον καί, όταν κατα­

10 καρδίας 1) χάρις, Οασtλεύει ,ο}.ωγ 'ί(i)J! λογισμών και τωιι ,UΞ·· λάβn τάc: vομάc: τηc: καρδiαc: ή χάριc:, βασιλεύει είc: όλουc:

}ωJJ' t:κεί γάρ, εστιν δ νους καί nάJJτες οί λογισμο'ι της ψυ­ τούc; λσγισμούc: και τά μέλη, διότι έκεϊ είναι ό νοϋc: καί

χης· t:κ:εί 1οίι1 t))! δει σκοπείv, εl εγέγραψεν YJ χc.ίρις 101'!ς 701' όλοι oi λογισμοί τηc: ψυχηc:· έκεϊ λοιπόν πρέπει νά έ[ετά­
Π ι·εύματuς γόμους)), 'Αλλ' α·οθ'ις ακουσ1έοι 1 του και κατά γν6Ί­ Ζ:ωμεν, αν ένέγρc.ψεν ή χάρις τούc: νόμουc: τοϋ πνεύμα­

σιι, καί ύπέρ γ11 rοοιγ δια ,~αθαρότητα πεφωτισμένου 1\ιfαξί,ιωu· rοc;»9$. Άλλ' δc: άκοίισωμεν πάλιν τοϋ φωησμένου διά

15 ωιαρδία και1α[!'l>>, φηrι{γ, <cεσ1iν 1} nα1,τάnασιν aγείδεο~· nαρα­ καθαρότητα καί κατά γνώσιν καi ύπέρ γνωσιν Μα!Ξίμου·

σ,ιίσασα ΤΟ)! νουιι τψ Θεrρ και μό1,οις τοις αυτου lτοιμοι· ενση­ λέγει, «καρδία καθαρά είναι ή παρουσιάσασα τόν νοϋν είc:

μαίι,εσθαι. τύnσι.ς, δι' ώγ εμφαγ17ς πέφυκε γίν.εσι?αω. Π,11""; τόν Θεόν έντελωc: άνείδεσν καi ετοιμον νά ένσημανθ[ϊ

zlσιν οί διϊ'ι. μό1 1 ης 1Jjς τώ)' Q,ηo)J! γγ(!Jσεως τδγ ΘεQγ lnχ1:ρι­ μέ τούc: ίδικούc: του μόνον τύποuc: διά των όποiων εχει
ί,6μενοι γιι 1 ώσκεσθαι, 11)J! δ' από 117ς έιιώοεως εμφά1"8[(!,)! πΊv φύσιν νά γίνεται έμφαvήc.»"7. Ποϋ είναι of ίσχuριΖό­

20 μή,' 1clδ/πες μιίτr: ::ψc:σι.έ,ιιε~ιοι, και τα·vτ,α του Θεοϋ διά τιγrις μcνοι δτι ό Θεόc: γvωρiΖ:ετΟΙ μέ μόνην τήν γνωσιν των

16'>,1' θsorp6ρoJJ.' λέγοντος, «μάΠsτε of;:;~ ιι,·ι' rlJ11Jρι[,που, οVκ dnO όντων, τήν δέ φανέρωσιν δ1ά τηc: ένώσεωc: οϋτε γνωρi­

δέλτου, &λλ' α:τ' αι~τfj; της εμης 8) 1 vμίγ ελλάμψεως και ήλω­ ιοντεc; οϋτε δεχόμενοι, κοi ταϋτ,α μολονότι ό Θεόc: λέγει

ϋολίαc:η; ΠϊίJς γcί.ρ ό αι·εί:δr.ος γους, δ και τοiς Πείοις .~: 1 οημαι- διi1 ΤΙνοc: των Θεοφόρων, «μάθετε δχι άπό ανθρωπον, δχι
1.
1·(ιιιε~·ος
,
τυnοι.ς,
:> ι::
cυχ υ:τερανω
,
ϊης
... ,
απο
\ ,..,
ΊωJt
"
οJΙ,ωιι
,
γνωοεως;
ίιπό βιβλίον, άλλ' άπό την ίδ1κήν μου ελλαμψιν καί ήλιο­
βολίαν είc: σδc:» q; Διότι πωc: ό άνείδεοc: νοϋc:, ό ένσημαν­
9
25 42. 'Αλλc'! καί της 'δι' αποφάσεωJ' ;cιρί'ις Θεογ ανόδου ηjς
διαι,οίας τί'ι θείοις καί δτωρρήτοις τόι1 J'OVJ' ει'σημαί,0 εσΠαι θείc. μάλιστα μέ τούc: Θείουc: τύπουc:, δέν είναι ύπεράνω

τoui n1·εύματος 11Jπο1.ς %α,ά πο}3J διε,rήνοχε. Θεολογία δε το­ τίΊc: 6πό τά δντα γνώσεωc:;

σουτο της Ε,)! φωτί θ•εαπι[,ας ταύτης απέχει και 1000VIG της 42. 'Αλλά ή ένσήμανσιc: τοϋ νοϋ μέ τούc: θείουc: καi
προς Θεο,γ όμι.λ{ας κεχώρωrαι, και?? 000)! και ΊΟ .εlδέν,αι του ι'Jπορpήτουc: τύποuc: τοϋ πνε:'ψατοc: διαφέρει ·κατά πολύ
πϊc: δι' άnοφάσεων άvόδου τηc: διανσίαc: nρόc: τόν Θεόν.
Ί I δέ θεολογία άπέχει τόσον πολύ τηc: θεοπτiαc: ταύτηc:
Ιί(,Ι τόσον μακρfΝ εΊναι τηc: πρόc: τόν Θεόν συναναστρο­
94. Αύτόθι.
φiJC:, δσον ά:nέχε1 r) γνωσιc: τηc: κατοχηc; • πράγματι τό νά
99
95. Β. Κορ. 3, 3.
96. Όμιλiα 15, 20, PG 34, 589 ΑΒ.
λ[γωμεν κάτι πεpi Θεοϋ καi τό νά συναντωμεν τόν Θεόν
97. Μα ε i μου, Κεφάλαια θεολογικά 2, 82, PG 90, 1164 Α, είλημ·
μένον κατά λέ!;ιν έκ Μάρκου έ ρ η μίτου, Κεφάλαια νηπτικά 24,
PG 65, 1064 Β.
98. Ί ωά ν νου Σι να ί του, Κλίμα!; 25, PG 88, 989 Α 99. Βλ άνωτέρω 1, 3, 34.
238 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 239

κεκι17σι~'αι διcuρισται· περί Θεού γάρ Η J.,έγειι, καί Θες'iι συ1'-

δέν ειναι τό ϊδιον. Διότι έκεϊνο μέv χρειάlεται καί λόγον,
1vγχάνειΥ Οt!'χι ταυΤόΨ. 'Εκείνο μειι γαρ }tαι λόγου δειται,
αύτόν τόν ι\δη προσφερόμενον δηλαδή, έt 'ίσου δέ ,~ai τήν
ιούιου του nροφερομένοv δηλαδ~ί, 'ίcως δέ και 11jς κατά 1ου­
οχετικήν μέ αύτόν τέχνην, δν δέν πρόκειται νά κατέχn
τον τέχνης, εl μι7 μέλλει ιις ,εχειν μόι·ον, αλλά και χρijσθαι
κανείς τήv γνωσιν μόνον, άλλά καί νά τήν χρησιμοnοιn
5 κ,αι διαδιδόναι ι17ν ε'ίδησιι•, ετι ()ε συλJ.ογισμϊ(Jν nανιοδαn~jς
καi νά τι'Jν διαδίδn, προσέτι δέ συλλογισμούc: ποικίλης ϋ­
υλης και τώιr εξ .αποδείξεως αιrαγκων και ίΟJ)! καιά κόσμω•
λης καί τά~ άνάγκαc: έκ της άnοδεί!Ξεωc: καi τά κατά κό­
παραδειγμάιωι,, (j))J ε;r, του όραJJ και ακούειν ιό nαγ ί} nλεί-
1 :ιι
σμον nαραδεiγματα, των όnο:ων τό σύνολον η τό πλείστον
010)' αθροίζε,αι και σχεδό1 1 10)/! εν ιqJ κόσμφ τοι!rφ στρεrρο­
συvαθροίιεται άπό τήν δρασιν καi τήν άκοήν καί σχεδόν
μέJ'ω1' εστ ι ;r,αί γέι•οιτ' αγ δ1)ποv και τοίς του αιωγος το·ύτοv
είναι άnό τά στρεφόιμενα περί τόν κόσμον τοϋτον ,καί θά
\Ο σοφοίς, ΚQ.)! μ11 κεκαθαρμέγοι ιΟJ.' 6ίον ώσι και τiιι' ψυχήν. ηρμοί'::ον όnωσδήηοτε καi εic: τούc: σοφούc: τοϋ αίω­
Θεογ δ' i':1, έαυτφ κτ~jσασθαι και. Θεφ καθαρώς σvγγει,έσθα;
νοc; τοίιτου, άκόμη καί αν δέν είναι καθαροί είc: τόν βίον
και ιϊρ &κραιφ;·εστάιφ φωτι ·κραθijι·αι, καθ' ΟΟ(,Ψ εφικ,ιίν
καί τήν ψυχήν. Τό vά άnοκτήσωμεν δμωc; τόν Θεόν μέσα
α1'θρωπίνrι φύσει, T(()J' αδυνάτων ί':σιίν, εl μiι nρός τ'fί δι' μαι:: καi νά σuναντήσωμεν τόν Θεόν καθαρωc: καί νά άνα­
αρε1i'jς καθάρσει καί ήμωγ αυ1ω11 εξω, μαλλογ δέ ύnεριΊνω, κραθωμεν μέ τό άκραιφνέστατον φωc:, δσον είναι έφικτόν
15 γει·ο[μεθα, καrαλιnό111ες μέι, παν δ τι τcv11 ,αlσθψι1ηι μsτι}, της
είc: τήν άνθρωnίνην φύσιν, είναι έκ των άδυνάτων, έάν
αισθήσεως, ύτuεραρι?-έγτες λογισμcογ και διανοιω,1 και τijς nλήν τηc: δ1' άρετηc: καθάρσεωc: δέν γίνωμεν ε!Ξω, μαλλον
δια τούτων γνώσεως, δλοι δέ γε11όμει,οι της αυλου και )'()8- δέ ύnεράνω έαuτων, έγκαταλείψαντεc: μαlί μέ τήν οϊσθη­
ριiς κα,α 11)1' nροσευχi7ν εγεργεiας ;ωι. τυχόιπες {;nέρ 11/1' σιν nϋv δ,τι είναι έκ των αiσθητων, ύnερυψωθέν-rεc: των
γνωσtJ! αγνοίας και nλησθ•έ~,,ες εν ίll'IU τfί TOV ΠJΙΒ1J,ιtαΤ'Jς λογισμών καi διαvοιων καί τηc: διά τούτων γνώσεωc:, nα­
11

20 {ιnερψαους αγλαίας, cί)ς (iι'fcnάrov κ6σμοv γέρ,α φύσεως αο­ ραδοθέντεc: δέ όλόκληροι εic: τήν δϋλον καi νοεράν κατά 1111

ράτως καθορα~• ..Συνορfj.ς ov κατελεfrpι'fη κάτω τr} ιijς ποί.υ­ τήν προσεuχήν ένέργειαv καi έnιτυχόντεc: τήν ύnέρ την
!

θρυ,λ,1jτου τώ1' λόγω)' φιλουοφίας, ,ε'ίπερ εκείμη μεγ εξ υ.i­ γνωσ1ν δγvοιαν καί ηληρωθέντεc: έν αύτfi μέ τήν ύπερφαη
σι?ήσεως εχει τιχς αρχάς, τέοJ,ος δέ ι(())' διαψορωrά1ύ))! ·ταύ- c1γλαίαν του Πνεύ,ματοc:, ιi.Jσάν νά άντικρύlωμεν άοράτωc:
1ης εlδ(ι))' Ύ) γγωσ[ς εστι, και γνώσις μη δια καθαρόι ηως βραβεία τηc: φύσεωc: τοϋ άθανάτου κόσμου. Βλέnειc: πόσον
25 εύρημένη, μηδέ καθ,αίρουσα παθώ11; Της δέ llι'Βvματι.κης θεω .. κάτω nαρέιμειν1 αν τά τηc: nολυθρυλήτου φιλοσοφίαc:, έάν 1,:
ι,ι
ρίας αρχ17 μεν 1αγαθ6Υ, διrι καθαράτητος Όίου nεnοριομένογ, έκείvη μέν εχn τάc: άρχάc: άηό την αϊσθησιν, τέλοc: δέ των
και γγωσις τώJΙ ΟJΙΤ(ύ)! i'ι).ηι?·ής και γJ1 ησlα ιών εχι)J!ΤύJ}', σ.τε διαφορωτάτων είδωv ταύτηc; είναι ή γνωσιc:. καί ,μάλιστα
μiι εκ μαθημάτωγ αλλ' εκ και9,αρ6τητος αναφανείσα, μϊιJ''Ι) γνωσιc: μή εύρημένη διά καθαρότητοc: καί μή καθαρά nα­
.111:[

δvι·αμένη διακρί11εl)' τί ιό cδς αληθόις και,όγ 1ε και λvσιτε- Οων; Τηc; δέ πνευματικηc: θεωρίαc: άρχιi μέν είναι τό άγα·
30 λi:ς και. 1 ί ϊό μιί 1oιov10JJ, τέλος δέ δ αρραυωJJ του μέΗον- θόν, έ!Ξησφαλισμέvον διά καθαρότητοc: βίου, καί άληθήc:
r. \ "" '1 ""'
τος αι.ωι·ος, η υnερ γι,ωσιν αγ~,οια και vnερ ενγοιαι, γι•ω-
~"" C -;,f \ C \

γvωσ1c; των όντων καi γvησία των έχόντων αύτήν καθ' ό­

σις, ιί κρvφ[α 10v κρυφίου μετονσία και δρασις ανέκφρ,ασω::;. σον δέν άνεφάνη άnό τήν μάθησιν άλλ' έκ καθαρότητοc:1,
μόνη δυναμένη νά διακρίνn τί είναι τό άληθέc: καλόν καί
ώφέλιμον καi τί τό μή το1ουτον, τέλοc: είναι ό άρραβών
1. Βλ. Κ λ ή ,J ε ν τ ο c: ·Α λ ε ε ο ν δ p έ ω c:, Στρωματείc:
6, 14, Βιβλ. 'Ελλ. Πατέρων 8. 218. Βραδύτεροv ταϋτα άποτελοΟν κοι· τοϋ μέλλοντα:: aiωvoc:, ή ύnέρ γvωσιν δγνοια καί ύnέρ
νόν τόπον. tvvoιav γνωσιc;, ή κρυφία μετοuσία τοϋ κρυφίου καί άνέκ-
 ~'-"""

1111111

:1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ TQN ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 241
240

17 μυσrικiι και απόρρητος του αlωνlου φωτός θcεωρία τε κσ.i.
γ,ευσις.
43. 'Ότι δέ τουτό εστι τα του μέλλοιπος αlωνος φως καί
ώς αυτά ΤΟ τούς μαθητάς περιασράψαν εν τfί 10V' Χgισωϊί
5 μεταμοριμvσει φCJς και ταν δι' αρειης και προσευχής κεκα­
θ,αρμέyογ σ.ρτίως καταυγάζει νοϊί:ν, σvνετως ακο·ύω~, ε'ίcηJ.
Διονvσίςυ μέι1 γc'ψ Hp 'Αρεοπαγίτη 1ψ εγ Θαοωρίςυ φαι·έιπι
του Χριστοv ψωτί τα σώματα ιιuν άγίων επί TOV μέλλοJJΤΟς
αlωνος κοσμείοθα[ τε και περιαστράπτεσθαι σαφως ε'ίρηται.
10 Μακάριος δέ ό μέγας ωί τφ 117ς έπουραJJίου,), φη,σί~·, «,εlκή­
νος έι•ωθε'ίσα φωτι ψυχή,, και νv:ι, μεν μυστηρίων γνωσιι•
ει• ύ;τοστάσει μυε'ί1αι, E:J' δέ η) μεγά,λ·υ τijς αναστάσεως 17μi­
φραστοc: δρασιc:, ή μuσηκή καί άπόρρητοc: τοϋ αiωνίοu φω­
!illl
τόc: θεωρία καί Ύvωσιc:.
43. "Οτι δέ ,ουτο εΤναι τό φωc: τοϋ μέλλοντος αίωνοc:
καί δτι είναι ΟΙJτό τό φωc: τό όποίον περιήστραφεν είc:
τήν μεταμόρφωe,,v τοϋ Χριστοϋ καi τώρα καταuγάΖει τόν
δι' άρετηc: καί npοσεuχηc: καθαρισμένον νοϋν, δν άκούσπc:
μέ σύνεσιν, θά Ί-ό ιμάθπc:. Ό μέν Διονύσιοc: ·Αρεοπαγίτηc:
2
c1πε μέ τό φανεv εic: τό Θαβώρ φωc: τοϋ Χρ1στοϋ κο­
σμοϋνται καί nεp1aστράπτοντα1 τά σώματα των άγίων ~<:ατά
τόν μέλλοντα Qiωva. Ό δέ μέγας Μακάριοc: λέγει, «ή
tνωθεϊσα μέ τ6 φωc: τηc: tπoupaviou είκόνοc: ψυχή καi
τώρα μέν μυεϊl'.αι αύτή ύηαρκτικίϊ.κ: είc: την γνωσιν των
ιι
ι ....

ρr,_t 1iJ αυηj επουραγίφ τijς δ,6ξης εικό}'t και 10 σωμα 1αιi- μυστηρiων, ιr.:ατc:~ δέ τ;')ν μεγάλην ήμέραν τηc: άναστάσέωc:
1ης καταvγασθ1ίσε1αι)). {<ει• 1Snοστάσει)) δέ εΙπεν, ι:Δς αJJ μι) θά καταυγασθfl καί τό σωμα ούτηc: μέ τήν iδίαν έnουρά­ 11
15 τις J'Ομίο?7 δια γιιcfJσεως Και )'01),ttάτωγ εiναι 10V'I01' 7(1) 1
φω­ νιον είκόνα δόςης» 3 • είπε δέ «ύnαρκτικωc:» διό νά ,μή νο­
τιομόv. ,, Αλλως τε και ό JΒ•ευματικάς ri.JJθρωπος εκ τριωι• μίσπ κανεic: δτι ό φωτισμόc: ouτoc: ·είναι διά γνώσεωc: καί 1

·vφέστηκε· χάριτος ΠJΙ,εύματος έnουρανίου, ψυχ17ς λογι.κ17ς
και γηίJJΟV σώματος. ,, Ακουε δ17 nάλι·ν του αυτού· «ή θεοει.­
δής τοίί ΠΤεύμαιος εlκι'ον JJU)J εJJδον ωσπερ έιJtυπωθ·είσα,
20 καt τα σώμα fJ,εοειδές εξω τότε και ουράνιον ϊί;ι:εργάσε1αt)),
Και πάλιJJ' (<Ifj (],)!θρωnό1ητι καταλλαγείς () Θεός, αnοκα1Jί­
στησι την πισ1εύσαοαν t!ν αληfJ,είrι ψvχ17JJ, Ε:)' σαρκι οvσαγ ετ ι'
εlς 11711 T(!.IJJ ου·ρανίω;· φdηων &nόλαυσιγ καί τά γοερά αι•­
της αlσθψιjρια τφ θείφ nάλιΥ φωτί τ·ης χάριτος δμματοί,
25 υσιτεροJJ δέ καί αιΊ 1 τφ σuηωτι :"Ζεριυαλεi 1fj δόξ17)). Και nάλιι1·
νοημάτων. "Αλλωστε ιωί ό πνεuματικόc: ανθρωποc: συνί­ i1
στατα1 έκ τριών· χάριτος έnoupαviou πνεύματοc:, λογικηc:
ψυχηc: καi γηΤνοu σώ,ματοc:•. "Ακοuε δέ πάλιν τόν ϊδιον"· 11'··
111
«ή θεοειδι'1c: είκώv τοϋ πνεύματος ώσάν νά ένετυπώθη τώ­ 11:
! !'
ρα μέσα, τότε Θά έπεΕεργασθfi καί τό έςω σGψα θεοειδέc:
καi ούράνιον». Καi πάλιν· «ό Θεόc:, σuμφιλιωθεic: μέ τήν
άνθρωηότητα, 611ακαθιστ9 τήν άληθωc: ηιστεύσασαν ψυχήν,
ένιΤJ είναι άκόμη εic: τήν οάρκα, εic: τήν άπόλαuσιν των
ούρανiων φώτι.υv καi ηροικίΖει μέ δμματα πάλιν διά τοϋ

<ωϊω11 αγαθΟ))' και μυστηρίων ψυχαί χριστι,ανωΥ έ•JJταυθ·α Κ'ΟΙ­ Θείου φωτόc: ~-ης χάριτοc: τά νοερά αίσθητήρια αύτηc:,

γωγειγ .δύJ!αJ•ιαι, Ιψ Πε[ρςt παραλαυό1•τι μ6Jfψ τοίς Της ψυ­ έπειτα δέ καi ,ό 'fδιον τό σώμα θά περιβάλn μέ δό­
χijς δφθ•αλμοίς καταφαJJές γίνεται· έν δέ τfί α11αστάσει και ςαν»6. Kai πόλιν· «τό όποίων όγαθων καi μυστηρίων

αiηδ) 16) σcδματι ωιούτωγ πάρεοτι τυχείγ, fJλέι1,ειγ τε αυτc'ι αί ψuχαi δύνανται νά κοινωνοϋν έδώ, γίνεται καταφα­
vιc: μόνον εiς τόν ηαραλαβόντα αύτό διά ηεiραc: μέ
30 και οίονει κρατ,είι•, όπόταJJ και' αυτό ΠJΙευμα γέι1 ηταιη. "'Αρ'
τούc: όφθαλμο(ις τηc: ψuχηc:· ιωτά δέ τήν άνάστασιν θό
2. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG '3, 592 BC. είναι δυνατόν καί εic. αύτό τό σωμα νά έπιτύχn τοιαϋτα
3,. Περί έλ,ευθεpiαc: νοόc: 24, PG 34, 957 Β.
4. Τριχοτομική διαίρεσιc: τοϋ άνθρώπου ύπό τήν εννο1αν των 6γαθά, νά τό βλέnπ καi τρόπον τινά νό τά κρατfi, δταν
'Απολογητών (iδiωc: τοϋ Τατιανοϋ) καi τοϋ Είρηvαίου. καί αύτό γiνrι 11νεϋμα» 7 • ~ Αρα δεν έγινε όλοφάνερον ότι
5. Μακαρίου, Περi έλευθερίαc: νοόc: 25, PG 34, 957 C.
εν καi τό αύτ6 είναι τό Θείον φιϊ>c:, τόσον τό όραθέν όπό
6. Αύτόθι 26, PG 34, 960 Α.
7. Βλ. 'Ομιλίαν 5, 10, PG 34, 516 ΑΒ καί Περί ύψύσεωc: νοόc: τούς άποστόλουc: είc: τό Θαβιi.φ, οσον καί τό τώρα ένορώ-
PG 34, 889 κ.έ.
1G

242 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ου γέγο~'ε καταφαw::ς ώς ει, και τό αύτ6 έοιι rό 1Jείον φiiις,
τ6 τε 10ίς άποστ6λοις εν Θα6c'ύρ έωραμέι•οι• καί -ιαίς κεκαθαρ­
μέι,αις YVY ένορώμεΥΟ)' ψυχαίς και ή των μελλιwτων αlων[ωγ
αγαθών ύ:τι6οτασις; Δ ιό ~αι δ μέγας Βασίλειος προοίμιο1•
5 εΊnε ηjς ε~• ηj δευτέρq, παρουσίq, IOV Χριστού δδξης τό εγ
Θα6ωρΕφ λάμψαν έ~, τfj μεταμορφώσει του Κυρlου φως, ος
άλλ,αχου φησι σαφώς οτι «διεφα{γετο οί6ι, τι φως {J:είον δια
ύελίγωy ύμένωy, τοι>τέσrι διά της Εξ ήμών σαρκ 1ός του Κυ­
ρίου, ή θεία δύι,αμις αυτού: διαυγάζο,υσα τοίς εχουσι 101Ίς
1 ο οφθαλμούς της καρδίας κεκαθαρμέ)J()υς». "'Αι/ ού τουτό ε­
στιν έκεϊνο, ιό φαν6τερογ έν Θα6ωρίφ διαυγά.σαν, ώς καί
υφθαλμοϊς σώματος ληnτογ γενέσθαι, ώς ηθέλησεγ, ο και
τοίς τ17~, καρδ[αγ εχουσι τότε κ,εκαθαρμέγηγ πασι δι' αυτής
ε/Jλέπετο, του nροσκvνη10& σώματος οJς από δίσκου 1 ινός
15 κιϊί'Jς ε 1 ξασιρύ.πτ01, καί ηί11 καρδ[αν αυτι'ιJy 1ιεριαιιτράπτοι·;
111ετά τούτων είθε και ήμείς εύρε{J,είημει,, αι,aκεκαλυμμέι-φ
προαιbnφ ηίν δόξαν Κυρίου κατοπτριζ6με~,οιη. Καλογ γάρ,
έπευξαμένφ τουω εκεί τψ μεγάλφ, κα1 ήμας ουνεύξασθαι.
τους πιστεύοντ,ας.
20 44. 'Αλλά τότε μέ11 εν σαρκί 1() μέγα φως ε:τιιδημησω·
προς ήμας, οvιω φαίιιογ από της σαρκός εκείνης rοίς κεκα­
'θαρμέι•οις έωρατο· JΙυν δέ n.cvς αύτοίς δραται και πως ε11ε-·
στι,, lδείν αύ,τό, πορ,ευθ'είς, εl ποθείς, μάθε παρά τωγ όρώι·-
1ω~,· ών ~αγω nvfJό,LtFJJOς εnίστευοα, τό του Δαυίδ
25 διό ελάλησα· δεί δε και 'll[}ΟΟθεί~•αt 10 10V αποστόλου· ((Κtlί
ήμείς πωτεύομε11, διό καί λαλουμεJΙ>>. Ό τfj τωγ χρημάτων
κτ17σει και τfj 1(,Ογ &νί}ρώτιωι, δ6ξπ και τfj 1(ι))' σωμάτων ή­
δονfι δια 117γ εύαγγ,ελι.κ17ν αποταξάμενος ζω17ν και δι' ύ:τιο­
-rαγηςι ·τ·ών εγ 1fί καιc't Χριστό~, 1ίλικΙςι προηκ6ι,τω1, 11)1•
30 ταγή~, 1αύ1φ 1 6ε6αιώαας, δρ(j. έν έαυτφ οφοδρ61ερο11 άJ>α­
και6Ηεγω• 1011 άπαθ·fj και ίερόν και θείο11 ερωτα κ·α/ Θε,ιγ
8. Εiς ψαλμόν 54, PG 29, 400 CD.
9. Χωρίον μή άνιχνευθέν.
10. Β' Κορ. 3, 18. 11. Ψ ο λ μ. 115, 1.
12. Β' Κορ. 4, 13. 13. Έφεσ. 4, 13.
14. Συνήθης έκφρασις TίiJV μuσηκων Βλ. Δ ι ον υ ο ίου
411111111-
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 243
μενον άπό τάc: καθαράc: ψυχάc:, καθώc: καi ή των μελλόν­
των αίωνίων άγαθων ύnόστασιc:; Διά τοϋτο καί ό μέγαc:
Βασί.λ.ειοc: έχαρακτήρισε τό λάμψαν εic: τό Θαβώριον ~ατά
τήν μεταμόρφωσιν τοϋ Κυρίου φωc: ηροοίμιον τηc: εic: τήν
δευτέραν παρουσίαν δόΕηc: τοϋ ,Π ατρόc:8, ό όποίοc: άλλοϋ
λέγει σαφωc: δτι «διεφαiνετο ώσάν κάποιον θείον φωc: διά
ύαλίνων ύμένων, δηλαδή διά τηc: ίδικηc: μαc: σαρκόc: τοϋ
Κυρίου, ιi θεία δύναμις αύτοϋ διαυγάΖουσα είc: τούc: έχον­
ταc: τούc: όφθαλμούc: τηc: καρδίας καθαρούc:»'. ~ Αρα τοϋτο
11 ι
δέν είναι έκείνο, τό όποίον διηύγασε λαμnρότερον είc: τό
IΙi :
Θαβώριον, ίί>στε νά yivn άντιληπτόν καί μέ όφθαλμούc: σώ· Ιι Ιι ιΙ
ματος, δnως ήθέλησε, τό όποϊον έβλέnετο τότε καί ano ·Ί ιl ':1 , .
,ι,,,,
ιΙΊΙi!
δλουc: τούc: εχοvrαc: τήν καρδίαν καθαρόν δι' α,ύτηc:, έΕα­ :11111
:ι,ι !
φρι- στράπτον φρικτωc: άπό τό nροσκυνητόν σ6Ίμα ώσάν άnό
,ι !i ι
κάποιον δίσκον καί περιαστράnτον τήν καρδίαν αύτων; !Ιι,! ':
ΙιΙl!i',
«Είθε νά εύρεθωμεν καi ήμείc: μετ' αύτων, κατοπτριΖόμε­
νοι τήν δόΕαν Κυρίου μέ άκάλυnτον πρόσωπον» . Καλόν
10
δέ εΊναι, αύτό τό όποίον έπευχήθη έκεί ό μέγαc:, νά συνεu­
χηθϋJμεν καί ή,μεϊc: οί πιστεύοντεc:.
44. 'Αλλά τότε μέν τό μέγα φωc:, έnιδημησαν nρόc:
ήμαc: σαρκικωc:, έβλέnετο άπό τούc: καθαρούc: οϋτω λάμ­
πον άπό τήν σάρκα έκείνην· τώρα δέ πω~ βλέπεται άπό
αύτούc: καί nωc: εΤναι δυνατόν νά τό ϊδουν, έάν έπιθuμfjc:.
είπείι>, πήγαινε νά τό μάθnc: άnό τούc: βλέπονταc:· άnό τούc: όποί­
ουc: τό έμαθα καί έγώ καi έπίστευσα, διά νά έκφρασθω
κατά τόν Δαβίδ, διό έλάλησα 11 • πρέπει δέ νά προσθέσω τό
1
τοϋ άnοστόλου· «καi ήμείc: nιστεύομεν, διό λαλοϋμεν» Ό Ό
άπαρνηθείc: τήν κτησιν των χρημάτων καί τήν δόΕαν των
απ'J- άνθρώπων καί τήν ήδονήν των σωμάτων διά τήν εύαγγε­
λικήν Ζωήν καί βεβαιώσαc: τήν άnοταγήν ταύτην δι' ύ,ποτcι­
γηc: είc: τούc: nροχωρημένουc: είc: τήν κατά Χριστόν ,ήλι­
κίαν1\ βλέπει τόν άηαθη καί ίερόν καί θεϊον έρωτα ~ νά
1
άνακαίεται μέσα του σφοδρότεροc: καi ποθεί τόν Θεόν ύnερ­
φυωc: καί τήν ύnερκόσμιον nρόc: αύτόν ένωσιν. Καταλη-
n α γ ί του, Περί θείων όνομότων 4, 13, PG 3, 776 Β καί τό οiκείον
Άρε ο· σύγγραμμο Συμεων τοϋ Νέου.
 -
11; ·--·- -
··~·418bϊ~,
'"tιι~
244 ΓΡΗΓΟΡ/ΟΥ lΌΥ ΠΑΛΑΜΑ "
:'ι,:
111
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 245 ι

ύπερφυceις ποθεί και ~ι7ν ύπερκι5σμιον nρός ·ωυτο ενωσι·,,. 'i

111,1
φθείς λοιπόν όλοσχερως άπό αύτόν τόν έρωτα, πείθεται

1 .IΙl1
Κατ:' ακρας τσίνvι, τούτφ τφ ερωτι άλούς, διερεvνασθαι και 11
νό διερεuνζ] καί περισκοπεί τός σωματικός ένεργείας καi
nερισκοπείν d,~απεί{}·εται τάς σωματικας ενεργείας κ:αι 1(tς
τός ψυχικός δυνάμεις όποuδήποτε, ωστε νά έπιτύχη σuνάν­
~\

ψνχικάς δvγάμεις, ε'ί που περιτύ·χοι, δι' ο{; συνουα[ας επι_ι·ύ- 11 J

j~
τησιν τοϋ Θεοϋ. Εύρίσκει λοιπόν η διδάσκεται πληροφορού­ ~
5 χοι Θεου· ώς οvν τάς μεν &λόγους ntJ:ντ,άπασιν εύρίσκει i) 1
μενος όπό τούς έμπείροuς δλλας μέν πράtεις νά. είναι ι
μυείται των εμπε[ρωι' πυνθανόμει>ος, τας δ' εl και λόγφ
ι
OVY
''ξ ~ 'Ι ' έντελως δλονοι, δλλας δέ αν ,καί τελουμένaς μέ λογικήν
πρα εις, αΜ.α
" '
πρας
\
ω.ιγω,
:, " f
των
-
αωv,1 των ανανευουσας,
,. "'~ - :, ,,
.δ ο-
νά ύψώνωνται άπό τάς αίσθητάς πολύ όλίγον, τήν δόtαν
ξαν δέ και 11)ν διά,,οιαι,, εί και λαγικας δυνάμεις, άλλ' ο·i'ιχι
δέ καί τήν διάνοιαν, αν κοί λογικός δυνάμεις, νά μή είναι
τον ταμιείοv των αίσθ'17σεων απεζευγμέΨας, δηλαδ17 της φαΥ-
άποlεuγμέναι όπό τήν .jποθήκην των αίοθήσεων, δηλαδή
10 τααίας, έτι δέ καί δια τοϋ ψυχικού πνεύματος ώς δργάΨου τε­
τήν φαντασίαν, προσέτι δέ νά τελοϋνται διό τοϋ ψuχικοϋ
λοvμένας, 1'0VΥεχως συνιε[ς, Ο κα/. Ο απόστολος εξείnε~,, ύJς
πνεύματος ώς όργάνοu, κατονοων μέ nροσοχήν ό,τι είπεν

!,i1Ι1ι
«ψυχικός α}1:?ρωπος ού .δέχεται τά του Πνεύματος», 117ν ύ;τίψ 1
ό όnόστολος, δτι «ψυχικός δνθρωnος δέν δέχεται τά τοϋ
τ•αυτα και οντως νοεραν ζητ1εί και ιών κάτω άμιγ1j ζω1jι1 ,
nνεύματσς» 15 • Διά τοϋτο Ζητεί τήν ύπεpάνω τούτων καί ιι
α:καύων καί του σοφου τα {)εία Ν εΕλοv λέγοντας· «καν· ύπέρ
πραγματικως νοεράν καί δμι•κτον όπό τά κάτω Ζωήν, ά­
15 την αωματικ17ν θεωρί:αν δ νους γ6 1 ηται, ουπω τέλεον :τό,,
κούων καί τόν σοφόν είς τά θεία Νεϊλσν νά λέγn «καί
του Θεοv τό;ιοψ εθεάαατο· δύναται γαρ, εν τ'fj των νοημάτωι·
αν ό νοϋς φθάσn ,έπάνω άπό τήν σωματικήν θεωρίαν, δέν
είναι γγώσει και nοικ[λλεaθ:αι προς αιηήι~)· και nάλι'Jf, «και
άντίκρuσε τελείως τόν τόπον τοϋ Θεοϋ· διότι δύναται νά
εγ ψιλοίς γοήμασιγ δ νους ων μακρα~, απέχει από του Θεοίi)).
είναι εiς τήν γνώσιν των νοημάτων καί νά διαφέρn αύ­
45. Μαι1'i,n δέ καl, παρά του μεγάλου Διο~,vσίου καί Μα-
της»16· καί πάλιν, «καί δταν είναι είς ψιλά νοήματα ό νοϋς,
20 ξίμου ων nάJtυ, ωόι• καθ' 17μας JtOVJ', η)ν μεγ f:χειγ δύγαμιγ
πολύ άπέχει τοϋ Θεοϋ» •
17

είς 1() J!00t1', δι' ης τrι J'Οητά ΙJ,).έ7ιει, τηγ δε εγωσιJ! ύnερσί­
45. ·Αφοϋ μάθn δέ κοί ά-nό τόν μέγαν Διονύσιον καi
ρονααν την ιού γου φύ,σιν, δι' ης συνάπτεται προς τα επέκειγα
τόν πολύν Μάtιμον, ότι «ό νοϋ'ς μας έχει μίαν μέν δύνα·
έαυιου»,. τούτο δή ζητεί 10 ακρότατογ τωγ ε'J, 1ί,ιιίν, την μόJ!ψ
μιν διά νά vofi, μέ τήν όποlαν 1 βλέπει τά νοητά, τήν δέ
,ελείαν και ένιαίω, καί nάγυ αμερη των καθ' ήμας, rj κα.ί
ένωσιν τήν ύπερβαίνοuσαν τήν φύσιν τοϋ νοϋ, iδιά της ό­
25 τούς κα1α διά~•οιαν αγελιγμούς, ε~ι οlς και τα τω~ι επιστημω~ι
ποίας συνάπτεται nρός τό πέραν έαuτοϋ» , Ζητεϊ φυσικά
18

έχει τrιγ ασφάλειω•, σχεδόν κατά ·τα έρπυστικα τωγ ζώων

τοϋτο τό κορuφαϊον των προσόντων μας, τήν μόνην τελεί­
ε~• συναγωγ'fj και διαιρέσει προϊό1'1ας, και δρlζει κ·αι έγοποιε'ί,
αν ·καί ένιαίαν καί άμέριστον ούσίαν μας, ή όποία όρίΖει
ατε είδος οvσα τωγ εlδiiΙJ·'. Εί γαρ και nρι'ις αύτούς και: δι'
καί ένοποιεί, ώσάν είδος των ·είδών, καί τούς έλιγμούς
αί,1ωγ nρός τήγ 71Jσ..λvμερη κάτ,εισι ζωήν δ γούς, προϊσχόμεγας
της διανοίας, μέ τούς όnοίοuς έnιβεβαιώνονται καί αί έπι­
30 τας ε}'εργε[ας nασιγ, αλλ' ,έχει δήπου καl τιγα έτέραγ κρείτ­
στημονικαi γνώσεις, ·καθώς προχωροϋν ώς τά έρπετά μέ
τογα ενέργειαι', fjν αύτι'ις αν έγεργοlη και κα1J:' έαυτόν, ατε
σuναγωγήν καί διαίρεσιν. Πράγματι μολονότι ό νοϋς καί
ύn' αύτων καi δι' αύτων κατέρχεται nρός τήν nολu­
15. Α" Κορ. 2, 14. μερη Ζωήν, 1προβάλλων εiς όλας τάς ένεργείας, έχει πάν­
16. Περi προσευχηc: (τοϋ Εύαγρίου) 57, PG 79, 1180 Α.
17. Αύτόθι 56, PG 79, 1177D-1180A. τως καi μίαν δλλην άνωτέραν ένέρyειαν, τήν όποίαν
118. Δ ι ον υ σ ί ο υ Ά ρ ε ο π α γ ί το υ, Περί θείων όνομά· έχει τήν ίκανότητα νά έvεpyfi αύτός καί καθ' έαuτόν,
των 7, 1, PG 3, 865 C· Μα Ε ί μου, Σχόλια. PG 4, 344 Α.
·καθ' όσον δύναται νά μένπ καi καθ' έαuτόν, όταν χωρισθπ
 246 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 1,3 247

μέι·εο· καί καθ' έαυτόν δυνάμενος, ε.πειδάν μερισθfl 11jς ποι­
κιλοτρ6που ταύτης r.ιαί nολυειδους καί χαμερπους διαίτης,
c:ίσnερ δητα και ό έφιππος έχει τινά ενέργειαν του ήνιοχεϊν
διαφερό1rτως κρε{ττω, Και ονχ ήJΙίκ' aJJ αποϋαίη μόJJOJJ, αλλά
5 καί εφ' ϊ:τnου ών και αρματος, εJΙεργήσειεν ι'ίν καθ' έαvτόι·
αύτi)ν, εl μή δλον έαυτοι, έκων ποιοίη της του tjνιοχείν επι­
μελείας. Και νους τοίνvv, εl μή δλος και αεί περί τά κάτω
στρέφοιιο, γέJΙοι·ι' a,, και της κρείττονός τε και ύψηλοτέριι..ς
έ,,εργείας, εΊ και μακρφ δυσχερέ,στερ:01• έφίππου, ατε φύσει
10 1 ιί~• μειά σώματος εχων συμπλακήν και ταίς σωματοειδέσι
από τήν nοικιλότροnον ταύτην καί nολυειδη καί χαμερπη
δι,aγωγήν, δπωc: άκριβωc: καi ό εφιπnοc: εχει κάποιαν ένέρ­
γειαν καi ήνιοχεί κατ' έ!Ξοχήν καλύτερον, καί δέν θά ήδύ­
νατο νά ένεργήσπ ταύτην καθ' έαυτόν, δχι μόνον όταν
άφιηnεύπ, άλλά καi όταν είναι έnάνω είc: τόν ίπnον ιϊ τό
άρμα, έάν δέν nαραδιίJΟΠ έκουσίωc: όλον τόν έαυτόv του
είc: τήν έηιμέλειαν τοϋ ήνιοχείν. Καί ό νοϋc: λοιπόν, αν
δέν στρέφεται όλόχ:ληροc: καί nάντσrε 1nρόc: τά κάτω, θά
άnέκτα καί τήν άνωτέραv καί ύψηλοτέραν ·ένέργειαν, δν
καi πολύ δuσκολώτερον τοϋ έφίπnοu, καθ' όσον έχει φuσι­ ;:1;

;•Η{1r,εσι συμnεφvρμέγος καί ·τοίς έκ του 1flδε 6 [ου πολυιρό­ : 1 11ι

κως τήν σύνδεσ1ν μέ τό σωμα καi είναι άναμεμ1γμένοc: μέ '!Ιι . ,

nοις καί, δυσαπο6λήτοις σχέσεσι. Τής oi5JJ καθ' έαvτον έι·ε~­ τάc: σωματοειδείc: γνώσεις καί μέ τάc: άπό τόν έδω βίον
,;1 Ιϊ
;:!'ili:'

;•είας γει•όμενος ό νους, fίτις έστίν ή πρ?ις έαυτόν στροφ17 πολuτρόηοuc: καί δuσαnοβλήτοuc: σχέσειc:. 'Όταν λοιπόν ό :i,111:.:.:

κ>αί τήρησις, δι' αύ·της ύnεραJΙα6αίνωι, έαυτόγ, και Θεφ συγ- voϋc: άnοκτήσπ τήν καθ' έοuτόν ένέργειαν, ή όnοία είναι :Ιi1 !i
15 γέ1rοιτ' α1•. ή στροφή nρόc: έαυτόν, καi έnιτηρήσπ, ύηεραναβαίνων έαu·
Ιιrι
,,,,ι

:111:',

46. Δ ιά τοντα τοίγυγ τον ύπαlτ ιογ φεύγει 6ίογ ό τijς τόν δι' αύτηc:, θά ήδύνατο νά συνενωθη καί μέ τόν Θεόν.
τον Θεοϋ συ,,ουσίας έραση)ς και' 11)ν μογαχικήν και ασυνδvα­ 46. Διά τοϋτο λοιπόν ό έραστήc: της συνυnάρΕεωc: μέ
(ηο~, αίρείται. πολ.ιτείαγ και τοίς της ήσνχ[ας αδύτοις απρrι­ τόν Θεόν φεύγει άπό τόν ένοχον βίον καί έκλέγει τήν
γμόνως τε καί άπεριμερlμνως ένδιαιτασθαι προfJυμείται, πά- μοναχ1κήν καί άσύΖ:εuκτον πολιτείαν καί μέ προΟuμiαν δια­
20 σης σχέσεως άπηλ'λαγμένος, έν οlς προσύλοv ;ιαντός δεσμου, βιοί είς τά δδuτα της ήσuχίαc: δφροντιc: καί άμέριμνοc:,
κα{/ οσω, έφικτόJJ, λύσας τrιγ ψυχήν, συJJάπτει τογ νουν τfi άnηλλαyμένοc: άnό πασαν σχέσιv. Λύσαc: δέ οϋτω τήν ψυ­
ιΊ.διαλεlπτφ προς Θεογ εύχfi, καί δι,' αύτijς έ 1αυ1ου δλος γε­ χήν άπό ηάντα ύλικόν δεσμόν, κα:rά τό δυνατόν, συνάπτει
γογως καιJJιΊν και. &n6ρρητοι• a~,οδω, εiς οϋρα~rούς εvρίσκεi, τόν νοϋν είc: τήν άδιάλειπτον πρόc: Θεόν εύχήν καί δι' αύ­
,ό,, άι,αφij τής κρυφιομύστοv σιγής, ώς αν τις εlποι, γνόφογ τηc: σuνελθών καθ' όλοκληρίαν είc: έαυτόν, εύρίσκει νέον
25 χαί τούτφ με#' 17δονfjς απορρήτου προσέχων ιΊ.κρ·ιυώς ιόν κJai άnόρρητοv δνοδον είc: ούρανούς τόν άνέγμικτον
11 ouJJ εγ &πλοvοτάη7 και nαηελεί και γλυκερif, γαλήνη και γνόφον της κρuφιομύστοu σιγηc:, δnωc: θά ·έλεγε κα­
οι,τως ήσυχ{(f, τε καί αφθεγξlq πάντων ύπερίπταται κτιστών. νείc:, καί άφ1ερώνων ά1φ1βωc: είc: τοϋτο τόν νοϋν μέ
'Όλος δ' οϋτως έαυτοiί έχστάς καί ολος γε~•όμε11ος Θεού, δ6- άπόρρητον ήδονήν ύnερίnταται δλων των κτιστων είς
ξαι, δρif. Θεοv καί φώς εποπτεύει θείον, ηκιστα αίσθήσει η σταθεράν καί τελείαν καί γλυκεράν γαλήνην καί εiς nρα­
30 αίσθ·ήσει {ιποπίπτοι,, ψυχών δέ καl νόωγ άσπ[λω~, εϋχαρι καί γματικήν ήσuχί,αν καί άφθεγΕίaν 1 '. Άφοϋ δέ οϋτωc: έκστπ
ί,εροι• θέαμα, OV χωρίς ουδ' αι1 1'0ι'ς 1) J!Οεραγ ~χω11 αfσι'fηοιι• άnό τόν έαυτόν του όλόκληροc: καί δοθπ όλόκληροc: είς
τόν Θεόν, ,βλέπει τήν δόΕαν τοϋ Θεοϋ καί Θnοπτεύει θείον
φωc:, έλάχιστα ύποnίπτον είc: αϊσθησrν ώc: α'ίσθησιν, χαρι­
τωμένον δέ καί ίερόν θέαμα άσnίλων ψυχων καί νόων.
119. Δ ι ο ν u σ ί ο iU Ά ρ ε ο n α γ ί τ ο u , Περί μυστικης Χωρic: τό φωc: αύτό οϋτε νοϋc: δέν θά ήδύνατο νά ϊδπ μέ
θεολογίας 1, 1, PG 3, 997. Βλ. καί Περί θείων όνομάτων 4, 13, PG 3,
776 ΑΒ. τήν νοεράν αϊσθησιν τήν ό 1 nοίαν έχει, όταν ένwθη μέ τά

Ιii';·;ι

!ϊ)
1:ι•·,
:ι 'Ίι:, ,
248 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 249

όρcρη τοις ύnέρ έαυτό1, .~νούμε1•ος, καθάnερ ουδέ οφθαλμός

υnερ έαυτόν, δnως οϋτε όφθαλμός σώματος χωρίς τό
cr:ιματος του κατ' α'ίοθησιν φωτός χωρίς.
κατ' αϊσθησιν φως.
17. Ό μέ~, οvν ήμέ;ερος νο·υς εξω έαυτού γί1,εται ;ιαί
47. Ό νοϋς μας λοιπόν έ!Ξέρχεται έαυτοϋ καί οϋτως
οϋτως ένοϊiται τφ Θεr.v, αλλ' ιΊnέρ έαυτόν γινόμενος. Ό δέ ένώνεται μέ τόν Θεόν, άλλ' άφοϋ ύnερβη έαυτόν. Ό δέ
s Θεcι:: και αυτός eξω έαυτου γίνεται και οϋτω τφ και'f' ήμας Θεόc: καi αυτός έ!Ξέρχετα: έαυτοϋ καi οϋτωc. ένώνεται μέ
έι•οvται νφ, αλλά ουγκαταυάοει χρώμενος- ωοnερ γαρ ερωτι τόν νοϋν μας, άλλά άηό συγκατάβασιv , ώσάν δηλοδή νά
20

χαl αγαn17σει 1'rελγόμενος και δι' ύπερ6ολ17γ αγαθότητας ε;~ θέλγεται άnό ερωτα καJ άγάπησ1ν καί νά έ!Ξέρχεται έαυτοϋ
τcv ύnέg nάγτα και ;τάντωγ εξnρημένου εξω έαυτού ανεκφοι- άκοινωνήτωc: δι' ύnερβολικήν άγαθότητα άnό την ύnέρ ;·;ι,

/ / , :) ~ ' ' r: ' ,... ~, e - :ι::,

τη1cΨ; γινομενος, και και αυτην την υπερ νουν ει 1 ωσιγ ημι~·
πάντα καJ πάντων ε!Ξαρσιν'', ένώνεται μέ ήμας κατά τήν Ιι;.
·,'ι·
1 ο t"ο'iΊται. 'Όιι δέ ουχ ήμιν μόνο1',, αλλά και τοίς εnουρανίως ύnέρ νοϋν εvωσιν. 'Ότι δέ ό Θεός δέν ένώνεται μόνον μέ :ιΙι!,
, 1 1 ,ι,
&γ,γf:λοι; συγκαταοαί~-ων ένουται ό Θεός, ό αγιος Λ1ακ6.ρω:; ήμας συγκαταβαiνων άλλά καί μέ τούς έnουρανίους άγ­ 1
:τά}.ιι· ήμϊi.ς διδάξει, ((δια χρηστότητα», λέγων, «απει.ρο~r ου­
;ι lι iι:
,ι;ιΙllr'·1ιΙ:
γέλοuc., πάλιν μδc: διδάσκει ό δγιοc: Μακάριοι:: λέγων, «ό
1
ι1Ι!Ιι
ομικρύιΨι έαυτόν ό μέγας κα/, ύπερούοως, '10V δυγηθi7ναι τοίς μέγαc: καi ύπερούσιος άnό δnειρον χρηστότητα μικραίνει
1•σε9.οϊς αί,1οu .,αίομασι συγκρα1}ijγαι, ψυχαίς άγίωι, φη,ιιί έαυτόν, δ;ά vά δυνηθrι νά σuγ,κριθfi μέ τά νοερά κτίσματά
!·l.!li
iιlΙι;i',
5 χrι,ι αγγέλοις, ϊι,a καί αίηοίς γένοιω ζωijς αθανάτου τiJ α'ΙJ­
1
του, έννοω τάc: άγίαc: ψυχός καί τούς άγγέλουc:, ώστε νά
11 1
1! 11

τοv ι?~ε6τηιι μεωσχείνη. Πc7'1ς δ' σιj,κ αν μέχρι τούωυ συγ-. δυνηθοϋν καi αύτά νά μετάσχουν τηc: άθανάτου Ζ:ωης μέ
·καταυα[η, ό μέχρι σαρκός συγ.καταυάς, και σαρκός {)ανά1ιιυ τι1ν Θεότητά του» . Πωc: δέ δέν θά συγκατέβαινεν εως
22

καί.' {)cο,άτου σταυραυ, 'ίνα nεριέλn τό έnι1vεσόν έκ παραυάοε­ τοϋτο ό σuγκαταβάς μέχρι σαρκόc:. καί μάλιστα σαρκός
ως τfΊ ·ψυχfΊ ;~άλυμμα τού σκότους και του οlκε[ου μεταδϊρ φω- θανάτου"~ καi Θανάτου σταυροί/', διά νά άφαιρέση τό έnι·
20 η5ς, ιός () α'Vr/jς Cίγtος έ>, τφ 11}-ν dρχ'ην εlρημέ.νφ κεφαλαίcρ πεσόν εic: τήv ψυχήν κάλυμμα τοϋ σκότους άnό τήν πα­
,1δίδαξεν; ράβασ:ν25 καi μεταδι;Jση άnό τό φως του, όπως ό 'ίδιος
48. Φρίξατε τοίγυν οί αnιστοvντες καί πρός αnιστίαι' αγιοc. έδiδα!Ξεν είc: τό άναφερθέν είς τήν άρχήν κεφά­
τnύς αλλους ει,άγογτες, οί τυφλ,οι και τους π,φλους όδηγείγ λαιο\f\
Πf]Γ.ι~υμούμενοι, οί nορρωτέρω Θεού χωρού~ιτες ·καί το·vς ?ί.λ- 48. Φρί!Ξατε λοιπόν oi αnιστοι καί όδηγοί αλλων
25 λους εnάγοηες, οΞ τφ μrι ϋλέπειν μηδε φως είναι τον ΘεόJΙ nρόc: άnιστίαν, οί τυφλοί καi πρόθυμοι νά όδηγήσετε τυ·
δrηματίζ01trες, ·()l μη μvνοι, αυτοί τάς όψεις του φωτός αJι:rt­ 27
φλούς , σi άnομακρυνόμενοι τοϋ Θεοϋ καί άnάγοντες έπί­
στrέφοι,ιες καί ίψ σκότει προσιρέχο;rτες, άλλα και τό φως σηc: τούς αλλουc:, oi δογματίΖ:οντεc. δτι ό Θεός δέν είναι
σκ6τσς λέγογτες και ωοαύ1ηγ Θεού συγκατάυασιν απρακτΟ)' φωc: έπειδή δέν βλέπετε. οί μή μόνον άηοστρέφοντες οί
,ό γε είς ύυας tJ'ΚOY &ποτελοvντες, ΟV'Κ ί1ν τοϋτο παθόντες' ϊδ101 τά 1 βλέμματα άnό τό φωc: καi τρέχοντες πρός τό
30 εl τοϊς τω~, πατέρων έπιοτεύετε λόγοις· οί γαρ τούτοις πει,- σκότοc:, άλλά καί λέγοντεc: τό φως σκότος καί όσον έlΞορ­
:;~.;,,,;~·7.7:
τcπαι άnό σαι:: καθιστωντες δnρακτον τήν τόσην συγκατά­
20. Ί ω. Χ ρ u σ οστό μ ο u, Περί άκατολήπτου 3, 3, PG 48, 722,
Χρήστου σ. 86. Μαςίμοu, Κεφάλα1α Θεολογικά 1, 31, PG 90, βασιν τοϋ Θεοϋ. Δέν θά έnαβαiνετε τοίίτο, έάν έnιστεύε­
1093 D. τε εiς τοι)ι::: λόγους των πατέρων- διότι οί nειθόμενοι είς
21. Βλ. Δ ι ο ν u σ ί ο u 'Α ρ ε ο π α γ ί τ ο u, Περί θείων
όνομάτων 4, 13, PG 3, 776 ΑΒ, Μα Ε ί μου, Περί άnορ1ων, PG 91,
1413 ΑΒ. 25. Β' Κ ο ρ. 3, 16. Βλ. καί άnολuτiκιον Περιτομης τοϋ Κυρίου
22. Μ ο ,κ α ρ ίο u, Περί ύψώσεωι: νοόι: 6, PG 34, 893 C. (1 Ίavouapiou).
23. Ρ ω μ. 7, 24. 24. Φ I λ ι n. 2, 8. 26. Βλ. άνωτέρω 1, 3, 3. 27. Ματθ. 15, 14.

ι:
 .811~.

250 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 251

{}όμενοι, μ17 οτι προς τά ιών χαρισμάτων ύnερφυα, άλλα κcιί αύτούc: έπιδεικνύοuν πολλήν εύλάβειαν, δχι μόνον πρόc:
,vρός τα τούτωJ' rlμφισ6ητήσιμα nολλην την εύλάοειαν επιδεί­ τά ύπερφυδ χαρίσματα, άλλά καί πρόc: τά άμφισβητήσιμα
ΚJ!V)'ταt. (c'Έστω γάρ, φησίι, δ αγιος Μάρκ,ος, ((χάρις ,ιp έf: αύτων. Διότι, λέγει ό αγιοc: Μάρκοc:, «ύπάρχει χάριc:
vηπίφ άγvοο1,μέ.ι•η, f}ιr ο·υτε ά~rαθεματίζειν δεί διά 1ηι• αί.ιί-· άγνοουμένη απο τό νήπιον, τήν όnοίαν οϋτε νά άναθεμα­
s 11ειαιι σvτε προσδέχεσθαι δια τήγ πλά1,ηVJ>. Όρijς cvc; εστ ι τίlωμεv πρέπει διά τήν άλήθειαν οϋτε νά άποiδεχώμεθα
χάρις αληθ1 ής, έτέρα παρά τi7ir τcί>ν δογμάτω~ι άλιjθ•ειαy; Τί διά τήν πλάνην» •
28
Βλέπειc: δτι ύπάρχει άληθινή χάριc:,
γαρ, της άληι'JεΕας τώι, δογμάτων άμφισοητήσι,ιιοv; 'Έστιv οvι• διάφορος άπό τιiν άλήθειαν των δογμάτων. Διότι ποίον ση­
ύπέ[! γγruσιί' έ1rεργός χάρις εναργής, δι' ην και 117ν μήπω μείον τηc: άληθείαc: των δογμάτων είναι άμφισβητήσιμον;
ιjΙ
δοκιμασθείσαv πλάι 1 ηι' λέγειν ούκ εύλαυές. Δια και δ θείος 'Υπάρχει λοιπόν ένεργόc: χάριc: σαφήc:, λόγψ τηc: όnοίαc: ,::ι

10 Νείλος παρά Θεοv 117ν δήλωσι·ν επί' •των τοιο,ύτων εξαιτεϊι, δέν είναι εύλαβέc: νά λέγωμεν πλάνην τήν μή δοκιμασθεί­ :ϊ
:iι;ιϊ'
''",,1

ε,ίσηγείται, ((ευχουη, λέγωΨ,. tαηνι·καv1α σω,τό~ιως, ϊ1•α, εl σαν ένέργε1αν. Διά τοϋτο καί ό θείοc: Νείλοc: είσηγείται 1
·1111,

μέγ εκ Θεοv έστι τό οραμα, αιη6ς σε φωτlσrι, Βί δέ μή, θατ­

ΤQ)f 11)1' nλά~ιη~ι ε·κδιcbξn άnϊί σου». Και μ171r ούδέ τουτο οί
νά ιητωμεν άπό τόν Θεόν τήν δήλωσιν έπί των τοιούτων
Θεμάτων λέγων, «νά εϋχεσαι είc: τήν περίπτωσιν ταύτην
'!i ιi ϊ
1:1.:1:
Ιι ,
;ιcπέρες ηνέοχο~:το μ17 έξειnεί1 1 fμιίν, τlνα τα της πλά~ιης και έντόνωc., ιΊwτε, έάν μέν είναι έκ Θεοϋ τό δραμα, νά σέ
15 τίι•α T(t τιjς άλη1?·ε[ας γγωρ[σματα. «Ή γαρ, nλάνη, και· τό φωτίσπ αύτόc:, έάν δέ δχι, νά έκδιώtπ τό ταχύτερον άπό
τον άγαΠοv :τ26σωπον ύnοκρίι,ηται καν δράσεις λαμπρας πε­ σέ τήν πλάνην» • Καί δμωc: οϋτε τοϋτο δέν ήνέχθησαν
29
oi
ριοάλ}.ηται, εγέργειαν άγαθ1ίι 1 παρασχεί}· ού δυγήσεται· nv πατέρεc: νά μή μαc: τό άνακοινώσουν, δηλαδή ποϊα είναι
γαρ κόσ_ιι,ου μίσος, ού περιφρόγηοι11 αvθρώπω11 δόξης, Ofi,< ηϊc: πλάνηc: καί ποία τηc: άληθείαc: τά γνωρίσμαΊ1α. «Διότι
bτιθυμfαι, τrΖ>Υ ούρανίων, 01Ί• κα1άσ,ασι1, λογισμϊvJ!, ουκ αJΙιi- ή πλάνη, καί δν ύnοκρίνεταr τό πρόσωπον τοϋ άγαθοϋ καί
20 :ταυσιJ' πνευματική~·, ο~'Ί χαράν, ου•κ είρ·ήνην, ού' ταπεί1,ωσ11·, αν περιβάλλεται μέ λαμπράc: έμφανίσειc:, δέν θά δυνηθfi
ού κωάπαυσιν fιδοvcί>ν τε και nω?ων, ού διάθεσι~ι ψυχιjς νά παράσχn άγαθήν ένcργειαν· δέν θά δυνηθfi νά παράσχn
~ ~
~,
rιρωτηι··
""
ταυτα
,
γαρ
,.
εισι τα
' - '
της χαριτος
.,
ε~ιεργηματα,
7
ω1• τα- μίσος κόσμου. περιφρόνησιν δόf:ηc: άνθριίJπων, έπιθυμίαν
1'αντία εlσι τά 11jς πλάνης γενγήματαΗ. 'Ήδη δέ τινεc: c':1 των ούρανίων, χαράν, είρήνην, ταπείνωσιν, κατάπαuσιν
πολλi7ς ;τείρας και τιjς 1,οερας {J,έας ,αύτης εlρήκασιν ίδιότη- ήδονων ·καi παθων, άρίστην διάθεσιν ψυχηc:· διότι αύτά
25 τας, ώς (Χ}' εχοι τις καί :τρό των ενεργη1μάτων τεκμηριώ,σα­ είναι τά ένεργήματα τηc: χάριτοc:, τά άντίθετα των όποίων
σι?ω. «Παί 1οί1ιvν ε'ίση)), φησί1,, ((έκ των ένεργημάτωJ! τδ έλ­ είναι τά γεννήματα τηc: πλάνηc:»t0 • 'Ήδη μερικοί άπό τήν
λαμφθέι, β;γ τιί ψvχΠ σου γοερδν φως, πότερον του Θεού 1'} τον πολλήν έμπειρiαν εχοuν εΊπει δτι είναι δυνατόν νά έπιβε­
οατανα nέφvκε11 0)', 'ί~•α μήτε το·ν της πλάνης α~ιαιρέτην πλ&­ βαιώσπ κανεic: καi πρό των ενεργημάτων τάc: ίδιότηταc:
)f(})! εi~•αι νομίσnς μήτε 117ν nλάνην άλήθειανη. τηc: νοερδc: θέαc:. «Θά γνωρίσnc: λοιπόν, λέγει, άnό τά
30 4:9. 'Αλλ' ιούχί. ιο α;rιλω•ές φως •το aτρεπτογ εν τφ αliiιi,ι ενεργήματα δν τό tλλαμφθέν εic: τήν ψυχήν σου νοερόν
1,ούτφ χαρίζεται· ιιrοv·το γαρ δ λέγωVJ>, καθάπερ τις εφη φωc: είναι τοϋ Θεοϋ ii τοϋ Σατανδ, ώστε νά μή νομίσnc:
τω~• nατέρω~ι, ωού μέρους των λύκων έ,στ[,ι. ΣκοπεlτωσαJJ οϋτε δτι ό άρνητήc: τηc: πλάνης δτι είναι πλάvοc: οϋτε ή
πλάνη ότι είναι άλήθεια»:n..

28. Περί τιϊιν οίομένων έΕ έργων δ.1καιοϋσθα1 26, PG 65, 933 D. 49. Πάντωc: ή πλάνη δέν χαρίlει τό άπλάνευτον φωc:,
29. Μ ο κ ο ρ ίου, Περί ύπομονηc: 13, PG 34, 876 D. τό ατρεπτοv είc: τόν αίωνα τοϋτοv· «διότι ό λέγων τοϋτο»,
30. Μα κ ορίου, Περί ύπομονηc: 13, PG 34, 876 BC.
31. Αύτόθι, PG 34, 876 D. δnωc: είπε κάποιοc: άπό τouc: Πατέραc:, «άνήκει είc: τήν με-
252 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 253

Μι πόσον της αληθείας άnοπλω·ωνται οί έκ τω~, &νθρωnίνω,· ρίδα των λύκων» •

32
"Ας σκεφτοϋν δέ πόσον μακράν της
ε~, τ ισι1: ελλείψεων τούς κεχαριτωμένους πε;τιλα11ημένους &πο­ άληθείας είναι oi άνακηρύσσοντες πεπλανημένους τούς
φαινόμεJ!Gι, μηδέ τον ηjς Κλίμακος άκούιοJ!τες λέγοηος ((Ουκ χαριτωμένοuc:, μή άκούοντες δ,τι λέγει ό 'Ιωάννης της
άνθρώJΙjaυ, &λλ' αγγέλου τό μ17 κJ,,έπτεσθαι έφ' άμαρτήμασιι· Κλίμακος· «τό νά μή ύnonίnτri είc. άμαρτήματα δέν είναι
5 εlιιαιη· και nάλι~,, ((τtJ!ές έξ ελλείψεων έαυ'τους ευ·τελίζουσι, ϊδιον άνθρώποu άλλ' άγγέλοu» 33 • καi πάλιν, «μερικοi έΕεu­
Καt ε'Κ πταισμά10JJ! τ1)J! των χαρισμάτων μητέρα Q]ΚειώσαJ'ΙΓ.n. τελίΖοuν έαuτούc. άnό έλλείψεις καί ώκειώθησαν τήν μη­
'Απά,θεω γον~· ει 1 άνfl'ρώποις ουκ &γγέλωγ άλλ' άι 1 θρωπi1·η τέρα των χαρισμάτων άπό πταίσματα» • Είc τούc: άνθρώ­
34

ζητειται, 1)J! γνοJΟ1) Και ΟVΚ απατηθήσl7 εν σεαυτψ OVσαJt nους λοιπόν Ζητείται άnάθεια δχι άγγέλων άλλ' άνθρωnίνη, 1:

κατι} τόν αυ1ό1 1 αγων εv πλήθει φωτός αρρ17του και πρ•οσεv-
10 χης ερωτι αψ,υθ1jτφ- καί πάλιιι, ((ψυχή :προλήψεως έλευθε­
ρω{}εϊσα πάντως θ·εϊω, φως εθεάσαιο· γι·ωσιν δέ δογμάτωι·
θείω~,, .πόσοι μετά προλήψεων εχουσt,;))· και πάλ,ι1', <ci'όξ αλ­
λωγ ,ιιέν οί 711 ψυχfi ασθει 1 εiς γηvρί.ζουσι την neός έαυτοirς
τσv Κvρίαυ επίσκεψιJ', οί δέ τέλειοι εκ της τ1οϊΊ Πνεύματος
15 JΙ)αροvσίας)) · καί πάλιγ, «εν μέv τοίς είσαγωγικοίς πληροφο­
ρία τον κατά Θεό}· εlγαι α~'ηων τα διαυήματα ή της ταπει­
ι•cbσεώς εστι nροσθ·ήκη· εv δέ τοίς μέσοις, ή των πολέμωγ
(lJJ(J,χώρησις· εJ! δέ τοίς τελείοις, 1) του θεfου φωτός προσθή­
κη και περιουσία».
20 50. El τοίvυν μι) νο,ερόιι τουτί τό φως και γνc(ισεως παρε-
κ11.κόv, καθάnερ ο,ί πατέρες λέγσυσιν, αλλα γ11ωσίς εστtJ', Ύj
ταύτης δέ περιουσία δείγμα θεοφώ.:οϋς τελειότητος, Σολομiiιι•-
1ος ό 6ίος τελεώτ'ερός τε και θεοφιλέστερος άι,• ην των άπ'
αlcvi·oς άγίων, 'ί~ια μι) λέγω και Tll)1t επί σοφίας περιανσίrι
25 Jαυμαζομένωι, Έλλψ,ω~'. Έnεί δέ και των εlσαγωγικϊ,ιι·
εσωι σlς καί ατε, άλλ' άμυδρ6τερω•, το τοιοvvaν επιλάμτιει
φϊίις και τοίς τ ελείσις γlvε;αι προσθήκη ταπεινώ.σεως, άλλ'
έτέρα τφ ε'ίδει παρr} 11])! των εlσαγομέJΙων, δια τούτο επιφέ­
ρει λέγων ό αυτάς· ((Τα μt:Jt μικρά παρα τοίς τεJ.,ε[οις 01! μι-
τήν όnοίαν θά γνωρίσr~c. χωρiς νά άπατηθf)c. δτι είναι μέ­
σα σου είc: πλοϋτον άρρήτοu φωτός καί άμύθητον ερωτο
προσεuχης • καi πάλιν, «ψυχή έλεuθερωθεϊσα προιωταλή­
35
ψεων πάντως άντίκρuσε θείον φως, γνωσιν δέ Θείων δο­
γμάτων πόσοι εχοuν μαΖί μέ προκαταλήψεις; »'16 :καί πάλιν,
«οί άσθενεϊς είc: τήν ψυχήν άπό δλλα σημεϊα γνωρίΖοuν
τήν nρός αύτούc: έnίσκεψιν τοϋ .Κυρίου, οί δέ τέλειοι άnό
τήν παροuσίαν τοϋ Πνεύματοc,» 37 • καί πάλιν, «είς μέν τούc:
άρχαρίοuς έπιβεβαίωσις ότι τά διαβήματά των είναι κατά
Θεόν είναι ή άnόκτησιν της ταπεινώσεως, είς δέ τούς μέ­
σους ή άnομάκρυνσις τυJν πολέμων, είς δέ τούς τελείοuc.
ή μετά περισσείας άπόκτησιc: τοϋ θείου φωτόc,» 38 •
50. Έάν λοιπόν τοϋτο τό φως δέν είναι νοερόν καί
παρεκτικόν γνώσεως, δnως λέγουν οί πατέρες, άλλά είνοι
γνωσις, ή άφθονiα δέ τούτης είναι δείγμα θεοφιλοϋς τε­
λειότητοc., ό βiος τοϋ Σολομωντος θά ί'jτο τελειότερος
ιωί θεοφιλέστεροc: του βίου των άπό τήν άρχήν άγίων,
διά νά μή ε'ίπω καί των θαυμαΖομένων διά πλοϋτον σοφίαc:
Έλλήνων. 'Επειδή δέ ένίοτε καί είς μερικούς έκ των άρ­
χαρίων έπιλάμnει τό τοιοϋτον φωc:, άλλ' άiμuδρότερον,
καί είς τούς τελεiοuς γίνεται προσθήκη ταπεινώσεως, άλ­

30 κρά, Ηί δέ μεγάλα παρά τοίς μικροί; ov πάντως τέ}.εια». λά διάφορος είc. τό είδος άπό τήν των άρχαρίων, διά
τοϋτο προσθέτει ό 'ίδιοι::· «τά μέν μικρά είς τούς τελείους

Χωρίον μή άνιχνευθέν.
3,2.
δέν είναι μικρά, τά δέ μεγάλα είς τούς μικρούς δέν
είναι πάντως τέλεια» •
119
Ί ωά ν νου Σ ι ν ο ί το υ, ΚλίμαΕ 4, PG 88, 696 D.
33. 'Ότι δέ ή θεία χάρις άπό φιλαν-
Αύτόθι 1, PG 88, 640 Α.
34.
Αύτόθι 29, PG 88, 114 C, ένθα όμως τό Ζήτημα τίθεται όλί­
35.
γον διαφόρως.
36. Αύτόθι 26, PG 88, 1033 Β. 38. Αύτόθι, PG 88, 1033 ΑΒ.
37. Αύτόθι, PG 88, 1033 D · 1036 Α. 39.. Ί ω ά ν ν ο υ Σ ι ν α ί τ ο υ. ΚλίμαΕ 26, PG 88, 1033 Β.
'

1
 =~~~~--:.: ___ · - . --· -~ --- -
----~ - ·-~-·-~-

254 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 255

"Όιι δέ και τούτοις ή -θεία χάρις επιφαίνεται φιλω1 θ·ρώπως, θρωniαν έπιφαίνεται καί είc: αύτούc:, θά μάθπc: σαφωc:, αν
ε'ίι:η; σαφώς, εi nείσ11 Δ ιαδ6χφ Η,'Ζι {}αυμασίψ «ή χάρις γάρ)), πε:σΘrιc: εic: τόν θαυμάσιον Διάδοχον· «διότι ή χάρις, λέγει,
<ω7ν άρχiιν εJJ αlσθήσει nολλιΊ, 11/Υ ψvχη11 τφ οlκείφ ε'ίωθε έν άρχ!ί συνηθίlει νά περιαυγάlπ τήν ψυχήν μέ τό φως τηc:
nεριανγάζειν ψωτί· nερί δέ τά μέσα τώ~, άγώνωι• άγνώστως είc: nολλήν αϊσθησιν, περί τά μέσα δέ των άγώνων ένερ­
5 τά nολλά ενεργεΊ)). (ιΤι'J γσ11 αγων Πνευμω), κατά τον ει, 40
γεϊ κατά τό πλείστον άγνώστωc:» • «Διότι τό αγιον Πνεϋ­
Πι•εύματι λαλουιιτα Νείλοι,, {<συμπάσχον τιΊ 11με1έρg άσθενεi~t, μα», κοτά τόν έν Πνεύματι όμιλοϋντα Νεϊλον, «συμπά­
κ,αί άκαθάρrοις ούσιν ήμιν έπιφοιτιj καί, ε'ίπερ εύρήσει τόJJ σχον είc: τήν άσθένειάν μας, καί δταν άκόμη εϊμεθα άκά­
YOV)! μόνογ φιλαλήθως αυτφ προσευχόμενοv, επι6αίvει αiηφ θαρτοι, έπιφοιτζι καί, αν εϋρπ τόν νοϋν μόνον φιλαλήθωc:
και :τα.οαιι Γljl' κυκλονσαν αύτοιr των λογισμών 1] ΥΟημάτωιr nροσεuχόμενον είc: αύτ<\ έπικάθηται είc: αύτόν καί ιέςαφα­
10 φάλαγγα έξαφω,ίζειη. Ό δέ αγιος Μακάριος, ((άγα1}ός u'ιγ νilει όλην ηiν φάλαγγα λογισμων καί νοημάτων ή ό,ποία
ό Θεός>J, φησίι,, <(ορέγει τοΊς αίτουσι φιλα1'θρωπότεροι, 1ά τόv κυκλώνει» •
41
Ό δέ αγιοc; Μακάριος λέγει, «ό Θεός,
αtτήματα· 1ψ τοίJ'VΥ εlς προσευχην έαυΙΟ)t 8ΚΠΟJΙ0VΥΗ, καν έπειδή είναι άγαθόc:, παρέχει φιλανθρωπότερον τά αίτήμα­
εί μ·η πeός τάς αλλας τώ:ν αρετών τον αυτό~, τρόπο~• l::ηδεi­ τα εic: τούc: Ζ.ητοϋνταc:· είc: έκεiνον ό όποϊοc: καταπονείται
ΚJJυται TΎJi' σ:ιουδήν, ει 1 ίοτε μεν αύτίp YJ θε[α χάρις επιφοιτq, είc: προσευχήν, άκόμη καί αν δέν έπιμεληται κατά τόν
15 και δvδοται τούτφ χάριτος εκ μέρυυς έv εύφροσύι 1 17 κατά τi7ιι 'ίδιον τρόπον των αλλων άρετων, ένίοτε έnιφοιτςι :ή θεία
αϊπον προς τογ Θεόι· ζ171ησιν εύχή, άλλ' ερημος οvτος τι»J· χάρις καί κατά τήν πρόc: τόν Θεόν lήτησίν του δίδεται
liλλων πάι•τωγ μέγει καλώ~,· δει δ17 μ17 δλιγώρως εχειι, προς είc; αύτόν έπί μέρους χάρισμα εύχηc: έν εύφροσύvπ, άλλ'
τϊίλλα, αλJ.α τρι6fι και γυμΥασ[q. 11]1' καρδ[αν αντερίζουΟΓιJ' ouτoc. μένει ερημοc; άnό όλα τά αλλα καλά. Πρέπει έπο­
εγδοτικιίν καl nειθψ•ιον τιρ Θεφ ποιεί:ν τηγ σπουδ17JΙ ·τε καί μένωc: νά μή όλιγωρn διά τά αλλα, άλλά μέ κοπιώδη παι­
20 κτijσιιι άπάσης άρετ1jς· Ο'VΤω γαρ και τό δοθεν ύπό του π }•εύ­ δείαν καί γυμνασίαν νά καθιστζι τήν καρδίαν ένδοτικήν καί
ματος της εύχ1jς χάρισμα προς έπ[δοσιν fjξει, συ11επαγ6μει•ον πειθηνίαν είc: τόν Θεόν nρόc: οnουδήν 'Καi άnόκτησιν πάσης
ταπεινοφροσύγην άληθη και αγάnφ' άψευδij και πά1,τα 7())
1 όρετηc;, Πράγματι οϋτω καί τό δοθέν ύnό τοϋ πνεύματος
τ6'ιι, άρετώJJ κατάλογον, ον και. προ6ιασάμε11ος εξεζή1ησε1')). χάρισμα εύχιϊc: θά προκόψη, συνεπαγόμενον άληθινήν τα­
51. Όρf!,ς τijς nατερικijς ~ιουθεσ[ας τούnίσημογ; Π ροσε- nειvοφροσύνην καί γνησίαv άγάnην καί όλην τήν σειράν

25 ποικ,αδ,σμεί γϊιρ 10 λεί:wοJJ, αλλ' ουκ εξ,ορ{,πει ·ωύς -θεμελίc•.ις των άρετων, τήν όποίαν έlήτησε προκαταβολικωc:» 4 ι.

δια 10 μ17πω το1'!ς τοίχους επεγιψθ·ίjι•αι, ουδε καθαιρεί 101:- 51. Βλέπειc: τήν διακριτικότητα της πατερικηc: νουθε­
τους διά τό ,U'IJ τούτοι.ς εnι.κείσθαι ιόν ,οροφογ. Και γιχρ οιδε, οiαc:; Διότι έπο1κοδομεi τά έλλείποντα, άλλά δέν έςορύτ~
Ι Ι
τει τά Θεμέλ1α διά τόν λόγον δτι δέν εχουν άνυψωθη άκό·
Ιιι!:
,.., f t: f , I '.
ηJ ;ιειρg συνεις, ως κσκκοι· μει, συγαnεως σπειρομεν17γ την
:111

Ι
εJΙ 1ίμίι, HOJ' ου1 ραν6ΊJ' ·6αοιλεία1', ο μι.χρότερογ πάγτωJJ τώJJ μη oi τοίχοι οϋτε κρημvίΖ:ε1 τούτους διά τόν λόγον ότι
,,
δέv εχει τοποΘετηθη έπάνω είc; αύτούc: ή στέγη, Διότι γνω­
30 σπερμάτωι• εστίι·, ϋστερογ δ' επί τοσουτον αϊ,ξομένηι1 και 1άς
ρ12:ε1, άνηλαμβανόμενοc: όπό τήν πεiραν, δτι ή βασιλεία
ιi ι
των ούρανών σπείρεται μέσα μαc: ώc: κόκκος συνάηεωc:.
ό όποiοc: είναι τό μικρότερον άnό όλα τά σπέρματα, εnει­
τα δέ τόσον πολύ αύςάνεται ·καί ύπερβαίνει όλαc: τάc: δu-
40. Κεφάλαια 69, Des Places 1955, σ. 129.
41, Περί προσευχηc: (Εύογρίου) 62, PG 79, 1180C,
42. Βλ Περί έλευθερίαc: νοόc: 19. PG 34, 952 C · 953 Α

ι!

256 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ηjς ψvχ1jς πάσας ύ;ιερω,αου.[vουσω• δυιrάμεις, ώς και
συραvlωJ' 'JΠ1)1'0J)f επιιερπές είναι σκήνωμα. Οvτοι δ' συ;
ψ!jς, ύπ' ακρω[ας είς 10 Κ(![JJεtJJ χωρουντες, υπ' απειρ[ας
αψαιρΟVJ'Ίαt, καν τι προσfί τοίς αδελφοίς λυσι,ελείν δυνάμ:::-
5 YIOJ', και 71))' ωv Θωυ κρίσιν ύπ' dναιδείας άρ:τάζωrτες, l()JJ
μέι, αξων αποφαίι 1 ω•ται χάριτος, δς αν δ17που τούτοις δοκιj,
τόγ δ' οϋ· Θεου γαρ μό~:ου το1'Jς J.ξίους οl:κείας χάριτος κρί­
J'εt)'. El τοίγυ~, αύτός τινα προσελά:οετο, «σύ τίς εl δ κρiνω,·
&J.λότριοι, οίκέτην;η φησί;• ό απόσιολος. Άλλ' ήμείς επανελ-
10 θόντες οθεJJ εξέοημεy και μικρά προσειπόντες
10 YVJJ εχογ τον λόγον εις πολύ μήκος αποιειJJόμεyον.
52. 'Ο τουτο τό μέγα της καινης χάριτος μη nιστεύωJ1
μυσ11jριοι1 , μηδέ προς TJ)J! ελnίδα 11jς θεώσεως υλέπων, οvδέ
σαρκός ήδοvης καί χρημάτων .και κτημάτωγ και 11jς nρi)ς
15 αJJθρ(vπωι• δόξης καται.μρονεϊν δύJJαιτ' aJJ. Εί δ' αρα και
δυνηθ·ε[η κα.JJ προς οραχύ, ψυσίωσις αυτόγ ως 10 τέλεt'lΥ
1jδη κ1ησά,μενοι 1 διαδέχεται, δι' ης αύθις προς τόγ τώγ άκα­
θάρτωγ ·ifδη κτη,σιi,μει•ον διαδέχεται, δι' ης αύθις προς τόι,
των ακαθάρτων καταοπαται κατάλογον. Ό δέ προς εκείγο
20 ολέπωΥ, ΚU1' αnαν εργω• αγαθόν· κ,ήσητ.αι, προκείμενον εχωγ
την ύπερτελη και. α1έλεστον 1ελειό1η1α, εαυτόν οi5πω λογίζε-
1'(!.t κατει.J.ηφέιιαι -τι καί Όυτω τfί ταπεινώσει πρ0ισ1ί·θησι·
δια~,οούμε~•ος δέ τοvιο μέv τ·ήν τωιι προωδευκότωιι άγίωιι
ύπεροχήJ,, τουω δέ 11)1' της 1?είας φιλωιθρωπίας ύπεροολή~·,
25 πενθ·ωγ, τό του: '11 σα·iοv ooff,, «οΥμοι οτι ακ&θ·αρτος c,)11 καί
ακάθαρτα χείλ,η εχωι•, Κύριω, Σαυαιlιθ· εlδον τοις δψθαλμοϊς
μου». Τό δέ nέJtθος 1ου10 τfί καθάροει προοτ{θησι~,· επιδαψι­
λεύεται δέ ταύτυ .παρc'~κλησίγ τε καί ελλ,αμψι11 δ υjς χάρι­
τος Κύριας. 'Έyθ•ε)' τοι και ό τfj πείρq, διδάΙJΙκωJΙ Ί ωάη,ης
30 φησίν· {<'αουσος μέι• nένθους παράκληση' ,έ{}εάοαιο· καθαρ6της
δέ καρδίας εδέξαιο ελ}.αμψιΥ. Δ·εκτικiι τοίνυγ ηjς ελλάμψε­
ως ταύτης καρδία κεκ•αθ·αρ\uέγη· οσα δέ περι Θεοv λέγετrΗ
43. Ματθ. 13, 31 έΕ.
44. Ρωμ. 14, 4.
45. φ I λ I π. 3, 13.
46. Βλ. Ή σ. 6, 5.
1,1111
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 257
7(t)i'
νάμειc:, ώστε νά είναι τερπνόν κατασκr)νωμα καί των ού­
ρανίων nτηνων43 • Ουτοι δέ, τούc: όποίουc: λέγειc:, προχω­ jιιι,ιι•
ροϋντεc: άπό τήν άικρισίαν εic: τήν κρίσιν, καi δν ύπάρχη :111
κάτι δυνάμενον νά ώφελήση τούc: άδελφούc:, άπό άπειρίαν ·_ ,ι
1
1!
τό άφαιροϋν, καί άρnάΖ:οντεc: άπά άναίδειαν τήν κρίσιν τοϋ
i!
Θεοϋ, τόν μέν ενα άνακηρύοσουν ό(ιον τηc: χάριτος, τόν :11
!Ι
δέ άλλον δχι, ένψ μόνον είc: τόν Θεόν άνήκει νά κρίνουν
'·
τούς ά!Ξίους της χάριτός του. 'Εάν λοιπόν αύτός προσέλα­
βε κάποιον, «ποίος εΤσαι σύ ό κρίνων !Ξένον δοϋλον; » 4,
4
επίοχω,ιιεν
λέγει ό άπόστολος. ·Αλλ' ήμεiς άφ' ου έπανέλθωμεν έκεϊ
άπό δπου ,έκάμαμεν παρέικ6ασ1ν καί προσθέσωμεν όλίγαc:,
δc: περατώσωμεν τήν πραγματείαν έπεκτεινομένην είς
nολύ μηκος.
52. Ό μή πιστεύων τσϋτο τό μέγα τηc: νέας χάριτος
μυστήριον μήτε άποβλέπων πρός τήν έλπίδα τηc: θεώσεως,
δέν θά ήδύνατο νά καταφρονfi οϋτε σαρκικήν ήδονήν καί
χρήματα καί κτήματα ικαί της άnό άνθρώπους δό!Ξηc.
'Εάν δέ καi ήδύνατο δι' όλίγον χρόνον, τόν καταλαμβά­ 11
νει εnαρσιc: ώς άπαιτήσαντα ηδη τό τέλειον. Ό δέ προσβλέ­
nων είc: έκεϊνο, άικόμη καί αν κατορθώση παν άγαθόν ερ­
γον, εχων έμnρός του τήν ύπερτελείαν καί άτελείωτον τε­
1
λειότητα, δέν νομίΖ:ει δη κατέλαβε ,κάτι
45
καί οϋτω προσ­
θέτει είc: τήν ταπεινότητα. Σκεπτόμενος δέ άφ' ένός μέν
1
τήν ύπεροχήν των προnορευθέντων άγίων, άφ' έτέρου δέ
τήν ύπερβολήν της θείαc φιλανθρωπίας, πενθών φωνάΖει
1
τό τοΟ ΉσαίΌυ, «άλοίμονον, καθ' δη, ένφ είμαι άκάθαρτος,
καί εχω άκάθαρτα χείλη, είδον τόν Κύριον Σαββαώθ μέ
τούc: όφθαλμούc μου» 4 ';. Τό δέ πένθοc: τοϋτο συνενώνει μέ
τήν κάθαρσιν, ό δέ Κύριος της χάριτος παρέχει έni πλέον i
αύτης πλουσίως παρηγορίαν καί ελλαμψιν. "Οθεν καi ό έκ 1
πείρας διδάσκων 'Ιωάννης λέγει· «ή μέν αβυσσος πέν­
θους είδε παρηγορίαν, ή δέ καθαρότης καρδίαc: έδέχθη ελ­
1
λαμψιν44. Είναι λοιπόν δεκτική τηc: έλλάμψεως ταύτηc: ή
καθαρά καρδία· δσα δέ λέγονται καί γνωρίΖονται περί Θε-
47. ϊ ωά ν ν ο u Σ ι ν α Ί το u, ΚλίμαΕ 7; PG 88, 813 ·Β.
17
11:ijili
ϊ!1:! Ι
258 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 1,3 259

καί γιι 1 ώοκεται, και καρδiα ακάι'rαρτος
τοίι,vν ώς ύπέρ λόγο~, τε και γ~,ωοιι, ·αυτη ή "/fλ,λαμψις. Και 1
γ~·ωσίι, τις 1αύrην ειποι κ,αι ι1 όησιν, cδς τφ νφ χορ·ηγου,ιιέ­
ι•ηι, ·ύπό τGv Π νεύ,μαιος, εr,ερο,ν είδος J,,έγει νοήσεως, :τινευ-
5 ματικάι· τι και αiηαίς τα'iς nισταίς καρδίαις,, εί μ1) δι' έργωι•
καθαρθ·είε~·, αχώρητον. Δια και τό παρέχον τό όραγ και όρ,ύ­
μενον, 1αv1ό δι' είπεΖΙ' ιό καθαράς καρδίας φως, ό Θε6ς,
((μακάριοί)) φησιν «οί και?·αροι τfi καρδί~, δτι αύιοι τον Θεόν
δψω•ταl)). πως οvν οvτοι διr} ωvlo μακάριοι, ειπερ ή δρασις
10 αί(ιη γνωσις, 11711 δε καl ήμείς εχομη οί άκάθαρrοι; Κα,λως
αρ' είπεν ό ελλαμψθείς και την ελλαμψιJJ όριζό:ιιε~,ος οτι ελ­
λ,aμψίς 80It)' ov γνωσι.ς αλλ' «αρρητος ει,έργεια όρωμένη
ααράτωςη,. ού γάρ αlσθητως, καί. «νοουμένη αγγώστως», οιΎ
δέχεται. ΦανεριΊι· οϋ, τό δέχεται καί καρδία άκάθαρτοc:. Είναι λοιπόν φανε­
ρόν δτι αύτή ή ελλαμψιc: είναι ύπέρ λόγον καί γνώσιν.
Καί δν κανείc: τήν εϊππ γνώσιν καί νόησιν, ώc: χορηγουμέ·
νην είc: τόν νουν ύnό τοίi πνεύματοc:, έννοεϊ δλλο είδοc:
νοήσεωc:, πνευματικόν καί όχώρητον καί είc: αύτόc: τόc:
πνευματικόc: καρδίαc:, δν δέν καθαρθοίiν δι' εργων. Διά
τοϋτο καi ό nαρέχων τήν δρασιν καί τό όρώμενον, δηλαδή
τό φωc: τηc: καθαρδc: καρδίαc:, ό Θεόc:, λέγει, «μακάριοι οί
καθαροί είc: τήν καρδίαν, διότι αύτοί θό ϊδουν τόν Θεόν».w.
Πωc: λοιπόν ούτοι είναι διό τοίiτο μακάριοι, δν ή δρασιc:
αύτή είναι γνωσιc:, τήν όnοίαν εχομεν καί ήμεϊc: oi άκάθαρ­
τοι; .. Αρα καλωc: είnεν ό έλλαμφείc: ·καί όρίϊων τήν ελ­
!iΙι
λαμψιν, δτι ελλαμψιc: δέν είναι γνωσιc:, άλλ. «όρρητοc:
1111:

γαρ λογιστικως. ένέργεια βλεπομένη άοράτωc:», καθ' δσον μή οίσθητωc:, ιlι:

Ι
:'1:1
1
15 53. 'ΊΙι· μεν οvν προσθείναι και ετερα· δέδοικα δέ ,ιιί7 καi «νοουμένη άγνώστωc:» 49 , καθ" δσον μή συλλογιστικωc:.
καί ταύτα μάrηγ πρQέθηκα. Κατά γcίρ τον αύ'ταν αγιω· ,,ι5 53. Θό ητο λοιπόν δυνατόν νό προσθέσω καί όλλα,
:11
I!
ιιιι
έλλάμψεως ΘεQυ α'ίσθησιγ καί ενέργει.αγ τοίς aγεύστοις διιί φοβοίiμαι δμωc: μή καί ματαiωc: προσέφερα καί ούτά. Διότι i!ΙΙ
J.·όγαιJ διηγείσθαι οουλόμεγος, ομοιός έστι τφ τοις μrι γει·­ κατά τόν 'ίδιον όγιον «:ό θέλων νό nεριγράψπ διά λόγου ''ι
σαμέγοις μέλιτος
20 έθέλοντω.
1171 1 αύ'του γλυκύτητα δια λόγωι, διδάσκει.~·
Προς σέ δ' δμως ήμίν οί λόγοι γεγό1,aσιν, ώς
είc: τούc: άγεύστουc: ·αϊσθησιν καί ένέργειαν έλλάμψεωc: .!Ι
Θεοίi, είναι δμοιοc: μέ τόν θέλοντα νό διδάσκπ •διό λόγων
ΊΙ.ί
·.'ι
ί')γ καί σύ ταληθες ακριυως είδεlης και ήμας όμολογουντας τήν γλυκύτητα τοίi μέλιτος είc: τούc: μή δοκιμάσανταc: αύ­ '!
~ ~ Ι ι
τό»"0. Πρόc: σέ δμωc: εγιναν άπό ήμδc: oi λόγοι, ώστε νό
"" - !' - ?' "'1 "~
ταις των :πατερωr φωJ,αις, ων τας υnοι,οιll!ους υnογεγραμμε- !::1
•.
,,
γας οϋαας, διέξιθι. γνωρίΖπc: καί σύ τήν άλήθειαν καί βλέππc: ότι ήμεϊc: συμ­
Ι•

'1
φωνοίiμεν μέ τούc: λόγους των πατέρων, τούc: ύπολοίπουc:
των όποίων, εύρισκομένουc: είς τήν συνέχειαν, μελέτησε.

48. Μ α τ θ. 5, 8.
49. Ί ωά ν ν ο u Σ ι να 1 το u, ενe· άνωτ.
50. Πλήν των έν τri πραγματείι;ι χρησιμοποιηθέντων παρετίθεντο καί
δλλα χωρία είc: τό τέλοc: τοΟ βιβλίου, ώc: καί είc: τά προηγούμενα
βιβλία, τά όποία δμωc: έΕέπεσαν.

.!
.ί
ι'ill
 2, 1 2, 1
ΛΟΓΟΣ ΥΠ ΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΛΟΓΟΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ
ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΏΝ Ο Π:ΡΩΤΟΣ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΏΝ Ο ΠΡΩΤΟΣ

ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΥΠΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΥΠΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ
ΒΑΡΛΑΑΜ ΣΥΓΓΡΑΦΕΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΝΤΩΝ ΚΑΤ Α ΤΩΝ Ι ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ
ΤΙΣ Η ΟΝΤΩΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΓΝΩΣΙΣ ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΟΝΤΩΣ ΠΟΙΑ Η ΟΝΤΩΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΓΝΩΣΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΠΟΥΔΑΣΤΟΣ
ΜΟΝΑΧΟΙΣ ΠΕΡΙΣΠΟΥΔΑΣΤΟΣ ΥΠΟ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΧΩΝ i: :ι
Η ΚΑΤ Α ΤΩΝ ΛΕΓΟΝΤΩΝ Η ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΛΕΓΟΝΤΩΝ
ΤΗΝ ΕΚ ΤΗΣ Ε:ΕΩ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΓΝΩΣΙΝ ΟΝΤΩΣ ΣΩΤΗΡΙΟΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΣΩΤΗΡΙΟΝ ΤΗΝ ΕΚ ΤΗΣ Ε:ΕΩ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΓΝΩΣΙΝ

10 1. Ούδέν ψεύδους δεινόιερον, ουδέν συκαφαντ ίας αχθοvς
υαρύιερον τοίς ενεργουσιν αλλ' OV' τ,οις nάσχουσιν. Οί μέν
γαρ εσθ" αιε καi δοκιμώιεροι γί~•1οv1αι και δι' ύπομονijς τω;,,
ουρανίων 6ραυείωιr επt'1υγχάνουσιν, ((απολεί δέ Κύριος πάν­
ιας Ι·ΟVς λαλου'Υτας το ·ψευδος,), El δέ και αποστερητής τις
15 ων, ώς ,απ,οστερη~?εις ooij,, και δ συκοφάντης ώς συκοφα1ηη-
1. Τίποτε δέν είναι δεινότεροv τοϋ ψεύδους, τίποτε
δέν είναι βαρύτερον άηό τό δχθοc: της σuκοφαντί,αc: είc:
τούς ένεργοϋντας, δλλ' δχι είς τούς πάσχοντας. Διότι οί
δεύτεροι ένίοτε γίνονται καί δοκιμώτεροι καί μέ τήν ύπο­
μονήν των έηιτuγχάνοuν τά ούράνια βραβεία, ένφ «θά
άπολέσrι ό Κύριος δλοuc: τούς λέγοντας ψεύδη» . 'Εάν δέ
1

1?0εις κωά ·του πεποvθ'όιος και μηδέν εlργασμέv:ου δεινομ καί ό δρπαΕ φωνάΖ:rι ώσάν νά ύπέστη άρπαγήν καi ό συ­
άnοδύρειαι, τίνα καταJ,,είπει κ,ακ[ας ύπερυολήν; τίνος δέ κα­ κοφάντης όδύρεται κατά τοϋ ύποστάντος τήν σuκοφαντίαν
ταδ,[κης ου'κ. α,ξιος; El δέ και μη ταύτης πειρφτο vvι,, αλλ' καί μή διαπράΕαντος 1 κανέν κακόν, ποίαν κακίαν δέν
<ιJ:αυτcρ θησαυρίζει 11/Υ οργrJν εν ήμέρ,q, δικαιοκρισίας και ύπερέβη; ποίας δέ καταδίκης δέν είναι δΕιος; "Αν δέ καί
20 αποκ,αλύψεως Θε·ΟV)), Ταυτ' dρ' εγuJ τον εκ Σικελίας ηκον­ δέν δοκιμάΖ:rι τώρα τήν καταδίκην, πάντως «άποθησαuρί­
τα και φιλ,οσοφείν 11/1' εξω παιδείαν επαγγελλόμενον επί Ζ:ει τήν όργήν διά τήν ήμέραν της δικαιοκρισίαc: καί άπο­
νουν λαμοάνωv θρηνω. Τουτον γαρ κατά μοvαχο1ίς εσταλμέ­ καλύψεως τοϋ Θεοϋ»!. Λαμβάνων αύτά ύπ' δφιν έγώ θρη­
rοv όρων, eχαιρ,ον επ' εrμαυωυ λογιζόμενος ώς κιαι 'Τα θ·ετα νώ τόν έλθόντα άηό τήν Σικελiαν 3 καί έπιδιδόμενον είς τήν
προϊών σοφός eσται, συνελ-θcογ τοις έκκρίωις των παρ' ήμίγ φιλοσοφiαν κατά τήν έ!Ξω ηαιδείαν. Βλέηων αύτόν ένδεδu­
25 μοναχών, οί' τοίς αλλ,οις πiiσι χαίρειν εlπόντες, δια 6ίου μεθ-' μένον κατά μοναχικόν τρόπον, έχαιρόμην σκεπτόμενος
ήσυχίας τφ Θες'iJ προσανέχουσι. Γέι•οι.το γάρ ά~, 17μίν, οϋτως καθ' έαuτόν ότι δυνατόν νά καταστfi σοφός ιωί είς τά
ελεγω,, γραμματεύς ομοιος 1Jησαυρφ, κατά ταν του Κυρίου θεία, άφοϋ σuνδεθfi μέ τούς έκκρίτοuς άπό τούς μονα­
,λ,6γοv, ε·κφέρω,rι παλαιά τε καί νέα. Νv·ν δ' aπαν τοvνaν·τίοv χούς μας, οί όποϊοι έγκαταλεiψαντες όλα τά δλλα, άφιε·
έιξέοη καί δι' 811 ειϊ ελπίσιν αγαθαίς εχαιρον, πέν{J,ος αρ- ρώνοvται διά βίου εiς τόν Θεόν μετά ήσuχiαc:. 'Έλεγον δέ,
30 ιίως καθlκετό μου τijς ψvχijς ύπέρ Γης εκε[νου ψυχijς. Πρασ­ εϊθε νά μας γίνrι γραμματεύς όμοιος μέ θησαuρόν, κατά
ijλθε μεγ γάρ τισι τι'iJν 17μετέρων, καί τούτων τοίς άπλουστέ- τόν λόγον τοϋ !Κυρίου, ό όποίος έ!Ξάγει παλαιά καί νέα 4 •
Τώρα όμως συνέβη έντελως τό άντίθετον· ύπέρ της ψu­
1. Ψ α λ μ. 5, 7.
2. Ρω μ. 2,5. χης έκείνοu διά τόν όποϊον έχαιρόμην μέ τάς όγαθάc:
3. 'Εννοεί τό βασίλειον της Σικελίας, είς τό όποίον ύπήγετο τότε
καί ή Καλαβρία, γενέτειρα τοϋ Βαρλαάμ.
4. Βλ. Ματ θ. 13, 52. Οί λόγοι άντανακλοϋν τόν πρώτον έν­
θουσιασμόν έν ΒυΖαντίψ μετά τήν έμφάνισιν τοϋ Βαρλαάμ.
262 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 263

ροις, τον μαθητιώνrα ύποκρινόμενος, άπέστη δ' έπι τοσούτrρ έλπίδαc:, τώρα κατέλαβε την ψυχήν μου πένθοc:. Διότι
κατηνωκέιιαι δείξας αύτώ1',. ώς κ,αι συγγράμματα κατ' αυ- προσηλθεν είc: μερικούc: ίδικούC: μαc:, καi μάλιστα είc: τούc:
1(,J)f ωΊδr:;ν μικρόι, ούιδέ μέτρων έπικαλουντα συJJθειναι και άπλουοτέρουc: έ!Ξ αύτων, ύnοκρινόμενοc: τόν μαθητήν",
με,(ι τώι• ,συγγρr,ιμμάτωι• τούτων παρρησιάζεσθαι και' αύ- άηεμακρύνθη δέ καί εδει!Ξεν δη τούc: κατέκρινε τόσον ·πο­
5 7([1)', ουκ επ' έκείνω~r αντώιr, αλλ' έ.πι των φοιτώντων αύτc'() λύ, ώσrε νά συνθέσπ καί αύτων καί συγγράμματα κατηγο­
;:,αι π::;ρι6ομ6ούντων μειρακίωJf, και τούτων επειθεγ i':χείvοvς ροϋντα αύτούc: δχι όλίγον οϋτε μετρίως καί μαlί μέ αύ­
δσοι μιί πρεσουτικι'ιν έπαγγέλλονται φρόνημα και μοι 1 ·αχcuι' τά τά συγράμματα νά όμιλfi έλευθέρωc: κατ' αύτων, δχι
101Ίς ,ιι1ί πείρα~, έσχηκόrας 17συχίον διαγωγής. 'Ή ρξατο διΊ ένώπιον των ίδίων, άλλ' ένώπιον των νεαρών οί όποΤοι
διαδίδοσΟαι πασιι, δ λόγος ώς άοοτροπαίον φρον~ίματος {J;ιά έφοίτων είc: την σχολήν του καί έθορύβουν γύρω του ,
6

10 ,ιΖι,, 1ίσvχαζ6JJ1ων π.ρεσυευομένοv· και 01·ομα γαρ, αύτοίς πε­ καί επειθεν άπό αύτούc: έκείνουc: οί όποϊοι δέν διαθέτουν
ριέθηκε τrv1, φανλο1ά1ω1,, «δμφαλοψύχονς>J πρ,οσαγορ,εύσας, ώριμον φρόνημα καί άπό τούc: μοναχούς έικείνουc: οί όποϊοι
καί τι)ν i)ι· αυτός ελεγεγ αΊρεσιν ι<δμφαλοψυχίαJn> προσειρ1j­ δέν έχουν πεϊραν ήσυχίου διαγωγηc:. 'Ήρχισε λοιπόν νά
κc[ις δι,cψαστί δέ μηδένα προυαλλόμενος τώ11 παρ!' αύ·τηv διαδίδεται είc: δλουc: ό λόγος δη δηθεν οί ήσυχασταi
κα1εγ1,ωσμέγωγ l:κείνων, τοίς κρεlττοσί τε των ήμεrέρωι, έπρέσβευον άποτρόπαιον φρόνημα, καί μάλιστα άπέδω­
15 ?-.ντετυχηκέJJαι Μγων, πάντας οϋτω σαφώς έποιείτο τοϊς έγ­ σεν εic: αύτούς φαυλότατον όνομα, άποκαλέσαc: αύτούc:
κλ 17μασιγ ύπευrJύι,ους. «όμφαλοψύχουc:» καί χαρακτηρiσας ώς «όμφαλοψυχίαν»
2. Έζήτοvν τοlι•υν και αυτός παρ' εκείνου ταυrι rα γράμ­ την αϊρεσιν την όποiαν ελεγεν αύτός • καθώc: δέ δέν προέ­
8

ματα. Δ ιrΊ τασαύτης δ' εκείνος ε71,οι•είrο σπουδής μηδενί ταυ­ βαλεν όνομαστί κανένα άπό τούc: κατακριθένταc: άπό αύ­
τα HΪJJJ και?' ήμας είς οψι.ι· ελθ·ε'ίv, ώς ·καί rοίς προς δλίγογ τόν, ελεγε δέ δη συνήντησε τούc: καλυτέρουc: των ίδι­
:'Ο ά)μιληκ6σιJΙ ι7μίν και απαξ ποτέ l'εθεαμέ~rοις ήμας οι• παρε'ίχε, κων μας, είναι σαφέc: δη οϋτω καθίστα ύπευθύνουc: των
μή πρ6τερο~r έξορκlσας μηδει,ί δείξαι τώJΙ ;17γ ήσυχ[αν άσπα­ κατηγοριών δλους .
1

ζομέι,ωJ". Πλανcδμε11α δ' οf51ως i':ν· σκότει καί 10 φως φεύ­ 2. Έlήτουν λοιπόν καi έγώ άπό έκεϊνον αύτά τά συγ­
γογτα 11)ς παρρησίας ΗΧς ε,μας ομως χειρας είς τέλος ΟΙ! γράμματα. Τόσον δέ έφρόντιlεν έκεϊνοc: νά μη έλθουν
διαπέφευγε. Λαυι).η• ovv και αfηός εστιν α διijλθογ χαι εl- είc: την θέαν κανενός άπό τούc: ίδικούc: μαc:, ώστε δέν τά
2s δΟJ' rhς επος cfrδέν ύγιές, αJ.λα πάJJτα ψευδος και συκοψαι'­ προσέφερεν άκόμη καί είc: τούς όλίγον συναναστραφέν­
τία~1 δει~,rίν. 'Έλεγε γάρ ώς έδιδάχθη παρ' εκεlirωJJ ώJJ ;ω­ rας ήμδς καί μόνον μίαν φοράν ίδόνταc: ήμδc:, αν δέν
τηγ6ρει, τηι 1 μέv θείαιι πασα,ι, Γραφή~, ά1•ωφελ17 πάσι παντά­ τούς έ!Ξώρκιlε προηγου,μένωc: νά μή τά δεί!Ξουν είc: κανέ­
:-τασιι' είναι, π01,ηρr'η• δέ τη~, r(7'Jν δι>τω~, γ~,ώσι~1, τήy τε ταv' να άπό τούc: άσπαΖομένουc: την ήσυχίαν. Πλανώμενα δέ
οϋτως είc: τό σκότος ·καί άποφεύγοντα τό φως της παρ­
Βλ. Χ ρ ι στο δούλο u (
5. =
Ίω. Καντακοuζηνοϋ) Πρόc: Βαρ·
ρησίας είc: τό τέλος δέν διέφυγον τάc: χείρας μου'. Λα­
λαάμ, πρόλογος, PG 154, 696. Βαρλαάμ, Β · πρόc: Ίγνάτιον, Schirό,
σ. 324. βών δέ καί έγώ δ1ε!Ξηλθον μερικά καί οϋτωc: είπεϊν δέν
6. Πρόκειται περί των μαθητών της έν Θεσσαλονίκη σχοληc: τοϋ
Βαρλαάμ.
είδον είc: αύτά τίποτε •ύγιέc:, άλλά δλα ψεϋδοc: καί ΟU'ΚΟ­
7. Βλ. καί 1, 2, 11 · 2, 1, 2· 2, 1, 3. φαντίαν δεινήν. Διότι ελεγεν δτι έδιδάχθη άπό έκείνουc:
8. Ό Βαρλαάμ έγνώριί';εν δτι, μή άναφέρων τινά όνομαστί, ήδύ­
νατο νά θεωρηθfi ώc: κατηγορών nάνταc: τούc: ήσυχαστάc:, Β · πρόc:
ϊούc: όποίουc: 1<:ατηγόρει, δτι ή μέν Θεία Γραφή όλ6κληροc:
Ίγνάτιον, Schirό, σ. 324. ητο άνωφελήc: είc: δλουc:, ή δέ γνωσιc: των όντων πονη­
9. "Έφθασαν είc: χεiραc: τοϋ Παλαμδ διά τοϋ κύκλου τοϋ Ίσιδώ·
ρου, 6λ. Φιλοθέοu, Έγκώμιον, PG 151, 586C.
ρά, δτι ή οόσίο τοϋ Θεοσ είναι θεωρητή οiσθητως κοί ότι
264 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ Ι ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 265

Θεού ,ουσί.αν αlσ~9•ητως εlναι θεωρηη7γ και προς ταύτην rf.- πρόc: αuτην τήν θεωρίαν όδηγοϋν μερικά δλλα αίσθητά
γειν Tl]Y {)εωρίαν ετερά τινα αlαθητα τηρήματά τε και εvερ­ τηρήματα καi ένεργήματα καi πράςειc:. ·Αποκαλέσαc: δέ δλα
γήματα .και επιτηδεύματα. Ταύτα δέ απαντα δμφαλοψυχίαι, αύτά όμφαλοψuχίαν, δέν γνωρίΖω διατί, καi έπικρίναc: ώc:
ουκ οίδ' οπως καλέσας και δαψο1'ιcbδη άnελέγξας, ώς αυ- δαιμονιώδη, δπωc: αύτόc: ένόμιΖ:ε, καί καταστήσαc: μόνον
5 τος (f>ετο, καί κατασηjσας έαυτό,ν μόνοι: ασφαλή διδάσκ·αJ,ον, άσφαλη διδάσκαλον, εic: τήν σuνέχειαν έnραγματεύετο
10v,vτεvθεν περί προσευχής JJοερας καί φωτός ίεροv διεξfιει, περί νοεραc: προσεuχηc: καί ίεροΟ φωτόc:, καί προέβαλλεν
καί αJ'.αϋάοεις και μέτρα προετίθει {)·εωρημάτων καί γ~·ο:J­ άνόδοuc: καi έκτάσειc: θεωρημάτων καi γνώσεων καi έβε­
σεω1·, και το πλ,είστον Iljς εJJ αυταίς τελειότητας εμαρτυρείΊΟ βαίωνεν δτι τό πλείστον τηc: εic: αύτάc: τελειότητοc: προ·
οί ?ΙQ'Οσγίvεσθαι παρα της lξω παιδείας και της Περί ταύτηι· έρχεται άπό τήν εεω πc:ιδείαν καi τήν σποuδήν γύρω άπό
1 ο ιηοvδης, δώρον οvσαv Θεού, τώι, προφήταις και αποστόλοις αύτήν, δωρον καί αύτήν τοϋ ΘεοΟ, δμοιον μέ τά δεδομέ­
να είc: τούc: προφήταc: καί ,άποστόλοuc: .
10
δεδομένω~, όμοίως.
3. Είχε μεν οϋτω τα των συγγραμμάτων αυτφ, καί τού­ 3. Αύτό ητο τό περιεχόμενον των συγγραμμάτων του,
των ου μικρφ χείρω διεJJοεiτο καί συνεσκεύαζε, μέχρι.ς ob έοκέπτετο δέ καί έβuσσοδόμει πολύ χειρότερα ά'πό αύτά,
πvϋ{ψε1'Ος τας 11,ιιετέρας προς αυτόν αντ ιρρήοεις επί ίQOOV- μέχρ1c: δτοu πληροφορηθεic: τάc: iδικάc: μαc: πρόc: αύτόν
15 τω· απεδειλίασεν, cδς τα γράμματα οί ταύτα ουγκλείοαι σκό­ άντιρρήσειc: 1 1. τόσον έδειλίασεν, ι:ίJστε νά άποκρύψ\1 τά
τει .καί cδς σκανδάλων α'ίτια καταλιπείν τε και αφανίσαι παιι­ συγγράμματά του αύτά είc: τό σκότοc: καί νά όμολογήσn
τάπαοιν ιJ:ιΓ εκκλησίας όμολογησαι. Ώς δε διά τούς λόγους άπό τηc: έκκλησίαc: δτι τά ,έγκατέλειψε καi τά ήφάνισεν
τούτους αψεί{),η καταδίκης δικα[ας, εJJέτυχε δε καί ϊtσι Ηι~ι• ένπλωc: ώc: αϊτια σκανδάλων. ·ΑφοΟ δέ διά τούc: λόγοuc:
αι•τιλεγόι'lΟJ)! 17,ιιετέρων 6ι{$λ[ωv προς τά τοιαύτα καί τό α- roύτouc: άπέφυγε δικαίαν καταδίκην, ευρε δέ καί μερικά
;>') φυκτοJJ κατε1,όησε τωγ ιlλέγχων, τήγ αlσχύ,vην ου φέρωι•, άπό τά άντιρρητικά μαc: βιβλία πρόc: τά τοιαΟτα καi άντε­
καθ·ίσας α{;θις, τά μεν αnαλ,είφει 1(0)1 οlκείων γραμμάωπ, λήφθη τό άναπόφευκτον των έλέγχων, μή ύποφέρων τήν
τcί δε αμείοει,. και τό μεν της δμφα.λοψυχίας ονομα εξαλείφει έντροπήν, καθίσαc: πάλιν, δλλα μέν σημεία των κειμένων
:'1/J.JJΤά.nασιιι, ονομα μόνον εξεληλεγ\UέJJΟJ', ,πράγματος εστερη­ του άπαλείφει, αλλα δέ μεταβάλλει, καi τό μέν όνομα τηc:
μf:ΥΟΥ καί κατα μηδενός ύnοκειμέγου λέγεσ{)'Cιι δυνάμενοι•, όμφαλοψuχίαc: έςαλεiφει τελείωc:, άποδειχθέν άπλοΟν ό­
25 6'>σπερ ό τραγέλαφος καί ίππάνθρωπος και οσα της ψιλ'ης νομα έστερημένον πραγμαηκοΟ περι,εχομένου καί μή δu­
επrι•οίας ιlστίJ'. "Α δε δαιμονιώδη πρότερο~, απεφαί~,ετο, ψυ­ νάμενοv νά άποδσθfi είc: κανέv ύποκείμενον. δπωc: ό τρα­
σιχά προοαγ,ορ,εύει JJVY, ουκ {)[δα και τοiiτο πώς. Οlς δ' εJ'έ­ γέλαφος καi ό ίππάvθρωποc: καi δσα προέρχονται άπό
τυχε των εμcοΨ, τα με~• cδς μηδ' [δCVY ,,αραλείnει,, άπλην έπίνοιαν. 'Όσα δέ προηγουμέvωc: άνεκήρuσσε δαι­
μηδ' αι;•τιολέψαι. :προς εκείνα τολμωγ, εστι δi' a συ- μονιώδη, τώρα τά άnοκαλεί φυσικά, δέν γνωρiΖ:ω nωc: •
12

30 χοφανιικϊίις αμείψας, επειτα κατ' ιlκείνω~ι χωρεί, και του17' ·Από δσα δέ ίδικά μαc: ευρεv, αλλα μέν παραλείπει ώσάν
οϋ1ω πρά110)1 1 , αυιός (ος συκοφαντούμει,ος dποδύρεται. Πι- νά μή τά εΤδεc: μή τολμων οϋτε vά τά άντκρύσn. μεριικά
δέ μεταβολών σuκοφαvηκωc: προχωρεί έvαντίον των, ,καί
έvψ πράττει αύτά, όδύρεται ώσάν νά είναι αύτόc: ό συκο­
1 Ο.
Βλ. κατωτέρω 2, 1, 4.
Τά τρία πρωτα βιβλία τοϋ παρόντοc: εργοu.
11. φαντούμενοc:. Δέν έμnιστεύεται δέ ταΟτα οϋτε είc: δλοuc:
Βλ. είσαγωγήν σ. 323 έ!;. 342 έθ. Προέβη είc: τήν μεταβολήν
12. τσύc: άγαπητούc: του σuvτρόφοuc:, άλλά είc: πολύ όλίγοuc:
i:κ φόβου προκλήσεωc: σκανδάλου, ώc: όμολογεϊ ό 'ίδιοc:, Α · πρόc: Πα­
λαμαν, Schirό, σ. 266, Β · πρό<: Παλαμδν, Schirό, σ. 282. ά,πό τούc: στενωτάτοuc:, των όnοίων είc: εκριvε δίικαιοv
266 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2. 1 267

σιεύει δέ 1αυτα ου·δέ τοίς φίλοις έταίροις έαυτο1j πr"iσιJ', αλί.' νά φέρη αυτα είc: έμέ 13 , άντιληφθείc: μόνος του τήν άnά·
rιλίγοις πάνv τcο11 οlκειοτάτωγ, ώ1 1 εlς ώς έ:ιιέ διακομίσαι την καί παρακαλέσαc: έμέ νά χρησιμοποιήσω διά τόν
ταiίια δiκαιοι, εγι·ω,. παρ' έαυrοv 1ή11 απάτη~• φωράσας καμέ
έαυτόν μου καί τάc: πραγματείαc:, ώστε νά έπιτεθω πρόc:
ίκετ·εύσας ι1μαυτιρ και τοίς λόγοις χρ11σασθαι, nρός ffκασ1()1•
εκαστον των όχυρωμάτων του ψεuδουc: καί νά παρουσιά·
5 εJJ μέρει. ΊC7'Jγ οχυρωμάτωι, TOV ψεύf5.ους αJ"l /Καθισταμέι,φ Κ'!.l σω άσκότιστον άπό νόθοuc: διδασκαλίας τήν λάμψιν τηc:
τό τijς δ.ληι?είας φέγγος ;,όι7οις διδασκωΗαις ,δ.νεπισκόπητω·, άληθείαc:, δσον φυσικά ήδuνάμην. Κρίναc: λοιπόν δτι έπρε­
εφ' QOO)! αρα δυι 1 αίμηι•, καταοκευάζο1JΤι. Δεί~• o{JΙJ κρίι}(Ί.ς ϊ•.-z,ι.­ πε νά ύnακούσω ,είc: τήν καλήν ά!Ξίωσιν καί νά καταστήσω
κουσαι τfi καλfi αξιώσει. και συ1η7γορω, εμαυτό1, αvθις τι"jς πάλιν έμαυτόν συνήγορον τηc: άληθεiαc: κοτά δύναμιν, 11111:

αληι?·είας ποιijσαι προς δύι·αμιJ', αρξομαι καί νυ1, άπό του
10 Περί λόγω1• εκείι 1 φ λόγου, κα1Μπερ καt πρόιερον.
4. 'Έπτι διί αvτq1 τό προοίμιον τουτο· (('Ώσπερ eπl, rιjς
ϊΊγείας 01!Τως εχει και t:πί της φιλοσοφίας- αi)τόθειι μει, ί'(lf.!
δίδοrαι nαρr} Θεου καί δι' επιμελείας εύρίσκεται· και ωσπFρ
Ο!JΚ αJ.λο με,• εlδος ύγF[ας δίδοται παρά του Θεου, αλλο δέ.
15 διrί. ,17ς lατρικης παραγί1,εται, αλλr} τό αυτό, οϋτω καπι 117ς
σοφίας· δίδωσι μ'έι, γαρ ταύτην προφήταις καί αποστόλο~ς
Θεός, δέδωκr; δε ήμίι, τά rr, δι(t των Π·εουργιιίν λόγια καί
τά κιπά φι,λοσοφίω• μαθ17μα1α, δt' ών πάλι,, υ7ι· σοφ{α~, ζη­
τοιiηες ε~'!ρίσκομεν)). Ο15πω ταντα πάνυ δεινά, καlπερ ι':ςr.-
20 οάζω·τος τά μακρφ πά,,υ και οσον ούκ α,γ ε'ίποι τις διαφέρι:;­
τα· καί τr't αι•ίατα γC:ιρ lαται Θεός και γεκρ01';ς εκ τά:φω:,
ri1 1 ίστησι και σοφία προφήrαις και αποστόλοις αύ1ός
ό του Πατρός λόγος, 1ί προ αlώ1.•ων1 σοφtα, cδς και Π αυλο.:;
:ιερί αυτοv λ/:γει· c<ος εγεv1ί11η ήμίν σοφlα από Θεουη. ΆΉ δ'
25 εκ 1ϊίΊι1 ε:;ω μαθημάτωι, σοφία και ή παρ' lατρωγ προσγι.γομέ­
γη 1Sγίεια παψ'ι 10ΠOVU))J ουκ εσιιν ι':κε[ναις ταi'ηό, παρ' Ο·σΟJ'
Έλλ17ι•ωι· προφηται διε~τψόχασι, και Γαληνrvν και Ί;πω­
κρα1ι'iι1, οί του Χριστο~"Ί μαθηταί, εl δε 6ούλει και Χριστός
αυτός, ό Ίησους δι' 17μας κληθ17ναι καταδεξά,μενος. 'Ίπrιγ
30 Τ·Ο{ιηψ εμοιγε δοκεί 1αυ1ά τε J,έγεο, 1α1ηα και πυγολαμπ[δι
παραπλήσιοι, ε[γαι ΤΟ)' ηλιον, ι':πειδ17περ αμφω φως έπ' αέρος
δει. χ~•ύ,ουσιν.
θά άρχίσω καί τώρα άπό τόν λόγον έκεiνου Περί λόγων,
δπωc: καί nροηγουμένωc:.
4. Τό προοίμιον αύτοϋ είναι τοΟτο· «'Όπωc: έπί τηc:
ύγεiαc:, τό Ίδιον συμβαίνει καi μέ τήν φιλοσοφίαν. Πρά·
γματι καί άnό τόν ϊδιον τόν Θεόν δίδεται καi δι' έπιμελείαc:
εύρίσκετaι· καi δπωc: δέν είναι δλλο τό είδος ύγείαc: τό
όποϊον δίδεται άπό τόν Θεόν καί άλλο έκεινο τό όηοίον
έ!ΞασφαλίΖ:ετω διά τηc. ίατρικηc:, άλλά τό 'ίδιον. οϋτω καi
ώc: πρόc: τήν σοφiαv- δίδει δηλαδή αύτήν ό Θεόc: είc: τούc:
nροφήταc: καί τούc: άnοστόλοuc:, εδωσε δέ είc: ήμδc: τόσον
τά λόγια δ1ά των θεοuργGJν δσον καί τάc: φιλοσοφικάc: μα­
θήσειc:, διά των όnοίων πάλιν Ζ:ητοϋντεc: εύρίσκομεν τήν
σοφiαν». Αύτά δεν είναι άκόμη πολύ φοβερά, μολονότι
εσrιι· έ!Ξισώνει τά διαφέροντα μεταΙΞύ των πάρα πολύ καi δσον
δέν δύναται νά εϊπη κανεfc:· διότι καi τά άνiατα θεραπεύει
ό Θεόc: ,καί νεκρούς άnό τούς τάφοuc: άνιστςί καi σοφία
εic: τούς προφήταc: καi άποστόλοuc: είναι ό 'iδιοc: ό Λόγος
τοΟ Πατρόc:, ή πρό αίώνωv σοφία, δπωc: λέγει ηερί αύτοϋ
καί ό Παϋλοc. «ό όnοϊοc: έγινε δι' ήμδc: σοφία άπό τόν
Θεόν»Η. Ή δέ άnό τά κοσμικά μαθήματα σοφία καί ή άπό
τούc: iατρούc: προσφερομένη ύγεία τόσον άnέχουν άnό τό
νά είναι τό 'ίδιον μέ έκεiναc: δσον διαφέρουν οί nροφηται
άnό τούc: 'Έλληναc: σοφούc: καί oi μαθηταi τοΟ Χριστοϋ,
έάν δέ θέλr~c:. καi ό ϊδιοc: ό καταδεχθείc: νά όνομασθπ
ι "!

δι' ήμδc: Ί ησοΟc:, άnό τούc: Γ αληνούc: καi τούc: Ί ηποκρά­

rαc:. Έπομένωc:. τό νά λέγωμεν αίπά ταυτόσημα είναι 'ίσον 1
13. "Ισωc: διά μέσου τοϋ Ισιδώρου, βλ Φιλ ο θ έ ου, 'Εγκώμιον, μέ τό νά λέγωμεν δτ1 ή nuyoλaμnic: είναι nαραnλησία μέ
PG 151, 586 Α.
14. Α' Κορ. 1, 30. τόν ηλιον, διότι καί τά δύο δεικνίJουν φωc: διά τοΟ άέροc:" 1
268 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 269

5. Άλλα ωά των θωυργών)), φησί, c<J,όγ ια και ή εν ωυ­ 5. 'Αλλά, λέγει, «τό λόγια των θεουργων ,καί ή περι­
τοις σοφία τfj παρά τών εξω μα1?·ημάτωγ φιλοσοφίq, προς 1-:,,α κλεισμένη είc: αύτό σοφία άnοβλέnει πρόc: ενα σκοπόν
σκω1όν όρ,Ιf; και 10 αυτό κέκτηται τέλος' 11711 της άλη{J,ε[ας εi5- μέ τήν άπό τά κοσμικό μαθήματα προερχομένην φιλοσο­
ρεσιν. Μία γαρ 17 δια πάντωγ αλ17θεια, τοις μεν αnοσ16λ·οις φίαv καi εχει τό 'ίδιον μέ αύτήν τέλοc:, τήν εϋρεσιν τηc:
5 αμέσως ε.κ Θεου δοθ·είσα τrιν αρχή~,, παρ' ήμών δε δι.' επι­ άληθεiαc:. Διότι μία είναι ή δι' δλων δεικνυομένη άλή­
μελείας εύρισκομέι:η· προς δ,7 ταύτην 117ν θε6θ·εν τοίς αnο­ θεια, είc: μέν τούc: άποστόλουc: δοθείσα άμέσωc: έt άρχηc:,
στ6λοις δεδομένην αλήθειαν και παρ' έαυτών πέφυκε τά κατι) άnό ήμδc: δέ εύρισκομένη δι' έπιμελείac:· nρόc: αύτήν δέ
φιλοσοφίαν μαθ17μαtα καπί τάς άυλους αρ,χετυπ{ας άι1άγεσθαι ,ήν άnό Θεοϋ δεδομένην είc: τούc: άnοστόλουc: άλήθειαν
τcίΊ,, ίερ(JJV συμοόλωι, απλανώς τά μέγιστα οvμοάλ,λ>εταιη. Τίς όδηγοϋν μόνα των φυσικωc: καί τά φιλοσοφικά ,μαθήματα
1 Ο ταvτ' ακούω')) OV' νεμεσήσει IQ))! εv φροJtού~'Ιων καί. τό διά­ καί συμβάλλουν μεγάλωc: νά άνυψώνεται ό δνθρωnοc:
φορον αυτών δσον επισταμένων, οτι και συντάττεται γοvι· είc: τόc: άύλουc: άρχετυπίαc: των iερων συμβόλων άπλα­
ολως ή θεοvργι.κ17 σοφ[α IOV Π11εύμαως 117 παρά τώ~· εξω νωc:»15. Ποϊοc: σώφρων καί γνώστης τηc: διαφορδc: μετα!Ξύ
μαθημάτω1' φιλοσοφίq, και ταυτα παρά των ταύτα φροι 1 είJJ αύτων δέν θά άγανακτήσπ άκούων ταυτα, δτι καί κατ'
δοκούντων 1ί.ιιιν ,και 1άς αντιρρήσεις αίτιωμέι·ων (ος πρiΊς άρχήν άκόμη παραβάλλεται ή θεουργική σοφία τοϋ πνεύ­
1s όμόφρω,ας; Οfη ή μέιι ((αγονός τε και ακαρποςη, κατά τογ ματοc: μέ τήν άπό τά κοσμικό μαθήματα φιλοσοφίαν, καί
Νύσσης θεηγόρον Γρηγόριον, μηδέJ'α δουοα τώι, μακρcοJ' μάλιστα άπό τούc: νομίιονταc: δτι εχουν τό 'ίδια μέ ήμδc:
(iιΜνωγ καρnόΥ, μηδ' εις το φως 117ς θ•εογ~•ωσίας nροάγου­ φρονήματα καί κατηγοροϋνταc: τάc: άντιρρήσειc: ώc: nρόc:
σα, 17 δl:: του ΠΥεύματος γοvιμωτά1η τε και πολύτεκνος, ού όμόφροναc:; Δέν εiναι «ayovoc: καί δκαρποc:» ή μιά σο­
φία, κατά τόν Θεηγόρον Γρηγόριον Νύσσι1c: ', μή δώσασα
1
σύι 1 δυο και σύντρεις, κατά τά πολυτόκα των ζώω1', πεφvκυϊα
20 τίκ.τειι•, αλλ' ολας χιλι.άδας εlσάπαξ ά~,αγε~·νωσα κακ τοv κανένα καρnόν μετά μακρόν έγκυμοσύνην καί ,μή προσά­
δειι,οι'Ύ σκότους εlς 10 θ·αυμασ,ό~· του Θεο,ιJ μετατιθείσα φιυς, γουσα είc: τό φωc: τηc: θεογνωσίαc:, ή δέ σοφία τοϋ πνεύ­
rός εκ Ηvι.• Άποστολι,;αί'ιν πρά!;εω1, εδιδάχθημε~,; 'Ό και δ ματοc: είναι γονιμωτάτη καί πολύτεκνοc:, καμωμένη νά
nροψήτης ;,ρ,οϊδι;)V Καi, του iJαύματος γεγονο)ς ολος ελεγει·· γενν9 δχι δύο η τρία, δπωc: τά πολυτόκα ιωα, άλλά άνα­
(,εl (JJδι~ 1 ειr 1ί γη α'ίφνης, ει ετέχθη lθι,ος εlσάπαξ;η. Ουχί γενvώσα χιλιάδαc: όλοκλήρουc: έφ' δπαt ·καί μεταθέτουσα
25 τ'fj μεγ αμφισοητήσιμ01, ενεστι τσ,λ•ηθ·ές και τcρ ψεύδει συμια­ άnό τό δεινόν σκότοc: είς τό θαυμαστόν φως τοίί Θεοϋ,
δnωc: έδιδάχθημεν άnό τάς Άποστολικάc: ΠράΕΞειc: ; Τοϋ­
11
γές, διό και αεί αJ>τιλέγεσθαι .πέφυκεγ,, ώς και οί καθηγε­
μόιrες αυτης συμμαρηψιjσαι.εν αν, 1?7 δε ουδείς, κατά τ17ν το προϊδών καί ό προφήτης καί παραδοθείc: όλόκληροc: είc:
{}εσnεσίαν του ε1'!αγγελίου φωγ17ν, r}ι,τι,στ~j~ιαι δύναται, σα­ τόν Θαυμασμόν ελεγε· «μήπως αίφνιδίωc: έγκυμόνησεν ή
γη, μήπωc: έγεννήθη μέ ,μιδc: εθνοc:; Ή άλήθειο δέν
18
φές και του εναντίου :παντάπασιν αμικτ,ον προυαλλομέν17 τό » •

30 αληθές; Ού·χι ταύτης μεν της ιών θείων λογίων σοφίας τι'>
15. Έκ τοϋ βιβλίου τοϋ Βαρλαάμ, δεχομένοu ένιαίαν γνωσιν,
ό Παλαμδc: δέχεται δ1ττήv· βλ. όνωτ. 1, 1, 1 Ο κ.έ.
16. Είc: τόν βίον Μωσέωc: 2, PG 44, 329 Β.
11. π Ρόε. 4, 4.
18. Ή σ. .66, 8.
19. Λοuκα 21, 15.
είναι είc: μέν τήν μίαν άμφισβητήσιμοc: καί άνάμικτος μέ
τό φεϋδοc:, διό καί πάντοτε συμβαίνει νά άντιλέγεται, δπωc:
θά ήδύναντο νά συμμαρτυρήσουν καί οί καθοδηγηταί της,
ένφ είc: δέ τήν δλλην κανείc: δέν δύναται νά άντιστοθfl κατά
τήν θεσπεσίαν φωνήv τοϋ εύαγγελίου ,
19
διότι προβάλλει
σαφη ·ι<:αί έντελωc: άμιγη άπό τό άντίθετον τήν άλήθειαν;
Δέν είναι ούτηc: τηc: σοφίας των θείων λογίων ή άλήθεια
270 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 271 Ιil li:,
ιlληΜ:ς αι·ιςκαίον 11μίι· εστι και λ-vσιτελές καί σω11jριω·,
εκείνης δέ της εξωθεγ nροσγι~•ομέγης ουκ ά11αγκαίογ, 01)δέ
σω1ήριο}'; 'Όθεγ δείκJJυται και διπλοiίν εlγαι τό εlδος τiJς
άναγκαία καί ώφέλιμοc: καί σωτήριος είc:
δέ τηc: προερχομένηc: άπό εtω δέν ,είναι άναγκαϊον οϋτε
σωτήριον; "Οθεν δεικνύει δτι είναι καί διπλοϋν τό είδος
ήμδc:, έκείνηc:
1 1 1· Ιi .
1 ι

αληθείας, ώ~, Ι() μέιι τέλος εστι της θεοπγεύστου διδασκαλίας,

5 τό δέ μ17 αναγκαίογ μηδέ ,σωτήριον ζητεί μέν 1] εξω φιλο­
της άληθείαc:, καί τό μέν εν είναι τέλοc: τηc: βεοπνεύ­
στοu διδασκαλίαc:, τό δέ αλλο, μή άvαγκαϊον οϋτε σωτή­
ί ,i:
Ι 1Ιi
σοφlα, επιτυγχάγει δέ ηηοιι. Πως δι' αμφοτέρων 1ού-

ιrι
OVJ! ριον, Ζητεί μέν ή κοσμική φιλοσοφία, δέν τό έηιτuγχάνει
1ωι1 μίω• εύρίοκομεν 11])' αλήfJειαγ; δμωc:. Πως λοιπόν διά των δύο τούτων εύρiσκομεν μίαν
6. 'ΑJ..λά και 1ίμείς επί 117ir 1ωι1 α~•αγκαίων ζή1ησιν 1ό άλήθειαν;
aξ,εταστικόι 1 μεταφέρογιες τ17ς τωγ eξω μαθημάτων φιλο- 6. Άλλά καi ήμεϊc:, μεταφέροντες τήν έΕέτασιν είc:
1 Ο σοφίας και :,ρός 11ίν 1ωι 1 λογίων σαφήγειω' εστιι· οlς της τήν συΖ:ήτησιν των άναγκαίων προβλημάτων της κοσμικης 'li
εκείθεν nαι.δείας χρcuμενοι. ρ"q:01' αν εκτραπείημεν του δρ­ φιλοσοφίας καί πρόc: άnοσαφήνισ•ν των iερων λογίων Ιi
,{}·οfι, ,ιι~] 11)1' μόνη,• οvσαν κλε'ίv ΊW)' ίερϊ,))1 γραψ(7))' εχοι•.τες,
τiJJJ χάριν το~ Πι•εύματος, και α{ηοίς τοίς ·θεο:ι~•εύστοις ϊ,ο­
χρησιμοποιοϋντεc: μερικά στοι)('εία τηc: άπό
μένης ηαιδείαc:, εύκολώτατα θά έΕετρεπώμεθα τοϋ όρθοϋ,
έκεί προερχο­
Ιl
ι
γίοις μ11 nοδηγούμενοι. Δηλον γουν ώς εηευ{}·εν κακεϊJ'α αν δέν ε'iχομεν τήν μόνην κλείδα των ίερων Γραφων,
15 ,ψός τό λυσιτελ·οvν μεταnοιείταί τε και μετατάηεται· αι.,,ι·­ τήν χάριν τοϋ πνεύματος, καί αν δέν έηοδηγετούμεθα άπό
δεής μέι1 γαρ ή σοφία του Π ι•εύματος, ~:ι• δέ τφ όντως αγαΠ41 τά ϊδια τά θεόπνευστα λόγια. Είναι βεβαiωc: φανερόν δτι
και 10 ,,U1Ί ΟJ'Ιως αγαθό1 1 αγαθvνεται, κατά τήv τoiJ πυρός 6πό έδω μεταποιείται καί μεταnλάσσει καί έκεϊνα πρόc:
!S χαί φωτός ψύσιι•, ώς ει·· αμυδρψ 1ύ,πp, nυρό.>δη και ψωω­ ιό έπωφελέc:· διότι ή σοφία τοϋ πνεύματος είναι άvενδεήc:, {:
ειδη δεικνvσι1J' τr1 nλησιάσαντα. Παις ο·δι, ει,· εlδος σοφ[r,ς μέ τό όντως δέ άγαθόν άγαθύνεται καί τό μή δντωc: άγα­ 11

20 εκ τωι• ίερων διδαγμάτων και τωι· έλλφttχ6Ίν μαθημά1ωι 1 θόν, κατά τήν φύσιν τοϋ πυρός καί φωτός, διά νά χρησι­
IΙ 1

ΊJμιν nροσγεγ·ήσε1αι και τfj αΠΟΟΤΟλtκfj σοφίq ταιιτόν, -ίjτις μοποιήοωμεν άμuδρόν τύπον, ή όποία έμφανίιει πυρώδη
ει, υραχε'ί διαλάμψασα τότε, περιέσχε η'jς Qtκουμέ11J7ς τά :'Ι.έ­ ιωί φωτοειδη τά πλησιάΖ:οντα. Πως λοιπόν θά nροέλθπ
ρα1α, τούς μέι• l-:ξω σοφούς ασόφοvς ελέγξασα, τούς δέ ί­ άπό τά iερά διδάγματα καί τά έλληνικά μαθήματα εν
διό.ηας της lδιωτείας έκεί1,ης ΟV'Κ αnαλλάξααα, σοφούς δέ είδος σοφίας δι' ήμδc: καί τό 'ίδιον npόc: τήν άηοστολικήv
25 και lδιώτας [;κ της &ι1έου nλάvης μεταθείσα nρός την ευ~ σοφiαν, ή όποία, άφοϋ διέλαμψε τότε έn' όλίγον, κατέ­
σέυεω.ι·; Πϊός ο{ψ μία ή διrΊ τούτυ._11· αλήθεια; Γνοlη δ' ι:ίι, λαβε τιϊc: οίκοuμένηc: τά πέρατα, ηλεγΕ:ε τούc: εtω σοφούς
ώc: άσόφοuc: καί τούς άμαθεϊc: δέν άπήλλαΕεν άπό τήν
lιιι
τις σαrρως Τ /) Ι' ατοπiα1 1 ίιυγ τοιούτων ρημάτων, εί και χατcι.
τους :πατέρ,ας τά μαιϊfιματα τu.υτu. προσαγορεύσας, εΊτα nειρφ­ άμάθειαν, μετέθεσε δέ σοφούς καί άμαθεϊc: άπό τήν αθεον 1

το συι·άnτ.ει.Jf ιfί δι.δ11ω:αλίq του Πνεύματος και τφ καταλόγφ πλάνην πρόc: τήν εύσέβειαν; Πως λοιπόν είναι μία ή δι'

30 TWJ' κατά ταύ 11))' θείωι, δώρωιι εγκρίνειν, φιiοκων· ((εδωρ17- aύτGJV εύριοκομένη άλήθε1α; Θά ήδύνατο δέ ·κανείς νά
σατο 17.ιιίv δ Θεός 1ήΨ θε6πJJευστον διδασκαλfαν καί. τηγ ,,ο- γνωρiσrι σαφωc: τήν άτοnίαν των τοιούτων λόγων, ον,
άφοϋ ώνόμαΖ:ε συμφώνως πρόc: τούc: πατέρας τά μαθή­
ματα ταϋτα, έπειτα άnεηειρδτο νά τά συνδέσπ μέ τήν δι­
δασκαλίαν τοϋ πνεύματος καί νά συμπεριλάβrι είc: τόν
κατάλογον των κατ' αύτήν θείων δώρων, λέγων· «έδώρη­
σεν είc: ήμδc: ό Θεόc: την θεόnνευστον διδασκαλίαν καί

,!

272 rΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
λυάσχολον ματαιότητα, 'ίνα δια τούτων την των τιροφητϊuι·
και αποστόλων οοφίαι, κτησώμεθ·α)). Τ ίς κοινωνία 1Jεο,ιι,ε1:­
οτφ διδασκαλίrι: προς ματαιότητας; ΤΕ δε μέλει ,fί 1JεουργικrΊ
οοφίι;,χ πάσης της εν aστράσι.Ψ αληθ·ε[ας; Καlτοι δ φιλόσοφος'
5 01Ύ ταύτην I1)JJ αλήθ·ειαJ! δ..nολεξάμενος εΊτα .τοις JΙ')J'ευματικοις
και {}είοις οντως συνηψε δώροις, αλλά ϊα κατά φιιλοσοφ[αJ!
μαθήματα, nερι.ττ17ν T1JY 1ων ΠΟJ!ηρω,ν ,δογμάτων α.κρουυστί­
αι•, ο:Jς είnειν, :ιιερικείμενα.
7. Ί'ό μέντοι 71Jρός τι)ν των οντων γνcϊ>σιγ εlσάγειγ αυτϊι-
10 θ·ει, 11'ι1' εξω φιλοοοφΕαν !σως ου· τελέως ψευδές, ύnό Η
γαρ αν ,εΥη α.λη{}ές, αλλ' ου τοf'ηό εΟΙι)Ι ή τιον 01f1ωJ! yιιωσις
καί 1ί σοφία, η11 Θεός προφ171αις καί rlποστω.οις αμέσως δέ­
δωκε. ΤΙ νευμα γαρ, αγιοJ!· εικείνη· Πι,εvματος δε άγίου μετϊι-­
χους Α lγυnτ ίους και Χαλδαίους και "Ελλφιας οΜέnω και.
1 s τήμερω, ακηκόαμεν" καί. «Πνευμα με,ν αγιο)! παιδείας)) λογι­
σμων και nρά1ξεωγ ύnαιτίων μακραν α.nφκωται και ((ΙΟ'i5τε
εις κακότεχνον ψυχrιν εlσελεύσε1αι» κατα τό γεγραμ,ιι6·α~·
«ουτε εν σcb,ματι. κατοικιjοει κατάχρεφ άμαρτίας)). Της δέ
τω,ν κατά φιλοσοφίαν μα{}·ημάτω~τ γνώσεως και ή του 'Αc,ι-
20 στοτέλους nα~ττός μαλ,λοJ' εξ[κ.ετο ψυχ17, OJ' κακότεχ~τοιι οί
θεηγόροι προσειnοJ" τ[ ,δε αυΗp και η'jς T'OV σcvματος άγνείας
τεκμ17ριον εχοι τις aν εlπείν; Άλλα κά~τ τφ nλατωνικcρ οcό­
ματι ή τωγ μαθημάτων γνωσις ενφκει, 8ς μψρι και θυγα-
1.ράσι~τ ε.κείνης συνφκει δυσ[· και των nροφητικωι1 δε και
25 άnοrπολικωγ λογlωι: ει -ιις εξ ε,,ιμελε[ας 71)1' γνω•σιν κtή­
οαιιο, τοσου·τοι 1 απέχει 10v ι17γ εκεtνων εχειν σοφίαγ, δπό­
οο~τ οφθαλμός ijλως η σελήιη7 τελέσαι, τωγ σJΚτίνω~τ ήλίου
τε και σελήνης μεταλαχών· διό τά των προφητών εlδότες
nροφηται τυγχάνομεν οντες οvδαμως. Και 17 μεν α.:ποσ,τολιr.ι'ι
30 σοφία εξ δ,J.,ίγω11 των κεκτημένωι, εν υραχεί χρόνφ κόσμον
20. Θρησκευτική διάκρισιc: των τριών γενών γίνεται κατά nρωτον
ύnό τοϋ Ά ρ ι σ τε ί δ ου, Άnολογία 2, 1, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων 3, 135.
21. Σ ο φ. Σολ. 1, 4 έt.
22. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ Ν ύ σ σ η c:, 'Αντιρρητικοί κατά Εύνομίου
1, PG 45, 265 Β.
23. Βλ. Βίον Πορφυρiου 9, εκδ. Β rehίer, Έννεάδεc: Π λ ω τ ί ν ο υ
τ. Ι (Bude σ. 11).
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 273
rήν πολυάσχολον ματαιότητα, ωστε νά άποκτήσωμεν διά
μέσου αύτων τήν σοφίαν των προφητων καi ,άποστόλων».
Ποία κοινωνία τηc: θεοπνεύστου διδασκαλίαc: δύναται νά
ύπάρχrι ηρόc: ματαιότηταc:; Τί δέ έvδιαφέρει όλη ή είc: τά
δστρα όλήθεια τήν Θεουργι,κήν σοφίαν; Μολονότι ό φιλό­
σοφος δέν έlΞέλεlΞεν αύτήν τήν άλήθειαν καί εηειτα συνη­
ψε ηρόc: τά πνευματικά καί Θεία δντωc: δωρα, άλλά τά φι­
λοσοφικά μαθήματα, περιέχοντα ηεριττήν, οϋτωc: είπείν,
άκρο6υστίαν των πονηρrϊ>ν δογμάτων.
7. Βεβαίωc: τό νά είσάγr~ κανείς τήν κοσμικήν φιλο­
σοφίαν διά τήν γνώσιν των όντων μόνον δέν είναι ϊσωc:
rελείωc: δστοχον, ύπό ώρισμέναc: μάλιστα προϋποθέσειc: θά
ήδύνατο νά είναι όρθόν, άλλα δέν είναι τοϋτο ή γνωσιc:
των όντων καί σοφία, των όποίων ό Θεόc: εδωσεν άμέ­
σωc: είc: τούc: προφήταc: καί τούc: άποστόλουc:. Διότι έκεί­
νη είναι Πνεϋμα αγιοv· ότι δέ oi Αίγύητιοι καί οί Χαλδαίοι
καί οί 'Έλληνεc::2° είναι μέτοχοι τοϋ άγίου Πνεύματοc:,
ποτέ δέν τό ήκούσαμεν εωc: σήμερα· καί τό μέν «δγιον
πνεϋμα παιδείας» είναι μακράν λογισμών καί πράlΞεων
ένόχων καί «οϋτε είc: κακότεχνον ψυχήν είσέρχεται» κατά
τό γεγραμμένον «οϋτε είc: σωμα γεματον άμαρτίαν κατοι­
κεϊ»21. Είc: δέ τήν γνώσιν των φιλοσοφικών μαθημάτων
περισσότερον άπό παντόc: δλλου εφθασεν ή ψυχή τοϋ
'Αριστοτέλοuc:, τόν όποϊον οί θεηγόροι έχαρακτήρισαν
κακότεχνον2 2 • ποίον δέ τειφήριον τηc: άγνείαc: τοϋ σώμα­
τος αύτοϋ θά ήδύνατο νά εϊnrt κανείc:; 'Αλλά •καί είc: τοϋ
Πλάτωνοc: τό σωμα ένφκει ,ή γνωσιc: των μαθημάτων, ό i
όποϊοc: συνέc:η μέ μητέρα καί δύο θυγατέρας τηc: • Καί
l
23
των προφηηκων δέ καί άποστολικων λογίων δν μέ έπι­ 1
1
ιι,
1
.•.
1
μέλειαν άποκτήσr~ τήν γνωσιν, τόσον άπέχει άπό τοϋ νά 1
Ιι
κατέχr~ τήν σοφίαν έκείνων, όσον άπέχει άπό τοϋ νά είναι
ηλιοc: η σελήνη όφθαλμόc:, ό 6ποϊοc: άντίκρυσε τάc: άκτϊ­
ναc: ήλίου καί σελήνηc:· διό καί oi γνωρίΖοντεc: τά των 1
προφητών δέν συμβαίνει καθόλου νά ε'ίμεθα ,προφηται.
Καί ή μέν άποστολική σοφία διά των όλίγων κατόχων τηc:
είc: σύντομον χρόνον άνύψωσε πρόc: ούρανόν όλον τόν
18
274 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 275

ολον ύψον προς ουρω,όv ήρε ωίς του ευαγγελίου περι6αλονσα κόσμον. Περιιώσασα αυτον μέ τά δεσμά τοϋ εύαγγελίου,
δεσμοίς' JIV)! δ' εlς εν ουJΙελ{)ό~tτες οοοι YVJI εlοι σοφοί, καν τώρα δέ δν συγκεντρωθοϋν όμοϋ δσοι είναι σοφοί καί
Jnί πλείστοJΙ διακαρτερήοωσι σπουδάζοντες, ουδέ κόσμου μι­ άσχοληθοϋν έπί πολύ μέ τήν σπουδήν, δέν θά ήδύναντο
κ:ρόy 1t μέρος τον 6υθοiί της αοεοείας αJΙαοπαοθαι δυνη- οϋτε μικρόν μέρος τοϋ κόσμου νά σηκώσουν άπό τόν βυ­
5 θείεν αν. θόν της άσεβείας.
8. Άλλ' οvδ· 11 παρϊι τωι1 λuγίωv ήμiv προσγιvομένη γ:νω­ 8. Άλλ' οϋτε ή προερχομένη άπό τά ίερά λόγια γνω­
σις, καίτοι πλείστον aποδέουσα της 1ωι, σvγγραψαμέvων ε­ σις ,ήμων, δν καί πολύ άπέχει άπό τήν σοφίαν των συν­
κειvα σοφίας, 1ίl παρά των lξω μα{}ημάτωv χορηγουμέ1·η τα!Ξάντων έκείνα τά συγγράμματα, θά ήδύνατο νά είναι
γνώσει. ιαυτόv α.1· ,ε'ίη. Διό καί περί γεvέοεως και ουοτάοεως, τό 'ίδιον μέ τήν χορηγουμένην άπό τά ·κοσμικά μαθήματα
10 λύσεώς τε καί μεταποιήσεως, aξlας τε της nροσηκούσης έ­ γνώσιν. Διά τοϋτο είς τά ηερί γενέσεως καi συστάσεως,
κάστφ 1<υν ο,vτων καί 1ωv αλλων μεταξύ μι,κρο'ί1 nάJΙτωι 1 λύσεως καί μεταποιήσεως, άΕ:ίαc: ,προσηκούσης είς εκα­
προς 11)ν εξω σοφlαν διαφερόμεθα. Καί της μέv θείας σο­ στον των όντων καί των άλλων σχεδόν καθ' δλα διαφω­
φίας 10 nλείοΤΟVΙ εlς τοiί·τσ τε[νει, γγωναι τί τό {)έJ..ημα; ωί• νοϋμεν πρός τήν :κοσμικήν σοφίαν. Καί της μέν θείας σο·
Θεον, τό &γα{)άι, και τέλειον και ευάρεστον,. δ ζητειν τooou- φίαc: τά ,πλείστα τείνουν είς τοϋτο, νά γνωρίσωμεν τό. θέ­
λημα τοϋ Θεοϋ, τό άγαθόν καί τέλειον ·καί εύάρεστον ,
24
1 s τον απέχει τα κατά την εξω ψιJ.οσοφίαν μαθήματα, ΟΠόΟ'Η'
οί πεφυκότες αεί προς γijν νεύειν χοίροι την αστέρων ευ­ άnό τήν Ζήτησιν το όποίου τόσον πολύ άπέχουν τά μαθή­
κοσμωι εlδ,{1•αι θέσιν. ΆQ δέ ζητητικός του {)·εiου {)ελήμα,ος ματα της κοσμικης φιλοσοφίας, δσον άπέχουν οί καμω­
\
και rov•τ
,., :, "Ι
εγ11ωκως
' .,
εφ
., ι:
εκασωυ
~ -
των
jf
ονιων,
f
τινος
t:f
ε11εκα nα- μένοι νά νεύουν πάντοτε πρόc: τήν γην χοίροι άπό τοϋ νά
111:
ρά του δημιουργού των ολων ;προήχθη, και κατά 117ν θείαΥ γνωρiΖουν τήν εϋτακτον θέσιν των άστέρων. Ό δέ ιητη­
20 ταυτηνί 6ούληοιν αύτοίς χρώμενος, οvτός εστιν δ τούς αί­ ηκός τοϋ θείου θελήματος καί μαθών δι' εκαστον των
τι.ώ,δεις λόγους τώιr δντων: εlδώς, οvτός εσrιν ό την γνωσι.'Ι' όντων τοϋτο, δηλαδή διά ποίαν αίτίαν παρήχθη ά 1πό τόν
Ι:Jχων των οvτω;ι, οvτός έστιν ό αληι'Ι,17ς φιλόσοφος και τέλει­ δημιουργόν των δλων, ·καί χρησιμοποιων αύτά κατά τήν
ος liνθρωπος, κατά το σολομώ111ειο~, ε:ιος, ωόν Θεόν φοοοiί Θέλησιν ταύτην, αύτόc: είναι ό γνωρίϊ::ων τούς αίτιώδειc:
και τάς εντολάς αυτοίΊ: φύλασσε, οτ ι τούτο πας fiγ{)ρωnος>>. λόγους των όντων, αύτόc: είναι ό εχων τήν γνώσιν των
25 Ο1Ί,τος δ17 οοφίαv ε'χει τ17v αJJαμφίλεκτον - μαρτυρεί γαρ αυ­ όντων, αύτός είναι ό άληθήc: φιλόσοφος 1<0ί τέλειος δν­ iι,.
θρωποc:, κ,ατά τόν σολομώνειον λόγον, «φοβοϋ τόν Θεόν
ij,'
ωiί ιό φροvειγ ό (3[ος -, δς αντιλογία~, ου παραδέχεται και ,:ι
καί φύλασσε τάc: ,έντολάς αύτοϋ, διότι αύτό είναι τό χρέ­
αιηός εν έαυιcp τό μαφύριον εχει της ουvειδ1ίσεως, προς δέ :]·ι,.,iι
τuύτφ καί τή1· ii1·ωθεν ψ17φ0:ι1 δια της μυστικής επιδημίας τε ος παντός άνθρώnου» 2 ". Αύτός πράγματι εχει τήν άναμφι­ 111,

και εμφαγείας τον Πνεύματος. σGήτητον σοφίαν -:διότι μαρτυρεί τό φρόνημα αύτοϋ ό 1f11'
[ι::!

30 9. Ό δ' εκ της εξω σοφίας τό φρο~,εϊ~, συνειλοχώς, ε'ί βίοc:-, ό όποίος δέν παραδέχεται άντιλογίαν καί εχει ό [1!:'
Ίδιος μέσα του τό μαρτύριον της συνειδήσεως , έπί ,πλέον
26
7tJJOς και μετέσχηκεv αλη{)οf;ς, λόγφ μόνον τας π{στεις προς
λόγον, ώς λόγος, ,αεί παλαiοvτι, παρεχόμενος aυεοα[ου 00- δέ καί τήν δνωθεν εγκρισιν _διά της μυσηκηc: έ·πιδημίαc:
καί έμφανείας τοϋ Πνεύματος.
9. Ό δέ συλλέΕ:ας τό φρόνημα απο τήν κοσμικήν
24. Ρ ω μ. 12, 2. σοφίαν, δν μετέχπ άληΘως κάποιος, παρέχει τάς έπιβε­
25. Έi<κλ η σ. 12, 13. βαιώσεις μέ λόγον μόνον, άντιπαλαιόντα πρόc: λόγον κατά
26. s·Κορ. 1, 12.
276 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 277

φίας έπιγνc{;μωγ καιΜστηκεν, ειΗt)' οτε μηδ' έαυτφ συνάδων, τό λόγιον21 • διό κατέστη κριτής άβεβαίου σοφίας, ένίοτε
μάλλον μέν οvν και μέγα φρογωy και φιλοτιμούμε~•<Jς, εί 1ά­ μή συμφωνων οϋτε μέ τόν έαυτόν του, μδλλον δέ ύπερη­
ναντία δύναιτο λέγων πείθειν περl ων αυτοv πράγματος· φανευόμενοc: καί φιλοτιμούμενοc:, έάν ήδύνατο λέγων τά
ουτως εχει τε και παρέχει γνcόμηγ αστατόγ τε και ευμετάυο- άντίθετα νά πείθπ περί τσϋ ίδίου πράγματος. Οϋτω έχει
5 λω·, 1() μεταυατικlη• και μεριστάν 7{)1) φρονοϋντος της ψυχ1jς καί προσφέρει αστατον καί εύμετάβολσν γνώμην, κατα­
d:χρειουσαν, δ5στ' oMJ<' ακρι6ϊίΊς αν ε'ίη λογικος δ τοωυτ<Jς, στρέφουσαν τό μετοβαηκόν καί μεριστόν τηc: φρονηματι­
πόσφ γε μάλλον ον νοερός. Τίς οvν μηχανη τον έκ τοιαύτης κηc: λειετουργίαc: τηc: φυχηc:, ώστε ό τοιοϋτοc: νά μή είναι
διαγοίας όρμώμενον τάς &Όλους άρχετυπίας των έν 1fi του οϋτε άκριβωc: λογικόc:, πόσον μδλλον όχι νοερός. Ποία
Υ~ ~
""...ρισωυ ' .1 '
εκκΛησιg -'• '
υ·ειων ' '
εn;οπτευειv e /. ,
συμuw.ωγ, ,
ως ο< -
1ω1• μηχανή λοιπόν ύφίσταται νά έποπτεύπ τάc: όϋλουc: άρχε­
10 έλληι•ικiiιι• μαθημάτων γενναίQς ουως ύπασπιστ17ς έξηγεί1αι; τυπίαc: των θείων συμβόλων είc: τήν έκκλησίaν τοϋ Χρι­
Ό δέ ,ΤΟ του Θεον θέλημα ζφών και ποιών εκείνος φιλόσο­ στοϋ, δπωc: είσηγεϊται ό γενναϊοc: αύτόc: ύπερασπιστήc:
φος, λόγοι• εχων εμπρακτον καί πραξιν έλλόγιμον, δι' αυτω)' των έλληνικων μαθημάτων; Ό δέ Ζητων καί έκτελων τό
των πραγμάτων τό απλανές του -μεταυατικού τώ,ν οίκείωJ' θέλημα τοϋ Θεοϋ έκεϊνοc: φιλόσοφος, έχων λόγον έμπρα­
VQήσεωγ δποδείκνυσι και' Q)ς λογικός ων ηδη τελέως και κτον καί πρδ!Ξιν ·έλλόγιμον, άποδεικνύει διά των ίδίων των
15 nρος TQ ένοειδες 1(0)' άρχετύπωγ UΠΟ των μεριατωγ ίερ{αγ πραγμάτων τό άnλaνέc: τηc: μεταβατικηc: ίδιότητοc: των
συμ6όλωι, &ι,άγεσθαι δ~ίγαται, τελειωγ δι' έαυτου γοητως τα νοήσεών του καi ώc: ηδη τελείως λογικός δύναται νά ,άνά­
προκείμενα καί αύτος δι' αvτώv μυστικιSις τελεωύμεγος· δς γ,εται άπό τά μεριστά ίερά σύμβολα πρόc: τό ένοειδέc: των
εσθ' ο.τε και .της ~'ΊπεQτελους θέας καί &,,αυάσεως δια της πι.•ευ­ άρχετύπων, τελειών δι' έαυτοϋ νοητωc: τά προκείμενα καί
ματικijς έπιιυγχάvει προσευχijς. ό ϊδιοc: τελειούμενοc: δι' ούτων μυστικωc:· αύτόc: ένίοτε
20 10. "'Αρ' αι• εχοι τις ετι λέγειν cδς ηγ αμέσως προφήταις έnιτυγχάνει καί τήν ύπερτελη θέαν κaί άνάβασιν διά τηc:
καί ωωaτ6λοις γγώσιν των οντων Θεος έδωκε, ταύτφ• ή­ nνευμαηκηc: προσευχηc:.
μείς διά τώv εξω μαθημάτωγ εύρtσκομεν; Ου· μην αλλ' έ­ 10. Δύναται αρά γε άκόμη νά λέγπ κανείς δτι τήν
πεί τώγ έν ήμϊ,, αρισων ή γyώσις 1ωJ1 δντων, εισάγει δέ γνώσιν, τήν όποίαν ό Θεόc: εδωσεν άμέσωc: είc: τούc:
δ( έαυ,ιαιν προς ταύιηι, ια κατά φιλοσοφlαν μαθήματα, κr,ιι προφήταc: καi τούc: άηοστόλουc:, ήμεϊc: εύρίσκομεν διά
25 ή μέι• ίερά Γραφη σύμ6ολα προιίθεται ιαύ.της, ανάγει δέ των ,κοσμικών μαθημάτων; Άλλ' όμως, τό δριστον των
προς τάς αυλους αρχειυπίας τά κατά φιλοσοφ[αγ μα{Ιήματα, άγαθων μαc: είνε ή γνώσις των όντων, είσάγουν δέ nρόc:
cδς δ φιλόσοφος λέγει,. αρι.στα μεν ήμίγ ,μαθημάπων ιαvτα, αύτήν μόνα των τά φιλοσοφικά μαθήματα, κaί ή μέν ίερά
ωσου,το δέ r. .ρεlτιω της Πείας Γραφijς, δπόσον συμ6όλωΥ ή Γραφή προβάλλει σύμβολα αύτηc:, άνάγοuν δέ πρόc: τάc:
1(()}' αρχειύπωγ αλήθεια· εl (}έ ,111} κρείττω 1αύ1ης, έξ ανάγ- άϋλουc: άρχετυπίαc: τά φιλοσοφικά μαθήματα, δπωc: λέγει
30 κης ου,δ' ητιω, των ι}γ ιίμίν άρίσιου της γγcόσεως ουσης· ό φιλόσοφος, αύτά είναι δι' ήμδc: τά άριστα μαθήματα,
τώγ γαρ εlσαγόντωγ εlς ταύιη,, και ιχν,αγόνιων, τί ;τοτ' α;/ τόσον άνώτερα της θείας Γραφηc: δσον είναι των συμβό­
αλλο μείζοψ δράισειεν αΥ; 'ΈΌ.τιv αρα Η τώγ έκ τijς θεοπ,•εύ- λων ή άλήθεια των άρχετύnωv- αν δέ δέν είναι άνώ~ερα
τούτης κατ' άνόγκην δέν εΊναι οϋτε ,κατώτερα, άφοϋ τό δ·
ριστον των άγοθων μαc: είναι ή γνώσις· διότι τί αλλο με­
γαλύτερον θά ητο ποτέ δυνατόν φανη ά,πό τά εισαγοντα

27. Βλ. όνωτ. 1, 1. 1· 1, 2, έρώτ., 1, 3, 13. καί άνάγοντα είς αύτήν τήν γνώσιν; 'Άρα ύπάρχει κάτι
278 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
σ:του Γ ραφijς ~}μίι• προσγινομένων της τω,ν οντων γνώσεως
ασυγκρίτως ·κρεί,ηοJι,, δι' 8 τά θεουργικά λ6για της φιλοσrι­
φίας εκείνης ασυγκρίτως ύπάρχει κρείττω, προς .το τ17ς γν(fJ­
σεως εκεί1 1 0 κρείττον ,U1ίτ' εlσαγ6νιων μήτ' αναγ6ντωγ παρ'
5 έαωώ1· TU)1' και' αυτι7ν μαθ·ημάτωι 1 . Ίατρικί7 δε και Θεiς,
:r/iJς τ17ν αυ1τι7;· παρέχει ύγίειαν, εl μή τις επι πολλοστημορίr;υ
τοvτ' είποι τα~Jτης; Οvδέ γαρ εκείνο αυνιδιείν ίσχυαει, ό φιλό­
σοφος, ώς ηjς μεν παρά Θεοv ,lατρείας τε καί σοφΕας επί τήι·
ψυχι7ν ϋλέπει το πλέον, 1τα δ'' εξ ανθρώπων ·εύρήματα ταύτα,
1ο 0 /(ι σcόματι μ6νφ μικράν επενεγκ6ντα την θεραπείαJΙ, απρα­
κτοi\ΗJ.' επειια, διαλ1Jσαντος του θανάτου ,το ύποκείμε110J!.
11. Άλλ' εκείνος ταύτυ τάληθες εχει,ν αποφηνάμε11ος,
((εlσί))' φησί11, «οί προς ταύτα άμφωϋητούσιν 17μί11· εγιοι ,Uf'.JJ
; 1 rίρ την HOJ' λογίωJ: αJJάγJJωσι,ν σύγχυσι11 οίονται, οί δε τα
15 κα~ά φιλοσοφίαJ: μαθήματα καί πάσα~, την περί λ6γους δ1α­
τρι617ι1 ,ιιηδαμϊδς εlJfαt δ6σιJJ Θεουl>J'. Όρ(jς άνακεκαλυμμέγας
Τ(lς συκοφαγτ{ας προϋεϋλημένας; Τούτων γαρ τό ,μεν καιιt
τί'vν ήσυχαζύ~πωι• λέγει, τό δε κατδ των λ6γωγ των r7με-
τέρων. 'Αλλr} των μεν εφ' ήμϊ())! ήσυχαζ6ντων σύδέ1.,α εγ~>(J)
20 μεν 8ς roiς λογ[οις υi'.> ;τροσανέ·χει, γράμματα μεμαθηκώc;,
και τούς μή γράμματα εlδότας "lδοι τις αν 6[ϋλους αλλας.
εμψύχους &πι} στήθους τα πλε{ονα τών λογ[ωγ ευφυώς αnαγ­
γέλλο~,τας. Έπει 1οί11υ1, οvτοι ,σαφϊδς τοιούτοι, προς τοi,ς πα­
τέρας 1εί;,ει1t εοικεν ό λόγος αυτψ Q μεν γαρ αυτων, φησί,
25 ((Κόπους καί μ~ί δέλτους»,. ό δ<ε ((TCJV ε~, πολλοίς φύλλοις α~ια­
γο·c6σκω1·,ος ψιλ(vς ψιλουται ή καρδία», και ετερος ((,Ιl01lα­
χός δια γ1'rοσιγ και μ~1ι δια κατά1,vξιγ αναγινώσκωγ οίη1σιγ
κταταω. Ε!τε τοfνυγ προς τούτους είτε nρος εκείγους ό λι:ί­
γος, συχοφαντlα σαφής. Ου γαρ επι διαϋολfi της ίερας Γρa-
28. Βλ. άνωτ. 2, 1, 4.
29. Πρόκειται περί τοίί βιβλίου 1, 1 καi πιθανώς των έnιστολών
Α · ·καί Β · nρόc: Βαρλαάμ-.
30. Καi σήμερον έν Άγίψ 'Όρει ,πολλοί μοναχοί γνωρίΖουν όnό
στήθουc: όλόκληρον τήν Γραφήν ιη μέγα μέροc: αύτηc:, ώc: καί όλοκλή·
ρouc: όκολουθίαc:.
3:1. Ί ω ά ν ν ο υ Σ ι ν ο Τ τ ο u , ΚλϊμαΕ 27, PG 78., 1116 C.
32. Μή άνιχνευθέντα.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 279
αnο τά προστιθέμενα είc:. ήμδc:. 1 ύπό τηc:. θεοπνεύστου Γρα­
φηc:. άσυyκρίτωc:. άνώτερον τηc:. γνώσεως των δντων, διό
τά θεουργικά λόγια είναι άσυγκρίτωc:. άνώτερα τηc:. φιλο­
σοφίαc:. έκείνηc:., άφοϋ τά ίδικά τηc:. μαθήματα δέν είσά­
γουν οϋτε άνάγουν μόνα των npόc:. τό άνώτερον έκεϊνο τηc:.
γνώσεωc:. Ίατρική δέ καί Θεόc:., πωc:. παρέχουν τήν ίδίαν
ύγείαν, αν δέν τήν περιορίσ!l κονεic:. είc:. τό ,πολλοστημόριον
αύτηc:.2 "; Διότι ό φιλόσοφοc:. δέν 1 κατώρθωσεν οϋτε έικεϊνο
νά άντιληφθfi, δτι τηc:. μέν παρά Θsοϋ ίατρείαc. καί σοφίαc:.
τό μεγαλύτερον μέροc:. άποβλέnει πρόc:. τήν ψυχήν, τά ές
άνθρώnων δέ εύρήματα ταϋτα, άφοϋ 1nροσφέρουν μόνον
είc:. τό σώμα μικράν θεραπείαν, επειτα άnρακτοϋν, όταν
ό θάνατοc:. διαλύσ!l τό ύποκείιμενον.
11. 'Αλλ' έκεϊνοc:., άφοϋ διε1 κήρυΕ:εν δτι αύτή εχει τήν
άλήθε,αν, λέγει, «ύnάρχουν μερικοί oi όποϊοι άμφισβητοϋν
ταίίτα άnέναντι ήμων· πράγματι μερικοί θεωροϋν των 'iε­
ρων λογίων τήν άνάγνωσιν ταραχήν, άλλοι δέ φρονοϋν
δτι τά φιλοσοφικά μαθήματα καί όλη ή σπουδή ,των γραμ­
μάτων δέν είναι κοθόλου δώρον τοϋ Θεοϋ». Βλέπειc:. τάc:.
συκοφαντίαc:. νά προβάλλωνται φανερωc:.; Διότι τούτων
τό μέν πρώτον λέγει κατά των ήσυχαστων, τό δέ δεύτε­
ρον κατά των ίδικων μαc:. πραγματειων • • Αλλά άnό μέν
29
τούc:. συγχρόνουc:. μαc: ήσυχαστάc:. δέν γνwρiΖομεv 1κανέ­
να, ό όnοϊοc:. δέν ·έπιδiδεται είc:. τήν άνάγνωσιν των ίερων
λογίων, έφ' όσον εμαθε γράμματα, θά ήδύνατο δέ νά 'ίδ!l
καί τούc:. μή γνωρίΖονταc:. γράμματα ώc:. δλλαc:. βίβλουc:.
έμψύχουc:., καθ' δσον Δnαγγέλλουν άπό στήθουc:. εύφυωc:.
τά περισσότερα των λογίωv~0 • 'Εφ' δσον λοιπόν oi ήσυχα-
σταί ουτοι είναι τοιοϋτοι, φαίνεται ότι ό λόγος του απευ­
θύνεται πρόc:. τούc:. πατέραc:.· διότι εΤc:. άπό αύτούc:. λέγει,
«κόπους καί δχι βιβλία» 31 , όλλοc:. δέ, «ή καρδία τοϋ άναγι­
νιί.~σκοντοc: ψιλιοc:. εic: ,πολλά φύλλα ψιλοϋται» ,καί δλλοc:.,
«μοναχόc:. άvαγινώσκων διά γνιοσιν καί όχι διά κατάνυ!Ξιν
άποκτςi οϊησιν» 32 • Ε'ίτε λοιπόν πρόc:. αύτούc:. ε'ίτε ,nρόc:. έκεi­
νουc:. άnεuθύνεται ό λόγος, είναι συκοφαντία σαφής. Διότι
oi λόγοι αι)τοi δέν έλέχθησαν άπό έκι:;ίνοuς πρός διαβο·
280 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 281

φ~jς τοιαίίτ' liττα παρ' εκείνωι, ε'ίρηται· την πραξιν δέ είδ6-

λήν τηc: ίερδc: Γραφηc:· άλλά γνωρίΖοντες ότι ή 1πραςις
1ες, άλλ' οι} τr11· γνώσιν σώζουσα~•, και του αποστόλου πυθό'~ είναι ή σώΖ:ουσα καi ,όχι ή γνώσις καi μαθόντες ότι ό άπό­
μεJJOt ,UΙ) τούς ακροατάς του νόμου, τους δε :nοιητας σωθ·ήοε­ στολοc: λέγει ότι θά σωθοϋν δχι οί άκροαταi τοϋ νόμου
σι'Jαι λέγοντας, επι τουτο καί αυτοί τούς :nυθομένους διά 1(0)'
άλλ' oi έκτελεσταί 3 \ διά τοϋτο ιωί αύτοί προτρέπουν τούς
5 τοιοι5τωγ λόγων προτρέπονται. άκούονταc: διά των τοιούτων λόγων.
12. Καγc\J δέ εlπcbν διατελώ, μεμνημένος, μετά τό ((δtΞ­ 12. Kai έγώ δέ ένθυμοϋμαι καλά ότι είπα, μετά τήν
λείι1 και διαρρίψαω παν ο τι ,της θύραθεν αοφ{ας 1ιιυθώ·δες «διάκρισιν καi διάρριψιν» παντός μυθώδους ·καί κακοδό­
και κακόδ,οξο11, (Vς 1] εκ της εξω :παιδείας γ,νώ,aις <(:ΊιJευμα­ Εου της θύραθεν σοφίας, «οϋτε τότε θά ήδύνατο ή έςω
ΙιΚΟJJ μέ~, δώρον ούδ' οϋτως ai, κληθείη, φυοικόν δέ, δια ηίς παιδεία νά όνομασθη πνευματικόν δώρον, άλλά φυσικόν,
10 φύσεως δεδομέ~,ο~, 17μίν παρά Θεού καi. μελέη7 προς επίδοσο· δεδομένον είc: ήμδc: ύπό τοϋ Θεοϋ διά τηc: φύσεως καί
c'ιγόμει,ογ, 8 και τεκμήριον εναργές ώς φυοικόν, άλλ' οϊ} πνευ­ διά της μελέτης φερόμενοv είc: αϋςησιν, πραγμα τό όποί­
ματιχό1' /πτι δϊίΊροι1, ,το μι) μελέτης ανευ μηδενι τϊον άπά~·­ ον είναι τεκμήριον ότι είναι φυσι·κόν καi όχι πνευματικόν
Τύ))' παραγi1'εοι'Jαι· Θεου γc'ι.ρ κυρίως δώρον εir άγίφ Πι1ε11- δωρον, τό δτι δηλαδή χωρίς μελέτην δέν έρχεται είc:
ματ ι δεδομέι·οι,, άλJ/ ο·υ φυοικόν, 17 καθ' ήμας θ•εοαοφ[α, 1) κανένα καθόλου. 'Αντιθέτως ΘεοΟ δώρον κυριολεκτικώς
15 καιι άλιευσιγ cίνωθεJ? εnιnτfί, υροvτης υιούς σ.περγάζεταο,. δεδομένον έv άγίψ Πνεύματι, άλλ' όχι φυσικόν, είναι ή
Και'iάπερ γαρ ((TOU Κυρίου μέγ εστιν ή γη και πάντες οί iδική μαc: θεοσοφία, ή όποία καi είc: άλιείc: άκόμη, αν έπέλ-
κατοικου1 1 :ες εν αύηι)), ολίγοι δέ οί του Θεού, εί και :τάvτες 811 άπό δνω, τοίιc: μετατρέπει είc: υiούc: βροντηc:» 3 Ό 'Όπως
π}Λομα:α τόι• αύ·τόν δ-ήι-10υ τρόπον και Θεός μέν εστιν ό δηλαδή «τοϋ Κυρίου μέν είναι ή γη καi όλοι οί κατοικοϋν­
παρέχων ανι'Jρώπφ γνώσιν, ολίγοι δέ εlσt)' οί την σοφίαγ τεc: είc: αύτήν»~~. όλίγοι δέ είναι οί τοϋ Θεοϋ, δν καi όλοι
20 κτη,σάμεJ?οι ;ου Π ι 1 εύματος, ει καί πά1JΤες ύπ' αυτου φύσει πλάσματά του, κατά τόν 'ίδιον τρόπον ό Θεός μέν είναι ό
λογικοί καί επιστ17μης δεκτικοί γεγόι 1 ασιJΙ. 'Άρ' oi!JΙ ου συ­ παρέχων είc: τόv ανθρωπον τήν γνώσιν, όλiγοι δέ είναι
κοφω"lει περιφαηος τόν λέγογ,α φυσικόν δώρο~, δ λέγων οί άποκτήσαντεc: τήv σοφίαν τοϋ Πνεύματος, αν καi όλοι
μηδε,ια7>ς εl1 1 αι λέγειJΙ δόοι~, Θεοϋ; Τίνος γάρ ή φύσις δ6μα; έγιναν ύπ' αύτοϋ φύσει λογικοί ιι,αί δs:κτικοί έπιστήμηc:.
οΛχί τον Θεου; Πως Of)Jt ουδαμώς ε;~ Θεού λέγει, 8 διϊι Δέν συκοφαντεί όλοφάνερα λοιπόν τόv λέγοντα τήν γνώ­
25 ,ίjς φύσεώς φησιι., εκ Θεσυ ,δεδομένογ; σιν φυσικόν δώρον ό ίσχυριΖ:όμενοc: ότι δηθεv άρνεϊται
18. 'Αλ:J.' εκειι·ος επειτα πειραται δείξαι, μιiλλω, δέ ανα­ έντελωc: δτι είναι δώρον τοϋ Θεοϋ; Διότι τίνοc: δόμα είναι
:τοδείκτως αποφαίνεται, ώς αυτός μεν τφ μεγάλφ Δ ιονυ­ ή φύσις; όχι τοϋ Θεοϋ; Π ωc: λοι,1όν δέν λέγει καθόλου
σίφ δμο}.ο;ιει, ήμεις δ' ον. Καί 11 συκοφαγτ[α ευθύς εγγύς, δτι είναι έκ Θεοϋ αύτό τό όποίον λέγει ότι είναι δεδομέ­
~-ταριb'ιωαα αiυΙ!ϊ(ι αιττα .nαρ~ωτijσαι \σι,δαμως Υσχυσε· ,cδιά νον διά της φύσεως έκ Θεοϋ;
30 του1το γάρ ουχ δμολογεις)), φησί, ωφ θείφ Δωι·υσίφ,, επειδ17 13. 'Αλλ' έκεϊνοc: έπειτα προσπαθεί νά άποδείεr~,
I1JJI φιλοσοψ[ω! εκ δαιμόιιων τε φανηγαι και ε[ς δαίμΟJJας μαλλον δέ διακηρύσσει άvαποδείκτωc:, δτι αύτόc: μέν συμ­
φωνεί μέ τόν μέγαν Διονύσιον, ήμεϊc: δέ όχι. Καί άμέσωc:
ερχετω ή συκοφαντία, ηαριστωσα δι' αύτόν όσα δέν ήδυ­
νήθη ό 'ίδιος νά παραστήσ!Ί· διότι, λέγει, «διά τοϋτο δέν
33. Ρ ω μ. 2, 13.
συμφωvεϊc: μέ τόν θεϊον Διονύσιον, έπειδή ίσχυρίΖ:εσαι δτι
34. Έκ τριάδοc: 1, 21 • 22.
35. Ψ α λ μ. 23, 1. ή φιλοσοφία άπό δαίμοvαc: έφάνη καί είc: δαίμοναc: όδηγεί».
262 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 28'3

φέρει1• διισχυρfζυ)). Μετc't ΊΟV7'0 δ' αfθις, CιJΟΠερ επιλαθόμε­ 'Αμέσως δε μετ· αύτό πάλιν, ώσάν νά ελησμόνησεν ό 'ίδιος
νος ω'ηός έαυτοir, ((περί της φι).οσοφίας ταύ,της)), φησfΥ, υηι• τόν έαυτόν του, λέγει, «nερi τηc: φιλοσοφίας ταύτηc:, τήν
αυrοί πρεσυεύομεν, τάς α'tηας 17μιν αφijκας φω11άς>). πως όnοίαν ήμεϊc: δεχόμεθα, είπεc: τά ϊδια πράγματα με ήμδc:».
liv τις μα}.λον δείξειει, έαuτφ αντικ,είμει•ος (;ίιr; Άλλ' εκεί- Πώc: θά ήδύνατο κανείς νά δείΕη περισσότερον δτι άντι­
5 γο .,όθεν εχεις }.αΌά)ιJ,. (i)ς ι;κ δαψόΥω,· φαJJijναι και εlς τίθεται nρόc: εαυτόν; Άλλ' εκεϊνο άnό nοϋ τό ελαβεc:,
δαίμονας φέρειι, ,,111· φιλοσοφίαν διισχυρίζομαι; ({'Οτο~,. φη­ τό δτι τάχα διισχυρίΖ:ομαι δτι ή φιλοσοφία προηλθεν άnό
οί, ωών 'ΙΕλJ,ήνωι' τοίις αχ,ρους παρ(ί.γεις λέγοιηας αριδ,)­ τούc: δαίμονας ,καί όδηγεϊ είc: τούc: δαίμονας; «Διότι»,
ί.ως ?:κ δαιμό1•ων ,snιπνοίας Tι'J'J! γνcοοιι• δέξασθαιη. Τί οδν λέ'γει, «φέρεις τούc: άρίστουc: των 'Ελλήνων νά λέγουν
διr! -τσύτοv 1 συμnεραίνομεγ Βκεϊ; Βούλcι .προ{}ivμεν ·α'Vτ(l τα σαφώc: ότι εδέχθησαν τήν γνώσιν άπό τήν έμπvευσιν τώv
10 ρψιατα; ';' Αρ' OV1' ((Θεού σοφfαν ερουμειr εχει1" ωύς τοιαvrα δαιμόνων» 36 . Τί λοιπόν συμnεραίνομεν έκεϊ με αύτό; Θέ­
::ιερί Οίf(Ο1' αυ·τii'ιν λέγοντας; Ουχί, εως αι• 17μων αvτω,γ ϊ&­ λεις νά nαραθέσωμεν τά 'ίδια τά λόγια; ~ Αρα λοιπόν «θά
με11 καl της διιτως αοφίας ~?ερωιευταί, rίτις εις κακ6τεχνηγ ε'iπωμεν ότι οί λέγοντεc: περί έαυτων τοιαϋτα θά ε"iπωμεν
και δαίμοσι φίλην ουκ εισέρχεται ψυχ·ήν· καν εlσελθοf';!σα ϋτι εχουν σοφίαν Θεοϋ; 'Όχι, δσον ε"iμεΘα είc: τά λογικά
φθάση, μεταυαλούσης επι τό χείρω·, αφίπταται· ΠJ•ευμα γαρ μαc: καi θεραπεύομεν τήν δντωc: σοφίαv, ή όnoia δέv
15 αγιογ παιδείας tπαΥαΟΙ1]ΟεΤαι αΠΟ λογιομωγ ασυι1 έ1ω11, Κ(!.Τ(l είσέρχεται εic: κακότεχνον καί φίλην είc: τούς δαίμονας
Σολομώντα T())J Θεού σοφίαγ εvμοιρηκ6τα χαί ;ιερί. αυτ17ς ψυχήν· καi δν nρολάβη νά είσέλθη, δταν χειροτερεύση,
συγγραψάμr'Ι'ΟJ'. Τί δέ άσυνετώτερο11 τιογ μέγα φρονούιηωγ άnομακρύνεται· διότι Πνεϋμα αγιον παιδείας άπομακρύ­
εnί τ<δ δαί,uοπι 1ελεισ1J'αι και προσμαρτυρού~'ίΟJ)! εκείνοις 1/j) νεται άnό άσυνέτουc: λογισμούc:~ 7 , κατcι τόν Σολομώντα,
χορηγίαν τ17ς σφετ,~ρας ,αv 1 τδ',1ν σοφfας; Ου γαρ nερί φι)ο- τόν λαβόντα σοφίαν Θεοϋ καί συγγράψαvτα περί αύτηc:.
20 r;οφίπς άπJ,ώς λέγαμε~, {i.ττα λέγομεγ γυν, αλλά περι της τr';';,· Τί δέ ε'ίναι άσυvετώτερον άπό τούς ύnερηφανευομένουc:
τωοvτων ψιλοrιοφ[ας· εl γcίρ και κατά π αυλο)) ου δύJJαϊαί δτι μυσταγωγοϋνται άnό δαi:μοναc: κα] άποδίδονταc: είc:
τι.ς ποτψ2ιογ Κυρίου πίνειι' και Τ(;(}ΙJJριο,, δαψοΨίωιι, πcος έκείνουc: τήv χορηγίαν τηc: σοφίας των; Διότι δεν λέγο­
αν δυι•ηθΕίη τι.ς Θεού σοφίαν εχεtJ' και ύnό δ,αιμ6νωιr εμ­ μεν περί τηc: σοφίας αύτά τά όnοiΌ λέγομεv τιiJρα, ,άλλά
JΤΠ'εiσι1αt;)). Τί σvi, επτιν δ φαμΕ1'; ΤοιΊ; tκ δαψόJJωι• 71]JJ περί της φιλοσοφίσc: των τοιούτων· διότι, μολονότι κατά
25 έαvHi'>JJ aoφίrlJ! εl::ι6JJτας δαιμω•ιι6δει.ς :nαρά rοiίτο σοφοι',ς Παϋλον δέν δύναται κανείς νά nivn συγχρόνως nοτήριον
ειΊ'αι αn,cψαινόμεθα. Σύ δέ δι' 8 των είρηκόιτωι, κατεψηφι­ Κυρίου καi nοτήριον δαιμονίων:\ nωc: θά 11δύνατο κανείς
νά εχη σοφίαν Θεοϋ καί vά έμπνέεται άπό δαίμονας; ,,,ι •
9
σάμεΟα,. 1οiίι'Υ 17μίν ;-τροφέρεις. Δέδοικ,α μ17 'Και σου τfϊ γλc6ττrι
6άσκανός τις δαίμων τό συ;ωφα-vτείι, ,εvηχει. Δαιμονιcbδη μέ1 1 Τί είναι λοιπόν αύτό τό όnοϊον λέγομεν; Τούc: χαρακτη­
ούν {ιμεις I1j )' TW)' άσε66ιι• σοφίαγ διrί τάς ειι αιηfj κακοδο- ρίσανταc: ώc: δαιμονιώδεις τούc: εinόνταc: τήν σοφίαv των
30 ξίας προσε[nομει,, Γρηγόριος δέ ιί της θεολογίας ε.-ιc:J-vυμος έκ δαιμόνων διακηρύσσομεν διά τοϋτο σοφούc:. Σύ δε
έκεϊνο διά τό όnοϊον κατηγορήσαμεν τούc: είπόνταc: τοϋ­
το προσφέρεις έναντίοv ήμων. Φοβοϋμα; μr) τυχόν καί είc:
τήν ίδικήν σου γλωσσαv ύηοβάλλη κάηοιοc: βάσκανος δαί­
36. · Απάντησιc τοϋ Βαρλαάμ είc τά περί έπιπνοίαc ποιητων λεγό·
μενα τοϋ Παλαμα, άνωτ. 1, 1, 15. μων τήν συκοφαντiαν. Διότι ήμεϊc: έκαλέσαμεν δαιμονιώ­
37. Σ ο φ. Σολ. 1, 5. δη τήν σοφίαν των άσεβών διά τc1c: cίc: αύτήν κακοδο­
38. Α' Κο ρ. 10, 21.
3,9. Παράθεσιc έκ τριάδοc 1, 1 16. !Ξίαc:, ό δέ Γρηγόριος ό Θεολόγος 6νόμασε τούc: κακοδό-
284 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ 285
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1

7Ιλάαμαια τού :nοι 1ηροv ωύς κακοδ6ξονς ω·ι•όμασεγ· αρ' οi:ι·

!Ξ.ουc: πλάσματα τοϋ πονηροϋ 40 • ένόμιΖ:ε λοιπόν δτι αύτοί
εκ IGV ;rnJtηρov ll)Jf γέvωιι• εαχηκέι•αι τούτους έδόξαζει·;
ελαβον τήν προσέλευσιν έκ τοϋ πονηροϋ; Βεβαίως δχι,
Οvμε~•οω•, αλλ' αυτι:ιι11 τ·ηι, πογηραJ! δ6ξω· διασύρει διά του
άλλά διά τοϋ χαρακτηρισμοϋ τούτου διασύρει τήν πονηράν
τοιούτον προσρήματος. Φα~•ερόv οvγ .ούιδέ.J' ηττογ, δτι μη και
δόςαν των. Είναι λοιπόν φανερόν, δχι όλιγώτερον, μδλ­
5 μίiλλ()J', ώς καί ήμεiς ηίv JW)Jηράι• χρησι1! Οi.ΙΚ ε;rαιι·ουμεy,
λον δέ καί περισσότερον, δτι καί ήμείc: δέν έπαινοϋμεν
.d}Χ ού•κ αύτό τό πράγμα κακίζομει,.
τήν πονηράν χρησιν, άλλά δέν κοκίΖ:ομεν τό 'ίδιον τό
14. Συνείρει δέ τοι;,ιοις εφεξiJς και δευτέραv σνκοφαντί­
πρδγ,μα.
ω, δμο[α~ι, έκ δrιιμόι·ωιJ εlναί με λέγων και 11))' αατροι•ομι.­ 14. ΣυνδυάΖ:ει δέ είc: τήν συνέχειαν μέ αύτά καί δευ­
ΚΙ) )' ,μέθοδοι•, επει.δηπερ εκ ΗΟΙ·' αύτ6'η, ,τα (!.'l!ίά, ί(ι)J' τε φιλο-
τέραν συκοφαντίαν όμοίαν, δτι λέγω δτι ή άστρονομική
10 σόφω~• εκεfι•ωγ καί των άατρονόμωι•, καταψηφίζομαι . .Και μέθοδος είναι έκ δαιμόνων, έπειδή άποδίδω τά 'ίδια διά
πολλά ταύτψ' έγκωμιάσας rι.υτός, εl1~' ώς ακούσας ((είκοι,ο­ rά 'ίδια καί είc: τούc: φιλοσόφους έκείνουc: καί είc: τούc:
γι•άιστης)) 6αρέως i'f νεγκεν, όJσnερ αν ουκ αiΊτός ωv ό nρ6- άστρονόμουc:. ιΚαί άφοϋ έγκωμίασε τήν μέθοδον ταύτην,
1 ερος τφ της έκκλησ{ας ακρι6εστέρφ μέρει, κα{Μπερ αίρεσιcb­ έπειτα μόλις ηκουσε τό όνομα είκονογνώστηc: , τό εφερε
41

ται,ς, καtJ'1))' και δειν17ν έnωι·υμίαν προς δια6ολt71· έπιθείς. βαρέως, ώσάν νά μή ητο αύτόc: ό όποϊοc: προηγουμένως
15 Ά}.λ' O'IJ πολ·ύ τό ει• μέσφ, και μετα6αλι'ον nερι ταυτησί φησι έπέθεσε συκοφαντικωc: κατά τοϋ άκριβεστέρου τμήματος
της Ηορεως δvσχεραίι,ει)' ουκ tί.ξιοι,, ώς Χριστοϋ μαθητής, τηc: έκκλησίαc: τήν νέον καί δεινήν έπωνυμίαν ώc: είc:
ου·δέ τοις Ίσοις αμε[6εσι9αι της εντολής μεμ~•ημέJJος, δ πολ­ αίρετικούc: 42 • Άλλά δέν παρηλθε πολύc: χρόνος καί άλλά­
λαπλασlως (l)Jι?vπεJ'εγκ(i)~• καί. ακρατι'δς πάαn καθ' ήμcοι• κε­ tαc: τακτικήν λέγει δτι δέν άςίιει νά στενοχωρηται δι'
χρημέJ'ος διαυολfί. Καίτοι τεί~•ει μέι• 17μiν τά πρότερα τωι• αύτήν τήν ϋβριν, ώc: μαθητής Χριστοϋ, οϋτε νά άνταποδί­
20 ουγγραμ,ιιιίωJι• ;-ιψ'ις έκεiι·ον οϊ•δαμι:ιις, nρός ·δε τrί ύπό ·της δπ τά 'ίσα, ένθυμούμενοc: τήν έντολήν, αύτόc: ό όποίοc:
φήμης {Jρυλούμει·α καί :πρός ιούς λόγους αντε:πεξάγω τογ άνταπέδωσε nολλαπλασίωc: καί έχρησιμοποίησεν άφειδωc:
ί.όγοι•, OiJ προς 10)! λέ;•ογ1α· και τοσοfΊΙΟJ! απέχω ΟVΚ0ψα1'l f- πδσαν διαβολήν έναντίον μαc:. iΚαί δμωc: τά προηγούμενα
αις χρησθαι περί τaί,ς εκεί~ιαυ J.όγους, ωσ:περ εκείγος περί έκείνα συγγράμματά μαc: '
41
δέν στρέφονται nρόc: έκεϊνον
τοiις ήμε1 έρους, ι,'ιστε .και τά χείρω 1ω1! ύ:π' έκε[νου λεγο- καθόλου, άλλά άnευθύνω τόν λόγον 1 nρόc: τά θρυλούμενα ·ι·
11'
25 μέ,•ωγ 71αρi7κα. Τό δέ μείζογ ιίις οiΊχ fnέρ έμαντου γράφω, ύπό τηc: φήμης καί πρόc: τούc: λόγους, δχι ·nρόc: τόν λέ­
11!
&λ}/ 1):πέρ 1ώι• εnηρεαζαμέ1,ωι, άnλουστέρων αδελφcον, τό 6ά­ γοντα. Καί τόσον άnέχω άπό τοϋ νά χρησιμοποιω συκο­
,!

ρος εκείνων αυτός οαστά.σας κατά την απαστολι.κ1ίν έι,τολήι•. φαντίαc: δ1ά τούς λόγους •έκείνου, δnωc: πράττει έκείνοc:
'Εκεϊι 1 ος δ' 1)n°i:ρ έαυτοv γράφει και προς έμέ σαφcος απο­ διά τούc: ίδικούc: μαc:, ωστε παρέλειψα τά χειρότερα άπό
τείνεται καί, 1(1))' έμcοι• ρητων εστtJ' α φανερώς προ6αλλ_,:5- rά λεγόμενα ύπ' έκείνου. Τ ό σπουδαιότερον δέ είναι δτι
30 ,ιιει1ος, nολύς γίνεται διαστρέφωι, και αιtτικείμει•ος. Τό δέ δέν γράφω ύnέρ έμαυτοϋ, άλλά ύnέρ των ύ,βριΖ:ομένων
άπλουστέρων άδελφων, βαστάσαc: έγώ ό ϊδιοc: τό βάρος
έκείνων κατά τήν άποστολικήν έντολήν • Έκεϊνοc: δέ γρά­
44

φει ύπέρ έαυτοϋ καί άηοτείνεται σαφωc: πρόc: έμέ κοί

40. Λόγος 45, 26, PG 36, 657 D.
41. Βλ. άνωτ. 1, 1, 20. nροβάλλων μερικά άnό τά ρητά μου φανερωc:, γίνεται μέ­
42. Πιθανώς της όμφαλοψuχίαc..
γας διαστροφεύς καί άντίπαλοc:. Τό δέ χειρότερον είναι
43. Τά βιβλία της πρώτης τριάδος.
44. Γαλ. 6, 2.
286 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 287

χείρον δτι αυrός της ε::ιηρε[ας ταύτης και αρξας και αμv~•όμε­ ότι, ένφ αυτοc: καί ηρχισε καi ύnοστηρί2:ει την ϋβρ1ν ταύ­
γος, ειθ' ι/)ς μψ' αρξαν,α ,ιοίr' αμv1·όμεγοy δικαιοί αυτός έ­ την, εnειτα δικαιιίJVει ό 'ίδιοc: τόν έαυτόν του ώσάν vά μή
αvτόι, (ιJς Χριστοv μα{fητή1,, (<ος λοιγορούμε1,ος ουκ αντελοι­ ηρχισε καi νά μή ύnoστηpilri ώc: μαθητήc: Χριστοϋ, «ό
δόρει, nά,σχοπ ουκ 1)πείJ.ει, nαρεδ[δου δέ τφ κρίναντι δι- όnοϊοc: λοιδορούμενοc: δέν άντελοιδόρει, πάσχων δέν ή­
πείλεr, ηαρέδιδε δέ είc: τόν κρίνοντα δικαίωc:» •
45
5 κα[ως)).
15. 'Αλλr} γαρ ι5'>σ;~ερ (ι.J'αοαθ·μοίς κακών χρώμενος, επί 15. 'Αλλά βεβαiωc: ώσάν νά χρησιμοποιfj βαθμίδαc: κα­
τά χsίρω nροκόπτει καί κατα των ιίγίων χωρεί, νυν μεν κοϋ, nροκόπτει πρόc: τά χειρότερα καi προβαίνει έναντίον
ιl.ναίδη )' απ ιJ.έγων ,α{ηός αί'ιτοις' νυν δ' αντιλέγοντας έαυ­ των άγίων, αλλοτε άντιλέγων nρόc: αύτούc: ό ϊδιοc: φανε­
τοίς και αλ}.ήλοις ελέγχωΥ, lfοτι δ' OV και τας αυτωι, ρήσεις ρά, αλλοτε δέ δεικνύω'ι ότι άντ;λέγουν πρόc: έαυτούc:
1 ο παραχαράττωJJ καί προοαλλόμενος. To·v γαρ σοφοv τα ·θ1εία καί άλλήλουc:, είc: μερικά σέ σημεία παραχαράττων καί
Γρηγορ[ου του Νύσσης ουχ δμοί.αν 11711 διαγωγ17ν είναι λέ­ τά λόγιο των καi ,έπικρiνων. Οϋτω έπειδή ό σοφόc: είc: τά
γοντας εν τϊρ μέλλοντι του τε δια ,τάσης αρηίjς ijκοντος και θεία Γρηγόριοc: Νύσσης λέγει δτι δέν είναι δμοια ή θέσιc:
του μηδέ δλως μεΙ'εσχηκότος του ,(J[ου, τφ 11 ήπιον εντεvΠει, κατά τόν μέλλοντα αiωνα •έκείνου ό όno1oc: διήγαγε καθ'
εκείσε μεταχωρ1jσαι προ ϊΊρας αγαρ:παοθέJ' (((ό μέι' γαρ δια όλα έναρέτωc: καί έκείνου ό όποϊοc: δέν μετέσχε καθόλου
15 πάσηςη φησίv, ((αισθήσεως καί :παντοίας :παιδεύσεως εγνω uαί τοϋ βiου, καθ' όσον άνεχώρησεν άπό έδω πρόc: τά έκεί
ε~';ηρέστησε ΘεόJJ,. 10 δε αγύμναστον και ατριοές 11711 διάν?ι­ ώc: νήπιον άvαρπασθέν nροώρωc: (διότι, λέγει, «αύτόc:
αν δt17λ'θε τον 6[oy))), α{ηό 1() διά παιδει1σεόJς τε και 1(01' μέv έγνώρισε καί εύηρέστησε τόν Θεόν μέ πδσαν αϊ­
μαθημάτων Ο)Ι)Βληθ{jγαί τιι·α δ σοφός οvτος ι;ηjθη ερμαιοι· σθησιν καί ηαντσίαν παίδευοιν, έκεϊνο διηλθε τόν βίον ά­
ε{ιρείιt ;tαϊά ϊε TOV' μεγάλου Βασιλε[ου και τcον λόγω:· γύμναστον καi άνέργαστον κατά τήν διάνοιαν» ), ό σοφόc:
46
T(())I

20 τιΖιν ήμετέρωι,. Του γιί.ρ, μεγάJ.οv Βασιλείου :προς μαρ1vρίαγ ouτoc: αύτό τό νά ώφεληθfj κ<ανείc: διά τηc: ,nαιδεύσεωc:
υn: εμοfί :rιαρηγμέJ'ΟV ~,αι μωαίαν λlγογτος γεωμετρίαν τε καί των μαθημάτων ένόμισεν δτι ύπηρΕ:εν εϋρημα έναντίον
καί 117v επί 111 ί'εωμετρlrt- σχολήν, fjγ εξεiίρογ Αlγύnτιοι, τGJν λόγων τοϋ Μεγάλου Βασιλείου καί έμοϋ. "Οταν δη­
σχιj,ματά τε καί σκι.ας και μετεωρολογ[αιι τί7γ παρά 1ϊ:Ίι1 Χαλ­ λαδή ό μέγαc: Βασiλειοc: προβάλλεται ύπ' έμοϋ 1 πρόc: μαρ­
δαίωl' 1 ετιμ:ημέvη,ν, αιιιός αντιτ [θησιν ώς μ17 αδελφr} φρο- τupiαν, χαρακτηρίlων ματαiαν τήν γεωμετρ!αν, τήν όποί­
25 YOVJ'Tα τούτφ τιΊν αδελφάγ, και σiη 1 t:κείνφ
αντιλέγω,ια. Προς oi· α1•
και :προς εμέ
τις είnε·ν· ώ θαυμάσιε, δ δια πάσης
αν έφεϋρον σi Αίγύπτιοι καί τήν ένασχόλησιν μέ αύτήν,
καθώc: καi τά σχήματα καί τάc: σκιάc: καί τήν μετεωρολο·
Ιιιι,
ili
γίαν τήν 6noiav τιμοϋν οί Χαλδαϊοι 7, αύτόc: άνπθέτει τόν
4
αρε1fίς fίκων· κακ των μrπαίων ιJJφέληιαι, ώς και Γρηγόριος
φησίJΙ εκ Tl)C: δεισι.δαίμονος πλάνης ε~· Ά{}ψ,αις cοφεληθ~'J- άδελφόν του ώc: μή φρονοϋντα αδελφικά καί ιί.>c: άντιλέ­
1'αι, «καιαγελάαας δαιμόJJων, ου θαvμάζοιιται δαίμο~,ες)). Ει γοντα μαί:i μέ έκείνον καi πρόc: έμέ. Θά ήδύνατο νά ε'inri
30 τις οvιι ολαοερι}ι, 11}1' δεισιδαι,ιιονία~, ερεί, 0V ωυ'10)! (i)'1 ι­ κανεic: είc: αύτόv- ώ θαυμάσιε, ό διελθών διά πάσηc: άρε­ Jlli''

λέγειγ ερει ς τιρ μεγάλφ; π ά.ντως ηκιατα φα[ης' εl μ17 και τηc: καi άπό τά μάτια ,εχει ώφεληθη, όπωc: λέγει καi Γρη­
γόριοc: ό Θεολόγοc: δτι ώφελήθη καί άπό τήν δεισιδαί­
111
μονα πλάνην εrς τάc: Άθήναc:, «καταγελάσαc: τούc: δαίμσ­ i

45. Α' Π έ τ ρ. 2, 23. ναc:, όπου θαυμάΖ:ονται οί δαίμοvεc:» •

48
"Οποιοc: λοιπόν
46. Περί νηπίων, PG 46, 180 C · 181 AD.
47. 'Ομιλία είc άρχήν Παροιμιων 6, PG 31, 397 BC. Βλ. άνωτ. ε'inri βλαβεράν τήν δεισιδαιμονίαν, έσύ θά εϊnric: δτι ouτoc: 1

1, 1, 8. άντιλέγει είc: τόν μεγάλον; 'Οπωσδήποτε δέν θά ήδύνα-

48. Λόγοc 43, 21, PG 36, 524 C.
288 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 289

δεισιδαίμων εθέλεις εlναι. Τογ αυτόν αρα τρόπον συδέ Η{) σο καθόλου νά τό εϊπηc:, έκτόc: έάν θέλrιc: νά είσαι δεισι­
λέγοντ ι και παρά γεωμετρίας και 1(iJV αλλωιι μαiJημάτων Ο­ δαίμων. "Αρα ι<:ατά τόν 'ίδιον τρόπον δέν άντιλέγει πρόc:
γησιν είναί τι~ια γε11 έσθαι τφ διά πάσης αρετής ηκοντι δ τόν λέγοντα δτι προέρχεται καί άπό τήν γεωμετρίαν καί
λέγων εκείιιην ματαίαJJ και ολαοεράJJ αντιλέγει. Συνεργεί τά δλλα μαθήματα κάποια ώφέλεια είc: έκεϊνον ό όποίοc:
5 γάρ και τό κακόν τφ αγαθψ προαιρέαει ου καλ11 Υ.αι οάρξ διη~θε διά πάσηc: άρετηc: ό λέγων έκείνην ματαίαν καί
οφεως τροφ1) γίνεται σω117ριος, αλλά θανατωθέντος αv,ov βλαβεράν. Πράγματι συνεργεί καi τό κακόν είc: τό άγα­
και μετασκευασθέJJτος μ,εγαλοτέχνου μεrJ6δοις lατρι~-:ijς. Οvδέ θόν μέ όχι καλήν προαίρεσιν καί σάρ!Ξ δφεωc: γίνεται θε­
γάρ ε;-~' εκείι 1 ωγ οί εξεvρόντεc; Αιγύπτιοι καί οί τετιμηκ61ες ραπευτική τροφή, άλλά άφοϊί αύτόc: θανατωθfi καi μετα­
Χαλδαίοι ι,1ς προς θεογνωσίαν λυσιτελούσας γεωμετρίαν 1ε 49
r101ηθfi μέ μεθόδοuc: τηc: μεγαλοτέχνοu ίατρικηc: • "Αλλωστε
10 και dστρονομίαν εξευρόν τε και έτίμησαν, αλλ' οίόν τι δει­ οϋτε είc: έκείναc: οί έφευρόντεc: Αίγύπτιοι καί τιμήσαντεc:
•)!())! διατείχισμα μeσω, Θεού καί α~,θρώπων άνήγειρω 1 ;,.αί Χαλδαϊοι ,έΕεϊίρον καί έτίμησαν τήν γεωμετρίαν καί τήν
διct T(t)JJ μα1Jημάτωγ σεμγολογήσαγτες α~117γαγωr μέ11 προς α­ άστρονομίαν ώc: ώφελiμουc: πρόc: θεογνωσίαν, άλλά άνή­
στέρας το παρ' ανθρώπων 1φ Θεφ uφειλόμενοy σέοας, καrϊ­ γειρον είδοc: δεινοϊί μεσοτοίχου μετα!Ξύ Θεοϊί καί άνθρώ­
σπασαι1 δέ 11)1' αlτίαν τϊαν τε οντων και γι~ιομέγωγ απο τοιi πων καi ύηερυψώσαντεc: αύτάc: διά των μαθημάτων άφ'
15 Θεού επί ταύτα. ένόc: μέν άνεβίβασαν πρόc: τούc: άστέραc: τό όφειλόμε­
16. Όρq.ς δπως δφις γοητός, τό γε εις έκείγους ηκοι 1 , νον άπό άνθρώπουc: πρόc: τόν Θεόν σέβαc:, άφ' έτέρου δέ
ταυτί τά μαθήματα χωρίζοι 1 τα τού Θεού δι' απάτης τόJJ αJΙ­ κατεβiβασαν εic: αύτά τήν αίτίαν των όντων καi γινομέ­
θρωπον; El δ' δ: διά πάσης αρετijς 1ίκων και δι' αύτωι• 6j- νων άηό τόν Θεόν.
ι•ατο, αλλά καθ'ελc()ι, 1ε ·και διελόJ)! και συσκ,ευασάμενος και 16. Βλέπειc: ·nωc: αύτά τά μαθήματα είναι δφιc: νοη·

ji
1

20 OV)' λόγφ χρησάμει•ος, ώς αυτός είσηγιου·μαι πρόc; ον (Χ)'Τ/­
λέγειν κακώς προ!Jρησαι, πρι'ις δέ μηδ' εν τfj των ματαίων
ερεύνυ καrαγηράσας, αλλά συyιδων c'fJy 1'5περορα1 1 δeον,
καί Άθ,ανάσιος δ μέγας, έλόμενός τε ϊη11 (οφέλιμον παιδείαι·
και Ιίποταγήv ποιησάμενος τ17ς αιrον17του και ολαοερας, ώς
25 δ μέγας φησί Βασίλειος, Βασ[λειος ό καλcος τοy αlγύπτων
πλουτον, 11))' εξω δηλαδ17 nαίδ,ευσιy, κατι} τόJ! της ~ιε61ητος
χράνοιι εμπορεvοι1μενος, εlτα 117ν 'fιλικ[αι, πρω7κωγ αποταξ1-
μενοc; 1αύτl7 και δηλος ό'ιι, εΥ αίσχ1J)tl7 Τ ιθέμε11οc; της αγόνου
ταύτης παίς τοvτέ.στι μαθητης δι 1 ομάζεσθ1αι, κατα τό περί ΝΙ.ω-
30 σέως VΠΟ του αδε,λφοiJ εlρημέΥΟ'Ι'" «εt γάρ 1] αγογός Ιε και
49. Βλ. άνωτ. 1, 1, 11· 20· 21.
50. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ Θ ε ο λ ό γ ο υ, Λόγοc. 21 (είc. Άθανά­
σιαν) 6, PG 35, 1088 8.
51. 'Ομιλία είc. άρχήν Παροιμιών 6, PG 31, 397 C.
52. Βλ. 'Επιστολή 223, PG 32, 824 Α.
τός, δσον έ!Ξαρτδται άπό έκείνοuc:, χωρiιοντα δι' άnάτηc:
rόν δνθρωπον άπό τόν Θεόν; "Αν δέ δποιοc: εφθασεν είc:
ιJ1ς τήν κορuφήν τηc: άρετηc: έπωφελήθη καί αύτων των μα­
θημάτων, τό έπέτυχε διότι εκαμε έηιλογήν, διερρύβμισε καi
έχρησιμοποίησεν αύτά λογικωc:, δnωc: εiσηγοϋμαι έγώ, nρόc:
τόν όποϊον έσύ κακωc: προετίμησεc: νά άντιλέγπc:. 'Επωφελή­
θη αύτων έπίσηc: διότι δέν έγήρασεν είc: τήν διερεύνησιν
των ματαίων 50 , άλλά άντελήφθη ποία επρεnε νά nαραβλέ­
Ψ!l, οπωc: ό μέγαc: Άθανάσ1οc:, έπέλεΕε τήν ώφέλιμον παι­
δείαν καi άπέρριψε τήν άνωφελη καί βλαβεράν, όπως λέ­
γει ό μέγαc: Βασiλειοc: 1, ό ηοϊοc: Βασiλειοc: άφοϊί έμπορεύ­
5
θη καλωc: ·κατά τόν χρόνον τηc: νεότητός του τόν αϊγu­
nτιακόν πλοϋτον, δηλαδή τήν εΕω παiδευσιν, εηειτα προ­
χωρων είc: τήν ήλικίαν τήν άπηρνήθη καi φανερά ·έθεώρει
έντροπήν νά όvομάιεται ·παίc:, δηλαδή μαθητιic: 52 , αύτηc:
τηc: άγόνου παιδείαc:, κατά τό λεχθέν περί του Μωυσέωc:
ύπό τοϋ άδελφοϋ του. «Διότι, έάν ή θυγάτηρ τοϋ βασιλέωc:,

19
290 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 291

στείρα οασιλέως ,ούσα θυγάτηρ, ην οlμαιη, ψησί, ωήν έξω η ayovoc: 'ΚΟi στείρα, μέ τό όnοϊον νομίlω», λέγει, «έννοεϊ­
κυρίως νοείσθ'αt φιλοσοφίαν, ύποοαλλομένη τογ νέοJ! μήτηρ ται κυρίως ή ε!Ξω φιλοσοφί'α, οiκειοποιουμένη τόν νεαρόν
τον τοιούτου κληθijι•αι καιασκευάσει,εv, εως τότε συγχωρεί δ ρυθμίln ώστε νά όνομασθπ μήτηρ αύτοΟ, ή λογική έnιτρέ­
λόγος μi7 απωθ·είσθαι τ1)ν τijς ψευδωνύμου μητρός οlκειότη- πει νά μή άπωθηται ή οiκειότηc: τηc: ψευδωνύμου μητρός
5 τα, εως αν τις τό ατελές τijς ήλικίας εν έαυτφ 6λέπn· δ δέ εωc: τό σημείον κατά τό όποϊον βλέπει κανείς είc: έαυτόν
προς ϋψος αναδραμώv, ώς περί Μωσέως εμάθιομεν, αlσχι5- τήν άτέλειαν της ήλικίαc:· ό δέ προχωρήσαc: είc: άνάστημα,
νηv ήγήσεται ,τijς αγόνου παις iΊvομάζεσθαι· αγονος γαρ ·iις δπωc: έμάθομεν περί τοΟ Μωυσέωc:, θά τό θεωρήσn έν­
αληθϊiJς 17 έξωθεν nαίδευσις, αεί ωδίνουσα και μηδέποτε τροπήν νά όνομάlεται ηαιδί της στείρας· διότι πράγματι
ζωογοvου'σα τιρ τοχ,ετψ. Τίνα γαρ έδειξε καρπόν τών μακρών ή ε!Ξωθεν παίδευσις είναι δγονοc:, ηάντοτε έγκυμονοΟσα
10 ωδίνωJ! 17 φιλοσοφία; Ου πάγιες ύπηνfψιοί τε καί ατελεσφό­ ιωί ποτέ μή φέρουσα τέκνον είc: τήν lωήν. Διότι ηοϊον
ρητοι, πριν εlς 10 φώς ελθείv 11jς θεογγωσiας αμϋλίσκο~ι­ καρπόν τηc: μαικρδc: κυοφορίας παρουσίασεν ή φιλοσοφία;
ται, δυΨάμει"Οt 'ίσως γενέσθαι αγ{)ρωποι, ε[ μrJ διόλου τοις Δέν είναι δλοι κούφιοι ,ι<:aί δωροι καί, nρίν ελθουν είc: τό
κόλποις τijς αγόνου οοφίας εvεκαλύπτοντο;». Ουκουν τοσοv­ φως της θεογνωσίας, δέν ,άποβάλλονται, δυνάμενοι ϊσωc:
τόν τις 1αύη7 ουζήοψJ, δοον μη δοκείν αμοιρος είναι ιών ;ψι.- νά γίνουν δνθρωποι, δν δέν είχαν καθόλου καλυφθfi είc:
τούς κόλπους της άγόνου σοφίαc:» ; Τόσον λοιπόν θά συ­
53
15 ρά ταύτn σεμνιι:ιν.
17. Οϋ1ω τα αυ'τα φρονουσιν αλλήλοις οί αγιοι καί η­ Ζήσn ι<:ανείc: μέ αύτήν, δσον χρειάlεται διά νά μή φαίνε­
μείς εκ,ε[ι,οις ασφαλώς έπόμεθα. Σέ δέ τον σαφώς καί τάς ται ότι είναι δμοιροc: των μεγαλείων τηc:.
ρήσεις τϊον άγlωιr παραχαράτω1rτα, πώς εξηγητην εκείγωγ 17. Οϋτωc: οί δγιοι εχουν τάc: ίδίαc: μετα!Ξύ των άντι­
λήψειc: καί ήμεϊc: άκολουθοΟμεν άσφαλωc: έκείνουc: •
54
δεξαίμεθα; Τούτσυ γr)ρ τoiJ μηδ' αιι1}ρώ71;ους αξιουντος ωύς
20 καθ' 'Έλληνας σοφούς καλείγ και τό δύJtαοθαι γε~,έσθαι τού­ Έσέ δέ, ό όποϊοc: ηαραχαράττειc: σαφωc: καί τά λόγια των
τους κατ' αγθρcbπους επιδιστάζοvτος,, και ταυ'τα παρ' ουδέν άγίων, πωc: θά σέ έδεχόμεθα έρμηνευτήν έκεiνων; Π ρά­
ετερογ οτι μη τφ δια υ[ου τ'fί φιλοσοφί[f 1αύ1n nροσέχεπ· γματι ένω έκεϊνοc:, ό Γρηγόριος Νύσσης, δέν ά!Ξιώνει νά
και τοίς κατά φιλοσοφίαγ μαθήμασι, τούτου τοίγυγ nερι του καλπ οϋ;ε άνθρώπουc: τούς κατά τά πρότυπα των 'Ελ­
μετασχόντος επί πολύ ων nαρό,~;τος ϋtου διεξιόντος, ώς ((8(- λήνων σοφούς καί άμφισβητεϊ δτι δύνανται ουτοι νά ένερ­
25 δε~•, ηκουσε11, επαιδεύθ'η γεωμετρlαν τε και αστρονομίαν και γοΟν ώc: δνθρωηοι, καi μάλιστα δχι δι' δλλον λόγον παρά
πασαγ μέθ:οδω•, καί πρό γε τούτων 1'1)1' τijς '/Jεοπγεύστσυ Γρα­ διότι άφοσιώνονται ίσοβίωc: είc: τήν φιλοσοφίαν ταύτην
φijς φι}.οσοφίαγ, τελείαν εnάγουσαν τ'fί 'ψυχfi κάθαρ,σιr)), και ι<:αί εic: τά φιλοσοφικά μαθήμα-rα, ένψ λοιπόν έκεϊνοc: περί
διά τijς ένικης πτώσεως τf'ί θ•εοπνεύστφ Γραψfj μόνn προσ­ τοΟ μεrασχόντοc: έπί πολύ τοΟ παρόντος βίου διηγείται,
μαρτυρουvως 1ιίι• τελείαν κάθαρσιν, αυ'τος διαστήσας τογ λό- δτι «είδεν, ηκουσεν, έηαιδεύθη γεωμετρίαν καί άστρονο­
1
μίαν καί nδσαν έπιστημονικήν μέθοδον, έπάνω δέ άπό ,αύ­
il!
30 γογ τώγ προ αυτού καί αμείψας εlς πληθυντικόν ρijμα 11JJ!
~'
ενι,κφ' πτωσιν
-
' :::, ' ,.,,
και
, , (, ,
αιιΗ του
~~::, .,
επαγου,σαγ επαγουσιγ
.
ει,τωγ τά τήν φιλοσοφίαν τηc: θεοπνεύστου Γραφης, έπιφέρουσαν
τελείαν κάθαρσιν είc: τήν ψυχήν» 55 καί διά της ,είc: ένικόν
άριθμόν πτώσεως προσμαρτυρεϊ είc: μόνην τήν θεόπνευ­
5;3, Περί βίου Μωσέωc: 2, PG 44, 329 Β.
54. Είναι μεγάλη δμωc: ή διαφορά έκ τοϋ δτι οί μέν παλαιοί Πα· στον Γροφήν τήν τελείαν κάθαρσιν, αύτόc: άnοχωρίσαc: τόν
τέρεc: άντεμετώπιιον θνήσκουσαν τήν κοσμικήν σοφίαν, ό δέ Παλαμδc: λόγον ,άπό τά προηγούμενα καί μεταβολών είc: πληθυντι­
άντιμετωnίιει αυτην άναγεννωμένην.
55. Περί νηπίων, PG 46, 181. κόν τήν ένικήν πτωσιν καί άντί τοΟ «έπιφέρουσαν» είπών
292 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 293

και προογράψας τό 'ταύτα' καί τάς ανωτέρω αίτιαιικάς στρ.s- 'έnιφέρουν' καί άnοδώσας τό 'ταϋτα' καί διαστρεβλώσας
6J,i'fί γνώ,μυ προς ε1Ίθειαν μετενεγκών, ώς 1ελείαιr ψυχ1jς τάς προηγουμένας 1 αίηαηκάς 1 καi όνομαστικήν, ηαροuσιά­
κάθαρσιν την γεωμετρίιας κα( αστρονομίας ε'ίδησιν t:lnό,ιrτα Ζει τόν δγιον ώσάν νά είnεν δτι ή γνωσις της γεωμετρίας
παράγ,ει τον αγιω•, (("Ακοvσον δψ), φησί, ((Και α λέγει περί καi άστρονομίας είναι τελεία κάθαρσις της ψυχης. «" Α­
5 των μαθηψάτων ό θ'είος Γρηγ6ρ,ιος δ Νύσσης· γεωμετρία τε κοuσε λοιπόν», iσχυρiΖεται, «καί δσα λέγει περί των μα­
γαρ και αστρονομία και 17 δια 10ϊί! άρι1Jμοϋ καταιr6ησις και θημάτων ό θείος Γρηγόριος Νύσσης· ,ή γεωμετρία καί
πρό γε 1ούτω1, ή 11jς θεοπ~ 1 εύσ10υ Γραφifς φιλοσοφία, τελείω· άστρονομία καί ό άριθμητικός λογισμός καί nρίν άnό αύτά
ε.πάγουσι ταυ.τα κά,θαρσι.ν ταίς ψυχαίς>). 'Ώ παγτόλμου και ή φιλοσοφία τηc: θεοnνεύστου Γραφηc: έnιφέροuν τελεί·αν
χειρός καί γλώττης καί διανοίας- καίτοι δ 1J 1 εολόγος εκείγος κάθαρσιν είς τάς φυχάc:». 'Οποία nάντολμοc: χείρ καί
1 Ο και 1J•εόπ~•ευ,στοι.· μόνην προσείπε της θείας Γραφ~jς φι­ γλωσσα !ΚΟί διάνοια. Ένψ ό θεολόγος έκείνοc: μόνον τήν

'Ι
117JJ
ιi:
λοσοφίαγ, ιγ' εκείι 1 α μεν αΊσθήσει διείξrι συγτάττων καί ταϊς φιλοσοφίαν της θείας Γραφης έκάλεσε θεόnνεuστον, διά Ι';
άπ' αinifς προς 1J-εοσέ6ειαν συγτελεiαις, τrιγ δ' ίεράν Γρα­ νά δείεn δτι έκείνα μέν τά ταεινομεί είς τά κατ' α'ίσθησιν Η
φήι, τασουτο διαφέρουσαγ μα1J'ημάτωι,, όπ6σον και τά 17εϊα καi είς τάς άnό αύτήν nρός τήν θεοσέβειαν διδασκαλίας
,ώγ ,άν1Jρωπ.ίνων διεηjι 1 οχε1', ό ·δε 01Jiδε οντως εδωιήθη, μαλ- καi δτι ή ίερά Γραφή διαφέρει άπό τά μαθήματα τό­
15 λον δε έυουλήθη, ΟVJttέναι, αλλ' οπερ αύτος αρχόμενος TOV σον, δσον διαφέρουν τά θεία άnό τά άνθρώnιvα, αύτός
λόγου πεποίηκε, σV1'άψας δολίως τα έλλφιικα μα1J•ήματα και δέν ήδυνήθη, μδλλον δέ δέν r'Jθέλησεν, ούτε οϋτω νά έν­
τήγ θείαν Γραψην και ει· και' το αύ 1 10 τούτω,γ άποφηνάμενος νοήσn· άντιθέτως δ,τι εnραεεν αύτός είς τήν άρχήν της
τέλος, τοvτο νυν ώς εlρηκότα διαυάλλει τον α.γιο~ι, καίτοι πραγματείας, συνδέσας δολίως τά έλληνικά μαθήματα 1 καί
εκείγος εγταΜ1'α οι;i ηίν ε'ίδησιν τώ~• ογτωγ λέγει κάθαρσιJΙ, τήν θεία~ Γ ραφήν καί ,άnοφανθεic: δτι ταϋτα εχοuν ενα
20 αλλα Τ'Υ))' εξ εlδήοεως τωγ ο:ντωγ του κα{}' ύπεροχηι, ΟΥ1Ος καί τόν αύτόν σκοπόν, τώρα διαβάλλει καί τόν δγιον δτι
κατάληψιγ, τάχα είπε τοϋτο, μολονότι έκείvοc: έδω δέν λέγει κάθαρ­
18. Εί δή τις μ17 κατασαπεις εν τοίς υιυλlοις ,μηδε καταγη­ σιν τήν γνώσιν των όντων, άλλα τήν έ1κ της γνώσεως των
ράσας εν τ'fί τούτωιr ερεύι·rι τοσου;ωι, εnέγνω ΘεόJJ, ώς nάJJ­ όντων τήν κατάληψιν τοϋ καθ' ύnεροχήν.
τα άφέμεγος τούτφ καθαρώς προσχωρijααι, π6σφ καθαράι>ε­ 18. 'Εάν δέ κάποιος, ό όποίοc: δέν κατεσάnη έnάνω
ρος το·υ nάγια φυλοκριιrουηος καl τήγ ε'ίδησιγ άπάγτων δη- είς τά βιβλία οϋτε έγήρασεv εiς τήν ερευναν τούτων, έ­
25 ΚΟVνίΟς ,ιc:χειγ, ειτα Πε[!t 101' %6σμογ HJVl01' 87l101),ιtέ1,ου Κ(l[ γνώρισε τόσον τόν Θεόν ώστε άφήσας τά πάντα νά προσ­ 11
nρος τούτον κεγον,'τος 1() φιλουγ της ψυχif ς τό παγ η τό πλέο~• χωρήσn είς αύτόν καθαρώς, πόσον καθαρώτερος είναι
και τόγ ύnέρ, πάγτα μ17 εξ δλης ψυχης και καρδίας ηγαπη­ άnό έκείνον ό όnοίος ένφ λεnτολογεί τά 'πάντα καί νομίΖει .:,

Ίι:
δτι γνωρίΖει τά πάντα, έλκύεrαι άnό τόν κόσμον τοϋτον,
κ61ος Θεόγ; "ΑλJ,ως τε, εί μεγ τήγ έι, τοίς ΟfJσιγ άλή17·ειαv
Ιι
εύρήκασιγ 'Έλληγες, καλιυς καί σύ τούτοις έπόμεγος δια άφιερώvει είc: αύτόν τήν ψυχικήν του άγάnην, έντελως η
Η
30 τώJJ κατ' έκείν:ους μαθημάιωγ ταύτην ε{ψείJΙ' lσχυρίζrι, επει κατά τό nλείστον, καi δέν ήγάnησε τόν ύnεράνω όλων
δ' έκεί~·οι γι•ώσεως υψώματα κατά Θεού εγεlρειν επιχειρή- Θεόν μέ όλην τήν ψυχήν καί τήν 'Καρδίαν; "Αλλωστε, έάν li
μέν οί "Ελληνες ευρον τήν εic: τά όντα ύnάρχοuσον άλή­
θειαν, καλωc: καί σύ, ά:κcολαυθων αύτούς ίσχυρίΖεσαι ότι τήν
ευρες διά των μαθήσεων έκείνων. 'Επειδή όμως έικείνοι
έnιχειρήσαντες νά σηκώσουν όχuρώματα γνώσεως κcοτά
294 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 1 295

σαι,ιες, μfiλλογ τώ·γ επί της Χαλάνης τον πύργον οlκοδομούv­ τοϋ Θεοϋ, διηρέθησαν κατά τάc: γλώσσαc: περισσότερον
τωγ διnρέθησαν τάς γλώσσας, ώς μη διαφωνείν μόγον, άλλα άηό τούc: οίκοδόμουc: τοϋ πύργου τηc: Χαλάνηc:•6, ώστε νά
καί κατ' αλλήλων φωνείγ, τίνι rων άντιφωνούντων αυ'τος μή διαφωνοϋν μόνον, άλλα καί νά φωνάιουν κατ' άλλή­
δcόσ,εις 117ν τijς αληθ•είας οίκοδομήν, 8πως επόμενοι τούτφ λων, εic: ποίον άπό τούc: διαφωνοϋνταc: θά δώσπc: έσύ τήν
5 διά της αληθ·είας τaύτης 117ν πηγην της δια πάγτων άJη- οίκοδομήν τηc: άληθείαc:, ώστε ήμεϊc: άκολσυθοϋντεc: τοϋ­
1?είας εϋροιμεν; Ίfμείς έκείνογ μόνον 'ίσμεν οντα τijς αλη- τον νά εϋρωμεν διά τηc: άληθεί,ac: ταύτηc: τήν ηηγήν τηc:
1?•είας εί,ρετ17ι, και ρ17τορα, δς από Θεού λαλεί, δς φη,σιι,, καθολικηc: άληθείαc:; Ήμεϊc: γνωρiιομεν δη εύρετήc: καί ι!
Ηήμείς δέ ~ιούν Χριστού έχομεν>)" και πάλιι1 , ((ήμείς δέ λαλοiί­ ρήτωρ τηc: άληθείαc: είναι μόνον έκεϊνοc:, ό όποϊοc: όμιλεϊ /!
j!!,
μεγ Θεοv σοφ[ανη. Τούτφ τοί1'V11 ήμείς και rοίς κατ' αυ'τΟ)' άπό Θεοϋ, ό όποϊοc: λέγει, «ήμεϊc: δέ έχομεν νοϋν Χρι­ 1

στοϋ»''7, καί έπίσηc:, «ήμεϊc: δέ λαλοϋμεν οοφίαν Θεοϋ» .

58
10 μετά 1i'jς προσηκούσης έπ6μενοι πίστεως, nρός κτijσι·ν θ<είας
καί σωτηρίου σοφίας χειραγωγούμεθα· δείν δ' οvτος ΟV'Κ ε­ Αύτόν λοιπόν ·~αί τούc: όπαδούc: του άκολουθοϋντεc: ήμεϊc:
1:
γι•ω λόγους έξαγγέλλειν ιίμί~- κτισμάτων και δια διαιρέσεως μέ τήν προσήκουσαν πίστιν, χειραγωγούμεθα πρόc: άπόκτη·
'Κα,ι αη.ιλύσεως και συλλογισμοiJ και όριομϊόν nαιδ·εύειν και σιν θείαc: κοί σωτηρίου σοφίac:· αύτόc: δμωc: δέν εκρινεν
1

Ι'1
k
προά:γει~, ήμας. Διατί; 'Ότι ((έά~, μη ·είδωμεν 117ν έι, τοις δτι έπρεπε νά μαc: έ!Ξαγγέλλπ λόγουc: περί κτισμάτων 1 καί
15 τοιούτοις αλήθεια~,, ΟV'δεν 17μίν εμποδίσει προς την εγ εnιαγ­ νά έκπαιδεύπ καί προάγπ ήμαc: διά διαιρέσεωc:, άναλύ­
t
'1
jΙ

γελίαις μακαρι!ηητα)), κατά 101, μέγαν Βασίλειον. Προς Ο)' σεωc:, συλλογισμοϋ καί όρισμων. Διατί; Διότι «δν δέν γνω­ :,1
ι Ι
σi: οαφcvς αντιλέγω~, φωραθείς, έσκοτισμένους και ανάγγους ρίσωμεν τήν είc: τά τοιαϋτα άλήθειαν, τίποτε δέν θά μαc: , ,

έμποδίσπ νά βαδίσωμεν πρόc: τήν έπηγγελμένην μακαριό­

fi
και ατελείς αποφαινόμενος τους μη εlδότας τη~, έ~- τοίς τοι­ f'
ού•τοις ,αλήι?εια~·, εiτ' οl•κ έντρέπn ουδέ έγκαλύπτn ουδέ κα- τητα» κατά τόν μέγαν Βασίλειον • 59
Έσύ δέ συλληφθείc:
20 ταδύεις σ'αυ·τόν, αλλ' έπαγωνiζ17 τφ ψεύδει και τfi κακίq νά άντιλέγπc: npόc: αύτόν σαφωc:, άφοϋ χαρακτηρίιει σκο­
7rρ,οστfθης, τάς του Θεοί! έ1110Χάς των μαθημάτων ανευ μη τισμένουc:, άνάγvουc: καί άτελεϊc: τούc: μή γνωρίιονταc:
δύνασθω φάσκων καθ'fiραι καί τελειcvσαι τογ α1'1Jρωπον. Ίf­ τήν είc: τά τοιαϋτο άλήθειαν, δέν έντρέπεσαι οϋτε ·κρύπτε­
μίJΙ δ' εί κrιί αναμφιαϋητήτως ακρι6οvς ηγ αληθε[ας ή τώι• σαι οϋτε καταχωνιάιειc: τόν έαυτόν σου, άλλά άγωνίιεται
Έλλ17ι,ωγ παιδεία, ουδ' ο·υτως αν διαφερόντως περισπούδα- ύnέρ τοϋ ψεύδους καί αύ!Ξάνειc: τήν 'ΚΟϊ<ίαν, λέγων ότι αί
25 σως ετύγχαγεγ ούσα· και τούτου γαρ απόντος του μέρους τijς έντολαί τοϋ Θεοϋ δέν δύνανται χωρίc: μαθήμα-rα νά καθα­
αληθείας, 17 αληθ7Jς μακαριότης αJJύσιιμQς. Έπεί δέ και 117ν ρίσουν καί νά τελειοποιήσουν τόν ανθρωπον. Δι' ήμαc: δ­
αλή~'tειαι, ταύτην αμφιαυητήσιμον ή των Έλλήνων 'Ιfχει παι­ μωc: ή παιδεία των 'Ελλήνων, καί δν άκόμη ητο άναμφισβη­
δεία, πώς αν σε παραδεξαίμεθα λέγοηα προς εν και ταυτό τήτωc: άπηκριβωμένηc: άληθείαc:, οϋτε τότε δέν θά ητο
φέρειν τaύτηγ είδός τε και τέλος τfi π,αρά τον Θεοϊι δεδο- ίδιαιτέρωc: περισπούδαστοc:· διότι καί δν άπουσίαιεν αύτό
30 μένn σοφί([, τfi οηως αληθεί, τfi ογτως σωτηρlφ, τfi τςv αί,7'ι­ τό μέροc: τηc: άληθεiαc:, ή άληθήc: μακαριότηc: θά ητο έπι­
?1t τούτφ μή ουνδιαλυομένηt; τευκτή. 'Επειδή δμωc: ή παιδεία των 'Ελλήνων έχει άμφι­
σβητήσιμον καί αύτήν τήν παιδείον, πωc: θά έκκρίναμεν νά
56·. Γεν. 11, 1 κ.έ. έν συσχετισμψ μετά 1Ο, 1 Ο. Πρβλ. Γ ρ η γ ο· λέγπc: ότι αϋτη όδηγεϊ πρόc: εν καi τό αύτό είδοc: καί τέ­
ρ:iου Θεολόγου Λόγος 21, 22, PG 35, 1105 C. Τό όνομα
πιθανώς προεημήθη άντί τοϋ Βαβέλ έκ τηc. συνηχήσεως πρόc. τό ρημο λοc: μαιί μέ τήν παρά τοϋ Θεοϋ δεδομένην σοφίον, τήν
χολδν. (Ο· Χαλάννη). πράγματι άληθη, τήν πράγματι σωτήριον, τήν μή συνδυα­
57. Α' Κορ. 2, 16. 58. Α' Κορ. 2,7.
59. Βλ. Eic. 14 ψαλμόν 3, PG 29, 256 C. λυομένην μέ τόν παρόντα ·κόσμον;
296 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 297

19. Μετά Μι τϊ1 μεγαλορρημονfjσαι, ώς ύnευθύνοvς ήμας 19. Άφοϋ δέ έμεγαλορρημόνησεν δτι μδc: συνέλαβεν
λαοώv, ατε τοίς nαρακεχαραγμέJJΟtς ύπ' αυτου ρηωίς (ΧJJΤ,l­ ένόχουc:, άφοϋ άντιλέγομεν είc: τά παραχαραγμένα άπό
λέγογτας, nρός αυτούς διακηρύττεται τούς λογικούς ουρανούς, αύτόν ρητά, διαλαλεϊ πρόc: τούc: ίδίουc: τούc: λογικούς ού­
τοi•ς &nοστόλους λέγω. Του μέ11 γαρ αδελφοθ·έου δύο σαφcΤις ρανούc:, δηλαδή τούc: άποστόλουc:. Ένφ δηλαδή ό μέν
5 λέγΟJπος σοφίας, I1JJJ μεγ l_iνωθε1r, '11)V δε κάτωθεν, και 11])' άδελφόθεοc: '1 άκωβοc: μνημονεύει σαφωc: δύο σοφίαc:, τήν
μεγ\ ~
αγγηγ \ ' εnι·εικη,
και " - '
την· δ'
ε ψυχικηv. κα ί' δ αιμονιω
'δ η, και ' μίαν δνωθεν, ηiν δλλην κάτωθεν, τήν μίαν άγνήν καί χρη­
101' Παύλου δύο σοφίας εμφ17ναντος Τψ λέγειν <Ιεnει [';γ τ'fί στήν, τr'1ν δλλην ψυχικήν καί δαιμον1ώδη , ό δέ Παϋλοc:
60

σοφίq, του Θεου ούκ εγνω δ κόσμος διά 11Jς σοφlας τόν Θε­ ύnεδήλωσε δύο σοφίαc: μέ τόν λόγον «έπειδή κατά τήν
όι·)), αυτός διαρρήδην μάχεται τοίς δύο η και nλείους λέγου- σοφίαν τοϋ Θεοϋ δεν έγνώρισεν ό κόσμος διά τηc: σοφίας
10 σι σοφίας, και 10 α'ίτιον οτι (ψηδείς nωη, φηοίν, ((ώρίσαω τοϋ Θεοϋ» 61 , ·αύτόc: φανερά πολεμεί τούc: δεχομένουc: δύο
1171' του δείνος i} του δείJJος γJJωοιν σοφίω,)). 'Αλλά μ~)ιr ό ιϊ καi περισσοτέραc: σοφίας καi ιίJC: α'ίτιον έπικαλεϊται τό
ιί.δελφόθεος, ω φιλόσοφε, την ,μεν γνcοοιν του έκ της καλijς ότι «κανείς ποτέ δέν καθώρισεν ώc: σοφίαν τήν γνώσιν
αyαστροψης δtΚΥ1J)!ΤΟς τα t;ργα αυτου• σοφίαν ωρίσατο CiY)'J)J' τοϋ τάδε καi τοϋ τάδε». Άλλ' δμωc: ό άδελφόθεος, ώ φι­
και ουρά1,ιον, 11)1' δέ γγωσιJJ του μ17 ζώγτος F,Jf αναοτροφfj λόσοφε, τήν μέν γνώσιν τοϋ δει:κνύοντοc: τά εργα αύτοϋ
15 καλfΊ σοφίαν rhρίσατο ψυχικ17JJ καί δαιμονιώδη και επίγειοι•. έκ τηc: καληc: διαγωγηc: έικάλεσε σοφίαν άγνην καi ούρά·
Εlκότως- 17 γάρ αύ·τ1; τοίς τρ6,nοις των κεκτημένων σvμμεω­ νιον, την δέ γνώσιν τοϋ μη Ζωvτοc: μέ ιωλην διαγωγην
υάλλουσα, τάς εναντίας σοφίας τα'ίς ψvχαiς ενειργάοατο· riλ­ έκάλεσε σοφίαν ψυχ1κήν καi δαιμονιώδη καί έηίγειον •
62

λως τε, εl μηδενός επισn7μη φιλοσοφ[α εστίν, ο·vδέ φιλόσο-· Εύλόγωc:· διότι τό 'ίδιον προσόν, συμμεταβαλλόμενον μέ
ψός ε'OT(Jt ουδείς ουδα,μου και απολcbλεκας 01) σαυτογ δtrt ΙΟi.•ς τούc: τρόπους των έχόντων αύτό, έ'nεΕειργάσθη είc: τάc:
20 σαυ,ου λόγους, (δ φιJΛσοφε, i} ούκ οlδ' δnως σε ονομάσω, ψυχάc: τάc: έναντίαc: σοφiαc:. "Αλλωστε, αν ή φιλοσοφία
ε)' οvιδεμιι'f, ψυχfi κατά σέ της φιλοσοφ[ας εχούσης 7δρυσt.)', δέν είναι κανενόc: έπιστήμη, οuτε φιλόσοφος ύπάρχει κa­
μηδ' επωνύμου ταύτης των άnάν1ωγ ού·δενός οντος. vεic: πουθενά καi κατέστρεψες σύ ό 'ίδιοc: τόν έαυτόν σου
20. Τί δ' ό λέγων <<σοφία πρώτη σοφίας ύnεροραν τijς έΕ αίτiοc: των λόγων σου, ώ φιλόσοφε, η δέν γνωρίΖω πωc: [,i
ει, λόγφ κειμέ~,ης καί τα'ίς κι6δήλοις ·και περιττα"iς &ντιθέ- νά σέ όνομάσω, άφοϋ 'Κατά την δποψίν σου ή φιλοσοφία ,ιιΙ'
1;1
25 IJB!JlJ'J), r}ιι και εnαινειν και «ασπάζεσθαt)), φησίιι, «(Vς τi711 δέν έχει θεμέλιον εic: καμμίαν ψυχι']ν, οϋτε ύπάρχει καθό­
,ι

καταργουμένηγ σοφία~, νικήσασαν,J; "Αρ' o{J διαφόρους εϊι,ιΗ

:ι
λου κανείς έπώνυμοc: ταύτηc:.
σοφίας δε{κγυσι; Την μέι, γcί:ρ, επαινείν φησι και ασnάζεσθω, 20. Τί δέ πράττει ό λέγων «δτι ή πρώτη σοφία παρα­ Ι!Ι!
ΠQ(VT1]1! τε 01)Οαν και 11]!' έτέραν Ψtκωσω•, τηγ δε ύnεροn1έα1' βλέπει την στηριΖ:ομένην είc: τόν λόγον καi τάc: κιβδήλουc:
ι
17γείται. και κατηργημένην και ήττημένηΨ, ατε περιττας εχου- καJ περιττάc: άντιθέσειc:», την όποiαν λέγει νά 1έπα1νωμεν
30 σωr και διά τουτο κιυδήλοvς τάς αντιθέσεις, ην και ήμείς καi «νά δεχιίψεθα ώc: νικήσασαν τήν ·καταργουμένην σο­
φίαν»63; ~ Αραγε δέν δεικνύει δτι είναι διάφοροι σοφίαι;
Διότι λέγει τήν μίαν νά έπαινωμεν καi νά άσnαΖ:ώμεθα, ώc:
60. Ία κ. 3, 15· 17. Ή λέΕιc: ψυχική έδώ ύnό τήν εννοιαν τοϋ
πρώτην καi νικήτριαν τηc: δλληc:, τήν δέ όλλην θεωρεί
χοϊκοϋ, τοϋ ιωϊκοϋ.
61. Α. Κ ο ρ. 1, 21. ά,Είαν περιφρονήσεωc: καi κατηργημένηv καί ήττημένην,
62. Ί a,κ. 3, 13· 15· 17. ώc: εχουσαν περητάc: καί διά τοϋτο κιβδήλουc: τάc: άντιθέ­
63. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ Θ ε ο λ ό γ ο υ, Λόγοc: 16, 2, PG 35.
936 c. σειc:· αύτην καi ήμείc: δέν κρίνομεν καθόλου άΕίαν νά ιωλη-
298 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
Θεου καλειν οοφίαν αξιουμεν ηκιστα· την δέ, και κακοδο:Ξί­
ας αντεχομέ11ην, Οι!'Κ αν απαξιώσαψεν και πονηριιJ' προσει­
πειν, όποία εστίι• ή του' Πλάτωνος, μετcι της ακrίστου ϋλης
και των αi'ιθυπάρκτωγ lδ,εών και των δημιουργών,, των ύοτε-
5 ρογενώ~· δαιμόι•ωγ, ετσι και τό αιJ'Το πεΗJουσα είναι καλόι·
τε καί μ17 καλόJJ, δσιό~ι τε και μή, και άπλcας αυτή έαυτfί δια
περ~ιττότητα μάτην ειιαντ ι,αυμέγη' καί λέγειν μεν περί :παι•­
τός επιχειρούσα του προτεθέντος, περα{νουσα δέ σχεδον συ~•ε­
τόν οi'ι,δέν, οlά έστι και τά σε66μενα παρ: αυτω~,, a κατά 10)'
10 έκ παιδός ίερό1' Σαμου17λ (ιπερανουσιν ,συ{}έ,νη. El δέ σύ, τοίς
είρήγην αγουοι και ταίς περιτταίς αηιθέσεσιι, αποταί;αμένοις
θέλωv 71ολεμεί11, προφασίζυ προφάσεις έ~• άμαρτίαις, δόγμα­
τα κα:~rοτομrι))' και' ονόματα συναιρ6μενά σοι προς τό φίλερι
και φιλόμαχοJJ, ήμείς έτοίμως έψ'όμεθα, τών συ1,τρόφω11 ιί-
15 μίν και κοινfj δοκούJJτων αρίστωγ νοη\uάπων τε και ρημlαωι•
0J.ιγωρ17σα~ι1ες; Ουκ εσται ωv,το, ουκ εσται. Τίς γαρ διί
και τώJΙ αλλω~ι άπάJΙτω1• ανθρώπων και ταιγ εξ ανθρώπ(J)1•
γεγομέJΙωι 1 ά:-τάJΙτωγ, εl περι~'jσαJJ, ύπέσχεν αν σαι πειθήJΙιοι•
οi5ς λέγο~•τι και κατασκεvάζοντι οτι τέλειος ανθρωπος και
20 φιλόσοφος και κεκαθαρμέ1,ος έστιν δ πά~ΙΙα εlδώς, ϊ~? έ1ιτευ­
fJεν συJΙαγάγυς τό δ,είγ ζητείJΙ μαJJθάJΙειι,, ε'ί τις έπαγγέλλεταί
1t εlδέJ!αι, καJΙ θεοσε617ς ·η καν μή, και ατελη και α1 1 αγνοι•
αποφήη7ς 10?' μι7 μεμαθηκότα παρ' Εi'ι 1κλείδου μεν 1Ύ)Υ γεωμε­
τρίαν, αριθμηΗΚ1])' δέ παρ' αλλου, :παρα δε OOV την λογωτι-
25 κ17Υ, μουσικ17γ δέ καi ασrροJΙομίαγ Πτολεμαίφ διά ταιγ κατ'
αύ 1 1ό11 6ι6λίωJt συγγεγονότα, διαλεκτικήJΙ τε ~αι' φυσιολογί­
α)! τάς &ριστοτελικάς πραγματείας έκμελετήσα~,τα; Τίς γάρ
ου'κ οίδε I(VJ! i1·'V)J η τώJΙ πώnοτε 1'0VV έχό1,τω11 Θεογ είναι
μόγω, τόJΙ τά πάντα είδότα;
30 21. Και ϊJtα ταλλα τωγ καινών άκοvσμάτωJΙ νϋν αφώ και
προς τό προκείμενο,ν έπαμαγάγω 101' λόγον, τίς ουκ οίδε και
φιλοσοφίαJJ έτέραν μέ~• τηγ εy λόγοις, έτέραJΙ δέ 111ν tν πρά-
64. Α' Β α σ. 12, 21.
65. Ψ α λ μ. 140, 4.
66. Ό Βαρλαάμ ήσχολείτο μέν ίδιαιτέρως μέ τήν λογικήν, άλλά
περιελάμβανεν είς τάς μελέτας του ϋλα τά ένταίίθα άναφερόμενα θέ·
ματα καi έγραψε περί αύτίϊιν ίδια έργα.
299
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 1
ται σοφία· άnό εν μέροc: δέ, ώc: μετέχουσαν κακοδοΕίαc:,
δέν θά έδιστάΖ:ομεν νά χαρακτηρίσωμεν καi πονηράν, δ­
πωc: είναι ή του Πλάτωνος, ή όnοία μαΖί μέ τήν δκτιστον
ϋλην καί τάc: αύθυnάρκτουc: ίδέαc: καi τούc: δημιουργούc:,
τούc: ύστερογενειc: δαίμοναc:, πείθει έπί πλέον ότι τό 'ίδιον
είναι καλόν καi 1 μή καλόν, δσιον καi μή δσιον, καί γενικωc:
άντιφάσκει πρόc: έαυτόν ματαίως άπό παραΕενίαν, καί έπιχει­
ρεί νά όμιλεί περί πάσης προτάσεως άλλά δέν έΕάγει
κανέν συνετόν συμπέρασiJΟ, δπωc: είναι καί τά σεβάσματα
αύτων, τά όποία κατά τόν iερόν άπό παιδί Σ·αμουήλ «δέν
κοτορθώνουv τίηοτε» 6 \ 'Εάν δέ έσύ, θέλων νά ηολεμπc:
τούς έχοντας ήσυχίαν καί άπαρνηθένταc: τάc: περιττάc: άντι­
θέσειc:, προφασίΖεσαι προφάσεις έν άμαρτίαιc: ,
65
έφευρί­
σκων δόγματα καί όνόματα, τά όποϊα συμπράττοντα μαΖί
σου πρόc: τό φίλερ1 καί φιλόμαχον, ή,μείc: θά άκολουθήσω­
μεν προθύμως περιφρονοΟντεc: τά σίκεία ήμων καί κοινωc:
παραδεκτά ώc: δριστα νοήματα ιωί ρήματα; Δέν θά ουμβfi
τοΟτο. Διότι βεβαίως πσίοc: άπό δλουc: τούc: αλλουc: άν­
θρώnουc: καί άπό δλουc: τούc: γενομένοuc: έΕ ,άνθριίJnων,
δν εΖων, θά ετεινε nειθηνίωc: τά ώτά του, όταν λέγnc: καί
κατασκευάΖ:nc: δτι τέλειος δνθρωποc: καi φιλόσοφος καί
καθαρόc: είναι ό γνωρiΖ.ων τά πάντα διά νά συναγάγnc: άπό
αύτά δτι πρέπει νά έnιΖητωμεν νά μανθάνωμεv, δν κάποιοc:
γνωρίΖ:n κάτι, εϊτε θεοσεβής εΊναι εϊτε όχι, καi χαρακτηρί­
σnc: άτελη καί βέβηλον τόν μή μαθόντα άπό τόν Εύκλείδην
μέν γεωμετρίαν, άnό δλλον δέ άριθμητικήν, άnό σέ δέ τήν
συλλογιστικήν 66 , τήν δέ μαγικήν καi τήν άστρονομίαν άπό τόν
Πτολειμαίον διά των βιβλίων του, τήν δέ διαλεκτικήν καί
φυσιολογίαν διά τηc: μελέτης των άριστοτελικων προγμα­
τειων; Διότι noίoc: άnό τούc: σημερινούc: η τούc: όnοιασδή·
nοτε έποχηc: έχέφροναc: δέν γνωρίΖ:ει ότι μόνον ό Θεόc:
είναι nαντογνώστηc:;
21. Καί διά νά άφήσω τώρα τά αλλα άnό τά καινοφα­
νη άκούσματα καί έπαναφέρω τόν λόγον πρόc: τό προκεί­
μενον, ποϊοc: δέν γνωρίΖ:ει δτι καί ή φιλοσοφία δλλη είναι
κατά τούc: λόγους καί δλλη κιατά τήν πρακτικήν, Κ'αί δτι
300 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ .ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 301

ξεσι, και τ.ούτω11 έκατέρας πολλας και παικίλας διαφοράς, ή καθεμία άπό αυταc: εχει nολλάc: καί ποικίλαc: διαφοράc:,
δt' (i>ι' μωρά τε καί μή, σαρκικ1j τε και πι 1 εvματικ1J, &1,τιλε­ διά των όποίων παρουσιάΖ:εται ώc: σοφία μωρά καί μή,
γομέγη και αναντίρρητος, πρόσκαιρος και αlώγως αι•αφαί- σαρκική ,κai πνευματική, άντιλεγομένη καί άναντίρρητοc:,
1ιεται σοφία, πλείσω1' ι~κα1έρα σχεδόν της έτέρας διεστηκviα πρόσκαιρος καί αίώνιοc:, διακρ1νομένη ή καθεμία άnό τήν
5 ααφως; «'Αλλ' εγώη, φησί, ω'ιίι' αυ'τοσοφίαι, αυτή,v επαι1,ιυ, αλλην έντόνωc:; «'Αλλ' έγώ», λέγει, «έηαινω τήν ίδίαν τήν
117v της αληθους γγώοεως lδέαν, Ιjτις μία εστίvη. Άλλ', ώγα- αύτοσοφίαν, τήν ίδέαν τηc: άληθοΟc: γνώσεως, ή όποία
11έ, μό1ιη μεγ αυ<τοσοφία 'ίσως αι, αϋτη ;,ληθείη, μόι:η δέ σοφία είναι μία». 'Αλλ', ώ άγαθέ, αύτή ϊοωc: θά ήδύνατο νά κληθfl
i} φιλοσοφία, οϋ. 'Όταγ μέγτοι τω,ι, ίπιέρ φιλQσοφίας λόγωι• μόνη αύτοσοφία, όχι όμωc: μόνη σοφία ιϊ φιλοσοφία. 'Όταν
αιιτός αρχόμεγος ((δεδόσθαιη, λέγης (<ήμί~, nρός Θεου 1ιί. τε βεβαίως έσύ λέγηc: είc: τήν άρχήν των ύπέρ τηc: φιλοσοφί­
10 HVJ' θεοvργω1' λόγια καί τα κατr} φιλοοοφίω, μαθήματα)), τ/ι ας λόγων, «δτι εχουν δοθη είc: ήμόc: άηό τόν Θεόν καί τά
των θεουργωγ λόγια πάντως ουχ 1)710 τη~, φιλοσοφίω1 rάττεις λόγια των θεουργων ικαi τά φιλοσοφικά μαθήματα», όnωσδή·
εκείι,ην. Πδ'ις γr1ρ &,, ελεγες ταυτα και Ht 1ίnό ταύτηJJ, εl ποτε τά λόγια των θεουργων δέν τοποθετεϊc: ύπό τήν φιλοσο­
μι7 διfιρ'εις αι'ηης εκεινα; Τί τοίνυ1, ονομάζεις φι}.οσοφίω 1 φίαν έκείνην. Διότι πωc: θά ελεγεc: ταΟτα καi ύπό ταύτην, δν
εκεί; :"Τότερον 117γ Έλλιjνωι, fj την ίδέωι, η~, ειπαvθ' εlnες; δέν διflρειc: έκεϊνα άπό αύτήν; Τί λοιπόν όνομάΖ:ειc: έκεi
15 Άλλ' εl μέ,, n71, Ηuι· Έλλι7ιιωγ, ου:κου,, και ταύτηv εξυμ11 ώ1' φιλοσοφίαν; ποίαν έκ των δύο, τήν έλληνικήν ιϊ τήν ίδέαν
1υγχά1•εις, αλλα και οαυτφ αJ'1tκείμε~:ος, εvταvθ-' ύπεJΙαJ'!ί­ τήν όποίαν άνέφερεc: έδω; ·Αλλά, αν όνομάΖ:ηc: τήν έλλη­
ως φάοκω11 <ωv· ταvτά εστιν, εφ' α ΗΊ της φιλοσQφίας φέροι•­ νικήν, λοιπόν καί αύτήν ,έ/Ξυμνεϊc:,
άλλά καί άντιφάσκειc:
τες ογομα εξvμ1,ουμε1r, ϋσα δ δεί~·α f} δ δείι,α εδ6ξασεγ ·i7 npόc: σεαυτόν, λέγων έδω άντιθέτωc: δτι «δέν είναι αύτά
συ1rέγραψε1, 1} εδ{δαξει,, ουδέ 1αυτα φιλοσοφ[α 17μίγ εΟίl)', έκεϊνα τά όποϊα έlΞυμνοΟμεν φέροντεc: είc: αύτά τό όνομα
1
τηc: φ1λοσοφίαc:, δσα ό δεΊνα ιϊ ό δείνα έστοχάσθη ιϊ συνέ­
1 1'

20 αλλ' ,at,·,ιΊ ~ί της γι·riJσεως lδέα)), :"Τροσέrι και οrι μία1' μέι·
: li
εηαf,,{j,' tσχυρ[ζ?7 κα}εισθαι ψιλυσοφίαJJ, ΙΙ}Υ ίδέαι, αV'Ti)I', γραψεν ιϊ έδiδα!Ξεν, οϋτε αύτά είναι δι' ήμαc: φιλοσοφία,
εκεί και liλληv αιηός λέγων, TrJ)J ί(j)J! "Ελλήγωι•. Fl δέ μiι άλλ' αύτή ή ίδέα τηc: γνώσεωc:» 67 , προσέτι δέ ιωi δτι μία
μέν ίσχυρίΖ:εσαι έδω δτι καλείται φιλοσοφία, 1ή ίδία ή ίδέα,
Ται'1η1•, αλλϊι κα~εί, TJ)J' lδeαJ! n7ς γνώσεως λέγεις φι}.ΟΟQιj'ί­ Ιι,1
αν, τήγ γε~ttκως δηλαδιί πασαν περιέχουσα~, JΨrυσι.v, τα nαριΊ καi αλλην έκεϊ λέγειc: ό 'ίδιος, τήν έλληνικήν. "Αν δχι δέ 11

αύτήν. άλλα καi έκεΊ τήν ίδέαν τηc: γνώσεως λέγπc: φιλο­
'ι !
ι
25 σου ταύτης εκει οαφcΤ>ς δ.nαδιαιρούμε~ια θεουργικά λόγια ;τι.f­ ι
:1:
σης γνώσεως Ρ.στέρηται και παρεκτικα γ11ώοεως ουδεμι.ύ.ς σοφίαν, δηλαδή τrΊν περιέχουσαν γενικωc: πδσαν γνωσιν, 11!1

ιi1 1 ε'ίη, καcΜλου δέ της γΥώσεως αποδιεσταλμένα κατα σέ τά θεουργικά λόγια τά όποϊα έσύ άηοχωρίΖ:ειc: έκεΊ άπό αύ­
και προς φε1,ακισμόν μό1tΟ1! τfl φιλοσοφlq, nροσετέθησαι• ε­ τr1ν σαφ:iιc: στεροϋνται πάσης γνώσεωc: καί δέν θά ήδύ­
κεί. Τ ίς δ' αν ε'ίη καί χρ,εία τ.ούτωι, αναγκαία, τιυγ κα,ά1 ναντο νά είναι παρεκτικά καμμιαc: γνώσεωc:, άφοΟ δέ κατό
30 rrιλασοφία~, μαθημάτωι, καί εlοαγόντωγ καί αγαγό11Ιω1, r::Ξς σέ είναι έντελωc: διεσταλμένο άπό πδσαν γνωσιν, προσε­
ΙΎ]J' γγωσιν των Ογτωιι, η δη πάσης ίεραρχίας, ταύτό~ι δ' εί­ τέθησαν έκεϊ είc: την φιλοσοφiαν npόc: έ!Ξαnάτησιν. Ποία
nειν πάσης' θείας οlκοvομίας χαί ειιεργείας, τέλος εστl1 1 , ώς δέ άναγκαία χρεία υπάρχει ούτων των φιλοσοφικων μαθη­
μάτων, των είσαγόντων καi άναγόντων εic: τήν γνωσιν
των όντων, ή όποία βε,βαίωc: είναι τέλοc: πάσηc: ίεραρχίαc:,
67. Ό Βαρλαάμ διά των λόγων τούτων ηαραμερiΖε1 τάc: άντιφά· ητοι πάσης θεiαc: οίκονομίαc: καί ένεργείαc:, δπωc: σύ ό
σειc: των φιλοσόφων καί άρκείται είc: τήν ίδέαν τηc: φιλοσοφίαc:, ύnεν·
θυμίΖων τόν Πλάτωνα· βλ. έηομένην nαράγραφον. ϊδιοc: άποφαίνεσαι είc: πολλά σημεία ,~aθώc: nροχωρείc:
302 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 1 303

α~ηος πολλαχου των λόγωι1 αποφαίνυ προϊώ!'; Τί 1οίνν1 1

είc: τούc: λόγοuc:; Διατί λοιπόν διεγείρειc: έναντίον μαc: τούc:
καθ' 1)μωv ωύς θυμούς εγείρεις 71)Υ ,ων Έλ,λήνων σοφίαι 1
θuμούc:, έnειδή λέγομεν ,μαlί μέ τόν Π αϋλον δτι ή σοφία
κατηργημένην και μεμωραμένην μετά Παύλου λεγόντων; των 'Ελλήνων κατηργήθη καί έμωράνθη ; Διότι ή σοφία
68

Ου γάρ ή τινωιι σοφία αv,10σοφία εστίν.

5 22. Άλλα γαρ Ίδωμεν και τίνα κανταv,θα δηλος εl πρε-
σοεύων αv,10σοφία1,. Αρα 11]Υ εν τοίς δι 1 ομαζομένοις φιλοσtί­
7
φοις και• τοίς 1ού1ων σvγγρά,μμασιν lfχοvσαν τό εlναι; Καί
μ·ι1ν αιηός φι)ς μη εlvαι μηδέ λέγεσθ'αι φιλοσοφίαν την γνώ­
σιν των φιλοσόψω}', μη:δέ τά του δείνος η τον δείν,ος συγ-
10 γράμματα, αλλ' εστιv α τούτων, ΟV'Κ αυτά φιλοοοφ[αν, αλλ,'
αnστέλεσ,ιια φιλοσοφίας είναι. Τουτο δ' εlς αΨάγκην περιέ­
στης είπείν, 'ίνα δε[ξ17ς μίαν μόνην ην φής γι1ώσεως lδέωι,
αλλ' OV' nJολλάς λεγομένας φιλοσοφίας. Ου'κουν εl μηδέν ε­
κείνωγ φιλ,οσοφία εστί1,, ,ουδ' εν αυτοίς εχει ιό είναι κατά
15 σέ, ηι• J,έγεις αυ'τοσοφίαν. 'Εν οlς γάρ εχ;ει 10 είναι, iι.n'
αυ'ιης αι 1 εκείνα κληθείεν, ciJσnερ και ανθρωποι nάι11ες ή­
μείς από του καθόλου είδους ακούομεy εν ήμιν έχοντος
εlι·αι. E:l 1οίι 1 ν,, μή εν εκείνυις ή αυτοσοφ[α σ,ο,ι αϋτη, nον
σχήσει Ι() είναι; 'Εν τφ Θεϊρ; Και ,U1)Y πάλι~, αυτός nρ·οϊωγ
20 λέγεις μωρ[αν είγαι παρά τφ Θεφ, f}γ εξαίρεις φιλοσοφία~··
οϋκουν ή ε~ι αυτφ τό ilφραστον εJJουσα τρδnον, ην αυτός λέ­
γεις αυ1τοσοφίαJJ, αλλ' ουδ' εν τοίς ·ύn' αυ10υ γεγεγημένοις,
επεί μηδέ φιλοσοφία .ποτ' αν εκείνο κληθείη· σοι δ' ύnέρ
φιλ.οσοφ[ας ό λόγος. Εί τοίννν ,α:υτη ,μήτ' έν Θεφ μήτ' εγ
25 αγθρώποις εχει τό είναι, εστι δ' δμως lδέα ούσα,. καθ' έαυ-
117ν OV'ΚOVY εaTtJJ ύφεστωσα· και Πλάτων ήμίν αδθις ανα­
υιώσεται μετά ιι,ιν της κακοδοξ[ας 1ερ 1 ετισμάτων.
23. Τοιγαροvγ 1αύ117 ταλ~fθές περί της έκ μαθημάτωι 1
Τύ)J! ε,ξω φιλοαοφ[α:; άnιλως Και ΟVJΙΙόμως φαίη τις αν, άις
30 φιλοσοφtα μέι!' έκάσ10υ καλοίτ' αν ή εν συγγράμμασιν η λό­
γοις έκάστον φιλοσόφοις πραγματ,ε[α, κοιγή δέ ή niiaι φιλο-
68. Ρωμ. 1. 21 έΕ. Α' Κορ. 1, 20· 28' 13, 8.
μερικων δέν είναι αύτοσοφiα.
22. 'Άc: 'ίδωμεν nάντωc: 1κ:αi ποίαν αύτοσοφίαν πρε­
σβεύειc: έδω. Τ Αραγε τήν έχουσαν τήν ϋπαρ!Ξιν είc: τούc:
λεγομένουc: φιλοσόφους καi ιείc: τά συγγράμματα αύτων;
Καί δμωc: έσύ ό ϊδιοc: λέγειc: δτι δέν ύnάρχει οϋτε λέγεται
φιλοσοφία ή γνωσιc: τωv φιλοσόφων, οϋτε τά συγράμμα­
τα του δείνα f1 του δείνα, άλλά μερικά άπό αύτά δέν είναι
άκριβωc: φιλοσοφία, άλλά άποτελέσματα φιλοσοφίαc:. Πε­
ριηλθεc: δέ είc: τήν άνάγκην νά ε'ίπnc: τουτο, διά νά δείΕnc:
δτι μία μόνον είναι ή iδέα τηc: γνώσεως τήν όnοίαν λέγεις,
άλλ' δχι πολλαi φιλοσοφίαι. "Αν λοιπόν τίποτε άπό έκεί­
να δέν είναι φιλοσοφία, οϋτε αύτή τήν όποίαν λέγειc: 1.αύ­
τοσοφiαν, έχει κατά σέ τήν ϋπαρ!Ξιν εic: αύτά. Διότι αύτά,
10 είc: τά όποια έχει τήν ϋnαρΕιν, θά ώνομάlοντο άnό αύτήν,
καi δλοι ήμειc: όνσμαlόμεθα δνθρωnοι άπό τό καθολικόν
είδοc: τό όποιον έχει μέσα τήν ϋηαρ!Ξιν. 'Εάν λοιπόν αύτή
ή αύτοσοφία δέν σοϋ είναι μέσα είc: έκεινα, που θά έχn
τήν ϋnαρtιν; Είc: τόν Θεόν; Καί δμωc: έσύ ό 'ίδιος nροχω­
ρων λέγειc: δτι είναι μωρία ένώnιον του Θεοϋ αύτή ή φι·
λοσοφία τήν όnοίαν έ!Ξαiρειc:. Αύτή λοιπόν τήν όnοίαν λέ­
γεις έσύ αύτοσοφίαν δέν είναι ή ένυnάρχουσα είc: αύτόν
κατά τόν δφραστον τρόπον, άλλ' σϋτε εic: τά ύπ' αύτου
δημιουργηθέντα, διότι έκ:εϊνο δέν θά ήδύνατο ποτέ νά
όνομασθ(l 'φιλοσοφία' ένψ ό ίδικόc: σου λόγοc: είναι ύnέρ
τηc: φιλοσοφίας. "Αν λοιπόν αύτή δέν έχn τήν ϋπαρΕιν
οϋτε εic: τόν Θεόν οϋτε είc: τούc: άνθρώπουc:, είναι δμωc:
iδέα, ύφiσταται λοιπόν καθ' έαυτήv- έπομένωc: θά μδc: άνα­
βιώσn πάλιν ό Πλάτων μαΖί μέ τά τερετίσματα τηc: φιλοσο·
φίαc:.
23. Κατά ταυτα λοιπόν θά ήδύνατο κανείc: νά εϊπn ·περί
τηc: έκ των κοσμικων μαθημάτων φιλοσοφίας άπλωc: καί
συντόμως, ότι φιλοσοφία μέν έκάστου θά ήδύνατο νά όνο­
μασθ(l ή φιλοσοφική διαπραγμάτευσις έκάστσυ είc: συγγράμ­
ματα, λόγουc:, κοινή δέ ή παρατηρουμένη εic: δλουc: τούς
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 305
304 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

σ6φοις ενθεωρουμένη, μεμωραμένη δέ i} τοίi προσ1ίκον10; φιλοσόφους, μωρό δέ ή έκnεσοϋσα όnό τόν προσήκοντα
σοφία τέλους τijς Οεογνωσίας εκπεσουσα. ΊΙ δέ μή τουω
σκοπόν της θεογνωσίας σοφία 69 • Αύτή δέ ή όnοία δέν εnα­
πεπ01,θ·vια, ο[•δέ μεμωραμέn( nc7'Jς γάρ, ων φύσει γιγ11ομ.~­
θε τοϋτο, δέν είναι μωρά· nωc: θά συνέ·βαινε τοϋτο, έφ' ό­
γου τέλους επιτυγχάνουσα και nρός 1όν δοτijρα τijς φύσεως
σον έnιτυγχάνει τόν φυσικωc: nαραγόμενον σκοπόν καί
5 επιστρεφομένη Θεόγ; Τοιαύτη δέ εσ11ν 17 των εφ' ήμωΥ εi:•­
έnιστρέφει 1nρόc: τόν δοτηρα της φύσεως Θεόν; Τοιαύτη
σευων καί ελλαγίμων ανδρωγ, ανδρι,κως ον1ως αποτιγαξα­
δέ .είναι ή σοφία των συγχρόνων μας εύσεβών καί έλλο­
μένη 10 ολάn10)' ΚUC Ί() λυσιτελές απαλεξαμέι•η Και T'fj 10U γίμων άνδρων, άnοτινάΕ:ασα πράγματι άvδρικώc: τό έnιβλα­
Θεου εκκλησίf! συστήσασα και εμμεJ.ως άρμοσαμένη τfi οο­
βές καί έn1λέ!Ξασα τό uJφέλιμον καί συμnαρασταθεϊσα είς
ψίf! 701) Ιfγεύματος. 'EγuJ μέν ()()Υ ταύη7 ταληθές εχειν οΊο-
τήν 'Εκκλησίαν τοϋ Θεοϋ ιωί άρμονικωc: συνδεθεϊσα μέ
τήν σοφίαν τοϋ Πνεύματος. 'Εγώ λοιπόν νομίlω δτι αϋτη
1ο μαι. 'Ο δέ της ε,'ξω και μεμωραμέι•ης φιλοσαφίας αvτος ύ­
έχει τήν άλήθειαν. Αύτόc: δέ ό 1ύnέρμαχοc: τηc: έ!Ξω μωρθc:
πέριμαχος, και τό «εμcbραι>ε)' ό Θεός τrJ)' ουφ[αv ΊΟV κόσμου
1σύωνη IJ αύλσυ λέγονως ακούσας, cvς σvγκρινομέγη )J προς
φιλοσοφίας, άκούσαc: καi τόν Παϋλον λέγοντα ότι «έμώ­
ρανεν ό Θεός τήν σοφίαν τοϋ κόσμου τούτοu» , λέγει ότι
70

τιίν του Θεου σοφίαν φησί μωραίνεσθαι, ωσπε.ρ και πασαι;

μωραίνεται ώc: σuγκρινομένη πρός την σοφίαν τοϋ Θεοϋ,
αι 1 θ·ρωπίιrην iΊ.ρε1171· ΚΙαι διάνσιαΥ. Καμου μι) τοντα nαραδεχο-
δnωc: καί nασα άνθρωnίνη άρετή καί διάνοια. Έηειδή δέ
15 μέναν, δεικ~-ύντας δέ δlί1 nολλϊvν σαφώς ταληθ'ές, αυτός (ΧJ'­
έγώ δέv παραδέχομαι τοϋτο 1καί άποδεικνύω δια πολλών
τιλέγειν 0'/)'Κ εχωy σοφισ1ε[ας καταψηφίζεται. Κείσθ·ω μεν
έnιχειρημάτων σαφώς την άλήθειεαν, αύτός, μή δυνάμε­
ο{))ι ει• τϊρ προτέρψ μαι nερι λυσιτελαυς φιλ,οσοφίας εκει;ια
νος νά άντείnrι καταφεύγει είc: σοφιστείαν. 'Εκείνα nάν­
λόγψ καί γ(χ:ρ α,·επηρεάστως ετ' ι!χει, και αναντίρρητα μένει.
τωc: δc: εύρiσκωνται είc: τό προηγούμενον βιβλίον μου περί
24. Και νυν δ' ίlν f:ραίμην τον εκ συγκρίσεως μωραίνο1'-
της ώφελίμου φιλοσοφίαc:11 · διότι είναι άκόμη άnρόσβλητα
20 τα η7ν ·ύπ' αυτου nρεουευομένη~' σοφί,α~, ·καί πως αυδαμοv ί'i­
11
Ί
καί μένουν άναντίρρητα.
γραπται οτι εμία~,ει· ό Θεός ncισαν ανθρωπίνην αρετήν και
1

24. Kai τώρα θά ήρώτων τόν μωραίνοντα τήν ύn' ·αύ­

εμcbρανε πίiσαν διάναιωι, ως και τ-ήν του κόσμου ιούτcυ
τοϋ nρεσβευομένην σοφίαν διά συγκρίσεως, nωc: δέν εχει 1
σοφίαν εμώρανε; Που γάρ συγκρlσεως εΊδος ενταύθα 1(1))' 1
l'i
γραφη πουθενά, δτι ό Θεός έμίανε πδσαν άνθρωηίνην άρε­
•

αποσrολικω~· α}·αφαίνεται ρημάτων; Άλλ' δ5σπερ επώρωσεν

τήν καί έμώρανε nδσαν διάνοιαν, καθώς καί έμώρανε τήν 11

ι ιΙ
25 ό Θεός ,άς καρδίας η,Ίγ Ίουδα[ωγ καί εσκλ17ρυγε την καρ­
σοφίαν τοϋ κόσμου τούτου; Πράγματι nοϋ nαρουσιάlεται
δίαν Φαραc;ι και παρέδωκε τούς σοφοvς των Έλλήνωγ εις
έδω είδος συγκρίσεως των άηοστολικών ρημάτων; 'Αλλά,
αδόκιμον Jtοίιι•, ov συγκρίοεd)ς εστι1•, αλλ' εγκαταλείψεως, τον
δnωc: τό δη έπώρωσεν ό Θεόc: τάc: καρδίαc: των Ίουδαί­
~ ~ ~ r., /
αυτοιr αρα
' "
τροποι• και
., '
το εμωρα11εν·
' /
επει,
'
τι
f
και
'
το
'
οτ ι κατη-
ων12 καί έσκλήρυνε τήν καρδi,aν τοϋ Φαραώ καi παρέδωσε
73

οχυΨει, ό Θεός τούς οοφοιΊς εκεί1•ους οούλεται, και δτι κα-

τούc: σοφούς των 'Ελλήνων είς άδ6κιμον νοϋν 4, δέν είναι
1

30 τήργησε, και ατι αncδοκ[μασε, και αυ'το τουτο δτι παρέδωκεν

Θέμα συγκρίσεως άλλά έγκαταλείψεωc:, κατά τόν αύτόν
αυτούς εlς αδόκιμογ γο,U:ν; ΝΙ.17 "αι ταυτα συγκρίνων ό ιl­
τρόπον ικαί τό έμώρανεν· διότι, τί σημαίνει καi τό δτι κατn­
πόστολος εlnε; Καί τlς α11 1•οvι, εχων παρεδέξαιτο του·το;
σχυνεν ό Θεόc: τούc: σοφούc: έκείνουc: καi δτι κατήργησε
711

καί δτι άnεδοκίμασε, καί αύτό τοϋτο, τό δτι ηαρέδωσεν

69. Βλ. όνωτέρω σημείωσιν. 70. Α' Κ ο ρ. 1, 20.
71. Βιβλ. 1, 1. 72. Ί ω. 12, 40 έΕ. Ή σ. 6, 10. αύτούc: είc: άδ6κιμον νοϋν"; Μήπως ό άnόστολοc: είπε καί
73. Έ Ε. 7,3. 74. Ρ ω μ. 1, 28. αύτά συγκρίνων; ,Καί ποίος εχων κοινόν νοϋν θά ηαρε-
75, Α' Κορ. 1. 27 έΕ. 76. Ρω μ. 1, 28.
20
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 307
306 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

Μ.. αλλοι 1 δέ τίς ατιοο1ολικαίς ρ17σεσιν εlδως εnεσθαι, ι!ιφείς δέχετο τοϋτο; Μαλλον δέ ,ποϊοc: γνωρίί:ων νά άκολουθπ
κ-εί1 1 α J'Οειν αι 1 ευ συγκρίσεως, C()ς εκείνος εδίδαξε, σαι nει­ άnοστολικά λόγια, άφήσαc: έκεϊνα νά τά έννοωμεν χωρίc:
οθείη συγ;{;ρίγοντι; ((Τά γουν μωρα τοiί κόσμου εξελέξα,ο σύγκρισιν, δnωc: έδίδα!Ξεν -όκεϊνοc:, θά έnείθετο εic: έσέ
δ Θεός, ίνα 1σύς σοφούς καταιοχύ1 1υ)). Τί DVν, ή μεν σοφία συγκρiνοντα; «Τά μωρά τοΟ κόσμου πράγματι έ!Ξέλε!Ξεν ό
Θεός, διά vά καταισχύνη τούς σοφούc:» • Διατί λοιπόν ή
77
5 τών αγ!Jρώπων ουγκρινnμέ~rη nρός 71)Υ ωiί Θεού καταιοχύ­
~•εται και μωραίνεται, 1) δε μωρία nαρρησιάζεται και σοφί­ μέν σοφία των άνθρώnων συγκρινομένη πρός τήν τοϋ
ι,·ειαι; "Η, α μεν οούλει, συγκριτικώς ε!{λαμοάνεις, α δ' ουκ Θεοϋ καταισχύνεται καί ,μωραίνεται, ή δέ μωρία όμιλεϊ
ε~•ι σαι οου},ομέ1ψ, μ17 λυοιτελουηα τff nαρασκευfj τών O(iJJ'
έλευθέρως καi σοφίlεται; 'Ή μήπως, όσα μέν θέλεις, έκ­
λόγο..ιγ, δ.φlεις ασύγκριτα; Καί ,ίς αι 1 οοι nείfJοι,ο, εί μή, λαμβάνειc: συγκριτικωc:, όσα δέ δέν θέλεις, έπειδή δέν
10 τοίς σοίς λόγοις ψrατημένος, την tfξω :ταιδεία;· σωι;ί2ιογ η­ σέ ώφελοϋν είc: τήν nροπαρασκευήν των λόγων σου, άφή·
γηται;
νειc: άσύγκpιτα; Καί :ποϊος θά έnείθετο είς σέ, έκτόc: έάν,
25. "Α μεν ()'()ιι εφεξιjς μετά ταίiτα λέγει, ώς αυτό{)εγ έ!Ξαnατημένοc: άnό τούς λόγους σου, θεωpfi σωτήριον
εχοντα 101' του ψει1δους ελεγχ(})Ι, παρειγαί μαι δοκώ. ψ ε-ι1- τήν έ!Ξω παιδείαν;
δεσ11αι δ' ωσnερ ουκ αποχρών εlνω κρίJJας έαvτ(δ, αλλά και
25. 'Όσα λοιπόν λέγει εic: τήν συνέχειαν μετά άnό
15 κατα1jΝ,1Jδεοθαι lCOJf αλJ.ωγ nερι nλεlστου ποιούμει•ος, εις 11)
αύτά, ώς έχοντα εϋρει άπό έδω τόν έλεγχον τοϋ ψεύδους,
οvκοφαντείι, αvθ·ι,ς καθ·ηκε!' έαυτόγ, κδ.μοv λέγοJ110ς των δ{v­
νομίlω ότι πρέπει νά παραλείψω. 'Ωσάν νά κρίνn δέ δχι
ρων του Θεοίi τά με}' ε'l11αι φυσικά, κοιι•fi πασι δ-εδομέ11α ;-ιρό
άρκετόν τό νά ψεύδεται, άλλά καί έκτιμων ίδιαιτέρως τό νά
11όμου Και εν νόμψ και μετά νόμον, Τα δ' ύπερψυα ΚU.ι ΠJΙεV­
ψευδολογfl κατά των αλλων, ικατηλθε πάλιν είς συκοφαν­

f!U.ΗΚα και, διαφεcόι11ως αnόρρψα, κα), ιίnερ11,1Jέν1ος ταυτα

20 έκι::ίνω11 καί. 10ί,ς κατηξιωμ{;γοvς της σοφ[ας τοiί ΠJΤεύματος
π,άσης έJ,ληι,ιr.,ης συμμορiας, §γ δέ 1ώJJ φυσικώς δεδομένων
ύπό Θεού την φιλοοοφίαν κα/, άνθρωπί11ης δια}·οίας εύρ1ίματα
τά μαθήματα, αυιός ιός απ' εμου φησιγ εκ Θεnυ δεδόσθ·αι,
εκείJJα μόJJα προοijκ,εν ο'ίεσθ·αι, οσων σ.Jrθρώπινος Ο'V'Κ εξικνεί-
25 ιαι λογισμός, Τ(ΟΥ δ' αλλων ουδl;ι, της τοιαύτης αξιοvν τιμής.
Έμοι δε ου·δέτερον τούτων ε'ίρηται εκεί. Οlδα γαρ οτι πολ­
λώγ και 7(ι))Ι φι5σει. γιγομένωγ αιrθρchπινος QV'Κ
τίαν. Καί, ένφ έγώ έλεγον ότι ά11ό τά δωρα τοϋ Θεοϋ
δλλα μέν είναι φυσι,κά, δεδομένα είc: όλους γενικωc:, ιπρό
τοΟ νόμου καί είc: τόν νόμον καί μετά τόν νόμον, αλλα
δέ ύnερφυξ'ι καί nνευμαηκά καί ίδιαιτέρως άnόρρητα, έτο­
nοθέτουν ταϋτα ύnεράνω έκείνων καί τούς ή!Ξιωμένουc:
της σοφίας τοϋ Π νεύματοc: ύnεράνω πάσης έλληνικηc:
χορείας, άnεκάλουν δέ τήν φιλοσοφίαν εν των φυσικων
δώρων τοϋ Θεοϋ καi τά μαθήματα εύρήιματα της άνθρωnί­
εξικψείται
νης διανοίας, αύτόc: ίσχυρίιεται ώσάν έκ μέρους μου ,δτι (1

λογισμός, τιμης δέ άξιώ ίiκαοιον της πρnσηκούσnς- -ιάς μεν

πρέπει νά νομίΖ:ωμεν ότι εχουν δοθη όnό τόν Θεόν μόνον ι~
i
έκείνα είc: τά όnοϊ·α δέν φθάνει ό άνθρώnινοc: λογισμός, 1111'
:-τνευματικάς χάριτας ([Jς ύnερψυεις και μόνοις αμέσως δια ι
καί νά μή ά!Ξιώνωμεν κανέν δλλο τηc: τοιαύτης τιμης. 'Εγώ
30 ων Π1tεύ,ιια10ς ταίς κατ' αgετιίν διαφέρουσι προσγινομέγας, I,
!
όμως δέν είπα έκεϊ τίποτε άnό αύτά. Διότι γνωρί,Ζω ότι ό
άνθρώnινος λογισμός δέν φθάνει καi είc: πολλά άnό τά
φύσει γινόμενα, κρίνω δέ εκαστον α!Ξιον τη~ nροσηκούσηc:
πμηc:· τάc: μέν nνευμαηκάc: χάριτος ώc: ύnερφυεϊc: καί
χορηγουμέναc: άμέσως διά τοΟ Πνεύιματοc: είς μόνουc: τούς
ύnερέχονταc: κατά τήν άρετήν, τά δέ φυσικά δωρα ιυc:
77. Α' Κορ. 1 27.
308 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 309

τά δέ φυσικά μακρφ μεν φάοκων των 11,νευματικών χαρiτσιι· άnέχαντα πολύ άπό τάς πνευματικός χάριτος καί διδόμε­
&ποδείν, κοο·fϊ δέ πασι Jιρι'>ς Θεου δεδ6σθαι διά ,ίjς φύσεως. να φuσικως ύnό τοϋ Θεοϋ είς δλους.
26. Tfi δ17 ονκοφαντί[! ιαύη; τόι, λόγον έρείσας έκειι,ος 26. Στηρif.ας δέ έκεΊνος τόν λόγον είς αύτήν τήν συ­
θρύ;-ττεται καί διαχείται και κατεπα[ρεται τc<Jν μη λεγόνΗ1.>J' κοφαντiαν καμαριονει καi άγαλλιδ καi έπαiρεται έναντίον
5 nιtευμα1ικόν Θεού δώρον 1ήν Έλλήνωι, οοφίαν και πολλ,}ς έκεiνων oi όποϊο; δέν δέχονται ώc: πνευματικόν δώρον του
προυάλλεται ρήσεις ΒασιJ,είου του θεlου ώς εκ Θεού πά.σης ΘεοΟ τήν σοφiαν των Έλλήνων καί nρσβάλλει πολλάς ρή­
τέχι·ης χαρισι?1ε[σης αJ1θρώnοις, οπερ ουδε2ς δ &ντιλέγωι• ϊ- οειc. τοϋ Θείου Βασιλείου αί όηοϊαι έμφανίιουν πδσαν τέ­
' Ε' δ , , " ,. , ~ ' ~ , - e δ , ,_ ,
χνην χαρισθεϊσαv άπό τόν Θεόν είc: τούς όνθρώπου<: , τό
5·,. , 78
στι,'. ,ηα ια ΠΟΛΧων ει.ς τηγ οικειαγ εl;εαη οςαν και .'{α-

ταοκεvάσας ουνεπέρανε και' απεφήνατο ταύτ17ν λέγων· «και π ί όποϊον κανεic: δέν θά ά;3νηθη. 'Έπειτα διά πολλων λόγων
10 αρχαι 1())1' μαfJημάτωι, και 1] προφητεία και 17τισουν f]Jί(Φί­ μετέβη εic: τι'Jν iδικήν του άντίληψιν καί χαλκεύων συνε­
λυψις τοιαvιά εΟΗJ!, οία, μη δοfJέ~•ια μέν, ύnερυα[v,ειγ Ι.tJ'­ nέρανε καi άnεφάνθη λέγων οϋτω· «καί αί άρχαi των μα­
q'}ρώ:τινω, J.ογισμδν, δοθέντων δέ, εξικνείσι'J,αι αvHCJJ' 11111 θημάτων καi ή προφητεία καi όποιαδήποτε όποκάλuψιc: εί­
ψvχi)ι')). 'Ώστε ·r) ουδέν, η nάνι't' όμοίως δωρά εσιι Θεού και . .~αι τοιαϋτα ώσπ. αν μέν δέν έδόθησαν νά ύπερβαiνουν
θεόσδοτα. Οvκουγ ε'iποι τις cίv προς αυτό~"" και σύ, δ τ17ς τόν άνθρώπινον λογισμόν, αν δέ έδόθησαν νά φθάνn εic:
15 έ}.ληγικης χάριτας διαφερόt·τως, δια τωγ μαθημάτωι• χατα­ αύτά ή ψυχή». 'Ώστε η κανέν η δλα έΕ: 'ίσου είναι δώρα
ξιωσαι σαυτόι, οl6,ι~ει:ος, τφ τi11' ιΊπερϋολην 1ιογ άnοκαλύψεr,JΨ τοϋ Θεοϋ καi θεόδοτα. Θό ήδύνατο λοιπόν νό εϊππ κανεic:
εχω·τι δμοίως κεχαριτωμέΨΟς {JΠ(1ρχεις ί:>τι(J Θεοv, χαί οί nρόc: αύτόv- καi σύ ό ναμίlων ότι διά των μαθημάτων κατη­
1α μαθιjματα τ17γ αρχι7ι, εύρ6ντες Αlγ~ίπ1tοι τοίς πρσφ17ται:; θωσες σεαυτόν έ!Ξαφέτωc: τηc: έλληνικης χάριτος, είσαι
και αποστόλοις εl:σιν δμότιμοι; Πως γάρ οvχ δμό1ιμοι οί 1co1· χαριτωμένοc: ύnό τοϋ Θεου όμοίωc: μέ τόν εχοντο ύπερβο­
;ω δμοίως δεδομένωγ και δμο[ως γιγωσκομέyωγ δώρων εν μεθέ­ λ~κάc: άποκαλύtμειc:79 καi oi εύρόντες άρχιικως τά μαθήμα­
!Ξc:ι γε~-όμενοι; τα Αίγύπτιοι είναι όμότιμοι μέ τούc: προφήτας καί τούς
11,
1
27. «Άλλ' δ Θεόςη, φησίι·, ,((εμπέπ,ληκε1, αριι δημιουργιJ­ άποστόλουc:; Διότι πως δέν θά είναι όμότιμοι οί μετέχον­
σας 11))' 'Ιj.Ψχ11)' 1ω1 1 κοι1 1 ωγ ενγοιcογ καί HVY δριστικ6'ιν χα1 τεc: των όμοίωc: δεδομένων καi όμοίως άναγνωριιομένων
διαιρετι:-,ών καί σvλλογιοτι.κι:ίιγ δυνάμεων εξ ών συγέστφ:ε δι.iJρων;
25 τά μα{}ήματα· OV'ΚOVY δώρα Θεου τά μαθήματαη. Τί δ' αρα 27. «'Αλλ' ό Θεόc:», λέγει, «μόλιc: έδημιούργησε τήν
ταvτο διχαίωμα τοίς παραχρωμένοις η καταχρωμέι,,οις καi ψυχήν, τήv έγέμισε μέ τάς κοινάc: έννοίας καί τός όριστι­
τοίς ,ά εvαγγέλιοιr του Χριστού: ώς ατελές τελειοvσο, εκ μα­ κάc: καi διαιρετικάc: καi συλλογιστικός δυνάμεις, ά'πό τάς
{iημάτωι1; Οvδέ γαρ τούς n6ριrους και άκρατ,είς αίτίας ι:c;έ­ όnoiαc: συνίσταντα~ τά μαθήματα· έπομένωc: τό μαθήματα
λοιτ.' uι· τις οτι τήν αρχ17γ δ Θεός τό σωμα πλάσας 1ε καί είναι δωρα Θεοϋ». Ποί·α δικ:αιολογiα είναι τοϋτο είς τούς
30 ψυχι:/ισας την γεJ·γητικ1711 και θρεπτικηγ έ11εnοίησε ωύτφ δύ­ nαραχρωμένοuc: η 1,0.ταχρωμένοuς καί είc: τούc: τελειο­
JJαμιν. Ταv7α δέ l:σιιν α κωλύομεν δια 1C!JY λόγων ήμείς, 71]1' nοιοϋνταc: τό εύαγγέλιον τοϋ Χριστοϋ μέ μαθήματα ώς
:rιαράχρησιγ χαι 1JJ1' κατάχρησι11 και' TQ nαρα 10 nροση·ΧΟJ' άτελέc:; Πράγμαη οϋτε τούς πόρνους καi άκρατεϊc: δέν θά
6nήλλαασε κανεic: της ·ι<:ατηγορίας λόγψ του δτι έν άρχη
nΜσας ό Θεός τό σωμα καί έμψυχιi~σαc: ένέβαλεν είc: αυ­
78. Προφανώc: έκ τοϋ Πρόc: τούc: νέουc: 5 κ.έ., PG 31, 576 κ.έ.
τό τήν γεννηηκήν καi θρεπηκήν δύναμιν. Αίιτά δέ είναι
των Έnιστολων 4, PG 32, 23,6· έΕ., 186, PG 32. 661 κ.έ. κ.α.
79. Βλ s·
Κορ. 12, 7. έκεϊνα τό όnοϊα έμποδίΖ:ομεν ήμείς διό των λόγων, τήν

3.10 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
:;ταρεχόμενον 10ίς μαffήμασι σέοας· και σύ γε τούτο, ει ουνε­
τως άχούειν εκε[νων εffέλ,εις, ϊίσrι τε και όμολογ}7οει; και
ΙΟ καταγηραv εv τοίς τοιούτοις αφήσεις και σωτηρlους και,
τελεστηρίοvς καθαρτικούς τ•ε και φωτιστικους ψυχής τούς
5 λ6;ιους ούκέτ' ερεις, τούτοις τε τθίς λόγοις και τοις του μ s-
;·άλοv Βασιλε[ου πεισθείς.
28. Ού μ17v αλλ' εl lt)Y αρχtjV ταvθ' a λέγεις εδ6θη τfί
ψυχi'ί προς Θεοv, κοινά πασιv ανθρώποις και έμφυτα και φυ­
σικά δήπου, κατά διαδοχήν από των πρώτω,, πατέρων δια-
1Ο δ ιδό,ιtεJJα. Π Cις ov1, τοίς ύπl::ρ φύσιν προς 101Ύς ει':σε6είς μ6-
1·01)ς και των εύοευϊον 10υς ακρfJυς και απολέκτους εν Π νεύ­
μαιι ΘεοfΊ χαριοθείοιν όμοίως εδό1~ηοαν; «'Αλλά 101' αυτόν)),
φηοfγ, ((~χει λόγον προς την ψυχήν αnαντα ,δοθέντα γαρ οι,δέ
Τα :τι 1 εvματικά τον δ.ι·Οι;μ{ι."ΙLJ/ΟJ' ύnερ6u.Ενει λογισμό)!)).
15 1ως Μίλος lγένοv πνευματικού δώρου πείραν εlληφώς ούδα­
μϊ,)ς, σi1 οαυτόν άπελέγξας και φαι,ερον ποιησάμενος,
και τούωυ χείροι, οτι μηδέ τοίς διά πείρας είρηκόοι πιστεύει.ς,
8 δ' αvθι.ς χείρισιον οτι και αJπιρρητορ·εύεις α~'ηοίς, ψυχικίις
δλος, rlις Ξοικεν, ω1·. ,Το γάρ εκJ,εκτόν δσχε'ίοι· των cι)'ευ,ιια-
20 τικ('οJJ χαρωμάτω1·, ό Παύλος, «ήμείςJJ, φησίν, ((ού τό Πι,εiΊ­
μα ων r..6ομου ελάοομεν, αλλά το Π~rεvμα τό t:κ IOU
'fγα εlδϊ,ηιεv T(t εκ τον Θεοv χαριοffέ~tτα ήμίν, a και λαλονμεν
ουκ r':)! διδακτοίς u;ι,θρωπίνης σοφίας λόγοις, άλλ' εν διδα­
κτο'ίς Π νεύματfJς άγίου, πνευμαrικοiς πνευματικά ουγκρίνωι-
25 υ:ς· ψυχικός δε αΨ17·ρωπος 0'/J δέχεται τά ίΟV Πνεύματος· μω-
ρία γιίρ αvτϊp εσrι. και ού δύναται γνωναt)), λογισμών εφό­
δοις τοις dκαταλήπτοις εμ6ατεύων, διαιρέσεσ{ τε και συv,λογι,­
σμοις και r.ίι•αλύσεσι :τασαν αλήθειαν εύρίσκεσffαί τε χαί δι-
80. Α' Κορ. 2, 12· 14.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 311
nαράχρησιν καί τήν κατάχρησιν καi τήν άπόδοσιν είc: τά
μαθήματα σεβασμοϋ πέραν άnό τό πρέπον· καί σύ δέ, δν
θέλr~c: νά άκούr~c: έκείνουc: τούc: λόγουc. μέ σύνεσιν, θά
μάθr~c: :καi θά όμολογήσr~c: τοϋτο, θά έγκοταλείψr~c: τό γή­
ρασμα είc: τά τοιαϋτα καi δέν θά λέyric: πλέον σωτηρίουc:
καί μυητικούc:, καθαρτικούς 1καί φωτιστικούς τηc: ψυχηc:
τούc: λόγουc., ηεισθεic: εic: τούτους τούc: λόγους ·καi είc:
τούc: τοϋ Μεγάλου Βασιλείου.
28. ·Αλλ' δμωc., δν κατ' άρχήv αυτά τά όnοία λέγεις
έδόθησαν εic: τήν ψυχηv ύnό τοϋ Θεοϋ, ·είναι προφανωc: είc:
δλουc: τούc. άνθριίJnουc: κοινά καί εμφυτα καί φυσικά με­
ταδιδόμενα κατά διαδοχήν άnό τούς πρώτους Π.ατέραc:.
Π ωc: λωnόν έδόθησαν όμοίωc. μέ τά ύnέρ φύσιν χαρισθέν­
τα έν Πνεύματι Θεοϋ npόc: μόνους τούς εύσεβείc:, καi
μάλιστα πρόc: τούc. κορυφαίους καi έπιλέκτοuc: των εύσε­
βων; «'Αλλά, λέγει, όλα εχουν την ίδίαν σχέσιν πρός την
"01'-
ψυχήν· διότι οϋτε τά πνευματικά, έφ' όσον έδόθησαν ύπερ­
βαίνουν τόν άνθρώπινον λογισμόν». Πράγματι έλέγ!Ξαc:
8 Μ:
έσι:ι ό ϊδιοc: καi φανερώσαc: σεαυrόν, ά,πέδει!Ξεc: δτι δέν
ελαβεc: καθόλου ηεϊραν πvευ,μαηκοϋ δώρου, χειρότερον δέ
άnό αύτό είναι ότι δέν πιστεύεις οϋτε είc: τούc: όμιλοϋνταc:
βάσει τηc. πείρας, τό δέ άκόμη χειρότερον είναι δτι καi
όντιρρητορείJειc. κατ' αύτων, ών όλόκληροc: ψυχικός, όπωc:
φαίνεται. Πράγματι τό έκλεκτόν δοχείον των πνευματικων
Θεον,
χαρισμάτων, ό Παϋλοc:, λέγει, «ήμεϊc: δέν έλάβομεν τό
πνεϋμα τοϋ κόσμου, όλλά τό nνεϋμα τό έκ Θεοϋ, διά νά
γνωρίσωμεν τα έκ Θεοϋ χαρισθέντα είc: ήμδc:, τά όποϊα καi
λαλοϋμεν δχι μέ διδακτικούς λόγους άνθρωnίνηc: σοφίας,
άλλά μέ διδακτικούς άγίου Πνεύματος, συγκρίνοντεc: πνευ­
ματικά πρόc: πνευματικά· ψυχικός δέ ανθρωnοc: δέν δέ­
χεται τά τοϋ Πvεύματοc:, διότι ταϋτα είναι δι' αύτόν μωρί·α
καί δέν δύναται νά τά κσrανοήηr,» ,
80
έπεμβαiνων είc: τά
ι
ά·κατάληπτα μέ έφόδουc: λογισμων, νομίΖων ότι πόσα άλή­
θει·α εύρίοκεται καi διδάσκεται μέ διαιρέσεις, συλλογι-
312 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 313

δάσκεσ1?αι οlόμενος. Τά γούν ύnό τού Θεού χαρισθέντα ήμίι•, σμούc: καi άvαλύσειc:. Τά ύπό τοΟ ΘεοΟ δμωc: χαρ1σθέντα
QV; δια λο,•ισμών, αλλά δια του εν ήμ'i11 αύτού γι11ώσκο·μεν είc: 11μαc: δέv καταvοοΟμεv διά λογισμών άλλά διά τοΟ
,
..ΤΙ 1>ευματος, " Οψuα
(<α, -q λ μος
' ,
ου·κ ει'δ ε και ' •
ους '
ουκ ,;{ηκουσε και' έντόc: ήμων Πνεύματος· «αύτά τά όποϊα όφθαλμόc: δέν
i!:πί καρδtα~, α1'θρώπου ούκ ανέ6η· ήμί11 δε απεκάλυψεν δ Θε- είδε καί ouc: δέν ηκοuσε, καί τά όnοϊα είc: καρδίαν άνθρώ­
5 ός διc}. τού Πνεύματος αύ•του· ιό γάρ Πνεύμα ερευνά και nου δέν άvέβηαaν· αύτά τά όποϊα άπεκάλυψεν είc: ήμδc:
T(i οάθη τoiJ Θεου)), ό Θεόc: διά τοϋ Πνεύματος αύτοο· διότι τό ΠvεΟμα έρευvςί
29. Τεκμηριώσαιτο δ' ?ί11 τις τη11 αλήθεια~, τω}' λ,εγομέ­ καί τά βάθη τοίί Θεοίί» 8 1.
vωι• και δ.πό της σης αJΓτιλογίας, ώ φιλόσοφε. Συ γάρ dκούωι•, 29. Θά ήδύvατο δέ νά τεκμηριώσn καvείc: την άλή­
και συχι•cίΊς ακούω~r, τών μετιόηω1t i!:κ .πεlρας ει• λ6γοις, t1i• θειαν των λεγομένων κGί άπό ηΊν ίδικήν σου άντιλογίαν,
1 Ο γράμ,ιιασtJ', ει, μαρτυρίαις, εν ύ.ποδείγμασι nερι φωτός ουκ !JJ φιλόσοφε. Σύ δηλαδή άκούειc:, καί μάλιστα συχνά, τούc:
α/01~ήσεως μόJΙΟ1', αλλα και δtαJΙΟίας ύψηλοτέρου JlαJΙ1άnασι1', έκ nείραc: άσχολουμένοuc: είc: λόγοuc:, είc: γράμματα, είc:
7 Ι - , t\ Ρ Ι ,- \ ,
μαρτυρίας, είc: παραδείγματα, νά λέγουν δτι τό φωc: είναι
t':'
οι· τυγχα~·ει γους ~αι ο γι.νεται κρειττονως εκοτας και υπερ-

ω·α6άς έαυτόν και Θεφ συγγε1ιόμενος, συ 10ύτω1, ακ-αύω~,, έντελωc: ύψηλότερα δχι μόνον τηc: αiσθήσεωc:, άλλά καί
i·νi., .uέι,, εnανασηjσαι η7γ διά}·οια1t του προσύλοv φωτός n·v 'rηc: διανοίαc: αύτοΟ τοίί όποίου ουμβαίνει ό voίic: - πρδγμα
15 δυ1'άμει,ος, οJς περί αίσθητοv ,λεγόγτων φωτός κατηγορείς, τό όποϊον γίνεται κατ' άνωτερότητα - νά έ!Ξiσταται καί
J'!J)' δ' /',κ 11jς ελλείψεως, ούκ είς ΤΟ μέσον και άληθ'ές αλ}/ ύπεραναβαίvn έαuτόν καί νά συναντςί τόν Θεόν. Άκούων
r:lς {ιπεροολ17ν και ψεύδος εκκλίνωJΙ, καθ' έτέρου οάλλεις λοιπόν έσύ τούτουc:, δλλοτε μέν μή δυνάμενος νά άπομα­
σεrι.υτϊ)Ι' κρ1ψ1'ΟV, ί1)Υ του Θεοv ούσ[α~.t τοντ' εl11αι και θεω­ κρίνnc: την διάνοιαν άπό τό ύλικόν φως τοϊιc: κατηγορείc:
ρητι71, ,ε'[~,αι λέγεtJJ εκείνους ίσχυριζόμε~•ος· ού·κ α~, TOVTO πα- οτι όμιλοϋν περί αiσθητοΟ φωτόc:, άλλοτε δέ άπό τήν ελ­
20 {}ώ1 1 , εl λογισμοίς αJJθρωπ[νοις α~rέφικτα τά θεία εδόξαζες λειψιν παρεκκλίνων άπό τό μέσον καί άληθέc: είc: ύπερ­
ϊωί πίσrιν μετ' ευλα6είας προσηγες cδς ,u6Ψη11 δεκτικ17ι' Η7ιι, βολήv καi ψεΟδοc:, ρίπτεσαι εic: δλλον κρημνόν, ίσχυρι­
τοιούτων και δι' εργω11 τηγ 1ελεωτέρα11 εζήτεις ε1δησιγ και ιόμενοc: δτι έκεϊνοr λέγουν δτι τό φGJC: τοΟτο είναι ή ούσία
ηj :1ίστει τ1)ν πειρα11 i!:nφκοδόμεις, 101' της χάριτος οροφοι•, τοίί Θεοίί καi δτι αϋτη είναι θεωρητή. Δέν θά επασχεc:
1171· εν αληθεΊ ι'Jεωρίq, Θεου αγάnην επωτεγάζουσαν· οϋτως rοϋτο, αν έφρόvε1c: δτι τά Θεία είναι άνέφικτα είc: άvθρω­
25 α1'ι9'ρcόπιJJΟ1' uπερ6αί1tει λογιομογ Και μετα τα δεδόσθαι T(t nίvουc: λογ1σμούc: καi παρουσίαΖ:εc: εύλαβωc: τήν πίστιν ώc:
του Πνεύματος δόματα. Ό γουγ εν άκρι6εί καταιλιήψει τι,ιι· μόνην δεκτικήν των τοιούτων καί έ(ήτειc: δι' εργων τήν
μα1'Jηαάτω11 γεγονι()ς, μικροΓΎ χαι άδiδάκτως, chς αύ·τός Q,)Ι τελειοτέραν γνωσιν καi ώκοδόμειc: έπί τηc: πίστεωc: τήν
ε'ί.':τοις, τcuν πνευματικών ενεργημάτωγ, ούδ'έ μετρlως i'o1i1· nείραν, τόv δροφον τηc: χάριτοc:, την άγάπηv ή όποία έπι­
επαtοις χαι διδασκόμεγος· εlκότως· δ γάρ λόγος Κυρίου α- στεγάlει έν άληθεϊ θεωρίι;:ι Θεοο· τόσον ύπερβαίνοuν τόν
30 λιτθψ:;, διαμΙι•ωι, εlς αlώνα αίcοΨος, 8ς τφ Ίωά~Ψ?1 άπεκ&- άνθριίJπινον λογισμόν α! δωρεαί τοΟ Πνεύματος καί μετά
τήν χορηγίαν των. 'Εσύ λοιπόν ό όποϊοc: εφθασεc: είc:
άκρ1βη κατάληψ1ν των μαθημάτων σχεδόν χωρίς διδασκα­
λίαv των πνευματικών ένεργημάτων, δέν κατανοείc: οϋτε
μετρίωc: καi δταν τά διδάσκεσαι' εύλόγωc:, διότι είναι άλη­
θήc: καi διαμένει εic: τόv αίωvα ό λόγοc. τοϋ Κυρίου 83 , ό
81. Α' Κ ο ρ. 2, 9 έf.. 82. Βλ. Ψ α λ μ. 18, 10. όποϊοc: άnεκάλυψεν είc: τόν Ίωάννην, δτι εic: τόν θεαρέ-
314 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 315

λvψεν οrι 1φ θ·εαρέστως ζωντι δίδοιαι ψ1jφος λεvκ,7, ην ού­ στως 2:ιϊJVτα δίδεται ψηφος λευκή, τήν όποίαν δέν δύναται
δ:cίς δύναται 1Ψωναι, Bt ,,ιι17 ό λαυci)ιι· οnως δε Κακείι 1·ος δύ­ κανείς νά γνωρiΖ:n εί μή μόνον ό λαβών~:~· πως δέ δύναται
ιιαται, ;:-ιαρr't TOV' π αύλοv εδιδάχι~ημεν. καί έκείνος, έδιδάχθημεν 1 ύnό τοΟ Παύλου.
80. Μετά δι1 τηι• τc,ιν κατά φύσι~, τε καί ύτιέρ φύσιι• 30. Μετά δηλαδή την έ!Ξίσωσιν των κατά φύσιν καi
5 δώρων εξίσωσ111, δια nλειόνων i};:τπίθεται τfi περί προσευχijς ύπέρ φύσιν δώρων ουτος έnιτiθεται διά περισσοτέρων λό­
α;:-ιοστολικfi εντολfi, λέγων αδύνατοι, εlvαι ΤΟ αδιαλείπτως γων κατά της άποστολικης περί npοσευχηc: έντοληc:, λέγων
7l[!·Οσεύχεσθαι, ει μ17 (ι)ς αιηιJς εξηγειται nαραδεξαίμει?α· εξη­ οτι είναι άδύνατον τό άδ1αλείπτωc: nροσεύχεσθαι 8 \ αν δέν
γειται δέ nροσεύχεσθαι t!νταvι?α λέγειι, τόι· απόστολοι, συ τό δεχθωμεν τά πράγματα δnωc: τά έρμηνεύει αύτός· έΕηγεϊ
ενεργείι 1 ΤΙ))! nροσευχή11, αλλα 10 71)Υ εξιν εχειν αυτης· (<εξι.ς δέ οτι ό άnόστολοc: λέγ<i;ι έδω nροσεύχεσθαι δχι τό ·ένερ­
1 Ο δέ εστιη, φησί, ι<προσεvχijς τό μηδέι, δύνασθ,αι πράττεο, ο'ίε­ γεϊν τιΊν προσευχήν, άλλα τό έχειν εΕιν αύτηc:· «εειc: δέ
σθαι καί εlς πέρας αγει1·, μι7 6ουλομέι 1 οv Θεου· ό τοίνυ1'η, ψη­ προσευχηc: είναι», λέγει, «τό νά νομίΖ:π κανείς δτι δέν δύ­
rιί, ((T(l1)71)V 11JV εξιν εχω1· ϊι.διαλείnτως :προσεύχεται)). Τοωv- ναται νά nράεn και νά nερατώση τίποτε, δν δέν θέλπ ό
10)! δ' 0) 1 τό αδιαJ,,είnτως προσεύχεσι?αι, και τωι• έλληνtΚt!))' Θεός· ό εχων λοιπόν αύτήν τήν εειv προσεύχεται άδιαλεί­
αρα 616λίωι 1 6 φιλόσοφος οι•κ αγακύψει και αδιαλείπτως προσ- nτωc:», προσθέτει. ΆφοΟ δέ τό ·άδιαλείπτωc: προσεύχεσθαι
15 ει;ξεται. Τί Ο{))! αν ε'ίnοι τις nρός 701' αδιαλε[;:-ιτως και μηδέ­ είναι τοιοϋτον, ό φιλόσοφοι:: καi δέν θά σηκωθfi άnό τά
ποτε nροσευχόμε~·ον τοιούτον φιλόσοφον; 'Όπερ ό απόστολος έλληνικά βιβλία καί άδιαλείnτωc: θά προσεύχεται. Τί λοιπόν
αλλαχου λέγωι 1 • «nροσεvχόμεγοι έν nαντ ι καιρφ ε1' nνεύμrχrι θά ήδύνατο νά εϊnn κανεic: πρός τόν τοιοϋτον φιλόσοφον,
και εlς α'i'ηό τούτο αγρvπνουJΙτες)ι. -r Αρα κα1' τούτφ 11111 εξιι• τόν άδιαλείnτως κ:αί ούδέηοτε προσευχόμενον; Τοϋτο τό
ταύτηv εlσηγεiιαι, fjv αν·τός λέγεις 1 η τη11 εvέργειαν, καίτοι όnοϊον λέγει άλλου ό άnόστολοc:· «nροσευχόμενοι κατά
20 ταυτ6ι, έστι11 ι1δι.αλείπτως τε εlπείι 1 και 8)! nαντί. καιρϊρ: πάντα καιρόν ·nνευμαηκιϊJC: κ·αi άγρυnνοΟντες είς αύτό
Π ροσε::τισκι;·ψας δέ τ17ν έ,,ί iι;,'i'J προσεύχεσ{}αι αγρυn1'ίαγ, Μj­ άκριβιϋc:» 85 • ~ Αρά γε καi μέ τοϋτο διδάσκει αύτήν τήν εειν,
λός έστιν αδιαλείπτως εχεσθαι της ενεργείας εnιτάτrω11. 'Έ­ τήν όποίαν έσύ λέγειc:, η τήν ένέργειαν, μολονότι τό 'ίδιον
λεγε δέ και ό Κι';ρι.ος nαραοοJ,ήν τοίς ,μαθηταίς, κατά τοι· είναι τό άδιαλείnτωc: καi τό ·κατά πάντα καιρόν; Άφοϋ
εl,αγγελιrιη7ιι Λοvκα11, ((Προς τό δειv πάντοτε nρσσεύχεσθαι nαρήγγειλεν έnιnροσθέτως τήν άγρυnνίαν διά προσευχήν,
25 και μ17 εκκακείγι,. ,, Αρ' ovv καγταϋθα nρός τηγ εξιν ειι·ijγε~ο; είναι φανερόν δτι nροστάσσει νά διατηροΟμεν άδιαλείπτωc:
'Α.λλ' ου τσuτο ή ;7αραοολ17 δείκνυσιν, αλλιχ IIJ')) εnίμωιο1• α'ί­ τήν ένέργειαν. "Ελεγε δέ καi ό Κύριος nαραβολήν είc:
τησιν· και 10 ,ω) έκκακειν δέ, τουτέστι μ17 εφ[εσθαι της nροσε­ τούς μαθητάc:, κστά τόν εύαγγελιστήν Λουκαν, «ώστε νά
δρείας {;nό ρψθvμίας, δείκJΙυσι την προτροnrι1' σοσαν O'V nρδς πρέπει πάντοτε νά προσεύχωvται καί νά μή άποκάμουν» •
86

117ν εξιι,, καί ταυθ" ηγ ό σοφός ο{JΤος λέγει, αλλά nρός αυ- ~ Αράγε καi έδω nαρεκίνει ιπρόc: τήν εειν; Ή πα­
30 117ι, TJJJ' t'νέργειαγ της nροσεvχης, δηλαδή την· δέησιν, δ κr.ιί ραβολή δμωc: δέν δεικνύει τοΟτο, άλλά τήν έnίμονον
το έπιτελεύτιον ει, 1fi παραυολfi ρημα τού ΚυρΕοv δηλοι· <<δr!.ι- α'ίτησιv· καί τό νά μή άnοκάμουν, νά μή παραιτοΟνται δη­
λαδιi τιϊς έnαγρυnvήσεως άnό ραθυμίαν, δεικνύει δτι ή
προτροπή δέν είναι δι' ΝΞιν, 1 καi μάλιστα αύτήν τήν όnοίαν
λέγει ό σοφόc: ουτοe, άλλά δι' αύτήν τήν ένέργειαν τηc:
nροσευχηc:, δηλαδή τήν δέησιν, πρδγμα τό όηοϊον δεικνύει
83. Ά π ο κ. 2, 17. 84. Α' Θεσσ. 5, 17.
85. Έφ. 6, 18. 86. Λοuκδ 18, 1. καi ό άκροτελεύτιος λόγος τοΟ Κυρίου είς τήν προσευχήν·
316 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 317

σει γάρ)), φησfγ, ((ό Θεός Πνενμα αγιοv τοίς αηονσιγ αVΙ0)' διότι λέγει, «Θά δώσπ ό Θεόc: αγιον Πνεϋμα είc: τούc: Ζη­
11μέρας και. vvκτόςJJ, τουτέατι τοίς αδιωλ:εlπτως οϋιω προσευ­ τοϋνταc: αύτόν ήμέραν καi νύκτα» ,
87
δηλαδή είc: τούc:
χομέvως. ΛεόμεΟα δέ της αδιαλείπτου ταύτης δεήσεως ουχ προσευχομένουc: ουτω άδιαλείπτωc:. ΧρειαΖόμεθα δέ αύτήν
ϊδστε πεισαι Θεόι,, αvτοπαράκλητος γάρ, ουδ' ώς εφελκυσό- τήν άδιάλειπτον δέηαιν όχι διά νά πείσωμεν τόν Θεόν,
5 ιιενοι 10VTOV, πανταχού γάρ, αλλ' ι7ις τfi προς αυτόν επικί.1J­ διότι ούτόc: είναι αύcrοπαράκλητσc:, όχι διά νά προσελκύ­
σει 17μας αυτούς &1ιάγοι11ες προς ε·κείνον και επιστρέφο,•τες, σουν τοϋτον, διότι είναι παντοϋ, άλλά διά νά άναγάγωμεν
(i)ς με1?1c(ξονrες οflτω των περί α·ύτόν αγαJοπρεπων δωρεr'lιι·. καί νά στρέψωμεν τούc: έαυτούc: μαc: πρόc: έ;κεϊνον διά
(ίΤ61F: γαρ)) κατά το1' μέγαν Διω,ύσιον «τφ Θεφ σύνεσμει', της έπ1κλήσεωc: πρόc: αύτόν, διά νά μετάσχωμεν οϋτω των
οτε παvάγι·οις μέ~, ευχαίς, ανεπιθ'Ολώτφ δε y{ρ τούτον επι- όγαθοπρεπων δωρεων περί αύτόν. «Διότι τότε», κατά τόν
10 ,rαλώμει1α)). Δια τουιο το{νυν αϋτόv· άδιαλεlπτως επικαλούμΞ- μέγαν Δ1ονύσ1ον, «συνευρισκόμεθα μέ τόν Θεόν, όταν έπι­
1?α, cvς ί'λ1· αδιαλείπτως αfηφ συνωμεγ. καλούμεθα τοϋτον μέ πανάγνουc: εύχάc: καi άθόλωτον
vοϋν» •
88
81. Τi7ς δέ &διαλείπτου ταύτης προσευχής τε καί εξεως, Διά τοϋτο λοιπόν έnικαλούμεθα αύτόν άδιαλεί­
f}ι, tiρτι διει:οήΟη πρri>τος δ φιλόσοφος αvτος, οϋδέ ό διΜJολος ιτ.ωc:, διά νά συνευριοκώμεθα μέ αύτόv άδιαλεiπτωc:.
rμιί~ιεται αμοιρωv καίτοι μηδέποτε προσευχόμε~•ος- ηδει γαρ 31. Αύτηc: δέ τηc: άδιαλείnτου προσευχηc: καί εtεωc:,
15 μηδέ κατά χο[ρω~, δυJ'ησόμεJJός τι, μη ϊΟV Κυρίου 7(0)' ολω~r τήν όnοίαν πρωτοc: διενοήθη ό φιλόσοφοc: ουτοc:, δέν φαί­
ενδόπος, κατά δέ τοί, π έτρου μηδ' επι.χ;ειρήσεωγ ;ιουν, και νεται άμtτοχοc: οϋτε ό διάβολοc:, δν καi δέν προσεύχεται
nρc, τούτωγ .κατά ταυ 'Ic'oo μηδέ~, &ι,ύσωι· ταίς πο,λvτρόποις ποτέ· δ1όη έγνώρι(εν ότι οϋτε εναντι τιϋν χοίρων δέν Θά
εnιοουλαίς τοσουτογ απέχει προσευχής, ου της &διαλε[πτοι• κaτώρθωνε τίποτε, αν δέν τό έnέτρεπεν ό Κύριοι:: όλων 89 ,
μ6γο~ι &ηά και της εκ; ·διαλειμμάτων, το πεπείσθαι Κύοιn1· κατά δέ τοϋ Πέτρου ότι δέν Θά έnιχειρήσπ καν τiποτε 90 , καί
20 είι•αι 70)1 Θεδι, άnάJJI(ι)JJ" οί με)' γαρ ε•κτος ιχ{ψατος ί(j))' λrι­ πρίv άnό αίπά ότι δέν θά κατορθώσn τίποτε μέ τάc:
nολυτρόnουc: έnι,βουΜ1ϊ' ·
1
)'ΙΧ(VV 1σασι μεγ ίΟVΤΟ :πάηες, ,εϋχοJJται δ' ου πά~ιιες· rl~•τι­ τόσον άnέχει τηc: προσευχηc:,
χείμενος γάρ εστι και τfί εϋχfi δ τςο Θεcρ aγτικsίμει 1 οc;, ;;-;αι, οχι μόνον τηc: άδιαλείιπου, άλλά καί τηc: διακεκομμένηc:,
δ 10v; καλού φυγάς καί τfjς ;rρός τόν Θεό~, ευ'χης φυγάς ε­ τό vά είναι καvείc: πεnεισμένοc: ότι ό Θεόc: είναι Κύριοι::
οτ ο,. Οί δέ σώμα nερικείμεγο~, Τ(Η' μέJι του παγτος Θεi'ηι ι- τGJν άπάντων· διότι οί μέν έκτόc: σώματος έκ των λογ1κων,
25 σααοι οιJ :τιάι•τες, .πάJJτες δ' εϋχοι·ται καταλλήλως εκαστος η} γνωρiιουν τοϋτο δλοι, άλλά δέν τό εϋχονται δλοι" πράγμα­
δ61;17 έαυωι'. Τοίς δέ τογ ενα και ΟJJΙως γινώσκουσι Θεόι,, τι ό άντιτιθέμενοc: είc: τόν Θεόν άνητίθεται καi είc: τήν
σ1η•ειπέρχετrι,ι τfi ,δόξrι ,αύτrι και, τ/J χωρίς αύτου μ17 δύ~ια­ εύχι;ν, καi ό φυγάc: τοϋ καλοϋ είναι φυγάc: καί τιϊc: πρόc:

σθαι 7l01St1' μηδέι:• T(i)J' διί TOVTO πεπεισμέJJΟJ1' οσους ερως τόν Θεόν εύχί'jc:. Oi δέ περιβαλλόμενοι σωμα, τόν μέν

17·είος εlλε~• έJ1ωθψ 1 αι κυρ{ως τφ Κυρίφ του παγτός, σδ~σι Θεόν τοϋ παντός δέν γνωρiιουν δλσι, όλοι δέ εϋχονται

30 τρσφης αι;ευ καί πγοfjς εγ ευχfj γενόμενοι, κατ/1. την τιul' καταλλήλωc: εκαστοc: πρόc: τήν δοtασiαν του. Eic: τούc:
γvωρίΖ:οvταc: δέ τόν ενα καi άληθη Θεόν συμπορεύεται μέ ,1"'
αύη']v τήν δοΕασiαν καi τό ότι χωρίc: αύτόν δέν είναι δυ·
i.:. ·:il ~il
νατόv νι'J γίνn τίποτε· δσοuc: δέ έκ των πεπεισμένων δι'
87. Λουκδ 11, 13 έν συνδυασμφ μέ 18, 7.
88. Περi θείων όνομάτων 3, 1, PG 3, 680 Β. αύτό κατέλαβε θείΌc: ερωc:, ώστε νά ένωθοϋν κυριολεκτι­
89. Λ ου κ a
8, 32 έΕ. κωc: μέ τόν Κύριον του παντόc:, αύτοί, άφοϋ κατά τήν δι­
90. Βλ. Λουκδ 22, 31 έΕ.
δασκαλiαν των πατέρων μείνουν άνευ τροφfjc: ιωi πνσηc:
911. Ί ώ 6 1, 12.
3J8 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 319

)lαΊέρων ύφιjγησιv, εnισ1ρέφουσι 1Q)J YOVJ' εις έαvτόν καί ου­
τω τ'fj nρός την θείαν ενωσιν έnιτηδει6τητι τού μvστικο-v και
(lnορρ~ίωv :rιJ'ευ1ιιατι:κοv 1fjς :προσευχ{'jς καταξιουνται δώρου,
ο και αδιαλεί;πως σύι,εσιιν αιΊωίς, 'Ρ'vιι μεν αυτό nαρ' έαvτοv
5 ελκωι τον κατηξ ιωμένον ΥΟ'U)Ι προς 11JY αρρητοτάτη~ι ενωσιΥ
και πηγάζον ευφροσύΥ'ηΥ ίερά1·, νυν δε 1ψ 'Ρψ δι' ευχijς ανα­
τειι-ομέι•φ προς Θεόι, μvστικώς ύπηχοvν τε και σvμπροσεvχό­
μενον, ωσ;τερ μουσικιΊ 1iρ nρός ταύτην συντι{Ννιι ι17ν ώδψ1 •
Οvτω γc}ρ ε}' μεfJέξει ·ιfjς αεικιΥ1jωυ τε καί &καμάτου γεγο-
10 J'ό1ες χάριτος ενερριζωμένηιr εχουσι τ'fj ψυχiJ 71/Υ nροοευχΊjJΙ
και αδι.αλείπτως έιι·εργουσαν κατά τόv είπόντα· (<εγω κοιμώμrι.ι
και ή καρδlα ,ιwυ α;:ρvnι•είν)). Ό τοίνυ~ι Όουλόμει'Ος έπιτυχείγ
117ς αλ,ηθ'ΟVς τα{Ηης ·και αλη{}ώς αδιαλείnτο-v προσευχής nα­
κατά την ευχην, επιστρέφουν τόν voϋv είc: έαυτόν καί
οϋτω μέ την έπιτηδειότητα nρός την θείον ενωσιν καταΕιώ­
νονται τοϋ μυσηκοϋ καί άπορρήτου καί nνευματιιωϋ δώ­
ρου τiϊ~ προσευχης, τό όηοίον παραμένει μαιί των άδιαλεί­
πτωc:. Α.ύτό τό δωρον αλλοτε μέν ελκει μόνον του τόν κατη­
tιωμένον νοϋν nρός τήν άρρητοτάτην ενωσιν κ:αί ,nηγάιει
ίεράν εύφροσύνην, δλλοτε δέ ύηηχεΊ μυστικως εiς τόν νοϋν
άνυψούμενοv πρός τόν Θεόν κ:αi συμπροσεύχεται μέ αύ·
τόv, ώσάν μουσική μέ τόν συvθέτοvτα την ιi1δήν πρός ταύ­
την. Διότι άφοϋ έγιναν μέτοχοι τηc: άεικινήτου 'Καi άκαμά­
του χάριτος, εχουν τόσον πολύ ριιωμένην είc: τήν ψυχήν
τήν nροσευχήν καi άδιαλείπτως ένεργόν, συμφώνως πρός 1 ...
τόν είnόντα, «έγώ κοιμωμαι καί ή καρδία μου άγρυπνεί» •
92
l·i
:1;1

!\!
ρα ((του διδόvτος)) προφητικώς ειπείν <<ευχ171, τφ εvχομέvφ)), Ό θέλων λοιπόν νά άnοκτήσι:, τήν άληθινήν ταύτην καί άλη­
15 ;ιειθέσθω τcρ 1?,είφ Ν είλφ και Γρηγορfφ, ωστε ζην Ιαηδει· θωc: άδιάλειnτον προσευχήν άπό τόν «δίδοντα εύχήν εiς τόν
Ι:
1
τώι· αJ"θρωπίνων προσαπτ6μεγοy, ο,τι μη πασα ανάγκη, κάJJ εύχό,μενον», διά νά έκφρασθωμεν προφητικως 93 , δc: ,πείθε­ ,1

ταις άνθρωπίι 1 αις ϊiγάγκαι.ς της μι,ήμης ων Θεου κατά τό ται είc: τόν Θεϊον Νεϊλον καi τόν Γρηγόριον, ώστε νά Ζ:η χω­
1
δvJJαϊΟΥ μ17 αφίστασθ'αι, αλλ' ωσπερ· σφραγίδα α11εξάλειπιαι, ρίς νά nροσκολλδται είc: τίποτε άπό τά άνθρώnινα, έκτός 11
!Ί
11)1' 101! Θεοv ε)!)Ο/α}' εντε1υnωμέ11ην τfJ ψvχι} σπεύδειγ nερι.- των όvαγκαίων , καί μέσα εic: τάς άνθρωπίνας άνάγκας νά
91

20 9:έρ.ει.1· Καί(l 70)! μέγαν Βασίλειον. 'Έργοις 18 γαρ και λόγοι.; μή άπομακρύνεται άπό τήν μνήμην τοϋ Θεοϋ κατά τό δυνα­
και διαιιο17μασι11 11)Υ δvναΤ1)1' 1),U'fJt τέως και αδιάλειπτον τόν, άλλό νά σπεύδη νά περιφέρπ τήν εννοιαν τοϋ Θεοϋ
προσευχιίν έnι.τηδεύειν χρ1j, μέχρις αγ επιτύχωμεy του δώρου· τυnωμένην εic; τήν ψυχήν ώc: σφραγίδα άνεεάλειnτον κατά
,(εl μί7 γάρ)), φησίJ', ((lλαδες δώρογ nροσευχης εύ·κλεές, ;τιροσέ­ τόν Μέγαν Βασίλειον'•. Πρέπει νά άσκοΟμεν μέ εργα καί
δρευσυΥ και λήψ!])). ιό γαρ ΠΥενμά εστι δι' ofJ προοκυνουμε~ι λόγους καί διανοήματα τήν δυνατήν δι' ήμδς εωc: τώρα καi
25 και δϊ ofJ προσευχ6μεθα, και <(Π1"ενμα ό Θεός, και τούς προο­ cιδιάλειπrον προσευχήv, εωc: ότου έnιτύχωμεν τό δωροv· 1
Ιnιrnι
κυ~,οv1ιτας αυτογ εγ π1 1 εύματ ! και αλη{}είq. δεί προσκυ11είν)). διότι, λέγε~ δλλος, «αν δέν ελαβες nολύτιμον δωρον nροσ­ 1

32. Άλλr} μειcl 10 διδάξαι JΤερι προσευχής εκείνος καί. ευχης, άφοσιώσοu είς αύτήν, καί θά τό λάβπς» • Πράγματι
96

117ς και' αυτηγ εξεως, καίιοι nρ61ερω' άκούσας τώγ ύπ' ε­ έκεϊvο διά τοϋ όnοίου nροσκυvοϋμεν καi nροσευχόμεθα εί­
μου προηγμέ~ιωγ του θεολόγου ρητών, δι' δν λέγει τουι' ναι τό Πνεϋμα, καί «Πνεϋμα είναι ό Θεός κ:αί οί προσκυ­
νοϋvτες αύτόν πρέπει νά προσκυvοϋν μέ τό Πνεϋμα 'Καi την
92. ~~σμα 5, 2. Τό κείμενον των Ο' έχει 'καθεύδω' οϋτω δέ όλήθειαν»' 7 •
καί ό Α1, δστιc: έν ώc;:ι διορθώνει εic: 'κοιμωμaι·.
93. Κατά τήν nροφήτιδα 'Άνναν, Α' Β α σι λ. 2, 9. Νείλου 32. 'Αλλi.:1 έκεϊνοc:, άφοϋ έδίδαΕε περί προσευχηc: καi
(Εύαγρίου), Περί nροσευχηc: 58, PG 79, 1180 Α. της κατ' αύτήν διαθέσεωc:, μολονότι ηκουσε nροηγουμέ·
914. Βλ. Γ ρ η γ. Θ ε ο λ ό y ο υ, Λόγοc: 4, 100, PG 35, 636 Α
καί Νείλου, ενθ' άνωτ. 61, PG 79, 1180 C. νως τά προβληθέντα άπό έμέ λόγια τοϋ Γρηγορίου Θεολό­
95. Βλ. 'Επιστολήν 4, PG 32, 229 Β. γου, είc: τά όποϊα λέγει δτι τοϋτο μόνον άnήλαυσεν άπό
96. Ν ε ί λ ου, Περί προσεuχηc: 87, PG 79, 1185 C.
97. Ί ω. 4. 24.

320 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
απολαυσαι μόνυγ J[ι)V λόγωγ 10 δια Χριστόγ ιούτοvς καται ι­
;τειν και εσχψ:6ναι dJJ" Χριστόν προε1ίμησεν, (lJ'ΙSnιφέρει ε­
κειJ'α, δι' ίί>J' φησι, nαρijκα τά πάντα τfi εντολfί" του λόγου
δε περιέχομαι μόJΙΟV και ΟVΚ αγ Π,078 τούτου έκων ιlμελή-
5 οαιμω· καl. οϋτως αύτόι; έαvτφ nάι11ως άνακόλου1/οv δείκγυσι.
'ΓίOVJ' nρός ιαvια ήμεις ερουμεν, Ο'VJ'tσι{ψει,οι τψ ΟΟψ{p
θωλόγφ; Τί γε αλλο i} οιι λ6;,ιους μεν ους δια Χριστόν κα­
ταλιnείι· λέγει, 1/ιν τωγ Έλ),ήνωι• λέγει οοφίαι•, λόγον δ' ου
περιέχεται, ιό απ' εκείι•ης εξειλεγμέι,ον και τοις ίεροίς και
1 Ο θείοις μαθ·ήμασι ουγκεκραμένο~,, ώς ήμείς είσηγούμεθα, προς
ους αγτιλέγεις ακρατώς, ώ φιλόσοφε. 'Ενάγει δέ με προς
ωvτα και 1ά του λόγου 10ύτου &ποτελέσματα· ΟVΤΟς γάρ μF:)),
φηοί, ιιnείθει ιlσι?'ενοvιιιι οιJJJαοθενεί~· και ίοχύοντι συνευφραί­
νεσθ·αιη (10ν10 δ' αηι,~ρυς αnοστολικόγ εοτι το παράγγελ.ιισ)
15 ιωvτός μοι διαιρεί κόσμους και του μεγ άnάγει, τφ δέ προσ­
τίθησι))· nov ταύτα της έλληνικης παιδείας εϋροι τις αγ;
ιιΟvιος καl δι(t 1ώ11 δεξιω1' οπλωι, διεξάγει 11jς δικαιοούι·ης,
καν 10ις αρισιεροίς οvμψιλοσοφεί, υ)ιι ου καταισχύνουσαν ϊ,}.,.
π[δα nαραζεvγJJύς καί τό nαρόιr ;,cοvφίζων τφ μέλ}.ονΗ)J. 'ΓαιΊ-
20 τα ;,cαί εnί ί.,~ξεως τιυν αποατολικων εχεται φω1,ώι 1 • El δέ
ιις τοις λόγοι.ς τούτοις μίι συ1•αιι·εί, δό1ω λόγογ εϋλο;•ογ αJ.­
λο1, όμο}.ογίας καl nΡίσομαι· τογ γαρ {}εολό;,ιον έαυτφ αJΙιιλ:i­
γεtJ' ου πεί'θομαι.
33. 'ΑλJ.ι} γαρ μετιl τάς άνιιψθεγγομέ;ιας, ο'Jς ό φιλό-
25 σοφος ο'ίε1αι ταύτας ρ~jσεις, ((σκαιους και απαιδεύτουςη 0)10-
μάσας ήμας, καί. τcμ Ίουλια11 ψ σvντάηειν ου παραιτείται και
μωεiσθαι δίκαιον εί,·αί μέι, φηοtJ' ((ώς άnοστερουγτα
98. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ Θ ε ο λ ό γ ο υ, Λόγος 6, 5, PG 35, 728
Β. Βλ. καί Λόγον 4, 100, PG 35, 636 Α.
99. Βλ. Β' Κορ. 11, 29.
1. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ Θ ε ο λ ό γ ο u, Λόγος 6, 6, PG 35, 728
D- 729 Α.
2. Β. Κ ο ρ. 6, Τ Ρ ω μ. 5,5.
3 .. "Εκφρασιc, Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ τ ο ϊί Θ ε ο λ ό γ ο υ, Λς,γοc,
43, 11, PG 36,509 Α διά τούc, άτιμάΖονταc, τήν έλληνικήν παιδείαν,
καί τοϊί Β α ρ λ ο ά μ, Α · πρόc, Παλαμαν, Schίrό, ο. 243,, «άμαθήc, καί
άπαίδευτοc,», έννοων τόν Παλαμαν άλλ' άφορμώμενοc, έΕ άλλης αίτίαc,.
4. 'Ο αύτοκράτωρ ϊουλιανόc, ό παραβάτηc,, διά διατάγμοτοc, Cod.
Theados. 13, 35 άπηγόρευσε διδασκαλίον κλασικηc: φιλολογίαc: παρά
χριστιανών.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 .321
τούς λόγους, ότι τούc: έγκατέλειψε χάριν τοϋ Χριστοϋ καί
ότι άnέ,κτησε αύτούc: έΕ αίτίαc: των όnοίων nροετίμησε τόν
Χριστόν, άντιnροβάλλει τό χωρίον όπου λέγει, «έγκατέλει­
ψα ,τά πάντα λόγψ της έντοληc:, κρατώ δέ μόνον τόν λό­
γον καί δέν πρόκειται ποτέ νά παραμερίσω αύτόν έκουσί­
ωc:»98' καί οϋτω δεικνύει ό 'ίδιος τόν έαυτόν του όnωσδήnο­
τε άνακόλουθον. Τί λοιπόν θά εϊnωμεν ήμεϊc: nρόc: αύτά,
ύnερασnίΖοντεc: τόν σοφόν Θεολόγον; Τί αλλο τάχα nορά
ότι ώc: λόγους ,μέν τούc: όnοίουc: λέγει ότι έγικατέλειψε
χάριν τοϋ Χριστοϋ έννσεϊ τήν σοφίαν των 'Ελλήνων, ώc:
λόγον δέ τόν όnοίον κρατεί έννοεϊ τό άnό έκείνην τήν σο­
φiαν έnειλεγμένον καί συγκεκραμένον nρόc: τά ίερά καί θεϊα
μαθήματα, όπως είσηγούμεθα ήμείc:, nρόc: τούς όnοίουc:
άντιλέγειc: άσυγικράτητοc:, ώ φιλόσοφε, μέ όδηγοϋν δέ είc:
τήν έρμηνείαν τούτην καi τά άnοτελέσματα τοϋ λόγου τού­
του· «διότι αύτόc:», λέγει, «μέ πείθει νά άσθενω μέ τόν ά­
σθενοϋντα καί νά συνευφραίνωμαι μέ τόν ίσχυρόν» (τοϋ-rο
δέ είναι σαφωc: άnοστολικόν nαράγγελμα ), «αύτόc: μοϋ
99
χωρίιει τούc: κόσμους, 'καί άnό τόν ενα μέν ,μέ άnομακρύ­
νει, είc: τόν αλλον δέ μέ nροσκολλ9»· είc: ποίον σημείον τηc:
έλληνικηc: παιδείας θά ήδύνατο κανείς νά εϋρrι ταϋτα;
«Α,ύτόc: καi μέ τά δεΕιά όπλα έnιτελεί τήν δι,καιοσύνην καί
μέ τά άριστερά συμφιλοσοφεί, C:ευγνύων δίπλα τήν μή
καταισχυντικήν έλnίδα καί άνακουφίlων τό παρόν μέ τό
μέλλον»1. Ταϋτα συμφωνοϋν κατά λέΕιν μέ τά άnοστολι­
κά λόγια 2 • Έάν δέ κανείς δέν συμφωνη μέ τά λόγια ούτά,
ac: δώσrι αλλον εϋλογον λόγον τηc: συμφωνίας καί έγώ θά
τ,7ι1'
nεισθω· διότι δέν δέχομαι νά άντιλέγω είc: τόν Θεολόγον
Γρηγόριον.
33. ·Αλλά ,βεβαίως μετά τά άντιρρητικά αύτά λόγια, ό-
nωc: νομίlει ό φιλόσοφος, άφοϋ μδc: όνομάlει «σκαιούς καί
άnαιδεύτουc:», δέν παύει νά μδc: τοnοθετη δίπλα είc: τόν
Ίουλιανόν καi λέγει ότι άΕίΖω νά μισοϋμαι «διότι τάχα άnο­
στερω τούc: μοναχούς των λόγων, όnωc: ό αύτσκράτωρ έ­
κείνοc: άnεστέρησε τούc: είc: τόν κόσμον χριστιανούc:»4.
21
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 323
322 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

Συμβαίνει δnως, όταν άκ:ούπ κανείς τόν ψαλμωδόν νά λέγπ

λ6γων τούς μω·αχούς, καθάnερ εκείνος καί ωύς εy κόο 1uφ
«είπεν αφρων, δέν ύπάρχει Θεός»\ νομίιει δτι πρέπει νά
χρισιιαΡούς)), 'ΏσnΕ:f_}' αιι ει τις &κούσας IOV' ψαλμφδου; λέ­
τοποθετήσπ τόν 'Αρεοπαγίτην θεοφάντορα μαιί μέ τόν
γοιπος ((είnεΡ l.ίφρωιr, ουκ εοτι Θε6ς)), τον εξ Άρε{ου Πάγου
όφρονα τοϋτον, άφοϋ λέγει περί Θεοϋ δτι οϋτε ητο οϋτε
θεοφά1π'Ορα 1φ αφρονι δειΎ ο'iεται συντάττειιι τούτφ, λέγον-
είναι οϋτε θά είναι 6 , ένψ είναι αύτός ό 'ίδιος άφρονέστοτός
5 τα nερι Θεου, ως ουτε f/Ψ, οϋτε εστιν, οvτε εοται, των αφθό­
των άφρόνων, άφοϋ δέν γνωρίιει τήν ύηερβολήν της διο­
γωγ αφροyέοτατος αυτός (_V)! καί μ17 συιrεις το της διαφοράς
φορας, δτι δηλαδή ό μέν αγιος γνωρίιει καi θεολογεί τόν
ύnεροάλλον, ci>ς δ μέν αγιος ύnερ τά ο~;τα γιι,ώσκει καί {J,εο­
Θεόν 'ύnεράνω των όντων, ,ή δέ καρδία τοϋ αφρονος τοπο­
λογεί ΤΟΥ Θεόιr, ή δε 10V αφρονος καρδlα ε~ι τοίς μηδαμ[Ί
θετεί τό μόνον όντως δν είς τά μή ύπάρχοντα ιωθόλοu
μηδαμcvς τίθεται τό μόι•οι, ον1ως oJJ. Τον αυτογ γάρ τρόnογ
πουθενά. Κατά τόν 'ίδιον τρόπον ήμείς μέν γνωρίιομεν δτι ή
10 17μείς μει' ύπερ λόγον ίομει, ο{;σαν τ17ν κατά μοvαχούς nολι-
μοναχική πολιτεία είναι ύ,πtρ λόγου, ό άποστάτης δέ έκεί­
1ε{αν, δ δ' &nοστάτι;ς εκεί1 1 ,ος, αλογον οίόμεγος 117ν κατά χρι­
νος αύτοκράτωρ άπέκλεισε τούς χριστιανούς άπό τούς λό­
ιπ ιω·ούς' διct τουτ' αl1iείργε 1(i))' λόγωιr, 8 μr1 δυνηθείς συνι­
γους, διότι έθεώρει δλογον τήν χριστιανικήν πολιτεiαν,
δει)f δ πά-ντ' επίστασθαι δοκcvν οvτος, 'Iijς αυτης ευθύνης α­
πραγμα τό όnοίον μή δυνηθείς νά άντιληφθfι αύτός έδω
ξ,ιοί τούς τιμης ,ιάοης ύnερτιθέJJτας τά χριστιανω~, τοίς α 7 ι-
ό νομίlων δτι γνωρίιει τά πάντα, ά!Ξιώνει της ίδίας εύθύνης
15 μάζειγ ες τά μάλιστα nροnρημένοις, και μιοείο{}αι δικα{cυς
τούς τοnοθετοϋντας τά χριστιανικά άγαθά ύπεράνω πάσης
είγαι τοις αοε6εοτάτοις ε!;ίσοv τούς ευσευείς, δι6τι nαιιιός
τιμης μέ τούς άτιμάΖ:ονταc: αύτά παντοιοτρόπως, καί θεωρώ
σδτιvοσονι· μαλιΙ.ΟJ! περισnούδαοΙΟJJ αnοφαίJγονται τη 11 nρός
δίκαιον νά μισοϋνται οί εύσε·βεϊc: έείσου μέ τούς άσεβεστά­
Θεόι, εν nροσεvχfj nροσεδρεlαν.
τους, διότι άναγνωρίιουν τήν έν προσευχrι άφοσίωσιν πρός
34. «Κα,ν ό Κύριος», φησίν, ((QV'Κ εnέταξεν εν εvαγγελί-
τόν Θεόν περισπούδαστον περισσότερον ά,nό παν αλλο
20 οις 117ν nερί λόγους σnουδψ•, αλλ' οvδε εκώλυσεη. Τί οvι,
πραγμα.
01(1.J' λtγυ, ,<γίνεσθε φρόιιιμοι ως οί i3φεις κα!. ακέραιοι ιf1ς
34. «Καί αν ό Κύριος», λέγει, «δέν παρήγγειλεν είc: τά
αί nεριστεραί)); Ου διαι.ρεί και άnολα 1ιιοάνει 117ς εξω σοφίας
εύαγγέλια τήν σπουδήν των λόγων, άλλ' οϋτε τήν ήμnόδι­
το χρήσιμον και τfj άnλότητι του ευαγγελ[ου συμμίγνυσιν, δ­
σεν». Τί πράττει λοιπόν δrαν λέγπ, «γίνεσθε φρόνιμοι ώς
περ ε~ι τοις λόγοις εκείνοις και ήμείς λέγαμε~', οί nαρά σου
οί δφεις καί άκέραιοι ώς ai ηεριστεραί» 7 ; Δέν διαιρεί ,καί
25.δι' αυ'10 τουτο ι,fJγ Μριζόμε1 1 οι; Τί δ' οταν αvfJ,ις λέγυ, <(εγόJ
λαμβάνει άπό τήν εεω σοφίον τό χρήσιμον ιωί τό άναμι­
λόγον και σοφίαν ύμίν δώσω, fι ούδείς άντιστijναι δvι,ήσεταω
γνύει μέ τήν άnλότητα τοϋ εύαγγελiου, πραγ,μα τό όποίον
και «δταγ ελθυ δ nαρriκJ,,ητος, εκεί1·ος ύμας διδάξει nασαι, 8
λέyομεν καi είς τούς προηγουμένους λόγους ήμείς, oi
τiJJ' &λήθεια~r)); "'Αρ' ου οοφίαγ έnηγγείλατο θειοτέραν χαi
όnοίοι ύβριιόμεθα τώρα διά τοϋτο ά,πό σέ; Τί δέ πράττει
1αύτης της αεί αJ.>ιιλέγεσθαι nεφvκυ[ας, η~• αυτός ύnερ 1ιιαχCιJJ
πάλιν δταν λέγn, «έyώ θά σας δώσω λόγον καi σοφίαν, είς
30 εξυμνείς ύnερτέραν oviδ' οσον εlnείν; Τί ο{;ν εnοίησαν οί
τήν όπσίαν κανείς δέν θά δυνηθfι νά άντισταθfι» καί «δταν
9

της σοφίας ερασταί ταύτης, nριν εκείνης καθ·αρως τυχείν;

ελθπ ό παράκλητος, έκείνος θά σας διδάf:π δλην τήν άλή­
θεισν»10; ~ Αρά γε δέν ύnεσχέθη σοφίαν θειοτέραν καί άπό
5. Ψαλμ. 13, 1.
6. Περί θείων όνομάτων 5, 4, PG 3, 817 D. αύτήν ή όποία είναι γεννημένη νά άντιλέγεται πάντοτε, τήν
7. Μα·rθ. 10, 16. όποίαν σύ ό 'ίδιος έ!Ξυμνείς ύπερτέραν παντός λόγου; Τί
8. Βλ. άνωτέρω 1, 1, 1ϊ 17" 19· 20· 21.
9. Λουκα 21, 15. λοιπόν επρα!Ξαν oi έρασταί αύτης της σοφίας, πρίν έπιτύ-
10. Βλ. Ί ω. 14, 26.
324 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 325

-c Αρα περιfιεοαν ζηωvντες ε'ί τις επαγγέλλειαί τι εlδέναι,, χουν έκείνην καθαρωc:; ~ Αρά γε nεριεφέρσντο άναΖ:ητοϋν­
'Έλληv r} Αιγύπτιος ij Χαλδαίος, ώς παρά ωύωυ και τώJΙ τεc: noϊoc: έnαγγέλλεται δτι γνωρίΖ:ει κάτι ·•Ελλην η Αίγύ­
το15ωυ συγγραμμάτων μανι?ά~"ειJJ καί nανταχόθ•εν συλλέγει}' πτιοc: η Χαλδαϊοc:, ώστε νά μανθάνουν άnό αύτόν ικαί άnό
10 φροvείν, (,Vς αιπός ήμας εκδιδάσκεις λέγωv επί λέξεως τά συγγράμματα αύτοϋ καί νά συλλέγουν άnό nαντοϋ τήν
5 οvτως, «ουκ εκ της των εντολων φυλακijς, οιΊδ' εξ αnαθ 1 είας φρόνησιν, δnωc: μδc: διδάσκειc: έσύ λέγων κατά λέςιν ούτω,
μόνης τό εlδέναι τά OJJiα περιγίνεται)) και <<ΟVΚ εστιν αγιοΥ «δέν άnέκτησε τήν γνωσιν των δντων άnό τήν τήρησιν των
είvαι ,uiι τι)v γνωσιιι εlληφότα των δντων και τijς αγνοίας έντολων ούτε άηό τήν άnάθειαν μόνον» ιωi «δέν είναι δυ­
ταύιης κ,εκαθαρμέγω,ι,; "Αρ' οvν περιήεσαν nανταχόθει, rό νατόν νά είναι δγιοc:, δν δέν εxri λάβει τήν γνώσιν των
φροv'ειν οvλλέγογτες, (i>ς αυτός ήμδ.ς εκδιδάσκ,εις, η ηοαν, δντων καi καθαρισθη άnό τήν δγνοιαν ταύτην»; ~ Αρα λοι­
1 Ο κατά τό γεγραμμένον, (,δια παι 1 τός εγ τφ ίερφ, προακαρτε­ πόν περιήρχοντο nαντοϋ συλλέγοντεc: τό φρόνημα, δπωc:
ρουντες 117 προσευχfi και 117 δε17σειη και nροϋnογράφοντες και μδc: διδάσκειc: έσύ, η ησαν κατά τό γεγραμμένον «διά nav-
nρακτικϊος ίερογραφοvντες 11])' καrά μωιαχους ταύτην ι5vτως rόc: είc: τό ίερόν •προσκαρτεροϋντεc: είc: τήν nροσευχήν καί
ύnεραιιφκισμένην και nανίεροv ζωήν, καθ-' 17ν ιήv c:ν μεσό­ ηiν δέησιν» 11 καί nροδηλώνοντεc: καί έμπράκτωc: ίερογρα­
τητι μέν οV'ααν ίεράν πολιτείαν ύπεραι,α6ijναι ε.τιαΊ'γελλόμεθα, φοϋντεc: αuτην τήν πράγματι ύπεράνω κειμένην καί
15 nάan δέ διαι.ρετfi και ζωfi και φανταοίq, αnοταττόμεθα και nανίερον Ζ:ωήν τοϋ μοναχισμοϋ, κ·ατά τήν όnοίαν ούτήν μέν
προς 117γ πάσης φιλοσοφίας ύψηλοτέραν έvιαlαv θεοσοφία1' τήν μεσάΖ:ουσαν ίεράν nολιτείαν ύnοσχόμεθα νά ύηερβω­
δια των έvοποιων ενωλιSJν (}'J!lως μοναοτικώς αναγόμεθα και μεν, τήν διεσπασμένην δέ Ζωήν καί φαντασίαν άπαρνούμεθα
εlς ίερωτάτηv ίεροvργικώς τελεαιουργούμεθα μονάδα; 'Ε11άς κ1 αί nρόc: τήν ένιαίαv θεοσοφίαν τήν ύψηλοτέραν nάσηc: φι­
γάρ εν αληθείq. γιvόμεθα έv τf'j πάντων ύπεξnρημέvη καί μό~Ίl λοοοφίαc: άνυψούμεθα πράγματι μονασηκωc: διά των ένο­
20 πάvτοη· αnεριvο1ίτως τριουποαιάτφ μονάδι, κατά 117ν ύπέρ ποιων έντολωv καi τελεσιουργούμεθα ίερουργι,κωc: είc: ίερω­
ήμών αύχι7ν και μυοτικiιν εμφάvειαν και αυνεργίαν του δι' τάτην μονάδα; Διότι πράγματι γινόμεΘα εναc: μέσα είc: τήν
17,μας τfi καθ' ήμiiς κοιι:ωy17σαι·τος δυάδι και της οικεία,;; ύπερεΕηρημέvην δλων καί μόνην μεταεύ δλων άnερινοήτωc:
τρισυnόστατον μονάδα, κατά τήν ύnέρ ήμων εύχήν1
2
αnορρήιως μι7 αποψοιτήοαι'ΙΟς μοΥάδος κα{}' ύπερούαtοJΙ έ­ καί
αυτου δύναμιν αν.εκφοίτητον. μυστικήν έμφάν1σ1ν καί συνεργίαν τοϋ δι' ήμδc: έnι,κοινωνή­
35. Τί οδv αιωιο1, ποιοvμεν, oJ φιλολογώτατε, εl τον προς σαντοc: μέ τήν καθ' ήμδc: δυάδα, χωρίς νά άnοφοιτήσr~ άηορ·
sz
την έι·οειδη σvνέλιξιν τοίι νοίι κατά υ7ν επαγγε~.ίαν επειγόμε- ρήτωc: άnό τήν οiκείαν μονάδα ·κατά ίδικήν του ύnερούσιον
1
νον, αφέμενοJJ της κατά ιι'ι πολυειδij μαθ•17ματα μελέτης, ύπερ- άνε>κφοίτητον δύναμιν "'.
6ijναι αξ ιοϋμεν τάς .~)' 1ούωις μεριστάς και μετα6ατικάς νο17- 35. Τί δτοπον λοιπόν nράπομεν, ώ φιλολογιώτατε,
οεις και τούς αlσθητούς λόγους και τάς εξ αlσθ·ήσεως εχούσας δν άςιοϋμεν άnό τόν έnειγόμενον πρόc: τιΊν ένοειδη συνέ·
λιΕιν τοϋ νοϋ κατά τήν έnαγγελίαν , άφοϋ άφήσr~ τήν με­
10
30 γι•ώr;εις 11JJ! αρχήν; πώς δ' (J.)I δ έσω αvθρωπος κατααταίη
μωιαχός κα,c} λδγον της ϊ,περκειμένης έγιαlας ζωijς, εί μ1) λέτην των nολυειδων μαθημάτων, νά ύnερβfϊ τάc: είc: αύ­
70}' έnίκτητ,ον κόομοv ύ:rιερα~'αοαίη και. nάσ•ας τάς ανθρωπι- τά μεριστάc: καί μεταβαηκάc: νοήσειc: καί τούς αίσθητούc:
λόγους καί τάc: γνώσεις ai όnοϊαι εχουν τήν άρχήν άnό
11. Πράξ. 1, 14καί 2,46. 12. Ίω.17, 23. την αϊσθησιν; Π ωc: δέ ό εσω ανθρωποc: θά καθίστατο μο­
13. Περi μοναχικηc: τελειώσεωc: βάσει Δ ι ο ν. τ ο ϋ 'Α ρ ε ο·
n α γ ί το u, Περ,ί έκκλ. ίεραρχίαc: 6, 2 έξ. PG 3, 533 κ.έ. ναχός άναλόγωc: πρόc: την ύπερκειμένην έν1αίαν Ζωήν, αν
14. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο n α γ ί τ ο u Περί θείων όνομότων 4, 9, δέν ύnερβ(ϊ τόν έπίκτητον κόσμον καί δλαc: τάc: άνθρωnί-
PG 3,705 Α
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 327
326 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

ναc: μαθήσε1c: καί δέν όνατείνπ σφοδρωc: έαυτόν !<'ατά έ­

κάς μα{)'17σεις και ένιαίως κα/. μοναχώς προς
1'εί1,ει συ,·τόνως έαυτόν, 8 και δ της κεφαλής έκ τριχών κύ­
αμος περιαιρούμε11ος τοίς έπαtειν ίκανοίς συμοολικώς εκδι­
δάσκει; Τ&χα δέ και τό μ17 αναϋαθμlσιν ά11αϋαlvειJJ επί τό
5 θείω, {)υσιασ117ριον και τό λίθοις τούτο κτ[ζειJJ
έφ' οlς έγχειρlδιο~• ουκ έπιϋέοληται, τοv,τ' αίJJιττόμο•ον
cδς αυτήν χρι7 γυμν17JJ τηγ τον νον φύσιν οlκον είναι προσευ­
χής' περσοίαις παντο{αις και ανθρωπ{JJαις μεθόδοις άνεπι­
χε{ρητον; 'Αλλ' δ Κύριος oi} ρητώς άπείρξε την π,ερί λόγους
10 σπουδήι,; 'Αλλ' ουδέ τον γάμον, ουδέ το κρεών άπέχεσ{)αι,
ονδέ το μετά τώJΙ έν συζυγίq. ζώγτων συγοικείν.
ήμείς ταυτα τούτους απαιτουμε1,, κατηγορήσει τις ήμών λf­
γων κατά σέ τον πάντα στρέφειν δοκουJJτα τοίς τών v.όγω,·
στρ,οφαίς ο"ις οι'·δεγ ηττω·, έπεί οi!'Κ έκώλυσε~,, εχεσθαι δεί
1 s η απέχεσ:?αι, επεί ουκ επέτρεψε1'; Ουμε~,ουγ, εl μ~) κατηγο­
ρημένος αυτός έθέλει δικαίως εlναι· πολλά γαρ, των άκατα­
κρίτως ενεργουμέγων τφ χριστωνύμφ πληρώματι, τρόπφ πω·­
τί τοις ,U'GJ'αχοις ουκ εφείται δια το τifς πολιτείας έξηλλαγμέ­
νον. Εlσι δ' o'i HV'J! πατέρω~ι και λουτρών θεραπείας απείρ-
20 γσυ,σι και ιrοσσυσιν αυτοίς ταίς έξ lατρικifς χρησθαι ϋοηθ'είαις
συικ έπιτρέπουσιγ, ώς ολσυς ά~-ακειμένοvς Θεφ και το ΠIΧ)'
Θεόν άν,:.ι-
νιαϊον 'καί μσναχικόν τpό'Πον, 'Πρδγμα τό όποϊον διδάσκει
συμβολιικωc: τούc: ίκανούc: νά άντιλαιμβάνωνται καί ή 'κου­
ρά των τριχών τηc: κεφαληc:1 •; Καί ή έντολή δέ νά μή
άναβαίνουν ιμέ βαθμiδαc: είc: τό θείον θυσιαστήριον ιωί νά
ατμήτοις,
κτίΖ:ουν αύτό μέ άπελεκήτουc: λίθουc:, έπάνω είc: τούς ό­
r7T,
ποίουc: δέν είργάσθη ικοπίδιον16 , μήπως ύπηνίσσετο τοϋτο,
ότι οίκοc: προσευχηc: πρέπει νά είναι αύτή ή φύσις τοϋ νοϋ
γυμνή, άπεiρακτοc: άπό παντοίας ύπεροψίαc: καί άνθρωπί­
ναc: μεθοδείαc:; ·Αλλά δέν ήμπόδισε ρητωc: τήν σπουδήν
των λόγων ό Κύριος; 'Αλλά δέν ήμπόδισεν οϋτε τόν γά­
El γοu,,
μον οϋτε τήν άποχήν κρεάτων οϋτε τήν συνοίκησιν μετά
των Ζ:ώντων συΖ:υγι,κωc:. 'Εάν δέ ήμεϊc: άηαιτοϋ,μεν άπό αύ­
τούc: ταϋτα, θά μδc: κατηγορήσπ ιωνείc: λέγων, συμφώνωc:
μ' έσέ ό όποϊοc: φαίνεσαι νά πλέ,κηc: τά πάντα κατά τάc:
στροφάc: των λόγων, δτι άφοϋ δέν τά ήιμπόδισε πρέπει νά
τά εχωμεν δχι όλιγώτερον άπό δσοv πρέπει νά άπέχω­
μεν αύτων άφοϋ δέν τά έπέτρεψεν; 'Όχι βεβαίως, έκτόc:
έάν θέλn νά κατηγορηθ(ϊ αύτόc: δικαίως. Διότι πολλά των
ένεργουμένων άκατακρίτωc: άπό τό χριστεπώνυμον πλήρω­
μα δέν έ'Πιτρέπονται μέ πάντα τρόπον είc: τούc: ιμοναχούc:
λόγφ τηc: διαφοροποιήσεωc: τοϋ 1βίου • 'Υπάρχουν δέ πα­
17

ε!;ηρτημένους εκείθεν καί το αvνοίσογ αJJ,ενδοιάστως προπ­

τέρες oi όποϊοι άπαγορεύουν άκόμη καί τά λουτρά καί
δόκιμον 11εόθει, εχογτας. Οϋ μην τους μή προς τό μέτρογ
δέν έπιτpέπουν εic: αύτούc: νά χρησιμοηοιοϋν τάc: έκ τηc:
τοvτα της πiστ,εως φθάγω,τας ά11οτροπα{ους ήγο-υνται, καίτrιι
ίατρικηc: βοηθείας δταν άσθεvοϋν, καθ' όσον είναι όλοι
25 του Θεού πολλάκις δι' έξαισίων θαv1uάτων έ:πιμαρτυρήσαν_τος
άνατεθειμένοι είc: τόν Θεόν, τό πδν έ!Ξαρτοϋν άπό έκεϊ
έκεί177 τfί γγύψrι. Π ατρ,ικιος δ' εσθ'' δτε και συγκαrαϋαίνουσι
καί προσδοκοϋν άνενδοιάστωc: ά'Πό τόν Θεόν τό συμφέ­
τnίς ταπεινοίς 1ίμί1,. τοίJτο δή και περί τη~, του λδγου παιδεί­
ρον. Δέν θεωροϋν δμωc: άποτροπαίουc: δσουc: δέν φθά­
αγ ευροι τις αJ' και πσιου~-τας και λέγοντας. πως οvν τον ταυ­
νουν είc: αύτό τό ϋψοc: της πίστεως, μολονότι ό Θεόc:
τα τοίς παιράσι και ποιουvτα και λέγοντα τφ παραοάτυ κα1
πολλάκιc: δι' έ!Ξαισίων θαυμάτων έπεκύρωσε τήν γνώμην
30 άποστάτrι οvντάπειν ύ:πέμεινας, δ μοναχός και φιJ,όοοφσς;
έ!κείνην. 'Ενίοτε μάλιστα σuγκ·αταβαίνουν nατρικωc: είc: ή­
Έκειγος χριστια11ούς ώς ά~,αξίους τών λόγων ά:ποστερείv
μδc: τούc: ταηεινούc:· τοϋτο δέ θά ήδύνατο νά εϋρη κανείc:
δτι πράττουν καi λέγουν περί τηc: παιδείας των λόγων.
15. Ή είc; τι;ν κορυφήν της κεφαλης μοναχική κουρά. Πωc: λοιπόν έβάστασεc: έσύ, ό μοναχός καί φιλόσοφοc:, νά
ΈΙΞ. 20, 25 έ!Ξ.
16.
συντά!Ξηc: μέ τόν ηαραβάτην καί άποστάτην τόν πράττον­
18

17. Βλ. Δ ι ον u σ ίο u "Α ρ ε ο n α γ ί το u, Περί έκκλησ.

ίεραρχίας 6, 3, PG 3, 533 D. rα καί λέγοvrα
. τά 'ίδια μέ τούc: πατέρας;
, . Έκεϊvοc:
. .
,έπεχεi-
. ..
16. Τφ Ίουλιανφ, βλ. άνωτέρω nαράγρ, 33.
328 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2. 1 329

ε:τεχείρηαει,, έγω δ' ουκ αποστερείν μοναχούς. Ίκαγος γαρ ρησε νά άποστερήσr~ τούc: Χριστιανούc: των λόγων ώc:
δ :rτρό του 117γ πολιτείαν 1αύ1η~ι ύπελθεiν χρόνος προς λά,γου c1vatiouc:, έγώ δέ δέν έπιχειρω νά άηοστερήσω τούc: μο­

~τi7σο· ΠαJ'ΤΟίαν 1οίς OV' ρq,θύμοις. Ο,~τ' OiJJf άποσ1εραι, και

7lαρακαλ(ί'ι προς τό ~'Ίπέρ λόγον αγαθόν, ώς έπαγγειλαμένοι,ς
5 :-ιρός ωυιο σπεύδεο1 , ουκ έλλεπτικώς άλλ' ύπεροχικώς έξά­
;•ω1· 1(J)J' λόγων τούς μακαριστως έπομένους· της γαρ περί
}.άγους τρι61jς καθ' ύπερ6ολήι, ύψηλοτέρα έστίν ή προς Θεόι·
fiγ πρ,οσευχ'fί .7lροσεδρε{α.
ναχούc:· διότι είναι i'Κανόc: ό nρό τηc: είσόδου είc: τόν βίον
rοϋτον χρόνοc: npόc: παντοίαν άπόκτησιν ηαιδεiαc: διά τούc:
tnιμελεϊc:. Οϋτε λοιπόν άποστερω καί τούc: προτρέπω πρόc:
1ό ύnέρ λόγον άγαθόν, ώc: ύποσχεθέvταc: νά σπεύδουν
πρόc: τοϋτο, άnομακρύνων άπό τούc: λόγουc: τούc: μέ ιη­
λον άκολουθοϋντοc: τόν βίον δχι έλλε1nτικωc: άλλά ύnερο­
χικωc:· διότι ή πρόc: τόv Θεόν ηαράστασιc: μέ nροσευχήν

86. Σέ δ' ήμείς αντιλέγειν τοίς πατράσι φαμέν και πάσ17 είναι ύnερβολικώc: ύψηλοτέρα τηc: ένασχολήσεωc: μέ τούc:
λόγουc:.
1ο τfί εκκλησί(t, του Θεού. Πώς γc}ρ αν τις έ1, τοίς τοιούωις
36. Ήμεϊc: δέ λέγομεν δτι έσύ άντιλέγειc: npόc: τούc: πα­
ίιποσταλείη φ&ναι τδ.ληθές; Σiι τοίνυν τά~,α~·τία τοίς nατράσι.
rέραc: καί πρόc: δλην τήν Έκ,κλησίαν τοϋ Θεοϋ. Πωc:
φρογείς, ουκ έφ' οlς μεταξύ τών λόγων έξ ύπονο[ας κατέλε­ πράγματι θά ήτο δυνατόν νά άnοφύγ!l κανείc: νά ε'ίπ!l τήν
ξας, αλλ' δτι τάς εi}αγγελικcί.ς έJJΙολάς OV'X ίκωιάς είι•αι λέ­ άλήΘειαν είc: τοιαϋτα πράγματα; Σύ λοιπόν φρονεϊc: τά
;•εις τελείως καθϊiραι Τ1)1' ψυχ·ην του ταύτας τηρ17οαιπος, οi•δ' έναντία πρόc: τούc: Πατέραc:, δχι δι' δσα συγκατέλεtεc:
15 εξ U.ΠαiJ:ε{ας Τ1),Υ τελεΟ1ιΚ1]),' Και οωτ·ήριον γνii_ισιγ περιγίι•ε­ μεταεύ των λόγων κατ' εiκασίαν, άλλά διόη λέγειc: δτι αί
εύαγγελικαί έντολαί δέν είναι iκαναί νά καθαρίσουν τελεί­
σθ'αl ι(v ταύτη~ι κτησαμένφ, ουδ' ει•ογ &γι}οίας και ψευδώ1'
ωc: τιΊν ψυχήν τοϋ τηροϋντοc: ταύταc:, δτι ή τελεστική καi
απαλλαγijγαι δοξα.σ,μάτων αJΙευ μαθημά1ωι, και της κατ' αv-
σωτήριοc: γνώσιc: δέν έπιτυγχάνεται δι' άπαθείαc: άnό τόν
μελέτης, ουδέ τελειότηιός ,τε και άγι6τητος έπιτυχείγ τόι•
7(1
έχοντα αύτήν, δτι δέν είναι δυνατόν νά άnαλλαγη κανεic:
μιί απαλλαγέντα 1ού:ω1,, και 11)JJ έ,λλη·vικ1)ι, nαιδε[αJΙ' όμοίως c1πό όγνοιαν καί ψrευδεϊc: δοtασίαc: χωρίc: μαθήματα καi
20 εlJJαι δϊϊιροι, Θεου 10iς δι' αποκαλύψεως προφήται.ς καί α­ τήv μελέτηv αύτοϋ, δη δέν είναι δυνατόν ό μή άηαλλα­

ποστόλοις δεδομένοι;, καί δμοίως ταντά τε κάκείνηy αν{tρω­ γείc: τούτων νά έπιτύχη τελειότητα καί άγιότητa· καi λέ­
γειc: έπίοηc: δτι ή έλληνική Π'ΟΙδεία είναι δώρον Θεοϋ δμοιον
-:rίι•οις λογισμοίς μετά 10 δεδόσθαι καταλαμοάJΙεσ~J.αι, και τό
μέ τά δοσμένα είc: τούc: nροφήταc: καi άποστόλουc: δι' άπο­
πάΥτα εlδέvαι, ίJ Θεου μόι•ου ίσμεν, προσήκουσαv ανθρώπφ
καλύψεωc:, ότι τά δώρα αύτά καί ή παιδεία μετά την δό­
τελει61ητα είι·αι. Τ17ν ίερι'η, δi-: Γραφήν, εl και αJΙαμιγγύεις σιν των καταλαμβάνονται όμοiωc: ύnό τG,ν άνθρωπίνων
25 τοις λόγοις καί πολλά δοκείς ,[;περαγωνίζεσθαι ταύτης, άλλ' λογισμών καi δτι προσήκουσα τελειότης τοϋ άνθρώnοu
είναι ή παντογνωσία , πρδγμα τό όποϊον ήμεϊc: γνωρίιομεv
19
ουδ' αυτήν οί.ει τελείαι, επάγειιr τfi ψυχfί κάθαρσιι•· ΟV'δε γϊιρ
α:JΙ εlσijγες τό δείγ ζητείγ μαΥθάJΟευ·, εί τίς τι επαγγtiλλε1αι δτι είναι ίδιότηc: μόνον τοϋ Θεοϋ. Τήv δέ iεράν Γραφήν,
δν καi τήν άναμιγνύειc: μέ τούc: λόγουι::: καί φαίνεται ότι
ύπεραγωνίιεσαι αύτηc:, οϋτε αύτήν δέv vαμίιειc: δτι φέ­
ρει τελείαν κάθαρσιv είc: τήν ψυχήν· διότι δλλωc: δέν θά
είσηγεϊσο δτι ό έnιθυμών την κάΘαρσιv πρέπει νά ιητη νά
19. Βλ. κείμενον Βαρλαόμ όνωτ. παράγρ. 37. μάθ!l noίoc: έπαγγέλλεται δτι γνωρίιει κάτι, κα] δν άκό,μη
330 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
εlδέιtαι, κclν μη ευσε617ς ?7, τον καθάρσεως έφιέμε1,0JΙ. Δ6λφ
ωιγαροvαι ταύτηιι σνμπλέκεις τοίς ιίπερ 1Q))l ,uαθημάrωιr σου
λ6γοις εις εξαnάτη;, Ί(J))! ά:τλοvστέρωι•. Έ:ιεί δε τοις ίσχv­
ριζομένοις δείΊ, τάς θείας ει 1 τολάς τηρειι, (Vς &:ιαθείας ><αί
5 σωτηρίου καθάρσεcbς τε και γνιbσεως :.παρεκτικάς ου σαφcJ)ς
αντιλέγεις, τω)' έ1rωλrJ)11 δέ έστι. καί τό τάς Γραφάς ερευΨαι•,
οί μεν :.προς τήν 1Q))' ειrτολώJΙ τήρησιν :.προτρέ:.π01ιτ,ες καrrt nfΊ.­
σαν &vάγκημ και :προς 11))' εnίμaνο~r αJJάγωσιν TQ))' Γραφόιγ
προτρέπονται, συ ,δε ουδε ταύrας ο'ίει δ;ιδ6Ι'αι 1?} ψυχfj τηγ
1 ο κάθαρσιιι. Οi'ικου~ι δέλεαρ έκείι 1 0 τό ΟVJ!άγειν εlς Ξν 117ν θεί­
α,, Γραφιίι 1 και ιcί κατct φιλοσοφίαν μαθήματα· τό δε και εις
εir τέλος fiγειν αμφ6τ,ερα τον μετι6ντα λέγειν ου δ6λος μ6γοι•,
αλλά και ααφ17ς αηίθεσις προς αυ'11]J! lrJJJ ίεράJΙ και θείαι·
Γραφ~ίν. Οιιδέ1'α γrtρ έκεί~,η τϊδν μακρωγ rlιδίγωγ εδωκε
1~ καρπόγ, αλλ/ι πάντες ιί:.πηνέμιο[ τε και ατελεσφ6ρητοι, nρός
τό φώς 117ς θεaγγωσίας OV' ψθάνοJ!τες, καίτοι το κατα αέ
μάλιστα σκ6τος ,fjς ·ψυχής δια του φωτός τώ11 μαθημάτΟ))•
αΠΟΌαλλ6μενοι, T1)JJ κατά διάθεσιγ αγνοια~,. Π Q)ς δε Και
δ.γiωι• ουκ έσκοτιομένοι και ατελ•είς οί :.πλείστοι, κατά rοϊ.
20 τους τσύς λ6γοvς, οί μεγ έλληνικης παιδείας ου'κ έ.πειλημ:'"
μέ~·οι σvλλ·ιίϋδη~t απαντες, τών δε μετεσχηκόιων της έκείθε1'
παιδείας, •Ο( κ6σμο11 μέιr c[ις σκηνιίν πηγγύντες, ουρω•όν Λέ
cίισει καμάραι, ίστά.ι•τες, ijλιον δε από τών ϋορείωJJ μερϊiίι•
της γ·ιjς έπω·άγογτες, δθει· α~•ίσχει, κοίλα δε τά ού·ρά~·ια )fQ)-
25 τα nρός ύnοδοχι7ν ύδάτωι 1 δ,οξάζοντες και τή~, κατα διά{}εσt)'
ώς αυτός λέγεις αγγοιαν, τό μάλ,ιστα κατά σε σκότος της ψυ­
χής, αυ·τοί τε κεκτημέι,οι καί τους αλλους πεtθειν έπιχει­
f]'ΟVJΙ1 ες;
87. 'Ίνα δε μη δ6ξω.με~· αφ' έαυτών τrίς τοϋ αγδρός
30 ε1'ταυθοί καταλέγειν δ6ξας, αυτας έκε[νου τάς ρ17σεις nρο­
Ί'Jchμεθα και HOJJ άγlωι, ένάς ij δύο :.παραθώμ·εθα προς οί\ς
329
20. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ
Β.
21. Βλ. Ή σ. 40, 22.
Ν ύ σ σ η c, Περί 6ίου Μωσέωc 2. PG 44,
Πρόκειται περί άντιλήψεων τάς όποίας 6άσει της Γραφης δισ­
22..
τυπώνουν πατέρες μέ διαψιλης παιδείας ώς ό μέγσς β α σ ί λ ε ι ο c;
εic τούς λόγους Ε ί ς τ ή v έ ξ α ή μ ε ρο γ,
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 331
δέν είναι εύσεβήc:. Έnσμένωc: δολίως έμnλέκεις καi αύ­
τήν εic: τούς λόγους σου ύnέρ των μαθημάτων nρόc: έΕα­
πάτησιν των άnλουστέρων. 'Επειδή δέ έσύ άντιλέγεις σα­
φωc: είc: τούc: iσχυριΖομένουc:. δτι πρέπει νά τηροϋμεν τάς
θείας έντολάc: ώc: nαρεκτικάc:. άnαθείαc: καί σωτηρι<ίJδοuc:
καθάρσεως καί γνώσεως, μεταΕύ δέ των έντολων είναι καί
ή ερεuνα των Γραφων, αύτοί oi όnοϊοι προτρέπουν npόc:
τήv τήρησιν των έντολων άναγκαίωc:. προτρέπουν και npόc:
τήν έπίμονον άνάγνωσιν τιϋν Γραφών, ένψ έσύ vομίΖειc:
δτι οϋτε αύταί δέν δίδουν είc. τήν ψυχήν τήν κάθαρσιν.
Δέλεαρ λοιπόν είναι έκείνη ή άντίληψιc: περί συνδέσεωc:.
είc:. εν της θείας Γραφηc: καί των φιλοσοφικών μαθημά­
τωv- τό νά λέγπ δέ έnίσης δτι άμφότερα όδηγοϋν είc: ενα
σκοπόν τόν κατέχοντα αύτά δέν είναι μόνον δόλος, άλλά
καί σαφής άντίθεσιc: πρός την iδίαν την ίεράν καί θείον
Γραφήν. Διότι έκείνη δέν εδωσε κανένα καρπόν των μα­
20
κρών ώδίνων, άλλά δλοι είναι κούφιοι ιωί δωροι , δέν φθά­
TQ)J' νουν είc: τό φώc: της θεογνωσίας. δν και άnοβάλλουν τό
κατά την γνώμην σου βαθύ σκότος τηc: ψυχηc:, την έσωτε­
ρικήν δγνοιαν; διά τοϋ φωτός των μαθημάτων. Πωc:. δέ
συμφώνως μέ αύτούc: τούς λόγουc:. δέν είναι έσκοτισμένοι
καί άτελείc:. ιω1 των άγiων σί πλείστοι, ητοι δλοι μέν άνε­
i.
Ε:αιρέτωc:. οί άμέτοχοι έλληνικηc:. παιδείας, άπό τούc:. μετέ­
χοντας δέ τηc: παιδείας έκείνηc: oi τοποθετοϋντεc: τόν κό­
σμον ώc: σκηνήν, τόν δέ ούρανόν έπιθέτοντεc: ώσάν κα­
μάραν21, έnαναφέροντεc: τόν ηλιον άnό τά βόρεια μέρη τηc:
γηc:, άnό δnου άνατέλλει, καί δεχόμενοι κοίλα τά πέραν
\•ι
Ιi
άπό τά ούράνια πρόc: συγκράτησιν των ύδάτων, εχοντεc:
αύτοί oi 'ίδιοι μέσα των τήν δπωc: έσύ λέγεις δγνοιαν, τό
κυρίως σκότος της ψυχηc: κατά οέ, καί έnιχειροϋντεc: νά
πείθουν καί τούc: δλλους περί τούτωv ;
22
1
37. Διά νά μή φανωμεν δέ δτι έ~θέτομεν έδώ τάc:. δο­
Ε:ασίαc: τοϋ άνδρόc: αύθαιρέτωc:, δc: προβάλωμεν τούc:.
ίδίουc: τούc: λόγουc: έκείνου και δc: ηαραθέσωμεν τάc: γνώ­
r
11
σε1c: ένόc: η δύο άπό τούς άγίουc: πατέρας nρόc: τούς ό-
1
11
i,
Ι!
1
332 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 333

σαψοjς αvτιψθέγγεται· πάι1 ιως δε ουκ αδηλον τοίς εV ψρfJ- noίouc: σαφωc: άντιλέγει. Δέν είναι nάντωc: δγνωστον
1'0VσtJf ΟΗ Jl(J..νιες ειι εlσι χείλος ύπά του έJ!ός κιγούμε~:οι είc: τούc: φρονίμουc: δτι δλοι οί πατέρεc: είναι εν χεϊλοc:
π ν,εύ,ματος· εκεί~ιας δ' δμως ήμείς προ1Jήσομεγ αί' και τi71: κινούμενοι ύnό τοϋ ένόc: Πνεύματοc:. άλλ' ήμεϊc: θά nρο­
όμολογίαν επίδηλον εξουσι. Φησίν οvι, δ μοναχός και φιλόσο- τείνωμεν έκείναc: αί όnοϊαι Θά εχουν όλοφάνερον τήν ηα­
s rpaς οντος επί λέξεως οίίτως· (<Δια της των εγτολωι, φυλα­ ραδοχήν. Λέγει λοιπόν κατά λέ!Ξιν αύτόc: ό μοvαχόc: καί
χfίς αγαπητόν, εί καί μόγις α;τιΔθεια περιγένοιτο μόγη· ουκ φιλόσοφοι:: οϋτωc:. «Διά τηc: φυλά!Ξεωc: των έντολων πολύ
αρκεί δε μ6ι 1 011 των nαθωγ κα11ήρασθαι προς τό 11)1' αλήθει­ θά ητο αν μόλ1c: έnετυγχάνετο μόνη ή άnάθειa· δέν άρ­
ω• κατιδείγ· ή γr'tρ απάθεια Η)Υ κατά διάθεσιν α:γνοιαιι οι'ι κεϊ δμωc: ,μόνη ή κάθαρσιc: των παθών npόc: τήν κατάλη­
ι?εραπεύει της ψυχής· ουκ αν ούν lSφελος αϋτη γένοιτο τ[ί ψιν τηc: άληθείαc:. έπαμένωc: δέν Θά ήδύνατο αύτή νά ώ­
10 ψυχfί προς τό rά νοητά κατιδείν, μενούσης έγ αυ1fΊ της καυχ φελήσn τήν ψυχήν είc: τό νά κατανοήσn τά νοητά, αν
διάι9εσ111 αγν,οίας, lj μάλωτα nάvτων σκότος εστί της ψυχης· ϊ:μεvεν είc: αύτήν ή κατά διάθεσιν όγνοια, ή όnοία είναι
r;ίστε τϊρ φιλοσοφοiπ·τι ε:ιιμελείσθαι διr't ,ϋίου προσήκει, οnως σκότοc: τηc: ψυχηc: περισσότερον άnό παν δλλο· ώστε εic:
και 1(C))! παθωι, και 1(}))! ψωδων δοξών την έαυτου' καθωμsί τόν φιλόσοφον προσήκει νά φροντίΖ:n ίσοβiωc:, πωc: θά 1ω­
ψυχήιι, καί τήν tiνωθεν μεν αντίλ·ηψο' προς &μφοτέρας τcίς θαρίσn τήν ψυχήν του άnό πάθη καi ψεuδεϊc: δο!Ξασίαc:,
15 και?άρσεις έπικαλούμεγον, πράττογτι δε καί αυ·τφ οσα προi)ρ­ έπικαλού,μεvοc: μέν τήν δνωθεν βοήθειαν δι' άμφοτέραc:
γου προς τό τέλος 1'!πάρχει. Ούκ,ουν δια ϋί,ου μανθάνει11 οου­ τάc: καθάρσειc:, πράττων δέ καi ό ϊδιοc: δσα είναι συντελε­
λήσεται και όμιλείγ nαοιγ οσοι εlδέ11αι τι έnαγγέλλονται. Ού­ στικά πρόc: τό τέλοc:. 'Επσμένωc: θά θελήσn νά μανθάνn
δει· γαρ αvιφ διοίαει τίς ό διδάσκωγ, lJ.γ μ611ον nρος γνrί)()t1 1 ίσοβίωc: καi νά συναναστρέφε-rαι μέ δλουc: δσοι έπαγγέλ­
αύ•τϊρ ουμϋάλληιαι· οvτος γάρ, εατιν ό της προσηκούσης αι·- λονται δτι γνωρίΖ:ουν κάτι. Δέν θά 1όν ένδιαφέρn, πράγμα­
20 θρdπιοις 1ελειό1ητος επήοολος, ος τfί δια πάντωιι αληθεί(f τι ποϊοc: είναι ό διδάσκαλοι::, αν τόν ύnοβοηθη μόνον είc: τήν
10)' έαυτοv ενήρμοσε JIOV'V καθ' ε11ωσιγ μόγιμον». γνωσ1v· διότι κάτοχοι:: τηc: προσηκούσηc: είc: τούc: άνθρώ­
88. Ταύτα και .πλείω το{ηωγ εγ τε τφ Περί τελειότητος nσυc: τελε1ότητοc: είναι αύτόc:, ό όηοίσc: έvηρμόνισε τόν
lαθρωnί1ιης και Σοφίας κτήσεως σποράδη11 ,εlρήκει. Δύο τοί­ νοϋν του μέ τήν κσθολικήν ,άλήΘειαν κατά μόνιμον ενωσιν».
ι•ιη• φησί και?άραεωι, 11711 ψυχ1711 ήμών δεϊσθ,αι, της 1ϊίι11 nα·θϊ:ι,, 38. Αύτά καί δλλα άκ6μη τοιαϋτα εχει εϊnει σnοραδι­
25 και της κατά διάΠεσι1, αγνοίας, και 1r111 με~, κάι?,αρσι11 μ6γην κιοc: τόσον εic: τό Περί τελειότητοc: άνθρωnίνηc: δσον καί
εic: τό Περί σοφiαc: κτήσεωc:
23
7(0)' παθώ11 11)J! τ17ρησιγ T(i)j! ε1110λ(JJJI παρέχειγ φησ[, και ταιJ­ εργον του. Δύο λοιπόν κα­
τφ, μάγις, α'>ς α1)'1ος λ!:γει, 1αiς έ~ιτολαίς του Θεού συγχωρεί, θάρσεις χρειάΖ:εται ή ψυχή μαc:, λέγει, των nαθων καί τηc:
τ17ν δε της αγγο[ας διδ6~·αι λέγει 117ν μάθηαι11, ου 1(j)J! θείωJJ έσωτερ1κηc: άγνοίαc:, καί ή μέν κάθαρσιc: των παθων λέγει
ΓραφϊίJJι, ή γαρ τούτωι, μάθησις εμπεριείλη.πται τfΊ τr»11 εv- αύτόc: δτι παρέχει τήν τήρησιν των έντολων 1 καί, δnωc:
30 τολώ11 τ·ηρήσει. 'Όμως ει ταύτηγ ελεγε~•, ουδεν llν εnηκολού- λέγει αύτόc:. μόλις αύτήν έnιτρέnει είc: τάc: έντολάc: τοϋ
1?ει υλά6ος, επει καί ό μέγας Μάξιμος λέγει τι τοιουτοJJ τι)v Θεοϋ, ή δέ κάΘαρσιc: τηc: άyvoiac: λέγει ότι δίδει τήν μά­
tης ά1ρετης JΤραξ tJΙ l(J)JI θ·είωJ! δσγ,ιιάl(ι)J! δtαtρώJ', Καt ήμείς θησιν, όχι των Θείων Γραφων, διότι ή μάθησις αύτων συμ­
περιλαμβάνεται είc: τήν τήρησιν των έντολων. 'Όμωc: αν
tλεγε ταύτην, δέν θά ήκολούθει καμμία βλάβη, έnειδή καί
23. Πρόκειται περί δύο προγμοτειων τϋν Βορλοάμ, ώς δεικνύει καί ό θεiοc: ΜάΕ)μοc: λέγει κάτι τοιοϋτον, διαιρων τήν όσκη­
ό σύνδεσμος "τε'. Βλ. είσαγωγήν σ. 322 έξ,
σιν τηc: άρετηc: άnό τά θεϊο δόγματα ,
24
1 καί ήμεϊc: ένίοτε
24. Πρός Μαρίνον PG 91, 12 Α.

,(
334 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
εοrιJ' οιε λέγομει• δια μέι· ιών θείων εγrολωι• τιίν ψυχιιι·
rωJJ nαi}ωι, καθαίρεσθαι, 1fι δέ καθαρff, προσευχ'fί πασαι1 ύπε­
ροχικως γγ{ι)σιJJ αποτίι1εσθαι.. Τά τοιαυτα δ' οϋτω λέγεται
κατ' εξοχήJJ, ώς και ό της δεωtοτικijς αJJαστάοεως αγγελος
5 ελεγε ταίς μυροφόροις- (<ε'ίπατε τοίς μαθηταίς avτov και τψ
Πέτρφ οτι προάγει ·ύμας εις τήJJ Γαλιλαίανη. Ώς οlιν δ Πέ­
τρος ΊΟV χορου 1({))1 μαθητωJJ εστ Ο", εl και εξόχως καλούμε­
ι•ος εκείνωv διαιρείται, τογ αv•τόι• τρόπο~, καί. 17 nροσευ:ι)ι
καί ή T(JJ)' ίεψ7))' Γραφωιr αγάγι·ωσις ενωλαί εlσι Θεου', εί
1 ο καί κατ' εξοχ17γ εκείνων διαιρουνται, αλλ' ουχί και ή τcί'ιν
κατά φιλοσοφίαν μαθημάτωγ dι,άληψις· ει δέ και εξόχως
λέγοιτο, της r1rοπίας.
39. Οvτος δέ ού 117ι• των θείωγ Γραφiί>ν μάθησιγ καθrι.ί-
ρειν λέγει τελείως 11])' ψυχιίι·, αλλά τή~r 1Q)1' έλληγικων μα-
15 θημάτωγ· διό και 10 δειν μανθάνειγ τόJ' καθαρ{J,ησό\uενω·,
ε'ί ιίς τι επαγγέλλεται εlδέJΙαι, ΚUJ! {fε,οσευ17ς fι και• μή, nροσ-
1ί11ησι, και ακάθαρrογ αnοφαίγεται και ατελij 10)' μ11 1ΎJ)'
γναΗΗJ' εσχηκότα των OJ'lWJ!, ινα δείξ?) σωτηριώδη, καθαρ·τι­
κψr τε και τελεστικι7ν ταύτην οlισαJΙ τrιν μάι?ησι1 • 'Ό1t μέν
20 Q'{Jy δ 1αυ1α }.έγωιι ιαναντ ία φρονεί τοίς πατράοι Τε :ιr"Jσι. ;,;α/
H{J τι'i'Jy ;-τατέρωι• Θεφ, ιραyερόν οlμαι πασιν εΙ:•αι τοίς εν
φρονουσιν· ήμι~• δέ nαρελiΗτω μάρτυς εις μέοοιr ίπιέρ άπάν­
τωJJ ό ες 'Αρείου Πάγου Πεοφάντω,Ι! Δωνύσιος, φ μάλισιιι.
πάγτων δια πάντωJJ ό τελεr»τερος HOJ' θείωΥ ει•ωλc7JJt Ο'f!ΤΟς
25 αύχεί συμφω~,είι 1 • Φηοί γουJJ ει, κεφαλαίφ πρώτφ της Έκκλrι­
σιαστικijς ίεραρχίας- «ή προς Θεόιr αφομοίωσίς τε καί ενω­
σις,. ώς τά θεία διδάσκει λ6για, rαiς των οευασμιωτάτωJΙ ε1•­
τολδ'η1 αγαπήσεσι καί ίερουργίαις μ6νως τελείταω. Αρ' ε­
7
οτιJΙ εύρειγ ,ijς nρός Θεόν αφομοιιόοεως τελεώτερον; Οϋ-
30 μενουν, ούδ' είπείι,, οvδ' ει•JJοijσαι. 'Ίνα δέ ήμίι• και ό ύπεu-
," \ 7 \ ,..,, Ι - -,
1ει.ης ουτος κατα τουτο ουγειπαι, της αρχης 1ωγ γεγραμιuε-
,.., ,..,
25. Μάρκ. 16, 7.
26. 'Ο Βαρλαάμ είχε πράγματι έnηρεασθη έντόνωc: ύπό τοΟ Διο·
νυσίου, τόν όποίον ήρμήνευε καί άπό τηc: κοθηγητικηc: εδραc:. ~Ησαν
άμφότεροι πλατωνίlοντεc:.
27. Περί έκκλησ. ίεραρχίαc: 2 (δχι 1), PG 3, 392 Α. Τό χωρίον
χρησιμοποιείται ,κατ' έπανάληψιν.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 335
λέγομεν δτι διά μέν των θείων έντολων καθαίρεται ή ψυ­
χή άπό τά πάθη, είc: τήν καθαρόν προσευχήν δέ άποθέτει
πδσαν ύnεροχικήν γνώσιν. Τά τοιαΟτο δέ λέγονται κατ' έ­
Ε:οχήν οϋτωc:, δπωc: ελεγε καί ό όγγελοc: της δεσποηκηc:
άναστάσεωc: είc: τάc: μυροφόρουc:· «εϊηατε είc: τούc: μαθη­
τάc: αύτοΟ ιωί τόν Πέτρον δτι σδc: προάγει είc: τήν Γαλι­
λαίαν»2". "Οπωc: λοιπόν ό Πέτροc: είναι εic: άπό τήν χορεί­
αν των μαθητών, αν καί όνσμαΖ:όμενοc: κατ' έΕ:αίρεσιν δια­
κρίνεται άnό έκείνουc:, κ;::ιτά τόν 'ίδιον τρόπον καί ή προσ­
ευχή καί ή άνάγνωσιc: των ίερων Γραφών είναι έντολαί
ΘεοΟ, αν καί διακρίνονται κατ' έΕ:οχήν έκείνων, άλλ' δχι
καί ή άνάληψιc: των φιλοσοφικων μαθημάτων· αν έλέγετο
καί αύτή κατ' έΕ:οχήν, θά ητο πολύ ότοπον.
39. Ουτοc: δέ δέν λέγει δτι τήν ψυχήν καθοίρει τελεί­
ωc: ή μόθησιc: των θείων Γ ραφων, άλλά ή μάθησιc: των
έλληνικων μαθημάτων· διά τοΟτο προσθέτει καi δτι ό κα­
θαρθησόμενοc: πρέπει νά μανθάνπ αν έπαγγέλλεται κάποιο<:
δτι γνωρίιει, εϊτε θεοσεβήc: είναι εϊτε δχι, καί ,άνακηρύσ­
1 σπ άκάθαρτον καί άτελη τόν μή εχοντα τήν γνωσιν των
δντων, διά νά δείtπ δτι ή μάθησιc: αύτή είναι σωτηριώδηc:,
καθαρτική καί τελεστική. 'Ότι βεβαίωc: ό λέγων αύτά φρο·
νεϊ τά άντίθετα άnό δλουc: τούc: πατέραc: καί άπό τόν
Θεόν των Πατέρων, νομίΖ:ω δτι είναι φανερόν είc: δλουc:
τούc: έχέφρονac:· δι' ήμδc: δέ αc: προσέλθπ είc: τό μέσον
μάρτυc: έκ μέρουc: όλων ό Θεοφάντωρ Διονύσιοc: ·Αρεοnα­
γίτηc:, μέ τόν όποϊον περισσότερον άπό πάντα αλλον καυ­
χδται δτι συμφωνεϊ καθ' δλα ούτόc: ό τελειότεροc: των
θείων έντολων • Λέγει λοιπόν είc: τό πρώτον κεφάλαιον
26
τηc: Έκκλησιαστικηc: ίεραρχίac:· « 'Η άφομοίωσιc: πρόc: τόν
Θεόν καί ενωσιc:, δπωc: δ1δάσκουν τά θεία λόγια, έπιτε­
/
λοϋνται μοναδικϋ)c: διά των άγαπήσεων των σεβασμιωτό­
των έντολων καi διά των ίερουργιων» • Τ Αρα είναι δυνα­
07
τόν νά εύρεθfi τίποτε τελειότερον τηc: άφομοιώσεωc: npόc:
τόν Θεόν; 'Όχι ,βεβαίωc:, δέν είναι δυνατόν οϋτε νά εϊπω­
μεν οστε νά σκεφθωμεν. Διά νά ε'ίnπ δέ μαΖ:i μέ ήμδc:
εic: τοΟτο καί αύτόc: ό ύπερτέλειοc: φιλόσοφοc: θά ύπομνή-
 336 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 337

γ(_ι)V αiηψ Περί τελειότητος ανθ1ρω:πίνης &ναμν1ίσομε11· εκ;:;ί σωμεν τήν άρχήν των γεγραμμένων ,άπό αύτόν είc: τό Περί
γάρ φησι, «.τέλειος ανθ·ρωπός έστιν ό 117ν εαυτού· ψυχήν, κα~?' άνθρωπίνηc: τελειότητοc:: πράγματι λέγει έκεί, «τέλειος
οοοι' α1'Ι?'ρώ:πφ δ,vγατόν, όμοίαν τφ Θεψ πεποιηκώς)), ανθρωποc: είναι ό ποιήσαc: τήν ,ψυχήν του, όσον είναι είc:
40. Εί τοίνυγ 17 προς τον Θεόι, αφομοίωσις τελείωσις, ανθρωπον δυνατόν, όμοίαν μέ τόν Θεόν»_
5 αϋτη δέ μόνn τfi 1δι' αγά:πης ίερ{f, έργαοίq, τωγ θείων έι11ολύ.))! 40. "Αν λοιπόν ή ηρόc: τόν Θεόν άφομοίωσιc: είναι τε­
τελείται, πού ή εχ γι 1 (bσεως και μαθημάτωγ καί του δια οίου λείωσις, αύτή δέ πραγματοποιείται ,μόνον μέ τήν δι' άγά­
μανθάνειγ εθέλει11 και nαοι ο:πεύδειγ όμιλείν QΟΟι εlδέι 1 αι Ί /. πηc: ίεράν έκτέλεσιν των θείων έντολων, nοϋ είναι ή
έπαγγέλλ,οιιται καί προς γνϊοσιν συμοάλλοJΙ7αι, καν Αίγύπτιοι κάθαρσιc: καί τελείωσιc: 1έ'Κ γνώσεωc: καί μαθημάτων, έκ
καν Σκύθ•αι καν 'Έλληνες ιlισι, κάθαρσις και τελείωσις; Πώς ,ηc: θελήσεως ίσοβίου μαθητεύσεωc: καί έκ τηc: προθυμίαc:
1Ο cY ό c{έγων έκ 10ύτων π7 v· κάθαροιν, ου το'ις θείοις φανερϊΖJς συναναστροφηc: ,μέ όσους έnαγγέλλονται ότι γνωρiιουν
αητιλέγει λογίοις και τοίς .τούτων όμολογηταίς πατράσι; Π6:>:; κάτι καί συνεισφέρουν είc: γνώσιν, εϊτε Αίγύπτιοι εϊτε Σκύ­
δ' ό λέγων έκ τijς τηρήσεως τωιr εγτολων μόνηγ τrιν απάθει­ θαι ε'iτε .. Ελλήνεc: είναι; Αύrόc. λέγων ότι ή κάθαρσιc: προ·
α)! προσγίγεσθαι, 1!])' μιί καθαcτικ17ν οvσαv τijς αγ~ιο[ας ,ιιηδέ έρχεται άnό αύτούς δέν άντιλέγει φανερωc: είc: τά θεία
φωτ ιοτικ~ίν τijς έν τοίς οvοιν αληθ·είας' ως αυτός αύθις ο'ίε- λόγια καί είc: τούc: συμφωνοϋνταc: μέ αύτά πατέρας; Πωc:
15 ται, καί ταύτηγ μ6γις, τι)~, δε μ·ιί δια των εντολών rov Θεοv δέ ό λέγων ότι μόνον rΊ άπάθεια έ(ασφαλίιεται άπό τήν
καθαιρομένην αγνοιαν μάλιστα σκάτος λέγω~, τijς ψυχfjς διι1 τήρησιν των έντολων, ή όnοία άnά'8εια δέν είναι καθαρτι­
τijς εξω πεφυκός καθαίριεοθαι παιδείας, πως οvγ οvτος, ουδέιι κή τηc: άγνοίαc: οϋτε φωτιστική τηc: άληθείαc: είc: τά όντα,
ηττον οτι μιί και μαλλοι1 ,. ίατρ,ούς και φωστijρας και σωτijρr~:; όπωc: αύτόc: πάλιν νομίΖει, καί ούτήν μετά δυσκολίαc:, λέ­
τijς ψυχijς 1ίμϊuν 'Έλληνας και Αlγυπαίους καί ούστινασοϋι, γει δέ έπίσηc: τήν μή καθαιρομένην διά των έvτολων τοϋ
20 λογικ6'η-' μαθημάτων εύρειάς, η τον Ίησούγ ήγείιαι; 'Λλί.' Θεοϋ δγνο1αν βαθύ σκότοc: τηc: ψυχηc:, καθαιρόμενον διά
ή μέ1, έπιγενομένη νόσος τφ φρονούντι της τοϋ φιλογγώσ10υ τr1c: ε!Ξω παιδείαc:. Πωc: λοιπόν ουτοc: θεωρεί ίατρούc: καί
τούτου ψυχfjς εξεφάνη τοσαύτη και ταύτα δι' δλ{γων των φωστηραc: καί σωτηραc: τηc: ψυχηc: ήμων τούc: "Ελληναc:
:περι αv'τff ς λόγων τουτωνί· του; δέ φρονούντος νοσούν10ς τς_ο καi Αίγυπτίουc: καi όποιουσδήποτε εύρετάc: λογικων μαθη­
φιλοσόφφ, ουδέν &πεικός και ο τι και οθεν αiηό νοσεί μ17 μάτων, δχι όλιγώτερον δν δχι καί περισσότερον άπό τόν
25 νσείι,_ Π ει,ρασόμεθα οvν ήμείς τη~ι αlτ ίαν τΓίς νόσου συγιδεί~, Ίησοϋν; 'Αλλά ή μέv έπιγενομένη νόσοc: είc: τήν φρόνη­
τε και έξειπείν, αλλά και φά:ρ,μακον συν Θεφ κεράσαι, ij,, σιν τηc: ψυχηc: τοϋ φιλογνώστου τούτου έφάνη τόσον με­
αρα πεισθ•fi προοέσθαι, προς 1'Jγίειαγ έ:παγάγογ. Τίς γαρ ουκ γάλη καί μάλιστα μέ τούc: όλίγουc: τούτους περί αύτηc:
aJJ :πάθ·οι 1171· ψυχήν, σί5τω καλόν μέλος της έκκλησ{ας γοη­ λόγουc:· άφοϋ δέ νοσεί ή φρόνησις τοϋ φιλοσόφου, δέν
τώς δρω~, ταύτης α:πορρηγνύμενον; 'Έγωγ' οi5ν επι τοσοv101· είναι καΟόλου πιθανόν νά μή άντιλαμβανώμεθα τί καί άnό
30 οlδα δι' αυτό τούτο την ψυχην δηχθεις τηγ αρ,χήν, ώς μιί ποϋ νοσεί αϋτη. Θά προσπαθήσωμεν λοιπόν ήμείc: νά άντι· 1

11•1
ληφθωμεν καί έκθέσωμεν τήν αίτίαν τηc: νόσου, άλλά σύν
Θεφ νά συνθέσωμεν καί φάρμακον έηαvαφέρον εic: ύγεί­
αν, αν πεισθπ φυσικά νά μέ δεχθfl. Διότι ποϊοc: δεν θά ηο­
28. 'Ακόμη ήπιωτέρα είναι η εν Α · πρόc: Άκίνδυνον 4 στάσιc: τοϋ vέσπ φυχικωc:, βλέπων εν τόσον καλόν μέλος τηc: Έκκλη­
Παλαμδ, άλλ' έν τριόδι 3, 1, 4 είναι σκληρόc:, όμιλων ,περί προσχω­ σίαc: νά άπομa,κρύνεται ταύτηc: νοηrωc:
28
; Έγώ λοιπόν συν­
ρήσεωc: είc: τόν ,πάπαν. Βραδύτερον έσχημστίσθη ή έντύπωσιc: δτι άνέ­
κσθεν ήτο πράκτωρ των Λατίνων, αισθάνομαι ότι τόσον έδέχΘην είc: τήν ψυχήν κατά τήν

22
338 ΓΡΗΓΟΡ!ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
αν :τ.ισιευθipαί τισι δοκείν έφ' οσογ ,εlπ6ντα. Και τον πό~·01,
δ' οσ,οι, 1Jπέστηι, :·ράφων, ώς και αυτός τ6τε τοίς συ~•ου·σιι.'
eλεγοι,, ουχ ύπέρ των την 17οvχ{αν άσπαζομένων μάλλον ·ύπιjλ­
θον η τούτου προς δν αί αντιθέσεις είσί· κ,αν ε'ίπερ η{Μλψ
5 σεν, αξιουγτι τήι, αρχήγ, τοίς προς αλλήλους δια στ6ματος λό­
γοις καταλυσαι Τ(χς δόξας ταύτας και τάς προς τους άπλοv­
σ1έρcvς ΤCιΗ' αδελφιvν επιθέσεις, φρούδα αγ η·p τα μακρά συγ­
γράμματα. Νυν δ' ου·κ οlδ' εlς δ τι ταυτί τελευτήοει· Θεϊμ
δ' ευχομαι καί έλn.ίζω τα κρείττω.
\Ο 41. 'Αλλά γαρ των της νο,σου πρώτων και πορρω,έρω
αlτίωΥ αφείσθαί μοι δοκώ· τό προσεχέστατσν δ' άπάι,τωγ, ο
καν τcίς του νοοοίιι•ως ι::μφαίγειαι λόγοις, τό της ύπέρ ijμiiς
αληθε[ας ,έατί και πράγμα και ονομα. Δειιιόν Q).'Ιως αJJδρα
κλέψαι φιλομαθij καί ταίς περί τό εl.δέναι λ,{χνως διακειμέ-
15 ναις ψυχαις εφεσιJΙ αγέφικτον έντ,εκείJΙ' αϋτη γαρ και Ifj)
'Αδάμ της lσοθείας τιΊι, ερωτιι τι7ν αρχ17γ ένεποίησεν. Ώήι?η
γάρ και δ φιλόσοφος οlηος τουτ' εlναι αωτηριώδες και ανευ
τούωυ τελειότψα μ1) παρείναι τfi διιί των κτισμάτω)! πάγ­
τωγ τοίί Θεου διηκσύσn αληι?:είq, τό γ11 ωατικόν έ1 1 ηρμόσθαι τιjς
20 ψvχ17ς1, καθ' ενωσιν .μόyιμον. 1~ουτο δ' εκ τώ11 θείων λογίωγ
καί S1'Ταλμάτωγ μή τελέως προογιΨόμεγω, όριvγ, προς το1J.;
δο.κουγτας τους 117ς κτίσεως εύρηκέναι λ6γους ευλεψεν "Ελ­
λψ·α.ς καί τά κατ, αιπούς ώς τελεστικά ψυχfjς εσεοάσθ"Ι] μα­
θήμωα· συ γαρ ενε~-όησεν ώς αλυσιτελές τσυ;το κατά τον JJυι•
25 αlώνα τfί ψυχιι καί αδύι 1 ατ011 • «ώς γr}ρ οστά έν γαστρί της
κυοφορούσης)), φησίγ δ Σολομών, @υτως ου γνώστι τά ποιή­
ματα τού Θεοίι, α ποι17σει Hl σύμπαντα)). Άλλ' α μεν :ιrοιψιει
ουκ ε'ίση, α δέ πε:-ιοίηκεν ε'ίσυ; Και μ17γ ό αιηός φησιν" «ου
δυγήσεται ανθρωπος του ε·ύρείγ τό ποίημα τό πεποιημένω·
29. Βλ. είσαγωγήν σ. 343.
30. Έ κ κ λ η σ. 11, 5.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 339
ιφχήν, ώστε νά φαίνεται δτι δέν γίνομαι πιοτευτόc: άπό
κιινένα δταν τό ελεγον. Καί τόν ηόνον. τόν όποϊον ήσθάν­
(Jιιν γράφων, δπωc: ελεγον τότε είc: τούc: συντρόφουc: ,μου,
/)ι':ν τόν έδοκίμαιον μδλλον ύπέρ των άιΦλουθούντων τήν
ι'ιουχίαν παρά ύπέρ αύτοϋ πρόc: τόν όηοϊον είναι αί άντι­
Οι':οειc: μου. Καί αν ηθελεν, δπωc: έί:ήτουν άρχικωc:, διά τηc:
ι ψϊ)(: άλλήλουc: προφορικηc: συιητήσεωc: νά καταλύσωμεν
ι ιϊι ιάc: τάc: δοςασίαc: καί τάc: έπιθέσειc: πρόc: τούc: άπλου­
ι, ι ~;ρουc: άδελφούC:29 , τά μακρά συγγράμματα θά η σαν μά­
ι ωα. Τώρα δμωc: δέν γνωρίιω ποϋ θά τελειώσουν αύτά"
!ιλλ' εϋχομαι είc: τόν Θεόν ιωi έλπίιω τά καλύτερα.
41. Άλλά πάντωc: νομίιω ότι πρέπει νά άφήσω τά
ι φώτα καί μακρινώτερα αϊτια τηc: νόσου· τό πλησιέστερον
i'ιλων δέ, τό όποϊον φανερώνεται καί είc: τούc: λόγουc: τοϋ
ϊιοθενοΟc:, είναι τό τηc: ύπεράνω ήμων άληθείαc: καί πρδγμα
ιωί όνομα. Πράγματι είναι φοβερόν νά άπατήσπ κανείc:
iΊνδρα φιλομαθη καί νά γεννήσπ άκατόρθωτον εφεσιν είc:
ι ιΊc: λαιμάργωc: πρόc: τήν γνωσιν διακειμέναc: ψυχάc:" αύτή
l">ι': είναι ή όποία είc: τήν άρχήν nροεκάλεσεν είc: τόν ·Αδάμ
ιόν ερωτα τηc: ίσοθεΤαc:. Ένόμισε δέ καί ό φιλόσοφοc:
οίποc: ότι τοϋτο είναι σωτηριωδεc: καί δτι χωρic: αύτό δέν
1:ίνα1 δυνατόν νά άρμοσθfi τό γνωσηκόν τηc: ψυχηc: μέ
11'1ν δι' όλων των κτισμάτων τοϋ Θεοϋ διήκουσαν. άλήθειαν
1:ir: μόνιμον ενωσιν. Βλέnων δέ δτι τοϋτο δέν έπιτυγχά­
νπαι τελεiωc: έκ των θείων λογίων καί ενταλμάτων, έ­
ιπρόφη ηρόc: τούc: .. Ελληναc:, οί όποϊοι έφαίνοντο δτι είχον
ι:ίjρει τούc: λόγουc: τηc: κτίσεωc: καί έσεβάσθη τάc: γνώσειc:
!Ιύτων ώc: τελειοποιητικά τηc: ψυχηc:· διότι δέν άντελήφθη
iiτι τοϋτο είναι άνωφελέc: είc: τήν ψυχήν κα] άδύνατον
κατά τόν παρόντα αίωνα· «δπωc: δέν γνωρίιειc: τά όστδ είc:
111v κσιλίαν έγκυμονούσηc: γυναικόc:», λέγει ό Σολομων,
"οϋτω δέν θά γνωρίσπc: τά εργα τοϋ Θεοϋ, ό όnοϊοc: ποιεί
ιά σύμπαντα» 30 • Άλλά όσα μέν θά κάμπ δέν θά γνωρiσπc:,
δσα δέ έκαμε, θά γνωρίσπc:. 1Κ:αί δμωc: ό ϊδιοc: λέγει" «δέν
Οά δυνηθfi ανθρωnοc: νά εϋρπ τό ποίημα τό δημιουργηθέν
ύπό τόν ιϊλιον, όσον έάν μοχθήσπ είc: άναιήτησίν του, καί
 340 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 341

ύπδ 1Q)J 1jλωl', δσα [;;(Χ)! μοχθήσυ ωv ζητησαι, καί γε δσα αJ! δσα ,και αν εϊπn ό σοφός δτι γvωρίΖει, δέv θά δυvηθ(Ί νά
ε'ίποι ό σοφός του γJΙiiη~αι, ου δυJΙήσεται εύρείv. Διδ καί διά­ τά εϋpf1» 3 1. Διό καί είναι διάφοροι οί λόγοι των εΕω περί
φοροι περί κτίσεως μέιι εlαίΥ οί τώv εξωθεν λ6γοι, πά~,τες κτίσεως, μερικοί δέ άπό αύτούc: κατήρτησαv έπιστήμηv ή
δ' 01! μ17 αληθεις,. εισιJΙ' Ot Τ·Ούτωy επισιήμην συνέθεντο τ17γ όποία δεικνύει δτι δέν είναι δλοι άληθείc:· καμμία δέ έπι­
5 δεικι•υααν· οτι δέ εΊς τις 1ωy διαφερομέJΙωι, ταληθές αυχεί, στήμη αύτων δέν δύναται νά άποδείt!l δη κάποιος άπό
ουδεμία το·ύτωγ επιστήμη δύJJαται δείξαι ij δλως επιJΙενόηται. τούς διαφωνοϋνταc: κατέχει τήν άλήθειαν οϋτε εχει καθό­
Καί ωίι 1 υν ό μrz ωίς ύπδ ιών θεοπνε·ύσιωy επί τδ συνοίοον λου έnινοηθη. Έπομένωc: έ~κείνοc: ό όnοίος δέν άναγνωρί·
εκφαγεισι μόΨΟtς το U.J'αμφίλεκ:οy Η'Jς αληθείας Π[!ΟΟ1ttαρ,1υ­ Ζει τό άναμφισβήτητον τηc: άληθείαc: είc: μόνα τά ύnό των
ρών κακ HU)' nρός τόι· Ίώ6 ύπό Θεο'V εlρημένων 11'Jς εν ωίς θεοπνεύστων δηλωθέντα πρόc: τό συμφέρον καί δέν άντι­
1 ο κτiσμααι ω·υ Θεου σοφί.ας τδ ακ·α;τάληπτογ· σννιώ~·, άλλ' εκ λαμιβάvετω τό ,άκατάληπτον της σοφiαc: τοϋ Θεοϋ είς τά
της εξω σοφίας δια nάJ!των δικι1 ουμέyφ αλήθειαγ ακρι.­ κτίσματα άπό τά λεχθέντα ύπό τοϋ Θεοϋ πρός τόv Ίώ,6 !,
3
11)JJ
υώς καιαι 1 οησαι ο[όμε~,ος, ελαθ-εν έαυτα~ι επι ψάμμου, μδJλλ!'JΥ άλλά νομίlει δτι κατεvόησεv άκριβως ,έ,κ της κοσμικης
δέ επ' αλλεπαλλ1ίλωιι κv.μάτωγ, τδν της γνώσεως οίκον οίκο­ σοφίας τήν ,κaθολικήν άλήθειαν, ώκοδόμησε χωρίς νά τό
δομcuν, τοσοντο πρfiγμα λόγωι, σιροφαίς', πισιεύων, αεί Οl[!η- καταλάβπ τό\ι οίκον της γνώσεως έnάvω είc: τήv δμμοv,
15 φαίς liλλωι, λόγωιι πεφυ;ιυίαις καταπαλαίεσθαι· μωρφ τοίγυιι μδλλον δέ έπάνω είc: άλλεnάλληλα κύματα, άφοϋ έμιnι­
δμοιωθήσεται ό τοιουως αοφδς καί δέος ου τι μικράν 1ιtJ) και στεύεται εν τόσον σnουδαίον πρδγμα είς στροφάς λόγων,
11)Υ πτώοιy πάθτι μεγάλην κατά 117ν του Κυ.ρίου παραοολήν. oi όnοϊοι έκ φύσεως άνηnαλαίουν πάντοτε μέ άλλων λό­
Τό γουν α'ίτιοJ! της απάι,η,ς, ε,ιπ·ερ αρα κατασιοχάζομαι της α­ γων στροφάc:. Ό τοιοϋτοc: σοφός λοιπόν θά παρομοια­
ληθείας, τούτο τό μέρος τijς αληθείας έστ[ν. ry πόλοιπον δ' i}- σθ(Ί μέ μωρόν καί δέv είναι μικρός ό φόβος μήπως πάθη
καί μεγάλην πτωσιν κατά τήν ηαραβολήν τοϋ Κυρίου • Τό
33
20 ρα κεράσαι τδ κα{}άροιον πόμα.
42. Προμηθ·ευόμενοι δέ 61στε καί :προοενέγκασθαι ωύς α'ίτιον της άπάτηc: βεβαίως, δν φυσικά στοχάlωμαι τήν
)!Q(}ΟVΥΙας αλύπως, δώμεJΙ Β απείπομεν πρότερον, ώς αδύνα­ άλήθειαν, είναι τοϋτο τό μέρος της άληθείαc:. Ύπολείπεl'αι
τον παν1άπασιν ον. ΔCψεν 1oίJJV)J τ,ούς τώ~ι κτισμάτω11 αλη­ τώρα νά άvαμίΕω τό καθαρτικόν ποτόν.
θείς λόγους εκ 1ών εξω μαθ·ημάτων εύρίσκεαθαι, κακε[νοι•ς 42. Προμηθευόμενοι δέ 6Jστε καi vά προσφέρωμεv ,ά­
25 ωξιώσωμεν τοίς εκ τώι, λογίων ήμίν προαποδεδειγμέΤοις λύπωc: είc: -roύc: όσθενεϊc:, δc: παραδεχθωμεν ό,τι ήρνήθη­
ε:πεσθαι καί μόνον είΥαι πιστεύειν lατρδ11 τώJ' πνευμάτωγ Χρι­ μεν nροηγουμέvωc: ώc: έντελωc: όδύνατον. "Ac: παραδε­
στόν, τόι 1 1ωJ' πγευμάτων Θε6ι,, και μόvη η'J αγαπήσει τε χθωμεv λοιπόν ότι oi όληθεϊς λόγοι των κησμάτων εύρί­
και τηρ1Jοει τώιι α1Jτου f;)!lΟλώιr 11711 προς αυιόιι dφομ~ίωσιιr σκονται άπό τά έ!Ξω μαθή,ματα, 1 καί αc: άΕιώσωμεv άπό έ­
τελείrιθαι, ταυτό1 1 δ' εlπείΎ ύγίειαν ψυχης και τελείωσι~,. Έ- κείνουc: νά nαραδεχθοϋν τά nροοποδεδειγμέvα άηό ήμδς
30 πεί ;ο[ιιυν ~7μειc; μεν ε;.:ε[γοις συιιαπήχθημεν, εγδόJ'ιες εφ' 0- έκ των λογίων, νά πιστεύουν ότι μόνοc: ίατρόc: των πνευ­
σω· ούδ' εχρijν, παρ' εκε[γωy δέ dπυ117οαμεν δ ουκ αJ' εχοιεJJ μάτων είναι ό Χριστός, ό Θεόc: των πvευμάτων 3 4, καί δτι
μόνον μέ τήν άγάπησιν καί τήρησιν των έντολων του
έπιτυγχάνεται ή πρός αύτόν άφομοίωσιc:, δηλαδή . ή ύγεία
31. Έκκλησ. 8, 17 (αν εϊnn).
32. 'Ιώβ 38·41. ψυχηc: καί τελείωσιc:. 'Επειδή λοιπόν ήμεϊc: μέν άπήχθη­
33. Βλ. Μ ο τ θ. 7, 45 κ.έ. μεν άπό έκείνουc:, ύποχωρήσαντεc: χωρίς νά ύnάρχπ . ό­
34. · Α ρ ι θ. 16, 22. Χρησιμοποιείται συχνάκιc: έν τtϊ νεκρωσίμφ
άκολουθίς~. νάγκη, 6πό έκείνουc: δέ άπητήσαμεν νά άρνηθοϋν δ,τι δέv
342 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 .343

άρνήσασθαι, φέρ' ~δωμεγ τ[ τό περαιγόμει'Ο?' ε'κ τ,ης δμαλο­
γ[ας ταύτης. ΤΕ γε i'ίλλο 1}
εγ τε γνcvσει και δόγμασι, τό ταυτά φρονεί?' προφήταις, άnο­
στόλοις, παrράσι, nασι,ν άnλcος, δι' ώι, τό llγιoi, Πνεύμα μαρ-
5 τυρείται λαλησαν περί τε Θεου' και τcvν κτισμάτων αυιοιi
Τ(Ί δ:' 1ίπ' αυτού παρ,εψέ?'α, παρ' έτέρων δέ εύρ,ημέ~1 α, άσvι­
τελη πρ6ς γε ψυχής σωτηρίαιr, Κ·Uγ άληθfj· τω~, γαρ λυσιrι:­
λούγτωιι οi_ιδεγ nαρείται τfί διδασκαλίq, τον Πνεύματος. Διό
και τους δωφωι·ουγτας επί ΤιJ'Ος
1Ο μεμφόμεθα κα1. τοiις κρείττον κατά τι τούτων είδ6τας ου μα­
καρ{ζομεν.
43. 'Αλλά γr}ρ προς 11/Υ τελειότητα της σωτηρίου εκιi­
νης γι,ώσεως ήμας δ Χριστός ένάγωι, ελεγεν, «εί επιστεύε,ε
Μωσεί, έ.-ιιστεύετε (Χ)! έμοί)), καί τας ίερας Γραφάς έρευ)'(ΧI'
15 ένετε[λατο, ώς έν αυταίς εύρήσογτας ζωην 1171• αlώνιον. Λ;,;_
τη μεν OV)! ~ί γγcοσι.;, τελεία ούσα και οϋτω nροσγιιιrιψέι:η,
κατεϊχον, δc: 'ίδωμεν τωρα ποίον είναι τό ά-nοτέλεσμα άπό
οτι τοv:το τελειότης έστί σωτήριας αύτην την σuμφωνiαv. Τί δλλο βέβαια παρά δτι τελειότης
σωτήριος είc: την γνωσιν καi τά δόγματα είναι τοϋτο, τό
νά εχωμεν τό αύτό φρόνημα μέ τοι'.ιc: προφήταc:, τούc:
άnοστόλουc:, τούς -πατέρας, ιμέ ολουc: γενικωc: έκείνουc:
διά των όnο!ων μαρτυρείται τό δγιον Πνεϋμα ότι έλάλη­
σε περί Θεοϋ καί των κτισμάτων αύτοϋ, Τά δέ ηαραλη­
φθέντα ύπ' αύτοϋ τοϋ Πνεύματος, εύρεθέντα δέ άπό δλ­
τωγ παρεωραμένω~, c1}δ}; λουc:, καί άναληθη άκόμη δν είναι, είναι άνωφελη. πρόc:
τήν σωτηρίαν τηc: ψυχηc: τουλάχιστον· διότι τίnσrε άnό τά
ώφέλιμα δέν nαραλείπετω είc: την διδασκαλίαν τοϋ Πνεύ­
ματος. Διό κdί δέv κατηγοροϋμεν τούς διαφωvοϋνταc: εic:
κάποιον άπό τά nαραβλεφθέντα οϋτε μακαρiΖ:σμεν τούc:
γνωρίΖ:ονταc: καλύτερα εν ά'Πό αύτά.
43. ·Αλλά πάντως ό Χριστός ύnοδεικνύωv είc: ήμδc:
τήν τελειότητα της σωτηρίου έκείνης γνώσεως ελεγεν,
«αν έnιστεύετε εic: τόν Μωυσην, θά έηιστεί1ετε είc: έμέ» $,
3

πράξεως n2ός 1ελείωσιι 1 ου' προσδείται, ου'δέ πάνω~, πολλrvι'.

Δ_ ιο' και ' ο' ;ι;(!υσους - " λ'ογος 'Ι ωαγνης
1,·εο ' περι ' του - Κυριου
' · '
φησι,ι• καί ,παρήγγειλλε νά έρεuνώμεν τάc: ίεράc: Γραφάς, μέ τήν
οτι περί δογ,ιιάτωιι ,ιιέJ' δλιγάκις διελέγετο, οvδέ γάρ δείτrι.ι διαβεβαίωσιν ότι εic: αύτάc: θά εϋρωμεv τήν αiιbνιοv Ζωήν''.
20 7lQJ'OV 10 :cιραγμα, ΠΕ']ί δε του υ[όυ πολλάκις μαλλον δε 7lαJ'­ Αύτη λοιπόν ή γνώσις, ουσα τελεία καί έnιτυγχανομένη
ταχου· «ωv10 γάr)), φησίν, ((έστιν δ νόμος και οί προφηται, οϋτω, δέν χρειάΖ:ετα1 nρδ(ιν πρόc: τελειοποίησιν οϋτε
7να, οσα l}γ θέλωμε1' γίJJεοθαι παρ' έ·τέρων ~ίμίν, ταΓίτα και nόvouc: πολλούς. Διά τοϋτο ό χpυσους θεολόγος '1 ωάννηc:
ήμείς ποιϊ,ιμεγ αυτοϊς)). Έπεί δ' εστι γνωσις και ή του nρα­ λέγει περi τοϋ Κυρίου δτι περi δογμάτων μέν σπανίως ώμί·
κr'έοιi διάγvωσις, καί ταύτης εν τφ πράττειν δ,ε6μεθα καl λει, διότι ή ύnόθεσις αύτή δέν χρειάΖ:εται κόnον, περί τοϋ
2s ταύτης αναγκαίο~: έπειληφθαι 101' προς τον Θεό~, έφωμοιω,ιυ:- ηθουc: δέ πολλάκrc:; μδλλον δέ παντοϋ· «διότι τοϋτο», λέ­
·ι•οψ
, ·' ',,, ,,, θ
και 11:ι.ειοι αJΙ ρωnογ·1
'
προς
, . 'S"
ταυτη1 1 ου~,
f!' -
ημας ε~ιαγωι• τφ•
" ' ' γει, «είναι ό νόμος καi oi nροφηται, ώσrε, δσα θέλωμεν
, -
γι·ωσιι' , <
ο .Jirίυ2ιος
' "θ ις
αυ ενεrει,'λ ατο
' λ εγωι,,
' '
_<t φρονιμαι
«γινεσ·υ·ε ' γά γίνωνται είc: ήμδc: άnό αλλοuc:, αύτά νά κάμωμεν καi
f!
ως
f!
οι
y,
οφεις
'
και
' :, .,
ακεραιοι
f':
ως αι
f!
JΊ,εριατεραοι,
,,
το
'
του
- ''{)
η Όυς
ήμείc: είc: αύτούc:» 37 • 'Επειδή δέ γνωσιc: είναι καί ή διάyνω·
,. ,
εισαγω1 1
'
,,ι.ιετα 01Ψεσεως
, "
ακακον,
\
και
'
τας φρω,ιμους
, παρ,
θ,
ε-
σιc: τοϋ πρακτέου, χρε1αlόμεθα καί αύτην είc: την nρδ(ιν
30 JΙους
~
του ι·υ,ιιφrονος
,., :, [: Ι
ηςιωσει,,
f!
ως τα
\
της
- :,
αγαπης
f ,ι
ε,ργα μη
ι
καί ό άφωμο1ωμένος πρόc: τόν Θεόν καί τέλειος δνθρω­
nοc: είναι άναγκαϊον νά έπιληφθ(ϊ τούτης, Πρόc: αύτήν
λοιπόν την γνωσιν. όδηγων ήμδς ό Κύριος παρήγγειλε πά­
λιν λέγων, «γίνεσθε φρόνιμοι ώς σi δφειc: καί άκέραισι ώc:
35. Ί ω. 5, 46.
36 .. Ί ω. 5, 39. ai nεριστεραί» 38 , διδάσκων τό ακακον τοϋ ηθουc: μ,αΖ:ί. μέ
37. Έ·κ τοίί Ματ θ. 7, 12, βλ. Όμιλία 23 είι:: Ματθαίον 5, PG 57, σύνεσιν, καί τάς φρονίμουc: παρθένους ήςiωσε τοϋ vυμφω­
3.14, Όμιλία 4 είι:: Ί ωάννην 4, PG 59, 50 κ.δ.
3{3. Ματ θ, 10,16. νος, διότι δέν διεχώριΖ:σν τά έργα της άγάπης ςιπό τήv
344 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ; ΛΟΓΟΣ 2, 1 345

διαζευγι,ύσας της έγκρατείας. Άλλ' ή γνώσις αϋτη χωρlς έγκράτειαν 3'. Άλλ' ή γνώσις αύτή χωρic: πρα!Ξιν δέν θά
;τψiξεως ου-δεγί λυσιτελήσειεν lfν· «αγα·Μι)) γαρ· ((Ού11εσις τοις ήδύνατο νά ώφελήσn κανένα· διότι «ή σύνεσις είναι άγα­
:,·οιουσι~, αύ117ν)). Διό καί ό Κύριος τον φρ611ιμον δοίίλον έ­ θή είc: δσοuc: τήν πραγματοπσιοϋν» 10 . Διά τοϋτο ό Κύριος
κείιrον λέγει μακάριον, ((Q)f έλ,θων εύρήσει ποιουηα οϋτωςη άποκαλεί μακάριον τόν φρόνιμον έκείνον δσϋλον, «τόν
5 ο".ις προσέταξε11 αύτιρ, και 1011 εlδ6τα καί' iftrJ :ποιοϋντα δα­ όποϊοv θά εϋρη, όταν ελθn. νcι κάμn οϋτωc:», δnωc: τόν
ρ ιjσεσθαί φησι πολλάς, κακείιrογ lJγτως συ1πάπει τοίς φρον1- διέτα!Ξε, διά δέ τόν γνωρίlοντα καi μή έκτελοίίντα λέγει
μnις, τον ακούοιrτα και ποιοvντα τούς λ6γους αύτου· άλλα γάρ δτι θά δαρη nολλάc: φοράc: 41 , καi έκεϊνον τοποθετεί πράγμα­
δ τr'ιι, 1011 Κυρίου λ6γον ακούων καί ποιών, αυτδ1, έν έαυτι,Ζι τι είc: τήν τό!Ξιν των φρονίμων, τόν άκούσντα καi ποιοϋντα
;.;τα-αι κατά 71))) έπαγγελiαι, 101' έντειλάμενον· δ δέ έστιν αυ- τούc: λόγοuc. αύτοσ· άλλα βεβαίως ό άκούων καi ποιων
10 ';')Οφία και περιοχι'ι πάσης γνώσεως αληθινής. Ούκουν ό τόν λόγον τοϋ Κυρίου, άποκτςΊ μέσα -rou τόν 'ίδιον -rόν
του'τοι, διϊι ηjς τηρήσεως των {}εiω1, ένrολ(»γ έ1, έαυτφ κrη­ παραγγείλαντα συμφώνως πρόc: τήν nαραγγελίαν • αύτόc:
42

r;,:ίμF11ος ούδέ της μαθήσεως των Γeαφών δ;εήσεται,. αλλά καί δέ είναι ή αύτοσοφία καi ταμείον πάσης γνώσεως άληθι­
χωρίς αυτής nάοας ο'lδει, ακριυως και των δια μαθήσεως νηc:. Έπομένωc: ό άησκτήσαc: αύτόν μέσα του διά τηc:
ίόι';(ι)" διδάσκ,αλος α11 είη ασφαλής, ώς 6 'lωάν11ης καί δ τηριiσεωc: των θείων έντολων δέν θά χρειασθη οϋτε τήν
15 \4 η c{n, ιος. μάθησιν των Γραφών, άλλά καi χωρic: αύτήν τάc: γνωρίΖει
4-4. Τό μέν 01))! τελεστικογ 17μίν 0111ως και σωτήριον, Ηiιj­ δλαc: άκριβι'ϊlc: 1<αί θά ήδύνατο νά είναι άσφαλήc: διδάσκα­
το τα είδος 11jς αληθείας έστίι 1 , ώς έκ τωγ θεουργω)J έJJτολrι)1' λος τίi)ν μαθητευόντων, δnως είναι ό 'Ιωάννης καί ό Άν­
διδr1.σκόμεθα· 10 δ' έ::ιί τούτφ οραοειον η οραυείου άρρα6ω1·rι τώνιος43.
Π αίί)ος /Ιέι, άρπαγηιι και αJJοδον ώJΙόμασεν. ύπερουράγι011 , ιj 44. Τό τελειοποιητικόν καί σωτήριον πράγματι δι' ή­
2n δέ Χριστός ελευσιν καί μογήν καί έμφάγει.αν έαυ·του και τοf μαc. είναι τό είδοc: τοϋτο τηc: άληθείαc:, δπωc: διδοσκόμε­
Jl αφός· οτι μεν γαρ εν ταϋτα, εί και διαφόρως ε1ρηται, οiΊκ Θα άπό τόc: θεοuργούc: έντολάc:' τό δέ διά τοϋτο βραβείον
δουμφrιγες τοiς μεμυημένοις. Ού γαρ 11.λλοσε i'iλλοθεν έλεύ­ rϊ άρραβωνα βραβείου ό μέν Παϋλοc: ώνόμασεν άρπαγήν
καί ύπεροuράνιον άνάβασ1ν 4, ό δέ Χριστός ελεuσιν καί πα­
4
nεω ι 17 :ιαιπαχοv παρο11σα δύJJαμις, ου·δέ με1'ει που η μηδα­
ραμονήν καί έμφάνισιν έαuτοϋ καί τοϋ ΠατρόC: ."Οτι δέ ταϋ­
45
μοiι, αλλά ωvτο ελευσις προς rίμίiς έκεί1'ου και μονή, ή προς
25 αfτογ ιίμ(»)' δι' άποκαλύψεως 11,νοδος· τούτο 10[1'υ11 c.δς μη τα είναι εν, αν καί έχουν διάφορα όνόματα, δέν είναι άσα­
γ)'(j)Qt)Ι άλλ' ι'>περοχι;{((}ς αγ)fΟJQίαν τ5πάρχογ δείξομεγ έπειτα, φέc: είc: τούc: μεμuημένοuc:. Διότι ή πανταχοϋ παροϋσα δύ­
,τ-
., 1,ι,
δ'ε προς
' -
τοις
' '
ειρημει,οις
δ εοι
- ~
οι.μαι
. '
και
' .
μαρτυρ-α παραγα-· ναμις δέν θά ελθπ άλλοϋ άπό άλλοϋ, οϋτε θά μείνη κάπου
γεί1' οτι 11jς γγώσεως και άληθεlας 1ώ11 έν τοίς κτlσμασι ή μή ύπάρχοuσα πουθενά, άλλά τοϋτο είναι έλευσις ,έκεί­
' '
ι.ογωγ
•
01, δ ' θ
προσ εομ.ε α
'
προς σωτηριας
JI
και
', ι: ,
αγιωστη,ης τc- νου 'Πρόc: ήμδc: καi παραμονή, ή ανοδοc. ή,μων πρόc: αύτόν
δι' άποκαλύψεωc:. Τοϋτο λοιπόν θά δεί!Ξωμεν επειτα ότι
39. iΒλ. Ματ θ. 25, 1 κ.έ. δέv είναι γνωσιc: άλλά ύπεροχικωc: άγνωσία. Τώρα δέ nέ­
40. Παρ οι ,μ. 1, 7.
41. Λοuκδ 12, 42-47, βλ. Ματθ. 24, 45 κ.έ. f)OV άπό τά λεχθέντα vομί2:ω δη πρέπει νά προσαγάγωμεν
42. Ί ω. 14, 23- 24; . . καί μάρτυρα δτι δέν χρεια2:όμεθα τήν γνώσιν καί άλήθειαν
43 .. Περί •Ιωάννου το.ϋ Βαnηστοϋ ώς όpχετύnοu βλ. άνωτ. 1, 1, 4,
περί · Αντωνίου 6λ. · Α θα να σ ί ο u, Βίος · Αντωνίου 72 κ.έ., PG 26, τiϋν είc: τά κτίσματα λόγων πρόc: τελεiωσιν τηc: σωτηρίας
944 ι<.έ. . .
καί άγιωσύνηc:. "Ac: προσέλ:θn λοιπόν ό μελετήσαc: άκρι·
44. Β' Κορ. 12, 2.
45. Ί ω. 14, 21· 23.
346 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 1 347

λε{ωσιν. Π αρίτω τοίνυιι Ο και 11)Υ των οντων γνώσιιι εκμε­ βωc: καi τήν γνώσιν των δντων Μέγαc: Βασίλειοc:· διότι
Ι
;']

λεηίσας ακριυώς Βασίλειος δ μέγας· οvτος γαρ τήιι διcί TOU ούτοc:. διευκρινί(ων την άλήθειαν τήν μαρτυρουμένην δια :;J
11
·ψαλ,ιιφδου προομαρτυρομένην έν τfj τoiJ τελείου καρδίq, διεv­ τοϋ ψαλμωδοϋ είc: την καρδίαν τοϋ τελείου, λέγει, «δύο 111
,il
κριvών αλήθειαν, <cδύο)), φησί, ωα σημαινόμενα της αληθείας σημασίαc: τηc: άληθείαc: εϋρομεν· πρώτον τήν ·κατάληψιν 11
i"
5 εvρομεν· εv μέι· την κατάληψιν τώv_ έnι τον μακάριοι, 6ίο1' των μέσων τά όποία φέρουν ·είc: τόν μακάριον βίον, δεύ­
φερόντωιι, ετερον δέ τήγ περι οίουδήποτε των έν τφ χόσμφ
!!'Ιi
τερον δέ τι1ν ύγια γνώσιν περί οίουδήποτε πράγματοc: των
ε'iδησο' ύγιϊj: ή μ,έιι ΟVΨ συγεργος της σωτηρίας αλήθεια 711 εic: τόν κόσμον. Ή συνεργόc: λοιπόν τηc: σωτηρίας άλήθεια ,ιi!
καρδίrf ενεστι του τελείου, ος και παραδtδωσι ταύτη)' τϊiι ένυπάρχει είc: την καρδίαν τοϋ τελείου, ό όποίΌc: καi πα­ ι:r;
nλησίωι αδόλως· περι δέ γης και θαλάσσης, αστέρων τε καi ραδίδει ταύτην είc: τόν πλησίον άδόλωc:· περί γηc: δέ καί ir:ι:
10 τΙjς τούτωJJ κιν17σεως η τάχους, έαν μη είδωμειι τήγ εν τοίς
1
Θαλάσσηc:, άστέρων καi τηc: κινήσεως η ταχύτητος αύτων,
i1

Ι
·,ι,

Ι!
τοιού:οις αλ17θεια1', ουδέιι ήμίν εμποδίσει προς το έπιτυχείι· αν δέν γνωρilωμεν τήν εi~ αύτά άλήθειαν, τίποτε δεν θά
της έ1 1 έπαγγελlαις μακαριότητος». μαc: έμποδίσn πρόc: έπίτ,ευf:ιν τηc: έπηγγελμένηc: μακα­
ριότητοc:»46.

'

46. Έρμ. είς ψολμόν 14, 3, PG 29, 256 BC,

 2,2 2,2
ΛΟΓΟΣ ΛΟΓΟΣ
!11
:ι
ΥΠ ΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ
ιl
1
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ
ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ
ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ !

ΠΕΡ! ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ
ΠεΞΡΙ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ

1. Τοπ μέι· o{JV ού•δέν μέγα τιθεμένων την απο της lf- ι:
1. Είc: τό νά κατηγορfi τόσον άφειοωc: ό φιλόσοφος
ξω παιδ·ε[ας ανησιν προς 11)1' άπο ων ·ε·ύαγγελίου τοίς κατ' Ι!
ούτοc: τούc: μή έκτιμωνταc: πολύ τήν ώφέλειαν άπό τήν ε!Ξω 1
αiηο ζωσι J'Ί))! τε προηγι11ομέ1'1)1! και καrr'ι. τάς &ψευδείς έπαγ­ 1 1
παιδείαν εναντι τηc: προσφερομένηc: άπό τό εύαγγέλιον είc: ,1
;ιελίας έλπιζ,ομέ11η~· κα.τηγορεiι1 οί~τως άφειδiις τον φιλόfJfJ-
1

τούc: Ζ:ωνταc: σuμφώνωc: πρόc: αύτό ·καi της έλπιί':ομένηc: 11:1

10 q:οι, τουτοι, ιός και συγγράμμασι μακροίς διδόναι_ τάς κατ'
σuμφώνωc: ηρόc: τάc: άψεuδείc: έπαγγελίαc:. ώστε νά δίδr~ 1:11

αύτώ1' λοιδορίας, ύπό του φίλτρου τ17ς παιδείας ε'ίποι τις

α,, έπηρθαι καί 1.ιjς προς τό εiδέναι διαθέfJεως ακρας. Μό-
11ας γϊιρ εκεl~·ων περί πλε[οτου ποιοvμένω1 1 1rις του Χρι­
aτ.οv έι,τολάς και προς μό~,ας 1αύτας πά1πας πρωρεπομέ~-(ι)J'
15 ιός μό~,ας ίερουργούσας ΤΙ)J' προς Θεον άφομο{ωσιγ και 1ε­
λειούσας και 1~εουργούσας 117ι, άνθρωπί~ιην ψυχήν, λόγοι•ς
δέ και 1171• έι, λόγοις φιλοσοφίαν μ17 πά~ιυ τcίΊν γηtνω~, ύπερ­
τιι%ιrτωι,, οαρκικ171' δέ και του αίώνος τούωv σοφίω, καυ}
Π αί<λο1, λεγόντωJJ, τών δ' Έλλ171,ω1, τοi,ς προστάτα.ς αι'ι'τηc.
20 cΖις 1c'ρ παρc'ι Θεού διδασκαλείφ της κτίσεως κατά Θεου χρη­
σαμέιrους, άποτροπαίους δεικ.νύ1•1ω1· και άσόφους σοφούς, ύ­
πί;ρ 1cι11• παιδικrίΊ1,, rδς lοικ,ει', δ φιλόσοφος ηνιάθη, μη της
μεγ[στης και αV.T([)Jt αί:ιουμένωJJ τψης, Και ταυθ 1' ·ης 'l!με}) ε
κα.ί αύτος -εί·ι•αι κοι.γωνος και δι.' fj1· έπώ1•1ιμος ,της φιιλοσοφίας
25 έγέι•ετο και ο μόνοι' φαι,εροv έπαθλον έκαρπΟV)'1·0 της δια
ι5ίου σπουδής. Κωr1 δε 11jς λογικής, μαλλω• δέ τ·ης πνευματι­
κης ήμωι, λωρείας, δηλαδ17 117ς προσευχης, και .των ταύτηι,
τοίi παJJΙΟς τ ιμωμέι·ωγ και μεθ" ήσυχίας άπεριμερίμιιως δια
οίου προσαvεχόJJ1(ι}ν αύτfi και τfi χείρα διδό~,τωγ ωίς είr.α-
1.Β' Κορ. 1, 12.
2.Α' Κορ. 1, 20.
3.Ρωμ.12,1.
τάc: έναντίον των λοιδορiαc: μέ μακρά συγγράμματα, θά ητο
'ΊΙ
δυνατόν νά ε'ίπr~ κανείc: δτι διηγέρθη άπό τόν ερωτα τηc:
παιδείας :καί τήν ακραν διάΘεσιν ·πρόc: τήν γνώσιν. 'Εκείνοι
πράγματι έκτιμοϋν μόνον τάc: έντολάc: τοϋ Χριστοϋ καί
προτρέπουν δλουc: πρόc: αύτάc: μόνον, ώσάν μόνοι αύταί
νά πράγματοnοιοϋν τήν πρόc: Θεόν άφομοίωσιν καί νά τε­
λειοποιοϋν καί θεουργοϋν τήν άνθρωπίνην ψυχήν, τούc: δέ
λόγους καί τήν φιλοσοφiαν των λόγων δέν τοποθετοϋν
πολύ ύψηλότερα άπό τά γήϊνα, τήν λέγουν δέ συμφώνως
nρόc: τόν Παϋλον σαρκικήν 1 καί τοϋ αίωνοc: τούτου σοφίανΌ
τούc: δέ 'Έλληνας προστάταc: αύτηc:, ώc: χρησιμοποιήσανταc: 1
i
κατά τοϋ Θεοϋ τό παρά τοϋ Θεοϋ διδασκαλείον της κτί:
1
σεωc:, δεικνύουν άποτροπαίουc: καί άσόφουc: σοφούc:. Φαί­ 1
νεται λοιπόν δτι ό φιλόσοφος ήνωχλήθη έ!Ξ αίτίαc: των παι­
δικών, καθ' δσον δέν ή!Ξιώθησαν καi αύτοί τηc: μεγίστηc: τι­
μηc:, καί μάλιστα έκείvηc: τηc: όnοίαc: έπρόκειτο νά είναι καί
αύτόc: κοινωνόc: καί διά τήν όποίαν εγινεν έπώνuμοc: τηc:
φιλοσοφίαc:, πρδγμα τό όποίον είναι τό μόνον φανερόν ε­
παθλον τό όποίον άπέκτων διά τηc: ίσοβίου σπουδης. Ποίος
δέ τρόποc: διεγείρει κατά τηc: λογικηc:, μδλλον ,δέ τηc: πνευ­
μαηκηc: ήμων λατρείαc: 3 , δηλαδή τηc: προσεuχηc: καί των
τιμώντων αύτην ύπεράνω δλωv καί άφοσιουμένων είc: αύ­
τι'Jν ίσοβiωc: μέ ήσυχίαν καί μέ τήν πείραν διδόντωv χείρα
350 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ VΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 351

γομένοις προς ηίν αγγ-ελικην καί ύπερκόσμιοι, λειτουργίαγ,
τίς εnήγειρε τρόπος; Τίς αντιλέγει τοις σιωπάν αίρσυμένοι;;
Τίς φθοι,ει τοις 1ιμασθαι μηδαμώς αίρουμένοις; Τ [ς ώς
παρελθ·ών μέγα φρονεί 10ύς πόρρω του σταδίου καθεζομέ-
5 νους; Κακεί μέν, εν τοις ύπερ φιλοσοφίας αvτφ γεγενημένοις
αγώσι, μοναχοίς ην δijλος αντικείμενος ό μοναχός και φι}.ό­
σοφος, αJ.λ' ετι nεριουσιν, εJηαυθα δέ, τάς ρήσεις σαφώς ,1cί.ιν
προς ουρανούς κ,ε1φκισμένωι' πατέρων μεταξύ προυαλλόμε­
J•ος 1ώ1 1 λόγωι, είς ανατροπ1)1, α&τώ1', ούκ οlδ' ο τι nαθώ·ι1 ,
1Ο ουτοι μικρόν αγώνα πεποtηκε.
: 2. Μαλλον δ' rj πάσι, τοις ύπο του όσίου και όμολογητηv
Νικηφόρου γεγραμμένοις περί εvχijς ανέδην αηεnεξάγει του
ί.όγου τή1, δύναμιν, Νικηφόρου του: 117ν καλήν όμολογ[αν δ­
μολογήσαντος καί δι' αυ·1rιι1 ύπερορ[[f κατακριθέντος ύnό του
15 υασιλεύσαν1ος πρώ:του Παλαιοί.όγου και τά των Αατίνω)'
φρω•ήσαντος Νικηφόρου του· εξ Ί ταλών μεν ελΚΟ)!ΤΟς τό γέ­
ι•ος, καταγνόντος δε της εκείνων κακοδοξ[ας και 1!7 καθ' ή­
μας δρθοδόξψ προσχωρήσω 1 10ς ~Εκκuησlff, δς με11ά χών nα-
1ρ[ων αργεί1αι και τά πατρφα καί την ήμεδαπήν της σφε-,
βοηθείας είc: τούc: άρχαρίουc: είc: τήν άγγελικήν καί ύnερ·
κόσμιον λειτουργiαν; Ποίοc: άντιλέγει πρόc: τούc: προτιμή­
σανταc: νά σιωποϋν; Π oToc: φθονεί τούc: μή έπιθυμοϋνrαc:
καθόλου νά τιμωνται; Ποίοc: καυχδται δτι ένiκησε τούc:
καθημένουc: μακράν τοϋ σταδίου; Καί είc: έκείνην !μέν τήν
πραγματείαν, είc: τούc: ύπέρ τηc: φιλοσοφίαc: γινομένουc: άnό
αύτόν άγωναc:. i'jτo φανερόν δτι κατεφέρετο έναντίον των
μovaχGJV ό μοναχόc: καί φιλόσοφοc:, άλλά lωνταc: άκόμη,
έδω δέ, είc: τήν αλλην n;:>αγματείαν, nαρεμβάλλων μετα,εύ
,ων λόγων σαφωc: τά λόγια των είc: τούc. ούρανούc: μετοι­
κισάντων πατέρων πρόc: άνατροπήν του, δέν ένεργεί μι­
κρόν άγωνα, χωρίc: νά γνωρίlω τί επαθε.
2. Περισσότερον δέ άπό δλα κατευθύνει τήν δύναμιν
τοϋ λόγου άσυγκράτητα έναντίον των γραφέντων άπό τόν
δσιον καί όμολογητήν Νικηφόρονf nερi εύχηc:, τόν. Νικη­
φόρον ό όnοίοc: ώμολόγησε τήν καλήν όμολογίαν καί έΕ
αίτίαc: ·αύτηc: κ·ατεδικάσθη είc: έςορίαν άnό τόν πρωτον βα­
οιλέα τοϋ οϊκου των Παλαιολόγων, ό όnοίΌc: έστράφη npόc:
ιό λατινικόν φρόνημα. Αύτόc: ό Νικηφόρος ήτο ίταλικηc:

i
20 τέρας φιλτέραν ήγείται δια τον παρ' ήμiν δρθοτομουιηα ί.6- καταγωγηc:, άλλά καταδικάσαc: τήν κακσδοΕίαν των όμογε­
γον 1ijς αληθείας)>, καν ταύ117 γενόμει1 ος, υ[οy μεγ αίρεί'lαt νων του, nροσεχώρησεν είc: τήν ίδικήν μαc: όρθόδσ!Ξον
και ακριυέσ1ερογ, δηλαδή τον μονήρη, τόπον δε προς κα110ι­ Έκ,κλησίαν, μαlί μέ τά πατροπαράδοτα άρνείται καί τά ηα-
κία~, τον τijς άγιωσύι·ης επώνυμον, εν μθορ[φ κό·σμου καί HVJ' 1 ρικά καi Θεωρεί άγαnητοτέραν τήν ίΙδικήν μαc: άπό τήν !:ι
ύπερκοσμ[ωγ ('Άθως οlίτός εστιν, ή της αρετής έοτί.α), l:ν- iδικήν του γην έ!Ξ αίτίαc: τοϋ είc: ήμδc: ύnάρχοντοc: «όρθσ­ 1 i
!11
25 διαιτιiσθαι προ1~υμηθείς. ΚανταfΗ}α πρώτον μει, εδειξεν εi­ rόμου λόγου τηc: άληθείαc:»". Καί δταν εφθασεν είc: αύτήν, ::ι
δώς καλώς αρχεσθαι τοίς εκκρίτοις πατέρων ύπο1απόμει·r;ς tκλέγει τόν άκριβέστερον βiον, δηλαδή τόν μοναχι 1κόν,
δούς δε δια μακρου χρόν.οv της οlκε[ας ταn,ειι,ώσεως εκείνοις τόπον δέ πρόc: κατοικίαν τόν έπώνυμον τηc: άγιωσύνηc:,
την πείραν, αντιλαμυάνει παρ' εκ,είι•ωγ αυτός ·της τών τε­ φιλοτιμηθεic: νά διαμένn είc: τό μεθόριον μεταΕύ κόσμου
χ~1ώι· εlρήνης, δηλαδiι 11ιjς ήσvχί,ας τ·ηι• πείραν και αρχηγός καί των ύnερκοσμίωv· είναι δέ ουτοc: ό 'Άθως, ή έστία
30 γίνεται τών εν τc,ί.ι κα1α διάνοια~- κόσμφ προς ηίν πάλη11 ιi- τηc: άρετηc:. Έδω κατά πρώτον άnέδειiΞεν δτι έγνώριlε
καλωc: νά άρχίσn ύnοτασσόμενοc: είc: τούc: έγκρίτουc: Πα­
τέραc:· άφοϋ δέ εδωσεν εic: έκείνουc: έnί μακρόν χρόνον
rήν πείραν τηc: ταnεινώσειί>c: του, λαμβάνει άπό έκείνουc:
ώc: άντάλλαγμα τήν ηείραv τηc: τέχνηc: των τεχνών, δηλα­
4. Περί τούτου καί τών έν τη έ,πομένrι παραγράφφ άνδpών βλ. 1, δή τηc: ήσυχίαc:, καί γίνεται άρχηγόc: των άγωνιlομένων
2, 12 καί εί,σαγωγήν σ. 23 έ.
είc: τόν κατά διάνοιαν κόσμον πρόc: τά nνευμαηκά τηc:
5. Β' Τιμ. 2, 15.

352 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜft:
ποδ·vομέγωγ τcί)γ της πο,ιηρίας Π1'ευμαJτtΚω1' 1 οίς Και Πα!ε':]Ι·
κων εlσηγήοεωι' επο1.17σατο σvλλογήν, επαλείφοvσάγ τε προς
τούς αγωγας και διωτιθείσα~, τους τρόπους των lίθλων καi.
προδ,εικνvοαιι τά επα1~λα και ύπογράφοvοαν τους στεφά,ιι·ι:ς
5 ,της ,,ίκης· είτ' επί τούτοις, επειδ17 πολλους τωγ είσαγομένωγ
έώρα 1ης αστασίας του νου μηδέ με.τρίως γουν κρατείν δυνα­
μένους, και τρόπον ύποτίθεται δι' OV αν 10 ΠΟλυπόρεVΙΟJ' καί
φαντασιωδες σvτου με;τρίως συστείλειαν.
3. Τού,τφ 10ίvυ11 ό φιλόσοφος ο{πος την έαvτού φανια-
1Ο σιcvδη πολύγ.οιαν επαφηκ,ε~,, οlόν τι πυρ, τφ κωλύοντι και1ά­
:mερ ϋλη χρησάμε,•ον, Ο'VΚ αlδο'i της μακαρίας εκεί,·ης όμολο­
γίας και :της δι' αυ117ν εξορίας, ΟV'Κ αίδοί των εnί 1ης εξο­
ρίας ω,μιληκό1ων εκ,είνφ κ·αί nαρ' εκείνου τά {J,εία πεπαιδει•­
μέvων, οϊ της γης αλας και φως του κόσμου και φωστ1jρο))'
15 άνα7Ιεψήναοι 1'fί 'Εκ.κλησίq, ψαJ!ό1εροι, «ζωής εnέχοvτες λδ­
γον)) (Θεόληπ1011 ακούεις εκείνον, το~• επί της ΦιλαδελφεΕu.ς
πόλεως ως επί λυχJΙίας ασ,τράψαηα, Σt:1λιώτψ' 'ί(Η' των μο-
11αζ6ν1ωJJ καθηγητήν, 'Ηλί,αν τον τrιν έρημ[αγ κατά 101• '11-
λ{αv διϊi υίοv σχεδόι, ασπαζόμενον, τους αλλοvς δι' ώ1, ό Θε-
20 ός ίf))! οlκείαι, 'ΕκκλησίαJΙ επω•αγαγϊuν εκόσμηοε και GV)'F--
στησεγ) 1 OV:δF. δια l01!10Vς IO{J'VJ' και :τούς ύπ' εκε{ι•ωγ πεΠΙJ.!·
,δευμένοvς και της αv117ς ετι καί νυν ιiγωγfjς έχομέvους (t)•ιι.­
πεισθείς άφείνιαι τϊι.ς κατά του· α11 δρος ου·κ αγαθάς ύπο1•οίrι.;
ηγοv11 τους λ,όγους, εl δέ μή, 10 γουν σvγι1ράμμασι μακροίς
25 &Jτιμάζει11, 0)' εγκωμιάζωι,, Ο'VΚ αν nάγτως αξίας ηδvι1 ήθη
αλλ' 01t περ άπλοϊκως εκε[ιψ και, αφελως Ο'VJJ81έί}η 10 ΟΙ.!)'·
γραμμα, τούτο nρός τιίν αντιλσγ[αν αυιον εκ[νησεν, αφ' οlι
και' ιάς λυ.δάς εύρεί11 εδυν1ίθη. Και τοίι1Ψ, ί11α τό θεολογικό)'
εκειvο 'YVJ' ει,ιωμεν, ιωv'χ ο εν χογοις οοφος, 01J11ος ημιν σο-
":' - - .., ' (' ' .. '
30 φός, ουδ' ί.ίστις γλ(ίίσσαν μέγ εilστρσφον εχει, ψvχη1• δε αnαί­
δεvτον, όSσπερ 1ωJJ τάφωJJ δσοι τά έξωθεν ογτες εvπρ,επεις
6. Έφεσ. 6, 12.
7. Ματθ. 5, 13.
8. Ματθ. 5, 14.
9. Φ ιλι η. 2, 16.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 353
1
nονηρίαc:, διά τούc: όnoiouc: συνέταΕε καί συλλογήν nατε­
!1111
ρικων διδασκαλιων, προγυμνάΖ:ουσαν διά τούc: άγωναc:, 111
καθορίlουσαν τούc: τρόnουc: των άγώνων, προδεικνύουσαν
τά επαθλα καί περιγράφουσαν τούc: στεφάνουc: διά τήν νί­ 1
κην· επειτα δέ πέραν άnό αύτά, έπειδή εβλεnε πολλούc:
των άρχαρiων νά μή δύνανται νά συγκρατήσουν οϋτε με­
1
τρίωc: τήν άστάθειαν τοϋ νοΟ, ,προτείνει καί τρόπον διά
τοΟ όποίου θά ητο δυνατόν νά συσταλf] μετρίως τό πολυ­
1
1
πόρευτον καί φαντασιωδεc: τοΟ νοΟ.
3. 'Εναντίον αύτοΟ λοιπόν τοϋ Νικηφόρου δφησεν ό ι ιi
Ι,,,:i
·ι;
φιλόσοφοc: ουτοc: τήν φαντασιόπληκτον nολύνοιάν του, i
ώσάν nϋρ τό όποϊον χρησιμοποιεί τό έμnόδιον ώc: καυστι­
κήν ϋλην. Δέν έσε-βάσθη τήν μακαρίαν έκείνην όμολογίαν
καί τήν έΕ αiτίαc: αύτηc: έΕορίαν, δέν έσεβάσθη τούc: συνα­
ναστραφένταc: έκείνον κατά τήν έΕορίαν καί έκnαιδευθέν­
ταc: άπό έκεiνον τά θεία, οί όnοίοι έφάνησαν δλαc: τηc:
γηc:7, φωc: τοϋ κόσμου 8 καί φωστηρεc: λαμπρότατοι είc:
τήν Έκκλησiαν «έnέχοντεc: τήν θέσιν τηc: Ζ:ωηc:» έντόc:
9
αύτηc:. 'Ακούειc: έκείνον τόν Θεόληπτον, ό όnοϊοc: ηστρα­ ι;Ί
ιι~r
ψεν είc: τήν Φιλαδέλφειαν ώσάν φωc: έnάνω είc: τήν λυ­
χvίαν, τόν Σελιώτην τόν καθηγητήν των μοναστων, τόν ,1
!
Ήλiαν τόν διαμένοντα ίσοβίωc: σχεδόν είc: τήν έρημίαν '
όnωc: ό Ήλίαc:, τούc: δλλουc: διά τηc: συμβοληc: των όnοίων
ό Θεόc: έστόλισε καί συνεκρότησε τήν 'Εκκλησίαν του.
Οϋτε έΕ αίτίαc: αύτων καί των έκnαιδευμένων ύn' αύτων
καί τηρούντων τήν ίδίαν εωc: τώρα άκόμη άγωγήν δέν
11:
έnείσθη νά άφήση τάc: έναντίον τοϋ άvδρόc: μή άγαθάc:
ύnοψίαc: ητοι τούc: προσβλητικούς λόγουc:, η τουλάχιστον
νά μή άτιμάιη μέ έκτενη ουγράμματα αύτόν τόν όnοϊσν
' 7 (' ,_
![,
όnωσδήnοτε δέν θά ήδύνατο νά έγκωμ1άσr1 άΕίωc:. Άντι­
θέτωc: τό γεγονόc: ότι τό σύγραμμα συνετάχθη άπό έκεί­
νον άnλοϊκωc: καί άφελωc:, αύτό τόν έκίνησεν είc: άντι­
ι li:
λογίαv καί άπό αύτό ήδυνήθη νά εϋρη τάc: λαβάc:. Διά νά
ε"ίπωμεν λοιπόν τώρα έκείνο τό θεολογικόν, «δι' ήμδc: σο­
φόc: δέν είναι ό μέ τούc: λόγουc: σοφός, οϋτε ό έχων εϋ­
στροφον γλωσσαν, ψυχήν δέ άnαίδευτον, ώσάν οί τάφοι,
23
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 355
354 ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

μυδό)σι Υε~;ροίς ιά εvδοv nολλήv δυσωδίαv περικαλύπ1οντι::;, οι οποϊοι, ένφ άπό ε!Ξω είναι εύπρεπεϊc:, μέσα εΊναι σάπιοι
ιΊι1ό νεκρούc: καi καλύπτουν πολλήν δυσωδίαν~ , άλλ' αυτοc:
0
αλλ' Οστtς 10 αςιόnισ1ον 1WJ! λόγωιι δια TOV υίου προσ1[θησι
και τοίς εργοις ώραίζει 10 ακαλλές των ρημάτων)). 'Αλλά γάρ ϊ1 όποϊοc: τό ά!Ξιόπιστον των λόγων έπιβεβαιώνει διά τοϋ
σU'δέ τοίς άπλοϊκοίς εκεί1ιοις ρ17μασι1 1 ό σοφός οvτος 'ίσχυσι')' (J;ou καί τό άκαλλόπιστον των λόγων έ!Ξωρα'ίΖ:ει μέ τά
5 επιθ·έσθ·αι, μ17 πρότεροι, διαστρέψας αυτά, καθάπερ σαφcΤJ; ί:ργα» 11 • 'Αλλά πάντωc: ό σοφόc: αύτόc: δέν κατώρθωσεν
μa1α υρ,αχύ δείξομεν. οϋτε είc: τά άπλοϊκά έκεϊνα λόγια νά έπιτεθ(ϊ, χωρίc: νά
4. Νv·ιι δ' επεί:περ οiJτος αρχόμει·ός ,τε καί 1ελευτων παρ' τά διαστρέψ!l προηγουμένωc:, δπωc: Θά άποδεί!Ξωμεν σαφωc:
έα,,-.ον διδάσκει :ιερί προσευχfjς νοερας, ταύτην και ήμεί; i:ντόc: όλίγου.
α{ηοv· 1171• διδu.σκ,u.λίαι, δια οραχέων nρο{}εωρήσωμεV" 70!- 4. Τώρα δέ, έπειδή αύτόc: άρχίΖ:ων καί τελειώνων δι­
1 Ο αύτη γάρ εοτ η·, οί'α δια χρηστολογiας απατfjσαι •των απείρωιι δάακει ό 'ίδιοc: περί νοερδc: προσευχηc:, θά έΕετάσωμεν
nολλούς, TQ)•)I ευχ17ς δ' αληι9ους και μετρiως γευσαμένω)Ι ουδ!-;. καί ήμεϊc: ηροκαταρκτικu"Jc: τήν διδασκαλiαν αύτοϋ έν συν­
J'α. 1Όσοv·ωy οδν τι)ν διδασκαλία~, ,αύτην αυτοv κατίδωμεv, ιομi<;J° εΊναι δέ τοιαύτη, ωστε μέ τήν χρηστολογίαν νά έ!Ξα·
οσογ δείξαι τό προς τούς πατέρας αυ'Τ1jς ασύμφωι 1 0)!. 'Άρχε­ ιιατξi πολλούc: άπό τούc: άπείρουc:, κανένα δμωc: άπό τούc:
ται μεν γαρ αnό των τοίς πατρ,άσιγ ώμολογημέ1ιωγ, τελευτ(j δοκιμάσανταc: τήν άληθινήν εύχήν, εστω καί μετρίωc:. "Ac:
15 δέ είς 11])! S)J(lJJTίαιι πu.ντάπαοιν εκε[γοις όδόv. Τουτο γrΊ.ρ παρακολοuθήσωμεν λοιπόν τήν διδασκαλiαν αύτοϋ τόσον,
φησοι αρχόμει•ος, ώς 17ρεμίαν nαρέχειι, ταίς αίοθήσεσι χριj i1σον χρειάΖ:εται διά νά δείf:ωμεν τήν άουμφωνiαν αύτηc:

10)1 προσεvχfjς επιμελούμενοJJ, και δια τούτου, κλέψας 7()1'

ι ιρόc: τούc: Π ατέραc:. Πράγματι άρχίΖ:ει μέν άnό τά ηαρc­

ακούοιι•τα ώς συ1ιφδά λέγωγ τοίς nατράσιν, εl1' εκ τούτου δεδεγμένα ύπό των Πατέρων, τελειώνει δέ εic: τήν έvτε­

σvμπ,εραίνει δείν J'εκροvν τελέως 10 της ψυχ17ς παθητικι')γ λωc: 6ντίθετον άnό έκεiνους όδόν. Διότι άρχiΖ:ων λέγει δτι
20 (Ος Κ•αΤα μηδεμίαν τϊtιν έαVΤΟV δυνάμεων ει1 εργείν, προς δε ι) έπιμελούμενοc: τηc: nροσευχης πρέπει νά nαρέχπ ήρε­

καί nασω· εyέργειαν ψυχής τε και σώματος κοινήν· «τfΊ γάρ

μίαν εic: τάc: αίσθήσε1ς· οϋτω, άφοϋ έ!Ξηπάτησε τόν άκούον­

nροσευχ17η, φησίν, (<εμnόδιοJJ έκάστυ γίνεται και μάλιστ' εφ'

ια δτι δηθεν λέγει σ(ιμφωνα μέ τούc: Πατέραc:, εnειτα άnό

000}' υίας όnωσου·ν μετέχει ;,αί 17δοι 1 ή1, ij αλγος εμποιεί καi υύτό συμπεραίνει δτι πρέπει νά νεκρώσωμεν τελείωc: τό

ε•τι μάλιστα nερι 11)1' nαχvτάτην και άλογωτάτην τώJJ αίσι1,ί-

παθητικόν τηc: ψυχηc:, ώστε νά μή ένεργ(ϊ κατά τάc: δυνά·
μειc: του οϋτε κατά όπσ1ανδήnοτε κοινήν ένέργειαν ψuχηc:
25 σεωγ άφήJΙ)). Ουκcί)')! ε'ίποι Ίtς αν nρός τον •τα τοιαυτα εlση ..
ιωί σώματοc:· «διότι», λέγει, «έκάστη έΕ αύτοϋ Ύiνεται
γούμειιΟJJ', ου νηστaεύειι;, ουκ αγρυπνείν, Ου κλείJJ'ειν, ου χαμει:­
~:μπόδιον εic: τήν nροσευχήν, καί μάλιστα έφ' δσον κάπωc:
γείJJ, ουκ επί nλέοιι 'ίσιασΟω, ουδέι· τοιουτον πράττειγ δεί 1ΔJ'
μετέχει βiαc: καί προκαλεί ήδονήν καί nόvov, καί κυρiωc:
7l!]OOSV'X1Jς νοερα.ς επιμελούμειιΟ)!" αλγειvως γαρ ταυθ' αnαν­
:;ίc: τήν παχυτάτην καί άλογωτάτην των αίσθήσεων άφήν» •
12

τα ΤΥ)Υ άφΙ)J' εγεργείι• Όιάζεται και oχJ.oJJ, ώς αv αυτός ψιί-

Έπομένωc: θά ήδύνατο νά ε'inπ κανείς nρός τόν διδάσκον·
30 ης, 717 ψυχfΊ nροσεvχομέν17 nροσφέρ,ει, δέον τό αJΙενόχλητοι 1
Γα το1αϋτα δτι ό έπιμελούμενος τηc: νοεραc: nρσσευχης
δι':ν πρέπει νά νηστεύπ, νά άγρυπv(ϊ, νά γονυπετ(ϊ, νά χα­
μεuν(ϊ, νά όρθοστατ(ϊ έnιμόγως, vά nράττπ ό,τιδήnοτε τοι­
οϋτον· διότι δλα αύτά άναγκάΖ:ουν τήν άφήν νά ένεργ(ϊ
10. Ματθ. 23, 27.
11. Γ ρ η y ο ρ ί ο υ Θ ε ο λ ό γ ο υ, Λόγοc. 16, 2, PG 35, iJλγεινωc: καί, δηως Θά ελεγεc. έσύ, προσφέρει ένόχλησιν
9~6 Ό- 937 Α. είc: τήν προσευχομένην ψυχήν, ένφ πρέπει νά έ!Ξασφαλίl!l
12. Βλ. Βαρλαάμ, Α" nρόc. Ίγνάτιον, Schirό, σ. 315.

j
 111:

356 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 357

πανιαχόθεν αυ1fj περιποιείν. (ιΚαί γαρ ύπερφυες α,ν ειηJJ, πά­
λιν φησίι,, (ιεl δψιν μεν καί ακοήν, τάς άϋλο,έρας των αlσθή­
σεων καί α;71;αθ'εστέρας και λογικωτέρας, ατιμάζοιμεν εν προο­
ευχαις, άψιJ1' δε 11) V παχυιάτφι πασών και αλογωτάτην πρuο-
δι' αυτην τό άνενόχλητον άnό nαντοϋ. «Διότι θά ητο τε­
ματωδεc:, λέγει πάλιν, «έάν τήν μέν δρασιν ιωί τήν άκοήν,
, άc: άϋλοτέραc:, άπαθεστέραc: καί λογικωτέραc: αίσθήσειc:,
ι ιεριεφρονοϋμεν κατά τάc: προσευχάc:, τήν δέ παχυτέραν !ιn,
1

5 δεξαίμεθ'α και τάς κατ' αυτήν ενεργεtας συνεργείν ύπολη­
ψόμεθα)). Καί γάρ ου συνεώρακε, καίτοι φιλόσοφος i'ιίν, τ}ιι 1
εν ταίς αίσθ'ήσεσι διαφοράν, δπως διαφόρως ,της εν αύταίς
οωμαιοειδους δυυJΙάμεως μεταλαγχάνουσαι, μή προς μόΝuν
τώι• εξωθ'εν αυ·τ,αίς προσπιπτόντων α:ιασαι κι~rούμεJΙαι, δια-
1 Ο τελαvσιν. Ήμίν δε τά συμοαίJΙΟJΙία ταίς ενύλοις αίσθήσεσιμ
έκ της άυλου προοευχ17ς /!:ξηγείσθαι οουλομένοις, καί της και'
καί όλιγωτέραν δλων άφήν παρεδεχόμεθα καί ,ύnοθέτομεν
δτι ai ένέργειαί τηc: συνεργοϋν είc: αύτάc:». Καί τοϋτο,
διότι δέν άντελήφθη, δν καί φιλόσοφοc:, τήν διαφοράν εic:
ιάc: αίσθήσειc:, πόσον διαφορεηκά μετέχουν αύταί πάντοτε
1ηc; σωματοειδοϋc; δυvά,μεωc; μέσα των, καί δέν 'Κινοϋνται
δλαι μόνον μέ τά ,κίνητρα τά όnοϊα προσκόnτουν είc: αύ­
lfi,
ιάc; άπό εΕω. Είc: ήμδc; δέ, θέλοντας νά έΕηγήσωμεν τά Ι'

αυη)ν εξεως τελεωτάτης εδει κ,αί πραγματείας προς 8)1 όρώ­ συμβαίνοντα είc; τάc; ένύλουc; αίσθήσειc: άnό τήν όυλον
!I

σης, IOVIO μόJΙΟJΙ" αλλ' ((ό διδους ευχήν τοίς ευ'χομέμοιςJJ κιι.ι rφοσευχήν, χρειάΖεται καί ή τελειοτάτη εΕιc: ,aύτηc: καί
τοίς ύπερ αVHJJJJ J.αλουσι δοίη λόγον' τfi νυν προθέσει σύμ- 11 μελέτη άηοβλέnουσα nρόc: εν, τοϋτο μόνον- άλλά «ό
δίδων εύχήν είc: τούc: εύχομένοuc:» ,
13
15 J
ιιετοον.
~
ac: δώσr, καί είc:
5. 'Όσαι μεν οvν ιών αίσθήσεων ύπο των εξωθει• ενερ- λαλοϋνταc; ύπέρ αύτων λόγον σύμμετρον μέ τήν παροϋσαν
,Ι!·
γειών κιJJουJΙιαι, ταύτας ήρεμείν αν'άγκη περί τά 'ένδον στρ:ο­ πρόθεσιν.
φομένων 17.μcvJJ" δσαι δε ταίς της ψυχής διαθ'έσεσι συγδιατί­ 5. 'Όσοι λοιπόν αίσθήσειc: κινοϋνται άnό τάc: έΕω­
θενται, καί ταύτα ταίς άγαθαίς, 1ίς χρεlα; Τίς δε μηχαι·ι) τερικάc: ένεργείαc;, αύταί κατ' άνάγκην ήρεμοϋν όταν στρε­ 1,I•
!
20 το11τωιι οίκοθεν αφείσθαι ιόν έιι έαυτφ γενόμεγον; ΤίJΙΟς δε φάιμεθα πρόc: τά έσωτερικά. Ποία άνάγκη όμως ύnάρχει ι:
και χάριν άφί,εσθ·αι τούτωγ δεί ζητείν, μηδαμcvς πρσ,σισταμέ­
'11'
νά ήρεμοϋν δσαι έvαρμοvίΖ:ονται μέ τάc: διαθέσεις της ψu·
γων, αλλά και συνεργουσών τfi συνδιαθέσει δ τι μάλιστα; χηc:, καί μάλιστα τάc: άγαθάc:; Ποίον νόημα θά είχε νά
'Γό γαρ σύζυγον 17μίν τουτι σώμα ύπό του Θεού ώς σvν,εργόν όφήσn ταύταc: μόνος του ό στρεφόμενος είc: τόν έαυτόν
έσόμενον ουνέζευκται, μάλλον δέ ύπέζευκται· ούκουγ αφψιά- του; Διά ποίον λόγον πρέπει νά Ζ:ητωμεν νά τάc: άφήνn,
25 ζον μεν ε'ίρξομεν, α71;οδεξόμεθα δε αγόμεγον fι δέαν'. Άκοiι άφοϋ δέν άνθiστανται καθόλου, άλλά καί συνεργοϋν με­
μει• ουν ;.ωι οψις άφijς καθαρώτεραί τε καl λογικώτεραί εί- γάλως είc: τήv ψυχικήν διάθεσιν; Διότι τοϋτο τό συΖ:υγι­
0t1', αλλ' ΟV'Κ αγ δλως αvτιλήψετα[ τις τούτωγ ουδεγός, οfιδ' κόν σωμα έχε συΖ:ευχθη μέ ήμδc:, η μδλλον έχει ύnοΖ:ευχθη,
αΥ ΟδVΤ1)θείη ΚαΤ 1 αυτ6, μ17 εξωθεν προσπεσόντος ΙΟυ όρα,UV διά νά καταστη συνεργόv· έηομένωc:, δταν μέν άφηνιάΖ:!l
η ,ου ακουστοί\ δυοηχοvς ον1ος 17 και όυσει.δους- τό δε σώμα πρέπει νά τό συγκρατωμεν, δταν δέ βαδίΖ:!l δnωc: πρέπει,
30 οδυναιαι μαλλον καΗ} 11)Υ άψήJJ, δταν νηστείαν ασκωμεν και θά τοϋ τό έnιτρέπωμεν. Ή μέν ά,κοή καί ή δρασιc: είναι
καθαρώτεραι καi λογικώτεραι της άφηc:, άλλά δέν πρόκει­
ται καθόλου νά άντιληφθη κανείς τίποτε άπό αύτά, άλλά
δέν θά πονέσn κατ' αύτό, δν δέν προσπέσn άnό εΕω τό
όρατόν καί άκουστόν, τά όποϊα είναι δυσκολοάκοuστα καi
13. Α · Β α σι λ. 2, 9. Βλ. Νείλου (Εύαγρίου). Περί προσευχηc: δυσκολοθέατα. Τό δέ σωμα ύποφέρει πολύ κατά τήν άφήν,
58, PG 79, 1180 Α.
14. Έπέκτασιc: των έν 1, 2 λεχθέντων, ίδίωc: έν παραγρ. 3 κ.έ. δταν όσκωμεν νηστείον κοi δέν προσφέρωμεν εiς αύτό

,,

[
,,:ιl
!'
1
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 3,59
358 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΆΛΑΜΑ

,ιιι7 nροσάγωμεν αfηφ υ7ν εξωι9'εv' 1ροφήν. Δια τοvτο οί πρ?ις rροφήν· 6nό έΕω. Διά τοϋτο oi συγκεvτρώνοντεc: έαυτούc:
πρόc: τα εσω τά έΕω \ τάc: μέν αίσθήσεις αί όποιοι
1
τα εvδOJt α;rιο 1ωJJ εξω εαυτούς συστέλλοντες τας μεν ,ιtι] πα­ ano
ρ6vτωv 7(0)) εξωθεν ουκ ενερ,γούοας αlσθήσεις της Κ'αΗΧ ταίi- δέν ένεργοϋν, έφ' όσον δέν είναι παρόντα τά έΕωτερικά

1α ενεργείας αnοnαύουσιv, εφ' δσοιι ε'ίσω μένουσι· τάς δέ καταπαύουν τηc: ένεργείας ώc: πρός αύτά, έφ' δσον μέ­

= καί αnόv1ω;• 1(0)) ε!;ω ενεργούσας, πώς αν αργείν παρασκευά .. νουν μέσα· τάc: δέ ένεργούσαc: καi δταν άnουσιάιουν τά

σωσι, και μάλισι?' δταν τείνωσιν αvται και προς 10 προκείμε­ έtωτερι,κά, πως θά τάc: κάμουν νά άργοϋν, ,κaί μάλιστα

))Ο)J τέ,λος; "Οτι ,δε ή αλγεινή κατά την άφ17ν ,αvτη α'ίσθησι.; δταν αυται συμβάλλουν καί πρόc: τόν έnιδιωκόμενον σκο­

τοις 11οερcος .nροσευχομέvοις ι::ς τr} μάλιστα λυσιτελείς, nάι.·­ πόν; 'Ότι υέ αύτή ή άλγεινή αϊσθησιc: κατά τήν άφήν ώφε­

τες μεν ιπασιιτ ΟσΟt και μετρίως ΊJψαJ!τΟ του κατ' αfιτηγ αγω- λεϊ μεγάλωc: τούc: νοερωc: προσευχομέvουc:, γνωρίιουν

10 1·ος, και λriγων τού,οις ."fjnoν δι, δια πείρας εγνωκόσιν, οί' δλοι δσσι μετέσχον καί μετρiωc: τοϋ άγωνοc: κατ' αύτήν,

και τσύς λόγφ μόvφ τα τοιαυ'τα ζητουντας ουκ, αποδέχονται' καί δέν χρειάΖ:ονται λόγοuc: αύτοί, έφ' δσον έγνώρισαν διά

ταύτην ,είναι λέγοντες 1rιν φυσιουσαν γνϊvσιν. nείpac:· αύτοί μάλιστα δέν παραδέχονται τούc: έπιδιώκον­

6. Of, .ιl)JJΙ αλλ' εlς τούς 11οερως ώς αληθ'ώς προσευχομϊ­ ταc: τά τοιαϋτα μέ λόγον μόνον, λέγοντεc: δτι αύτή είναι
1
γους &προσπαθείς ανάγκη εί11αι και την προς τά μέσως πως ή έπαiρσυσα γνωσ1c: ".

15 εχοJιτα τCι,· nραγμι1.ΗιJ1' σχέσιγ αnοτιναξαμένουc;, ουτω γrίρ 6. ·Αλλ' δμωc: αν σί πράγματι νσερωc: προσευχόμενοι

αν σχοιεν αnαρενοχλ1710υ και καθαράς τυγχά,·ειv προσευχι}:;' πρέπει νά είναι άδιάφοροι καi εχουν ά11οτιvάtει τήν σχέ­

τ.οιΊς δε μήnω nρός του'το τό μέτρον εφθακότας, επειγομένου:; ο,ν πpόc: τά μεσολαβοϋντα πράγματα, διόη οϋτω θά ήδύ·

μέ1ηοι nρός αυτό, τijς μέν ήδυπαθείας ύnερκύπτειγ, αnηλiιά­ ναντο νά έπιτύχουν άnερονόχλητον καi καθαρόν προσευ­
χήν, δέ μή φθάσαντε<: άκόμη εic: τόν βαθμόν τουτον ",
1

χθαι δε τελείως εμnαθ,είας ( δεί γαρ το μεν άμαρτητtΚΟV fOl'

oi
20 σιiιματος 1'εκρωσαι, δ εστιv εμnαΠείας αnηλλάχθαι, τον Jj, !'.:πείγονται δμωc: προς αύτό, πρέπει νά ύπερnηδοϋν τήν

λογισμόν εnικρατέοτερον ε'χειv των εν τφ κατά διάJ 1 οιαιr χιί­ rΊδυnάθειcιν, vά έχουν δέ άηαλλαχθη τελεiωc: τηc: άnαΘείαc:

σμφ nοJιηρόιJ 1 παθημάτων κtν'ουμένων, ο έστι1, ήδυnαθείας (διόΤ! πρέπει τό μέν άμαρτηπκόν τοϋ σώματοc: νά έχουν
νεκρώσει, δηλαδή νά έχουν άηαλλαχθη τηc: έμπαθείας,
ύnερκύnτει1)· εl ταυθ' ουτως εχει, κα-θ'άnερ γουν εχει, καί
τόν δέ λογισμόv νά .εχουν έnικρατέστεpον των πονηρών
της εμnαθείας εnικραωύσης, ου 1 δ' ακροις, το του λόγου, χ,•;i-
;,: λεοι i·οερl!ς προσευχής γευσαίμεθ' αν, δεόμ,εθα πάντως του παθημάτων των κινουμένων είc: τόν κόσμον τηc: διανοίας,
δηλαδή νά ύπερnη,δοΟν τήν ήδυnάθειαν) · αν αύτά έχουν
κατά Ί1;ιν tΊ.ψιίν δια 1·ηστείας τε και αγρvnνίας και των α).­
οϊιτως; δπωc: βεβαίωc: έχουν, καi έφ' δσον έnικρατεϊ ή
λωι, Των 1οιούτωJ1 αλγους, nροσευχης έnιμελούμενοι· δι' α1J­
της γαρ μόγης τό άμαρτητικογ του σώματος νεκρουται καί nί έμnάθεια, δέν Θά ήδuνάμεθα νά γευθωμεν νοεράν nροσευ­

τά κτηJJώδη nάθη κινου~πες λογισμοί μετριώτεροί τε και rι- χriν οϋτε μέ τήν δκραν των χειλέων, δπως λέγει ό λόγοc:,

30 σθενέστεροι καθίστα~παι· ου μό11ον δε αλλά και τt} ν ίερά1 1 όnωσδήnοτε χρειαlόμεθα τό κατά τήν άφήν διά νηστεία<:
καi άγρυnνίαc: καi των παρομοίων αλγοc:, δταν έπιμελούμε­
κατάνυξιν αυτό' φέρει 117ν αρχήν, δ' ης και τούς προγεγω·ό-
θα της προσευχηc:. Διότι μόνον δι: αύτηc: τό άμαρτητικόν
τοϋ σώματοc: νεκρώνεται καί οί λογισμοί σί κινοΟντεc: τά
j
κτηνώδη πάθη καθίστανται μετριώτερσι καί άσθενέστεροι·
δχι δέ μόνον τοϋτο, άλλά αύτό φέρει άρχικως την ίεράν
15. Α' Κορ. 8, 1.
κατάνυξιν, διά τηc: όnοίcις άηαλείφει καi τούc: προδημιουρ-
16, Τό στάδιον τηc: άπσθείαc: προηγείται τοϋ τηc: νοεραc: προσευχηc:.
360 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 361

τας αιttέρους απαλείφει μολυσμούς και το θείον ϊλ·εω πάν­ γημένουc: άvιέρουc: μολυσμούc: καί καθιστςι τόν Θεόν ϊλεων
τωγ μάλιστα ποιείται και προς την δέησιν καταπειθές, ιcΚ.αρ­ περισσότερον παντός αλλου τρόπου καί εύήκοον πρόc: τήν
δίαν)) γαρ (<ΟVJJrετριμμένην ό Θεος ουκ έξουδενώσει)) κωιί δέησιν. Διότι κατά τόν Δαυίδ «καρδίαν συντετριμμένην
11
ιόν Δαυίδ και κατά TO)J Θεολόγο1, Γρηγόριον (<Ουδεγι TU))' δέν έ!Ξουδενώνει ό Θεόc:» καί κατά τόν θεολόγον Γρη­
s πάι,:ω1• οϋτως cvς κακοπαθείq, Θεος θ·εραπεύ·εται)). Δ ιο και γόριον «μέ τίποτε όλλο δέν θεραπεύεται ό Θεός τόσον
ό Κιίριος μέγα δύνασθαι τrιν προσευχην μετr'ι. της νηστείας όσον μι'; τήν κακσπάθειαν» 18 . Διό καί ό Κύριος έδίδα!Ξεν
συJ·εζευγμένην εν ευ•αγγελiοις έδίδαξεν. εic: τά εύαγγέλια δτι εχει σπουδαία άποτελέσματα ή προσ­
ευχή συνδυασμένη μέ τήν νηστείαν Ό
1
7. 'Αναλγησία ,τοιγαρούιι έατι τό κατ.αργού,ν 117ν προσευ­
χιί~·, i}ν καί πώρωση• οί πατέρες δνομάlζουσιν, αλλ' ουχί ro 7. 'Αναλγησία λοιπόν είναι αυτό τό όποϊον καταργεί
10 α}.γnς της άφης, ώς κατά τών εργφ γι11ωσκόντων πρώτος ο·υ­ την προσευχήν, τήν όποίαν οί Π ατέρεc: όνομάί':ουν πώρω­
τος απράκτοις έφιλοσ6φησε λόγοις. Ταύτα αρα και τώ~, πrι- σ1ν20, άλλ' δχι τό δλγοc. τηc: άφηc:, όπωc: έφιλοσόφησε πρω­
τοc: αύτόc: μέ δπρακτα λόγια έναντίον των γνωριί':όντων μέ
ι , \ ~ \ f C \ , 1 ~ -
τερωι• ειαιν οι την νησrειαν οιονει ουσιαν ειναι προσευχης

απεφ,7ναrο· ((ϋληη γάρ, φασί, ((προσευχής, πείνωι. 'Έτεροι δέ έργα. Διά τοϋτο μερικοί άπό τούς Πατέρας έχαρακτήρι­ Ι'

ποιό:ηια τούτ' εφησω, αυτής· αποιον γαρ 'ίσασι την ϋ.νευ κα- lαν τήν νηστείαν τρόπον τινά ούσίαν της προσευχηc:·
j,
διότι, λέγει, «πρώτη ϋλη της προσευχηc: είναι ή πείνα» .
21
15 ,cσύξεως προσευχ1711 • Τί δέ ό λέγων, ((δίψα καί αγρvπ,,ία
ε;έι'Ιλι.ψω• καρδίαν· καρδίας δέ θλιοείσης έξεπήδησαν δr:ί­ "Αλλη δέ ώνόμασαν ταύτην ποιότητα αύτηc:, διότι γνωρί­
κρυα))' «προσευχ17η δ' αvθις ((δακρύων μήτηρ και πάλιν θυ­ ?.ουν δτι ή δνευ κατανύ!Ξεωc: προσευχή είναι δποιοc:. Τί
γc':τηρη; Εlδες πώς 10 κατά 1171, άφην αλγος τούτο μη μόιια~• έvνοεί δέ ό λέγων «δίψα καί άγρυπvία θλίβουν τήν καρ­
δίαν, δταν δέ θλίβεται ή καρδiο, έκπηδοϋν δάκρυα» 2, καί
2
ουκ ε,ιιπόδιοι 1 γίνεται τf} προσευχ'fί, αλλά και διαψερόγτως OV1'-
20 εργ·εϊ; Τί δέ τά δάκρυα ταύτα, ών έσrτι~, ή προσευχ17 θυγάτηρ πάλιν «ή προσευχή είναι καi μήτηρ καί θυγάτηρ των δα­
τε καί μήτηρ; Οv·κ οδυνηρά μέ~, έστι και πικρά καί δακνηρά κρύων»:\ Είδεc: πωc: τό δλγοc: αύτό κατά τήv άφήν, δχι
φύσει 1cίς αρτι του μακαρίου' πένθους γευσαμέγοις, τοις δέ μόνον δέv γίνεται έμπόδιον είc: τήν προσευχήν άλλά καί
καταπολαύσασιν αυτού προς ήδέα και ανώδυνα μεταποιείυχt; την ύποβοηΘεϊ έ!Ξόχωc:; Τί δέ είναι αύτά τά δάκρυα των
π rvς OVJt ού λυμαίνονται rfi προσευχfi, μαλλον δέ πώς και όποίων ή προσευχή είναι θυγάτηρ καί μήτηρ; Δέν είναι
25 ;'ε)Ψ(VΟιν αυrηγ και γεννώνται ύπ' αiηης ·τά σωματικώς ε~,ερ­ έκ φύσεωc: όδυνηρά καί π1 1κρά καί δηκτικά είc: τούc: μόλιc:
γευθένταc: τό μακάριον πένθοc:, είc: δέ τούc: άπολαύσαν­
!
γού,ιιει,α, τά και κατ' α'ίσθησιν ήδύνοντά τε και αλγύvοντα: 1
!~
ταc: αύτά μεταβάλλονται είc: γλυκά καί άνώδυνα; Είδες
1

Πώς δέ α·υτά χαρίζεται Θεός, κατά ·1011 λέγοντα, ((εί δάκρυ­ 1

·!

CJ' εκτιίσω Ε:)! rfi προσευχfί σου, δ Θεος ηψατό σου τώJ· δφΊ'}αλ­ λοιπόν πως δέν καταστρέφουν τήν προσευχήν, μδλλον δέ
μ{ί))! ηjς καρδίας καί ~•οερr7Jς ανέυλεψαςιι ,: nωc: καί τr1ν γενvοϋν καί γεννώνται άπό αύτήν τά σωματι­
κιϊJc: ένεργούμενα, τά όποία καί κατ' αϊσθησιν γλυκαίνουν ϊ
!IΙ
καί άλγαίvουv; Καί πωc: τά χ·αρίlει ό Θεόc:, συμφώνως πρόc:
17. Ψαλμ. 50, 19
τόν λέγοντα, «αν άπέκτησεc: δάκρυον εic: τήν προσευχήν
11,:
18. Λόγος 24, 11, PG 35, 1181 Β.
19. Μάρκ. 9, 29. Ματθ. 17, 21. σου, ό Θ::όc: ηγγισε τούc: όφθαλμούc: τηc: καρδίαc: σου καί
20. Βλ. · ι ωά ν νου, Κλίμακα 6 καί 18, PG 88, 796 Β καί 932 Β.
άνέβλεψεc: νοερωc:»
24
;
11

21. Βλ. · ι ωά ν νου, Κλίμακα 14, PG 88, 865 D.

22. Αύτόθι 6, PG 88, 796 Β. li

Ι ·.1
23·. Αύτόθι 28, PG 88, 1129 Α. 908. Ή θεολογία των δακρύων ,καταλαμβάνει σπουδαίαν θέσιν είς τήν
,:
24. Μάρκου Έ ρ η μίτου, Περί νόμου πνευματικοϋ 12, PG 65, όσκηηκήν φιλολογίαν. :,ι
ι·:,ι
3'62 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ FΙΑΛΑΜΑ- ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 363 1

8. <ι'Αλλ' δ Παυλος)), φηοίv, «άρnαγεις εως 1ρίτου ου­ 8. ,/Αλλ' ό Παϋλοc:», λέγει, «άρπαγεic: εωc: τόν τρίτον
ρω·,ου ουκ οlδει·, ε'ίτε εv σώματι ην ε'ίτε του σώματος εκτός. ούf)α'-ιόν, δέν έγνώpιΖ:εν αν ητο έντόc: του σώματοc: η 11
(»ς εnιλελησμέι,ος τr7'ιι1 κατά 10 σώμα πάντων- εl τοίνυv προσ­ ί::κτόc: τοϋ σώματοc:"\ διότι είχε λησμονήσει δλα τά σωμα­
ijκον τόJ' :ιρός Θεόv διά προοευχijς επειγό,μενογ τώv κα:ϊι τικcι· αν λοiπόν είc: τόν σπεύδσντα πρόc: τόν Θεόν διά
s τό σϊvμα &ναιοθιί1ως εχειν, πϊvς δώρα Θεοv:, άιν απαλλάττ:::- πpσσεuχηc: ταιριάΖ:η νά c.ναισθητfi ώc: πρόc: τά σωματικά,
01?ω προσήκει τό~, nρός αυτόJJ επειγόμεvοJJ;». Άλλ' ουχί τώJΙ πωc: εΤνα1 δωρα τοϋ Θεοϋ αύτά τά όποϊα ταιριάΖ:ει νά
οωματιΚ(ι))J μόιιωv ε1 1 ·εργειων αnαλ,λάπεοθαι π,ροοήκ.εt 7();• 6παλλάσσεται ό σπεύδων πρόc: αύτόν; ». Άλλ' ό σπεύδων
προς 71))' {}είαν ει 1 ωσιν ε:ιειγό,μενοv, αλλά και τάς ι•οεράς εJJερ­ πρόc: τι']ν θείον ενωσιν δέν άρμόΖ:ει νά άπαλλάσσεται μό­
,1
γείας και πάντα τrί. θ 1 εία φ(»Ια και ΠαΟαJJ nασων· άγ[ω1, ακρο- νον άπό τόc: σωματιικάc: έvεργείαc:, άλλά καi άπό τάc: '!

10 τψω~- ανά6ασιγ απολιπεϊ'ι, κατά τόιι μέγα~ι Δ ιοvύσιοv. Ουδ'ί.:ι· νοεράc: ένεργείαc:, καί νά έγ1ωταλεiψη δλα τά θεία φωτα
oiJv τούτωι· δωροι, Θεου, ουδ' 1ί nαΟ(ι))) άγίω1• ακροηjιωι· ιωί πδσαν άνάβασιν όλων των άγiων άκροτήτων κατά τόν 11/

&1;άδαοις, '
εnει, ' τούιωv απαλλάηεοθαι προσήκει τόν πρός μ:~γαν Διονύσιον 26 • Κανέν λοιπόν άπό αύτά δέv είναι δω· liι
Τ!))' 1Jείωι ΞJ'ωσι11 επειγό·μεγοJJ; ((Και πως αγ ε'ίφι, ψησίι·. ρον Θεοϋ, οϋτε καν ή άνάβασιc: δλων των άγίων άικροτή· Ί
·1

ω!κ 111ς χάριτος ταvτα, ώι· ου· μέλλει αίοθάνεοθαι καιά 1ίι1• των, έnεϊδή ό σπεύδωv πρόc: τήν θείον ενωσιν άρμόΖ:ει
:1

15 Η[) Θεrρ 10)) ανθρωποv έvουσαν νοεράν προσευχήν; ΛUωι )' νcι άπαλλάσσεται τούτων; «Kai πωc: Θά ήδύναντο νά προ­
γάρ αν γέι,0110, μάταιοv δέ τω~, εκ Θεου οvδέv·ιι. Ματαιολο·­ f~pχωνται άπό τι']ν χάριν αύτά τά όπσία δέν πρόκειται
γίq χαίρωJΙ, ανθ·ρωnε, δ και ήμας εlς τοιούτους λόγους καιrι.­ vιΊ αίσΙJάνεται κατά τήν νσεράν προσεuχήν τήν ένώνσu­
ΟΠ(ι)JΙ, καί ΟVΊως ιίγfί τΊ)JJ' θείαJJ εγωοιν μικρόν (ας ουχί Hc!i' σαν τόν δvθρωπον πρόc: τόν Θεόν; Τοϋτο θά συνέβαινε
μεγ!ιλω~• και αι•αγκαίων ί,nεραίρειJJ, αλλά των ματαίων ,16- μc.;ταίωc:, των έκ τοϋ ΘεοΟ δέ τίποτε δέν είναι μάταιον».
20 ι•ω•, καί ο !'11 1 μι7 παρfi, ταύτης τελουμένης, μάταιον· ήγfί. "Οι•­ Άγαπδc: τήν ματαιολογiαν, δνθρωπε, άφοϋ καταβιβάΖ:ειc:
τως δηλος εl μ17 Τ(ι))J ματαίων αv,τος ανώτεροv καταοτήοας ιωi ήμαc: είc: τοιούτοuc: λόγοuc: καί οϋτω νομίΖ:ειc: σχεδόν 1

Ί
nΞαVΤόΊ" εl γr}ρ ύnερανf:οτηκας, εγ11ως αν οσφ και τω~, χρη­ i'ηι ή θεία tνωσιc: δέν ύπεραναβιβάΖ:ει άπό τά μεγάλα καί ,!
ι:
οfμωι,ή nρός Θεόγ Ί°Jnεραvέστηκεν ενωσις. c1ναγκαία, άλλά μόνον άπό τά μάταια, καί θεωρείc: μάτωσν
9. Σύ δέ τοοουτο χαίρεις έμφι!λοχωρών τοις ματαίοις, δ,π δέν ύφiσταται δταν πραγματσποιεϊται αϋτη. Πράγματι
25 ο'):; και περί προσευχής μηδέν εlδώς ολως τοσαϋτα μηκύνεις ;cί'·'(Η φανεpόν δτι δέν ·ιωτέστησεc: ό 'ίδιοc: σεαυτόv άνώτε·
ματαιοληcοιι, Βς καί Ί·ήγ ε~, καρ,δ{q, πνευματικην 1αύτης χri­ rov των u,αταίωv· διότι, αν είχεc: ύnερανuψωθη, θά έγνώρ1Ζ:εc
ριι, ι<φαvrαοίά1')) φευ καλείς ωό είδωλον έν έαυτfl της καρ­ rι6σον ύπεοβαiνει καi τα χρήσιμα ή πρόc: Θεόν ενωσιc:. 11
ι~
δίας φέρουσα~rη. Οί δέ κατηξιωμένοι ταύτης ϊσασιν αυ'τ'rJJ' 9. Σύ δt τόσον εύχαριστεϊcαι άσχολο(;μενοc: μέ τά μά­ Ι!'
ι'i
ου φαι>ταοιcόδη ανατύπωσιν, ουδέ των εφ' ή,ιιίv· οvσαν, ούδέ rωα, ωστt, μόλονότι δέν γνωρiΖ:ειc: τίποτε περί nροσεuχηc:
30 )'ι'Υ ,ιιέι, ovoαit, i'V)J δ' ουκ οδσαν, &λλ' ακάματόν ΙΙ1'α έvέργει- καθόλου, φλυαρείc: C:::ιά μωφων, άφοϋ φεϋ 1ωλείc: «φαν­
τοσiαv φέρσυcαv μέσα τηc: τό εϊδωλσν τηc: καρδίαc:» καί
την nvεuματι:<ήν χάριν τηc: προσεuχηc: εic: τήν ,ιωρδίαν. Οί
κατηtιωμένο1 δt ούτηc: γνωρίιοuν δτι αύτή δέν είναι φαν­
τασ1ώδηc. c1ναπαράστασιc., οϋτε δύναμιc. ει)ρισκομένη είς
χείρα<:: μαc:, οϋτε nραγμα αλλοτε ύπάρχον καi δλλοτε δχι,
25. Β' Κορ. 12, 2.
26. Περί μυστικηc: Θεολογίαc: 1, 3, PG 3, 1000 C. i.1λλ"J άκούραστοc: ένέργεια προκαλοuμένη ύnό τηc: χάρι-
364 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 365

αν υπο τής χάρ,ιτος εγγινομένφ,, συουσαν καί ε·νερριζωμέ~·ηι· iOC:, συνευρισκσμένη κοi ριlωμένη είc: τήν ψυχήν, πηγ, ι
η7 ψυχf'i, ;τηγ1'ιιr γεννcοσαν ευφροσύνης ί,ερας είς έαυ1η1, συν:;ί.­ γεννωσα εύφροσύνην ίεράν η οποία έλκύει είc: έαυτήν τόν 111.1:
ij 1

κούσης 10)! νουν και εξιστώσης τών πολυειδών και προσύλωι·
φαι,τασμάτων εχειν- σωματοειδες δε λέγω το διικνούμε1 1οιι d-
5 ,"10 7(())1 του σώματος 1ίδ01,ϊi'ιν επί τούς λογισμούς και ήδυφα­
γcος ουγγινόμει,011 και κατασπών αυτούς το δ' εκ της ψυχιjς
;τι,εv,ματικώς ευφραινομέγης επί τό σώμα διαοαίνον, καν εJ'
σιiιματι 1υγχάιιn ε1,εργοv1,, αλλά πνευματικόν ε·στι. Καθάπερ
γcίρ ή από σωμάτων επί 101' νουν ίουσα ήδονη σωματοειδιj
νοϋν, τόν άπομακρύνει άπό τά πολυειδη καί ύλικά φαντάσμα­
τα καi τόν παρασκευάlει νά διάκειται άηδωc: πρόc: πδν !!111
σωματοειδέc:, ίδίωc: οωματοε1δέc: δέ λέγω τό διηκον άπό
1άc: ήδονάc: τοϋ σώματοc: πρόc: τούc: λογισμούς καi συνα­
μιγνuόμενον ήδυφανωc: καί •καταβιβάΖον αύτούc:· ένφ τό
δ1αβαϊνον άπό τήν πνευμαηκωc: εύφραινομένην ψυχήν πρόc:
τό σωμα, άκόμη καί αν tvεργη είc: τό σιομα, είναι ηνευ­ 11,

1 Ο δ.;rεργάζεται αυτόν, μηδ-εν τf'i κοινωνlq, του κρ,ε[ττονος οελ τιω­ μαηκόν. Πράγματι ή άπό τά σώματα πρόc: τόν νοϋν ,προ­ 1
.11,

θ·είοα αϋ1η, μεταδο'ϋσα δε μάλλον τού χείρονος αυ·τr.ο, ruς χωροϋσα ήδονή τόν καθιστξι σωματοειδη, χωρic: αύτή νά
δι' (11!Ι1)Υ Και σάρκα ολο~, λέγεσθαι τον ανθρωπον, Κα1ίl ,('ι βελτιωθfl καθόλου διά τηc: κοινωνίαc: πρόc: τό άνώτερον,
εlρημέγον περί HOV' δργ'fί κατακλυζομένων ύπό του' Θεου ciις cλλά μδλλον μεταδίδουσα είc: αύτό άπό τό κατώτερον,
«Ο'ι' μ1/ με[ν?7 10 Π1'ευμά μου εν τοίς, ανθρώποις τούτοις διr} ώστε έ!Ξ αίτίαc: αύτηc: νά λέγεται σάρ!Ξ δλσc: ό ανθρωποc:,
1 ~ τό εlιrαι αυτοiις σάρκας))' οϋ1ως ή άπό τού νου· επί 10 σcομα κατά τό λεχθέν περi των κατακλυΖ:ομένων ύπό τοϋ Θεοϋ
πιrευμrιιικ17 ερχομένη ήδονή' μη δεν ,αυτη τfi ΚιΟινωνΙq, rou μέ τήν όργήν, δτι «δέν θά μείνη τό πνεϋμα μου είc: τούc:
άνθpιί)πουc: τούτουc: διότι αύτοi είναι σάρκ:εc:» • Οϋτωc:
27
σcόματος άχρειωθ-είαα, μεταστοιχειοί τά σώμα και :;Ι)JευμαΊι­
κογ ποι.ει, τάς σαρκικάς πω•ηράς άπο6αλλόμενον δρέξει.ς και cπioηc: ή άπό τόν νοϋν έρχομένη πρόc: τό σωμα πνευμα­
τ:κ1i ήδονή, χωρίc: νά άχρειωθη ή ίδία καθόλου άπό τήν ΙΗ
μηκέτι καθέλκοJΙ την 'ψυχήν, άλλrί ταύτn συναναφερό,μεyοι', riις 1

20 και πνεύμα τότε ολον είναι τον αJΙ{}ρωπον, κατα τό γεγραμμέ­ ιω1νωνίαν πρόc: τό σωμα, μεταστοιχειώνει τό σωμα καi τό
)'0, «δ γεγει•γημένος εκ του Πνεύματος Πνεvμά έσ1ι1rι). Ταυ­ καθ1στ9 πνευματικόν, τό κάμνει νά άποβάλλη τάc: σαρκι­
τα δε nάγτα τf'i 11,είρq. δήλα γίνεται. κάc: πονηράc: όρέ!Ξειc: καί νά μή καταβιβάln τήν ψυχήν
10. π ρός δε 10)' λογομαχου1tτα καί φιλο1'είκως ενιστά­ πρόc: τά κάτω, άλλά νά συναναβαίνη μέ αύτήν, ώστε δλοc:
μενοι, &πέχρησεJΙ αJΙ εlπείν rf>ς «ήμείς τ,αιαύτηJΙ ουκ εχομεv,. eι ανθρωποc: νά :::ίναι τότε πνείίμα. κατά τό γεγραμμένον,
«ό γεννημένος άπό τό πνεϋμα είναι πνεϋμα» • "Ολα δέ
28
25 οi>δε ή 'Εκκλησία TOV ΘεουJ), λόγοις άπράκτως' αγεσθαι· ί,n­
γοιr δε τιμrομεν εμπρ·ακτον καί nραξιν ελλόγιμον. Έπει δt ούτά φανερώνονται μέ τήν πεϊραν.

και ΓραφΠ τούς τοιούτους παραδέδωκε λόγους, ϊν'α μή τινα 1Ο. Π ρόc: τόν λογομαχοϋντα καi έναντιούμενον φιλο­
ί(J))' πολλrvι, έξαnατήσ17 και δόξ!J τι σεμνόι, λέγειν και προοα­ νείκωc: Θά ήτο όρκετόν νά εϊπωμεν δτι «ήμεϊc: δέν εχομεν
τσιαύτην συν11θειαν οϋτε ή 'Εκκλησία τοϋ Θεοίί» Ό
2

γάγηται τφ ψεύδ,ει, γράμμασι καί ήμείς τάληθες ποιουμειι νά

30 {ΤαJ"ερό~, και τό ψεvδος ελέγχομεν, μικροίς .μεν προς ταv1α, δ1ευθυνώμεθα άπό άπράκτουc: λόγουc:· τιμωμεν δέ τόν
εμπρακτον λόγον 1ωί τήν έλλόγιμον πρδ!Ξιν. 'Επειδή δέ
αύτόc: παρέδωσε καi γραπτωc: τούc: τοιούτουc: λόγουc:,
διά νά μή έ!Ξαπατήση κανένα άπό το(ιc: πολλούc:, φαινόιμε­
vοc: δτι λέγει τίποτε σοβαρόν, καί τόν προσαγάγη είc: τό
27. Γεν. 6, 3. ψεϋδοc:., έγγράφωc: καί ήμεϊc: παρουσιάιομεν τήν αλήθειαν
28. Ί ω. 3, 6· 8.
καί έλέγχομεν τό ψεϋδοc:, συνθέτοντεc: γραπτά, σύντομα
29. Α' Κορ. 11, 16.
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 367
366

μα;.cρο:έροις δέ προς 1(l τούτων αναγκαιότερα χρώμενοι κσr
τούς nατε:ρας nαv'ταχου nροδεικνύι,τες, αν1tκειμένους τφ κω­
γ/p 10ύτφ της απραξίας καθηγητfί, δς εnει ιάς δια του σώ­
μα:ος αγαθ/ι,ς :~:ράξεις ιvς δvσχερεις αποσείεται και ιrχς εν-
5 σημαιιιομέιιας :;ιγ,ευματι,ιάς δισθέσεις τφ σώματι εlκότως ου
καταδέχεται, καίτοι πλήρης εοιι τcvν τοιούτων
f'ραφiJ και θεόnν'ευοτος· ((}] καρδία μουη γάρ, φησί, ((Και Jί
σάρξ μου 'J}}'αλλι(ί.ααJ'~Ο εnι Θεδν ζώντα))' και {(Ξ'Π~ αi~τ(ρ ]jλ­
πισα και εf5οηθήθψ καί αιιέθαλειι ή σάρξ μου)), και πάλιν
10 ,(ως γλυκέα τϊρ λάρυγγί μου τά λόγιά σου, ύnέρ μέλι τφ οτό­
μέν ώc: πρόc: τά ίδικά του, μακρότερο πρόc: τά άναγκαιό·
τερα τούτων. Προβάλλομεν παντοϋ τούc: Πατέρας νά άντι­
λέγουν πρόc: αύτόν τόν νέον •καθηγητήν τηc: ά:πραcίαc:,
ό όποϊοc:. έnειδή άπορρίnτει ώc: δυσχερεϊc: τάc: άγαθάc:
πράtειc: διά τοϋ σώματος, εύλόγωc: δέν παραδέχεται ικαί
nασα ίερc'~ τάc: διά τοϋ σώματοc: έκδηλουμέvαc: ηνευματικάc: διαθέ­
σειc:, μολονότι δλη ή iερά καί θεόnνευστοc: Γραφή είναι
γεμάτη· άnό αύτάc:· διότι, λέγει, «ή σάρt μου ήγαλλιάσθη
διά τόν Θεόν τόν Ζ:ωντα» 30 ικαί «ηλπισα είc: αύτόν καί έβοη­
θήθην καί ηνθισεν ή σάρt μου» 31 καί πάλιν «πόσον γλυκά 1

ματί μου)). 'Ότι δέ τi(> αlσθητ(δ στόματί φησι, και δ αγιος ϊίναι εic: τόν λάρυγγά μου τά λόγια σου, άνώτερα άπό lli,,
Ίοαάκ δείκι·υοι σαφιvς, οημείον είναι λέγωι, προκοnτόιηωγ τό μέλι είc: τό στόμα μου» 32 • 'Ότι δέ έννοεϊ είc: τό αίσθητόν
στόμα, δεικνύει σαφωc: καί ό δγιοc: Ίοαάιϊ' , λέγων δτι τό
3
καθηδύνεοθαι 6• τ(iΊ στ6ματι αυτϊiΊν τά ρήματα ηjς προσευχής.
Ό δέ αγιος Διάδοχος ωιίαν εiι 1 αι)), φησί, UI1))" α'ίοθηοιν πjς νά κατευθύνωνται τά λόγια τηc: προσευχηc: είc: τό στόμα
15 ψυχής, αυτrι ή του άγίου Πνεύμα10ς ήμίν εγγινομέvη διδά­ ε1ναι γνώρισμα των nροκοnτόντων. Ό δέ δγιοc: Διάδοχος
σκει ενέργ,εια, fίv ουδεί.ς δύι•αται εlδέναι, 'εl μ17 μόγοι οί τώv λέγει, «Τό δτι ή αϊσθησιc: τηc: ψυχηc: είνω μία, διδάσκει
του υίου' καλ61ν δια 11))1' ελnίδα ΙΟΗ' μελλόντωJJ αγαθϊiJJJ α:-ιηλ­ ή ίδία ή ένέργεια τοϋ nνεύματοc. ή nροκαλουμένη μέσα
λαγμένοι· εnί γtί.ρ τούτωι• ε,5ρώοτως ό VO'Uς δια τήγ δ.μεuι­ μαc:, τήν όnοίαν δέν δύναται νά γνωρiσπ κανείc:, παρά μό­
μιι[αν κινούμε}'Ος της 1~είας αρρήτως χρηστότητας αυτός εnr1.c- νον oi άπηλλαγμένοι των καλων τοϋ βίου διά τήν έλπίδα
20 σιΜJJεται και τφ σώματι κατϊι τό μέτ,ρογ τής έαυτου προκο · των μελλόντων άγαθωv· πράγματι είc: αύτούc: ό νοϋc:, κι­

:τ17ς ,'Γις οlκείας ,r,r2ηοτότητος μεταδίδωσι1·, ώς και δ Δαυίδ νούμενοc: εύρώστωc. λόγψ άμεριμνίαc., αίσθάνεται ό 'ίδιος
?.:γει· 'επ' αυτφ ij}_πισειι ιί καρδία μου καί ευοηθήθην, Κ•,ι ίφρήτωc. τήν θείον χρηστότητα καi είc: τό σωιμα μεταδί­
ει,έθ·αλεν ή σάρξ μου'. Ίl δέ τοιαύτη εγγιvομένη χαρά τόιs (!ει c:nό τήν χρηστότητά του κατά τό μέτρον τηc: προκοnηc.

τfί ψvχΠ και τφ σώματι ύnό,,υJJησίς εστιν άnλαJJ17ς της άφθάρ .. ωυ, δnωc: καi ό Δαυίδ λέγει· 'είc. αύτόν ηλπισεν ή καρδία
μου καί έGοηθήθην καί ιΊνθισεν ή σάρt μου' . Ή δέ τοιαύ­
34

25 του υ ιότητοςη.
11. Άλλ' ό φιλόσοφος 10)! άρραυώJJα IOVTOJJ του μέλλο;,­ τη χαρά, ή προ:ωλουμένη τότε είc: τήν ψυχήν καί τό σωμα
35

τος αlωJJος, Τ!))' ύnάμνησιl' της αφθαρσίας, τήιι ενέργειαJJ' ΊΟU είναι άπλάνευτοc: ύnόμνησιc: τηc: άφθάρτου Ζ:ωηc:» •
;-ιαγαγ[ου Ιlνεύμυ.:ο:;, GVΚ εγδέχεοθαί φησιν ύnο θείας 1tJJ.',ς 11. Άλλ' ό φιλόσοφοc. ίσχυρίΖ:εται δτι αύτόc: ό άρρα­

αlιίας γίγεσθαι κυ.ί nά1,των fίκιοτα κ,αΗι. τη11 J"οεράν nροσευ · Cϊ1ν τοϋ μέλλοντοc: αίωνοc:. ή ύπόμνησιc: τηc: άφθαρσίαc:,
30 χήι·. Δι' α δέ φησιι' οvτος ουκ εκ Θεοv εί~,αι τάς καί τφ σd.ι­ ή ένέργεια τοϋ navayiou πνεύματοc:, δέν είναι δυνατόν νά

ματι εγγινομένας 1Snό της εγεργείας του Πνεύματος άλλοιc{ι­ γίνεται άπό κάποιαν θείον αίτίαν, καί πολύ όλιγώτερον

σεις, τέτταρα σχεδόι• εστι ταυτα. Πρα.ΗG)t μεν δτι ((I(t εκ Θ::­ κατά τιiν νοεράν nροσευχήν. Τέσσαρα δέ σχεδόν είναι αύ­

οu δc7'Jρα 1ελεώτατα· 6έλ1ιογ δέ τό ύ:-ιερ αίσθησιν εlJJαι τηJJ τά, διά τά όπο:α ίσχυρίΖ:εται ουτοc: δτι δέν είναι έκ Θεοϋ
oi nροκαλοίιμεναι είc: τό σωμα άλλοιώσειc: ύnό τηc: ένερ­
30. Ψαλμ. 83, 3. 31. Ψαλμ. 27,7. γείαc: τοϋ Πνεύματοc:. Πρωτον μέν δτι «τά έκ Θεοϋ δωρα
32. Ψ α λ μ. 118, 103. 33. Λόγοc. 31, Σπετσιέρη, σ. 134.
είναι τελειότατο· καλύτερον δέ είναι νά εύρiσκεται ύnέρ
34. Ψαλμ. 27, 7. 35. Κεφάλαια 25, Des Places 96 έ!Ξ.
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 369
368

ψνχ17ν εν ταίς nροσευχαίς η κατ' α'ίσθηαιν όπωοούν ε·νεργεί1·· uϊσθησιν ,ή ψυχή εic: τάc. προσευχάc. παρά νά ένεργη όπωσ­ ;1111
Ι!

επει ΙΟί}'V/! μι) τελεώτατα εκείνα, και γάρ εστιν αfηών τι οέλ 1 l-
OJ', ουδ' εκ Θεσv αρα)), Τί οvν, επειδ1ί το προφητεύει/! μείοι, Ιj
το λαλειι' γλc(Jοσαις κα1r'ι τδι, απόσ10λο1·, αρα το χάρισμα 1ώι•
5 γλωσσcvγ ου δrvροι' Θεού; Και επειδ17 ή αγύ,πη 1ώι, χαρι­
σμάιωι• τό τελεώτατον, μόνοv τσvτο και ουδέν ετερον θει61·
οήποτε κατ' αΊσθησιν· έπειδή λοιπόν έκεϊνα δέν είναι τε­
λειότατα, διότι ύπάρχει κάτι καλύτερον αύτων, δρα δέν
είναι έκ Θεοϋ». Τί λοιπόν; έπειδή τό προφητεύειν είναι
μεγαλύτερον άπό τό λαλεϊν γλώσσαc. κατά τόν άπόστο­
λον"•, όρο τό χάρισμα των γλωσσων δέν είναι δωρον Θε­ 1

S(Ht δώρημα; Ουχ ιί nροφητεία αυτ1j, οιιχ αί δυ))άμεις, αί Γl))­ οϋ; Καί έπειδή ή άγάπη είναι τό τελειότατον των χαρισμά­ 1

τιλήψεις, αί κυυερνήοεις, ου τά χαρίσματα των lαμάτωJ'. των'11, μόνον αύτή είναι θείον διίφημα καί κανέν δλλο;
οvχ ό τ·ijς σοφίας και γι•ώσεως ει' Π~,εύματι λόγος, ουχ 17 Οϋτε ή iδία ή προφητεία οϋτε αί δυνάμειc., αί άντιλήψειc.,
αί κυβερνήσειc., τά χαρίσματα των θεραnειων ,
38
1ο τϊvν :τ,•εvμώτων διάκρισις; Καν τοις προφητικοίς δέ και lα­ οϋτε ό
ματι;ωίς και διακριτικοίς και άπλώς τοίς κεχαριτωμένοις {,1- λόγοc. της σοφίας καί γνώσεως έν πνεύματι οϋτε ή διά­
πό του θ·είοv Il V'εύματος αnασι, κατά τούτων εκασωγ τι~J)' ιφισιc: των nvευμάτων 39 . Καί μεταεύ των προφητικων δέ καί
χαρισμάτων εσrι μείζων τ-ε και ελάrτων- ώς και ό Παυλπ; ί,αμαηκων, των διακριτικων καί γενικωc: όλων των κεχα·
ευχαριστεί τcρ Θεφ, πάντωJΙ μαλλον γλώασαις λαλών, αJ,λι;. ριτωμένων ύnό τοϋ Θείου πνεύματοc:, ύπάρχει μεγαλύτε­
15 και ό ΤΟ ελαττον εχωγ, δrJJ•ρον εχει Θεο·v. «Ζηλού·τε)) γάρ, ρος καί μικρότερος συμφώνως nρόc: έκαστον των χαρι­
αVθtς ό αυΤΟς απόστολος, {(l(Χ χαρίσματα ΤιΧ κρείΙΤΟJΙα)), ψησίι•, σμάτων τοίιτων· δπωc: εύχαριστεϊ καί ό Π αϋλοc: τόν Θεόν,
λαλωv γλώσσας περισσότερον άπό δλουc: , ένψ 1 καί ό εχων
40
ο'Ίς και ελαηόνων ογτων. El γcϊρ«καί αο117ρ αστέρος δι.αφέψι
εν δ6ξrι)), τουτέσrι q.ωτός περιουοίq,, αλλ' ουδείς T(J))! ασ,έ­ τό μικρότερον, δωρον Θεοϋ εχει. Διότι, λέγει πάλιν ό ϊδιοc:
άπόστολοc:, «νά (ηλεύετε τά άνώτερα χαρίσματα» , μέ τήν
41
ρωιι αφώτιστος. Ουκ αληθ-ές αρ' εκεινο τό παρά του φιλοσrΊ-
20 φοv προτειαγμέγοι,, αφ' ov κατά ιόιν ήσνχαζόντωJ! ενταύ·ι9'' ?- πεποίθησιν δτι ύπάρχουν καί κατώτερα. Πράγματι, αν καί
οτιν cόρμημέJ!ος, δτι τά του Θεού δώρα τελ,εchτατα. Καί ι5 «άστήρ διαφέρει άπό άστέρα είc: δόf:αν»'", δηλαδή εic: ά­
των αJ7JΟστόλωιι γαρ αδεJ.φόθε.ος <<παν δώρημα τέλειον ανω­ φθονίαν φωτόc:, πάντωc: κανείς άστήρ δέν είναι άφώτι­
θει•J> εlπει 1 , ου Ίελεώτατον'. Οvτας δε τοίς λογίοις παρ' έαυ­ στοc:. "Αρα δέν είναι άληθέc: έκεϊνο τό nροτεταγμένον
του nροαι ιθέναι ιολμcv1,, εlκότως καί κατά των διά πράξεως ύπό τοϋ φιλοσόφου, άπό τό 6ποϊον άφορμδται έδω κατά
25 αJfαγιη,Jσκ6ι,τωι, εκείνα χωρεί. Έρήσομαι τοίνυν αυτόν- ο-ι'ι.κ των ήσυχαστων, δτι τά δωρα τοϋ Θεοϋ είναι τελειότατο.
επ' aπειρον σί αγιοι κατr'ι 11Ίι 1 θεοπτfαι, επί τού μέλλοντfJς Καί ό άδελφόθεοc: άπόστολοc: δλλωστε είπε «παν δώρημα
προκ6ψοvαιν αίώνος; Π αντί που δijλον ώς επ' απειρογ· και τέλειον είναι ανωθεν» 1 3, όχι 'τελειότατον'. Ουτοc: δέ, τολ­
τοvς αγγέλους γαρ ό IQ))! ου,ρανίωι• ύποψή1ης Διονύαως επ[­ μων νά προσθέσπ άφ' έαυτοϋ είc: τά θεία λόγια, εύλόγωc:
δοσιν &ει κατ' αυτήν }.αμοάνει~ι παραδίδωαι, χωρητικωτέροι•; tπιτίθετα1 καί έναvτίον των άναγινωσκόντων έκεϊνα μέ
30 ύnο της προλαοούσης επιτελουμένους προς 11/1' τρ-ανο-ιέρω' εμπρακτον έφαρμογήν. Θά τόν έρωτήσω λοιπόν' ,δέν θά
nροκόπτουν έπ' δπειρον oi δγιοι κατά τήν θεσnτίαν επι
36. Α' Κορ. 14, 5. 37. Α' Κορ. 13, 13.
τοϋ μέλλοντος αίωνοc:; Είναι είc: δλουc: φανερόν δτι έπ'
38. Α' Κορ. 12, 28-30. 39. Αύτόθι 12, 8" 10.
40. Α' Κορ. 14, 18. 41. Α" Κορ. 12, 31. δπειρον 4 4. Ό ύποφήτηc: των ούρανίων διδάσκει δτι οί δγ­
i
42. Α' Κορ. 15, 41. 43. Ίοκ. 1, 17.
γελοι λαμβάνουν πάντο:τε προκοπήν είc: τήν θεοnτίαν, καθι­ i'
44. Περί nροοδεuτικηc: τελειώσεωc: μετά θάνατον ώμίλησε nρώτοc:
Κ λ ή μ η
Πατέρων
c: ό Ά λ ε !Ξ αν δ ρε ύ c:,
8, 249 κ.έ., βραδύτερον δέ ό
Στρωματείc: 7, 3, θιβλ.ιι'Ελλ.
Γρηγόριοc: Νύσσηc: καί ό Μά·
στάμενοι χωρητικώτεροι άπό τήν nροηγουμένην δόσιν πρόc: ι:
!Ξιμοc:. li
ι ιi
24
Ί_Ι_
Ι!
370 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 371

ελλαμψιι 1 • 'Αλλ' ουδε 1ών ταύτης εfψοιρηκ6των εnί γ'ijς {,Κ ιρανοτέραν ελλαμψιν"". Οϋτε εϊδομεν δέ η ήκούσαμεν κα­
του ;ιαντος αlcvνος ε'iδομέν τινα η άκηκόαμεν μη τελ,εωτέρας νένα άπό τούς άποκτήσαντας αύτήν καθ' δλουc: τούς αίω­
ετι ταύτης εφιέμενον. Εί τοίνυν 17 μεν έφεσις τών έnιτvγ­ ναc: νά μή τήν έπιθυμrι άκόμη τελειοτέραν. ,. Αν λοιπόν ή
χαν6ν1ων ουχ 'ίσταται, ή δε nρολαοοvσα χάρις δυναμοποιός μέν εφεσιc: των έπιτυγχανόντων δέν σταματζι, ή δέ έκά­
5 εστοι αυτοίς προς 11J)' ιών μειζόΙ'CιJ)' μεrάλη-ιμιι•, δ δ' επιδι­ στοτε προηγηθείσα χάριc: τούc: ένδυναμώνει πρόc: μετοχήν
δούς έαυτόν αnειρ6ς έστι και δαψιλώς και αφθ6,•ως χορηγεί, των μεγαλυτέρων, ό δέ προσφέρων είναι δπειροc: καί χο­
τίς ύnολέλειπται τρόπος ,ω) ουχί προκόπτειν τούς υίούς ιυυ ρηγεί δαψιλωc: καί άφθόνωc:, τί ύπολείπεται διά νά μή
μέλλον'τος αlωJΙΟς κατ' αVlTJν εn' απειρον, χάριιι ε.κ χάριτος προκόπτουν οί uioi τοΟ μέλλοντοc: aiωvoc: κατά τήν θεο­
κομιζομένους καί την άκcίμα10J! εnιτερnώς άνιόντας ανοδον; πτίαν, λαμβάνοντες χάριν έκ χάριτοc: καί άνερχόμενοι
10 Οvκουν ωταν δώρημα τέλεωJΙ ανωθε)Ι)>, _άλλ' ου τελεώ1α1ον· εύαρέστωc: τήν άκάματον δνοδον; Έnομένωc: «παν δώ­
τό γαρ τελεώτατον nροσθήκην ουκ επιδέχεται. ρημα τέλειον είναι δνωΘεν», άλλ' δχι τελειότατον· διότι
12. Το μεν ovv πρώτον 1ών επιχειρημάτων ουτως εχει τφ τό τελειότατον δέν έnιδέχεται προσθήκην.
φιJ,οσόφψ δεύτερον δε αυτφ γεναιότερω,, οτι <ιτου:το προσηλσί 12. Τό πρώτον λοιπόν άnό τά έnιχειρήματα τοΟ φιλο­
τι)ν ψυχ171, τι;v σώματι κ,αί σκότους αυ117ν άναnίμπλησι, το ιι- σόφου εχει οϋτωc:. Δεύτερον δέ γενναιότερον έπιχείρημά
15 γαnU.)' τας ΞJΙεργείας, ο σαι ΚΟt'Ι'αί ΒtΟ'ι 10V' παθητtΚΟV αιτιης του είναι, ότι «τήν ψυχήν προσηλώνει είc: τό σωμα καί τήν
και του σώμαως». Tt δ,' ί:ίiλ,γος, ;ιο[α δ,' ήδο'Ι'ή, τίς δε κίι•ι,·­ γεμίιει μέ σκότοc:, τό νά άγαnζι τάc: ένεργείαc:, δσαι
σις ε'Ι' σώμα11, Ου Κ0l1'η εγέργεια ψυχης εστι και σώματος; είναι ιωιναί τοΟ nαθητικοΟ αύτηc: καί τοΟ σώματοc:». Ποίον
Δοκ,εί μαι τοίι 1 υν άnερισκέnτως ό φιλόσοφος και ταύτηγ τi:;· δέ δλγοc:, ποία ήδονή. ποία κίνησιc: είc: σωμα, δέν είναι
ψijφ01 1 ε1•εγκεί11, καθόλου περί τώι 1 μή καθόλου αnοφηι 1 άιιε- κοινή ένέργεια ψυχης καί σώματοc:46 ; ΜοΟ φαίνεται λοιπόν
20 11ος. 'Έστι γαρ, καί πάθη μακάρια και ;ωιγαι ενέργειαι ψυχής <) φιλόσοφοι:: δτι άnερισκέnτωc: εκαμε καί αύτήν τήν κρί­
και σώματος ()!)' nροσηλουται τfi σα,ρκι το πνεύμα, αλλ' εγγ·ύς σιν, άποφανθείc: γενικωc: περί των μή γενικων. Διότι ύπάρ­
της του ΙΙ νεύματος άξ [ας άνέλκουσαι την σάρκα και ανω χουν καί πάθη μακάρια καί κοινοί ένέργειαι ψυχηc: καί
γεύειν και αυ'την άναnείθουσαι. Τίνες αvται; Αί πνευματι­ σώματοc: αί όnοίαι δέν προσηλώνουν τό πνεΟμα είc: τήν
καί, ουκ από του σώματος επί ΤΟΥ 1'0V)' ίουται ,, Ο και πρό~ σάρκα, άλλ' άνυψώνουν τήν σάρκα πλησίον τηc: ά!Ξiαc: τοϋ
25 τερω• ε'iπομε'Ι', άλλ' άπο του ~·ου έnι τό σώμα διαοαίνουσαι πνεύματοc: καί πείθουν •καί αύτήν νά κυττάΕπ πρόc: τά
Y.Ut 10V1'0 δια των έ11εργημάrω)! τε και παθημrlιωγ 101ί1ωι· όνω. Ποίοι είναι αύταί; Αί πνευματικοί αί όnοϊαι δέν προ·
επι 10 κ:ρεί1101, μειασκευάζουσαι και θεουργουοαι.. Καθάπερ χωροΟν άnό τό σωμα είς τόν νοϋν, δπωc: εϊπομεν καί
γαρ κοι~•ή εσιι σώματος καί ψυχης ή του ε1'α~"()ρωπ17σαν'τος προηγουμένως, άλλά διαβαίνουν άnό τόν νοϋν είc: τό σω­
λόγου 101J' Θεού θεότης, δια μέσης ψυχής {}εώαασα 1η11 σάρ- μα καί διά των ένεργημάτων καί παθημάτων τούτων τό
30 κα, ά,ς και Θεου Θργα εκτελείσθαι δι' αυτής, QV'Τως εn.ι 7({Η' μετασχηματίιουν πρός τό καλύτερον καί τό θεουργοϋν.
πνευματικcvν ά11δ,ρώ11 17 του Πνεύματος χάρις, διά μέσης ψυ- 'Όπωc: δηλαδή κοινή είc: τό σωμα καί τήν ψυχήν είναι ή
,ι:'ι

Η
θεότηc: τοϋ ένανθρωnήσαντοc: Λόγου τοϋ Θεοϋ , θεώσασα
47

Περί ουρανίου ίεραρχίος 4, 2, PG 3, 180 Α.

45.
Διά των κατωτέρω παρέχονται αί βάσεις της συνθετικης άν·
46. τήν σάρκα διά μέσου τηc: ψυχηc:, οϋτωc: έnί των πνευματι­
θρωπολογίαc:. κών άνδρων ή χάριc: τοϋ πνεύματοc:, διαδιδομένη ·διά μέ­
47. 'Αναφορά των δυο στοιχείων τοϋ άνθρώπου είς τάc: δυο φύ­
σεις τοϋ Χριστοϋ. Βλ. Ν ι κ ήτα Σ τη θ ά του, Περί ψυχης 14, σου τηc: ψυχηc: npόc: τό σωμα, έnιτρέnει καί είς αύτό
Χ ρ ή στο υ, ο. 95.

0111:
372 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 ;373

χijς προς 70 σ('iJμα διαπορθμευομένη, πάσχειν και αVlψ Τα νά nάσχrι τά θεία καί νά συμnάσχrι μακαρίωc: μέ τήν έχου­
θεία δίδωσι και μακαρίως συμπάσχειν τfi ψυχfi τfί τά θεία σαν πάθει τά θεία ψυχήν, ή όηοία, έnειδή πάσχει τά θεία,
πεπονθ1.ιί<1, ,Jίιις, επεί πάσχει τά 1Ιεια, και παθηιικόν εχει ll εχει όnωσδήnοτε ,κaί παθηηκόν έπαινετόν 'Καi θείον· μδλ­
δήποvθεν επαινετόν και θεϊον· μαλλον δέ, εγ ΟΥ τό εν ήμίν λον δέ, άφοϋ εν είναι τό είc: ήμδc: παθητικόν, έχει τήν
5 παθηιικόJΙ, και τοωυτογ έκιελείσθ:αι πέφvκε. 1Ι ροελθόJ' O'D)' ίδιότητα νά λαμβάνrι καί τοιαύτην μορφήν. Άφοϋ λοιπόν
είς τηι• μακαρίαν ταύιη~, ενιελέχειαγ και τό σώμα θ,εουργεί, προέλθει 'ΚΟί τό σωμα είc: τήν μακαρίαν ταύτην κατάστα­
ΟV'Κ από lWJ! σωματικών καί προσύλωγ παθημάτων τότ' αυιό σιν, θεουργεί, μή κινούμενον τότε άnό τά σωματικά καί
κινούμεγο~r, εl και τοίς μιί πείρα)! εσχηκόαι δόξειεJ! liι', α}λ' ύλικά μαθήματα, δν καί δυνατόν νά φαίνεται οϋτωc: είc:
αυιό μαλλον προς αυιό τό σωμα επιστρέφον και τιjς πρός υ} τούc: μή λαβόνταc: πείραν, άλλ' έnιστρέφον τό 'ίδιον τό
10 χείρω σχέσεως απάγω, και άγιασμόν αv'τό δι' έ~υτοii και θ-έω­ σωμα πρόc: έαυτό, άπομαιφύνον άηό τήν σχέσιν πρόc: τά
σο, έμπνέον αν·αφαί,ρειον, ob 1εκμήριο11 εναργές αί 1ωι1 ιί.­ χειρότερα κ,αί έμπνέον ούτό δι' έαυτοϋ άγιασμόν καί
γίων θαυμαωποιοι σοροί. Του δέ πρωταγωJ!ιστοii Στεφά1'(ΙV άναφαίρετον θεώρησιν, τοϋ όηοίου έvαργέc: τεκμήριον
και ειι περιόγτος ωό πρόσωπογ εφάνη ώσεί πρόσωπον αγ­ είναι ai θαυματοποιοί σοροί των άγίων. Τοϋ δέ πρωταγωνι­
γέλου>>. "Αρ' οvν ουχί και τά θεια τό σωμα επαθεγ; Ovκnvν στοϋ Στεφάνου, κα] δταν έlη ά'Κόμη, «τό πρόσωπον έφά­
15 και τό πάθος lOVlO και 'Υ) κατ' αυτό εγέργεια ψυχijς και σri'J­ νη ώc: πρόσωπον άγγέλου»' 8 • ~ Αρα λοιπόν δέν έπαθε τά
ματός εατι κοινή. Και rί σvμπάθ'εια τούτων αvτη οvχ ήλος θεία 'Καi τό σωμα; 'Επομένωc: τόσον αύτό τό πάθοc: όσον
γίνεται τfj ψvχfi προς τά γήϊνά τε και σωματικά φρογήμαrα, καί ή κατ' αύτό ένέργεια είναι κοινή τηc: ψυχηc: καί τοϋ
και σκόωυς αV'Ι1)Υ αναπίμπληαιν, ώς () ψιλόσοφός ψησιν, αλ)α σώματοc:. Καί αύτή ή συμπάθεια τούτων δέν γίνεται κάρ­
σύνδεσμός ltς απόρρητος και ενωσίς έσιι πρός ιόν Θεογ κιιί φωμα τηc: ψυχηc: είc: τά γήινα 'καί σωματικά φρονήματα
20 αιπό τό σωμα θαvμασίως απα~·ιστασα ~ων πσνηρωγ και γηi­ καί τήν γεμίlει σκότος, δnωc: λέγει ό φιλόσοφος, άλλά εί­
ι,ωJ' παθημάιωγ· «οί γαρ κραταιοί του Θεοiiη, προφητικως ει­ ναι σύνδεσμοc: καί ένωσιc: πρόc: τόν Θεόν, ενωσιc: ή όnοία
πείν, ω,ίjς γ17ς σφόδρα επήρθησα~·>>. Τοιαii,ταί εlσιν ας ακοί:­ μετατοπίlει καί τό "ίδιον τό σωμα θαυμασίωc: άnό τά πονη­
εις απορρήτοvς ενεργείας τ,ελοvμέJtας εν σcόματι των ίερως ρά καί γήινα μαθήματα· διότι, διά νά εϊπωμεν κατά τούc:
δια οίαυ 117ν ίεραγ ήσvχίαJ! ασπαζομέγων, και τό δοκοvv έιι λόγουc: τοϋ προφήτου, «οί δυνατοί τοϋ Θεοϋ έσηκώθησαν
25 αi'ηαίς liλογον J,όγου κρειττόν έστι και τον λόγφ ταύιας αι·ε­ πολύ άnό τήν γην»•Ό Τοιαϋτοι είναι αί άπόρρητοι ένέργειαι
τά.ζοι•τος, αλλά μι7 πράξει και τfi δι' αυτijς πείρq. την •είδψ τάc: όnoiac: άκούειc: νά τελοϋνται είc: τά σώματα των ά'Κο­
σiν ζητο'vντος, ύπερ6αίvογ διαφεύγει τ'ην διάνοιαι 1 , καί οiJ­ λουθούντων ίσοβίωc: τήν ίεράν ήσυχίαν, τό δέ φαινόμενον
τος αν μ17 πίσltν προσαγάγπ, την μόνην της {,πέρ λόγοι, αλη­
θ·είας δεκτικήι1 , άνιέρως έκλαμοάνω11r φευ, τά ί,ερά, ουχ ό-
είc: αύτάc: δλογον είναι άνώτεροv λογι·κηc: καί ύπερβαίνον
διαφεύγει τήν διάνοιαν τοϋ έtετάlοντοc: ούτάc: λογι'ΚώC:,
ι
30 σίως διασύρει τά οσια. άλλά μή Ζητοϋντοc: νά nληροφορηθfi μέ τήv πρδtιν καί τήv ι :ι
13_ Μετ<Ί του10 γαρ ιό~, απόστολον, ο και πρό1ερον εί­ δι' :αύτηc: nείρaν· αύτόc: δέ, δν δέν πλησιάσrι μέ niστιν,
ji':
παν. παρήγαγεy ήμιν οi!κ εlδέι,αι λέγοντα κατά την έξαισiαν τήν μόνην δε'Κτικήν τηc: ύπέρ λόγου άληθείαc:, έκλαμβά­
1!'!
f,cε{νηγ άρπαγην «είτε έ~• σώματι ηγ ε'ίτ:ε εκτός του σώμα- νων, φεϋ, τά ίερά άνιέρωc:, διασύρει τά θεία δχι όσίωc:. ,.,
1·:1
13. Διότι, δπωc: είπον καί προηγουμένωc:, μετά ταϋτα

46. Π ρ ό Ε. 6, 15.
ουτοc: μδc: έφερεν έμπρόc: τόν άπόστολον λέγοντα δτι κα­ r.:ι
i.
Ι',ι

49. Ψαλμ. 46, 10. ,ά τήν έξοισίαν έ 1 κείνην άρπαγήν δέν γνωρίlει «δν i'jτo είς
::1
!\I
ιΙΙΊΙ

1
ι. ο,
374 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 375

τος)), ώς 10v πνεύματος λή{}ην ένιέ~ιτος τών κατά το σώ..,
μα :πάν1ω1'. «El δέ τώΥ :πάγτωι, έστί)), φησ_ιν δ φιλόαοφος, ((Και
ας έnvθ·όμψ έι· τοϊς ήσυχασταίς τ,ελείοθαι απορρ·ι7τους γλv­
κύτητάς τε και {)ερμότητας, καί τούτωγ λήθην έμ:ποιήσει 11'J
5 π γεύμα 10 αγιογ έ:πιδ·ημησω,, •αλ:J..' ού ταυ 1 τ,α παρέξει· καi
γαρ έξ &ν·άγκης, εl μεγ δώρ·α Θεου τά συμυα[γογτα αύrοί;.
κακώς λέγεται το πάι•τωγ έπιλελησθαι δείν τον αλη{)ϊ(Jς :προr,­
·ευχόμενον' ουδένα γάρ λανθάνει1t δεί τά προς Θεοϋ· προς κα­
λου α1Ίτq1 διδόμενα· εl δε τούτωγ έπιλελijσ{)αι χρεώγ, :πr"ύς
10 ούκ ατο:~οv τούτωι, :προσεχϊΖις αlτιασθαι ΘεόΨ,. ών ή απουσία
τό σώμα η έκτόc: τοϋ σώματοc:» 50 , ώσάν τό πvεϋμα νά ένε­
στάλαl;ε λήθην όλων των σωμαηκων. «"Αν δέ είναι καθό­
λου πραγματικότης», λέγει ό φιλόσοφος, «τό ότι τελοϋν­
ται είc: τούc: ήσυχαστάc: αί άnόρρητοι γλυκύτητεc: καί θερ­
μότητες τάc: όnοίαc: έπληροφορήθην, καί αύτάc: θά κάμπ
νά tεχασθοϋν τό άγιον Πνεϋμα αν έnιδημήσπ, άλλά δέν
θά τά nροσφέρπ· διότι κατ' άνάγκην, αν μέν είναι δώρα
Θεου τά συμβαίνοντα είc: αύτούc:, κακωc: λέγεται ότι ό άλη­
θωc: nροσευχόμενοc: πρέπει νά λησμονήσn τά πάντα, άφοϋ
κανείς δέν πρέπει νά λησμονfi τά nρόc: τό καλόν διδόμενα
1

και ήρεμία υελτίω προς τήν προσευχήν;>,, 'Ότι μεν οvν rrΊ
πλεlω τώι• χαρισμά,ω~, τον πνεύματος και σχεδδν a:παvτα
τοίς αξlοις κατct τον καιρόν της προσευχής έγγί1,εται, πα;
τις εv φρονcuν οlδεν ακριυώς (<(αίτείτε» γάρ, φησιv δ Κι5-
1 s ριας, ((Και δο~1ήσει 1 αι ύμίι•))) Οt•χ tί άρ:παγ1'7 μό1•ον, και ταυ τα
μέχρι τρίτου ούριανοϋ, αλλ' εκαστω 1 rώγ χαρ·ωμάτων του Πνεύ­
ματος. 'Ό:ι δ' ε~·ια τούτωι, και δια του σcbμαως ένεργείται,
δηλουσι 1(1, γέι•η 1ών γλωσσαιν και αί τούτων έ,ρμηνείαι,
και δια 117ς :;ψοσευχ17ς Ιλαμυάι•εtν παραγγέλλει δ Π αυλος· 'ό
20 γάρ λαλcι'n· γλcίισσαις)), φησ[, <(προσευχέσθω ϊ~,α διερμηνεύt7>>'
ού ταυτα δε μόνοι,, αλλα και δ 11jς διδαχής λόγος και τά χα­
ρlσματα ί(()J! lαμάτωJ' και τά έ1,εργ1ίματα τών δυνάμεων και
αί τών του Π αύλοu χεφώJJ έnιθέσεις, δι' ών έδlδοτο τό Πι•ει~­
μα 70 αγιοJ'. Ό μέv ODJ.f της διδαχής λόγος,, η τε χάρις ;~αι
25 ή έρμψ,εία τr7η• γλωσσών, εί και διά ηjς προσευχijς έγγ[γοι·­
ται, αλλ' 'ίσως ε1•εργοvσιν ι:κ της ψυχijς της προσευχής απού­
σης. Τά δε lάματα και αί δυ~,άμεις οϋποτ' αν είς έ~•έργειαν
αφ[κοιντο, ,lf1) της ψυχης του έι·ερ,γουJ'!Ος έκάτερο1 1 αV'HcJJ',
μάλιστα ,με11 J'ΟεψίJς :πρ,οσευχομέγης, /,;στι δ' ΟΤε καί του Ο(()-
30 ματος συνυ:Ίηχουν1ος. Ή δε διάδοσις του· Πνεύματος, ού μά­
,,ω, της πρΜευχης .~ν τf'ί ψυχ'[ί :παρούσης tνεργείται και πριJα-
cίc: αύτόν άrnό τόν Θεόν. "Αν δέ εnρεnε νά λησμονήσπ lι
ταϋτα, nωc: δέν θά είναι άτοπον εnειτα νά κατηγορήσπ τόν
Θεόν δι' αύτά των όnοίων ή άnόυσία καί ήρεμία καθιστςi
καλυτέραν τήν προσευχήν; ». Λοιπόν τό ότι τά περισσότε­
ρα χαρίσματα τοϋ πνεύματος, ικαί σχεδόν όλα, έγγίνονται
είc: τούc: άςίουc: ικατά τόν καιρόν τfjc: nροσευχηc:, τό γνω­
ρίΖ:ει άκριβωc: nδc: έχέφρων (διότι, λέγει ό Κύριος, «Ζ'ητεϊ·
5
1; τε καί θά σδc: δοθfi» 51 ), όχι ή άρnαγή μόνον, καί μάλιστα
μέχρι τρίτου ούρανοϋ, άλλ' έκαστον των χαρισμάτων τοϋ
πνεύματοc:. 'Ότι δέ μερικά άnό αύτά ένεργοϋνται καί διά
του σώματος, φανερώνουν τά γένη των γλωσσων ! καί αί
5
έρμηνεϊαι τούτων, τάc: όnοίαc: παραγγέλλει ό Παυλοc: νά
λαμβάνωμεν •καί διά nροσευχηc:, «διότι», λέγει, «ό λαλων
είc: γλώσσας, δc: nροσεύχεται διά νά δ1ερμηνεύπ»• • όχι δέ
3
μόνον ταΟτα, άλλά καί ό λόγος τfjc: διδαχfjc:45 καί τά χαρί­
σματα των ίαμάτωv•• καi τά ένεργήματα των δυνάμεων•'
καί αί έnιθέσειc: των χειρών του Παύλου 57 , διά των όnοί­
ων έδίδετο τό δγιον Πνευμα. ·ο μέν λόyοc: τfjc: διδαχηc:,
ή χάρις καί ή έρμηνεία τGJV γλωσσών, μολονότι έγγίνονται
καί διά τfjc: npoσεuxfic:, άλλ' έςίσου ένεργουν, όταν άnου­
σιάΖ'π άnό τήν ψυχήν ή προσευχή. Τά δέ ίάματα 'καί τά
θαύματα δέν θά ήδύναντο νά φθάσουν είc: ένέργειαν, δν
ή ψυχή τοϋ ένεργοϋντοc: τό καθέν έκ των δύο δέν nροσ­

50, Β' Κορ. 12, 2. 51. Ματθ. 7, 7. ηύχετο κυρίως αύτή ναερωc:, ένiοτε δέ μαΖί μέ τήν συνυ­
52. Α' Κ ο ρ. 12, 10. 53. Αύτόθι 14, 13, nήχησιν καί ταϋ σώματοc:. Ή δέ μετάδοσις τοϋ Πνεύματος
54. Αύτόθι 12, a· 14, 26. 55. Αύτόθι 12, 9· 28,
ένεργείται οχι άnλως όταν είναι nαροϋσσ είς τήν ψυχήν
56. Αύτόθι 12, 1 Ο, 57. Β' Τι,μ, 1, 6.

,ij'
,,.:,:

,,.1
1

!:ι1
378 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 377

ευχης ενωσιι, 1ελούσης 1ofi προσευχομένου μυστικώς nρός _1111' 11 προσcυχή. καi μάλιστα προσευχή πραγματοΟσα ενωσιν
της μεγ·αλοδωρεfi"ς ταύτης ανέκλειnτον nηγ17ν, ού· μόνω• τοί­ ι οϋ προσευχσμέvοu μυστικώc: nρόc: την άστείρευτον nη­
νυν ,εύχης ενεργουμένης νοερϊiις, επει μηδε :λέγει~' επι 101)- γι'1ν τηc: μεγαλοδωρεδc: ταύτηc:· δχι άnλωc: λοιπόν δταν ή
του τι. δια στόματος οί απόστολοι ίστόρηνται, ου μόνον τοίιιιψ 1:'ι'Jχή έvεργηται νοερωc: (άφοϋ εic: τό θέμα τοϋτο δέν
ί,πορεϊται δτι λέγουν κάτι σi άnόστολοι προφορικωc:~ ) • ,ή
8
5 της ψvχijς JJοερϊiις προσευχομέι 1 ης ενεργείται ή διάδοσις :1-
κείιιη, αλλ' αμα και του σrJJματος ενεργούντος δια των χειρcΤι~• ιιετάδοσιc: λοιπόν έκείνη ένεργεϊται δχι άnλως δταν ή ψu­
τfί άφ?7 διαπεμπουσ{ι')γ τό Π νεvψα επί τον {πι' αvτώ11 εχόuε­ xri προσεύχεται vοερωc:, άλλά δταν σuγχρόνωc: ένεργn
)'01'. Τί ·οvι, τα χαρίσματα ταύτα; ού• του πνεύματος δό 1μα,α κπί τό σωμα διά τι.ϊJV χειρων, διαβιβαΖ:ουσων μέ την άφήν
συδέ τοίς αlτουσι και προσευχομέJJοις προς καλού δίδοται, ιό πνεϋμα είc: τόν κρατούμενον ύπ' αύτωv. Τί είναι λοιπόν
1 n διότι τοίς μέχρι τρίτου ούιρανου άρπαζομένοις πάντων επι­ ι<'ι χαρίσματα ταΟτα; δέv είναι δόματα τοΟ Πνεύματος, οϋ-
J..ελησθαι των διά σώματος δεί; 1 :: δίδονται εic: τούc: αίτοϋνταc: καi προσευχομένουc: διά
14. Μάλλον δέ εκείνα αυτά το·v φιλοσόφου τά ρήματα καλόν, διά τόν λόγον δτι πρέπει οί μέχρι τρίτου οίιρανοϋ
προσπαραθc'ί'ιμει, ει-·ταϊ)θα· <~εl μέιJ δι'iψα Θεοv τα σuμ6αίι,οντu ϊφπαΖ:όμεvοι νά λησμονοΟν δλα τά σωματικά;
αύ·τοίς κατcι την πcοσευχ·ήJt, οlοι• αί δυγάμεις αvται και T(t 11'1-. l\ι1δλλον δέ ac: παραθέσωμεν έδω τά 'ίδια έκεϊνα
15 δόματα, κακώς λέγ.ε-ω τό δείν επιλελησθαι πάντων τώι1 Ι'ΟΙ'­ ιϊ1 ρήματα τοϋ φιλοσόφου· «αν μέν τά συμβαίνοντα είc:
ρcίΊς προσευχόμεJJΟJ!' έυδέv·α γαρ λαJJθάνει δεί τα 1!ΠΟ Θιό!)[' c1ύτούc: κατά τήν nροσευχήν είναι δωρα ΘεοΟ, δnως τά
προς καλου αυτr.ίΊ διδόμειια· εl δέ τούτων επιλε'λ,i7σθαι χρ·εcίιι· Οαύματα αύτά καi αί δωρεαί, κοκωc: λέγεται δτι ό νοερωc:
10)' δια προσευχης αJJαγόμε~rογ, πώς ου·κ liτοπ011 το1;τωι• 7(~)' ι φοσευχόμενοc: πρέπει νά λησμονήση δλα αύτά, άφοϋ κα­
Θεόι, αlτιασι1αι, ώι, 1 ηρεμία και &πουσlα 6ελτίων προς τ1Ίι·
1 vεic: δέν πρέπει νά λησμονn τά πρόc: τό καλόν διδόμενα εic:
20 πρcσευχήι,;η. 'Αλί.', rv 6έλτιοτε, τ.ούς είλικρινώς προσευχο,ιιέ­ rη)τόν c:πό τόν Θεόv. "Αν δέ έπρεπε νά λησμονήση ταΟτα
νους ό Θεος ποτε μεν ε~[στησιν αι'Ίτών, ύnέρ έαυτούς ΠΟΙ(7;,· 6 διά προσευχηc: άvαγόμενοc:, nωc: δέv θά i'jτo δτοnον vά
και δρπάζωιJ' δ.πορρήτως εις τά ουράιrια, ποτε δε εν έαυτnίς ιωτηγορήση τόv ιΘεόv δι' αύτά των όnοίωv ή άπουσiα καί
οvσιJ' αύτός διά τε της ψυχ17ς αίrτών και του σώματος ει:ερ­ 11ρεμία κοθιστς~ καλυτέραν τήν προσευχήν; »"9. Άλλ' ώ
γεί τα {ηrερφυα καί δ.πόρρητα και τοίς του αίό'ινος τούτοι· θαυμάσιε, ό Θεόc: τούc: εiλι•κρινωc: προσευχομένοuc: δλλο­
;,ς σοφοίς ακά1άληπ1α. Και πάσι γαρ τοίς αποστόλοις, εν Ηί) τε μέν τούc: ΝΞιστςΊ άnό τόν έαυτόν των, όδηγωv αύτούc:
ίερςv ποτε προοκαρ,τερουσι τfί προσευχfί καί τfί δεήσει, τιΊ ύπεράνω έαυτϋ'Jν καί άρnάΖ:ωv αύτούc. άπορρήτωc: είc: τά
Πι,εiΊμα 10 ff.γιοι, επιδημηοαν ούκ εκστασιν Ί!δωκεν ουδ' ffρ­ ούράνια, δλλοτε δέ, ένφ εύρίσκονται είc: έαυτούc:, ό 'ίδιος
πασεν είς ουρανόι·, &λλϊι nυρίναις γλcόσσαις έστόμωσει, αι'!­ έ'/εργεϊ διά τηc: ψυχηc: καί τοΟ σώματοc; συγχρόνωc: τά
τούς και δι' ,αίl'Τrοι· εκείJJα έλάλ<ει, ώv πάντωι, επιλειλϊjσθαι. ύπερφυδ καi άπόρρητα καi άκατάληπτα άπό τούc: σο­
30 τούς εν έ;tστάσει γενομένους έnάΗι.γκες, .ε.!περ και έαυΗΤη·. φούc. του aiωvoc τούτου. Πράγματι τό δγιον Πνεϋ­
μα, οταν κάποτε δλοι οί ά:πόστολοι έπεδίδοντο εic: τήν
i'
nροσευχήν καί την δέησιν έν τιμ ίερφ, έπιδημησαν, δέν
τσύc. εδωσεν εκστασιν ο(,τε τούc: ηρπασεν είc: τόν ούρα­
νόν, άλλά τούc: έφωδiασε τό στόμα μέ nupivac: γλώσσαc: 10

58. Βλ. Πράt. 8, 17.

Ή παράθεαιc: καί άνωτέρω 13.
59. καί δι' αύτων έλάλει έκεϊνα, τά όποϊα είναι άναγκαϊον νά
Πράε. 2, 1 κ.έ. Ταοτο δμωc: συνέβη
80. έν τφ ύπερώφ, όχι έν
τψ ναφ, ώc: έν 2, 46.
λησμονοϋν δλοι οί έν έκστάσει εύρισκόμενοι, άφοϋ βε-
i
Ι],
11·\.

Ι1ι
378 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
Τον δέ Μωϋσέως σιωπϊάιιτος, ωί 6off-ς nρός με;)) φησίιr ό
Θεός· ιj δέ φωνή αϋτη nροσευχόμενοv δείκιιυσιJΥ αvτόv- επsί
δέ σιωπιοι, προσηύχεω, ι·οερως δήπουϋε,, προση·ύχετο· dρ' oVJY
ουκ εν αίσθήσει ηv έκείι 1 ος τότε, ουδ' επnσθάJΥε10 του τε λαοv
5 και HιJJ/ κραυγων αυτωγ και 10V επηρτημέJJΟV κιιrδύJ!ΟV, ουδε
τi7ς επί της χειρός αlσθητης εκε[γης ράοδου; Παις OiJ)' ουχ
ηρ,πασε τότε αύ·τόJJ δ Θεός, ο1Ίδ' άπέλυσε της αίσθήσεως ( τοΓ-
10 γc}ρ μόι•οι• άξιοίς αυτός τοίς προσευχομέγοις ύπό Θεοi",
προσγίιΛΒσθαι), αλλά προς 11)1' αlσθη117ν εκε{γηγ i7nειγε ρά-
10 υδοι· και 11]1' μεγάλην έκεlι 1 ην έι·ετίθ,ει δύναμο,, ου τfϊ ψυχfί
μόJJOJ! αλλά και τϊp σιfιμα~ι και τfi χειρί, ών πά11των έπιλε­
λησ{}ω δεί rιίι• νοερϊίις :τροσευχόμεγον; Τί δ' οτε σιωπών έ­
κ,είι·ος διr1 τι]ς ει• ηj χειρί ρά·οδου τfi θαλάττrι 11)1' πληγ1ίι·
επέφερε, Πψt1101' μεν ώς διαιρ,17σων, εlθ' ώς σιΨάψω11 ταύ-
15 71)1' μετά 11JΙ' διάοασιιι; "'Αρ' ου μγήμην εlχει, άρρέμοαστοι·
του Θωv έ·ι· τfi ψυχfί, ούδέ δια νοερας προσευχης ·ύπερηνω­
μέι,ος 1711 τιρ μόνφ δυ11αμέηρ δι' αi'•του τοιαυτα έvεργείν, αμα
και Ηοι.· δια 10v σιbματος ένεργειωι, ουκ άναισ•θήτως εχωι 1 ;
15. Άλλ' επει καί μαρτυρlας άπδ τώ11 Γραφών προr)-
20 1'S)'Κεν, ιδωμεγ εί μ17 Κ·αι αVτιμ ταις αV'ΊΟ'V περι ;ιροσευχijς
έι,αι 1 τιουι·ται. δόξαις. Π ρό πάντωι, οvν δ μέγας Διονύσιος σ~•,ιι­
μαρτυρήσων, 01ς ο'ί,εται, το'iς αύτφ δ.οκούσι11 {,π' αι'ηοv nροά­
γt:ται, nρός H)J' ί-ερό1, Τι.μ6ι~εο11 γράφων· ωfi περί τιί μυστικrί
1?εά,ιιατα συιιτόι,φ διατριοΠ και τάς αlσθ'ήσεις άπόλιπε και
25 τάς γf)εράς εγεργεlας και πά1ηα τά αισθητά καί 11οητά, και
προς 11Ίι• lf1•ωσιν rvς έφικτον ά11ατάθητι του υπέρ πaσαν οv­
rιία~, καί γ1•ώσιι')J. Αiίτη τοί11Ψ t7 τοϊJ θείου Δ ιο11υσίου προr­
τρε-:ιτικ;'ι nρrίς Τι.μόθ,εογ ρήσις, ηι• δ σοφδς nροήγαγει' ο·v­
τος (Vς μαριυρήσουσαι• μόJtO'J! αV'101' ασφαλώς περί J'Οερας
30 διαο)ΙείσΠαι nροσευχης, εξελέγχει αύ1 τό11, ο'Ίς δ λόγος δε{ξει
61. ΈΕ. 14, 15.
62. Γραφαί ένταϋθα καί τά συγγράμματα Διονυσίου.
63. Περί μυσηκης θεολογίας 1. 1, PG 3, 997 Β'.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 379
βαίωc: πρέπει νά λησμονοϋν και εαυτούc:. Ένψ δέ ό Μωυ­
σηc: έσιώπα, ό rΘεόc: έρωτςι, «Τί βοδc: .πρόc: έμέ; » 1. Αύτόc:
6
ό λόγοc: δεικνύει δτι αύτόc: προσηύχετο, έnειδή δέ nροσηύ­
χετο σιωnGJν, όnωσδήnοτε nροσηύχετο νοερωc:· αρα λοι·
rιόν δέν ητο είc: τάc: αίσθήσειc: του έκεϊνοc: τότε, οϋτε άντε­
λαμβάνzτο τόν λαόν καί τάc: κραυγάc: αύτοϊί, τόν έnικρε­
μάμενον κiνδυνον καί έκείνην ηiν είc: τήν χείρα αίσθητήν
ράβδον; Πωc: λοιπόν δέν τόν ηρπασε τότε ό ιΘεόc: οϋτε
ιόν άπεμάκρυνεν άnό την α'ίσθησιν (διότι μόνον τοϋτο δέ­
χεσαι έσύ δτι προσγίνεται είc: τούc: προσευχομένουc: ύπό
τοϊί Θεοϊί), άλλά [σπευσε ηρόc: την αίσθητην έκείνην ρά­
βδον καί ένέθεσε τήν μεγάλην έκείνην δύναμιν, δχι μόνον
είc: τήν ψυχήν άλλά καί είc: τό σωμα καί είc: τήν χείρα,
τά όnοϊα πρέπει vά λησμονήσr~ δλα ό νοερωc: προσευχόμε­
νοc:; .Καί έκεϊνοc:, δταν έnέφερε τήν πληγήν είc: τήν θά­
λασσαν διά τηc: είc: τήν χείρα του ράβδου σιωπων, πρωτον
μcν διά νά τήν διαιρέσr~, επειτα δέ διά νά τήν συνενώσr~
μετά τήν διάβασιν, τί εκαμε; Τ Αρά γε δέν είχεν άρρέμβα­
στον μνήμην τοϊί Θεοϋ είc: τήν ψυχήν οϋτε ητο ύπερηνωμέ­
νοc: διά νοερδc: προσευχηc: μέ τόν μόνον δυνά<μενον νά
ένεργη τοιαί.iτα δι' αύτοί.i, χωρίς μάλιστα νά είναι άναί­
σθητοc: των διά τοί.i σώματος ένεργειων:
15. ·επειδή δμωc: ·εφερεν είc: τό μέσον καί μαρτυρίαc:
c1πό τάc: Γραφάc: 62 , δc: ίδωμεν μήπωc: καί αύταί έν,αντιώνον­
ται εic: τάc: περί nροσεuχηc: δο!Ξασίαc: του. Πρό πάντων
λοιπόν προάγεται ό μέγαc: Διονύσιοc:, διά νά συμμαρτυρή­
ση, δπωc: νομίΖει, είc: δσα νομίΖει αύτόc:, γράφων πρόc: τόν
ίερόν Τιμόθεοv· «μέ rήν εvτονον διατρι1βήν είc. τά μυθικά
θεάματα, έγκατάλειψε τάc: αίσθήσειc:, τάc: νοεράc: ένερ­
γείαc: καί δλα τά αiσθητά καί νοητά, καί έ!Ξυψώσου κατά
τό δυνατόν πρόc: τήν ενωσιν τοϋ ύπεράνω πάσης ούσίαc:
καί γvιi.>σεωc: εύρισκομένου» 63 • Αύτή λο,:πόν ή προτρεπτική
Ί;
11!
,,,
ρηοιc: τοί.i θείου Διονυσίου πρόc: Τιμόθεον, τήν όποίαν εφε­
ρεν έμnρόc: ό σοφόc: ουτοc: διά νά μcρτυρήση δτι μόνον 1
1:
t,
αύτόc: διανοεϊται μέ άσφάλειαν περί νοερδc: προσευχηc:, 1r ,:
1
τόν έλέγχει, δπωc: θά δεi!Ξr~ ό λόγοc: είc: τήν συνέχειαν,
11,'
1
380 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
nρ,cιω1,, τ17ν νοεράν τελέως κα1αργουν-rα nροσευχήιι, 8 καί διϊι
t(J))f προrέρωι: αυω1J nάντωιι λόγωιι σχϊδόιι ου διέλιπε JlOlWY.
Ό γϊιρ 1171, αρχ17JJ τijς προσευχής αποτρόπαιοι• ή γούμενος, ο ε­
στιν 17 ει• συντριοfj καρδίας εμφοοός τε και nολυ-αλγής καi
s πολυστένακιος παράστασις νοερϊiις ε,ιι σιωnfί τον πλείω χρι:ί-
11011 διά 11)1' κατά Θεόν α{}υμίαν Τ'ελουμέγη και ή δ'ια του Κ{t:ΙΧ
τi711 νηστείαν τε και &γρυnνίαν κατά η'ιν άφήν lίλγους εν δι:ί­
κρυσι καί καrανύξει mροσευχ17 καί. τό εγχειρείν &1 1 άγειJt τοι'ι:;
εlσαγομέvους τό το11 ιτοv μεριστδι· εlς tνοειδ~εστέραιτ και κατά}.-
1 Ο ληλον τηι·ικαυτα nροσευχ1jν,. ό τά τοιαύτα nάντ' έξουθ'εγϊiJν, (1-
κολούΠως καί τό 1·17ς προσευχής τέλος και πασαι, άnλ(.vς αi-­
r ιι)' ΠQΟς κακου' νομιεί και αγωνιείται τελέως έκ μέσου ΠΟΙ•j­
σασι?αι τώι, οΝων. Elnέ γά,ρ μαι τούτο πρώτον, ώ φιλόσοφε·
οvδέ αί 1'Οεραί ενέργεια.ι έκ Θεού έδόι'tησα~1 , οvδέ κατά 11])'
: 5 nροσευχ17 )! αnειλικριι,ημέι•αι μαλλοιr ε'ίπε,ρ ποτέ διαδ.είκιιυ,.·­
ται, διότι και ταύτας απολιnείν δ·εί 1011 προς την θ1 ε[αγ ενω­
σιι, διά προσευχ17ς εnειγόμενοι·; 'Αλλά ,ιι171, ή προσευχή έσ, ι,
κατά Ι01' εlnόιιτα, «,ωίτηρ ενγοιώγ σοφωιάτων>>. 'Έπειτα κα­
κ.~ίνο δια1'οψέο1•, (Vς πα~πδς μίiλλον γοερά έι,έργεια ίι 1/ίΊν
20 τελείωι• ;ιροσευχή· μήτε γαρ προς το σϊiJμα μήτε Πψ)ς τι} περί
αυτό ό τϊiJν 1ΟΙΟύ1ω1r J'OVς εnεστραμμέ•νος, μήτε δι' αlσ1?ή­
σεως και τijς συζύγου 1αύτ17 φαντασίας εγεργώ·Jt, μήτε δtrt.·­
J'Gίq. καί. θεωρίι1- τοίς λόγοις HVJ! οντωι, εμφιλοχωρ(ι))', μό"!)
δέ τfJ προσευχfi π,.ροσκαρτερiί'η•, πώς ουκ ές τά μάλι.στα κα:?'
25 έαυτδ,· /lγ εγεργοίη προσε1Jχόμεγος; 'Αλλά καί τcίς 1•οεριίς
έ1,εργείας αnολι:~,είι• ΠQοτρέnεται τιμ Τιμο1'tέφ ό Διο~ιύσιος,
καί Tf)JI nροσευχrJ)' uρα. Σύ δέ αnοφαίν17 μηδέν ,είναι αγαθό1',
μηδ' έκ Θεο1J κατά Τ(tς προσευχάς, οσα τε αnολιμτιάνεται και
(i)ι' αιιαισθ17τως εχειJJ αιτάγκη ί('))t εξεστηκότα 117ν κρείττω
30 εκστ·ασιν. Ουκοvι· κατcί σέ ουκ αγαθόι, ουδ' εκ Θεον ή προσ­
ευχή «του διδόντος εt,χ17γ τφ .ευχομένφη.
64. Βλ. Δια δ ό χ ο u, Κεφάλαια 16, Des Places, 1955, α. 92 έΣΞ.
65. Δια δ ό χ ο u, Κεφάλαια 70, αύτόθι α. 130.
66. Α · Β α σ. 2, 9. Νείλο u (Εύαγρίοu), Περί προσεuχης 58.
PG 79, 1180 Α.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 381
δτι καταργεί τελείωc: τήν vοεράν προσεuχήν, πραγμα τό
όποιον δtν εnαuσε νά πράττπ καί μέ όλοuc: τούς nροηγοu­
μένοuc: λόγουc: του. Πράγματι δc: ύπσθέσωμεν δτι κάnοιοc:
θεωρεί ά:nοτρόnαιον τήν άρχήν τηc: npοσεuχηc:, δηλαδή
τήν έν σuντρι,βη καρδίαc: εμφοβον καί άλγεινήν καί nολu­
στένακτον παράστασιν 6 ' τελοuμένην νοερωc: είc: σιωnήν Ι Ιi
κατά τό πλείστον ·έ!Ξ αίτίαc: τηc: κατά Θεόν άθuμίαc: καί τήν
,,
διά τοϋ κατά τήν άφήν όλγουc: μs δάκρυα καί κατάνu!Ξιν
nροσεuχήν κατά τήν νηστείαν καί άγρunνίαν καί τήν άπό·
πειραν νά άναβιβάσοuν oi άρχάριοι τό μεριστόν τοΟ νοΟ 111,
είc: ένοειδεστέραν καί κατόλληλον τότε προσεuχήν. Αύτόc: 1
ό όnoioc: έ!Ξουθενώνει δλα τά τοιαϋτα, άκολούθωc: θά νο­
μiσπ κακόν καί τηc: nροσευχηc: τό τέλοc: καί δλην αύτήν
γενικωc:. καί θά άγωνισθη νά τήν άnομακρίινη τελείωc: άnό
τό ,μέσον των όντων. Πράγματι είnέ μου τοΟτο, φιλόσοφε·
αi νοεροί ένέργειαι δέν έδόθησαν άnό τόν Θεόν οϋτε άnοδει­
κνύονται περισσότερον άnό όλλην περίπτωσιν γνήσιοι κα­
τά rήν nροσεuχήν, διότι πρέπει νά έγκαταλεiψ!l καί ταύ­
ταc: ό διά προσευχηc: έnειγόμενοc: nρόc: τήν θείον ενω­
σιν; 'Αλλά βεβαiωc: ή προσευχή είναι, κατά τόν πατέρα,
«μήτηρ σοφωτάτων έννοιων» 1 ;". "Επειτα πρέπει νά σκεnτώ­
μεθα καί τοΟτο, ότι ή προσευχή των τελείων είναι νοερά
ένέργεια μεγαλυτέρα όλων των όλλωv· διότι ό voOc: των
τοιούτων, αν δέν στρέφεται πρόc: τό σώμα καί nρός τά
γύρω του, οϋτε ένεργη δι' αίσθήσεωc: καί τηc: συντρόφου
πρόc: αύτήν φαντασίαc:, οϋτε παραμένη είc: τούς λόγοuc:
των όντων διά τηc: διανοίαc: καί τηc: θεωρiαc:, έnιδίδεται
δέ μόνον είc: τήν προσευχήν, πωc: δέν θά ένήργει ·έ!Ξόχωc:
καθ' έαuτόν προσεuχόμενοc:; Άλλά ό Διονύσιοc: προτρέ­
πει τόν Τιμόθεον νά έγιωταλείψη καί τάc: νοεράc: ένερ­
γείαc:, {φα καί τήν προσευχήν. 'Εσύ δέ άnοφαίνεσαι ότι
δέν είναι άγαθόν οϋτε άηό τόν Θεόν κατά τάc nροσευχάc:
τίποτε έ!Ξ όσων έγκαταλεiπει 1 καi έ!Ξ όσων είναι άνάγκη
νά άναισθητη ό δοκιμάσαc: τήν άνωτέραν εκστασιν. 'Επο·
μένωc: κατά σέ δέν είναι άγαθόν οϋτε έκ Θεοσ ή προσευ­
χή «τοΟ διδόντοc: εύχήν είc: τόν εύχόμενον» Ό
0
382 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2. 2 3ϊ:Ι3

1a. Πάλι.v γαρ αiηά σου τά ρήματα nαραθιjοω 1fj νοερrj 16. Πράγματι θά παραθέσω πάλιν αύτούσια τά λόγια
I"
1111

προσεvχΠ προσαρμοζόμενος. «Πα(]α πάντωv όμολογουμέι,οv σοu προσαρμόίων αύτά είc: τήν νοεράν προσευχήν. «' ΑφοΟ
rυγχάγοyτος, ώς nρoofjκoy Hp :ιρός τ17Υ θ·είωι• ει,ωσιι1 εnει­ άπό δλοuc: όμολογεϊται δτι είc: τόν έπειγόμενον ηρόc: τήν
γομέγφ προς πάγτα αJtαισθ171ως εχειy και έαυ1οv επιλελfj- θείον ενωσιν άρμόίει νά είναι άναίσθητοc: ηρόc: δλα καi
5 οθω, καί Θεός τφ τοιούrφ nρός τό πάντων άnαλλαγfjναι χεί­ vά εχπ λησμονήσει έαuτόν, καi ότι είc: τόν το10Οτον ό
ρα δίδωσι και JΊάντων ι'ι.φαρπάζει, εί με1 1 μηδ'εμίαν αΥσf}ησιν Θεόc: ηλήν τηc: άπό όλα άπαλλαγηc: δίδει καί χεϊρα καi τόν
εχει 11jς nροσεvχ17ς ό πρσοευχόμει,ος, πως εκ Θεοv 11 nροπ­ άφαρπάίει άπό δλα, δν μέν ό ηροσεuχόμενοc: δέν εχπ
εvχ17, ης ΟV'Κ εχει αlσθ·άι 1 εσ11αι; Μάτην γαρ αν γέ1'(ιιτο, μά­ καμμiαν α'iσθησιν τηc: προσεuχης, πωc: είναι έκ ΘεοΟ ή i,,
ταιον δέ τcοι' εκ Θεου ουδέν. El δε αlσθά1tε1αι της nροσευχίϊς προσευχή, τήν όnoiav δέν χρειάίεται νά αίσθάνεται; Διότι
1 ο δ π,ροσεvχόμενος, πώς ταύτην εγίησι Θ,εός αυτφ, ης αnαί.­ θά ·έγίνετο ματα:ωc:, ένψ τίποτε άπό τά έκ ΘεοΟ δέν είναι
λά11εσ11αι πάντες φασί δείι, τόι· προς ,Θεό~• επισ1ρεφόμεγο1•, μάταιον. Έάν δέ αίσθάνεται τήν προσεuχήν ό ηροσεuχό­
του Θεου δι1 αι, π,εριλάμπn, ),1ίθηι 1 ;π.ίι•τωγ καί ,1ώγ γοερών μενοc: ηωc: έμβάλλει είc: αύτόν ό Θεόc: αύτήν τηc: όποίαc: 1
lιa
ένεργειιvι• δωρουμέγου;)). Όρfί:ς δπως οί Περί προσευχ1},; όλοι λέγουν ότι πρέπει νά άηαλλάσσεται ό στρεφόμενος ί
σαι λόγοι 1lj>' προσευχ17ι1 τ,ελέως κατα.ργοvσι.ν; '0 δε ·θεσ;ιέ- πρόc: τόν Θεόν, άφοϋ ό Θεόc: χαρίίει λήθην μετα!Ξύ των
15 σιος εκειγος αναοάοεις εν ηj καρδίq. διατι1Μγαι ιόν θείο~, δλων καί των νοερών ένεργειών είc: έκεϊνσν τόν όηοϊον
Τιμόθεον προτρεπόμει,ος, αφ' ύψηλωγ εφ' ύψηλοτέρας αγα­ θά ηεριλάμππ; » 67 • Βλέπεις πώc: καϊαpγοϋν τελείως τήν
οι.υάζει και δια τούτωι, επ' αυτης φέρων ϊοτησιγ αυ·τΟJ' τ~'jς nροσεuχήν οί Περί πρσσεuχηc: λόγοι σου; Ό δέ θεσπέσιος
ακροτάτης περιωπijς. Σi, δ' ουκ οlδ' οπως δ nάJtτα οοφr\ς έκεϊνοc: Διονύσιος προτρέπον τόν θείον Τιμόθεον νά διεu­
ουρανίου ψαύειν υψους αμέσως οΥει τους έnί γης καί Ηι;· θετήσπ άναβιβάσειc: εic: τήν καρδίαν 68 , τόν άναβιβάίει άnό
20 θείο>' Μάξιμον προσμαρτvρήσοντα παράγεις φάσκοι•τα, ((Οταv ύψηλάc: είc: ύψηλοτέραc: καί φέρων αύτόν διά μέσου τού­
ερω1t 1-ijς αγάπης προς Θεό~, δ νους έκδημfj, τότε OV1'S έαυ­ των τόν στήνει έπί τηc: άκροτάτηc: κορuφηc:. Σύ δέ ό είc:
τοv οϋτ.ε των ΟJtτωιι παι•τάπαοι.ι, εnαισθά·ι,εταt)). «ΟvκουJ~)' φιΓ
σί11 δ κασός 01:ίτος καθηγηηjς, «ου 1 δε των ύπό της προσευχής
όλα σοφόc: δέν γνωρiίω ηώc: νομίίειc: δη οί έπί γης έγγί­
Ζ:ουν άμέσωc: τό ούράνιοv ϋψοc: καί προσάγεις ώc: μάρτu· Ι"
εγγί1,εσθαι λεγομέJtω)' ε1, τφ σώματι παι'Jaημάτωι• αισθάνεται· ρο τόν θεϊον Μά!Ξrμον, λέγοντα, «όταν ό νοϋc: άπό ερωτα 11
25 μάτην αυτϊχ. τοί,γυy εξ ανάγκης συμοαlνειη. Φαίμεν δ' α,1' ή­ σφοδρόν έκδημfϊ npόc: τόν Θεόν, τότε δέν αίσθάνεται ,κα­
μείς, OVΚOVJ' ουδε της προσευχfjς, επει μηδε ταύτης έnαι­ θόλου, οϋτε έαuτόν οϋτε τά δντα» Ό «'Επομένως», λέγει
9 1

σθάνεται τότε· μάταtοJt liρα κατιί το,υς τοιούτους λόγους τύ
προσεύχεοJαι. Μάταιον δ' όντως και φρενουλαυες 10 τοιαύτα
εκ τοιούτωι• κα1.ασ,κευάζειν. Τί δή φησι Μάξιμος, εΥποι τις
30 αν, ό της θείας αγάπης εΥπερ τις σοφός επαινέτης και ερα­
στής; (('Όταν προς ΘεόJJ δ νους έκδημfj, τότε οϋθ' έαυτου ,,1J-
67. Παραθέτει ταϋτα μερικώς άνωτέρω έν παραγρ. 8.
68. Ψ α λ μ. 83, 6.
69. Κεφάλαια περί άγάπης 1, 1 Ο, PG 90, 964 Α.
ό νέοc: ουτοc: καθηγητήc:. δέν αίσθάνεται οϋτε τά ύnό τηc:
προσεuχηc: συμβαίνοντα είc: τό σώμα παθήματα 'Κατά τά
λεγόμενα· κατ' άνάγκην λοιπόν ματαίως συμβαίνουν ταΟ­
τα». Θά έλέγομεν δέ ήμεϊc:, έπομένωc: οϋτε τήν προσευχήν,
διότι οϋτε αύτήν δέν αίσθάνεται τότε· άρα κατά τήν τοι­
αύτην λογικήν μάταιον είναι τό προσεύχεσθαι. Πράγματι
δμωc: μάταιον είναι καί φρενοβλαβές τό νά κατασκευάϊων­
ται τοιαΟτα έκ τοιούτων. Τί δέ λέγει ό Μά!Ξιμοc:, θά ήδύ­
νατο νά έρωτήσπ κανείς, ό ύπέρ πάντα άλλον σοφός έπαι­
νέτηc: καi έραστήc: τηc: θείαc: άγάηης; « 'Όταν ό νοϋc: έκ-

11

'ΙιιΙI
384 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ tΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 385

τε τώγ οντων α,lσι?ά11ετu.ω· Ίότε',φησίιι· οτω 1 δε εν έαυ~qι δημη nρόc: Θεόν, τότε δέν αίσθάνεται οϋτε έαυτόν οϋτε
!} νοερcvς προσευχόμεJJος' τότε καί έαυτου και τώJ! εν αυτφ τά δντa· 'τότε', λέγει· δταν δέ είναι είc: έαυτόν rιροσευ­ !

και τφ συγημμένφ σώματι 1ελουμέι·ων ύnό της ίερας προσ­ χόμενοc:, τότε αίσθάνεται καί έαυτόν καί τά είc: αύτόν καί
,ευχijς μακαρίω~, παθημά,ων αlσθήοεται. cic: τό σuνημμένον σωμα τελούμενα ύnό τηc: iεραc: rιροσ­
5 17. Τρίτη προστίθεται αυιφ μαρτυρίq,, ώς ω1 τής προσ- εuχηc: μακάρια παθήματα.
ευχής ακροτάιη κατάστασις, τό εξω σαρκδς καί κόσμου γε- 17. Τρίτη μαρτυρία προστιθεμένη ύn' αύτοϋ είναι, δτι
11tσθαι τον νοίίν καί i'lϋλω1 είναι nάνrn καί ανείδεογ εν τrρ «ή άκροτάτη κατάστασιc: τηc: ηροσευχηc: είναι τό νά έΕέλ­
προσεύχεσθαι, ciJστ,ε τcvγ ε,ιι σώματι παθημάτων ών φασιν ε­ Οη τηc: σαρκόc: καi τοϋ κόσμου ό νοϋt καί νά είναι έντελωc:
aιλοc: καί άνείδιοc: κατά την nροσευχήν , ώστε νά εύρί­
70
ξω εσται, φησίJJ, ε1 1 rfi ταιαύτn καταστάσειη. Της οvγ cιοια1J-
1ο της καταστάσεως αδιαλείπιω,ς εnιτυγχάJtει τώι, σώμα Π'ερι­ σκεται εcω άnό τά έν σώματι ηαθιiματα, περi των όnοiων
κειμtι,eιη• Ο'Uδείς, οσα γε 17μας εlδέναι, εί μη αρα ό καινός όμιλοϋν αύτοi κατ' έκείνην τήν κατάστασιν». Κανείc: λοι­
αvτος της ύπερλίαν ,ιροσευχης διδάσκαλος, αλλα και οί σ:ια­ πόν άnό τούc: περιβαλλομένουc: σώμα δέν έn1τυγχάνε1 τοι­
γίως αfnijς επιιυγχάιιομτες σπανιώιατοί εlσιγ· ουκουν rόJJ αύτην κατάστασιν άδιαλείπτωc: όσον ήμεϊc: γνωρiΖομεν,
7!!λείω χρό1·ω· ει· σαρκι οJ!lες απαντες προσεύχονται, αμα καi έκτόc: ϊσωc: τοϋ νέου τούτου διδασκάλου τηc: ύπερλiαν
15 τών εν α{,τοίς nαθημάτων αίσθαν6μενοι, πόσψ μάλλον H1>J! ίε­ προσευχηc:, άλλά καi oi οπανίωc: ·έπιτυγχάνοντεc: αύτήν
ρών καί ύnό της nροσευχης εγγινομΒνω11 , a και τελειοί καί είναι σπανιώτατοι. 'Επσμένωc: δλοι :προσεύχοντaι κατά τό
ανάγει και nνευματικα οίς αγ ε1ιυπάρξ·ειε1· αποτελεί, άλλ' rυ nλεiστον εύρ1σκόμενο1 είc: σάρκα, αίσθανόμενοι συγχρό­
κατασπιj και αχρειοί καί φθείρει. 'Έστι γαρ και τοιούτο γt­ νωc: καi τά έντός αύτων Παθήματα, πόσον δέ μαλλον τά
γος παθημάτων, ουχ ίερογ μόνοJJ, άλλα και φυσικόΨ, ώς και iφά καi ύπό τηc: προσευχηt έγγινόμενα, τά όποϊα τελειο­
20 αfηαί αί αlσθήσεις, ας εχομε1t, ήμίiς διδάξουσιν, f,)' τφ πά­
σχειγ ύπό τCιγ l,ξω ιελειούμεναι και εlκόνες ήμίν οlογ ού­
ποιοϋv καi άνάγουν καi nνευματσnοιοϋν έκείνουc: έντόc:
των όπσiών ύπάρχουν, άλλά δέν καταβι,βάΖοuν οϋτε άχρει·
·!ιιιlιΙι
σαι της αγω1?εγ 15πό του Π ν·εύ,ιfατος εγγινομένης θεουργου ύJVουν οϋτε φθείρουν. Διότι ύπάρχει καί τοιοϋτο γένοc:
τελειώσεως, fις αρχή εστιν ό φόυος του Θεου, παρ' ov .rό παθημάτων, δχι μόνον ίερόν, άλλά καί φυσικόν, δnωc: θά
παθητικόν της ψυχής ου καθ' εξιγ ,,1εκ,ρω1?έ1 1 , cίις ό φιλόσοφος μfιc: διδάΕουν ai ϊδ1α1 σί αίσθήσειc: μαc:. ai όποϊαι δ1ά · τοϋ
25 καί εΜξασε καί εδίδαξεν, άλλ' είς θεοφιλή προελθόJJ ένέρ­ πάΘουc: ίιπό των εΕ:ω τελειώνονται καi είναι δι' ήμδc: εί-
γειαν την σωτήριον κιιτάι 1 υξιν και 10 μακάριον αnοτίκτει πέν­ 1:όνεc: τηc: άnό άνωθεν ύπό τοϋ Πνεύματοc: έγγινομένηc:
{}ος, TOJ! λουιηρα της αφέσεως, 11)Υ επανάκλησιγ της Πεογενε­ θεουργσϋ τελειώσεωc:, τηc: όποiαc: άρχή είναι ό φόβοc: τοϋ 11::111

'1
σίας, δηλαδiJ τα Ηjς μεια~,οίας δάκ.ρυα, φέροντα. 1Ό τοίνι,11
71
Θεοϋ . 'Από τόν φόβον τοϋτον τό παθητικόν τηc: ψυχηc:, Jι.
θεοφιλες τουτο και καθά,ρσιο11 δάκρυον, 1ό 1ήν προσευχηγ μr1 νεκρωθέν κατά διάθεσιν, δπωc: ένόμισ$ καi έδίδαΕεν 1 !1Ίi
30 πτερου·ν κατα τούς τώγ πατέρωy λόγους, 10 τούς γοερούς δ- ό φιλόσοφοc:, άλλά προαχθέν είc: θεοφ1λη ένέργε1αν, γεν­ ' Ι.'
',Ι,'
=q λ μοvς
ψv"α ' φωτι'ζΟΥ, ιt
ο,ταγ ,
συγημμενον "!'
rι ,..
τn -
προοευχ17, 10' nα- ν9 τήν σωτήριον κατάνuΕ:ιν καJ rό μακάριον πένθοc:, τό
111111:

λουτρόν τηc: άφέσεωc:, τό όποίον φέρει τr1ν έπανάκλησιν

70. Μα Ε ί μ ο u, Κεφάλαια περι αγα11ης 2, 61, PG 90, 1004 D.
71. Βλ. Π α ρο ι μ. 1, 7· 9, 1 Ο.
72. Ί ω ά ν ν ο u Σ ι ν α ϊ' τ ο u. Κλίμα!; 28, PG 88, 1132 C.
Περί πένθους γενικώς αύτόθι 7.
τηc:. Θεογενεσiαc:, δηλαδή τά δάκρυα τηc: μετανοicc:. Τό
θεοφ1λtc: τοϋτο καί καθαρτικόν δάκρυον, τό πτερωνον τήν
ψυχήν κατά τούc: λόγουc. των Πατέρων , τό φωτίΖον τούc:
12
νοερούc. όφθαλμούc:, δταν είναι συνημμένον μέ τήν πρσσ-

25

1 1,Ι!lιιj.,
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 387
386 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

ρονσαι, μέ~, ,17ν Δκ θείου λουιροϋ χάριν συντηρούν, κα.1(} 1όι,
1~εολόγον Γρηγόριον, απογενομένην δέ αJ'αχα}.ούμεvοι, και δι.ά
1οvτο λουτρόιι ετερον παλιγγειιεσίας ί}ερας και οάπτισμα θεί­
(}Υ 0)1 και παρ' α'!J'TOV καλούμενον, εnιnο,νώτ·εροv μέν, αιλ}ά
5 κατ' ουδέν ηττοι, του πρατέρου, μάλλον δέ και μείζοι•, καθά:cιερ
τις 1(ι)Υ Πα,έρω1 1 αn;εψ1Jνατο οαφcας, ((μειζ01')) λέγωγ <ΠΟV Όα­
πτίσματος με,ϊι. τό σάπισμα ή rτώ,ιι δακρύων καθέστηκε πηγή))·
10 τοιοϊiτο τοίνυν δάκρυο~-, τό καθαίρογ και αφαρπάζο1'
γηιΥων και αναφέρον και ουνάπτον 1'!7 της θεογεγεσίας χά-
1 Ο χάριτι καl δι' αυτης 1,()ψ εχαντα 1J.εοϋν, τουτο το{γυν αρ' σιiκ
εγέργεια κοι.νη του τε σώματος καί του nαiJ<ητικαυ μέροΙJς
της ψυχής;
ευχήν, τό συντηροϋν τήν έκ τοϋ θείου λουτροϋ χάριν, όταν
είναι παροϋσα, κατά τόν Θεολόγον Γρηγόριον , άνακαλοϋν
73
δέ, όταν εχ1.1 άπομακρυνθη, ·καί διά τοίίτο δν καi καλού­
μενον ύπ' αύτοϋ δλλο λουτρόν ίερδς παλιγγενεσίας
74
καί
θεϊον βάπτισμα, είναι έπιπονώτερον μέν άλλά κατά τίποτε
κατώτερον τοϋ προηγουμένου μδλλον δέ μεγαλύτερον,
όπως άπεφάνθη κάποιος άπό τούς Πατέρας σαφως, λέγων
7(c))' «μεγαλύτερον τοϋ βαπτίσματος μετά τό βάπτισμα είναι
ή πηγή των δακρύων» 7 ". Τό τοιοϋτο λοιπόν δάκρυον, τό
ιωθοίρον καί άφαρμπάΖον άπό τά γήϊνα, άναβιβάΖον καί
συνάπτον μέ τήν χάριν τηι:: θεογενεσίας 'ΚΟi δι' αύτηι:: θεω·
vov τόν έχοντα αύτό, τοϋτο λοιπόν αρά γε δέν είναι κοινή 1

Ι'jl
18. Π ϊJς ο{ψ δεξόμεθ,α τογ λέγογτα δτι τό τ17γ ψυχι)v ένέργεια τοϋ σώματος καί τοϋ παθητικοϋ μέρους της ψυ­ ιl':",ι
,ι:·ι
αγαπαν τάς κοινάς εγερ,γείας rτοϋ• παθητικού α{ηης και του χης; Ι·,!!

18. Πως θά παραδεχθωμεν λοιπόν τόν λέγοντα δτι τό

Ι,

1::, σώματος, τοvτό εστι το σκότους εμπιπλϊόγ αvτ17γ και ,tάτω

Ι,:'ι
"'
11

νεύει,,ι, παρασκευάζογ; 'Γά γάρ κοινά πάντα ψυχής τε καί σώ­ νά άγαπ9 ή ψυχή τάc. κοινός ένεργείας τοϋ παθηηκοϋ
\:1,

ματος εργα, οσω' αγ οφοδροτέραν την έαυτώγ αγτtληψt)t παρέ­ αύτηq καί τοϋ σώματος, τοϋτο είν<JΙ τό γεμilον αύτήν μέ
χηται τfi ψυχfi, τοσοϋτον αi'JΙΤην έκτυφλοί· ώστε και γενομi­ σκότος ιωi έτοιμάlον αύτήν νά στρέφn πρός τά κάτω;
νας τάς τοιαύτας κιγήσεις, οσαι, κοι,ναί είσι ψυχής καί οιiι- Διότι δλαι αί ,κοινοί λειτουργίαι ψυχης καi σώματος, δσον
20 ματος, πρδς κακοϋ, φησί, γεγενijσθαι ήμίγ 1,ομιουμεγ και. l:πi σφοδροτέραν παρέχουν είς τήν ψυχήν τήν άντίληψίν των,
υλάοn της :n,ρός τό ανα~•τες τον νοϋ1 ενεργείας; "Αρ,' ου τrl­ τόσον τήν έκτυφλώνουν· ώστε αί τοιαϋται κινήσεις,
ναγτία τοις ύπό των άγίω;r, μάλλον δέ τοϋ άγlου π ν,εύμαως, αί κοινοί ψυχης καί σώματος, όταν γiνωνται, πρέπει νά
ήμίγ δεδιδαγμέγοις κ,αί φρονών καί διδάσκων δια τούτων νομίσωμεν, δπως λέγει, δτι γίνονται είς ήμδς διά κακόν
δεfκyυται rτών λόγων; Οί μεy γάρ φαοωt ώς εστι τι.ς ΚΟ/Ι'ή καί βλάβην της πρός τά δνω ένεργείας τοϋ vοϋ; ~ Αρα
25 Ο(()_ιιατος και ψυχ17ς ε~,έργεια, δωρεα Θεον ογτως αγαθοπρ;,,­ δέν δεικνύει μέ αύτούς τούι:: λόγους δτι φρονεί καί διδά­
π17ς και 1}ε[α, η πρ6ξε1:ός έστι τf'ί ψvχzj του θείου φωτισμοi;, σκει τά έναντία πρός τά διδαγμένα εiς ήμδι:: ύπό των
α.,αλλάττουσα των n:ονηρ,ών παθών :και! αvτεωά:γουσα 1())1 άγίων, μδλλον δέ ύπό τοϋ άγίου Πνεύματος; Πράγματι
έκεϊνοι μέν λέγουν δτι ύπάρχει κάποια κοινή ένέργεια φυ­
lε2όν fiπαντα ,ών αρε1ωy χορό,, (δ γαρ υοvv.6μενος, φησίγ,
117lΟΚ1ήσααθαι κακ[ας κλαυ17μψ U.ΠΟΚΙαταt αυτας Και δ 6ου- χης καί σώματος, δντως άγαθοπρεrιής καί θεiα δωρεά τοϋ Ι.',ιlli·
30 λ6με1•ος κ:τήσασθαι αρε1ας κλαυθμψ κταται αυτάς), οί μέΥ Θεοϋ, ή όποία προΕενεϊ είς τήv ψυχήν τόν θείον φωτισμόν, l(.ι!, Ι'
0'01' φαοιν cvς είσ/γ ενέ,ργειαι κοιναι ψυχής καί σώματος i:nl άπαλλάττουσα αύτήν άπό τά πονηρά πάθη καί εiσάγουσα
άντ' αύτων όλην τήν χρείαν των άρετGJν (διότι, λέγει, ό
θέλων νά άnοκτήσn κακίας τάς άποκτζi μέ κλαυθμόν, :καί ό
73. Λόγος 40, 31, PG 36, 401 D · 404 Α. θέλων νά άnοκτήσ!l άρετάς μέ κλαυθμόν τάι:: άποκτc?'),
74. Τ ί Τ. 3, 5.
75. Ί ω ά ν ν ο υ Σ ι ν .α ί τ ο υ, Κλίμα!Ξ 7, PG 88, 804 ΑΒ. έκεϊνοι μέν λοιπόν λέγουν ότι ύπάρχουν ένέργειαι κοινοί
'Αποτελεί στοιχείΌν της θεολογίας των δακρύων.
76. Βλ. Ί σ ο ά κ, Λόγος 85, Σ π ε τ σι έ ρ η. σ. 338' 342.

,!
388 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ 3β9
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2

τοσσvτο λυσιτελοvσαι 11ί ψvχΠ, δ δέ φησιv ιl)ς ουδεμία εσ-ιiι·.

ψυχηc: καί σώματος ιί.Jφελοϋσαι μεγάλως την ψυχήν; αύ­
((11 ασαω γάρ, φησί, ωαiτω ;,εύειν την ψvχην nαραοκευάζου­
τόc: δέ λέγει δτι δέν ύnάρχει ιωμμία. Διότι, λέγει, «δλαι
σι., και nασ:αι αί γιι:όμεναι Κtνι7σεις, οσαι ΚΟt'Ι'αί εlσι ψυχίjς :ιι
έτοιμάΖ:ουν τήν ψυχήν νά στρέφr~ πρόc: τά κάτω καί δλαι
καί σcόματος προς κακού γίνονται και επί υλάυ17 της ψυχής)). 11:
αί γινόμεναι κινήσεις, δσαι είναι κοιναί ψυχηc: καi σώμα­ 11
5 Ου γαρ lOVTO της αlιίας τούτον εξαιρήσεται, οτι μ17 ταύτψ
ΤΟC:, γίνονται διά κακόν καi διά βλάβην τηc: ψυχηc:». Δέν ιl:
lli
lδiως εnιολαοη τί7ν εγέργειαν .εlπεν, αλλ' ίίτι ταίς nονηραίς
πρόκειται βεβαίωc: νά έ[αιρέσπ αύτόν άπό τήν κατηγορίαν
συνέταξε και ιαύτηι• ύnαίτως, δικαίως εσιαι καί μάλιοθ' υιι
τοίίτο, δτι δέν είπεν iδιαιτέρωc: αύτήν τιiν ένέργειαν έπι­
την τϊvν ακροω,ιιέ,,·ωγ συγχατά/}εσιν κλέψαι δια της τοιαύτης
βλαβη, άλλα δικαίωc: Θά είναι ενοχοc: διότι συνέταΕε καi
μηχανης επικεχείρηκεγ, εnειδ1) τουιό φησιν δ Θεός διά ων
αύτήν μαΖ:i ιμέ τάc: nονηpάc:, καi μάλιστα διότι έnεχείρησε
10 nροφήιου ιό dι,όμημα τcvν κατακρίτων εν Ίοvδαίοις ίερέωι 1 ,
νά ύnοκλέψ!l τήν συγκατάθεσιν των άκροατωv μέ τήν τοι­
Οί/. (<TC/. αγια ί(,JJ'' οεοιίλων ου διέστελλο~ιη. Και Ο'D1Ος ιοίι
αύτηv μηχανήν, έnειδή ό Θtόc: δ,ά του προφήτου λέγει ότι
/))!

μετι'ι. και nολJ.ων αλλων ΚυtJ!(tJ)! ψυχής και σώματος αγαθι7ιι· τοίίτο είναι τό άνόμημα των κατακρίτων iερέων μετΌΕύ
ενεργειών και ιό μακάρωγ nέ11i}ος τών υευήλων ου διέσ-:ει­ των 'Ιουδαίων, ότι «δέν διεχώριΖ:ον τά αγ1α άnό τά βέβη­
λει1 ει:εργημάτωJJ. λα,,77. Καί αύτόc: λοιπόν μαϊ:i μέ πολλάc: αλλαc: άγαθάc:
1t> 19. <<Άλλ' εγώη, ψησίv, ((ου τούτο ιό nέ~,θος ήγοvμαι α- ένεργείαt κοινάc: είc τήν ψυχήν καί τό σωμα δέν διεχώρι­
. Q. \ ' /' ,..,, ' 'Ι " ., {) \ ι'\ ,.., ., ι
nα1,ες κ:αι μακαριοι" πως γαρ αν ειη α_nα ες ο τn εγεργειq
σε καί τό μακάριον nένθοc άnό τά ·βέ1 βηλα ένεργήματα.
του της ψvχιjς ;..αθητικου 1ελ,εί1αι; Πώς δ' αΨ ε'ίη αnαθι\; 19. «'Αλλ' έγιjJ», λέγε!, «δέv θεωρω τοίίτο τό πένθοc:
ό ΊΟ nαθητικόΨ τουι' εχων ει 1 εργόν, αλλι} μ17 καθ' εξ ιv 1'έχρω­ c1παθέc: καi μακάριον· διότι πιϋc: θά fjτσ άπαθέc: αύτό τό
σιν αυτού; τελέως εξεργασάμεγος;)). Άλλ' ημείς ου τουι' ει- όποιον τελείται μέ τήν ένέργειαν του παθητικοίί τηc: ψυ­
. 20 11αι dπάθ·ειαγ εδιδάχθημεγ, ώ φιλόσοφε, τ~7ν του 7lα1}ητικαv χηc; Πωt δέ Θά ήτο άπαθήc ό εχων ένεργόν τό παθητι·
/
νεκρωσι·ν,
.,.λλ
α
\
α
\
τηγ
' \ -1ωι
αnο
. ., Ι'
χειρονων επι
., \
τα
\
χρ·ειττω
Ρ Ι'
μετα-
κόν τοϋτο, άλλά μή έκτελέσαc: κατά διάθεσιν πλήρη νέ-
1

θεσιι, αϊη,ου και τ~)ν επι τα θ,εία καθ' εξιγ εJtέργειαν,, όλικώς 1φωσιν αύτοίί; ». Άλλ' ήμεϊc:, ώ φιλόσοφε, δέν έδιδάχθημεν
δ.nεστραμμέJJΟV τα Π01'1)!2CI. και εnεσιραμμέΥΟV προς Ία καλά, δτι τοίίτο είναι άnάθεια, ή νέιφωσιc τοϋ παθητικοu, άλλά
και οvως ήμιν αnαθής, ό τας nο~ιηράς .εξεις άnοκτησάμει·σς ή άπό τά χειρότερα πρόc: τά άνώτερα μετάθεσιc αύτοίί
25 και ε11 ,αίς αγαθαίς nλουτtjσας, ό (<OUT(J.) ποιωθεις ταίς αρε­ καί ·ή έπί τά θεϊα κατά διάθεσιν ένέργειά του, άποστρεφο­
ταις ως οί εμnαθείς ταίς μη καλαίς ήδοναίς)), δ οϋτως 'VΠΟ­ μένου τελείως τά πονηρά καί έστραμμένου πρόc: τά 1 καλά.
τάξας 10 θvμικόν τε καί εnιθυμητικόJJ, α συναμφότερά εστι, Καί ουτοc: είναι δι' ήμαι: άnαΘήc. ό άπομακρύναc τά<: nονη­
10 της ψυχής nαθ'ητικ61ι, τιp γνωστικιp και κριτικιp και ί.ο­ ράc εδειc καi' πλουτήσαc: μέ τάc άγαθάc:, ό «εύπορων μέ τάc:
γιζομ{;γφ της ψυχής, όJς οί εμπαθείς τιp παθητικφ τό λογι- άρετάc: τόσον δσοv oi έμπαθεϊc: μέ τάc: μή καλάc: ήδονάc:» ,
78

30 ζο1•ιε--ον' παράχρησις γάρ εσΗ ιών δυγάμεωι· ri'jς ψυχής ή ό ιJnοτάΕαc: τό θυμικόν καί έπιθυμητικόν, τά όnοία συναnο­
TCI. τωι 1 παθ·ώJ' α:'lΟΤρόnαια φύουοα, κω'J,άnερ και τη,γ μ,εμω­ rελοίίν τά παθητικόν τηc: ψυχηc:, εic: τό γνωστικόν 'καi κρι­
ραμένηγ σοφίαι 1 ή 11jς γνώσεως HiJV αγτω, παράχρησις· εl Τ1κόν καί λογιστικόν τηc ψυχηc: τόσον, όσον oi έμnαθεϊc:
τό λογιστικόν εic: τό παθητικόν • 79
Διότι παράχρησιc: των
77. Ί ε l. 22, 26.
Ί ω ά ν ν ο u
78. Σ ι ν α ί τ ο u, ΚλϊμαΕ 29, PG 88, 1149 Α. δυνάμεων τηc: ψυχηc: είναι ή φύουσα τά άnοτρόnαιd rόΘη,
79. Ή άπάθεια των μοναχων δέν σημαίνει άδράνεισν, άλλ' ένεργόν δπωc: ή παράχρησιc τηc: γνώσεως των δντων προκαλεί την
πόλεμον κατά των παθ'ων.
80. Α' Κορ. 1, 20. μωραμένην σοφiαν 80 , "Αν δέ Χρησιμοποιfi κανείς ταύτας κq-
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 391
390

δέ τις καλώς ταύταις χρφτο, δια μεν ηjς γ11 ώσεως των 0)'-
τω)' πνευματικώς έκλαμοα~•ομένων 11)ν θεογνωσίαν πορίοεται,
δια δέ του ,ης ψυχης παθητικου, δι' 8 προς Θεου nε:ποίη­
ται κι.11ουμέ,,ου, τας καιαλλ1Jλους άρετας έρ,γάσεται., τφ μει'
5 έπιΠυμηιικϊρ την αγάπην ένστερνιζόμενος, τφ δε θυμαειδεί
ι iμ, ύ.ϊα_ιωνην κατακτώμενος. Οϋχ δ νεκρώσας ωl,~,υν, έπει )(αί
:rιρnς τάς θείας εξεις και ,σχέσεις και διαθέσεις εσται ακί11 η­
Ι6ς τε και α.νειιέργητος, •αλλ' ό τουθ' ύ:ποτάξας, (0<1Τε δια
λωc:, διά μέν τηc: γνώσεως των δντων έκλαμβανόμένων κα·
λωc: θά πορισθη τήν θεογνωσίαν, διά δέ τοϋ παθητικοϋ τηc:
ψυχηc:, κινουμένου πρόc: έκεϊνο Sιά τό όποϊον έπλάσθη
ύπό τοϋ Θεοϋ, θά έργασθη τάc: καταλλήλουc: άρετάc:, μέ
τό ::;πιθυμητικόν μέν ένστερνιlόμενοc: τήν άγάπην, μέ τό
θυμοειδές δέ κατακτων τήν ύnομονήν. Δέν είναι λοιπόν ό
νεκρώσαc: τό παθητικόν άπαθήc:, έnειδή θά είναι άκίνητοc:
TOV καi άνενέργητοc: έπίσηc: πρόc: τάc: θείαc: εςειc: καί σχέσεις Ιiι ι, Ι,ι

nείθ-εσfJαι τφ J'ψ, φύσει λαχόντι την ήγεμονίαν, πρός Θεnϋ καί διαθέσειc:, άλλ' ό ύποτάΕαc: αύτό, ώστε τοϋτο, άγόμενον ,i:
l
ύπό τοϋ Θεοϋ, δπωc: πρέπει, διά τηc: :πειθοϋc: είc: τόν νοϋν
,:111;

1 Ο ι:ιγόμε;:ογ ?] δέον, αγατεlνεοθαι δια ηjς αδιαλείnτου μ~·ήμ'}ς

του Θsr.v προς τον Θεόν και δι' αinijς είς εξιγ άφικνεισ1?αι τόν κατέχοντα φύσει τήν ήγεμονίαν, νά άνατείνη διά τηc:

ilιi
1
11

nj:; θ1cίας διαι'J,έσεως και εlς άρίστφ, εξιν ,τραοιοάζει~, ται;­ άδιαλείπτου μνήμης τοϋ Θεοϋ πρόc: τόν Θεόν καί δι' αύτηc:

rψ, i'jrις έστίιι 11 προς Θεον άγάπη, δι' ην πληροί κατιί τn νά ψθάνπ είc: εςιν τήν θείας διαθέσεως καί νά τήν προβι6ά­
',Ί
Ζπ είc: άρίστην εςιν, ή όποία είναι ή πρόc: Θεόν άγάπη .
81
!I
λόγι(ιγ ,άς του αγαπωμένου ε·ντολάς,, εξ ών διδάσκεται και ,,

15 ενεργει και κταται τ1JΥ είλικρινη 18 και τελε{αγ προς ΤΟν πλη­ Χάριν αύτηc: τηc: άγάπηc: έκτελεί κατά τόν λόγιον τάc: έντο­ :1

λάc: τοϋ άγαπωμένου 82 , άπό τάc: όποίαc: διδάσκεται ιωi

ι!ilι
11
π[ω• &γάπψ'. αlς μίι ουνειναι την άπά1'J,ειαν, τώ,ν άδυνάτω,,.
20. Αϋτη μει' οiίν ή προς την τελείαν άγάnην δ,ι' απα­ ένεργεϊ καί άnοκτςi τήν είλικρινη καί τελείαν πρόc: τόν πλη­ Ι;1Ί1:
σίον άγάπην· είναι δέ άδύνατον νά μή συνυπάρχη μέ αύτάc: ιι:Ι·"
θεfας δδύς έ!;ηλλαγμένη 1έ έστι και ανω υαl·ιrουσα, και τnίς
ή άπάθεια.
i,ΊΙ'
!!ii
rlιrακεχωρηκόσι του κόσμου μάλιστα άρ1ιόσει· σχολάοαντ,ες γαρ
20 Θεζι καί ,lι-επιθολώτφ γ(v τfl προς αiJΙτοv δμιλlq διακαρτερrί­
20. Αύτή λοιπόν ή πρόc: τήν τελείαν άγάπην δι' άπα­ ;ilι!ι,
,ιι,
θείαc: όδόc: είναι παρηλλαγμένη, βαίνει nρόc: τά ανω καί ilil
σα101ες, διά 1ijς οv1,ουσίας ταύτης ευχερώς ταν σvρφετο1, τώι·
άpμό2:ει ίδιαιτέρωc: είc: τούc: άναχωρητάc: έκ τοϋ κόσμου. ,1!:
πσ1 1 ηρ(j}v πα1'f'ημάτωJJ αποτlθ·ενται και τ~7ν άγάπην ,σφίσο, αi',­ 1:·
Διότι αύτοί, άφιερούμενοι εic: τόν Θcόν "Καi έnιδιδόμενοι είc:
τοiς ει11'fησαυρίζουσι. Τοiς δ' εν τφ κόσμφ στρεφομένοις έστ ί
τήν πρόc: αύτόν συνομιλίαν μέ άθόλωτον νοϋν, εύχερωc:
'Ίι
υιαζομέ,,ους έαvτούς κατά τάς έvτολας τοv ΘεQν τοίς του
11!1·

άποβάλλουν διά της συναναστροφηc: ταύτηc: τόν συρφετόν

25 κόσμου χ217σ1'J,αι πράγμασιv. Οϋ~κοίJν και τό πα{/'η-τικο1, της ψυ­
τGJV πονηρών nαθημάτων καί θησαυρίlουν μέσα των τήν
χ1jς της οίας ταύιης κοι~,ωνου'ν ενεργήσει κατ' έκείJJας. Αϋ-
6γάπην. Eic: δέ τούc: ίωνταc: έντόc: τοϋ κόσμου άρμόlει νά
1η δέ 1ί υία έγχρο~ιίσαοα τfί ουνη{}ε[q, ήδείαν την πρδς τάς
χρησιμοποιοϋν τά ηράγματα τοϋ κόσμου βιάlοντεc: έαυτούc:
ι'-ι'7Ολάς τον Θεοv σχέσιν έμποιεϊ και την δ•ιάθεσι11 εiς εξι1•
ι<ατά τάc: έντολάc: τοϋ Θεοϋ. Έπομένωc: καi τό ·nαθητικόν
μετατlθησι,γ· rJ δέ χαρίζεται τό προς τας ποvηράς εξεις 1ε
30 και σχέσεις μονιμdηατογ μίσος, το δε προς τα πονηρά τοιοv-
, rμ:: ψυχης, κοινωνοϋv μέ αύτήν τήν βίαν, θά ένεργήσπ
δπωc: έκεϊναι. Αύτή δέ ή ·βία, όταν μέ τήν συνιiθειαν γίνπ
10),' μίσος 11)11 απάθεια~, καρποφορεί, π,αι/ ης Ύj προς τόν μό-
;φοvία, καθιστςi γλυκεϊαv τήν nρόc: τάc: έντολάc: τοϋ Θεοϋ
σχέσιν καί μετατρέπει τήν διάθεσιν είc: εςιv· αύτή δέ ή εςιc: 111

χαρίlει τό μονιμώτατον μίσος πρόc: τάc: πονηρός έςειc: καί 'ί'

r'
81. 'Μνήμη Θεοίί' έκφρασις τοϋ Δ ι οδό χ ο u, Κεφάλοιa 11, 31, f!i
58, 59, 63, 73 κ.δ., συνδεδεμένη ,μετά της άδισλείnτοu nροσεuχης. σχέσεις, τό δέ τοιοϋτον μϊσοc: πρόc: τά πονηρά 1καρποφορεί
'!!1

IΙ!1 li
··α,c. θείας άγάnηc.·, αύτόθι 90, 91 κ.δ. τιiν άπάθειαν, άπό τήν όποίαν γεννζ]ται ή άγάπη nρόc: τόγ
82. Ί w. Α' 4, 7 κ.έ. 5, 1 έ!;. ,,1
392 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ iΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖόΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 393

γογ αγαθόν αγάπη τ{κτ,εται. Ζ(vι, τοlνυν και ει•εργογ παραστ17-
σαι δ·ει ,τϊρ Θειρ τό 11jς ψvχης παθητικόν, 'ίνα h θυσία
δnερ ό απόστολος καί nερί τοv σώματος ήμϊόv είπε· «nαρακα­
λι7'ι)) γάρ, φησlν, «ύμας διά τcvν οlκτιρμών του Θεοv ;ταρ,;,-
5 ιπηοαι τά σώματα ύμών {}υο[αι, ζr7'ισα1•,. άγ{αν, ευάρεοτογ τϊρ
Θεcρ)). Πώς οvι, τό ήμέτ,ερον σώμα ζών αν nαρασ1αίη θυσία
μόνον άγαθόν. Πρέnει λοιπόν νά παραστήσωμεv ένώnιοv
ζώσα, ι οϋ Θεοϋ Ζ:ων καi έvεργόv τό παθητικόν τηc: ψυχηc:, διά vά
γίνr~ rοϋτο θυσία Ζωσα, πρδγμα τό όποιον είnεν ό άnόστο­
λοc: καi περί τοϋ σώματοc: ήμωv· διότι, λέγει, «σαc: παρα-
1ωλω διά των οiκτιpμ:JV του Θεοϋ νά παραστήσετε τά σώ­
ματά σαc: θυσίαν ϊ::ωσαv, άγίαv, εύάρεστοv είc. τόν Θεόν» ".
Ι'
8
Ι'

τrρ Θεφ ·ευάρεστος; Όπότε λεία μεν όρώσιν ήμών οι δψθαλ· llωc: λο1πόν τό σωμά μαc: θά ήδύνατο νά παραστπ Ζων θυ­
i !

μο(, κατά τό γεγρα,ιιμένο1,, «ό 6λέπων λ•εία ελεηθήσεταιιι, '!αι
1[)·)! 5.ιιωθεJ! ελεον επισnώνται και nορlζουσιγ /ιμίν, ώτα δ' ϊ•-
1ο ;:.6κειται τοίς θείοις διδάγμασιν, ου'χ ωοτε άκου'σαι μόιι')JJ
αυ'ΙQ)J!, άλλ' όJστε καιά τό δα6 ιι ικόν μεμνησθαι ίUJ)! εντολcοιι
του Θεοv ισv nοιησαι αυτάς, ουκ άκροατην εnιλησμονης κατiι
τό εlrημέιιοιr τφ αδελφοθέφ 1ών αποστόλων γενόμεγοιι, άλ.ω
ι<nαψϊ;.tύψωιτα εlς νόμον τέλειον της ελευθερί.ας και παραμεί-
15 )J(1)'1α και μακάριογ οντα ει• τfΊ nοιή,σει αυτιου)), γλώσσα δ/.
7.ειρές ιε καί nό).ες ύπηρετώσι τοίς {)ιείοις θελήμαοι. Τ[ OV!'
cι..ί t1 ι·έργειαι αvται τώ11 εντολων του Θεου'; Ου• κοιναί εlσι1·
S)':5rηειαι ψυχijς και σώματος; Πως QVV αί κοιναι ενέργειαι
·ψυχΓJς καί σιbματος απασω ακότους εμnιπλiiισι και, εκτυφλοv·
20 σι 11'ιv ψυχήν;
21. Ό δέ απόστολος, ωίς ασθε1ιεί και ουκ ασθε~,ώ ;η φη­
σί, ωί:; σκα1'δαλίc.εται και ουκ εγώ πυρουμαι;)). S' Αρ' OVJ' ου
ΚOtJ'IJ t;ι,έργειrι ταυτα 70V τε σιb,μαως και του• της ψυχης :ια­
ι~ητι;::ου; π ρός κακου τοίνυν αυτ17γ ψομιοvμεν και επί 6λάοη
οία εύάρεστοc: είc: τόv (:)εόν; 'Όταν οί μέν όφθαλμοί μαc:
(\λέπουv εύχάpιοτα, κc~τά τό γεγραμμένον «ό βλέπων εύχά­
J)ΙΟΤΟ θά έλεηθη» 3 '. καi τό ανωθεν έλεος άποσποϋv καi μόc:
1 φομηθει::ουv. τά δέ ώτα ,nΕ;iθοvται εic: τά θεία διδάγματα,
οϋτωc: ώστε δχι μόνον νά άκούπ κανείς ταϋτα, δλλα καi
vc1 ένθυμηται τάc: έντολάc: τοϋ Θεοϋ δια νά τάc: έκτελι;ϊ
1·.:πc; τόν ψαλμωδόν 8 ;;, δχι γενόμενος άκροατήc: λήθης κατά
ιό λεχθέν ύπό τοϋ άδελφοθέου άποστόλου, άλλά «παρακύ·
ψαc: είc: τόν τέλεϊον νόμον τηc: έλευθερίαc: καί παραμείναc:
1ωί μακαρίωc: έκτελέσαc αύτόν»'", ή δέ γλωσσα, αί χείρες
.ωί oi πόδεc: ύπηρετοϋν τά Θεία θελήματα. Τί είναι λοιπόν
, ιιΊταί ai έvέργειω τGJν έvτολων τοϋ Θεοϋ; Δέν είναι κοινοί
ϊ:νί:ργειαι ψυχηc: καi σι.:_~μaτοc:; Πως λοιπόν δλαι αί κοιναί
!:νcργειαι ψυχηc κα1 σώματοc γεμiΖ:ουν τήν ψυχήν μέ σκό-
1οι::: ιω] τu,φλ(iJνοuν ηΊv ψυχήν;
21. Ό δέ άπόστολοc: λέγει, «ποϊοc άσθεvεϊ καί δέν ά­
σΘενω; noίoc: σκανδαλίΖεται κα1 δέν φλέγομαι έγώ; ~ Αρα
87
» • !

25 ,17ς ψυχής; Και μι7γ τοvτό tστ ι δειγμα &κρι6ές του ταγ πλη­ λαιπόν αύτά δέν εΤvαι κοινή ένέργεια τοϋ σώματος καί
σfσ,, αγαnαγ cδς έαυτόν, 8 δευτέρα μέν lστι11 ει,ωλ17 Θεοv, ό­ τοϋ παθητικοΟ τηc: ψvχηc:; Θά Θεωρήσωμεv λοιπόν τήν
μοία δέ κατά τό θεοπαρι'ι.δοτον λόγιο~, τfi π;ρώη7 και μεγάλπ ένέργε1αν δη τείνει nρόc τό κακόν καί πρόc: βλάβηv τηc:
ειrτολfΊ. Διόπε.ρ δ αυτός απόστολος Ρωμαίοις γράφων, <<λv:-ιη ψuxf\c:; Καί δμωc: τοϋτο εϊναι άιφιβέc: δείγμα του άγοπαν

μοί εστ ω, φησί, !οtεγάλη και αδ,ιάλειnτος δδύ11η τfί :'.-αρδίιt: τόν πλησίον ώc: έαuτόv, τό όποϊον δευτέρα μέν έvτολή
30 μου {;:rιέρ τώJΙ αδελφώ11 μου, τώγ συγγενών μου κατϊι σ&ρκωJ. τοϋ Θεοϋ εΊvα;, όμοία δέ κατά τό θεοπαράδοτον λόγιον μέ
rήv π::;ιώτην καί μεγάλην έvτολήν • Διά τοϋτο ό ϊδιοc: άπό­
88
Όρfjς τό παθητικό,· ζώ)' καί ενεργόν της αnαθ•ους και θ·εοει­
δοvς cκεt-,·ης ψυχής; El δ,έ αδιαλεlπτως εκεlνn nροσηύyε10 στολοc: γράφων πρόc: τούc: Ρωμαίοuc: λέγει, «εχω μεγά­
Ι,,
λην λύπην καί άδ1άλειπτον όδύνην εic τήν καρδίαν μου
ii
ύπέρ τuJν άδελφων μοu, τύ"Jν συγγενων μου κατά σάρκα» •
89
,I:,

83. Ρωμ. 12, 1. 84. Π α ρο ι μ. 12, 13a. :ι;

85. Ψ ο λ μ. 102, 18. 86. Ί α κ. 1, 25. Βλέπε1c τό nοθητικόν τηc. 6πα8οϋc: καi Θεοειδοϋc: έκείνηc: 1 ιi,
1

88. Ματ θ. 22, 36 κ.έ.

lι
87.Β' Κορ. 11, 29.
89. Ρω μ. 9, 2 ές. ψυχηc: νά 2/i καi ένεpγfi; Έάν δέ προσηύχετο μέ έκείνηv
,1
1:
11
Ι'ι
1ίi
l,ι ;
·111
304 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 395

και αδιαλείπτως cοδυνατο, συ1 1υπάρχουσαι 1 αρ' εlχεν έν έαυτςv 90

άδ1αλεiπτωc: καί ώδυνδτο άδιαλείπτωc: , δρα είχε μέσα
7ll προσεvχfj 11})' οδύι·η,,ι της ψι:χijς· ΟΗ δέ ου ουι•ν:πάρχουσαι• του συνυπάρχουσαν μέ τήν προσευχήν τιΊν όδύνην τηc:
μόνοι, αλλrί και συ11εργουσαι 1 , lδειξεν () αfτός δια της κατα­
ψυχηc:· δτι δέ τήν είχεν δχι μόνον συνυπάρχουσαν άλλά
σκευijς εκε'i: «η·vχό,μη,, γάρ)), φησίν, ((αιιτός εγώ ανάθεμα ε'ί- καi συνεργοϋσαν, εδειtεν ό ϊδιοc: έκεϊ διά τηc: προσποιή­
5 ναι από Χριστου ύ:πέρ των αδελφών μου>J· καί αλλαχοv, «ή ει~­ σεως· «θά (ηύχόμην», λέγει, «έγώ ό ϊδιοc: νά άποκοπω '

δσκία της καρδίας μου καί ή δέησις ή προς τογ Θεόι• ύ:πi-:ρ 91
άπό τόv Χριστόν ύnέρ των άδελφων μου» • καi άλλοϋ, «ή
TOV 'Ισραήλ εστιγ είς οωτηρία)/))" nάnως δια τι)ν l!nερ αυ­
έπιθυμiα τηc: καρδίας μου καί ή πρόc: τόν Θεόν δέησιc:
τών μεγάλην εκεί~rψ λύπη,· καί &διάλει:πτον οδύνψ της ψυ­ 92
είναι νά όδηγηθη ό 'Ισραήλ είc: σωτηρίαν» , ταϋτα δέ .όπωσ­
χijς. Πώς οvν απάθειαν ήγησόμεθα την του :παθητικού κω?' δήποτε λόγφ της ύπέρ cύτων μεγάλης έκείνηc: λύπης καί
1Ο εξ tJJ νέκρωσιν; άδιαλείnτοu όδύνηc τηc: ψυχηc:. ΠίίJc: λοιπόν ιiJc: άπάθειαν
22. 'Αλλ' ώς εοι.κει·, ό φιλόσοφος :περί μέ~r απαι?είας ΙJ­ θά θεωρήσωμεν τήν καθ' εtιν νέκρωσιν τοϋ nαθητικοϋ;
κουσέ π: καί εφαντάσθη, ΙΙJ1' δέ άναί.γηοία1 1 ουκ άκήκοε :πρr';ς 22. Άλλ' δπωc: φαiνεται, ό φιλόσοφος διά μέν τήν ά­
κακοv τε οvσα~, καί προς των πατέρων κακιζομένην. 'Έοτ,ι• πάθειαν καί ηκουσε καi έφαντάσθη, διά δέ τήν άναλγησίαν
01)) 1 καί αλγος (ι.γαθόν, τr'; τfi άναλγησίq ταύττι άπικείμει•ο1•, δέv ηκουσεν δτι τείνει πρόc: τό κακόν καi κακίιεται άπό
15 και κοιιιαί ψυχi]ς καί σcbματος ε~•έρ;,ειαι λυσιτ·ελο·vσαι, μω.­ τούς Πατέρας. 'Υπάρχουν λοιπόν καί αλγοc: άγαθόν, τό
•λον δέ τελειουσαι 1171· ψυχήν, είnερ δια τηρήσεως τω,, θείωJ' άντίθετον είc: αύτήν τήν άναλγησίαν, καί κοινοί ένέργειαι
έντολοιν 17 τ ελ,είωσις αν 117 nροογίιrεrαι. Ei δέ του σώματός ψυχηc: καί σώμα roc:, ώφελοϋσαι μδλλον δέ τελειοποιοϋσαι
εοτι τοιαύτα εργα, nόοφ μαλλοιι του τιjς ψυχijς πα- τήν ψυχήν, αν ππάγματι ή τελείωσίc: τηc: προσγίνεται διά τηc:
1}φικοv, Ο αμέσως σιΨάπτετω τϊρ νφ· ΗΊ γαρ σώμα τηρήσεωc: των t-ντολων. Έάν δέ τοιαϋτα εργα είναι τοϋ σώ­
20 δια μέσΟ'Ι) T01JTOV 11])' :τρός τόν 1'0Vν ϊσχει συναφή,•. ματος, πόσον μi:ίλλον τοϋ παθηηκοϋ τηc: ψυχηc:, τό όποϊον i:Ι
!Ιι
Ό δέ φιλόσοφος ομοιόι, τι ποιεί, δσ:rερ αν ε'ί τις άκού­ συνάπτεται άμέι.:ιωc: μέ τόν νοϋν· διότι τό σώμα επιτυγχάνει :111

,Ι
nας IOV Θεού προστάττοι 1 τος «σχολάσατε και )'Υ(UΤε οτ ι εγcb τήν nρόc: τ6ν ,,rοϋν σύνδεσ1ν διά τούτου. Ό δέ φιλόσοφος !:

εlμι Θεός)), ειτα τους σχοι.άσαντας τοίς θ'ε[οις θεία κrιί ι:

I(l πράττει δμοια μέ έκεϊνον ό όποϊοc:, άκούσαc: τόν Θεόν νά ι:
:πΥευ,ματικα 1:'ργαζομέι 1 ους -/J.εώμειιος, μι-;,ιιφοιτο λέγωι·, Όχrι- προστάσσr~, «σχολάσατε, γνωρiσατε δτι έγώ είμαι Θεόc:» \
9
1,

25 λάσατε, εlπει, δ Θεός, ~ίμεις δέ, εγεργεί1• σπεύδοντες, :πλανα­ επειτα δέ βλέπων τούc: σχολάσαvτας είc: τά θεία νά ένερ­ li
1,

οθε'. ((Νεκρώσατε)) γάρ, φησί. και ό ά:τόσrολος, ωά μέλη ,rί γοϋν τά θεία καi πνευματικά, θά τούς κατηγόρει λέγων, 11:'
1

:1
/;;τι ηjς γijς, ποφ,εία,,, ακαθαροίαι•, πά.θος κακόι, και 11]1' 'σχολάσατε, είπεν ό Θεόc:, σεϊc: δέ, σπεύδοντεc: νό ένερ­ !ιΙ
nλεονεξία1. 1 η. Άκο,,εις τ(ι,ας δεί τώγ σωματικώJΙ εJΙεργει6Ί1• γητε, nλαvδσθε'. «Διότι, λέγει καi ό άπόστολοc:, «νεκρώσα­ il
Ιι·
γεκροvγ; Πορνείαιι, άκαθαρσίαι, καί άπλως πάσας τας γηί- τε τά έπi τηc: γηc: μέλη, πορνείον, άκαθαρσίαν, πάθος κα­ l ·1,,1

'ι
30 ιrας. Ποιον δέ πάθος; Τό κακόν, (ί.λλ' σi'ιχι τάς δια του σcδ­
ματος τελουμένας ενεργείας το·υ ΠΨεύματος, ουδ-έ 1(Χ θε:α
κόν κοί τήν πλεονεtiαν» 9 4. Άκούειc: ποίαc: άπό τάc: σωμα­
τ·κάc: ένεργείαc: πρέπει νά νεκρώνωμεν; Πορνείον, άκα­
Ι1ιίl·Iι
και μακάρια πάθη, ουδέ τάς προς ταύτα πεφυκυ[ας δυνάμεις θαρσiαν, καί γεvικωc: δλαc: τάc: γηϊ'ναc:. Ποίον δέ πάθος;
της ψυχijς Ητό επιθυμητικόι'J) γάρ, φησί, ,<τετάσθω σαι nυ.ι, Τ ό κακόν, άλλ' δχι τάc: διά τοϋ σώματος τελουμέναc: ένερ­
γείαc: τοϋ Πνεϊψατοc: οϋτε τό Θεία καi μακάρια πάθη. οϋτε
90. Α' Θεσσ. 1, 3· 2, 13· 5, 17. Ρωμ. 9, 2. τάc: πρόc: αυτα εκ φύσεωc: καμωμένοι:: δυνάμεις της ψυ­
91. Ρωμ. 9, 3. 92. Ρωμ.10, 1.
93. Ψ ο λ μ. 45, 11. 94. ,Κ ο λ. 3, 5, χηc:. Διότι, λέγει, «τό έπιθυμητικόν σου δλον νά τείνπ

,
!
1::111111
396 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2. 2 397

προς ΘεόJ·, ό θυμός εστω σοι κατα μόνου του iίφεως». Πως rιρόc: τόν Θεόv, ό θυμόc: σου ν' άπευθύνεται μόνον έναν·
ov,, J'ΞJ'εκρωμέναι αί δι,Ι'άμεις αfιται της ψυχής, εl κο•ηDείη τίον τοϋ δφεωc:»'J:;_ Πωc: λοιπόν ai δυνάμειc: αύταί τηc: ψu­
ιις τούτω~ι προς τίιν {Ιείαν &ι•άτασιν εν ταίς προς τον Θεάι· χηc: είναι νεκραί, αν δύναται κάπο:α άπό αύτάc: νά κινηθfϊ
ευχαίς ij διεγερθείη κατα του οφεως εν ταίς &τόnοις προσ- πρόc: τήν θείαν άνάτασιν κατά τάc: πρόc: τόv Θεόν εύχάc:
5 οολαίς; i'j νά έγερθfϊ κατά τοϋ δφεωc: κατά τάc: άτόποuc: προοβο­
23. Πϊvς δέ ασφαλώς εσιαι λέγων ό φιλόσοφος; «Τί λάc: του;
δαί; Α 'ίσιJησιι• μέι, και φανταοίαιr ατ ιμάσομε~• προσευχόμε1,,11, 23. Πωc: δέ θά είναι άσφαλήc: ό φιλόσοφοc: λέγων,
70 δε παθ1)ιtΚ())! τής ψvχης ενεργεί~: κατά τινα Ί(ι)J! έαυτου\ «Ti λοιπόν; Τήν αϊσθησιν μέν καi φαντασίαν θά άτιμάσω­
δυνάμεωJt δεξ6μεθα; 'Ή πολ~φ ,μαλλον οrDδέ τοvτο; αί γάρ μεν προσεuχόμενοι, τό δι': παθητικόν τηc: ψuχηc: θά δεχθω­
10 1ού101) i:1ιέργειαι μάλωτα 7UX)'Tω)f εκτυφλοΓ,οι και κατορύττου-- μεν δτι ένεργεί μέ μiαν άnό τάc: δuνάμειc: του; "Η πολύ
0[ τι\ θείοι• iίμμα)). Βαοαί· πως κατορύττει το θ·είον iίμμα ,,; περισσότερον οϋτε τοΟτο; Διότι αi ένέργειαι τούτου έκ­
Π[!Ος τι} ΠOJ'?)QU. μίσος και 1) προς ί(JJ! Θεο,, καί 7())/ n,λησίοιr τυφλώνουν καί κατορύσσουν τό θείον δμμα περισσότερον
δγάπη; Και ταvτα γαρ τού: :r.αι?ητι:~οv είοιι• ενέργειαι· ταιί­ c,πό δλα». Άλ:μονον· πωc: κατορύσσει τό θείον δμμα τό
τn γc'ι,ρ ηj δυι·ιί.μει τ·ης ψυχής αγαncομέι· τε και αnοτρεπόμεθα, ι 1:σοc: πρόc: τά ιπονηρά καί ή άγάπη πρόc: τόν Θεόν καί τόν
15 οl,:ειούμει1ά 1ε και αλλοτριούμεθ·α, καθάπερ και' τφ λογιζομέ­ 11λησiον; Διότι καi αύτά είναι ένέργειαι τοϋ παθηηκοϋ,
γφ τ·ιjς ψυχής, κατι'ι. 1όι, οοφόι, Συι 1 έσιον, &παιJΙουμ/ιι τε κα1 ~~φ· δσον αύτή είναι ή δύναμ1c: τηc: ψuχηc: μέ τήν όποίαν
_ιιεμφόμεθα. Νέκρωσις ϊiQ' OV)' εοτι του λογω-τικου θείοι.ς 1?εω­ ιΊγαποϋμεν καi άποστρεφόμεθα, οίκειόμεθα vά άλλοτριού­
ρήμασι!' ε)'(ωχολεισθω καί Θεψ τ?η• υ,ω•ογ και την εύχαρι­ μεθα, καθώc: καί μέ τό λογιστικόν τηc: ψυχηc:. κατά τόν
οτfα~ι αJ'απέμπει.ν και τούτφ διά 117ς συι•εχους κολλασθαι f'J!)J- (;οφόν Σuνέσιον" 6 , έπαινοϋμεν ι~αί μεμφόμεθα. Νέκρωσις
20 μης; "Η τουτό εοτιι• 1) δι·τως ζω17 καί &ληθΊ7ς ενέργεια iOi' {iρα τοϋ λογιστικοΟ είναι ή ένασχόλησιc: μέ Θcϊα θεωρήμα­
ι•οί-; Τόι· αVΊ01' αQα τρ6nον ουδέ τό παθψ ικον νεκρονσιιι οί τα καί ή άναnομnή ϋμνου κα1 εύχαριστίαc: είc: τόν Θεόν
ι'ρu.σταi ΗΟι' καλrι>ι', κατακλείσαντες άργο1, καί &κίιιητον :1ι· καί ή προσκόλλησιc: είc: αύτόν διά σuνεχοϋc: μνήμηc:; 'Ή
έαι:τοίς, ουδi-: γc}g αν σχοίε1: οτφ αν ερφεν του' &γαθοv και υϋτη ε:ναι ή δντωc: Ζωή καi άληθήc: ένέργεια τοϋ νοϋ;
μωοίεν ιό ποι·ηρόι·, ουδέ δι' ov τον μέιι αλιλοτριωθείεν,, οlκειω- [(ατά τόν ϊδιον άρα τρόπον οί έρασταί των καλών δέν νε-
25 θ·εiει, δέ τcρ Θεψ. Τοvτο δέ 1,εκρουσι, την προζ τα πο1•ηρα 1,ριί)νουν οϋτε τό παθηηκόν, κατακλεiοντέc: το άργόν καi
οχ;§σι;· τfjc: Vvl'άμεως ταύτης ολην μετατιθέντες εnι l))V πρ(Ίς ϊ•κiνητον μέσα των, διότι τότε δέν θά είχαν όργανον μέ
Θεό" αγάπη~', κατά 117ν πρcότην και μεγάλφ, έντολή~,· ((&γα­ HJ όποΊΌν νά άγαποϋν τό άγαΟόν καi νά ι.ιισοϋν τό πονηρόν,
π1ίσεις» γάg, φησί, Ι<Κύριον Ι0)' Θεόν σου εξ ολης τής lσχιίος οϋτε έκείνο μέ τό όπο1ον νά άποΕ;ενωθοϋν άπό τό ηονη­
σουη, ταύτιιγ δ' εlπείJt τιjς δυνά.μεώς σου· ποίας δυνάμεως ρόν καi νά οίκειωθοϋν τόν Θεόν. Νεκρώνουν δέ τοϋτο,
30 ολης; Δ17λω δτι 10v παθητικ-οv· τούτα γάρ έστι τό της ηmχ1jς 111v πρόc: τά πονηρά σχέσιν τηc: δuνάμεωc: ταύτηc:, μεταθέ·
φιλοv;,. Τοvτο δ17 διατεθέ1, ουτω και τctς αλλ·ας της ψυχ1jς rοντεc: δλην είc: τήν πρόc: τόν Θεόν άγάπην, κατά τήν πρώ­
την καi μεγάλην έντολήν· διότι, λέγει, «θά άγαnήσrιc: Κύ­
ριον τόν Θεόν σου μέ δλην τήν iσχύν σου» , δηλαδή τήν δύ­
97

95. Ί ω ά ν ν ο u Σ ι ν ο 7 τ ο u, Κλίμα!; 26. PG 88. 1068 D.

νcψίν σου· ποίαν δλην δύναμιν; Προφανίϋc: τοΟ παθηηκοϋ
96. "Ισωc οϋτω έκ nαραδρομηc άντί Νεμεσίου, Περί φύαεωc άν· 01ότι τοϋτο είναι τό άγαπων τηc: ψuχηι:. Τοϋτο λοιπόν μέ
θρώnου 31, PG 40, 725 Α.
97. Δευτ. 6, 5 καί Μάρκ. 12, 30. 101αύτην διάθεσιv άνuψώνει καi τάc: δλλαc: δυνόμειc: τηc:

_..
398 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
δυ~·άμεις TWJ! γηίνωγ α;ιαι1 ίσ1ησι και αJJατεί11ει προς Θεόν·
ταυτα διατεθέν ουτω και 1fi nροσευχfί 10 •είλικρινές nορίζcι
και 10)' J!OVJ' ουκ ε'ίργει, αλλά και συμπράττει δια ,ης μνtίμης
ενιδρυμέ~•οι' εχειν εν έαυτφ τον Θεόv τουτο διατεθέν ουτω
5 και σαρκός ύnερφρονείι, και τι} .κατ' αυ·τήγ αλγη ρ{jον φέ­
ρειΥ τοις {JJιέρ 10'V δντως εψειου nάσχουσι nαρέχsι· δι' aV'10V
γαρ εκείι,φ τφ φίλτρφ και' α.κρας άλ6ντες καί οίογ εnανα­
οτάνιες της σαρκός, τ[ι δι' ευχής και αγάπης προς 10 θείω•
]]yεvμα κοιγωιιίq,, τά σαρκός ταύτα nάθη κατά μόνοΥ τό κρί-
10 νειγ ,αιοθ·α11όμενοι, διαγίνονται.
24. Καί. τί δεί nλείω nερί 1ού1ωι 1 γράφειγ; Δηλογ γ6ρ
εστι nασιν, ει και ,Ul] Hp σοφψ τούτφ γέγονε σαφές, ως (ίΟΤαυ­
ρο}σαι τ~~ιν σάρκα σύ11 ταίς nαθήμασι και ταίς εnt'θυμίαις))
;~ροσετάγημεν, ου·χ' ϊιt' ήμu.ς αvτούς διαχ,ειρισώμεθα, πάσαν
15 σώματος ενέργειω, και ψυχής δύγαμιν νεκρώσανιες, αλί-' ώ.;
αv των μέι, φαύλων ορέξεώιι τε και πράξεων άποοχώμεθα
και 117ν ά:ι' αυτώγ φυγιγι, αJΙεπίοτροφο11 εnιδειξώμεθα, γενcv­
μεθα δέ τcοι· εnιθυμιώι1 του πνεύματος αΥδρες, κατά τον Δα­
γι.-ιjλ, ιελείφ φρογήμαοι ζiί'η,τες εy αυταίς και κινούμεγοι καί
20 ά~•δρικώς αει χωρουγτες εlς το πρόσω, κατά τοJ' άnό Σοδό­
μων ει;ιόηα Αcότ, δς άεί nρουαlνων και ακίνητος nρός HJ.
δπίσω μέ1,ων ζώντα έαυτοJJ διετήρησε, της είς τουnίσω οιρα­
φείσης συζύγου ~rεκρωθ·είσης. 'Ότι μεν oi5i, ζων εχουσι ;ιrιί
τά κρείιτω ενεργοvι,, άλλ' ου νεκρουσιν οί άπαθείς το της
25 ψυχής ;ιαθ·ητικόν, ίκαι 1 cος οlμαι δεδειγμέι'<ον είναι.
2Γι. Nvi· δ' 'ίδωμει 1 ;i.coς ό φιλόσοφος οΤπος, καίτοι ,η;'
έαvωυ πολύιιοιαι' 71{iσαι1 εnαφεις ταίς εl.σαγωγικαίς εlς :προσ­
ευχ17ν είσηγ1jσεοι του οεπιοv Νικηφόρου, δμως του συκοφω­
τήσαι και διαστρέψαι και διαυαλείJJ ;ι}.έογ 'ίσχuοει· ουδέγ, i-:-
30 αυτόιι καί τσύς οlκείους :λόγους, άλλ' ουχί τον ο,σιο~ι εκείι 1 ω',
δι.ά των σvκοφαν1t(i)),' τούτω11 λvμηι 1 άμενος. π ρώτοι1 μιψ ου;·
αρχόμει•ος 10V10 IOV αJ'δρος καωψεύδεται, το nρωΙΟJ' αυιί'1:•
98. Γα λ. 5, 24.
99. Δαν. 9, 23· 10, 11· 19.
1. Γεν, 19, 17 κ.έ.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 399
ψυχηc: απο τά γηινα καί άναβιβάίει πρόc: τόν Θεόv· τοϋτο
λοιπόν μέ τοιαύτην διάθεσιν καί είc: τήν προσευχήν προσ­
πορίίει τήν είλικρίνειαν καί τόν νουν ·δέν έμποδίίει, άλλά
καί συμπράττει, ώστε νά εχn θεμελιωμένον μέσα του τόν
Θεόν διά τηc: μνήμηc:· τοΟτο λο1πόν μέ τοιαύτην διάθεσιν
δίδει τήν ίκανότητα εic: τούc: ύπέρ τοΟ δντωc: έφετοΟ nά­
σχονταc: νά nεριφρονοϋν τήν σάρκα καί νά ύποφέρουν εύ·
κολώτερον τούc: σαρκι·κούc: πόνοuc:· διότι δι' αύτοϋ, κατα­
ληφθέντεc: πλήρωc άπό έr.:εϊνο τό φίλτρον καί τρόπον τινά
έπαναστατήσαντεc: κατά τηc: σαρκόc:, διατρίβουν είc: τήν δι'
εύχηc: καί άγάπηc: πρόc: τό θείον πνεϋμα κοινωνίαν, αίσθα­
νόμενοι τά πάθη αύτά τηc: ψυχηc: μόνον έκ συγκρίσεωc:.
24. Καi τί χρειάιεται νά γράφω περισσότερα περί τού­
των; Διότι είναι είc: δλουc: φανερόν, δν καί δέν εγινε σα­
φέc: είc: τόν σοφόν τοϋτον, δτι διετάχθημεν «νά σταυρώσω­
μεν τήν σάρκα μαιί μέ τά nαθήμσrα καί τάc: έnιθυμίαc:»!18,
6χι διά v· αύτοκτονήσωμεν, άλλά άφ' ένόc: μέν διά ν' άnό­
υχωμεν άπό τάc: φαί1λαc: όρέ!Ξειc: καi nρά!Ξειc: καί νά φύγω-
11εν όπό αύτάc: όνεπ1στpεπτί, άφ· έτέρου δι'; νά γίνωμεν
9
cΊνδρεc: των nνευματικων έπιθυμιων, κατά τόν Δανιήλ9 , lων­
τεc: καί κινούμενοι εic: αύτάc ικαί προχωροϋντεc: άνδρικωc:
πάντοτε nρόc: τά έμπρόc:, κατά τό πρότυπον τοΟ άnό τά
Σόδομα έ!Ξελθόντοc: Λώτ, ό όποίοc: προχωρων συνεχωc: καi
μή στρέφων πρόc: τά όnίσω καθόλου διετήρησεν έαυτόν
t:ωvτα, ένψ ή σύιυγόc: του, στραφεϊσα είc τά όπίσω, ένε­
κρώθη1, Νομίίω λοιπόν δτι έnαρκωc: έδείχθη δτι oi άπαθεϊc: 11.!
i:χouv τό παθητικόν τηc: ψυχηc: ιωντανόν καί ένεργηηκόν
1ων καλυτέρων, άλλά δέv τό νεκρώνουν.
25. Τώρα δέ δc: 'ίδωμεν, nωc: ό φιλόσοφοc: ουτα::, μο­
1:
λονότι έΕ:απέλυσεν όλην τήν μεγαλοφυίΌν του έναντίον των 1
είσογωγικι·iΊν διδασκαλιών τοΟ σεnτοΟ Νικηφόρου, δμωc: δέν
κατώρΕ'ωοε κατά τίποτε νά συκοφαντήσn καί διαστρέψn καί
ϊ
ιlj
διοβάλn περισσότερον, ί:ημιc:)σαc: διό των συκοφαντιων τού-
1ωv οχι τόν δσιον έκείνον, άλλά έαυτόν καί τούc: οίκείουc: i!i
iί1
λόγουc:. Κατά πριϊπον μέν λοιπόν έν άρχη ψευδολογεί κατά
τυυ όνδρόc: τοϋτο, δτι nρωτοc: αύτόc δηθεν παρέδωσε τάc:
,,!'
1:
ι,I,
400 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
nαραδ·εδωκέναι λέγειν τάς τοιαύτας των είσηγήσεωγ, ας 'ί'­
υρίζωγ εlσπνοr'ις εκάλεσε· nολλοις γαρ χρ6γοις πρότερογ τu.ι~­
τα προεισηγήσαντο πνευματικοί liνδρ,ες ετερ-οι και ρήμασι κ'li
ν017μασι σχεδόι· το'ίς αυιοίς, και' το'ίς των πατέρωγ uπάιηωι·
5 λ6γοις παλλάς αγ εvραι τις φωνας αυμμαρτυρούσας αυιαί;,
α'ϊάπερ εστί και ·ιί τοv δια λόγωι 1 ήμίι, τήγ πι,ευμαιικ171· Κλί­
μακu. ιεκτηγu.μέι•ου· υ'ΙησοfΊ)) γάρ, φησί, <ψι•ήμη κολληDή~ω
τfί nι·οfί σου και τότε γγώσn ήσυχίας ωφέλ,ειαJt>>. Μετά τοvτο,
υυίαζε 10)' νουν OOV)) λέγογως 10V δαίου εκείνου «μετά
10 εlσπι,εομέι•ου πν•εύματος εlς την καρδίαν είσελ19·είι.'J> (τοvτέσιι
κολλη1Jηναι τούτφ και τcί ε11 καρδίq, σκοπείν, καιά τον μέγω·
Μακάρι.οJ" «ή καρδ{α)) γάρ, φησίν, «ήγεμο~ιεύει ολου ταυ iψ­
γάνου καί, επειδαγ κατάσιχn 7ί!:ς νομάς της καρδίας ή χάρις,
t: Ι Ι ,.,, " ,._, \ ,.., ,, ,.., ~ ,..
ηγεμοι,ευει παντωγ 1ωι 1 μει.ωι• και. τω·ιι Λογισμων· εκει τοινυν
15 χρ11 ωιοπεiν, εl ενέγραψεν ή χάρις τούς του Πνεύματος JJό­
μους))), ε·κείγου τοί,ι·v~, τοις μεγάλοις ·ιούιοις nαντάnασι σvμ­
φθεγγομέγου, nάλιν οvτος διιί συκοφα)'τίας εnηρεάζει καί,
διελών α;ιό του 'γου' T(J Ό[αζε' τφ εlσrινεομένφ συνείρει Πι•εύ.
μυ.τι, καί σvκοφαιπι.κως αvτω διαφ1J•είρας μετά των ρημάτωι•
20 καί. 1)])' διάνοιαιι, ε'ίτα κατά τωγ υιαίων εlσπνοων πο},υς αι•·­
τός nι 1 ει, Ιίt))! ατοnωτάτων σδσας άποδιεικJ!ύς. Άλλα και JJ0U) 1
εκείνου λέγοιιτος τάς ενεργείας του νου και χρijγ είναι δ f(t
τωγ αlπθ•ήσεωιt ταύτας εξω χεομένας επανάγειν και παρα­
σκευάζειγ ε'ίσω γεύειJ! τους προσευχης επιμελουμέγους, δ φι-
25 λ6σο7;ος γουν αυ·τογ αύθις σvκοφαντε'ί λέγειν 117ν ουσίω· ιnv
νου· και γαρ ουτω πολλω)' εvπορ17σαι 16πωι· κατά των δσίω11
φωνών ·ύnεν6ησεν.
26. Ίlμϊvι· δ' αύθις υΊ.ληι9·ές δι,ευκρο•ο·ύγτωJΙ, α1';1ός uντει­
nεϊγ ΟVΚ εχωι•., «εστωσαν», φησίν, ((Οί ημέτεροι λόγοι διδα-
30 σκαλiα nρός τούς ιΊπό του φαιι•ομέγοv ,άτ6που παρακρουσθέJΙ-
1ας αν)\. Καί σύ τοίνυι, δ διδάσκω1, α μι7 συvηκας, φαiη τις
αν προς τογ τοιου·το1· διδάσκαλοι', παρεκρούσθης 1} ov;
2. Ί ω ά ν ν ο υ Σ ι να ϊ τ ο υ, Κλίμα!; 27, PG 88, 1112 C.
3. Ν I κ η φόρου, Περί νήψεωc:, PG 147, 963 Β - 964 Α.
4. 'Ομιλία 15, 20, PG 34, 589 ΑΒ. Βλ. άνωτέρω 1, 2, 3.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 401
τοιαύτας διδασκαλίας, τάc: όnοίαc: έκάλεσεν ύβριστικωc:
είσnνοάc:" ένψ πρό μακροϋ χρόνου ταϋτα έδίδαΕαν αλλοι
πνευματικοί δνδρεc: μέ τά 'ίδια σχεδόν λόγια καί νοήματα,
καί είc: δλουc: τούc: λόγουc: των πατέρων θά ήδύνατο κανείς
νά εϋρn nολλάc: φωνάc: συμφωνούσαc: μέ αύτάc: διά τηc:
μαρτυρiαc: των, δnωc: είναι καi ή φωνή τοϋ κατασκευάσαν­
τοc: δι' ήμαc: μέ λόγουc: τήν πνευματικήν Κλίμακα, ό όnοίοc:
λέγει· «ή μνήμη τοϋ Ίησοϋ δc: κολληθfι είc: τήν nνοήν σου,
καί τότε θά γνωρίσnc: τήν ώφέλειαν τηc: ήσυχίαc:» • Μετά
2
1()/)
τοϋτο, ένψ ό δσιοc: Νικηφόρος λέγει, «βίαΖ:ε τόν νοϋν σου
μέ τόν είσnνεόμενον άέρα νά είσέλθn είc: τήν καρδίαν»
2
11111111
(δηλαδή νά έnιδιώκπc: νά κολληθοϋν είc: αύτόν καί τά έν
τfι καρδί9, κατά τόν μέγαν Μακάριον, ό όηοίοc: λέγει, «ή
καρδία ήγεμονεύει όλοκλήρου τοΟ όργάνου καί, δταν κα­
f
i'
ταλάβη τάc: νσμάc: τηc: καρδίαc: ή χάρις, αϋτη ήγεμονεύει
δλων των μελων καί των λογισμων· έκεί λοιπόν πρέπει νά
ΙI.Ι' !·
!!
κυττάΖωμεν, αν ένέγραψεν ή χάρις τούc: νόμουc: τοϋ nνεύ­ i
ματοc:»4), ένψ λοιπόν έκείνοc: ό δσιοc: συμφωνεί nλήρωc: μέ
i,1,,H
1'
1
τούc: μεγάλους τούτους, πάλιν ουτοc: τόν κακομεταχειρίΖ:ε­ 1
1
: _ '· ·11
'.'
ται καί διαχωρίσαc: άnό τήν λέΕιν «νοϋν» τό 'βίαιΖ:ε', τό
1
iιiι
συνδέει μέ τόν είσπνεόμενον άέρα καί διαφθείραc: οϋτω συ­
κοφαντικωc: μαΖ:i μέ τά λόγια καί τι']ν εννοιαν, εnειτα πνέει
:Ι~
:ιι
' 1
αύτόc: ό ϊδιοc: δφθονοc: κατά των βιαίων είσnνοών, άnοδει·
Ι;
:iιι,_ιι,
κνύων δτι είναι άτοπώταται. Έηίσηc: δέ, ένψ έκείνοc: λέγει
νοϋν τάc: ένεργείαc: τοϋ νοϋ καί άΕιώνει, έnειδή αυται δια­
χέονται εΕω διά των αίσθήσεων, νά τάc: έnαναφέρουν καί
νά τάc: ρυθμίΖ:ουν νά στρέφουν nρόc: τά εσω οί έπιμελούμε­
νοι τηc: nροσευχηc:, ό φιλόσοφος τόν συκοφαντεί πάλιν δτι
νοϋν λέγει τήν ούσίαν τοϋ νοο· πράγματι οϋτωc: έμηχανεύ­
θη νά εϋρη nολλάc: θέσειc: κατά των όσίων φωνων.
26. 'Όταν δέ ήμείc: δ,εuκρινίΖ:ομεν τήν άλήθειαν, αύ­
πα- τόc: μή εχων τi νά εϊnη, λέγει, «δc: είναι oi ίδικοί μας λόγοι
διδασκαλία ηρόc: τούc: nαραπλανηθένταc: άnό τό προφανές
δτοnον». Kai σύ λοιπόν, ό όnοίοc: διδάσκεις, δσα δέν κατε­
νόησεc:, θά ήδύνατο νά εϊnπ κανείς nρόc: τόν τοιοϋτον διδά­
σκαλον, nαρεnλανήθηc: fΊ δχι; Διότι, δν nαρεηλανήθηc:, nωc:
26
402 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 403

ρακροvο,θ,είς μεν γάρ, πώς αξιοίς κατ' αύτο διδάσκαλος είγαι,

,ότε άtιώνειc: ότι είσαι διδάσκαλοc:, ένψ χρειάlεσαι διδά­
του διδάξοvτος δεηΊ?είς και μαθωγ παρ' ημών τήγ αλή1?εια1', σκαλον καi μανθάνειc: άnό ήμδc: τήν άλήθειαν, δν δέ δέν
,ιιι7 nαρακρουο1?'εις δέ, πώς ύ6ρίζεις αnο του κατά σέ φαινο­
παρεnλανήθηc:, nωc: ύβρίlειc: άnό τό κατά σέ προφανές
μέ·νου τον μηδέν ατοnοv διαJJ00·6μει1 0JJ, και ταυτ' ονχ 011 κα- τόν μή σκεnτόμενον τίποτε δτοnον, καί μάλιστα δχι διότι
5 κώς έξείπεν, αλλά κακώς εγεν'όησεγ; El γαρ αμφω κακώς κακωc: διετύnωσεν, άλλά καικωc: ήννόησεν; "Αν πράγματι
εκείνος, πuις αγ σύ, κατήγορος ων, το γοού,μεyογ nαραδραμών, κακωc: εnραtε καί τά δύο έκεϊνος, nωc: έσύ, ένφ είσαι
κατά ,μόνου του φαιι 1 ,ψένου έχώρησας; 'Έδει τοίνυν,. εΥπερ κατήγοροc:, nαρεμέρισεc: τό έννοούμενον καί έnετέθηc: μό­
έφvλά.ξω 11))' από των ρημάτωγ αnάτην αυτός καί τοις αλ­ νον έναντiον τοϋ φαινομένου; "Αν λοιπόν έφυλάχθηc: έσύ
λοις φυλάηεσΊJ,αι παρηγγύας, τήγ τε διάJΙοια~, και 101 1 nατέρα ό ϊδιοc: άnό τι'ιν άnάτην των λόγων καί παρήγγειλεc: είc:
1Ο τijς διαγο[ας εγ επαίνφ τ ίθεοθαι και τcvν ρημάτων εκεί)'U))' τούc: αλλουc: νά φυλάσσωνται, εnρεnε καί τήν σκέψιν καί
ον κατήγορον, αλλ' έξηγηΤ'ΙJΥ ποιείγ σαυτόν. Εί γαρ 1οι,τ6 τόν πατέρα τηc: σκέψεωc: νά έnαινέσnc: καί των λόγων
τις ύnολογιζόμενος, ΟΗ nρός τό φαινόμενον αnαντg, καταλο­ έκείνων νά yίvnc: δχι κατήγορος άλλα έρμηνευτήc:. Διότι
γογραφ17σειε του εJ!τελλομέ~:ου τηγ του σώματος Jrέκρωοι.1 1 , αν κάnοιοc:, λαμβάνων ύπ' όψιν δτι άnαντζΊ npόc: τό φαινό­
ώς α1Ίτό·χειρας γίνεοΊ?·αι τους δ.ι·Ί?ρώπους διδάσκο~,τος, αρ' υ.γ μενον, άnέδιδεν είc: τόν nαραγγέλλοντα τιiν νέκρωσιν τοϋ
15 αύτός έξαιρήοτι του1οι 1 , εl μη μετα6ουλεύσαιτο της μετc'ι. 1ι';Jι· σώματοc: ότι διδάσκει τούc: άνθρώnουc: νά αύτοκτονοϋν,
άι,τιθέων καταδίκης; Ού·κ εγωγε οlμαι. Τί δ' οτ·ε Βασίλεως άρά γε αύτόc: θά έtαιρέσn τοϋτον, αν δέν ίiλλαtε γνώμην
δ μέγας ('ίνα nαραnλησ[φ τοίς ύnό σου κα~ηγορουμένοις 77.α­ ώστε νά ύnοστf1 τήν καταδίκην των άντιθέων; Δέν τό ,vομί­
ραδείγματι χρ17σω,μαι}, τί τοίγvν 011' Q11τος εlπε τόι 1 γοί,ιι Ζ:ω έγώ. Τί δέ θά σκεφθωμεν όταν ό μέγαc: Βασίλειοc: (διά
εξω διαχείσθαι και έπανάγεσθαι πάλιν, κακώς έρουμεγ c.ιι- νά χρησιμοποιήσω nαραnλήσιον μέ τά ύnό σοϋ έλεγχόμε­
20 τογ uJς τη~, του νου άμετά6ατον ου'Οίαν διαχείσθ·αι λέγ01·τυ. να) είnεν δτι ό νσϋc: διαχέεται εtω καί έnαναφέρεται nά­
και τrιν μηδέποτε έαυτήν αnολείnοvοαν έnανάγεσΊ?αι, η YOV)' λιν"; Θά ε'ίnωμεν δτι κακωc: λέγει αύτόc: δτι διαχέεται ή
γοήσομεγ α'lJ'ιOJ! λέγειν τας μεταοατικας αύτοiJ εΥεργείας, ι/ι cψετάβατοc: ούσία τοϋ νοϋ καί δτι ή ούδέnοτε άnαμαικρυ­
δή ποτέ είοιγ αvται; νομένη έnαναφέρεται η θά έννοήσωμεν δτι μέ τήν λέΕιν
27. Άλλ' δ φιλόσοφος από του φαιι•ομένου κατηγορεϊι· voOc: έννοεϊ τάc: μεταβαηκάc: ένεργείαc:. όnοιαιδήnοτε εί­
Ιι
25 {,rw τcvι, εμών 1.Μγωγ έξελεγχό~,τωι, είρ,χθείς καί κατά ταυ ναι αύταί;
νοουμένου δλος χωρfjοαι nροθυμηθείς, κατά τ.ε τώγ ύπέρ του 27. 'Αλλ' ό φιλόσοφοι:: αύτόc:, έμnοδισθείc: άnό τούc:
σεπτού ανδρός εκείJΙον γεγραμμένω)) ήμίν 10)' άγώνα μετασκευ­ έλεγκτικούc: λόγουc: μου νά κατηγορήσn βάσει τοϋ φαινο­
άσας α.ύτφ, της ΟVΚQψαΥ1tκfjς αύωυ κανταυfJ:α τέχνης Ο'ι>Κ μένου καί φιλοτιμηθείς νά έnιτεθη όλόκληροc: έναντίον
.~πιλέληστο, μάλλον δ' έnιλελfjσθαί πως ού 1κ έδυνήθη. Πώς τοϋ νοουμένου, μεταθέσαc: δέ τόν άγωνα έναντίον των
30 γάρ, άιιτειπείν τοίς διά 11]1' ένουοαν αλήθειαν αJΙαντιρρήτοις ύπέρ τοϋ σεητοϋ έκείνου άνδρόc:6 γραnτων μαc:, δέν έλη­
οi5οιν εσχεν αv καί δvσοε6είας εγκλημα προστρίψαι τοίς FV- σμόνησεν οϋτε έδω τήν συκοφαντικήν τέχνην του, μδλλον
σε6έσι, μ1'ι τ17ν ουκοφαντίαγ τούτοις ένείρας; Ήμuηι το[νυν δέ δέν ήδυνήθη νά λησμονήοn. Πράγματι nωc: θά ήδύνα·
Πρ(οτοι• οαρκικόν λογιστικον οργα)'Ο)! 1YJJΙ καρδ{ω• είπ6γτωι 1 , το νά άντείnn είc: τά άναντίρρητα λόγφ τηc: ένυnαρχού­
σηc: άληθείαc: καί νά άnοδώσn είc: τούc: εύσεβεϊc: εγκλη­
5. 'Επιστολή 2, PG 32, 228 Α. μα δυσσεβείαc:, αν δέν ηαρεμβάλn είc: αύτά τήν συκοφαν­
6. Τοίί Νικηφόρου, ύπέρ ου έγραψεν ό Παλαμδc: έν τη πρώτn
τριόδι. τίαν; 'Επειδή λοιπόν ήμεϊc: εϊnαμεν δτι nρωτον λογιστικόν
404 ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣVΧΑΖόΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 405

ΚαΗt ΊΟΥ μέγαιι lliακάριον, OV Καt τας ΊΟV;Ο δη}.ο,;,;r;:7 ρήσεις δργανοv είναι ή καρδία, συμφώνως nρόc: τόν μέγαν Μα­
εκεί nρουθ{ιιει9α, τό 'σαρκικόν' απαλείφας ο{πος καί 101, Νύσ­ κάρiον, τοΟ όnοίου τούς σχεηκούc: μέ αύτό λόγους ηαρε­
σης θε'ίοι• Γρηγόριον παραγαγόJν λέγω•τα τςv λεπτφ καί φω­ θέσαμεν έκεϊ7, αύτόc:, άnαλείψαc: τό Όαρκ1κόν' καί ηρο­
τοειδ,εί της αισθητικής φύσεως ανακίρ~rασ{}αι τή~ι νσεραν oi•- βαλιi>ν τόν θείον Γρηγόριον Νύσσηc: λέγοντα δτι ή νοερά
5 σiαν, ακολούΠως μέι, συyάγει το·ύιφ και ώς δργάνφ πρώτφ ούσία άναμιγνύεται μέ τό λεπτόν καί φωτοειδέc: τηc: αί­
οθητικηc: φύσεωc:» ,
8
χρησ{J,αι φάι,αι τόν αγιοι•, αJ'ακολούθως δέ τοίς ύφ' 17μϊiJν άκολούθωι:: μέν npόc: αύτό συνάγει
λεγομένοις εnιιωεται, λέγωιι εJ!αvτίως εχειγ ταύτα τοις ωυ δτι ό δγιοc: είnεν δτι έχρησιμσποίησε τοΟτο ώc: πρωτον όρ­
άγ[ου ρήμασι, φάσκοιπα την καρδίαι,, άλλ' ου το φωτοειΜς γανον, άνακολούθωc: δέ έπιτίθεται έναντίον των λόγων
ϊκείJJο, πρώτοι, δργαγDι' λογι.σιι;,όJJ. Άλλ' εl ;ο 'σαρκικον' nρ,οσ. μας, λέγων ότι ταΟτα είναι άντίΘετα πρόc: τούς λόγους
10 θ,είης, ilι σοφιστά, καθάnερ είρήκαμεν ήμείς, μακραγ ποιή­ τοϋ άγiου, ό όnοϊοc: λέγει δτι ιi 1 καρδiα είναι πρωτον λογι­
σεις 71])' δια6ευλημέγην εγαγτιότητα και συμφιbνους ,δφει, τούς οτικόν όργανον καi δχι έκεϊvο τό φωτοειδέc:. ·Αλλά, αν
<ιγίους αλ}.ήλοις και ήμας αυτοις ύn' αύτών δεδιδαγμέJ'Οi'ς' προσέθετεc: τό Όαρκικόν', ώ σοφιστά, όπως εϊπαμεν ή­
GιJ γάρ εσrι σαρξ 10 11)ς aι,θρωn[νης αlσθ•ήσεως φωτοειδές. μεϊc:, Θά άnομακρύvnc: τήv διάβλητον έναντιότητα καί θά
28. Άλλα και έιέρα1' .~nεγ6ησε τωιι ήμειέρωγ ρημάτωιι ϊδnc: δτι oi δγιοι εΊναι σύμφωνοι πρόc: άλλήλουc: καi ήμεϊc:
15 προς; τoJJ Νύσσης ε•·αιη Εωσι,,, ώς, :::πεί φαμεν οργαιιοι, μ{,, cίμεθα σύμφωνοι npόc: αύτούc: ώc: διδαγμένοι άπό αύτούc:·
δργάvων 117ι: καρδία)' εJJ σcbματι, χρησθαι δέ τον J'OVi' /)(,' διότι τό φωτοειδέc: της όvθρωπίνηc: ·αiαθήσεωc: δέν είναι
αi'ηης 1ούτφ ώς r'ιργάνφ, γJ1ωστηγ δείκι 1υμεγ οδοα~r 1ήι 1 'n1ί σάρΕ.

νοΠ και του σι(ψατος εvωσιγ, παρ' εκεί}"Ου λεγομέ~,ην αnε\Jt­ 28. 'Αλλά έnενόησε καi δλλην άντίθεσιν των λόγων
γ6ητοι1. Τ ί γουγ εκ,είι 1 ος' QTC()J λέγπ προσφυηι'αι μέν τφ αυςη- μαc: πρόc: τόν Γρηγόριον Νύσσης, δτι δηλαδή, έπειδή λέ­

25 τικιρ 10 αlσθητικ6ν, μέσως εχοντι ηJς 18 γοερας και, ύλωδ,c:. γομεv ότι δργανον όργάνων είc: τό σωμα είναι ή καρδία

στέρας ου 1 σίας, εlτα :ιρος ΙΟ IOV αίσι1ητικου λεπτομερέστ ερΓJιr καί δτι ό νοϋc: χρησιμοnο1εϊ δι' αύτηc: τοΟτο ιi.>c: όργανον,
11])' αγάκρασιν γίνεσθαι του νΟV' και T01)H{J (1Jς οργάνφ Π[Jrι) · δρα δεικνύομεν δτι ή ενωσιc: τοϋ νοΟ καί τοΟ σώματος,

τφ χρησθαι και δι' αυ1ου 1φ σώματι; "Αρ' ου μαλλο~, 17μϊάι 1 ή άπό έκεϊνον λεγομένη άπεριvόητοc:, είναι γνωστήΌ Τί

Καt nολλψ ,ιιfiJλλογ γvωσΙΟΨ και, ρηιογ tποιήσατο 10)' τρό.Π'JJ' πράττει λοιπόν έκείνοc:, δταν λέγn δτι τό αίσθητικόν προσ­
30 117ς του γο·ίι προς τiι σώμα συναφείας; Πώς OVJt λέγει ταύι ψ φύεται είc: τό αίιεηηκόν, εύpισκόμενον είc: τό μέσον της

ιΊ.νεπιγόητω• και ά,γέκφραστογ; "Αρα και αυτός αγτιλέγειΥ νοερδc: καί ύλ1οδεστέραc: ούσiαc:, εnειτα δέ λέγει δτι ή

έαυΤ(f) τfl σfl οοφ[q. δοκεί. Καί πώς ου κατα σέ, ε'ίnερ σεαυτφ όvάκρασ1c: τοϋ νοΟ γίνεται πρόc: τό λεπτομερέστερον τοΟ
αίσθηηκοϋ
10
γουν επεσθαι γινώσκ,εις; 'Α,}λ' εγφμαι ώς επαφήγ μεν εnι καi δτι τοϋτο χρησιμοποιεί ώc: ηρωτον οργα­
vον καi δι' αύτοϋ τό σωμα; ~ Αρά γε δέν εκαμε ηερισσότε­
pον άπό riμδc:, καi πολύ μάλιστα γνωστόν κ·αί σαφη τόν
τρόπον τηc: συναφείαc: του νοΟ ηρόc: τό σωμα; Πως λοι­
πόν λέγει τήν συνάφειαν ταύτην άνεnινόητον καi άνέκ­
φραστον; "Αρα ικαi αύτόc: ό ϊδιοc: κατά τήν σοφίαν σοΟ

7. Βλ.άνωτέρω 1, 2, 3 καί 1, 3, 41. φαίνεται νά άντιλέvr1 είc: έαυτόν. Πωc: είναι δυνατόν νά
8. Περί καταακευηc: άνθρώπου 8, PG 44, 145 C. μή συμβ(1 αύτό κατά τιiν γνώμην σου, αν γνωρίιηc: νά
9. Αύτόθι 15, PG 44, 177 Β.
1 Ο. Αύτόθι 8, PG 44, 145 C. ε1σαι συνεπής πρός σεαιπόν; 'Αλλά έγώ νομίΖω δτι έni των

Ι'ι
'iι ,

1,!!llil
406 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 4Q7

1(i))! τοιούτων λέγομεν και χρησι.ιι και ανάκρααιν, 1 ;~ δέ αv- τοιούτων πραγμάτων έπαφήν καί χρησιν καί άνάκρασιν
11) καί nώς αν τελεσθείη 11οερας φύσεως πρός σωματοειδές λέγομεν, ποία δέ είναι αύτή καί πως θά ήδύνατο νά τε·
η σώμα, νοηααί Τε και φράσαι. κοιν'fί πάσιν άμήχανον ανθρcό­ λεσθn ή έπαφή νοερδς φύσεως πρός σωματοειδές η σω­
:τοις. Ουτω σφίσι τε αvτοίς και αλλήλοις δμολογοϋσιν οί πα- μα, τοϋτο είναι άδύνατον νά καταλάβουν καί έκφράσουν
5 τίcες καi ήμείς αύτοίς. Συ δ' ό ταίς άνπθ·έσεσι χαίρων, ciJς όλοι οί δνθρωπο1. Οϋτω συμφωνοϋν μέ αύτούς καί άλλή­
εοι;:ε, κάκείνους άηικείσθαι δοκείν έφίεσαι, διό και ήιιίι• λους οί πατέρες καί ήμεϊς μέ ·αύτούς. Σύ δέ, ό εύχαρι­
?ιη {κει.σαι, αυμφθεγγομένους αύ·τους άλλήλοις δεικνύσι. στούμενος είς τάς άντιθέσεις, όπως φαίνεται, έπιθυμεϊς
29. Τοϋ γr'tρ μεγάλ.ου Μ ακαρtου τfj της χάριτος έ11εργε[q, νά φαίνεσαι ότι άντίκε1σαι καί είς έκείνους, διό ιωί άντί­
διδαχι?έ1•ιος καί 17μάς διδάσκοντος εί11αι 1011 1,ουν έν τfl κrιρ- κεισαι εiς ήμδς, οί όποϊοι δεικνύομεν δτι αύτοί άντιφά­
10 δ[q, κrι.ί τοi,ς λογισμούς πάντας της ψυχης, cδς έ,, όργάγφ, σκουν ·πρός άλλήλους.
τοίi δέ Νύσσης μίι εlγαι έηός τοϋ σcvματος τοίiτω,, ώς ασιi'ι­ 29. ·Αφοϋ ό μέγας Μακάριος έδιδάχθη διά της ένερ­
μαrοι1, 17μείς εlς εν τr} δοκοϋηα διαφέρει11 ταύτα συι•άγοηες γείας της χάριτος καί διδάσκει ήμδς δτι ό νοϋς καί όλοι
αμφότερα καί μ17 ενα11τ[ως έχοντα δεικνύ11τ1ες, εl καί μ17 ε1·­ οί λογισμοί της ψυχης είναι είς τήν καρδίαν ώς εiς δρ­
δο11 έστί, φαμέν, ΚU.1(1 1011 Νύσσης Γρηγ6ριον (ιJς ασώματο; γονον, ό δέ Νύσσης ίσχυρίί';εται ότι ουτος δέν είναι
15 ό νοϋς, αλλά και εντός έ,στιν, άλλ' ου·κ έκτός του σd_ιματος,, έντός τοϋ σώματος ώς άσώματος11 , ήμεϊς συνάγοντες είς
ώς συ~·ημμένος τούτφ και πρώτφ σαρκικϊρ όργάνφ η] καρδ[,1 εν τά δύο ταϋτα, τά φαινόμενα ότι διαφέρουν καί δει­
χψh,,ιιει,ος αφράστως κατά τον μέγαν Άιf.α:-ιάριω•. Έπεί 1οί1•ω· κνύοντες ότι δέν είναι ένάνηα, λέγομεν ότι, δν 'Καi δέν
κατ' lfλλο μεν εκείνος ούκ ε11δον είναι λέγει, κατ' αλλο δι\ είναι ενδον κατά τόν Γρηγόριον Νύσσης ό νοϋς ώς άσώ­
οlίτος ενδο;•, Ιjκιστα προς αλλ1jλους διαφέρονται· και γάρ οΜ' ματος, άλλά καί έντός είναι, δχι δέ έκτός τοϋ σώματος,
20 ό λf:γω,, μι7 έι• 16πφ τό θείον εlναι, fJ άσώματοι•, άντ{κειται ώς συνημμένος μέ αύτό καί ώς πρωτον σαρκικόν όργα­
τςv ει1δον γε,·έσθαι ποτέ τον τοϋ Θεού λόγον J,,έγοντι παρΠε­ νον χρησιμοποιων άφράστωc: τήν καρδίαν κατά τόν μέγον
νικης και παvαμάιμου μήτρας, ώς έκεί συνημμέ~tον {;πέρ 16- Μακάριον 1 ~. 'Επειδή λοιπόν ·κατ' δλλην δποψιν λέγει έκεί­
1·01• τq1 καθ' ήμάς φυράματι δια φιλαιι{)ρωπίαν αφα1οι 1 • νος ότι δέν είναι μέσα, κατ' δλλην δέ ουτος ότι είναι μέσα,
.'JO. Σι\ δ' 1jμάς τους μη διαφέρεσθαι δ,είξαι σπεύδοιιτας διά τοϋτο έλάχιστα διαφέρουν πρόc: άλλήλους, καθ' όσον
25 tκεί11ους, προς έκεί~•ους σπεύδ·εις δ,είξαι διαφερο,μένους, καί- οϋτε ό λέγων ότι τό θείον δέν εύρίσκεταί είc: τόπον ώς
τοι περι.
\ - , - ,, ' ' -
HOJ' τοιcυτωγ, πως ισχει 1η·ν προς σωμα συναφφ· ο
' ,-:
άσώματον άντίκειται είc: τόν λέγοντα δτι κάποτε ό Λόγος
J'Ονς, και :roίi κείται 10 φανταοτικόν 1'8 και δοξαστικ6ν', Και τοϋ Θεοϋ εύρέθη έντός της παρθενικης καί παναμώμου
zίγα τ/J μι,ημοyευτικόν ελαχε την ϊδρυσιν, κ&ν τφ σώματι τί μήτρας ώς συνημμένος έκεί ύπέρ λόγον μέ τό ίδικόν μας
φύραμα δι' δφατον φιλανθρωπίαν.
30. 'Εσύ δέ σπεύδεις νά δείΕηc: ότι ήμεϊς, οί όποίοι
σπεύδομεν νά δείΕωμεν ότι δέν διαφωνοϋν έκείνοι μεταΕύ
il
των, διαφωνοϋμεν πρός έκείνους, μολονότι έκαστος δι­
!I
καιοϋται νά λέγπ ό,τι νομίlει περί τοιούτων πραγμάτων,

11. Περί κατασκευης άνθρώπου 12, PG 44, 157 D. ώς έπi παραδείγματι, πως κρατεί τήν συνάφειαν μέ τό
12. Τό αύτό έπιχείρημα έν Άγιορειτικψ τόμψ, PG 150, 1232 Α. σωμα ό νοϋς, ποϋ εύρίσκεται τό φανταστικόν καί δοΕο­
ΤΗσαν όμως διάφοροι αί προϋποθέσειc: της άνθρωπολογiας τοϋ Γρηγο· 1.
ρίου καί τςιϋ Μακαρίου.
σηκόν καί που θεμελιώνεται τό μνημονευτικόν, ποίον μέ·
ι,
1:

111
li
l.Ιι i [
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 2 409
408

των μερών τό καιριώτατον και οlον καθοδηγούμενον τώ-ν άλ­ ροc: τοϋ σώματοc: είναι τό καιριώτατον καί ποιον ήγεϊται
λων, και οθ,εν εχει 71/J' αρχην της γενέσεως τό αlμα, και εl των δλλων καί άnό nοϋ εχει τήν ι:φχήν τηc: γενέσεως τό
αμιγής των χυμών εκαοτός έοτι, και ποίφ των σ;ττλάγχνωy αίμα, αν εκαστοc: χυμόc: είναι άμιγήc: καί ποίον σπλάγχνον
(ι)ς άγγε[φ χρijται, περί τωγ τοιούτωγ το[νυγ εξ-εοτι παντι χρησιμοποιεί ώc: άγγειον. "Ολοι είc: τά τοιαϋτα λέγουν νά
5 λέγει~, το δοκούν, έ;ττεί πάyτες έν τοίς τοιούτοις τα είκότα λέ­ Ο:ωροϋμεν πρέποντα δπωc: ιωi περί άκινησiαc:. δστρων
γουσιν, ωσπερ και περί άκινησlας αοτρων καί άοτέρων κινή­ καi κινήσεως άστέρων, μεγέθους καί φύσεως των δλλων
σεως, μεγέθους τε και φύ,σεως έ,κά.στου .καί. των αλλων τώ~r καί τCJV δλλων παρομοίων, δσα δέν άπεκάλuψεν είc: ήμαc:
τοιούτων, οοα μη σαφώς άπεκάλυψεν ήμίν το Πνεϊ)μα, μόνοι· σαφωc: τό Πνεϋμα, τό μόνον γινωσκον άκριβωc: τήν διή­
γιηvσκον άκριοώς την διά πάντων διικνουμέ1 1ην άλή{J,εια~,· κουσαν δι' δλων αύτων άλήθειαν13 • ωστε καί δν άκόμη μαc:
1 ο (;5στ' εί και άντιλέγοντας τφ Νύσσης θεlφ και σοφφ Γρη­ ουνελάμβανεc: νά διαφωνοϋμεν είc: αύτά μέ τόν θείον καί
γορίφ κατά τουτ' έφώρασας ήμας, ουκ Ίδει σε καθ' 1ί,uώJ' σοφόν Γρηγόριον Νύσσηc:, δέν επρεπε νά μαc: έπιτεθπc:
χωρ1jσαι δια τουτο· πόσους γάρ οΥει τους σφαίραν λέγοντας δ1ά τοϋτο. Πράγματι πόσοι νομίΖ:ειc: δτι λέγουν τόν ούρα­
101' ούρανογ και πόλους τοίς πλανωμένοις lσαρίθμους άστρά­ νόν σφαϊραν καi τά πλανώμενα δστρα ίσαρiθμουc: πόλους,
ένίi'J ό μέγαc: Βασίλειοc: δέν λέγει τοϋτο \ πόσοι τόν λέ·
1
οι, μή τούτο λέγοντος του μεγάλου Βασιλείου, πόσους δ' άει-
15 κί~rητοJ', εστιι, (ί))' ίοτάηων, πόοοις δ. δ ηλιος κύκλφ περιέc·· γοuν άεικίνητον, ένψ μερικοί τόν θεωροϋν iστάμενον, πό­
χεσθαι δακεί, μ}ι τούτο του άγ[ου Ί σαάκ νομlζοντος; Π άιιτας οοι νομίΖ:ουν δτι ό r1λ1oc: περιφέρεται κυκλοειδωc:, ένψ ό
~
ου,,
, ' ' .,,
τουτοvς συ
,:
γ
,,
α~,,
.,
ως
,
εοιχεν,.
""' ,
αποφηναιο τοις πατραοιι, iΊγιοc: Ί σαάκ δέν νομίΖ:ει τίποτε τοιοϋτον; 'Όλουc: λοιπόν
άι,τιλέγειν, ωοπερ κα1 ήμας, άλλ' αυτδς έξελεγχθήο17 μη ει­ αύτούc: έσύ θό θεωρήσr~c: δτι άντιλέγουν, δnωc: φαίνεται,
δrl)ς τ17ν άλ~ίθειαν, καθ' ην επεσθαι πάντας ήμας έκε[νοις "ίc: τούς Πατέραc:, δnωc: καί ήμαc:, άλλά θά άποδειχθ!ϊc:
20 αιιαγκαίΟJ', και εοικάς μοι μηδ,' ενθυμηθηναί ποτε ταύτηJ' 1} :'.:cύ ό ϊδιοc: άγνοων τήν άλήθειαν, κατά τήν όnοiαν είναι
διακρϊναι της μ17 άναγκα[ας· διό έν τοίς προς τον μακάριοι, c1ναγκ01ον δλοι ήμεϊc: νά ά•κολουθωμεν έκεiνουc: καί μοϋ
οίοJ' φέροvσιν αντικείμενος αυτοίς, τ,ους liλλους άκριο·ί'j τήι, φαίνεται δτι οϋτε τήν ένεθυμήθηc: ποτέ η τήν διέκρινεc:
δμολογ{αγ απαιτείς έπι τδ'η, μη φερόντων ,είς έκεlνηγ 11]1' άnό η']ν μή άναγκαίav· διά τοϋτο άντιτιθέμενοc: nρόc: αύ­
μακαριότητα. τούc: είc: τά φέροντα nρόc: τόν μακάριον βίον θέματα,
25 Ταυτ' αρα και ήμείς [,περιδόι,τες TQ)J' έφεξ~jς τοίς είρη- άnαιτεϊc: άnό τούc: δλλουc: άκριβη όμολογίαν έπi των μή
μέι•οις καθ' 17μcoJ' αυτού διαυολών, έπί τάναγκαιότερα τρέψω­ φερόντων είc: έκείνην τήν μακαριότητα θεμάτων.
,f(:')' τόι, λόγον. Kai ήμειc: λοιπόν, παραβλέποντεc: τάc: εic: τήν συνέ­
χειαν τούτων λεγομέναc: διαβολάc: αύτοϋ έναντίον ήμων,
Οά στρέψωμεν τόν λόγον πρόc: τά άναγκαιότερα.

1 I;
13. Βλ. Β α σι λείου, 'Ομιλία είc: 14 ψαλμόν 3, PG 29, 256 BC.
14. Eic: ΈΕαήμερον 1, 11, PG 29, 25 BC. ,Ι!:, :
1

1'
Ί:1
,, !ι

:/!!I

,,Ι !Ι
 2,3 2,3

ΛΟΓΟΣ ΛΟΓΟΣ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΥΠΕΡ ΤΩΝ I ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ
ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ Ο ΤΡΙΤΟΣ

ΠΕΡΙ ΦΩΤΟΣ ΙΕΡΟΥ ΠΕΡΙ ΙΕΡΟΥ ΦΩΤΟΣ

1. ΆQ δ17 της yοερας προσευχ1ϊς κατά HVJ! διά υίου 1αύ­ 1. Ό τοιοϋτοc: όδηγόc: τηc: vοερδc: nροσευχηc: κατά
τη προσαJJεχ6ι"Ιω11 τοιουrος ύφηγη117ς και περι φωτός ίερου ηι)ν ίσοβίωc: έπ1διδομένων είc: αύτήν εχει τήν άΕίωσιν νά
δι,δάσκειγ dξιοί τούς δρώντας, καί ταίιτα τυφλός ω~, αi'ηός, διδάσκπ περί ίεροϋ φωτόι:: τούc: βλέπονταc:, μολονότι εί­
οΎς καί αυτός &ρνείοθαι ουκ εχει, άμαρτά1 1 ειν αύ'τους lσχυρι- ναι τυφλόc:, r.ρδγμα τό όnοϊον οϋτε ό ϊδιοc: δέν δύναται
s ζόμενος Οίl 10-V'lγ δ μ17 υλέnει, τυφλός ciJV οvτος, φως αύΙοι νι'ι άρνηθrι' iσχυριΖόμενοc: ότι σφάλλονται ουτοι, όταν λέ­
λέγουσι, καl 1α1J'τ' ού τον δείJJ(l ij 10.ν δείνα τωιr έφ' ήμόιι' γουν φωc: αύτό τό όπο1ον δέν βλέπει ό ϊδιοc: ώc: τυφλόc:,
διιrωι• ·η τ(())! μικρςv προ ήμωιr έπι καθαρ6τηrι υίου και θεο­ Καί μάλιστα δέν διακηρύσσει ότι σφάλλεται ώc: πρόc: τό
-;ττίας υιρει υεοοημένων r1μαρτάνει~· περι τό φως αποφαι1Jό­ φωc: τοΟτο ό δε:να η ό δείνα άnό τούc: κατά τήν έnοχήν
μει•ος τοvτο, άλλ' αύτούς τούς έκ παλαιού 71,ροσκυνητούς ήμίι• μαc: i1 nροσφάτωc: διαnρέψανταc: διά καθαρότητα βίου καί
10 άγίους, cvς ό λόγος δείξει προϊών. 'Επε't δ' ifκουσε παρr'ι ϋψοc: θεοπτiαc:, άλλ' oi 'ίδιοι οί παλαιοί προσκυνητοί είc:
τiiι1· τοιαvτα διεξιό1•10ς άκουοάιιτωγ α{ηου ( καταπεπληγμένωι·, ήμδc: δγιοι, όπωc: θά δεiΕπ είc: τήν συνέχειαν ό λόγοc:.
({IC: εοικε, 1ης Καtι 1 οφωι1ίας 1Ύj}' ύ:rερυολ1JV και Otωnfi 1ΎJ1' '•V- Oi άκούσαντεc: αύτόν νά λέγπ τοιαϋτα 2 κατεπλάγησαν,
1(!) σαφη καrά τcΖιv άγίω~ι πατέρων παρελθεί11 υλασφημίαι, οϊ,κ όπωc: φαίνεται, άπό τήν ύnερβολήν τοϋ νεωτερισμοΟ καί
έιrεγκό~·τωι·, αμα δέ καί δεδοικ6τω,,. περί σφίσι~ι αvτο,ίς μίι δέv ηνθεf.αν vά παρέλθουν σιωπηρωc: τήν τόσον σαφη
15 τοv τοι.ούτου ,/ΗJσους κοιι·ωι·οί γέ~ιωηαι σιωπ'fί nαρελθό~οτε;, κατά των άγίωv πατέρων βλασφημiαν, συγχρόνωc: δέ έφο­
iι και ήμας δρτ ίως προς τό γράφειγ μάλ,ιστα 1(!)·)' αλλωι• έ111ϊ­ βήθησαν μέ τυχόν γίνουν κοινωνοί οί 'ίδιοι τηc: τοιαύτηc:
ρε11) 1 επεί τοίι1υ11 έκείγος 1(())! τοιούτωιι ακήκοε λ,εγό~οτωιr πρός βδελυγμίαc: nαρερχόμενοι αύτήν σιωnηρωc:, πρδγμα τό
Γ1/J1())' ([ις, ((,αμύητος ,;))' καί 1vφλός αντικρυς προς τά τοιαύτα, όnοϊον περισσότερον άnό πάντα αλλον ώδήγησε καί ή­
τί ποτε παθόJ11 περl μυστικ(ιJJ' ίερώι, θεαμάτωγ έγχειρείς J.i- μαc: τώρα είc: τήν συγγραφήν. 'Όταν λοιπόν έκεϊνοc: η·
20 γει~•, ώ~· wδ' α~, εύχερcvς επαίοις τω~, πεπειραμένων ακοιί­ κουσεν αύτούc: νά λέγουν nρόc: αύτόν ότι «άφοΟ είσαι
άρ~,είσ1'tαι τήι, έπι τούτοις &μαlΗω; και &πειρίαν ουκ ε­ όμύητοc: καί έντελωc: τυφλόc: nρόc: τά τοιαϋτα, τί εnαθεc:
1

ι
(1)1',")),

χωγ, πάσι φα~,εράv προκειμέι,ηι,, «ου θαυμαστό·)!)>, φησίν, ,,εί καί έπιχεφεϊc: νά όμιλfιc: περί μυστικων ίερων θεαμάτων,
τυφλός ωι, αΙΠΟς υλέποιιτός 1 Ο'Ος εχοι,ιο και ουτω TCι>V <1/..- τά όποϊα δέν δύνασαι οϋτε νά κατανοήσπc: εύχερωc: ά,κού­
λωι1 τυφλc~ιν έχομέ~ιωγ αυτου 1jγεμό:η, άπλα11ης κα1ασ1αίη)), ηj ων περi αύτων άnό τούc: έμnείρουc:; », μή δυνάμενα: νά
όρvηθη τήν δι' αύτά άμάβειαν καί άnεφίαν, όφθαλμοφανη
εic: όλουc:, λέγ,ει, ότι δέv είναι θαυμαστόν αν, ένφ αύτόc:
(!
1, Ό Βαρλαάμ έδέχετο τόν χαρακτηρισμόν, βλ. άμέσωc: κατωτέρω. ό 'ίδιος είναι τυφλόc:, κρατfι κάποιον βλέποντα καί οϋτω νά
2. Κατά τάc: μετά των μονσχωv συιητήσειc:, βλ. εiσαγωγήν ο.
31s έε. γίν1.1 άπλανήc: όδηγός των αλλων τυφλων κρατούντων αύ-

'11; 1

ιΙI

111,j,
I,!

412 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
71,εριοvσίq, της περί τό λέγειν δυνάμεως και .τfί πιθανοί.ογlιt­
rrίιι• δι,αλεκτικαη' σοφισψάτωι, ει5ρ,ηκέναι οlόμει,ος, δθ•εγ καί
της ευαγγελι.κης φωγης περιγέΤοιτο, τάναντία τούτcρ σαφrίις
λεγο·ύσης· <<η•φλός γαρ τυφλό~, 1:άν δδ,ηγfi)), φησίν, «αμφότει:201
5 εlς 6όθυι'ΟJ! .~μπεσοϋιJΙαι)). 'Αλλ' εγcb, φησιν ό τυφλός οvτος
καί ,ϊ:'ιιι τυφλcίιν όδηγός, εχόμενος επεσι1αι τοϊς όρωσι δ•ύJΙα­
μω. Καί τίς T(,))J τυφλr1η•, ος ου IOVTO δύ~•α.ται; Κυλλός μέι,
;:/iρ c!.\ιι ,αμφοιf[!ω 7(iy nόδε τε κα/ τr)y χείρε και -;ταρει,μέ1,σς
:Ζα1 1 ι,ίnασιν, οVδ') (1,}· .noV γε έχοι10~ οiΊδ' άJΙ :inοι.το.,. o,z'Jδ? άJ 1
1 Ο δδη;οο!' τιί παράπω· δέοιτο, κλn•οnει·ης 6S·ιι· χείρας δ' ϊ'ιγιαίι•ωι•
Y.(l.t cιδδας, του χάριν, ηψλωι· κράτιστε, μη του δψvγτος μαλ-
1.Ο)J 1j σου εχόμεν,ος ί-;nοι.το; Κλέ1ηωι; τοίνυν εοικας -;ια.ρέχε~ι•
παvιrμ τό 1i7ς αι•α6λέψεως αμυδρ6JΤ, μfi)λω, δέ n7i·
α1.•·r1; .,ερί τά τωαυτα πασu.ν ΟΊ!Κ αlr,Πι(J'εσι'J,αι τύφλωσιΊ', ει
15 κα/ τοίiτο λ,;γεις, αντιλ1:!γειν τοίς σέ τυφλον δριί>σιγ ουκ εχω1'.
Π r,ις γϊιρ i'lJΙ, εί μιί τουτ' 'fjJΙ, όδηγός 1ωγ αλλωι; είναι τι•­
q:λιΪ>J' ι)!:;ίοvς; 'Ίαι7ι τοίJ'U)', ΚΓΠ(l 10)! ε~· εvαγγελίοις δια πί-
ΓΙτ,εως ελλειψιγ μ1771,ω τελείως αιιαυλέψανια τυφλδι,, ος (<ΙΟVς
Ιl"θρcΔπrη,ς ο'ις δένδρα περωcυοvι·ιας)) ελεγεγ όρcίν.
20 1-'l'}' ;rnoVroς σi1 1rl,ς Ο111rι.ς ϊ)γ 1 dλλrl .μι} τελείc~)ς Βκκε;..:ομμέ-
1·0;, εlτα προς τϊιι• ήλίου δίσκοι; άτεγες δρφης, ct;ς 101)ς i'Ιλ­
J.ΟΙ)ς διδάξω~' ϊ[ ποτέ ,εστιγ εχείJ1,ος, ουκ αι• }jκ,ουσαν ;ι.αρα:
r,ov πκότοι' ,11 εχη'Ζις οιιια 1ό1, μέγαν φωστήρα, 10JΙ όλο}.αμπη,
ΤΟ)' uφθαλμοιι 1ί]ς ή,11έρας; El γαρ -ιi)v τcίιν καθαρώς όρcvντων
25 συ,ιιαετρία~r δφι?αλμωv ύπεροαίι•ω11 ου,ι αμίκτους οκόιους έnι­
χείJJ δοκει Τας αΚΤιJ'ας ΊGίς ΚΓ/./, μεθ' ύ;ιιοuς Ο'ψεως α1ενίζου­
σι, -;ιcος ουκ aι, φωτός αμικτοι, σκό.τος είδεJJ δ δι' αμvδροv:
φέγγους 11ροσοραv ε;ιχειρcΖιν; Οϋτω μη οτι γελοίο1,, αλλά και
καιαγέί.ιω1ον 1()1' τυφί.όι, περί φωτος επιχειρείv διδάοκειι•.
3. Μα τθ. 15, 14.
4. Μ ά ρ κ. 8, 24.
1
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 413
τόν, νομiΖ:ων δτι διά τηc: περισσηc: ρητορικηc: δυνάμεωc: καί
τηc: πιθανσλογίαc: των διαλεκτικών σοφισμάτων εχει εϋρει
πωc: νά ύnερνικήσίl καi την εύαγγελιrκην φωνήν, ή όnοία
λέγει σαφωc: τά άντίθετα άπό αύτόν· «αν όδηγfi τυφλόc:
τυφλόν, θά πέσουν άμφότεροι εic: βόθρον» • 'Αλλά έγώ,
3
λέγει ό τυφλόc: ουτοc: καί όδηγόc: των τυφλων, δύναμαι
vά άκολουθήσω τούc: βλέnονταc: ιφατων αύτούc:. Καί
ποϊοc: τuφλόc: ύnάρχει ό όποϊοc: δέν δύναται τοϋτο; Διότι,
αν εΤvαι χωλόc: εic: άμφοτέροuc: τούc: nόδαc: καί κουλλόc:
είc: τάc: χεiραc: καi τελείωc: παράλυτοc:, δέν θά ήδύνατο νά
σέ κρατη κοί άκολουθη, οϋτε θά έχρειάΖ:ετο καν όδηγόν,
cιφοϋ θά ητο 1<λ1ν11ρηc:· αν δμωc: είναι ύγιήc: είc: τάc: χεϊραc:
καί το(ιc: πόδαc:, δ1ά ποϊον λόγον, κράτιστε των τυφλών,
δέν θά ηκολούθει κρατιϋν τόν βλέποντα μολλον παρά σέ;
οlκείαι; Φαίνεται λοιπόν δη κλέnτων nαρέχειc: εic: σεαυτόν τό
ίψυδρόν τηc: άναβλέψεωc:, μδλλον δέ οτι δέν αίσθάνεσαι
ό ϊδιοc: δλην τήν τύφλωσiv σου nzpi τά τοιαϋτο, αν καί
λέγειc: τοϋτο, έnειδή δέν δύνασαι νά άντιλέγrιc: είc: δσουc:
οέ βλέπουν τυφλόν. "Αν δέν συνέβαινε τοϋτο δλλωστε,
nωc: θά ήΕ:iωνεc: vά είσαι όδηγόc: των δλλων τυφλων;
"Ac. εΊσαι λοιπόν, κατά τό παράδειγμα τοϋ είc: τά εύαγ­
El ωί- γέλ1α μιi άναβλέψαντοc: τελεiωc: 6κόμη τυφλοϋ δι' ελλει­
ψιν πiστεωc:, ό όnοϊοc: ελεγεν δτι βλέπει «τούc: άνθρώnουc:
περιnατοϋνταc: ώc: δένδρα»\ "Αν λοιπόν έσύ, είc: τοιαύτην
ιωτάστασιν εύρισκόμεvοc: κατά τήν δρασιν, άλλ' δχι τε­
λείωc: τuφλωμένοc:. εβλεnεc: εύθέωc: npόc: τόν δίσκον τοϋ
ιiλiου, διά νά διδάΕ:nc: τούc: δλλοuc: τί είναι έκεϊνοc:, δέν
C1ϊ1 ηκουον αύτοί άnό σέ δτι σκότος σχεδόν είναι ό μέγαc:
φωστιiρ, ό όλόλαμπροc:, ό όφθαλμόc: ηϊc: ήμέραc:; Διότι,
ον ό ηλιοc:, ύnερβαiνων τήν δυναμικότητα των καθαρωc:
όρι.iJντων όφθαλμων, δέν φαίνεται νά χύνη τάc: άκτϊναc:
του καi είc: τούc: μέ ύγ1δ όρασιν άτενίΖ:ονταc: άμιγεϊc: σκό­
τοuζ πωc: δέv θά εβλεnε σκότοc: άμιγέc: φωτόc: ό έπιχει­
pών vά άτεvίσr, μέ άμυδράν δρασιν; Οϋτω δέv είναι ά·
πλιοc: γελο1ον, άλλα καταγέλαστον τό νά έnιχειρfi νά διδά­
οι,r~ περi φωτόc: ό τυφλόc:.
11,
ι
l,,!,1
414 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 415

2. 'Αλλr} γαρ εκκαλύψωμεν της φιλοσόφου διαJJοίας τcJ 2. ·Αλλά βεβαίωc; δc: Εεσκεπάσωμεν τό βάθος της
οάΠος, δ nερια.τείλας τφ nαραδ•είγματι ού μαλλο~, εκρυψει· ,} διανοί·αc: τοϋ φιλοσόφου, τό όποίον περικαλύψαc: μέ τό
παράδειγμα δέν τό εκρυψε μδλλον παρά τό έφανέρωσε.
ει,έφφ·ε. Φησί τοίι,vv δ φιλόσοφος τυφλους ,μέν εlναι, τουτ,έ­
Λέγει λοιπόν ό φιλόσοφος δτι δλοι ήμείc: καί όσοι των
σιιιι &ι·οήτοvς, nάJJτας 7tαντάπααιv ήμίiς τε και 1ών άγίω~'
άγίων ύφίστανται είc: τήν συνέχειαν φανερωc: τόν άντίλο­
5 nρός ους προϊc)J11 αι·τιλέγει φαJJΙερώς, ί:.αυτό~, δέ τοvΙΙJ δια­
γόν του εϊμεθα τυφλοί, δηλαδή άνόητοι, ό 'ίδιος δέ διαφέ­
φέρει~, HUJ' τυφλϊόν τούτω~,, δηλοφ·6τι τών ανοήτων, τό φιλό­ ρει των τυφλων, δηλαδή των άνοήτων, κατά τοϋτο, δτι
σοφοι• είναι και δια τουτο 01!/'0QίiJJ μόνο/! δύ1·αοθαι τούς 1ε είναι φιλόσοφος καί διά τοϋτο μόνον αύτόc: δύναται νά
λόγους ,ώι, οντων και τών J.o'/ίωJJ 11}1• νούι, εnεσθαί Ί ε τούτοις διαβλέππ τούς λόγουc: των όντων καί τήν εννοιαν των
Γραφων, οϋτω δέ άκολουθεί ταύταc: καί όδηγεί τούς κρα­
ουτω και τούς εχομένους δδηγείι,. 'Αλ:λ' δ 10ιοv10ς, ιδ φιλό-
τοϋνταc: αύτόν. Άλλ' ό τοιοϋτοc:, ώ φιλόσοφε, δέν είναι
10 σοφε, οi)κέτι ,vφλός· τοις γαρ nρός ανάολεψιν 17γησαμέι1 οις,
πλέον τυφλός· διότι ήκολούθησε τούς προηΎηθένταc: είc:
δηλαΜι 1171 1 αληΠ1j γναισιv, cvς ού φ1ίς, ηκολούι'Jηοει·· ούκο':Ύ1 1
άνάβλεψιν, δηλαδή είc: τήν άληθη γνωσιν, όπως λέγεις
ανέυλεψεν. El δέ ,ω) &.ι,έολεψεν ακολαυθ17σας, πως εγγυ(7rαι έσύ· έπομένωc: άνέβλεψεν. Έάν δέ δέν άνέβλεψεν άκο­
ωις αλλοις δι' aκολουθ·ήσεως τι~ιν αι 0 άολεψι~'; Οϋτως ανακό­ λουθήσαc:, πωc: έγγυδται είc: τούς άλλους τήν άνά 1 βλεψιν
λουι'J,ος εί σαυτφ σύ σαυτόν καί τυφλόν και ο'λ.έποντα μαρτυρϊί'J1•. δι' άκολουθήσεωc:; Τόσον άνακόλουθοc: πρόc: τόν έαυτόν
οου είσαι, δταν βεβαιώνπc: ότι είσαι καί τυφλός καί 1 βλέ-
15 El γαρ -fι γι,ώοις μόJJΟ)' καιά οέ J'Ο1]ίόιι εστι φως, ύ:τιέρ <){J
1ιων. Διότι δν κατά σέ μόνον ή γνωσιc: είναι φως, ύπέρ
και τούς τοσούωυς ·ύnηί.θ·ες (lγωνας, σύ δ' εχεις τώJΙ λογί­
ιου όπο:ου καί άνέλαβεc: τόσους άγωνοc:, έσύ δέ εχπc:
ων 1ΎJΙ' γpωοιJJ, οJς αv'ΙΟς μαρτυρεις, πως και συ τυφλός κuί γνωσ1ν των γραφικων λογίων, δπωc: μαρτυρείς ό 'ίδιος,
άφιbτισως; Εί δ' ι1λλως ουκ ε:ι•ι φωτισΜjι1 αι, εί μι) ιός ι'lJJ ιιωc: είσαι καί σύ τυφλός καί άφώτιστοc:; "Αν δέ δέν είναι
αi'ι·τός εφωτίοθης τε και φωτίζεις, cδς αvτύς και τουτο 710/.- δυνατόν άλλως νά φωτισθfΊ κανείς, είμή δπωc: έσύ έφωτί­

20 λαχου φής,. ονδ' ό μέγας Διονύσιος, φ γομίζεις είδέvαι επε­ σθηc: καί φωτίlειc:, καθώς ό ϊδιοc: λέγεις είc: πολλά σημεία, ι,
οϋτε ό μέγας Διονύσιος, τόν όποίον νομilειc: ότι γνωρί-
σθαι, αλι.ως εφωτίσθη τε καί φωτίζει· τοιγαρουJΙ και aνυις
1.ειc: νά άιωλουθηc:, έφωτίσθη καί φωτίlει δλλωc:· όθεν
κατά σε ,10VTO μ61,οιι Οtδε1•,. ε;τεσθ·αι τοίς ειδόσιν· αλλά κακεί­
καί αύτόc: κατά σέ τοϋτο μόνον γνωρί,2:ει, τό νά άκολουθη
νοι 10)' ομσιοι, εχοι·τες τeόπογ και οοί παραπληuίως εχοιει 1 ιούc γνωρίlοντac:· άλλά καί έκείνοι εχοντεc: τόν 'ίδιον τρό·
li.ν. Τίς ο{πος ό τωγ τυφλωιl' όρμαθός, oJ' ήμιν δι(ι τcJJν σι711· 110v θά εύρίσκοντο είc: παρομοίαν μέ σέ θέσιν. Ποίος είναι
25 λόγω/! συναΠροίζεις ιlρτίως, δ}.λήλους nρός aι,άολεψιι, δδιί­ αύrόc: ό όρμαθόc: των τυφλων, τό·ι όποίον :μδc: συναθροί­

γούγτωι• και μεγόγτωι· .τυφλωι•; Tov,o δ' δτι ταίς ίεραίς i!- Ζε ιc: τώρα διά των λόγων σου, όδηγούντων άλλήλουc: πρόc:
ί1νάβλεψιν καί μενόντων τυφλων; "Οτι δέ άκολουθοϋν τάc:
ποι1•10 Γραφαίς και πολλούς αλλους lοχvρωαμέι,ους εύρήσε ις,
Γ ραφάc:, θά εϋρπc: ότι τό ίσχυρίσθησαν καί πολλοί άλλοι,
οί καrαψευδόμενοι. σφιvν τε αυτωι, και των Γραφω~ι εξηλέγ­
οί όποϊοι έςηλέγχθησαν νά ψευδολογοϋν είc βάρος καί
χΙtησαν ύπδ των προς ιΊ.λήθειαJJ έnομέγων αi•ταίς. έαυτων καί των Γραφων ύπό των άληθωc: άκολουθούντων
30 3. Σέ δ' ε'ί τις εξετάσει.εJJ, οπως και αιηδς επη τοίς ,1- αύτάc:.
3. "Αν δέ έΕετάσπ κανείς καί σέ, πωc: άκολουθείc:

lι;
1,:ι
 1 !],
,,1
1:ι
!,'

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 417

416 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

τούc: αγιουc:, δέν Θά σέ εϊπι:~ μόνον τυφλόν άλλά καί κω­

γίοις, ού μόιιω, τυφλόν αv σε ε'lnοι άλλ.ά και κωφόν· το[, γϊι(!
φόν. Διότι, ένψ ό μέγας Διονύσιος, δπωc: έcεθέσαμεν
μεγάλου Διω 1 υσίου, καθάπερ εν τφ Περί σωτηρίου γι,ώσε(,ι:;
είc: τι1ν ηραγματείαν Περί σωτηρίου γνώσεως", λέγει κα­
λόγφ προεξεθέμεθα, λέγοντας άριδήλως «εκ μόνωv τωιι i}είωι•
θαρωc: «δτι ή ηρόc: τόν Θεόν άφομοiωσιc: καί ενωσιc: τε­
εvrολωv τελείσrJαι 1}7γ πρός Θεογ άφομοίωσίγ τε και ει,ωσιι•,:,
λείται μόνον έκ των θεiων έντολων»", έσύ έπίσηc: καθα­
5 αυτός επίσης αριδήλως ουκ εκ μόνων ψfις• εξ ημισείας γr}ρ
ρωc: λέγειc: δχι έκ μόνων· διότι παραχωρεϊc: είc: αύτάc: τό
ταύτα:; 10)) τηροf)ντα καθαίρειιι δίδως, και 1ουτο μόγις· οϋιως
νά καθαρi(ουν τόν τηροϋντα κατά τό ημισυ, καί τοΟτο
ίfππ κατ' ίχνος. Και Γρηγορίου του Ν15σσης· αγονογ καί α,-
μετά δυσκολίας· οϋτωc: άκολουΘεϊc: κατά τά 'ίχνη. Καί ένψ
1ελη τ·ή~, εξω σοφίαν εlιιαι διδάσκοντος καί μέχρι τούτου rl-
ό Γρηγόριος Ι\Jύσσηc: διδάσκει δτι ή εtω σοφία είναι δγο­
ξ ιουντος 1ί,ιιας μ17 απωθείσθαι τήv ιης ψευδωνύμου ταύτης
νοc: καί άτελήc: καί ϊ:ητεi άπό ήμαc: μέχρι τούτου τοϋ ση­
10 μητρός οlκει.όιητα, <ψέχρις α,v ιό 117ς ηλικίας αι,ελές ε)' έα1J- ,
μείου νά μι'1 άπομακp1jνωμεν τriv οίκειότητα τηc: ψευδωνύ­ i 1':1ι1
1οίς υλέnοιμεγ»' μειά τουιο δ' «αlσχύ1 1 ην 17γείσθαι της κατά ι,ι
μου ταύτηc: μητρός, «μέχριc: δτου βλέπωμεν μέσα μαc: τήν
ψύσιγ αγόνου 1αύιης >()J'Ο,ιtάι,,εσθαι nαιδας)), α'lJ'ΤΟς διr} οίπυ :Ιι
ι :,1Ι
άτέλειαν τη~ ήλικίαc:», επε:τα δέ «νά θεωρωμεν έντρο­
ταύτυ προσέχειν 17μας χρησιμcόιατόν ιε και άγαγκαιόταιον ει­
πήν νά όνομαlώμεθα παιδιά τηc: κατά φύσιν άγόνου ταύ­
γαι διδάσκεις καπι 1αύιυ σεμνύvεσθαι, και παραχαράττεο1 oi\~
15 δκ~·είς έτέρας ρή'σεις αΔιου, μόνογ ϊν' ~χυς προϋαλλόμενο,;
τηc:»7, έσύ διδάσκεις ότι είναι χρησιιμώτατον καί άναγιωιό­ Ι,'',!ΙΙ
,,
τατον νά έnιδιδώμεθα είc: αύτήv ίσσβiωc: καί νά σεμνυνώ­
πείθει)! Q)ς τελεfας εστι και σωτηρίου καθάρσεως ποιητικά 1,1:

μεθα δι' αύτήν καi δέν διοτάlειc: νά παραχαράττι:~c: αλλα Ι'iι

Ία μαι~ήματα· OVlω Και μόι•Ος αυτός 'VΠΒρ nάντας T(J))! σ.γίωι• ,[ii;
λόγια αύτσϋ, μόνον διά νά δύνασαι προβάλλων αύτά νά , ,ι,
άσφα,λc,ις εχυ. Και ιοv μεγάλου Βασιλείου σαφώς εlπόιηος
πεiθι:~c: τούc: δλλουc: δτι τά μαθήματα έπιφέρουν τελεiαν ,,!

μηδεγ εμπόδt,ΟJJ εlΥα/, προς την εν επαγγελίαις μακαριό1η1α

καί σωτήριον κάθαρσιv 8 • οϋτω μόνον έσύ ό ϊδιοc: θά μέν!lC:
20 10 μη εlδέvαι ιήν δι' οv,ρανοίJ, και γης και των μεταξυ οιοι­ i
άσφαλωc: ύnέρ τούc: άγίοuc: δλουc:. Καί ένψ ό μέγσc: Βα­
χείωv διικνοvμέγη7, άλή{)1ειαι•, συ TOVTQ σωτηριϊόδες αnο­
σiλειοc: είnεν δτι δέν είναι καθόλου έμπόδιον nρόc: τήv
11

'11!
φαίη7, καί (iγευ τούτου τελειότητα μη παρείvαι τ[ι δια nάJ'­
ί:nηγγελμένην μακαριότητα τό νά μή γvωρίϊ:rι ικανεic: τήν
! i1

των αληθείq ιόν έαυτοv TtJ'α εναρμόσαι J!OV)!" καί, είθε τι7 ι:
διά τοϋ ούρανοϋ :καί τηc: γηc: καί των ένδιαμέσων στοι­
άληθ·είq γουv, εl δεϊ και '/'Jπερ 1()))1 αJΙεφίκτων εϋξασθαι·
χεiων διήκουσαν άλήθει,aν', σύ άποφαίνεσαι δτι τοϋτο εί­
25 και γr1.ρ ι}ν Θεφ μόγφ Π(J)!ίω)! ή γνώσις, δς φησι προς 1())'
ναι σωτηpΗ.ιJδεc: καί δτι δνεu τούτου δέν ύφίσταται τελειό­
Ίώϋ, «άπάγγειλό1· μοι, ,εl επ[στασαι σύγεσιγ, ;τwυ οί στύλοι 11}:;
τη~, διά vά προσαρμόση κανείς τόν νοϋν του εic: ψ

γ17ς nεπήγασι, τίγες δέ nηγαί ,{)·αλάσσης, nόσοv δέ τό εvρος 1,:

τιiv καθολικι'1 ν άλήθειaν· καi εϊθε νά συνέβαινε ηράγμαη ΙI

ιfίς ύn' ουραι•όJΙ)ι. Συ δέ ου ταύιυ τfί άληθε[q ζητών εναρμό­ i!

οϋτω, αν πρέnε~ νά εύχηθωμεν καi δι' άvέφεκτα πράγματα­ 1111

ζειJJ σου 101' )!0VY οΥει μόJΙΟς εlδέι 1 αι Τε και εχειΤ τηv τελειό,-
διότι μόνον είc: τόν Θεόν έc όλων άnόκε1'Γαι ή γνωσιc:,
il,'
11

30 τητα, άλλα τοίς 'Αρισιοrέλει και Π1J.ά1ωvι, Ει.,κλείδυ τε και

11

!lii·!
ό όποϊοc. λέγει πρόc: τόν 'Ιώβ, «άnάγγειλέ μου, αν εxnc:
σύνεσιν, ποϋ είναι έμnεnηγμέvοι σί στύλοι τηc: γηc:, ηοϊαι ;,!

i
αi πηγαί τηc: Θαλάσσηc:, πόσον δέ είναι τό ευροc: τηc: ύπό
5. "Ήτοι έν 2, 1, 39. 111,

6.
7.
Περί έκκλησιαστικηc: ίεραρχίαc: 2, PG
Περί βίου Μωσέωc: 2, PG 44, 329 Β.
3, 392 Α. τόν ούρανόν» 10 • Σύ δέ νομί(ειc: δτι μόνοc: γνωρiΖ:ε1c: καί
Ίι: il
εχειc: τελειότητα χωρic: νά 2:ητηc: νά προσαρμόΖ:!lc: τόν

ι
8. Βλ. άνωτέρω 2, 1, 17.
9. Βλ. Είc: 14 ψαλμόν 3, PG 29, 256 C. νοϋν σου εic: αύτήν τήν άλήθειαν, άλλά εic: τούc: ',Ι\ριστο·
10. Ίώβ 38, 4· 5· 16' 18.
'i!'11'
27
Η
,,,ι

::,1,,

'!
iι!
418 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 419

Πτολεμαίφ και δσοι r.,αι' α1Ίτούς- δι.ιΊ και αστρολόγους κ-υ.ί ι cλην καί Πλάτωνα, Εύκλείδην καί Πτολεμαίουc: κοί τούς
φυσιολόγους iJ,εόπτας μαλλοι, T(J))' μr7 τοιούτύ))' ήγfi, ως περί ϊψοiουc:Η. Διά τοϋτο καί τούς άοτρολόγουc: καί φυσιολό­
την των lΥι•τcυν' αλ17iJειω, 15γιως τό λογιr.,δι, σφίσι περιπορευό­ γουc: νομί2:ειc: θεόnταc: περισσότερον 6nό τούc: i:Ίλλουc:
μεyωι εχσιπας, ης τ[ι σV)!'ε}.ίξει και των [σαγγέ}.ωy αυτου·ς (ίJc: εχονταc: τάχα τό λογικόν των nεριφερόμενον ύγιωc:
5 καταξιοίς ν017σεωv· και ταϊίτ,α }.έγωι 1 ο'ίει ,σωτηρίως και ασφα­ γύρω άπό τήν άλήθειαν των όντων, είc: τήν συγκέντρωσιν
V,,6Ίς επεσθ·αι τφ θεοφάι•τορι Δ ιοννσίφ και, όδηγάς ήμων α­ ιηc: όnoiac: τούc: ιωταtιώνειc: καί των ίσαγγέλων νοήσεων·
πλαι1ης ,εΊναι διά τοvτο παρρησιάζrJ. κοί λέγων ταϋτα νομi2:ειc: ότι άκολουΘεϊc: σωτηρίωc: καί
4. Άλλα μ17 καυχάσθω ό κvρτος (.ος δρθός- τοi,ς γαρ δ­ cωφαλωc: τόν θεοφάντορα Διονί:σιον καί ηαρουσιάιεσαι
ρώ~·τας αv,τόν ου πείσει ουδ' απατήσει,. καν έαυτον απατq: μηδέ διά τοϋτο ώc: άnλανήc: όδηγόc: ήμων.
10 καιαψευδέσθω τω~· ορθά φρω1 ούντων και τοίς θεηγόροις α­ 4. 'Αλλά δc: μή καυχαται ό κυρτό<: ώc: όρθόc:· διότι δέν
σφαλώς έπομέγωι·, καί ταv,τ' εψ' d)γ Ο'ιJ'δεις ουιδαμου γ17ς, ΟV­ πρόκειται νά nείσr~ τούc: βλέποντας αύτόν οϋτε νά τούc:
δε των μη σωιχ•ούvτωv 1ψ της χάριτος ·ευαγγελίφ, ελεγχθ,είη c1πατήσ!l, άκόμη καί δν άπατζι έαυτόv- οϋτε νά ψευδολογπ
αν αρτίως τελέως σφαλλόμεγος. Τlς γάρ ,μ17 δτι τωγ α;-ιο Ι(Οτά των όρθοφρονοίιντων καί άκολουθούντων άσφαλωc:
Χριστού καλουμένωγ, αλλr} καν Σκύθ·ης καν Πέρσης κα.ν 'li•- τούc: θεηγόρουc:, καί μάλιστα εic: Θέματ,α διά τά όnοϊα
1s δός η, Βς J'VY ΟV'Κ οlδε τον Θεόν μηδέν ΟJ!τα τωγ κτιστcvι• 1/ 011μερα κανεic: είc: κανέν μέροc: τηc: γηc:, οϋτε καί άnό
τώι· αl,σiJητων; Ώς γάρ επί της μελλούσης Χριστου παρουσίας ι ούc: μή συντασσομένουc: μέ τό εύαγγέλιον τηc: χάριτοc:,
ου τοίς εlς αυ•τόγ πεπιστευκόοι μ6νοις ή τ17ς αναστάσεως καί riέν θά ήδύνατο νά άnοδειχθfi τελείωc: σφαλλόμενοc:. Διότι
της aθ'ανασίας περικλείεται χάρις, αλλά κατά τά v,όγια κοιι,?7 11οϋ ύπάρχει όχι άηλωc: άπό τούc: όνομα2:ομένουc: Χριστια­
πά.ντες αναστήσοιtται, εί καί μr7 Y.,(HJ!fi πάγτες των μετά 1i7ι· νού<:, άλλά άκόμη καi Σ 1 κύθηc: 'Καί Πέρσης καi Ίνδόc:, ό
20 ανάστασιν εnηγγελμέγων τεύξονται, οϋτω και νυν κατά τηι• c°Jnoϊoc: τώρα δέν γνωρί2:ει δτι ό Θεόc: δέν είναι τίποτε άnό
έπι γης αυτου προτέQαJ' παρουσίαν, ει και μ17 πάνΓες ύπή­ ι c1 κτιστά η τά αίσθητά; 'Όnωc: δηλαδή κατά τήν ιμέλλου­
κουσαν τφ ,ε-Ι'J.αγγελίφ του Χριστού·, αλλα κοιγfi πάντες, τ(ύ οαν nαρουσίαν τοϋ Χριστοϋ ή χάρις τηc: άναστάσεωc: καί
περιόντι 1'ης το·v παραγεη;μένου χάριτος ανεπιγνώστως με- ίJΟανασίαc: δέν περιορi2:εται είc: μόνους τούc: nιστεύσαν­
1ασκευασθ'έν1,ες, ενα Θεόν δμολογοv'σι~· αr.,τιστον, κιfστ,ην του rαc: είc: αύτόν, άλλά κατά τά γραφικά λόγϊα όλοι γενικωc:
25 π.αντός· καγ έρωτ~jους τον Π άρθον, 1ογ Π έρσηJJ', τόι, Σαυ­ Οά άναστηθοϋv. μολονότι δέν θά έπιτύχουν όλοι γενικωc:
ρομάτηι,, ·ακούσειας αι, εύ{ΝJς την αοραμιαίαν εκείνην παρ' τάc: μετά τήν άνάστασιν έnαγγελiαc:, οϋτω καί τώρα κατά
αυτού φων17ι', δτ ι ωοι 1 Θεδν τον ού~ραινοv έγω οέοομαι», δ ηiν προηγουμένην παρουσίαν αύτοϋ έnί γηc:, δν καί δέν
Πτολεμαίος ου'κ: αJJ εΊπε χαί 'Ί:ιπαρχος κ:αί Λfαρί)'(Jς δ Τ-ι5- ιΊnήκουσαν όλοι είc: τό εύαγγέλιοv τοϋ Χριστοϋ, άλλά όλοι
qιος, ,σί κατα σε ΟΟψοί και τfi μεν δια των ΟV<ραJJ[ων κύκλωι 1 γεν,κωc:, μετασχηματισθέντεc: μέ τήν περίσσειαν τηc: χά­
ριτος τοϋ έλθόντοc: άνεnιγνώστωc:. όμολογοϋν ενο Θεόν
aισιστον, κτίστηv τοϋ nαvτόc: 12 καί όν έρωτήσηc: τόν Πάρ­
Οον, τόν Πέρσην, τόν Σαυρσμάτην, θά ήδύνασο εύΘύc: νά
άκούσr~c: άnό έκεϊvον έκείνην τήν άβραμιαίαν φωνήν, ότι
Βλ. καί 2, 1, 20 κ.ά. Ή δια,πραγμάτευσιc: ένταϋθα και εν τrι
11.
«τόν Θεόν τοϋ ούρανοϋ σέβομαι έγώ» , τό όnοϊον δέν θά
13
έπομένη παραγράφψ λαμβάνει κλασικήν άπολογητικήν μορφήν.
12. Ή έντύπωσιc: περί "κοινrι πάντων' πίστεωc: είς ένα Θεόν έδη­ ήδύνατο νά εϊnη ό Πτολεμαϊοc: καί ό "Ιηπαρχοc: καί ό
μιουργήθη έκ τηc: μεγάληc: διαδόσεωc: τοϋ μωαμεθανισμοϋ.
13. Ί ωva 1, 9. Μαρϊνοc: ό Τύριοc:, οί σοφοί κατά τήν γνώμην σου, οί
420 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 421
και εnικύκλωι: και σφαιρών uληθείιι, τΟΥ έαυτώ1r εJJαρμόσ:J.j'­
τες }'OVJ', ·θείον δ' ομως λέγοντες 10)! ονρανΟΨ καί nαι1αί1ιοJJ, όποιοι προσιiρμοσαν μέν τόν νοϋν των είc. τήν διά των ού­
ουδ' Άριατοτέλεις και ΙΗ.άτωνες, οί θεών σώματα τούς ιl­ ρανiων κύ·κλωv καi έπικύκλωv καi σφαιρών άλήθειαν, άλλά

στcρας δοξάζΟJ"τες, ουδ' Οι τόσον λέγοντες τούς θεω)J nηδfί.ι• θειον καi παναiτιον λέγουν τόν ούραvόν, οϋτε oi Άριστοτέ­

5 Ίππους, OOOJ! από οκοnιάς δφθ·αλμός όρq. επί ο'lιιωnα nόι•τοv. λειc: καi Πλάτωνα::, oi θεωροϋντεc: σιίψατα θεων τούc: άστέ­

5. Πάνιω;· οον αρrίως δια του εν σκοτίq, λάμψαντος φω­ ραc:'Ό οϋτε σi λέγοντα::. δτι οί ϊπποι των θεων nηδοϋν
ιδς ;,tρείίΙΟ'J! η κατt1 τοις ε:'ίi σοφί~ 'JίΟΙ'έ θαυμαζομ,έJ!'Ο'Vς f- τόσον, δσον βλέπει ό όφθαλμόc: άπό μίαν οκοπιάν είc:

xείJJOUς ύ.,έρ α'lσ{)ησιι· ;c'γγωκότω~· τόν Θεόι 1 , c()ς μηδ' από 1όν μαϋρον πόντον.

1(i);ι lίντΟ))' ετ~ διαnλtlllΟJ'Ιας χαρακτηρίζειγ ολως ανέχεσθω, 5. Τώρα λοιπόν όλο; έγνώρισαν τόν Θεόν καλύτερα

10 πcvς αύ τοις του ευαγγελίου μαi?'ηταίς, 1οίς εlς ακο17ν ώ1ίοv cιπό έκεivouc. τούc: δ1ά την σοφiαv θαυμαΖ:ομένουc:

δεξαμέγοις T(t θεοnαράδοτα λόγια, το'iς δια στομάτων μεμυη­ διά τοϋ φωτόc: τό όποϊον έλαμψεν εic: τήν σκοτίαν';,

μέ1rοις πυρίναις γλc!.ιοσαις ωυ ΠΥεύματος {στομωμένων, οί\ς ύπέρ οϊσΘησιν, ώστε νά μή δέχωνται πλέον καθόλου νά

OV';~ αγγελος, Ο'!!Κ ?f.φιJρωnος, δλλ' α·v'Τος δ Κύριος δια του :nρoo­ παρ1στάνουν τήν μορφήν των κατά ηρότυnον των δντων.

ΚV)'J)IOU στόματο:; /':δίδαξε}· ( ((() γαρ ,ι.ωJΙογενι'jς Υlός, δ 6111 Πως λοιπόν έσύ έτόλμησεc: νά έπιρρίψnc: είc: τούς μαθη­

15 εlς 1όιι ;ι6λnον του Πατρ6ς, ε~ει1 1 ος εξηγ ήαατοη), }ιως οι• rάc: τοϋ εύαγγελίου, τούc: δεχθέvταc: τά θεοπαράδοτο λό­

τούτοις τοίς ΕΚ παιπός εθνους &nολέκτοις, τφ εθ'νει τφ άγίφ, για μέ τά ώτά των, τούc: μεμυημένουc: διά στομάτων τά

111 Έκκλησί~ι του Θεού, τοιαύιην ε,ό)μησας nροσ1ρίψασθω όποια ησαν έφωδιασμένα μέ nυρίναc: γλώσσαc: τοϋ nνεύ­

μέμ1μιν, οτι αίσθη117ν ο'ίονται 117v ουσίαν του Θεοv, σχημά τε ματοc:, τούc. όnoiouc: δέν έδίδαtεν δγγελοc: οϋτε δνθρω­
ποc:, άλλ' ό ϊδ,οc: ό 'Κύρrοc:~,; διά τοϋ προσκυνητοϋ στόμα­
εχοvσαν και ογκον και ποιότητα, και ώς φως τοιούτο:· κιρ-
rοc: ( «διότι ό μονοyενήc: uiόc:, ό εύρισκόμενοc: είc: τόν
20 γασθαι τϊρ αέρ~,. δεκτικφ οντι n7ς εκείθ:εν απο:ρροίας καl πε­
κόλπον τοϋ Πατρόc:, ούτόc: έφανέρωσεv»ι ) πωc: έσύ είc: αύ·
7

ριγράφοι·τ ι. αυτό τοπικώς και αlσθητώς; "Άρ' Ο'VΚ έπίjλθέ σοι

τούς τούc: διαλεκτικούc: άπό παν εθνοc:, εic: τό εθνοc: τό αγι­
τουτ' αγαλογισαμcι·φ συνιδείν, ύ)ς τi μη τον ηλιοJΙ λέγει τις
ον'8, είc: τήν 'Εκκλησίαν τσϋ Θεοϋ, έτόλμησcc: νά έnιρρίψπc:
ΘεόΨ, εl τοιαύτηγ π:ερί 6)εοv τΙJ)J δόξαν εχει; Πως δέ δι'l­
το1αύτηv μομφ11ν, δτι ΟεωροΟν αiσΘητήν τήv ούσίαν τοϋ Θε­
φεύγειν ο'lεται τιJJΙ τιS'ιι.• αλλωιr α'lσθησιv, ε'ίπερ αlσθητόJJ iί-
οϋ, εχουσαν σχημα κα] όγκον καi ποιότητα, καί ώc: φωc:
25 γηται ιiι iJ.sιoJΙ; Του δ' ενεκε1, τrΊ,ς κατ' αίσθ·ησιν ατιμάζει
τοιοϋτον, ώστε vά άναμιγνύετα1 εic: τόν άέρα, ό όποιοc:
ήδοι,άς, Ο μάλιστα πάνΗι>γ :ΠωOV,OlJ! οί nαρα σου ΊΟtαυτα ΟV­
είναι δεικτικόc: τιϊc: άnό έκεϊ άπορροiαc: καί περιγράφει αύ­
ΚΟψω'ΙΟύμενοι; Θεός με) 1 γαρ αισθητός 17 κοιλία, καΙ(l I(J1J
rό τοπικGκ καί αίσθητωc.; Δέν σοϋ ηλθεν είc: τήν σκέψιν
Παυλον, τοις γαστcός ovr:ι δούλοις, καί δευτέραν ίσΗ10'tJ' F.ι­
διατί αν εχπ κανείc: τοιαύτην γνιίJμην περί Θεοϋ, δέν λέ­
δωί.ολατρίωι οί φιλάργυροι κu.ί π,λεονέκται· :ιιστει5ειν δέ εlς
γει τόν ηλιον Θεόν; Πωc: δέ, αν θcωρfi τό Θειον αίσθητόν,
30 Χρισ·όν ου δύJtανται, κατά ηΊι· εύαγγελικrJΙ' ψίjφον, οί δ6.';αγ
νσμίΖ:ει δτι διαφεύγε:ι τήν αϊσθησιν των δλλων; Διά ποιον
λόγον δέ άτιμάϊ::ει τάc: ήδονάc: κατ' αϊσθησιν, nραγμα τό
14. Βλ. Τ ί μ. 34 · 38.
15. Ίω. 1, 5. όποιον πράττουν κατ' έ!Ξοχήν οϋτω συκοφαντούμενοι πα­
16. Βλ. Ή σ. 63, 9. ρά σοϋ; Διότι θεόc: αίσθητόc: είναι ή κοιλία, κατά τόν
17. Ίω. 1, 18.
18. Α' Πέτρ. 2, 9. Π αϋλον, είc: τούc: δούλουc: τηc: γαστρόc: 1 9, δευτέραν δέ
19. Φιλ ι π. 3, 19. είδωλολατρίαν σuγκροτοϋν οί φιλάργυροι καi πλεονέκται 20 •
20. Έφ. 5, 5.
δέν δύνανται δέ νά πιση:ύρvν ξ:iς Χριστόν, κατά την ει)-
422 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 423

παρά αγθ:ρώπω1' λαμυάνοντες, τ~)ν δέ ;~αρά του μόι,οv Θεού αγγελικήν κρίσιν, oi λαμβάνοντες δόΕαν άnό άνθρώπους,
μή Ζ:ητοϋντες δέ τήν παρά τοϋ μόνου Θεοϋ δόΕαν •
21
δ6!Ξω· ου' ζητουJ 1 1ες. Οί δέ nάντωJJ τούτων ·ύ:rιερφρογήσαvτες, Oi
κrιί ταvτα διά τογ ύnέρ πάντα ΘεόJ', αρ' ου· δι' έργων δει­ δέ περιφρονήσαντες δλα αύτά, καi μάλιστα χάριν τοϋ
κιι~5ουοι Θεόν 0JJ1ως σέοογτες τiιγ επέκεινα πάντων; ''ΕΙ διό1ι ύπεράνω δλων Θεοϋ, δέν δεικνύουν αρά γε έμπράκτωc:
5 καi. ωίς άλλοις τούrωιι αnοσχέσθαι συμυ,οvλεύουσtJJ, a η7ν :rια­ δτι λατρεύουν πράγματι τόν πέραν των δλων Θεόν; 'Ή
ρά τοv μόrοv Θεού δόξαν &CJ2αιρει, μ·η μόνον oi, nείσεταί τις διότι συμβουλεύουν καi τούc: δλλουc:, νά άπέχουν αύτων,
τούrοις, &}.,λά και σvκοφανΗ7σειεν ώς &σφαλ·ιj δόξωι οtΊκ ii- τά όnοϊα άφαιροϋν τήν παρά τοϋ μόνου Θεοϋ δόΕαν, δχι
χοιιτας περί τό {}είον; μόνον δέν θά πεισθfi κανείc: εic: αύτούς, άλλά καi θά τούc:
6. 'Ό γαρ λέγεις τελευτών της ·~ατά τώJJ &ι,δρών ΗJ'ύ- συκοφαντήσπ ότι δέν εχοuν άσφαλη γνώμην περί τοϋ θείου;
1 Ο rωι• ::ω.ί,vρρημοσύνης φανεράν εποίησέ μου 117γ έκούσιον κατ' 6. Πράγματι αύτό τό όποϊον λέγειc: είc: τό τέλοc: της
α13υυγ ουκοφαντίω·· ω 1 ·υγιι γάρ, φησί, ((περί του :παρά τιοι1· πολυλογίας σου κατά των άνδρων τούτων έφανέρωσε τήν
t'ι 1 υποσιάτου λεγομέJ•οv φωτός λ.έγομεv, μ17 πρότερον περί αυ­ έκουσίαv κατ' αύτων συκοφαντίαν σου· διότι, λέγεις, «τώ­
τού: lδiω, &nοφψάμενοι γνώμηJJ,, ώς 8 Ηγουοιv όραν, γοη~όι, ρα όμιλοϋμεν περί τοϋ ένuποστάτοu άπό μερικούς λεγο­
καl αϋλον, εν lδίq ύ71;οσ1άσει ον· φως)). ΚαJJταυθα τοί1 1υν σvμ- μένου φωτός, ένψ προηγουμένως δέν ε'ίχομεν έκ:ψράσει li

1 s n?..l:κ.ε1 τι πυ;-ιοφανr[ας· εν ύnοοτάσει μεν γr}ρ φώς όρασθαi περί αύτοϋ γνώμην, δτι αύτό τό όποϊον λέγουν δτι βλέ­ 11

φι;σσ ό μrγας Μακάριος και δ πο}.ύς 1ά θεία Μάξιμος καί πουν νσητόν καί δϋλον είς ίδιοιτέραν ύnόστασιν φως».
1
οσοι κα-r' αυτούς, εν lδίq, δέ ov. 'Όμως γε μήJJ, εί και μηδέ Καί έδω λοιπόν άναμιγνύει στοιχείον συκοφαντίας· διότι
ό μέγας Μακάρ1ος 22 καί ό πολύς είς τά Οεϊα ΜάΕιμσς
13
τουτο συκοφαJJτίας αμιγές προήνεγκεν, &λλ' δμολογεί 1'Qψοι 1
και ι'ii!λον αυτούς λέγειν τό τοιουτοιι φώς• 10 δέ γοητiη 1 και καί oi κατ' αύτούc: λέγουν μέν δτι τό φωc: όρδται έν ύιποστά­
20 γί).ογ ο{ι;κ αlσθητόι,, οvδέ, ό'ις αlσθητ6γ, συμυολικό1'. Πϊάς σει, δχι δμως έv ίδίQ. Άλλ' δμωc:, αν καi δέν προέφερεν ού­
O'(JJJ αρχόμει 1 ος εδείΚJ'1J τούτους αlσθητΟJ' ψϊος λέγωrτας 11)1' τε τοϋτο άμ1γέc: μέ συκοφαντίαv, άλλ' όμολογεί δτι ουτοι λέ­
01•η[α~, TOV Θεού, κιργώμεγοι• αέρι και ύπ' αv'TOV περιεχ6με­ γουν τό τοιοϋτο φωc: νοητόν καi όϋλοv- τό δέ νοητόν καi
)1Qι• καί οχ~jμα και ποιότητα καl 0; 1 κοι• εχω·, δ: πάγτα τrιv άίiλον δέν εΊναι αίσθητόν ούτε, ιίJC: αiσθητόν, συμβολικόν.
αlσθ·ητον εστι φωτός; Καίτοι i':κεί1 1 01, και• J!O)j!O)! λiγωσι τό Πωc: λοιπόν είc: τήν άρχήν παροuσίαΖ:ε τούτουc: νά λέγουν
25 1iί:; χάριτος φως,. &λλ.' ου κυρίως· και ύπέρ J.'OVJ' γαρ 'ίσασιι• αίσθητόν φωc: τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ, άναμιγνυόμενον είς
α{, 1 1ό, (Vς μόη7 τfi του Π νεύμrπrις δv1·άμει κατr'~ άπό71;αυι:;ι1, τόν άέρα καi περιεχόμενον ύπ' αύτοϋ, ώc: εχον σχημα ιωi

nάσης ιrοερας ε~ιεργείας εγγι·νόμΞ1'0/ 1 HJJ 1·(71. 'Λλλ' ουδ' οϋτω ποιότητα καί όγκον, πράγματα τά όnοϊα είναι ίδιότητεc: τοϋ
""" ,
τrιυτο τις
"' '
εκειιιωγ
, , τ ''
·ΟυσιαJ' ειπε~, η
., /
υ.JΊt'[][!OtαJ',
n ?°
οιrι,γ αυτος
"
οιε- αiσθητοϋ φωτόc:; Καίτοι έκεϊνοι, καί αν λέγουν νοητόν

rαι, Θεο1;· κ?iι, τις εκ Hv1, παραδ·ειγματ ικώς :rι:ερl τούτου 1οίi τό φωc: τηc: χάριτοc:, δχι δμωc: ι<υριολεκτικως· διότι τό
30 rρω,ός {ιπ' εκ,είJ!ω1r είρημένωγ κακουργcvγ συγάγn τι 1οιοv- άvαγνωρiΖ:οuν καί ώς ύπέρ νοϋν, ώc: έγγινόμενον είς τόν
νοϋν μέ μόνην τήν δύναμιν τοϋ πνεύματος κατόπιν άιπο­
nαίJΟεωc: πάσης νοερδc: ένεργείας. 'Αλλ' οϋτε οϋτως είπε
κανείς άιπό έκεiνουc: τοϋτο ούσίαν η άnόρροιαν Θεοϋ, ό­
21. Ί ω. 5, 44.
22. Περί έλεuθερίαc: νοόc: 21, PG 34, 956 Α, λέγεται 'ύποατατικόν πως νομίΖ'ε, ουτοc:· καί αν κανείς άnό τά παραδειγματι­
φωc:'. κως λεγόμενα ύπ' έκείνων περί τούτου τοϋ φωτός διά
23. Περί ένuποστάτοu έλλάμψεωc: γίνεται λόγος είc:, Πρόc: Θαλάσ·
σιον 61, σχόλιον 16, PG 90, 644 D.
διαστρεβλώσεως σuνάγ!l κάτι τοιοϋτον, αύτός τό λέγει

11!

il
'ΊΙ:
424 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 425

τον, .αiηός φησοι, ,αλλ' ουκ εκε~ι,οι. Τ:01'!ς ·OV)' μi} μόνον ύnέρ αί­ και οχ1 έ'Κεϊνο1 Δέν r.ίναι λοιπόν πέραν απο πδσαν σuκο­
σθ·ησιν, αλλά και ύnέρ νουν λέγοντας τουτι τά φως, είτα και φαντίαν τό vά λέγωμεν, δτι οί δεχόμενοι τοϋτο τό φωc:
ύnέρ τουτο δοξάζοντας την συσία~, τού Θεοϋ, αίσθητόι· φr'iι · ύπέp αϊσθησιν άλλά καi ύπέρ νοΟν, έπειτα δέ θεωροΟντεc:
και όρατόι, ο'ίεσθαι λέγειγ 117γ ουσ{αγ τοϋ Θεοϋ,. αρ' ου nri- ιωi ύπέρ αύτό τι']ν ούσίαν του ΘεοΟ, νομίί:ουν αίσθητόν καί
s ση ς εnέκε ι να συκοφαγτ ίας; 6ρατόν :ΨίυC: την ο(ισiαν τοϋ Θεοϋ;
7. Άλλr} τί φησι nρoϊr)JJf ό ταιι• ύnέρ εν)'Οtα)' nεφω1ι­ 7. 'Αλλά τi λέγει nροχωριον ό συκοφάντηc: ουτοc: των
σμέ1•ωγ συκοrpά1πης ο{π,ος ,' <,El μεγ τό 1 1 οητοy κ•αι αϋλοι· Ο ύπέρ εννο1αν φωτισμένων; «'Εάν μέν τό νοητόν καi δίi­
λέγουσι φ6jς αι:ιόν εκείι'Ο))' 101/ ύπερούσιοy Θεόγ τούτ' εiHLI λον φώc:, τ6 όποϊον λέγουν δτι βλέπουν, θέλουν νά είναι
001',λονται, φυλάποιττες αinrp 10 ;τάσαις αlοθ•ήσεσιν αόρατοι· ό ϊδιcc:. ό ύπεροϊ;σιοc: Θc:όc:, διατηροΟντεc: τό άόρατον καί
10 και ανέπαφοv, ·l} όραι, λέγοιπες αγγ&ω· εΙJJω οίοιηαι, i} r,1v- c:1νέπαφον ούτοΟ 6πό δλαc: τάc: αίσθήσειc:, ii νομiί:ουν δτι
117v τrιv ΟV'rιία1 1 Z.OV' 11οϋ·, orαJJ rcT>ν nαθcov αμα και τ'iίς αγνοίας είναι αγγελοc. αύτό τό όπο:Όν λέγουν δτι βλέπουν η ή iδία
καθαρθ·εις όρ{g αυτας έαυΙ(!)Ι και εy έαυτϊp CGς εγ ιδίq, εικόι•ι 11 ούσία τοϋ νοΟ, δταν καθαρθείc: των παθών καί τηc: άγνοί­
I(J!' Θεό·ι·· εl δι7 εv It τούτωγ ϊδ nαρ' αυΗJJ)' λεγό,μει•6ι· εσίι, αc: συγχρόνωc: βλέπει ό ϊδιοc: τόν έαuτόν του καi έν έαu­
;τάηJ γε δρθιJJς περί τούτου φρο!'είι 1 αυτούς και συμϋαί1•οι·τα τι) τόν Θε6ν ιί.Jc εJc: εiκόνα του. "Αν λο1πόν είναι i:..:v άπό
15 rΠ τω~ι χρισzιαγωγ παραδ6πF-ι οϊεσθαί γε χρ17· εί δέ μήτε τί(' αύτά τοίίτο τό λεγόμcνον άnό αύτούc:, πρέπει νά νομiί:ω­
{•nερούσωγ ου•σίαν τοvτ' εlναι λέγουσι, μήτ' άγγελικήν μι)ιε μεν δη πολ:J όρΕΕϊJc: κα1 συμφώνωc: πρόc: τήν χρισηανικήν
1011 JJΙOVJJ αΔ·ιόν, αλλ' δραJJ τον YOVJ! είς αυτό Ο)ς εlς έτέρrt1• παράδοσιν φοονοϋv περi τούτου' έάν δέ λέγουν δτι τοΟτο llliι.
1
Ιi
ύ.76-στασι1,, τcV 1 ιο έγ(vγε τΟ φ(δς Ο τι μ.έγ ,S·σ1ι11 ,cV·κ οίδα, Οτ: δέν εΤναι οϋτε ή ύπερούσιοc: Θεiα ούσiα οϋτε ή όγγελικη
δέ οi,κ εστιγ οlδα)), Καί 1iς ;-ιοτε αιη'rρώnωv, ιiJ κατι't 11,J;, οCπε ό ϊδιοe; ό voOc:, άλλα δτ1 ό νοϋc: βλέηεί πρόc: αύτό
:ω 01•rως απ?ρώ:rωι' ύψηγόρε σύ, φως clν Ε';)' lδίq ύnοστάσει ιrαίη ώσάν εic. αλλην ύπόστασιν, τοϋτο τό φGJC: έγ<i> δέν γνωρί·
Ζ:ω τi εΤvω, c1λλά γvωρίΖ:ω δτι δέν ι)πάρχει 4.
2
γοητ6ι,, ο ,ιι,ίΓε Θει5ς εστι μήτ' αγγελος μ1jτε γους άνθfμόJ7ι.­ Ποϊοc: δέ
γος; Ου,δέ γrΊρ Γf'U.JΙΙασΗκr'iJς γο1Jν ά,γαnλάσαι δύ~·αιτ' αν τι, C:1πό τούc: άvθpώϊ,ουc., ιΙ~ μεγαληγόρε έσύ κατά των πραγμα­
rό τούτωι 1 εκτός γοητό11 ειJ lδίq, {,nοστάσει φως. 'Αλλά δω,ιιr-;γ τ11<ι:i>ν άνθριi.>nων, θό 11δύνατο νά ε'ίπη φωc: εic: iδιαιτέραν
τουτί ΤΟ αδύηJ.101', δα>,ιιεy 10[ι,vv' δτι. τούτ' έφη τις τcον 1ίσυ- ύπόστασιν, τό όπ::,ϊον δέν είναι οϋτε δvθρωποc: οϋτε αγ·
?5 zrχζ6ιtτω1' προς Τ1]1' σ171• λογιότητα· ουκ οίδα μεγ δστις, ο·υδέ γελοc: οΟτε '.'Οϋc. άvθp6Jn1vcc:; "Αλλωστε οϋτε φανταστι­
γr}ρ αυτός 1Ύnοδείξαι δ1ίγασαι·
HVJJ ουκ ελλογίμω~• δ' δμως εί­ κϊί1c: δέν θά ιiδύνατο κανεic: νά άναnλάση τό i::Εω άπό αύ­
ι•αι λέγεις αι'ηόJJ'.
El τoίιJVJf εκείιιος μη καλcvς έρ,μφ·εϋ•σrιι τά νοητόν εic: ίδιαηέραν ύπόστασιν φωc:. 'Αλλά δc: δεχΘω­
εδύJJατο, ο καί μαλλον nείθ·ομαι, η καί μ17 διαγJJϊοναι καλCις - μεν τοΟτο τό άδ(ινατον, ac: δεχθωμεν λο:nόν δτι εί'Πε κά­
ί!στω γαρ καί τού·ω, r.αί γαρ ου nάv1ω1 1 17 γνωσις -, οι•κ ε·~ει ποιοc: ήσuχαστηc: τοΟτο πρόc: την λογιότητά σου· δέν γνω­
30 σε n.αρα 1(0)! εχόντωγ ΤΟ τijς διακρίσεως χάρισμα ::rυθέσθαι ρίΖ:ω 6:::βαiωc: ποϊοc:, c1φσϋ οϋτε σύ ό ϊδιοc: δέv δύνασαι νά
τόν ύn:Jδεitηc:, πάντωc: λέγε1c: δτι είναι άnό τούc: μη
ΜΞ1ολόγουc: 20 . "Αν λο1πόν έκεϊνοc. δέν 11δύνατο νά έρμη­
,·εύσπ 'καλα~c:, πρδγμα τό όποϊον π1στεύω δη μαλλον σuμ­
24,Ο Βαρλαάμ όμιλεϊ μόνον περί νοητου φωτόc:, ταυτιΖ:ομέvου
πpόc: τήν γνώσιν, βλ. άνωτ. 1, 3, 3 κοί περί ήθι·κηc: θέαc:, Καί οί -πα­ Βαίνει, ii καi νά μή διογνι;Jcη καλωc: -αc: σuμββαίνη
λαιοί Πατέρεc: επραττον οϋτω, άλλ" οί άσκητ1κοi άπό του Μακαρίου δέ καi τcϊίτο, καθ' δσον ή γνωσιc. δέν ά'lήκει είc: δ­
όμιλουν περί ένυποστάτου των θείων προσώπων φωτόc:.
25, Βλ 2, 1, 1· Βαρλαάμ, Β' πρός Ίγνάτιον Schirό, σ. 324. λοuc:-, δέν επρεnεν έσύ νά πληροφορηθηc: καi μάθnc:
426 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 427

και uαθείι·, (iις έφικ1ό1ι, τί τό μέ?α θέαμα του φωτός τούωv, απο τούc: κατέχοvταc: τό χάρισμα τηc: διακρiσεωc:, κατά
αλλ' cδς ,ιιαο·ο,ι.ιέγωι• ευθύς τωγ θεολ17π1ων καταψηφίζεσθαι τό δυνατόν, τί είναι τό μέγα θέαμα τοϋ φωτός τούτου,
και10 παρά TOV θείου Π αύλοv λεγόμεγοι, φανερϊ.ις παθΒί1ι ," άλλα νά κατακρivηc: άμέσωc: τούc: θεολήπταc: ώc: μανια­
El γc}ρ εlσέλθ•οι τις, προς τούς Κοριvθίους, έ11 ύμίν, φησiι·, κούc: καί νά πάθnc: φανερωc: τό λεγόμενον παρά τοϋ θείου
5 lδιrhτης 1} llπιστος και μη ακα~1σει και l(()γ διακρίνειν δω·α-· Π ούλου; Διότι λέγει πρόc: τούc: Κορινθίουc:, έάν είσέλθn
uένων, έρεί .fίτι μαί11εσfΙε. Τό τωγ lδιω1ϊΖJ11 1οίνυ11 και απί­ είc: σδ.c: κανεic: άμαθήc: ii απιστοc: καί δέν άκούσrι τούc:
δuναμέvοuc: νά διακρίνουν, θά vομίσn δτι μαίνεσθε Ό 'Εσύ
2
στων, φευ, καί αυτός έπαθες, δ μογαχδς και φιλόσοφος. "Ε­
στω δέ .μrι ε1'α, μηδ' ε1.,[ους, αλλά πολλούς και :πάντας τουτο λο1ϊ1όν ό μοναχόc: καί φιλόσοφοι::: επαθεc:, φεϋ, ό 'ίδιοc: δ,τι
λέγεο· r)μaς· αυ'κ iίρκει σαι τουι' εl:πείν, ο μετά τούς μακρούς οί άμαθεϊc: καi απιστοι. 'Έστω λοιπόν δη δεν είναι εΤc: f)
1 ο ε'ίρηκας αγϊΖιι'ας, 01 ι «τοϋτ,ο το ιμΤις αΊδα οτι οι:•κ εστι)); Πάν­ μερικοί, άλλά πολλοί καi δλοι ήμεϊc: οί όποϊοι λέγομεν τοϋ­
τες γάρ σοι συγείπον αι• δΤt φως εγ ύποστ/ισει ιδίq, ο μήτε το· δέν σοϋ ητο άρκετόν νά ε'ίπηc; τοϋτο τό όποίον εiπεc:
θεός i:σzι μήτ' αγγελσς μ171' l11;Πρω;1ας, αf,κ [;ητιγ ολως- rχλ­ μετά τσύc: μακρούc: άγωναc:, δτι «τοϊiτο τό φωc: γνωρίιω ιι:
λά καί πάι!ίες αν ευθύς σι•γείδοι· (δς, εl rrroς JΙαητδv εγ ύ:πο­ δτι δεν ύπάρχει»; Διότι δλοι θά σuνεφώνουν μαιί σου,
στάσει φαίη 11ς δρϊiι• lδfr!, τούτων τί φησιν δραι,, 8 λέγοι•τα, δτι φωc: c1c: iδ:α:τέραv ύnόστασιv, τό όnΌϊον δέν είναι οϋ­
15 ;1ά1•υ και αfπός δρθως ϊϊcηκας φρογεί'V. Κατr} τlνων oi5iι rι.ί τε Θεόc: οΟτε αγγελοc. οϋτε ανθρωποc., δέν ύπάρχει καθό­
r)ιά τοσούτωι• σαι 6ι6λ[ωι, 6λασφημίαι καί μέμψεις καί σvκα­ λου· άλλα δλο1 θά άντελαμβάνοvτο άμέσωc: δτι, αν ελεγε
φωflΤίαι; "'Αρ' αιΊ κατr} Ηον τοωύτω1ι, συς δρθϊuς ϋστεροι· ιωνεic: δτι βλέπει φωc. νοητόν είc: ίδιαιτέραν ·ύπόστασιν,
άπεφήγω φρο1'είν, και 1 ης nαρά σου συκοφαντ [ας ουκ• εξελη­ λέγει δτι βλέπει τοΟτο, τό όποιον καi σύ όρθωc: θά ελεγεc.
λεγμένηι:;; δτι φρονεϊc:. 'Εναντίον ποίων λοιπόν είνα; αi διά τόσων
20 8. Ού ?άρ τοi'Ίτο λέγω, ώς κατά σέ φρανουσι περί τοιϊ βιβλίων βλασφημίαι κα1 μομφαί καί συκοφαντίαι; ~ Αρά γε
φωτcΊς έκε'iι 1 οι ωι;τοv r} κατά σέ θεολαγουσιγ, αλλά και ύ:πέρ δέν είναι κατά των τοιούτων, δ1ά τούc: όποiουc: επειτα
σέ τοσοvιαγ 1Ίπερανασηίχασι HTnt ariJJΙ κατ' αi'ηων δια6ολι:7Jι• διεκήρυίεc: δτι όρθωc. φρονοΟν καί έnομένωc: ή συκοφαντία
καί μ(υφεωι•. Σύ μεJJ γάg ψι7ς :περί αύτωJr ((εi γοητογ λέγου­ σου δέν είναι άvαπόδεικτοc:;
πι φως ΙΟ)' ΘεόJ!, φυλάηοJΙτες αύτς_ο τό :πάσαις αlσθ·17σεοιι· 8. Δέν λέγω δέ τσϋτο, δτι έκεϊνσι συμφωνοϋν μέ σέ
25 αόρατο!' και αJ1έπαφοιr, καλώς λέγουσιν))' εκ,είνυι δέ και {,- περί τσΟ φωτόc. τούτου η θεσλογοΟν συμφώνωc. μέ σέ,
nέρ τό π1..σαις αlσθ17σεσιν αι·έπαψοJ! 117ν ού 1 σίαν ταν Θεου γι­ άλλά καi ύπέρ σέ· τόσον ύπερβαiνοuν τάc: έναντίον των lli
J1ώσκοvσι1·, έπεί μ17 ,ιιόνοJΙ Θεός έσrιJ! ύπερ τά οντα r;Sι,, &λλύ δ1αβολάc. σου καί μομφάc.. Διότι έσύ λέγειc. περί αύτωv·
καί ύπέρ{}εος, καl μ17 μό~•ογ ύπέρ :πασrι~ι θέσιν έσ1ί1', αλί.ιί «αν λέγουν vοητόν ψωc: τόν Θεόν, διατηροΟντεc: δι' αύ­
και ύπέρ :πασαv αφαίρεσιγ 17 i5περαχή του nά1rτω11 έπέκειι•α τόν τό άόρατον καi άνέnαφον εic. δλαc: τάc: αiσθήσειc:,
30 καl nασω• ύπεροχ17ν δπωσαυ,.• επί νοϋν γοrομένφ: ύπερ6έ6η- καλωc. λέγουν»· έκεϊνοι δμωc. γνωρiΖ:ουν τήν ούσίαν τοϋ
Θεοϋ άνέηαφοv άπό δλαc: τάc. αίσθήσε1c., έnειδή δέν είναι i
1

,1·
μόνον Θεόc: ύπέρ τά δντα, άλλά κιαi ύnέρθεοc., καi ή ύπερο­ 1

1'
χή τοΟ έπέκεινα πάντων δέν είναι μόνον υπερ nδσαν !1:

11.
1

όφαiρεσιν καί έχει ύπερβη πδσαν ύπεροχήν, συλλαμβανο- 11:\

i 1:ιil
11,1

26. Α' Κ ο ρ. 14, 23. r!,il

,1,·

lrl
1:

Ι ιl ' 1
1Ι!ι;.
1·; ιl!,
 1
,,

428 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 429

κει·. 'Ό μέι;τοι φCJς ειιυnοαιάιως οί ίΊγιοι πνευματικϊvς δρι7ι­ μέvην καθ' οiονδήηοτε τρόπον άnό τόν νοϋν • 'Εκείνο τό
21

αιι1, ιδς αiΎrof φασι1', 01· μέ~, 1και μ17 οvμοολικό1, ωιοvτοJ', οΤα
Η( διαnλαπlηιει~α πρός τάς σ1ψυrιινοtιαας περι,στάσεις φάσμα­
τα, αi;λόν ,ε θεiαν ΊΠλαμψιι 1 και χάριν όρωμέι:ην αοράτως
5 ,~rιι JJοουμέ1ιηγ αγνώσιως, δι' ω'ιτης της πείρας 'ίσασι· τ[ δέ
εστ tJJ, εκείνοι. μέν ουκ εlδέναι λέγουσι.
9. ΣzΊ δέ, nρ,οααγαγc\11, ιάς όριστικας και &ναλυτι.κάς και
διαιρειικάς μεθόδους, γι•ώf}ι και τους &μαθεις ήμας διδri­
φωc: δμωc: τό όnοϊον ένυnοστάτωc: βλέπουν oi δγιοι nνευ·
μαηκωc:, δnωc: λέγουν αύτοί, γνωρίΖ:ουν διά τηc: ίδίαc: τηc:
πείραc: δη ύnάρχει καi δέν είναι συμβολικόν, δnωc: είναι
τά διαnλασσόμενα κατά τάc: συμβαινούσαc: περιστάσειc: φά­
σματα, δτι είναι δϋλοc: θεία ελλαμψιc: καi χάριc: όρωμένη
άοράτωc: καi νοουμένη άγνώστωc:· τί δέ είναι, έκείνοι δέν
Jι
λέγουν δτι γνωρί(ουν. !,

!Ξαι καω!Ξ fωan,,. Οι•σ{α μέJΙ γ('~ρ Θεού ΟVΚ' l!στι, καί γαρ 9. Σύ δέ, έφαρμόσοc: τάc: όρισηκάc: κοί άναλυτικάc:
10 &1,έnαφος /iκεί1'?j και αμέfJ,εκτος· αγγελος ουκ lfατι, δεαnο, (,- καί διαιρετικάc: μεθόδουc:, γνώρισε καi άείωσε νά διδάεnc:
κοιΊς γαρ φέgει χαρακτηρας και ποιε μεν τοϋ σώματος απανι · καi ήμδc: τούc: άμαθεϊc:. Ούσία τοϋ Θεοϋ βεβαίωc: δέν
rnq. i} OV·Y. riι•ε1 1 σcvματος και εlς υψος αγαφέρει ciρρητοι', ι'iλ­ είναι, διότι φέρει δεσποτικά γνωρίσματα καi uλλοτε μέν
λοτ' αDθις και τr1 σώμα ,uεθαρμοσάμενον και της οlκείας ,ιιε­ όνυψώνει άπό τό σωμα η άναβι 1 βάί:ε1 εic: ϋψοc: δρρητον δχι
ταδεδωκόι:: }.αμnρότητος, οίός ποιε και δ μέγας 'Αρ,σέ~-ιος χωρic: σωμα, αλλοτε πάλιν 1ωί άναπροοαρμόσαν 1καί τό σω­
15 (;)((?1η καθ' ήσ,•ι)αν α;,ωJ•ιί;6μΞJΙΟς και ό Σιέφα;·ος λιθαζόμε­ μα καί μεταδωσαν είc: αύτό άηό τήν λαμπρότητά του,
JJΟς καi δ Λfωiiσης α7ιο του lίρους κατερχόμεγος, οϋιω τοίι•υι· όπωc: κάποτε έφάνη καί ό μέγαc: 'Αρσένιοc: άγωνιlόμενοc:
καl ,ι'J σοΗω ι?•ε,ουργηαα~· σωμαΙLκ,οις δφθ·αλμοίς' (!) ,οΓί ι?'(Ιl)­ καθ' ήσυχίαν28 καi ό Στέφανος λ1Θσβολούμενοc:
29
καί ό
μrπος, γίιτιαι ληπτό~-, εοιι δ' αιε και Hp ορωντ.ι 1ραι'ι7'Jς 10
Ι\ι1ωυσηc: κατερχόμενοc: άπό τό όροc:' • οϋτω λοιπόν θεουρ­
δι' &ρρ17,ωγ, (~)ς εlπείι,, ρημάτωγ δμιιιει, κα{)άπερ κrι.ι ν11σαν τό φίϊ~c: ούτό καί τό σωμα γίνεται καταληnτόν μέ
20 θείφ π α,ίλψ, ωωταυαίνοιι της οικείας περιωnης, (ι)ς ι1,, οωματικούc: όφθαλμούc:, ώ τοϋ θαύματοc:, ένίοτε δέ όμιλεϊ
ιιεrρίως γοΪ'1' κι ισ71j φύσει χωρηθ"fj>J, κατά ιόγ ·θεολόγοJ• Γρ11-­ καί πρόc: τόν βλέποντα τρανωc: δι' άρρήτων, τρόπον τινά,
γ6ριο11, ό κα"Ίr! 11/γ οlκείαν η-::ύσιγ Ξξ αlώνιυν ;:.rαl, εn~ αlϊJJ~ας λόγων. Οϋτωc; εnρα/Ξε καί μέ τόν θείον Παϋλον"'. «κα-rαβαϊ­
και ετι τcίς nrtOI)' (VI' αόρατός τε και, rlχ(vρητος. Τότε το[-. vυν άπό τήν θείον nεριωnήν, διά νά χωρηθrj εστω μετρiωc:
1·υγ i}ι· επω;•ιηιίrι.1' :,ροσειnοι, Ίουδαίωγ παίδες τφ ανωϋ,,.,, εic: κτιστήν φύσ;ν», κατά τόν θεολόγον Γρηγόριον Ό ·αύτόc:
3

25 r-Ί:-' Sρ,ήμου κατ ιόντ ι α!}Ιfρ, μfιγγα προσαγσρεύοντ ες αiΥ'τό. 10,Vro ύ όnοιοc: κατά ϊήν φύσιν του άπό αίώνων καi είc: αίωναc:
και (ι κcηη!Ξιω_ι1έι·ος εκείι•ου τού φωτός, έν έαυτϊρ γεγόμει'ΙJς, καi προσέτι είc: ολουc: είναι άόρατοc: καi άχώρητοc:. Τότε
rη,χιJ(ι)ς στρέφει κωά 1'01))1 • Τί τούτο; Και' τουι' BOltJJ αi'ηοί:; λοιπόν τήν έπωνυμiαν τήν όποίαν εδωσαν σί · !ουδαϊοι είc:
τδ 10V φωτδς F.:r::είνου Qγομα: σι) δ~ ε'ίnερ l!χεις φάναι 1ι π),έ- τόν άnό δνω κατερχόμενον είc: τήν ερημον δρτον, άnο­
011. 'Αλλ' επω·ίωμει, εlς τά έξης. καλοΟvτεc: αύτόν μάννα 33 , τοϋτο στρέφει είc: τόν νοϋν του
30 10. Σ1~ μεν γάρ καλι,\ς λέγεο• αύθις ψης εκε[vους, εl κr~ί καί ό καταΕιωμένοc: έκείνοu του φωτόc:, έρχόμενοc: είc: τόν
ι1γγελΜ I0'U'1 ο'lονται 10 rρι7-ις. Έκιεινοι δ' αγγελογ μέι· 101)'!0 έαυτόν του. Τί είναι τοϋτο; Kai τοίJτο ε"ίναι δι' αύτούc: τό
όνομα τοϋ φωτός έκείνου· σύ δέ αν εχrιc: κάτι περισσότε­
~7. Βλ. Δ I ο ν υ σ ί ο υ Ά ρ ε ο n α γ ί τ ο υ, Περί μυστικηc
θεολογίαc 1, 1, ,καί 5, PG 3, 997 Α καί 1048 Β. Πρβλ. άνωτ. 1, 3, 4. ρον. είπέ. ·Αλλ' δc: έnανέλθωμεν εic: τήν συνέχειαν.
28. · Αποφθέγματα Πατέρων, ·Αρσέν ι ο c 42, PG 65, 108 Α. 10. Σύ δέ ίσχυρί(εσαι πάλιν δτι κaλl'i>C: λέγουν έκεϊνοι,
Θ ε σ δ. Σ τ ο υ δ ί τ ο υ, Eic Άρσέy1ον 25, PG 99, 880 BC.
29. Π ρ ά !Ξ. 6, 15. 30. Έ !Ξ. 34, 35. αν νομίlουν δγγελον τοϋτο τό φωc:. 'Εκείνοι δέ δγγελον
31. Β' Κορ. 12, 4. 32. Λόγοc 45, 11, PG 36,637 Β,
33. Έ !Ξ. 16, 14 κ.έ.

',!

,.,ι
,w,
1
430 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 431

10 φώς ουκ 1iι, πο,,ε ψu.ιε~·· 'iοασι δέ ιοίς πατερικοίς μεμυημi:­
ι,οι λόγοις διuφόρως και τοίς 6ρϊi'ιοι καταλλ1Jλως
λικήν τελουμέγφ· οπτασία)'· i) γαρ ει, παχύτητι ουσίας, δ και
τ[ι αlοθήοιει ·ύ:ιω~ίπτει και ουδέ τοίς εμπαθέσιν '/] και αμυή-
5 τοις nάιηπ α6ρατόν εστt)', 1} λεnτότητι ουσίας, καθ' 1)J! και ή
ψυχ·ι7 μετρίως ;~ως καθορf/-, ]) εν αληθεί θέq., fις οί δια κα-
1J,αρό1ητος JΤ.J'ευματικως όρωι•τες αξιουνται ,μόνοι, καγ αυτός
της δ,ιαφορύ.ς 7QIJI ιρόnων 10/Jτων αμυήτως εχων U.VΤΟύς ιε
ωύς αγγέλους dοράτους αλλήλοι.ς δεικνύnς οlόμεyος,.-οv κιι-
τοϋτο τό φωc: δέν θά τό ελεγον nοτέ, διότι γνωρίΖ:ουν,
11J)J αγγ:::­ μυημένο~ είc: τούc: ηατερικούc: λόγουc:, δτι ή άγγελική ό­
πτασία τελείται διαφόρωc: καi καταλλήλωc: πρόc: τούc: βλέ­
ποντac:· δηλαδή η μέ παχύτητα ούσίαc:, πράγμα τό όποϊον
ύnοnίπτει καi είc: τήν αϊσθησιν καi δέν είναι έντελωc: άό­
ρατον οϋτε είc: τούc: έμnαθεϊc: η καi άμυήτουc:, η μέ λεnτό-
1ητα ούσίαc:, όπότε καi ή ψυχή καθορό κάπωc μέτρια η μέ
άληθινήν θέαν, τηc: όnοiα άcιώνονται μόνον oi βλέnοντεc:
πνευματικωc: διά 1 καθαρότητοc:. Έσύ δμωc: δεικνύειc: δτι
,,

10 τά τό ασώματον, αλλά κατά τ1)ν ουσίαγ φάσκων αοράτους, χαι είσαι άμύητοc: είc: τήν δωφοράν των τρόπων τούτων καi
11:

li Ι
1

μεταξύ τιογ λόγωγ τούς θ·εόnτας 1[ι του Βαρλαάμ ου111άηεις
ογφ, διά τό u:γγελω• καί αυτ17ν lδείν αναγεγράψθαι.
11. Και IOJJ J'OV)J αδθις, εί μ17 σ'ις ((εlς έτέραν τινά ,ύ;ιιί­
στασιγ δρq., αλλ' ω'ηός έαυτόν και εν έαυτcρ ώς εν τ'fί lδίq.
15 εlκόγι ΊΟγ Θεόιι, Οί(}.) 1 τc7'))! :n.αθϊvJJ αμα και της αγγοίας κα­
νομίϊειc: δτι oi Ίδιοι oi δγγελοι είναι άόρατοι εic: άλλήλουc:,
λέγω δτι είναι άόρατοι δχι κατά τό άσι.iψατον άλλά κατά
τήν ούσίαν, καί εic: τήν σuΖήτησιν τοποθετεϊc: τούc: θεό­
nταc: μέ τήν δνον τοϋ Βαλαάμ, διότι εχει γραφη δτι είδε
καί αύηΊ αγγελον \
3

θαρθfί,), 'θεόπ1ηγ εlJ·uι 1ίθεσαι καi συμυαίνειιι οϊει ηj Ι(ι))' 11. Καi τόν νοϋν πάλιν θεωρεϊc: θεόπτην, αν δέν 6λέ­
l!il
χριστιαγcοv μvστικωτάτη n.αραδόσιει ωύς αv117JJ τι7ν του γο{i nη «ιiJσάν είc: αλλην ύπόστασιν, άλλ' ό ϊδιοc: βλέπει έαυ­ Ι'1Ι
ουσίαJJ, cίις φιυς OVI ω λέγοιrτας ύραJ!. Ί{κείγοι δ' ιοασι)' cάς τόν καί εic: τόν έαυτόν του ώc: είc: οίκείαν είκόνα τόν 1:1:
1!1

δ 1·ο·v;ς κ,αθ'αρ!Jείς και φωτισθείς και ,ιjς του Θεού χάριω; Θεόν, δταν καθαρθr, των παθων καί τηc: άγνοί·αc: συγ­
20 τρανως εν μεθέξει γεγονcίις, μεταλαγχάJJει μεν καl. μυστικών χρόνωc:» καi νομίΖ:ει δτι σuμβαδίΖ:ουν μέ τήν μυστικωτάτην
[,περφυιυι• ωλλωι• θ·εαμάωJJ', α'ις μικρδι, αJtοJΤέρω nαρεγύμνω­ παράδοσιν των Χριστιανών oi λέγοντεc: δτι οϋτω βλέπουν
αεν ό λ6γος, dλλt:Χ καl έαυτδγ δρϊi'>·JJ ύJς CΙλλο με,v δρ(}, &λλ"' ώc: φίϊJC: τήν ίδiαv τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ. 'Εκείνοι δέ γνω­
ουκ εlς αλλο και ου Tl)JJ lδίαγ άnλιος εlκ6να καθορ{f., αλλά ρίιουν δτι ό νοϋc:, καθαρθεic: καi φωτισθείc: καi φθάσαc:
τ17ν εμμορφωθείσα1' τzj lδίq, εlκό~·ι 1}ΠΟ τ17ς χάριτος ΊΟV Θεοv σαφιϊJc: εic: μέ9ε!Ξιν τηc: χάριτοc: τοϋ Θεοϋ, μεταλαμβάνει
25 λαμπρότφα, συμnληρουσαν ι·ιΊν εiς 10 'ΙΊnερυάλ,λ.εο" έαυ1iιι· μcν καi αλλων μuσηκιϋν ύπερφuων θεαμάτων, δnωc: πρό
δύναμιγ του ~•ου καί τελεωvσαι, 117ν εlς τά κρείττω και ύn.~ρ όλίγου έφανέρωσεv ό λόγοc., άλλά καi έαu, όν βλέπων, ώc:
ενγοιαι.• εJJωσι~·, δι' ης δ γ,ο,[iς κρειποι, η κατ' α,γι?·ρωnοιt Ε;1' δλλο μεν βλέπε:, άλλ' όχι εic: δλλο, καi δέν βλέπει άπλως
τι']ν iδικήν του εiκόνα , άλλά τήν }ιαμπρότητα τήν μορ·
33
Πνεύματι Θεόι· όρif,. Κα), ,lγγοflς σύ ιοvτο, ,θ,αvμαστόν οvδέ,v-,
εnεί μηδ' εκ·είι·,οι. ?lι· ησω• ι?·αυμαστο{, σου 1ά κατ' αυτούς γι- φωθεϊσαν είc: τήν εiκόνα τοϋ ύπό τηc: χάριτοc: τοϋ Θεοϋ,
30 γώσκοηος, του μηδέJJ [·nέρ 11)Υ γνωσιν τ1θ,εμένου. Δ ιό συμπληρώνουσαν τήν εic: τό ύπερβάλλειν έαυτόν δύναμιν
τοϋ νοϋ καί τελειιiJνουσαν τήν πρόc: τά άνώτερα 'καί ύπέρ ;ι:,
εννοιαν ενωσιν, διά τηc: όποίαc ό νοϋc: βλέπει τόν Θεόν έν 1''·,1,
1'1
,ι,

Πνεύματι καλύτερα άπό όσον κατ' δνθρωπον. Καί δν έσύ !111

άγνο(Ίc: τοϋτο, δέν είναι τίποτε θαυμαστόν, έπειδή οϋτε ι:ι

,11·
34. Ά ρ ι θ. 22, 25 κ.έ. έκεϊνοι θά ησαν Θαυμαστοί, αν έγνώριΖεc: τά κατ' αύτούc:
Ι!ι
1111

35. Βλ. άνωτ. 2, 3, 7 ,καί 1, 3, 5, Πρβλ. Δια δ ό χ ο u, Κεφάλαια

έσύ, ό όποϊοc: δέν τοποθετεϊc: τίποτε ύπεράνω τηc: γνώ· ι!:·:,
40, Des Places, 1955, σ. 108.

,1l ι
 l·i

Ι Ι!
j,Ι
432 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 4,33
i 1

και ου μέ1· τότε λέγεις θεό,:ττηιι γ[γεοθαι ιιοvγ,

1i1;,
σεωc:. Διά τοϋτο καί σύ μέν τότε λέγειc:.. δτι γίνεται θεό­ i Ι
O<lαJ'' μ17 μόνοι' των ;-;αθ·ών, αλ}Λ
θ,αρΠι7· εκείιιοι δέ τijς μεν καΗt οέ καθάρσεως αγνοίας ουΜ:.να
και ΓΙ]ς αγι,ο[ας κα­ πτηc:.. ό voϋc:.., δταν καθαρθ(ϊ δχι μόνον άπό τά πάθη, άλλά
καί άnό την άγνοιαν· έκεινοι δέ τήν μέν κατά σέ κάθαρ­
!Ι !Ι,i 1:
nοιουιJΊαι λόγοι1 , τώι• δέ nο~ιηρι7Jμ nαι?ϊiιv i:.Jυτο1Ίς ;~αθάρω 1 τες σιν 6yvoiac: οϋτε άναφέρουν, των δέ πονηρών παθών 'Ι'
ι
ι·~
1

5 και διrl τ~jς εnιμόι•ου χαί, &vλov nρο,σευχijς nαοα~· ;,;•ωοιν ϊ•­ καθαρiσαντεc:.. έαυτούc: καί διά τηc: έnιμόνου καί άϊiλου 11

nερω•αοιχιπες, Π')'ΧΓJJ'ΟVΟΙ της 1?εοnτίας, ατε μ1} εξηnατημέι•Οι
τοίς τοιούτοις ί.όγοις, μηδ' u.φειμέι1 οι του nροοέχειν έαυτοί;,
μηδέ nερ~ιόντες καί ο;ωυδάζο;ιτ,ες σω,λέγειι 1 τό φρο~ιείν καί
μαν'θά~,ειι·, ει τίς ,ι ε:7:αγγέλλεται εlδέι·αι, καν Σκύθης και1
10 Πέρσης, κ&ν Αιγύπτιος !J, διrί ίiΊ1' τη:; ιlγιο[ας ταύτψ κάθαρ­
σιν, υ.λλ' ακριϊ3ι7Ίς είδότ,ες μηδαμώς προς θεοnτίαιι έμnοδίζοv­
nροσευχηc: ύπεραναβάντεc: πασαν γνώσιν, έnιτυγχάνουν
τήν θεοnτiαν. Διότι οuτοι δέν έtαnατωνται άπό τοιούτουc:
λόγουc: οϋτε παραλείπουν νά προσtχουν εic: έαυτούc:, οϋτε
περιέρχονται καi έnιδiδονται είc: τό νά συλλέγουν φρόνη­
σι'ι καί μάθησιν, noιoc: έnαγγέλλετω την γvιοσιν, ε'ίτε Σκύ­
'Ιι,Ι I
: 1
Θηc: εϊτε Πέρσηc. ε'ίτε Αίγύnτιοc: εΊναι, διά τήν κάθαρσιν ·1.11,ι

οαγ η)ν τοιαύτην αγνοιαν. El γαρ καί, ώς σύ γε λέγεις uύ­ ταύτηv τηc: άγνοίαc:, άλλά γνωρίΖ:ουν άκριβωc: δτι ή τοιαύ­
ίl

τάς, 1J τcΤιν εJΙΤΟλων 11ίρ,ησις μόνην την των .nαθων nαρέχει τη αγνοια δέν έμποδίΖ:ει καθόλου τϊ1ν θεοnτiαν. Διόη έάν,
Κ(ίθα(!ΟΙJΙ, Ε:.Υ δε T7j 1Q))' ε~•ωλιι)γ ιηρήοει μόl'?} Κ(ΧΊΙJ, 71)J! 10V οπωc: έσύ λέγειc., ή τήρησιc: των έντολων παρέχη μόνον 1:1
15 Θεοv επαγγελίαι• 11 τούτου καί παρουσία και μ01117 και εμφά­ τr1ν κάθαρσιν των παθων, είc: δέ τήv τήρησιν των έντολων
. 11
νεια τελείται, d(/ ού nλά1 1 η σαφ11ς 1ί nροαθήκη τίjς χατα σέ μόνον τεληται κατά τήν έπαγγελίαν τοϋ Θεοϋ ή παρουσία
,li
i
•καθ'άρσεως ταύτης, ην d.γνο[ας λέγεις κά1}αρσιγ; 'Αλλά 1171· 1ωί παραμονή καί έμφάνειο τούτου, αρα δέν είναι σαφήc: 111
1

μεν της αγνο[ας Ταύτης κάθαρσιy Καν το'ίς 7l[!ΟΤέροις λόγοι:: πλάνη ή προσθήκη τηc: κατά σέ καθάρσεωc: ταύτηc:, τήν 11:,
δια nολJ,.ων της υ.ι.ηθιους γνchσεως καθα[ρεσιν εδείξ,αμεγ όnοίαv λέγειc: κάθαρσιν άyvoiac:; 'Αλλά διά μέν τήν κά­
20 οvσαν. θαρσιν τi'Ίc: άγνοiαc: ταύτηc: έδείfαμεν διά μακρών 'Κ:Οί είc:
12. Νυν δ' εnαvελθείν δέον εlς τα .~φεξη; αυτςσ κατ/;, ωύc: προηγοuμένουc: λόγουc: δτι είναι καθαίρεσιc: τηc: ά­
τώJΙ ήσυχαζό~rτων εlρημένα. El γαρ και συκοφανrείv αυτούς 6
ληΟοϋc: γνώσεωc:~ •
εξηλέγξαμεν αυτόν και δijλος γέγονε καθ' έαυτου αγωγιζό­ 12. Τώρα δέ πρέπει νά έnανέλθωμεν εic: τήν συνέ­
με~•ος και τα τ·ης οl'κ,είας διανοίας ανατρέnων αι•αnλάσματα χειαν τύJν λεγομένων ύπ' αύτοϊί κατά των ήσυχαιόντων.
25 καί πρ,οοπαλα[ωγ l} καταnαλαίων έαυτόν αυτ6ς, αλλ' έπεί κατά Διότι, δν καί τόν άnεκαλύψαμεν δτι τούc: συκοφαvτει καi
τrvν ήμετέρωιι 0Υε1ω γράφειν, '!δωμεv τίJJα ταί•τά εστι. Π ρϊί'ι- έφανερώθη δτι άγωνiΖ:εται έναντίον έαυτοϋ, άνατρέπει τά
Ι ?' :,/ ~ ,
πλάσματα τηc: δ1ανοίαc: του 1 καί παλαiει nρόc: τόν έαυτόν
, ,;' , :, f !" '
τω• μει· ουν την αιτι.αι,, φησιν, αφ ης ωρμφ,ιαι οι κατηγοροv-

μενοι φως αlσθητόν ο'ίεσθαι τηιr ούiσ[αν του Θεου η ΤΙ))' αn' του ό ϊδιοc:. άλλά έnειδή νομίί:ει δτι γράφει ,κατά των ίδι­
αVΤης αnόρροιαν· ψησι 70[1•υγ ΤΟιαυ{}' ύnολαοείγ εκείνους ;ω- κών μαc:, δc: 'ίδωμεν τί είναι αύτά. Πρωτον λοιπόν σημειώ­
30 τιδ6ι'7ας; cδς α,ί nλ,ειαται ι(t)}' εν τοίς λογίοις μυσΤΙΚ(Vς γεJ·oμέ­ νει η'Jν αίτiαν, άnό τήν όποίαν 6φωρμήθησαν oi κατηγορού­
JJWJ! τοίς αγίοις όράσεrvν ΤΒ και αnοκαλύψεω;, r;γ φω,[ τε και μενοι νά vαμίιουν φωc: αίσθητόν τήν ούσίαν τοϋ θεοϋ η
δια φω1ος εγίγνοντό τε και εφαίJΙΟJΙιΟ' σημcίοv δε του TOtα{J- η)ν άπόρροιαv άnό α(.ιτήv· λέγει λοιπόν δτι έκεϊνοι ίδόν­
τα:: ύπέθεσαν τοϋτο, δτι ai nλεισται άnό τάc: όράσειc: καί
άποκαλύψειc: ai όnο1αι έπραγματοnοιήθησαν μυστικωc: είc:..
τάc: Γραφάc: έγίνοντο καί έφαίνοτο είc: φωc: καί διά φωτόc:·
ι!i/
36. Βλ. άνωτ. 2, 3, 7 καi 2. 1. 34. σημεϊον δέ τοϋ δτι έκ των τοιούτων ύπέθετον τοιαύτην !iΙ
ιι
ιU
Ί:'
28
1:ί
l i: ·,ι,

:1:
...
434 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 435

1't]V εκ των τοιούτω1 1 11)1' ,οvισ[αJ! του Θεου 15πολα6εϊι, τό {J,εωρη- ιriν ούσίαν τοϋ Θεοϋ είναι δτι θεωρητικήν άρετήν καί θεω­
11,κηι· rχρετJ))' και 1?·εωρητικόι 1 ' livδρα του'τογ τίθ'εσθαι, ,αυτούς, ρητικόν δνδρα έcελάμβανον ουτοι α,ύτόν ό όποϊοc: συναν­

ίίς τοιούωις αεί φωσίιr ειηυγχά~,ει τε και, ομιλεί. Καί πώς, τ9 πάντοτε φωτα καί όμιλεϊ πρόc: ούτά. Καί πωc:, ώ θαυ­
μάσιε, ό έκλαμβάνων τοιοϋτον τόν θεωρητικόν δνδρα νο­
ώ 6έλ,1ισ1,ε, ό τόν θεωρητικό~, τοωυ:τον τιθέμενος φως τοιοv-
μίΖ:ει τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ τοιοϋτον φως; Διότι 1κανείc:
5 70)' Qιεται 11/Υ ούσiαν του Θεού; Ον, γαρ θεωρηιικό~ι τώ~, nαρ'
άπό τούς ίδικούc: μαc: δνδραc: ·δέν ώρισε ποτέ θεωρητικόν
ήμίι, αJJδρώJJ ώρίσα16 ποτέ τις, ος αν δρcρη 117~ι οΓ,σΙαv τον τόν βλέποντα τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ. "Αν λοιπόν ό θεωρη·
Θεου. El ωίγυγ ό θ,εωρητικός Ο'VΧ όρq, n)JJ ούσ:ίαι, του Θεού, τικόc: δέν βλέπr~ τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ, θεωρηηκόν
θεωρητικόγ δ' εκείJJΟι Κα1α σε λέγουσι 1Q11 φως οίοJJ-δή710Ιε δέ έκεϊνοι λέγουν κατά σέ τόν βλέποντα όποιονδήηοτε
ϋούJ.ει 6λέnοντα, δijλοι 'γεγ6~ιασι δοξάζον1ες ώς ουκ εστι,· φώc: θέλεις, είναι φανεpόν δτι φρονοϋν δτι ή ούσiα τοϋ
Θεοϋ δέν είναι τοιοϋτον φώc:, όποϊον ίσχυρίΖ:ονται ότι βλέ­
1ο 17 ουσία ;ου Θεου φως τοιοvτο~,, olov ίσχυρ[ζονται τόJt θεωρη-
πει ό θεωρητικός τόν όποϊον λέγουν. Τόσον εύεςέλεγκτοc:
τι.κόν δν φασιι· ύραJt. Οϋτως ευεξέλ,εγκιο~, ,ή κακία, πολυτρ6-
είναι ή κακία, πολυτρόπως ηεριστρεφομένη καί μή φειδο­
nως έαυυ7 περιτρέnουσα και μηδ' έαυτης ωσnερ φειδQμέι11j, μένη έαυτηc: τρόπον τινά, άλλά έπιτιθεμένη πάντοτε έναν­
αλλα καθ.' έαυτi7ς αεί χωρούσα τφ παντάπασιν ύnάρχεο, έαt.'- τίον έουτηc: έπειδή είναι κατά ·πάντα τρόπον άνακόλουθοc:
1f'ί αvακ6λουθος. Ουτω και ΣωσάJJνα~, αθφον liκο~ιτες οί ει1 είc: εαυτήν. Οϋτω καί τήν Σωσάνναν oi είc: τήν κακίαν γη­
15 κακίq γηραλέοι εδειξαγ πρεσ6ύτεροι, κα[τοι τρείς οJJτες 01~- ράσαντεc: πρεσβύτεροι εδειΕ:αν άκουσίωc: άθώαν, μολονότι
δέν είναι θαυμαστόν δν δέν συνεφώνησαν μετα!Ξύ των,
τοι, καί παρά της ί•nQ Θεού εγηγερμέ~,ης αοφΕιας του ,61ε
καθώς ηοον τρείc: καί έΕητάσθησαν εκαστοc: χωριστά, πα­
παιδαρίου Δαγιι)λ χωρις ετααι~έγτες εκασ1ος, ου θαυμαστό,. εl
ρά τηc: σοφίας τοϋ τότε ηαιδαρίου Δανιήλ διεγερθείσηc:
μή συνεφώγηααι 1 αλv•.ήλοις. Οvτος δέ, ό μηδ' έαυτς'iJ έγι οJJτι. ύπό τοϋ Θεοϋ;n. Αύτόc: δέ, ό μή δυνάμενος οϋτε τόν ενα
ε;ιεσθαι δυνάμε~ιος, καί 1αυ1' ε~ι σκέψει και -δια γραμμά1ω~ι εαυτόν του νά 6κολουθfι, 1 καί μάλιστα εκθέτων μέ σκέφιν
20 τrί.ς συκοφα~ιτίας προτιr}είς, ()00)' εκείι,ους παρελήλυfiεγ. καί γραπτωc: τάc: συκοφαντίαc:, πόσον τούς εχει περάσει.
13. Ου μ17γ αλλ' εl καί 10 σημείο,., ο nρουυάλετο κατά 13. ·Αλλ' όμως, μολονότι τό σημείον, τό όποϊον εύθύc:
άπό τήν άρχήν προέβαλε κατά των ήσυχαστων διά νά
ί(()1' ήσυχαζόι•των HJJJ αρχήν ευθύς ώς τώ~ι 'Πώnοτε aι,θρώnωιι
τούc: άποδείΕr~ ώc: κακοδοΕοτάτοuc: δλων των άνθρώπων,
κακοδοξοτάτους ελέγξω~ι, τεκμήριω, της αυτώι, δρθ·οδοξίας
κατέστη τεκμήριον τηc: όρθοδοθαc: των, έχαρίσθη είc: έ­
(χι•απέφη~ιεγ, αλλ' έαυτφ χαριαάμε~ι6ς εστι, χώραν δους ύπ()
αυτόν, δίδων διά τοϋ λόγου εύκαιρίαν νά διαλυθfι τό άπό
25 του ,λόγου διαnJJευσαι τό οlδου 1 ν ι'ηι' aι,ίας της ψυχης. τήν στενοχωρίαν δημιουργηθέν οϊδημα τηc: ψυχηc:. Διότι,
Τούτο γαρ ηι·, ιός εοικε~ι, Β υ)γ σφοδρά~ι λύπην ενεποί,ησεv όπως φαίνεται τοϋτο ητο τό προκαλέσαν τήν σφοδράν λύ­
αυιφ καί 11))
1 κατά τcvv αι1 δρώJJ τούτωγ ύπεκίγηαε μανίω', πην του καί ύποκινησαν τήν μανίον του κατά των άνδρων
τούτων, δτι δηλαδή δέν τόν εκρινον δΕιον νά καλοϋν ού­
δτι ,urι 1Ιεωρητικόν καλείν αυτόν ήξlουν, μηδ' αλλον δ17 1tJJα
τόν θεωρητικόν, δπωc: οϋτε κανένα δλλον άπό έκείνουc:

37. Δανιήλ. Σωσάννα 1 κ.έ. Οί πρεσβύτεροι ί'jσσν δύο,

436 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 437

1(iJ)I τJ)J' μεJ! έλληι'tΚ1))' παιδείαν δια υίου εκμελετώιιτωιr, ,71}00- οί όποϊοι τήν μέν έλληνικήν παιδεiαν μελετοΟν είc: δλον
ευχ?J δέ και ψαλμφδία καί. τfί τωι, παθ'ωγ αποχfί και -τif 7(()1'
τόν βίον των, εic: δέ τήν προσευχήν καί ψαλμωδίον, τήν
αρετώιι εργασίq, σχολασάιι1(1))! μηδέ προς υραχύ. 1'1Jαγεις τοί­
άποχήν των παθών κοi τήν ασκησιν τιϋν άρετων, δέν
J!VΥ OV1W και. διr} ταυτα, κρύπτει μει>' εν μυχοίς Καρδίας τίJ άσχολοΟνται οϋτε έπ' όλίγον. Οϋτω λοιπόν καί διά τοΟτα
5 πάθος,. i•πέρχεται δέ τούς άnλουστέρους ,σαίι·ων, rvσnερ :ιrιτέ
έκμονείc:, κρύπτει είc: τούc: μuχούc: τηc: καρδίαc: τό πάΘοc:,
τοy οφιγ φασί 11})! Ευω', και μωιιΜνει μεν πρc'ΊΊτογ nαρ' ει'ί­ πλησιάlει δέ ερπων τούc: άπλοuστέρουc: των ήσυχαστων,
ωι" εστιν ας των nαιερtΚQΙJ' nαραδόσεωγ, διαστρέφει δ' εnει­ όπωc: λέγουν δτι έπλησίασε κάποτε ό δφιc: τήv Εϋαν, καί
τα κακουρ;11ίσας' rlις δ' ουκ είχε και α{,,τούς .πειθομέyους, αλ­
μανθάνει πρώτον άπό μερικούc: ώρισμέναc: πατερικάc: ηα­
λά IOJ! δι' ήμας JJέO)! 'Αδάμ μαλλω· η ΊΟΥ παλαιογ μιμουμε-
ραδόσειc:, επειτα δέ τάc: διαστρέφει κακοήΘωc:. 'Επειδή
10 γους, και' εκείγωy πρώτων χωρεί καί δι' αυτc'ί)γ κατά :ιάι··­ δέ κατώρθωσε νά πείσr~ και αύτούc:, έφ' δσον προετίμων
τωγ Τ(ι))! τίιν fισυχ[αJJ ασπαζομ/;JJω)', ουδέ ωύς προ 1ί,ι.t(ΟΥ ΙJ.­ νά μιμηθοΟν τόν ίδικόν μαc: νέον · Αδάμ, τόν Χριστόν, παρά
φιείς αίτίας, ουδέ iovς ύπό της 'Εκκλησίας ώς άγίους πρε­ τόν παλαιόν, έπιτίθεται πρώτον κατ' έκείνων καί δι' αύτων
αοευομέJJους, αλλά >,αί κατ' αυτωv μαλλογ, οτι καί Γραφαίς εναντίον δλων των άσπαΖ:ομένων τήν ήσuχίαν, χωρίc: νά
εδωκαγ τrί. μι) τοίς κατ' αυ'1ο1' μαeτυραvντα τό πάιιτωιι αρι- άφήσr~ έκτόc: κατηγορίαc: οϋτε τούc: προγενεστέρουc: μαc:
15 (}ΤΟ)'. 'Ίνα δi:: και nίσιιιr ίκαJΙΙJJΙ αί κατά τιVJΙ ανδρώιr εκείJ!ΟJ)! οϋτε τοϊιc: ύπό τηc: Έκκλησίαc: ώc: άγίουc: τιμωμένουc: ,
38

εχωσι δια6ολαί, οlς :ιρώτοις cfιμίλ.η,αεγ ώς μα~?ητιών και δι' cιλλ' έnιτίΘεται καi κατ' αύτων περισσότερον, διότι διετύ­
(()•)' τοίς αλι.οις ε:τ/;Οετο, γεγραμμέι·α ύnεδείκηι, πρiΥ η χεy­ πωσαν καί έγγράφωc: άπόψειc: αί όποϊαι δέν έπιβεβαιώνουν
Οl)' οί~είαις ώς ΟVΚ αληθ·η κατακερματίσαι τα ύn' εκε[JΙωι• τr1ν καθ" δλα άνωτερότητα των ίδικων του. Διά νά εχουν
αυτφ δεδιδαγμέ,·u., ώς τότε ελεγεΨ. 'Έδειξεγ OV)l τ61ε ταv- δέ καί έπαρκη πειστικότητα αi κατά τGJV άνδρων έκείνων
20 τα και 17μίν. ,'Πιι OVJJ 1:ι, αυτοίς έρμηνεία 1(0)! ?Τροφψικιul' διαβολαί, μέ τούc: όnoiouc: κατά πρώτον σuνδιελέχθη ώc:
δ.ποκαJ.ύψεωΥ r) μ1•ήμη ουδεμία, π,ερί τε συσίας Θεοv 111Ί.uu. μαθητήc: καί δ1ά των όποiων έπετέθη κατά των αλλων,
οvδέ εJ!, αί,λ' 01t οϊ,χ δ πολυμαι?·ής εστιJ! ό τφ Θει;,v ωκειωμϊ­ ένεφάνιιε μερικά γραπτά, πρίν !Ξεσχίσπ μέ τάc: χεϊραc: του
ι,ος, αλλ' ό δι' αρετής κεκαθαρμέι•ος τώJΙ π,αθωJJ και διά :προσ­ ιiκ μή άληΘη τά διδαγμένα ι:':ιπό αύτούc: εic: αύτόν, δπωc:
ευχ17ς εκτεΥΟV'ς και καθαρας 1φ Θεφ κολλώμε1•ος καί δι.ιi έλεγε τότε. 'Έδει!Ξε λοιπόν τότε καί εic: ήμδ.c: ταΟτα. Eic:
25 τ,ού,ων ιυγχάJJω'Ι' 117ς nληροφορiας και γευόμενος -τωγ μελ­ αύτά λοιπόν τά κείμενα δέν ύπηρχε καμμία έρμηνεία η
λ6ι,τωι, αγαθωι', ην ώς αρρα·οcοJΙα μυστικον 1~ειο1έροις ογόμu.­ μνεία των προφητικι:ϋν άποκαλύψεων, κονεic: λόγοc: περί
αι κατϊι 10 εγχωρουJ' Ε:Ι ίμω11 • Ουκ ηρκεσεJJ σbι, αί'ιτι;,v ή ει· οί,σίαc: Θεοϋ, άλλ' ίιπηρχεν άπλωc: ή αποψιc: δτι δέν είναι
εκείJ'Οtς κακουργία• και γC:ιρ aJ!Tt ί(i)Υ μαθημάτων ίΎ)JJ θείω• ό πολυμαθήc: ό έ!Ξοικειωμένοc: μέ τόν Θεόν, άλλ' ό κοθαρ­
Γρu.φ1;1· αυτος ελεγει, είπεί1, αυτούς αι 1όΥ1JΤΟΥ παJJτάπασι καi μένοc: άnό τά πάθη δι' άρετηc: καί προσκολλώμενοc: είc:
τόν Θεόν δι' έκτενοϋc: καi καβαρδc: προσευχηc: καί δι' αύ­
των έπιτuγχάνων τήν βεβαιότητα καi γευόμενοc: των μελ­
λόντων άγαθων. Αύτήν δέ τήν προσευχήν ώc: άρραβωνα
μυστικόν έτίμων έκεϊνοι κατά δύναμιν μέ θειότερα όνόμα­
τα. Δέν του ηρκεσε λοιπόν ή κακουργία εic: έκείνa· διότι
38. "Εννοεί πιθανωc: Συμεών τόν Νέο\, καί τόν Νικηφόρον. "Έχο·
αύτόc: ελεγεν δτι δηθεv αύτοi είπον, άντi των ε!Ξω μαθη­
μεν ένταϋθα περίπτωσιν άγιοκατηγορίαc:, περί ηc: εγραψε Νικήταc: ό
Στηθατοc:. μάτων, δτι ή θεία Γραφή εΤvο1 τελείως άνωφελήc: καί ή
438 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 439

111ν γνώσιν ιr7JJι οντων πονηρά και τά πάθη δαίμονας σvνοv­ γνωσιc: των όντων πονηρά καί τά nάΘη δαίμονες συνου·
σιωμένους τfί ψvχfί και ετερ' αrτα τοιαύτα ούκ δλίγα. Άλλ' σιωμένοι είc: τήν ψυχήν ·καί όλλα τοιαϋτα δχι όλίγα. 'Αλ­
ουκ dπέχρησε ταυτα τιρ καινφ τούτφ κατηγόρψ πρσσέθη;~ε λά δέν ηρκεσαν αύτά είς τόν νέον τοϋτον κατήγορον, άλ­ il
δέ, φευ, και τά περί της ουσίας του Θεοv. Έnεί δέ και τουιο λά φεϋ, προσέθεσε κοί τά περί της ούσίαc: τοϋ Θεοϋ.
5 πλά:;;u.αθαι. κατά ICVY ανδρωJ' εκείνων εγνω, διασκεψάμηος
πόθ'εν αν σχσίη τό ευπαράδεκ,τω, τό μέγα τQV·το και δεινrJJΙ
'Όταν δέ ,κaτώρθωσε νά πλάση καί τοϋτο κατά των άν­
δρων έ,κείνων, σκεφθείς άnό ηοϋ θά ήδύνατο τό μέγα
Ι;
πλάr,.μα της σvκοφα~•τίας, τάς διά φωτός πρσφητικάς nροιί­ τοϋτο καi δεινόν πλάσμα τηc: σu,κοφαντίαc: νά άnοκτήσn
vεγκεy αποκαλύψεις και τάς εκ τούτωι, δήθεν αντιθ·έσεις, ι'.ίς τό εύnρόσδεκτον, προέβαλε τάc: διά τοϋ φωτός προφητι­
οvδ,είς ποτ' εlπε~, αλλος, οτι μή ό ταύιαις αντικεiμενος οvτος. κός άποκαλύψειc: καί τάc: δηθεν άnό αύτάc: άντιθέσεις,
10 Ε'lι' ovi· κψιτεί κατά ταύτας έαv·τφ μαχόμεγος, ε'ίτ' ov, ;_π. τάc: όnοίαc: κανείς όλλοc. δέν είnεν έκτόc: άnό ούτόν τόν
;,ος 1)μίι, ουδείς· αφωμε~, αυ'τόv ύφ' έαvτου nληττόμεγό~, τε άντιτιθέμενον είc: αύτάc:. Εϊτε λοιπόν συνεχίlει νά μάχε­

κrι.Ι. κσπτ6μενο11 • ται nρόc: έαυτόν κατ' αύτάc: ε'ίτε δχι, δέν έχομεν λόγον
14. 'Αλλά μετά τόι· εκ συκοφανιιών αγω11α ιοϋτον πρό; ήμεϊc.' δc: τόν άφήσωμεν νά nλήσσεται κοί νά κόnτετ,αι μό­
ετερον αποδύεται, δε'ίξαι σπεύδω)' ώς φc'δς νφ θεωρητικό~• ·ή νος του.

15 γ)'(vαις μόγη τωJJ κτισμάτωγ εστίν, 'ίνα, τούτου δειχθέντος, ι;­ 14. 'Έπειτα άπό τόν έκ συκοφαντιων τοϋτον άγωνα
σ;ωτισ,1ιέ, ος και ω,αγι•ος αποδειχθΙΊ πας δ μή 117v Άρισω­ άnοδύεται πρόc: όλλον, σnεύδων νά δεί!Ξn δτι φως θεω­
τέl,οvς φυσιολογίαν καί 117v Πλάτωνος θεολογίαν και τ1)ν ρητόν διά τοϋ νοϋ είναι μόνον ή γνωσιc: των κτισμάτων,

Π ,ολεμαίου αστρολογίαJJ εκμελετήσας. Δ ιά τοv·το καί τοι'!ς
,ΗΙ/ ίCΗ' δια νοημάτων μόνον ψωτωμογ πρεσοεύοντας ύοριστ l-
20 καις επεξέρχεται και φαύλαις επωνvμίαις διασύρει, φάσκωι·
επί λέξεως ονω_;ς- ((αλλ' σί περί τάς είσnvοάς δύο λέγοvσιι·
εΊι,r~ι τϊι δεικνύμε~,α ύ:ιό του Θεον τοίς δσίοις φc'iηα ·ι,οητcΖις·
ί\, 10 τijς γγώσεως και ετερον εγυπ6στατ<J1', ο διαφερόντως
οϋτωc. ώστε, άφοϋ δειχθη τοϋτο, άποδειχθη σκοτισμένος
καi όναγνοc. nδc: μή μελετήσαc: τήν φυσιολογίαν τοϋ 'Αρι­
στοτέλους, τήν θεολογίαν τοϋ Πλάτωνος καί τήν άστρολο­
γίαν τοϋ Πτολεμαίου. Διά τοϋτο τούc: μή άnοδεχομένουc:
μόνον τόν διά νοημάτων φωτισμόν άντιμετωnίlει ύβριστι­
κωc: καi διασύρει μέ φαύλος έπωνυμίαc., λέγων έnί λέ!Ξει

τοίς ;rΔρρω ελθούοι των εlσπ1,οων φαίνεσθαι». 'Ίδωμεν OVJ.' ταϋτα· «όλλά ο! άσχολοίιμενοι μέ τάc: είσnνοάς λέγουν δτι

25 1ίJJες οί\ς δι' επωJ'V,UtώJJ τοιούτωJJ εκφαυλίζει ώς έ1'ερ6φρο­ δύο είναι τά δεικνυόμεν,α ύnό τοϋ Θεοϋ είς τούς όσίους φω­

ι•ας· τούτωJJ ί'άρ δειχθ·έντων, ,σvνα1ωδειχθήσεται c&ς και τιjς τα vοηησc.· εν τό της γνώσεως καί όλλο τό ένυnόστατον, τό

γνd)σεως εστι τι. μακρφ κρεϊττον καί θεοειδέστερογ φϊός, μό­ όποϊον φαίνεται ίδιαιτέρωc:. "Ας 'ίδωμεν λο;nόν ποίοι είναι

~•οις τοίς δια τον fl νεύμα τος όρωσιν αποκαλvπτόμενο~,, ου αύτοί τούς όηοίουc: δι' έnωνυμιων έμφανίΖει ώc: έτερόφρο­

τοίς ειι ,-ιεριούσι μ6νον, αλλά και τοίς έξ αίωνος απασιν ά- ναc:· άφοϋ δέ δειχθοϋν ταϋτα, θά συναnοδειχθη δτι ύnάρ­

30 ;·[οις, "Οτι δ' οvτος καί των έφ' ήμών ού τον δείνα rί ΤΟ)' χει κάτι τό όnοϊον είναι πολύ άνώτερον καi θεοειδέστερον

δείνα, nάντας δ' άπλcος αlτιαrαι τούς τον ιερόν καί 17σύχιοv της γνώσεως φωc:, άnοκαλυnτόμενον μόνον είc: τούς διά

ασnαζομένους 6lον, δείκνvσι τρανώς τό παράδοσιν εγγραφω· τοϋ Πνεύματος βλέποντας, δχι μόνον τούς lωνταc: άκό­
μη, άλλά καί δλουc: τούς άγίοuc: τοϋ παρελθόντος. 'Ότι
δέ ουτοc: κατηγορεί, δχι μόνον τόν δείνα η τόν δείνα, άλ­
λά δλοuc: γενικωc: τούc: άκολουθοϋνταc: τόν ίερόν κοί ήσυ·
χαστικόν βίον, δει,κνύει σαφως τοΟτο· δτι ουτος, άφοΟ
 11

440 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ Ι!ΞΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 441
Ι'1!:
!j

διέστρ:::ψε καi διέβαλ,; πρωτύτερο σοφιοτrκωc: γραnτήν πα­

1
από των nατέρω11 ες 17μάς κατ ιουσαν, επαι~,ου,ιιένην τε nαρcί
TCOJ' επ' αρετfl ll[!ΟΙ]ΚόJ'τωγ Καt των Πρψψ εξ 1)μOJV γεγο­ ράδοσ1ν κατελΘοϋσαv άπό τούc: Πατέρα<:: είc: ήμδc:, έnαι­ 1

ι•ότων, ώς ισμεν, {)ε[ωιι (Χ)Ι'δρ,ων Και 10 λυσtτε~.ες εnt ΤCιΙ)! νωμένην άnό τούc: προωδευμένοuc: είc: τι1ν άρετήν καi
1

είσαγομέγων δια πείρας έnιδεικ1,ιψέ1 1 η~•, διαστρέψαντά τε ;-;rι.) τούc: παλωότερον άnό ήμδc: lήσανταc:, δπωc: yvωpiloμεv, 1

5 δια6αλόντα nρότερον ,σοφιστικως αiπlη,, εlτ' απ' α·υτης δνο­
μr'ι.ζειJ! aπαντας και τον λόγοv επί διαυολfi κοινfj nροάγειJΙ.
15. Έnεί δέ καί τnιι, εκ παλαιού προσκυγη1(vι, 17μίν άγ!­
ωι, nλείστοις εξεγέι:ετο δι.,l πείρας μαθειι, τε καί διδάξω
περί του ιμvτός 1ης χάριτος, 'ιίμεις, iΊΊσnερ ταις εvαγγελικu.ίς
1 0 Ot!JJ1)γoρofi1•T ες εJ'1Ολαίς, εκείνας παρηγάγομεν προς μα[!ίV­
ρίαιι τάς ρι7οεις' αΖ και 11)1' ομολογίαν συ~,υπεφc!Η'ΟV)' τωγ ωΊ
nαραγομέι,ω1' ι,'Ίς καί τά λόγια οvτω διδάσκει προσημαίγου­
οαι· ΊOJJ αυτό~• κανταfίθα τρόnοv εκείJΙα τωv ;rιατ,ερικϊvιι nροθιί­
σομεν ρημάΗιΙJ', α και κατα 1Ύ)1' ύφήγηαιν τω~, αλλωι· ;ιάηω:•
15 γεγράφθαι δ ταύτα έξαγγέλλων lσχvρίζεται. Φηπι τοίγυγ 'Ι­
σαάκ, Ο πιστός 1ϊiηι τοιούτων και ασφαλ,ις έξηγηΤJίς, δτι «δύο
δψ{tαλμούς κεκτήμεθα ψυχικούς, καθως λέγουσιν οί πα,:;­
ρες)). 'ΊΙ·κουοας οτι οί πατέρες πάντες τουτο λέγουσι; Λέ­
γουοι γοfψ &τι «δύο ψυχικο1';ς έχομεν δψθαλμούς καi οτ'Ίχ ιί
Οείουc: ανδραc: και δεικνύοuσαν δrά πείραc: τήν ιοφέλειαν
εic: τo,JC: άρχαρίουc:, έπειτα cί1νόμaαεν άπό αύτήv δλοuc:
ιωi έπε(έτεινε τόv λόγον πρόc: γενικήν διαβολήν ' •
31
15. 'Επειδή δέ ηολλοi άnό τούc: άνέ1καβεν προσκυνη­
τοuc: εic: ήμαc: άγίοuc. συνέβη νά μάθουν διά πεiραc: καi
νι':1 διδάΕουν περi τοϋ φωτόc: τηc: χάριτοc:, ήμεϊc: ώσάv
σuν1Ίγορο1 τιον είιογγελικωv έντολωv προεβ6λομzν πρόc:
έπιβεβαίωσιν έκε!vαc: τάc: ρήσειc: ai όποίαι σuνηγόροuν
ύπέρ τηc: όμολογίαc: τu:;ν μή παρασupομένων, δηλώνουσαι
δ-;-1 καί ι) Γρcφή οϋτω δ1δάσκε1, κατά τόν ϊδιον τρόπον καi
ί':δ,ϊ.> θά rφοβάλωμεν έκεϊνα c,πό τά πατερικό λόγια, τά
ϊ:ιποϊα ό διακηpϊωσων αύτά iσχυrίΖεται δη εχουν γραφη
,<cπti ίιποβο. όλων των 6.λλωv. Λέγει λοιπόν ό 'Ισαάκ, ό
πιστόc: καi ι'1σφαλ1\c: εiσηγητήc: των το1οϊ1των, δη «δύο
ϊ>φθαλμοϊκ: δωθέτομεv ψuχ1κούc:, δπωc: Μγοuν oi Πατέ­ Ι" ::

20 αυ'Υή χρεία της δι' έκα1έρου θεωρίας· έν έ11ι μεν γr:kρ δφθ'α:ί­ rcc:»'". "Η,ωυσεc: δη λέγουν τοϋτο δλο1 01 Π ατέρεc:; Λέγουν
,rιϊρ τα κεκcυμμέγα ει, ταίς φύσεσιν δρώμεν, ηγουγ 11JJ! δύι·α­ λοιπόν ότι «δί!Ο ψυχικούc: όφθαλμούc: εχομcν καi δέν είναι
μιι, 10V' Θεοϊι καί I1j)' σοφίαιι αi•του και 11))' περί ήμας :Ίψί­ i5io. r) χρεία τϊ'μ:: όp6σεωc: δι' έκατέpοu· διότι μέ τόν ενσ li
νοιαν αυτοf, IIJJ' καταλαμυ,ανομέ11ηι1 εκ της μεγαλειότητος π7ς 6φθαλμόν βλέπομc:ν τά κρυμμένα εic: τάc: φύσειc:, r1το1 τήν
κυυερνήσεως αυτού εlς ·ήμας' και εJΙ 1(,JJ έτέρφ δφθαλμc.v θεω - δύναμιν τοϋ Θεοϋ κα1 τr1ν οοφ:αv αίποΟ καi τήν δι' ήμδc:
25 (!Oi'",UεJ' την δ6ξα~• της φύσεως αυrου της άγίας, οιε εις Ίrl ποόνο1αν αύτοϋ, τr1ν καταλαμβανομένην άπό τήν μεγα­
μυστήρια τά ;rι~,ευ,ματικα ευδοκ17σει δ Θεός εlσάξαι ήμfiς,,. λε,ότητα τηc: ιωβερν11σεωc: αύτοϋ εic: ήμδc:, μέ τόν αλλον
'Ίf μέι, OVJ• οφθαλμοί, rμvς 10 {,π' αυτω~• δρcίψεJ!ΟJ!, η δι; οι'ιχ δ;'; Θεωpο;Jμεv τ11ν δ6Ε.αν τηc: άγiαc: φιjσεωc: nύτοϋ, όσάκιι.::.
ή αυτή χρεία της δι' εκατέρου θεωρίας, διnλόη τις φα{,,,::-ω εύδσ:-:r~οη ό Θεόι:: ν6 μαc: εiσαγiJγn εic τά πνευματικά
έJ! τfj τον φωτός τούτου θεωρ[r( ,έκατέρφ γαρ των δφ{}αλ,ιιω,· μυστήρια». Καθ' δσον λοιπόν c1να1 όφθαλμοi, φιi1c: είναι τό
30 ltλλο φϊος δραται, δ θατέρφ ο~',χ δgι7ιαι. Τούτω~· δ' ο ,ί :ωτέ βλ~πόμεvον άnό αuτοίκ:. καθ' δσον δέ δtν είναι ή ίδiα
i!στιν έκάrερο1, ε!Ξηγήσατο ήμiν δ θείος οvτος Ί σαfιχ, τό μέ1, χρεία της δι' έκατέρου όράσe=:ωc:, φαίνεται ,,άnοια διπλο­ il'.

χατιί)ηψιν εlπϊιη 1 της του Θ,εον δυ~,άμεως και σοφίας %Ut πρπ- ;';ννοια εic: τήν θεωρ:ον τοϋ φωτόc: τούτου· διότι 51' έκα­ 1111111!

lii!:
τέρου π-;:~ν όφθαλμων βλέπεται αλλο φωc:, τό όπσϊον δέv
βλέr.ε,αι άπό τον αλλον. Τί δέ c"ίναι τό καθέν άηό Ούτά,
39. Όμφαλοψυχία, περί i'jc: άνωτ. 2, 1, 1. έtήγησεν εic: ήμδc: ό θεϊcc: οί1τοr.: 'Ισαάκ, εiπιlJν τό μέν εν
40. Λόγοc: 72, Σ n ε τ σι έ p η σ. 281. Έnιχειρεϊται νέα περί δι­
nληc: γνώσεωc: διαnραγμάτευσιc:.
κατάληψιν τηc: ·δuνάμεωc: και σοφiαc: καi προvοίαc: τοϋ

'Ι:!ι'i
,ιι

ι!I
1'1
 ',

1,

1,

442 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 443 11
,ι
1:

J'Οίας και άπλως 11]1' από τωJΙ κτισμάτωγ πρ,οσγινομέ11ηγ γι•ώ­
σιν του' κτίσαγ10ς αίηά, το δέ θεωρίαν ού τijς θείας φύσεως,
μ1) nάλι1· σχοίεν αφορμ171' οί συκοφάνται, αλιλ,α της δόξης τijς
φύσεως αυιου, i)ν και εδωκ,εΥ δ Κύριος τοϊς μαθηταίς και
5 δι.' α!."1ί0J! nασι τοίς nιστεύσασιν αυτφ και δι' εργω~•
στ /, )/ εnιδειξαμένοις' ηιι και ήθέλη,σεν όραν αυτούς· «θέλωη
γάρ, φησι προς τον nατέρα, «'ίνα ·θεωρώσιι, οvτοι τ17ν δόξαν
τ~71, εμ1ίJ!, ijν δέδωκάς μοι, δτι i)γάnησάς με nρό κατα6ολ1jς
κόσμου))' και nάλιν, «δόξασόν με σύ, πάτερ, nαρά π,εανιϊρ τιi
10 δ6ξυ fι εlχοι, nρό του τογ κόσμοι, εlι,αι nαρα σοί>ι. "Ωστε ;!aί
1?] α1'0'ρ(!JΠίJJ?} φύσει TΎJJ! δόξα~; εδωκε της {}εότητος' 117ν ψ)­
σι~· δέ ον· αλί.ο αρα φύσις Θεοv καί 17 δόξα ταύτης ετερω,,
Θεοϋ καί γενικωc: γνώσιν τοϋ κτίστοu προσγινομένην άπό
τά κτίσματα, τό δέ όλλο θεωρίαν, δχι τηc: φύσεωc:, μή τυ­
1111
χόν πάλιν εϋροuν c:φορμήν οί σu1ωφάνται, άλλά τηc: δόΕ:ηc:
τηc: φύσεωc: αύτοϋ, τήν όποίαν ικαί εδωσεν ό Κύριο;c: εic: !,',
l1}1' nί­ τούc: μαθητάc: καί δι' αύτων είc: δλουc: τούc: πιστεύσανταc:
είc: αύτόν καί έπιδείΕ:ανταc: δι' εργων τήν πίστιν, τήν όποί­
αν ήθέλησε νά βλέπουν οίποι· διότι, λέγει πρόc: τόν πα­
τέρα, «θέλω νά βλέπουν οίίτοι τήν δόΕ:αν μου, τήν όποίαν
μοϋ εδωσεc:, διότι μέ ήγάπησεc: πρό καταβοληc: κόσμου» •
41
καi πάλιν, «δόΕ:ασέ με έσύ, πάτερ, δίπλα σου μέ τήν δόΕ:αν 111
τήν όποίαν είχον πρίν ί.1πάρΕ:η ό κόσμοc: δίπλα σοu» .
42
'Ώστε καί είc: τήν άνθρωnίνην φύσιν εδωσε τήν δόΕ:αν της 1

εl καί αχ(vρωτά εστιι, αλλή).ωv· αλλ' εl καί ηjς {λείας φύσεως
ετ•ερόν εστι, τοίς ϊ,;τό χgόναιι οvσιγ ΟV'Κ (1)! ε'ίη εναρ[θμιος,
15 ουκ οvσα καθ' ύπεροχήιι, (J.tl'lfί δέ τπ θ·είς,ι φύσει 701' /ί,rι 0 ρα­
ΟΤΟJJ ειrουσα τρόποι'. Ου μέι 1 ιοι μόνφ l({J καθ'' ·ι,πόσιασιv 17ι•ω­
μέ1-φ έαυτφ φυράματ,, τ'αύτηι 1 εδωκε την ύπέg τά 01'7α πάππ
δόξαν, αΝ.,α κrιί τοίς μαθητ,αίς· <ιεγά))) γάρ, ψησί, ω17γ δόξια
fjy εδωκάς μοι, nάι,ερ, δέδωκα αυ 1 τ,οις, '/Jtα ιiJσιγ εγ, κα11c:ις
20 lj,Ι(είς ει• εσμει,, εγ(;) ει• αυτοίς και OV 81' ε.μο[• ι,γα ωσι ΙΒ1 ε­
λειονιέ,ι•Οt εlς ειιη. 'Αλv.ά και όραιι αV'Τ'ΟVς 17θέλησεν. A·vnj
αρα εrπι~· ΙJ δόξα, δι' fις κτcΔμεf}α tν έαυτοίς και δρώμει, κυ­
ρίως τό11 Θεό~-.
16. Πως 01'ίν η)~, δόξαν ταύτηι, ηjς θείας φύσεως κτιίΎ-
25 μει?ιί τε και δρ('i>μεν; "Αρα ωύς λόγους των εξετάζ(')f-
θεότητοc:· δχι δμωc: τήν φύσιν· δρα δλλο είναι ή φύσιc: Θεοϋ
καί δλλο ή δόΕ:α τηc: θεότητοc:, δν κ,αί είναι άχώριστα άλ­
λήλων•~· άλλ' αν καί είναι διάφοροc: τηc: θείαc: φύσεωc: ή
δόΕ:α δέν θά ήδύνατο νά άνήκη είc: τά ύπό χρόνον μή
οίίσα ύπεροχική άλλ' ένuπάρχοuσα είc: τήν θείον φύσιν
κατ' δφθαρτον τρόπον. Δέν εδωσε δμωc: αύτήν τήν ύπερά­
νω δλων των δντων δόΕ:αν μόνον είc: τό φύραμα τό ύπο­
στασιακωc: ήνωμένον μέ αύτόν, άλλά καί εic: τούc: μαθη­
τάc:· διό, λέγει, «έγώ εδωσα είc: αύτούc: τήν δόΕ:αν τήν
όποίαν μοϋ εδωσεc:, πάτερ, διά νά είναι εν, δnωc: ήμειc:
ε'ίμεθα εν, έγώ είc: αύτούc: καί σύ είc: έμέ' διά νά είναι
τελειωμένοι είc: εν,,'' 'Αλλά ήθέλησε καί νά τήν βλέ,ποuν.
Αύτή δρα ε'ίναι ή δόΕα, διά τηc: όnoiac: άποκτοϋμεν είc:

Ι
OJ'I(t))! ι
!
1ες και δι' αυτων θηρώμει•οι την γ~Υ'i>σιγ της το1ί Θεού δυ- έαuτούc: καί βλέnομεν κuρiωc: τόν Θεόν. ·:
,ι

1•άμεως και σοφίας και nρονοlας; Άλλ' ετερος οφθαλμός !':- 16. Πωc: λοιπόν άποκτοϋμεν καί βλέπομεν τήν δόΕ:αν ,1
1

ιlι,
σ;;ι ψvχijς ό 1αυθ" δρcuγ,, φ rό θείογ φως, iJ δόξα ,1jς φύr;ε. ταύτην της θείαc: φύσεωc:; γ Αρα έtετάιοντεc: τοϊιc: λό­
ως αυτου, κατά 10 ύπλ του άγίου 'Ισαάκ και τώγ ι'iλλων nά1•- γοuc: των όντων καί έπιδιώκοντεc: δι' αύτων τήν γνωσιν 11;

30 Τ(,)1· ;,ωέρων αι•ωτέρω εlρημέ,•011, σύχ δραται: 8,ιερον αρα ΤΟ!!­ τηc: δuνάμεωc: καί σοφίαc: καί προνοίαc: τοϋ Θεοϋ; Άλλ' ,l,1'

τί εστι 70 φcuς παρά τό φως δ της γνώσεως έπι6111ψόν εστη·. δλλοc: είναι ό βλέπων ταϋτα όφθαλμόc: της ψuχηc:, μέ τόν
1:Ι
(
11,'

Ου,κου)' OV' nr'iς δ τ~Ίν τω~· OJ'lύ)JJ ι'J'(()()!V εχωι1 fj δι,' αi'ι1 117ς: όποϊον δέν βλέπεται τό θείον φως, ή δόΕ:α τηc: φύσεωc: αύ­
τοϋ, κατά τό ύπό τοϋ άγiοu Ίσαάκ καί δλων των όλλων
Πατέρων άνωτέρω είρημέvον· σ.λλο λοιπόν είναι τοϋτο τό
ili.,.
Ιi:
41. Ί ω. 17, 24. 42. Ί ω. 17, 5. !
43. Διάκρισις φύσεωc: κοi δόξης Θεοϋ, δτινα βροδύτερον ό Πολσ· φωc:, διάφορον τοϋ φωτόc: τό όποϊον είναι έπώνuμον τηc:
μαc: καλεί ούσiαν καi ένέργειαν.
44. Ί ω. 17, 22 έ!;. γνώσεωc:. Έπομένωc: δέν εχει τόν Θεόν ενοικον nδc: ό
444 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 445

όροJν ενοικον εχει τόι· Θεόν, αλλ' αυτήν την γJ 1·0Jσιν τώι.· κτ ι­ έχων τήν yνωσιν των δvτων η δι· αύτηc. όρων, άλλ' εχει
σμάτωι', εξ αυτής cύς εξ εlκάτος στοχαζόμενος Θεό1'. 'Ο δέ ενοικον αύτήν τήν γνωσιν των κτισμάτων, διά τηc: όποίαc:
τό φCις ,1κείJιο εχων απορρήτως καί όρων οvκέτ' εκ του εlκό­ κατ' είκασίαν στοχάί:εται τόν Θεόν. Ό δέ εχων τό φωc:
τος, αλλ' αληθεί καi. τfιΊν κτισμάτωι• πά1tτων ύsιερανιδρυμέ~·11 έκεινο άπορρήτωc: καί βλέπων όχι κατ' είκασίαν πλέον,
s {Jέ~1:,, γο!ώσκει τε και 81' έαυτψ έχει τδ1, Θε611· o'V γαρ χωρί­ άλλά μέ θέαν άληθη καi τοποθετημένην ύπεράνω όλων
(εταί :τοιε της αϊδίrιυ δόξης. 'Αλλά μή δια τό ύπερυάλλοι· των κτισμάτων, γνωρίlει ικαi εχει μέσα του τόν Θεόv· διότι
της εΛεργεσ[ας απει:θήσα11τ,ες αφηνιάσωμεν, πιστεύσαιιτες δέ δέν χωρίί:εται ποτέ άπό την άΤδιον δόίΞαν. "Ac: ιμή άφηνιά·
τζι ,rιεταλαοόντι της φ15σεως ήμόJJ! και μεταδόντι της δδ!;ης σωμεν δμωc: άπιστοΟντεc: διά τό ύπερβολικόν τηc: εύερ­
τ17ς φύσεως αυιου ζητήσωμεν πώς κταταt τις τούτο και δ- γασίαc:, άλλά πιστεύονπc: εic: τόv μεταλαβόντα τηc: φύ­
10 [!!/:. Π r7ις (],{,)!'; Tfi ΤΓΟJ' 1?,εfωι·' ε1'τολιυν τηρήσει· τc'fΊ γαρ 1η­ σεωc: 11μων καί μεταδώσαντα έκ τηc: δόίΞηc: τηc: φύσεωc:
ροvι•τι τ:αύτας 11\))' έαυτοv εμqάιοειrι.y i'::τηγγείλατο ό κύριος, αύτοΟ, όc: ί:ητήσωμεν πωc: άπσκτξ] κανεic: καί βλέπει τοΟτο.
ίj :• ι}φεξης :1ροϊc)η, καί <ψον17ν έαυτου καί του Π ατρόςη r!ιγrfι­ Π ωc: λοιπόν; Μέ τήν τήρησιν των Θεiων έvτολωv· διότι ό
ιιασειr ,c:Ί:πr:ι1', ((i':άJJ τις αγαnq με, τον λδγοJJ μου τηρήσει και Κύριοc: ύπεσχέθη τήν έμφάvισίν του είc: τόv τηροΟντα
rί Π α1ήρ μου α)'ΓlΠΙ)ΟΨΙ (l'/}HJ!·' και ει.ευσόμε{}α προς αυτrηι και ταύταc., τήν όποίαν είc: την συνέχειαν ώνόμασε !<'αί «μο­
1~ μr;γην nαρ' Γ!.1)10V πω1ίσcμεν)), και (<εμφαιrίσω αUΤζV ε,ιιαυτό"''· vιiν έαυτοΟ καί τοΟ Πατρόc:», είπών «αν μέ άγαπ9 κανείc:,
'Ότι ,ιιέ1· OfJJ' λόγοy αi}τσυ τιίς ε1 1 τολάς αυιου λέγει δηλο1, θά τηρήσπ τόν λόγον μου ικαί ό Πατήρ μου Θά τόν άγα­
ε:τιει και (t)'(!JΤέρω αι·τί του 1'VV εlρημέγου 'λόγου' τέθεικεγ πήσπ ,καί θά ελθωμεν πρόc: αύτόν καί θά έγκατασταθωμεν
εί:c: αύτόν»'" καί «θά έμφανίσω ε1c: αύτόν έμαυτόν» • 'Ότι
46
αϊιτάς ((() εχων>) γάρ, φησί, «τας ενωλάς μου και τηψο>' π{·­
τάς, εκείι,ό,ς εrπι1· () rlγαnω)t μεη. δέ βεβαiωc: μέ τόν λόγον αύτοΟ έννοει τάc: έντολάc: αύ­
20 17. "Ωστε και αnο τούτου δείκvυται, καί. μάλι.σ1α καυΊ. τοΟ είναι φανερόν, άφοϋ 1<:αί άνωτέρω άντi τοϋ έδω χρη­
τnl,ς 10Π φιλοσόφο1, λόγους κrιί τά κατ' εκείι·οιι δόγματα, μηδα­ σιμοποιουμένου 'λόγου' εχει θέσει αύτάc:· διότι, λέγει, «ό
uώς Οi'αα γνΓι1σις 1) i}εωρία αϋτη τον Θεού, καν εκείγος nάι•1α εχων τάc: έντολάc: μου καί τηρων αύτάc:, έκεϊνοc: είναι
ό άγαπων με» •
47
μϊι.ί.λnν ι) τοr,το οού,λψαι. Δεί δε και ήμας εlδέι,αι ταύ,ψ
c1Ίκ είι•rι.ι. γJ•·αισι.ι• }.έγο111ας τrιν 'θεωρlαιι καθ' ύπεροχήν, ϊ,ς 17. 'Ώστε δεικνύεται και απο αυτο, καί μάλιστα κατά
25 χrι.ί 1όι, ΘεοJ' ,1117 οι'τα· καί γαρ ,ύπερ τά δντα nεπιστεύκα.ι~ει· τούc: λόγουc: τοϋ φιλοσόφου καί τά δόγματα αύτοΟ, ότι ή
α1~-:όι 1 • 'Αλλά πιο; καi α1ί οουλομέ11ου τον φιλ·οσόφου από 1/"Ί,, θεωρία αύτη τοΟ Θεοϋ δέν είναι καθόλου γvωσιc:, έστω
c:κ,•:ίι•ου λόγω~, δείκ~Ψται τό Πείον τουτο φώς ε1ερο11 παρr'ι καί αν έκεϊvοc: θέλη ό,τιδήποτε αλλο c1nό αϊπό. Πρέπει δέ
υΊ1 1 )'1'QJ(Jl)',' 'Γι711 1((})f ε')fΤΟλιον τήρησιν εκεί1rος ου φησι δύι·α­ vά γνωρίί:ωμεv δτι αϋτη δέv είναι γνωσιc:, λέγοντεc. την
οΠαι 10 σκότος Γης αγγc[α.ς αnελαύνειν της 'Ιj)Vχης' αλλά τ~ί )! θεωρίαν ύπεροχικην καί τόν Θεόν μή όντα, έφ' δσον πι­
30 ,ιιr'ι.θησι.ι1 κrι.ί T'!]J' κατ' αVI'JJY επίμονο~, μελέτηγ· 10 δε μ17 αnε­ στεύομεν δτι εΊναι ύπέρ τά όντα. 'Αλλά πωc: καί παρά τήν
λαι-J'01' IJ))' liγιrοιαι• γι·fιΊσι'J!' Ο'VΠΟΊ' α,, δύι 1 αιτο παρέχειν. Τrί θέλησιν τοΟ φιλοσόφου δεικνύετα1 δτι τό θείον τοΟτο φωc.
1οίι 1 υι, κατ.' ι;κ,Qίι 1 011 _ιιrι ,·ιαρέχο,ν γγcvοι.)' 1ι7ν {}εωρίαν 1αύ1φ' είναι διάφορον όπό τήν γνώσιν; Έκεινοc: λέγει δτι τό σκό­
τοc: τηc: άγνοiαc. δέν δύναται νά άπομακρύνη άπό τήν ψυ­
45. Ί ω. 14, 23. χήν ή τήρησιc. των έντολων, άλλ' ή μάθησιc. καi ή κατ' αύ­
46. Ί ω. 14, 21. τήν έπίμονοc: μελέτη" 8 • τό δέ μή άπομακρύvον τήν δγνοιαν
47. Αύτόθι.
48. 'Ανωτέρω 2, 1, 34· 37. δέν θά ήδύνατο νό παρέχη γvωσιν. Τό μή παρέχον λοιπόν
446 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2. 3 447

χορηγεί, καrά ιούς του Κυρίου λόγους· οι•κ lίρα γιιώσίς εσιι.ν κατ' έκεινον γνωσιν χορηγει τήν θεωρίαν ταύτην κατά
17 θεωρία αϋτη, μη δτι δέ γνώ,σιν ήγείοθαi τε και λέγειν 1αύ- τούς λόγους του Κυρίου· δέν είναι λοιπόν γνωσις ή θεω­
1ψ σv χρεών, αλλ' οv,δέ γ~ιωστήν, εl μη αρα καταχρησ•τικώς ρία αύτή καί δχι μόνον γνωσιν δέν ηρέπει νά θεωροΟμεν
καί δμωνύμως, ιϊ κυρίως 1uαλλω 1 , αλλ' ύnεξυρημέι1 ως. Μή ο- καi λέγωμεν αύτήν, άλλ' οϋτε γνωστήν, είμή μόνον κατα­
5 7/, οvν γηvσιι 1 ταύτην ουχ 1ίγεiσθαι χρή, αλλά και πάσης χρηστικως καi κατ' άναλογίαν, οϋτε κυριολεκτικώς άλλά
γι,ώσεως και της κατά γι 1 ωσιν i}εωρίας διαφερόιιτως ύnερτέ­ κατά ύπεΙΞαίρεσιν. "Οχι δέ μόνον γνωσιν δέν πρέπει νά
ρω1, ε'ί:τερ της του Θεού μογης εν ήμιν και έμφω11ε[ας ύψηλό- θεωροΟμεν ταύτην, άλλά καί νά τήν θεωροΟμεν ώς έlΞό­
1εροι, ουδέ11, οvδ' WOJf, οι'ιδ' εγγύς. 'Ημεις δέ και γνώσεως χως ύπερτέραν ιπάσης γνώσεως καi της κατά γνωσιν θε­
και &J.ηθους γνώσεως 'ίσμειι nαρεκτικ17ν οvσαν τ17ν τωι 1 ενιο- ωρίας, δν δέν ύπάρχπ τίποτε ύψηλότερον άπό τήν μέσα
1 ο }.ωι· 10v Θεού έκπλήρωοι~·· διά γάρ ταύ.της μόγης ύγίεια rfj μας διαμονήν καί έμφάνειαv τοϋ ΘεοΟ, οϋτε ϊσον οϋτε
ψvχ7j προογ[ι 1 εται. Τίς δ' α,γ ε'ίη ψvχης ύγίεια, 10 γνωστικδγ πλησίον. Ήμειc: δέ γνωρiΖ:ομεν δτι ή έκπλήρωσιc: των έν­
~·οοούοης; Π αρεκικάς μέιι ovi, έπωτάμεθα τάς τού Θεσυ έν­ ιολων είναι καί γνώσεως παρεκηκή, καi άληθοΟc: γνώσε­
τολάς και γνώσεως, αλλ' ουχί γνώσεως μόνης, αλλά και θεr,6- ως μάλιστα· δ1ότι μόνον μέ αύτήν έlΞασφαλίιεται εic: τήν
οεως· τ:αύτης δέ τυγχάνομεν τελείως κrηοάμεγοι και lδόνrες ψυχήν ύγεία. Τί εϊδουc: δέ ύγεία ψυχηc: θά ι'jτο, δν ένόσει
15 εν έαvτοίς 11)ν δόξαν του Θεού' έν Π νεύμαrι, lηιψίκα εvδοκ17- τό γνωστικόν; Ά ναγνωρίΖ:ομεν λοιπόν τάς έντολάc: τοϋ
σει δ Θεός εlς τιί Πνευμαrικcί μυστήρια nροαγαγείJι 1;μας, θεοϋ ιίJς παρεκτικάς καi γνώσεωc:, δχι δμως μόνον γνώ·
καrc'ι. rόJt προειρημένον τούτον αγιοι•. σεως, άλλά καί ΟειiJσεως· έniΤυγχάνομεν δέ αύτήν τε­
18. Έπεί δέ τούς πατέρας ούτος :τρο{ι6άλε!ο τούτο λέ­ λείως, δν άηοκτήσωμεν ιωί 'ίδωμεν μέσα μαc: τήν δ61Ξαν
γοντας' και ήμείς το·ύς μετ' αυ•τδν απαντας αφέγτες έJtίους τοϋ Θεοϋ έν Πνεύματι, δταv ό Θεόc: εύδοκήσπ νά μαc:
20 'iδωμει, των nρός αυωυ, 1ίνα λέγουσι δόξaι, Θεου τοίς μύσταις προαγάγπ εic: τά ηνευματικά μυστήρια κατά τόν προει­
ρημένον τοϋτον δγιον' •
9
μόιιοις μvοτικως και αnορρήτως όρωμένην, και προ των αλ­
λων τούς ,α{ηόπτας και αnοσ16λους ,του μόι,ου Θεοi"; ΤΙ ατρός 18. Έιπειδή δέ ουτοc: προέβαλε τούς Πατέραc: λέγον­
ήμων 'Ιησου Χριοτου, δι' ου πασα πατρια ./;,, τφ της ίερiiς ταc: τοϋτο, καί ήμείc: άφήνοντεc: τούc: μετ' αύτόν δλους,
'Εκκλησίας ονομάζεται πληρώμαrι, καί nρό τωJt αποστόλων σ.c: 'ίδωμεν μερικούc: άπό τούc: πρό αύτοϋ, τοϋ Ίσαάκ,
25 αύθις 1αγ κορυφαιον ε•κείνων Πέτρο", ος φησιν· «ού σεοοφι­ ποίαν έννοοϋν δόtαν Θεοϋ βλεπομένην άπό μόνους τούc:

ομέ~·οις μύθηις εξακολου{}ήσαντες έγνωρίσαμεγ {ιμί~, 117ν του μύσrαc: μυσηκώς καi άοράτως, κα, πρό των δλλων τούc:

Κυρ[ου 17,ucvγ 'Ιησου Χριστοv' δύιΥψιγ και παρουοίαι,, άλλ' αύτόπταc: καί άποστόλουc: τοϋ μόνου Θεοϋ Πατρός ήμών
επόπται γενηθ·έγτες τ~jς έκ1ε[γου ,μεγαλει6τητοςη. Τίνα 1οίνυ~ι Ίησσϋ Χριστοϋ 50 , διά τοϋ όποίου όνομάιεται πδσα πατριά
είc: τό πλήρωμα τηc: ίερδc: έκκλησiαc: , καί πρό των άπο­
51
δόξαν σuτος έnώπτευσε του Κυρiου Ίησου Χριστου, ετ-ερος
30 απόστολος nαρίτω δε[ξων· «διαγρηγορήσα1'1ες>J γάρ, φηο[ν, στόλων πάλιν τόν κορυφαϊον έκεινον Πέτρον, ό όποίοc: λέ­
γcι· "σac: έγνωστοnοιιiσαμεν τήν δύναμιν καί ηαρουσίαν

49. 'Ανωτέρω 2, 3, 15. τοϋ Κυρίου ήμων '! ησοϋ Χριστοϋ, μή άκολοuθήσαντεc: σο­
50. Ή μοναρχιανίΖουσα aϋτη έκφρασις άnαντζi ,πρωτον παρά Με­ φιστεuμένοuc: μύθουc:, άλλά γενόμενοι έπόπται τηc: μεγα­
λίτωνι Σάρδεων, Είς τό πάθος 9. Βραδύτερον οί άακητικοi καί μυστι­
λειότητοc: έκεiνου»" • Ποίαν λοιπόν δόΙΞαν τοϋ Κυρίου Ίη­
2

κοί χρησιμοποιοϋν αύτήν ένίοτε άλλ' οί μεγάλοι Πατέρες τήν άπο·

κρούουν. σοϋ Χριστοϋ έπώnτευσεν ουτοc: δc: προσέλθπ νά δείtπ δλ­
51. Έ φ ε σ. 3, 15. Άλλ' ένταυθα έννοείται μόνον ή έπί γης πατριά.
λοc: άπόστολος· διότι, λέγει, «γρηγορήσαντες ό Πέτρος
52. Β' Πέτρ. 1, 16.
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 449
448 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

καί oi μετ' αύτσΟ, είδον την δόΕαν τοΟ Χριστο0» • Ποίαν

53

ω.ί Πέιρος καi, οί oiJJt αυτcp, εΊδον 117ν δ6ξαν του Χρισzοu».
Π οίωι δ6ξαν; 'Έιερος αv1~ις :παρελθέτω των ευαγγελιστ()ι'
σvμμαρτυρήσω1ι• (c°ελαμψε)), φησt, «το :πρόσω;τογ αύτον ώς ύ
.;μι.ος καί 1ά ίμάτια αυτου εγέι,ον,ο λευΚ(Χ ώς 10 φως>)' r:αl
5 εδει:;ιΨ αυτο'fς Olt αυ,16ς εστι κατά 10 ψαλμικον «ό ΤΟ φuις
c5ς ίμάτιοι· α:vα6αλλόμενος)) Θεός. Δια και δ Πέτρος μυά
τδ .εlnείγ Οι ι. ΒncV:.τι1·ευσε τ1}JJ δr)~α1, 10-U Χρι.οτοV
τψ άγίφ>J, 10 φCι-ς 10 και τάς αr:οάς, εί και θαvμαστον εlπsίι,,
:περιαvγάζο,• ( καί ιrεφέλ,ην γαρ φωτει~•ήν λόγους ενηχο{Jσα;·
10 ΜΕάσω•το εκεί), μετά το ϊδ1είν τοlνυν ταύτην την δ6ξαγ τοι"
Χqιστον, και ((liχομεν,>, φησ[, «6ε.f$αι6τ,ερον τον προφητιΚ())'
δόΕαν; "Ac. nροσέλθt1 δλλοc. εϊιαγγελιστήc. νά συμμαρτυ­
ρήσr~- «έλαμψε», λέγει, «τό πρόσωπον αύτοΟ ώc. ό ηλιοc.
καί τά ί·μάτια αύτοΟ εγιναν λευκά ώσάν τό φωc.» • ιωi
54
τούc. εδειΕεν δτι αύτόc. είναι κατά τό ψαλμικόν «ό 1nερι­
βληθείc. τό φωc. ώσάν ίμάτιον»'" Θεόc.. Διά τοϋτο καί ό
((EJJ i<;J Ορει. Πέτροc., άφοΟ είπεν δτι έηώπτευσε τήν δόΕαν τοΟ ΧριστοΟ
«είc τό δγ1ον όροc.», δηλαδή τό φωc. τό όποϊον περισυγάΖ:ει
καί τάc άκοάc., δν καί ε'ίναι παράδο!Ξον νά λεχθ(ι (διότι
είδον έκεί νεφέλην φωτεινήν έκφέρουσαν λόγουc), άφοΟ
λοιπόν είδον ταύτην τιiν δό!Ξαν τοΟ ΧριστοΟ, λέγει, «καί
εχομεν βεβαιότερον τόν προφητικόν λόγον»" • Ποίον ηρο­
6

λόγοι•>ι. Ποίον προφητικδν λ6γ01· 6ευαι6τερο~1 άπό της θέας

του φωτός εχετε μαθ·6ντες, ώ '/?·ε6πται; Ποιο~, ετερον η ΟΗ φητικόν λόγον βεβαιότερον άπό τήν θέαν τοΟ φωτόc. έχε­
ό Θεός (<οΎς ίμάτιοι• τό φως &ι,αυάλλεται)); «Τούτφ δέη, φηαί, τε μάθει, ώ θεόπται; Ποίον αλλον παρά δτι ό Θεόc. «περι­
15«καλδ'Jς τφ λό;.'φ 1ϊiJ nροφητικ(p ποιείτε nροσέχοντες, ϊις λύ­ βάλλεται τό φωc: ώσάν ίμάτιον»; Λέγει δέ, «καλωc πράτ­
χνφ φαίJ'ΟJ'Ί! Ε:)' αυχμηg(p τόπφ, εως ου ήμέρα διαυγά.σεtι). τετε νά προσέχετε είc. τοϋτον τόν προφητικόν λόγον, ώσάν
Ποία ιίμέρα; Πάντως ή δωυγάσασα t:ι, Θα6ωρ{φ. ((Και φωσ­ λύχνοv λάμποντα εic: σκοτεινόν τόπον, εωc: δτου αύγάσn
φόρος &ι,ατελεί)). Ποίος φωσφόρος; ΠάJιτως δ καταλάμψας ή ήμέρα»· 1 . Ποία ήμέρα; Πάvτωc. ή αύγάσασα είc τό Θα­
βώριοv. «Καί άvατείλn ό φωσφόροc:»:. • Ποίον δστρον;
8
αv1ό,ιι εκεί (H)J' Ίακιόδφ και 'Ιωά;•νu. 'Έως [lγ σ,~·ατείλη ό
20 φωσφόρος Ο'VΤΟς, ,ΊΟV; (<'Εν rαίς καρδίαις ύμu)V)). Όρqς ί)­ Πάντωc. ό λάμψαc. έκεϊ έπάνω είc αύτόν μαΖ:ί μέ τόν Ίά­
τι τό φο}ς 1οv·το εν 1αίς καρδίο.ις αρτ ίως ψαiJtει. 1iδι1 nιστcvν κωβον καί τόν Ίωάννην. 'Έωc. δτου άνατείλ!l τό δστρον
και ιελείωι•; Όρ{f.ς δ' δσοι• {Jn,ερέχει του φωΗις της j'JJ((JO[> 10Οτο, ποϋ; «Είc. τάc: καpδίαc. σαc.» 59 • Βλέnειι: δτι τό φωc
ως; Ουχί τ·ι7ς αnι'ι 1(,ιι, έλλψιικϊδι, μαθημάτωι· ( εκείι,η γ,1.'! τοΟτο φέγγει τιί.φα cίc: τάc: καρδίαc: των πιστών καί τε·
ου-δε: 11jς φωτός επωγυμίας αξία, ψεvδ17ς ούσα nασα lj 1((, λείων; Βλέπεις δέ πόσον •ύηερέχει τοΟ φωτόc. τηc: γνώ­
25 ψε·ύδει. συμμιγι7ς και σκότει μυ.,λλον η φωτί παραnλησία), ο{• σεωc:; Τό φώc τηc: θεωρίαc: ταύτηc: διαφέρει τόσον πολύ,
τα{ηης OV'J', αλλr1. %U[ της ι:ίnϊι 1Q)1' θ[;ί(J))' Γραφιvιι γ1 1 ιuσεω; όχι μόνον άπό την γνώσιν των έλληνικων μαθημάτων
τοσοίπο διε1·ή1ιοχε τό φι,ις της θεωρίας ταύιης, rδc; τά μέι, (διότι έκείνη δέν είναι ά!Ξία οϋτε τηc έπωνυμίαc: τοΟ φω­
κ•α1' ε·κείι·φ· ψ(Vς λύχvφ παρεικάζεσθ·αι φαί)'ΟΥΗ εν τ6Π'f) τόc:, καθ' όσον είναι δλη ψευδήc η άνάμικτοc: μέ τό ψεΟ­
αυχμηρφ, ΊΟ δέ κωr'ι ηίν μvσω!ήγ ταύτη~• ifiεωρίαιι φιvς 1;1•
δοc: καί παραnλησiα μέ τό σκότοc μαλλον παρά μέ τό
30 ιί,μέQςι λάμπο~•11. φωσrιόρφ, δς i:στι~> ό ·ηλιος.
φωc:), δχι μόνον άπό αύτήν λοιπόν, άλλό καί άηό την γνώ­
19. (('Αλλά :;ι{ιJς)), φησ{, <<nαρα6}:φό;ι ~ίλfφ α!σθητ6), ri σιν των θείων Γραφών, ωστε τό μέν κατ· έκείvην φωc: νά
,θ·εϊκόι, εστι τουτί 10 φως;)), Σb δ ·θεωρητικώτατος άnάJ'Τ(ι))'
παρομοιάΖ:εται μέ λύχνον ό όποίοc. φέγγει εic. τόπον σκο­
·; εινόv, τό δέ κατά την μυστικήν ταύτην θεωρίαν φωc μέ
αστρον λάμπον έν ήμέpQ, δηλαδή μέ τόν ηλιον.
53. Λουκ ο 9, 32. 54. Ματθ. 17, 2.
55. Ψ α λμ. 103, 2. 56. Β' Π έ τ ρ. 1, 18 έΙΞ. 19. «'Αλλά, λέγει, πώc: δύναται νά παραβληθ(ι μέ αί­
Αύτόθι.
57. Ε\' Π έτρ. 1. 19. 58. σθητόν ηλιον τοΟτο τό φώc., αν είναι θεϊκόν»; Έσύ ό θεω-
59. Αύτόθι.

29
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ lΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2. 3 451
450

τοίίιο αγνοεις και ο{ικ έχεις nαραδειγματικως εκλαμοάι 1 ειγ, pητικι.ίηατοc: όλων 6γνοεϊc. τοϋτο 1 καi δέν δύνασα.ι να εκ­
αλλ' ()11 συγκριτικως, 10 τόιι Θεον λάμ71!ε/Υ ώς τογ 17λιοι 1 1) λάβπc: μεταφοpiκωc: κσi δχι κυριολεκτικωc: την φράσιν δτι
ί>πέρ τύ~, -ίjλιο11; Καίτοι καί φαι,έν·τος κα), δευτέρου τό !σσν ό Θεόc: λίψnει <i)C: ό .ηλιοc:. η ύnέρ τόν ηλιον; Kai δμωc.
εχωrτος φωστηρος ει• 17μέρq,, διnιι,άσων ταύτης γενήσεται τό άκόμη καi δν φαν11 καί δλλο τήν ήμέραν ίσοδύναμον, τό
5 φϊ7Jς και τοί~· ήλίοιγ εκάτερος εγ τοσούτφ φαιJΤόψε1·ος φωτί φωc: αύτηc. θά γίνrι διπλάσιον καί ό καθεic: των ήλίων, φαι­
αλαμnέστερος φανείται.
'Q 1oίJ'VY ως ijλιος 1ό1ε λάμnων νόμενοc: μέσα εic:. τόσον φωc: θά φανη άλαμnέστεροc:. Ό
101' iίλιωι iϊ1ερλάμnων, ουχ ο:ις δ ηλιος λάμπει, άλλ' 'ύnερ 10)' ώe; ηλιοc: λοιπόν λάμπων τότε καi ύπερλάμπων τόν ηλιον,
ηλιο1·· οϋτω και δμοιωματικως λεγόμενος ουδεμίαγ εχει 1i7ι· δέν λάμπει ώc: ιϊλιοc: άλ\' ύπcρ τόv r\λιοv· ο,::ιτω καί παρο­
iσό,τητα. καί παραδειγματικώς συγκρινόμεJ!ος ουδεμίαν l:'χει μοιασηκίϊJc: λεγόμενοι:: δέν εχει καμμiαν ίσότψα καi παρα­
10 ιίμοιότητα δμότιμοι,. Άλλ' fίτι μέ,· οiΊκ αισθητό,· κυρίως οi·δι'; δειγμ::.:τικωc: σuγκριvόμεvοc δέν εχει καμμίαν όμοιότητα
1·017101' το φανέγ φως εν Θα(ir·ιgίφ τnίς τι-:Ί:· μαθητωι• του όμότιμον. 'Αλλ' δτι τό εic τό Θαβώριον φανέν είc: τούc:
Κυρίου άπολέκωι.ς, t:ν τφ Π ερι φωτισμού θεlου καί ίερας έnιλέ,ηοuc: μαθητάc τοϋ Κυρίου φωc: δcν εΤναι ικυριολεκη­
ε1;δαιμοι•ίας λόγψ κατ' ε,ιι17ν δύναμιν ίκανως προαποδέδιεικω.ι. κωc: οϋτε αiσθητόν οϋτε νοητόν, εχει nροαnοδc1χθη έnap­
20. Φασί δ' Qί κατiΊ του 1Qιούτου φωτισμου καί φωrι'Ίς κfJC: ·κατά τήν δύvαμίν μου εic: τήν Π ερi θείου φωησμοϋ καi
ίερδc: cύδαιμονίαc: πραγματεiαν" •
0
15 ι'ιγωι•ισάμει·uι και ουμοολι,κr} εί~·αι. ψ(iσματα πά.γ1α τά παcr.ί
Θεού δειχΠέι•τα τοις άγίοις φcvτα, κα/. άυλων δή 1l)•ωι· ΚΓ!l 20. Λέγουν δέ οί άγωνισθέντεc: κατά τοϋ τοιούτου
~οοητω~, αlι,ίγματα πραγμάτωι,_, και οίκο~,ομικcος και φανrαστ 1- φωτ1σμοϋ και φωτόc: δη καi δλα τά ύnό τοΟ ΘεοΟ δεχθέν­
κως, δεικΥύμενα προς τc}ς συμυαιι•ούΓJας περιστάσεις, και τοf} τα εic: τούc: άyiouc: φ<1JΤα ε'ίvαι οuμβολ1κά φ6σματα, αί­
'Αρεοπαγί11:υ άγίου καταψεύδοηαι. Διοι•υσfου cδς συμψθεγ- viγματα κάποιων άυλων καi νοητών πραγμάτων, δεικνυό·
20 γομέγου 10ύτως, καίτοι σαφώς οvτος τό έJJ τfi θειο1άτrι με1α­ μενα οίκονομ1κωc: καί φαντασηκϊiκ: συμφώνωc: πρόc: τάc:
μορφcvσει ΤΟ1.!ς μαθητας περιαστράψα1' φως φα1•01ά1αις μαρ­ έκάστοτε nεριστάσειc:. Ψευδολογοϋν δέ καi nερi τοϋ άγiου
μαρυγαiς επί 10V μέλλο),τος αlω1'Ος περιαυγάζειν φησίν iι­ Διονυσίου 'Λρεοπαγίτου ώc: δηθεν συμφωνοϋντοc: μέ αύ­
μας άδιαλεfπτως καί ά1ελr:υτήτως, πάγτοτε συν Κυρίφ κατά τούc:61, μολονότι ouτoc: λέγε~ σαφωc: ότι τό κατά τήν Θειο­
1Ύj')' εnαγγελίαγ ΟJΙτας. Τωγ OfJJ' συμυ6λων τε κα/ αίιttγμ&τω,· τάτην μεταμόρφωσ1ν περιαστράψαν τούc: μcθητάc: φωc: θά
25 ::-ιάι•των, των πρύς 1άς συμοαι11ούσας περισrάσεις διαπλατrο­ περιαυγάιη ήμδc: μέ λαμπροτάταc: μαρμcρυγάc: άδιαλεi­
μέ~·ωι•, γιv-ομένωι• τε και άπογιν·ομένων, και 'VV'J! μεγ οντω'i', nτωc: και άτελευτrιτvχ: κατά τόν μέλλοντα αiωνα, καθώc:
μαλJ.οι, δέ φαιομέ~·ωι• μέJΤ πο1ε, κv9ίως δέ δ~,των οχεδογ ουδέ­ θά εύρισκtίJμεθα πάντοτε μετά τοϋ Κυρίου κατά τήν έπαγ­
nοιτε, τύ ιι.,εί. 0)' και κυρίως ον κu.ι αJJαιλλοιώ1ως 01' φαι•ότατοι• γελίαν62. Πωc: λοιπόν τό κυριολεκηκGJC: δν .καί άναλλοιιi;­
τοvω καί. θ-ει6τατον φ(ι'ις nc7Jς ου:κ άφειμέι,ω, εσται; "Η rόι· τωc: δν φωτεινότοτοv τοϋτο καi θειότατον φωc: δέν θά
30 _ιιέγ {ι· αlr,ι'}ητοίς φαι•ό1ατοι• δnάντωι• ίμιοι· 1::κ τροπης ήργμέ­ εΊν.αι διάφορον δλω.ν των συμβόλων καi αίνιγμάτων, τά
νω· καί ;10}).u.ίς ετησίοις ύπακεfμεγαγ rρQπαίς και πολλοiς όποία δωπλάσσονται κατά τάc: έκάστοτε nερ1στάσε1c:, γί~
νονται καί άnογiνονται, τιί.φα ύnάpχουν καi εnειτα πού­
συν νά ύπάρχουν, μαλλοv δέ φαίνοντ01 κάποτε, κυριολεκτι­
κωc: δέν ύnάρχουν σχεδόν ποτέ; Τ όν εic: τά αiοθητά φωτει­
60. Βιβλίον 1, 3. νότατον δλων ηλιον, ό όnοϊος ηpχισε τήν ϋnαρ!Ξίν του
Περί θείων όνομάτων
61.
62. Α' Θεσσ. 4, 17.
1. 4, PG 3, 592 BC.
διά τροnηc. καi ύπόκε1-rα1 εic. πολλά<:: έτησίαc τροπάc:, καi
452 ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ 453
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3

σώ,μα:σιν (Ο'ΙΙφρα11ό,ιι8J'ΟV, %αt νυν μέv εκ}.είnοι,τα JJV'J' δέ άνηφράσσεται άπό πολλcι σώματα, τήν μίαν ύφίσταται
κρυπτόμεJ,οι', εστι δ' οτε καί άγ{ωγ επιτάγμασιι, {•.τιο1αττόμε­
:::κλειψιν καί ηiν δλλην κρύπτετα1 ' καί ένίοτε ύποτάσσε­
61

ΥΟJ', καντευθ'εV και ΚtJ'ήσεως αιιακοπτόμεγΟJt, αγαποδίζογτά τε

,αι εic: έπιταγάc: άγiων, ώc: έκ τούτου δέ άνακόπτεται τηc:
χαi ί•στάμεJ'Ο)',. του'τοJJ ,ιιέJJ και τό άπό τούτου φως 8 ερου- κινήσcωt~ καί άvαστρέφει καί ϊσταται, αύτόν λοιπόν καί τό
5 μει, καl. εν ύποστάσει, τό δέ φως έκείv'ο, «παρ' φ 01'Jκ εGυ
έt αύτοϋ προερχόμενον θά όνομάσωμεν φωc: καί μάλιστα
παραλλαγή η τροπής αnοσκίασμα)), τό απαύγασμα της δμο- έν ύποστάσει. Τό φωc: έκεϊνο δμωc: «είc: τό όηοϊον δέν
1Jέοv σαρκός της ,,}.ουιούσης και διδούσης 1 ηγ δόξαν της θε6-
παρατηρείται μεταβολή η 'ίχνσc: τροπηc:» , τό άπαύγασμα
64

1ηιος TOVT(t -ια[ιηηι ΤΟ φως, την καλλον17ν του μέλλοJJτος και τηc: όμοθεϊκηc: σcφιcόc:, ααρκόc: ή όποία πλουτεϊ καί δίδει
,,. ~ - , ιf'' "' ' , ' ' Ι' " ""
μει•ο1ιιος αιω~Ός, συμοοι,Ο}' και φασμα και αJJυπασΗt1ΟJ1 εροι;-
τήν δόfΞαν τηc: θεότητοc:, αύτό λοιπόν τό φωc:, τήν ,καλλο­
1 ο μει'; Οvχ, εως α.ν ώμεν του φωτός εκείνου ερασταί.
νήν τοϋ μέλλοντος καί άτελειώτου αίωνοc:, θά όνομάσω­
21. Τούτο γαρ τό φως καί Γρηγόριος δ θεολόγος ·~αί μεν σύμβολον καί φάσμα καί άνυπόοτατον; 'Όχι, όσον και­
Ί ωι'ι_J,;,ης ό 11jγ γλcοπαν χρυσους χαί Βασίλειος δ μέγας {)ει1- ρόν ε'iμεθα έρασταi τοϋ φωτόc: έκείνου.
~ητα σαφώς ;ωλουσι. «Φώςη, φησίJJ, ω7 nαραδειχι?·είσα {)εό­ 21. Διότι τοϋτο τό φως καί ό Γρηγόριοc: Θεολόγος καί
της εnί 10v οραυς τοϊς μαθ'ψαiς))· και αvθις, ((ί.αμnρ61ερ,ος ό Ίωάννηc: Χρυσόστομοc: καi ό μέγας Βασίλειος καλοϋν
15 έαυ,σv εφαίγετο ό Κι'ριος, 1ιjς {}r:ότηιος παραδειξάσ1,;ς τάς σαφωc: θεότητα. «Φώc: είναι ή nαpαδειχθεϊσα έnί τοϋ όρουc:
άκτίι'ας αυι1ί;η· Κ<lt πάλtJ', <<εφαίπ:10 1οίς καθ'αροίς 11]1' ΚΓ!.[!­ εic: τούc: μαθητc1c: θεότηC: 65 , λέγει· καί πάλιν, «λαμπρότερος
δίαJJ, c[)ς δι' ύεί.ίνr,ιν λαμnιιjρων, διcΊ τ,ου προσ;ιυγητου σ(!J­ έαυτοϋ έφαίνετο ό Κύρ1οc:, καθ' δσον ή θεότης παρέδειεε
ματος ή 1οιαύτη διαυγrί,ζουσα δύναμιςη. "Ωσ1 ε οιJ ιου σrhμα­ τάc: άκτϊναc: τηι:,, · καί πάλιν, «έφαiνετο εic: τούς καθαρούc:
τος ηι• άnλ(Τις 17 δ6ξα αvιη, αλλά 117ς θείας (j"ύσεως, ητις τήν καρδiαν, διά τοϋ προσκυνητοϊι σώματοc: ώσάν διά μέ­
20 εν μιq HtJJ' εγ αι'πfi ctγίωJ' 1)71.ΟΟΗίσεωι• 1ϊp nροσκυνψφ εκεί,'({) σου ύαλίνων λαμπη1ρων ή τοιαύτη διαυγάιουσα δύναμιc:» •
86

ουι 1 ημμένη σώματι, :-ιr:iσαγ υ7v lδίαJJ ταύτφ, δόξαιι και {fεοπρε­ "Ώστε ή δό!Ξα αύτή δέν ητο άπλωc: τοϋ σώματος, άλλά
nij λαμπρ6ι,ηια έJ,έf}ηκεJΙ αίπφ. Δια και δ μέί'ας Μακάριος τιϊc: θεiαc: φύσεως, ή όnοία μέ τό νά είναι συνημμένη
δόξω, το1ί,10 nροσηγόρευσε ιού Π~,εύμα1ος. Πϊας ovv ή θεό­ κατά μίαν των άγίων ύποστάσεών τηc: εi<: τό προσκυνητόν
της, 1) λαμπρότης και δόξα 117ς ύ;ιεροvσι61η10ς εκείγης, νυν έκεϊνο σώμα, ένέβαλεν εic: αύτό δλην τήν δόfΞαν καί
25 μέν εσ,αι. Ψυι, δ' ουκ εσ1αι, γιγομένη τε και &:r.ογιι,ομένη, φαι­ Θεοnρεnη λαμπρότητά τηc:. Διά τοϋτο καί ό μέγας Μακό·
γο,ιu~γη τε καi άφανιζομέvη, ΟV'Κ άπό rcoγ αγαξlων κρυπτομέ_­ ριοc: ιίJνόμασε τοϋτο δό[ον τοϋ Πνεύματοc: • Πωc: λοιπόν
67

JJΙ), αλλ' εlς τό fl'Ι) υγ χωροϊΎσα, οία τά φάσυ,ατα και τά τοιαυ,α ιi θεότης, ή λαμπρότης καί δόΙΞα τηc: ύπερουσιό­
G1~,tι6ολα ~αι ,α[νίγμα1α κα[ ιJσα παρcί T(ί>Jt nανrόJ.μωJ" {)γομά­ τητοc: έκεiνηc:, τJJρα μέν θά εΤvαι επειτα δέ δέν θά είναι,
ζεται :ούτωι,, οί' καί τούς σφιοι• ελέγχους (,Vς αϊηοίς σvμμαρ- γινομένη καi άπογινομένη, φωνομένη καί άφανιί:ομένη,
30 τυρο,~ηας παρήγα; 1 σJ', ΔιονύσιόJJ τε τόι, θ,είο~t καί Μάξιμον, δχι κρuπτομένη άπό τούc: άνα!Ξiουc: άλλά βαδίί:ουσα πρόc:
ου συ1rορcίιηες ιός α11α,λογικώς τε καί ά11αγωγικώς θεο';,.ο- τό μή δν, όποϊα είναι τά φάσματα καi τά τοιαϋτα σύμβο­
λα, τά αίνίγματα καi δσα άναφέροντΟΙ άπό τούς παντόλ­
μουc: τούτους; Αύτοί μάλιστα εφεραν είc: τό μέσον καί
63. Βλ. Ί η ο. 1 Ο, 12 έ!Ξ. Δ. Β α σ. 20, 11.
64. Ί α κ. 1, 17. τούc: έλεγκτάc: των διά νά σuμαρτυρήσοuν ύπέρ αύτων,
65. Γ ρ η γ. Θ ε ο λ ό γ ο υ, Λόγοc. 40, 6, PG 36, 365 Α. τόν θεϊον Διονύσιον καi τόν Μά!Ξιμον, μή άντιλαμβανόμε­
66. Τά χωρία 6λ. καί άyωτέρω 1, 3, 26 καi 1, 3, 34,
67. Βλ. Περί άγάπηc: 21, PG 34, 925 C, γοι ότι ό σοφόc: είc: τά θεϊα ΜάfΞιμοc: ώνόμασε τό εic: τήν
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 3 455
454 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

yίας σύμυολον τό εν τfi μεταμορφώσει ωv Κυρίου φως ιS
σοφό,; τά θεια προσηγ6ρ,ευσε Νlάξιμος;
22. Συμu6λω1, γάρ όμωιιύμcος και τωι, ύφεσιcοτωι, nά"­
τ(uγ γινομi1·ο)γ τε και λcγομέJ,οΥJJ t3ν ταίς ·κατ' (f.γu.,λογίαν %α!
5 α,γαγωγiμ· /!εολογίαις, τοιουτο σύμ6ολογ και αυτός εκεί τοv­
ιί nροσείnε, διr'ι και θεωρίαν σαφϊvς εnέγραψε τούς εκεί λό­
)'ΟL'ς, ο'ις :-ιαί Γρηγόριος ό τijς Πεολογίας εncοι·vμος θεωρίω·
ωγόμασε ιό )'J'ωστόν καλου και πονηροv ξύλον, σύμοολο~- αi,­
της κατά τrιν έcωτου ι"tεωρirο, άναγωγικως ποι.ησάμεγος, &J.λ'
10 ου διϊι. ιovro φάσμα και ανvnόστα~ον σuμ6ολον .iκε'ίι10 ην. Άι:.­
λrl και τc'ι,· ?.1ωί,πην καί. τόι, 'Ηλίαν, τογ .μέι, κρίσεως, τ,'!v
δέ nρονοίαr:: σ1Ιμ6ολω·, ό ~?ειος nοιε'ίται JJ1ά.ξιμος. "Αρ' ουι 1
013 παρησα1· 1Uηιλiις, αλλϊι σvμοολικώς κακείνοι διεnλάσ,'Jη­
σαν; Τί δέ ό ΤΙ έτρος, ουκ αν γένοιτο της .πlοτεως σύμοολσι·
15 τcρ θεωρειι, κατr). &ναγωγ11 ι· 6οvλομέ1ψ και της ελnίδος Ίιί.­
κω6ος καi αγάπης δ ΊωιχνJJης; Και αυτό τό ορος τη:;
κατ' αρετί7ι· (J.:IΙ!'JαJJ αναοάσεως, εφ' φ Χριστός
10iς ακολουθiΊΓιαι .δυνηθ,είσ~ν, 11,α κατά τόι, αv1ό1, ε1πω Λf ά­
!; ιμοJJ, r:1Jf ,ιωψJηj Θεου επιφαίνεται, εν fl ύπηρχε προ του
20 10)' κόσμο·, Ι'Ϊ:':Η; Όρq,ς οίο1, ην τό εκεί τους ,uαι'Jητάς περια­
στράψα~' φι7Ίς; Κωc'ι τουτο γουJΙ μεταμορφωθέντα τον Κύριοι'
οι τcοι, &:,0016}.ων c;:κριτοι θεασάμενοι «από της σαρκός εl:;
71} Π1,εv,Uα ,ιι,:τέοησrι.ι·, :ιρίι, I1J)' διr'ι σαρκός &nοθέσθιαι ζω171ιη,
καθάπερ rι.υ~ός αδθις λέ;,ει, ωfί εναλλαγfi των κατ· α'ίσθησιι·
2s ει·εργcιrον, ί}ι· αvτοiς 10 Π νεvμα ενήργησε1•η. Όρif,ς ώς α­
{Μα10?' 171· εχ,εί1·0 rό φι7ις τfί αίσθήσει μη μετασκευασθε[σ17
διά τον Πνε{.ιωτος; Διό και 10ίς πλησιοχώροις ΟV'Κ επεφάγη,
μεταμόρφωσιν φωc: τοϋ Κυρίου σύμβολον θεολογίας άνα­
λογικωc: καί άναγωγικωc. •
68
22. Eic: τήν άναλογικήν καi άναγωγικήν θεολογίαν γί­
νονται καί λέγονται σύμβολα δλων των ύπαρκτων όμωνύ­
μωc:. Τοιοϋτο σύμβολον είπε καi αύτόc: έκεϊ τοϋτο, διό καί
σαφιοc: έπέγραψε τούc: έκεϊ λόγοuc. «Θεωρίαν»"9, δπωc. καi
ό Γρηγόριοc: Θεολόγος ιίινόμασε θεωρίαν τό γνωστόν κα­
λοϋ καί πονηροϋ !Ξύλον 70 , όνομάσαc: αύτό σύμβολον τηc:
δό!Ξηc: κατά τήν θεωρίαν του· άλλα τό σύμβολον έκεϊνο
δέν ητο διά τοϋτο ,φάσμα καί άνυπόστατον. Άλλά ό θεϊοc:
Μά!Ξιμοc: καθιστό καί τόν Μωυσην καi τόν Ήλίαν, τόν
πρωτον σύμβολον ιφίσεωc:, τόν δεύτερον σύμβουλον
προνοίαc: 71 . ~ Αρα λοιπόν δέν παρευρiακοντο άληθωc:, άλλά
συμβολικωc: διειπλάσθησαν καί έκεϊνοι; Ό δέ Πέτροc: δέν
θά ήδύvατο νά έκληφθη ώc: σύμβολον τηc: nίστεωc: διά τόν
θέλοντα νά θεωρη τά πράγματα άναγωγικωc:, δnωc. έπίσηc:
ανεΝΙdΨ,
ό Ίάκωβοc: τηc: έλnίδοc: ,καί ό Ίωάννηc: τηc: άγάπηc:; Καί
είc: αύτό τό δροc: τηc: καθ' δλην τήν άρετήν άναβάσεωc:,
είc: τό όποϊον άνηλθεν ό Χρ1στόc:, έπιφαίνεται ουτοc: είc:
τούc: δυνηθένταc: νά άκολουθήσουν, διά νά εϊnω κατά τόν
ίδιον Μά!Ξιμον, έν τη μορφη Θεοϋ, είc: τήν όnοίαν ύιπηρχεν
πρό τηc: δημιοuργίαc: του κόσμου; Βλέπειc: ποίον ητο τό
έκεϊ nεριαστράψαν φωc:; Κατά τοϋτο λοιπόν άτενίσαντεc:
οί έπiλεκτοι των άιποστόλωv τόν μεταμορφωθέντα Κίιριον
«μετέβησαν άnό τήν σάρκα είc: τό πνsϋμα, πρiν άποθέ­
σοuν τήν σαρκικήv Ζ:ωήν», δπωc: λέγει πάλιν αύτόc:, «διά
τηc: έναλλαγηc: των κατ' α'iσθησιν ένεργειων, τήν όnοίαν
ένήργησεν εic: αύτούc: τό πνεϋμα»~ • Βλέπειc: ότι τό φωc:
2

καίτοι λάμψcο' ύπέρ Ί(J1' Ijλt01'. Οϋτω μlsν 0'011 ο~'Ύτος.

έκεϊνο ητο άθέατον είc: τήν μετασκευασθεϊσαν διά του
23. Διι)JΙVΟ/Ος δέ δ μέγας τουτl το φως άπλουγ φησιΨ,
πνεύματοc: αϊσθησιν; Διά τοϋτο καi δέν έπεφάνη είc: τούc:
30 ασχ;ημάΤΙΠ101', {J7/S()φv,~ς, 'UΠΒρούσtοJJ, ΤΟVΤέστιν υnερ 1(t ονtα
πλησιοχώρουc:, μολονότι ελαμψεν ύπέρ τόν ηλιον. Οϋτω
:τάι11α δ,·. Π ϊδς 001, αlσθητόν τό τοωvτοι· η πι1.ιιi1π i ικόν τοι­
μέν έκφράιεται ουτοc:.
ηυτο; Μέλλω~· γcιρ 01Ίτος περί του φωτός ί,ερογραι(ε'ίν, ώς
23. ·ο δέ 1 μέγαc. Διονύσιος χαρακτηρίιει τό φωc: τοϋτο
68. Βλ. Περί άnορrων, PG 91, 1165 BC. άnλοϋν, άσχημάτιστον, ύnερφυέc., ύnερούσιον, δηλαδή ώc:
69. Βλ. Μα !Ξ i μ ο ιι, Περi άπορrών PG 91, 1125 έ!;. 1160 -1168.
δν ύπέρ τά δντα. Πωc: λοιπόν τό τοιοϋτο φωc: είναι αίσθη­
70. Λόγοc. 43, 12, PG 3·6, 509 Β. Βλ καi Ν I κ. Στηθάτο u,
Περί νοητοϋ παραδείσου 8, έ!Ξ. Χ ρ ή ο το ιι, σ. 32 έε. τόν η συμβολικόν; Πράγματι προτιθέμενοc: ουτοc: νά ίε­
71. Περί άποριων, PG 91, 1168 C.
ρογραφήση περί τοΟ φωτός, ώς άσφαλήc. θεατής καi μιj-
72. Αύτόθr, PPG 91, 1125-1128.

456 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
του φωτός ασφαλής και 1J'εατ~\ις καί μύστης και τελε,ής, ωιvι•
,ιιέν», φησίν, ((Οί ενθεοι χ.α1Jηγεμ6νες ήμών αίσθητοίς τά vοη-
11'ι και τοίς οvσι τά ύπερούσια, και τfj ποικιλίq, τών μεριστf.'ιιι
σvμοόλων την ύn,ερφvij καί ασχημάτιστον άπλότητα παρέδω-
5 καν 1ίμίν· οται 1 δέ αψθαρτοι και αθάνατοι γενώμε{}α και της
χριστοειδούς και μακαριωτάτης εφικώμεθα λήξεως, πάJΙτο-
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 457
οτηc: καi τελεστήc: τοϋ φωτόc:, λέγει, «oi ένθεοι διδάσκαλοι
ήμων παρέδωσαν είc: ήμδc: διά τίδv αίσθητων τά νοητά,
διά των όντων τά ύ,περούσια καί διά της nοικιλίαc: των
μερ1στωv συμβόλων τήν ύπερφυη καi άσχημάτιστον άnλό·
τητα· δταν δέ καταστωμεν δφθαρτοι καί άθάνατοι καί φθά­
σωμεv εic: τήν χριστοειδη καi μακαριωτάτην κατάληΕ:ιν, θά
είμεθα πάντοτε μαΖ:ί μέ τόν Κύριον κατά τό λόγιον , πλη­
73

1ε συν Κvρίφ, κατά τό λόγιοι•, εσόμεθα, τής μεν όρατijς r:ιv­ ρούμενοι της όρατηc: αύτοϋ θεοφαvείαc: μέ navάyvouc:
τov θοφανεiας εν nανάγι,οις θεωρfαις άnοπληρούμει·οι, φα­ θεωρίας, ή όποία θά μας περιαuγάΖ:r~ μέ φωτεινοτάταc:
~·οτάταις ι}στρα7lαίς ήμας nεριαvγαζούοης, r1ις το1';ς μαθrιτr'ις άστραπάc:, όπως τούς μαθητάc: κατ' έκείνην τήν θειοτάτην
10 ϊ,, tκείνrι 1fΊ θειοιάη7 μεταμορφώσει». Όρff,ς, οnως οvχ ύn.~ρ μεταμόρφωσιv»·1. Βλέπεις, nϋχ: τό φως τοϋτο δέν είναι
α'ίοθησιν μό~•οι 1 ,. αλλά καί ύπερ τc'ι οντα πάντα, τοvτό εστ ι τό μόνον ύnέρ αϊσθησιν, άλλά ιωί ύnέρ δλα τά όντα, καί πό­
ψ»ς καί ώς ύπερφυιΊς ή θεωρία αϋτη; σον ύnερφuσική είναι ή θεωρία αύτή;
24. Nv')J μεν γάρ αίσθήσει καί διά 1ών οντωι• και τι7ιι· 24. Τώρα βεβαίως βλέnομεν τό άίδιον φως μέ τήν α'ί­
μεριστώ,, συμο6λων, τ6rε δέ ύnέρ ταυ•τα γεγω•6τες, τό αϊΆ- σθησιν καi διά των όντων καί των μεριστων συμβόλων,
15 διοv φ(»ς αμέσως, μηδειιός μεσιτεύο~·τος παραnετάσματος, ,ι­ τότε δέ, άφοϋ ελθωμεν ύπεράνω αύτων, θά τό βλέπωμεν
ψ6μεθ·α, cδς καί ό των 1οιο15τcvι, ίεροτε},εστής θ·ει6τατος tχ­ άμέσωc: χωρίc: κανέν ένδιάμεσον παραπέτασμα, όπως έΕή­
φαντοριχ.cu; έξηγήσατο· <ινvν ,Uf::1!)) γάρ, φηοί, «6λέπομε~• δι' γησεν έκφαvτορικωc: καί ό θε1ότατοc: ίεροτελεστήc: των
έσόπτρου χαί έι, α'ίνfγματι, τότ:ε δέ nρόσωnον nρός nρόσω­ τοιούτων· διότι, λέγει, «τώρα μέν βλέnομεν δι' έσόητρου
ΠΟJf)>, Τό δέ νu•ν εlnε τήγ δυιrατήν και αν(ίλογον τfi καθ' ή- είc: α'iνιγμα, τότε δέ θά βλέnωμεν πρόσωπον πρόc: πρόσω­
20 μϊί.ς φύσει 1Jεωρίαιr δεικιrιίς· αυτός γαρ τα1ίτην ύπερω1α6άς, πον»1:;. Τό vϋv δέ είπε δεικνύων τήν δuνατήν καί άνάλο­
ιΊnερ α'ίσ,θψιίν τε μγω•uJς και J'OV)J, εΊδε 1ά αόρατα καί 1)- γον θεωρίαν μέ τήν φύσιν μας· διότι αύτόc:, ύnεραναβάc: αύ­
κο-υσε τά αγι7κουοτα, 11'ιγ ('iρραοωνα 117ς παλιyγει•εσ[ας έκεί- τήν καί φθάσαc: ύπέρ αϊσθησιν καί νουν, εΊδε τά άόρατα
1,ης και ·τijς κατ' αυτ~)ιι θέας λαoci>i1 έν έαvτc,,v, διό και ελε­ καί ηκουσε τά άνriκουστα 1 6, λαβών μέσα του τόν άρραβωνα
γιεγ «.οΊδωJ ακούσας καί ίδών. Ί δού αlσθήσεως ένέργει.α τηc: ηαλιγγενεσίαc: έκείνηc: καί τηc: Κcατ' αύτήν θέας, διό
25 ταυrί δοκεί· αλλ' εκείι·ος αιΊθις είnεν, ο"Jς «ΟV'Κ οίδα ε'ίτε νους καί ελεγεv· «γνωρίιω», άκούσαc: καί iδών. Ίδού ταϋτα
171:, ε'ίτε σr7ιμα 10 αlοι'Μμεγο11JJ, 'Ώστε ή α'ίσθησ:ις αϋτη ύnέρ φαίνονται αίσθήσεωc: ένέργεια· άλλ' έκεϊνσc πάλιν είnεν,
α'ίοθησιγ καί VOV}I έστι,,· ήιrίχ.α γαρ έκάτερον τούτωγ ει'F,[!­ ότι «δέν γvωρίΖω αν ητο νοϋc: η σώμα τό αίσθανόμενον».
γεί κ:αί δτι ένεργ,εί, αίσθάνεταl τε κα1 νοεί· δι.ά τούτο nροσ­ 'Ώστε ή αϊσθησιc: αίιτή είναι ύπέρ α'iσθηcιν καί νοϋν·
έθηκεν διι <<ό Θεός οlδεν)), έπει ό Θεός ην ό 16τε ένεργCι1•. διότι όταν cκαστον έκ των δύο τούτων ένεργfi καί λόγψ
30 Αυτός δε ύnέρ α1·θρω11011 τfi προς Θεόν ένώσει γεγονcbς διct ότι ένεργεϊ, αίσθάνεται καί νσεϊ· διά τοϋτο nροσέθεσεν ότι
TQV αοράτου tιόρα τα αόρατα, μήτε ίΟV ύnερ α'ίσ{)ησΙJJ εκστάιι­ "ό Θεόc: γνωρίΖ:ει», έπειδή ό Θεός ητο ό τότε ένεργων.
Τα καί όρατr} τούτφ γεγο,1 1ότ·α. Αύτόc: δέ, άφοϋ εφθασεν ύπέρ δνθρω;·10v διά της πρόc:
2.5. Καί δ μέγας τοlνυ,, Δ ιο~,ύσιος οi,·κ αlσι?ητην εδειΕε Θεόν έvώσεωc:, έβλεπε δ1ά του όοράτου τά άόρατα, τά
όποια έγιναν είc: τοϋτον όρατά χωρίς νά έκστουν άηό τό
73. Α' Θεσσ. 4, 17. ύnέρ α'iσθησιν.
74. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 BC.
75. Α' Κορ. 13, 12. 76. Β' Κορ. 12, 4. 25. Kai ό μέγας λοιπόν Διονύσιος εδειΕ:εν ότι είναι
458 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 3 459

11JJJ του αiωJ.>ίου φωτός ι7έαν, δρατ17ι1 ε'tπc'uν αντ1ίν, έπεί τοί.:; αiσ3ητι'] ή Θcα τοϋ αίωνiου φωτόc:, ειπων αυτην όρατήν,
χριστοειδέnιιι εl:u;y U!]αTl))f, Ε15ρ·ήnεις δέ α1J'Τ0)' καί. αλλαχοv επειδή είπεν δτι είναι όρατή είc: τούc: χριστοειδεϊc: • Θά
77

σαφό.ις δρατό), λέγω·τα τό ύπέρ α'ίσθησιν φώς ((ή γαρ τι:ίίι1 εϋρnc: δέ αύτόv νά λέγι:~ καί άλλοϋ σαφωc: όρατόν τό ύπέρ
ι•οερώγ)J, φηοίι·, <ίσυθαίρειος α1!1εξουου>1ης, εί ΊΟV' με1ρίr,;ς α'iσθησιν φωc:· διότι, λέγει, «αν ή έλευθέρα αύτεΕουσιότηc:
5 αι'πfί δοι9έJ'1ος όρατου τούς οροvς ύnερπηδfjσαι τολ,ιιηρ{ός ϊ­ των νοερωv έπιχειρήση τολμηριϊ)c: νά ύπερπηδήση τά όρια
:ιιχειρψιοι, 1ϊι μέιι φr":'Jς 1!ι•Fργ17οει παρά 1άς φωτός οvδέ ίΕJ•, rοϋ μετρiωc: δοθέντοc: εic: αύτήν όρατοϋ, τό μέν φωc: δέν
αv•τrι ι)έ και του μετρίου δι' έαυτην αποτεύξεταιη. El γοίΨ θό ένεργήση τίποτε πέραν των iδιοτήτων του, αύτή δέ
1(J))' ι•οερ/;')Jt ή -θεωρία των ύπέρ α'ίσι1ηnι~· ουκ ά.'lοδιαοτέλ}.ε­
78
θά χάση καi τήν μετρίαν θεωρiαν» • "Αν δηλαδή ή θεωρία
ται, κ/iγ όρατή, πrvς ή τcvν τ·ίjς χριστοειδο'ί5ς έφικομένωγ λ1ί- των νοερ:ΙJν δtν δ1αστέλλεται άηό τά ύπέρ αϊσθησιν, καί
1ο ξεως {·7lέQ· α'ίσΠηοι.ι· ουκ εοται, διότι. δρατή; Και μ17ν ου μό- ον άκόμη είναι όρατή, πωc: δέν θά είναι ύπέρ αϊσθησιν
1·011 υπέρ α'ίnΠησι)) ·ή δραηί έκείγη θ.<:οφάνεια, αλλα καί ·ύn,'.v ή θεωρία των όφιχθέντων εic: τό χριστοειδέc: τέλοc:, διά
1'0V)', και?-ά:ιεc και δ αγι.ος Αι[ άξιμος διετράηοοε· ΗΠ(l()(ι) 1')) τι';ν λόγον δτι είναι όρατή; Καi όμωc: ή όραrή έκεivη θεο­
;-άρ, φησί, ωότε τώι, καιr't σώμα και νουν φvσικ6Ίν εγεργει­ φάνεια είναι δχι μόνον ύπέρ αϊσθησιν, αλλά καi ύπέρ νοϋν,
cvι• τη)' αnό:ιαυοιι· ήμίι· χαι;ιι,είσθαι τό Π1,εvμα διά της θει()- καθώc: διcτpά'/(J.ίΟε κοί ό δγ!ΟC: 'Μά!Ξιμοc:· διότι, λέγει, «τό­
15 οεως, cvπu; T())J Θεό~, διά 18 της ψvχijς και 101) ,σώμωος φαί­ rε τό πνεϋμα δ1ά τηc: θειίJσεωc: θά μδc: χαρίσn τήv άπό­
νεσι?αω. ΤοΓ, αυτοίi ί'iρα φωτός και δ ~ιου,ς καl. ή α'ίοι1ησι,: παυσιν δλων τι.ϊΝ κατά τό σωμα καί τόν vοϋν φυσιικων
άι11ιλή-φεται, έΚ(lΤερον μέJΙτοι. αναλόγως έαυ.τφ, αλλ' ύnέρ αΥ­ ένε~γειων, ι'ίJστε ό θεόc: νά φαίνεται τόσον διά τηc: ψυχηc:
οι?ησtιJ καί. νοrι•. Και ίJ φηοο· ό μέγας Διοι,,ύσιος δρα1ηι 1 θεο­ ocov 1ωi δ1ά τοΟ Oc:Jμaτoc:» 79 . "Αρα τόσοJ ό ,ιοϋc: δσον καί
φάνειαι, ι!κεi ;ωί 1Ίn.Ιψ νου1· ει-•ωοιγ ού πάνυ διεγηνόχασι ι· ή α'iσθησιc: θά άντιληφθοϋν τό ϊδιον φωc:, τό καθέν βεβαίωc:
20 αJ.λήλωι·· ί'iλλως τε και αέρος 8ΚΒί Και τόnΟV ΚαΗι ΊΟιις {}'f,iί­ άνολόγωc. πρόc: έαυτό, άλλά ύπέρ αϊσθησιν καi νοϋν. Καί
γόροι•ς μι) r)εόμε))οι, πι,ις αlnθητου δεηοόμε-θα 'J.'Οηός; αϊπά τά όπο1α διαχωρί~ε1 έκεϊ ό μέγαc: Διονύσιοc:, ή όρατή
26. '.Ηλ' ι-Ξι, Θεφ γεγόμενος ό Παύλος και 11ί του Θε()v θεοφάνεια καί r1 ύπέρ νουν ενωσιc:, δέν διαφέρουν πολύ
(lόρατα 1εθΕ"αμέJι'Ος i]γ ι::κuτ,1.σει 11}JΙ οVσlαν άρ' εlδε 1.o·V· Θε­ μετα!Ξύ τι:JV' άλλωστε, άφοϋ έκεϊ κατά τούc: Θεηγόρουc:
GΙ',' Καί τiς C()' τοντο ε'ίποι; Τόιι αύτόν 01)JJ τρόποι, και οί δι' δέv χρειαΖ:όμεθα οϋτε όέρα οϋτε τόπον, Π!JJC: θά χρειασθίi)­
25 ήουχίας κεκαθαρμέι·οι τώ1 1 αοριiτων καταξωυνται Π·εαμάτων, μεν αίσθητόν QWC:80 ;
r1ι•ε:τlιφοι· με~·σύσης 117ς ο·υσίας του Θεοί~, δλJΛ και μvουηrιι 26. 'Αλλ' ό Π αϋλοc:, φθάσαc: είc: τόν Θεόν καί θεωρή­
καl. διrlι'οου7 1 ται περί n7ς θi::ας εκείνης οί χu.τι;ξιω,ιιένοι τα11- σαc: έν έκστcισε, τά άόρατα τοϋ Θεοϋ, αρά γε δέν είδε
της χαί. οί5τω τijς νοητ·ι7ς του Θεου φωτοδοοίας εν ατιαι?εi και τήν ουσίαν του Θcοϋ; Kai ποϊοc: Θά ήδύνατο νά εϊπn
r}i;λφ Τξ> l'ψ μ:ετ{;χουΟΙΙ', αλλα και VΠS[! Ηι.ς ι?εωρίας ταύτας τοϋτο; Κατά τόν αύτόν τρόπον λοιπόν καi oi καθαρμέ­
30 και τrίς κατ' αυτr'tς μυήσεις 'ίσαοι τό θειω·· και οϋτω 1'1)1' 'JΟΙ δι' ήσυχίαc: καταcιώνονται των άοράτων Θεαμάτυν,
ένψ ή ούσία τοίί Θεοϋ μένει άνέπαφοc:, άλλά καί οί κα­
τα1Ξ1ωμέ\Ό1 τηc: 9έαι::: έκεi'ι1ηc μυοϋντα~ καi διανοοΟνται πε­
ρί αύτηc: καi οϋτω μετέχουν τηc: νοητηc: φωτοδοσiαc: τοϋ
77. Περί έκκλησ. ίεραρχίσς 7, 2, PG 3, 553 D. Θεοϋ μέ άπαθη καί όυλον νοϋν, άλλά καi γνωρίlουν δη
78. Αύτόθι 2, 3, PG 3, 397 D - 400 Α. τό Οεϊον είναι ύϊΊtρ τάc: θεωρiαc: ταuταc καί τάc: είc: αύ­
79. Κεφάλαια θεολογικά 88, PG 90, 1168 Α.
80. Γ ρ η γ. Ν ύ σ σ η ς, Περί ψυχης κσί άvαστ., PG 46, 104 C. τάc: μυήσειc:· καί οϋτωc. εχουν ύnερί,νω των δυνάμεών μαc:
460 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 461

1•περ J'Ol'J·' ταύτηιι κρε'iηοιr η καθ' ήμας εχοvσιγ επι60}.ή1",
ουκ από τον μ1ί όραν, ct>ς οί έξ αφαιρέσεως θεολογουιπες,
άλλ' αi~ηί ίfί δράσει ιό ύπέρ ορασιν είδότες,. πάσχοντες οίοι·
τi711 αφαίρεσιν, αλλ' CV διανοούμενοι. "Ως QVJ! τον καταφαιι-
5 κr;,ς θεολογείν τό τά θsεία nάσχειν καί δρii11 ετεροι: και ύπέρ­
τερόν έστιv, οϋ1ω τον κατά αφαίρεσι~r {}εολογείγ τό κάγ τfί
πvευματικfί όρ&σει διά τό τοϊί δρωμένου ύπερ6ά?).ογ πάσχειγ
ΤΙ])! αφαίρεσιν ειεροι, καί ύπέρτερό1· έστιν. El γάρ τις ήλίnι•
nx,.(lγ S11 κατόnrρcp Κ'αι?,ορc_ί)η τοV %'C1Ί:ι αVρ-α1,Ον τούτου λαμnρο-
τήν υπερ νοϋν ταύτην έπiβασιν, δχι έκ τοϋ δτι δέν βλέ­
πουν σπωc: oi άφαιρεηκωc. θεολογοϋντεc:, άλλά έκ τοϋ δτι
γνωρίί:ουν τό ύπέρ δρασιν δι' αύτηc: τηc: όράσεωc:, πά­
σχοντεc: τρόπον τινά τήν άφαίρεσιν καί μή διανοούμενοι
αύτήν. 'Όπωc: λοιπόν τό πάσχειν καί βλέπειν τά θεία είναι
διάφορον καί ύπέρτερον τοϋ καταφαηκωc: θεολογειν, οϋτω
τό πάσχειν τι1ν άφαίρεσιν κατά τήν πvευμαηκήν δρασιν
cίναι διάφορον καί ύπέρτερον τοϋ κατά άφαίρεσιν θεολο­
γεϊν λόγψ τηc: ύπεροχηc: τοϋ όρωμέvου" . Διότι, αν κάποιοc:
1

1 Ο r.~ρrot, r,'Jς και {,πό τijς σκιιόδους άσ1ρα::ι1jς τ1ίν οlκείαν δψι,, εβλεπεν είc: κάτοπτρον σκιάν ήλίου λαμπροτέραν αύτοϋ
~ίττωμέι•ηγ έχειν, πά1'τως τό δι' ύπερο7}7,, dόρατοι• του αρχε­ τοϋ είc: τόν ούρανόν ύπάρχοvτοc:, ίυστε νά εχn τήν δρασίν
τιJ:~ου 01,Ι}'Ξ(Δρακεν i1,γ_, dλλ:, ο{,·κ ες &οραοίας, dλλ:, εκ της δ­ του κατωτέραν ιωί άπό τήν σκιώδη άστραπήν, πάντως θά
ρriσεως· ουτω το[1 1υι• καί οί της μακαριωτάτης έκείι·ης #.~(ας άντελαμβάνετο τό λόγψ ύπεροχηc: άόρατον τοϋ άρχετύ­
αξιο1'ιμει1οι, OV',~ έ!; αποφάσεως αλλ' εκ .της έιr Π~•εύματι που, δχι δμωc: όπό άσρασiαν άλλ' άπό τι1ν ορασιν. Οϋτω
15 όψίrιεως τ·ης θεοnοι,ου ταύτης έ,ιrεργείας τό ύπέρ ορασιγ γι­ λοιπόν καί οί άΕ:ιούμενοι τηc: μακαριωτάτηc: tκείνηc: θέαc:
νιbσκο1,σι, πόσφ γε ,ιιαλλοJ, τον ταύ11711 ένεργουν1ος. 'Όσοι δ' δέν γνωρiιουν cιπό άπόφασ1ν τό ύπέρ δρασιv, άλλά άπό
α;• ιΊπ' f;κείιrrι)J! δι.δαχ!}είεν, τijς μέν 11οη1ijς φωτοδοσίας με­ τιiν πνευματικήν δρασιν τηc: θεοποιοϋ ταύτηc: ένεργείαc:,
τα}.αγχάJ•ουσι και nράς 1YJ1' κατά απόφασο· #εολογίαγ ({)ϊ~~.·αι πολύ δέ περισσότερον τοϋ ένεpγοϋντοc: ταύτηc:. "Οσοι δέ
δύγανται· τυχεiν δέ τijς δμοίας θέας ,ιαι δι' αύτijς και μετ' τυχόν διδαχθοϋν άπό έκείvουc: μ::::ταλαμβάνουν μέν τηc:
20 αvτijς 01.•ι•οριiJr ΤΙ) IOV Θεον α1Jέα1ον, τω~, άδvνάτωι,, εί μι) νοητηc: φωτοδοσiαc: καί δύνανται νά άνέλθουν πρόc: τήν
και 11jς ύnερφυους κ,αί. .πνευμαΗκης και ύπέρ YOVJ' έη()σεως κατά άπόφασιν Οεολογίαν, νά έπιτύχουν δέ τήν όμοίαν
τ ~ύ,ξονται. θέαν καί νά παρατηροϋν δι' αύτηc: καί μετ' αύτηc: τό άό­
27. Οϋτω γαρ καί δ Στέφανος, κατα 'ΤΟΥ Νύοσης #είrιι· ρατον τοϋ Θεοϋ, είναι έκ των άδυνάτων, δν δέν έπιτύ­
Γρηγόριοι•, ((ΟV'Κ έι· τfj άvθρωπίνn φύσει Τε και δυνάμει μ:':- χουν κατά τήν ι)περφυδ καί ηνευμαηκήν καi ύπέρ νοϋν
25 J•ωι• HJ Πε'ίον 6λέπει, d;λλά προς 117ν τοϋ άγίου Πνεύματος ενωσιν.
χ,igιι• αγακραΠείς, οτι τφ όμοίφ καθορασθαι τά ομοια παgιί 27. Πράγματι οϋτω καί ό Στέφανοc: κατά τόν θειον
τι7ς Γραφης μεμαρτύρηται· εί γάρ, άν{}ρωnlνn φύσει τε και Γ ρηγόριον Ι\Jύσσηc: «δέν βλέπει τό θείον μένων εic: τήν
δυι·άμει ή του Π ατρ,άς και του Υίου δόξα χωρητη κατέστη, c1νθρωπίνην φύσιν καί δύναμιν, άλλ" άναμιχθεic: πρόc: τήν
ψευδι7ς δ άχώρητο~, αnοφηνάμενος εlJΙαι το θέαμα· αλλά μήι, χάριν τοϋ άγiου Πνεύματοc:, διότι είναι μαρτυρημένον
2
30 cυδέ εκε'ίι,οι, ψεύδεο#αι και 1Ύj1' ιστορίαν αληθεύειν επάναγ­ παρά τηc: Γραφηc: δτ1 διά τοϋ όμο;οu καθορωνται τά δμοια" •
κες». Καλώς αρα και .πρότερον έλέγομε'Jf οτι ή επι 1fί μετα­ διότι αν ή δόΕα τοϋ Πατρόc: καί τοϋ Υiοϋ κατέστη χωρητή
μορφcόσιει του Χριστού θεωρηθείσα δόξα του Πατρός ην, έnεί δι' άνθρωπίvηc: φιjσεωc: καί δυvάμεωc:, αύτόc: ό όποϊοc:
άπεφάνθη δτι τό θέαμα είναι άχώρητον εΊνω ψευδήc:·
Βλ. άνωτέρω 1, 3, 15· 1, 3, 34 κ.ά.
81.
Βλ. Ψαλμ. 35, 10· Α'
82. Ίω. 3, 2. Όμοiωc: Πλάτωνοc:.
άλλ' δμωc: είναι έπάναγκεc: οϋτε έκεϊνοc: vά ψεύδεται καί
Σuμ,nόσιον 195 s·
Ά ρ ι στο τ έ λ ο u c:, Ήθι.κά Νικομάχεια 8, 1 • 9, 3 ή ίστορία νά άληθεύn» 8 \ "Αρα καλώc: έλέγομεν καί προη­
κ.ά.
γουμένωc: ότι ή κατά τήν μεταμόρφωσιν τοϋ Χριστοϋ θεω-
83. Α · είc: Στέφανον, PG 46, 717 Β,
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 3 463
462

Πατρός τε καi Υίοv δόξα μία· καl 1•υν γuρ σαφώς εν Θεϊί_; ρηθεϊσα δόΕ.α τοϋ Πατρός, έπε1δή ή δό!Ξα τοϋ Πατρός καί
γεγόμενος ό Στέφανος, ου .τον Θεόν ει, δόξυ είδε μόνοι 1 α})r) τοϋ Υiοϋ είναι μία· διότι καί τώρα ό Στέφανος σαφωc: έλ­
και α'l!l1}J' Il)J' δόξαν, δόξαν oliσαv .ον Πατρ6ς. ((" Αρ' OV)' Οών είc: τον Θεόν, δέν είδε μόνον τόν Θεόν έν δό!Ξ!l άλ­
iΊ.1ιθρωπίι 1 ης qύσεως ·ηγ τiι κατόρθωι·α; "Αρά τι~,ος τciΊν αγ- λά καί αύτήν τήν δό!Ξαν, ή όποία είναι δό!Ξα τοϋ Πατρός.
5 γέλων πριίς ΤΟ ϋψος εκείνο 117ν κάτω κειμ!:νην φύσιν αΨα- « ~ Αρα λοιπόν τό κατόρθωμα τηc: άνθρωπίνηc: φύσεωc: ήτο;
6ι6άσαγως; Ουκ εστι ταvτα· ου γαρ· οvτω γϊγραπται οτι Στi­ ~ Αρα εγινεν, άφοϋ κάποιος όγγελοc. άνεβίβασε πρόc: τό
φανος τ[ι δυνάμει ;τολ-ίις i} 11jς αγγελικ;jς υοηθεlας πλήρης ϋψοc: έκείνο τήν κάτω κειμένην φύσιν; Δέν συμβαίνουν
γπrόμεvος ειδεv α εlδεJΙ, αλιί,' ΟΗ Στέφανος, πλήρης ων Π νε1;. ταϋτα- διότι δένν έγράφη οϋτωc:, δτι δηλαδή ό Στέφανος
ματος άγίοv, ειδε 11jl' δόξαν του Θεου και τον μονογεψη ΊΟV ciδεν δσα είδε, διότι ήτα μέγαc: είc: δύναμιν η ελαβε πλή­
1 ο Θεου· ου γαρ εσιι, ;ω.θάπ,':ρ ό :φοφήτης είπε, τό ψ(uς δφθη­ ρη ΤΙΊV άγγελικήν βοήθειαν, άλλά δτι ό Στέφανος είδε τιiν
δό(αν τοϋ Θεοϋ, διότι ήτα πλήpηc: άγίου Πνεύματοc: •
34 Ιllllli
ι•αι μη ι;μ φω1ί :ωθορc(ηιει•ΟJ'>). ΕΙ δic: ει• φωτί πατρικψ τqι
διότι δέν είναι δυνατόν οπωc: είnεν ό rιροφήτηc: 5, νά όφθη
8
IΙJ•εύματι φως δρι7Ί,ιιεγ ιόν Υίδι·, Ηστιι, ίlρ' ιίμιι1 ε1 1 ωσίς τις
τό φωc: αν δέν καθοραται είc: τό φωc:» ". "Αν δέ μέσα είc:
8
αμεσος προς Τ())! Θεογ καί μετάδοσις φωΙΙ'Jς εκείθε)', μή δι.ά
_ιιέοωΥ μετεχομέιν) HC)I' αγγέλωι,, ει Κ(J.[ ό ψιι.όοοφος ΟVίΓJς πατρικόν φωc: βλέπωμεν τόν Θεόν έν Πνεύματι, ύπάρχει
1 b ιlnωιαίJ'εται και 10/1 ,llC"/αJ' Δ ιοΥύοιοιr τοvΠ' οvτως οΊετυ.ι δρα ενωσιc: ήμων πρόc: τόν Θεόν ιωί έκειθεν μετάδοσιc:
διδάοκεtJ', μί7 11])' δύιιαμιν c~κριυώς τijς τον ίεροφάνωρος φωτόc:, μή μετεχσμένη διά τών άγγέλων ώc: διαμέσων,
τούτου 1}εολογίας συνιείς. αν καi ό φιλόσοφοc: ουτοc: τό άπορρίπτει καi νομiί:ει δτι
28. Τίι~· γι'ι.ρ αlτίαι 1 οδτος της αγγελικής εκκαλύ;ττωγ καί ό μέγαc: Διονύσιοc: διδάσκει οϋτω περί τούτου, μή άντι­
εnω~ιυμί.ας, όράσεις μέι· πολλάς δι' αυτn)ν ήμiιι εκφαίνεοθr1.ί ληφθείc: άκριβωc: τήν δύναμιν τηc: θεολογiαc: τοϋ ίεροφάν­
20 φηοιγ, αλλ' ουχί και 1r'.ις αιΗοφαι>είς ά:τάοας' ονδF Π(J.Of.()J τοροc: τούτου.

ε1•ωσι1', ουδέ nα.σαν ελλαμψιν δι' εκ,είνωv γί~,εσΠαί φησιι,. 28. Πράγματι ούτοc: φανερώνων τι'1ν αίτίαν τηc: άγγε­
Elnό))! γάρ τιίν πολυύμνηωv εκείνην δοξολογiαv ύπό :πλ1j­ λικηc: έπωνυμίαc:, λέγει μέν δτι διά των άγγέλων παρου­

ι'J:οvς ονρα11ίοv σιρατιας εn/ ηj του Χρισιου γεν~,·ήσει ιοί,; σιάί:ονται είc: ήμόc: πολλοί όράσειc:ς7, άλλα δέν λέγει δτι

επί γης παgαδοθείσαι,, και cδς αγγελος ευηγγελfσατο τοίς δι' έκείνων γίνονται δλαι αί αύτοφανεϊc: όράσειc: οϋτε πό­

25 :ιοιμέnι ταύτψ, ciH: τfl 1(U)' πολλιiη, αναχωρήσει και ήσυχίιr σα ενωσ1c: 01::~τε πόσα ελλαμψιc:. Διότι, άφοΟ άνέφερεν δτι

κεκαι'Jαρ,μέι•οις, τ1\ιν περιλάμψασαγ αΊ,·1011ς δ6ξαν ωυ Θε"u ιi πολυύμνητοc: έκείνη δοΕ:ολογία παρεδόθη είc: τούc: άν­

ουκ ε'ίπε δι' αγγέλωι· γεγοι,έvαι· άλλ' οΜ' υπό της περιλαμ­ θρώπουc: κατά τήν γέννησ1ν τοϋ Χοιστοϋ ύπό πλήθουc: ού·
φι9είσης δόξης οί nοιμέι•ες του σωτηρlου την άποκάλυη•ο· :1- ρανίου στρατιδc: καί δτι ταύτην εύηγγελίσθη όγγελοc: εic:

δέξαι,το· φουηiJέγτωγ δέ αυτώγ -- και γαρ αήι9·εις ηnαι· roύc: ποιμέναc: ώc: καθαρμένουc: διά τηc: άναχωρήσεωc: άπό
30 10/01!IύJI' iJεαμά1ωJJ -- εξ17γγr,ι.λλοιr οί αγγελοι Τί ΌΟύλεrαt τά πλήθη καί τηc: ήσυχiαc:", δέν είπεν δτι ή περιλάμψασα

του qωτός ή παρουσία. Και ή παρ{)·εγομήτωρ, ΟΗ τε και ο- αύτούc: δόΕα τοϋ Θεοϋ εγινε δι· ι'-J.γγέλωv· άλλ' οϋτε άnό
τήν περιλαμφθείσαν δό!Ξaν έδέχθησαν oi ποιμένεc: τήν

84. n ράε. 1, 55. άποκάλυψιν τηc: σωτηριώδοuc: γενvrΊσεωc:· oi άγγελοι έ!Ξ­

85. Ψαλμ. 35, 10. ιivvειλαν ηiv εννοιαν τηc: παρουσίαc: τοϋ φωτόc:, όταν αύ­
86. Γ ρ η γ. Νύσσης, Α' είς Στέφανον, PG 46, 716 D · 717 Α.
87. Περί ούρανίου ίεραρχίαc: 4, 2, PG 3, 180 Β. τοί -ώc: άσυνήθιστοι όπό τοιαϋ-:-α θεάματα- έφοβήθη­
88. Αύτόθι 4, 4, PG 3, 181 Β. σαν89. Καί ή παρθενομήτωp έμυήθη δτι θά κυοφορήση τόν
89. Λουκα 2. 9·10.

464 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
πως εν γαοτρι εξει τον Θεογ ;ωι τέξεται οαρκί δι' αγγέλου
εμv,ειτο, ctλλ' ουχί δι' αγγέJιοv ή τσυ Θεού ενωοις προς αυ-
117ν εγίγνετο. Σκεπτέοιr δέ κανταυθα ώς ΟV'δ' εκείνη τfj έ­
γώαει εμυείτο, α})Δ του εξαγγέλλοντας εδειτο. Και τί δεi
5 7ιλειόνων, αi'nov λέγοντος αριδήλως δτι τfj 7ι[!ός τϊι ϋnερθεν
φως ένώαει, η μόνοις ενυπάρχει ((10ίς υnερ γι'(VΟ/!' αγγελι­
ΚΊ)ν κατη;ιωμέι·οις αγγέλοις, ταύτn Κ'α.L οί {)'ωειδεις αγγε­
λομψ171ως έι·ουι•ται νόες κατά πάσης νοερας ενεργείας α:nό­
παυαt.J'>)' κα/. αiJθις, ((Καr{}άnερ· οί -δεινοί, περ/, τας ίεράς 17μών
1Ο τελετάς τάς αυτοφωεις φασι των θείων &ποπληρι()αεις τώJΙ
δι' έτέρων μεθέξεωγ εlναι τελεωτέρu.ς, οϋτως οίμαι και H7JJΙ
αγγελικών τά.ξεων 1rJI' αμεσον με10υσίαν TWJ' πρώτως εnι
Θεον αιιατεινομένων εναργεο,,6-ραγ εlναι τ(V) 1 διι} μεσότητης
α:nοτελουμέ11ωι 1 )). ·ο δέ Ζαχαρίας ενα τωγ JlQ(VI(,))f και περί.
t5 Θεόι, αγγέλων δρ{!,, ώς δ μέγας Διονύσιος και τουτ' εκδιδά­
οκει· (α εζεκιήλ δέ και προς αυτής φησι τούτο πω·ιέρως yο­
,ιιοθετηθη,ιιαι 1·ης τοις χερουυίμ εnιυευηκυίας ·ύnερ,ει•δόξοv
θεότητοςι>.
29. Οϋτω μή ,μόι,οιι εν αγγέλοις, αλλά και εν ·ήμι}·, ουχ
20 δnως εμμέσως και δι' έτέρωι,, αλλα καί ί'J.μεσοι και αντο­
φανεις θεοnτίαι τελουγται, ου δια των πρώτωι• διαnορ1Jμε1•­
τι.κϊδς επί τά δεύτερα lοvσαι· δ γαρ Κύριος 1ών κυρίων νό­
μοις ου'χ {,nόκει1αι κτίσεως. Δι.ο καί κατά τάς ίεράς ήμωιι
7ιαραδόσεις nρώτος καί. μόγος δ Γαυριήλ μυεϊται το της α-
25 φθέγκτου κενώσεως του λ6γου μυστήριον, καlτοι μ17 της
πρώ1ως καl. αμέσως περί Θ<εοJ! ίδρυμέ11ης αγγελικής τάξε­
ως ιΊnάρχω~,. "Εδει δ' αρα καιJΙ17ι• εlι•αι τι7ν της καινής κτlσε_
ως αρχψ•. Ό γι'.ιρ μέχρις ήμα>1' ύnέρ 1ίμωγ κενώσας έαυ1ογ τά
πάνrα εποίησε καtJ1ά· διο και αναλαμf3ανόμει•ος είς ο·υραγον
30 το~·ς εν ύπουεοηκυir;ι τάξει και μc1Χλον περικοσμίοι·:; άγγέι:{ους
καίJά q.ησιν δ αγι.ος Κύριλλος, φωτιστιχοiις και τελεσιοvργοvς
90. Βλ. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο π α γ ί το υ, ενθ' άνωτ.
91. Περί θείων όνομάτων 1, 5, PG 3, 593 Β.
92. Περί ούρανίου ίεραρχίαc: 8, 2, PG 3, 240 C.
93. Αύτόθι 241 Α (Λουκδ 1, 11 κ.έ.).
94. Ένθ' όνωτ. (ΊεΖ:. 10, 18).
95 Βλ Δ ουκ ό κ η, Μ. Συνα!Ξαριοτήc:, Μαρτίου 25, 1960, ο. 406
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 465
Θεόν καi πωc: θό κυοφορήσπ καί δτι θά γεννήσπ αυτον
σαρκικωc: δι' άγγέλου 90 , άλλ' ή ενωσιc: τοϋ Θεοϋ πρόc: αύ·
τήν δέν εγινε δι' άγγέλων. Πρέπει δέ καi έδω νά λάβω·
μεν ύη' όψιν δτι οϋτε έκείνη έμυείτο διά τηc: ενώσεως,
άλλ' έχρειάΖετο τόν έ(αγγελέα. ιΚοί τi χρειαΖόμεθα ηερισ­
σότερα, άφοϋ ό ϊδιοc: ό Διονύσιοc: λέγει δτι διά της nρόc: τό
άνιίπερον φϊiιc: ένώσεωc:, ή όnοiα ένυnάρχει μόνον «εic:
τούc: άγγέλουc. τούc: κατη(ιωμένουc: γνώσεως ύπεράνω
τηc: άγγελικηc:, μέ αύτήν ένώvονται άγγελομιμήτωc: καί oi
θ:::οειδεϊc: νόεc:κατά τήν άnόπαυσιν πάσης νοερός ένερ­
γείαc:»91· καί πcιλιν, «δnως λέγουν oi δεινοί εic: τάς ίεράc:
ήμGJν τελετάc:, αί αύτοφανεϊς πληρώσεις των θείων είναι
τελειότεραι τίi)ν δι' δλλων μεθέΕεων τελουμένων, οϋτω
νομίιω δτι καi μεταεύ των άγγελικων τάΕεων ή δμεσοc:
μcτουσία των κατά πρώτον προσεγγιί:όντων εiς τόν Θε­
όν είναι έναργεστέρα άnό τάς τελουμένας διά μεσότη­
τοc:"2. Ό δέ Ζαχαρίαc: βλέπει ενα άnό τούς πρώτους καί 111111' ί1
γύρω άηό τόν Θεόν άγγέλουc:, δnωc: διδάσκει καί τοϋτο
ό μέγας Διονύσιος 9 ~· «ό δέ Ίεί:εκιήλ λέγει δη τοϋτο ένομο­
θετriθη nανιέρωc: άπό αύτήν τήν ύnερένδο(ον θεότητα
τr1 ν έnιβδσαν έnί των Χερουβίμ» 4.
9
29. Οϋτωc: δχι μόνον μεταΕύ των άγγέλων άλλά καί
μεταΕύ ήμων τελοϋνται θεοnτiαι δχι έμμέσωc: 1 καί δι' αλ­
λων, άλλά δμεσοι καί αύτοφανεϊc:, μι1 μεταβιβαΖόμεναι διά
των πρύπων πρόc: τά δεύτερα μεσολαβηηκωc:· διότι ό Κύ·
ριος των 'Κυρiων δέν ύnόκειται εic: νόμους κτίσεως. Διά
τοϋτο καί 1;.ατά τάc: ίεράc: ήμων nαραδόοειc:'" nρωτοc: καί
μόνοc ό Γαβριήλ μυείται τό μυστήριον της άρρήτου κενώ­
σεως τοϋ λόγου, αν καί δέν άνήκει εiς τήν πρώτην καi
άμέσωc: περί τόν Θεόν θεμελιωμένην άγγελiκήν τά(ιν.
"Αρα εηρεπε νά είναι καινή ή άρχή τηc: ιωινηc: κτίσεως.
Διότι ό κενώσαc: έαuτόν μέχρις ήμων ύnέρ ήμων'" εκαμε
καινά τά nάντα' 1 · διό καί άναλαμβανόμενος είc: τόν ούρα­
νόν, όnωc: λέγει ό αγιοc: Κύριλλος, καθιστζΊ φωτιστικούς
έΕ. 'Ακολουθία έσπερινοϋ συνόΕεως Γαβριήλ, 26 Μαρτίου, στιχηρόν 6".
96. Φιλιπ. 2,7. 97. Άποκ. 21, 5· Β" Κορ. 5, 17.
30
466 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 467

nοιειrαι της qγωτέρω ταξιαρχίας, ιι.ιρειι· πύJ.ας αlωιιίους καί τελεσιουργούc: τηc: άνωτέpω ταtιαρχίαc: τούc: εic: κατω­
τοις ?J.ijχουσιγ α{;,ιωJ' διαΥJελευομένους ;ωί μυοvντας, cδς εlσ­ τέραν τάtιν καί nερ1οσότερον nερικοσμίουc: άγγέλουc:w.,
ελεύοειαι και άνελεύοεται καt πάσης άρχijς και έξοvοίrις παραγγέλλονταc: νά δρουν αίωνίαc: πύλαc: είc: τούc: όρχον­
επάιιω ;~α-θ'ιείται δ σάρκα nερικείμενος δια φιλαν-θρωnί'J.JJ ταc: αύτων καi διδάσκονταc: ότι θά είσέλθr~ καί άνέλθπ καί
·s αφαων. Κύριος γάρ εοιι των δυyάμεω~, και 6αοιλεύς της 9
καθήσπ ύπεράνω nάσηc: άρχηc: καi έtουσίαc:" ό nερικείμε·
δ6ξης, nάηα δω·άμεyος, και τούς έσχάτους ποιείν ύπερ τοvς voc: σάρκα δι' άφατον φ1λανθρωπίαν. Διότι εΤναι ιΚύριοc:
:ιρώ1ους οιε 6'011λοι10. Προ δε τ17ς δια σαρκός του Θεου ε­ των δυνάμεων καί βασιλεύc: τηc: δό!Ξηc:1, δυνάμενοc: νά
nιφα~,εiας, εν μεν αγγέλοις ουδεν τοιου;το~, εδιδάχΠημεν, ΚΟ:)' ένεργήσπ τά πάντα καί vά κοταστήσπ τούc: tσχάτουc: άνω­
τοίς :ιροφή1αις καταλλ17J,ως, πλην των την μέλλουσαv χάριι 1 τέρουc: των πρώτων όσάκιc: θέλει. Πρό δέ τηc: διά σαρ­
10 ;ιροϋπογραφόντω~·, ης YVY έπιφανείσης, ουκ αJΙάγκη :-ιάντα κόc: έnιφανείαc: τοϋ Θεοϋ, cίc: μέν τούc: άγγέλουc: δέν
,ελείσι'J,αι δια 1ωσότη1ος. Ταυ,' αρα και κατά τc}ν μέγαψ έδι,δάχθημεν τίποτε τοιοϋτο 2 , όnωc: καί εic: τούc: nροφήταc:,
Π αίιί.ον, <<Υυ11 εγνωρίσ-θη 1αις άρχαίς καί ταίς ε;ουαίαις tκτόc: έκείνων τά όnοία nροτυnιί.>νουν τήν μέλλουσαν χά­
διά 1fjc; Έ:-:κλησίας ή nολv:ποlκιλος σοφlα του Θεου», και ριν, μετά την έnιφάvειαν τrμ:: όnoiac: δέν είναι άνάγκη νά
κατά ιόν κορυφαίον του· χορού των ά:1001όλωγ !Ιέτρω•, «δυ_ί τελοϋνται όλα διά μεσολαβriσεων. 'Άρα αύτά καί κατά τόν
15 7(<))' ευαγγελισαμένων ·ήμας εν π,,εύμα11 δ.γίφ ά:ποσταλέι·Ίι μέγαν Π αϋλον, «τώρα έγνωρίσθησαν είc: τάc: άρχάc: καί
απ' οιΊραγωy Jf'V/ 1 α11ηγγέλη ταυι5' 17μίι•, είc; !); έ:πι-θυμο1jσt/J τάc: έtουσίαc: διά τηc: Έκκλησίαc: ή nολυnοίκιλοc: σοφία
ι.iγγελοι 7ωρακ·ύψαιη. Μει.ζόνων δε καrrΊ. ,οuω των ελαηύ­ τοϋ Θεο0» 3 καί κατά τόν κορυφαϊον τοϋ χοροϋ των άnο­
ι·ων τελουμένων διά -της χάριτος, πάλιγ ή της ευ'κοσμίας στόλων Πέτρον, «τώρα διά των εύαγγελιοθέντων ήμαc:
τάξι.ς ασφαλώς αμα συντ,ηρειται καl ·θαιψασίως. κατά άγιον Π νεϋμα σταλέν άπό τούc: ούρανούc: άνηγ­
20 80. Ό δε 1171, αγγελικ17ν έκκαλύπτωJ, έπω11vμlαν κάλλι- γέλθησαν είc: ήμδc: αύτά, είc: τά όnοϊα έnιθυμοϋν νά κυττά­ ,
1

,ι
στα καί cδς ουκ (Ι)' ε'ίη οέλτιοv έξηγ1;οα10 καί διετ2άJΙωσε και tουν όγγελο1» 1 . Καθώc: λοιπόν κατά τοΟτο oi κατώτεροι ί'
1
!

,<:δίδαξεγ ήμας, τίνος lνεκ,εν οvτοι και παρήχθησαγ και ϊ­ ''!

γίνονται δ;cι τηc: χάριτοc: άνώτεροι, πάλιν ή τάtιc: τηc:
κλ17ι9ησαι• οvτω 117)! αρχι;ν. 'Ότι δέ δ το μυστήριογ αμέσως εύκοσμίαc: συντηρείται άσφαλωc: καί θαυμασiωc:.
της ;τρός 17μας καθ'όδοv τοΓι λόγου πιστευfJείς, εl και άρχι- 30. Ό δέ φανερώνων την άγγελικήν έnωνυμίαν έtή­
25 στρlιτηγος ην, άλλ' ου· των περι Θεον άμέσως ιδρυμένων 171', γησε κάλλιστα καi 1<ατά τόν καλύτερον τρόπον" καί διετρά­
εvροις i11, τοίς fJiείοις ;τροφή1αις εκ:πεφασ,μένο11· και γαρ :παρ' νωσε καί έδίδα[εν ήμδc:, διά noiov λόγον ουτοι παρήχθη­
iΊλλου του των αξιrbματι διαφερόντωγ αρχικώς 01'5τος εστιι• σαν κατ' άρχήν καί ι:JVομάσθησαν οϋτω. 'Ότι δέ ό έμnι­
01'5 καλείται και προστακτικώς άκούει· «συνέτισον εκείνον τή~· στευθεic: άμέσωc: τό μυστήριον τηc: nρόc: ήμόc: καθόδου
fiοασινη.
....
'Επιση-ισαι. δέ κά11 τούτω
....
χρη'.
11 •
ώς ού «u.ετάδοςη εi- j -
τοϋ Λόγου, αν καi ητο άρχιστράτηγοc:, δέν ητο άnό τούc:
30 πε~ι «εκείνφ 11)1' ορασt1 1 )), αλλά ((συνέτισογη· την μεν γαρ της περί τόν Θεόν άμέσωc: θεμελιωμένουc: θά τό εϋρr~c: έκnε­
φρασμένον άnό τούc: θείουc: nροφήτac:· διότι ouτoc: ένiοτε
98. ,Κ υ ρ ί λ λ ο υ Ί ε ρ ο ο ο λ ύ Ιμ ω ν, Προκατήχησις 15.
PG 33, 360 Α. καλείται άnό κάποιον όλλον άνώτερον είc: άtίωμα έΕου­
99. Έφ. 1, 21. 1. Ψαλμ. 23, 7·10. σιασηκωc: καί nροστακτικωc:· «συνcτισε έκεϊνον είc: τήν
2. 'Άγγελοι
σημαίνουν τόν νόμον, διότι δι" αύτων έδόθη ουτοc:,
Πράξ. 7, 53· Γαλ. 3, 19· "Εβρ. 2, 2. Πρβλ. Διον. "Αρεο­ δρασιν» 6 • Πρέπει δέ καί είc: τοϋτο νά σταματήσωμεν, δτι
n α γ ί του, Περί ούρανiου ίεραρχiαc: 4, 2, PG 3, 180 Β. Αύτόθι 192 D. δέν τοϋ είπε «μετάδωσε τήν δρασιν είc: έκεϊνον», άλλά
3. Έφ. 3, 10. 4. Α" Πέτρ. 1, 12 (ύμδc:, ϋμίν}.
5. Δ ι ο ν. "Α ρ ε ο n α γ ί τ ο υ. Περi ούρανίου ίεραρχίαc: -------
6. Δ α ν. 8, 16. Βλ. Δ ι ο ;ν. Ά ρ ε ο n ο γ ί τ ο υ, Περί
4, 2, PG 3, 180 Β,
ουρανίου ίεραρχίαc: 8, 2, PG 3, 241 C.
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 469
468 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

«συνέτισε» διότι βλέπεις ότι ή μέν χάρις της γνώσεως

γνώσεως χάριι• δια μέσων ώς εΠt τα ;-ιλείΠΤΟV lε).ουμέι•ηv
rελεϊται ώς έnί τό πλείστον διά μεσολαβήσεως, των θεο­
Μοις l.ίι·, 1ιίη· δέ θεοφαvειώJJ αiηοφανεϊς εlσι.ν αί ;,τλείοvς.
φανε1ων δέ αί περισσότεροι είναι αύτοφανεϊς. Διά τοϋτο
Δια και επί Μωϋσέως τr7ι· μεν yομικ17ν ύπαιύπωσι.ν δι' dγ­
καί είς τήν περίπτωσιν τοϋ Μωσέωc: ή μέν νομική σύντα­
γέλω}' Ύj θεολογία ψησ/ δεδόσ:θ'αι, ί't}V δ' αρασtJ' εκείΥΙ]'V και
tιc: έδόθη δι' άγγέλων λέγει ή θεολογία, ή δέ δρασις έ­
S θεοπτίαν ου, dλ}Λ τής δράσεως -ιήν μύησιν. Μυστικαί δ' δ­
κείνη καί Θεοnτία δχι, άλλά μόνον ήi μύησις της όράσεως.
ράσεις διαφόρωιι γίγονται nραγμάτωι,, οντωι,, μελλόντωι·,
Μυστικοί δέ όράσεις γίνονται διαφόρων πραγμάτων, όν­
αlσθητοΗ', ,·οητών, nροσύλωι,, αυλωv, προϋεϋηκότων, ·ύnοfJε-
των, μελλόντων, αίσθητων, νοητών, ύλικών, άυλων, ύπερ·
6ηκότων, και αλλοτε αλλως,. και διαφόρως τούτων εκαστοι,
εχόντων, ύποδιεστέρων, καi μάλιστα έκάστοτε κατ' αλ­
αποκαλύπτω'lαι τfj δυνάμει των δρώντων αναλόγως και τοϊς
λον τρόπον καί άnοκαλύπτονται διαφόρως εκαστον τού­
1 ο οίκοι•ομοvμένοις κατ,αλλήλως πράγμασι. Και αύ10υ δέ ή τοίi
rων άvαλόγως πρόc: τήν δύναμιν των όρώντων καi καταλ­
Πά1'των εnέκεινα εμφά,νεια κατ' αλλας Και αλλας αίτ ίας Τε
λήλωc: nρός τά ρυΘμι2:όμενα πράγματα. Kai τοϋ πάντων έ­
και δυνάμεις εν τοίς ίεροίς άνακτόροις η αλλοι?ί !lOV 1οίς
nέκεινα δέ τοϋ ί,δiου ή έμφάνεια κατ· αλλαc: αίτίας καί
μύσταις lj τοίς nροφήταις, cδς δ μέγας Διονύσιός φησιJJ, ε;,τέ­
δυνάμεις, έnέλαμψεν είς τά ίερά άνάκτορα η ,κάπου άλ­
λαμψε, καγ δ τυφλόJJ έαυτόν καλέσας ούτος και φερωγύμως
λοϋ είc: τούς μύσταc: η τούc: πρσφήταc:, δπως λέγει ό μέ­
15 αδιακρfrως πασιι• επιυάλλων, μαλλοΥ δε μηδ' επιοάλλωι• U-
γας Διονύσιοc:7. εστω καί δν ό τυφλόc: ouτoc: , ό φερωνύ­
8

λως, αξιοί τους 10 αlcόJJtOV φως έφ' OGOV εlκος nρεσοεύοι•­

μωc: έπιλαμβανόμενοc: χωρίς δ1άκρισ1ν δλων, μδλλον δέ
τας ·ήμας και τά φανέντα αρματα και τους τροχο~'ις κα1 τά
οϋτε έπιλαμβανόμενοc: καθόλου, άςιοϊ άπό ήμδς τούς δε­
ξ[φη και α}.λα δή τιγα τοιαυτα τφ φωτl του μέλλ01r10ς αlιίι­
χομένουc: εύλογοφανώc: τό αίώνιον φωc: νά θεωρωμεν
νος δμ6τιμα ήγείσθ·αι· και οvδ' έκείrο παρα τής {}εολογία;
όμόημα πρόc: τό φωc: τοϋ μέλλοντος αίωνοc: τά φανέντα
20 fjκovσεJ•, (cώς αντί πάντων τόθ' ήμίν ή θεtα γενήσεται φύσιςη,
αρματα 9 καί τούς τροχούc: 10 καί τά ςίφη καί μερικά αλλα
ϊν' έντεwεν γοvν Θεου εlναι τό φως τουτι :πιατεύσυ.
παρόμοια· καί δέν ηκουσεν οϋτε έκεϊνο άnό τήν θεολογίαν.
31. Καίτοι τον Θεόν ουδείς είδει·, ονδt:: οψεται, ΟV'Κ lί1'­
«δτι τότε ή θεία φύσιc: θά άντικαταστήσπ είc: ήμδc: τά
θρωπος, ούκ l.ί.γγεJ.Gς, αλλ' fι αγγελος και l:Δrθρωπος αlσθη­
nάντα»1t, διά νά nιστεύσπ άnό έδω τουλάχιστον δτι τοϋτο
τώς r} 1"0ψcuς δρcvν. Ό δέ Πι,εϋμα γεγονως κα1 ει, Πνεύ'"
είναι τό φως τοϋ Θεοϋ.
25 ματι δρώ1 1 , πώς ου τφ δμοlφ 1() ομοtο)' θ·εάοεται, κατα τούς
31. Καί όμως τόν Θεόν δέν :::ίδεν12 οϋτε θά ϊδπ κα­
7WY θ•εολόγων λόγους; Ού μην αλλα και δι' αυ'τής τής ει•
νείς, οϋτε δνθpωποc: οϋτε αγγελοc:13 , άλλά τοϋτο έφ' όσον
ΤΙνεύυα, ι. δράσεως τό ύnερανιδρυμέγοι, θείον φως κρύφιον
είναι αγγελοc: καί δνθρωnος αίσθητως η νοητως όρων.
παv·rάπαοιν lτι μάλιστα δηλουrαι.. Τlς γαρ τών κτιστ6Ίν χω­
Ό δέ γενόμενος nνεϋμα καί βλέπων έν πνεύματι. πως δέν
ρήσαι δύγαιτ' α,ν πασαy την απειροδύ,,αμον δύναμιγ τοf ΠγειΊ-
θά θεωρη τό δμοιον διά τοϋ όμοίου. κατά τούς λόγουc: των
Περί θείων όνομάτων 1, 8, PG 3, 597 Α.
7. θεολόγων 1 1; Άλλ' δμως καί δι' αύτηι:: τηι:: έν πνεύματι
Βλ. όνωτέρω 2, 3, 1 - 2.
8. όράσεωc: τό ύπεριδρυμένον Θείον φως δηλώνεται πολύ
9. Δ' Βασ. 2, 11· 6, 17' Ζαχ. 6, 1-7.
10. Ίεζ. 1, 15-21' 10, 9-19· Δον. 7,9. περισσότερον έντελϋΊς κρύφιον. Διότι nοϊον κτιστόν θά
11. Γ ρ η γ. Ν ύ σ σ η ι:, Περί ψuχης καί άνσστ.. PG 46, 104 8. ητο δυνατόν νά χωρέσπ δλην τήν απειρον δύναμιν τοϋ
12. Ί ω. 1, 17.
13. Βλ. Ί ω. Χ ρ υ σ ιο ο τ ό μ ο u, Περi άκατσλήnτου 3, 3, Πνεύματος, διά νά nαρατηρήσπ δι' αύτης τό άπαν τοϋ
PG 48, 121 · Χρήστου, σ. 84.
14. Κ λ ή ,μ. Ά λ ε Ε αν δ ρέω ι:, Στρωματείι: 5, 1, Βιβλ. PG 46, 717. Β α σι λ ε i ο u, Εiς 48 ψαλμόν 8, PG 29, 449 C,
Έλλ. Πατέρων 8,116. Γ ρ η γ. Νύσσης, Α' είι: Στέφανον,
470 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
,ιιαrος, ινα δι' αύτης τό παν ~ατlδοι τ,οϋ Θεοϋ; Και τί λέ;,r,ι
Τ1))' χρυφιότητα έκείι·φ; Αυτή 17 άγλαtα τον' φωτός εκε[~,συ,
1} παραδόξως ώς ϋλην εχει Τ1)Υ θέαν τού' δρωντος, αvξουσα
διά τίjς έ1,ι()σεως τό πνευματικόν εκείνο όμμα και χωρηrι-
5 κόηεροy άεί έαυτης εργαζσμέι·η, ούδέnοτε λή';ει δια τοϋ παι·­
Η)ς αlϊιι,ος φα-ι,στέραις ακτίσι περιαυγά~σvσα αiηό καί κρυ­
ιpιωτέρας ες τό διηνεκες α'ίγλης εμπιπλώσα και άναφαίνου­
σα δι' έαυη"jς, α μηδέπω πρότερον. 'ΌθεJ' καί του:τ' απειρΙJι·
οί θεc}όγοι λέγοvσι το φως, δι.' ov κατ(t άπόπαι·σιν πάσης
10 γ1•ωστικ~'fς δυνάμεως, ει· δvι,άμει Πνεύματος, άρατος γίγε­
τrι.ι 10ίς άγίοις δ Θεδς, ιδς Θεός θεοϊς έJJούμενιSς τε και δ­
ρcΔμενος· 1fί γάρ μεθέ;-ει του κρεlττονος έπί το κρεί1101• με­
τcωκευrι.σ~1έ~,τες και προφητι.κώς εlπείγ άλλάξαγτες lσχύι·, πiι.­
σω· άπωι:α~Jουσ,11, εγέργειcο: ψυχής χα/, σcbματος, &Sστε μ6γ9ι,
15 αi.170 δι' αύτώι, φαlνεσθαι και ύn' αύτϊϊη· όρασθω. τώγ φυ­
σιχ6J1' γι•ωρισμάτωι, τfί ύnερ6ολιj ιης δό!;ης γικηθέν·ιων, ((Ί­
ι·α :'{; ό Θεός τά πάJJτα έν πα.σι>> κατϊι τογ άπόστολοJJ. Υίοι
?,ίρ Θεοv εσ6μεΠα της άJ"αστάσεως ι·ι;Jι οι·τες και dJς αγγελΙJι
Θεου έ1· 01,qανςv, ·σ'ι δι,ί :ταντός ολέπσυσι τό πρόσωποι, 1nι,
20 Πα~rιός ήurvι' 1011 ε,, τοίς σ~'ιρω 1 οίς, κατα τoJJ rσv Κυρίου ι?-όγοJJ.
82. Διό χαι ό μέί"αC: Διω·ϊσιος, ενταύθα μέι, εtΠ(ι)JJ 117ς
όραπjς Πεσφω,εiας r'ι::ι.οπληροvσθ·αι τούς της χριστοειδσυς και
μακαρίας r-.rpικσμέ1,ουc: }.ή!;εως, επ17γαγε ,μετ' δλίγογ, Ηέν θεω­
τέρq, μω17σει τώ1r 1ίπ,ερο1,ρ·rι,γ{ω1• 1·6ω)'))' πρσϊr)ιν δε και τcvν
25 άγγελtΧQ))' προς Θεό)) έη(ισεω1J ,Ιl1'1J/l0Υεύσας, 1ω11 μόνως Β)'­
υ:ταρχσυσών τοίς {,πέρ ϊ'ι•r7'ισιγ αγγελικ·ηγ i}ξιωμέι,οις αύτr;'ι,,
άγγέί.σις, δη}.αδtί ωίς άγαι?·σϊc:, επι6οληJJ σlισαγ η παραδσχ1'7ν
117ς {•περφανσvς αγα%1ητος, επιφέρει λέγω~,· ({Και 101Ύς θεο­
ειδείς ί(ι))! &ι•Πρc[):Ί(J))' :-ι6ν1ως γε)ΙC!ιμέγσvς 1ιόας, αγγελσμιμιί-
30 1ως ένσvσθω. τούτω τcjΊ φωτί χαι {ψγείν μει, αύ·τό διrί 11jς
TWJJ :Π!ll!ί(ι))• αφαιρέσΝΟς)), _ιιαθ•ειι• δε ΟV'Κ εκ ηjς αφαιρέσεως.
15. Ήσ. 40, 31.
16. Α' Κορ. 15, 28.
17. Λουκ δ 20, 36.
18. Ματθ. 22, 30 καί 18, 10.
ΗΙ. Περl θείφν όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 BC.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2. 3 471
Θεου; Καί τί περιορilομαι είc: τήν ιφυφιότητα ·έκείνην;
Αύτή ή όγλαΊα τοϋ φωτόc: έκείνου, ή όnοία nαραδόΕωc:
ώc: ύλην εχει τήν θ:~αν τοίί όρωντοc:, αύΕάνουσα διά τηc:
ένώσεωc: τόν nνευμαηκόν έκε1νον όφθαλμόν καi καθιστω­
σα αίιτόν nάντσrε χωρητ1κώτερον έαυτηc:, δέν θά σταμα­
τήσn ποτέ δι' δλων των αίώνων νά τό nεριαυγάC:n μέ φω­
τεινοτέραc: άκτϊναc:, vά τό γεμίC:n εic: τό διηνεκέc: μέ κρυ­
φιωτέραν αϊγλην και τό άναφωτίΖ:n δι' έαυτηc:, πράγματα
τό όποϊα δέv συνέβησcν ποτέ nροηγουμένωc:. 'Όθεν οί
θεολόγοι λέγουν αnειρον καί τοϋτο τό φωc:, διά του ό­
nοίου. κατόπιν άvαnαύοεωc: nάσηc: γνωσηκηc: δυνάμεωc:,
έν δυνάμει Πνεύματοc: γίνεται όρατόc: είc: τούc: άγίουc: ό
Θεό>c:, ιίJc: Θεόc: ένούμf;νοc: μέ θεούc: καi όρώμενοc: ύn'
αύτων· διότι διά τηc: μεθέΕεωc: του άνωτέρου μετασκεuα­
σθέντεc: πρόc: τό άνώτερον καί κατά nροφητικήν εκφρα­
σιν άλλάΕαντεc: iσχύν 15 , καταnαύουν nδσαν ένέργειαν ψυ·
χfjc: καί σιί>ματοc:, ωοτε νά φαίνεται μόνον αύτό, τό φωc:.
δ,' αύτων καί ύn' αύτων νά βλέπεται, νικηθέντων των φυ­
σικων γνωρισμάτων διά τηc: ϊιπερβοληc: τηc: δόΕηc:, «διά
νά είναι ό Θεόc: τά πάντα έν πδσι κατά τόν όnόστολον •
16
Διότι δντεc: υίοί τηc: όναστάσεωc: θά γίνωμεν uioi Θεο0 καί
17
ϊκ: άγγελοι Θεοί έν ούρανφ, oi όnοϊοι βλέπουν διά ιπαντόc:
τό πρόσωπον του Πατρόc: ήμίϊJV του είc: τούc: ούρανούc: ,
18
κατά τόν λόγον τοϋ Κυρίου.
32. Διά τοϋτο ό μέγαc: Διονύσιοc:, άφοϋ εΤnεν έ1δω δτι
oi φθάνοvτεc: είc: τήν χρ1στοειδη καί μακαρίαν κατάλη!Ξιν
nληρουνται τηc: όρατηc: θεοφανείαc:, προσέθεσε μετ' όλi­
1
γον, «εic: θειοτέραν μίμησιν των ύnερουρανίων νόων» Ό
είc: τήv συνέχειαν δέ, άφου έμνημόνευσε τάc: άγγελικάc:
πρόc: Θεόν ένύJσειc:, αi όποϊαι ένυnάρχουν μόνον είc:
τούc: άγγέλουc: τούc: ήΕιωμένουc: αύτων ύnέρ άγγελικήν
γν(iJσιν. δηλαδή είc: τούc: άγαθούc:, ή όnοία είναι κατάλη­
ψιc: η παραδοχή τηc: ύnερφανοϋc: όγαθότητοc:, έnιλέγει ότι
«καί οί θεοειδεϊc: έκ των άνθριίJπων, όταν γίνουν νόεc:,
ένώνοvται όγγελομιμήτωc: μέ τό φωc: τουτο. ιωi ύμνουν
μέν α(.ιτό διά τηc: άφαιρέσεως τwν πόντων», μανθάνQυν
472 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 473

αλλ' έκ τής πρός Τό ψώς έJJώσεως Q1t <(Πά1'τωγ έστι1' ύnερου­ δέ όχι <'Jπό τήν άφαίρεσιν, άλλ' άπό τήν ενωσιν npόc: τό
σfως έξ17ρημέγονη. Τcρ εξ17ρημένφ ταίνυγ τούτφ τr'iH· δντων φώc:, διότι «είναι ύnεροuσίωc: έ!Ξηρμένον άnό όλα» •
20
Έ­
έ;·ούμενοι φωτί, 1ον1' αίηό μαJJθάνουσιγ οτι ιών χ.τιστϊi'η· έ­ νούμενοι λοιπόν μέ αύτό τό έΕηρμένον άnό τά όντα φώc:,
σr t)' ε/;ηρημέι,ον, ού·κ από τijς εξαιρέσεως αύτοι τήν ενωσιι· μανΘάνοuν άκριβωc: τοϋτο ότι είναι έ!Ξηρμένον άnό τά
5 i:χov~ ες, άλλ' ύπό της έJJώσεως μαγ{}ά~-θνιες την αφαίρεσtν, κτιστά, μή εχοντεc: αύτήν τήν ενωσιν άnό τήv έ!Ξαίρεσιν,
u5στε και ή εγωσις αϋτη των κτιστών έστιν έξnρημέγη καί άλλ' άπό τήν ενωσιν μανθάνοντεc: τήν άφαίρεσιν, ωστε
μrι 0)! κα1?? ύπεροχήγ έστι1'" 8 γαρ ού· χορητ6ν έστιν αγγέλοις. καί ή ενωσιc: αυτή είναι έ!Ξηρμένη άnό τά κτιστά καί είναι μή
ε[ μi/ ώς κατηξιωμένοις 1ijς υπέρ αγγέλους γνcόσεως, 1'ΙΙερq,, ον ύπ:::ροχικώc:. Δ:ότι έκεϊνο τό όnοϊον δέν είναι χωρητόν
1t1•ι διr~•άμει χωρηιόν εlναι l} κτητόν άδύJJατογ, ώς και τα·ι;- C:ιπό τούc: όγγέλουc., εί μή μόνον όταν είναι κατη!Ξιωμένοι
1Ο rηι, ύnερ,αίρω,. τι1c: ύπέρ άγγέλουc. γνιί~σεως, εiΎαι άδύνατον νά είναι χω­
33. Τό δέ καί ταύτψ πασαγ ύπερ6ευηκ6ς, ώς μή χωρεϊ­ ρητόν η άnοκτητόν άπό κάποιαν νοεράν δύναμιν, έφ' ό­
σι?ι-ιι πεφυκό,ς, ύnέρ ια οντα πάντ' εσΗ, και ύnερ γ11ώσιν α­ σον ύnερβαίνει καi αύτήν.
ρα :,ιiσαι 1 ή τοιαύτη ενωσις, εl καί γι,ώσις μεταφορικό.ις κπ­ 33. Τό δέ ύnερβαϊνον καί όλην αύτήv, ωστε έκ φύ­
λε'ϊrαι· οi'f.δέ Ψοη<τόν έστιγ ούκοϋν, εl και τουω λέγεται· ΗΙ σεωc: νά μή χωρηται, είναι ύnεράνω όλων των όντων, δρα
15 ;•άρ [,;,ερ nάnα 1rov'ν πώς αιι ,εΥη νοητ611; Κληθεlη γουν 1οv­ ή τοιαύτη ενωσ1c: είναι καί ύnέρ nδσαν γνώσιν, μολονότι
ω και αγνοια καθ' ύπεροχήν, και μαλλον η γνώσις. Ού μέ- μεταφορικωc: ιωλεϊται καί γνώσ1c:· έnομένωc: δέν είναι οϋ­
2ος ,οιγαροvι, γνcbσεως ούδ' είδος εσιαι, καθάnερ ού·δέ 1,1J τε νοητόν, μολονότι καί τοϋτο λέγεται' διότι τό ύnέρ
V:Ί,ψ(ηισιον ΟV'ΙJ[ας ε'lδος· ούδέ γουν έμΠJεριληψθείη αν ·ύπ.ό πάντα voϋv, πωc: θά ητο νοητόν; Θά εnσεnε λοιπόν τοϋτο
ιιjς καθόλου γι•ώσεως, ούδ' 17 καθόλου γνώσις διαιρου,μέ1 1 η νά κληθ(1 καί δγνοια καθ' ύnεροχήν μάλλον παρά γνωσιc:.
20 ),;αί ταύτψ ύπ' αύ·η71, α.)! σχοίη· σχοίη γc'ιρ αν μiiλιJ.ον ή αγι,οια Διά τοϋτο δέν θό είναι μέροc: γνώσεωc: οϋτε είδοc: τοϋτο,
τrπ;rψ ύπ' αvnjv, αλλ' ούδ' εκείνη· κα{J,' ύπεροχήν ;•άρ και δπωc: οϋτε τό ύnερούσιοv είναι είδοc: ούσiαc:· δρα οϋτε
iiγι:οιά εστι, δηλονότι και ύnέρ αγνοιω,. Μοvαδικόι, αρ' ή θά ήδύνατο vά i;μnεριληφθfi ύηό τηc: ,καθόλου γνώσεωc:,
rι , :,, α , r, ,, , , ,, ~ -
εγωσις εστι1 1 αυτη, και ψι αι, επωνυμιαJ! ειnοι τις αυτης, οϋτε r1 καθόλου γνωσιc: διαιρουμένη θά ήδύνατο νά εχπ
εϊ,':}' ε1,ωσι.ν εΥθ' αρασιν, εΥτ' αΥσθησι1• ε'lτε γγωaι~, είτε νόη- ύπ' αύτήν καi ταύτηv· Θά ήδύνατο νά τήv nεριλάβn μαλ­
25 σο• είτ' ελλαμψι1', η κυρίως ταυτ' ούκ εστιν, η μ61117 κυρlως λον ή δγνοια ,ύπ' αύτήv, άλλά οϋτε έκείvη· διότι καθ' ύ­
rαcτα :ιριίσεατιν αύτfί. nεροχήν είναι καi δγνοια, δnωc: καί ίιnέρ δγνοιαν. "Αρα
84. Σαφι\ις ουκούν αγ1'οια οί Π εgί γι•ώσεως τον φιλο­ ή ενωσιc: αύτή είναι κάτι μοναδικόν καί όnοιανδήnοτε
σιίφου λ6γθι. Και γαρ έ:ιεi μέρος αυτr111 καί εlδος είναι λέ­ έπωνυμiαν εϊπr~ :κανεic: δ~' αύτήν, εϊτε ενωσιν εϊτε όρασιν
γει της και?όλοv γνιi1rιεως, έ:ιεί γηuσις οΨομάζεται, και σι-γ- εϊτε αϊσθησιν ε'iτε γνώσιν εϊτε νόησιν εϊτε ελλαμψιν, η
30 κρίνε~ ταύίψ' πρός εκείνη~, καί σvνεώρακε~ι, άJς ει-vερ εξει κuρίωc: δέν ε1ναι ταϋτα f1 ταϋτα μόνον είc: αύτήν nροσιδιά­
γέι·ος 11))! γι·ώσt)' δια !1)1' έπιω,vμlαν, σχήσει ;~αί 1-ίJ)' αγι•rιι- ϊ:οuν κuρίωc:.
34. Έnομένωc: οί περί γνι;Jσεωc: λόγοι τοϋ φιλοσόφου
είναι σαφήc: αγνοια. Διότι έκεϊ λέγει ότι αϋτη είναι μέροc:
καi εΤδοc: τηc: καθόλου γνώσεωc:, έnε1δr1 γνώσιc: όνομά­
ιεται καί συγκρίνει ταύτην πρόc: έκείvην καi δέν άντε­
20. Περί θείων όνομάτων 1, 5, PG 3, 593 BC. Καί τά της έηο·
μέγης παραγρ. χρωματίζονται έκ τοϋ Διονυσίου. λήφθη δτι αν ώc: γέvοc: λόγψ τηc: έπωνυμiαc: εχπ τήν
474 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ. YnEP ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 475

αι', ε:rιεί. καί τουτο λt:γεται. και μαλλοι, η εκείνο. Τοιγαρσυγ γνώο1ν, θά εχ!1 καί τι1ν δγνοιαν, έnειδή καί τοϋτο καλεί·
εσταt 70 αυτό 't!Π(J ταναντία γένη, και Τ() υnερέχο~, 'VΠΟκείμε­ ται, καi μάλιστα περισσότερον απο έκείνο. 'Όθεν θά
είναι τό αύτό 'ύπό τά έναντiα γένη, τό ύπερέχον θά είναι
)'ΟJJ, και ουγτεταγμένον τιΊ πληθύϊ το μο,ναδικογ ~αί πάσης
ύποκείμενον καί τό μοναδικόν καί ύnερεf:ηρμένον άnό
:ιληθύος ΔπεgεξηρημιJι·ογ. Τό δέ μεiζο~, ·είς αγοίας λ6γογ, ό>.;
πάσαν nληθύv θά είναι συντεταγμένον μέ τό ηληθοc:. Τ ό
s ovx ,1nλc,ις τιΊν lι·ωσι.1, είδος και μέρος και. δ:10κείμεγ6ν φη­ δέ μεγαλύτερον εic: άνοησίαν είναι δτι δχι άπλωc: λέγει
σι·ι,, αλλ' i.ί ')71)011' αι!U)ς έκει Δnέρ γνώσιι·, τοίπ' αυτό και τήν ενωσιν είδοc: καi μέροc: καί ύποκείμενον, άλλ' δ,τι
ciJς ε'ίδος ,ια/ μέρος καί ύnοκείμεvοι1 αυτfi χείρον είι,αι λέγει αύτόc: λέγει έκεi ύιπέρ γνωσιν, αύτό τό ϊδιον λέγει δτι καi
της καθδλον ;η:ιf)οεως, ϊάσπερ αν ε'ί τις κ,αι τό μό11 01' ύnεροι,­ ιίJc: ε:δοc: καi μέροc: κα1 ύποκείμενον είc: αύτήν είναι χει­
ρότερον τι1c: καθόλου γνώσεωc:. Είναι ώσάν κάποιοc:, τό
Οl01', έπείnερ 01';σία ύnερο15οι6ς έστί τε και ι'η,ομάζεται, μέρος
μόνον ύπερούσιον, έπειδή ε1ναι καi όνομάΖ:εται ούσία
10 καί είδος και 1ΎnσκΒ[μεν0Jι ουσίας λέγων δια την όμωνυμίω•,
ύπερούσιοc:, λέγων αύτό μέροc: καi είδοc: καi ύποκείμενον
Flτα σvγκρίι,εο· έ16λμα τοίiτο προς τό και96λου γέ·,,ος της
ούσίαc:, έπειτα έτόλμα νά τό σuγκρίνη μέ τό καθόλου γέ·
01'>σίας. Και μi)JJ 'ίστω δ μιγι,ύς τα αμικτα και τό Δπερ )'1'(7':ι­ voc: τηc: ούσίαc:. Καi δμωc: ac: γνωρίΖ:η ό άναμιγνύων τά
σιι: τfί ί'J"Q)Οει (}l))'Ιάπωγ καί ύπερ γνωσιν λέγων ΙΟ ύnέρ C:ψικτα καi συμπαρατάσσων τό ύπέρ γνωσιν μέ τήν γvω­
~~1η,οιαν, (i)ς καl. τό συγκρίσεως γοvι· σχήμα δέξασθαι 1ήν γvω- σιν καί ύπέρ γvωσιν λέγων τό ύπέρ ενvοιαν, δτι αύτό τό
ύnέρ γνωσιν, ηροστεθέν, εκαμε βεβαίωc: τήν γνωσιν νά
15 σι)' nρος α~'πr) αV'ΤΟ 10 VΠSi] )'Ι'(JJσιν nροσ1ε11ειr εnοίησεν, άίσ­
δεχθη καi τό σχημα τηc: συγκρίσεωc: πρόc: αύτό, ώστε ·κιν­
τε σ:VτΟ :t(!Ος έαvιΟ ε,f Ον &φρό,.,·ως 1rιαρα6άλ}.ε1αι. 'Έτι, r-:l
δυνεύει άφρόνωc: αύτό νά είναι εν πρόc: έαυτό. Προσέτι,
δια 1171' δμωι 1υ,ιιίαJJ ή ύπερ γγωσιν γνϊοσις της καθόλου γ~,cΔ­
έάν λόγψ όμωνυμiαc: ή ύπέρ γνGJσιν γνωσιc: είναι είδοc:
σεως εlδος, οί δέκα γέιιη 1cίιι, οι•τωιr λέγοι,τες ηnάτη~τται· τηc: καθόλου γvώσεωc:, οί δεχόμενοι δέκα γένη τηc: γνώ­
, , r, c ι , , 'Υ , c ι-: , , -'' 1'
και γαρ ει· απαντων γει,ος, το ον, και ο υπερ nαvτα ωJ! ει,ς σεωc: άπατώνται· διότι εν είναι τό γέvοc: δλων, τό δν, καί
ό ων ύnέρ πάντα είναι ύn' αύτό, καί τό δν είναι άνώτε·
!Ι
20 ύn' ΙΙVΤό, ΚΓ1/ Τ() ί'ίι• ένrις τούτου κρείτίΟJJ 1 Και 01.'1'1],Uμι':γα
1 .

TOV

1ούιιρ τςV ένl τrl lί.λλ.α δJ· ετερο1· ~7:.οιούσι κρ-ε111ον τού έ~rός. ρον τοϋ ένόc. τούτου καί τά δλλα συνημμένα μέ τό εν :

'!
τοϋτο ί1nοτελοϋν δλλο δν άνώτερον τοϋ ένόc.. Προσέτι,
'Έτι, ϊπεl καί άφ1) έστι-1· i5πέρ αφ17ν κ·αι ορασις ύπερ ορ,α­
έnειδή ύπάρχει καi άφή ύπέρ άφήν καί δρασιc: ύnέρ δρα­
rrι1, ;.:αi, ιiπλcί"ις α'ίrη'tησις 't).,;ερ ,α'ίσι'tησιγ - λέγεται γαρ καί
σιν καi άnλωc: αϊσθησιc: ύπέρ αϊσθησιv -διότι ή νόησιc:
ταυτα δμωι,ύμως ή )'όησις -- εl 10 ύπερ αίσθησι~• αισθήσεως καλείται καί μέ αύτά όμωνύμωc:-, αν τό ύnέρ αϊσθησιν
25 είδος, κρείτ101• εσται ή α'ίσθησις του ύπέρ α'ίσθησιν και έφ' ;::;ίvαι ε'δοc: αiσθήσεωc:, θά είναι 6νώτεροv τοϋ ύnέρ α'ί·
Ι": I
εκαστου
"""
των
-,
ι.οιπωγ
,., C Ι
ωσαυτως. σθησιν ή αϊσθησιc:, καi σϋτω καθ' έtηc: είc: έκαστον τιϊJν

35. 'Α}.λ' ε;ταγ[ωμε1·· τί OV)t ή μηδέJΙ ταίJ,' ()J'Τω), καθ-' 1}-

\
ι,οιπων.
-
35. Άλλ' δc: έnανέλθωμεv· τί είναι λοιπόν ή εν<:Jσιc: έ­
7/JSQOΧf)J' ει1 ωοις έ~-.είνη; "Αρ' 1) κατά απόφαα[ν έστι fJεολογία;
κείνη ή όnοία δέν είναι κανέν των καθ' ύπεροχήν δντων;
Και μ171, ει,ωαις έκείJJη αλλ' ουκ αφαίρεσίς εστιιr. 'Έτι οτ1δ'(
,-Αρα είναι ή κατά άnόφασιν θεολογία; Καί δμωc: έκείνη
30 έκατrtαεως κατ' αι}τ171· ουδ' ήμείς δε6μεθα, έnι δέ της /;JJQ)· είναι ί:;νωσιc:, άλλ' δχι άφαiρεσ1c:. Προσέτι κατ' αύτήν δέν
χρειαΖ:όμεθα οϋτε ήμεϊc: εκστασιν, ένψ έπί τηc: ένώσεωc:
476 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 477

οεως εκείιιης και οί αγγελοι· και προς τούτοις, ό μεν μ11 έκείνηc: χρειάlονται εκστασιν καί οί δγγελοι' καί έnί πλέον
κατά αφαίρεοιν 11ωλαγr7ιι• ουδ' ευσευής, τ~jς δ' ένώσεως ?:- ό μέν μι1 θεολογων κατά άφαίρεσιν δέν είναι οϋτε εύσε­
κεfιης τiϊιι, εvσευώι; μόνοι οί θεοειδείς τυγχάνουσιν. "Ειι 17 βήc:, ένψ την ενωσιν έκείνην έnιτυγχάνουν έκ των εύσε­
κατά r'ι:rιόφασιν 1?·εολογία νοείται :υαρ' 17μϊiιν και λέγεται, έ- βων μόνον οί Θεοειδείc:. Προσέτι ή κατά άnόφασιν θεολο­
5 κείνηγ δ' αρcψον και rι:τερο•όητω· κα) αυτοίς τοις δρώσιv δ γία νοείται άπό ήμδc: καi έκφράlεται, ένψ έκείνην ό μέγαc:
μέγας εlπε Διονύσιος. 'Έτι το μέι, κατ' εκ,είνη~' 11711 ffεολο­ Διονύσιος έκάλεσεν δρρητον καί άπερινόητον άκόμη καi είc:
γίαν ψϊος γyωσίς τίς εοιι και J,όγος, Τ() δε Κα1(l Tl)J/ {fεωρίιιJΙ τούc: βλέπονταc: 2 1. Προσέτι τό ,μέν κατ' έκείνην την θεολο­
ταύτφ, φαις ενυ:rιοστάτως θεωρείται, γοερώς τε ενεργοvι, γίαν φωc: είναι κάποια γνωσιc: καi λόγος, τό δέ κατά τήν
και :ιvεvματικrίις αποcρ11τως τζι θεοvμέι•φ δμιλοvι·. Και μέν θεωρίαν ταύτην φωc: θεωρείται ένυποστάτωc:. ένεργοϋν
1 () δ17 τά άπεμφαίιrοντα ΤζV Θεϊρ διω οεiται δ ι·οvς κατά αφαίeε- νοερωc: καί όμιλοϋν άπορρήτωc: είc: τόν θεούμενον ηνευ­
0/)' θ·εολογr'ί'ιι,· διεξοδικώς αρα ει•εργεί· εκείνη δ' ει•ωσίς ε­ μαπκωc:. Καί βεβαίωc: τά άντιφαηκά nρόc: τόν Θεόν διανο­
στι.· :-ιρός δέ μετr} τfιγ iίλλωv καί έαvτον εκείθεν αφαιρεί, εϊται ό νοϋc: θεολογων κατά άφαiρεσιν, δρα ένεργεϊ διε­
Ξ>ιεl~··η δε 10V )/OV πρός ΘεΟ11 Ενcοσίς έσιι, και. 10V'1ό έ1 ατι11, !Ξοδικωc:, έκεiνη δέ είναι ενωσιc:· προσέτι δέ μαlί μέ τά
δπερ οί :ιατέρες εlπον ωέλος Jιροσευχijς, άρπαγιί πgός Κιi- cιλλα άφαιρεϊ καί έαυτόν άnό έκεϊ, έκείνη δέ είναι ενωσιc:
15 ριοι')). Δ ιό και δ μ/-.γας Δ ι01•ύσιος δι.' αυτiJς ήμας έι,οvσθαι τοϋ νοϋ πρόc: τόν Θεόν, καi τοϋτο είναι έκr:νο τό όnοϊον
1ςv Θεϊρ φησιν. Έν γαρ ηj προσευχfί τάς προς 1ά 01,τα σχέ­ είπαν οί nατέρεc:, «τέλοc: προσευχηc: είναι όρnαγή πρόc:
σεις κατά μικρόν άπατιθέμεvος δ ι,οvς, πρϊ,;101, μέιι τr'.ις :rιρr'ις Κύριον» 22 • Διό καί ό μέγαc: Διονύσ1οc: λέγει δτι δι' aι:ιτηc:
τι} αlσχψ'.ι χαί nοι,ηρr'.ι και τά φανλα πάνθ' δnλώς, εlτα τάς ένούμεθα μέ τόν Θεόν 2 ~. Πράγματι ό νοϋc: άnοθέτων διά
:-ιρός τr} μέσως εχοvτα και μεθ'αρμαζόμεγα nρός τό χείρωr fj ηϊc: nροσευχηc: κατ· όλίγον τάc: σχέσειc: πρόc: τά όντα,
20 1/J υέλτιο1, τfί nρο1'fέσει HVJI χρωμέ1•ωι 1 κα1,αλλήλως, (i)J,' διί­ πρώτον τάc: πρόc: τά αίσχρά καί πονηρά καi τά φαϋλα γε­
nοι: και nασα μάθηοίς έστι και ή διά ταύτης γνώσις, δια καi \ΊκιϊJC: δλα, εnειτα δέ πρόc: τά μεσαία, τά μεθαρμοlόμενα
:-ιατερικόι• εσrι παράγγελμα μι7 καταδέχεσθαι n)J' γι 1 ωσιν ~~ν πρόc: τό χειρότερον καi τό καλύτερον άναλόγωc: nρόc:
1<ϊι καιρϊρ τijς nροσεvχijς, rl11αδιδομένηι· ύπό του έχθροv, ϊ1,α την nρόθεσιν των χρησιμοnο!ούντων αύτά, είc: τά όηοϊα
υ11 τό κρείπον σvληι1ϊομεJΙ' ταύτας τοί1,vν και 1c}ς :ιρός τά βεβαiωc: άνήκει καί nδσα μάθησις καi ή δι' αύτηc: γνωσιc:,
25 κρε[rτω τονΤΟJ)J σχέσεις κατα μικρόν αποτιθέμενος Ο 1'0Vς δ1ό καί nατερικόν παράγγελμα είναι νά μή καταδεχώμεθα
2
δλοσχερώς κατrΊ τήν εlλικρυιij προσευχJ71, i':ξίσταται τωv 01,- των γνώσιν τήν ώραν τηc: nροσευχηc: ~. άναδιδομένην άπό
Ηιι11 πάιrτω;·. Λ υτη δέ ιί 'έκστασις της μει• κατά αφαίρεσιιr τ6ν έχθρόν, διά νά μή συληθίίψεν κατά τό καλύτερον.
Πεολογίας διαφερόιιτως {•ψηλ6τερόι· έστι· μόνωγ γάρ, έστι J\ύτάc: λοιπόν καi τάc: πρόc: τά άνώτερα αύτων σχέσειc:
των απα{}είrις επειλημμέι1 ω)!' οϋπω δέ ενωσlς έστιιr, έάι· μ~) άποθέτων ό νοΟc: έ!Ξίοταται όλοσχερωc: δλων των όντων
30 ό παράκληως ειr ι57lερ{ιφ 1ώ1' φυοικαιι 1 ακροτήτωγ καθημέι,φ κατά τήν είλικρινη ηροσευχήν. Αύτή δέ ή εκστασιc: είναι
τφ προσευχομένφ και. προσδοκώι,τι 1r7ν έnαγγελίαι, του Πα­ κάτι έ!Ξόχωc: ύψηλότεροv τηc: κατά άφαίρεσιν θεολογίαc:,
τρός l:nιλά,ιιψ77 ι'iι·ωι'fεv και διά της rlnοκαλύψεως nρός την διότι προσιδιάΖ:ει μόνον είc: τούc: κατακτήσανταc: τήν
άnάθειαν, άλλά δέν είναι άκόμη ενωσιc:, αν δέν έπιλάμψn
21. Βλ. Περί θείων ονομάτων 1, 5, PG 3, 593 BC. Πρβλ. Μ ο Ε ί- ονωθεν ό παράκλητοc: είc: τόν προσευχόμενον καθήμενον
μ ου, Περί άnοριων, PG 91, 1168.
22. Ί ω ά ν ν 10 υ Σ ι ν ο ί τ ο υ, Κλίμα!: 28, PG 88, 1132 D. είc: ύηερωον των φυσικών ά,κροτήτων καi nροσδοκωντα
23. Περί θείων ονομάτων 3, PG 3, 680 Α. τι1ν έnαγγελίαν τοϋ Πατρόc:, καί τόν άρπάσπ διά τηc: άnο-
24. Ί ω ά ν ν ο υ Σ ι ν ο ί τ ο υ, Κλίμα!: 28, PG 88, 1140 Α,

l
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 479
478

10v φωΗJς άρπάσrι ιΊεωΙJίαι·. Της δέ 1Jεωρίας 1αύτης f;orί καλύψεωc: πρόc: τιΊν θεωρίαν τοϋ φωτόc:. Τηc: δέ θεωρίας
καί αρχiι ;ωί τr} μετά 11)ν αρχιίJ', κατά τ'ε 10 αμvδρότερον και ταύτηc: υπάρχουν καί άρχή καί τά μετά τήν άρχήν,
τηλα1 1 γέστεροι• διαφέροιrτα nρrΊς αλληλα, τέλος δ' οϋμεvουγ διαφέροντα μεταεύ των κατά τό άμυδρότερον καί τη­
ε;ι' αnεΙ,QΟΙ' ;'ΙJ.Q ή ΠQόΟδος UVΤ'ης, ώσδαύτως και της εγ λαυγέστερον, δέν ύ'Πάρχει όμως τέλοc:· διότι ή πρόοδοc:
5 αποκuλύψει άρπαγης· ίi}.λο γάρ Πλλαμψις και αJ.λο διαρ,κής αύτηc:, δπωc: καi τηc: δι' άπσκαλύψεωc: άρπαγηc:, συνεχί·
ψωτος 1Jέα, και u.J.λo TCCJY εν 1ψ φωι/. nραγμάτωγ, εν cp και Ζ:εται έπ' απειροv· διότι αλλο είναι ελλαμψιc: καi αλλο
τά μακράJJ γίι·εται ύπ' δψθαλμο·υς και τά μέλλοντα u~ς ογτα διαρκήc: Θέα φωτόc: καί αλλο ή θέα των είc: τό φωc:
δείκνυτ,αι, πραγμάτων, εic: τό όποϊσν καί τά μακρινά φέρονται κάτω
36. '.Llλλ(t ιαVτα ,ιιf.Jt ύnΕρ εμε λέγεt'V καl. διατραJfQ'Vv· άnό τούc: όφθαλμούc: καί τά μέλλοντα δεικνύονται ώc: δντα.
10 εl δέ χαί τcΊ nρί.ι αιπων, rlλλ' εκείνα ηίς :τροκειμέJJης ύπcι­ 36. 'Αλλά εΤναι ύπέρ τάc: δυνάμειc: μου νά διηγοϋμαι
Πέσεως· επ/11,ειμι τοίιιυγ. ΊΙ γου!' ΊΟV φωτος τούτου θ,εωρία καί διευκρινίΖ:ω ταϋτα- δν τό Ίδιον συμβαίνη μέ τά πρό
εγωσίς εστιι,, εl και μη διαρ,κης τοίς ατελέσιγ· ή δέ ωυ φω­ αύτων, άλλ έκείνα είναι θέμα τηc: παρούσηc: πραγματείac:·

τός ει1ωσις τί γε αλλο ij αρασίς εσrιι•; Έnεί δέ και μετά 11Ίι 1 έnανέρχομαι λοιπόν. Ί-1 θεωρία λοιπόν τοϋ φωτόc: τούτου

τϊiJι, )'Οερϊον ει,εργειω)' rlπόπαι•σο· 1ελει1αι,, πώς (Χ)! τελεσι~είη, είναι ενωσιc:, δν καi μή διαρκήc: είc: τούc: άτελείc:, ή δέ

15 εl μ17 δια Πι,εύματος; Έ)' γ(ίρ τ(i'ι φωτι τι'ι φως όρurαι κu.i ενωσιc: τοϋ φωτόc: τί αλλο είναι παρά όpασιc:; 'Επειδή δέ
f;)! τςv δμοίφ φω1ί και. τό δριvι·, εl κα7t'ι μηδέι, αλλο ε!'εργοίη, τελ:::ϊται καi μετά τήν άπόnαυσιν των νοερών ένεργειων,

ΠάJJ1ωι· T(t)J' αλλων εΙΚχωρ1ίσαγ, φως fίJ.ω· Και αυτό ;•ίι•Γαt πωc θά ήδύνατο νά τελεσθη, παρά μόνον διά Πνεύματοc:;
Δ1ότι μέσα είc: τό φωc: όραται τό φωc: " καί είc: :τό όμοιον
2

και τϊρ δριυμέι,φ δμοιουται, μαλλογ δέ και αμιγώς έι•οvται,

φωc: εύρισκόμεvον καί τό όρων, αν δέν ένεργήσn κατά
φως υν καί δραιγ φcvς δυχ φωτός· καγ έαυτογ υλέπυ, φι?ις
20 όρfj,, καν nρος εκείι•ο ο δρfj, φως εστι καί τοvτο, κα)' το δι'
τίποτε αλλο, άnοχωρησαv άπό όλα τά αλλα, γίνεται καί
ούτό όλόκληρον φωc: καi όμοιώνεται πρόc: τό όρώμενον,
01:. εχυ Η) όραv, ;αιί ε•κειγο φαiς εοτι, και τουτ' εστ~v ή εJJω­
μαλλον δέ καί ένά)νεται άμιγίϊJC:, δν φωc: καί όρων φωc:
σις, εν nάι,τ' i':κ,είι•α είναι, ιό; μηδέ εχειι, διαγιι•ώσκει1 1 τό!'
διά φωτόc:· καί αν βλέπn έαυτόν, φίϊJC: βλέπει, έκείνο πρόc:
δρ(VVΤα ΗΊ δι' ov και εiς 8 και τi αυτό εστιι•, αλλ' 17 του1το
τό όnοϊον κυττάΖ:ει, φωc: είναι καi τοϋτο, αν έκείνο διά
μόι•ΟJt Οτt φ(,)ς εσrι και φcος όρq. τώJ! ΚΙ ισ_ιιάτωγ nάvτων αλJ.Ο.
τοΟ 6ποίσυ i::χει τίΊν όρασιν, καί έκείνο φωc: είναι, καί
25 37. ΔιιΊ και ό μέγας Π αυλος κατά 117γ c:ξαισίαι, δ.ρπαγιίl'
τοΟτο είναι ή cvωσιc:, τό ότι δλα έκεϊνα είναι εν, ώστε
εκείι 0 η1• αγι•οείι, έαυτόΥ φησι τί ·ηι·. 'Εcόρα μέι,τοι έαυτδι,·
ό όρων νά μή δύναται νά δ1ακρίνn τό δι' ου τό είc: δ καί
7!(7'ις; αlσθηιως ι} λογtΚ(Vς 17 γοερϊ:Ίς; 'Αλλά ωύτωγ δ.ρ:τα­
ι-ί είναι τοΟτο, πλην τοΟτο μόνον, ότι είναι φωc: καί φωc:
γείς αnα1'έστη 1((1)! δυΥάμεων. Δια 70V 1)JJ' {ιρ71αγ17:• αρ' εξ,ειρ­
βλέπει διuφοροv άπό δλα τά κτiσματα.
γαα,ιι{~·ου πνεύ,ματος {(ό[!α έαυτό!'. Αύ•1ός δl-: 1ί ηι·, αληπτο:;
37. Δ1ά τοϋτο καi ό μέγαc: Παϋλοc: κατά τήν έ!Ξαισίαν
30 ι!'ιι• πάσr; φυσικzί δυγάμει, μαλλοι· δ' άrιολελυμένος πάσης φυ-
εκείνην άρnαγήv λέγε~ δτι ήγνόει τί ητο αύτόc: ό ϊδιος .
26

·· Εβλεnε βεβαίωc: έαυτόν· nωc:; αίσθητωc: il λογικωc: η

νοερωc:; ·Αλλ' άρπαγείc: άνυψώθη άπό αύτάc: τάc: δυνά­
μειc:. "Αρα εβλεπεν έαυτόν διά τοϋ Πνεύματοc: τό όποϊον
έπραγματοποiησε τήν άρnαγήν. Αύτόc: δέ τί ητο, άφοϋ ητο
25. Ψ α λ μ. 35, 1 Ο. 6σύλληπτοc: άπό πδσαν φυσο<ήν δύναμιν, μαλλον δέ ά·
26. Β' Kop. 12, 2.
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 481
480 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

σικης δυιιάμεως; Πάντως εΚ1ειι 1 0 φ ήι,ώΟη και δι' ov έαυτrJJ! πηλλαγμένοc: πάσης φυσικηc: δυνάμεωc:; ~Ητο όπωσδήπο­
έγίι,ωσχε καί δι' δ πάι'Ιωι1 αφειμένος ην. Ταύιφ, γάρ εσχε τε έκεϊνο μέ τό όποϊον ήνώθη καί διά τοϋ όποίου έγνώρι­
:τιρός ιό φως T'JJJ' ει·ωσιι,, ijς ουδ' αγγελοι ιυγχάι•οιεγ αν, εl Ζεν εαυτόν καί διά τό όηοϊον είχεν έγκαταλείψει τά πάν­
μ17 διά ιης έJJούσης χάριτος ιΊπερ6αίεν έαvτούς. Τώς ϊίρα τα. Διότι τοιαύτην ενωσιν έπέτυχε πρόc: τό φωc:, όποίαν
5 και Πιιευμα ηγ εκείνος ιότ:ε, φ καί -fί11ω1αι, έξ ΟΌ κα/. !() οϋτε δγγελοι δέν Θά ήδύναντο νά έπιτύχουν, δν δέν ύπερ­
ήνϊοσθαι είχε, HJ)}! O)'IO)JJ :τιάJJ'10J)' έκστάς και έκείι•ο κατά
βοϋν διά τηc: ένωτικηc: χάριτος έαυτούc:. "Αρα φωc: καί
χάρο' γεγο~•ι)Jς και καθ·' ύnεροχrιν μ1Ί U))', ijγουν ύnέρ I(t
πνεϋμα ητο έκεϊνοc: τότε, μέ τό όποίον καί είχεν ένωθη,
·κτιστά, Ο)ς και ό iJείος Μάξιμός ψησι'))" ((δ γάρ εν Θειρ γει,ό­ 6nό τό όποϊον καί είχε τήν έvοποίησιν, άφοϋ έΕέστη άπό
μεγος :ιάι"τu T(t μετr'ι. Θιεοι· καιέλιπε κατ6πι.ν έαυιου>)" r.αί
δλα τά όντα καί έγινε κατά χάριν έκείνο καί ητο καθ'
1 ο πάλιι,, «πάντα τι} μετά ·Θεο1• πράγματα και i))!ό,uαια και αξ ι.cό­
1ύπεροχήν μή δν, δηλαδή ύnεράνω των κτιστων, όπωc: λέγει
ματα ύποκάιιω ICUJΙ έν ις'iJ Θ,εφ διά τijς χάριτος γεΙJησομέι•r,)11
καί ό θείοc: ΜάΕιμοc:· «διότι ό φθάσαc: είc: τόν Θεόν έγκα­
εσται>>. Τοωυτος δέ γεγογως δ θε'ίος τό,ε Παvλος 1ί'jς 1?εί­
τέλειψεν δλα τά μετά Θεόν όnίσω του» 21 • καί πάλιν, «δλα
ας ουσίας μετiαχεν ουδαμcuς· και υπέρ 70 ,ιαθ-' ύπεροχrιν ,ιι17
τά μετά Θεόν πράγματα καί όνόματα καί άΕιώματα θά
0)' αρα ή ουσ[α IOU Θεο'ϋ, καθά'περ και ύπέρθ·εος, και Ε.ΟΗ
εfναι κατώτερα αύτών τά όποία θά γίνουν έν τψ Θεφ
διά τηc: χάριτοc:» 28 . Ένψ δέ τοιοϋτοc: εγινεν ό θείος Παϋ­
15 καθ' ύ7lεροχi)Ι' μ17 οι·, διϊι γοερι7.ς αlσΟιjσεως π~·ευματικϊiJς ά­
λοc: τότε δέν μετέσχε καθόλου τηc: θείας ούσίαc:· δρα
ρώμει•οι•, 8 ουσία τοίi Θεοv iίκω,ά έστι, δδξα δέ και J..αμ,ιρό­
ή ούσία τοϋ Θεοϋ θά είναι ύnεράνω καi τοϋ καθ' ύnερο­
της ιijς αυ~του ψύσεως αχώριστος, δι' ης έι,οvυα τοίς ιiξίοις
χήν μή δντοc:, καθώc: καί ύnέρθεοc:, καί είναι καθ' ύηεροχήν
μάι:·οις, και αγγέλοις και αι•Ορc():'ΙΟΙς. ΟΔ μι'ι)! d).}.' επείllερ
μή δν 29 , όρώμενον διά νοεραc: αίσθήσεωc: πνευματικωc:,
ώς οί ϊί.γ;,ελοι ουτω και οί αι•θρω;ιοι. καίtί τοiις τρό,ιους τοιί-
τό όποϊον δέν είναι καθόλου ούσία τοϋ Θεοϋ, άλλά δόΕα
20 τους δρiiισι τοJΙ Θε(ίν και έι,.οvηαι ιφ Θε(ρ καί ύμγουσι τόν
καί λαμπρότης τηc: φύσεώς του άχώριστοc:, διά τηc: όποίαc:
Θεόγ, τάχ' &1 1 και αγγελος, εi 117,, έαvτοu 1Ύπερφυα ,:κείι•1;ι·
ένώνεται μέ τούc: άΕίουc: μόνον, όγγέλουc: ,καi άνθρώ­
δρασιν εξ είπε, ΗΧ του π αύλου αγτικρυς αιv εlπ.ει•, 01 ι ((Olδri
πουc:. ·Αλλ' δμωc:, έπειδή, δnωc: οί δγγελοι οϋτω καί oi
αγγελοv lδόι,τ,α, ΟV'Κ οίδα ,ε'ίγε ηv και αγγελος, δ Θεός οiδε)).
δνθρωnοι βλέπουν τόν Θεόν καί ένώνονται μέ τόν Θεόν
Τάς oliν δράσεις ταύιας ταιι• άγ[ωγ, ας οίδε μ6γος ό Θεός
καί ύμνοϋν τόν Θεόν κατά τούc: τρόπους τούτουc:, ϊσωc:
25 και οί και' i-:κείι,ας ένεργούμε~,οι, καiJ&περ και Γρηγόριος δ
καί δγγελοc:, δν διηγεϊτο τήν ύπερφυα αύτοϋ έκείνην
θεολόγος λέγει, τα·ύτας oli1 1 αlσθητάς λέγει,v και φαηασι((>­
δρσσιν, θά ελεγεν άκριβωc: τούς λόγουc: τοϋ Παύλου, δτι
δεις και οvμοολικάς ΟJς αίσθητάς Και προς 1Ύ))' ανθρωπ(ιιψ
«γνωρίΖω δγγελον ίδόντα, άλλό βεβαίως δέν γνωρίΖω δν
γγc'iJao 1 1ιαρα6άλλειι•, ιΙρ' ά11δρ6ς εστι σvνορωγτος τη~· 70!~
ητο καί δγγελοc:. ό Θεόc: γνωρίΖει»' • Τό νά λέγ!l λοιπόν
0

θείου υψους απειρία11 καί προς τί φιλαπ·θρώπως εϊv.κυσε 11/1'

αίσθητάc: καί φαντασιώδεις καί συμβολικάc: ώc: αίσθητάc.
30 17μώι· έσχα:τιά1,;
καί νά ηαραβάλλπ nρόc: τήν άνθρωπίνην γνωσιν τάc: ό·
27. Βλ. Κεφάλαια θεολογικά 1, 54, PG 90, 1104 Α · Περί άnο­ ράσειc: ταύταc: των άγίων, τάc: όηοίαc: μόνον ό Θεόc:
ριων, PG 91, 1200 Β. γvωρίlει καί οί εύεργούμενοι κατ' αύτάc:, καθώς λέγει καί
28. Βλ. Κεφάλαια θεολογικά 1, 49, PG 90, 1101 Α · Περί άnοριων,
PG 91, 1216 C καί 1241 C. ό Γρηγόριοc: Θεολόγοc: 31 , είναι αρά γε 'ίδιον άνδρόc: κατα­
29. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο η α γ ί τ ο υ, Περί μυστικηc: θεολογiαc: 1, νοοϋντοc: τήν άηειρίαν τοϋ θείου ϋψουc: καί ,πρόc: ποίαν
1, PG 3, 997 Α ,καί 5, PG 3, 1048 ΑΒ κ.ά.
κορυφήν εϊλκυσε φιλανθρώηωc: τό χαμήλωμά μαc: ;
32
30. Πρβλ. Β" Κορ. 12, 2· 3. 31. Λόγοc: 28, 19, PG 36, 52 Β.
32. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο n α γ i τ ο υ, Περί θείων όνομάτων 1, 4.
PG 3, 592 Α. 31
 ΓΡΗΓΟΡΙόΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 48.3
482

38. 'Αλλ' ιδού τρεις ή,uίι· παρήχθησαγ, εlς &.φ' έκ(iσωυ 38. 'Αλλ' ίδοίι τρείc: παρήχθησαν πρόc: χάριν μας, εϊc:
των r[!ιiiJγ εν τφ χρισ1ωνύμφ πληρώμαιι ταγμάτωγ, εκ τcv;· (1nό έκαστον τωv τρ1ων είc: τό χριστεπώνυμον πλήρωμα
αποστόλων Πέτρος δ κορ,vφα'iος, εκ ,1ωγ ίεραρχω.ν' Δ ιο~.,ύσιος 1 αγμάτων, άπό τούr. άποστόλουc: Πέτρος ό κορuφαιοc:,
6 πάσης εyθ·έοv ίεραρχίας ύποφήτης, εκ τωιι αναχωρηιωΥ Ί- (':nό τούc: iεράpχαc: ό Διονύσιοc: ό ύποφήτηc: nάσηc: ένθέου
5 σαακ () μύστης Κ·αι 1ελε117ς ιης κα[}' Ύ)ΟVχ[αy αγωγης, και. ίεραρχίαc:, άπό τούc: άναχωρητάc: ό 'Ισαάκ ό μύστηc: καί
καΗι τό γεγραμμει•οy επί τωγ κατά 11]1' Χριστου γέy1 1 ησtν nοι­ ι ελεστήc: τηc: r1 συχαστικηc: άγωγηc:. Συμφώνωc: δέ πρόc:
' μέγωy 07! ευθύς r,VY 1φ λ6γφ του αγγέλου πλi'jθυς ούρανί,;υ rό γεγραμμένον διά τούc: ποιμέναc: κατά τr)ν γέvνησιν
α1ρατιας i}:ιέσ-:η ουμμαρτυρου,,, QVICι) και OVJ! τι:,,v του απ-ο­ Χριστοϋ δη εύθύc: μέ τόν λόγον τοϋ άγγέλου nληθοc:
ούρανίου στρατιθc: nαρουσ1άσθη συμμαρτυροϋν 3, οϋτω
3
στ6λοv λ6γφ πληθ'Ος επέστη αποσ16λω11 συμφωνου11, δσίω): 71

10 και ίερέωγ εφ' έκατέρφ IQ))' λοι;τιvν. Τοντο το[ι'ΙJΥ τό πληΠος ιωί μέ τόν λόγον τοϋ άποστόλου παρουσιάσθη nληθοc: άπο­
δμ6,λογον απαν (J.)'έπε,μψαγ φωγή1, ώς εστι φως τοίς άγίοις οτόλων συμφωνοϋν, καθιίJC, έπίσηc: όσίων καί ίερέων εic:
φαω 6μεγον, αλι.ο μει 1 'iΤ!αρα 1T)J! από των ΚΙ ισ1ωι' ά;τάντωι.• τόv καθένα των δύc όλλων. Τοϋτο λοιπόν τό πληθοc: άνέ·
γJ'ωOtJ', τοοούτφ δ' ίερcbτ,ερογ οσφ καί δ6ξα εστι φύσεως Θ.~­ r1εμψεν όλόκληρον άρμονικιiν φωνήν, δτι ύnάρχει φωc:
οv, και τοις θ·εοειδέοι μόι,οις γενομέ1,οις κα1Ίοραται, τοσούτφ φαινόμενον άπό τούς άγiουc:, διάφορον μέν άπό την γνω­
15 δ' απέχω' ταυ qαντασιCJδες είl'αι η 1οίς αlσθητο'iς ,ωραπλι;­ σιν δλων των :σιστων, τόσον δέ iερώτερον εναι δσον είναι
σιοι, φωσ/γ η συμ6ολικcvς κατ' αυ11ά διαnεπλάσ{Jiαι, cΖις κ,ϊi ή δόΕα τηc: φύσεωc: τοϋ Θεου"4. ιωί καθοpαται μόνον άπό
του μέλλο~πος αlω~•ος 10υθ' ύπ601ασωι καl καλλονήγ ύπάρχειJ·, i:κεivouc: οί όηοϊοι γίνονται Θεοειδεϊc:. τόσον δέ άπέχει
,ιtόJΙΟ)' φc'iJς αληθ•ι.νόιι, αι(VJ't()J', ατρεπτογ, αJtέσ:ιτερον, Q.1'U.λJ.oία>­ άπό τό νά ε"ίναι φαντασ1ώδεc: η 1παραnλήσιον μέ τά αίσθη.­
OJ', δι' OV φως ·;7μείς γι1ι 1 όμεθα, τε}.ε[ου φωτός γειιv17μωα. τά ,φωτα ,ϊ νά εΊvαι συμβολικως κατ' αύτά δrαπλασμένον,
20 Ί'ούτοι•ς ο{ψ τούς τοσούτους ((απορρέογτάς τε καί εισπι,έογταςη (:)στε νά είναι καθ' ύnόστασιν καί καλλονήν τοϋ μέλλον·
και.(VΊ' διασιlρεις καί. περί l)JV TQV' Θεοv ουσία)' άμαρ~ά!'ει;· τος αίίϊJVοc:, μόνον φωc. άληΘινόν, αίών1ον, ατρεπτον, άνέ­
λεγεις, φι1λ.όοοφε, 1ούς ι'Jεόπτας, τούς ι'J-εοοόφους, τούς 1Ίτ,ο­ σπερον, άvαλλοiωτον, δ1cJ τοϋ όnοίου γινόμεΘα. ήμείc: φωc:,
κ17ρυκας; Δέδοικα μ17 10v ει, φωτι κλ17ρου rιvv άγίωι• αnορ­ γεννήματα τελείοu φωτόc:. Αύτούc: λοιπόν τούς πολυορί·
ρυ'fίς, ,111), Η} στόμα αι1 οίξ,ας, έλκύσ17ς flγευμα, αλλά 10 (XJ!1t- Ομουc: άηοκαλεϊc: έσί.1 έκρέονταc: καi είσπνέονταc:, διασύ­
2E κείμεγον 1fί αληθείq,, μ1'7 σ{Ίοίαv δογματίσ17ς Θεου τό ανύnαc­ ρειc: καί λέγε1c. ότι άστοχοϋν ιίJC: npόc: την ούσίαν τοϋ
κτω,. Τί γάρ σοι 6ούλεται δ &γιον εκ1εινος, δείξαι τιθεμέιψ Θεοϋ, φιλόσοφε, αύτοi οί Θεόnται, οί θεόσοφο~, οί Θεοκή·
δια σ,τουδΓjς μεγίστης (Ως ουκ εστι θεωρία ύnέρ τάς ι•οερό.:; ρυκεc:; Φοβοϋμω μιinωc: έμπέσnc: άπό τόν έν φωτί κλη­
έι 1 εργείας, καίτοι δι' αύ,της μόι,ης της ι'Ίπεροαιγσύσης τα; ρον των άγίων"'", μ11nωc., άνοί(αc: τό στόμα έλκύσnc: μέν
ι•οερrΊς εψεργείας 1Jεωρίας και ΤΟ QJ'τως εlγαι 10)! Θεόι, τρα- πνεϋμα 3 ", άλλά τό άντίπαλον της άληθεiαc:, μήηωc. ώc: ού­
30 ι 1 61ατα και ες ιά μriλιατα διαφερ6111ως και τό ύπέρ τά 0)'1(1. σίαν τοϋ Θεοϋ δογμοτίσnc: τό όντίθετοv, Πράγματι τί ση­
εlvαι 101, Θεόγ; Πως γαρ ουκ αν ε'ίη ή ούσlα του Θεου, ε'ίγε μαίνει ό άγιον σου έκεϊvοc., άφοϋ άnοσκοπεϊc: είc: τό νά
δείΕnc: μέ μέγαν Ζ:ηλον δτι δέν ύπάρχει θεωρία ύπεράνω
τG:1ν νοερίϊJV ένεργειων, μολονότι μέ αύτήν μόνον την
33. Λουκ α 2, 13. ιJπερβαίνουσαν τάc. vοεράc: ένεργεiαc: θεωρίαν δεικνύεται
34. Ί ο σ ά κ Σ ύ ρο u, βλ. άνωτέρω 2. 3. 15. τρανότατα κοi έντοvύπατα τόσον δτι ό Θεός ύπάρχει δσον
35. Κολ. 1, 12.
36. Ψσλμ. 118, 131. καi δτι ό Θεόc: είναι υπεράνω των δντων; Διότι πωc: δέν
484 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
τοίς δι.ά της είλικριγους προσευχής ύπεραναυασι Παν Ο 1ί ;Ίερ
αlσθητύν και νοητύΙJ' έ11 av:τfi 1fi προσευχfi ·ή δόξα 1·fjς θείας
εκείνης εγορα1αι φύσεως; Πόσφ δ' αν ε'ίη ύπέρ παν αίσθη­
τδ1, καί νοητογ 1ί ουσία ων Θεαυ, ε'ίπερ ύπέρ 1αύ1ην ε'ίη 1171'
5 θέα1', 117ν ·ύπέρ πασα,J' α'iσθησιν και ~οόησιν οvσαν;
39. Τί δέ ταυ μέλλογτος αlώγος α;-αθά; Ούχ ύnέρ πάσας
έσrιί τας αίσθητικάς ήμCη δυνάμεις και τάς νοεράς; «'Ά γαρ
άφθαλμδς Ο'V'Κ εlδε και οvς ούκ ηκουσε και έnί καρδίαγ α1'­
Πρώπου ΟV'Κ dνέυη ήτοίμασε», φησί-1', ((ό Θεός τοις αγαπώσιJ'
10 αύτόιrι>' αλλά μην ταυ:τα τότε <ιή κα-ι1αρότης της καρδlας οψε­
ταt>), καπά τον αγιον Μάξψο1'. Π("ί'ις οvν 01)'Κ εστιν ούδαμC>ς
15ραcης ύnέρ πάσας τιίς γο17σει.ς; Μηδέ γαρ σοφιστικώς αο-
1?ις δια τijς όμωvυμίας, ατε μηκέθ' ήμ'iν εχων α1'τιλέγεσ,
ύποκρίvαιο τάιν συμφθεγγόμε~,ογ. Οvδέ γαρ ό 1λέγωγ μετι.ι-
15 φορικϊος και όμωνύμως νόησιι• 10 ύπέρ νόησιν, διά τό καί
ύπερώγυμον εκ.ειγο είγαι, μετ,α6αλiJJν αi5θις άγωνιείται δείξυ.ι
μ17 ύπέρ ιrόηο6ι'' έκείι•ο είναι. Καί μην ό pέι• ·εlπc)JY ού·χ ύ:ι.~ρ
γόησιν τό ύπέρ νόηση·, ώς νόη>σι~, καλούμενο)', εχ,ει. τι πρόσχημα
και προσωπείογ, την όμωγυμίαν, ό δέ μηδ,' ύπέρ τας νοερ('ι.ς
20 ενεργείας έκ,είιιο Τt'θέμεγος σΜέ σοφ[σασθαι γουν εχει· 1•σερά
γάρ ε1>έργεια έκείνο ηκιοτα κλ,ηθε[η αν. Άλλά γάρ έ:J" 11]
μακαριω1ά1υ έκεί1''(} κατά 101• αληκτω, αίώνα διαγωγfi τοίς
vίοίς της άνωηάοεως ούδενδς δεήσει τών κατά τον αίώνα
σ-υνιστώγιων ΤΟ)' 6[ογ, ουκ αέρος, OV' φωτός, ού τόπου και τδΊν
25 τοιο1~των, αλλ' <(αJ'τι πάγιων ήμί1• 17 θεία γεν17οεται φύσιςη
κατά τογ Νύσσης Γρηγόριογ, και κατά τσγ αγιον Μάξιμο'v
ή της ψυχ1jς τότε καί του σώματος θέωσις <<711ασών 1ώγ κατά
νου1 1 τε και α'ίσθησο• φυοικώιι ενεργειών χαρ[οε1αι την άn6-
;;ι,αυσ111', ώς 101• Θεό~· διά τε ι1ijς ψυχ1jς και του σchματος φαί-
30 JΙεσθαι, νικηθέντων τfi ύπερυολfi της δόξης τών φυσικών γνrο-
37. Α' Κ ο ρ. 2, 9.
38. Τό χωρίον έκ κειμένου, όπερ πρωτοδ:-,μοσιευθέν ύπό S. L.
Ε p ί· f a π ον ί c βλ. είς Housherr, Or·ient. Chist. Perίodica 5, 1939,
ο. 231. Πρβλ. 1καί Εύα γ ρ ίου, Έκατοντ. 5, 22 Frankenberg α. 377.
39. Περί ψυχης καί άναστ., PG 46, 104 8.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 485
θά ύπηρχεν ή ούοία τοϋ Θεοϋ, έφ · όσον ύπό των διά της
είλικρινοϋς προσευχης ύπεραναβάντων πδν αίσθητόν καί
νοητόν ένορδται είς αύτήν τήν ,προσευχήν ή δό(α της
θείας έκείνηc: φύσεως; Πόσον δέν ύπεράνω παντός αίοθη­
τοϋ καί νοητοϋ θά είναι ή ούσία τοϋ Θεοϋ, δν είναι ύπέρ
τήν θείαν τούτην, τήν ύηέρ ηδσαν αίσθησιν κοί νόησιν;
39. Τί δέ είναι τά άγαθά τοϋ μέλλοντος οίώvος; Δέν
είναι ύπεράνω όλων τών αίσθητικών καi νοερών ήμών δυ­
νάμεων; Διότι, λέγει, «δσα όφθολμός δέν είδε καί ους
δέν ηκουσε, δσα εiς καρδίον άνθρώπων δέν άνέβησαν,
ήτοίμασεν ό Θεόc: διά τούς άγαπώνl'ας αύτόν» ' άλλ' δ­
37
μωc: -rαϋτα τότε «θά ϊδη ή κοθαρότηc: τηc: ·καρδίαc:» ,
38
κατά τόν δγιον Μά(ιμον. Π ώc: λοιπόν δέν ύηηρχε καθόλου
όρασιc: ύπεράνω όλων των νοήσεων; Καί μή ·ύnοκpί'ιεσαι
τόν συμφωνοϋντα πάλιν σοφιστικώc: διά τηc: όμωνυμίας,
έπειδή δέν εχειc: τί νά άντείπηc: είc: ήμδc: πλέον. Βεβαίωc:
οϋτε ό μετοφορικώc: καί όμωνύμωc: όνομάΖ:ων νόησιν τό
ύπέρ νόησιν, διά τόν λόγον δτι έκεϊνο είναι καί ύnερώνυ­
μcν, μεταβάλει πάλιν γνώμην καί άγωνίΖ:εται νά δεί(η ότι
έκεινο δέν είναι ύηέρ νόησιν. Καί δμωc: έκεϊνοc: ό όnοίοc:
είnεν δχι τό ύnέρ νόησιν, ώc: καλούμενον νόησιν, έ­
χει κάποιον πρόσχημα καi κάλυμμα, τήν όμωνυμίαν, ένφ
ό τοnοθετών έκείνο οϋτε ύnέρ τά.c: νοερός ένεργείας
δέν δύναται βεβαίωc: οϋτε νά σοφισθfi κάτι· διότι δέν ή­
δύνατο καθόλου νά όνομασθί\ νοερα ένέργειο έκεϊνο.
·Αλλά βεβα!ωc: είc: τήν εύτυχη έκείνην κατά τόν άτε­
λείωτον αίώνο διαβίωσιν οί υίοί τηc: άναστάσεως δέν
Θά χρει1 ασθοϋν τίποτε άnό τά συνιστώντα τόν βίον ,κατά
τόν παρόντα οίώvα, οϋτε άέρα, οϋτε φως, οϋτε τόπον
καί τά τοιαϋτα, άλλά «άντί δλων αύτών θά είναι δι' ήμδς
ή θεία φύσιc:» κατά τόν Γρηγόριον Νύσσηc: Ό καί κατά τόν
3
άγιον Μά(ιμον ή τότε θέωσιc: της ψυχηc: καί τοϋ σώματος
«θά χαρίσn τήν άnόnαυσιν δλων τών κατά νοϋν ,ιωί aϊ­
σθησιν φυσικών ένεργειών, ώστε ό Θεός νά φαίνεΤαι τόσον
διά της ψυχηc: δσον καί διά τοΟ σώματοc:, άφοϋ ένικήθη­
σον τά φυσικά γνωρίσματ,9 διq τηc: ύηερπερισσείας
. . της .
486 ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖQΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 487

ρισμάτωv)). Τί τοίνυv τό δια τωιι σωμαΗκωγ δψθαί.μu}γ, αΨευ δόΕηc:» 10 • Τί είναι λοιπόν τό διά των σωμαηκων όφθαλ­
αέρος και ΟV'Κ αισθ·ητόν, ύπέρ πασαγ γνώσιν φυσικιj1' όρώμε­ μων όρώμενον φωc:, δνευ άέροc: καί μή αίσθητόν; ύnέρ
)'0)! φως; Ουχ ή περιαι,γάζοvσά τε και έιαvγάζουσα δόξα TOV πδσαν φuσικήν γνωσιν; Δέν είναι ή περιαuγάΖ:οuσα καi
Θεοv; Τί δέ τό ύπέρ nασαιι α'ίσθησίν τε καί ?!ι5ησι~ι θεωρητι- έναυγάιουσα δόΕα του Θεοϋ; Π οϊον δέ είναι τό ύπέρ
5 κούς ήμας αnεργαζόμενω,; Ου' τό llι,εvμα του Θεού, τό μη πδσαν αϊσθησιν καί νόησιν έκεϊνο τό όποϊον καθιστςi ήμδc:
ταγ γοvν μό1ιον, αλλά και τό σϊδμα τόθ'' 17ιιϊδν πνεvματικόι, θεωρφικούc:; Δέν είναι τό πνεϋμα τοϋ Θεοϋ, τό όποϊον
7l0tt)OOY ,' fI ως O'f:I)' ου,δεμία ορασίς εστt)Ι ύπερ ΤΙ))! J'όησι )', θά κάμπ τότε πνευμαrικόν, δχι μόνον τόν νοϋν άλλά καί
ουδέ φως της καρδίας ετερω,, οτι μή 1) γν(uοις ,' τό σώμα ϊiμων; Πωc: λοιπόν δέν ύπάρχει καμμία δρασιc:
40. Έγϊv δέ καί τtιν ίεράν f;,ιιωγ nίστιν ύπέρ :ιάσας τάς< υπεράνω τfjc: νοήσεωc:, Ι)ϋτε δλλο φωc: τηc: καρδίαc: πλήν
10 αlσ{Ι1ίοεις καί πάσας τάς ι·ο~ίσεις ορασι1' της ή,μετέρας ετεροι· τηc: γνώσεως;
τρό:τογ τίθεμαι καρδίας, rfις Ί'Jπεροαίγοuσαι, Ηzς J'οερας πάσα,; 40. Έγώ δέ καi τήν ίεράν ήμων nίσην θεωρω ώς κατ'
δυ1·άμεις 117ς f;μωι· ψυχη::;· nίστιν δε ~λέγω συ τι'ιν ευσεϋιj δλλον τρόπον όρασιν της καρδίας μαc: ύπεράνω όλων των
δμολογ[αv, αλλά την εn' α1',η} καί τοίς ύτιό 10v Θεοv επηγγελ­ αίσθήσεων κaί όλων των νο11σεων, καθ' όσον υπερβαίνει
μέJJοις α.u·ετάnειωον Ίδρυσιν. Πως γr'ιρ δι' αϊ•τijς όρϊίψ,,,. όλαc: τάc: νοεpάc: δυνάμεις τηc: ψυχηc: ήμων· πiστιν δέ
15 τα ,fπηγγελμeνα κατά τον μέλλοντα εκείJ'ΟJ' ΖίληκΤΟJ' αιϊiιJ"Χ,' λέγω έδω όχι π1ν εύσεβη όμολογίαν, άλλά τήν άμετακίνη·
Ταίς αίσθ·ήσεσιν; Άλλα «πίστι.ς έστι έJ.πι.tομένων ύnόσ7α­ τον θεμελίωσιν έπάνω είc: αύτι'ΊV καί εic: τά ύπό τοϋ Θεοϋ
σις))' αlσ{tήσει δέ τό μέλλοJJ τε και ελnιζ6μενΟJJ ο{•δ' lδsίΎ ί'έ­ έπηγγελμένα.ι. Διότι nωc: βλέηομεν δι' αύτηc: τά έπηγγελ­
J'Οι,' αν τις μηl)ανή· διό και δ απόστολος προσέθηκε, <ίnραγ,ιυ'ι- μένα κατά τόv μέλλοντα έκεϊνον άκατάληπτον αίωνα; Διά
. των ειλεγχος ον ολεπομέγωι,». "Αρ' olYJJ 1·οερά τις δύ1•αμ,ς των αiσθήσεων; 'Αλλά «πίστιc: είναι ή ύπόστασιc: των έλπι­
20 οψεωι ιά ελnιζόμε1·α; Καί πϊίJ,~, α ,μηδαμώς ε:τί ,ωρδίa~, ιl;,α_ Ζ,ομένων»; δέν ύnάρχει δέ κανείς τρόποc: νά ϊδπ κανεic:
υέοηκε~ι α1·θρώπου; Τί οvν, οϊ•χ δρώμει, δ~ά της πίστ·εως τά τό μέλλον καi έ,~nιΖ:όμενον δι' αίοθήσεωc:· διό καί ό άπό­
,§πηγγελμένα ήμί~ι Jίαψ} Θεού, επειδήnsρ unsραναοαίΨε/, ΕΙ.ς στολοc: προσέθεσε, «άnόδειf:ιc: πραγμάτων μή βλεπομέ­
αlσθητικας και ~ιοερrΊς :ιάσας ε~ιεργείας; 'Αλλά μrι nάι·1 ες νων»42. Τ Αρα λοιπόν θά ϊδπ τά έλπιΖ:όμενα κάποια νοερά
Οί απ' αιωνος TJ]Y ε7lΟ1.'Ι]άJ!tΟΥ δι' εργωγ ;;πιζψήσωrτες :ια- δύναμιc:; Καί ηώc: θά ϊδπ αύτά τά όnοία δέν άνέβησαν καθό­
25 ψίδα, κατά τόν θείσ11 αn6οτολΟ1', απέθα1'ΟJ! ,'l1J κομισάμει•οι λου είc: καρδίαν άνθρώποu 13 ; Τί συμβαίνει λοιπόν, δέν βλέ­
ιr.ίς εnαγγελίας, αλλr.ί π6ρρωθ•εν αυτας tδ61πες και ασ:ιασά­ πομεν διά της πίστεως τά έπηγγελμένα είc: ήμδc: παρά τοϋ
μει•οι. 'ΈσΤt)! αρα καί ορααις καί. γόησις καρδίας 1'Ύ:ιερ πάσας Θεοϋ, έnειδή ύπερβαίνει όλαc: τάc: αίσθηηκάc: καί vοεράc:
τάς νοεράς εγεργsiα;· τό γαρ ύnέρ νοϊ'5ν, εl μη καθ' ύnεροχψ·. ένεργεiαc:; 'Αλλ' δμωc: δλοι οί άπό των αiώνων έπιΖ:ητή­
η7)'Υ., ανόη.1,011, εnει 70t0U10 τό κατ' ελλεΙψlJ' (!.J'OVJ'. σαvτεc: δι' εργων τήν έηουράνιον πατρίδα, κατά τόν θείον
30 41. Ου μην αλί.' επεί nά~ιτες ((Οί μαρτυρηθέγτες διrί. 1'!Jς άπόστολον, άπέθανοv χωρίc: v' άποκομίσουν τάc: έπαγγε­
λί'αc:l'. άλλά iδόντεc: καί χαιρετίσαντεc: αύτάc: άπό μακράν.
'Υπάρχει λοιπόν 1ωi όρασις καi νόησις καρδίας ύπεράνω
40. Κεφάλαια θεολογικά 2, 88, PG 90, 1168 ΑΒ. ολων των νοερών ένεργειωv· διότι τό ύπέρ νοϋν, έάν δέν
41. Διευρύνει εννοιαν όράσεω<: διά περιλήψεωι:: εi<: αύτήν καί τηc:
πiστcωι::.
εΊναι καθ' ι:,περοχην, δέν είναι άκατανόητον, διότι τοιοϋτο
42. Έ β ρ 11, 1. είναι τό έλλειπηκως δνουν.
43. Α. Κ ο ρ. 2, 9.
44, Έ β p. 11, 39.
41. ·Αλλ' δμωc:, έπειδή όλοι οί μαρτυρηθέντες διά
488 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 489

πtστεως ούκ εκομίσαντο την επαγγελίαν, του Θεοv περι ήμών της πίστεως δέν άιπεκόμισαν τήν έnαγγελίαν, καθ' δσον
κρείττόν τι προυλεψαμένου, ϊνα μ17 χωρις ήμών τελειωθώσt>), ό Θεόc: nροέ·βλεψε κάτι ιωλύτερον δι' ήμαc:, διά νά μή τε­
τελειωθ·έ~,τες αρ' ούτοι T(J επηγγελμέΨα ,ούκ οψω•ται; 'Ή ό­ λε1ωθοίίν χωρic: ήμαc:» 45 , οuτοι τελειωθέντεc: δέν θά ϊδουν
ψονται μέ~,, αλλ' 01'! 1 χ ύπέρ πάσαν νόησιι, αψονται; 'Ή και rά έπηγγελμέvα; "Η θά ϊδοu 1 1 μέν, άλλά δέν θά ϊδουν ύnέρ
5 ύπερ πάσαν νόηοιv, αλλ' ώς και πλιν Ι] Τελειωθ17ναι; nδσαν νόησιν; "Η καi ύnέρ nδσαν νόησιν θά Ίδουν, άλλ'
και πώς αν εχοι τοϋτο λόγο~,; Ούκουν δψονται και δnωc: καi πρiν τελειωθοϋν; Πωc: θά είναι τό πράγμα τοίίτο;
ιΊπέρ πασαι 1 νόησιγ οψογται και ουχ ώς nρότ,ερογ έώρωγ, αλλ' Λοιπόν Θά 'ίδουν καί ίιπέρ νόησιν καi δχι δnωc: έβλε­
ώς απόλαvσιΨ ,των επηγγελμέγω1 1 εlναι 117ν ορασιι,. 'Έστι.ι· πον προηγουμένωc:, άλλ' ώσάν νά είναι άπόλαυσις των
αρα δρασις ύπέρ πασα1' νόησιν και ε·ιι ύπέρ 101)l0" και γαρ 6nηγγελμ6vων ή δρασιc;. Ύnάρχει λοιπόν δρασιc: ύπέρ
10 ή μεν πίστις αϋτη ύπέρ J'OVν δρασίς εατιJ', ή δέ 1()))! πιστευ­ nδ:,αν νόησιν καi άκόμη περισσότερον τούτου· διότι ή μέν
θέντωγ απόλαυσις, ορασις ύπέρ την ύπέρ J'OVJ' ορασι,ν εκεί- πiστιc: αύτή ε]ναι ύπέρ νοίίν δρασιc:, ή δέ άπόλαυσιc: των
11ψ'. 'Έστ ι Μι και το κωτ' αύτήγ δρατόν τε καί αnολαυστόι,, n1στευθέντων, είναι δρασιc: ύπεράνω τηc: ύnέρ νοϋν όρά­
δ ύπέρ πάντα τα αίσθητα καί νοη,τα ύπάρχσν ούισία του ΘεοΓ­ c•εωc: έκεiνηc:. 'Υπάρχει 6εβαίωc: ·καί τό κατ' αύτήν όρο­
ούικ lστιγ, άλλ' ιΊ:περοχικώς καί αύτοv' εξήρηται ή ουσία του Θε- η'Jν κοί άnολαυστόν, τό όποiον, εύρισκόμενον ύπεράνω
15 ου. Τοιαύτη γαρ πασα ή των μελλόντων αγαθών ύπό·στασις, δλων τιίJν αίσθητών κοί νοητών, δέν είναι ούσία τοίί
Συνijκας δσον 11jς θεοπρεποvς μεγαJ,,ειότητος περιαιρουνται οί ΘεοΟ, άλλ' ή σύσiα τοϋ Θεοϋ είναι έ(ηρμένη καί αύτοϋ
Τα'/Jτην .μή γιι;ι(ισκ,οντες Τ1)Υ ύπέρ νόησιν ορασιν, οσον δ' Δπέρ ύnεροχικως, Τοιαύτη είναι πράγματι ή ύπόστασις των μελ­
α'ίΊτούς μεγαλύι•οvοι Θ,εον οί ταύτης η δια κα1Jαρά1ητα καρ­ λόντων άγαθu°Jν 45 , ,Κατενόησεc: πόσον άnομαιφύνονται άnό
δίας μετρίως γευοάμεγοι καί τό~• αρραυώνα σχόγτες ε1, έαυ- τήν Θεοπρεnιϊ μεγαλειότητα οί μή γνωρίlοντεc: αύτήν τήν
20 τοίς του· μέλλοιπος αίώνος, η παραδεξάμeνοι πίστει ηj πολυ­ ί;:~έρ vόησ1ν δρασιν; Βλέπεις πόσον περισσότερον αύτώv
τρόnως προξέγφ T(VY απορρήτων αγαθών; Άlλλ' δ φιλόσοφος μεγαλύνουν τόν Θεόν αύτοi οί όποϊοι η λόγψ καθαρότη­
το ϋψος τιjς διυ.J'οίας ταύτης ου χωρήσας, ουτε τον Θεον nροσ­ τος καρδίας έγεύfJησαν μετρίως ταύτην καί ελαβον μέσα
εκύνησεν ιj εδά!;αοεν αξίως έαυτοv εν ΠΙVεύματι και τούς ει· των τόν άpραβώ,;α τοϋ μέλλοντος aiωvoc: η παρεδέχθησαν
ΠΥΙεύματι Θεου δοξάζοντας nαγ 1ίγείται τού·ναντίω, πράττ 1 ειι, αύrriv μέ πiστιν τήν πολυτρόπως πρό(ενον των άnορρή­
25 και προς τογ T(V)! υλααφημούντω~, κατασπij. κατάλογον τούς των άγαΘων; ·Αλλ' ό φιλόσοφος, μή χωρέσαι:~ τό ϋψοc: της
,ιι6ι·ους ύψηλο1Ίς και άσφαλεις θεολόγους. έννοίαc: τούτης, οϊίτε τόν Θεόν nροσεκύνησεν η έδό(ασεν
42. 'Αλλc1 γάρ ε,,διατρίψωμεν ετι περί την πίστιγ ;ι:αί ά!Ξiως έαυτοϋ έν Πνε(ψατι καί νομίlει ότι οί δο(άlοντεc:
'
την .κατ
, , '
αυτηι,
θ 1 '
ειαι, και,
' _Q.
- ' Ι'
τερπνηγ χριστιανοις uεωρια1', πιrηιι•, τόν Θεc'>ν έν Π vεύματι Θεοϋ πράπουν άκριβωc: τό άντίθε­
το της ευαγγελικής δυγάμεως οχημα, την αποστολικη~, ζωήι,, τον. κnταβιβάΖ:ε1 δέ nρόc: τόν. κατάλογον των ·βλασφήμων
30 ΤΟ άυραμιαiον δικαίωμα, πiστιν, εξ ης νίίν αρχεται και εί; τούς μόνους ύψηλούc: 1 καί άσφαλεϊc: θεολόγους.
η~• κα,ταλήγει nασα δικαιοσύγη και αφ' ης δίκαιος ζήσεται. 42, ·Αλλά τώρα ας ένδιατρίψωμεν περισσότερον μέ τήν
ό δ' ύποστελJ.ό,ιιενος της εύδ:οκίας εκπεαείται ηjς {)ε[ας, καί niστιν καί τήν κατ' αύτήν θείον καi τερr:νήν θεωρίαν ύπό
των Χριστισvων, μέ τήν πίστιν, τό δχημα της εύαγγελικηc:
δυνάμεως, τήν άποστολικήν lωήv, τό άβραμ:αϊον δικαίω­
45. Έ β ρ. 11, 39 - 40. μο•1, τήν nίστιν άπό τήν όποiαν άρχίlει καί είc: τήν όποίαν
46, Έ 6 ρ. 11, 1.
47, Έβp. 11, 17 έξ, καταλήγει πόσα δικαιοσύνη καί άπό τήν όποίαν θά lήσn
490 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑ.ΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 4Β1.

γι'tρ <<χωcί.ς πίστεως αδύνατοι, ευαρεσ,1jσαι Θs(jJ,>, πίστι1·, τήν nδc: υίκαιοc:'", ό δέ στερούμενος αύτηc: θά έκπέσπ της
nαντοδα;;ίjς nί.άγης 70 γέγος ήμϊί~ν έλευθ 1 ερουσαν άει και t:νι~ θείας εύδοκiαc: καθ' δσον «χωρic: πίοτιν είναι άδύνατον
δρύουσω· ιίμ~7ς η] άληθείrt, και ήμιγ 11j)' αλ17θειαι,, ης ουδε-ίς vά cύαρεστήση τόν Θεόν» 49 , τήν πiστιν τήν έλευθερώνου·
ήμας Ι(ι))! απάγτων αποκινήσει, κ/11 1 μαινομeνους 17γήσηται., σαν πάντοτε τό γένοc. μας άπό η'1ν παντοδαπήν πλάνην
5 διrt της οι·τως πίσ1εως έξεοτηκ6τας 11)'/f ύπέρ εννοιαν εκσ1α­ καi έδραιιί)νουσαν ήμδc: εic: τήν άλήθειαν καί τήν άλήθειαν
αι11, εργφ τε και J.6γφ μαρτvρούν,τας ώς o?'J «JΤ!εριφερ6μεθα cic: ήμδc:, άπό τήv όποίαν άnολύτωc: κανείς δέν θά μδc:
nrJ'1•1ί ιJ.γέμφ Ιης διδασκαλίας)), άλλc} της ένια[ας των χρι­ μετακινήση, c;ικόμη καί αν μδc: θεωρήσπ μανιακοuc:, έκστα­
στιαJJ(CJJ! α}.ηθογνωσίας εχι5μεθα καί τήJt άπλοvστέρ,αν και θεω­ σ1ασ8έντοc: τήν ύπέρ εvνοιαν εκστασιν διά τηc: nραγματι­
τέραιι κπί ώς αληθr'iις απλανη θ·εωρίαι, πρεσυεύο:αεν. "Ι11α. κηc: niστεωc:, μαρτυροϋνταc: μέ εργον καί λόγον δτι δέν
,ο 10[1η;1,, τωιr μελλ6ι•zωγ αρrίως αφέμεγοι, 1-r7ν έκ πίστεως {,πkρ «nεριφερόμεθα μέ πάντα δνεμον της διδασκαλίαc:», άλλά
)'0V)' 1?εωgίωι από I(OV γεγονότων έξ άρχijς εποπτεύσω/f8Ι', διατηροϋμεν τήν ένιαίαν άληθογνωσiαν των Χρισηαvων καί
,,.'Τ[στει ι·οοίιμεγ κατηρτlσθαι τους αlώνας ρ17μα.11 Θεού, εις πρεσβεύομεν τήν άγιοτέραν καί θειοτέραν καί άληθωc: ά­
ΗΊ μ17 ~κ ψΓllJ'ομέ1•ω)f •τα υλεπ6μεγα γεγονέναιη. Ποίος ι·οvς nλάνεuτον θεωρίαν. Διά νά έποnτεύσωμεν λο,πόν τι']ν έκ
χωρησαι δύι•αιτ' αψ ώς εκ μηδαμzj μηδαμώς δντος τ6δε γέγο- πίστεωc. ύπέρ νοϋν θεωρίαν μέ βάσιν τά γεγονότα έf άρ­
15 )![; 19 7"/(l" και ταϊηα λ6γφ μ6JJφ; 'Εκείνο γαρ πάντως ουχ χηc:, άφοϋ άφήσωμεν τώρα τά μέλλοντα, «μέ πiστιν κατα­
{•nεgαναοαίνΡ.ι τάς γοερc'ις ε~rεργε[ας, 8 καταληπτ611 εστιv α1}­ νοοϋμεν δτ1 εχουν ιωταρτισθη οί αiωνεc: μέ τόν λόγον τοϋ
•1αις. Ταf,τ' αρα ;ωι οί σοφοί Ί(f!Υ Έλιλήνωι,, καωι·αήοαvτες Θεοϋ, ώστε τά 6λεπόμενα νά μ1'] έχουν γiνε1 έκ φαινομέ­
rvς .ιιεταχωρεί το μι7 οι, τri'ι1• φθ,ειρομένωγ οv,δέν, γlνετα[ τε νων»5'. Πoioc: νοϋc: θά ήδύνατο νά χωρέση ότι τοϋτο τό
;;;c μrι Ο)'ΤΟς HOV γιγομέ~ιωγ ουδέν,. αγένητ,ον και ατελεύτη101· σ(~μπαν έδημιουργήθη άπό τό μή ύnάρχον καθόλου πουθε­
20 TOJ' κόσμον εδ6!:ασα~·. 'Αλλ' {JπεραJJαυάσα ή πίστις τϊtς ά,:ό νά, καi μάλιστα μέ μόνον τόν λόγον; Πάντωc: δέν ύπερ­
της τri'ιι• κ-:ισμάτω1, θ·εωρίας εγγινομέγας ε1Ψοίας 1ί1ιωσει• βαiνει τάc: νοερός ένεργείαc: έκεiνο τό όοποϊον ·είναι κατα­
1ίμιίς τrp .,άντω1• ύπεραιψκισμέ~ιφ λ6γφ και τfi άκαιασκεύφ ληπτόν είc: αύτάc:. "Αρα καί οί σοφοί έκ των 'Ελλήνων,
κrιί ιίπ}.fί rlληι1·είq, κ,αί κατε,ι:017σαμει• κρεϊττον η κατα άπ6δει­ άντιληφθέντεc: δτι κανέν άπό τά φθειρόμενα δεν μεταβαί­
!:11·. c~ις οι', μ61·οι· εκ μη οντωγ αλλά και μ6νφ ρ~ματι Θεού νει εic: τό μή δv καi δτι τίποτε άπό τά γ1νόμενα δέv γίνε­
25 απrστα παρήχθ·η. Τί OV1' ή πίστις αϋτη; "'Αρα φυσικ17 τι.ς ται έκ μή δντων, συνεπέρανον δτι ό κόσμος εΊναι άγένητοc:
δύναως i} {,nερφυής: Ύ περφυής δήποv· διό ου δύιιατα[ τις καi άτελεύτητοc:. ·Αλλ' ri πίστις ύπερβασα τάc: έννοίαc: αί
ελ11εiι· προς τον Π α,τέρα, εl μίι δι' ΥiΌυ, του' ύπεράγω τιθέν­ όnοϊαι σχηματίιονται άnό τήv θεωρίην των κτισμάτων μδc:
τσς 17μων αντcοι· r7μας και 111ιν θεοποtΟ)! άπλ61ητα δ ιδ6ι,τος ιϊνωσε μέ τόν ύnε9άνω δλων τοnοθετημένον Λόγον καi μέ
και πρ1'ις 11]1' του 1)1)1'αγωγοv Πατρός επιστρέφω·τος έ,,άτητα. τήν c:~ερίτεχνον καί άπλην άλήθειαν καi κατενοήσαμεν
καλύτερον άπό πδσαν άπ6δειΕιν δτι τά πάντα παρήχθησαν
δχι μόνον έκ μή δντων άλλά καί μέ μόνον τόv λόγον τοϋ
Θεοϋ. Τί είναι λοιπόν ή πίστ1c: αυτη; Φυσική i1 ιJnερφυσική
δύvαμ1c:; 'Υπερφυσική βεβαίωc:· διά τοϋτο δέν δύναται κα­
48. Ρω μ. 1, 17.
νείς νά ελθπ πρόc: τόν Πατέρα, είμή διά τοϋ Υίοϋ ,
02
49. Έ β ρ. 11, 6. ό
50. Έ φ. 4, 14. όποιοc: έτοποθέτησεν ήμδc: ύπεράνω τGJν έαuτων μας καί
51. Έβρ. 11, 3.
52. Βλ. Ί ω. 10, 9. εδωσεν είc: ήμδc: τόν θεοποιόν άπλότητα καί μδc: έnέστρε-
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 3 493
492

Δια τουτο Παύλος «ελα6ε χάριγ εlς ύπακοη,11 πίστεωςη, διά ψε πρόc: τήν ενοτητα τοΟ συναγωγοϋ Πατρόc:. Διά τοϋτο
ό Παϋλοc: «ελαβε χάριν δι' εύπειθη πίστιν» 3, διά τοΟτο «έάν
5
ίΟVίΟ, ((t:U)' όμολογήσnς 8)! 1τφ στόματί σου Κύριον ΊηοοiΊν και
nω1εύοnς Δv τιΊ καρδίq, σου οτι ό Θεός αύ'το~, ηγειρεν έκ νε­ όμολογήσnc: μέ τό στόμα σου τόν Κύριον · 1ησοΟν καί
κρrv,,, σωθ1ίσrι)), διct τούτα τωJΙ lδόντω1, και πιστ·ευοά,ιηων είς nιστεύσr~c: μέ τήν καρδίαν σου δτι ό Θεόc: τόν ηγειρεν
5 τόιι έκ γεκρcvι, ζω111α και αρχηγό)! της αίωνlοv ζωης, οί μι) έκ νεκρων, θά σωθπc:» 54 , διά τοϋτο οί μή ίδόντεc: καί nι­
lδ6ν1ες καί πιατεύσω·τες μακαριώτεροι· a γαρ και δφθα,}.μι'Jς στεύσαντεc: είναι μακαριώτεροι•• άπό τούc: ίδόνταc: καί nι­
6λέnω1' έαυτφ απιστεί και διά,vοια καταλαϋείγ ούκ εχει, τ.αϋ­ στεύσανταc: είc: τόν έκ νεκρων Ζ:ωντα καi άρχηγόν τηc:
τrι. διcί 16Ί1· της πίστεως ύπερκαομίων δφθαλμωv και είδ01· αίωνίου Ζ:ωηc:56 • διότι είδον διά των ύnερκοσμίων όφθαλ­
και έσε6άοθησα1'. μων τηc: nίστεωc: καί έσεβάσθησαν αύτά τά όποϊα καί
1Ο 43. ((Α ϋτη έατίJΙ ή γ[κη 1ί 11ικήοασa τό1, κόσμον, ή πlστις όφθαλμόc: βλέηων άnιστεϊ είc: έαυτόν καί δέν δύναται νά
ήμών»· αϋτη εστί,,, εl καί παράδοξοv είnεί1,, 17 και 101' κάτω καταλάβr~.
JΙρ'>ιεροι1 ΚαΗt διαφόρους τρ6,:n;ους Και Καιρους ΟVΟΙησαμέJ•η 43. «Αύτή είναι ή νίκη, ή όnοία ένίκησε τόν κόσμον, ή
κόσμο,·. είθ' ί5στ,ερον επί. 10 θει61ερον μετασκεvάαασα και ύ­ πίστις ήμων» 57 ' αύτή είναι, αν καί παράδο!Ξον νά λεχθfi, ή
ψου 1(7°ιι, ούραι·rvν αύ·1ό1· θείσα και 1ηι• γην ούρανώσασα. Τίς όηοία προηγουμένωc: συνέστησε τόν κάτω ::όσμον κατά
15 δευτέρου κόσμου σnέρ,ιιατα εφύλαξεν; Ούχ ή του Νώε πίστι:,; διαφόρους τρόnουc: καί καιρούc:, επειτα τόν μετεσκεύασε
Τlς τόv 'Ά οραμ Ά6ραάμ και πολλών εθνών πεποίηκε πα- r;ρόc: τό θειότερον, τόν εθεσεν είc: τά ϋψη τ 1i>ν ούρανων

1έρα, T«J)t τε τfi ψάμμφ πα,ρεικαζοψένων και ιών ΙΟίς αστρά­ καί ούράνωσε την γην. Ποϊοc: έφύλα!Ξε σπέρματα δευτέ·
Οl παρrιnλησίων; Ούχ 1ί περί τάς ακαταλή.ι:τους τότε εκείιιας ρου κόσμου; 'Όχι ή πίστις τοϋ Νωε; Ποϊοc: τόν 'Άβραμ
κατέστησεν 'Αβραάμ καί πατέρα πολλών έθνων , τόσον
58

ύποσχέαεις :ιίστις; Τόι, γcίρ μοι·ογεγη διάδοχον :τροκε[με1'01•

20 εlχεν εlς σφαγ17ι' κrιί δι' αύ1οv :τολυτεκι•ίω•, i,'1 τού ι'tαύματσ;, των παρομοιαΖ:ομένων μέ αμμον, δσον καί τϊί~ν παραπλη­
&ν·ε~·δοι.άσ1ως επίστευσF,. Τ l οvν, ούχι μωραίνειν αι 1 τότ' ε­ σίων μέ δστρα; Δέν είναι ή πίστις ηρόc: έκείναc: τάc: ύηο­

δοξεJΙ ό γέρων τοίς λογι.σμψ ιά πράγματα όρcvσιν; Άλ}.' ,;:_ σχέσειc:, τάc: άκαταλήπτοuc: τότε; Π ράγμαrrι ένω είχεν

δει.ξπ· ή διά τι'jς χάριτος ων Θεού των πραγμάτων εκ6~σις έμπρόc: του τόν μονογενη διάδοχόν του πρόc: σφαγήν, έnί­

ίl))' n[στιιι ούκ αφροσύι•ην OVOCl1', αλλά γνώσιν :nώιιτα λογισμό,, σϊευσεν, ώ τοϋ θαύματοc:, άνενδοιάστωc: είc: πολυτεκνίαν

25 ύ:περέχουσω,. Νώε δ' αvθις από της κυρτης ούραγου nεριφι> δι' αύτο0 59 • Τί συμβαίνει λοιπόν, δέν έφάνη τότε ό γέρων

ρείας άούσσους nροοεδ6κηοει, ύδάτω1•. Που τά της παρά σοί 'Αβραάμ είc: τούς βλέπονταc: λογικωc: τά πράγματα δτι εί­

rιεπτijς φιJ.οσοφίας ληρι7ματα; 'Επί 1 τό κάτω και μέσον φ11ηει ναι μωρόc:; Άλλ' ή διά τηc: χάριτοc: τοϋ Θεοϋ εκβασιc:

nάν1α φέρεται τά 6ά']η· τά κούφα, καθ' οσ()ν κούφα, κατά των πραγμάτων εδει!Ξεν δτι r) πίστιc: δέν είναι άφροσύνη,

τοσοντο άπέχειν τού μέοο1J. Παν σοι ιό μω·όν και σvμπεπιλη- άλλά γνωσιc: ύηερέχουσα πάντα λογισμόν. Ό Νωε έπίσηc:

30 μένοι·, ,τό μέι, οt'ικ εχογ στέγειJ!, ιό δέ διαδύνον, και τά μi7 προσεδόκησεν άηό τήν κυρτήν περιφέρειαν τοϋ ούρανοϋ
άβύοσουc: ύδάτων • Ποϋ είναι
66
πάJ 1 V &ρrιιcί 11'})' φύσιt',' Που τά ακρι6ϊί σφαιρώματά τε καί αί μωρολογίαι τηc: σε 1 πτηc:
φιλοσοφίαc: σου; 'Όλα τά ϋάρη φέρονται πρόc: τά •κάτω
καί τά μέσα· τά έλαφρά, δσον έλαφρότερα είναι τόσον ά­
nέχουν άπό τόν μέσον. Ποϋ είναι τό άρα1όν σου καί τό
53. Ρωμ. 1, 5. 54. Ρω μ. 10, 9.
55. Π ρ ά Ε. 3, 15. 56. Ί ω. 20, 29. πυκνόν, τό εν μή δυνάμενον νά κρατηθfi, τό δλλο διεισ­
57. Ί ω. Α. 5, 4. 58. Γεν. 17, 5. δύον, καί τά μή έντελωc: άραιά κατά τήν φύσιν; Ποϋ είναι
59. Γεν. 22, 1 • 18. 60. Γέν. 7, 11.
494 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ,. ΛΟΓΟΣ 2, 3 495

κυρτώμυ.ϊ(ι. χαί αί πολυειδείς και τάχισται κο•ιjσεις, δι' ι:.ιι· τά άκριβη σφαιρώματα καί κυρτιίJματα, αί nολυειδεις καί
οι', 1171• §γ τοις οiJσμ· ι'ιλ17{Jιειαν ζητων οαυτόν και τούς σοί πει­ ταχειαι κ1νήσε1ς, διά των όποίων έσύ, Ζ:ητων τήν εic: τά
θυμέι1ους &.nοοοvκολ11οεις ταύτης και .nαρω 1 άλωμα κατακλυ­ όντα άλήθειαν, e: άποnλανήσr~c: 6nό αύτήν σέ τόν ϊδιον
σμου :ποιιίσεις, il διι} της γι•ώσεως κακώς 17γ,ι1·όησαι•, ταίiτα καi τούc: όπαδούc: σου καi θά τούς καταστήσr~c: θύματα
5 ;ιικρως διι't τι7ς πείρας μαJΙθάJΙοντας; Ή δέ nίοιις και :110 κατακλυσμοϋ, ώστε νά μάθουν δια τηc: πείρας πικρώc: αύ­
1Ιjς εκοάοεως δι' αγγωσίας καλώς προοάξει τ'[j &.ληθείq, και τά τά όrιοϊα διά της γνώσεως κακωc: ήγνόησαν; Ή δέ
., ι-
αnειραστοvς πωηαnασι
!
και
' Ω
αnαv·εις
., ,_
κακωγ
"" δ '
ια
~
της
'
nει§!ας πίστις καί ,πρό του τέλους Θά τούc: nροσαγάγη καλωc: δι'
nοιιίσεται και διr} Y(J)J! πραγμάτων αυτώγ μωραJΙ &.,-ωδε[ξ:;ι άγνωσίαc: εic: η']ν όλήθειαν έντελίi>c: άπειράστουc:, θά τούς
11)γ ε!;ω nύ.σαν rpιλοσοφίαν, μήτε τότε μήτε γνι, εlδvίαι, τό καταστήσr~ έντελώc: άπαθεϊc: κακωv διά της πείρας καί
10 {Jnδ 10Γi με;,ιάλου ·Πέτρου εlρ·ημ{1,01J", Οτι c(.οVραγοt Ύjσαν έκ;rα .. διά των ίδίων των πραγμάτων e· άποδείεr~ μωράν δλην τήν
λαι ε5; ϋδατοι; :~αί δι' υδαως συι 1 εστcvγτες, δι' ώv ό nάλ•1[ εεω φιλοσοφίαv, μή γvωρίιουσαν οϋτε τότε οϋτε τώρα τό
κόσμος ϋ,δαιι κωταχλvσθείς αnώλετο· οί δέ γυ)t ουραι1 οί 1εθη­ ύπό τοϋ μεγάλου Πέτρου λεχθέν, δτι «oi ούρανοί άνέκα­
σαυρισψέι1οι εlσί nυρί, τηρούμεγοι εlς ήμέραν κρίσεως ~:αί θεv συγκροτημένοι άnό ϋδωρ καί δι' ϋδατοc: καί άηό αύ­
&nωλείας Ί('))' ασεΌ(VJ.')). Τί οvν; ή το'ις χριστιαιrοις ενvnάρ- τούc: κατακλυσΘείc: δι' ϋδατοc: ό παλαιόc: κόσμοc: κατεστρά­
15 χο,,σα θ'Sογyωοία χαι ιί δι,' U.l!Tίj)' σωτηρία δια γνcvοεως ψι­ φη· oi δέ τωρινοί ούρανοί είναι θησαυρισμένοι μέ πϋρ,
J.οοοφίας 1] διΛ πίστεως, ίίτις δι' αγνωσίυ.ς 11Ίι 1 1αύ1ης γJ'6Ί­ προοριΖόμεvο1 διά τιiν ήμέραν κρίσεως καi άπωλείαc: των ά­
σιJJ καταργεί; 'Αί.λ' εl διά γι1·ώσεως, κεκέι,·ωται ή_ πίστις ;;αί σεβων»61. Τί συμβαίνει λοιπόν; Ή ύπάρχσυσα 'εic: τούς Χρι­
κα1ήργηται ή λέγουσα i::ταγγε}.ία 011, rrεαv πωτεύσης εγ ι7 ; στιανουc: Θεογνωσία καi ή έΕ αίτίαc: αύτης σωτηρί'α πραγμα­
καρδίq. σου Κύριον 'Ιησοvι 1 σωι?17ση)). 'Ώστε ούχ ύ τήι• H"i'Ji rοποιειται διά γνώσεως φιλοσοφίας η δ1ά πίστεως ή όποία

20 oι•rc,J1' γνώσιJJ εχων ει· καρδίq δια ταύτη,ν εχει 101' Θεόι,, αί).' δι' άγνωσίαc: καταργει τήv γνωσιν ταύτηc:; ·Αλλ' αν nραγμα­
δ nιστύcας ειι τfί καρδίq, /{1\μον Ίιjnουι, διrΊ. της &nεριέργου τοποιηται διά γνώσεως, εχει κενωθiϊ ή πίστις καi καταργηθη

:ιίοτεως f;,)l έαυτς_v ΞJ!ιδρvμέγογ εχει ΤΟΥ ΘεόJ!. ή έπαγγελία, ή 6ποία λέγει δτι, «έάν nιστεύσnc: εic: τήν καρ­

,14. Κυ.ί :rαcώμει· νuι1 ωύς διϊι της γι 1 ώσεως ταύτης α­ δίαν σου τόν Κύριον Ίησοϋν, θά σωθfic:»''". 'Ώστε ό έχων
γι·οήσαντυ.ς Θεuι' και OTL μ17 nασα αλη{)ής εστιν ιj εκ φιJο- είc: την καρδiαv τήν γνώσιν των όντων δέν έχει έε αίτίαc:
25 ποφίας γι·ώοις. 'Αλλα 1'}αψε~r είJΙαι nι'iσαν &.ληθίj και nροθ/:';­ αύτηc: τόv Θεόν, άλλ' ό nιστεύσαc: είc: τήν καρδίαν Κύριον

μει, τούς δι' αύτης τijς ΊrilJ' κτ ισμάιωι1 γι•ώσεως εnιγγόγια; '1 ησοϊιν διά της είλικρ1νοϋt πίστεως έχει θέμελιωμένον
τογ Θε6ι•. ΊΙ γουι· δια το{τωι, {)εωρία και επίγνωσις φυσι­ μέσα του τόν Θεόν.

κος ;,:rι.λ,είται γόμος· δια και προ των :rατριαρχω,· και προφη- 44. "Ac: nαραλείψωμεv τώρα τούc: άγνοήσανταc: τόν
1(0)' και τοίi γρυ.nτοίi γόμου το γένος τών α,ι·θρcvnωJ' ει,εκα · Θεόν δια της γνώσεως ταύτηc: καί δτι δέν είναι πδσα ή

30 λl'ιτο και ετιέστρεrρc :ιρός ΤΟ!' Θσοι• καί ύnεδείκJ'V 10)' δη- έκ φιλοσοφfαc: γνώσις άληθήc:, ·Αλλ' δc: ύnοθέσωμεv δτι
είναι πασα άληθήc: καί προβάλωμεν τούc: άναγνωρίσανταc:
τόν Θεόv δι' αύτηc: τηc: γνώσεωc: τιϋν κτισμάτων_ 'Η διά
τούτων θεωρία καί έniγνωσιc: βεβαίωc: καλειται φυσικός
νόμοc: ' • διό καi nρό των nατριαρχων καί προφητών καi
61

61. Β' Πέτρ. 3, 5-7_ τοϋ γραπτοϋ νόμού άνεκαλειτο τό γένοc: των άνθρώ:πων,
62. Ρ ω μ. 10, 9. έπέστρεφε rφόc: τόν Θεόν καί ύπεδείκνυε τόν δημφυρ-
63, Βλ Ρωμ. 2, 14,

496 ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
μιουργύ1• τοίς μη και της κατα φύσι}' γι,ώαεως κατά τούς
'Ελλήνωι' σοφούς εξεστηκόσι. Ί'ίς γάρ νουν εχων και ίδώ1
έμφαι•είς μεν ουσιών διαφοράς τασαύτας, αφανώι 1 τε δvJΙά­
μεων έν:αιιτιότητας και άντιρρόποvς κινή,σεωv δρμάς, ετι δέ
5 στάσιγ τρόπογ ε:τερωr αντ[ρρωwν, διαδοχάς τε ενεκJ.εί-:ποvς
έξ εγαι•τιοπαι?·είας και φιλία•)) ασύγχυτον εξ ασυμοάτου ι1εi­
κους, συνοχάς τε των διακεκριμέγωγ και άσvμμιξίας των ή­
νωμένων, νiin,, ψυχών, σωμάτων, την δια τοσούτων άρμονίαν,
τάς μοι 1 ίμοvς σχέσεις τε και θέσεις, 1άς ουσιcbδεις εξεις τε
10 και rάξ.εις, το άδιάλυτον ,της συνοχijς, τίς τά τοιαύτα πάντα
επί νουν λαοώι, ,το,v έv έαvτφ εκαστον καλώς ίδρ{Jσαι•τα και
προς liλληλα θαυμα(}ίως άρμοσά1uενον ΟV'Κ έι,γοήσειεν, cvς. απ'
εlκόνος και αlτιαωv γινώσκειγ τογ Θεόν; Ί' ίς δ' ουτω γvQi!ς
Θεi'ψ [(ι, ,τι ;ώ:ν αlτ ιατών η ται~ι κατ' είκόνα τούτου προ;-;ειμέ-
15 νων ιίγήσεται αυτόν,· 'Ώστε και την έξ αποφάσεως {)εογνω­
σlαv εξει. 'Εnέωρ,εφε τοίνvν 17 των κτισμάτων γγcvσις πρδς
·θεογνωσίαν τό γένος τιvν ανθ·ρώ.nων προ γόμου τε καί προ­
φητωι', και 1''V"Y αvθις έπιστρfψει, καί σt;εδόν .παν τό πλή­
ρωμα 1ης οίκουμέγ,ης, ΟΟΟι ,ιtΙ) τQίς ευ 1 αγγελικο'iς θεσ71[σμασtΥ
20 εΎκουσι, δι' αυτής μόνης, OV'X ετερωι ιlρ.τίως εχοvσι Θεόι,,
οιτι μ17 τον nοιητη~ι τοvδε του πα11τός.
45. Οvτοι τοίνvι, έκ μόνης της τώγ κτιστών γι·ώσεω;
γι1,ιbσκουσι Θ,εόγ, οί μη δια νόμου νόμφ ά:τωθ·ανόντες, ϊι·α
τη~' έ~, Χριστcρ ζήσωσι ζωψ,, ,uαλλογ δέ οί γόμον Θεού μηδέ-
25 nοτε μηδένα ::ιροσέμενοι. Σύ δέ νύγ ήμας, ήνίκα ό ΘεΔς έφα­
~,ερώθη έν σαρκί, εnισrεύθη εJ' εθνε_σιι1 , έκηρύχθη εγ κόσμφ,
και ό 117ς χάριτος νόμος αJtεκαλύφθη τοίς nέρασιν, ήγ[κα
Πψε·uμα τοv Θεού ελάυομε~,, ϊvα είδϊόμ,εν τά έκ του Θεού
χαρι•σfJ·έγτα ήμί'J!)>, ήι,fκα διδακιοί Θεού εγεΨόμεθ:α και του
30 παρακλ·ήτου παιδεύμα,τα, κατcί την σωτήριογ έπαγγεJ.ίαν (<,έ­
κεί1•ος>J ;ιάρ, φησί, ((διδάξει ύμας πάσαν την αλψ?ειαν», όις
μηδέπω δήπου έγνωσμένηι,)' ήν[κα )'(}VY εχομεγ Χριστού' και
64. Βλ. · Α θ ο να σ ί ο υ, Κατά 'Ελλήνων 35 · 39' PG 25, 69 · 80.
65.Γαλ.2,19. 66. Α' Τιμ. 3, 16.
67. Α' Κορ. 2, 12. 68. Ί ω. 6, 45.
69. Ί ω. 16, 13. 70. Α' Κορ. 2, 16.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 497
γόν καί είc: έκείνσυc: 01 οποίοι δέν είχαν έκφύγει άnό τήν
1 κατά φύσιν γνωσιν καi τούc: 'Έλληναc: σοφούc:. Πράγματι
βλέπει κανείc: τόοαc: έμφανεϊc: διαφοράc: ούσιων καi άντιρ­
ρόπουc: όρμάc: κινήσεων, προσέτι δέ στάσιν κατ' δλλον τρό­
πον άντίρροπον, άτελε1ώτουc: διαδοχάc: άπό έναντιοnάθειαν
καί φιλίαν άσύγχυτον άηό άσυμβίβαοτον διαμάχην, συνο·
χάc: τι:ϊ:>ν διακεκριμένων καί διάστασιν των ήνωμένων, νό­
ων, ψυχων, σωμάτων, τήν διά τόσων διαφορων άρμονίαν,
τι.'.1c: μονίμουc: σχέσειc: καί θέσειc:, τάc: ούσιώδειc: εΕ:ειc: καί
rάΕ:ε1c;, ,ό άδιάλυτον τηc: συνοχηc:· τίc: λαβών ύη' δψιν δλα
τά τοιαϋτα δέv θά κατενό:::ι τόν καλωc: στερεώσαντα εκα­
στον εic: έαuτό καί άρμόσαντα npόc: δλληλα θαυμασiωc:,
ώστε όπό εiκόνα καi αίτιατόν νά γνωρiΖη τόν Θεόν; Ποϊοc:
δέ γνωρίσαc: οϋτω τό·ι Θεόν θά έκλάβη αύτόν ώc: εν των
αίτιατων ιωί των κατ' εiκόνο τούτου προκειμένων ; 'Ώστε
64
θά εxri καί τι1ν άποφατικήν Θεογνωσίαν. 'Επέστρεφε λοι­
πόν ή γνϊίJσιc: των κτισμάτων τό γένοc: των άνθρώπων
πρόc: Θεογνωσίαν πρό τοΟ νόμου καί των προφητων, καi
τιi)pα πάλιν τό έηιστρέφει, καi σχεδόν δλσν τό πλήρωμα
τηc: οίκοuμένηc:, δσοι δέν άκολουθοϋν τά εύαγγελικά θεσπί­
σματα, δι' αύτηc: μόνηc: δέν δέχονται τιίφα όλλον Θεόν
πλήν τοϋ nοιητοϋ τοϋ σύμπαντοc: τούτου.
45. Οuτοι λο1πόν γνωρί2:ουν Θεόν έκ μόνηc: τηc: γνύJ­
σεωc: τών κτιστων, δηλαδή oi μή άnοθανόντεc: διά νόμου
είc: τόν νόμον, δ1ά νά ιήσουν τήν έν Χριστόν Ζ:ωήν 5, μδλ­
6
λον δέ oi μή δεχθέντcc: ποτέ ιωνέvα νόμον Θεοϋ. Σύ δέ
τώρα, όnότε ό Θεόc: έφανεριί.1θη έκ σαρκί, έnιστώθη με­
((!0
ταΕύ των έιθνων, έκηρύχθη είc: τόν κόσμον , καi άπεκα­
66
λύφθη ό νόμοc: τηc: χάριτοc: είc: τά πέρατα, δταν «έλάβο­
μεν τό Πvεϋμα τοϋ Θεοϋ, διά νά γνωρίσωμεv τά χαρισθέν­
τα εic: ήμδc: άηό τόν Θεόν»ι•7. δταν έγiναμεv μαθηταί Θε­
οϋ68 και παιδεύματα τοϋ Παρακλήτου, κατά τήν σωτήριον
έπαγγελiαν (διότι, λέγει, «έκεϊνοc: θά σδc: διδάΕη δλην τήν
άλfΊθε1αν» 69 , ώc: μή γνωσθεϊσαν ποτέ εωc: τώρα βεβαίωc:),
όπότε εχομεν νοϋν Χριστοϋ 70 καί πνευματικούc; όφθαλμούc:,
πάλιν μδc: στρέφειc. ηρόc: τά όnίσω, δνθρωπε, νά ιήσω-
32
498 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 499

ίΊφθαλμούς 7/JJt:υμαΙΙκούς, .πάλι·ι• εις ωfπιίσω στeέφεις ύnό μεν μέ διδασκάλοuc: τά στοιχεία τοϋ κόσμου τούτου; Τί
διδασκάλοις τοίς του κό,σμου τούιιοv ζijι, σιοι.χείοις, αιιθρω­ λέγειc.; «Κοινόν ούρανόν καi καιvήν γην nροσδοκωμεν
;ι,ε; Τί λέγεις; (<Καιvόι, ουρα.vύι, και καιν-r7ν γijν κατά τύ κατά τήν έnαγγελίαν αύτο0» 71 καί δέν θά κατανοήσωμεν
ε:-ιάγγελμα αυτού προσδοκωμε.v,ι, και 01-'Κ εξ έκ,ε{ι 1ου ιόν ΘεόJt καi δο(άσωμεν τόν Θεόν ύπερκοομίωc: όnό έι-cείνον τόν ού­
5 Ι•:ιεcκοσμίως νοήσομέν τε και δοξάσομεγ, αλλ' εκ IOV παλαιο-ϊί ρανόν καi θά τόν γνωρίσωμεν άnό τοϋτον τόν παλαιόν
τούτου μ6γου και αλλοιωrυv επιγι·ωσ6με{}α ανιόν; Ούκ αλλοιω­ καί άλλοιωτόν μόνον; 'Όχι δέ μόνον άλλοιωτόν άλλά καί
ιοc δέ μόι·οι, αλJ.ά καί φθ·αρτοv. Και γαρ καιγοι, εl.τιών εκεί­ φθαρτόν. Διότι, όφοϋ είnεν έκεϊνον νέον, εδει!Ξε τσΟτον
ι·οι•, παλαιόι· ιουιοv εδει.ξε· παν δε τό παλαιούμεγογ και γη­ παλαιόν- παν δέ τό nαλαιούμενον καί γηράσκον βαδίιει
ράσκο~,• εlς αφαJΙισ11όν. είc: άφανισμόν.
10 46. 'Αλλα nόθ:ει• τόι, καινόι' τοvτον εδιδάχθημεν κόσμr))' 46. 'Αλλά άnό ποϋ έδ1δάχθημεν τοϋτον τόν κακόν
και 11))' μή nαλαιουμέι"ην ::.ω1ίι·; "Αρ' από τijς τώγ κrωμά,Ηω' κόσμον καί η1ν παλαιουμένην ιωήν; Τ .l\pa άπό τήν θεω·
iJ:εωρ[ας -1) nαρά ,ου <,ύριοθέ,·ιος Υίοv Θεού ει; δυνάμει, κα­ ρiαν τίϊJν κτισμάτων η 6nό «τόν nροορισθέντα Υiόν Θεοϋ
τά Πγευμα άγιωσύι·ης, εξ αJΙαστάσεως JΙεκρωι•, 'Ιησού Χρι­ έν δυνάμει, κατά Πvεϋμα άγιωσύνηc., έ!Ξ άναστάσεωc: νε­
στοv του Κυρίου ήμων)); Οιιχ είς 17μώγ εστ ι καθηγη,ηjς, ό κρων, · 1ησοϋν Χριστόν τόv Κύριον ήμωv»; Δέν εΤναι είc:
15 Χριστός; Ποv τοίγυy των α1'!1οv λ6γωγ περί της του φθειψJ­ ό καθηγητric: ιiμων, ό Χρ1στόc:; 73 • Είc: ποίον λοιπόν σημείον
μέγου κόσμου φύσεως εδιδάχθημει·; Ου αυτός ει·ειείλαrο ,ιιιί των λόγων του έδιδάχθημεν περί τοϋ φθειρομένου κόσμου
κα}.ει,, καθηγηrιi7ν έnί τ1jς γijς; Π cv:; o{JJ, ήμείς "Ελλησι %:Χι τηc: φύσεωc.; Αύτόc. δέν παρήγγειλε νά μή θαυμάιωμεν
Α lγυnτiοις ώς σωτ17ρι6ι 1 ίΙ μα.θηα6μει•οι φοιτήσομεγ; Θει">ι· καθηγητήν έnί γης; Πωc. λοιπόν ήμεϊc. θά φοιτήοωμεν είc.
αiιχεί διδάσκαλοι, ή χ,αιϊ' ·ήμϊiς θ·εογ·νωσία· ουκ αγγελος, οϊ•χ τούc. "Ελληναc. καί τούc. Αίγυπτiουc. διά νά μάθωμεν κάτι
20 α1'θ·qωnος, ,ι1λλ' αυ·τύς ό Κύριο:; έδίδαξε καί εσωσεν ήμι1:;. σωτήριον; Ή ίδι,κή μαc. θεογνωσία τόν Θεόν προβάλλει
Ουκέτι εκ του εlκ6,ως γι)'(iισκομειι Θεόγ τοιαύτη γαρ 17 από διδάσκαλοv· δχι δγγελοc., δχι ανθρωnοc., άλλ' ό ϊδιοc: ό
τω~• κτισμάτωι• γι,ώσις του Θεaϋ· νυ~, δε ((ή ζωή εφω•ερc{ιθη. Κύριος έδiδαίΞε καί εσωσεν ήμδc:''. Δέν γvωρίί:ομεν πλέον
η11.ς 17ν πρΔς ιr'ψ πατέρα και εq;ανερcuθη ήμί1!J) καl. αΨ17γγει­ τόν Θεόν άπό τό nιθανοφανέc:. δπωc: είναι ή άnό τά κτί­
λπ• ήμίι· O:t/. (Ιό Θεός φως εστι και σκοτlα εψ αυrιρ ύnάρχει σματα γνωσιc. τοϋ Θεοο· τώρα πράγματι «ή ί:ωή έφανε·
25 οvΙδεμίωι, καί 101:ς πιστεύααητας αV'Τψ τέκνα εποίησε φωrός, ρώθη, ή όποία ητο 1 nρόc: τόν Πατέρα καί τώρc έφανερώθη
(ι%αt OVnω i::φαγερά.ι{}η τί ,)σ6μεθωι, ()τt <Cεαγ φαγερωiηj, 0- είc. ήμδc:' 5 καi άνήγγειλεν είc. ήμαc. ότι «ό Θεόc: είναι φώc:
μοι.οι α'lJ.irζ'(J §σόμεθα, Οτι καt ();Γόμεθα %αt.?riJ; έσ1ι·1,)>. καί δέν υπάρχει είc: αύτόν κομμiα σκοτία»
76
a-i 10JJ
1
καί τούc: nι­
στεύσανταc: είc: αύτόν κατέστησε τέκνα φωτόc: 7. «καί δέν
7
'Έχεις :rιάλιι· εφοδοι 1 συκοφαντίας· cααθώς γάρ εστιν δψ6μει?ι1
rι.i•,τόνη. 'Αλλ' ό ταvrα ί.ι::γωγ, ηj ει, Σιcίιγ τεθ·είσυ nι::1ρq. ;τι;ροσε- έφανερώθη άκόμη τί θά εϊμεθα», δτι «έάν φανερωθη, θά
30 χc7Jς ε:rιφκοδομημένvς, Τω!Τ?) παραnλήσι6ς εστιγ εγ nασιγ• (ίό εϊμεθα όμοιοι μέ αύτόν, διότι καί Cά τόν 'ίδωμεν δηωc: εί­
11,εσόJγ OVJ' εn' αύ·1ογ συνιρι.6ήσεται, και έφ' 01' (Χ)' πέου, λικ­ vαι»78. 'Έχειc. -πάλιν εύχέρειαν συκ::ιφαντίαc:· διότι «θά τόν
,ιι1jοει αύτ6J',J. ίδωμεν δπωc. είναι». 'Αλλά ό λέγων ταϋτα, οίκοδομημένοc:
δίπλα είc. τήν τοποθετηθεϊσαν είc. Σιών Πέτραν είναι εic:
71. Β' Πέτρου 3, 13. Άι~οκ. 21. 1. Βλ. Ή σ. 65, 1 Τ 66, 22.
72. Ρω μ. 1, 4. 73. Ματ θ. 23, 1 Ο (ύμων). δλα nαραπλήσιοc. μέ αύτήv· «ό πεσών λοιπόν έnάνω είc:
74. Ή σ. 63, 9. 75. Α. Ί ω. 1, 2. αύτόν θά συντριβη κοi έκεϊνοc: εic. τόv όnοίον θά nέσπ,
76. Α' Ί ω. 1, 5. 77. Έφ. 5, 8.
θά τόν λιχνίσπ' ,
79
78. Α. Ί ω. 3, 2. 79. Ματθ. 21, 44.
500 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 501

47. ΊΙμεις δέ σκ,εψώμεθα nόiJε1, δ φιλόσοφος κατασκεvιί­ 47. Ήμεϊc: δέ δc: σκεφθίiψεv άπό nοϋ συνάγει ό φιλό­
ζει c~ς ί,πέρ πάσας τάς JJοεράς ένεργε[ας δρασις ουκ έσω,, σοφοc: ότι δέν ϊιnάρχει όρασ1c: ύπεράνω όλων των νοερων
εκε'iνο πρότεροv εlπόJιτες, ώς αvcvνυμόν τε και ύnερώνvμοv ένεργειων, άφοϋ εϊπωμεν προηγοuμένωc: έκείνο, ότι έ­
i:κειι·ο 'ίσμεν, περί οο ϊJμιι, δ λόγος. El γovv καί ορασιν αυ- κεϊνο ηερ1 τcϋ όποiου όμ1λοΟμεν, τό θεωροϋμεν 6νώνυμον
s τό q.,1αμεJ', dλλd: καί ,ι)nΞρ Ορασιν α1}τΟ ύπάρχον inιστιίμεθη, καί ύηερύJVυμον ... Αν δέ καλοϋμεv αύτό καί δρασιν, άλλά
κlί.γ τις fΠ,έλυ ~•όησιν αlηδ κ-αλιείν, Οτι κ9t ύπ8ρ, γό,ηοίγ εο_;, ι.)/ ,ό γvωρiιομεν καί εύρισκόμενον ύπέρ δρασιν, καi δν θέ­
εκει;·ο nωτεύωv η δια τijς πείρας επιστάμενος, κατά τοϊ.Ηf' λη κανείc: νά τό καλfi νόησιν, πιστεύων συγχρόνωc: η διά
17μιι 1 δμολ.υί'ει. Τί} γουv σvντεταγμένως καταφασκ6μενά τε καί πεiραc: γνωρίί:ων δτι είναι καί ύπέρ νόησιν έκεϊνο, συμφω­
αποφασκόμει•α νοήματά 7'[; και όράματα αιηφ παρε[σ{)ω ~.ύ.v/J' νεί μέ ήμδc: κατά τοϋτο. Έπομέvωc: δc: nαραλειφθοϋν δλα
1 Ο ιuς μάταια καί μηδέν ovia προς ήμας και 7())) προκεί.μtχοιι τά συνημμένωc: καταφασκόμενα καί άποφασκόμενα νοή­
λόγω·. 'Όι ι .δέ. έστι.ν ίίρασις ύπι':ρ παοαν νόη,σιν, εκείγος μέ)' ματα καί όράματα αύτοίί ώc: μάτωα καi μηδαμινά δι' ή­
ουκ εJJ6ησεJ! ουδέ εnίστεvσει 1 , ήμεις δέ καί ,μ17 νοούντι συνέ­ μδc: καί τό προκεiμενον θέμα. 'Ότι δέ ύnάρχει όρασιc:
γ1·ωμεν a.J', εnειδ17 10 ύπέρ YOV)J νοειν ούκ εγι rρύσει 7?1 κα1J' άνωτι':ρcι ηάσηc: νοήσεωc:, έκεiνοc: μέν ουτε ένόησεν ουτε
ήμας ;tαί 1αtς κατ' αυ'ιη)! μελέϊαις, Κ(J.L μη πά11η1 Π/,Q.τεύΟJΓ(l έπίστευσεν· ήμεic: δέ θά συνεχωροϋμεν αύτόv καi δν δέν
15 παρεδr-:ξάμεθ' U.)', χρηι• εlδότες κατά 10J! απόστολοJΙ ωόιι (1.- κατενόει, έnειδη τό ύπέρ νουν νοείν δέν iδιάιει είc: την
σθει,ου'Ι'Τα τfι nίσrει nροσλαμοάνεσθαι>>. Τό δέ καί τοi•ς nι­ ίδικήν μαc: φύσιν καi τάc: κατ' αύτιiν μελέταc:, καί θά τόν
στ,εύονιας ,nεριτρέnειv έγχει,ρε'iv και σvγγράμμασιν έναγω1·ί­ έδεχόμεθα, δν δεν έnίστευε ιωθόλου, γνωρiιοντεc: ότι
οιι; χρ,ησθαι κατ' αVΗΟΥ τε και της αληθείας και :rιαιιϊ:ι τρό­ κατά τόν άπόστολοv πρέπει «νά προσλαμβάνωμεν τόν ά­
Πψ οκωrδαλ{ζειν σπεύδειν OV τους μικρούς ,μόγον, αλλά καί οθενη εic: τήν niστιν» 80 . Τό νc1 προσπαθη δέ νά μεταστρέ­
20 τούς ;'"li]ΟJ)κοvτας αρετfl καί. ευσε6είq,, τούτο δέ 1 ίς αν ένέγκοι φη καi τούc: πιστεύονταc:, νcι χρησιμοπο1fi άντιρρητικά συγ­
σιωnfj ,η7ς δ.ληθείας θεραnευ117ς είJΙαι προαιρούμενος; 'Εκεί - γράμματα κατ' αύτων Κ!αi τηc: άληΘεiαc:, καί μέ πάντα τρό­
81
γ,ος μt·v ουγ ιfις ε,στιv δρασις καί νόησις ύπέρ παοα,r δρααιι 1 πον νά σnεϊ1δη νά σκανδαλi7.η δχ1 μόνον τούc: μικρούc: ,
καί νόησιν, 1Ίπερώμενός τε ο&σα και άnοδεούσας έαυη"fς κε­ c1λλά καi τούc: ηροωδευμένοuς εic: τήν άρετήν καί τήν εύ­
κrημέι'η τάς εποπυμίας ουκ ει,όησεv, ου,δε έπίστευσ~, καί 8 δέ σέβε:αν, τοϋτο ποϊοc: θά ήνεiχετο μέ σ1ωηήν, αν έnεθύμει
25 ύπέρ γοi;ι, λέγειν ωυς θεολόγους ο'ίεται, την κατά άπόφααι}' νά εivαι θεραnευη1c: της άληθεiαc:; Έκεϊνοc: μέν λοιπόν
θεολογίαγ, 013rδέ τουτ' εlι,αι ύ,nέρ νου:ν κ,αι αυτός δμολογεί. «Τά οϋτε κατενόησεν οΟτε έπiστευσεv δτι ύnάρχει όρασιc: καί
γάρ εγvωσμένα)), φησίν, «άποφά,σκουοιν, ου' τά μ11 έγγωσμέ- νόησις ύnέρ nδσαν δραcιν καi νόησιν, ύnερώνυμοc: καί
11ωι· και ήμείς ϊαμει• r,δς έι, τfΊ θεολογίq, ταύτn τα α.π.:ιφαί)'Ο)'' εχουσα κατιίπερα έαυτηc: τά όνόματα καi ό,τι δέ vομίιει
τα τr'(; Θεφ διαι,οε'iται ύ ι,οvς, ωσ~' ου'δ' αϋτη ή θεολογία τάς δτι λέγουν ύπέρ νουν oi θεολόγοι, τήν άποφατικήν θεολο­
30 J'Οl'ψ1.ς εγεργε{ας {·~ιεr;6Η3ηκε. νίαν, ίσχυρίιεται ότι δέν είναι οϋη: τοΟτο ύnέρ vοϋν.
48. Περί δέ της ύnέρ JfOVP δράσεως 10V'1° αν ε'ίποι,μεν, «Διότι τά έγvωσμένα άποφάσκουν, δχι τά μη έγνωσμένα»,
ο'Ίς, εl μέv 01'ικ εlχεν ό ήμέτερος γους ύπερω·αοαίJ·ει:· έαυτό1·, λέγει' καi ήμείc: γvωρilσμεν δτι εic: τήν θεολογίαν ταύτην
ό νοΟc: διανοείται τά άσυμβίβαστα εic: τόν Θεόν, ώστε
οϋτε αύτη ή θεολογία ύπερβαiνει τάc: vοεράc: ένεργείαc:.
48. Περί δέ τηc; ύnεράνοu τοίi νου όράσεωc: θά ήδυ­
80. Ρ ω μ. 14, 1.
81. Βλ. Ματθ. 18, 6. Μάρκ. 9, 42, Λουκδ 17, 2. vάμεθα νά ε'iπωμεν τοΟτο, δτι, έάν μέν δέν ήδύνατο ό
 ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 503
502

οvδ' αν ηιι ύnερ τϊις νοεράς ένεργεlας uραοις καt νόησις- /!,_ νοϋς μας νά ύπερβfΊ έαυτόν, δέν θά ύπηρχεν ύnεράνω
πει δε και ,1αύτην εχει την δύναμιν και κατr'ι ταύτην ,ι.ιόΨψ των νοερων ένεργειιον όρασις καi νόησις· έπειδή δέ εχει
κυρίως έι,ονται τφ Θεφ, δι' αυτου: κατά Ηιν καιρόν _ι.ijς πρσσ­ καi αύτήv τήν δύναμιν καi κατ' αύτήν μόνον κυρίως ένώ­
ευχης nροϊουσαν εlς ένέργειαν, εστιν αρα ύ:τιέρ 1ας νοεράς vεται μέ τόν Θεόν, προχωροϋμεν δι' αύτοϋ εiς ένέργειαν
::; :τάσας ί:'νερ,γεlας ορασις, ην οραιJιν ύnερ ν6ηαί1' φαμεν· ο κατά τόν καιρόν της προσευχης, δρα ύnάρχει δρασιc:
τοίνVJ' OV μωJ.λ6ν εοτιν ανοησία η 1·6ησις, :ιrος μόριον εοται ύπεράνω όλων των νοερων ένεργειων, τήν όποίαν λέγο­
117ς r.αθ6λου γνώσεως; Πώς δ' αη ιδιαιρε1~1Jοεται τσίς ε'ίδε­ μεν όρασιν ύπέρ νόησιv· θά ήδύνατο δέ νά ε'ίπn κανείς
οο• αvτης; Ουδε γαρ 117ν ΟV'σlω· διr-:ίλέ ποτέ τις των σοφαιι, τοϋτο καί άορασίαν καί άγvωσίαν ύnεροχιικωc:· έκεϊνο λοι­
εlς σώμα και άσώματον και l!ΠΞ[!Ούσιω·, ουδε την αΥσθ-ησιγ πόν τό όποϊον δέν είναι περισσότερον άνοησία παρά
1 σ ε'ίς τ,ε 1r1ς πέντε αlοι'f17σεις καί τό ύ:·ιερ αΥσθησιν· τό γαρ ύ­ νόησις, πως θά είναι μόριον της καθόλου γνώσεως; Πωc:
:,έςι τ1Ί1, ούσtα~,, nr1ις αν ε'ίη ύπό η)ν οvσlαν και ύn' αΊaθ·ηnιι· δέ θά διαιρεθfΊ κατά τά εϊδη αύτηc:; Διότι οϋτε τήν ού­
Ί() {;nερ α'ίοθησι11; Πί;:ως αQα ουδέ 10 ύnέρ τηγ γνr7ισι,,, γνώ­ σίαν δέν διήρεσε ποτέ κανείς σοφός είc: σωμα άσώματον
σεως εΊδος, 'Ότι δl, εχει δύναμιν ύπερυαίνειν έαvτόν ό νοi-ς καί ύπερούσιον, οϋτε τήν αϊσθησιν είς τάc: πέντε αίσθήσειc:
r.;αι δι' ω'πης τοίς έr1.1,τοfί κρείττοσιν ένοiισθ'αι καί. δ μέ;:υς,' καi τό ύπέρ αϊσθησιν· διόη τό ύnέρ ούσίαν πως θά ητο
15 Διονύσιος ά,μδηλ6τα1ά φησι, και οvχ άnλώς τσϋτο ι.έγΡι, ύπό τήν ούσίαν κ,αί ίιnό αϊσθησιν τό ύπέρ αίσθησιν; Οϋ­
ι:'ιλλr} r.αί 1/;1· τ,οια111φ' ι ί' /i ησι :· 7.ρ ω: ιω·οις τrο ί' άναγκαιοτ(ί­ τως δρα οϋτε τό ύnέρ τι1ν γνωσιν είναι γνώσεως είδοc:.
των εl1,αι nροσσημαί1 1 Ρt' (('δέον)) γάρ, ψησί1 1 , ((εlδέναι. 1όι 1 καΠ' 'Ότι δέ ό νους εχει δύναμιν νά ύnερβαίνn έαυτόν καί
1),11(1,ς VO'V)', ΤΙ)J' μεγ εχεt1' δύ1>α.ΙΗJJ εtς Τ() νοείν, δι' ης 1(!. VO)]· δι' αύτης νά ένώνεται μέ τούς άνωτέρους έαυτοΟ, τό λέγει
1Ιί ΌλέΠε/, 11)JJ δε ΪC:)'(ι)0 1 tV {.,ε!_}r(ί[Ι0t'')(Ο' τJ]V 10V VQV (jΎ/!Ot)!, καθαρώτατα ό μέγας Διονύσιος, καί δέν λέγει άnλως
20 δι' ~;ς σω,άnτεται :,;;δ:; τrί tnέκεινα έαυωυ,J. "~Τ μεν οvι· τοΟτο, άλλό έπισημαίνει ότι ή τοιαύτη γνωσιc: είναι έκ των
{ιnΡQαίcει την τού νου φύσιJJ, Δπέρ πάσας έσ1t τάς γοερrΊς άναγκαιοτάτων είς τούς Χριστιανούc:· διότι, λέγει, «πρέπει
έ1·εργείας καί γJJωσις οιΎκ lστι καθ·' {;nεροχήγ {ι δέ σύδε­
νά γνωρίΖ:ωμεν δτι ό νοϋ<c: μας εχει άφ' ένός μέν δύναμιν
σrιός έστι 1'0V τε καl. Θεου, κρείττΟ)! ασυγκρίτως 1'ijς 0/))'-
είc: τό νοεϊν, διό της όnοίαc: βλέπει τά νοητά, άφ' έτέ­
δούσης 101, 1,·ουν πρός τά κ~ιrΗr'ι r~υJ'&uεως, δηλαδή της γνώ-
ρου δέ τήν ενωσιν ύnερβαίνουσαν τήν φύσιν τοϋ νοϋ,
διό τηc: όnοίαc: συνάπτεται πρόc: τά έπέκεινα έαυτοϋ»R •
2

25 σεως. ' (. Γ'- i

4.9. 'Αλλά πώς δ α1rτιλέγων ήμί~, κα1ασκει•άζει ώς ούκ Καθ' όσον λοιπόν ϊιπερβαίνει τήν φίισιν τοϋ νοΟ, είναι ύnέρ
lσrιγ ιJnερ πάσας 1r'tς νοεράς ένεQ·;ιr.fας ορασις; (('Επειδή)) .. nάσαc: τόc: νοερός ένεργείαc: καί δέν είναι γνωσιc: καθ'
φησl, ((Της κα1α αφαf(!εσι1· θεολογίας ύψηλότερον οvδέι')), Ά)λ'
ύnεροχήν' καθ' όσον δέ είναι σύνδεσμος νοϋ καί Θεοϋ,
"
ετερογ, ,,.
ω e 'λ.τιστε,
uε ο '
•τc:ωgια ο , '
ΊΙΞι::1cογιας, ,
εnει' μη δε , '
ταντογ '
λ r:,- είναι κάτι άσυγκρίτωc: άνώτερον -τηc: δυνάμεως ή όποία
30 γειγ ιι :τιερι Θε,ον και r.εκυjσι7·αι και όρπν Θεό~,. Λόγος μ,1:ι· συνδέει τόν νοϋν nρός τό κτιστά, δηλαδή τηc: γνώσεως.
49. 'Αλλά πως συνάγει ό άντιλέγων εic: ήμδς ότι δέν
ύnάρχει όρασιc: ύπεράνω όλων των νοερων ένεργειων;
«'Επειδή», λέγει, «δέν ύnάρχει τίποτε ύψηλότερον της ό·
φαιρετικηc: θεολογίας». "Αλλο όμως είναι, ω θαυμάσιε, θεω­
ρία καi δλλο θεολογία, έπειδή οϋτε τό νά όμιλftc: περί
ΘεοΟ κοi τό νό κατέχπc: ιωi βλέnπς τόν Θεόν είνι;~ι τό
82. Περί θείων όνομάτων 7, 1, PG 3, 865 C.
504 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 505

; 1 r}ρ και ή κατά αnόφασιv θεολογία, 1Jεωρίαι δέ εlσι και ύnέρ ϊδιον. Διότι λόγοc. είναι καί ή άποφατική θεολογiα, ύπάρ­
λόγω•, κ1αί τοvlτ' εδειξει• ό αποκαλυφθείς τά αρρητα. 'Εnεί χοuν δέ καί ύπέρ λόγον θεωρίαι'\ καi τοϋτο εδειεεν ό
τοίJ'V)! λόγος και '/} δι' αποφάσεως θεολογία, καί ύnέρ αVI!))J λαβών τήν άπσκάλuψιv των άρρήτων8 • 'Επειδή λοιπόν λό­
4

ιΙρα iiστιv η ύπέρ λόγον ι'tεωρία, και ύnερανα6αίνοvσι rαύτηι· γοc. cίvαι ι:αi ή άποφατική θεολογία, δρα καί ύπεράνω αύ­
5 :Jί ι7εωρητικοί HVJJ ύnέρ λόγον, ου λόγψ, ί':ρί'ψ δέ καί αλη­ τηc: είνω ή ι'ιπέρ λόγον θεωρία καi ύnερβαίvουν ταύτην
ί)είq, και χάριτι Θεοv και του nάJJτα δvναψένου Πνεύμα~ος, δ oi θεωρηηκοί των ύπέρ λόγον, δχι μέ λόγον άλλά
δίδωσι11 ήμίιι όραν ((α οφθα,λμός ΟV'Κ εlδε και 01);:; 0/)Κ i"j- μέ εργον καi άλι)θειαν καi χάριν Θεοϋ καί τοϋ τά πάντα
κoυσSJJ)).
δυναμένου Πνεύματοc:, τό όποϊον μδc. χορηγεί νά βλέηω­
50. 'Δλλ' εκείνος ταύτα ούδέ μετρίως συνιείς, τόι, μέγαγ μεν «δσα όφ8αλμόc: δέν είδε κα] ουc: δέν ηκοuσεν» Ό
8

10 οΊε.αι σvμμαρτυρείν αύτcρ Διογύσιογ λέγοντα, <cεν 1ϊρ 1'Jείφ 50. ·Αλλ' έκεϊνοc:, μ,i κατανοήσαc: τaϋτα οϋτε μετρίωc.,
γ1•6φφ γί1 1 εται πας ό Θεό~· γ1·ι5'η 1 αι καί ίδε'ί~· αξιούμενος, αι3- vομiΖει δη συμμαρτuρεί μέ αύτόv ό μέγαc: Δ:ονύσιοc: λέ­
1{(ι ΊζJ :Ui} όψiιr μηδε γινώσκει.ν, αληθως ΕΙ' 1ψ ύπt:ρ oρα­ γων. «εic. τόν θε1ον γvόφον φθάνει πδc: ό ά!Ξιοϊιμενοc:. νά
rJt)' και γJJωσι1' γιJJ6μενος))" και αλλαχού, «μό,γοις ύπάρχει εlα­ γνωρiσr~ καi ϊδr~ τόν Θεόν, άκριβίϊJC: διά τοϋ μή όρδν καί
δύεσθαι εlς 1όν γνόφ01,, ov όντως εσΊLJ' ό πάηων επέκειι;α, μή γινώσκειv, άληθιί°Jc: φθόνων εic: τό ύnέρ δρασιν καί
15 ΤΟ!ς 7l(!.,)Ι'Ια Και τα Καθαρα Και Πασαγ τtασωγ άγίων αΚρΟΙ1j­ γνωσιν»
86
καί άλλοΟ, «είναι δυνατόν vά είσδ(ισουv είc:. τόν
ΤU))' (J.)Ι(JΌασιJJ και 7lάJJTα τά 11:εία φώτα ύπερ6ασt)!)). ((Εlσέρχε­ γvόφον, όπου πράγματι είναι ό έnέκειvα πάντων, μόνον
ται δέ 11.ς)), φησί1, ό φιλόσοφος, ((εlς 10ύτοι, ταγ γγόφοι• δι.ι' δσοι ύπερέβηcιαν πάντα, κ:αi τά καθαρά καί nασαν άνά­
τη; ;ιιr;,ιηωιι τc7'J1, 0)•'1(,))J αφαιρέσεως, και του16 εστιν ,ί 1ε}.εω- βασιν δλων τίϊJv άγίων άκροτήτων καί πάντα τά θεία
1(t;η 19r:ωρία, ό γι•ό([Ος ΟΟΙΟς, 1] δι' αποφάσεως 1Jεολογία μό · φωτα,, 7. «Εiσέpχεται δέ 1ωνείc:», λέγει ό φ1λόσοφοc:, «είc:
8

::Ό J'ij, χαι 'IOV μηδέ11 γινώσκειν 01.Jδέv εσrιΥ ,επέκειγα, ωστε καi αύτόν τόν γνόφον δ1ά τηc: άφαιρέσεωc: δλων τίϊJV δντων,
ΤΟ ι'JειΟJJ ψcΤJς εκεί 110, Ο Ιί ποτέ εσιιν, Q λέγεται ύμείς, αnολιπ.εί1• καί τουτο είναι ή τελειοτάτη θεωρία, ό γνόφοc. ουτοc.,
δει, ϊι,α προς TIJ)' itαr(Ί απ6φασι)J θεολογ[αι• τε και θεωρίω, α­ μόνη ή άποφατική Θcολογία, ιωi τ:ποτε δέν εΊνα1 πέραν
ναδψ1υητε)>. 'Λλλι} /fί))' φως ήμεις τi7ς χ(ίριτος t'κεtJIO λέγο­ άπό τό μηδέν γιν<i.Jσκε1ν. ώστε καi τό θείον έκεϊνο φωc:,
με1•, ο φη.σιγ αυ 1 τάς ύ αέγας Δ ιοι·ύσ:.ος πά,ντοιε αlωι,ίως καί ό,τιδήnοτε είναι, τό όnοϊον cιναφέρετε σείc., πρέπει νά
25 άδια.ϊείnτω; περιuσ1ράπιειι.• τούς άγίιους ει• τfl μακαριωτάτυ έγκαταλε1φθη, διά νά άνέλθετε nρόc: τήν άποφαηκήν θεο­
ε;,:.c:fν77 δια;ιω)'1) 701! μέλλογτος αt(01'Ος, <ιώς και τοiις 1ιιαθη·­ λογίαν καi βεωρiαν». Άλλ' δμωc: ήμε1c: φωc: τηc. χάρι­
τι}ς {;)! '117 {}ειοτάηι ,ιιο1αμο:_!φ(6σεt)). Τίς αν Ο[)')! 'ί'έι•Οt1·0 μ•;­ τοc. καλοϋμεv έκεϊνο, τό όποϊον αύτόc: ό μέγαc: Δ1ονύσιοc.
χαι·ιΊ τcϋ &ϊδίως :7,εριλάμ:τονιος και &ι,εκλείπτως όρω,ιιέι"Jι• λέγει δτι περ:αστράπτει πάντοτε aiωviωc. καi άδιαλείnτωc:
16τε ( καl ταύ1' OV' μόγοι, αlσθφως αλJ.ά και )'0SQως ,. μαλλvv ioύc. άγίουc: κατά τήν μακαριωτάτην έκείνην διαγωγήν τοϋ
30 δέ και {·πέρ 1rι1•·1α πvεvματικώ:; καl 11εϊκως, ι:ι.'>ς nολλάκις μέλλοντος αiωνοc:, «ώc. καί τούc: μαθητάc: κατά τήν θειο­
ϊάτην μεταμόρφωσιν» 88 . Ποϊον τέχνασμα λοιπόν θά ητο
83. Ό Βαρλαάμ ϊσταται είc: τήν άποφατικήν Θεολσγiαν είc: τό δυνατόν νά εύρε3η καi ποiα ιοφέλεια Θά ητο, νά άηαλλα·
άκρον σημείον nρόc: τήν yνωσιν τοϋ Θεου, ό Παλαμαc: είc: τήν ύnέρ
γώμεν άπό τό άϊδίωc: nερ1λάμπον καJ άτελειώτωc. βλεπό­
λόγον θεωρίαν, διακρiνων ·καί ηάλιν τήν θεοnτίαν τηc: θεολογίας.
84. s·
Κορ. 12, 4. 85. Α' Κορ. 2, 9. μενον τότε (καi μάλιστα δχι μόνον αiσθητωc:, άλλά καi
86. 'Επιστολή 5, PG 3·, 1073 Α.
voεpωc., μαλλον δέ καi ύπεράνω αύτων πvεuματικωc. καί
97. Δ ι ον. Άρε ο n α γ i του, Περί μυστικηc: θεολογiαc: 1,
88. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 C. θεϊκιϋς, δπωc: πολλάκις καί διά πολλών έδεiξαμεν), τό
506 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 507

Και διϊι πολλων εδείξαμεν}, Ί[ς 0/~J' μηχα;•ιj, ,ίς ι)' ΟΥ1)Οtς όnοίον κατά τρόπον άνώτερον των δυνάμεών μας ένώνει
δ...,ολελύσθαι, τοϊ, κρείττον iJ καθ' ήμδ.ς τοίς νου κρείποσιι• μέ τά άνύJτερα καί τά νητά αίωνίωc: καί έnιτρέnει νά βλέ­
έJ·ουντος αιωνίως και διδόι,τος τά ύπέρ ήμδ.ς δρδ.ν; Ώς γάρ nωμεν τά ύπεράνω ήμωv; 'Όπως δηλαδή ό νοϋc: συνημ­
ό )JOVς dφράστως rfj αlσι?ήσει σvι•ηιψένος όρ{f, τά αίσθητά και, μένοc: άφράστt.οc: μέ τήν α'ίσθησιν βλέπει τά αίσθητά καί
5 ώς ή α'ίσθησις ουαυολικως καί αlσί}ητως προτίθεται τά νοη­ ιυc: αΊσθησιc: ύποδεικνύει συμβολικωc: καί αίσθητωc: τά
τά διct ,rifς προς τον 11ου,ιι συναφείας, έν κατα,λ,17ψει γε~,ο,ιιένη νοητά διά της nρόc: τόν voϋv συναφείαc:, άφοϋ φθάσn είc:
ΤΟ!JΙων, οvτω και τφ Πνεύ,ματι ταυτ' αμφω συνημμέι•α ΤΟ κατάληψιν τοuτων, οϋτω καί τά δύο ταϋτα συνημμένα
αόρ'αΙΟJ' ψ(7'ις πvεvματικως θεάσ01 1 1αι, μαλJ.01, δε σvνδιαιωνί­ μέ τό Π νεϋμα θά θεωρήσουν τό άόρατον φως nνευματικωc:
σουοι θεώμε11α. Τίς οvν μηχαι 1 ή του dϊδiως οvτω περιαυγά- μδλλοv δέ θεωροϋντα θά καταστοϋν όμοiωc: αiώνια. Ποίον
10 ζοJπος τόθ·' ήμδ.ς φωτός άφείσθαι, ϊJJα 117ς σοι γομιζομένης τέχνασμα λο1nόν θά ι']δύνατο νά ύnάρ!Ξπ νά έγκαταλείψω­
τ,ελεοηάτης ι?εωρίας ι'ι.11υλαύσωμε1,; El δέ 1,·vν μεν ι'ι.φιέJJαι μεv τό άϊδίωc: οϋτω nεριαυγάlοv τότε ήμδc: φως, διά νά
τούτο τό rμ7'ις και ύπ,r:ροαί1·ει,, δυνάμεθα, τότε δ' ου, κρείτ­ άπολαύσωμεν τήν νομ12:ομένηv άnό σέ τελειοτάτην θεω­
τωγ Ζi.ρ' ~μίγ ό :ταρώ1, αlc)JV του μέλλοντος και εlκότως έπτιί­ f")iαν; "Αν δέ τώρα μέν δυνάμεθα νά άφήσωμεν καί ύπερ­
ψ'ΙΓΗ ;'lερι ιt.ΙJΤΟι• ΟΙ Τψ αiω~ιίcρ :πολεμοfΊ1ηες και αληθιι ι) βGJμεν τοϋτο τό φcϊJc:, τότε δέ δχι, δρα ε"ίναι άνώτεροc:
1c•(ιωτί. δι" ήμδc: ό nαριi.Jν αίών άnό τόν μέλλοντα καί εύλόγωc:
:'"ίl. "'Αρ' ούν Διονύσιος δ μέγας τούτοις συμφο))'εί; Και cίναι γοητευμένοι άnό αύτόν οί πολέμιοι τοϋ αίωνίου καί
παις αρ' ό τό φως τοvτο εξυμ~tήσας πάντων μάλιατα; Τούτο άληθινοϋ φωτόc:.
με~• ov,, καί πgοωιεδείξαμε•)' δια πλειόνων έν τοίς π ερι φω­ 51. ~ Αρα λοιπόν ό μέγας Διονύσιος συμφωνεί μέ αύ­
τός και φωτισμού θείου προεξενψεγ,ιιέγος λό;-οις, ο".Jς ο γε τούc:; Πως θά ητο δυνατόν νά συμφωνfi ό ύnερβαλλόν­
20 ,ιιάλιπτα πάι•τωι• άντικεfμει,ος τοις τφ μεγάλφ φωτι ι'ι.ι·τικει­ rυ~c έ!Ξυμνήσαc: τοϋτο τό φι:ϊ:ιc:; Τοϋτο βεβαίωc: nρσαπεδεί­
μέγοις, 01"'!τός εστιν δ έξ Άρεlοv, Πάγου της οiκουμέ~tης φα­ [cμεν με περισσότερα λόγια εic: τήν nροεκδοθείοαν 1 nρα­
γματcίαν Περί φωτόc: καί θείου φωτισμο0 ,
89
,-ότωος φωστ17ρ. 'Αλi?.ά και· νυν ι'ι.ι·αλαυόγτες Ίδωμεν τά~εί­ δτι δηλαδή
νοι· {,π' ω:•τι7'ιν προυεολημένα ρήματα. Λωροθέφ τοίJJvν οvτος έκεϊνοc: ό όποίοc: nρωτίστωc: αντίκειται είc: τούς nολε­
επιστέλλrω• λειτουργij), «δ θείος», φησί, «γνόφος έστι 10 ά- μοϋνταc: τό μέγα φως είναι ό λαμπρότοτοc: έ!Ξ 'Αρείου
25 πρόrJΙr()ι• φϊvς δι' ύm~:.ΙJ6ολι7ι· ύ:rιεροvσίου φωτοχυσίας· ει• τού­ Πάγου φωστήρ τηc: οίκουμένηc:. ·Αλλά ας έnαναλάβωμεν
τφ ;•ί1•εται :τας δ Θεόν γγώναι και lδιείν άξιού,μενος, αύ1,ρ καί τώρα τήν εκθεσιν, διά νά ϊδωμεν τά προβαλλόμενα
Ιζ» μ17 δραγ μηδέ γιηάσκεt~ι εJJ Ιψ ύ.περ ορασι~• και γ1•ωσο• άnό έκεϊνον λόγια. Γράφων λοιπόν ουτοc: πρόc: Δωρόθεον
,-
γιγομει•ος,
-
τοvτο
~
αυτο
' ,
γι:ι•ωσκω·ι',
t:f
οτι μετα
\ ,
παντα
:,
εσ11,
\ \
τα
'!ι
αι- τόν διάκονον λέγει, «ό θεϊοc: γνόφοc:, τό σκότος, είναι τό
σι?ητr} και νοητά)). ΈJ!ταvθα τοί)•'VV τό αύ'ΙΟ καί γιιόφοιr ],,f- (nρόσιτον φίϊJc: λόγψ ϊιnερβοληc: ύnερουσίου φωτοχυσίας·
30 γει και φcας, και δραν και μ1\1 δρδ.ν, και γιιrd_ι,σκειιι και μ17 γι­ είc: αύτόν φθάνει nac: ό άίΞιούμενοc: νά γνωρίσπ καl νά
·)'(6σκεt)'. ΠΙΛς οvν και. σκότος του'το τό φως; «Δι' ιΊπερδολήη, ϊδn τόν Θεόν, διά τοϋ μή όρον καί μή γινώσκειν φθόνων
:::ic: τό ύnέρ δρασιν καί γvίϊJσ1ν, γvωρίιων τοϋτο άκριβωc:,
δτι είναι έπειτα όπό πάντα τά αίσθητά καi νοητά» ". Έδω
9

λο1πόν λέγει τό ϊδιοv καί γνόφον καί φως, όρον καί μή

όρον, γινώσκειν καί μή γινιί.>σκειν. Πωc: λοιπόν είναι καi
89. 1, 3.
90. 'Επιστολή 5, PG 3, 1073 Α. σκότοc: τό φως τοϋτο; «Λόγφ. ύηερβολικηc: φωτοχυοίαc:»,
50S- ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 509

φησί, ((φωτοχυσίας,>, (;J.στε φώς μέ~- κυρίως, ο;κό,rος δέ καιΤ λέγει, ώστε φωc: μέν είναι κυριολεκτικωc:, σκότσc: δέ :καθ'
ί:περοχήι', ώς dόραc>• τr.ι"iς δι' αlσθ17σεως ·ιi 1,ov f.:ι,εργειϊiιι' ύπερβολήν, ώc: άόρατον είc: τούc: ·· έπιχειροΟνταc: νά τό
il
::rρ,οσιέ~-αι χαί όριiν εnιχειρο,vσιν. πλησιάσουν καi ϊδοuν δ1' αίσθr)σεωc: η νοητικών ένεργειων.
62. :,Enr.(, δ' εγ αV 1 1ϊj) τζ7) iίπροσίτr.ρ γ[J!ιετ.αι nύ.ς ό ΘεΟ,, 52. Έπειδι'] δt πδc: ό άlΞιούμεvοc: νά γνωρίσπ καί ϊδπ 1

5 γνώ·)''α/ καί lδειι• dξι.ούμει 1 ος, τίς εστιιι οδτος ό του τοιούτου τόν Θεόν φθάνει εic: τό άnρόσιτον, ποίοc: είναι αύτόc: ό
δ.ξιούμε1·ος., ;,τροσελθείJ' τψ dπρooίili) καί lδε1Jι τδ·,, dόρατυν; όποϊοc: άlΞιώνεται τοιούτου πρcιγματοc:, νά προσέλθπ είc:
.,. Α ρα π.ας θεοσευ 17ς; 'Αλλά Nl ωσέως μόνου και τι,ιγ Κ·α'τ' αι'-­ τό άnρόσιτον καί ϊδπ τόν άόρατον; Αρά γε πδc: θεοσε­
7

Τ()J' τό γενέσι~αι f.:,, τφ θείφ γνιίιμρ, 17 δέ δι' αποφάσεως Πεο­ βήc:; ·Αλλά τό νά φθάσπ εic: τόν θείον γνόφον ύπηρΙΞε
λο?ία παντός /';,στι θεοσε6οvς· yνι· δέ μετά υΊγ δεοποτικ1711 διr'ι. δυνατότηc: μόνον τοΟ Μωυσέωc: καί τiiJv ίσαtίων αύτοϋ,
1Ο r,αρκός επιδημίω·, και nανπός rlJJ/~Q(VΠOυ, ι'iις προωωδέδεικται. ή δέ άποφατική θεολογία είναι είc: τάc: χεϊραc: παντόc: θεο­
"ΑλJ.ο αρα τό κυρίως IOVIO φο)ς και ό θείος οvτος γ11 όq:ος σεβοϋς' τιίJρα δέ μετά τrιν δεσnοτικήν σαρκικήν έπιδη­
χα) &συγκρίτως {πιερέχον της κατc} αnόφασιν θεολογίας· i'- μiαν είναι καi είc: χzϊραc: ηαντόc: άνθριοποu. δπωc: έχει
στω δ' ομως όnόσογ ό J1ωϋσης ύnερέχει κατά 117ν ~~εοπτίαι• προαποδειχθfl 91 • "Ι\ρα λοιπόν εΊναι τό κυριολεκτικωc: τοϋτο
7(-:-)), ;,ολλr,ι:<. 'ΑλJ.' δ ει· τφ φωτι τούτφ γεγονος όρ{j, κrιί ουχ φως :καi ό θεϊοc: ουτοc: γνόφοc: καί ιJnερέχει άσuγκρίτωc:
15 δρf!.. Πως ιίρcu1• οίΊχ όρ{j; 'Ότι, φησίν, ύπέρ ορασιι, όgff;, rηc: 6ποφατικηc: θεολογίας· ac: είναι λο11 .όν τόσον δσον
/;)ατε χι:ρίο); μέν γιγrbσκει και όρ(J, ού'χ όρcf, δέ ύn.εροχικϊί)ς, υπερέχει ό Μωυσηc: των δλλων άνθριί>πων κπά τήν θεο­
,ιιηδειυq f:')'l'{!ϊ':8ί(f ;·nfi 18 και αίσθήσεως όρων, αντϊ;;ι τφ μίι πτίαν. Άλλά, λέγει, δποιοc: φθάσn είc: τό φως τοΟτο ·βλέ­
,ίραι• ιι.ηΜ: γιι·(Δσκειγ, τοv,έστι τr,v ύnεροij,γαι 101' τοωv,τοι.• ,ιiί.- πει καi δέν βλέnει 9 Ό Πωc: βλέπων δέν βλέπει; Διότι, λέ­
~ rι , _.
γει, βλέπει ύπέρ δρασιν, ώστε κuρ:ολεκτικι,JC: μέν γνωρί­
' ., , ,.., t: ,
σα;· γ)'(1Jσιtκηγ εη:ργει:rι.ι•, ει, τψ υnερ ορα:;ι~• και ;ι1-ιιιοι.1·

20 ;'Ι1'6U8J'OC:, δηλον67! Κ[!8tηόι,ως 1) καθ' 1],fliiς και. όψο,• Και Ζ:ει καί βλέπει, δέν βλέπει δέ ύπεροχικωc:, μή βλέπων μέ
{J·ε9;•0JJr. ιδς ;.:ρεί.~το;' i} κατ') ϊί1 1 θρcυποΥ γενό:μεγος και ΘεΟς καμμίαν νοητικήν ένέργειαν καί αϊσθησιν, μέ αύτό άκριβωc:
ιιδη κατι'.ι χά[!t)' ϊίι· καi. ΘΝ'() ύπάρχω11 ήνωμένος και δυ}; τό μή όρον καi μή γ1νώσκειν, δηλαδή μέ τό νά ύnερβn
Α εοi: Θ εόι· όρcvΨ. ό τοιοΟτοc: πασαν γνωστικήν ένέργειαν, φθόνων είc: τό
5Π. Οί ωίιΨJ' ,;Ίγ κατά c'ι.nόφασι11 μ6νην θεωρία~, πρ,επ- ύπέρ δρασιν καί γv(iJσιν, δηλαδι) όρων καί ένεργωv κατά
25 6εvοι•1ες και nεgαιτέρω ταύτης μηδεμία~, ενέργεια~· r} ορα- τρόπον άνώτερον άπό ήμδc:, διότι γίνεται άνώτεροc: άπό
011' δr.-Εάζογτες, και ,αύ,,η·Ι" μέ~, ύπό 11711 καθόλου γι,Cισιν ει­ δνθρωnον, είναι ~'\δη 'Κατά χάριν Θεός, είναι r)vωμένοc: μέ
γrιι λέγο1,τες, της δέ γιι(vσεως μηδεμίω· ύψηλοτέρα~ι {}εω2i­ rόν θεόν καi βλέπει διά τοΟ ΘεσΟ τόν Θεόν.
αv, τούς κατ' αι'ηους της κατά άn6φασιν ·τελεωτάτης τα·ύτψ; 53. Oi άποδεχόμενοι μόνον την άποφατικήν θεωρίαν
f:φο,:7rοvμέ·γοι,ς θ.εcvcϊας κι:ρ[ιος μη όρiiν μηδέ γινιδσκ:εο' καi μή π:στεύοντεc: είc: καμμίον ένέργειαν η δρασιν πέραν
30 :ο[καπιι· 016,μ,εJJοι και οτf:ρησι!' Ί!χωηrι.ς ί'J'(908ώς τε και rί­ αύτηc:, καi λέγοντεc: δτι αϋτη είναι ύnό τήν καθόλου γνώ­
ρά·.α,εο)ς. Οi,καVγ Sλα}ογ έαυτο{,ς 11]ν Ο1Jtως &γνωσία1 1 , ται)­ σιν, καί δ,Ί καμμία Θεωρiα δέv είναι ύπερτέρα τηc: γνώ­

τηι· δ11 τ1Ίγ κατά στέρηοιν, κρεϊ:110?J πάοης γ11cbσεως dποφαι· σεωc:, φαίνονται vc1 vομfΖ:ουν δτι οί φΘάνοvτεc: είc: τήν
κατ' αύτούc: τελεωτάτηv ταίπηv Θεωρίαv κυριολεκτικωc:
δέν βλέπουν οϋτε -γνωρίΖ:οuν ιωi σπ:ροϋvτa. γνώσεως καί
91. Βλ. άνωτέρω 1, 3·, 19· 21 κ.ά. όράσεωc:. 'Επομένω::: χωρic: νά τό άvτιληφθοΟν διεκήρu­
92. Βλ. 'Επιστολή 1, PG 3, 1065 Α. Πρβλ. Γρηγ. Νύσσηι::.
Ε;αν τήν δντωc: όγvωσίαv, uύτήν μάλιστα τήv κατά στέ-
Περί βίου Μωσέωι:: 2, PG 44, 377 Α.
510 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 511

ι•όμενοι χα/ οεμ1•υι1όμειut rcp κατ' lλλειψl.J' αγι 1 ώοτως εχειι·. ρησιν, άvωτέραν πάσηc: γνώσεωc: καί έκαυχήθησαν διά
Οϋτως οί 1ϊρ μεγίστφ μη nιστεύογτες φωτί χαι του φωΗ); τό δη άγνοοϋν κατ' ελλειψιν. Ουτωc: oi μή 1 πιστεύοντεc: είc:
της γι•ώοεως εκnί11πουσι. Και μή11, εl ταiηόι, iί τε κατά α­ τό μέγιστον φωc: έκπίπτουν καί τοϋ φωτόc: τηc: γνώσεωc:.
nόφασιιι θεωρία καί δ θείος γι,φος, αί:1η δέ ή θεωρία στ.:- Καί δμωc:, δν ή άnοφατική θεωρία καi ό Θείοc: γνόφοc:
5 ρησιl' κυρfως nu.ρέχει τον δραι•, κατά ωύς λέγοντας ώς ουκ είναι τό 'ίδιον, αύτή δέ ή θεωρία nαρέχ!l κυριολεκηκωc:
εστι περαιτέρω θεία θέα, ΟVΚΟVΨ και δ θείος γνόφος ονως στέρησιν τοϋ όρδv, συμφώνως πρόc: τούc: λέγοντας ότι
κυρίως εοτί και κατά οrτέρησιΥ σκότος και ΙΟVς εν αυτφ γι­ δέν ύnάρχει περαιτέρω θεία θέα, τότε καί ό Θεϊοc: ουτοc:
ι·ομέyους αφροι·ας α;-τοτελεί καί τιοιει γε τοιο1ίτους ο'.ις αλη­ γνόφος είναι κυριολεκτικωc: ιωί σκότοc: κατά στέρησιν

θϊϋς ταvς ,ιερι αυΙΟV τοιαϋτα αποφαινομένους, o'i nρίv απο- καί καθιστζι δφροναc: τούr. είc: αύτό φθάνοντας. Καί καθι­

1 Ο rάξασθαι. lll αlγυnτ ί(f και ψεvδωγύμφ και αγόνφ μητρί,. ηγ στςι πράγματι δφροvαc: τούς διακηρύσσοντοc: περί αύτοϋ
καv,cος λέγουσιιι οί πατέρες ll))' εξω φοείοθαι nα[δευσιν, πρίι· τοιαϋτα· αύτούc: οί όποϊοι, πρίν έγκαταλεiψουν τήν αίγυ­

καθαρώς γηοι·αι. Q)ς δύο τwλεμίων μεταξ·ύ υιοτεύομεν :ωί nτίαν καί ψευδώνυμον Κ!αί σγονον μητέρα, ύnό τήν όnoiαv
:-ιροσθέσθαι τοις κρείττοσι, πρίι, δι' αiιτών έΠιθέσθαι ιοίς καλωc: λέγουν oi πατέρες ότι έvvοεϊται ή έΕωτερική ηaι­
JΙΟJ'1)ροίς και τους μει, τρέψαοθτtι και ψονενσαι και Κα7Ο']ύ- δεία93, πρίν γνωρίσουν καθαρωc: δτι lώμεν μετα!Ξύ δύο
15 ;_;.αι, τους δε ψυγειJ' (οοα δ,ηλοΥόΗ Ίων ΠΟJ'η.ρωι 1 παθιΟJ' f[U· πολεμίων καί προσχωρήσουν είc: τούc: άvωτέρουc:, πρίv
οικηι' εχοι•1α ;,ρός 1ίμfiς οlκει.ότητα, 1ιί)ι• αlτίωι• και συνε']­ δι' αύτων έπιτεθοΟν κατά των ποvηρωv καί δλλουc: μέv νά
γούγτωγ :-ταρόι•1ωι•, 1ίμωι• Τ1) )! αρ,χιί,v ι::nικρατέστερα γίι1εται}, άνατρέψουν καί φονεύσουν καί παραχώσουν, δλλουc: δέ νά

:7Qt1' Tl)V ;lOJ'l)Qr}ι• χρησι.γ εξελέγξαι 1(}))' αδίκως α,;ιο 1(j)J.' άποφύγουv (δηλαδή όσα άnό τά πονηρά πάθη, εχοvτα φυ­

φρεάτων ιης κτίοεως 117ν του Θεου σοφίαγ dρυομέΨωΨ, δη- σικήν οίκειότητα μέ ήμδς, καθΙ.JΚ είναι παρόντα τά α'ίτια

20 λαδιί 1ω1, καθ'' 'ΈλληJ·ας σοφω,,, ;πρ1.ν συνοικijοαι. το'ίς είρ1j- καί τά συνεργό, γίνονται κατ' άρχήv έnικρατέστερα έφ'

1·ηι· ,ιρΔς αλλιjλοvς αγουσι και, μη διαφωι,οvσι χαί α1'τιφω-­ ήμωv) · πρίv φανερώσουν τήv nοvηράν χρησιν των άδίκωc:
γοίJοη· (lλλ1jλοις, ιοίς τά 1J,εϊα δηJ.οι•ό7! οοφοίς, π.ρίιι δι' α)!(..(­ άρvουμένωv τήv σοφίαν τοΟ ΘεοΟ άπό τά φρέατα της

χωρήοεως κυ.1 ήουχίας εnιαηjοαι των οίκείων nρο6άτων, κτίσεως, δηλαδή της έλληνικηc: παιδείας σοφών, πρίν

1αiιτό1.• δ' ειπείν ι1οηψάτων, πριν αJ!αδραμεί,ν εiς ιό ορος, 1ι7γ συνοικήσουν μέ τούς εχονταc: είρήvην πρόc: άλλήλους καί

25 δ.κρ61ητα της καθ' 17μας ψυχης, πριν :τάρρωθεν ένα,rεnοrιι μή διαφωvοϋνταc: ουτε άvτιφωvοϋνταc: nρός άλλήλουc:, δη~

τφ καιι·c.ο φωτ(, πρίι, πρασεγγί,σαι, πρι1' ιίχονσπι και τα {πω­ λαδή μέ τούς σοφούς είc: τά θεϊα· πρίν έπιστατήσουν των

δ1jματα τω1' ποδω1' ύπολύοασι?αι, ώς ουκ έξόι, ψαvειν 1i6 προβάτων των δι' άvαχωρήσεωc: καi ήσυχίαc:, ητοι των νοη­

άγίας γ-ίjς 1 1(0}' )ΨΚ.ψrιν κrι.ι μη οηως ογrω1' μεσι1ε1•6ι·τωι•, μάτων, πρίv άναβοΟν είc: τό δροc., τήv κορυφήν τηc: ψu­

πριγ αλ,λ;0ιωθijναι 1-i7ν δεξια1' εγκόλπιο1' γε.νομέψην, τουτέστι
30 7(})' γοvν εlς έαυ101' καταδ1,vτα, πρι11 δια ιijς πάγια δω·αμf::-
1'1)ς υακ1ηρ[ας, δηλαΜι της nlστεως, το του 1υράν1'ΟV κράτnc
xiϊc: μας, πρiν άτενίσουν άnό μακράν τό νέον φως, πρiν
πλησιάσουν, nρiν άκούοουv καi ύnολύσουν τά ύποδήματα
άπό τά πόδια, καθ' όσον δέν έπιτρέnεται νά ψαύουν τήν
άγίαν γην ' μέ τήν μεσίτευσιν των νεκρων καί μή πράγματι
9

ύπαρχόντωv· πρίν άλλοιωθοΟν είc: τήν δεΕιάν χείρα διά

93. Γ ρ η γ. Ν ύ ο ο η c:, Περί βίου Μωσέωc: 2, PG 44, 329 BC. της τοποθετήσεώς τηc: είc: τόν κόλnον 95 , δηλαδή είc: τόν
'Εκ τοϋ εργου τούτου άπηχήσειc: εic: όλόκληρον τήν nαράγραφον.
94. Έ Ε. 3, 5. νοϋν εiσερχόμεvοv είc. έαυτόν, πρiν διά τηc: nαντοδυνά­
μου βακτηρίαc: , δηλαδή της niστεωζ καθαιρέσουν τελεiωc:
96
95. Έ Ε. 4, 6.
96. ΈΕ 12. 11,
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 513
512 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

καiι'ελείν καιcι κριiτος και τήy άλμυράν του οίου θάλασσα,,

τήν δύναμιν τοϋ τυράννου καi περιπατήσουν μέ δβροχα πό­
δια εic: τίν άλμυράν θάλασσαν τοϋ βίου· πρίν διά προσευ­
nοσιJ' αι'iρόχως i';μ;ιερπατfjσαι, ;ιρ/ν 11j J' ;ιικραJJθείσαJ' και
χrιc: καί θεαρέστου πράtεωc: καταστήσουν πηγήν ύπερφυ­
σκληρυνθεiσα)' ψύσιι· 1;,μων πηγή·)! ύmερφυους ευφροσύJ1ης δι'
εύχης καί θεαρέσ10υ πράξεως ,αποτεΗσαι, nρίv της αvω-
οϋc: εύφροσύνηc: τήν πικρανθεϊσαν καί σκληρυνθεϊσαν φύ­
5 i}εν επιρρεούσης γεύσασθαι τροφfjς και ωύς ανιι;ιάλους ουκέ­
σιν ήμων, npiv γευθοϋν τήν δνωθεν ρέουσαν τροφήν καί
τι φεύγει~· αλί.ct καταδιcvικ•εl), αnαντας .nροθυμείσθ:αί τε και
νά μή άποφεύγουν πλέον τούc: άνηπάλουc:, άλλά νά φιλο­
ημοϋνται καi νά δύνανται νά τούc: καταδιώκουν δλουc:,
δύι,ασθαι, πρi,• διc'~ της τω,v τοιούτων r1nάYiωv nαραοκευ~}ς
τελείως οα66ατίσαι τ17JJ των κακών αnραξiαιr και ακοvοαι και
πρίν διά τηc: προετοιμασίαc: δλων τούτων σαββατίσουν είc:
ύnεροηηιι Η.t.ς πολvq.ώι•οι,ς σάλπιγγας και lδείJJ Και n,αραλ-
τήν άπραtίαν των 1 κακών, όκούσουν δέ ιωί ύπερβοϋν τάc:
πολυφιυνουc: σάλπιγγαc:, ϊδοuν καί παρέλθουν τά πολύχυτα
10 λάξαι τά πο,ί,ύχυτα ψ»1α ( ταίίτα δέ εστιν ή δια των πολυειδcίπ
φωτα 97 (ταϋτα δέ είναι ή δόtα τοϋ Θεοϋ, ή όnοία έtαγ­
κ1tσμάτων 10v Θεοv εξαγγελλομέ,νη δό.:α ,ου Θεο:3, εοτω δέ
γέλλεται τά δ:ά των πολυε1δων κτισμάτων, άκόμη καi τό διά
και τό διu nροφητϊοJJ και αποστό}.ωγ και ;ιωέρωγ κήρυγμα
προφητών, άποστόλων ικαί πατέρων κήρυγμα καί δλα τά
και Πά)lτα Ί(t δ ιεξοδι.κα 1WY θ·είων nαιδεύματα), πρι~ι nρο­
άvαλυηκά μαθήματα των θείων)· πρiν προιωτορθώσουν
κατορθϊuσαι τοπαvτα και μετά τωJJ εκχρίτων καθ·ιερωμένωJ•
τόσον πολλά καi φθάσουν μαΖί μέ τούc: έπιλέκτουc: άφω­
15 τϊμ Θεψ π[!ός 1·1711 rω·Υ θείων .ιχ)lαυάσεων ακρότητα φθάισαι
σιωμένουc: είc: τόν Θεόv είc: τήv κορυφήv των θείων όνο­
και ΤΟΥ τόπον του Θεού ίδείν, είτα και αύτφ Ηρ Θεψ αmερι­
βάσεων καί ϊδουν τόν τόπον τοϋ Θεοϋ98 , επειτα δέ άπό αύ­
νοιίrως έι 1 ωθ?'7vαι, τούτων πάντων αnολελυμέγοι, τολμϊδσι ι,έ­
τά ένωθοϋν άπερινοήτωc: μέ τόν 'ίδιον τόν Θεόν, άηαλλασ­
;;ειν c[)ς είς τόv ύπέρφωτον εlσδύνουσι γνόφον διιΊ. της κατι}
σόμενοι άιπό δλα ούτά· καθιστςι λοιπόν δφροναc: αύτούc:
αnόφασιι· θεολογίας. 'Ημεις δέ ταύτην εν τοίς προτέροις Π ε-
οί όnοϊοι, πρίν έπιτύχουν δλα αύτά, τολμοϋν νά λέγουν
20 ρί φω,Δς λόγοις ίκανως εξητακ6,τες, είκόνα μεν εδείξαμεν
δτι είσδύουν είc: τόν ύπέρφωτον γνόφον διά τηc: άποφατι­
της α;•ειδέου εκ,εί~,ης ·θ•εωρίας και της κατά νουν ύnερ ΨΟ[!J'
κηc: θεολογίαc:. Ήμεϊc: δέ άφοϋ έςητάσαμεν ταύτην έnαρ­
εν άγίφ Πvεύματι θ:εωρητικη:; αnοnληρώοεως, α}.ι.' O'ViΚ αυ-
κωc: είc: τήν προηγουμένην πραγματεiαν Περί φωτόc: ',
9

11)'1' εκείγηι, οvσαν. Διό καi. πάντες μέv οί nίοτει παραδέξα­

έδείΕ:αμεν είκόνα τηc: άνειδέου έκείνηc: θεωρiαc: καί τηc:
σθαι καταξιωθέ,ντες ιό ,μvοτήριοJ!, ύμνείν δι' αποφάσεως δ15-
θεωρητικηc: .έκπληρώσεωc: κατά νοϋν ύnέρ νοων έν άγίψ
25 γανται Θεόι'., ού μέντοι καί έvοvοθαι και ό_ραγ δια q:ωτός αυ­
Πνεύματι, άλλά δέν είναι ή ίδία ή θεωρία. Διά τοϋτο δλοι
τόν, εl μ17 ;~αί δια 1fίς 1(0)! θείων εντολών πληρώσεως 11JJJ
μέν οί καταtιωθέντεc: νά δεχθοϋν τό μυστήριον δύνανται
ύπερφυα δύ,JΙαμιν της 1JcωQίας δέξονται.
νά ύμνοϋν τόν Θεόν άποφαηκωc:, δχι δμωc: καί νά ένώ­
54. ιι'ΑΧλά κ,αί nάJΙΤα τά ,θ!εία φώτα δείγ αnολιπείγ)), φη­
vωνται μέ αίιτόv καi νά τόν βλέπουν διά φωτόc:, έκτόc:
σί, ΗΚαιu 7(JJ! t:1; 'Αρείου Π άγοv Δ ι01ιύαtυJ' εlς 1())! μυστικrJ)f
έάν δεχθοϋν τήν ύπερφυδ δύναμιν διά τηc: πληρώσεωc: των
30 εί,σδύοι 1 1ας γγόφοι 1 • OV'ΚOVJ! και αύ·τό τό i)είο,ν φως, είγε καί
θείων έντολων.
ολως τί 7l0Ιέ 801tY α ύ.μείς πρεσοεύε1ε, χρην αψείναt κάτω,
54. 'Αλλά, λέγει, «πρέπει νά έγ~αταλείψωμεν καί δλα
97. Δ ι ον. Ά ρ ε ο n α γ i τ ο u, Περί μuσηκηc: θεολογiαc: 1, rά θεία φώτο, συμφώνωc: πρόc: τόν ·Αρεοπαγίτην Διονύ­
σιοv, είσδύοντεc: εic: τόν μυστικόν γνόφον · έπομένωc: πρέ­
1
3, PG 3, 1000 D.
98. ΈΕ.'24, 10. Πρβλ. Διον. Άρεοnαγίτο~. Περί
μuστικηc: θεολογiαc: 1, 3, PG 3, 1000 D · 1001 Α.
πει νά άφήσωμεν κάτω καί τό θείον φωc:, έάν ύπάρχn
99. 1, 3 πολλαχοϋ. καθόλου αύτό τό όnοϊον πρεσβεύετε σεϊc: καί άπό έδω
1. Περί μuστικηc: θεολογiαc: 1, PG 3, 997 κ.έ.
33
514 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 515

καντευι?εν δείκι 1 υται ΟJς ΤΟ μηδαμjj μηδέν δραν, τουτ' εσΗJ' ύ

μυσιικός εκειJΙος γι·όφος>). Τί φατε και οϋτω πολλοίς ει,α[!ί­
Ομιοι, τί{)εσι9•ε τό φϊδς εκεϊν:ο το συι,διαιωνiζοι, τοίς άγίοις,
τ17ν δόξα11 της ψι1σεως τfjς {)-είας, την καλλονην του μέλλογτο:;
5 ;ω/ ,ιιένοντος αlϊv,vος, τήι, ι'Jι·rιι1χοv χπί υ.διάδοχον 6ασιλείω·
TOV' Θεοv; Οϋτω γαρ του1ί τό φιiις αυιός Q επι του όρους -ιατ'
α·υτό λάμψας επωvόμασε. Τ ί ,δ' δ {}ε'ίος Δ ι.οιιύσιος ΟVΊΟς; Ουκ
εγ τz7 Μυσιικfί /Jεολογί~~ φω·ερώς φησιν, ιί>ς ή αγα{)1ί πάν­
των αlιία, πάι11ωι, μlΨ ύnερουσίως 1Ίπέρκειιαι, μόγοις δέ c1-
10 :rιερικαλύπ1ως εκφα[vε1αι τοίς και 1rί εJJαγη πάγτα και 7(_Χ
καfJαρά διαυαίJJΟVΙJlJ'," Ει γουγ t3κείΨοις εκφαίνεται, και ιαυ-
1α δ.περικαλύπτως, πώς ουδαμώς εκφαίγεται; El δέ
C:1ηοδε1κνύεται δτι τό νά μή βλέnn κανείc: τίποτε καθόλου
~;]ναι ό μυστικός έκεϊνοc: γνόφοc:» Τί λέγετε λοιπόν καί
ιοποθετεϊτε μεταεύ των πολλών τό φωc: έκεϊνο τό όποϊον
μένει αίωνίωc: μα(i μέ roύc: άγίουc:, τήν δό!Ξαν τηc: Θείαc:
ψίJσεωc:. τήν καλλονήν τοϋ μέλλοντος καί διαμένοντοc:
αίωνοc:, τήν δναρχον καί αδιάδοχον βασιλείαν τοϋ Θεοϋ;
Διότι οϋτω ι,Jνόμασε τό φωc: τοϋτο ό 'ίδιοc. ό λάμψαc: μέ
αύτό έni τοϋ δρουc:2 • Τί δt λέγει ό μέγας ουτοc: Διονύσιος:'
Δέν λέγει φανερά είc: τήν Μυστικήν Θεολογίαν, δτι ή άγα­
θή όλων aiτia ύnέρκειται όλων ύπερουσίωc:, φανερώνεται
δέ άnερικαλύπτωc: μόνον είc τούc: διαβαίνοντας όλα, τό­
11 'έ,κιμ}.)'­ σον τά άκάθορτα όσον καί τά καθαpά ; "Αν λοιπόν φανε·
3

πις αίi1η 17 κατά &nόφασ[ν εστι {}ευJ..ογlα και aυτη μόγη ~ί ιl­ ρώνεται είc: έκεiνουc: πωc: δέν φανερώνεται καθόλου; "Αν
καταληψία, καθάπερ ·ύ,ιι,είς διωχυρ-ίζέσι'J.ε, κατά ταδτην δέ δέ ή φανέρωσιc: αύτή είναι ή άποφατική θεολογία κοί
15 και 'Έί.λψΞς θεολογου{JtJJ, c&ς και του{}' ύιμεις φω ε, οι'ικοί'J' μόνον ή άκαταληψία, δπωc: έσεϊc: διισχυρiΖ:εσθε, κατ'
κακειι•οι ;rιασαι• καθαρόrητα ·ύπερέοησαν και αυτό 10 {)είΟJ' αυτήν δέ θεολογοϋν καί οί 'Έλληνες, όπωc: καί σεϊc:
φώς, η7γ τώι 1 μελλ6ντων &γα{)·ών ιΊπ6στασιχ Φευ, O'lt τι-7ιι• βεβαιώνετε τοϋτο•, τότε καί έκεϊνοι ύπερέβησαν πδσαν
μεμωραμέJJωΥ ,σοφ{(Jγ 1ί ι'J!'(Ο'Ίι.ς ου μ6J!QJ! Υ.CΙ.Ταλαμοά~·ει, ιlλΧά καθαρότητα καί τό 'ίδιον τό θείον φωc:, τήν ύηόσταοιν των
Υ.αί ύnερ,οαί11ει τάς επαγγ,ελ[ας 1(0'1' μελλ6111ων αγαθώΨ. Άλλ' μελλόντων όγαθων. Άλλοίμονον, ότι ή γνωσ1c: των μωρο­
20 αvχ δ Θεοϊ• λαv.ώι· οοφίαJJ Δωνύοι.ος τουτ' αι 1 ποτε φαίη· ιά μένων σοφών δχι μόνον καταλαμβάνει•, άλλά καί ύπερ·
γϊιρ {)εία φώ,α καί 101'!ς ουρα~ιίους ηχυυς και τάς nασώι, ά­ βαiνει τάc: έηαγγελίοc: περί των μελλόντων άγαθων. · Αλ­
γ{ωμ α:.ιρ6τητας,. α δείν άnολιμπάJJειν εφεξ17ς εvθ·ι'!ς ε;~εί καrέ­ λά δέν θά ελεγε ποτέ τοϋτο ό σοφίαν Θεοϋ λαλων Διονύ­
λεξε, τc}ς προ της ύnωρείας εν Χωρ176 του Μωσέως καθάρ­ σιοc:· διότι αύτόc: άηηρίθμηοεν έκεϊ μέ τήν σειράν αύτά
σεις, τούς μετά 117ν ύnώρεια,ι' ιlnαγτ17σ:αν1ας ηχους και 1rt τά όποϊα πρέπει νά έγκαταλεiηωμεν, τά eε·ιa φώτα καi
25 llQOψιJ.J'έJ'ICI. 1())J' φώτα11 1 iJ,εάμα'τα, τον αn6 των πολλωγ αφο­ τούc: ούρανίουc: ηχουc: καί τάc: άκρότηταc: πέραν δλων
ρισμ61t, τήι, μετά ταύτα πάνια ουχ δρασι1, Θεου, αλλά του τό­ των άγίων, τάc: καθάρσεις τοϋ Μωυσέωc: nρό τηc: ύnω­
που 8JJ cp εστη 10VIO οημα[ιΥ)J!ΊΟς, 01t Παν Ο αtσι'J-ψ;εως εν,ερ­ ρείαc: έν Χωρήβ, τούc: ηχοuc: οί όnοϊοι ήκούσθησαν μετά
γ,c:ίΓf iJ J'ΟΟς όc,αται, ύπαθετι:κοί τι1tέι; εlσι λόγοι, ιών ύ7ιουε- τήν ύnώρειαν καί τά προφανέντα θεάματα ηΪJν φώτων, τόν
6λημέι1ωι1 τφ nάγτα {ιπερέχω·ιι, δι' ο3ν ύπέρ πα.σαν έ;τ[γυιαι• άποχωρισμόν ά,nό τούς πολλούς, τήν εnειτα άnό όλα αύ­
30 ΟVΚ αύτος μόΨΟ•)', (χ}.}.ά Υ.αι 1] παρουσία αυτου δε[κνυται· ()J07Ξ τά δρασιν, δχι τοϋ Θεοϋ άλλά τοϋ τόπου είc: τόν 6ποϊον
ϊστατο, σημαίνοντοc: τοϋτο, ότι ηδν ό,τι βλέπεται μέ ένέρ­
γειαν αίσθήσεωc: ιϊ voόc:, είναι ύποθετικοί λόγοι των ύnο­
2. Ματθ. 16, 28· Μάρκ. 9, 1 Λουκδ 9, 27. Βλ. 1, 3, 43.
3. Περί μυστικης θεολογίας 1, 3, PG 3, 1000 C. τεταγμένων είc: τόν ύnερέχοντα κατά πάντα, διά των ό­
4: Βλ. Βαρλαάμ, Β · πρός Παλαμδν, Schirδ, ο. 298. ποiων δεικνύεται ύnέρ nδσαν έπίνοιαν δχι μόνον αύτόc:,
5. Βλ. Ρ ω μ. 1, 22.
6. Περί μυστικης θεολογίας 1, 3, PG 3, 1000 D • 1001 Α. Βλ. άλλά καi ή παρουσία αύτοϋ 6 ' ώστε ή θέα τοϋ τόπου έκεί-
Έ Ε. 19. 1 · 20.
516 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 "517

'
η
•
του τ
ό που ' '
εκεινη
.Q ' '
·uεα και
' '
την ;.ωτα
, ,
αποφαοιι• .{} εο}..ογιαι,
, '
υ- νου ύnερβάίνει καi τήν άποφατικήν θεολογίαν, ή όnοία έ­
nερυέυηκεΨ, ίj τοίηο εδειξει 1 αυτό. Ει μέι• οvν μέχ!}t της rov δειίεν άκριβωc: τοϋτο. Έάν λοιπόν ή άνάβασιc: τοϋ Μωυσέ­
τόnου ιούι.ου θέας 17 τον Μωϋσέως 'ην άνάυασις, καλώς αν. ωc: εφθασεν εωc: τήν θέαν τοϋ τόπου τούτου, ϊσωc: καλίi)c:
'ίσως α;ιό τίίιν τοιούτων μηδεμίαJΙ θεωρίαν ,εlναι μετά r171• Οά ήδύναντο βάσει των τοιούτων vά δογματίσουν δη ·μετά
5 κ.αιά αnόφαισιν ι?,εο}.ογίω• εδογ\uάτιζον. Έnεί δέ καί της θέας την άποφατιικήν θεολογiαν δέν ύπάρχει καμμία θεωρία.
TOU τόσων ιούωυ αnολύεται και 1 16,ιε •εlς τον γνόφον είσδύvει · Επειδή δέ άnολύεται κα1 τηc: θέαc: 1οϋ τόπου καί τότε είσ­
τογ ,ι:ίντως μυσrικόν εν τfί πάσης γνωστικής ε,νεργείας ύ:περοχι­ δύει εic: τόν πράγματι μυστικόν γνόφον άφοϋ άnοθέσn
κώς ι'ι:ιοθ,έσει, <<τφ αγJΙώ,στφ ι>!ατά τό κρείττον έι•ούμεγο :· καί ύnεροχικωc: nδσαν γνωστικήν ένέργειαν, «ένούμενοc: κατά
όρώγ και γι)!())ΟΚW)' 10vιον ύπέρ ,)'OV)J)), πώς μόι•οι, εγ τfi κατr} rό καλύτερον μέ τόν άγνωστον καί βλέnων καί γνωρίlων
1 ο α:τόφασι~· 1.iεολογίq, τ,ε καί θεωρίq, περικλείσομεν nίν εν τq> ύπέρ νοϋν»7. nωc: θά nερικλείσωμεν μόνον είc: τήν κα­
ι't·είφ γι·όφφ θέαι•; Ταύτην γαρ κ,αί προ ω,ίJ εlσεΗείιι εlς τu άnόφασιν θ'εολογίαν καί θεωρίαν τήν θέαν είc: τόν
IQJ! ιΊπέρφωτον γγόφογ δια τον τόπον ό Μωϋσης εθεάσα.το· θειον γνόφον; Διότι τα(ιτην άντίκρυσεν ό Μωυσηc: διά τοϋ
ιvστ' αλλο τί εσ11 σαφϊος 1J i':11 τ{(? γνόφφ ει·ωσις και θέα, τόπου καί πριν εiσέλθ!l είc: τόν ύnέρφωτον γνόφον· ωστε
της 10ια11της θεο).ογίας διαφερόντως ύψηλότερο,•. οαφιοc: άλλο είναι ή είc: τόν γνόφον ενωσιc: κα1 θέα, πολύ
1" 56. Και τί δεί λόγοις ετι διδά,σκειν και ,U1J πράγματι ύψηλότερον τηc: τοιαύτηc: θεολογίαc:.
δεικνι5ι·αι ll]J! άοφαλη τώγ ύφ' 1;μ{ογ λεγομέJ!ύΗ' αλ1jθειαι•; "Α­ 55. Διατί δέ νά συνεχίlωμεν νά διδάσκωμεν μέ λόγουc:
ρα γαρ ό ΜωϋσΓjς, ;ιά1πων άnολυ-θ~εις HUY τε όρωμένωι• και ιωί νά μή δεικνύωμεν μέ πραγμα τήν άσφαλη άλήθειαν των
τ(.:ιι, όρώvτων πραγμάτων τε καί γοημάτωγ καί τηγ ·θέαγ ύπερ­ λεγομένων μαc:; ~ Αρά γε καί ό Μωυοηc: άποσπασθεic: άnό
υάς τον τόπου r.,αί ,εις τόιι γγόφοι• εlσελΠών, t:JJ αυτφ t'cbρακειr ολα τά βλεnόμενα κα1 βλέποντα πράγματα καί νοήματα,
20 ου1δέJΙ; 'Αλλά μ~ίν εκεί είδε 117γ αυλον σκηνή,ν, <,ηΨ δι' ύ?.ι- ϊιnερβάc: τι']ν θέαν τοϋ τόπου καί είσελθών είc: τόν γνό­
κijς μιμήσεως τοίς κάτω ύ.:ιέδειξε)!))' αϋτη δ' UJ' εϊη, r.,ατά φον, δέν είδεν είc: αύτόν τίποτε; ·Αλλ' άκριβωc: έκεϊ είδε
τούς τcoi- άγίωι, λόγους, Χριστός ή Θεού δύιια!μις και Θεοv τήν δϋλον σκηνήν, «τήν όnοίαν ύπέδει/Ξεν είc: τούc: κάτω
αϊ,θvπόσταως σοφ[α, αϋλος μέν οvσα και ακrισιος η'J έαυτης δι' ύλικηc: μι:μήσεωc:»s· αϋτη δέ θά ήδύνατο νά είναι, κατά
φύσει, προδεικ~-νσα δέ δια της μωσαϊκής σκηνής οτι δέl;ι;τq,ί τούc: λόγουc: των άγίων, ή δύναμιc: Θεοϋ καί ή αύθυnό­
25 :ιοτ-ε κατασκεv1}v καί είς σχ17μα ηξει ΚJαι ου'σίω· ό ύπερούσιος στατοc: σοφία τοϋ Θεοϋ9. ή όnοία είναι δϋλοc: κσ1 δκτιστοc:
καί ασχημάτιστος λόγος, ή πάJ'τα ύπερlχου(jlα και προέχουσα κατά τήν φύσιν τηc:, προδεικνύει δέ διά τηc: μωσαϊκηc:
καi περιέχουσα σκηνή, εν fι εκτιοται και συγέστηr.,εν οσα τε σκηνηc: δτι κάποτε θά δεχθη κατασκευήν κα1 θά ελθ!l είc:
όραrά και οσα άόραια, καί σcσμα λαοcbι, θύσει τουτο ύπέρ ή­ σχημα κα1 ούσίαν ό ύπερούσιοc: κα1 άσχημάτιστο<: λόγοc:,
U())J', rlρχιερεύς μέν cvγ ,αv,τός :ιροαιώγιος, ϋστεροι· δέ και (hς ή σκηνή ή ύnερέχουσα καί προέχουσα καί περιέχουσα
30 ί,φείφ έαυτc.7.ι χρώ,,ιιενος ύπερ 1ίμώ1 1 • Δ ιά τούτο, ε-ι· τφ θείφ πάντα, είc: τήν όποiαv έχουν κτισθη ιωί συσταθη δλα τά
γγόφφ γεγογc;Jς δ Μωϋσης, αυ την αϋJ..ογ σκηνην ετδε μόνο~, όρατά καί άόρατα, καί άφοϋ λάβ!l σωμα θά τό θυσιάση
ύnέρ ήμων, αύτό(: ό nροαιώνιοc: άρχιερεύc:
10
και δι.' f5λης ύπέγραψει·, άλλα καί αυ11'7γ τηγ της θεαρχ'lας1 μεταχειριlό­
μενοc: ϋστερα έαυτόν <:JC: θϋμα ύnέρ ήμων. Διά τοϋτο,
7. Περί μυοηκης θεολογίος 1, 3, PG 3, 1001 Α. δταν ό Μωυσηc: εφθασεν είc: τόν θείον yνόφον, δέν είδε
8. Γ ρ η γ. Ν ύ ο ο η ς, Περί βίου Μωσέως 2, PG 44, 380 Α.
μόνον τήν δϋλον σκηνήν καi την έσχεδίασε δι' ϋληc:, άλλά
9. Α. Κ ο ρ. 1, 24.
10. Έβρ. 6, 20 κ.ά. έnίσηc: καi τήν ίδίαν τήν ίεραp)(ίαν τηc: θεαρχίαc: καί
518 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2. 3 519

ίεραρχίω· και τά κατ' ,αύτήν, α και' κατα την νομικην ίερω­ τά κατ αυτην, τα οποία κ:αi διεί:ωγράφησαν ύλικωc: καί
σύνην ύλικώς και ποικiλως 1ιεζωγράφηοε. Σύμ6ολα μέ1• οuι• ποικιλοτρόηωc: κατά τήν νομικήν ίερωσύνην 1.
1
Σμμβολα
αlσθ·η111, tί Τε ΟΚ1)1!Υj και τά κατά την OΚ1J1''Yj)' πάντα, ιερωού1 1 η λοιπόν αίσθητά καi παραπετάσματα των είς τόν γνόφον
τε καί ~ά καθ' ίερωσύι•ην παραπετάσματα τcοι1 ε.v τφ γνόφφ θεαμάτων ησαν ή σκηνή καi δλα τά κατά τήν σκηνήν, ή
5 Λfωσέως ύ,ηjρχε θ~εαμάτω~·. Έκείνα δε αύτr} τά θε&ψατα σύ.ιι­ ίερωσύνη καί τά κατά Τήν iερωσύνην. Τ ά ϊδ1α δμως έκεϊνα
οολα ούκ ην· τοίς γάρ και τά έναγη πάντα και τά καθαρ(t τά Θεάματα δέν ησαν σύμβολα· διότι έκείνα φανερώνονται
δtαοα{ιιουοι και εlς TQJΙ μυστικαν εισ:δύνουοι γνόφον α7rερι.κα­ άπερικαλύπτωc: είς τούc: διαβαίνοντας δλα τά άκάθαρτα
καi τά καθαρά καi εiσδύσνταc: είς τόν μυστικόν γνόφον 2.
1
'J.ύπτως έ:κείνα έκφαίνεται. Πως δ' α1 1 είη ούμυολα ·τά γυ,ω•ι1
πα~.•τός πcρικαλύμματος έκφαινόμενα; Διο και δ της Μυστι- Πωc: θά ησαν σύμβολα τά φανερούμενα γυμνά άnό παν
10 κιjς 1Jεολογίας ύπ,οφ17της ευχόμενος, άρχόμε,1,ος, «τριάς {;περ­ περικάλυμμα; Διό ιωi ό έρμηvευτής της Μuσπκηc: Θεο­
ούσιε)), φησί)t, ((tθυναν ήμας έnι 117ν ·τώJ' μυστικώJ' άκροuί.­ λογίας άναnέμπων εiς τήν άρχήν εύχήν λέγει, «Τριάς
ιηι,• κορυψfμ,, εJ'Οα τr'ι &πλα και απ6λυτα και α,ρεπτα τijς θ·εο­ ύπερούσιε, όδήγησε ήμδς είc: τήν κορυφήν των μυστι­
λογίας μυσ,ήρια κατά τον ύπέρφωτογ έγκεκάλυπται γγόφο,ι·J). κών τήν άκροτάτην, δποu τά όπλα καί άπόλυτα καί ατρε­
"Ετ' OfJ)J Ξχει Τtς είπείιι cuς ού1δέν δραται ·f;)! τςο θείφ γι·όφφ πτα μυστι"JΡΙΟ της θεολογίας καλύπτονται μέ τόν ύnέρ·
15 καl. μετά Ti)J' καιr} άπόφαrrιJΙ θεολογ[αγ ·ύψηλότερον θέαμα φωτον γvόφον» 1 '1 . Δύναται λοιπόν έπειτα άπό αύτά κανείς
αϊ•δέ,v; η ΊΟUω γοvι, στι συμ6αλικά πάJ'τα τά τώJ' άγίω~· θειί.­ νά εϊπn δτι δέν βλέπεται εiς τόν θείον γνόφον τίποτε καί
ματα; και Οl',ΙΙ6ο}.ικά '1Qt,αf}τα, ώς φα{νεσθαι μέν ποτε, C!)'(ll δτι δέν ύπάρχει κανέν Θέαμα ύψηλότερον μετά τήν άπο­
δ' ουδέπο-ε; lllωii01jς γr'uy εlδεν α είδεν {(εν τεοσαρά:κοι 1 τα φατικήν θεολογiαν; η δτι δλα τά θεάματα των άγίων είναι
ή,ιιέραις και τοοαύ,ϊαις νυξ[)), καrά ΤΟ)Υ Νύσσης Γρηγόρι01 1 , συμβολικά; καί τοιούτου εϊδοuς συμβολικά, ωστε νά φαί­
vωνται μέν κάποτε νά μή είνω δέ ποτε 4; Διότι ό Μωυσης
1
20 τ·ης άε~δοίJ; ζωιJς ί,πδ ,ΟΙ' γι,,;φον μετέχωγ>J, c:Sσrε αγε{iδ,όα
ην τcί θεάματα έκεί~-α. Πως 01"'!1, συμ,60,J.ικά; 'Αλλ,ί και t:ι·· τip είδεv δσα είδεν «εic: τεσσαράκοντα ήμέρας καi αλλαc: τό­
γι·όψρ εωρα~ο· ,τάν1α δε T(l ει• Τ(,Ο γνόφφ άπλα και α,τό}.υτα σαc: νύκτας», κατά τόν Γρηγόρ1ον Ν(ισσης, «μετέχων της
και α:rρεπ,α. Τ[ δέ τό'>ι: κυρίως συμυόλω~-, Ηι}ι' μεριστC.Η, κrιί άυλου Ζ:ωης ύπό τόν γνόφον»η, ώστε τά θεάματα έ~είνα
αlσι'fητδ'ιν, 01) τρεπιόγ, ου ,ούνι'Jετο~t, ο-ίΎ τοίς οδaι συνη,μμέι•ΙJι'. ήσαν δυλα. Πως λοιπόν ήσαν συμβολικά; 'Αλλά καί είς τόν
25 δηλοvόιι τοίς κτ ιστο'iς; γνόφον έβλέπετο· δλα δέ τά εiς τόν γνόφον είναι άπλα,
56. Έπεί δ' έώρα, δρατά ησαγ τα προκείμειια· η OfJJ! φόις, όπόλυτα καi δ.τρεπτα. Ποίο δέ άιπό τά κυριολεκηκως σύμ­
}J f;·)' ψJ)7t ϊiλλφ ύπηρχοv δρατά· αλλά άπλα πάJΙτα τά έκεϊ: βολα, τά μεριστά καί αίσθητά, δέν είναι τρεπτόν, δέν είναι
φϊίις αρα ,τιJι·τ' εκείι 1 α. Έπεί δ' έαντον 1'Ίπεραναυάς καί έι• σύνθετον, δέν είναι συvημμένοv μέ τά όντα, δηλαδή μέ
1iρ γ~ 1 ό·φ(ι') γεγόμεγο; c:rόρα, ο'Vτε καϊ:, αίσθησιν έ(όρα o'l',;F. τά κτιστά;
30 καΗί i 1
ov1·· αι:τοπΙΙκι'ιι· l.fρα t:σ1ί, τό φώς έκεί,,ο καί τοίJς μi;ι· 56. 'Επειδή δέ έβλεπε, τά προκείμενα ησαν όρατά· η­
,ιιι7 &ι 1 0,ιιμά,-οι•::; γειιι.,μέν01;ς νόας ύπεροχικc'ίΊς αποκρύτιτεrαι σαν λοιπόν η φως η είς δλλο φωc: όρατά· άλλα δλα τά
( πώς γάg Τ() αυτοπlt'κόν καί αυ'τονόηιον δι' εγεργείας )l()'V έκεϊ είναι άπλcϊ δρα φωc: ησαv δλα έκείνα. 'Επειδή δέ
εβλεπεv, άφοϋ ύηερέβη έαuτόv καί εφθασεν είc: τόν γνό­
11. Περί έκκλησιαστικηc: ίεραρχiαc: 5, 2, PG 3, 501 C.
12. Περί μυστικηι: θεολογiαc: 1, 3, PG 3. 1000 C. φοv, δέv εβλεπεν οϋτε κατ~ αϊσθησ1ν οϋτε κατά νοϋv·
13. Αύτόθι 1, 1, PG 3, 997 ΑΒ. αρα τό φως έκείνο είναι αύτοnτικόν καi τούc: μέν μή αομ­
14. Βάσει των τοϋ Πλάτωνα c:, Τιμ. 27 D.
15. Περί βίου Μωσέως 1, PG 44, 321 Α. μάτους νόαc: άnοκρύπτει ύπεροχικωc: (διότι πως θά ητο
520 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 521

δραθείη οίασουιι;), οταν δ' ύπερανα6r'ις πfί.οαγ νοεράν ένέ2- δυνατόν νά όραθη μέ όποιανδήποτε ένέργειαν νοϋ τό αύ­
γειαν ό νους aJ,ό;ιψατος ύπεροχικώς τελέση, πληρουται 1 ιjς τσπτικόν καi αύτονόητον;), δταν δέ ό νοϋc: ύπερβη πα­
ύπερκάλοv ταύ,της aγλαίας, εν Θεφ χάριτι γενόμε~,ος καί σαν νο,::;ράν ένέργειαν καί καταστη ύπεροχικωc: άόμματοc:,
δι(Ί της ύπέρ J•OVV έ)'())σεως αυτό δι' έαυτοίί τό αυ•τωπικόιι γεμiΖ:ει μέ τήv ύπέρκαλον ταύτην άγλαίαν, φθάσαc: διά
5 φως liχων άπορρήτως και δρών. Τί ουν; Ουκέτι λοιπόν κcύ­ τηc: χάριτοc: είc: τόν Θεόν καί εχων άnορρήτωc: καi βλέ­
φιο-v το 1Jείον ε!ποι τις αν; Και πώς, ο γε ουκ εξlσταται τijς πων διά τηc: ύnέρ voOv ένώσεωc: αύτό τοϋτο τό δι' έαυτοϋ
Κ[!'Ι)rptότψος, αλλrι και τοίς ιiλλοις μεταδίδωοι, κρύπτΟJι αι>- αύτοnτικόν φωc:. Τί συμβαίνει λοιπόν; Δέν θά ήδύνατο
10Vς ύπο τον θείον γνόφον; Oi, γαρ ετι Μωσijς έωράτο τό1ε πλέον νά εϊπη κανείc: τό Θεϊον κρύφιον; Kai πωc: αύτό,
μάγος έιι αυ'τψ γε,νόμενος, κατά τό γεγραμμένον· τό δ' ετι έφ' δσον τοϋτο δέν άπαλλάσσεται τηc: κρυφιότητοc:, όλλά
1 ο μείζοι•, οτι και αυτοy έαυτου ύπεραν.α6ιοάσας και απολύσ~ς καί είc: τούc: δλλουc: μεταδίδει, κρύπτον αύτούc: ύπό τόν
θεϊον γνόφον; Διότι, κατά τό γεγραμμένον ,
16
άπορρήτως έαυτον και ύπέρ πάσαν θεις αlσθητικ1711 καί. νοε­ ό Μωυσηc:
ράι, .έJ,έργειω·, κρύφιον αύ·τόν tαυτφ, ώ τού θαύματος, εποίη­ δέν έβλέπετο πλέον τότε, δταν εφθασε μόνοc: είc: αύτόν· τό
οεγ, ώς και τον θείον Παvλω· . ωσ{J,' όρϊόντας, αύτούς μ17 δέ σπουδαιότερον είναι δτι, δταν ύπερανεβίβασεν έαυτόν
είδ6·αι αλλά διαπορείν, τί ην εκεινο τό δρώι,· 1ό δ' av,θιc έαυτοϋ, άπέσπασεν άnορρήτωc: έαuτόν έαυτοϋ καί εθεσεν
15 l:r ι πάσαν παράδοξο~: ύπεροολήν καθ' ύπεροχήν ε;κυαίνω·, οτ ι έαuτόν ύπέρ πδσαν αίσθητικήν καί νοεράν ένέργειαν,
και ει, αυηι τ'fί απορρή•τφ καί ύπερφυεί έκφάνσει κρύφιος κατέστησεν έαυτόν κρύφιον είc: έαυτόν, ώ τοϋ Θαύματοc:,
δπωc: συνέβη καi μt τόν θείον Παϋλον , ώστε βλέποντεc:
11
εκ,είvος μέι·ει και αυ·τοις •τοις άπολυθείσι και' κρvυ·είσι~,, π;',
τοι'!ς αλλους πάJιτας μόνον, ιlλλά κ,αι έαvτούς. Τεκμιίgι01, δέ νά μή yvωpilouv έαυτούc: άλλά νά διαποροϋν τί ητο έκεί­
1ίJς ύπεραγνώστου ταύτης κρυφι6τητος, ή τού Μωσ(;ως έ.,i νο τό βλέπον· τό δέ ύπερβαϊνον πάλιν πδσαν nαράδο!Ξον
20 117γ τρανοτέραι• {}έαν εφεσlς τε και α1τησις και ανά,υασις, άλ­ ύπερβολήν ύπεροχ;κωc είναι δτι καί εic: αύτήν τήν άπόρ­
λα και tJ I(JJ)! αγγέλω11 Και των άγίωιι ~V απε(ρφ αιϊί'Jνι διη­ ρητον καί ύ·περφυα εκφανσιν έκείνοc: μένει κρύφιοι:: καί
J,εκ17ς ,SΠι
I(l ψαι•/Ηερα 1(JJY {},εαμ&των ΠQΟΚΟΠ1), WOIB Κ•αt όψU)'­ εic: αύτούc: τούc: άnοσnασθένταc: καi κρυβένταc:, δχι μόνον
τες αύ1f7 7?) όράσει ύπέρ δρασι~r γινώ,ο~ουσι το φως εκεί~:ο. άπό δλουc: τούc: δι\λουc:, άλλά καi άnό έαυτούc:. Τεκμή­
:π6σφ μαΗ01, τον δι' αυτου έπιφαιι,6μενον Θε6J 1 • Και ό δφθαλ- ριον δέ τηc: ύπεραγνώστου ταύτηc: κρυφιότητοc: είναι ή
25 _uος γαρ ό 'Ιίμι:;1ερος, τψ ήλιακψ F:)'αΙεJ!tΟας δίσκφ, δρωιι αυ­ εψεσις καί Ζ:ήτησις καi άνάβασιc: τοϋ Μωυσέωc: είς τήν τρα­
τόι•, ύπέρ ορασιν ;•ι)'(~σκει. νοτέραν θέαν1 R, όλλά καί ή συνεχήc: πρόοδος των άγγέλων
.57. Και μηδεί.ς πάλιν τϊρ μ17 πάηη καταλλήλφ τοiϊ πα­ καί των άγiων πρόc: τά φωτεινότερα των θεαμάτων κατά
ραδεlγματος επιφυέσθω· 1rιiiτo δ' .~ιιοείτω μ6JJω•, οτι το'ίς έι· rόν δπειρον αίωνα, ωστε καί βλέποντεc: μέ αύτήν ταύτην
(lποκαλύψει τ<'ι {}εϊον θεωμέι•οις φως το ύπερυάλλοι, η'jς κρυ- τήν δρασιν βλέπουν ύπέρ δρασιν τό φωc: έκείνο, πόσον
30 φ·ι61ητος της θείας μηδ,έν {ιττον οτι μή ~αι ,ιιάλλο~, και δια- περισσότερον τόν δι' αύτοϋ έπιφαινόμενον Θεόν. Διότι 1καi
ό ίδικόc: μαι: όφθαλμός, άφοϋ άτενίση τόν ήλιακόν δίσκον,
βλέπων αύτόν, γνωρί(ει ύπέρ δρασιν •
19

16. Έ Ε. 24, 18. 57. Καi δc: μή βασισθη κανείc: πάλιν είc: τό μή έντελως
17. Β' Κορ. 12, 2 έΕ.
18. Βλ. Γ ρ η γ. Ν ύ σ σ η c:, Περί βίου Μωσέωc: 2, PG 44, 376 ιωτάλληλον τοϋ nαραδεiγματοc:· ac: έννοη δέ μόνον τοϋ­
D · 377 Α. rο, δτι είc: τούc: Θεωμένοuς τό Θείον φωc: έν άnοκαλύψει
19. Ή είκών άnό τοϋ 6 · αίωνοc: Θ ε ο φίλο υ Άντι ο χε ί·
ςι c:, Πρόc: Αύτόλυκον 1, 5, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων 5, 15. έn1γ1νώσκεται δχ1 όλιγώτερον, δν δχι περισσότερον καί
522 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 523

φερόντως μάλλον ι} ήμίν επιγινώ,σκεται, τοίς διιΊ συμοόλωι· πολύ περισσότερον μάλιστα, ή υπερβολή τηc θείας κρυφιό­
1) των από τούτων νοημάτων l} δι' άnοφάοεως έπιχειρσvοι rηrοc παρ' δσον είc ήμδc τούς έnιχεφοϋνταc νά συλλά­
ΤΟ ακατάλψιτον συνορα)' της θεlας φύσεως, οτι ακατάlψιrοι·. βωμεν δι · άποφατικηc όδοϋ τό άκατάληnτον τηc θείαc
Οιδε ;•({Q r.αί δ τυφλός, αr.ούοας και πιστεύαας, οτι ή φα~- φ(1σεωc, καG' δσον είναι άκατάληnτον. Διότι γνωρίΖ:ει καί
5 δρότης του ήλ[ου 117γ συμμετρίαν {,περοαίνει τώγ αlσθητι.,,,, ό τυφλός, uφοϋ άκούσn καi n1στεύσr1, δτι ή λαμnρότηc
ι3μμάτων, αλλ' ουχ Cι)ς Ο όρωι,· και του rjλ[ου δ' uντος VΠΟ του ήλiου ύnερβαίνει τά μέτρα των αiσθητων όφθαλμων,
γηι•, νοητώς εχομε1ι δραγ αυτό1 1 , ο{, μόι,σι, οί δ' ύγιούς δψεωc; άλλά όχι cnωc ό βλέnωv· καί δταv ό ηλιοc είναι ύnό τήν
Jrε;ιειραμέι•οι, aλJ.rt και οοτις HtJY nεnηρωμέι•ων μέν, Ίniς γην, δυνάμεθα νό τόν βλέnωμεν νοητωc, όχι μόνον oi
δ' όρωπι πει.θομένωγ. Καί ού TOVT'O μόνον,. αλλ' ατι και {,πi:;ιι πεπειραμένοι δι' ύγιοϋc όράσεωc άλλά καί ό άνήκων εic
10 ΙΙ)J' ιίψιι· έχει τι'jν λαμπρότητα δ τc0v ήλίοv δίσκος εlδείη cίι• τούc τυφλοuc, oi όnοϊοι -πείθονται είc τούc βλέnονταc. Καί
και δ τc0!.,ς ι'ιφι?·αλμούς t:κ,κ,εκσ,μμένος· μετέχει)' δε και α:πο­ δχι μόνον τοϋτο, άλλ' ότι ό δiσκοc:: τοϋ ήλίου εχει τήν
λαύειγ τοvτοι, IOV φωτός αμήχανον. Οϋτω ·τοίνυJΙ και τον Θε­ λαμπρότητα ύnεράνω τηc:: όράσεωc, Θά ήδύνατο νά γνωρί·
Q)J νοη,τϊiις όρfii, και ·ύπερ JIO'VV αύτό-11 δι' αποφάσεως γn•c,)­ σn καί ό εχων έιΞωρυγμένουc τούc:: όφθαλμούc· είναι δμωc::
Or.f:t)! γέμοιτ' αι 1 και τοίς προς Όραχυ ΠJεπειραψένοις της /., όδύνατον αύτόc: νά μετέχn καί άnολαύn τοϋ φωτόc. Οϋ­
ί5 κείι·ου θέας Και το'ίς μήπω διάρααι 10 υπερ JJOVV εκι;ίνο IΙJC: τω λοιπόν Θά ητο δυνατόν νά ϊδουν τόν Θεόν νοητωc
έι·cίιπεωc: v,υιια προς ωΊτόl', nειι?ομένοις δ' ομως τοίς διιίρr,­ καί vά γνωρίσουν αύτόν άnοφατικωc ύnέρ νοϋν καί οί έn·
οο•, αλλ' ουχ ενωσίς εστιι, αϋτη ή ορασις· και ό μ17 πιστ,ε·ύωι· όλίγον πεπειραμένοι τηc Θέαc:: έκείνοu καί οί μή όνυψώ­
δε τοις διrt της ύπέρ νου;)! έγώ,σεως δρώσιν υπέρ γουι· καi σαντεc:: c.1κόμη πρόc:: αύτόν έκείνο τό ύnέρ νοϋν δμμα
αυτός Τ() θ•είΟΙJ δοξάσειεγ aι,, αλλ' ύπερ τας VΟΙJΗΚας αι">τοι~ ηϊc ένώσεως, nειθόμενοι όμωc εic τούc άνυψώσανταc,
20 .δvι,άμεις μ(πας. Ό δέ ,,ι7πr;.ι, 1171· nρΔς τu ,κάτω σχέσι.ι· τiίς άλλ' αύτή ή όρασ1c δέν είναι ενωσιc· καi ό μή nιστεύων δέ
οίκεϊα; fll):c.λc)ιι· ψυχιΊς κrιί t'Κ πάντω)• απολυθείς δια 1η; είc τούc: βλέποντας διά τηc ύnέρ vοϋν ένώσεωc, θά ήδύ­
1(0)' l:noλc,ι·)J τηρ17σεως και τ17ς εκ ταύτης &nαθ·είας, και i·- νατο καί αύτόc νά δοl'Ξάσn τό θείον ύnέρ vοϋν, άλλά μό­
περοr'ι.ς nασα~• γνωστιΚ1)1' εJΙέργειαιι δι' ·εΚΤΒJΙΟVς Και BtlιlΚ!]l­ νον ύπέρ τάc νοητικά<: αύτοϋ δυνάμειc. Ό δέ άnοκόψαc:
ι1ovς και &ί!λου προσευχίjc:, κακεί ,δι.' έι•ώσεως αγγc[ιστοι, και?' nδσαν σχέσιv τηc ψυχηc nρόc τά κάτω, άnοσnασθείc άnό
25 {υτ;εροχιίι, nε!]ιλαμφι?είς 1r7ι απροσ[τφ φέγγει, μόι,ος ο{;ως, όλα δ1ά τηc:: τηρήσεως των έντολων καί διά τηc:: έ!Ξ αύτηc
qxvς γεγοι•c)_ις Κ'αί διι'ι. τ,οv φωτός θε,/ηιενος και φως όρϊ-:ιι• άnαθείαc, ύnερβάc πόσον γνωσηκήν ένέργεiΟν δι' έκτε­
εJΙ ηj του φωτός εκείι·ου θέq. τε και απολαύσει, και τό ύπερφα­ νοίίc, εiλικρινοϋc καί άυλου προσευχηc καί έκεϊ nεριλαμ­
ές και ιiπερινόητον οψτως γι~•(iισκει του Θεο,ί,, ουχ ύπέρ τί;ι· Θείc μέ τό άnρόσιτον φέγγοc. δ1' άγνώστου ύnεροχ1κηc: έ­
ι·οητικί7ι• μόι 1 ην δι5ι1αμιν του νου, την αγι?ρωπ{νην ταύτηιJ, δο- , ·r.ίJσε,·,c:, μόνον c;ύτόc, γενόμενος φωc, θεώμενοc διό τοίί
30 !u~·ω,· τc'ιι, ΘεόJΙ -- πολ}.u γc1ρ καί τω1 1 κτιστcvν ύπέρ α~'!τ17ν εl­ φωτόc: καί φωc βλέnων είc τήν θέαν καί άnόλαυσιν έκεί­
σι11 -, αλλα και υπέρ τ'Ι]'V ύπερψυεστάιτην ενωσt)t ε'ΚS[J'ψ', ()t' vην τοϋ φωτόc, γνωρil.ει τό ύnεpφαέc καi πράγματι άπε­
ρινόητον τοϋ Θεοϋ, θεωρών TOUϊOV όχι μόνον ύηεράνω
τηc:: νοητικηc δυνάμεωc τοϋ νοϋ, αύτιϊc: τηc άνθρωnίνηc
-διότι καί έκ των κτιστGJν πολλά είνω ύnεράνω αύτηc-,
άλλά καί ύnεράνω τηc ύn:::ρφυ:::στάτι1c έκείνηc:: ένώσεωc,
διά τηc όnoiac μόνον ένύJνεται ό voϋc: μέ τά έnέκεινα
S-24 - ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 525

Jjς μά11ης τοίς 1(0)' )'Οψ6Ίιι ε:1έκειι 1 α δ J'OV(] έ11οϋται «ει• {}ειπ- των νοητών «μέ θειοτέραν μίμησιν των ύnερουρανίων
1 Ι ,..,. (' Ι
νόων»' •
f
0
τερq μιμησει τωι• υ:cιεgουραγιωJJ 'JJO(ι}J'».

58. 'AJ.λr} ωύ1ω1 1 με)' αλις. Έκεί110 δ' t'nαι•αλα6όι,τε.; 58. Άλλ' άρκετά δι' αύτά. Έnαναλαμβάνοντες δέ έκεϊνο
λέγομεJJ, (i)ς Tf)J' {:πεg θέα11 ορααιν ΤαV11]1', ει τις JJό1)0t1' ύJιε!] λέγομεν, δτι, αν κανείς θέλπ νά καλfj νόησιν ύnέρ nδσαν
5 nαααν νοερ,t.)' ει,.s12γειι;ιγ εθέλει καλει1 1 , διαφέρεται προς ιί­ νοεράν ένέργειαν τήν ύηεράνω θέας δρασιν ταύτην, δέν
μας ου·δέJ'. Ό μέιιτοι φιλόσοφος οvως, ,νομίσας ορασιν ιίμιlς διαφέρει είς τίποτε άnό ήμδς. Ό φιλόσοφος ουτος δμως,
τουτι μό11οιι αφωρισμέ11ως, α}.λ' ούχι και νόηαιι 1 αnερο·άητω· νομiσΌς δτι ήμεϊς καλοϋμεν τοϋτο άποκλεισηκως δρασιν,
καλεiν, κατ' αfποv του ο1'όματος της δράσεως εμάι,η, καί όχι δέ καί νόησ1ν, έΕ:εμάνη κατά τοϋ όνόματος της όρά·
, ., ,.., ~ , , :, 1 IVV>q, ' ' '
μ,α~sεις ουμει:ουι, ε,nαη·ετην μανιαν, εγκαταΛΒtψvεις :τιε12ι τους σεως καi έκμανείς μανίαν δχι 6εβαiως έnαινετήν καί ύστε­
1 Ο λόγους τούτους, κ,ατά της n12οφητι.κ1jς χάριτος ijμαρτε~< ι[;ς ρήσας είς τούc. λόγοuc. τούτοuc:, ήμάρτησε σοβαρως κατά
πλείστα. ΤρυΤι11 δ' 1ίιιείς r} τεττάρωι· r'lμαρτημάτω1• ελεγzοι· της nροφηηκηc: χάριτος. Ήμειc: δέ. άφοϋ έλέγΕ:ωμεν τρία
δuί οραχέω1 1 ;τοιησάμειιοι 7(0)! αλλωΨ αφεξόμεθα. Δείξαι τrιί­ η τέσσαρα σφάλματα έν σuντσμί9, θά παραιτηθωμεν των
J'l)}f αύιτδς αγωι 1 ιζό,μυος Q)ς 1) ορασις nολλιρ χείρω11 11jς )'01)- αλλων. ·Αγωνιιόμενος λοιπόν ούτός νά δείΕ:r. δτι ή δρα·
σεως, ((Jιάιtτrι. τcί. τοίς τιροφ1ίιαις δεδειγμέι•α, χεί,ρους 1•017σε- σις εί111αι πολύ χειροτέρα τηc: νοήσεωc: λέγει δτι «δλα δσα
Ι 5 cΔςη φησιν 1ιδράσεις, (ας διαπεnλασμέ~<α και διαγεγραμμέ11α έδείχθησαν είς τούς nροφήτας, είνα1 όpάσειc: χειρότεροι
και κ-ατα φαι•τασίω· .~χπεφασμένα». 'Ότι μέι, οδv ε~< εκm,i­ τηc: νοήσεως, ώς διαnλασμένα καi σχεδιασμένα καί κατά
σει γεγόμε)•οι τrί)J' nροφητωι, οί nλεfοvς τας πλείουc; είδο1• φαντασίαν παρουσιασμένα». 'Ότι βεβαίως οί περισσότε­
τωι' δρ(ι1 σεωγ, 01Ίδεις δς ιl,ιιφιγ11αεi τC1ν κατ' αύ·τοiις ).ογfω1' ροι τGJv nρο(Ι)ητων είδσ11 τάς ηερισσοτέραc: των όράσεων
και μετρίως έnακούσας. Τί ου11; 11/Υ εJιι 1Q χείρογ εκαταΓ;!)' άφοϋ περιηλθον είc: εκστασιν, κανείς άnό έκείνους οί ό­
20 nάσχοιιτες Θεογ έάι[ιU))" οί προcρfjται; Και τίς 111' τοvτο ε'ίnοι, ποϊοι ηκουσαν, εστω καί μετρίως, τά λόγια των δέν άμφι·
μη 11/1! ,εnί 10 χεiο,01, εκστασιν αfπός nαθών,· Τί δ' [:ίτ,ε Τ(ρ' βάλλει. Ti συνέβαινε λοιπόν; oi προφηται εβλειπον τόν
Λ1ωijση <rω,fίι,αι δ Θεάς αϊ•τάc; φησιγ ((εJ' εϊδει και ου δι' Θεόν πάσχοντες τήν nρός τό χειρότερον εκστασιν; Ποίος
αlι·ιγμάτωJΙ)); "'Αρα χαί τότε 117ν χε[ρω εκατασιι, l:!:έατηπεγ θά ήδύνατο νά εϊππ τοϋτο, δν δέν 1~παθεν αύτόc: τήν πρός
α/lηόJΙ; Τί ,δ~ Οτε 1εσοα42άκο1ηα 1ί1μέρας δλας έαvτοV F:ξ-εστη- τό χειρότερον εκστασιν; Τί συνέβη δταν ό 'ίδιος ό Θεόc:
25 Κ(λ)ς και τ~7ς αει:δο{ίς ζω17ς ύnο TQJI γι1 6φοJJ μετέχω11, έcόρα λέγn δτι έφάvη είς τόν Μωυσην «κατ' δψιν καi δχι δι'
αίνιγμάτων» ; Τ Αρα καί τότε ,έΕ:έστησεν αύτόν κατά τήν
21
τε και ηκουεv; "Αρα Ί)}~' χείρω εκστασιν έξέστη; 'Όηωc; της
αληθείας (ι'ις nορρωτάτω ε!:έστ,ηκεγ () τ,αi)1α γράψωΨ. χειροτέραν εκστασιν; Τί συνέβη δταν, έκστασιασθείς έαυ-
1Όϋ έnί όλοκλήρους τεσσαράκοντα ήμέρας
22
59. Δ ιnλασιάζε7(1.ι. δέ αύτφ ενταvθα τό ά,ιιάρτημα· το~ καί μετέχων
γαρ μεγάλου Δι 1οι•υσίοv κ,αι 1 ταυι1α, Q)ς ταυτά φρονΟV'VΤΟς Κ(}./ της άειδοϋς ιωί'jς ύπό τόν γνόφον, έβλεπε καί ηκουεν;
30 1r1ς Π(!Οψητι.κας IJ'}(l08tς πά,σας ώς χείρους 1•οήσεως εlnόJJ­ Τ Αρα έΕ.εστασιάσθη κατά τήν χειροτέραν εκστοσιν; Ό
τος, καταψεύδεται ;.;κϊίνο τωι· ,αύ•τrp γεγραμμένωι, nροο(}.λ­ γράφων αύτά έΕ:έστη πράγματι πολύ μακράν της άληθείας.
λ6με~<οc;, ώς ur}nό 11,;•ωι, 1~είων φαηασμάτων τούς μύστας ίj 59. Διπλασιάιεται δέ έδω τό ι'ψάρτημά του· διότι φευ·
δολογεϊ καί έδω είc: βάρος τοϋ μεγάλου Διονυσίου, ώς δη­
θεν εχοvτος τά αύτά φρονήματα καi ώς δηθεν είnόντος
20. Δ ι ον. "Α ρε ο n ο γ ί του. Περί θείων όνομάτων 1, 4,
PG 3, 592 C. δλας τάc: προφητικάc: όράσεις χειροτέρας της νοήσεως,
21. Άριθ. 12, 8. προβάλλων άιπό τά γραφόμ;:.;νά του τοϋτο, δτι «ό Θεός όνο-
22. Έ ξ. 24, 18.
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 527
526

ιο·ύς προψήτα:; κα,αλαμψάιιτων, κατ' αλλας καί. αλλας αlτίας μάΖ:εται άnό μερικά θεία φάσματα τα οnοϊα κατέλαμψαν
1ε και δvvάμεις, ό Θεός i'ινομ(ίζεταιη. Και μηγ οl!1ος οαφώς τούc: μύσταc: η τούc: nροφήταc:, κατ' αλλαc: καί αλλαc: αί­
τiαc: ·καi δυνάμειc:» •
23
Κ(11'Ιαυι?α ((Κατ' αλί.ας και αλλας αίιίας τε καί δυνάμεις)) φη­ Kai βεβαίωc: οίiτοc: λέγει καί έδω σα­
οί1', ιδς καi ό Θει)ς λέγει διι τψ μεν ΟJ 1 αρ, τψ δΕ ,ίJπαρ -- φωc: «κατ' όλλα καί όλλαc: αίτiαc: καί δυνάμειc:», όnωc: λέ­

5 δι' αlι•ιγμάιωι, μέ·ι,τοι --- τψ δε ΜωϋοΠ <(Sy είδει και ού δι' γει καί ό Θεόc: ότι είc: τόν ενα μέν ώφθη όναρ, είc: τόν
α[yιγμάτωι·>> (}ψθη. Π ο~,ς οvν πάι 1 1ες οί προφfjται κατά μ(yyην όλλον δραμα -δι' αίνιγμάτων nάντωc:- είc: τόν Μωυσην

111ι' φαι·ταο11κιιι· της ψυχής δύι•αμιν §(όρων; Άλλα και ή δέ «κατ' όψιν καί όχι δι' αίνιγμάτων» '. 2
Πωc: λοιπόν όλοι
ι1εία φαντασία ;-10131 διει1 ιjγοχε τfjς καθ' ήμας άνθρωnίι 1 ης οί nροφηται εβλεnον μέ μόνην την φανταστικην δύναμιν

φαJ'Τασiας· και γ.ουv f:κείιιη μεν τό καθ' ήμας ήγεμονικόν τηc: ψυχηc:; 'Αλλά καί ή θείο φαντασία πολύ διαφέρει άπό

1 ο και οι•1ως (tΟ(V_ιιυ.τοι• Η'.:ιοι, ή δίc: καθ' 17μας φαντασία έ~ι τφ την ίδικήν μαc: άνθρωniνην φαντασίαν· καί άκρι·βωc: έκείνη

οωματυειδεί γίι 1 ε1αι 11"jς κcιι9' ήμας ψυχής• και τό μεγ τυπού­ μέν τυπώνει τό είc: ήμδc: ήγεμονικόv καί δντωc άσώματον,
μενω• ε-κεί τη:; λογικfjς ψvχι"jς έοιι τό κ•ορυφαίόι• τε και
d- ή δέ άνθρωπίνη φαντασία γίνεται είc: τό σωματοειδέc: τηc:

κρότ•ατον, SI' ήμιγ δε τϊ, τώι ψυχικών δυνάμεων οχεδό1 l-

1 1 καθ' ήμδc: ψυχr/c:' καί τό μέν τυπούμενον έκεϊ εί­

οχατοιι· και 1υ7lΟ'UΙαι τουτο μεν ύπό των άπ' αίσθήοεως κι- ναι τό κορυφαϊον καί άκρότατον τηc: λαγικηc: ψυχηc:, τό

15 1•ημά1ωι·, έ,κεί δέ, ιί εοτι ιό τυποfη, τό 1jγεμω•ικόν ταΗ' ;ιρο­ είc: ήμδc: δέ τυnούμενον είναι τό σχc3όν εσχατον των

φητc7ιγ, εl 1Jέλ-εις μ,αθ·t:ί1', του μεγάλου Βα-οιλείου ακουσω·· ψυχικων δυνάμεων· καί τοϋτο μέν έδω ,υnώνεται ύπό των

§ώρωι, γιfρ, φηοίν, οί ;rιροφfjιαι ιηυnυύιμενοι 1ψ Π~tεύμαrι κινημάτων τηc: αίσθήσεωc:, τί δέ είναι τό τυnοϋν έκεϊ τό

10 ·ι}γεμονικδ~'>)" 6)01ε 1/J fl,·ε'Vμ.ά, forι. τΟ liγι.01 1 rO Stpι.(ά·11η,11 ήγεμονικόν των nροφητων, αν θέλnc: νά μάθnc:. ακουσε

Hp Y(p 'lWν JΙ[!Οφητων και ιίις ϋλ17 χρώμεyοy !(.Ο ήγεμοιιικrp rόν μέγαν Βασίλειον· διότι, λέγει, οί nροφηται εβλεπον
«τυπούμενοι διά τοϋ nνεύματοc: •κατά τό ήγεμονικόν»ι~·
;,ω και ει• αιηϊp δι' έαυτου τα μέλλοι'ΗΧ ;ιιροκα1αγγέλλ,01• αύ·1οίς
και δι' αύ·rωι 1 ,,7μί11 • Πως OV)' 10VTO φαντασί,α, 1?7 17με1έρςι, ώστε τό αγιον Πνεϋμα είναι έκεϊνο τό όnοϊον έπικαθίΖ:ει
είc: τόν νοϋv των προφητων καί ώc: ϋληv χρησιμοποιεί τό
φαντασίι,t κατάλ}.ηλ6ς τε και όμδτιμυς ,: Πως δέ χείρων της
ήγεμονικόν καί είc: ούτό προλέγει είc: αύτούc: τά μέλλοντα
και?·' ήμας γ01jοεως ιί φαyιαοία αυτη; Jiαλλον δε nϊiΊς ούχί
δι' έαυτσϋ καί δι' αύτων είc: ήμδc:. Πωc: λοιπόν τοϋτο είναι
και άπο το·ύτου δεικι•v1αι φϊvς QJJ, ·νϊρ iJ·εωρητ6ν, ετεροιι ;rι,αρά
άπλη φαντασiα, άνάλογοc: καi iσότιμοc: μέ την iδικήν μαc:
25 τηι• JΙόηοιν, καί δράσεις οϋτε αΊσί}ηται οϋτε φανταστα[, καi.
φαντασίαν; Π ωc: δέ είναι χειροτέρα τηc: ίδικηc: μαc: νοή­
αλλαι ;ιαν1άnασι .παρά 11)}' -άπό της δ·ιω·σίας γιτcοσιγ;
σεωc: ή φαντασία αύτή; Μαλλον δέ nι-::ic: δέν δεικνύεται
60. 'Αλ}.' δ φιλόσοφος καί αλJ.ην χρ17σιν πcιριί.γει του
καί άπό αύτό ότι είναι φωc: θεωρητόν διά τοϋ vοϋ, διάφο­
με7 1 ιί.λου λέγουσαν, (({) 1171, vρασιl' δια:ιλάοας άγγελος, Εiς τό
ρον άπό τιΊν νόησιν, ότι είναι όράσειc: οϋτε αίσθηταί οϋτε
μυησαι τά θεία 70)' θεολόγοJΙ, κα-ι• τούτοι.ς φησί, ωφ ,μεν εl-
φαντασταί, διάφοροι έντελωc: άπό την γνωσιν έκ τηc:
30 nείν δια;ιλάσας τό κυ.rά φαντασίαγ δεδ1jλωκεν- οvδει· γάQ τώγ
διιανοίαc:;
60. Άλλ' ό φιλόσοφοι:: προβάλλει καί δλλο χωρίον
τοίί Μεγάλου Βασιλείου λέγον, «ό διαπλάσας την δρα­
σιν δγγελοc., εic: τό νά μυrΊσn τά θείο τόν θεολόγον» 26 ,
23. Περί θείων όνομάτων 1, 8, .PG 3, 597 Α.
24. · Αριθ. 12, 8. καί είc: αύτά λέγει, «λέγων διαnλάσαc: έδήλωοε τό κατά
25. Eic: ΉσαΤαν nροοί,μιον,
PG 3-0. 124 Β. φαντασίαν· διότι τiποτε άπό δσα θεδται ό νοϋc: δr' έαυτοϋ
26. Περi ούρανίοu ίεραρχίοc: 13. 3. PG 3. 300 C

528 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
οοα ό )!ΟVς δι' έαvτου' {)εδ.ιαι διαπέπλασιαι>J. ΊΌύτφ τοίνvι 1
ε'ί ιις πεισθείη τφ φιλοοόφφ, και Ηtς ούρα~•ίοvς ύnολήψε,u.ι
κυριότητάς τε καί δvι,ά,μεις εκοιασιν νοήσεως, ιv του θαύμα­
τος' εnί. το χειρον :;ιάοχευ και ,οωμαιοειδείς κατά (fα1'7'1.-
5 σία)' αύ'ΤQ))' εlvαι Ιας όρά,οεις, και ,Ut) ,ιtόJ'ΟΥ τας δράσεις τού­
των, αλλά καί α{ΙΙr'lς τάς ύποστάοεις αύτών καί ούοιώδεις 1Ί­
nάρξεις φωταοί(! ,vγχάι•ειν ,εμφερεις. Φησί γαρ δ αύτος α­
γως εν σγδόφ της Ούρα~ιίας 'Ιεραρχίας, 1171, τών άγίι,ι,,
κυρtΟ11JΙωJJ ι}ΚψαJ'ΤΟQlΚlj)! εnωγυ1μίαιt εξυμνr»Υ, (Vς 1i7ς QΥιω;:;
10 κυριαρχίας ή κυριότης aύ,ιών εφίεται (<nρος 117ν αύτης κυρίαι1
εμφέρειαν έαυτήν τε και τά μεθ' έαυτr71• αγαθοειδώς διαπλάι­
τοvοαη. El ιοίι,vν μηδέι, δοα δ γους δι' έαυτου 11εα,αι δω­
πέπλασται καί τά διατιλαι τόμεγα πάJJτα φαJJταστά εοτιν 'η και
αίσθητcι. και κατά 10VIV 'Π!Ολλψ χε[ρψ τών ΡΟΟυμένωι 1 ύφ'
15 rμιών, ού Ρ01)Τ1)Υ l.ΟΙΠΟV εχΟVΟΙΥ αι κυριότητές τε και δυ/'ίt­
μεις 11)ι1 προς τον ΘεόJJ εμφέρειαJJ, ,αλλά οωματοειδή και φω­
τασιιίΊ,δη και άνθ1ρωnί,γης χείρογα γοήσεως, ώς διαπετιλαομ{­
νην οvοαν. El δέ τι7ν nρός Θεόν εμφέρειαγ τοιαύτη11 ε,χουοι,
παις αι 1 εlει, εκείναι )'Οεραι τi]J' ψύοιJJ;
20 61. 'Ο δέ φιλόσοφος και εξ έτέρας αύθις του αύτου .rιί-
οεως ονΨάγει. ίΟ αύτό· του τυ,ποvντος γαρ ακούσας 11))' ορ•1-
σιν αγγέλου, κατά δ'ύJJ1αμιν τφ θεολόγφ μειαδιδόγτος τΓjς οι­
κείας ίερογ,γωοiας, ((πώς)), φησί1 1 , ((ή τυπωθείσα σραοις οϊ·;.:
αν ε'ίη φαι,ταοτόJJ>>; 'Αλλ' ήμείς πάλιι• εκ ηjς Ο~'!ρανίου χορεi-
2s ας ε;,πρέψο:UΞΥ' α'!!'Ί(j)'. uΑί γαρ αγιαι)), φηοί, ωών ουραJJίωι
1 δύναμιν είc: τόν θεολόγον28 , λέγει, «πωc: δέν θά ητο φαν­
οv1σιcοι.• διωωομ17οεις, νοητr?Jς t':πί τό 11εομiμητω, έαυτάς αn()­
τvπουσαι και nρος T!/JJ θεαρχιΚJ]V εμφέρειαν μορψΟVJ' εφιέμε­
JJαι τό yοερογ αυτών είδος, αφθοι,ωτέρυ.ς εlκ6τως μετέχουσι
11jς {)είας κοινωνίας». 'Ορf!:ς καί τύπους γοφούς; Πώς οΖ,;,
30 α?"ιό 1CJν {ηιομά1ωι· τούτωJJ τί7v χε[ρω πάοχειν εκοτασιv ?μή{)ης
τ-ούς προφήτας; 'Εγώ γαρ από ΊQ)JJ ΟJJΟμάτωJJ τούτων ουκ
ωνθρωπiνης χείρω διαJJοίας 1ά προφητικά θεάματα εvάγομrιι
27. Αύτόθι 8, 1, PG 3, 237 C.
28. Βλ. άρχήν προηγοuμένηc: παραγρ.
29. Περί ούρανίοu iεραρχίαc: 4, 2, PG 3, 180 Α.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 529
εχει πλαστοnοιηθη». "Οποιοc: λοιπόν πεισθη κατά τοϋτο
είc: τόν φιλόσοφον, θά ύποθέσrι δτι έπίσηc: αί ούράνιαι κυ­
ριότητεc: καί δυνάμειc: πάσχουν, ω τοϋ θαύματοc:, εκστασιν
νοήσεωc: πρόc: τό χειρότερον καί δτι αί όράσειc: των είναι
σωματσειδεϊc: καί κατά φαντασίαν, δχι δέ μόνον αί όρά­
σειc: αύτων, άλλά καί αί 'ίδιαι αί ύποστάσειc: αύτων καί
ούσιώδειc: ύnάp!Ξειc: είναι παρεμφερεϊc: μέ φαντασίαν. Διότι
ό ϊδιοc: αγιοc: λέγει είc: τό όγδοον κεφάλαιον τηc: Ούρα­
νίαc: ϊεραρχίαc:, έ!Ξυμνων τήν έκφαντορικήν έπωνυμίαν των
άγίων κυριοτήτων, δτι ή κυριότηc: αύτων ποθεί τήν δντωc:
κυριαpχiαν «διαnλάσσουσα άγαθοειδωc: έαυτήν καί τά μεθ'
έαυτήν nρόc: τιiν κυριαρχικήν ούτηc: έμφέρειαν» 7. .. Αν
2
λοιπόν κανέν άnό δσα ό νοϋc: θεαται δι' έαυτοϋ δέν εχrι
διαnλασθη καί όλα τά διαπλασσόμενα είναι φαντασία η
καί αίσθητά καi κατά τοϋτο πολύ χειρότερα των νοουμέ­
νων άπό ήμδc:, δέν εχουν λοιπόν νοητήν τήν έμφέρειαν
nρόc: τόν Θεόν αί κυριότητεc: καί δυνάμειc:, άλλά σωματο­
ε1δη καί φαντασιώδη καί χειροτέραν τηc: άνθρωπίνηc: νοή­
σεωc:, ώc: διαπλασμένην. "Αν δέ εχουν τήν πρόc: Θεόν έμ­
φέρειαν τοιαύτην, πωc: θά ήδύναντο έκεϊναι νά είναι νοεροί
κατά τήν φύσιν;
61. ·ο δέ φιλόσοφοc: συνάγει τό 'ίδιον καί άπό αλλο
πάλιν χωρίον αύτοϋ' πράγματι άκούσαc: δτι ό τυπώσαc:
τήν δρασιν αγγελοc: μετέδωσε τήν ίερογνωσίαν του κατά
ταστή ή τυπωθεϊσα δρασιc:»; 'Αλλ' ήμεϊc: θά τόν έκτρέ·
ψωμεν πάλιν βάσει τηc: Ούρανίου '1 εραρχίαc:. Διότι λέγει,
καί δγιαι διακοσμήσειc: των ούρανίων ούσιων άποτυnώνου­
σαι έαυτάc: νοητωc: πρόc: τό θεομiμητον καί nσθοΟσαι νά
μορφώσουν τό νοερόν είδοc: των nρόc: τήν Θεαρχικήν όμοιό·
τητα, μετέχουν εύλόγωc: άφθσνωτέραc: τηc: θείαc: κοινω­
νίαc:»29. Βλέπειc: δτι ύnάρχουν καί τύποι νοητοί; Πωc: λοι·
πόν άπό αύτάc: τάc: λέ!Ξειc: συνιΊγαγεc: δτι οί προφηται
πάσχαuν τήν χειροτέραν εκστασιν; Διότι έγώ άπό αύτάc:
τάc: λέ!Ξε1c: όδηγοϋμαι νά νομίΖ:ω δτι τά προφητικά θεά­
ματα δέν είναι χειρότερα τηc: άνθρωπίνηc: διανοίαc:. άλλά
34
53ό ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 531

γομι~ειν, αλλά νου rου καθ·' 17.μας ·κρείπω, καί lσαγγέλοvς

άνώτερα τοϋ νοϋ μac:· διδάσκομαι μάλιστα όrΊό αυταc:
είδέι•αι διδάσκομαι τάς αυτϊuν θ·εωρίας. π ρός γαρ αγγελικiJJΙ
νά άναγνωρίl.ω τάc: θεωρίαc: των ώc: ίσαγγέλουc:. Πράγμα­
ει,ωσιν ε.πιτηδεί1 οvς έαυτούς εκ,είνοι διά καθαρ6τητα ποιή·σωι­
rι έκείνοι, καταστήσαντεc: έαυτούc: διά καθαρότητοc: έnι­
τες και Tfj προς 10 θειοιι ανατάσει συνημμένοι ωύτοις, δια- rηδείουc: πρόc: όγγελικήν ενωοιν καί συνημμένοι μέ τούc:
5 πλάποιπαι κ,αί αiιτοl και TVΠOVJ'Tαt ύπ' αυrω·ν ώς εκείJJοι
άγγέλουc: διά τηc: άνατάσεωc: nρόc: τό θείον, δ1αnλάσσον­
ύπό τώι, προ6ε6ηκ61ωγ άγγέλωJΙ κατcλ τάξιγ και 10 νοερογ
ωι καi αύτοi καi τυπώνονται •ύn' αύτωv δnωc: έκείνοι ύπό
αυτωι, εΜος προς θεοειδή μόρφωσιν μετασκευάζονται και δια
rων άνωτέρων άγγέλων κατά τάΕ;ιν, μετασκεuάϊονται κατά
ηις ίερας μορφώσεως ταύτης τήγ ίερογνωσίαJΙ ωσπερ έαvτοϊς rό νοερόν εiδοc: nρόc: Θcοειδη μόρφωσιν καi διά τηc: ίερδc:
ϊγγεωργοv,σιν εκειθ,εν καταοε6λημένψ. Και τί ·θαυμα,στc,ι·,
αύτηc: μορφιί1σεωc: καλλιεpγοΟν μέσα των τήν iερογνωσίαν
10 εl 1ώ1, lσαγγέλωγ τύπωγ δiαπλάσεωγ ή προφητι,κή 1υγχάι1 ει ώοάν καταβεβλημένην άπό έ:,εί. Καί τό. θαυμαστόν ειvαι,
καθ·αρότης, συλλ,ειτουργος κατα Ι1)1! fJεολογίαν υπάρχουσα αυ­
δν ή προφητική καθαρότηc: έηιτυγχάνη τούc: ίσαγγέλουc:
τών, δτε και αiηοιΎς τοιΎς του Θεου τύnους αϋτη δέχεσθαι μαρ­ Γύnουc: καi · διαnλάσειc:, άφοϋ είναι συλλειτουργόc: αύτων
τυρείται δ'ιίι·ασθηι; «Καρδίαί)) γάρ, φησί, ((Καθαρ(Χ εοτtJ' ή κατά τήν θεολογίαν, άφοϋ αϋτη μαρτυρείται δτι δύναται
παντάnασιι• «JΙ·είδεοι, τψ Θεϊμ παραστήσασα τογ ·νο·υν και τοίς νά δεχΘΒ, καί αύτούc: τούc: τύnουc: τοϋ Θεοϋ; Διότι, λέγει,
15 αίπου ε·τοιμοιι ε'ι 1 σημαίιιεσθαι τύπσις, δι' Jjy εμφανι)ς πέφυχ.ε «καρδία καθαρά εΙναι ή nαραστήσασα τόν νουν άνείδεον
γίνεσθαι». είc: τόv Θεόν καί ετοιμον νά σημα1ι·θη μέ τούc: τύnουc: του,
62. Ζαχαρfας ,δέ δ Βαραχ[ου και αυτό τό :c:γ ήμι11 Π νεv.,ιια διά των όnοiων εχει την φύσιν νά γίνεται έμφανήc:» •
30

πλάηεισiJαι ύ·πο- Θεοv εδίδ,αξεν, ε'ίτε τ111, εκ του μή 011τος εlς 62. Ό Zaχapiac: ,οϋ Βαραχίοu έδίδα!Ξεν δτι καί αύτό
τό εlJΙαι .nQοαγωγ1711 εκ Θεού εlι,αι του καθ' ήμδ.ς Πνεύμα·- rό μέσα μαc: ι:ιnάρχον πνεϋμα πλάσσεται ύnό τοϋ Θεοϋ,
20 τος δεικιιύς, ειτ.ε ιi]J! επ/. 10 κρειΗΟJJ αJΙ~Π).ασιγ και ε[ς Ηι εϊτε δεικνύων δτι τό άνθριί.Jπινον nvεϋμα προήχθη είc: τό
εiJ είναι μετα77οίησιJJ· (\λ~}ιψα)) γάρ, φησί, ((λόγου Κυρίου ε:cιί είναι ύnό τοϋ Θεοϋ έκ τοϋ μή όντοc:, εϊτε η1ν πρόc: τό
71})) Ίσρα·~λ· λέγει Κύριος, ό εκrείνωy τον ου•ραJJΟΥ καl iJεμe­ καλύτερον άνάnλασιν καi τήν εic: τό ευ είναι μεταnοίησιν·
λιϊίJγ 11)1, ;,ιην καί πλάσσωι, πνεύμα άνi}ρώnοv εγ αvτψη. Τί διότι, λέγει, «προφητεία, λόγοc: Κυρίου έnί τόν 'Ισραήλ'
οvι·; Και τό ει 1 ,ίμίν nνευ:uα σώμα,. επειδή πλάττεται :προαγ6- λέγει ό Κύριοc:, ό έκτεiνων τόν ούρανόν καί θεμελιων
2s μεJ'ΟJ! 1) με1ασκευαζ6,μεγσι; Ό δέ πλάστης μεγ άγαθος αν­ rήν γην καi nλάσσων πνεϋμ:::ι ι~νθρώπου είc:
31
αύτόν» •
τος εΊι 1 αι καί, τοις ;τοθουσι ευχόμενος, δια:πλασθηιrαι δέ φά­ Ti λοιπόν; Καi τό μέσα μαc: ύπάρχον nνεϋμα είναι σώμα,
σκωι• ε1; 0)·'1α παΤδα 10.Υ φίλοJJ έταίρογ 1!ΠΟ τφ κοιιrψ παι­ έπειδή πλάσσεται nροαγόμενον καί μετασκευαί:όμενον;
δευηι του Πόντοι•, «πλάσιν την άρίστφ, τε και κα{}αρω1ά1·ην)), Ό δέ εύχόμεvοc: νά είναι αύτόc: ό ϊδιοc: είc: τούc: noθoϋv­
ιlρα l/)) 1 πλασrικrρι TCUJ' σωμάτων τέχγφ• εγκωμιάζει και 710- rae; nλάστηc: άγαθόc:, Λέγων δέ δτι ό στενόc: φίλοc: του
30 ι?ει1•i7JJ ήγείται και ευχεται; Πως δε και συγίησιι, ό Θεος διεnλάσθη άnό τηc: nαιδικηc: του άκόμη ήλικiαc: ύnό τόν
είς :-ιάντα τά εργα 1ίμών κατά τοι• θεΊον Δαυίδ διά το :πλά­ κοινόν nαιδευτήν τοϋ Πόντου, «μέ τήν άρίστην καί ικαθα­
σω καrά ,μόJ•ας τι.}ς καρ 1 δlας 17μώγ, εl μ17 καρδία~, ένταv,?α ρωτάτην nλάσιν» 32 , αρά γε έγκωμιάϊει καί θεωρεί nοθη­
rήν καί εϋχεται τήν nλαστικήν τtχνην των σωμάτων;
30. Μ ά ρ κ ου Έ ρ η μ ί του, Νηπτικό 24, PG 65, 1064 Β. Μα·
ΙΞ ί ιμ ο υ Ό μ ο λ ο γ η τ ο ϋ, Κεφάλαια Εεολογικό 2, 82, PG 90, Πωc: δέ κατά τόν Θείον Δαβίδ ό Θεόc: συμβάΜει είc: δλα
1164 Α. 311. Ζ αχ. 12, 1. τά εργα ήμων μέ τό δτι εnλασε κατά ίδιαίτερον τρόπον
32. Γ ρ η γ. Θεολόγου, Λόγοc. 43 είc. Βασίλειον 12, PG 36,
509 Β. Κοινόc. παιδευτήc. τοϋ Πόντου ητο ό πατήρ τοϋ μεγάλου Βα· τάc: καρδίαc: ήμων 33 , αν ώc: καρδίαν nλασ.θεϊσαν παρ' αύ-
οιλείου. 33. Ψ α λ μ. 32, 15.
532 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
;ι(ψ α'υτου πλασθεισαν 1011 εσω νοήσομεν ?ivθρωπον; Και δ
Μωϋσης ,δέ, διημερεύων τε και διανυκτερεύων ύπό 1011 γ1'ό­
φον ει 1 τfj α~ιειδέφ εκείνη ζωfj, αv θείους τύ;ιους είδε; ((Ποιή­
σεις)) γιίρ, φησί, πά111α «κατά τον τύπαν 7oi· δειχθέντα σοι
5 εν τφ ορεt)). Τί ovv; ,κακε'ίνος έ11 τι;'i> θείφ γι,όφφ γεγοι,c:J;
έπι τό χειροv ε!:;έστη και φανταατικϊvς έώρα, έπειδη τύπο)'
αγαγέγραπται lδών;
63. Άλλ' ό μηδεμίωr διαφοράν αlσθητϊ(ιγ και φαντασΗiJJJ
κα/, )'01)1C(JJ' καί θείων τύπω~, επω1άμε1~ος φιλόσοφος, ακούωι,
10 δzι έμά1η?ω,ι-; τοίς δρωμέι,οις ό ,{}εολδγος τά και τά και ύπό 1η;;
δια;ιλασι?ε[οης {•πό τον αγγέλου όράσεως έμ:υείτο και προς
HJV J'Οψηγ γγωσtΨ αγ1ίγε1Q των Vντωγ η όρωμέγων, ΚαJΙτεί;­
{}ο• συγάγει οτι, «κρείττογ γ,,c';jσις θεωρ[ας, έπειδη από ταύ­
της Ο προφ1ί1ης επί 11)1' γJ!((]σtι• αγήγετο, φηοίν, αλλ' OV κατιί
15 γετο)). Ου1κοvΥ, ,ε'ίπ,οι τις αγ, και πάντες οί διεξοδικώς ήμί Ι'
Τ(Η' 1((1)' λογίωι, {ψ,ι.ιηγεύοvτες νουν ώς ~άπο χειρΟΥ(l))' ε;ιι
οέλτιαγ ήμας ,άνάγcvοι, καί δ μεν Κύριος λόγον συιrτετμημέ­
,.οι, τό εύαγγέλιον δαbς επί της γης, τό χείροv δέδωκεv ήμϊν,
οί δε διωκριγουvτες εξ tστασι του ι-;υ 1 αγγελίου 'Και ώς επί Η
20 κρειπω• 117ν εκείνων ήμας άι·άγουσι δι(ίνοιαι'; 'Άπαγε της
κακοη;ίας- αλλά τώιτ μεν λογίων ούκ dφιστϊiσιι•, έξ έκείνωι•
δέ, ιός αιτίων γyώσεως οντωγ και πηγής φωτός αενάου ί.r1-
6όι·1ες και αύ,ωί vί διδάσκοντες 1ηγ γνώσιΨ, έκ της προοο1;­
σης ήμίν ,αμαθίας έπι ΤΟ ικρείττΟJ! 117ν γνώσιν α1 1 άγουσιι 1 . 'Ε-
25 :-τί γαρ τωγ τοιού1ωγ αί προθέσεις αvται, που μεν κινήσε((ις
εlσι δηλωτικαί, που δέ αιτίας. "Οτα1 1 OVJJ λέγu tί Γραφή, ώς
έκ της 1?sωρίας δ προφήτης έμυείτο η llγγελος αυτόν ανfjγ~γ
έκ 117ς θεωρίας εlς 111ν μύησιν, ού' τοvτό φησιν, ώς άπεκίι·ει
αύτόν της 1'}εωρ[ας, αλλ' ώς έξ αlτlας έκεί1'ης και χορηγοv
30 της γ;,cΔσεως τά ;ιριγ μ17 γιγωσκόμε11α δ προφήτης έδιδάσκε­
το, ιωι δ αγγελος, καθαρώτερογ συνιεις τά της θ1 εωρίας ατε
34i. Βλ. Γ ρ η γ. Ν ύ σ σ η c, Περί βίου Μωσέωc 1, PG 44, 321 Α,
35, Έ ε. 25, 40.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 533
,ου δέν ένvοr1σωμεν έδω τόν έσωτερrκόν δνθρωnον; Καί
ϊι Μωυσηc: δέ, διημερεύων καί διανυκτερούων ύnό τόν
γνόφον είc: τήν άνείδεον έκείνην 2:ωήν''Ό δέν είδε θείους
τύπους; Διότι, λέγει, δλα «θά τά npάE:nc: κατά τόν δει­
3
χθέντα είc: σέ τύπον είc: τό δροc:» ". Τί συνέβη λοιπόν;
·Όταν εφθαοε κσί έκεινοc: είc: τόν θείον γνόφον έtεστα­
οιάσθη πρόc: τό χειρότερον καi εβλεnε φανταστικωc:, έπει­
nή εχει γραφη δη είδε τύπον;
63. 'Αλλ' ό φίλόαοφοc:, ό μή άναγνωρί(ων καμμίαν
διαφοράν αίσθητων, φανταστων, νοητών καί θείων τύ-
11ων, άκούων δτι ό Θεολόγοe:. έμάνθανε διά των όρωμένων
ιό καί τά, έμυεϊτο διά τηc: διαnλασθείσηc: ύnό τοϋ άγγέ·
λου όράσεωc: καί άνυψιίJνετο nρόc: τήν νοητήν γνώσιν των
δντων η όρωμέvων, συνάγει άnό αύτά δτι «ή γνωσιc: είναι
κάτι άνώτερον τηc: θεωρίαc:, ,έnειδή άnό αύτήν άνεβιβά­
"iU ί"ετο ό προφήτης είc: τήν γνώσιν, άλλά δέν κατεβιβάlετο».
., Ωστε θά ήδύνατο vά ε'ίnn κανείς, δλοι οί έρμηνεύοντες
ιιρόc: χάριν μαc: λεπτομερώς τήν εννοιαν των λογίων άνα­
βιβάlουν ήμδς άnό τά χειρότερα οϋτωc: είnεϊν npόc: τό
καλύτερον, καί ό μέν Κύριοc: δώσαc: έnί της γης ώς έnίτο­
μον λόγον τό εύαγγέλιον εδωσεν είς ήμδc: τό χειρότε­
rον, οί δέ διασαφοϋντεc: μδc: άπομακρύνουν άnό τό εύαγ­
γέλιον καί μδc: όναβιβά(ουν εic: τήν ίδικήν των διάνοιαν
ιί>c: είc: κάτι καλύτερον; .. Αnαγε άnό τήν κακόνοιαν· δέν
ι'Jπομακρύνουν άn<'J τά λόγια, c~ντιθέτωc: μάλιστα οί ϊδ101
σί διδάσκοvτεc: λαβόντεc: τήν γνωσιν άnό έκεϊνα ώς αίτια
γνιί>σεωc: 'Καί nηγήν άενάου φωτός, άναβιβάlουν τήν γνω­
σιν πρόc: τό καλύτερον άnό τήν ένυnάρχοuσαν είc: ήμδc:
άμάΘειαν. Πράγματι έnί τοιούτων θεμάτων αί προθέσεις
αύταί δηλώνουν άλλοτε μέν κiνησιν, αλλοτε δέ αίτίαν.
'Όταν λοιπόν λέγη ή Γραφιi δτι ό προφήτης έμυείτο έκ
τηc: θεωρίαc: η δτι δγγελοc: άνεβίβα(εν αύτόν έκ της θεω­
ρίαc: είc: τήν μύησιν, δέν έννοεϊ τοϋτο, δτι τόν μετεκίνει
άnό τήν θεωρiαν, άλλ' δτι έt αίτίαc: έκείνης ώc: χορηγοϋ
τηc: γνώσεωc: έδιδάσκετο ό nροφήτηc: τά μή γινωσκόμενα
προηγουμένως, καί ό δγγελος, κατανοων καθtιρώτερον τό
~
534 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ .ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ .ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 535

1iγγεί.ος, εξηγείτο τιρ προφήη7 και δ.νηγε11 αύτό~ι από 117ς τηc: θεωρίας ώc. αγγελοc., έΕηγεϊ ταύτην εic. rόν προφήτην
α{ια,Jίας επί την σύνεσιιι, Ί-Ι μεν GVJJ αμαθ[α,. εξ ης απεκο•εί- καί άνεβίβαΖ:εν αύτόν άπό τήν άμάθειαν είc: τήν σύνεσιν.
70, χείρον της γνώσεως είς 1jν ανήγετο, 17 δέ διδαvσα 11111 Ή μέv άμάθεια λοιπόν άπό τήν όποίαν μετεκινεϊτο, ητο
)Ψϊί'ισι.ν ορασις, ή Και {)εομψ171ως συνεπτυγμένην εχουσα αt•- χειροτέρα τηc: γνώσεως είc. τήν όποίαν άνεβιβάΖ:ετο, ή δέ
1 ~- τι),· εν έαυτfί, πώς OV' κρείττω• της παρ' αιJ'της χορηγουμέ11ης παρέχουσα τήν γνωοιν δρασιc., ή καί εχουσα αύτήν ,θεομι­
γ1·(όσεως; 'Έδει δ' δμως 1011 κατά τώ1· πατέροη χωρ1ίσαντα μήτωc. συνεπτυγμένην μέσα τηc., πωc: δέν είναι άνωτέρα
μηδέ τοiις προφήτας ανεπηρεάστους καταλείψαι. Πρϊότοι γάρ της παρ' αύτηc: χορηγουμένηc. γνώσεως; 'Έπρεπεν όμως
εlσο, εκείνοι πατέρες και τcvν πατέρων πατέρες ε)! ΠJ'εύμα­ ό όρμήσαc. κατά τιϋν πατέρων νά μή άφήσπ άνεnηρεά­
ll' lδει τοiνυγ κοινωνησαι και τ~°Jς επηρε[ας. στcίυc: οϋτε τούc. πρσφή-:"αc.: Διότι έκεϊνοι είναι πρωτοι πα­
1ο 64. Κ6ρον δ' 1j:δη λα6ων της προς τους πατέρας τε καί τέρες καί των πατέρων πατέρες έν πνεύματι· επρεπε λοι­
nροφ17c,ας αγωνίας ό πρόφασιv τούς ήσυχ[αγ άσπαζομ6·οι•ς πόν νά μετάσχουν καί τηc: ϋβρεωc:.
εiΊq6.μει,σς εlς τό ::τασι~·, (!>ς ειπείν, επιθέσθαι τοίς θείοις, 64. ·Αφοϋ δέ πλέον αύτόc:, ό όnοϊοc: ευρε πρόφασιν
τω1· μυστικω1άτων έπειτα τον ευαγγελίου ρημάτω1' i':ξηγητήv τούc: ήσυχαστάc:, δ1ά νά έπιτεθfj οϋτωc: είπεϊν έναντίσν
έαυτό1, τιροκωΝζει και διδάσκει)! άξιοί, πώς οί κεκαθ·αρμέ- δλων των θείων, έκορέσθη μέ τόν άγωνα πρόc: τούς 1πατέ­
1 s 1,01 1171, ,~αρδία1, δρϊο,σι τον Θεό1• και πώς συν τφ Π ατρι ό pαc: ·ι<αί Προφήταc:. αύτοδιορίlεται επειτσ έΕηγητήc: των
Υίός ερχεται. και ,ιιοΥ))) 1 ποιείται παρ' αiι 1 τοίς. «ΌρϊίΊσι τοlνvι·>), μυστικωτάτων λόγων τοϋ εύαγγελίου καί όΕιώνει νά δι­
φηrιί1 1 , «οί κεκα~JαρμέJfοι τ·ηγ καρδtαν τον Θεόν ού·κ lfλλως. δάσκπ, πωc: οί καθαροi είc: τήν καρδίαν βλέnουv τόν Θεόν~"
αJλ' 17 ΧαΤ(Ι. α1·αλογίαν r} κατ' αlτ[αγ 'η Κατά αn6ψασι1 1 ' {}εο­ καί πωc: μαΖί μέ τόν Πατέρα ερχετω ό Υίόc: καi κατασκευά­
ΤΙΤιΚCόΙερος δ' εκεί1 1 ος, ος πλείω οlδε των τοϋ κόσμου μερ{CJJ' Ζει κaτοικίαν είc: αύτούc:'11 • «Βλέπουν λοιπόν»; λέγει, «τόν
?() i} τά κρεlττω, καί ετι. μάλλον ό μάλλον ov γινώσκει την γνώ­ Θεόν oi καθαροί εic: την καρδίαν δχι κατ' δλλον τρόπον
σιγ εχωγ, {)·εοπτικώτατος δ' άπάηωι, ος τάς τε έμφω'f.ίς εγ~·ω παρά κατ' άναλογίαν ί1 κατ' αίτίαν η κατ' άnόφασιν· θεο­
1'0ν κ6σμου μpρίδας %Γ({ Τάς αφανείς δυν~μεις, Ιας προς )'ή1' nτικιiπεροc: δέ είναι έκεϊvοc:, ό όnοϊοc: γνωρίΖ:ει τά περισ­
και 7αλλα HV)' ,στοιχc:ίων συ,ιι;ιαι'J,είrις και τάς nρός αλληλα σότερα η τά καλύτερα τιΪJv μερών τοϋ κόgμου καί άκόμη
ταίΗ}' αnα~ 1 Γα ένωπωπαθείας,. τάς δι 1 αφοράς, τάς lδιάτητας, nερ1σσότερον ό εχων τήν γνίi>σιν άνωτέραν έκείνου τό ό­
?5 τας ΚΟtJ1ωι 1 ίας, τας έι•Ρργείας, τας συ11αψε[ας, τας εφαρμογάς, nοϊον γνωρilει, θεοπτικώτατοc: δέ όλων είναι ό γνωρίσαc:
τrίς άρ,ιιοι•lας και άπλ(:ίις τ' 11:ρρη~α και τα ρητα του· δλου του­ τόσον τάc. φανερός μερίδας τοϋ κόσμου δσον καί τάc:
δ1ε nυι,θήματ,α: φ γαρ αJΙη, φησΙ, «καλ(vς {,πηρέε ταϊ}τα πάντα άφανεϊc: δυνάμεις; τάc: συμηαθείαc: nρόc: τήν γην καί τά
θεωρεί1 1 , έκείvος καί (Vς τούτωι, πάντων α'lτιο11 τογ Θεόι 1 δλλα στοιχεία καί τάc: πρόc: δλληλα έναvτιοnαθείαc: όλων
"t1'ώσκε:ιi, δ15ι 1 αται και i':,'ζ ωύτωγ πά1'των αναλογιζόμενος αύ- αύτων, τάc: διαφοpάc:, τάc: ίδιότηταc:, τάc: κοιvu>yίαc:, τάc:
30 1ό11 γινrhσκει και rούιωι' πάγτωι, ύπερτιθείς δι' αποφάσεως ένεργείαc:, τάc: συναφείαc:, τάc: έφαρμογάc:, τάc: άρμονίαc:
αvθις }τιέρ nάντ' επίnταωι αυτόν. (('Επεί γάρη, φησ[ι·, ((έκ ιωί γενικωc: τόc: άρρήτουc: καί ρητάc: σχέσεις τοϋ συνό­
7(ι}J1 lίιιιων μ61'ώ1' {j Θεός γιι 1 (V()Κε1αf,, ουκ εξ (i/1' δήπου α- λου τούτου· «διότι», λέγει, «δποιοc: ήδυνήθη νά θεωρήσπ
καλωc: όλα αύτά, αύτόc: δύναται νά γνωρίΖ:π τόν Θεόν ώc:
αίτιον όλων αύτων καί γνωρίΖει αύτόν κατ' άναλογίαν ό­
λων αύτων καί ύπερθέτων αύτόν έπάνω άπό δλα ·aύτά
316. Ματ θ. 5, 8,
37. Ί ω. 14, 23. δι' άnοφατικης θεολογήσεως τόν γνωρίΖει πάλιν ύπεράνω
536 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
yνσεί τις, άλίι' ξ CiJJJ μόJJωι 1 γιJJώ·σκει γνώσεται ΘεόJJ, 'Ώστε δ­
σφ nλείω τις γινώσκει καί σε,ιιJJότερα και άκριοέοτεροι;, τοσού-
1φ διαφέρει IQ))' αλλωι, προς τό γιγώσκειν τον Θεόv- και αιΎ­
rός δέ δ κατά ,άπόφασιv 117ς θεογνωσίας τρόπος, Βς δοκεi μάλι-
5 στα τiιν τωJJ οι,τωγ άτιμάζειν επί Θεού γνω.σιν, της τωJ' iiι·­
των άnάντωγ γ1rώσεως χωρi.ς παραγενέσθαι ού nέφυκε1'" ct>J'
γι'ιρ τας υπάρξεις γινώσκομειι, τσύτωγ ,UOJJQ)y χωρεί και
άι•αιρέσεις γινώσκειν».
65. 'Ώ cΎας .&ψηκε καθ' έαυτου τας φωl'άς, ούδέι, δ'
10 μως ά~δ·ούσας 1'αίς αλλοθι γνιόμαις αv:ων· τέλειο~, γάρ ου­
τος ανθρωποιr αλλαχού και σοφόν όρίζε,σ.ι τον πάι•τα είδότα.
El τοίι1υν, (Vς αρτι Κ(J.}'Ιαν1?·' Ο'f!1Ος άnεφ17νατο, 10/)T(l)y
ενι και τας αναιρέσεις γινcόσκειν κα/. εκ τούτωv μάγων άπη­
φάοκεο• τό θείον, cδι· l!χαμεν υ7ν κατάληψιJJ, Θεόν ειι•αι δεή-
15 οει, 6α6αι της άrοπίας, 101, εκ της πάγιων άφαιρέσεως Θεί\J'
γι,ωσόιμετοι•. 'ΊΙ γϊιρ τcχ οντα nά1··τα τις εlδείη αν, ώς αι· εκ
τι}ς nάι,Τ!(ι)ι' ϊιφαιρέσεως είδείη Θεόν, και Θεογ ήμίν έαυ,ί'ιι.·
είσάγει -- ΘεοiΊ γι}(! μόνου τό εlδέναι τά nάηα -- η, ε'ί τι
άγ11οεί, 10VIO fίγηται. Θεόιι· 8 γcίρ .&y1ιοεί, αφαιρεί.ν αι'ιτου ;ιΊ
20 θείοι,, ώς ovroς εφη,σε,·, άδύι,ατοι·. Καί εl, ϊ["ιJJ αi5ι~ις γινc,;­
σκει τις,. τούτωι• ,,ιιόνωι 1 α'ίτιω· γο•cόσκει Θεόι·, οσα τιιι· ')'1'(ίJ­
σιν αύτοv διαπέφευγε, τοδτωγ ουκ αίτιω• ήγεί.ται Θεόν· οι'•κοίiι•
συμμετρήσει τc,v κόσμφ n71, θείαν δύναμιι,, 01'; γά(! nλείω )'J'([>-
σεται τσv,δε τον nαγτός ori,oς. Άλλ' ήιμείς, {ητερ·αρθέντες τijς
25 γγώσεως, μυρίους α1'αnεπείσμεθα κόσμους, ούχ δμοίους μάγο~·
άλλα καl δωφόρσυς, Θεq1 προαγαγείι 1 τω~· ευχερεοτάτων δι·
και εκ πάJ!Τ(ι))' δλικfιΊς άποφάσκο.μεγ τό θεί.01 1 , κακ TQJJ' μήnω
.~γ~·ωσμέι:ωγ γινιi1σκομει• τιίι• &πειρ,οδύγαμοι, δύιιαμιν. Οί5τως
δ Π αυλός φησι καθijσθαι τογ Χριστόν επάνω παντός δJ!όμα-
30 τος ού μόJ!ΟJ• του uνομαζομέγου, τουτέdτιι,ν εγνωσμένου, εν τϊ;ι
νυν αιωγι, αλλ(t. και ει• τφ μέλλοvιι γJJωσι'J<ησομέJJου, και ά:ΙΟ
38. Βλ. άνωτέρω 2, 1, 37.
39. Βλ. Δ ιον. Άρε ο πα γ ί του, Περί θείων όνομάτων
3, PG 3, 872 Α.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 537
δλων. 'Ώστε δσον nερισσό-rερα καί σεμνότερα καί άκρι­
βέστερον γνωρί2;ει κανείc:, τόσον διαφέρει τιον άλλων ώc:
nρόc: τό γινιίJσκειν τόν Θεόν· 1ι<.:αί αύτόc: δέ κατά τήν άnο­
φαηκιiν θεολογίαν τρόπος, ό όnοίοc: φαίνεται δτι περιφρο­
νεί περισσότερον τι'jν γνώσιν των δντων έπί τοίί Θεοϋ,
δέν εχει τήν φύσιν νά φθάσπ έκεϊ χωρίc: τήν γνωσιν όλων
Ht;' των δντωv· διότι έκείνων των όnοίων γνωρίΖ:ομεν τάc: ύ­
nάρ!Ξειc:, τούτων μόνων είναι 'δυνατόν νά γνωρίΖ:ωμεν κοί
0- τάc: άφανiσειc:».
65. 'Οnοίαc: φωνάc: δφησεν ένσντίον έαυτοϋ, αί όnοϊαι
όμωc: δέν διαφωνοϋν npόc: τάc: άλλοϋ διατυnωθείσαc: γνώ­
μό)'(ι))' μαc: του· διότι ουτοc: άλλοϋ τέλειον καί σοφόν δνθρωnον
όρίΖ:ει τόν γνωρίΖ:οντα τά nάντα 38 . "Αν λοιπόν, δnωc: άπε­
φάνθη τώρα καί έδω ουτος, είναι δυνατόν νά γνωρίΖ:!l
τάc: άφανίσειc: τούτων μόνων καί νά άιnοφάσκη τό θείον έκ
τούτων μόνων, τά όποία κατανοοϋμεν, θά πρέπει νά είναι
Θεόc:, όnοiα άτοnία, αύτόc: ό ό,nοϊοc: θά γνωρίσπ τόν Θεόν
έκ τηc: άφαιρέσεωc: nάντων'1 '. 'Ή θά ήδύνσrο κάnοιοc: νά
γνωρίΖ:!l όλα τά όντα, ώστε διά τηc: άφαιρέσεωc: πάντων
νά γνωρiσπ τόν Θεόν, όnότε μδc: nαρουσιάΖ:ει έουτόν ώc:
αλλον Θεόν - διότι τοϋ Θεοϋ μόνον είναι 'ίδιον νά γνω­
ρίΖ:η τά πάντα - , ιϊ, δν άγνοη κάτι, τοϋτο δέχεται Θεόv·
διότι δ,τι άγνοεϊ, είναι άδύνατον, δnωc: είnεν αύτόc:, νά
rοϋ άφαιρέσπ τό θείον. Καί δν πάλιν κανεic: άναγνωρiΖ:!l
τόν Θεόν α'ίτιον μόνον έκείνων τά όnοϊα γvωρiΖ:ει, τότε
δέν θά θεωρfϊ α'ίτιον τόν Θεόν έκεiνων των όnοίων τοϋ
διαφεύγει ή γνωσιc:· έnομένωc: θά συγκρίνπ μέ τόν κόσμον
rήν θείον δύναμιν, διότι δcν nρόκε1τα1 ουτοc: νά γνωρίσn
περισσότερα τοϋ σύμπαντοc: τούτου. 'Αλλ' ήμείc:, ύnερυ­
ψωθέντεc: τηc: γνιίJσεωc:, εχο,μεν πεισθη ότι είναι εύχερέ­
στατον είc: τόν Θεόν νά nαραγάγπ μupiouc: κόσμοuc:, δχι
μόνον όμοίουc:, άλλά καί διαφόρουc:, καi άnοφάσκομεν τό
θείον άnό δλουc: γενικωc: καί άnό τά μη έγνωσμένα γνωρί­
(ομεν ϊήν άnειροδύναμοv δύναμιν. Οϋτω λέγει ό Παϋλοc:
δτι ό Χριστόc: έκάθησεν έπάνω nαντόc: ονοματοc:, δχι
7,
μόνον όνομαιομένου, δηλαδή έγνωσμένου, είc: τόν 1nαρόν-
538 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 539

ταιν ,u1Ί έγνωσμέ11ων αiπφ Tr]J' μεγαλωσύνην του Θεοv t1 ξαί­ τα αiωνο, άλλά καi γvωσθησομένου εic: τόν μέλλοντα ,
40

ρω1• οϋτως αλΧαχ,οv που τωι· έπιστολών, είπώ1• ωίς
χωρίσει από τijς αγάπης τοv Χριστου;)) και αnαριθμήσας nι1)·­
τα τά αίσθητr} καί νοητά, τά έι•εστώτα και τά μέλλοντα, επ17-
5 γαγε1·, ((οϋτε τις χτίσι.ς έτέρα δυ~ιήσεται ήμιiς χωρίσαι από
•Ίιjς αγάπης του Θε,ου», ε,κ τών όντων και τά μη 01'1α συνο­
ρϊ,ψ και κατ' έκείνω1· d)ς OV1WJ' αποψαι.1'όμε1 1 ος. Οί δέ εξ f:-
rί,ιιιiς καί έ!Ξαίρων τήν μεγαλωσύνην τοϋ Θεοϋ άπό τά μή έγνω·
σμένα είc: αύτόv είc: δλλο σημειον των έπιστολων, άφοϋ
είπε «ποϊοc: Θά μδc: χωρίσn άnό τήν άγάnην τοΟ Χριστοϋ; »
καί cnηρίθμησεν δλα τά αίσθητά καi νοητά, τά ένεστωτα
καi τά μέλλοντα, προσθέτει, «οϋτε καμμία δλλη κτίσις θά
δυνηθfί νά μαc: χωρίσr~ c:πό τήν άγάπην τοϋ Θεοϋ» , κα­
41

)'Ος μυ2ίους και έχ του πεπερασμέ~•ου rήν απειρον σvι·ι.έι•υ,ς
δ11ναμιγ, πϊίις ου·κ εκ μετρ-ίωι• τϊίιν κατ' αυιτόι, α::ια11τα γγωσό-
10 μεθα, ώς εξ ογύχω11 φα,σί τον λέω,τα και έκ κρασπέδου τό
1.'rρασμα, :1αί οϋιτω πάνΗύν αίτιον επιγγωσόμει'rα Θεόι,• καl απλ
:τάγτω1' 10!)1(/))' αφαιρψιομεγ και το ί1]Jt έκ των ογτωι, ·θεογJΙω­
οίαJ• ι',περοαί~,ω·, ο'Ίς εξ οιικ 01,των λόγφ ,μ61ιφ απαντα nαρ1ί­
χθ·η, διr} πίrπεως JΤJρ,οσθήσομεν;
1 'i fJ6. Κσιν~Ί μέ1· oVJ! αϋτη nfiσι τοίς εlς Χριστογ Jιεπιστ,ει·-
κόσιJ! ύ•nερ ειΨΟιαν γvω,οις· 10 δε δ17 της αληθούς π[στεως
ταύτης τέλος, 8 διrί της Ηvι• έ1πολrίJ1, εργασίας προσγί;·εται,
QV,Κ εκ τϊίιJ• OJ'T(l)JJ μόι•ωιι και γνωΟ'ί(!))' και αγνdιστωγ τij1• θ 1 εο­
γι1ωσlαν :ταρέχεται - οι'Ια γαρ ένιανθα τά κτιστrΊ πά,•τως
20 λέγο,ιιεJ· - ιl;Χ έκ του aκiτlaτov φωτός, 8 Θε,ου έστι δ,.5ξα
καί Χcιοτοί< Θε,οv και των της χριστοειδους εφικομένων λ1ί­
ξεως· i:ιr γrΊρ ηj δόξη του Πατρός ό Χριατός ελεύσεται .
δέ 1iJ δά!:η 1οί! Πατρός αι,τόι11 Χριστού ιιοί δlκαιοι. λάμψου­
σο· α'ις δ ηλως)) και φrvς εσονται και φως αψονται, 10 μ61•ης
25 11jς κεχαΠαρμέι•ης κα12δίας έnίχα12ι και nανίερω, θέαμα, δ
γίJJ' ιιέι· και τοίς 7(1, {:πιγη πά1rτα δι' άnαθείας και τά καθαρά
δια της εlλικριγοί,ς ·και αύλου διαϋεϋηκόσι πρ,οσευχ,Ρjς
ϊιρραϋrv~·ος μέρει .μετρlως προφαl1Ψ3τιαι, τότε δε τmΊς υί.,01Jς
τανοων τά μή όντα άnό τά δντα καί άποφαινόμενοc: δι'
αύτά ώc: δντα κατ' άvαλογίαν έκείνων. Ήμειc: δέ οί κατα­
νοοΟντεc: άnό ενα μυp'ουc: κόσμους καi άπό τό nεπερασμέ·
νον τήν δnειρον δύναμιν, nωc: άπό τά άνάλογα δέν θά
γνωρίσωμεν τά πάντα, τά κατ' ούτόν, δπωc: κατά τό λόγιον
έκ τιΪ.Ιν όνύχων τόν λέοντα καi άπό τό κράσπεδον τό ϋφα­
όμα, καi δέν 8.ά άναγνωρiσωμεν οϋτω τόv Θεόν ώc: αϊτιον
πάντων καi άφαφέσωμεν τοϋτον άπό δλα αύτά καi δέν θά
nροσθέσωμεν διC:1 πίστεως τό ύπερβαϊνον τήν θεογνωσίαν
έκ τιϊ>ν δντων, ότι δλα nαρήχΟησαν έt ούκ δντων διά μό­
νου τοϋ λόγου;
66. Αύτή λοιπόν ή υπέρ εννοιαν γνωοιc: ε'ίναι κοινή
είc: δλουc: τούc: nιστεύοvταc:, τό δέ τέλοι:: τιϊc: άληθινηc: αύ­
rηc: πiστεωc:, τό όποιον προσγίνεται διά τηc: έκτελέσεωc:
•~,· τιϊJν έντολων, δέν παρέχει τήν θεογνωσίαv μόνον άnό τά
δντα, τά γνωστά καi όγνωστα, -διότι έδω δντα λέγομεν
πάντως τά κτιστά- άλλ; άπό τό δκτιστον φωc:, τό όποιον
εiναι δό!Ξα Θεοϋ καi Χριστοϋ Θεοϋ καi των έπιτυχόντων
tήν χριστοειδη μερiδα' 2 • διότι είc: τήν δό!Ξαν τοΟ Πατρός
εJ' θά ελθ!l ό Χριστόc:, είc: δέ τήν δόtαν του Πατρός αύτων
Χρίστοϋ 43 «θά λάμψουν οί δiιωιοι ώc: ό ηλιοc:» καi φωc:
44

τ·ίjς ανα,στιίσεως εμφαι•ιJ)ς θεοποιήσει, συνδιαιωνίζοvτας .καl. θά ε'ίναι καi φωc: θά ϊδουν, τό χαριτωμένον καi πανίερον
30 συ1•δοξrι.ζομέι•ους τφ μειαδόντι τfί καθ' ήμιiς φύσει θ·ε[ας δό­ θέαμα. Αύτό τό θέαμα τώρα μέν nροφαίνεται μετρίως ώc:
ξης τε και λαμπρότητας. Δόξα δέ και λαμπρότης ο!Jδ' έ:τl τω,· είδοc: άρραβωνοc: εic: τού<:: διαβάνταc: δλα τά ά>κάθαρτα δι'
άπαθείαc: καί τά καθαρά δ1ά τιϊc: είλικρινοϋc: καi άυλου
40. Έ φ. 1, 20 , 21. 41. Ρωμ. 8, 35-39. προσευχηc:, είc τό μέλλον δέ θά Θεσποιησr~ έμφανίi:~c: τούς
42. Δ ι ον. Ά ρ ε ο n α γ ί τ ο u, Περί θείων ρνομqτων 1, 4.
PG 3, 592 Β. υiοϊιc: τηc: Ο\'αστάσεωc: 45 , συνδαιωνίlο'ιταc: καί συνδο!Ξαlο·
43. Βλ. άνωτ. 2, 3, 18. μένους μέ τόν μεταδώοαντα είc: τιiν ίδικήν μας φύσιν
44. Μcτθ. 13, 43.
45. Λ ο u κ α 20, 36. θείον δό!Ξαν καί λαμπρότητα. Δό!Ξα δt καi λαμπρότης δέν
54Ό ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 541

κr ιστώ~, ουσία ποr' αν εϊη· πώς OVJ! Θεον δ,οξάσειεν ί'111 1l::; δύναται ποτέ νά είναι ουσια οϋτ,ε επι των κτιστωv· πωc:
ΟV'αίαν είι•αι 11))' Θεον δόξαν, Θεου ος, αμέθεκτος ώι· και λοιπόν θά ήδύνατο κανείc: νά δεχθfi δτι ή δό!Ξα τοϋ Θεοϋ
αόρατος και αι,αφής, καθ' δπερούσιοι, δύναμιν μεθεκrός γί­ είναι ούσία, τοϋ Θεοϋ ό όποίοc:, ένψ είναι άμέθεκτοc:, άό­
γεται και χωρείται καί διαφαlνεται και εν ε~, {}εωρίq π νει~- ρατος καί δϋλοc:, καθίσταται κατά ύπερούσιον δύναμιν
5 μα μετά των δια καθαράς :καρδίας εντυγχω·όντων γlνεται, μεθεκτόc:, χωρείται, διαφαίνεται καί γίνεται κατά τήν θεω­
κατά 1
11 1, προς τόν 'ίδιον πατέe,α του κοινού Πατρός δπέρ ή­ ρίαν εν πνεϋμα' 6 μέ τούc: διά κα9αρδc: καρδίαc: συνανα­
μών μvσιικωτάτην και άπόρρηωv ευχήγ; «Δός γαρ αυ'rοίς,ι. στρεφο,μένουc:, κατά τήν μυστικωτάτην καί άπόρρητον ύπέρ
φησίι', <<'l1rα καθάπερ εγώ, Πάτερ, ει• σοί καί συ εν εμοί, κα1 ήμων εύχήν τοϋ κοινοϋ Πατρόc: πρόc: τόν ίδικόν του Πατέ­
αυτοί έν 1),ULJ! ίiν (i)O(J!)) .§γ αλη{J,ε[q. Τοια15της τοίνv~· ουσης ρα; Διότι, λέγει, «διϋσε είc: αύτούc:, ωστε, δπωc: έγώ,
10 θέας τον ΘεοΠ, Ι}ν μόνοι οί της μαuαρία:; κατηξιωμέν,οι }.,J- Πάτερ, είμαι είc: σέ ιωί σύ είc: έμέ, καί αύτοί νά είναι εν
ξεως οψοι,ται κατά 101' αλη~τον αίδ'πα, ηγ και JJVV οί ΒΚΚ!_)Ι­ είc: ήμδc:» άληθωc:". Άφοϋ λοιπόν τοιαύτη είναι ή θέα τοϋ
ΙΟt ί(J)J! αποσ16λω1' f;J! Θαοωρ κατείίδοι· και δ Στέφανος λιθα­ Θεοϋ, τήν όποίαν θά ϊδουν μόνον οί κατη!Ξιωμένοι τηc: μα­
ζόμενος και δ Ά ντώγιος καθ' ήσvχίω• &,,ωι,ιζάμενος, μαί.­ καρίαc: μερίδοc: κατά τόν ά-rελεύτητον αίιϋνα, τήν όποίαν
λον δέ πάι•τες οί αγιοι, ταv,τό11 δ' είπείι· οί κεκαθαρμέγοι τrιι' καί τώρα άντίκρυσαν οί εκκριτοι άπόστολοι εiς τό Θα8ώρ
15 καρδίαιι, ιός εκ 1({))' άιrαγεγραμμένων οίκε[ων λόγcω• και 1ι:'i'n 1 καί ό Στέφανοc: λιΘσβολούμενοc: καί ό 'Αντώνιος άγωνιl.ό­
κατ' αlηοιΊς οίωι, lξε,στι μαι,θάνειι, τς,ο οουλομέι·ω ( φαίη1' μενοc: είc: τήν ήσυχίαν 4 s, μαλλον δέ δλοι οί αγιοι, ητοι οί
δ' αγ l1 γωγε και προφήτας και :ια:τριάρχας άγει•πωvς οί':κ καθαροί εic: τήν καρδiαν, δπωc: είναι δυνατόν νά μάθ!l
είι•αι ων qωτός τούτου, μαλλον δέ :τιλιίι· δλίγωγ 1([ πάντα ε­ ό βουλόμενοc: άπό τούc: συντεταγμένουc: λόγουc: των καί
κε{ι,ωγ θεάματα, κα1 μάλιστα τά θειότατα, μη αμοιrμίν τούτnι• άnό τάc: βιογραφίαc: των (Θά ήδυνάμην δέ νά εϊπω έγώ
20 τ,ου φωτός- τί γc1ρ άι· καί, {ι:τιοκρ{γοιτο φώς αλλότριοv ό φϊi'ις τουλάχιστον δτι καί οί προφηται καί nατριάρχαι δέν είναι
αlιfη,ισν οικείοι• εχωΥ, τοίς καθ:αροίς 1η11 καρδία~', εl καl d- όγευστοι τοϋ φωτόc: τούτου, μάλιστα δέ δτι, πλην όλίγων
:ιορρή'Γως, ομως όρατόι,, J'VI' τε καπί του μέλλογrος αl{(ιγος, έ!Ξαιρέσεων, δλα τά θεάματα έκείνων καί μάλιστα τά Θειό­
rvς καi Δ ωι·ύσι.ος ή μέγας λέγει; ~-, τοιαύτης τοίι.Ψι 1 σvπης τατα, δέν είναι αμοιρα τούτου τοϋ φωτός' διατί δλλωστε
{}έας τοiί Θ SOI'. πώς •01) τα1Jτψ• επαγγέλλεται 1171 1
αίιfJΝΟι· ή θά ύnεκρίνετο !Ξένον φωc: ό εχων ίδικόν του αiώνιον φωc:,
25 μακαρlζωγ τοi•ς καθαρους ίΎ)1' καρδ{α1,, άλλα τηγ άπό 1ϊίι1' όρατόν είc: τούc: καθαρούc: κατά τήν καρδίαν, αν ιωί άπορ­
κτ ωμάτων γι,C:Ίπι ι,, η γέγοιτ' αι, και τοίς τού αίώι•ος τού­ ρήτωc:, τώρα καi κατά τόν μέλλοντα αίώνα, δπωc: λέγει
καί ό μέγαc: Διονύσιος.'' ;
9
του αοφοϊς; - , άφοϋ λο1 πόν τοιαύτη είναι ή
67. 'Ότι δέ 1f)1' απ('ι τώJ' κτωμάτω~, γγcασι11 τελεω1άτηι• θέα τοϋ Θεοϋ, πώc: δέν έπαγγέλλεται τήν αίώνιον ταύτην
1~εοπτίαν ό φιλόσοφος ήγεiται, προλαοr»γ έδlδαξεγ 17μας 701'- ό μακαρίlων τούc: καθαρούc: είc: τήν καρδίαν , άλλά τήν
50

30 το, είnωιr μη,δε11ί μηδεμ[αι, &πολιπεϊ~, τα{πης ύπεροολή1', ο_ς γνώσιν άnό τά κτίσματα, ή όποiα θά ήδύνατο νά άναπτu­
Ϊfγγω πάσας τάς εμφανείς του κόσμου μερl:δας και τάς άφα- χθri καί ,είc: τούc: σοφούc: τοϋ αίώνοc: τούτου;
67. 'Ότι δέ ό φιλόσοφοc: τελειοτάτην θεοπτίαν θεω­
46.Α' Κορ. 6, 17. 47. Ί ω. 17, 19· 21.
48.Διά Στέφανον Πράε. 7, 55 έΕ. Δι' Άντώνιον Ά θα να σ ίο u, ρεί τήν γνώσιν άπό τά κτίσματα, έδίδα!Ξεν ήμαc: τοϋτο προ­
Βίος 'Αντωνίου 1 Ο, PG 26, 860 AD. Όράματα εβλεπον οί μάρτυρες, καταβολικώc: είπών, δτι δέν αφησεν είc: κανένα καμμίαν
τϊίJν όποίων rιρότuπον ό Στέφανος, καί oi μάρτυρες της συνειδήσεως
έρημίται, των όποίων πρώτος ό 'Αντώνιος.
ύπερβολήν, δnοιοc: έγνώρισε τάc: έμφανείc: μερίδαc: τοϋ
51
49. Δ ι ον. Ά ρ ε ο π α γ ί τ ο υ, Περί θείων όνομάτων 1, 4, κόσμου καί τάc: άφανείc: δυνάμειc: • 'Αλλά ό θείος Γρη-
PG 3, 592 BC.
50. Βλ. Ματθ. 5, 8. 51. Βλ. όνωτ. παράγρ. 64.
542 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩ'Σ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 543

ι1είς δ·vι·άμεις. 'Αλί.' ((8Κ ϊfίς ει"εργείας τον εvεργοvνl(!. αι•αλο­ γόριοc: Νύσσηc: λέγει δτι «καί οί σοφοί τοϋ παρόντος αιω·
γίααοθαι καί εκ της του .κάο,μου εvαρμσοτίας της ύπερκειμ!:­ voc: θά. i'jτo δυνατόν νά άναλογισθοϋν τόν ένεργοϋντα
νης σοφίας 1) ΚαΤαΥόηοtς γένοιr' α;• Και τοις του αt6Jιιος 101J- άnό τήν ένέργειdν καi νά κατανοήσουν τήν ίJnερκειμένην
1'0V σσφοίς)), ψηοίι• ό Νόοοης θείος Γ ρηγό:ρως· εγιlι ,δ' l1ν σοφίαν άnό τήν εύαρμοστίαν τοϋ κόσμου» • 'Εγώ δέ θά
52

5 φαίην και τοις μ~) σοφοίς και τοίς μr7 πιοτοίς, ώς ι 1 νι 1 δρι':Ί­ ήδυνάμην νά εϊπω καί oi μή σοφοί καί oi μή πιστοί, δnως
μεν καί τούς οαροάροvς Π(t)f1Ιας ενα Θεον εlδόrας του παν­ βλέηομεν τώρα καί δλους τούς βαρβάρους' νά άναyνωρί­
τος :ιοιητήγ, φ και 1) καΙ(Χ απόφασιy θεολογlα εξ ανάγκης Ζουν ενα Θεόν ποιητήν τοϋ σύιμ:πaντος, τό όnοϊον άναγκαί­
επεται. Ό γclρ ποι.ητ~'ις ωυ παντός των :ποι,ημάτων ουδέν. ωc: άκολουθεϊ καί ιi άποφατική Θεολογία. Διότι ό ποιητήc:
Τί δέ, ουχί καί. τωι' κακοδόξω,, :nολλ<ιι τηι, σοφίαν του αlώ- τοϋ παντόc: δέν tίναι τίπc,τ1 ε άηό τά ποιήματα. Μήπωc: δέ
10 γος l!χοvοι τούτου καί τΙjΥ απ' αυ1 τ17ς του' Θεού κατανόησιγ; καί πολλοί άπό τούc: κακοδό!Ξουc: δέν εχουν τήν σοφίαν
"Αρ' Ο[!Υ αυτούς μακαρίζει Ο Κύριος; Τί δ' αΥ των Έλλ1ί­ τοϋ aiωvoc: τούτου καi τήν όπ' αύτήν προερχομένην κατα­
ι·ωγ οί J~α:τά φιλοσοφίαγ πολλqΊ 1(1))! ·ιιυν χριι:ηιαι1 (VΥ διαφc-· νόησιv τοϋ Θεοϋ; Αύτούc: λοιπόν αρά γε μακαρiί':ει ό Κύ­
ροντες καί απιί τ11ς τωγ κτισμάτων γνώοεως φιλοοοφουνrες; ριος; Τί δέ συμβαίνει ιμέ τούc: πολύ ύπερέχονταc: των οη­
';' Αρα καί ωv μακαρίου και αίωνίου Ετυχον επάθ}.ου και ;τι.ίι·- μερινων Χριστιανών κατά τήν φιλοσc:, 7 αν 'Έλληνοc: καi
15 τωι·, και αυ·των <,ςωι• μηδεy εlδότωγ εl μη Κύριοy Ίησο·,~))' φιλοσοφοϋνταc: μέ βάσιν τrjν γνιϋcιν {1πό τά κτίσματα:
Χρωιόν και τουτ,οy ε,σταvρωμέν:ον», ούχ ηηογ οτι ,ω) και μάλ­ .. Αρα έπέτuχον τό μακάριον καi αίώνιον επαθλον δχι όλι­
λον; Πϊός γάρ ούχί και διαφερό1'τως μαλλον, ε'ίγε άπό 11Ζιι• γώτεροv αν δχϊ περισσότερον άπό δλουc:, καί αύτούc: άκό­
κτισμά-τωγ μόνω· δ Θεός γινώ,οκεται, καί θεοπrικώτεροι Η~ιι• μη «τούς μή γνωρίlονταc: τίποτε έκτόc: τοϋ Kupiou Ί η­
αλλων οί πλείω τούτων γιι 1 ώ,σκοντες; Καίωι πάντες ημείς ά- σοϋ Χριστοϋ καί μάλιστα έσταuρωμένον»" •
3
Πως μάλιστα,
20 πό της nατρικιjς φωνής, ανωθ·εν ήμας διδασκούσης, τϊιν Υiόι· αν ό Θεόc: γνωρίlεται άπό τά κτίσματα, δέν θά ησαν ίδιαι­
εγι,ώ,καμε}'. και αυrό τό 11 νεvμα 10 αγιογ και αυ•ιο ·ΤΟ φω; τέρωc: θεοπτικώτεροι των όλλων οί γνωρίί':οντες ηερισσό­
ΤΟ αρρητον 101' εκ τ,οv 11 ατρος αγαπητόιr ,ιιαρτυρούμενον {,nf.- τ•ερα άπό αύτά; Καί δμωc: δλοι ήμεϊc: έγνωρίσαμεν τόν
δειξεν ήμίγ· και αυτός δ Υίός τό ονομα ·του οικείου Πατρός Υίόν άπό τήν πατρικήν φωνήν, διδάσκουσαν ήμδc: άπό τόν
εφαν·έρωσει, ήμίν καί rό Πνεvμα τό lίγιο;r άναλαμ6ανόμε1ος ούρανόv"· καi τό 'ίδιον τό όγιον Πνεϋμα καi τό 'ίδιον τό
25 εlς ου•ρανούς !πιηγγείλrπο πέ,uψειν προς ·ήμας, ((71'α μένn μΞiΓ δρρητον φGJc: μαc: . ύπέδει!Ξε τόν μαρτυρούμενον έκ του

ιίμων είς I())J αlωJ!(J.)). καί αυ1 τό τό Πνεύμα τό αγιον, επελ{Νπ Πατρόc:: άγαπητόV' ,καi ό ϊδιοc: ό Υίόc: μας έφανέρωσε τό
και μείιrω• ει• ήμιν, α11ήγγειλεΥ ήμίν και εδlδαξε ΠU.ΟαJ' 117 1 • δνομα τοϋ οίκείου Π ατρόc:, δταν δέ άνελαμβάνετο είc: τούc:
αλ1ίθειαν. πώς 01JY εκ 1({})! κτισ.μάτωγ μ6νων γινώακ,ομεν Θε-· ούρανούc: έπηγγέλθη νά μδc: στείλη τό δγιον Πνεϋμα, «διά

6ι·. και ουκ εξ (()JJ τοvτον άγν~οουμεν, άλλ' έξ ι:i>ν γινώσκομε~·; νά μένπ μαlί μαc: είc: τόν αίωνα»•·· καί τό ϊδιον τό αγιον
30 "Αρ' εl καί μι1ι γάμου τις λάυ'Οι πεvραι', ού την του Θεού προ; Πvεϋμα, άφοϋ έπηλθε καϊ cμεινεν είc: ήμδc:, μδc: άνήγγει­
λε καί έδίδαΕ:εν δλην τήν άλήθcιαν Ό Πως λοιπόν γνωρί­
5
τι)J' 'Εκκλησία)' οlδε συνάφειαν, έπει την άναλ<ηίαν εξ ι1-
χεί1'ου οv11οραγ ουκ εχει, και συμυ,ουλεύσεις πάντας φεύγειι· lομεν τόν Θεόν μόνον άnό τά κτίσματα; nωc: τόν γνωρί­
(ομεν δχι άnό δσα τόν c:γνοοϋμεν, άλλά άnό δσα τόν
52. Είc μακαρισμούc 6, PG 44, 1269 Β. γνωρίί:ομεν; ~ Αρά γε, αν κάποιοc: δέν δοκιμάσπ γάμον,
53. Α' Κ ο p. 2, 2.
54. Ματθ. 3, 17. δέν γνωρίlει τήν συνάφειαν τοϋ Θεοϋ πρόc: τήν 'Εκκλη­
55. Ί ω. 14, 16 (ύμων). σίαν, έnειδή δέν δύναται νά κατανοήσπ άnό αύτόν τήν
56. Ίω. 16, 13.
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΛΟΓΟΣ 2. 3 545
544 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

1i1ι 1 nαρθενίαν, ϊνα 117ν σην 1}εογ1 1 ωσίαιι ευρωσιν; Άλλ' ύnό
n·aύλου έξελεγχθ,ή,σrι, ος, άγαμος ω~1 , ωό μυστήριον 1ov10
μέγα Μτί)) πρώτος έξ,ευόησει1 , «αλλ' είς Χριστόν και εlς 1iίι'
'Εκκλησίαν».
ιiναλογiαν, καί έπσμένωc: θά συμβουλεύσnc: δλουc: νά άnο·
φεύγουν τήν παρθενίαν, δ1ά νά εϋρουν τήν Θεογνωσίαν
σου; 'Αλλά θά έtελεγχθηc: ύπό τοϋ Παύλου, ό όποϊοc: αγα­
μοc: ών, έφώναtε πρωτοc:, «τό μυστήριον τnϋτο είναι μέ·
γα, άλλά είc: τόν Χριστόν καi τι']ν Έκκλησίαν» •
51

5 68. Καιρος δή εlπείν 11)Υ θεοπεσlα~ι ε'κείνην φωνήν· (<ειι-

68. Καιρός είναι τώρα νά άναφέρωμεν τήν θεοπε·
χαριστου,μέγ οοι, Πάτερ, Κύριε τσv ούeανου και της ;11jς,
σίαν έκείνην φωνιiν· «σέ εύχαριστοϋμεν, Πάτερ, .Κύριε τοϋ
01!)),, ένώσας σύ ααυτογ ήμiγ και φαγερώσας ααυτό~, δια σαν­
ούρανοϋϋ καi τηc: γηc:, διότι «tνώσαc: σύ σεαυτόν μέ ήμδc:
του ήμίι·, «άπέκρvψας του,10 άπδ οοφώ~, και συ~·ε-τώΥ'>J, οϊ
καί φανεpιί)σοc: σεαυτόν διά σεαυτοϋ μέ r'Ίμδc:, «άπέκρυ­
οω•ε1οi εlσι κα{)' έαυτούς και ενώπιον αύτών έπtστ~]'μονες
φεc: τοϋτο άπό σοφούς καί συνετούς» , οί όποϊοι είναι
58

10 διό καl τώγ άγίων σου λαλQύ~rτωι 1 ακούο111ες, τούς μεγ ιlθε­
rιυνετοi καθ' έαυτούc: καί ένώηιον έαυτων έηιστήμονεc: διό
τουσι, 10))1 δέ παρεξηγούνται τας ρήσεις, εστι δ' ας και τολ­
μώ οι παραχαράτει11 ώς nάΨτας λιjοοντες. Γρηγορίου μεν γιΊ.ρ
καi άκούοντεc: τούc: άγίι,υς νά λαλοϋν, αλλοuc: μέν άθε·
τοϋν, αλλωv δέ παρε!Ξη (Οϋν τά λόγια, ένίο-rε δέ τολμοϋv
ωv Νύσσης έξηγοvμένου τί έατιν ή τοίς τήι, καρδtα11 κεκαθαρ­
νά παpαχαράΕουν μερικά άηό αύτά μέ τήν έλπiδα δτι θά
μένοις anοκαλυπτομένη Θεοv θεωρlα και μετα τό εl:τεiν οτι
διαφύγουν η']ν προσοχήν δλων. Οϋτω, ένφ ό Γρηγόριοc:
15 <ιγέJΙοι1' αν και τ,οίς του ,αΊώ11ος τούτου αοφοίς έκ της ευιαρ­
Νύσσης έ!Ξηγεϊ τί είναι ή άποκαλυπτομένη Θεωρiα Θεοϋ
μοοτ ίας του κόσμου κατανοησαι Θεόι'!J έπενεγκόντος, (ιαλλ'
είc: τούc: καθαρούς κατά τήν καρδίαν καί μετά τήν φρά·
ετερόΥ μοι. δοκεί ύφηγεiσ#αι ή τού μακαρισμού μεγαλοφvtα)),
σιν «Θά ητο δυνατόν καi είc: τούc: σοφούc: τοϋ aiωvoc τού­
το έκείνφ μ17 δοκουy αυ:τοι σαφώς διαυε6αιοvνται. Του δi::
του νά κατανοήσουν τόν Θεr)ν άπό τήν εύαρμοστiαv τοϋ
'Αρεωταγίτου μεγάλου Διονυσίου λέγοιπος, nώς ήμείς γι.ι·ώ-
κόσμου», προσθέτε1, «άλλά μοϋ φαίνεται δτι κάτι αλλο δι­
20 σκομεν Θεσy <<OVlε J!OηlOY οντα οϋτε αlοθψό)•,>, και έnιφέρcι·­
δάσκει τό βαθύτερον νόημα τοϋ μακαρισμοϋ» , ούτοί δια­
59

τος, ,διαπορητικως μέ~,τοι, «μήποτε οbι' αληθές είπεί~r, ώς

βεβαιώνουν σαφωc: τό μή άποδεκτόν άηό αίπόν. Ό μέγας
ου'κ έκ της αϊηαv φύσεως, αλλ' εκ της τω~, ο~1 τωγ διατάξεως
Διονύσιοc: ·Αρεοπαγίτηc: λέγει, πωc: ήμεϊc: γνωρίιομεν τόν
γι~rιf)ΟΚ'Ο,Uεν αυτόJ')J, εlτα και 1'f}J' θειοτάτη~• γyω,σιy έκκαλ11-
Θεόν, «άφοϋ δέν είναι οϋτε νοητόc: οϋτε αίσθητόc:,, καi
ψαΥ'7'0ς rι.ιιίΥ, κατϊι 11)1' προς ΊΟ ύπερφαές φως {,περφvα Β)'(ιJ-
προσθέτει, διαπορηηκωc: φυσικά, «μήπως λοιπόν είναι όλη·
25 Ot1' 1!ΠΒρ l'OVV και γ~rωσιν τελονμένηV, αυτοι 1i)Jf ,ιtει, tJΠ.ίψ
θέc: νά εϊπωμεν δτι δέν τόν γνωρίΖ:ομεv άnό τήν φύσιν
JIOV)' γι1ωσιιι ώς ονδέ,, οiJσαν απολελοlnαοι, τήγ δε διαπορητι.­
αύτοϋ, άλλά άπό τήν διάταςιν των δντων», επειτα μδc:
Κ1))' φωyηγ εκείιιην, ύJς μάτην ΠQΟΟΚεψέΥηJ', ουδεμιας ζη11)­
άnεκάλυψε καί η')ν θειοτάτην γνωσιν κατά τήν ύπερφuδ
σεως 17ξίωσαγ, (tλλr} πqουάλλοι 1 1αι, 11)Jf του άγίοv φω~•ήν πε­
ενωσιν πρόc: τό ύπερφαέc: φωc:, τελουμένων ύπέρ νοϋν
ρt'!}ρημέ,νην τc'vι 1 καιριωτά:1ωγ έκατέρωθεν, ώς ισχvριζομέJ•ψ
καί γνωσινr.". Αύτόc: δέ τήν μέν ύnέρ νοϋν [νωσιν έγκατέ­
30 έκ των κ,τισμάτωy μό11ων 1011 Θεοy γιιιώσκ,εοθαι. Κα/. ουδ'
λειψεv ιί.>ς άνύπαρκτον, την διαπορητικήν δέ φωνήν έκεi·
εκείιιο συνιδείν 'ίοχυσεν ό φιλόσοφος, 011 nερι της άνθρωπί11ης
νην άnη[ίωσαν σuΖ:ητήσεωc: ώc: ματαίως nροστεθειμένην,
·iλλά προβάλλουν τήν φωνήν τοϋ άγίου περικεκομμένην
έκατέρωθεν άnό τά καιριώτατα, ώc: ίσχuριιομένην δτι ό
57. Έ φ. 5, 32. Θεόc: γνωρίιεται μόνον άπό τά κτίσματα. Δέv ήδυνήθη δέ
58. Λοu κα 10, 21· Ματθ. 11, 25.
59. Eic: μακαρισμούc: 6, PG 44, 1269 Β. ό φιλόσοφος νά άντιληφθη οϋτε έκεϊνο, δτι ό άγιος έδϋJ
60. Περί θείων όνομάτων 7, 3, PG 3, 869 C • 872 Β.
35
546 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
γνώσεως ό λόyος ενιαυθα ιcρ άγίφ, της φυσικώς ει·ούσης πα­
σιν, συ' της ύπό του Πνεύματος χορηγουμέγης. Έπειδη γάρ,
φησί, πας ανθ'ρωnος αΥσθηοιν και νουν εχει, ψυσικάς 1άς
γνωστικάς δυνάμεις, πώς γνωσό,uεθα κατ' αύτάς τον μήτε
5 αlσθητογ ΟJ'Γα μήτε νοητόν Θε6ν; Ου,κ αλλοθέν γε πάγ1ως
i') ε,κ τώι' /5ι,των, αισθ'ηΗJJ/J και νοητών· Και γαρ αι γγώσεις,
T(t)J! QJtHιJ/J OfJOαl Καt εις τα οντα τα πέρας εχουσαι, Και 10
θείογ εντευθο· δεικνύουοιν. Οί δέ μη μόνοι, αiσθη-ιικας r.αi
JJO!jTlΚUς έχοντες δυγάμεις, αλλά και της ΠJ!'ευματικης και
1 Ο ύπέρ φύοιJt χάριτος εύμοιρηκότες, ούr.έτ' εκ ιών ΟJ!ίωι, μό­
ι·ωγ αλλα και πνευματικώς, ΤJγευμα σγτα 1όν Θεlιι·, ύnέ':.!
α'ίσθησιν γJJιόσονται και :VOVJ!, ολοι Θεου γιγ6με11οι καί εν Θεϊρ
γιγώο'κογτες Θεόν. Κατα ταύτην ·οVν τά θεία :νοητέογ, ώς δ
αυτός ίiγιος προτρέπειαι, αλλ' ού καθ' ήμας, ολους δ' έαυτού::;
15 οJ.ωι· έαυτωι• εξω,ταμέι•ους και δλους Θεου γεγομέγους· κρεί,-
1ον γάρ εlναι Θε,ου και μη έαυτών- οvτω γαρ εσται τα θεϊυ
δοτά τοις μετά Θεου γεγο,μέι·οις.
6.9. Όρ[f-ς δπως ,απ17γαγεν ήμfiς τον ζητείν εκ τώγ υγτωl'
γιJ!ώσκειν τόιι Θεόν, αι,ακαλύ·ψας γ1 1 ώσιν έτέραν ύπερφvα καί
20 θείω, και ΠJ''ευματικήν, ητις μετα την αψα[ρεσιν 1ών 0)'1WJ'
κατά τι)J' υπέρ νουν ενωσιν ήμίιι πρ,οσγlνεται, και εlπc'ιJJΙ ο.τι
κατά ταύτφ, γ[γε,ται δοτα τα θεία και, κατrί. ταύ, ,}J! δίκαιογι
ι·οεί1· τα θεία, δηλαδή πνευματικώς αλλ' ov καθ' ήμας, ο·ίJδ'
αlΟ'θψ;ει τε και νφ την εκ 7oj1, ογτων εραι1ιζομέι·οvς γγώσιJt
2s ιοίι Θεου; Ά•τελης γαρ ή γγω,σις αί5τη χαι ατελέσι πρέπουσα
φρω·ήμασι;,. 'Αλλrί. γαρ ,7 ί υούλεται Hp άγίφ επί της τών1
δι·Ηον και καθ•' ή,μας 10v {)•είου γγώσεως τό «μψιοτεη προο­
κεί,ιιεJ10JΙ, ο παρώπται. τφ φιλοσόφφ ώς παρέλκον; Έπει καί
rι.οtσθ·ητοίς ομμαr1ι και αlσ,θητοις U)OtJ! άπορρ17τως φως εΊδο-
30 μεν καi ηκούσαμεγ Θεού φωνήJΙ, διά τοv·τ,ο τελέως αποψήJΙα-
61. Αύτόθι.
62. Δ ι ον. Ά ρ ε ο n ο γ ί τ ου, Περί θείωv όνομάτων
PG 3, 81}9 C · 872 Β.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 547
όμιλεi περί τηc: cιvθpωnίvηc: γνώσεωc:, ή όnoia ένυπάρχει
φυσικώc: είc: δλουc:, όχι περί τηc: χορηγουμένηc: ύπό τσϋ
Πνεύματσc:. Διότι, λέγει, έπειδή nac: δνθρωποc: εχει α'ίσθη­
οιv καί νοϋν, r1το1 φυσ1κάc: γνωστικάc: δυνάμειc:, nωc: θά
γvωpίσωμεν μt αύτάc: τόν Θεόν ό όποϊοc: δέν είναι οϋτε
αίσθητόc: οϋτε νοητόc:; Όnωσοήnοτε δχι άnό άλλοϋ παρά
άπό τά οντα, αiσθητά καi νοητά· διότι αί γνώσεις, ά­
φοϋ εΊνω των 6ντων καi τελειώνουν είc: τό δντο, δει­
κνύουν μέ αύτά τό Θείον. 'Όσοι δέ δέν εχουν μόνον αί­
σθηηκc1c: καί vοητικάc: οuνάμ:::ιc:, άλλα άπέκτησαν έπiσηc:
την πνεuματ:κήν καί ύϊ1cpφυσ1κήν χάριν, δχι μόνον άnό
τά δντα άλλα καi nνευμαηκωc:, θα γνωρίσουν δτι ό Θεόc:
είναι πνεϋμα ύπ:.':ρ α'icθηοίν καi νοϋν, καθιστάμενοι δλο1
τοΟ Θεοϋ κοi έν τψ Οεψ γνωρίlοντεc: τόν Θεόν. Κατ' αύ­
τήν λοιπόν την χάριν πρέπει νά έννοi'1σωμεν τό θεία,
δπωc: προτρέπει ό 'ίδ,οc: αγιοc:"', θό τά έvνοήσωμεν δέ δχι
εύpιοκόμενοι καθ" ήμδc:, άλλ' έtιστάμενοι δλοι άπό δλουc:
1 oιJC: έαυτούc: μαc: καί καθιστάμενοι δλοι τοϋ Θεοϋ· διότι
καλύτερον εΊναι νό c:,νήκωμεν εic: τόν Θεόν καί όχι είc:
έαυτούc:· οϋτω δέ πρ6γματι τά Cεϊα θά είναι δοτό εic:
τούc: μετά τοϋ Θεοϋ εύρισκομένουc:.
69. Βλέπε1c: πωc: μac: άπεμάκρuνεν ά,πό τό νά έnιδιώ­
κωμεν νά γνωpίσωμεν τόν Θεόν άπό τά δντα, άφοϋ άνε­
κc,λuψεν δλλην γνωσιν, ύπερφυα, Θεiαν καί πνευματικήν,
ή όποiα γενναται είc: ήμδc: μετά τι1v άφc:ίρεcιν των δvτων
κατά ηiν ενωσιν ύπέρ νοϋν, καi nωc:, άφοϋ είπεν δτι ,κατ'
αύτήν γίνονται δοτά τά θεία κ:αi κατ' αύτήν είναι δίκα~ον
νά νοωμεν τά Θεία, δηλαδrΊ nvευματικωc:, δχι δέ κατ' άν·
Θρωπίvαc: δυνάμε:c:, άφσϋ οϋτε μέ αϊσθησιν οϋτε μέ νσΟν
δέν έρανi?:οvται την γvωσιν τοϋ Θεοϋ όπό τά δντα; Διότι
ιi γνωσιc: αύτή είναι cπελήc: καi άρμόlε: εic: άτελη φρονιi­
ματα. · Αλλά τότε τί θέλει 1 προσκειμένη άπό τόν δγιον εic:
rr1v πρότασιν έπί τηc: γνώσεωc: του θεiοu άπό τά δντα καi
κατά άνθρωπίvαc: δυνάμεις ή λέt1c: «μήποτε» 2, ή όnοία
11
παρεβλήθη άπό τόν φιλόσοφον ώc: περ1ττ1i; 'Επειδή άπορ­
7, 3,
ρήrωc: εϊδομεv φωc: μέ αiσ8ητό όμματα καi ιiΚ'ούσαμεν φω-
_j
548 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
σ~?αι γινώσκειΥ εκ ,1ώι 1 χτισμιiιων μόνω·ν τοJ! Θεόν καί και
αυτάς τάς γ1•ωστικάς και. κατ' aι,θρωπσιι δυιιάμει; ευλαοητέον
εδοξεν αυ·τφ. Καί μ171, 10ις εφικέσ1Jαι δυναμέ11οις δι' ακρι­
ϋείας τών ,ρημάτων εκείνωιr του αγίου κ·άκεί σαφώς μόι·ηι·
s 117ν είσαγωγικ1ίν περί Θεσυ γγωσιν εκ τijς τιοΥ ογ:ων 11 ιtrv­
σεως προσγινομέγην δijλύς εστι διδάσκων, διο επήγαγεv- (((l-
πο ταύ.ιης εlς τό επέκεινα :ιάι,των δδcp και τάξει κατά δύ­
να,uιν ανιμεν».
70. Δια ωυ·τα χαί προ νόμου τ.οίς νηπίαις ειι προς iλ,fJ-
10 γνωσίαν καr(ίλληλος 17ν, και 'Αυραάμ τηγ αρχ171, της θεο­
γνωσίας ,από ,τα,ύτης εiληφέι1 αι λέγεται, ,άλλ' υ.σιεραJJ ΟV'Κ ιι.­
πο ταύτης ώμίλει τε και εγίγωσ,κε ΘεόJf. Τί δέ δ Ίώ6, ίi~·
και ιlι,εϋόησεJJ lδc;))J τραιrόιερον, ώς ((άκοfj μεν cuτος fίκοι•όι•
σου το πρ6, ερα~ι, νυν δέ ύ οφθαλμός μου έώρ,ακέ σε)); Τ ί δε
15 ό lJι]ωϋσης, ιj εν Ιψ ε;ιcκειJJα Hl)Y QJ!TWJ' γνόφφ τεσσαράκονια
ήμέρας ολας ιόν Θι)jy δρcον; Και γαρ εlκός πρ<JυεολΓj­
1JY
σθαι τώJf αοράτων ταυ Θεου και το του κόσμου φαινόμε'ΥΙΗ'
10ίς ατελέσι 1/)Υ γι•ύισιν, ωσπερ και Τοίς εγει).ουμένοις αlσθ17-
σεσιν αί συμυολικαί ι•ο,ιιικαι δι' αl01θ1J7ώ1· ;rαρειδ{yθησαγ θεο-
20 λογίαι· άλλ' ό'Jσ;ι.ερ αlΥι?ίς είσιγ οί Ηιι~· ·τελεωτέρωγ και πρ•J­
καλυμμάτων t:κτός ι1·εολογίας σαφους εvψοίρησαν, ουτως είοιι'
θί και είς Τα αόρατα του Θεοv παρακύψαΥτες, ώς Μωϋ,σiJς
τε και π αvλος και οί κατ' αυτούς' εl καί dπο ί(J))' ύρωμέγωι,
1):μίγ οίκείω; προς τηιι καταγόησιγ εκεlνων 17μας χειραγω-
25 γονσι.
71. Τί δ;ί σοι, JJ φιλόσοφε, υούλεται τα πολυειδή εκείι·α
Και λοξά της κακοτ εχJ•ίας σοφ{αματα, OTL ((εlδέΨαt δεί το εσr ι,
70 τί εστι και ΗΊ εν καί ΤΙ))' άρχηγ κ1αι την δ·ύναμιν τόν l::1 τι 1
εlδότα καί lίν καl υ.ρχ171 1 καί δυι1 άμεγον>1; El μεν γαρ ει.ε)'έ
30 τις μηδαμώς εκ των IO'YTWY γι.'Υώακεσθαι ΘεόJf, καλcιις αν ταvτα
τά πάστι προσόπα φύσει λογικf'ί προυφερες· επεί δ' ημείς 11/1'
63. Αύτόθι 7, 3, PG 3, 872 Α.
64. Θεοφίλου, Πρόc Αύτόλυκον 2, 25, Βιβλ. Έλλ. Πατέρων
5, 38.
65. Ί ώ 6 42, 5.
66. Έ ε. 24, 18.
67, Ρωμ. 1. 20.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 549
vι')ν Θεοϋ μέ αiσθητά ώτα, διά τοϋτο ενομισεν δτι έηρεnε
νά διστάσn νά άnοφανθη δτι γvωρίlει τελείωc: τόν Θεόν
άnό τά κτίσματα μόνον, κα] μάλιστα μέ τάc: γνωστικάc: καi
άνθρωπiναc: δυνάμειc: μόνον. Καί δμωc: είναι φανερόν είc:
τούc: δυναμένοuc: νά άvτιληφθοϋν άκριβωc: τά λόγια ·έκεί­
να τοϋ άγίου δτι διδάσκει σαφωc: δτι μόνον ή εiσαγωγική
περί Θεοϋ γνωσιc: γ,ενναται άπό τήν γνώσιν των δντων,
διό nροσέθεσεv· «άnό αύτήν άνερχόμεθα μέ δρόμον καί
τά!Ξιν κατά δύναμιν είc: τό έnέκεινα δλων» •
63
70. Διά τοϋτο ή γνωσιc: αύτή ητο και ηρό τοϋ νόμου
κοτάλληλοc: πρόc: θεογvωσίαν είc: τά νήπια'\ καi ό 'Αβραάμ
λέγεται δτι άnό σύτηv έλαβε τήν άρχήν τηc: θεογνωσίαc:,
άλλ' ύστερα δέν ώμίλει καi έβλεπεν άπό αύτήν τόν Θεόν.
Ti δέ επραττεν ό '! ώβ, ό όnοϊοc: δταν είδε καθαρώτερα
άνεβόησεν δτι «μέ τήv άκοήν μέν τοϋ ώτόc: σέ ηκουον
καi προηγουμένωc:, τώρα δέ σέ εiδεv ό όφθαλμόc: μου» ;
65
Τί δέ έnραττεν ό Μωυσηc, ό όnοϊοc: έβλεnεν τόν Θεόν έni
τεσσαράκοντα όλοκλήρουc: ήμέραc: είc: τόν έπέκεινα τίϊJν
όντων γvόφον 66 ; Πράγματι ητο εϋλογον δτι εic: τούc: άτε­
λεϊc: κατά τήν γνωσιν προηγείται τό φαινόμενον τοϋ κό­
σμου άηό τά όόρατα τοϋ Θεοϋ, δπωc: καi είc: τούc: προσ­
δεδεμένουc: εic: αiσθήσειc: παρεδόθησαν δι' αίσθήσεων ai
συμβολικοί νομικοί Θεολογiαι. Άλλ' δπωc: έniσηc: μερικοί
των τελειοτέρωv άπέκτησαν έκτόc: σαφοϋc: θεολογίας καi
προκαλύμματα, οϋτωc: ύπάρχουv μερικοi οί όnοϊοι παρέκu­
ψαν καi είc: τά άόρατα τοϋ Θεοϋ" 7 • κaθr.i>c: ό Μωυσηc: 1καί
ό Π αϋλοc: καi οί μψηταί των, αν καi χειραγωγοϋν ήμδc:
οiκείωc: πρόc: τήν κατανόησ1v έκείνων διά των όρωμένων
άπό ήμδc:.
71. Τί θέλουν δέ, ώ φιλόσοφε, έκεϊνα τά πολυειδη καί
λο!Ξά τηc: κακοτεχνίαc: σοφiσματά σου, δτι «πρέπει νά γνω­
ρίΖ:π τό είναι, τό τί είναι, τό εν, τήv άρχήν και τήν δύναμιν
αύτόc: ό όnοίοc: γνωρilει τό εν, τό δν, τήν άρχήν καί τό
δυναμικόν»; Πράγματι αν έλεγε κανεic: δτι ό Θεόc: δέν
γνωρίlεται καθόλου άnό τά δντα, καλωc: θά προέφερεc:
αύτά τά σuνυnάρχοντα είς πόσον λογικήν φύσιν· έπειδή
550 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
διά 10U Π νεύματ,ος γvϊi'ισιv ,ιωJJ μυ:στηρίωιι του Π vεύ\Uατο:;
ύ:rιερ-τίι~εμεv τ17ς φύσει χ-αι κοι~:fί nασι προσούσης γνdJσεως,
1ί αοι συιμnράξει τς,v ngός ταυτ' αι•τιλέγο)'1t 1(} τήν εlσαγωγι­
%(1)1Τάτην IOV Θωv γνώσιν ε;-: των Q)/ιύ))Ι nροσγίJ1εσθαι; Σv
5 δ' ομως οvτως ,αν: ιλέγειv ε'ίω{J,ας επει και τοίς 7[)!ευμαιικοί:;
&νδράσι λέγουσιv εlvαι φαJς νφ 0'εωρητόν, οv'χι τ1)JΙ γvώσtJ'
μόνην, σύ διά noλλr.vv δεικγύει.ς φως και τ17ν γνώσιν λεγο;­
αένφ1, και νι.καν διC:ι ωύωv κατά κράτα:; δοκείς αντιταττ6-
μει·ος. <c'.Α}.λιί χωρίς της εlσαγωγικης ταύτης, οiJδέ λογικ6:;
1Ω r:ς Ξσται)), rρ·ηο[J 1 , <<οVιδ' ,ή πρδ; τα τελεώ1τερα ,τόηι λογι,κrί.Η.r
nρόσδοςη. Οvδ' O.J'1Jρ !fαται nοτέ πριγ γενέσθαι JJ1)Π!O)!' dλ}.'
σ.J!/Jρ γε,,όμενος, 1ά του γηnίου κατήργηκεν. Ei δ' εγ α1"δρά­
σι 1ά τωJJ νηnίωJJ φρονεί καί τούτοις σεμvύγε,ται, πώς ού ;ω-
1αγέλαστος εσται; Πϊ:'ις δ' ου' τοιοίηος ό ;ι;ριοτιαvός
15 λέγων ~-:αί τr} έλληJΙtκr} ;-ιαιδεύματα μετιcvJ', ίν' εκεi{J,ει, τη1'
θεογνωσίαν καρπώσηται;
72. Ti δ' οτι «Jl'OrJOV)1 ψυχης λο('tΚΟJ' εξ ι,ιμελείας JJΟC:­
ρόν οiJικ U.JJ γέ1,οιτω); 'Όι,τως γιί.ρ νοσεί το λογικc'ιγ της ψυ­
χ17ς του 117ν οlκεία)! διcιγοιαν πιστοτέραγ 17γουμέvου τώJJ l,0-
20 γίωι• τον Πνεύ'_ιιατο:; καί, μ17 μέγα και τaί.ειον 'ίαμα ψυχης
1r1ς t'tείας εvτολc}ς οlοιιέι,ου. Πρcuην μεγ γάρ εξ ή.μισείrι.)
~-:αθαίιμιJΙ εφασκε ται,,τα; δ{Ψασ{Ι-αι., γυι• δέ τό ~-:αθαρτικόι•
αiJ'τωv απαγ αφελc)ιγ η7 γνώσει προοέγειμει,, (1ρχrJJ! και μϊ~
σοv και τέ,λος θεαγνω1{α::; τε ;ιαί {,γιείας ψυχifς καi καθάρ-
2::, σεως εκ του πολλά και :-;)..,,[ω και nιίι•τα εlδέι•αι λέγωιι προσ­
γίνεnθαι και δείγ μηδαμ{ί'Jς αγι'ΟCίJ' 1(l πολλά, 'ίvα καί συη:­
).εί~ι ε'ίς τι καθ61'ου δυJ>ηθε[ημεγ καί τι7γ ;ωκλικ·17ν περί τα
ονια γγωσι~• κατορ1'}οf;ι, τουτέο11, τ1Ίιι εγκύ~Ρλιογ μαΥθ'άνεοr nαί­
δευσtJ", ϊν'Ct Καl ί(ί)J! fσαι•;,,·έ}(1):' XU. rαξ 1.(Οθείημ8JJ γQή·OBWJ1, 7(7')}'
30 ένιαίων καί &;ιιερii:)J".· (?)(ι:-tΞ[! tlν εί τις έ:λεγε δr:TJJ τόγ ση,ιιεία,·
68 Α' Κορ. 13, 12.
69. Βλ. άνωτέρω 2, 1, 17.
70. Αϋτη ε1να1 ό πλήρηc: κύκλοc: μαθημάτων τηc: θύραθεν πα1δείαc:.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 551
δέ ήμείc: τήν διά τσϋ nνεύματοc: γνωσιν τοϋ Πνεύματοc:
τοποθετοϋμεν ύπεράvω τηc: φυσικωc: καί κοινωc: εic: δλουc:
ένυnαρχούσηc; γνύ)σεωc:, τί θά ώφελήση έσέ τόν άvτιλέ­
γογτα είc: αύτά τό δτi ή είσαγωγικωτάτη γvϊίiσιc: τοϋ Θεοϋ
γεvνδται άπό τά δντα; Σύ δμωc: συνηθiΖ:ειc: νά άvτιλέγηc:
οϊιτωc:. 'Επειδή άvτιτασσόμενοc: είc: τούc: πνευματικούς δν­
δραc: oi όποϊοι λέγουν δτι ύnάρχει φωc: Θεωρητόν ύnό τοϋ
νοϋ, δχι δέ μόνη ή γνuΊσιc:, δεικνύειc: διά μακρών δτι καί
ή γνωσιc: λέγεται φωc: κ:αi vομίl;ειc: δτι διά τούτου νικ(Ιc:
κατά κράτοc:. «'Αλλά χωρίς αύτήν τήν είσαγωγικήν γνω­
σιν δέν θά ε]Ύαι κανεic: οϊπε λογικόc:», λέγει, «οϋτε ή 1nρό­
οδοc: nρόc: τά τελειότερα των λογικων είναι δυνατή». Οϋ­
τε άνήρ θά είναι κανεic: ποτέ πρίν γίνη νήπιον· άλλ' δταν
εlι,ω γίνπ άνήρ, καταργεί τά τοϋ νηnίου 68 • Έάν δμωc: εic: άνδρι­
κήv riλικiαν φρονfi τά νηπιακά καί σεμνύνεται μέ αύτά,
πωc: δέν θά είναι καταγέλαστοc:; Π ίiΊc: δέ δέν είναι τοισϋ­
τοc: αύτόc: ό όnοϊοc: λέγει δτι είναι Χριστιανόc: καί άσχο­
λεϊται μέ τά έλληνικά παιδεύματα, διά νά καρπωθη άnό
έκεί τήν θεογνωσiαν;
72. Τί κάμνει δέ όταν iσχυρίΖ:εται δτι «αν τό λογικόν
τηc: ψυχηc: vοση δέv θά ήδύνατο vά γίνη δι' έnιμελείαc:
vοερόν»; Πράγματι νοσεί τό λογικόν τηc: ψυχηc: αύτοϋ
ό όποϊοc: θεωρεί πιστοτέραν τήν iδικήν του διάνοιαν ά,nό
τά λόγια τοϋ Πνεύματα::: καί δέν νομiΖ:ει τάc: θείας έvτολάc:
μέγα καi τέλειον 'ίαμα ψuχηc:. Προηγοuμένωc: βέβαια έλε­
γεv δτι αυται καΘαίpοuv έΕ: ήμισείαc:"'\ τώρα δέ άφαιρέσαc:
δλην τήv καθαρηκήν ίδιότητα αύτήν τήν άπένειμεν εic:
τήν γνωσιν, λέγων δτι ή άρχή καi τό μέσον καί τό τέλοc:
τηc: θεογνωσίαc:, τηc: ύγείας ψυχηc: καi τηc: καθάρσεωc:
προέρχεται άnό τήν γνωσιν nολλων καi περισσοτέρων καi
πάντων καi ότι πρέπει νά μή άγνοωμεν καθόλου τά πολλά,
διά νά δυνηΘωμεν νά τά συμμαΖεύσωμεν εic: εν καθολικόν
καί νά κατορθώσωμεν τήν κυκλικήν περί τά δντα γνώσιν,
δηλαδή νά μανθάνωμεv τήν κυκλικήν nαίδευσιν , οϋτωc:
70
ωστε νά καταΕ:ιωθωμεν καi των ίσαγγέλων νοήσεων, των
ένιαίων καi άμερίστων, ώσάν νά ελεγε κανείς δτι nρέn~ι
552 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 553

αμερές lδεί1, ϋοvίλόμενο1,, nολvμερές αlηό nρότερ01 1 nροθέοθαι 6 θέλων νά ϊδη σημείον άμερέc: πρέπει προηγουμένως νά
Και T1)JJ ,UΟΥάδα ,(L1] 117 αφαιρέσει των πολλων δύνασθαι γει•έ­ τό nροβάλ!l πολυμερές καί δτι ή μονάc: δέν δύναται νά
σθαι, αλλά τfι OVJJαιρέ'O'St μόν?7, καί,ιοι παν ΤΟ εκ (JVJJαtρέσεως γίvπ μέ ηΊν άφαiρεσιv των nολλων άλλά μόνον μέ τήν
ειι καί μεριστόν, εκεί δέ ·ΤΟ ένιαiοι, και άμερές υπόκειται. συναίρεσ1ν, μολονότι παν τό έκ συναιρέσεως προερχόμε­
5 'Εγώ δέ οίδα παρά των πατέρωl' μεμυημένος, ηδη δέ καi νον είναι εν καi μερωτόν, έκεί δέ ύnόκειται τό ένιαϊον καί
τινων αVHJ)J! ,αικούοας TS και JltoTS1Jσας, ύ)ς και ·τct nαλλα όμέριστον 71 • Έγώ δέ γνωρiΖ:ω μυηθείς άnό τούς πατέρας,
μάλ1στα δέ άκούσαc: καί έμπιστευθείc: μερικούς έε αύτων ,
12
ταυτα και 10)! αίοθητόι, ciπαντα τουτο11 κόσμοι,, ΟV'Κ κατ' α'ίσθη­
σι1•, ού κα:ά λογι,ομόν, άλλα κατ' οlκείαν του θεοειδους 110V δ,ι καi αύτά τc1 πολλά καί δλον τοϋτον τόν αίσθητόν κό­
δύναμιν και χάροι εθεάσαιrιο, 1) καί τά μακρt'ι.~r ως ύn' οφθυλ- σμον έθειίJρησαν, δχι μέ τόν λογισμόν, άλλά μέ τήν οίκεί­
1 (1 μους nοιει και τct μέλλοντα (»ς παρόντα υnερφυως παρίστησι. uν δύναμιν τοίί θεοειδοϋc: νοϋ, ή όnoia καί τά μακρινά
Toy δ' εξ Άρε ίου Πάγου· θεορρήμονα οι• θαυμαστόν και ι:κ άκόμη nαρουσιάΖ:ει ύnερφυωc: ώσάν έμnρόc: είc: τούς ό­
τcu11 φυσικ(7Jς ήμϊν ένvπαρχό1 1 τω11 εξvμνείν τόι, τijς φύσεως δη­ φθαλμούc: καί τά μέλλοντα ώc: παρόντα. Δέν είναι δέ ά!Ξιο­
μιοvργόν, f'πει κu.ί δι' &ψύχωι 1 και δι' αJ!αιοθήτων και δι" θαύμαστον δτι ό 'Αρεοπαγίτης θεορρήμων έ!Ξυμνεί καί άnό
τά φυσ1~,:ά μαc: προσόντα τόν δημιουργόν τηc: φύσεωc: ,
73
άλόγωγ κu.ί διϊι ιλογvκϊi'>ν αύ\τός εστι μόνος δ δοξαζόμε,·ος,
1s δλλrί καί αvup μόιrφ εξαιρέτως πρέπει ή εγ ΠJ!εύματι J.α­ έπε1δl"1 μόνον αύτόc: είναι ό δο!ΞαΖ:όμενοc: δι' άψύχων καi
τψ,ία, ·ηγ καί μόι·ηι, ποθειν171, Θεϊρ ό Θεός αύτός :προσείnε1·. δι' όναισθι'}τωv, δι' άλόγων καί διά λογικων συγχρόνως,
73. Τϊί'η, δ17 του μεγάλου Διονυσlου ρήσεωγ, οσας ελα­ όλλά καί εic: αϊπόν μόνον έf:αιρέτωc: άρμόΖ:ει ή έν πνεύ­
θ·ε1, δ φιλόσοφος κα{}' έαυτοv προϋαλόμενος, nολλάς ετ' οϋσας ματι λατρεία, τήν όnοίαν ό Ίδιοc: ό Θεός έχαρακτήρισεν ώc:
καταλιnώι,, μιας μ1,ημο~,εύ,σω, της τελευταίας. Φη,σί το{~•ιη, μόνην άληθιvήν nροσι{ύνησιν, ώc: μόνην όείαν τοϋ Θεοϋ,
20 εγ τφ πρcίηφ της Έκκλησιαiοτικijς ίεραρχlας· «άnάrηj τοϋτο ιiχ: r.ιόvην ποθεινήν εic: τόν Θεόν.
κοινόν ίεραρχίςι τό :πέρας, ή nρός Θεδν καl τα {)εία προrτε­ 73 Τώρα, όφοϋ παραλείψω τάc: ρήσεις τοϋ μεγάλου
χ~ις ΙJ.?άnησις, ε1,θέως τε και ένιαίως ίερουργουμένη, καί nρό Διονυσίου, δσαc: ό φιλόσοφος προέβαλε καθ' έαυτοϋ χωρίς
γε τcύ1ου 1) ·TW)' ε1'α111{ων παιιτελης και άνεπίστροφος άnοφοί- νά τό άντιληφθη, διότι είναι nολλαi, Θά μνημονεύσω μiαν,
1ηrτις, ΎJ γνώσις τω~, Ol'TW)! ~ί Ο1'τα έοτ ίν, ΎJ της ίερας άλη- τήν τελευταίον. Λέγει λοιπόν είc: τό πρωτον κεφάλαιον
25 1Ίείαc ορασίς τε και επιστήμη, ή της έγοειδ01;ς τελειώσεως της έι~κλησιαστικηc: iεραρχiαc:· «είc: nδσαν ίεραρχίαν είναι
ε1·,Ίrος μέιΊεξις». Συλ?.ογίζεται τοί1ιυν έκ τούτων δ φιλ6rτοφος κοινόν τοϋτο τό τέλοc:, ή στενιi άγάπησιc: nρόc: τόν Θεόν
οί;τως· ωϊv1· 1ίμι1• ύnό Θεον δεδομέ~,ων ίεραρχlα το κράττι­ καί τά θεια, iιφουργοuμένη ένθέωc: καί ένιαiωc:, nρό τού­
στω•· τέλος δέ 1αύ1ηι:; ή γνϊiιοις Η<>Υ δι,των, (lις ή ρησις αυτ;ι του δt ή πλήρης καί άνεπiστροφοc: άnόσnασιc: άπό τά άvτί­
διδάσκει· Η,ι1• 1:1• ~ίμίγ αρα τό αριστο,, ή γνώσις τών ογ1ω1• ri- Θετα, ή γνωσιc: τίϊJν δντων δσον είναι δvτα, ή όρασις καί
30 στί, ·ταύτnι, δ' εl·πεί1 1 ή φιλοσcφία». Ρημάτων όντως εοικε~• 17-. έπιστήμη τηc: iερδc: άληθείαc:, ή ενθεοc: μέθε!Ξιc: τr1 c: ένοει­
δοϋc: τελειώσεωc:» 11 . ΣυλλογίΖ:εται λοιπόν άnό αύτά ό φιλό­
σοφοc: ι.i>c: έ!Ξηc:· «έκ των δεδομένων εic: ήμδc: ύnό τοϋ
71. Βλ. Δ ι ο v. Άρε ο n α γ ί ·r ου, Περί θείων όνομάτωv Θεοϋ τό κράτιστον είναι ή iεραρχία· τέλος δέ αύτηc: ή
1. 4, PG 3, 589 · 592.
72. Βλ. άνωτ. 1, 2, 12. γνωσιc: τίiJν όντων, δπωc: διδάσκει αύτή ή ρησιc:· δρα τό
73. Αύτόθι 1, 5, PG 3, 593 D. ιφιστον άnό τά έν ήμiν είναι ή γνωσ1c: των όντων, δηλαδή
74. Περί έκκλησιαστικης ίεραρχίας 1, 3, PG 3, 376 Α.
75. Βλ. άνωτ. 2, 1, 21. αύτή αϋτη 11 φιλοσοφiα»η. Φαίνεται πράγματι δτι άvτιλαμ-
554 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2. 3 555

χοv, αλλ' οι• δωvοίας έnαίειγ άγίας. Τοντο γάρ φηοιν ό α­ βάνει τόν ήχον των λόγων, άλλ οχι τήv αγιαν εννοιαν.
γιος, δ~ι ιί d}.ηι?~ίς τϊuv 01·1ων γJJϊοσις, ιι,ή παγτελ17ς &ποφοί­ Διότι ό aγιοι::: λέγει τοΟτο, δτι ή άληΘήc: γνωσιc. των δν·
τηοίς έα~ι 1ώJJ SΙ'C!.)'Τίωιι)), τουτέωιγ Ύj dποχη και απραξία ,ϊδν των, «εiνω ι1 πλήρηc: άnόσnασιc: άnό ·rά άντίθετα», δηλαδή
κακrJιγ, προ 1ijς ίερας εργασίας ούσα, τ?jς ενθέοv χαί. έJ'ιαίας. ή ά,ποχή καi άπραtία άnό τά κακά, προηγουμένη τηc: ίερδc:
s 'Εnεί ;ιcίρ και ό ποι,ηραίς ε.,ιι?υμίαι:; άλιπκόμενος και άγ,ό .. έργασίαc:, τηc: έvθέου καί ένιαίαc:.. 'Επειδή δηλαδή καi ό
με1•ος 7(0)! αυιτφ δcκούνϊωJΙ εφίετ_αι καλι1>JΙ και δι' lργωγ ci- κατεχόμεvοc: και άγόμενσc: άnό πονηράc: έn1θυμίαc: έnιθυ­
iΨOt'αJ• δείΚJΙVΟtJ' εχων του ον,,ως καλού, Κ·αι ό θυμψ Κρ·α­ μει τά κατά τ,\ν γνώμην του καλά καi δι' εργων δεικνύει
τούμεγος H,U rπθισταμέηρ nρός τc't δοκουντα αυ1φ καλr'! και δτι άγvοεϊ τό δντωc: καλόν, καi ό ιωριαρχούμενοc: άπό θυ­
αγαθrι. μι1χε1αι, και άnλως nας ό 701! χείροι•ος fJ.JJΤΕχό,ι.ιεΨ;ς μόv μάχεται κατά τοϋ όνθισταμένσu πρόc: τά κατά τήν
10 Gfσu ιv, αVH[i δοκου1 1 ι καλv.[ογι nρό,σκειται, αλλ' cυχ cvς ον­ γvώμην του καλc1 καi άγαθά, καί γεν1κωc: πδc: ό άσnαlό­
τως οι•τι, μόνος δέ ό τώι, χειρόγωγ ά:τι:οφοι117σας, την ψευ-• μενοc: τόν χεφότερον τρόπον βίου προσκολλδται εic: αύτόν
δοδοξίrσ 1α61ψ &nοοαλόμενσς, τα οvτως γγτα χείρω και χεί- ώc: κατά την γνώμην του καλύτερον, άλλ' όχι ώc: δντωc:
2ω 1ίγειται ;ωι γνϊιισιν εχει τωγ οντωγ αληθ·ij 11]1' QV'ίJrtY, OV δντα, μόγοv δέ ό άπσσnασθείc: άπό τά χειρότερα, άφοϋ
1ίj)' δοκον,σαJ', δια τοviτο ή ι{)))f κακr1ιν άnοφοίτησις «γ~,(i'Jσίς)) άnοβάλn τήν ψευδοδοΙΞiαν ταύτην, θεωρεί χειρότερα τά
15 έσΗ (<ί,[,J)' O)![(f)j! η 0)'1α εστί)), nρό της ίερας εργασίας οvοα, πράγματι χειρότερα καi εχει γνώσιν των δντων άληθινήν
της ε1,1Jέον και έ1,ια[ας· ίερά δέ και ένια[α καί. εγθεος εργα­ τήν πραγματικήν, οχ1 τήν φαινομενικr1ν. διά τοΟτο ή άπό·
σία ~ί 117ρησίς εσl/. τr7Ίι, ει,τολών IOV' Θεον, τfj φυγ:7 7(ι)y '!!01'1)- σπασιc: 6πό τά κακά είναι «γνωσιc τίi'>ν όντων δσον είναι
(!Ι))ί' καί τfί εnι,μόνφ και nροr,εχεί αγαπήσει Θεοv' και των δντα», προηγουμέ'.tη τηc: ίερθc: έργασίαc:, τηc: ένθέου καί
θείωJ' εκ11:λουμέ1'η. Τοvτο 1οίγυγ έστl, φησί, nάαn κοη·ογ ίε- ένιαίac:· ίερά δέ καi ένιαία καi εvθεοc: έργασiα εfναι ή
20 ρrtρχί,7- 10 :Ίέρας, τό μισijσαι τά αντικείμενα ταίς 1ου Θεου τήρησις τGJν έvτολiiJν τοϋ ΘεοΟ, έκτελουμένη διά τηc: ά­
ει11ολαίς και αγαn17σαι ταύτας και 101' δό?JΤα Θει))' :-.;αι δι(Ι.' ποφυγηc: των πονηρων καi δ:ά τηc: έπψόνοu κα] στενηc:
Ti/1' πρ/;ς (l.t)T(J)' αγάπψ 1Ύnό rαύταις ζijJJ. Τοvτό έστιγ ((ή τώJ' άγαπr1σεωc: τοϋ Θεοϋ καi των θεiων. ΤοΟτο λοιπόν είναι,
bJ"l(ι))/ η 0)'1(( )'Ψ(ιισις>J' IOV:70 17 της αληθείας ορασις' τούτο λέγει, εic: nδσαν iεραρχiαv κοινόν τέλοc:, τό νά μισήσn τά
~ί τί]ς Η:λειc[Jσεως μέθεξι.ς, τοντο ή τ·ijς πνευματικής εποψίας άντiθετα εic: ταc: έντολάc: τοΟ Θεοϊί καi ι:Ίγαnήση ταύταc:
25 έστίαnι.ς, (tποκαλυπτομέΨης κατά τήγ έnαγγελlαν και φωτιζού­ καί τόν χορηγήσαντα Θεόν καi λόγψ τηc: πρόc: αϊπόν άγά­
σης καi. 1?εούσης Κ!αι τρεφούσης νοητώς πάντα ,όJJ δια τηςΊ πηc: νά lη ύn' αύτάc:. Τοϋτο είναι «ή γvωσιc: των όντων

με1ΌJ'
. ..
;.ωι?αρας καρδίας γοερώς, μαλλοJΙ δt πνευματικώς, έ11διαιτώ-
αυτrι.
καθ' δσον είναι δντα». τοΟτο είναι ή δρασ1c: τηc: άληθεiαc:,
τοϋτο ή μέθε!Ξιc: τηc: τελειώσεως, τοϋτο ή έστiασ1c: τηc:
74. Τουτο δrι και αυ1τός έαvτόγ δijλον ποιείται λέγο~ιτα· nνευματ:κ11c: έnoψiac:, άnοκαλυπτομέvηc: κατά τήν επαγ­
30 μι.κρι),, γr'tρ προαγαγόJν ΤΟ)! λ6γο11, εlτ' έπαναλαοώγ, εξ17γη­ γελίαν, φωτιιούσηc:, θεούσηc: καi τρεφούσηc: νοητωc. πάν­
τι7ς (l'Ι)'ΤΟς έαv1οv γει,όμει,cς δια τους ,U1] θ·έJ.ωιτας γοsί11 τά τα τόν δ1αβιοΟντα είc: αύηΊν διά τηc: καθαραc: ι~αρδiαc: νοε­
ι7εία Πεfως, αλλά και προς τάς οίκ1εlας κακοδοξlας περιτρέ- ρωc:, μαλλον δ:=; πvευματικωc:.
74. Καί ό ϊδιοc: δέ αύτοαποκαλύπτεται δτι λέγει τοϋτο·
διότι, άφοϋ συνέχισεν έπ' ολίγον τόν λόγον, έπειτα τόν
έπαναλαμβάνει, έρμηνεύωv τόν έαuτόν του διά τούς μή
θέλονταc: νά νοοΟν τά Θεία θεiωc:. άλλά καί έπιχεφοϋνταc:
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 2, 3 557
556

Ήειι· tγχειρουντας, ((ε'ίρη,ται τοίνυν ήμϊι, ίες_,ώς)). r; ησίν, Ηάις νά έκτρέnουν τούς άλλους πρός τάc: κακοδο!Ξίαc: των, καί
σδ:ός έσΊι της ;ωθ' ή:μας ίεραρχlας ό σκ.<J;;ιός, ίι :.ρύς Θεδι· λέγει" «έχει λοιπόν λεχθη είς ήμδc: iερως δη ό σκοπός της
ιίμαιι,, c[ις έφικτόν, αφομοίωοfς τε καί ενωσις· 1ω1της δr., (iις ίδικηc: μας iεραρχίαc: είναι αύτός, δηλαδή ή κατά τό δυνα­
T(t θ':::ία διδάσκει λόγια, ταίς TQJ1' ,{}ι;ίωι' ειJΤΟ/.(0)' άγα:π17σεσι τόν άφομοiωσις καί ένωσις πρόc: τόν Θεόν ήμωv· θά έπι­
5 και ίερουργίαις μόνως τεvξόμεθα· Ίηρήσει' γάρ, φησίν, 'δ τύχωμεν δέ ταύτην, δπωc: διδάσκουν τά θεϊα λόγια, μόνον
ά;•r.στι'ϊιι' με τούς λόγους μου,. και δ π αι ήρ ιιγα.cτιίπr:ι αυτίη• διά της άγαnήσεως των θείων έντολων καi ίερουργίαc: αύ­
καί, έί.εvnόμει9'α προς αυιδν καί μονην :παρ' αύ:τφ :ποιήσομε11 'η. των, διότι, λέγει, 'ό άγαπων με θά τηρήσrι τούς λόγους
Όρ{f.ς ποίαι, λέγει γι,cv,σιν τrον ον1ω1, άληθη; Τηι· εργασία~· μου, καί ό πατήρ μου θά άγαπήσrι αύτόν καί θά έλθωμεν
rϊίΊι, αρετώι•. Τί δέ 10 ταύτης τέλσς; Ίl Ήρας Θεδν εγωσίς 7,C,
πρόc: αυτον καί θά κατασκευάσωμεν μονήν πλησίον
1 Ο κα) dψψοfωσις. Πως δέ έκεϊ άγά:πηι, εlπε ταύτφ, 117ν ιlφο­
76
του' » • 77
Βλέπεις ποίαν λέγει γνωσιν άληθη των όντων;
μοίωnιι·: 'Ότι ή αγάπη έ,στί τών άρετών το :πλήρωμα χ,ιί Τήν έργασiαν των άρετωv. ΠοΊον δέ είναι τό τέλος τού­
rιίlτη τfi εlκό1'1 πρ,οσχρωσθείσα τελεία)! Tt)J! προς Θεδν rlποσcu­ της; Ή πρόc: τόν Θεόν ενωσιc: καί άφομοίωσιc:. Πως δέ
:ει έnφέρειrι.1'. Δ ιrί δέ το·v ένθέως και έ11ιαίως και της ί::­ έκεί είπεν άγάnην τήν άφομοiωσιv ταύτην; Διότι ή άγάπη

ρας έργαπίας 11)1' τήρησι~• τών θείων εντολών 17νίξατο, 11/1\ είναι τό πλήρωμα των άρετων καί αϋτη Ζ:ωγραφηθείσα κα­

15 διrί μόιιηγ 11J)! Ήρας Θεόν και τα 1}εία γινομέ~·φ• διάθεσι ,.. τά τήν ·είκόνα παρουσιάΖ:ει τελεiαv τήν πρόc. Θεόν όμοιό­
rητα. Διά δέ των λέ!Ξεων ένθέωc: καί ένιc:ίωc: καί της
τό γά:_ι καιλόν ού κα}.61', α:J' μ17 και δια το καλδν μάγοι, ;;ιριi1-
1ηται· ή Μ διψεκ17ς HOJ' έ1•αγ1ίων ά:ποφοlτησις καί ή ;,ι,cΤ>­ ίερδς έργασίας ύπηνίχθη τriv τιiρησιν των θείων έντολων,
rήν nραγματοποιουμένην μόνον διά της διαθέσεως npόc.
nις τcΤιι• 0Jηω1• και ή ίερr'ι της άληθε{ας ορασις και έπω,ιίμη
τιΊ :ιρr'ις ΙrΊ :τ_οιrηρcΊ πάθ'η παρίστησι μίσος καί 11711 ηjς rίμαο-
τόν Θεόν καί τά θεία· διότι τό καλόν δέν είναι καλόν,
αν δέν πράττεται καί μόνον διά τό καλόν· ή δέ συvεχωc:
20 τίας κατάγΥωσιι• και την άπδ ταύτης άνεπίστροφον φυγ17γ··
άnόσπασις άnό τά άντίΘετα, ή γνωσις τιϋν όντων, ή ίερά
τfί δε έJ·οει,δει π.λειcbσει και ένθέφ μει'Μξει του έ~,δς και τfj
όρασις καί έn!στήμη της άληθεiας παρ1στ9 τό μίσος πρόc:
)'01)1(ι)ς 1g,εφούαπ και θεούση έποψ{q, τη~• κατ' επαγγελίαν
τά πονηρά πάθη, τήν κατάγνωσιν της άμαρτiαc: καί τήν
{}ε[αι· i':πιφοίτησιν και μοι,111 1 ι'Ίπ6δειξε, τελειουσαγ τif έ~,ώαε!
άνεπίστροφον φυγήν άπό αύτήv· μέ τάς λέ!Ξεις δέ έvοει­
καί τρέφcυσα~· 1fi εποψ[q, το πνευματικογ έκεϊγο ομμα.
δής τελείωσις καί ενθεοc: μέθε!Ξ1c: τοϋ ένόc: καί έποψία
25 7/ί. Ei γοίο:, διrΊ μόνης 117ς τcv1 1 εi,τoλr'iJ11 τηρήσεως ή &-
τρέφουσα καί θεοϋσα ύπέδει!Ξε τήν έπηγγελμένην θείον
ληθής πgοσγίνετω γηΖιαις καί. 17 προς τον Θεογ ει,ωnις και
έπιφοίτησιν καί μονήν, τελειοϋσαν μέ τήν ενωσιν καί τρέ­
ό,ιιο[ωπις, οπsρ δ φιλόσοφός φησι γνc7'ισιl', ψευδογγωσία έστ{,,.
φουσαν μέ τήν έποψίαν τό πνευματικόν έκείνο δμμα.
, Αρy6μει,ος γϊιρ και αiΊτδς σαφώς εlπεν «έκ 117ς τών i!.νωλc"ό,·
75. 'Επομένως αν ή άληΟ,1c: γvωσιc: καί ή πρός τόν
117'[JΙJσεως μι; δυγατόι• εΊναι 1αύ1φ• προσγίνεσθαι τ·ήν γ~,ώ-
Θεόν ένωσις καί όμοίωσ1c: γεννδται μόνον διά της τηρή­
30 Ο ιJ~Ι, και μικρογ α Ι'(ι)Ι έρω δε ικνι5ς, οθ-ει, 1J γιrώσις αf5τη 7Τ(}ΟΟ­
σεως των έντολων, αύτό τό όποιον ό φιλόσοφος καλεί
;ιf ι•εσι7'CΗ. πf:φ1•κεγ, (ι,έκ του μη άγι,οείγη, φησl, ω,ί JΙολλά,
γνωσιν είναι ψ::;υδογνωσiα. Πράγματι καi ό 'ίδιος είπεν
είς τήν άρχήν σαφωc:, «άnό τriv τήρησιν των έντολων δέν
είναι δυνατόν νά γεννδται ή γνωσιc: αύτή»' ,
8
καί όλίγον
76. 'Ι ,.ιJ. 14, 23.
77. Δ ι ο v. Ά ρ ε ο n α γ ί το u, Περί έκκλησιαστικηc ίεραρ· nροηγοuμένωc:, δεικνύων άπό ποϋ γενναται φυσικωc: ή
χίαc 2, 1, PG 3, 392 Α. γνωσις αϋτη, λέγει, «άnό τό μή άγνοείν τά πολλά, οϋτε
78. Βλ 2, 1, 34· 3Τ 2, 3, 17.
558 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 559

μηδέ ιούς λδ·γοvς των 0)'10JJ!, μwλλον δέ εκ του γινώοκεο' τούc: λόγουc: των όντων, μαλλον δέ άnό τό γινώσκειν πάντα
:τιάιπα χαί nάι·1α ο;,ιεύδειι•· μαιιθάι•ειJJ, ο τί τις εnαγγέλ!?cε,αι καi οπεύδειν vά μανθάνη πάντα, όηδήnοτε έπαγγέλεται κα­
εlδέιιαι, κllι· 'Έλληιι η και, Αιγύπτιος, ϊνα μη.δε1•δς)), φησί, νείc: ότι γνωρίΖ:ε1, εΊτε ""Ελλην είναι εϊτε Αίγύπτιοc:, ωστε νά
<αι7Jγ nερ[, χ,δσμου φύσε(}Jς 8lρημένων τε και SγνιοομέγωJ) λει- μιΊ ύστερη εic: τίποτε άπό τά λεχθέντα καi γνωσθέντα περί
5 nόψεγος, ει; Sκ.είJ:ου dγ1 1 οι)οn ΘεΟν», S;τεt %αΊ' α'tηδν εκ τα')J) φύσεωc: κόσμου καi άnό αύτό άγνοήσr~ τόν Θεόν» , έnει­
79

OJ!HVJ' μ6ι1ων ό Θεός )'0'(.()σκεται, ομοιδ11 τι :τιοιΟJJ', ωσ:τιερ δή κατ· αύτόv ό Θεόc: γνωρiΖ:εται μόνον άnό τά δντα.
α~, εΊ τις ακούσας εκ τωιι εδωδίμωγ μόγων τρέφεσθ·αί τε και Πράττει κάτι παρόμο1ον μέ έκείνον ό όποϊοc:, άκούσαc: ότι
σvι•ίστασι1αι τό σ{Ϊ>μα, δεϊ;• ελεγε μηδενός αnαλελειφθαι T(J))' τό σωμα τρέφετω καi συντηρείται μόνον άnό τά φαγώ­
εδωδί1ί!ΟJ)', ει rις τοίί ζην ι-:φίεrαι, μηδέ δια}.ιμπά1,ειι• οιrιζ6- σιμα, θά ελεγεν δτι δποιοc: έπιθυμεϊ νά Ζ:η δέv πρέπει νά
10 μει 1 0J' δοημέραι τε καl ώραι, και ουτω 11JJJ :τιερί τάς :τιολυτε- παραλείπη κανέv φαγύJσψον καi νά μή nαύη σιτιlόμενοc:
Λ
καθ' ήμέραν καi ώραν καi οϋτω θά επειθε τούc: άνθρώ­
,.; /:;,- V f \ \ .- f f'
ι.ει.ς τρα;,ε~ας αχρησ~ον μαι 1 ιαν και το της γαστριμα12;ιιας nrι-

θος cός αναγκαιδτα,α τιρ οίφ ,Η[))! ιlJYθρcbnon· επειθε δοξι.'!­ nουc: νά θεωροϋν άναγ:ωιότατα είc: τόν β:ον την δχρηστον
ζει11, μηδει•ός τtον κρειπόι,ω;ι δρεγομέγους. Οvτω γάρ και τφ μανίαν γύρω 6πό τόc: πολυτελ:::;ic: τραnέlαc: καί τό πάθοc:
διαι·οητικ(Ί τ~ς ψυχης ί!J.ψ n Θεός ύnέθεω τούς της φύσ,c .. τηc: γαστριμαργiαc:, μή έπ1θυμοϋν-rεc: τίποτε ύψηλότεροv.
15 ως λό 1 ·ους, αλλ' cvς :;Ι.f.!Ος ΙΎ)J' ύψηιλοτέραν γνϊ;JΟIJ' χειραγω­ Οϋτω πράγματι ό Θεόc: ύπό τό δ1ανοητ1κόν τηc: ψυχηc:
γειν δv11αμέγους. 'llμεiς OV)' τό αυταρκες εκ rούτωy (},?0·- έτοnαθέτησεν ιοc: ϋλην τούc: λόγοuc. τηc: φύσεωc:, άλλά μέ
λαμυάνο)•Τες τr} περιττά :τιαραλε[πομεγ τσίc; μ17 χωροϋοι τίj,' τήν προϋπόθεσιν δτι δύνανται νά χειραγωγοϋν πρόc: τήν
τελεωΙέ'}αJ' ΙQΟίfίί!'" ΚαJ', vnεριjλικες δντες OVTOt, της J'1)Jιίοις ύψηλοτέραν γνώσιν. Ήμεϊc: λο1nόν λαμβάνοντεc: άnό αύ­
κα;αλλ·ιί}.uv ϊψjφijς ουκ αnανίστασθαι οούλωνται, επαλείφο- τούc: τό ώφέλιμον παραλείπομεν τά nερ1ττά είc: τούc: μή
20 ,ιιεν καί Ί ιγα ΣκύλJ.ω, τϊρ nαγκοσμίφ τούτφ μαστcp, τό άνεχαμένουc: τήν τελειοτέραν τροφήv· καί αν ουτοι, μο­
Ι ~ 'Ι α Ι' ~ Ι
λονότι cΤvαι ύπερήλικεc:, δέν θέλουν νά άnοκοποϋν όnό
,.,, ,, f ' :i
:τω•υ J.υσι.τει.ειJJ &σΥΙιt οτε ,ιιετριως εκτειγογτες ως απαηωτη-

σοηες τijς ακαίροv τροφής. Οϊ δ' (cις ουκέτι παίδες, rlι)' τήν είc: τά ν11π1α κατάλληλον τροφήν, στήνομεν καί κά­
ώς τέλειοι Ι!))' κακίαν, 17μιγ επανί,σταJJΙαι Και φιλΟJ1 εtΚΟVΟtJ' ποιαν Σκύλλαν είc: τόν παγκόσμιον τοϋτον μαστόν, άnευ­
ήμας κατασ:ri'iσαι, μαλλον i) αυτοί προς τό προσηκογ μέτροy θύνοντεc: ένίοτε μετρίωc: τό δτι δέv ώφελεi πολύ, διά νά

25 αJ·αδραμείν. τούc: άπομακρύνωμεν άπό τήν δκαιρον τροφήν. Αύτοi δέ

7ϊl. Δι.ό ;ωι τόJJ Υίι'ιν μετά του Πατρός ηκειν και ,ii'' ώc: μή παϊδεc: πλέον, άλλ" ώc: τέλειοι εic: τήν κακίαν, έnι­
,UOl'Yjl' ποιείο;Ίαι ειι εκείγφ φασίJ!, (<Ος τοiις λδγους οίδε τfί,; τίθενται έναντίον ήμωv καί άγωνίΖ:ον-;-α: μαλλον νά κατα­
TOV κόσμου φύσεως· γιι1 cΔσκει γαρ ο{ηος το αληθές. Θεόςi σnαράtουν ήμδc: παρά vu έπ1στρέψουν οί ϊδιοι είc: τό κα·

iδέ ή ω.ήθειu. και ύ ,iJς δληΠείας Πατήρ· αλ).ά και :τια1, τό τάλληλον μέτρον.
30 γ1.νf'}0,κογ Ε',γ τr{) γοr0Jηκαμέ1·φ rΊστήρικταi τε καl μfγει· οi'­ 76. Διό λέγουν δτι Cά ελΘn ό Yiόc: μετά τοϋ Π ατρόc:
κουγ εγ τφ Θε(;> [;fσται μογίμως ίδρυμένος ό την των οvτωι• καί θά κάμr~ μονήν είc: έκεϊνον, «ό όποϊοc: γνωρίιει τούc:
γγωσtJ! εlδc[ις· ΊΓm:ου δ' εγ Θε(p 117ν ,UOJf!)Y αμετάολητογ εχον- λόγουc: τηc: φύαεωc: τοϋ κόσμου· διότι σίiτοc: γνωρίΖ:ει τήν
άλήθειαν». Θεόc: δέ είναι ή c1λ11θεια καi ό Πατήρ τηc: άλη­
θείac:· άλλά καi nδν γ1νuJσκον στηρίΖ:εται καί μένει εic: τό
γινωσκόμεvσV' έnομένωc: ό yνωρiΖ:ων τήv γνι'ίJσιν των όν­
των θά είναι μονίμωc: Cεμελιωμέvοc: είc: τόν Θεόν' άφοϋ
89. Βλ. 2, 1, 34.
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 561
560 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

τος, ουκ απεικός έ·κειι1 6ν γε παρά 10V'·IOJJ έλθείJJ λέγεοθαι και

δέ ουτοc: έχει άμετακίνητον τήν μονήν εic: τόν Θεόν, δέν
\ \ - (! ?' I ~ f \ C
τηι· μοι•ηγ πεnοιησu·αι· ((Ουτος εστιJJ, φησι, «και ο φωιος υει-
\ Q f είναι δτοπον νά λέγεται δτι έκεϊνοc: παρά ό Θεόc: θά ελθπ
καί θά κάμπ μονήν· «αύτόc: είναι», λέγει, «ό εχων τόν
ου και νοητοί, εμnλεων 10)' JJOVV κεκτημένος». Αϋτη έσι ίι• ίι
vοϋν γειμδτον θεϊον καί νοητόν φωc:». Αύτή είναι ή
τελεωτάτη του φιλοσόφου 'θεογνωσία. Έγω δε ακούω του
5 ευαγγελίου λέγοι•τος, δτι δ διάοολος (('Ιρεύστης έστί και ό Jl(}.-
τελειοτάτη Θεογνωσία τοΟ φιλοσόφου. 'Εγώ δέ άκούω τό
εύαγγέλιον νά λέγπ, δτι ό διάβολοc: «είναι ψεύστηc: ,καί ό
111ρ 10v ψεύδους αυ~του>>. Οίδα δέ καί τωγ έJΙαJJτίων τηι• αι·­
πατήρ αύτοΟ τοϋ ψεύδοuc:» 00 . Γνωρίlω δέ δτι ή αϊ­
τήν οvσαν α'ίσθησιγ καί γνωσιι, και έπιστήμφ'. Ό γοvι, εlδc!1ς
σθησιc: καi γνώσιc: καi έπιση1μη περιλαμβάνει καi τά
τή,, αλή,θ·ειαγ και τό ψεviδος έπίcηαται. El γουι•, καΗl τούς
έναντία. "Οθεν ό γνωρίΖων τήν άλήθειαν i:niσταται καi
του φιλοσόφου λόγους, τό γινωσκογ έν τφ γιγοσκομέιψ έσ,ή-
τό ψεϋδοc:. "Αν λοιπόν, κατc.1 τούc: λόγουc: τοΟ φιλοσόφου,
10 [!tΚταί τε και ,μέ~rει και •δtu τΟV'ΤΟ κατ' αυτόν ό 11)1' γνωσιν
τό γινωοκον στηρiΖεται καi μένπ είc: τό γινωσκόμενον
εχωι• των οντωι, εν τc.v Θεφ έστι καί ό Θεός εν αϊηφ, ου­
καί διά τοϋτο κατ' αύτόν ό εχων τήν γνώσιν των δντων
κουγ και 10 ψεvδος και ό του ψεύδους π α.τ17ρ εν αύτφ πε~
είναι είc: τόν Θεόv κοi ό Θεόc: είc: αύτόν, τότε καi τό φεϋ­
ποίψαι 11))' μονή~r, και ό αύ'ιός οvτός έστι λσιπόι, δ και σr.:δ­
δοc: καi ό πατήρ τοΟ ψεύδουc: εχει κατασκευάσει μονήν εic:
τους γοηταv: ε,μπλεωv τrιν ψυχ1Ίν κεκ,,ημένος· και σν·τως πολi•
αύτόν. καi αύτόc: λοιπόν άκριβωc: ε1να1 ό εχων την ψυχήν
15 οκ6:ος έπηλυγάζει τrιν ψυχήν, η τοιαύτα προφέρει διανωί­
γεμάτην νοητοϋ σκότουc:· ·καί πράγματι πολύ σκότοc: σκε­
ματα. Τί γάρ, ό λέγωγ, {(()[δα σε τί εl, δ αγιος TOV Θεοί}>,,
πάΖει τήν ψυχήν ή όποία προφέρει τοιαϋτα διανοήματα.
διά τη~, γνϊϊισιγ 1αύ1ην έir έαυτq1 είχε τόJΙ Χριστό11 ; Τί Μ:.,
Μήnωc: ό λέγων. «γνωρίΖ:ω noϊoc: 1είσαι, ό αγιοc: τοϋ Θεο0» ,
81

δ γιJΙώσκοπ και μή ποιων 10 ι?Δλημα του Θεοv εν έαυ.τϊp ε­

είχε τόν Χριστόν μέσα του έ!Ξ αίτίαc: τηc: γνώσεωc: ταύ­
χει μο~rίμως ε1'ιδρυμe1·ον τόι, Θεό)'; Καί πως (<δαρι7σεται :-ισλ-
τηc:; · Μήπωc: ό γνωρilων καί μή ποιων τό θέλημα τσϋ
20 λάςη; Καί μη v δ μεν Χριστός εν εύαγγελ[οις εκ μει' ιης
Θεοϋ εχει μονίμωc: μέσα του έγιωτεστημένον τόν Θεόν;
εηολωΨ 1ηρ1ίσεως nρο,σγίι1εσθ·αί ψησι ί'r})' αιιτΟV' και TUU
TQIJ'
Πωc: τότε «θά δαρη ηολλάc: φοράc:» 8 '; Καί δμωc: ό μέν
Πατρός έι•οίκησιJf, εκ δέ της f:ι,οικήσεως τηγ l:μψάιιειαι,. 0[,-
Χριστόc: λέγει εic: τά εύαγγέλια δτι έκ μέν τηc: τηρήσεως
τος δε αι•τεστραμμέι•ος μεν εκ,εί1,φ έκ της αν'τφ δοκούσης
των έντολων γεννδται ή ένοiκησιc: αύτοϋ καί τοΟ Πα­
έμφανείας φησί 117ν l:ιιοίκησιJΙ, ·ύπεναντίως δε σαφως, οi•κ
τρός; όπό δέ την ένοίκησιν ή έμφάνεια • Ουτοc: δέ
03

25 έκ Ηι.11' ει·τολcοιι, αλλ' έκ γι,·cv,σεως 11)1' tψφάνεια~r, και γ 1·ώ­

άvτιστρόφωc: nρόc: έκεϊνον λέγει δτι άnό τήν κατά τήν
σεως, }}ν έκ της rηφίαεως ,τω~, θείων ειrτολcvν μηδαμώς nροσ­
γνώμην του ,έμφc.νειαν γεvνδται ή ένοίκησιc:, σαφωc: δέ
γίι,εσθαι πρότερον άπεφήι·αω. Τοιού10υ φωτός καί αλη·θ·είας
δχι άnό τάc: ·έντολάc: άlν.λ' άνηθέτωc: άnό τήν γνωσιν ή
τόι, οίκεί01 1 νουν εμnλεωγ κατεσκεύασεν. Ού μόι,ον δε τάς θεί­
έμφάνεια, καi μάλιστα γνωσιν διά τήν όnοίαν ποτέ nροη­
ας έντολάς &δυνάτως εχειι' τrιι' γνώσιν τ,αύτηγ πορίζειν :ιρό-
γουμένωc: δέν έδήλωσε καθόλου δτι γενναται άnό τήν τή­
30 τεροι· ε'ίρηκ'ε, αλλά καί φιλοσοφία~· ταύ1φ1 εκάλει διά τωι· κα­
ρησιν των θείων έντολων. Τοιούτου φωτόc: καί άληθείαc:
τά φιlλοσοφ[αι1 μαθ17111ά1ων χορηγουμέJΙηιι και μωρ(αγ εlι,αι
έγέμισε τόν νουν του. 'Όχι δέ μόνον ηροηγουμένωc: είπεν
nαρά τ(δ Θεφ ταύτην εφασκε~r· ην οvν μωρlα τότε nροσεί:πε,
δτι είναι άδύνατον αί θεϊαι έντολαί νά nροσnορίσοuν αύ­
τήν τήν γνωοιν, άλλά έπίσηc: τήν έκόλει φ1λοσοφiαν χο­
81. Μ ά ρ κ. 1, 24.
ρηγουμένην διά των φιλοσοφικών μαθημάτων ιωί ελεγεν
80. Ί ω. 8. 44.
οτι αύτή είναι μωρία ένώnιον τοΟ Θεο0» • αύτη λοιπόν,
84
82. Λουκ α 12, 47. 83. Ί ω. 14, 21· 23.
84. Α' Κορ. 3, 19.
36
562 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 663

Θεον αvτην εlναι νν')J αποφαίνεται και αύτό,, μετά του ΙΙ α­ τήν όηοίαν έχαρακτήρισε τότε ώc: μωρίαν, τώρα κηρύσσει
τρός τον του ΙΙ ατρός μονογε11fj Λόγον· τοιούτου φωτός και Θεόν καί μάλιστα αύτόν τοϋτον τόν μετά τοϋ Π ατρόc:
αλη{J,είας τον οlκείοι• νOVJJ εμπλεων κατεσκε·ύααεν. μονογενη Λόγον τοϋ Π ατρόc:· τοιούτου φωτόc: καί άλη­
77. 'Αλλ' έπει και των .ένωrιίω,, ή αυτή έστιγ αίσθησις, θείαc: έγέμισε τόν νοϋν του.
5 σύ, ih φιλόσοφε, :πότ' αρ' εl θερμός, δταγ κατά τήγ nοιότητα 77. 'Αλλ' έnειδή ή αύτή αϊσθησιc: ύnάρχει καί των
Ίαύτηγ διακέηταί σου το σώμα, η δτε κατεψυγμένον ταίίτ' έ­ άντιθέτων, έσύ, ώ φιλόσοφε, πότε ορά γε είσαι θερμός,
χων την έναγτίαν είδείης {J,ερμότητα; Πάηως τότε καί τ17ν όταν τό σώμα σου εύρίσκεται είc: αύτήν τήν ιωτάστασιν
θερμότητα εν σεαυτφ φέρων αlσθάηJ, οτε κατά ταύτηγ διά­ η δταν τό εχπc: κατεψυγμένον καί γνωρίίπc: τήν άντίθε­
κεισαι. Τότε 10ίνυν καί 101' Θεόν εξεις έν σεαv,τφ αληθώς, τον θερμότητα; Π άντωc: αίσθάνεσαι δτι φέρειc: μέσα σου τήν
10 bΙε 1/JY ·θε[ωr εξιν έν σεαυτψ Κια7ά ψυχ1JΥ εχεις· θεία δε 01·'- Θερμότητα τότε, δταν διάκεισαι κατ' αύτήν. Τότε λοιπόν θά
τως εξις ή προς τάν Θεό~· αγάπη έστt· προσγίνεται δ' α:υ1η, εχπc: καί τόν Θεόν πράγματι μέσα σου, δταν εχπc: τήν θείον
δια μόνης της των {J,είω1r έΨτολων ίερας εργασ[ας· ει γαρ εΕιν μέσα σου ψυχικωc:· θεία δέ έlΞιc: είναι πράγματι ή npόc:
καί αρχ17 τούτων έοτίv, αλλά και μέσn και κορυφαία· δ Θε/1ς τόν Θεόν άγάnη· γεννδται δέ αϋτη μόνον διά τηc: ίερδc:
γι'ιρ αγάπη έστίγ, ος έν τούτφ μόνφ και τήν οίκείαν l'λευσιν έργασίαc: των θείων έντολων· διότι δν είναι άρχή τούτων,
15 καί. μον~71• και έμφάνειαν ,έπηγγε[λατο. Τότε τοί-νυν κ,αl οαυ­ δμωc: είναι καί μέση καί κορυφαία, καθ' δσον ό Θεόc:
τiρ χρήσυ προς διόρθωσιν έ~τέρων άληθως, δτε την τοιαύτψ είναι άγάnη 8 3, ό όηοϊοc: δι' αύτήν μόνον έnηγγέλθη τήν
σχήσεις εκ των ωιούτων ,διάθεσιν· νυν γάρ, τον διορθοίίντα ελευσιν καί μονήν ,καί έμφάνειάν του. Τότε λοιπόν θά έπι­
δποκρι1,ι5,μειι,0ς, διαστρέφων καί δια,σύρων δήλος εl. 'Α\i.λ' δοθπc: είc: τήν διόρθωσιν των δλλων έnιτυχωc:, δταν θά
άις μεν διαστρέφεις διορθοίίν έπαγγελλ6μενος, έκδηλότερον l- άnοκτήσπc: έκ των τοιούτων τήν τοιαύτην διάθεσιν· τώρα
20 01,αι προϊόντος ωiί λόγου. 'Γου δ' έν σχήματι διορθώ,dεως δμωc:. ύποκρινόμενοc: τόν διορθωτήν, είναι φανερόν δτι
διαούρειν προθυμείοθ·αι δείγμα σαφές τα δια μεγίστης σε διαστρέφειc: καί διασύρειc:. ·Αλλ' δτι διαστρέφειc:, .ένφ ύ­
σnουδη; ποι17σαοθαι μη έ1λθείγ ήμίν είς δψιν τα πρας ήμε-. nόσχεσαι νά διορθώσπc:, θά γίνπ έκδηλότερον ιnροϊόντοc:
τέραν δι6ρ~~ωσιν έπιστρεπτικά σοι δοκοvντα τ'αυτι αυγγράμ- τοϋ λόγου, Τοϋ δτι δέ μέ τό ,πρόσχημα διορθώσεως άπο­
μαια,
a
ωσπερ
,,
αν
"
ει τις
" ,,.;
ιατρων nο,ιια μεν
, ' ,
σκ,ευασαι
-
τφ
-
νοσουι 1 - σκοηεϊc: νά διασύρπc: σαφές δείγμα είναι δτι έφρόντιρεc:
25 τι Ϊ.υσι1ελέο1α101, lφαακε, χρήσασθ.αι δε παντάπασιν άπηγιί­ έπιμελωc: νά μή περιέλθουν είc: χεϊραc: μου τά npόc: διόρ­
ρ1ευεν. 'Ό1?εν και 1οίί10 γέγονε δ17πο-υ δήλον, ώς και αύτδς θωσίν μαc: προτρεπτικά κατά τήν γνώμην σου αύτά συγ­
1οvτ' οίσθ-α, πρότερον, 8 ·vίίv εξεφάνη, δηλητηρlων εχ01,1α γράμματα86, Συμβαίνει δηλαδή, ,ώσάν είc: ίατρόc: νά ελε­
δύΥαμιν τά κεκλη 1uένα φάρ,μακα· καί τοvτ' αρα προσεγίνω­ γεν δτι ·παρεσκεύασε καταnότιον ώφελιμώτατον είc: τόν
σκες ώς σύ λήσrι κλέmτων, τούτων προφανέντων ήμίν. άσθενη, άλλ' ,άπηγόρευσεν έντελωc: νά χρησιμοnοιηθπ. "0-
30 78. Ταvτ' αρα και νvΨ ούχ έκόντος εlναι και προς ιας ήμε- πωc: λοιηόν καί σύ ό ϊδιοc: γνωρίίειc:, έγινε φανερόν nροη­
γουμένωc: καί τοϋτο, τό όnοϊον άηεδείχθη πλήρως τώρα,
δτι τά άnοκαλούμενα άηό σέ φάρμαιω έχουν δηλητηριώ­
δη δρδσιv· δρα, άφοϋ αύτά έφάνησαν άηό npiv είc: ·ήμδc:,
85. Α" Ί ω. 4, 8" 16,
86, Βλ άνωτέρω 2, 1, 2, έγνώριΖ:εc: έπίσηc: ιωί τοϋτο, δτι δέν θά έlΞηnάταc: χωρίς
νά γίνπc: άντιληπτόc:.
78. Αύτά λοιπόν τά συγγράμματά σου φθάνουν τώρα
564 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
rέρας 1ϊκει χείρας ταυτί σου τά γράμματα, εν οlς τελευτιΖη,
φ~]ς ώς α1•εμέσητοι1 εnί διορθώσει χρήσ:ασθαι ααυτφ, ών ουκ
δρ{}ώς περί {Jiεογνωσίας ε'ίρηκέ τις τών οών φίλων.
flYJ ορθώς εlρημένΟJJ Ιψ φίιλφ 70V10 λέγεις ·εlJJαι· ιϊισ~σιι1 οί
5 κεκαθαρ,μένοι TJ)Y καρδία~• δια της εγγινοψένης αιηοίς ίερuς
φωτοφανείας, διι εοτι Θεός καί οlον φώς εστι, .μαλλον δέ
πηγή φωτός νοεροv τε και ιlυλοv· οί δέ μή πρός τovro θεωρίας
ανα6ε6ηκό,ες εκ της περί πάJΙrα προμηθείας ιόν κοινοy ;τρο­
,μη·θέα συι·ορώσιJJ, εκ HUY αγαθ·vνοψέ)!ωJ! τήγ αfποαγα{)ότηυι.,
10 εκ ιiiιι, ζωοποωυμένων την αύτοζωήν, και άπλώς εκ πά11-
τωJJ τό,, τά πάνια οντα και ύπερα~ιιδρυ.μένον πά~ιτωJ!>>. Τουτό
εστιι, Ο φησιι, ό φιλόσοφος ΟV'Κ δρ{)ως εy;ει11. Οlδα δέ αυιι))'
καί αλλοιε κακώς nρός αυτό διαιεθέντα· αγ)!ο1jσας γαρ οrι
τό Όίον' παραδειγμαιικώς τq} φωτι προσήρτηται, τογ Θεόν
15 eλεγε φάσικειγ 1ί,ιιriς εlδ,έναι, δποίογ φώς ύπάρχει. Δείξαγτες
δέ ήμείς nροοπαρακείμεγοy τό ''πηγή φωτός', και οω·ημμέγως
α)!αγ11όντες δ~ι ((εατι Θεός ol01, πηγή φω1όςJJ, ήρωτϊό,μεv αv-
161•, τ ί 6ούλεται λοιπόγ εγταυθοί τό Όlον'· ό δ' ακωv ιό μο­
λόγησε τήv αγγοιαγ και fjτησε σvγγγώμην· ούδέ γάρ δυιrα-
20 ιόν αλλως η α11τί TOV rbσω·ει nαραληφθηvαι. NiJi, δ' άλλως
επελά6ετο· «φω·εροv γάρ ovroς,), φησί11, (ιώς και τοίς {}εωρη­
τικωτάτοις εκ ,uόνωγ των QJfTω)! δ Θεός γιγώ,σκε.ται, ή ει·-
1αvθα παραδιδομέγη γνώσις Θεού δια )!Οερας φωτοφαγεί­
ας, ώς έτέρα της εκ, I()))J οvτωι, οlισα, ουδαμωι; εστιν αλφ?ής)).
25 'Ανθυ:ιει-εγκείν δή προς τούτ.ο δεί, ώς φανερού γενομέγου
δια π}.είσιωγ HVJ' αγωτέρω εiρημέγων, ώς ουκ ,?;,;
τωι• μόι•ων δ Θεδς γινώσκεται, αλλά και έκ τώγ και?' ύπερο­
χίJJ' μη οvτωv, τουτέ.ατι TCU)f ακ.ι[στων, πρδς δέ και δια φω­
τός αlωJJίου κϊ1ι H'iΊv δ~tτωv πάγιων ύπερανφκωμένου, 11vι• τε
30 εν αρρα6ιuνας μέρει τοίς αξίοις διδομέ11ου και κατά τόν
ληκτοv αt('iΊJ'α nεριαvγάζογ10ς αυτούς αλήκτως, εξ αΨάγκης
87. Δι' 'Ισιδώρου, βλ. 2, 1, 2.
88. Χωρίον τηc: Α · πρόc: Άκίνδυνον 12.
89. Έν Α' nρόc: Παλαμδν, Schirό, σ. 240 έ!Ξ.
90. Κατά τήν συνδιάλε!Ξιν ην μνημονεύει καi έν 2, 3. 13.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 565
είc: τάc: χείρας μαc: παρά την θέλησίν σου • Είc: τό τέλοc:
87
των λέγειc: δτι δέν είναι άΕιόμεμnτον νά έnιδοθ~ είc: την
Τό δέ
διόρθωσιν ,έκείνων τά όποια είπε περί Θεογνωσίαc: κάnοιοc:
άnό τούc: φίλουC: σόυ. Τ ό δέ μή όρΘωc: λεχθέν ύnό τοϋ
φίλου λέγειc: δτι είναι τοϋτο· «oi ·ιωθαροί είc: την καρδίαν
γνωρίΖ:οuν διά τηc: έγγιναμένηc: μέσα των ίερδc: φωτοφα­
νείαc:, δτι υπάρχει Θεόc: καί είναι ώc: φωc:, μδλλον δέ ώc:
πηγή φωτόc: νοεροΟ καi άυλου· δσοι δέ δέν άνέβησαν είc:
τοιοϋτο σημείον θεωρία~ άντιλαμβάνοντciι άnό την προ·
μιiθειον διά τά πάντα τον κοινόν προμηθευτήν, άnό τούc:
άγαθυνομένουc: την αύτοαγαθότητα, άnό τουc: Ζ:ωοποιουμέ­
νουc: την αύτοlωήν, καi γενικωc: άnό δλα τά δντα τά ηάν­
τα καί ύηερβαίνοντα τά nάντα» 88 • Τοϋτο είναι αύτό τό · ό­
ποίον λέγει ό φιλόσοφοc: δτι δέν είναι όρθόν. ΓνωρίΖ:ω
δέ δτι αύτόc: καί δλλοτε διετέθη κακωc: πρόc: αύτό '.
8
ιjγvοήσαc: δηλαδή δτι τό 'ώc:' εχει προοαρτηθη είc: τό φωc:
nοραδειγματικωc:, ελεγεν δτι ήμείc: λέγομεν δτι γνωρilο­
μεν τόν Θεόν, όποιον φωc: είναι. 'Όταν δέ ήμείc: έδείξα­
μεν δτι είναι συνδεδεμένον τό 'πηγή φωτόc:' ιωί άνεγνώ­
σαμεν σuνημμένωc: δτι «ύπάρχει Θεός ώc: πηγή φωτόc:»,
τόν ήρωτήσαμεν, τi σημαίνει έδω τό 'ώc:'· αύτόc: δέ ώμο­
λόγησε τήν δγνοιαν καί έlήτησε συγγνώμην • διότι δέν
90
ητο δυνατόν νά nαραληφθη δλλωc: παρά άντί τοΟ 'ώσάν'.
ΤdΊρα δμωc: έnελήφθη διαφορετικωc: τοϋ θέ1ματοc:· διότι,
λέγει, «άφοϋ είναι φανερόν δη ό Θεόc: γνωρίlεται καi
τωγ Ο)f­ υπό των θεωρηηκωτάτων μόνον άπό τά δντα, ή έδω ηα­
ραδιδομένη γνωσιc: τοϋ Θεοϋ διά νοερδc: φωτοφανείαc:,
δέν είναι καθόλου άληθήc:, έφ' δσον είναι διάφοροc: τηc:
έκ των δντων». Πρέπει λοιπόν νά άπαντήσωμεν nρός τοϋ­
li- το δτι, άφοϋ εγινε φανερόν άnό τά λεχθέντα άνωτέρω
έν έκτάσει, δτι ό Θεόc: δέν γνωρίιεται μόνον άnό τά δντα,
άλλά καί άnό τά ύηεροχικωc: μή δντα, δηλαδή τά δκτιστα,
προσέτι δέ καί διά αiωνίου φωτόc: καi ύπερεγκατεστημέ­
νου δλων των δντων, τώρα μέν διδσμένοu είc: τούc: άξίους
ώς άρραβωνος; κατά δέ τόν άτε~εύτητον αίωνα περι­
αυγάιοντος dύτους άτελευτήτωc:, κατ' όνάγκην καί ή θεw-
566 ΤΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
καί ή ι?εωρία αϋτη ,αληθίjς έοτι και δ μη αληθή λέγων ταύ-
1ην Θεοv θείας γνώσεως έκ.πε"r.τωκ.εν. ((Άλ(λ' έ'κ τώ1 1 περ~
ωj•τόι•η, φηοίν, «οi•·κ εκ τώι, κατ' αυτόν πάσα γι,ώσις τού Θε­
οv)>. Καί :του έι, τfΊ ριjσει ταύτn λέγομεγ ώς ή θεοφάνεια αv-
5 τη τcv)• περί Θεογ ούκ εστι; Πάντων μεν γ(1ρ τών i'iλλως
οντων ί::τερτί1Ί~εμεν αυπ71,· cίις δ' έκ τώ·ν κατ' αυ1 τό,, εστι Θεφ,
οiιδαμώς εοτι προσκείμενο~,. Εϋροις δ' αγ τους θεολόγου.;
ού ταύτην μ/Jνη11, αλλά και πολλάς i'iλλας θεωρίας της ά:τό
Ηvι• κτω~(vι• 1Ί,εογ11ωσίας ύπερτιθένιας ές τά μάλιστα, ταύ-
10 rην δέ και 1(1))! lίλλων πασών αποδιαστέλλο11τας και θεωι,υμί­
ας ,:Jόχως άξιουη·ας, cίις μόνηγ Θεού ~εο,ποιόν έ'μφάνεια11.
Δεί δ' ήμίι• άρτlως εις πολυ μήκος εκτεο,ο,ιιένφ δοv•JΙ(Η
τφ λόγφ πέρας, εlς τό έξης ταμιευ,σαμένοvς τών Περί γι•cv­
σεως λόϊ'(ι))' του φιλοσόφου άπελέγξ·αι την αγνοι.αι,.
91. «Είς τό έςης ταμιευσαμένους» σημαίνει «ρυθμίσαντας τόν έλεγ­
γον της άγνοίας τοv 6αρλαάμ είς τήν οίκείαν σειράν•. Ό έλεγχος
εγινεν έν 2, 1,
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 2, 3 567
ρία αυτη είναι άληθής καί ό μή άναγνωρίιων αυτην ώς
άληθη έκnίnτει της θείας γνώσεως. «'Αλλά», λέγει, «πόσα
γνωσις τοϋ Θεοϋ ,έnιτυγχάνεται άnό τά περί αύτόν, δχι
άnό τά κατ' αύτόν». Ποϋ •είς αύτό τό χωρίον λέγομεν
ι;μεϊς δτι ή θεοφάνεια αύτή δέν είναι άnό τά ηερί Θεόν;
Διότι τήν ύηερθέτομεν όλων των δλλως όντων· ότι δέ
είναι ώς ηρός τόν Θεόν έκ των κατ' αύτόν, δέν είναι ιωθό­
λου συνημμένον. Θά ήδύνασο δέ νά εϋρπς δτι οί θεολόγοι
οχι μόνον ταύτην άλλά r;αί nολλάς δλλας θεωρίας ύηερ­
θέτουν ύnερβολικως της θεογνωσίας άπό τά κτίσματα,
διαστέλλουν δέ ταύτην άnό όλος τάς δλλας καί τήν κατα­
!Ξιώνουν θεωνυμίας έ!Ξόχως ώς μοναδικήν θεοnοιόν έμφά­
νειαν τοϋ Θεοϋ.
Πρέπει όμως τώρα νά ,περατώσω μεν τόν λόγον, διότι
λαμβάνει πολύ μηκος, άφοϋ έnιφυλά!Ξωμεν τόν ελεγχον
,ης άγνοίας των Περί γνώσεως λόγων τοϋ φιλοσόφου εiς
rήν οίκ·είαν σειράν'1.
 3. 1 3, 1

ΛΟΓΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΙ\Ι ΛΟΓΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΝ

ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΙΝΟΝΤΩΝ ΑΤΟΠΩΝ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΚΑΛΟΥΜΕΝΩΝ ΑΤΟΠΩΝ

ΕΚ ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΝ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΔΕΥΤΕΡΑ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ
'Ή ΠΕΡΙ ΘΕΩΣΕΩΣ 'Ή ΠΕΡΙ ΘΕΩΣΕΩΣ

1. Ά).λ' εl μεy Κα,τά Μααααλιω•ων, καiJάnερ καί ε7ιι­ 1. "Αν ,npάγματι συνέγραψε τό βιβλίον κατά των Μασ­
γέγραπται, ΙΓ! ΌtΌλίον Πεποίηταt, τί παθών ί(} των θείωJ• σαλιανων, δriωC: καi έniγpάφετω ύn' αύτοΟ, τί εnαθε καί
ήμcΖηι πατέρα))' αι•αμίξ ταίς εκείνωγ κακοδοξίαις προοάλλε­ προβάλλει τάc: γνώμαc: τιϊ>ν άγiων ήμων Πατέρων άναμί­
ται Και Ήυ.τ' αV 1 IQ)J! επειτα πολύς ρεί, ί(ι))' κατ' ε'κείνοι,ς αφέ- κτοuc: μέ τάc: κακοδοΕίαc: έκείνων καi έπειτα τρέχει όρ­
10 μενος; El δε κατά τω1, απ' αιώνος άγίων και τώι, αiπο'iς μητικόc: έναντίον αϊπών, έγκαταλεinων έκείναc:; "Αν δέ
nμολογείι· αίρου;μέηον ·ήμώιι δει)} εγνω πόλ,ε,ιιον αρααθαι, τί έθεϊ:φησεν άναγκαϊοv νά σηκώσπ πόλεμον έναντίον των άnό
οούλονται !J.1ασC1αλιω·οί και Βλαχερνίται καί τά τοιαύτα προσ­ τηc: άρχηc: άγiων καJ ήμων των nροτψησάντων νά σuμφω­
ρήμωα; "Η δifλο11 οτι σκψ•rι Hl ιοιαντα και προσωπε'ιόι• εσrι, νωμεν μέ αύτούc:, τί θέλουν oi Μασσαλιανοi, οί Βλαχερ­
'Ι 1 \
:ι;Ολ/,Ι]Υ
'
και.
/'1
ποι.κιΛην,
-1"'
μαι,ι.ον
δ'
ε
δ, Ι
;ταντο αnηv,
\
μετα της
- '
προc; νιται καί τά τοιαΟτα όνόματα 1 ; 'Ή nρσφανώc: δλα ,aύτά
15 τούς πολ,ί.ο,'ις &πriτης χαί τήν υυριν nρ(Jς πάηας επιφερόμυ•α, είναι σκηνοΟcσία καi nροσωπειον, τά όποια μαΖ:ί μέ τήν
ϊν~ ώμε11 (.ίΠα1'Ιες {16ρι,ομέJJΟt κα{, nολλαχc'i)ς, οί με~· 8!; &v{)ρώ­ nολλήν καί nο1κίλην, μδλλον δέ παντοδαπήν, άnάτην έnι­
nωιι γεγοι,ό:ες ;τατέρες μετu τωγ φωρασά~,zωι, ιόι· δόλη;· φέροuν ιωi τήν ϋβριv πρόc: δλουc:; Οϋτω θά εχωμεν ύβρι·
καί μ~ί πειοθέΥ,ωΥ, ιϊρ τε τοίς αίρετικοίς συι,τετάχθαι καί, τr'jΊ πθη δλοι nολυτρόnωc:, δσοι μέν έγίναμ:::ν άπό άνθρώnοuc:
κατ" αV 1 τ(7'ιγ .~:rειτα δι,'t τω,, λό-γcv1,, ι§λέγχιρ κϊ,!(, ϊαiς μεταξi, τοΟ κόσμου Π ατέρέc:, μαΖ:ί μέ έκείνουc: oi όποιοι έφανέ·
20 τώι· δοκούι 1 τcοι• τούτωιι ελέγχω~· αιrαισχύι,τοι.ς καί δεt,)JΓ1ίς ρωσαν τόν δόλον καi δέν έnείσθησαν εic: αύτόν, μέ τήν
;ταροιvίαις, δ,σοι δ' αιι :παραχθέντ'ες πεωθ.είε1 1 , δυοϊγ θάτερω• :ωτηγορiαν δτι συνετάχθημεv μέ τούc: αίρεηκούc: καί εnει­
εξ αJJάγκης παθ'όι 1 τες, η ι,vγ i} :πρ6τερ,οι, φαJtεροί γεγ01,ό1τες ,α μέ τόν έναντίον αύτων ελεγχον δια των λόγων, τέλοc:
1euιι :nεπ}.αvημ,11'ωιι ύ;τάρχογτες, ιφ φανεροί γεγεγ17σθ1 αι σε­ δέ μέ τάc: άναισχύντ::>υc: καi φοβεράc: άχρειότηταc:, τάc:
Jπούς πρcf;ηι• 17γούμειJ.Οl τοΊΊς 1•ν1 1 κακοδ6ξους γ~,ωριζομένους, όποίαc: παρεμβάλλει μεταtύ τGJν έλέγχων τούτων, δσοι δέ
25 καί άπλως ίγ' ουτω πάιιτες 7'8 17μείς και τά καθ' ήμϊiς 1εcrt παρασυρθέντεc: έπεiσθησον εic: αύτόν, παθόντες εν έκ
τε καί σεμv(Ί. σχεδόν α;τωηα γέλως ,αναφαγfj κα/, χλεύη και: των δί;ο τούτων κατ' 6νάγκην, δτι δηλαδή πρσφανωc: έ,nλα­
nαίγ~,ιογ; El δ' /ί.ρα παίζωγ εν σi'! παικτοίς, κεJJάς καί περιι­ νήθηοαν η τώρα η ηροηγουμένωc:, μέ τό νά άnο'δειχθοϋν
τάς και κιοδ1)Ϊ.cvς ί.ογομαχίας τε και ,ανίlθ·έσεις καιJJοτομε'Ζ, ότι έθειί.φσυν σεnτοίιc: τοίJc: τώρα θεωρουμένοuc ώc: κα­

και ώς nεριπός Ης αViHJς JΙΟμισθ·είη Και, πολύς 11)1' σοφισ,ι- rωδό!Ξοuc.· καi γεν1κωc. οϋτω δλοι ήμεϊ,::, καθώc: καί δλα
σχεδόν τά ίερά καi σεβάσμιο ήμων, θά φανιϋμεν καταγέλα­
:::ποι καί χλευαστοi καί 6στεϊοι. Έάν δέ καινοτομη κενάc,
1. Βλ. κατωτέρω 7. 'Αντί Μασσαλιανών έκαλσϊiντο καί Εύχϊται. περιττάc: καί κιβδήλουc: λογομαχίαc: καί άντιθέσειc nαί­
Όμφαλοψύχουc: έκάλεοε τούc: ήσυχαστάc: μόνον εiς τό πρώτον σύγ­
γραμ_μα. 8λ. 2, 1, 3. ί:ων onou δέν χωρεί παιγνίδι καi ύβρiΖ:!l φεΟ άχαλίνωτα
570 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3. 1 571

κην άνέδην ύυρί;ει, φευ, εtς T(t φρtΚ1(Ι, και σεοάσμια, τί μrj εic φρικτά καi σεβάσμια, διά νά νομισθ(ϊ αυτος πλούσιος
.πά~•τες εκτρεnόμεθα τουτ,ογ, rj γουν έκτρέπομεν .αυτά~, T()V καi nολύc είς τήν οοφιστικήν, διατί δέν τόν άnοφεύγσμεν
τηJ.ικούτου κακσv μετά Γijς προσηκούσης σφοδρότητας; δλοι η εστω δέν τόν έκτρέπομεν μέ τήν άρμόlουσαν σφο­
2. 'ΑJ.λά τοσοvτον απέχει του· τοιαvτα φάγαι τολμαι, αν- δρότητα άnό τό τόσον φοβερόν κακόν;
s τ6ς, ωστ•ε και τώι· λ6γωι, άρχό,μενος ου ,μό,,οιr επαγγέλλεται 2. ·Αλλά τόσον ατολμος είναι αύτός νά εϊnn τοιαϋτα,
καt11οτομή·σειιι ούθέJJ, αλλι} κιαί της του Θεοv· 'Εκκλησία; ώστε άρχίιων τήν διαπραγμάτευσιν δχι μόνον ύ,nόσχεται
ύ.οιεραγωνιείσθαι, φιλοσόφφ πρέποντα ζ1'jλοι, κατά τrvι· ει·­ δτι δέν θά καινοτομήσn είς τίποτε, άλλά βεβΟίώνει καί δτι
διαστρόφοις δόγμασιν ειπεθρa~μμέ1·ω,, επιδειξάμενος, αφ' ov θά ύηεραγωνισθ\ϊ τηc: Έκκλησiαc τοϋ Θεοϋ, έnιδείΕαc:
καf 1ισιι• εδωκει, Δπόι•οιαι, λόγον τιJJcι ποιείσθω της αληθείας, φιλόσοφον Ζ:ηλον έναντίvν των άνατεθραμμένων είc: διε­
10 και ταϊiτ' ειι τfi προς τούς έτ!εροδόξους ύποκρtσει κα1ά τωι• στραμμένα δόγματα, α: ου καi εδωσεν είc: μερικούς τήν
ενσεοα)ς ί,(())'Τ(ι)}' δγωι•ιζόμενος. Ου·κοfiγ ουδείς ήμίγ έγκιαλέ­ έντύnωσιν δτι άναnτύσσει τήν άλήθειαν, μολονότι ύnοκρι­
οει δικαίως ύπέρ αiJHVJ' ιlπnλογουμέγοις και τά πρός έκείΥου νόμενος πόλεμον κατά των έτεροδό!Ξων". ήγωνίlετο κατά
και' αi,,τιiί11 εlρημέγα πρός δύναμιν έξετάζουσί τ,ε και διευ­ των εύσεβώc: lώvτων. 'Επομένως κανείς δέν θά έδικαι­
,Ούγουσιι·, t:πεί μηδέ :ιρός εκείνους άπλώς αυτφ φαίνεται υ,ί. οϋτο νά μδc: κατηγορήσn. αν άπολογηθωμεν ύπέρ αύτων
15 ιιωι• ό 1ιv1' συ·γγραμψάτωγ αγών, η κατ' εκείνων ων ώς &ιΨι­ των εύσε,βων, έΕετάσωμεν δέ καi έλέγΕωμεν κατά δύνα­
μένως ζώντωι, lj τι ]Ιjερι τcvν σφών αυ!τών 6lον έχόντωι, ουκ μιν τά άπό έκείvον λεχθέντα έναντίον αύτων, καθ' δσον
έμμελ{ιις, ιlλλr} σαφως π,ρός αυ117ι, την ύπ' αύτϊδν πρεσ6ευο­ δλλωστε ό συγγραφικός του άγών δέν φαίνεται νά τείνn
μέι1ην ευσέοειάι· εrιιιγ ή άντίΠεσις, μαλλο~• δέ πρός αντά τrι άnλως πρός έκείνcuc, ε'iτε ώc: άκολάστωc: Ζ:ωνταc: εϊτε ώc:
θεία της ro11 Θεού 'Εκκλησίας, και?ά προαπαδέ~δεικται, δ6- παρουσιάΖ:ονταc: κάποιαν άμέλειαν είς τόν βίον των, άλλ'
20 γ,ιιατα και 1άς έκ παλαιοi; κεκρατηκυ[ας έπ' αυτης 7ΤJαραδ6- άποτελεϊ σαφίί°Jc: άντiΟεdιν πρόc:. αύτήν ταύτην τήν ύη'
11εις και τr.ί T((})f άγίων συγγράμματα, ύπέρ (i))! 11,ιιείς ον λ,ί­ αύτων πρεσβευομένην εύσέβειαν, μδλλον δέ, δπως εχει
;ιους μόνον, ό,τ.οiους α11 οίοf rε ι:lηJJεν, ff.τοιμοι προέσΠαι, ;ιτ,ρός άποδειχθη προηγουμένως, πρός τά Ίδια τά θεία δόγματα
δε τn.ύτοις καt ;c}ς ήμετέρας, εί δεήσει, ψυχάς· μισθόν δh της Έκκλησίαc τοϋ Θεοϋ, τάc: nαραδόσειc αί όποίαι έπε­
Ηαι· λόγων 10ύτω11 και της προθέσεως 011τε :mαρ,' άνΠρώπωγ ιφάτηdαν είc: αύτήν άνέκαβεν καί τά συγγράμματα των
25 ζητοvlμε1•, Qψ εχοvσι δι,δόJ'αt μόνον ε;,~(, rών τοιούτων τόι· επαι- άγίων Πατέρων. Ύπέρ τούτων ήμείς εϊμεθα ετοιμοι νά
1'0)', οiΊδέ γαρ πρός τουτο~, όρώμεν, οvτε παρά Θεαϋ· μιοθάς. προτάΕωμεν όχι μόνον λόγους κατά τήν δύναμίν μας, άλλά
γάc· &ποδιδουσσ ού χρεωστείται. Τουτο μεν οvν και ανάγκην έπίσηc: καί τάc: ψυχάc: μας, δν χρειασθfϊ μισθόν δέ δι' αύ­
ε:τιτίθ·ησι γράφει~·, τό της οφειλής άπαr]αίτητον. Έκ πολλοίΊ τούς τούς λόγους καί τήν πρότα!Ξιν δέν 2:ητοϋμεν οϋτε
μέ11τοι της περί λόγους μελέτης και φιλοτιμlας άφέμενος, ου- cηό άvθρώπουc:, αύτό τό όποίον μόνον εχουν νά δώσουν
30 δει• (ίοι• εί ,U1] ·σi,ν τέχηJ ταύτους ποωίιμαι, μηδε ραδωνιάν (Χ- εic: τόιαύτdc: πεpιπτώσειc:. τόν επαινον, άφοϋ δέν άποβλέ­
nομεv είς τοϋτον, οϋτε άπό τόν Θεόν· διότι μισθός δέν
χρεωστείται είc: έκείνουc: οί όnοϊοι άποδiδουν χρέη • Τοϋτο
3

μάλιστα έπιβάλλει καί τήν συγγραφήν, τό άναπόφευκτον

της όφειληc: δηλαδή. 'Επειδή δμω.::: έγκατέλειψα πρό πολ­
λοϋ τήν μελέτην καi τήν αμιλλαν διά τούς λόγους, δέν
2. Πολλοί έnίστευσαν δτι οι ησυχασται ησαν πράγματι Μασσαλιανοι
3. Παρόμοια λέγει έν Α · ,npόc: Άκίνδυνον 1. είναι αηορον αν δέν συνθέτω αύτούc: μέ τέχνην, καί δέν
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠIΞΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 573
572

ΉοδείκJJvμι ΤΟ 61.ολίοι 1 , i} λύρω 1 r) σάλπιγγα, τοϊ!το μέJJ εvηχόι·
τι φθεγγό:μεγος καί τορό~·, ε;,,είνο δ' ύπο της εiψύθμοv σι·ι·­
Π1jκης και της τώιι σχημάτω11 ύπαλλαγης δια ποικίλων τiiιι,
τοϋ τόι,ου κρουμάτω1 1 μίαν άρμονία1· έμμελij κεραννύς καi
5 διcί ;τάι•των (fψαίζωγ τ(Η' λόγον. 'Αττικαί γαρ χάριτες και
ογομά1ω11 κάλλη Κ'αt ;ταρι,σότητες, οlοι1 (t1•θη τογ λεψώ~rα
ιωθιστω τό βιβλiον ροδωνιάν η λύραν fΊ σάλπιγγα, άφ ε­
vόc:: μέν όμιλων εύι"jχωc: καί δuνατως, άφ' έτέρου δέ διά
τηc:: εύρύθμου συνθέσεως καί τηc: έναλλαγηc: των σχημά­
των >έν μέσψ nο1κiλων τόνων συνθέτων μίαν έμμελη άρ·
μονίαν καί έ!ΞωραίΖ:ων διά μέσου όλων τόν λόγον. Πράγμα­
H7JJ• τι άττικαί χάριτες, κάλλη ονομάτων καί παρισότητεc:: φμά­

J.όγωγ καταγλαtζουσιv· αίς ει μιί καταχρfjαθαι δv~rαίμψ, κrχi- σεων, άγλαΊΖ:ουν ώσάν ανθη τόν λεψωvα των λόγων· αν

1οι καλλιρρημοι1είι, εφίεσθαι πεφvκcός, εναργές αι• ειη και δέ έγώ δέν δύναμαι vά ύπερχρησιμοποιήσω ταϋτα, αν καί
ΊΟVΊV δείγμα ΊΟV προς (Χ)'CJψΚψ, αλJιά μη προς έπίδειςπ, ιί- έκ φύσεωc: άρέσκομοι είc: τήν καλλ;έπειον, είναι καί τσϋτο

10 μιίς έnί 70 λέγει)! αφιχθαι. Tijς γε ,ιt1}Ι' εJJαποκειμένης δυ;­ δείγμα τοϋ δτι εφθασα εic:: τήν άπόφσσιν νά γράφω άπό

!'Οίας τοις ρ1jμασι ,οίη' UJ' φαίηι, εγc;) ;,ρiiηον κάλλος, 8 και άνάγκην καί δχι δι" έnίδει1Ξ1v. Πρώτον δέ κάλλος τσϋ άπο­

ψvχης ,εψ' Q()(ί)! οί6,, τε προς ί01' Θεον και Tr]J' αλήι'fεων κειμένου ε•c: τούc: λόγοuc: νοήματοc: θά ελεγον ότι είναι

υλέπει1,· εκείθεν γϊιρ αιπfι τά μετά 10VI0 καλά, r.ιαν tj Tt ΤΟΙ!­ ό,τι καί είc: τήν ψυχήν, νά βλέππ ιωτά τό δυνατόν πρόc:

τοv πrεσούτεροι• τρ6τιο1, ετεροl'. τόν Θεόν καί τr1v cιλήθειαν' διότι άπό έκεϊ πηγάΖ:ουν τά

15 8. Προσijκο~, δ' εί,ναι 1,ομiζω :τιρδ τώ,· κατά μέρος ελl.γ- μετά τοϋτο καλά, ον ύnάρχn κάτι σπουδαιότερον τούτου
κατ' αλλον τρόnον •
4
χω)' εκεί,,ο ποιησαι δq).οι,· τίγcς ενεκεν ουτος 111,, τοϋ Πι,εύ­
ματος fJεο:ιοιόJJ χάρtJ: κιωτrιν α::10φηι•αι διιt :ιJ.είοτης δσης 3. Νομίιω δέ δτι άρμόΖ:ει, nρiν άnό τούc: έλέγχουc:

σ:ωvδijς έnοιιίοατ,ο, τοίiϊ αi, ιος έαυτφ του λογογραφείι· 1Sn.6- εic:: τάc:: λsnτομερείαc:, νά καταστήσω φανερόν τοϋτο· διά

ι'Jεσι 1• t:'ι•στηισάμει•ος, καί10ι αv1·1'fέμενος και αυτός, εl και μ·iι ποίον λόγον εδωσε τόσην σπουδαιότητα είc: τό νά διακηρύΙΞπ

20 έκ(;))' ϊίι•rtι, ι'hεότητα και, αυτο1?εότητα και θεαρχίαι· {;τιο Τ(ι)1' κτιστήν τήv θεοπσιόν χάριν τοϋ Πνεύματος, λαβών τοϋτο

&γίω,· TJ)'' τοιω:Τ1)1' :ιροσειρηοι?αι χάρο1 ; Τ[γος 01"Jι· χάριι• ώc: θέμα τηc: λογογραφiαc: του, μολονότι συνεφώνει καί
αύτόc::, αν καί δχι έκουσίωc:, ότι ή τοιαύτη χάρις ύnό των
1171' τnυ Πι,ε{;ματος χάριγ llκτισων αl,rός τε φά1,αι ου πείθε­
ται και 10ι•ς πειι?'cμέγους ι~υσευεις &:τοφαίιιεται και τιάιπα , ί­ άγίων έχει όνομασθη θεότηc: καi αύτοθεότηc: καί θεαρχία;
Διά ποίον λοιπόν λόγον αύτόc: ό ϊδιοc:: δέv πείθεται νά ε'ίπη
ι?nι·, τό τον λόγοι•, κι~rεί πα.σι. ταύτηι, ύποδειξαι κτιστήν, μf.ιιιί-
όκτιστον τήν χάριν τοϋ Πνεϊψατοc: κα] κηρύσσει δυσσε.­
25 πιJ' αι"Ιiιι.· εΊι,αι φυσικ17~r λέγωγ κπί τ1ις ί.ογικης η1'iσεως εξιγ
βείc: τούc: πειθομένοuc: εic: τοΟτο καi κινεί πάντα λiθον,
rFψιομέ1·ηJJ τ,ε και δρωμέι·ην αlσ{}ήσει 17 αlσθ17σει; Τοίς δ,ι!!)­
δπωc: λέγει ό λόγος, να άποδεiΙΞn ταύτηv εic: δλουc: κτι­
Ι]ύ?οις Λατί1,οις fι δv1·άμεως εχει χαρίζεται, προς το εκ,εfγωγ
στήν, λέγων δτι αύτή είναι μίμησ1c: φυσική καί εΕ:ιc: τηc:
ψryό,,ημα δολίως rlμα καl οιαίως ήμiiς ύφελκ6μ;εγος. 'Όται 1
λογικης: φύσεωc:\ συγκεκριμένη καί βλεπομένη διά τηc:
γάρ α;ωύσωμεγ έκ τον Υίοv δι.δ6μενογ τό ΠJJευ:μα και δι' Υίοiί
αίσθήσεωc:: δσον τό δυνατόν εic: αϊσθησιν; Είc: τούc: όμο­
30 βφ' ι},ιιας τιροχε6μεγω·, είτα και του μεγάλου Βασιλεtου λέ­
φύλουc: τουc: Λατiνουc:G χαρίΖ:εται μέ δλην τοu τήν δύναμιν
;·οι·τος, ccεξέχεε~r εφ' ήμας δ Θεός τιΊ Πι•ευμα πλουσlως δι(ί
έλκύων ήμαc: δολiωc: καi β1αίωc: έ,πίσηc: πρόc: τό φρόνημα
έκείνωv. Διότι δταv άκούωμεν cnό αύτόν δτι τό Πνεϋμα
4. ·ο Παλαμδc: έγραφε πρόc: αναγκηc: και οχ1 πρόc: έπίδειξι;,. δίδεται έκ τοϋ Υiοϋ καί nροχέεται είc: ήμαc: διά τοϋ Υίοϋ,
Βλ. Α' πρόc: Άκίνδυνον 14 καί είσαγωγήν 325 έ!Ξ.
5. Βλ. τό κείμενον κατωτέρω έν 25. εnειτα δέ άnό τόν μέγαν Βασίλειον ότι, «έ!Ξέχεεν είc: ήμαc:
6. Ό Παλαμδc: έπ1χειρεί νά παραστήσ!] τόν Βαρλαάμ ώς ξένον
καi κατά τήν καταγωγήν. Βλ. 3, 3, 1 ο· 3, 3, 16,
574 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
10V Υίου αυωv· εξέχεει• ουκ εκτιαεν, εχαρiσατο ΟV'Κ εδημιούρ­
γηαειι, εδωκεν συ·κ ετωίηαει•))' ώμειr δ' &,,αnεπεωμένοι κτι­
ατήγ ΠJΥ χάριν εiιιαι, τί ερουμεγ δίδοσθαι Καt χαρίζεα1J'α(
και προχεισDαι διύ. του Υίου; Οv·κ αυ'τό τό η7ν χάριν ένερ;~
5 γο-ί!ι·, εlnερ εκεiιιο μόνον αναρχω1 εlναι φαίμεγ, nασωι δε
ενέρ·γειαι' αυτού κτ ισι1ίν, καθάnερ ό γέος ο{πος lσχυρίζεrαι;
θεολόγος; "Αρ' Ο'(})! ου τοiίι' αυτό εατιν αι:rικρυς τό τών Αα­
τίγων φρό~·η,ιια, δι' ο 1ώ11 της καθ' ή.μας 'Εκκλησίας άnελ1j­
λανται n·εριοόλωι•, οrι ουχ ή χάρις, αJ.λ' αυτό τό Πγευiμα.
10 rό α.γιοι, κακ 1οiί Υίοiί πέμπεται και δια τού Υίού nροχείται;
'Ορατε 1r7γ οαθειαν αυτσv και σv·ι1 εακιασμέγην υουλήν καί τό
δολερόν καί κακ,οiί'ργον τού έγχειρήματος;
4. Τί δ' ουκ εψελ}ει• επί τοvτο παντι τρόnφ αnεύδειν και
πα.σαν μηχαν1JΙ' ΚtΨείιι και περιέργως προαοάλλειν, επειδ17
15 φαι,ερώς ουκ είχεγ ό πέρυσι παρά τισύ θ:ειοτά.του οασιλέως
ήμών nρεα6ευ11Ίς εlς Ίωλίαν και τάς ανω Γαλλίας απεαταλ­
μέγος ώς επί π έρσας εκείι•συς εγείρω σιείλααθαι nροσελαύ­
ν,οντος ηρος' αυτός δε τον μεν σκοπού της πρεαυείας επ.ιλα­
·θόμενος, cδς vατεροι' εκ τώι· εργωγ εφάι,η, nροσχωρ1ίαας δέ
20 τφ πάπ~ και τάς ευχάς εκείνου σωτηρίοvς αυτϊρ γενέσθαι
κατά τήγ όδογ έnειπών, ας και {:πιυοΓωθαι της προς τούτο;·
φερούαης εχόμει,ος, cδς «ιηός φησιν, εn' αυ'τον διετεί11'α10,
είτα και nροσφύσας μεγ ε,κείJJφ τά χείλη και τό γόγυ μεθ'
·17ιδο~-ης, ο'ις l!οικε, και ,αεοάαματος ααnααάμεγος, 11]1' δε κε-
25 φαλ'rιν ύπαθ-εις ταίς έκεί~-ου χερσ/ καί τή1, i:κείθ'εν σφραγίδα
χαίρωγ δεξάμε ι•ος; El γc}ρ μη χαίρων ώς αληθώς άλλ' ύnο­
κρινι'ψε'γQς, 1ίγι πια1ώσε1αι. τό προς ήμας αvvπόκριτον; Τοίς
πρός εκείνους εξεγηνεγμέ1,οις λ6γοις, φαίη τις aJ'. Άλλ' ·ιί
προσγεγραμμέι,η τελευταία τού1Qις ευχή δε[κγυσιν αυ'τού 10
7. Τ ί τ. 3, 6.
8. · Ανατρεnτικόc: άπολογ. Εύνομίου 5 (ψευδ.), PG 29, 772 D.
9. Βλ. Περί έκπορεύσεωc: 2, 16 καί πλείστα δλλα χωρία, ένθα δια·
κρίνεται ή έ,κnόρευσιc: τηc: ύnοστόσεωc: του Πνεύματοc: έκ του Πατρός,
καί ή εκχυσιc: η πέμψιc: τηc: χόριτοc: του Πνεύματοc: διά η καί έκ του
Υίου. Βλ. έnίσηc: κατωτέρω 8.
10. Πιθανωc: σχετικάc: είδήοειc: παρείχεν ό Βαρλαάμ είc: εκθεσίν
του πρόc: τόν αύτοκράτορα καί τόν nατριάρχην.
11. 'Εννοοϋνται τά Κατά Λατίνων συγγράμματα του Β α ρ λ ο ά μ,
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3, 1 575
ό Θεόc: τό Πνεϋμα nλουσίωc: διά τοϋ ΥίοΟ αύτοο 1 · έΕέχεε
δέν εκτισεν, έχάρισε δέν έ'δημιούργησεν, εδωσε δέν κατε­
σκεύασεν»8, εϊμεθα δέ έΕ δλλου πεπεισμένοι δτι ή χάριc:
είναι κτιστή, τί θά ε'inωμεν δτι δίδεται, χαρiιεται καί προ­
χέεται διά τοϋ ΥίοΟ; 'Όχι αύτό τό όnοίον ένεργεί τήν
χάριν, αν αύτό μόνον χαρακτηρίί:ωμεν δναρχον, πόσον δέ
ένέργειαν αύτοϋ κηστήν, όnωc: ίσχυρίί:εται ό νέοc: ουτοc:
θεολόγοc:; ~ Αρα ούτό άκριβωc: δέν είναι τό φρόνημα των
Λατίνων, διά τό όnοίον άηεβλήθησαν άnό τήν nερίβολον
τηc: Έκκλησίαc: μαc:, δτι δηλαδή δέν είναι ή χάριc: άλλά αύ­
τό τοϋτο τό δγιον ΠνεΟμα σύτό τό όnοίον καi έκ τοΟ Υίοϋ
πέμπεται καί έκ τοϋ ΥίοΟ nροχέεται 9 ; Βλέπετε τήν βαθεϊαν
καί οκοτεινήν βουλήν του καί τήν δολιότηrα καί κακουρ­
γίαν τοϋ ·έγχειρήματοc:;
4. Πωc: δέ δέν έnρόκειτο νά σnεύσn μέ πάντα τρόπον
είc: τοϋτο •καί nδσαν μηχανήν νά κινήοπ καί πολυπραγμόνωc:
νά nροσβάλrι ό άnοσταλείc: nέρυσιν όπό τόν θειότατον βασι­
λέα ήμων ώc: πρεσβευτής είc: τήν · lraλiav καί τάc: δνω
Γαλλίας, άφοΟ δέν ήδύνατο φανερωc: νά nαρακινήσπ τούc:
Δυτικούς νά έκστρατεύσουν έναντίον τίϊJV Τούρκων κατά
τήν έρχομένην ανοιΕιν, λησμονήσαc: τόν σιωnόν τηc: nρε­
σβείαc:, δnωc: άπεδείχθη άργότερα άnό τά εργα, προσχωρή­
σαc: δέ είc: τόν ,nάnav καί nαρακαλέσαc: νά τοϋ γίνουν σω­
τήριοι οί εύχαί έκείνου είc: τόν δρόμον, τάc: όnoiac: nροσε­
nάθει καί νά έπικαληται είc: έαυτόν, καθώc: έβάδιlεν είc: τόν
nρόc: τοϋτον δρόμον, δnωc: λέγει ό 'ίδιοc: 10 , εnειτο δέ προσ­
κολλήσαc: είc: έκεϊνον τά χείλη καί άσnαοθείc: μέ ήδονήν
καί σεβασμόν, όnωc: φαίνεται, τό γόνατον, άnοθέσαc: δέ τήν
κεφαλήν του είc: τάc: χεϊpαc: έκείνου καί δεχθείc: τήν άπό
αύτόν σφραγίδα μέ χαράν; Διότι δν δέν τήν έδέχθη ,πράγμα·
τι μέ χαράν άλλά μέ ι)nόκρ1σιν, μέ ποίον τρόπον θά άποδεί­
ΙΞπ τό πρόc: ήμαc: άνυn6κριτον; Θά ήδύνατο νά εϊnn κανείς,
μέ τούc: έναντίον των Λατίνων συνταχθένταc: λόγουc: του 11 •
'Αλλά ή nροσηρτημένη είc: αύτούc: τελευταίο εύχή δεικνύει
19 τόν όριθμόν. Βλ. είσσγωγήν είc: Λόγουc: όnοδεικηκαύc: καί Fabricius -
Harles, έν PG 151, 1249 - 1253.
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΙ;ΞΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3, 1 577
576 fΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

-
της -
ψvχης ~ι!!'/.2
αυεvαιοJ'" {<παρα'δ ος)) ,
γ_αρ, ιι ηcιv,
! ~
ωαφαvισμφ
-
παJ'-
τήν αβεβαιότητα τηc: ψuχ11c: του· διότι, λέγει, «παράδοσε
1ελει τ·ούς τοιούιοvς λόγους, ιί.rίϊε πψΑ.ι·αρχε, ειπερ και εκ είc: πλήρη άφανισμόν τούc: τοιούτουc: λόγοuc:, λόγε προά­

σοv εστι τό ΟΟ)' Πνε'ί}μα, εν α'lϊιΟΙ' Χ(tί μίuι• αργ,ιjν σέ τε και
(ΟΥ σόν π αιέρα επαγόμεvον, οπως ,ιιηδει·ί δι' αύτώιι τηλι,-
5 κούιου κακου α'ίr ιος γέ1tωμαι καμέ της 1οιαύ1ης κακοδοξ [ας
ναρχε, δν είναι καί άπό σέ τό Πνεϋμά σου, έ,πιφέρον εν
α'ίτιον καi μiαν άρχήν σέ καί τόν Πατέρα σου, ώστε νά μή
γίνω δι' αύτων αϊτιοc: τόσον μεγάλου κακοϋ, καi άπαλλά!Ξω
έμέ τηc: τοιαίπηc: κακσδο!Ξίαc: nρό τοϋ τέλουc:» • Διά ποίον
12

πρό τού τέλους απάλλα;ονη. Ποίφ δέ και )JV)! λόγφ μετά TΎJJ!
απ' εκείι,ωι• επά1tοδοι, ευθύς τά τοις Ίταλοις, (ος αποδέδει­
κται, ουι·ηγορουι•τα πε!_!ιέργως συντεθεί,κει συγγ:ράψματα, και
δέ καί τώρα λόγον μετά τήv έπιστροφήν άπό έκεϊ εχει συν­
θέσει εύθύc: άμέσωc: τά περιέργωc: οuνηγοροϋντα πρόc: τούc:
Ίταλούc: συγγράμματα, ώc: άπεδείχθη , καί μάλιστα άρχί­
13

τανι' εξ 'Ιταλίας' ώς (1'/)(CΟς εν προοιμίφ γράφει., προς τό

σαc: νά γράφη τό Κατά Μασσαλιαvων εργον του άπό τήν
10 ΚαΗί. J1α.σ,σαλιανώΥ γράφειγ κεκινημένος, εl μη και τουrο
Ίταλίαν, δnωc: αύτόc: σημειώνει είc: τό προοίμιον, αν δέν
ύπόκρισις, δ και α·υτός lσχυρίζεται;
είναι καί αύτό ύnόκρισιc:, δnωc: ό ϊδιοc: ίσχυρίϊεται;
5. Τοιγαρουy ΟΚJ))'!) πας λόγος α·υτrρ, κωμφδουοα ;ωι
5. Έnομένωc: σκηνσθcοία είναι δλοc: ό λόγοc: του, δια­
παiζουσα τά 1ίμέτ·ε.ρα, καί 171· Έκ,κληοίαι• εκ,εϊ και σύvοδον
κωμωδων καi nεριnέϊων τά ίδικά μαc:, καί μέ τήν Έκ­
ίερrί.ν καί άγίαι• φησί, 1171• 1ώι, Αατί1tωι, ε'Οικε λέγειι,. "Οτι
κλησiαν καi 1εράν καi άγίαν σύνοδον τήν όnοίαν μνημονεύει
1.5 γαρ ει· πϊiσι μυ.λ,λοιι και' εκείι 1 ην φροvεϊ, τεκμηριcόσαιτ' ϋ.ν τις
έκεϊ, φαίνεται νά έννοπ τήν των Λατίνων. 'Ότι βεβαίωc: είc:
και H,V μηδ' δι•τιγουν οχε1δόν άγιασμόι, d:10 τijς ήμετέρα.:;
δλα συμφωνεί μδλλο ι μέ έκείνην τήν 'Εκκλησίαν, Θά ήδύ­
'Εκκλησ[ας προσ17κασ19·αι, τούς ε·κείθεν απομάττοι'Τα σ:,iλου.;,
νατο νά τεκμηριώσ!l κανείc: καi μέ τό δτι δέν προσοικειώθη
και 'ίνα ταλλα παρώ, τοσουτον -ιjδη χρόνον αφ' οvπερ επε­
κανένα άγιασμόv άnό τήν 'Εκκλησίαν μαc:, καθαρίϊοντα τούc:
δήμηαεv ·rίμϊν ούlδεί.ς έάιρακει, αυτόν τijς αγιωτάτηc; εύχαρι-
unό έκεί σniλouc:, καί διά να παραλείψω τά αλλα, έnί τόσον
20 ατlας εν μει?'έξει γενόμει•ΟJ'' τi χρη λέγειν εύχi)1' η ,επίκ}.η··
μακρόν χρόνον άφ' δτου έπε'δήμησεν εic: ήμδc: κανείc: δέv
σιν ίεραΨ η Τ))Υ εν ι?[!!,t1 ΠΤα/ 1 '}ΟεΙδη σφρα;ιίδα ΚU.(. τα,).,λ' OOU.
τόν είδε νά μετέχπ τηc: άγιωτάτηc: εύχαριστίαc:· τί χρειάιε­
σύμοολα μοναχικης τελειώσεως, ών ανευ ,ιιο1>αχόν είναι nu.ρ'
ται νά μνημονεύσωμεν εύχήν η iεράν έπίκλησιν η τήν σταυ­
ήμίν ού νομίζεται τοίς τιvι· άγ{ων nατέρωγ θεσ,ιωθ·εσlας ύnεί­
ροειδη σφραγίδα είc: τάc: τρίχαc: καί δλα τά αλλα σύμβολα
κουσπ; Οbτος γαρ Ο'ιJ>δ' έn' εl,σαγωγfί μογαχικ.ου μυστη,ρίου
τηc: μοναχηc: τελειώσεως, δνευ των όμοiων δέν έγκρίνεται
25 ευχήν γοvι, ί·ερα1' επεζ171ησε1>, ,aλλ' aυτόπJ.αστός εστι μοJ':Ι.­
νά εΊναι μοναχόc: ·είc: ι')μδc: oi όnσίοι nειθαρχοϋμεν είc: τάc:
χός, ού πολ1'! δ' εlπεϊν και εnίnλαστος- «έκ τωι, καρπώγ)) γάρ,
θεσμοθεσίαc: των άγiων Πατέρων; Πράγματι ουτοc: δέν 'έnε­
φησ[, ωό δέι"δρογ έnιγιι,ώσκε,αιη. Τσύς γε μην περί μεJ.­
Ζ:ήτησεν οϋτε ίεράν εύχήν διά τήv είσαγωγήν είc: τό μοναχι­
λού,αης κολάσεως μυστικούς αυ•τφ λόγους λεγέτωοαν οί αύη7-
κόν μυστήριον, άλλ' είναι αύτόnλαστοc: μοναχός, θά έλέ­
κοοι. 'Εγc)ι δ' εκ HVJ' τούτωΨ και Τ(ι))' 1οιού1ω11 ούχ ·ι;τι' α-
γομεν δέ καί έnίηλαστσς· διότι, λέγει, «έκ των καρπων άνα­

12. Βλ. τήν ευχην έν Schirό, Archίvio storico per la Calabria e
la Lucania, 1938, σ. 155 - 166. Ή εύχή δεικνύει τάc: άμφιβολίαc: τοϋ
Βαρλαάμ περί τηc: όρθότητοc: τοϋ δόγματοc: τηc: Άνατολικηc: Έκκλησίαc:,
δπερ ύπερήαπιlεν. Ό Παλαμαc: ένταϋθα φαίνεται ώc: νά nροβλέπrι ηροο·
χώρηαιν το.ϋ Βαρλαάμ είc: τούc: Δυτικούc:.
13. Βλ. άνωτέρω παράγραφον. 14. Ματ θ. 12, 33· Λ ου κ ο 6, 44.
15. ·ο Παλαμαc: έπικρίνει τόν Βαρλαάμ δι' άnαχήν έ>κ τηc: θείαc:
εύχαp1ατίαc: καί δ1ά μή ληψιν τηc: όρίαηκηc: μοναχικηc: εύχηc:, άδιαφο·
ρων περί τοϋ αν είχε λάβει αύτήν έν :ι:raλίςι, καί διά μυστηριώδειc: λό·
γνωpίιεται τό δένδρον»~;. Ώc: nρόc: τούc: μυστικούc: δέ ηερί
κολάσεως λόγουc: του, ac: εϊnουν οί αύτήκοοι •
15
'Εγώ δέ
άnό αύτά καί τά παρόμοια ύnοnτεύομαι δτι κηρύσσει κτι-
γαυc: του περί μελλούοηc: κολάσεωc:. Τό τελευταίον σημαίνει πιθανόν η
δτι ήρνείτο ό Βαρλαάμ τό αίώνιον τηc: κολάσεωc: ιϊ δτι ϊάριν τηc: προσεγ·
γίσεωc: έδέχετα τήν περί καθαρτηρίου πυρόc: διδασκαλiαν των Δυτικων.

37
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 579
578 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

γγοίας, αλλ' ύπό κακογοίας, κτιστήγ αύτόν αnοφαίνεσθαι ηιι' στιiν τήν θεοnο1όν χάριν τοϋ Πνεύματοc: δχι άπό δγνοιαν
1'fεοποιόν ύπενόησα χάρο• του Π νεύμαrος- εί δ' αρ' ύπ' α­ άλλά άπό ,κακόνοιαν· έάν πάλιν άπό δγνοιαν, άφοϋ γράφει
γνοίας' επεί καταλογογραφεί των εlδότωι•, α:τόι·οιuι, τfl περί κατά των γνωριΖ:όντων, συΖ:εύΕαc: τήν άπόνοιαν μέ τήν ώc:
τά τοιαυτα συζεύξας αγνοί(!, χείρον, ώς έγφμαι, τό έγκλημα· nρόc: αυτά δγνοιαν, τό εγκλημα είναι χειρότερον, δηωc:
5 δόγμα γαρ αποτρόπαιον απαιr έκ τοιαύτης ανερράγη πηγijς, νομiΖ:ω· διότι όλόκληρον άnοτρ6nαιον δόγμα έςεnήγασεν
αφ' 17ς και νυ·ν ouroς προστάτης πονηρών τε καί πολλώιr αί­ άnό τοιαύτην nηγήν, άπό τήν όnοίαν καί τώρα ουτοc: πα­
ρέοεωγ ,αιιαπέψφ'εΥ, ώς δ λόγος ,δείξει προϊώΨ. ρουσ:άσθη nροστάτηc: πολλών ικαί nονηρων αiρέσεων, δπωc:
6. 'Ο μέι, γαρ σοφός τά θεία Μάξιμος, συνφδά 1φ με­ θά δεί!Ξη ό λόγοc: είc: τήν συνέχειαν.
γάλφ 1vlακαρίφ και τοις αλλοις απαοιγ άγίοις, καθάπερ εν 6. Πράγματι ό μέν σοφόc: είc: τά θεία Μά!Ξιμοc:. συμφώ­
1 Ο 1οίς Περί φωτός θείου εξεγηγεγμέγοις ήμίν λόγοις προεξε­ νωc npόc: τόν μέγαν Μακάριον καί δλουc: τούc: δλλουc: ά·
{J,έ,μεθα, τον αρραυώ~ια της μελλούσης επαγγελίας, 11]1' χάρο• γίουc:, δnωc: έ!Ξεθέσαμεν nροηγουμένωc: είc: τήν Περί θείου
της υίοθ'εσίας, τήγ {J:εοποιόν δωρεάν τού Πγεύματος φcί>ς φωτόc: πραγματεiαν μου 16 λέγει δτι ό άρραβών τηc: μελλού­
εlJtαί φησιι, ύπ.εραρ17του δόξης τοίς άγlοις έ·ποπ1ευόμε;,ην, σηc: έπαγγελiαc:, ή χάριc: τηc: υiοθεσίαc:, ή θεοnοιόc: δωρεά
φως εγυπόοταωι,, llκτιοτον, &ει OJf εκ του αεί όντος και άJJεΠΙ- τοϋ Πνεύματοc: είναι φωc: τηc: ύnεραρρήτου δό!Ξηc: έπο­
15 )'ΟΙJΤως, JfV)' μέιr εκ μέρους, επί δέ τον μέλλοντος αlώγος ·ιελε­ nτευόμενον άnό τούc: άγiουc:, φιοc: ένυnόστατον, δκτιστον,
ωιέρως φαγερούμεγον 10ίς α;ίcις καί τογ Θεό,, αύ'τοίς δι' /:- πάντοτε ύnάρχον 1 έκ τοϋ πάντοτε καί άνεπινοήτωc: ύnάρ­
αυτο·v φανεροvν. Ό δέ φιλόσοφος οvτος ξέγον έαυτόν του τοι­ χοντοc:, φανερούμενον είc: τούc: ά!Ξίουc: καί φανερωνον
ο·ι;rου συνορώ11 φωτός, ώς 117ς προς αύτο φερούσης μηδέ προς είc: αύτούc: τόν Θεόν δι' έαυτοϋ, τώρα μέν έν μέρει, είc:
ολίγον ήμμένος, ψέρειν οlός Τε ων ούδαμως OV τfi π[στει TΎ}Jf τόν μέλλοντα δέ αίώνα τελειότερον. Ό δέ φιλόσοφοc:
lU τιραξιγ προσέ1?'ηκε11, tJfα δι' αύ1 της προς έκεί~ιηγ φθάσ'{} τηγ ouτoc: έκλαμβάνων έαυτόν !Ξένον πρόc: τό τοιοϋτο φωc:,
θεωρίαν, αλλά και την πίστιν ϊinαρνησάιιενος και ιοi•:; μή ταύ­ άφοϋ δέν έβάδισεν οϋτε έn' όλίγον τήν όδόν τήν φέρου­
τφι ήρ1·ημ.ένους, αλλά και δι' αύτης ι'ι.νηγμένοvς, ώς ύπέρ σαv είc: αύτό, μή δυνάμενοc: νά τό βαστάση καθόλου, δέν
αυτους τοίς πολλοίς αύ 1 τός δόξαι, τοίς λ6γοις εξουδεγώ,σας, nρο'Jέθεσεν είc: τήν nίστιν τήν πρδ!Ξιν, διά νά φθάση μέσψ
αθετεί μέt• τiJV χάριγ, ολασφημεί δέ είς τον 11Jς χάριτος Κ.1!- α(πηc: ·είc: έκείνην τήν θεωρίαν, άλλ' ά,nαρνηθείc: καί τήν
25 ρι.0J1, α11ψάζει δέ κoιi1fl πάντας τούς αγίους, δσοις έξεγένεω nίστιν καί τούι: μή άρνηθένταc: αύτήν άλλά δι' αύτηc: άνυ­
δια πείρας μαθείv τε καί διδάξαι περι τού φωτός της χά­ ψωθένταc. Έ!Ξουθενώνων δέ μέ τάc: πραγματείαc: του
ρι.τος.
τοϋτο, διά νά φανη αύτόc: είc: τούc: πολλούc: ώc: ύπεράνω
7. Έπεί δέ τοιαvτα τολμf/σαι 'δειν εγ1 1 ωκεν, ου Σκύθ·αις αύτων, άθετεί τήν χάριν, βλασφημεί τόν Κύριον τηc: χάρι­
ϊΥοικϊiJJt, ούιδ' Άγαρηνοίς ενσιρ,εφόμενος, aλλ' έν μέση r[j τοc:. άτιμάΖ:ει δέ δλουc: μαΖ:ί τούc: άγίουc:, δσουc: διά πείραc:
30 του Χριστο·v Έκκληισίςι, και ταυrα γυγ εΤπερ ποτέ TOJ' J.όγον κατώρθωσαν νά μάθουν καί διδά!Ξουν περί τοϋ φωτόc: τηc:
της αληθεlας δρθοτομού,ση, πολλι;,v χρηται τφ δ6λφ και συ1•ε- χάριτοc:.
7. Άφοϋ δέ έσκέφθη δτι εnρεπε νά τολμήση τοιαύ-
ταc: ένεργείαc:, μή κατοικων έν μέσψ των Σκυθων οϋτε
κινούμενοc: μετα!Ξύ των · Αγαρηνών, άλλ' είc: τό μέσον τηc:
Έκκλησίαc: τοϋ Χριστοϋ, καί μάλιστα τώρα περισσότερον
άnό nδσαν δλλην φοράν όρθοτσμούσηc: τόν λόγον τηc:
16. 1, 3 καi 2, 3. Βλ. ίδίωc: 1, 3, 20· 37. 2, 3, 37.
 ' ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 581
580 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

,' ~, \ ::, ' , ('f ,. , '\ άληθείαc: 11 , χρησιμοποιεί noλuv δόλον. καί ύnερβολικώc:
σκιασμεγως αγαι• και μεr επικρυψεως ο 11 :-ιι,εισιης Ίου.:;
συσκοτισμένον, καi προβάλλει τούc: κατά τών όγίών λό­
καιά πvι, αγίων προrίι9-εται. λόγους, ώς ύn.έρ αi'nfjς της ων
γου<: μt δψθοvον κρυψίνωαν, ώσάν νά άγωνίΖ:εται ύπέρ
Χριστοv 'Εκκλησίας και τuίν κατ' αi'η17ν ευ·σε6ών δογμάτων
αύτη~. τηc: 'Εκκλησίαc: τοϋ ΧριστοΟ καί τών εύσέβών
ό ταυrα περιτρέπων ,δ.γωνιζόμεγος. 'Αφεις τοίνvν πάσαν ΠαJ'-
δογμάτων αύτηc: αύτόc: ό όnοϊοc: διαστρέφέι ταϋτα. Άφή­
5 ιός αγίου εnω1,vμίαν, τραn,εζούντιόν τινα Θεόδωρον εlς μέ­
σαc: λοιπόν καtά μέρο~ πδσαν έ~φραόιν παντόc: άγίου,
σον προιίγαγεν, ο; προέστη μέι: τcαν Βλαχερ1 1 ών, τά 11Ιαο­
εφερεν είc: τό μέσον·. κάποιον τράπειούντιον Θεόδωρον,
οαλια1•cvν δ' εφωράiJη J'OO(f))'° TOUTOV τοίνυν προήyεγκ'εγ V-
ό όποϊοc: ητd προϊστόμενοc: των Βλαχερνών, άλλ' άπεδεi­
nερ έαυτον δijθεJ.• ιlπολογού 1μεγοι• καί. λέγοι,τα σαφώς μη τη;·
χθη άσθε~ων άπό μασσαλιανισμόν 18 • τοϋτον λοιπον προέ­
{η~ερούσιοι, κρυφιάτηια γfjγ καiJάπερ nρόιερο~• όραιήι, δοξci-
βαλε νά άπολογητω δηθεν ύπέρ έαυτοϋ καi νά λέγrι σα­
10 ζεο• του' Θεού, άλλα τηγ δόξαν, δόξαγ δ' εlναι φάοκοντα
φώc: δτι. τισρα δέν παραδέχεται όρατην τήν ύriερούσιον
ΘεοίJ φως ΒJ'VJlόσταιοι, και άγένητι:n, και 1Jεόιητα και {}εαρ­
κρυφιότητα τοϋ Θεοϋ. δnωc:. nροηγουμένωc: ,
19
αλλά τήν
χ[αγ ϊπομαζόμενοι•, και .απλώς οσα περι της θεοποιου δωρε­
δόΕαν, νά λέγrι δέ δτι δόΕα Θεοϋ είναι φώc: ένυnόστατον
άς ιοί; Πγεύματος οί αγιοι ουνεγράψαJ'ΤΟ.
καi άγένητον, όνομαΖ:όμενον έπίσηc: θεότηc: καί θεαρχία,
8. Θεαρχίαν γαρ ιαύτην καί δ.γα{}αρχίαι· καί θειΊrητα,
καί γενικωc: δσα συνέγραψαν . οί δγιοι περί τηc: θεο~οιοϋ
15 ώ; dρχηι· υ:'Jι• {)'εουμf:γων οδσα'Ι', πολλαχού τωι• λ6γωγ δ μι:­
~ . .

δωρεδc: τοό Πνεύματc){:. .

γας Διω 1 ύοιος προσεί:rι,εν, ης επέκ,εινα, φησί~,, εlναι τογ Θs­
ΟΥ ώς ύπέρι?εογ 0)fl(l και ύπεράρχιω,. Μάξιμος δέ ό 1Jείος
s: Πράγματι θεαρχiαν, άγαθαρχiαν κάί θεότητα, ώc:
αρχήν των Θεουμένων, έκάλεσε ταύτην είc: πολλά σημεία
θέωοι~, 1η1, ,?·εό,ητα προοηγ6ρ,ευοε ταύιη~,· τ17ιι δέ iJ·έωσιγ ό­
των nραγματειιυv·. του ό . μέγαc: Διοvύσιοc:, πέραν άπό
ρι..ζ6,μεμος, <(εJ"/)7lόστα101JJ) εinεν <ιε}.}.αμψt1', μ17 εχουοαγ γέyι;.
τι~ν όποiαν λέγει δτι είναι. ό Θεόc: ώc: ύnέρθεοc: καi ύπερ­
20 σιν, αJ.λ' ιΊ:11εn.ο·ύη10v ΒΥ τοίς aξί()tς φανέρωσιJΙ)), προσθείς
άρχιοc:2ό. Ό δέ θείοc: ΜάΕιμοc: ώνόμασε θέωσιν την θεό­
και ταλλ' ο•σα μικcογ αγωτέρω προ1?έJ11ες εψ{}η•με~•. Βασι­
τητα ται'ιτηv· όρίΖ:ωv δέ την θέωσιν, τήν έκάλεσε έvυnό·
λείου δέ ιου μεγά}.ου ιΊ.κηκόαμεν είnό~tιος liκτιστογ τα δια του
στατον ελλαμψιv. μή εχουσαν γένεσιν, άλλ' άvεnίνόητον
ΥίΌϋ εrρ' ήμας ,t::κχεόμεγο1,. Ίωά1•1ιης δέ ό 117ν γλώττογ χρι)­
φαvέρωσιν εic: τούc: άίίουc:» 21 , nροσθέσάc: καί δσα δλλα
σου·ς, τφ Βασιλείου κράτει ιώι• λόγων σvναφθείς, τοΔς 1ε
nαρεθέσαμεv όλίγον άνωτέρω. Ήκούσαμεν δέ τόν μέγαν
25 Λατίνους αlοχvνΒί και τα δολεριΊ. του κεΥόφροι·ος τούτου κα­
Βασίλειον νά λέvtl δκτιστοv τό έκχεόμενόν είc: ήμδc: διά τοϋ
ταλύσει μηχω117ματα, {(μi) τό,, Θεόιrι1 λέγωΥ, «:αλJ.ιχ τηγ χrί­
Υίοϋ~'. ·ο δέ χρυσοϋc: είc: την γλώσσαν 'iωάννηc:, σί.Jναρ­
ρο• εκχείσθαι)>" και πρό του Χρυοορρήμω•ος πατρός ό ::ιρο­
μοσθεic: μέ τήν δύναμιν των λόγων τοϋ Βασιλείου, θά κατ~
q:~7της Ίωήλ, μfiλJ.ω· δέ διrι του προφήτου δ Θει}ς .εlπώιt,
αισχύνη τούc: Λατ~νουc: καi θό καταλ~σπ τό δόλια μηχα­
ουκ 'ι}κχεώ 10 π JΙ'ευ,μά μου', αλλ' <ιεκχεώ άπό του π J'εύματός νήματα τοϋ κενόφρονόc: τούτου, λέγων, «δη δέν έκχέεται
30 μουη. El ΓΟί1'1)J! τό Πγευμα μ·η κατακερματίζεται, τί τό εκ του ό Θεοc:, άλλά ~ χάριc:»;! 3 , καί · nρό τοϋ χρυσορρημονοc: rici-
Βλ. Β' Τιμ. 2, 15.
17. 18. Βλ. περi τούτου είσαγωγήν σ. 349. τpόc: τό εnραtεν 6 nροφήτηc: 'Ιωήλ, μδλλον δέ διά τοϋ
Ό Βλαχερνίτηc: έννοεί πιθανόν δτι δλλοτε έθεώρει όρατήν τήν
19. προφήτου. ό .Θεόc: είnών, δχι 'θά έκχύοω .τό ηνεϋμα μου',
όύσίαν τbϋ Θεοϋ, καί ηλλαΕε γνώμην μετά τάc: έπικρίσειc: .
.. , 20. Βλ. Δ ι ον. Άρε ο πα γ ί του. Έπιστολή 2, ,PG 3, 1068
άλλά «θά έ,κχύσω άnό τό Πνεϋμα μου» 2 '. "Αν 'λοιπόν τόν
Α-1069 Α κ.ά. Πνευμα δέν κα"ΓακερματίΖ:εtαι, tί έκ τοϋ nvευμt:ΙΊ'ο.ι' τοΟ
21. Πρόc: Θαλάσσιον 61, 16, PG 90, 644 D.
22. Άνατρεπηκόc: άπολογ. Εύνομίου 5 (ψευδ.), PG 29. 772 D. 2:4, Ί.ωήλ 2, 28" ΠράΕ. 2, 17,
23. 'Ομιλία 6 είc: Τίτον 5, PG 62, 696.

582 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
Πνεύματος του Θεού ύπό Θεού· κατ' έπαγγελίαν έφ' fιμας
εκχεόμει•οv Πνεύμα; "Αρ' ΟV'Χ fι του Πνεύματος χάρις ιε
καί t:vέργεια, έvέργεια ούσα της ουσίας του Π11εύμαrος; Άλ­
ί.iι. τό παρr1 του Θεού έφ' fιμας έκχεόμε11ον Πνεύμα ουκ eκτι-
s σrαι κατιχ ιόν μέγαν Βασίλειον. 'Άκτιστος ή χάρις lίρα, καί
ιοvτ' έστιν 8 και δίδοται καί πέμπεται και χαρίζεται παρά
τοu Υίου rοις μαθηταίς, αλλ' ουκ αύ;τό τό Πνεύμα, και τουι'
εσΤι τό δώρον τό θεοποιόν, έ11έργεια δν ού,κ lίκτιστος μ61ιογ
αλλά καί αχcόρυστος 10v παvαγίου Πνεύμαrος. 'Άκουσον δι)
10 πάλιι· του ·μεγάλου Βασιλείου· ttην>> γάρ, φησί, «'προtεται ζω-
171, εlς αλλου ύπδσ1ασι1, τό Πνεύμα, ου χωρίζεται αύ,του>>" και
ϊι·α μή τινι δόξυ τηιι καθ' ήμας φυσική~• ίOV'IQV λέγειν ζωή1·,
καίτοι προέσθαι φάμενον, αλJ: ΟV'Χι κτίσαι, μαλλοι• δέ π,ροίF­
σθαι, 8 με1ά του ακτίστσυ καί του ανάρχου πως εμφαντικcίι-
15 τεράv ι':σΗ.ι·, δμως 'ίνα μ17 δόξrι φvσικόιι τι λέγειν, έπήι•εγκε·
χαί οί μειέχοι•τες αiηου ζώσι θ·εοπρεπώς, ζωήν θείαv και σί',­
ράνιον κεκτημένοιη.
9. Και τοίι,vν fι τοιαύτη {}ε[α και ουράνιος ζωή Τ(ι)V ,Jεο­
πριεπα1ς ι·cόηωι, εν Η{) μετέχει~, ί1Jς αχωρίσrου ΤΟΌ Π νεύ·-
20 ματr.ς ζωης ( ωστιερ και ό π αυλος εζη ((11]1' του ενοικήσα;!Τ')ς
ι?είαν χαί αί·διοJΙ>> iuJ.I(Ί τον θείον Μάξιμον ((ζωήν)>), ή τοι·­
αύτη rοιγαροv,, ζωιί αεί μέν έστι, φυσικώς ενυπιiρχουσα τςί:ι
Πνεύματι 1?εοnοιεί1• i';ξ άϊδίοv ·nεφvκότι, Πιrευμα τε και θεό­
της ::ψσσαγορεύεται δικαίως παρά 1511, άγίων, &τε δωρaεά iJ'εo-
25 ποιος 1011 διδόιrτος Π1•ε15ματος fίκιστα χωριζομένη, φως δέ
εστι, δι' απορρήωυ έλλάμψεως χορηγουμέ~·η και τοίς ήξι.ω­
μέι1οις εγ1·ωσμέγη μόνοις, έ1•υπάσ1αr6ς γε .μψ,, ούχ eι'1ς αύθ1J­
π601ατος, &λλ' έπεί είς αλλου ύπ6στασι11 τό Π1•,ευμα προtειαι
αϊπή)!, f!.ι, fι και θεωρείται· τοιοvτον γάρ τό κυρίως έvυπ6;.
30 ιηατοι•, ο{, και?•' έαυτό ούδ' έν τfί ούσίq., ,άλλ' εγ τfί {ηιοστάσει.
θεωρούμε1!()1ι. Εί ,δέ και ετερός έτι τρόπος, δι' ον ένυπόστα-
25. Άνατρεπτικόc: όπολογ. Εύνομίου 5 (ψευδ.), PG 29, 772 Β.
26. Περί όποριων, PG 91, 1144 C.
27. Δ ι ον. Ά ρ ε ο π σ γ ί τ ο ΙJ, 'Επιστολή 2, PG 3, 1068 Α ·
1069 Α.
28. Β σ σι λείου, Άνατρεπτικόc: άπολογ. Εύνομίου 5 (ψευδ.), PG
29, 772 Β. Πρβλ. Μ ο 1Ξ ί μου, Πρόι:: Θαλάααιον 61, 16, PG 90. 644 D.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 583
Θεοϋ είναι τό έ,κχεόμενον είc: ήμας ύnό τοϋ Θεοϋ κατά τήν
ύnόσχεσιν Πνεuμα; ~ Αρα δχι ή χάρις καί ένέργεια τοϋ
Πνεύμαrοc:, ή όnοία είναι ένέργεια της ούσίαc: τοϋ Πνεύ­
ματος; ·Αλλά τό ύnό τοϋ Θεοϋ έκχεόμενοv είς ή μας
Πνεϋμα δέν εχει κπσθη κατά τόν μέγαν Βασίλειον. "Αρα
δκτιστοc: είναι ή χάρις, καί τοϋτο είναι έκεϊνο τό όnοϊον
δίδεται, πέμπεται καί χαρίΖ:εται άnό τόν Υiόν είc: τούς μα­
θητάς, άλλ' δχι τό 'ίδιον Πνεϋμα, τοϋτο είναι τό θεσnοιόν
δωρον, όλλ' δχι τό ϊδιο,1 τό Π νεϋμα, τοϋτο είναι τό θεο­
nοιόν δωρον, ένέργεια δχι μόνον δκτιστος άλλά καί άχώ­
ριστοc: τοϋ nαναγίου Πνεύματος. "Ακουσε σχεηκωc: πάλιν
τόν μέγαν Βασίλειον, λέγοντα, « 1 ή Ζ:ωή τήν όnοίαν έκnέμ­
nει τό Πνεϋμα είc: δλλην ύnόστασιν δέν χωρίΖ:εται άnό
αύτό». Καί διά νά μή νομίσn ιωνείς δτι έννοεί τήν ίδι­
κήν μας φυσικήν Ζ:ωήν, μολονότι είπε έςέnεμψε καί δχι
κτίΖ:ει, μδλλον δέ έκπέμπει, τό όποίον μαΖ:ί μέ τάς λέςεις
δκηστον καί δναρχον είναι κάπως έμφαντικώτερον, δμως
διά νά μή φανn δτι έννοεί κάτι φυσικόν, προσέθεσε· «καί
οί μετέχοντες αύτοϋ Ζ:οϋν θεοnρεnωc:, εχοντες θείον καί
ούράνιον Ζ:ωήν» .
25
9. Ή τοιαύτη λοιπόν θεία καί ούράνιος Ζωή των θεο­
πρεπϊί>ς Ζώντων διά της μετοχης της άχωρίστου Ζωης
τοϋ Πνεύματος (καθώς καί ό Παϋλοc: εΖη «τήν θείον καί
26
άϊδιον Ζ:ωήν τοϋ ένοικήσαντος» κατά τόν θείον Μάςιμον ) ,
ή τοιαύτη λοιπόν Ζωή ύφίστ,aται παντοτινά, ένυπάρχοuσα
είς τό Πνεϋμα τό όnοϊον έκ φύσεως θεοποιεί άϊδίως, άπο­
καλεϊται Πνεϋμα καί θεότης ύπό των άγίων δικαίωc: , ώc:
21
θεοnοιός δωρεά μή χωριΖ:ομένη καθόλου τοϋ χορηγοϋντοc:
Πνεύματος, είναι δέ φως, άφοϋ χορηγείται δι' άnορρήτου
έλλάμφεως καί γνωρίΖ:εται μόνον ύnό των ήςιωμένων,
ένυπόστατοc: μέν, δχι δέ ώς αύθυπόστατος άλλ' ιiJC: έκnεμ­
nαμένη ύπό τοϋ Πνεύματος είς δλλην ύπόστασιν, έντός
της όποίαc: ,καί θεωρεϊται 28 • διότι τό κυριολεκτικωc: ένυπό­
στατον είναι τοιοϋτο, ώστε νά μή θεωρηται καθ' έαυτό
οϋτε είc: τήν ούσίον, άλλ' είς τήν ύnόστασιν. "Αν δέ ύπάρ­
Χ!l καί ξJλλος τρόπος, δις:ι τόν όηpiον κ;g,λε:ϊτφ (Jπό τιpγ
584 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ iΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΑΟΓΟΣ 3, 1 585

ως καλείται παρά τωJJ αγιωJJ, έραΪfμεν προϊόντες. 'Υπέρκει­ αγιωv ένυnόστατοc:, θά τό εϊnωμεν είc: τήν σuνέχείαν.
ται δέ της έν αυτφ και έξ αυτού θεουργου ζωης 10 π νευμα ·~πέρκειται δέ τό δγιον Πνεϋμα τιϊc: είc: αύτό καί έfΞ αύτοϋ
10 &γων, ώς οlκ,είας έμq;ύτοv ενεργείας, ηιις και έμφερ17ς θεουργοϋ Ζ:ωηc:, ώc: έμφύτου ένεργείαc: του. ή όnοία είναι 1

εστ tJ! έκείνφ, εl και μη ακριϋϊiις <ωι,·δεμίαν)) γάρ, φησίν, 'ό- όμοία μέ έκεϊνο, δν καί όχι άκριβωc:· διότι, λέγει, «δέν 1,
5 ρώμεν θέωσι~• ij ζωήν, 1f ιις ακριϋώς έμφερ17ς εσιι 1fj πά,·­ βλέnομεν καμμiαν θέωσιν i1 (ωήν, ή όnοία είναι άκριβωc:
των ύπερκειμένη κατά παοαy ύπεροχήν αlτίψ)" ωστε έμφερrις ομοiα μ-': τήν ύnερκειμένην δλων κατά nασαν ύnεροχήν
1

μέι,, αλiλ' ΟV'Κ ακριυως. Ουχ ώς α'ίτιον δέ μόνω, ιSπέρκειτrι.ι αίτίαν»""" ώστε είναι μέν όμοία, άλλ' δχι άκριβωc:. Δέν ύnέρ­ 1 !

10 π νευμα τό αγιω,, αλλά και δια τό πολλοσ1όν του δ6ματος κειται δέ μόνον ώc: αϊτιον τό δγιον Πνεϋμα, άλλά καί διό τό 1

αεί 10 λ1jμμα ειγαι, μη τό 7l(l)1 1ης θείας εγεργείας χωρου,·- δτι τό λαμβανόμενον είναι πάντοτε τό nολλοστόν τοϋ δό­ 1

1 Ο τος του λα,ιι6άνοντος. Οϋτω πολυτρόnως ύnέρ τό τοιουτογ φ(ι>ς
και ϊJj)J τοιαύιψ ϊίκ.τtσlΟJ} ,ελλαμψίν τε καί ζωή)' καί 1(t 7/ΓJ.­
ραπλήσια ύπάρχει δ Θεός. Ταύτα μέι, Οi'ν ό μέγας Βασίλειος.
10. Συμεc)Jν δέ ό ενθεος ]1εταφρασ117ς, εκ του πρcό:τ()U
6ι6λίου του μεγάJ.ου .~1ακαρίου συνταξάμει,ος Κεφαλαιώδεις
15 λόγους, περί του φωτός τούτου και της δόξης ταύιης έμμε­
λως αμα καί έι·αργως εξηγείται διεξ,σδικώτερον. ΟV'δέι· δ'
οίω• καί Η1'α εξ αυτωy cίις οίόγ τε συνελόντα και ύποτεμιJ­
με;ισγ §γταvθοί προθεί~,αι προς τφ μέγα τι τφ προκειμέJ'r!>
λόγφ συντελεϊι,, ουδέν 1jπov λυσιτελουμτα και προς Ι1) )' Τ(ι))'
20 ει,τvγχαl'όι•τωl' ιlJφέλειαγ. Έγ γουψ τφ έ!:;ηκοστφ δεvτέρφ
κεφ(!Jλαίφ φησί· <(Μωα1jς δ μαχάριος ·ίπιέδειξε τύnω• διc} της
τφ προαcίΙJιφ αυωu επιλαμπούσης του Πι;εύματος δ6ξης
ουδείς ,α;γθρc[)7l(ι)1! (ΧΙΒJ![σαι ηδύγαιο, ]l(JJς εν τfj T(ι)Jf δικαί­
(ι)}! &ι,aα1&αει rc} αcbματα δοξαοθ17αεται των άγίωι·, .fίγ δό-
25 ξαι• dnό τοίi 1·vν ι1ν τφ εσω ,δ,γθρc6πφ αί nισταί τcοι, ciγίωι•
εχειν κα1αξιοvιιται ψυχαί· ήμείς γάρ, φησί1', 'α1 1 ακεκαλυμμέ­
γφ :τροσr(Jnφ, ωvτέστι ιφ εσω α~η?gώπφ, τή~, δόξαν Κυρί­
ου κατοnτρι1:;όμεθα, τιΊ,, αι'•τι11· εlκό1'C1 μεωμορφούμεJ'(ιι r1:;;ό
δόξης εlς δόξα,•)). Και f,)f τ(ρ έξηκοστφ τρίτφ- «TYJ)t δόξω,
30 -ί}ι• t:Jtτεvθει•, ύ)ς ε'ίρη~αι, πλουτοναιν αί των αγίων ψvχαί,
29. Δ ι ον. Ά ρ ε ο π α γ ί τ ο u, Περί θείων όνομάτων 2, 7, PG
3, 645 Β.
3·0. Β' Κορ. 3, 18.
31. Περί ύψώσεωc: νοόc: 1, PG 34, 889 C. Βλ. καi Όμιλiαν 5, 11
PG 34, !;i16 BC.
:..1c·πc:. :ωΘ' δσον ό λαμβάνων δέ χωρεί τό σύνολον τηc:
Cείcc: ένεργείαc:. Τόσον nολυτρόnωc: ύπάρχει ό Θεόc: ύnέρ
τό τοιοϋτον φωc: καί τήν τοιαύτην δκτιστον ελλαμψιν καί
Ζ.ωήν καί τά παραπλήσια. Ταϋτα λοιπόν λέγει ό μέγαc: Βα­
σίλc1οc:.
1Ο. Ό δc Συμεών ό εvθερμοc: Μεταφραστήc:, συνθέ­
cαc: έκ τοϋ πρώτου βιβλίου τοϋ μεγάλου Μακαρίου Κεφα­
λαιιίJδειc: λόγουc:. άναnτύσσει τά περί τοΟ φωτόc: τούτου
καi τιϊc δόcηc: ταύτηc: διεΕ:οδικώτερον μέ έπιμέλειαν καί
tνάργειαν συγχρόνωc:. Ώφέλιμον δέ θά εινω νά συλλέfΞω
μcρ1κά άπό αύτά κατά τό δυνατόν καί νά τά παραθέσω
έδω έν έnιτομη, δχι μόνον διότι συντελοϋν μεγάλωc: είc:
η τήν προκειμένην διαπραγμάτευσιν, άλλά καi διότι συμβάλ­
λουν δχι όλίγον είc: τήν ώφέλειαν των άναγνωστων. Eic:
τό έΕ:ηκοστόν δεύτερον λοιπόν κεφάλαιον λέγει" «ό μακά­
ριοc: Μωυσηc: ύπέδειfΞε τύπον διά τηc: δό!Ξηc: τοϋ Πνεύμα­
τοc: ή όποία έπέλαμnεν εic: τό πρόσωπόν του καί τήν όnοίαν
κανεic δνθρωnοc: δέν ήδύνατο vά άνατενίσn, πωc: θά δο­
!Ξασθοϋν τά σάψατα των άγiων κατά τήν άνάστασιν των
δ,καίων, τήν όποίαν δόcαν κατα!Ξιώνονται νό εχοuν άnό
τώρα είc: τόν έσωτερικόν δνθρωnον αί πιστοί ψυχαί των
άγίωv· διότι, λέγει, ήμειc 'είc: άποκαλυμμένον πρόσωπον,
δηλαδή είc: τόν έσωτερικόν δνθρωπον, άντικατοπτρίΖ:ομεν
τ1']ν δό!Ξαν' Κυρίου, μεταμορφούμένοι κατά τήν αύτήν είκόνα
όπό δό!Ξηc: είc: δό!Ξαν''10 »'11 • Καί είc: τό έfΞηκοστόν τρίτον
586 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 587

εκείνη καλύψει και άμφιάοει τά γυμνά σώματα έv 1ll άνα­ λέγει· «ή δό!Ξα, μέ τήν όnοίαν nλουτοϋν αί ψυχαi τών ά­
οτά:οει και εlς ουρανούς άνάρπαστα ποιήσει, περιοεολημένα γίων ά,nό έδGJ, όnωc: έλέχθη, θά καλύψι:, και ένδύσι:, τά
τfι T,(VJJ αγαι'Jων εργων Και τfj του Πνεύματος δόξl], 1)Υ ε1•- γυμνά σώματα εic: τήν άνάστασιν καί θά τά άναρnάσι:, είc:
1ευJ?'εν, οΊς εφην, αί Hai, άγίων ελαχον εχειν ψυχαί· και οί;- τούς ούρανούc:, περιβεβλημένα μέ τήν δό!Ξαν των άγαθών
5 τω δοξασθέι,τες οί αγιοι θ;είφ φωτί συν τcp Κυρίφ διαπα~'­ εργων καί τοϋ Πνεύματος, τήν όnοίαν, όnωc: είnα, έπέτυ­
τός εσονταt)). Τοντ' ί'iρα τό φως έκεί~,ο, κατά τόν μέγαν Διο­ χον άπό ·έδι7J νά εχουν αί ψυχαi των άγίωv· καί οϋτω δο­
ιrύσιον, ο τούς των άnοατόλωJ! εκκρίτους nεριέλαμψει• επί τnί: Εασθέντεc: οί δγιοι μέ θείον φως θά είναι διοnαντοc: μαΖί
όρους· (<ΟταJ!)) γάρ, φηοίι•, «ί'iφ1'Jαρτοι και αθάι1 ατοι γεγc{ψειqα μέ τόν Κύριον» 32 • Τοϋτο δρα είναι τό φως έκείνο, κατά τόν
και της χριοτοειδους και μακαριωτάτης εφικώμε{)α λήξεως, μέγαν Διονύσιον, τό όnοϊον nεριέλαμψε τούς έκκρίτουc:
10 Jl(l)'101ε OVJ! Κvρίφ, κατά τό λόγιον εσόμεθα, της μεγ δρα­ άnοστόλουc: έnί τοϋ όρους· διότι, λέγει, «όταν γίνωμεν
της αυτού {)'εοφαι,είας .εγ πα1,άγι•οις θεωρίαι.ς αποπληρούμε­ δφθαρτοι καί άθάνατοι καί φθάσωμεν είc: τήν χριστοειδη
νοι φανοτάταις μαρμαρυγαίς ήμας περιαυγαζούοης, cδς τοί.,ς ιωί μακαρίαν κατάλη!Ξιν, θά ε'ίμεθα πάντοτε μαlί μέ τόν
μαθητάς εν εκείι,17 τfι 1?ειοτά117 μεταμορφώσειη. Τοντ' αρα Κύριον κατά τό λόγιον~\ nληρούμενοι άnό τήν όρατήν
fJ'εϊκόι, t1 στι τό φϊδς cός και Ί ωάι,~,ης εν τfj 'Αποκαλύψει l-:- αύτοϋ θεοφάνειαν μέ nανάγνους θεωρίας καθώς μας πε­
15 φη και τοίς άγίοις πάσι συνδοκεί. Γρηγόριος δέ δ της ~?εο­ ριαυγάlει μέ φανοτάταc: μαρμαρυγάc:, δπωc: τούς μαθητάc:
κατ' έκείνην τήν Θειοτάτην μεταμόρφωσιν» . "Αρα θεϊκόν
34
λογίας έπci.ιrυμος, «ηξει μέν)), φησl, (ψετά σώματος, cός ό ,;-
μός λόγος, τοιουτος δέ οΊος c;Ύφθη τοίς μαθ·ηταίς εν τφ ορει, είναι τοϋτο τό φως, δπωc: είπε ,καί ό 'Ιωάννης είc: τήν
Jj παρεδείχ{)η, ύnερνικcvσης 10 σαρκίον της 'θεότητας)). Άnοκάλυψιν:ι• καί συμφωνοϋν όλοι οί δγιοι. Ό δέ έnώνυ­
11. ((Ά,λλ' αίσι'}ητόν 17ν)>, φηοί, ωο φώς εκείνο και δι' μοc: της θεολογίας Γρηγόριος λέγει, «θά ελθι:, μέν μετά
20 άέρος όρητόι,, τότε γεγονος προς ΘΚ71Jληξιν και ευθ'vς (J;'Τ()­ σιiJματος, δnωc: είναι ό λόγος μου, τοιοϋτοc: δέ όnοίοc:
ί'εJ!όμει,οι•, καί {)·εότης λέγεται ώς σύμοολον θεότητας)). Της ώφθη άnό τούς μαθητάc: είς τό όρος η nαρεδείχθη, καθώς
ή θεότης ύnερενίκησε τό σαρκiον» 6.
3
ΚαtJ!ΟψωJ'ίας 1JΚΟυσtαt Και αυθημεριVJ] θεότης, αίσθ'l)Ι'Ι) ΚΠΙ
γε11ητή, εφ' 17μέρω, γι1 1 ομέ1•η και έφ' 17μέραν φθειρομένη, 11. «~Αλλ' αίσθητόν ητο», λέγει, «τό φως έκείνο καi
κατr'i. 1(1 καλούμενα TW)' ζώων εφήμερα, μάλλον δέ και 101)- όρατόν δι' άέρος, γενόμενον τότε πρόc: εκπλη!Ξιν καί εύ-
25 τωι· δλι:γοχρονιωτέρα, αΜJ'ωρόν γιναμένη τε και λυομένη, μαλ­ 9ύc: διαλυόμενον, λέγεται δέ θεότης ώc: σύμβολον θεότη·
λοι.• δέ ((γε1 1ομέ11η μέ)! πο1ε, ο'1αα δε ουδέ7Τ!Ο1ε» ,' Τοιαύτη τος». Όnοίο καινοφωνίσ ήκούσθη έφήμεροc: θεότης,
ο{;γ {)εό1ης ύ:τερειιίκηrJε 71))! προσκωιητrιν ,έκείι•ηιr και όμό­ αίσθητή καί κτιστή, έφημέρωc: γινομένη καί έφημέρωc:
Πεοι1 σάρκα, 1ί μή ούσα θεότης ουδέποτε; Μαλλο1, δέ οi!χ ύ:ιt,ρ­ φθειρομένη κατά τά καλούμενα έφήμερα Ζώα, μδλλον δέ
ει•ίκησέ ποτε, ,άλλ' {ι'!Τ!ερνικq, διηvεκιος· oiJ γαρ εlπεν ύπερ,ιι- όλrγοχρονιωτέρα καί τούτων, αύθωρεί γινομένη καi λυο­
30 χη,σάσης, αJ,λ' ύπερJJtΚ(Vσης, και, ουκ επί του παρόντος μόι•ΟJJ, μένη, μδλλον δέ «γενομένη κάποτε, άλλά μή ύnάρχουσα
αλλά κάπι 101; μέλλονrος αίιv~,ος. Τί φfις; Τοιαύτn θΕ:ότη:ι ποτέ»'17 , Τοιαύτη λοιπόν θεότης ύnερνίκησε τήν προσκυ­
νητήv έκείνην καί όμόθεον σάρκα, ή όnοία δέν είναι nσrέ
32. Περί ύψώσεωι: νοόι: 2, PG 34, 892 ΑΒ. Βλ. καί Ό.μιλίαν 5, 12, Θεότης; Μδλλον δέ δέν ύπερενίκησε κάποτε, άλλά ύnερ­
PG 34, 517 ΑΒ. 33. Α' Θε σ. 4, 17.
34. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 BC. vικδ διηνεκωc:· διότι δέν είnεν ύπερνικησάσηc:, άλλά ύπερ­
35. Ά π ο κ. 21, 23 ές. 22, 5. νικιiJσηc:, όχι δέ μόνον έπί τοϋ παρόντος, άλλά καi κατά
36. Έπιστολή 101, PG 37, 181 ΑΒ,
37. Βλ. 2, 3, 55. rόν μέλλοντα αiωνα. Τί λέγεις; Μέ τοιαύτην Θεότητα θά
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 589
J8!5

σvι,ημμέι,ος εσται καί ι'Ίπερι•ικcόμενος είς ά;τείρους αiώι;ας ιι
Κύριος; Καί ανrι ."Ίάντcιιι, μέι• fιμίν i':κεί, κατrΊ. τϊις α:ιοσ~ο­
λικάς καί .,ατερικάς φωνάς, εσται δ Θεός. τcρ Χριουp δέ
dιπl ~'ίεότητος qώς προσέσται αlσθητόι·; Και αέρος μεν καί.
5 ιόnοv και τfιΊ,.• τοιούτωJ! καυί Τ(Χς αυτr'tς φω11άς ου δ:εησόμειJα
ϊκεί, δι' αέρος δέ οψόμεfJα T!j)' θ·εότητα; ΤΙ ώς δέ καί τοιαύτα
σύμυολα i':κ,εί; 7Ιάλιι, εσωuyα, nάλιν αlι•ίγματα, πάλι11 ει• ελ-­
;ι[rηι.• ή προς nρόσω:τοι, θέα; Μαλλοιι ,δέ, εi και τότε τοιαϋ­
τα σύμυολα και εοοπτρα και αlι,ίγματα, φευ τοϋ δόλου r.αί
1 ο της α:cιrίτης, ε'Ψεύσι1ημει• τιvι· ε,λ::ιίδω ι·, κατ εσσιrίσθημει·· ι'JιιΊ­
είναι συνημμένοc: και υπερνικώμενοc: είc: άπείρουc: aiωvac:
ό Κύριοc:; Καί κατά 1άc: άποστολικάc:' " καί πατερικάc: φω­
1
vάc:39 άντί όλων θά ::::ίναι έκεί δι' ήμδc: ό Θεός, είc: τόv
Χριστόν δέ άντί θεότητοc: συνυπάρχει φως αίσθητόν; Kai
δέν πρόκειται έκεί νά χρειασθωμεν άέρα καί τόπον καί τά
rοιaΟτα κατά τάc: ίδίαc: γvώμαc:, δι' άέροc: δέ θά βλέπω­
μεν τήν θεότητα; Πωc: δέ θά συνεχίϊ:ουν νά ύπάρχουν έκ:εί
τοιαϋτα σύμβολα; Πόλ1ν δηλαδή εσοπτρα, πάλιν αίνίγμα­
'rα40, πόλιν είc: τάc: έλπίδαc: θά εύρiσκ:εται ή πρόc: πρόσω­
πον Θέα; Μαλλον όμωc:, αν κ:αi τότε θά ύφίσταvται τοιαϋτα

τητυ. δι' επαγγελίας κτήσεσθαι. 71ροσδοκιίσαγ1ες, 01Ίδ' lδείιι θε­ σύμβολα, εσοπτρα καί αίνίγματα - φεϋ, ποϊοc: δόλοc: καi
ότητα nvγχωρσ{,.μ-εθτι., φώς δ' αlοθητiίι• αν,' εκείι•ψ;, φύ:,{)' · άπάτη - , διεψεύσθημεν των έλπίδων καί κατετροnώθημεv·
ιlλί.(Η!]Ιωτάτ 1jJJ θ·εότητος. Π ϊίις δε και ΤΟ 101.ου10 σύμοολοι· - διόη; ένψ r1λ,πίσaμεν οτι θά άπσκτήσωμεν θεότητα συμφώ­
ε'ίγε και 10/0l'IOJ' ηι' -~ Β·εότης U.)! κληθείη,' Ουδέ ;ιι'ιρι (fl'- νως πρόc: τήν έπαγγελίαν, οϋτε νά 'ίδωμεν θεότητα δέν
1 5 ι'tρωnότης δ γεγραμμένος lf.1,θρωπος, οι'!δ' &γγελότης τό ιμι­ μδc: έπετράπη, άντ' αύτηc: . δέ βλέπομεν φωc: αίσθητόν,
J'ειι σι;,ιι6ολο1, -αγγέλοι•.
φύσιν Εένην τελείως πρόc: τήν θεότητα. Πως δέ καί τό
12, Ί'ίς 71011; 7{,jy άγίωι· σύμοολοι• Κ1tMOJJ 70 ψίCJς εκείJ'Ο τοιοϋτο σύμβολον -δν .ητο το:οϋτον-, θά ήδύνατο νά

εl;τε; Γρηγιίριος ό θεολόγος, ((φως)), φησίι,, <<ή nαραδειχι?εi­ κληGη Θεότης; Διότι οϋτε ό περιγεγραμμένοc: δνθρωποc:

rια θ'εότης επί ωυ οροvς 10ίς μαθηταίς)), El 01)V μη αληθιJΙ())' καλείται θεότης οϋτε τό φανεν σύμβολον άγγέλου άγ­

20 ιίι' και αληθώς Ο·ει'ηης, άλλr} Y.Tt.010)! σύ,ιιΌCΑί.ΟJJ αύτης, 0/!Κ ,~- γελότηc:.

δει φ/ι.ι•αι φ(ιις ιί 71αραδειχθεισα ι?εότης, .αλλι} φ(ι>ς τiί παψι­ 12. Π οϊοc: CΙnό τούc: άγίουc: είπε ποτέ κτιστόν σύμβο­
δειξαι, {}1εότητα, και 01'~ 1 δέ τό παραδείξαν, αλλά 10 δεί!Ξαν, i,. λον τό φωc: έκείνο; Ό Γρηγόριοc: Θεολόγος λέγει, «φωc:

;τεl ,ό παρι} rιυνηρτημέι'Ο)) αμυ:δράν εκφαvσιγ 10V' κρι,φίι;ι, ε'fναι ή nαραδειχθεϊσό εic: τούc: μαθητάc: θεότης έπί τοϋ

rιις θεότητας σαφc,ις επιδείκι,vσι.~,. Οvτω μεγ οfη, ό 11'71 ι?εά- 1 δρούc:»4t. "Αν λοιπόν δέν ητο άληθινόν καί άληθωc: θεό­

25 λογίω, οlκεία1• i':nωγυμίαιr κτησάμεyος. "Ο δέ Χρι•σ6010 1ιιος
θεολόγος, (ιλαμπρότεροςη, φησίJJ, ((έαυrοv t:φαίνετο ό Κύριος,
n7ς ι1εό1η10ς :ταραδει!Ξάσης ,άς ακτί1ιας αιηηςη. "Ορα και·­
ταυθα 10 nαρr) Π!JΟΟΚείμεvΜ' και σαψrvς εκψαίJΙΟJ• TOV κψι(f'{υυ
1 JJ)f εκφανσι11, αλλιί μηδέ 71)!' του ϋ.ρθροv παραδρά,ιη7ς προσ-
30 ι'tήκψ' crί, ϊ'ιιρ ι1·εότηrος εί:cιε1', ιlλλά της ι1εότη10ς, εκείνη.ς
38. Βλ. Α' Κορ. 15, 28.
39. Γρ η γ. Ν ύ σ σ η c:, Περί ψυχηc: ,καi άναστόσεωc:. PG 46, 104 Α.
40. Βλ. Α' Κοο 13, 12.
41: Λόγος 40. 6, PG 36, 365 Α.
42. Χωρίον ,μή άνιχνευθέv,
της, άλλά κτιστόν σύμβολον αύτηc:, δέν εnρεnε νά εϊππ
δτι φώc: είναι η παραδειχθείσα θεότης, άλλα φωc: είναι τό
παραδεϊΕαν τήν θεότητα, καi δχι τό παραδεϊΕαν άλλά τό
δεϊΕαν, καθ' δσον η nρόθεσιc: παρά συνηρτημένη δηλώ­
νει σαφωc: άμυδράν εκφαόιν τοϋ κρυφίου τηc: θεότητοc:.
Οϋτωc: λοιπόν όμιλεί. ό εχων ώc: έπώνυμον τήν θεολογίςιν.
'Ο δέ Χρυσόστομοc: θεολόγος λέγει, «λαμπρότερος τοϋ
έαυτοϋ του έφαίνετο ό Κύριος, καθ' όσον ή θεότης nαρε­
δείκνυε τάc: άκτίναc: τηc:» 42 . Βλέπε καί tδώ την nρόθεσιν
παρά προσκειμένην καί έκφαίνουσαν σαφώς τήν εννοιαν
τοϋ κρυφίου, άλλά μή παραβλέψπc: καί τήν ηροσθήκηv τοϋ
αρθρου· διόη δέν είπε θεότηc:, άλλά 'τηc:' . θεότη_τοc:, .,έκεi-
590 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 591

ιιjς αJ.ηθιJtιϊς. Πως δέ καί τύ εξ ϊί.λλοτρίας φύσεως θε{ηη- νηc: της άληθινηc:. Πωc: δέ καί τό άπό !Ξένην φύσιν υπαρ­
1ος σύμοολω• 1ιπάρχον· ψrJJς ακΤιΗς aι, ειεν της θε61ητος ," χον σύμβολον τηc: θεότητοc: φωc: θά ήδύνατο νά είναι
'Ο δέ μέγας Βασίλειος, δει.κνύς εν φως ιόν εν τρισίν ύnο­ άκτϊνεc: τηc: θεότητοc:; Ό δέ μέγα~ Βασίλειοc:· , δεικνύων
13

στάσεσι nροσκvνούμειιω, Θε6ν, «δ Θε6ς>J, φησί, ((φως οlκωι, α- δτι ό είc: τρεϊc: ύποστάσειc: προσκυνούμενοc: Θεόc: είναι εν
ε nρ6σt10/!))' 7U γιιρ απρ6σιτο,· nάνrως και αλη·θ•ινόι•, και το φωc:, λέγει, «ό Θεόc: φωc: οίκων άnρόσιτοv» •·
4
διότι τό
αληθινόν απρ6σιτο1" δπότε και πε:πτcδκασιν οί άnόστολοι τfj άπρόσιτον είναι όnωαδήnοτε καί άληθινόν, τό δέ άληθινόν
δόξυ του φωτός τοϋ Υίοv ατ,ενίσαι μι7 δυνηθέντες διά τό εί­ άnρόσιτον· διό καί κατέnεσαν οί άnόστολοι'5. μή δυνηθέν·
J'αι αvrόι, απρόσιτον φως. Φως δέ καί τό Πι,ευμα· <(ος>J, φη­ τεc: νά άτεvίσουν τήν δόςαν τοϋ φωτόc: τοϋ Υίοϋ διότι αύ­
σίι·, <ιελαμψεv εν ταίς καρδίαις 17.μωι· διά JΙγεύματος άγίουη. τόc: είναι άπρόσιτον φωc:. Φωc: δέ είναι καί τό Πνεϋμα·
10 El τοίιιυγ 10 απρόσιτω· αληθινόJ! -- απρόσιτοv δ' εκείνο ηι• --- «ό όποϊοc: ελαμψεν είc: τάc: καρδίαc: ήμων δι' άγίου Πνεύ­
ουχ ύπόκρι,σις ~,, θεόrητος rό φως εκεivο, αλλ' ώς αληθόις· ματοc:»•6, λέγει. "Αν λοιπόν τό άηρόσιτον είναι άληθινόν
φως αληθιι·ης θεότητος, ου τ·ης του Υίοv μόνΜ, αλλά και - άnρόσιτον δέ ητο έκεϊνο- δέν ητο ύπόκρισιc: θεότητοc:
τοίι Πι1εύματος καί του Πατρός. Διύ κοινfί πάντες τφ Κυρίφ τό φωc: έκεϊνο, άλλ' άληθινόν φωc: άληθινηc: θεότητοc:,
ψάλJ.ομε~t τ17ν επέτειοv τελουγτες έορτήJ!' δχι δέ μόνον τηc: τοϋ Υίοϋ, άλλά καί τοϋ Πνεύματος καί
15 «εν τφ φανέντι φωτί σου, τοϋ Πατρός. Διό όλοι μαΖ:ί ψάλλαμεν εic: τόν Κύριον, τε­
σήμεροv εν Θαοωρίφ, λοϋντεc: τήν έnέτειον έορτήν τηc: μεταμορφώσεωc:·
φϊός ,είδομεγ τον πατέρα, «Είc: τό φανέν σου φωc:
φως και τό Πι,ευμαη· σήμερον είc: τό Θαβώριον όροc:.

«τ·ης γαρ σης θε61ητος εϊδομεν φωc: τόν Πατέρα,

φωc: καί τό Πνεϋμα» .
0
20 αμυδρά)! παρεγύμvωσας αυτήγn,
'Εγταυ1?α γου,· ουχ ή πρόθεσις μόνη προσκειμένη, άλλα και «Τηc: θεότητόc: σου
rJ σημασία του ονόματος IOV Κρυφίου 11JJ! εκφανσιιι εκφαίι,ει. άπεκάλυψεc: άμυδράν αύγήν» 48 •
Κοο,fί τοίιιυγ πάιJΙωJ! των άγίων άληθιvην θεότητα τό φως Έδω λοιπόν όχι μόνον ή προσκειμένη πρόθεσις, παρά, άλ­
εκείιιο προσαγορεvόντωγ, πως αυτός επήρθ17ς αλλοτριωσαι λά καί 11 σημασία τοϋ όνόματοc: nαρουσιάΖ:ει τήν εκφανσιν
25 τοvτο της θεότηrος, κrιστόι· καί αίσθητόν και τοιουτο σύμ6ο­ τοϋ κρυφiου. Άφοϋ λοιπόν κοιvωc: όλοι οί Πατέρες nροσ­
λον προσειπϊυι' θεότητος αυτό καί χείρογ της καθ' ήμiiς νοή­ Gγορεύουν άληθινήν θεότητα τό φωc: έκεϊνο, πωc: έσύ

σεως αποφηνάμενος; έίΞυnάσθηc: νά άnο!Ξενώσnc: τοϋτο τηc: θεότητοc:, άποκαλων

13. 'Ο μέι•τοι σοφός τά θεία Μάξιμος, lτερον έτέρου σύμ­ ::~ύτό κτιστόν καί αίσθητόν καί άπλοϋν σύμβολον τηc: θεό­

οολον εlωθrlις λέγειι1 αναλογ[ας λόγφ κατά τάς αλληγορίας' rητοc: καi δ,ακηρύ!Ξαc: αύτό χειρότερον τηc: νοήσεώc: μας;

30 01} τό a).αποι• του μείζονος αεί ποιείται σύμοολον, ώς αυτός 13. Ό σοφόc: όμως είc: τά θεία Μά!Ξιμοc:, συνηθισμένος

ϊ(ιήθης δ τά πάντα σοφ6ς, άλλ' Εσθ' δτε και τό μείζον του ελάτ-
43. 'Ανατρεπτικός άπολογ. Εύνομίου 5 (ψευδ.), PG 29, 640 ΑΒ.
44. Α' Τιμ. 6, 16.
45. Π ράΕ. 9, 4· 26, 14. Ματθ. 17, 6 καί παράλληλα.
46. Β' Κορ. 4, 6.
47. ΈΕαποστειλάριον 6ης Αύγούστου.
48. Τροπάριον 2 της α · ώδης τοϋ Κανόνος της 5ης Αύγούστου.
vά χαρακτηρίΖ:n άναλόγωc: των περιστάσεων τό εν σύμβο­
λον τοϋ αλλου κατά άλληγορικήν εννοιαν, δέν κάμνει πάν­
rοτε τό μικρότερον σύμβολον τοϋ μεγαλυτέρου, όπως ένό­
μισεc: έού ό καθ' δλα σοφός, άλλ' ένiοτε τό μεγαλύτερον
τοϋ μικροτέρου, όπωc: καί τό δεσποτικόν έκεϊνο σωμα, τό
κρεμασμένοv έnί τοϋ σταυροϋ, καλεί σύμβολον τοϋ προση-
592 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
1()/'Ος, u'ισπερ και τό δεσποτικόΥ εκεινο σώμα, U.Π?)ωρημέι•οι·
επί τoii σταυρού, σι!μυολωι γε1•έαθαι λέγει TOV προσηλωμένοι,
ω'ίς ;ιάΠεσι σcό,ιωτος 1ίμrvι1 , ιόι· δέ 'Ιωσήφ, πρόσθεσι~, έρμη­
νευόμει1ογ, αρειης κυ.ί. πίστεως σύ.μυο}.011 . Τu.vτα γάρ, φησί.
5 προσrιθ{ιιενα τοις πάθ·εσι πρότερω· ενιοχημέμοις, αποκαι?η­
λούσιι· u.ύιιuv εκείvοι·ς, dις δ Ίωσιιφ του στu.υροv τδγ Κύριον.
Οfπος 10ίvυι 1 καταφα1tκης και &ποφατικης θεολογίας σύμυο­
λογ αJ.J.η 1 1 οψ:ί'η• 10 ψcος εκειγο προσηγόρευσεν, ώς .μεiζογ ελα_ι­
ιό)Ι(ιJΥ και (iiς f;J' t:αυτϊρ TJJY της ·θεολογίας γ1•ωσιJ' i,;χον καί
1 ο παρεκτικόι, αυ·ι~7ς ύπάρχον. Τί δέ; οϊ,χί και τi'ι,, Μ ω-ϋ 1σ1)1"
ο{πος 1iJς πρω•οfας σύμ60,λω 1 εί:τε και τον ΊJλίαJΙ τijς κρίr:ε­
ως; "Αρ' οi!ι· ουδ' οvτοι &ληθr»ς παρijσαι 1 , αλλrt φάιJ'ματα
nάiιr' εκείι·α και {ι;ιόκρισις ην; Καί τις αι· 1ov1' εlπείι· 1ολμ1ί­
σαι Ηvι 1 άπά~ιrcω·, διι ,ιοί δ καλός Βαρλαάμ, δ και το φως
.15 εκ•εινΟ αλλοτρίωι θ·sότητος φύοtJ' εlρηκιος ύποκρt.J Ο,ιtένψ' θ εό­1 1
τητα; Καlτοι σχεδόν πας δ χορος τωv ενθέ-ωι• θ·εολόγω~• τού­
ωυ χάριν σύμοολο~, άnλcΖις εφυλάξαιιιο 117JJ του φωτός εκεί­
νου χάρtι' προσειπείν, Ίνα μιj rις ϊΊπό του τοιούτου προσρήμr,­
ιος διu. Tljl' όμωνυμ[ω• εκ1ραnεις Κltστόν και αJ.λό7ρt.01' JIJ-
20 μ[n17 θεότηιος τό 1Ιειότατον έκείJJΟ φως· έπεί σύμοολο)' 1'fε6-
1ητος λεγόμει•όJ' Τ·ε Και J'ΟΟύμειιον ΟVJ 1 ε1ως και ύγιως κα r'
ου 1 δέ,, αν Ίδοις 117 αληθείq. προσισ1άμει 01 •
1 1
11. "Βστω γr}ρ και σύμυολον 1Jεότητπς ,. καθάπερ δικ-αιοίς
αυ,τός. Ουδ' ουτως 17,ιιας αίρήσεις, οΜ' άποσ117σεις, εi! ϊ(),?ι,
25 της μακαρισιfjς ελπίδας· παγ γctρ σύμοολον η εκ τijς φύσεώς
έστιιι ov σύμυολόJι εστι1', i} ψύσεως έιέρας παντάnασιιι ύπάρ­
χει. Και γάρ, 1ί}.ίου μέλλ01,10ς αγ[σχει~,, του κατ' αυτόν φω­
τός φυσικόν σύμυολόν εσιιιι δ ορ1'fρος, και της του ;ιvρός καυ­
στικijς δvγάμεως ή θέρμη φυσικόιι σύμυολό1' εστι. Τό δέ μr1
30 φυσικόι• ,η καθ' έαυτi'ι πεφυκός ύφεσιηκέν.αι γίvετα[ ποτε πα­
ρά lOVς χρωμέγους σύμυο).011 , ώς ό πυρσός επιόΥιωι• 7ΙΟ 1,8-
μ[ωγ, η κατ' οlκείαι1 μέv φύσιν ουχ ύφέστηκ'ε, γίJηαι δ' οίόι·
49. Βλ. Περί άποριων, PG 91, 1376 CD καί 1377 Β.
50. Αύτόθι, PG 91, 1165 Β -1168 CD.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3. 1 593
λωμέvου είς τά πάθη σώματος ήμων, τόν δέ 'Ιωσήφ, έρ·
μηνευόμενον μέ τήν λέtιν πρόσθεσιν, σύμβολον άρετης
καί πίστεως. Διότι ταυτα, λέγει, ηροσηθέμενα είς τά ιπροη·
γουμένως κρατουντα πάθη, άποκαθηλώνουν έκείνους άnό
αύτά, όπως ό '1 ωσήφ τόν Κύριον άnό τόν σταυρόν .
49
Ουτος λοιπόν άλληγορων έκάλεσε τό φως έκεϊνο σύμβο­
λον καταφατικης καί άnοφαηκης θεολογίας, ώς μεγαλύ­
τερον των μ1κροτέρων καί ώς εχον μέσα του τήν γνώσιν
της θεολογίας καί παρέyον ταύτην. Τί δέ συμβαίνει; δέν
εΊnεν ουτος καi τόν Μωυσην σίJμβολον της προνοίας καί
τόν Ήλίαν της κρiσεως"0 ; ~ Αρα λοιπόν οϋτε ούτοi δέν
παρευpiσκοντο άληθως, άλλά όλα έκεϊνα ήσαν φάσματα
καί ύπόκρισιc; Ποιος άπό όλους θά έτόλμα νά εϊπι.1 τουτο,
πΜ1ν του καλοϋ Βαρλαάμ, ό όποϊος καί τό φως έκείνο
ώνόμασε φύσιν iΞένην ηρός τήν θεότητα καi ύποκρινομέ­
νην ηiν θεότητα; Καί όμως όλος σχεδόν ό χορός των
ένθέων θεολόγων έπεφυλά)(θη νά ιωλέσπ σύμβολον τήν
χάριν του φωτός έκείνου διά τόν λόγον τουτον, άκριβως
δ1ά νά μή παραπλανηθη κανεic: άπό τήν τοιαύτην όνομα­
σίαν λόγω όμωνυμίας καί νομiσπ κτιστόν καi tένον πρός
την θεότητα τό θειότατον έκεινο φως· έnειδή μέ κανένα
τρόπον δέν θά ϊδπc νά άντιτiθεται είc: τήν άλήθειαν τό νά
λέγεται ιωi νοηται συνετως καί λογικώς σύμβολον θεό·
τητος.
14. ., Ας είναι πράγματι καί σύμβ::~λον θεότητας, δπως
ίσχυρi2:εσω έσύ. Οϋτε οϋτω δέν πρόκειται νά :μας κυριεύ·
σπc οϋτε νά μας άπομακρύvπc άηό τήν μακαριστήν έλπί­
δα, γνώριΖ:έ το καλά· διότι παν σύμβολον η είναι έκ της
φύσεωc: του πράγματος τοϋ όηοiου είναι σύμβολον, η
άνήκει είc: όλλην έντελως φύσιν. Διότι όταν πρόκειται νά
άνατεiλπ ό r1λιος, φυσικόν σύμβολον τοϋ φωτός του είναι
ό όρθροc: καJ της καυστικης δυνάμεως φυσικόν σύμβολον
είναι ή θέρμη. Τό δέ μή φυσικόν σύμβολον η ένφ έκ φύ­
σεωc: ύφiσταται καθ' έαυτό γίνεται άναλόγως πρός τούς
χρησψοποιουντας αύτό σύμβολον, όπως ό πυρσός κατά
τήν έπέλευσιν πολεμίων, η δέν ύφίσταται μέν αύτοτελως,
38
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 595
594 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

1t φάσμα κατιί χρείω, της nρονοίας' δ και του•τ' αυτο μόνοι,
σύμοολόν εστι. Τοιαυτα δέ εοτι τά τοις προφήταις αlσθητως
καί. εν σχήματι δεικνύμενα, οlον τό 10v Ζαχαρίου δρέπανον
καί αί πελέκεις του Ίεζεκ117λ καί ε'ί τι τούτων παραπλήαιον.
5 Τό μεν oiJv φυοικόν &ει σύ~,εοτι τfj φύσει παρ' ης ιό εlναι
l:iχει, φυσικόι, γάρ· τό δ' εξ ετέρας φύσεως καθ' έαυτήv ύφε­
στηκυίας &εί συνεivαι τφ οημαινομένφ 1ών &δυνάτων παν­
τάπασιν ύπάρχει· κωλύει δέ ουδέν εlναι πρότερον
εκείνο, ο τί ποτε καθ" έαυτ6 εστι· τό δέ μή καθ·' έαυτό ·ύφε-
10 στηκός οϋτε πρότερον οϋΠ' υσrεροι• ύπάρχει
δύι•ατον - επ' ολίγον δέ φανέν, είf' εύ•θύς προς ΤΟ μι) ον
χωρεί και &φαvίζειαι nαντάnασιJt. Έπεί τοί~,vν σύμοολοJt τό
i':ν 1ψ Θαοωρίφ φϊ»ς, 1/ φυισικόv ε·OllJ! η OV'
μι) φυσικόv, ij καθ' έαυΗΊ ύφεσιηκός r} φάσμα μόJ!Ον ανυπό-
15 σταrοJ" αλλ' εl φάσμα μόνοι, α1'υπόστατον, οϋτε 17v οϋτε εmιν
οϋτε εσται εοαεί τοιοvτος δ Χρισιός. 'Ότι δ' εσται εσαεί τοι­
οϋ:τος δ Χριστός, και δ εξ 'Αρείου Πάγου Διοι,.ύοιος και Γρη­
γόριος δ θεολόγος και πάιrιες οοοι τουτογ εξ ούρc.ι~-ου μετά
τ·ης δόξης ίjξοντα προσδέχογται, καθάπερ και μικρόν αJJωτέρω
20 δέδεικται, .παριοτασιy ε11 αργι5)ς· ουκ αρα φάσμα μόγον άvυ-
,.
ποοτατον το φως
' _. ~ -
εκ·εινο
Τ
1]1'.
15. Και μ17γ ο·υ μόJJω• επί
10v μέλλοντος ες αnειρογ τοι­
οίfτος Ε•σται, ,αλιί.α και προ Η]ς επί 10 ορος (}ναοάσεως 10!.-
οfi·τος ύπηρχει, δ Χρωτός. "Ακουοοv του τά θεία σοφου Δαμα-
25 οκηνου· <<.μεταμορφουται Χριστός, ούχ ο ού·κ ην προ·σλα6ό 1uενος,
ου·δέ εlς δπερ ΟV'Κ ην μεταοαλλόμε~,ος, &λλ' οπερ t)JJ τοίς οl­
κείοις μαθηταίς εκφαινόμενος, διανοίγων τούτωι, τά ομματα
:ωί. εκ τυφλών έργαζ6μενος ολέ:ποντας· μέιιωγ γαρ αυτός έ~ι
ωυ•τότητι :παρ' 8 τό πρίν, τοίς μα-θηταίς έωρατο φαιγό\uενος·
30 αυτός γάρ έστι ΤΟ φϊός ΤΟ αληθιι·όν,. το της δ6ξης ώράϊσμαη.
51. Ζαχ. 5, 1 κ.έ.
52. Ί ε Ζ:. 9, 2.
γίνεται δέ ώc: είδος φάσματος κατά χρησιν ύnό της nρο­
νοίαc:, nραγμα τό όnοϊον είναι μόνον σύμβολον. Τοιαϋτα
δέ είναι τά αίσθητωc: καί σχηματικωc: δει•κνυόμενα είc: τούς
51
προφήταc:, δπωc: τό δρέπανον τοϋ Ζα~αρίου ιωί αί nελέ­
κειc: τοϋ ϊεΖεκιι']λ5 2 καί δλλα παραπλήσια. Τό φυσικόν λοι­
πόν συνυπάρχει •πάντοτε μέ τήν φύσιν άnό τήν όnοίαν έ­
χει τό είναι, έφ' όσον είναι φυσικόν' τό άnό δλλην δέ
r} ϋστεροv φύσιν αύτοτελωc: ύφισταμένην έχον τό είναι είναι τελείως
άδύνατον νά συνυnάρχr~ μέ τό σημαινόμενον. Δέν ύnάρχει
-· του;ο γάρ α­ δέ κανέν έμnόδιον νά είναι πρότερον η ϋστερον ό,τι ύφί­
σταται καθ' έαυτό, ένψ τό μή ύφιστάμενον καθ' έαυτό
δcν εfναι οϋτε πρότερον οϋτε ϋστερον -διότι τοϋτο είναι
φvσικόγ· καί εl άδύνατον-, άλλά φανέν έn' όλίγον, έnειτα προχωρεί άμέ­
σωc: πρόc: τό μή δν καί άφανiΖεται τελείως. 'Επειδή λοι­
πόν τό φως είc: τό Θαβώριον είναι σύμβολον, θά είναι
η φυσικόν η μή φυσικόν' καί δν είναι μή φυσικόν, τότε
θά είναι η καθ' έαυτό ύφιστάμενον η άnλωc: άνυnόστατον
φάσμa- άλλ' αν είναι άnλωc: άνυnόστατον φάσμα, τότε ό
Χριστός οϋτε ητο οϋτε είναι οϋτε θά είναι διαπαντός
τοιοίίτοc:. "Οτι δέ θά είναι •διαπαντός ό Χριστός τοιοϋτοc:,
παριστάνουν έναργωc: καί ό Άρεοnαyίτηc: Διονύσιος καί
ό Γρηγόριος Θεολόγος καί δλοι παραδέχονται δτι ουτος
θά ελθr~ άnό τόν ούρανόν μετά δόcηc:, καθώς καί όλίγον
άνωτέρω άηεδείχθη• 3 • δέν ητο έπομένως άnλωc: φάσμα
άνυnόστατον έκεϊνο τό φως.
15. Καί μάλιστα δχι μόνον κατά τό μέλλον θά είναι
είc: τό δnειρον τοιοϋτος, άλλά καί nρό τηc: είc: τό δρος
άναβάσεωc: ητο τοιοίίτος ό Χριστός. "Ακουσε τόν σοφόν
είc: τά θεία Δαμασκηνόν' «μεταμορφώνεται ό Χρι·στόc:, όχι
προσλαμβάνων ό,τι δέν ητο, οϋτε μεταβαλλόμενος είς δ,τι
•δέν ητο, άλλό έμφανίΖων είς τούς μcθητάς τους δ,τι ητο, δια­
νοίγων τούς όφθαλμούς τούτων καί καθιστων αύτούc: έ,κ τυ­
φλων βλέποντας, διότι, ένψ nαρέμενεν είc: τήν nροηγουμέ·
νην ταυτότητα, έβλέnετο φανερά άnό τούc: μαθητάς· διότι
αύτόc: είναι τό φωc: τό άληθινόν, τό ώράϊσμα τηc: δόcηc:» •
54

53. Βλ. άνωτέρω 1 Ο· 11.

54. Ί ω. Δα μα σ κ η ν ο ϋ, 'Ομιλία 1 είc: μεταμόρφωσιν 12 · 13.
PG 96, 564 C - 565 Α.
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 597
596 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

Τοϋτο δεικνύει καi ό μέγαc: Βασίλειος, ό όποίοc: λέγει· «διε­

Τοvτο δείκJ>υσι καί ό μέγας Βασίλειος- <ιδιεφαίνεrοJJ γάρ, φη­
φαίνετο ιυσάν φωc: διά μέσου ύαλίνων ύμένων, τουτέστι διά
σίJJ, ((Οίόv Ι! ψϊuς διι} ύεJ.ίι•ων uμέγωιr, 10υ1έστι δια της εξ
μέσου τηc: έΙ ήμων σαρκόc: -τοϋ Κυρίου, ή θεία δύναμιc:
1ίμιΊπ σαρκός του Κυρίου, 11 {/εία δύJ,α,μις αi'nov διαυγάζουσα
αύτοϋ διαυγά(ουσα τούc: εχονταc: τούc: όφθαλμούc: τηc:
τοις εχουσι τούς όφ{Ιαλμοϊ•ς η7ς καρδίας κεκαθ'αρμένους)).
καρδίαc: καθαρούc:» 5 ". 'Αλλά καi τά κατά τήν έτησίαν έορ­
5 'Αλλά καί 1ά ετησίως ε,ι.' Έκχιι:ησίας ι'ι,δόμεγα, ((ΤΟ γαρ 1JΠΟ
η1ν ψαλλόμενα εic: τήν 'Εκκλησίαν, «τό δτι είχε κρυφθη
1Ύj)' σάρκα κεκρύφΠαι ,ό )l!)J' παραδεικνυόμεJ'ΟΥ)) και ωό αρχέ­
ίJπό τήν σάρκα τό τιίφα παραδεικνυόμενον» , καi «τό άρ·
56

Τ'i)Π,Qjf κu.l 1._);ιέρ9:uJτο1:· κάλλος τδ ·v·Vv nαραγυμJ"ούμ.ενον)), τί

χέτυπον καi ύπέρφωτον κάλλοc: τό τώρα παραγυμνούμενον»,
liλλο παρίοτηοιJJ 1) δτι προϋπηρχε; Τ ί δέ καί ή μειαστοιχείω­
τί δλλο παριστοϋν παρά δτ1 προϋπηρχεν; Τί συμβαίνει δέ
οις τοi3 17μει έρου φυράματος και 1; κατ αυτό ι?εουργία καί
μέ τήν μεταστοιχείωσιν τοϋ φυράματόc: μαc; καί την είc: αύτό
10 ή ι?εϊκιί αναμόρφωσις; ,,Αρ' οi)χ liμα τfΊ προολήψει 1111' du-
θεοuργίαν, καθώc: καi τήν Οεϊκην μεταμόρφωσιν; ~ Αρα
χι)ν ει•θύς t:τελεοιουργ ι7θη; Τοιγαρουν εκείγ,ος μέι· 10ιου1ος
5έν έτελέσθη εύθύc: μέ την πρόσληψιν εic: την άρχήν ;
57

η1· κcι.i nρότερω·, τοις δέ 1(())! α.τιοοτ6λωγ αμμαοι, 1ό1ε θεf.αι,

Έπομένωc: έκείνοc: μέν ητο τοιοϋτοc: καί προηγουμένωc:,
δύι·αμιι· ενθείς, i'πα6λέψαι καί lδείν α-ι•τούς ,ιε7lοίη.κε1'. Οi•κ
τότε δέ ένθέσαc: θείον δύναμιν είc: τούc: όφθαλμούc: των
αρα φάσμα ην 10 ψαις εΚSt)'Ο, και γαρ εσαεί τε εσιαι κσ.ί
άποστόλων. τούc: κατέστησεν iκανούc: νά άναβλέψουν καί
15 i/Jt εκ της αρχής.
ϊδουν. Δέν ητο δρα φάσμα τό φωc: έκεϊνο, διότι καi δια·
16. ΕΊ δε η,,, και l:>αται Sοαεί, καt γ·UJ· ,εσ1ι, τοιού1ος ιlι,ιι.
παντόc: θά είναι καί έΕ άρχηc: ητο.
Ταιγ γάρ α10:ιω1άτωι• μέχρι μέι, της θειοτάιης εJ' Θα6cλψ
16. "Αν δέ ητο καi θά είναι διαπαvτόc:, δρα καί τιί>ρα
εκεί~>ης θέας και t'οαεί 1οιοv1ω• είι·αι κατά τόJ' .ιιfν.λω·τα αlιu­
είναι τοιοΟτοc:. Θά ητο πράγματι άτοπύπατον, μέχρι μέν
γα, τόι• δέ μεταξύ χρό"οι· i)λλοιcuσι?αι ,r1ι• δόξαγ ταιJτψ cιno-
τηc: θειοτάτηc: έκείνηc: θέαc: ε\c: τό Θαβώρ καi είc: τόν
20 θέμ,εγω•. 'Ότι δι'; καί γυν c(/!;;, δεξιιJ της μεγαλωούJ>ης i':ιι ύψη­
μέλλοντα οίωνα διαnαντόc: νά είναι τοιοϋτοc:. είc: τόν έν­
λοις)) ο·vτω λάμnων κάθηται., δεί μέJJ πάνιας επεσθαί τε κ~ι
διάμεσοv δέ χρόνον νά εχπ άλλοιωθπ άποθέσαc: την δόΕαν
πείθ'εσθαι τφ λέγογτι, ((δευτ' επί τό ϋρος αγαοάγτες τό liγι­
ταύτην. 'Ότι δέ κάθεται καί τάφο λάμπων ούτω «είc: τά
OJ!, ΤΟ εnσυράJ'tο)', οψόμε1?α ι?εότητα α:ϋλον Π αψός και IJ νεύ­ δεΕιά τηc: μεγαλωσύνηc: εic: τά ύψηλά» , πρέπει βεβαίωc:
58

ματος ει• Υίφ .,UΟ)!ΟγεJ"εί αnαστράπτουοαιη). El δέ τις έJJί μrι

δλοι νά άκολουθοϋν καi νά πεiΡωνται είc: τόν λέγοντα,
25 δείJΙ εικειγ ο'ί.εται, ;ιειθαρχείτω ·ωίς δυο{, μαλ}.ον δέ παοι
«έμπρόc:, άφοϋ άvαβωμεν είc: τό δροc: τό άγιον, τό έ,nουρά­
τοις ύ.γiοις. Ό γάρ αι•ιί λυχγίας τfj Κρ17τυ χρησάμε~>ος, οlα
νιον, ac: 'ίδωμεν δϋλσν θεότητα Πατρόc: καί Πνεύματος
λιίχι,σς λογιχός καi ίερός, 'Α "δρέας ό Μακάριος, εξυμJJι7ιι,
άπαστράπτοuσαν είc: τόν μονσγενη Υίόν» 9. 'Εάν δέ κανείς
5

τό ει· Θαυωρίφ λάμψω, φως, ωουτο», φησίν, ω7 νοητ·ι1 δια­

νομiΖ'η ότι δέν πρέπει νά ύπακούrι είc: ενα, δc: πειθαρχη
κόσμησις di3λως έστιωμέι 1 η τεκμ17ριον τΗ}εται της περί ή-
ric: τούc: δύο, μαλλον δέ είc: δλουc: τούς άγίουc:. Ό χρη­
30 μας του ιλόγου φιλα))Πρω:rιfας)). ΊΌv1' α-ιηό σχεδόJJ καί ό μέ- σιμοnοιήσαc: άντi λυχνίαc: την Κρήτηv, ώc:. λογικός καί

55. Χωρίον ,μή άνιχνευθέν. Βλ. καί 1, 3, 26' 43.

ίερόc: λύχνοc:, μακάριος Άνδρέαc:, έΕυμνων τό λάμψαν
56. Δέν διατηροϋνται είc: τούc: έν χρήσει ϋμνουc:, παρόμοια δμωc: ε1e; τό Θcβώρ1ον δροc: φωc:. λέγει «τοϋτο έσθiουσα άυλωc:
8λ. είc: τρίτον στιχηρόν τηc: λιτηc: τηc: 6ηc: Αύγούστου.
ή νοητή δrακόσμησrc: ύnολογίlει ώc: τεκμήριον τηc: nρόc:
57. Ό Παλαμδc: ένταϋθα φαίνεται δεχόμενοc: ηiν άμα τfi προσ­
λήψει θέωσιν του σώματοc: του Χριστοϋ. ήμδc: φιλανθρωniαc: τοϋ Λόγου» 60 • Τό ϊδιον σχεδόν λέγει
58. Έ β ρ. 1, 3.
59. Κανών Δα μα σ κ η ν ο Q εic: 6ην Αύγούστου. δεύτερον τρο·
60. Λόγοc: 7 είc: μεταμόρφωσιν PG 97, 933 C.
πάριοv θ' ώδηc:.
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 599
598 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

;:ας Διονύσιος λέγει, τάς άνωτάτω τάξεις τώ1• ύπερκσσμίωι•

ό μέγας Διονύσιος, έ!Ξυμνων τάc: άνωτάταc: τά!Ξειc: των
J•όωJ' εξυμνών" ού' γαρ της τριαδικής, φησί, δόξης μόνης μέ­
ύπερκοσμίων νόωv· διότι, λέγει, δέν γίνονται μόνον τηc:

τοχοι γίι•ΟΨϊαt και θεωροί, άλλα Και της 'Jησου φωτοφανεί-

τριαδικηc: δό!Ξηc: μέτοχοι καί θεωροί, άλλά καί τηc: φωτο­

ας· μvοvπαι. γαρ της θεωρίας κατηξ ιωμέναι 1αύτης, θεουρ-

φανείαc: τοΟ '1 ησοο· διότι, κατη!Ξιωμέναι τηc: θεωρίας τού­
5 φϊος υντα και αtΊτόν, «.ώς άλη-θώς αύτφ πλησιάζοvσαι και
της, μυοϋνται δτι φωc: θεουργόν είναι καί αύτόc:, «πλησιά­
της γι:cvσεως 1U)V ΊJεουργώι• αύτου φώτων εν πρώτn μετουσίq.
lουσαι άληθωc: είc: αύτόν καί φθάνουσαι είc: πρώτην με­
τουσίαν τηc: γνώσεως των θεουργων αύτοΟ φώτων» • Ό
61

γιγqιιεJJΟΙ)J. Ό δέ μέγας Μακάριος, οlα γλώττn χρώμει,ος

,ς,σ σοφcρ ΣυμεώηJ, μάλλοι, δέ συγχρώμενος, ώς αρα δυσί
δέ μέγας Μακάριος, χρησιμοποιων ώc: γλωσσαν τόν σοφόν
γλώτταις 7[!ανόιεgον αιrακηρύξη 1ΎίV αλήθειαν, ωό φύραμα)),
Συμεών, μαλλον δέ συγχρησιμοnοιων ώστε νά διακηρύ!Ξπ
10 q:ηοί . (Πfjς ά1 1 θρωπίνης φύσεως,. απερ ό Κύριος άνέλαυειr,
τήν άλήθειαν τρανότερον μέ δύο γλώσσα<:, λέγει, «τό φύ­
ραμα τηc: άνθρωπίνηc: φύσεω<:, τό όποϊον άνέλαβεν ό Κύ­
έκάθιπει• έν δεξ ι.ι'j 1ijς μεγαλωσύνης εν ούρανοίς, πλήρες δύ­
ριος, έκάθισεν είc: τά δε!Ξιά τηc: μεγαλωσύνηc: έν ούρα­
ξ ,1·ς, ουκ§ιι μό1:φ τr'(> προσώnφ, ώς ό Μωϋσijς, άλι;.' δλφ τφ
οr!ηιωω. Τοιγα.ροvι· άναλλοlωτον εχει τό φiiις εκείνο ό Χρι­
νοϊc:, nληρεc: δό!Ξηc: δχι είc: τό πρόσωπον μόνον, δπωc: ό
Μωυσηc:, άλλά εic: δλον τό σωμα» 62 • Έηομένωc: ό Χριστός
στός, μαλλοι• δέ καί άεί είχ·ε κα.ί άεί εχει κα.ί αεί εξει 10VIO
15 c)·)' αιΊυp. El δ' ην και εστι και εσται, ού·κ ην αρα φάσμα
εχει άναλλοίωτον τό φως έκεϊνο, μδλλον δέ πάντοτε τό
είχε, πάντοτε τό εχει •καί πάντοτε θά τό έχπ μαlί του.
10 φώ_; καθ' 8 ελαμψει, επί του ορους ό Κύριος,. ούδ' αυτό
Έάν δέ ητο, είναι καί θά είναι, δέν ητο δpα φάσμα τό
τοuτο μόμω· άνυπόοτατον σύμ6ολον.
φως κατά τό όnοϊον έλαμψεν ό Κύριος είc: τό δροc:, οϋτε
17. El lέ τις φαίη τών κάθ' εαυτό μεν ύφεοτηκό,των
άπλωc: άνυnόστατον σύμβολον.
είι,α.ι της ιον σημαινο!,ιtένου άπεσχοινισμένον φύσεως, σύμυο-
17. "Αν δέ θά έλεγε κανείς δτι 'ίδιον το Ο καθ' έαυτό
20 λον δ' ε;α:[νου κατά χρήσιν γεγονός, δειξάτω που και ποίόι•
ύφισταμένου είναι νά είναι !Ξένον πρόc: τήν φύσιν τοϋ ση­
ι'σΙt ιοv:ο, και ταύτα δι' αυ•τijς τ1jς πείeας πεφηνός άπρό­
μαινομένου, καί εγινε σύμβολον έκείνου κατά nερίστασιν,
σιΤΟJ', και οΔχ άπλcος δμμcισιν άπρόσιτον, <<πρηνείς» γάρ, φη­
δc: δεί!Ξη nοϋ καί ποίον είναι τοϋτο, καί μάλιστα άφοϋ διά
σίJJ, <<εlς γίjγ ltnεσον οί μα{fητα.ίη, και μη~, ου·δαμόθεν αλλο1?•εν,
τηc: πείρας έφάνη άπρόσιτον, καi δχι άπλωc: είc: τούς
ίi, ι μίι ε.Υ, του nρoσ>t1JJ!1]TOV μόνου τηλαυγώς άπήοτραψε ΠψJ-
όφθαλμούc: 6πρόσιτοv· διότι, λέγει, «πρηνείς έπεσαν είc:
25 οώ:τ.οι• τε κα.ί σώματος· αλλως τε, ·εί τών κα{)Ρ έαυτό μ),γ
τήν γην οί μαθηταί» 63 , καί βεβαίως δχι άηό ότιδήποτε δλλο
1'•ψεr;-ηκό,ω11 ε1η, σvνέσται ·δε τφ Χριστφ διηνεκώς ε~, τοίς
παρά μόνον έκ τοϋ δτι άπήστραψε τηλαυγωc: άnό προσκυ­
({!(»ΟΙ τοίς έ:τ.ερχομέιιοις, εκ τριώ1' φύσεω11 και ούσιών σύι,­
νητόν πρόσωπον καί σωμα. "Αλλωστε. δν ητο τοϋτο έκ
θετος εοται δ Χριστός εκ·εί, άνθρωnί1,ης τε και θείας καί.
των καθ' έαυτά ύφισταμένων, θά συνυnάρχπ δέ μέ τόν Χρι·
της τοiί φωτός έκ,είνοι·. Σαφi:ς αρα γέγονε και άποδέδεικται
στόν διηνεκωc: είc: τούς έπερχομένουc: αίωναc:, ό Χριστός
30 J.αιυτρως clις οϋτε τώγ καθ' έαυτό ύφεστηκότων καί ηjς 1?•ε6-
θά είναι έκεϊ σύνθετος έ:κ τριων φύσεων ιωί ούσιων, άν­
η11ας ονκ άλλότριό1, i'Jστι τό φώς έκείιrο. Δεί μέγτοι νvi, εί­
θρωπίνηc:, θείας καί έκείνου τοϋ φωτόc:. "Εγινε λοιπόν σα·
πr:ίν, ιJvταυθα τον λόγου γενομένοις, πϊίΊς την θεουργογ 7α1)-
φέc: καi άnεδείχθη λαμnρωc: δτι τό φωc: έκείνο δέν είναι
!Ξένον οϋτε nρόc: τά καθ' έαυτά ύφιστάμενα οϋτε nρόc: τήν
61. Περί οίφανίου ίεραρχίαc: 7, 2, PG 3, 208 C.
62. Βλ. σχετικόν Περί ύπομονηc: 4, PG 34, 868 CD. θεότητα. Πρέπει δμωc: τώρα, άφοϋ έφθάσαμεν είc: τό ση­
63. Κανών Κοσμδ τοϋ Μελψδοϋ είc: 6ην Αύγούοτου, πρώτον τρο· μείον τοζίτο, νά ε'ίnωμεν nωc: οί δyιοι λέγο~ν ένυπόστατογ
nάριον e·ώδηc:. Βλ. καi Ματθ, 17, 6.
600 ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ 601
\'ΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3. 1

Τψ χάριν, ΤΟ θείον TOVTO δηλοvότι φως, 8)'VΠ6στατοι1 οί α­

γι.οί φασιν.
18. Ώς μέν ούv ουχί τό αυ,θvπ6στατον διά ισϋ τοιούτου
προσρήματος αύτφ προσμαρτυρουσι, δijλoi, μέv· και αnο τoi'j
5 μηδέποτε αυτούς εlπειv έv ίδί,1- ύnοστάσει τοϋτο, καθάnερ και
c'ι, αλλοις πρότερον εlρήκαμεν, εκδηλ6τερον δέ ~,αί διά τi'jς
nροτεθειμέJ,ης ανεφάvη διαιρέσεως. 'Εnεί δέ α~·υπόοτατο~- ου
το ,UJJ δv μόνον λέγεται, ουδέ τό φάσμα μόνον, αλλά κα1 1ό•
1α7.1Ί διαπίnτον και παραρρέον, εν T(fJ φθείρεσθαί τε γι~ιό-
10 μεJ•ΟJ' Και πεnαυμένον ευι?ι',ς γει:6μεγογ, όnοίογ ασrρι;.-ι{j;; τε
και ορωπης φύσις, αλλά δ17 και δ ήμέτερος λόγος καi. τό
νόημα, τι'ι μ6νιμον εκείνοι δεικγύJ 1 rες του φωτός εκείι•ου και
καθ·εστηκός, ,ένυπόστατο~: nρσσειρψωσιιι αυ·το κα,λως, ο[ογ ύnο­
μέ1'αv καί μ1) άστρα;ιης δίκην fj λόγου i} ; 1 017ματος παρατρt:-
15 χοι, το,Ίς δριvντας. Ό δέ σοφώωτος οfiτος, πρι), η γvω,,αι
117v του έιιυποστάτου τούτου σημασίαν, τοΊς ·εlρηκόσιν ιδς i}σε­
οηκόσιν επιτίθεται. Καlτοι HtlJ' καλcvς εl2ηκ61ωv α:ιΤ'εχό,ιυ:­
γος και μ17 τοίς οlκείοις άvαπλcωμοϊς τά έκείνω~, κατ' έκείνωι 1
έ!;ηγούμεγος, ·εΖ;ιερ μ1Ί f;)JVJτόστατοv τοvΠ' οuτω λέγειγ ΟΌΤΙJς
20 προ17ρε'ίτο παρά το μι) 1Sn6σ1ασιv ίδίω 1 έχειν, η κατηγόρει μi.ν
άλλ' ού·χ οSς αίρετι.καιv, ού,δείς αγ 17μιΤιν 17/;ίω,σε,, αι·τιλέ;:ειι·
προς αi'η6ν. ΆλJ.ά 10ύ1ωι· μέ,, αλις. 'Ότι δέ καl δεύτερnι·
ετερο)• αημαιJJόμενόι, έ,στι του έγυποσ1άτου τούτου, εύσευcας
τε και καλως E.'XOV, εφθημεν εlπόJΙΤες. Νυ·ν δ' έπαγελθείν δέ-
25 011 εlς τά έξης 117ς προκει.μέJJης αποδείξεως.
19. ΕΊ τοίνVJJ φυσικcΊν σύμοολ61, έστι το φcvς έκεινο, 70
J.άμψαJ! έn' vρους από του σωτηρος, ουκ αμφοτέρωJJ Ί(C)J.' 8)'
αυτϊρ φύσεώγ έστι φυσι.κάJ•" διάφορα γαρ έκατέρας τούτω1·
έστί
T(l φυσικrί. Ti"jς γοv1 1 αJΙ{}ρωnίJJης είγαι φύσεως αδύ1·α-
30 τον- ού γαρ φως ήμιν 1ί φύσις και ταϋ·1?' οίοι, 1]1' έκείνο· και
,ιι17ν ού•δ' άνέοη τότε τό Θαοcόριοι, ω1Ίς εκκρlτουι:; έnrηόμει·ος
64. Βλ. άνωτέρω 9. Δέν εχει ύπ' δψιν Λεόντιον τόν Βu2:άντιον,
τάν κuρίωc: όναnτύξαvτα τήν περί ένυποοτάτου διδαοκαλίαν.
τι')ν θεουργόν ταύτηv χάριν, τό θεϊον τοϋτο φωc: δηλαδή.
18. Έt δλλου δτι oi Π ατέρεc: μέ τι')ν λέtιν ένυnόστα­
τον δέν τοϋ nροσμαpτυροΟν τό αύθυnόστατοv, είναι βε­
βαίωc: φαvερόv καi άnό τό γεγοvόc: δτι αύτοi δέν είπαν
ποτέ δτι τοϋτο είναι είc: ίδιαιτέραν ύ,nόστασ1ν, δnωc: καί
αλλα σημεϊα nροηγουμέvωc: άνεφέραμεν"', έvτονώτερα δέ
άνεφάvη καi διά τηc: nροηγηθείσηc: δ1ακρiσεωc:. 'Επειδή
δέ άνυnό.::πατον δέν λέγεται μόνον τό μή δν, ουτε μόνον
τό φάσμc, άλλά καi τό ταχέωc: διαφεϋγοv καί διαρρέον, τό
όnοϊοv μόλ1c: φθείρεται, γίνεται, καί μόλιc: γίνr1, παύεται,
δπωc: εΤναι ή φύσ1c: τηc: άστραnηc: καί βροντηc:, άλλά φυσικά
καί ό λόγοc. μαc: καί τό διανόημά μαc., έκεϊνοι δια νά δεί­
tουν τό μόνιμοv καi κατεστημένον τοϋ φωτός έκείνοu,
καλωc: τό έnωνόμασαν ένυnόστατον, διότι παραμένει καί
δέν nαρατρέχει τούς βλέnονταc: ιί>σάν άοτραπή η λόγος
η διανόημα. Ό δέ σοφώτατοc: αύτόc:, npiv μάθη τήv σημα­
σίαν τοϋ ·ένυnοσ,άτου τούτου, έπιτiθεται κατά των εinόν­
των αύτό οϋτω ιί)C: άσεβων, Καί δμωc., αν δέν ήνώχλει
τούc: καλωc: εinόνταc: καί δέν ήρμήνευε τούc: λόγουc. των
μέ iδ1κo1.Jc: του άvαπλασμούc: ένοντίον των, αν ουτοc: δέν
προέκρινε νά καλη τοϋτο ένυnόστατον διά τόν λόγον τοϋ­
τον, άnό τό δτι οέν εχει ίδίαν ύnόστασ;ν, η τούc: κατηγό­
ρει μέν όλλ' δχι ti.ic: αiρετικούc., κανείς άπό ήμδc: δέν θά
είχε τήν άtίωσιν νά φέρr~ άντiρρησιν πρόc: αύτόν. Άλλ'
άρκετά δι" αύτά. 'Ότι δέ ύπάρχει καί δευτέρα διαφορετι­
κή σημασία τοϋ ένυποσΤάτου τούτου, εύσεβήc: καί καλή,
rό εϊnομεv nρό όλίγοv. Τώρα δέ πρέπει νά έnανέλθωμεν
εic: τήν συνέχειαv τηc: προκειμένηc. έκθέσεωc:.
19. 'Εάν λο1πόν εiναι φυσικόν σύμβολον τό φωc: έκεϊ­
νο, τό όnοϊον ελαμψεν εic: τό δροc. άnό τόν ΣωTi°jpa, δέν
είναι φυσ1κόν ιωί των δύο τούτων φύσεων· διότι τά φυσικά
:::ίvar διάφορα τηc: κα€εμιαc: άnό αύτ6c: τάc: δύο. Νά είναι
της άνθρω,πίvηc: φύσεως είναι βεβαίως άδ(ινατον· διότι ι']
φύσιc: μαc: δέv είναι φωc:, καi μάλιστα ώσάν έκεϊvο· καί
έt δλλου τότε ό Κύριος δέν άνέβη εic: τό Θαβώριον δροc:
nαραλαμβάνων μαιί του τούc: έ~κρiτουc: μαθητάc:, διά νά
602 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 603

ό Κύριος T(J)Y μαθητcαι•, Ίνα δείξη α11 θρωnος υπάρχων ( 1ριε­
τίαι1 γαρ 1fδη έωράτο σvνδιαιτcόμενος και συμπολιτευόiμει·ος
καί, κατά τό λόγιοι, εlπειν, συι,αλιζόμsι,ος αύ'τοις), d}.λ' Ίνα
δείξrι, κατά τό q,δόμεyο1 1 , οτι αυ 1 τός εστι τό τού πατρός άπαύ-
5 γασμα. Προς δέ τούτοις αV'δέ σύ αγ· αυτός, ουδ' ε'ί τις τολμη­
ρότερος άι,αφαJΙείη σου, σ~\ιιοολον τοvτ' (Χ)' της αι·ι?·ρωπότητος
φαίη, αλλά της θεότητας. Εί τοίνυν φυσικόι, σύμοολόJΙ εiιJ'ΤΙ
τijς δέ φύσεως της ανθρω;rιίνης ουκ eστι, φυσικό~, αρα ούμ­
οολοι, 10 φως εκείJΙΟ της TOV μονογεyους θεότητος ύπάρχει,,
10 καθά και ό εκ Δαμασκού θΙείος 'Ιωάννης άριδ1Jλως εδίδαξει.·
17,uάς· ((αι•άρχως>> γάρ, φησίι,, <,δ Υ ίι'ις εκ ωυ Πατρός γεννη­
θείς, τι'ιι• φυσικήν ακ;ίνα Ιi:ναρχοJΙ κέκτηται της θεότητας· ή
δέ της θεότητος δόξα, και δόξα του σώ.,ιιατος γίJΙ,ε7:αι)). Τοι­
γαρου·ν ου γέγονεν,. 01Ίδ' ljρξατο, ουδ' εληξε· τά γαρ φυσικιί
15 σύμοο}.α σύι•εστιγ άεί τfί φύσει ης σύμοολά εοτι, ΟV'Κ αεί μέι,
ογτα σύμοοJ.α, ουνόντα δέ αεί, ,επεί και ό πολύς τά θεία Μά­
ξιμος αι•αρχα και ατελεύτητά φησι nάJΙτα τά π,ερί Θεό~, ου­
σιωδώς θ·εωρούμεJ'α. Π ολλοιγ δ' οι!lων κατ' αυτόι, τωγ περί.
Θεόν ου•σιωδοις θεωρουμέJ'ωJ! καί τφ λόγφ της άπλότητος ίί-
20 κωτα λvμαο•ομέγων, πολJιφ μfί.λλοJ! τό φωτοειδές εκεινο οι:_ιι­
ϋολοι•, 8)' αυ 1 τιαιr ύπάρχο~,, οι• 1δέν εποίσει ϋλάϋος.
20. 'Ότι δέ των περί Θεό~ι οvσιωδϊiις θεωρουμένω1• και
ωvτό ε,r;τι τό φϊiις, εκ πολλc1)JΙ μεν και αλλω1', μάλιστα δέ εκ
το>J· εn' Έκκλησίας ε:ιετείως ψαλλομένων διδαοκόμεθ·α,
δεί!Ξπ δτι είναι ανθρωποc: (διότι ηδη έ,πί τριετίαν έβλέπετο
νά συνδιαιτδται καi συμβιοτεύπ. διά νά χρησιμοποιήσωμεν
γραφ1κήν λέ!Ξιν, νά συναλίlεται 65 μέ αύτούc:), άλλά διά νά
δείΕ!l κατά τό ψαλλόμενον δτι αύτόc: είναι τοΟ Πατρόc: τό
άπαύγασμα 66 . Πρόc: τούτοις δέ οϋτε έσύ άκόμη, οϋτε δποιοc:
δλλοc: ,όναφανfι τολμηρότερος άnό σέ, θά ήδύνατο νά εϊnπ
τοϋ ιο σύμβολον τηc: άνθρωπότητοc:, άλλά τηc: θεότητοc:.
"Αν λοιπόν είναι φuσικόν σύμβολον, δέν είναι δέ τηc:
άνθρωπίνηc: φύσεωc:, άρα είναι φυσικόν σύμβολον τηc: θεό­
τητοc: τοϋ μονογενοϋc: τό φωc: έκεινο, δπωc: μδc: έδίδα!Ξε
καταφανωc: ό έκ Δαμασκοϋ θείοc: Ίωάννηc:· διότι, λέγει,
«ό Υ!όc: γεννηθεic: ά,πό τόν Πατέρα άνάρχωc:, κατέχει άν­
άρχωc: τήν φυσικήν άκτιvα τηc: θεότητοc:: ή δέ δόΕα τηc:
θεότητοc:, γίνεται καί δό!Ξα τοϋ σώματοc:» • Έπομένωc: δέν
67
εγινεν οϋτε ηρχισεν οϋτε εληςε· διότι τά φυσικά σύμβολα
συνυπάρχουν πάντοτε μέ τήν φύσιν τηc: όποίαc: είναι σύμ·
Gολα, μή δντα μέν πάντοτε σύμβολα, άλλά πάντοτε συνόν­
τα, έπειδή •καi ό πολύς είc: τά θεϊα Μά!Ξιμοc: καλει δναρχα
καi άτελεύτητα δλα τά περί τόν Θεόν ούσιωδωc: παρατη­
ρούμενα68. Ένψ δέ είναι πολλά τά κατ' αύτόν παρατηρού­
μενα ούσιωδωc: πρόc: τόν Θεόν, χωρic: νά καταστρέφουν
καθόλου τήν ίδιότητα τηc: άπλότητοc:, πολύ περισσότερον
δέν θά έπιφέρπ καμμiαν Ζ:ημίαν τό φωτοειδέc: έκεινο σύμ·
cfιι1 βολον, εν έ!Ξ αύτων.

25 εv εlς '
nαραστασι~, , '
αρκεσει·
20. 'Ότι δέ καi τοΟτο τό φωc: είναι έκ των παρατηρου­

((11)JJ κεκρυμμέγη~ι άοτραnην ύπο την σάρκα μένων ούσιωδωc: περί τόν Θεόν, διδασκόμεθα καί άιnό πολ­
117ς οι•οιcόδους σου, Χριστέ, καί θείας εύ,;rιρ,επείας λά δλλα, ·πρό πάντων δέ άπό τά ψαλλόμενα είc: τήν 'Εκ­
Ρ,)• δγίφ ύπέδειξας ορει, ευεργέτα, κλησίσν έτησίαν έορτήν, εν των όnοίων θά άρκέσr. πρόc:
τοίς συμπαρου'σιν εκλάμψας μαθηταίς)). e:πόδειΕιv·

30 Οlι μι71, άλλα και δ σοφός τrt θεία Μάξιμος, αύτό1, έαυτοv «τήν κρυμμένην ύπό τήν σάρκα άστραnιiν

σύμϋα;.01' γενέσθαι διct φιλα1η?•ρωπίαJ! εlρηκuJς εκει, φυσικογ τιϊc: ούσιώδουc: καi θείαc: εύπρεπείαc: σου Χριστέ,
έπέδειΕεc: είc: τό αγ:ον δροc:, εύεργέτα,
55. n ρ ά ε. 1, 4. έκλάμψαc: εic: τούc: παρισταμένουc: μαθητάc:»"9.
66. Έφύμνιον Κοντακίου καί Οϊκοu της έορτης της Μεταμορφώ·
σεως. ·Αλλ' όμως καί ό σοφόc: ε·ίc: τά θεια Μάtιμοc:, λέγων δτι ό
Λόγος είς μεταμόρφωσιν 12, PG 96, 564 Β.
67. ϊδιοc: εyινεν έκει σύμβολον έαυτοϋ άπό φιλανθρωπίαν' ,
0

Κεφάλαια θεολογικά 1, 48, PG 90, 1100 D.

68.
Κάθισμα β · μετά τόν Πολuέλαιον της 6ης Αύγούστοu, μή
69.
χρησι,μοποιούμενον ηδη, πολλάκις δέ άπαντων ένταϋθα. ·· Αρχεται ηδη
70. Περί άποριων, PG 91, 1165 D.
εύρεία χρησις της ύμνογραφίας της έορτης της Μεταμορφώσεως.
604 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3. 1 605

εδειξε σύ,ιι6ολο1' τοιηί τό φCις. Έπι με,, γαρ του μ17 φυοι.­
κου, ι'ίλλου αλJ.ο ·σ15ιι6ολό,, εστιν, αλ}.' οi!κ αυτό 7l έαυτου· οτε
δ!' Τ(! σύμοολοι• ,1ξ εκείι•ΟV ΟΥ τυγχάνει ψVΟtΚ(Vς ~V ούμοο~
λόJJ εΟΤιJ', αiηό έαυτοv ούμ6ολογ γίv·εσθα[ φαμεν. Ή yαρ καυ-
5 στιχίι 1011 πυρ·ός δύι·αμις, τήν αlσθήσει μεθεκτήιι θέρμηι' σύμ-
6ολοι· έαυτηc; nροοαλλομένη, γ{γεται σύμϋw.ον αυτή διjnου
t:αυτης, εχουσα ,llCV 1ΓJ.1!TJ]i' αει μεθ' έαυτης, μ[α δ' ο.μως 00-
σα και διπΧόψ• ουδ' l))'l ιι·αΟV)' ύφισταμέJΥη δι' αυτήι,, χρω­
,ιι,~1'1) δ' cος συμ66λφ ταύτπ φυσικ(δc;' ήJΥίκ' αν παρfj 'τό δεκ11-
1 ο ;:όJ'. 'Ωσαύτως και τό του 1ίJ.ίου φως μέλλοντος άι,ίσχειν, σι1 .ιι­
(iολοJ' προ6αλλόμει,οι: τό κα11} τογ ορθρο11 τηλαυγές, αί}τι) f:-
αι•τοΓ, σύμ6ολ6)' εσΊΙ γι11όμε1'Ο1'. 'Ίσμεγ δε και τό ήλίοv φως·
ΚιJ.Υ.Sι1'Ο yάρ .J.η-:1161, εστι 11) ,οψει, δι.' ης και TOV λυκαυγοvς
εδειtε σύμβολον τοϋτο τό φωc:. Διότι έπί μέν τοϋ μή φu­
οικοϋ, σύμβολον είναι κάτι δλλο ένόc: δλλοu, άλλ' όχι κάτι
τι έαuτοϋ· δταν δέ τό σύμβολον προέρχεται άπό έκεϊνο
rοϋ όnoiou είναι σύμβολον, λέγομεν δτι γίνεται αύτό έαu­
τοϋ σύμβολον. 'Επί παραδείγματι ή καυστική δύναμιc: τοϋ
nυρόc:, προβόλλοuσα ώc: σύμβολον έαuτηc: τήν διά τηc:
αiαθήσεωc: μεθεκτήν θέρμην, γίνεται ή ίδ:α σύμβολον έαυ­
τηc:, εχοuσα ταύτην πάντοτε μα(ί τηc:, άλλα μή ύφ1σταμένη
καμμίαν διπλότητα, χρησιμοπο:οϋσα δέ ταύτην ώc: σύμβο­
λον φυσικωc:, όταν παρουσ1ασθη rό δεκτικόν. Ώσαύτωc:
καί τό φωc: τοϋ ήλiου, οταν πρόκειται νά όνατείλn, προβάλ­
λον σύμβολον τό κατά τόν δρθρον τηλαυγέc:, γίνεται τό
'ίδιον σύμβολον έαuτοϋ. ΓνωρίΖ:ομεν δέ καί τό φωc: τοϋ
ήλίοu· διότι ιωi έκεϊvο είναι ουλληπτόν μέ η1ν όψιν, μέ
r iv όποίαν εχομεν τήν ίκαvότητα νά άντιλαμβανώμεθα καi
1

rlιιτιλαμυάιrεο{)αι πεφvκαμει,· δ δε του ήλίοv δ{σκος ουδε :-ιροο- τό λυκαυγέc:, ό δέ δίσκοc: τοΟ ήλίοu δέν έπιτρέπει οϋτε

15 ιδείν ολ(ι)ς συγχωρεί τινα και τό λαμπρό)' αύτφ σχεδόιr δ­ νά τόν .άτενiσn κανεic: άκόμη καi ή λαμπρότηc: του είναι
σχεδόν άθέατοc: άnό αύτόν. Ή δέ άφή, ένQJ άνηλαμβάνε­
ι'fέατογ κα{}έοτηκε. Της τε θέρμης του πυρός α;γτιλαμ6ω,ο­
τcιι η'1ν θέρμην τοϋ nυρόc:, δέν έχει καμμίαν άντίληψιν
,ιιιiι·η 1) δφή, της ;ωυοιικifς δυι•άμεως, ης σύμ6ολον εlναι 111,1 rηc: καυστικηc: δυνάμεωc: τηc: όnοίαc: εϊπαμεν δτι είναι σύμ­
ιJ/:ρ,μηγ εφημεγ, 1αύ1ης ovv εΥδησι~, ο'V'δ' ηγτιγουγ έχει ή άψή. βολον ιΊ θέρμη, πλήν δσοv νά γνωρiΖ:n δτι αϋτη ύπάρχει,
:τλιJJ' OGOJ' ε[δέι•αι 1αύτηι1 ΟVσαι:, αλλ' ουχ ο[α, ουδ' οαη τίς άλλ' δχι όποία οϋτε πόση είναι" διότι δλλωc: θά κατήντα
20 εrι~ι· φθιtσειε γ(tρ (/.)', ;τυρ ολη γειιομένη και ίΟ άφιιι· StJ!αι vά yivn δλη πϋρ καi νά χάσn τό νά είναι άφrJ, αν έπειρό­

(Χ:ΊΟΟαλ)ομέΥη, ΠΒt[!ωμένη /lΓΟ'Jείγ δι' έαtπης τ[ ίΟ ΚCll'GτtΚόJ' rο vά μόθn έμηράκτωc: τί είναι τό καυστικόν τόν όποϊσν
πpαβάλλει τήν θέρμην, διό καi αν τσλμήσn ποτέ νά rιροσ­
:':rπt.1' 8 nρουάλ}ετα: 71)J' θέρμη~·. διό και προσϋαJ.είν ποτε 10?.-
Gάλη τό καuσηκόν σώμα, άμέσωc: ύποχωρεϊ κα] φεύγει
ιιrίσασα, πάραυτα ,Ίαλιι•δρομεί και προτρο:τάδην φεύγει, τ17ς
προτροπάδην, μεταμεληθεϊσα πικρωc: διά τήν όρμήν πρόc:
nρrίς ΙΟ μαθ'είι1 άρμης οί;ύ μετάμελογ λαοουοα. Μεθεκτιί μέι, μάθησιν. Είναι λοιπόν μεθεκτή είc: τήν όφήν ή δύναμις τοϋ
25 ο'{,,, fι.φfj πυρός δύι•αμις, ή 1'Jέρμη, πάντn δ' αμέι?·εκτος 17 καυσις. nυρόc:, ή θέρμη, έντελωc: δμωc: άμέθεκτοc: ή καϋσιc:.
21. Ει γσvJ" επί τούτωι, οϋτω, πcvς α~> τις φαίη γι,ωσυ'ιJJ 21. .. Αν λοιπόν έπ1 τούτων συμβαiνπ οϋτωc:, πωc: Θά
γί1 1 εσθαι TΎJJJ εν α::ιοκρύφοις ύπεραγιδρυμένην θ·ε6τητα, γγω­ ήδύνατο νά εΤηη κανεic: δτι γίνεται γνωστή ή εic: άποκρύ­
φουc: χύJρουc: ύπεραν1δρυμένη θεότηc:, δταv γνωσθη τό
σΠέηος του ψvσικοv οvμ66λοv rαύτης; Τ ί γάρ; εl τό καϊ
φuσικόν σύμβολον ταύτηc:; Τί συμβαίνει λοιπόν; "Αν τό
ορθρω, ούμυολο~> ήμεριι'ΟV φωτός αnρόσιτογ αψεσιι, ύπηρχεν
κατά τόν δρθρον σύμβολον τοϋ ήμεριvοϋ φωτόc: ητο άπρό­
30 οvχ ηττοι, i) δ ι'jλιος, μfiλλoJJ δέ κχχκείνου μαλλον, ηγ /lγ α13-
σιτον εic: τούc: όφθαλμούc: όχι όλιγιίηερον άπό τόν ιϊλιον,
μαλλον δέ περισσότερον όπό αύτόν, θά ητο δυνατόν εic:
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 607
606

ταiς 11))' 1ίμέρω 1 εκείνην θεάσααθαι 1} θειiοθαι γοϊίιι αλλο τι αύτούc: νά ϊδουν τήν ήμέραν έκείνην η νά βλέπουν τίποτε

κατ' αυτήν; Πc,ις οδν αν ιόν αναJ,όγως κατάλληλον ηλων ε­ όλλο κατ' αύτήν; Πωc: λοιπόν θά ήδύναντο νά γνωρίσουν

κείι1ης της 17.μ{;ρας γνCη,αι εδvιιήθ·ησαν οlον φcvς εοτιν; Οϋτω ποίον φωc: είναι ό άναλόγωc: κοτάλληλοc: ηλιοc: ·έκείνηc:
και πολλψ μαλλοJΙ τά θεία μόναις ταίς μετοχαίς επιγιJΙώσκε- τηc: ήμέραc:; Οϋτωc: έπιγινώσκονται πολύ περισσότερον

5 ται, αυτά δε κατά I1JJ' έαυτων ιδρυσ[ν τε Και αρχήν οfά ΠΟΤέ τά θεία μέ μόναc: τάc: μετοχάc:, τί δέ είναι άκριβωc: αύτά
εστιv οί,δεις οlδεv, οvδέ των 8)1 τοις ύπερκοσμίοις ανω,άτω τά 'rδια κατά τήν σύστασιν καί τήν άρχήν δέν γνωρiΖει κα­

ι·όωv, οϋκουν δοα γε 17μας εlδέναι. νείc:, καί μάλιστα οϋτε άπό τούc: μεταΕ:ύ των ύπερκοσμίων

22. Ου μι7ν σΜέ τό σύοολον τούθ' άπλως έωράκασιν Ot όνω νόων, δσον τουλάχιστον γνωρίΖ:ομεν ήμείc:.

τσv Κυρίου μαθηταί, μη πρότερον uφθαλμούς λα6611 7 r-; ~, ους 22. ·Αλλ' δμωc: oi μαθηταί τοϋ Κυρίου δέν είδον οϋτε

1 ο ου ;ιρ6ιεροJJ εlχον, ώς εκ τvφλωJΙ γενέσθαι ολέποντες' κατά άπλωc: τό σύμβολον τοϋτο, πρίν λάβουν προηγουμένωc:

τογ εκ Δαμασκοv θείον '1 ωάJΙνηι1 , και lδείν τό ακτιοτον εκεί­ όφθαλμούc:, τούc: όnoiouc: δέν είχον εωc: τότε, διά νά

ι·ο φως, ό'ιστε εl καί ,δφθαλμοίς εγένετο ληπτόν, αλλ' υπέρ γίνουν ,άπό τυφλων βλέποντεc:. κατά τόν έκ Δαμασκοϋ
θείον Ίωάννην , καi νά
11
δφθαJ.μούς γεγενημένοις και πνευματικ17 δυνάμει το·v πνευ­ ϊδουν τό όκτιστον έκείνο φωc:.

ματικου φωτός αJΙτιλαμοαvομέγοις. Οϋτω κατ' α'ίσ1?ησιν και ώστε δν καί εγινε καταληπτόν δι' όφθαλμών, εγινε πάντωc:

15 ύπέρ αΥσθηοιν τό φως εκείνο τό απόρρητον, το απρ6σιτογ, ,ό άπό όφθαλμούc: οί όποίοι εφθασαv ύπεράνω όφθαλμων

αϋλον, τό ακτιστον, τό θεοnοιόν, τό αί'διον, ή λαμnρότης της καί άντιλαμβάνονται τό πνευματικόν φϊ::c: μέ πνευματικήν

θείας φύσεως, 1) δόξα της θ·ε6τητος, 1) της ου·ρανίου υαοι­ δύναμιν. Οϋτω κατ' αϊσθησιν καί ύπέρ αϊσθησιν είναι τό

}.είας ευ•πρέΠJεια. Το τοιοiίτο το[νυν αλλότριόν αοι δοκεί θεό­ φωc: έκείνο τό άπόρρητον, τό άπρόσιτον, τό όϋλον, τό

τητας, αiσθ•ητόν τε και κτιοιόν σύμοολον και δι' αέρος δρα- 6κτιστον, τό Θεοποιόν, τό ,ά'ίδ1ον, ή λαμπρότηc: τηc: θείαc:

20 τόιι; 'Αλλ' ώς μεν ουκ αλλότριον, άλλα φυσικδν θεότητας, αυ­ φύσεωc:. ή δόΕ:α τηc: θεότητοc:, ή εύπρέηεια τηc: ούρανίου
βασιλείαc: • Τό τοιοϋτο λοιπόν φωc: σοϋ φαίνεται
12

θις ακουσωι του τά ·θ·εία σοφοϊί Δαμασκηνού J.έγω•τος, «ουκ Ε:ένον

πρόc: τήν θεότητα, σuμβολον αίσθητόν, κτιστόν καί δι' άέ­
επίκτητο~-, ώς ό Λιfωiiσης, εσχε ιό της θεΕας δόξης (δράϊσμα,
ροc: όρατόν
73

ώλλ' εκ της εμφύτου ·θείας δόξης τε και λαμπρ6τητος))· και ; • Αλλ' δτι δέν είναι Ε:ένον, άλλά φυσικόν τηc:
θεότητοc:, δκουσε πάλιν τόν σοφόν είc: τά θεία Δαμαοκη·
πάλιν, ωους κορυφαίους HVY ϊιποστόλων προσλαμοάνεται μ{ιρ-
νόν νά λέγn, «δέν ελαβεν έπίκτητον τό ώράϊσμα τηc: θείαc:
25 τυρας της οlκε[ας δόξης τε και θεότητος, αποκαλ1',nτει δ,<:
δόΕηc:, δπωc: ό Μ(.~uσηc:, άλλ' άπό τήν εμφυτον θείον δό­
αi'ηοίς η7γ οlκείαν θε6τηταη, τ·ην άnάντων επέκεινα, την μό­
εaν καί λαμπρότητα»"· καί πάλιν, «κατά τόν μέλλοντα αίω­
γηι, και ύπερτελη καί nροτέλειον. 'Ότι δέ συ1δ-έ δι' αέρος δ­
να Θά εϊμεθα πάντοτε μαΖ:ί μέ τόν Κύριον1 ", βλέπσντεc: τόν
ρατ6ι·, δεlκνυσι1' δ μέγας Λιοι1 ύσιος και δσοι μετ' αυτού ιn~
Χριστόν άστράπτοντα μέ τό φωc: τηc: θεότητοc:· τοϋτο τό
μέλλοντος αlωνος φrvς 1ov10 δνομάζουσιν, δτε ουκ άέρος ή-
φωc: είναι νικητήc: εναντι όλοκλήρου τηc: φύσεωc:76 • καί
πάλιν, «προσλαμβάνει τούc: ιωρυφαίουc: άποστόλουc: ώc:
71. 'Ομιλία 1 είc: μεταμόρφωοιν 12, PG 96, 564 C. μάρτυρας της οίκεiαc: δόΕ:ηc: καί θεότητοc:, άηοκαλύπτει
72. "Ηδη Σ u με ώ ν ό Νέο c: ,καλεί τό ηϋρ δκτιστον καί δϋλον,
Θείων έρώτων ϋμνοι 1, ε,κδ. 'Ιωάσαφ, Άθηναι, μέρ. 2 α. 1. δέ είc: αύτούc: τήv σiκεiαv θεότητα» 1 7, τήν έπέκεινα δλων,
73. Βλ. άνωτέρω 10. τήν μόνην ύπερτελη καi προτελείαν. 'Ότι δέ δέν είναι σϋτε
74. 'Ομιλία 1 είc: μεταμόρφωοιν 10, PG 96, 561 D.
διά μέσου τοϋ άέροc όρατόν, δεικνύει ό μέγας Διονύοιοc:
75. Α' Θεσσ. 4, 17.
76. 'Ομιλία 1 είc: μεταμόρφωσιν 15 · 16, PG 96, 569 ΑΒ. καί οί συμφώνως μ:': αύτόν όνομάΖοντεc: τοϋτο φως τοϋ
77. Αύτόθι, PG 96, 557 C.
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3. 1 609
608 ί'"ΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

μίγ εσται χρεία κατ' αυτούς, προς δέ τούτοις και δ μέγας Βrι.­
οίλειος τοις δψι?αλμοίς της καρδίας τοvω λέγωγ δρατ6γ. 'Ό­
τι δε Ουδ' αι,σθ·ητ0) 1 1 εστt σVνtδεtJJ Και ιψ μrι δι' αέρος EιJ'ΙJ.t
όραΗ>JΙ, α}.λά Κ<ίl)' Ιψ Θαυωρίφ λιίμψαι, ύπέρ η,λιον ουδέ το'iς
5 πλησιοχώροις ώπται. Σiι δέ τοοούτοις και επί τοσουτοJΙ εΕι•­
μιιοvοι 10 τοιοvτο φως αJΙτtκε[μει,ος άγ[οις, αρ' OV' δήλος εl
eίλασφημiδι, έ,αΊJΥ εlς τον Θε6v;
28. Ου παύσυ τοιγαροv11, JJ αJ1 θρωπε, τό φως τής θεί­
ας και ου·σιώδους ευπuεπεiας, ΟV'Κ αίοΠητοy μόνοι• και ΚΊt-
10 ατόν, αλλα και χείρω, της 1ίμετέρας γοήσεως αnοφαιΥόμηος;
Χειροι• γοήσεως, ω γη και. ουρανέ, καί πά11τες οί ει, αv,τοϊς
τό φως όρωι•τες ,ης ι~εiας οασιλείας, τηιι καλλον171, του μέλ­
λο1110ς αlϊΖη•ος, τrι ι, δ6ξαγ της φύσεως της θείας; Φι';';ς, u
κατ' εκοτασι11 πάσης αlσθητijς καί yοερας αντιλήψεως οί d-
15 πόσω;,οι, κατά τον Κρήτης θεσπέσιοJt Άν:δρ,έαν, εϊδοι•, ωr,'iJ
μηδόλως UQUY 10 ογτως όραν είσδε:δεγμένοι και τψ πάσχεtι'
τά θεία τιογ ύnέρ φύοιγ 117i- α'ίσθησιιι προσιέμε1,οι)); Τ ί γάρ;
ου δαιμο;,ιώδης 1) χείρωι• ,διαJJοίας επί τώJJ τοιούτωι• έκστα­
σις; Δαιμονιώδη τοίνυ~< εnαθοy εκστασιJ', ι;) τijς άιιηκο·ύστου
20 ακοijς, αί του Κυρίου μύσται, καίτοι κοιι•fj ι.έγc,,1 παρελά6ο-
μέλλοντοc: aiωvoc:•~. όπότε δέv θά χρειαlώμεθα άέρα κατ
αύτούc:, nρόc: τούτοιc: δέ καί ό μέγαc: Βασίλειοc: λέγων
τοϋτο όρατόv μέ τούc: όφθαλμούc: τηc: καρδίαc:. 'Ότι δέ
δέν εΤναι οϋτε αiσθητόv, είναι δυνατόν vά άντιληφθη κα­
νεic:. καi άnό τό δτι δέν είναι δι' άέροc: όρατόv, άλλά καi
εic; τό Θαβώριον, ένφ ελαμψεν ύnέρ τόν ηλιον δέν ί,')ψθη
οϋτε άπό τούc: nλησ1οχώρουc:. Έάν δέ .άντιτιθέμενοc: είc: 1
τόσουc: καi τόσον πολύ έΕuμνοϋvταc: τό τοιοϋτο φωc:
uγίουc:, δέν είναι nροφανέc: δτι βλασφημεϊc: έκουσiωc: τόν
Θεόν;
23. Δέv θά nαύσηc: λοιπόν, ώ δνθρωnε, νά κηρύσσηc:
τό φώc: τηc: Θεiαc: καί ούσιώδουc: εύηρεnείαc:, δχι μόνον
αiσθητόν καi κτιστόν, άλλά καi χειρότερον τηc: νοήσεώc:
μαc:; Χεφότερον νοήσεωc:, ώ γr1 καi ούρανέ, καi δλοι ο/
έντόc: αύnΤ,v βλέnοvτεc: τό φωc: τηc: Θείαc: βασιλεiαc:, τήν
καλλοvήν τοϋ μέλλοvτοc: aiωvoc:; τήν δόΕ:αν τηc: θείαc: φύ·
σεωc:; Φωc:, τό όποϊο είδαν είc: εκστασιν άnό nασαν αiσθη­
τήν καί νοεράν άντίληψιν oi άnόστολοι, κατά τόv Θεσnέ·
σιον ·Ανδρέαν Κρήτηc:, «Καθ' δσον διά τοϋ μή όρδν καθό­
λου έδέχθησαν τό δντωc: όρδν καi διά τοίί nάσχειν τά
θεϊα άπέκτησαv τήv αϊσθησιv των παρά φύσιν»' • Ti δέ;
9

μει• προς τογ Χρωτό1, στι

Δέν είναι δαιμονιώδηc: ή χειροτέρα άnό διάνοιαν εκστασιc:
((1() uσχετοJ! της σijς φωτοχυσίας
έni των τοιούτων; "Εnαθον λοιπόν δαιμονιώδη εκστασιν,
και ,άnρ6σιτοJ' της θε6τητος θ,εασάμεγοι
-όποiα άνήκοuστοc: άκοή- οί μύσται τοίί Κυρίου, μολονότι
TCO)' αποστό:ι.ωιι οί πρόκριτοι επί του οροvς'
κο1·ιωc: nαρεΜβομεν άnό τόν Κύριον νά λέγωμεν nρόc:
25 τ171, 1~εiαν ηλλοιώθησαι• εκστασιγJJ;
Τ(Ν Χριστόν οτι
Πώς δ' ούκ αι1 (1λοίης και κτίσμα λέγωγ τόι, Θεό~·, ό Ηtς οi•­
«τό άβάστακτον τηc: φωτοχυσίας σου
σιώδεις ει•εργείας αiπου κτιστιΊς αnοφαιι·6μεγος; Ού γrΊ.ρ
καi άnρόσιτοv τηc: θεότητόc: σου ίδόντεc:
αν τούτο φαίη τις JJOVV έχων, οτι ή οι:οιώδης αγαθ·ότης και
έπί τοϋ δρουc: οί πρόκριτοι των άηοστόλωv,
ζωrι ή ύnερούσιος ουσία του Θεοv εστιv· ου γαρ τό ούσιιοδες
έδοκiμασαν τήν θείον εκστασιν»"°;
30 ή τrί. ουσι(f;δη εχοvοα· κατrί. δέ ΗιJΙ μέγω· Δι.ω•ύσιοι•, «01ω• τiιγ
ΠGJc: δέ δέν θά ,κατήνταc: νά λέγηc: καί κτίσμα τόν Θεόν
ύπερούσιοJJ κρυφι6τητα Θεόιι 17 ζω17γ η ουσ[αJ! δι,ο,ιιάσωμεγ,
ό διακηρύσσων κτιστάc: τάc: ούσιώδειc: ένεργείαc: . αύτοίί;
Δέν Θά ήδύνατο νά ε'ίnri ό έχων νουν τοίίτο, δτι ή ούσιώ­
δηc: όγαθότηc: καi Ζ:ωι'l είναι ή ύnερούσιοc: ού,σiα τοϋ Θεοu·
78. Περί θείων όνομάτων 1, 4, PG 3, 592 BC.
δ;ότι ri έχουσα τά ούσιώδη δέν είναι τό ούσιωδεc:. Κατά
79. Λόγοc 7 είc μεταμόρφωσιν, PG 97, 949 C. δέ τόν μέγαν Διονύσιον, «στον όνομάσωμεν Θεόν η Ζωήν
80. 'Αnόστιχα έσnερινοϋ 6ηc Αύγούστου, τρίτον στιχηρόν,

39
610 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ.: ΤΟΥ ΠΑJ\ΑΜΑ
ονδέv ετερω, ~,οοίιμεv Jj τάς έκ·διδομένας εκ Θεού του άμε­
θέκτου nρον<0ηιικάς δυνάμεις)), Δυνάμεις μεν olιv αVϊαι οv­
οιιvδεις, ύ:τερούσιω, δf5, μάλλον δέ καί. αiΥθ11iιε.ρουοίως ύπερού­
σιογ, τό ταύτας. τάς δυγάμεις ·ουνειλημμένως τε καί έ~rιαίως
5 eχω,· οϋτω τοίνvν κα/, 10 {}εουργοι, εκείνο φως ουσιωδές ,1-
l]l /}', άλλ' Ο'VΚ αυτό ουσία του Θεου.
24. 'Ο δέ φιλόσοφος ουτας nροϊώv, ου τοvιο μόνοv αλλά
και πασω• δύναμιν καί ει 1 έργειαι, Θεαίι ΚΗσ117ν είναι άπο­
φαίι•ε1αι, καίτοι. HJ)Y άγίων λεγόντων φω,ερώς δτι της άκτί-
10 σταυ φιίσεως και 1ά φυσικά πάντα και πασα δύναμίς τ.ε και
l:νέργεια ακτιστός εσ~ιν, ιίίσπερ καί τά της κτιστfjς φύσεως
κτιστά. «'Αλλά :rιϊδς)), φησiν, ,ωυκ Ίfσrιν ή ύπερούσιος ουσία
ωv Θεοu, ε'ίnερ δεσποτικούς φέρει χαρακτήρας, ,εl πάσης
δρωμέ~tης τε και νοουμέJJης κτίσεως επέκεινα, το ύπέρ α'ί-
15 σι?ησιγ, ιό ·ύπi.:2 JJόησιν, 10 κυρίως Q}', τό άει δν, τι; αϋλο1', το
αJ'αλλοίωτοJ', και ταiίτα παρ' ύμών ένυπόστατον λεγ6με~•ο,·;
Πώς δέ του τοωύτου φωτός τήν οϊ•σία,. του Θεοv έπέκεινrJ.
φα1ε;)). Ταvτα δέ OV' διαnορηιικως εκείνος λέγει, nοθωγ nα­
Q(Χ ,ου τωι• άπάντων ·εv·κρ-ίνειαι, τωγ &σαφώ~- η λύοο, Ηuι·
20 απ6ρωγ, αλλ' ήμας t:ξελέγχει, cvς γομίζει., μαλλ01, δέ προι?έ­
μενος w.,έγχε Ο', είθ', ώς 'μ17 δυνάμενος, μαν εις έξυορίζε ι
καθ' ήμω1•, J'VY μέJ' αθλίως διεφθάρθαι 10 κριτικΔι• rης '!j'V-
riίς lαχυριζ6μενος, J!VY δέ των πώποτ~ αίρειικc'iΊi1 έκείνωι·
Μασσαλιανωι' 'ίσους τε και χείρους λέγω~r, αλλο,ε δυσσεοεϊς
25 καί. πολv,θέους- αλλά γάρ ου1δ' ασευε'iς και ,ά{}έους και nαν>,ί.­
παοιν αλιτηρίως κωλεϊν nαρυτήσαιο. Διθ'εtται δέ εσΗ~>, ώς
IJ.'IJrQς και δια. γραμμιί.των καί διrl αr6μαιος lσχνρίζεται και
:ιηψιαγγέλλει ΠαΟtΨ, 1J μαλλrη, 1())1' αιλλων 1Jμίν επωνυμία nροσ­
ιjκουοα, καίτοι nαρ' αυτωι• των ύπ' αι•τον λεγομένω~, πάσης
30 ήμας ακωι• έξαiρει1αι μέμψεως· εnει γάρ φησιν εν ήμας λέ­
γειν τϊι ε:rιέκειγα nάι,τωJ,, και ωυτο 117ν ύπερουσι6τητα εκ,εί­
ι'ψ ει•α Θεόι, ήμας }.t:γειι· μαρτυρεί, rό δε φως εκείνο οϊ,κ
81. Περί θείων όνομάrων 2, 7, PG 3, 645 Α.
82. Βλ, αύτόθι 5, 1 έ!;., PG 3, 816 BC.
83. Άλλ' ό Βαρλαάμ ,κατά τήν'τότε οuνήθειαν Μασααλιανούι::: έκά·
λει κcii τοω:ϊ οuγχρόνοuι::: του Βογομήλοuι:::
84. Βλ, Γ · nρόι::: 'Ακίνδuνον 1 .
ΥΠΕΡ ΤΩΝ fΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 611
η ούσίαν τήν ύnερούόιον κρυφιότητα, δέν έννοοϋμεν τίποτε
αλλο παρά τάς παρεχομέvας άη6 τόν άμέθεκτον ιΘεόν
προνοητικός δυνάμεις» 81 • Είναι λοιπόν αυται αί ούσιώδεις
δυνάμεις, έκεϊνο δέ τό όnοϊον κατέχει τάc: δυνάμεις τού­
τος συγκεντρωμένος καi ένιαίας είναι ύnερούσιον, μαλλον
δέ αύθυnερουσίως ύnερούσιον 82 • οϋτω λοιπόν καί τό θε­
ουργόν έκείνο φως είναι ούσιωδες, άλλά δέν είναι αύτό
ούσiα τοϋ Θεοϋ.
24. 'Ο δέ φιλόσοφοι::: ουτος nροχωρων, διακηρύσσει
ότι όχι τοϋτο μόνον άλλά καi nδσα δύναμις καi ένέργεια
τοϋ Θεοϋ είναι κτιστή, μολονότι οί αγιοι λέγουν σαφώς ότι
της άκτίστου φύσεως όλα τό φυσικά καi nδσα δύναμις καi
ένέργεια ε'ίναι δ:κτιστος, όπως καί τά της κτιστηc: φύσεως
είναι κτιστά. «'Αλλά πως»; λέγει, «δέν ύnάρχει ή ύnερούσιος
~ύσία τοίί Θεοϋ, άφοϋ φέρει δεσποτικούς χαρακτηρας,
αν είναι έπέκεινα πάσης όρωμένηc καί νοουμέvης κτίσεως,
τό ύnέρ αϊσθησιν, τό ύnέρ νόησιν, τό κυρίως όν, τό πάν­
τοτε δν, τό δϋλον, τό άναλλοίωτον, καί μάλιστα λεγόμε·
νον όnό σας ένυnόστατον; Πως δέ λέγετε τήν ούσίαν
τοϋ Θεοϋ έnέκεινα του τοιούτου φωτός»; Δέν λέγει δέ
ταϋτα έκεϊνος άπορων, nοθων όnό κάποιον. διευκρίνηοιν
των άσαφειων η λύσιν των άnοριων, άλλά έεελέγχει ήμας,
δnωc: νομίΖει, μαλλον δέ ·ένφ nροετίθετο νά έλέγ!Ξπ. έπειτα
μή δυνηθείς έεεμάνη καί μας ύβρίΖει, δλλοτε μέν ίσχυρι­
Ζό,μενος δτι έχει άθλίως διαφθαρη τό κριτικόν της ψυχης
μας, αλλοτε δέ λέγων ότι εϊμεθα ϊσοι καί χειρότεροι άπό
έκείνους τούc: παλαιούς αiρετικούς, τοίις Μαοσαλιανούς ,
83
αλλοτε δέ ότι έϊμεθα δυσσεβεϊς καί πολύθεοι· άλλά βεβαί­
ως δέν εnαυσε νά μας καλη ί1σεβεϊς 1καί άθέους καί έντε­
λωc άλιτηρiουc:. 'Όπως δέ αύτός iσχυρίΖεται καi έ!Ξqγγέλλει
είς όλους μέ γράμματα καi προφορικωc:8 \ διθεί'ται είναι τό
nροσηκον είς ήμδς άnό περισσότερον άnό τά αλλα όνομα,
μολονότι μέ τά 'ίδια τά λεγόμενά του έΕαιρεϊ ήμας άκου·
σίως άnό nασαν μέμψιν· έnειδή δηλαδή iσχυρίΖεται δτι
ήμείς εν λέγομεν τό έnέκεινα δλων, καi τοϋτο μαρτυρεί
ότι ήμεϊς λέγομεν τήν ύπερουσιότητα έκείνην ένα Θεόν,
612 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
οvσίω', αλλά της ουσίας έκείJ'ης ει,έργειαιr, ην ουσίαι, μίω·
τε ούσαι• ε'ίπομει' και επέκειJ'α πάντων ώς πά·ιrια εγεργοv­
σαι•. Άλλ' οvδ', εlς 1tJ1' ενέργειαν 1αύ1ηγ της μιας έκ,είνης
ουσίας φαίημεν αχώριστοι•, αύι•θειος ή ύπερουσι61ης έκείγη
5 παρά TOVIO εσται· η γαρ αι, ουδεμία ηι• άπλfj ουσία, ε'ίγε
IOVTO ην· ουσίαν γαρ φυσικ1jς (}/)!,ευ ενεργείας ουδ' ήντιJtοvν
αν 'ίδοις. Δεσποτικούς δέ :i.cίJς ουκ αν φέροι χαρακτ'ιjρας Ι()'
θεοnοιόι• φως, Ο και αυτός [πιο τ1jς των :πραγμάτωι• αληθeί­
ας συγωσθε/.ς {J,εότητος :προσείπες σύμοολω•; Έι,υπόστατω• δέ
10 ου τό αυ'θυπόστατον ενταv·θα ιλ,εγόντων τcuν άγίων, πώς α).'Α.η
τις ουσία καθ' αύτήJt, i} πc,ις ίfτερος δεύτερος Θεός ό μiι
παρξιιr lδiαν εχοη,; Εί δέ διά τό αναρχω, εt1'αι καί ταύτψ
1rμ' ει·έργειαv, ακτιστόν τε καί απερινόη101,, ΘειΊ1, αλλον απαg-
1ίζεις ει• ταίς σv~,εταίς σο/! ύπονοiαις καί τό του Θεοv θέλημα
15 Θεό;: ίJμίν αλλω· α.,αρτίαει.ς, τού σεπτού ltlαξίμου λέγοι,10:;,
«ίδσπερ ή θεiα φύσι.ς ~ί τρισυπ6σ1α1ος, αγαρχος, ακτιατος, ι1-
περιΥ6ηως, uπλ-;j >ιαί iΊ.αύΥθετος όλότητι {,πάρχει, οϋτω καί
τό ταύτης ι'fέλημω>· ,ό αυτό δ' άι· ε'ίποις καί επί :πααc,ιν τι,1;'
φυσιΚ(V)' έ~,εργειιuv αυ·1ijς.
20 25. ι,'Αλλ(ί iJεo:'lotάπJ, φησί, ιιδώρόν έστιι· ή 10v
μiμη,σις, εξις οlισr.ι της γοεριiς και λογικ1jς φύσεως, από
πρώτης διακοσμήσεως αρχομέΥη και τοίς εαχάτοις 1(0)!
γικωΥ πεgατου,ιιέν-η, έπεί και δ μέγας Διονύσιος, έρμψ·εύ(,)1'
πώς ,ύπέρ {) 1 εαρχία1' δ Θεός έστιι', 'εl θεότητα', φησί, '~•οήσαις
25 ιό χρ1Ί,ιια τού θεοποιου διvρου καl ιό αμίμητον μίμημα ων
ύπερθέου καί ύπεραγcΊ.ι?οv'. 'Αλί.', ώγαθέ, πρc7ιιο}' μέν δ α­
γιος τψ μιμήματι τό αμίμητοy προαέθηκε~,· oi• μαλλοιr OVJ' μί­
μησις η άμιμησία· 7!Q)ς OUJJ ευπαράδ,εκτος αυτός εσn θατέρ~ι
μερίδι μόι·υ προσΜμεγος; 'Έπει.ι' έκ·είγος δύο εlπι::,
30 {)εοποιόι• δCιρον και 10 αμίμητοι· μί_uημα, έμοι δοκώι1 τού-ι~'
85. · Ανωτέρω έν παραγρ. 1 Ο.
86. Πρόc: Μαρίvοv, PG 91, 268 D.
87. Έπιατολή 2, PG 3, 1068 Α · 1069 Α.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 613
τό δέ φώc: έκείνο δχι ουσιαν, όλλά ένέργειαν τηc: ούσίαc:
έκείνηc:, διά τιiν όnοίαν ούσίαν ε·:πομεν δτι είναι μία καί
έnέκεινα πάντων, έφ' όσον ένεργεί πάντοτε. Άλλ' οϋτε,
αν Θά έλέγομεν τήν ένέpγε,αν τα(πην άχώριστον τηc: μιδc:
έκείνηc: ούσiαc:, Θά είναι διά τοϋτο σύνθετος ή ύnερουσιό­
τηc: έκείvη· δ1ότι πράγματι καμμία ούσία δέν θά ί'jτο άnλη,
δν συνέβαινε τοϋτο· διότι δέν θά ητο δυνατόν νά ϊδπc: ό­
ποιανδήnοτε ούσίαν ανευ φυσικηc: ένεργεiαc:. Πώc: δέ δέν
Θά έφερε δεσποτικούς χαρακτηραc: τό θεοnοιόν φώc:, τό
όnοϊον καί σu ό ϊδrοc:, πιεΖόμενοc: άnό τήν άλήθειαν των
v- 85
nραγμάτων, εχαρακτήρισεc: σύμβολον θεότητοc: ; 'Εφ' ό­
σον δέ εδω oi δγιοι λέγουν ένunόστατον δχι τό αύθυnό­
στατον, nωc: τοϋτο είναι κάποια δλλη ούσiα καθ' έαυτήν,
ιϊ nωc: ό μή έχων ίδ:αιτέραν ϋnαρΕιν είναι αλλοc: δεύτερος
Θεόc:; Έάν δέ έκ τοϋ δτι καί ή ένέργεια αύτή είναι δναρ­
χοc:, δκηστοc: καί · άnερινόητοc:, έσύ μέ τά συνετά συμπε­
ράσματά σου κατασκευάΖ:ειc: αλλον Θεόν, θά μας κατα­
στήσπc: δέ καί τό θέλημα τοΟ Θεοϋ δλλον Θεόν, ένφ ό
σεπτός ΜάΕιμοc: λέγει, «δπωc: ή θεία φύσιc: ή τρισυπόστα­
Θεοί) τος, δναρχοc:. α;σιστοc:, όnερ1νόητοc:, άnλη καί άσύνθετοc:
cic: όλότητα ύπάρχει, οϋτω kai τό θέλημα ταύτηc:» ' τό
86
,fj:;
λο­ 'ίδιον δέ θά ήδύνασο νά εϊππc: καί δι' όλαc: τάc: φυσικάc:
ένεργεiαc: αύτηc:.
25. Άλλα Θεοποιόν δώρον είναι,,, λέγει. «ή μίμησις
τοΟ ΘεοΟ, ή όnοία είναι έΕιc: τηc: vοερας καί λογικηc: φύ­
σεως, ·άρχiΖοuσα άnό τήν πριiπην διακόσμησιν καί φθά­
νουσα εic: τά τελευταϊα των λογικών, έπειδή καί ό μέγας
Διονύσιος, έρμηνεύων πώς ό ~Θεός είναι ύnέρ θεαρχίαν,
16 τε λέγει, «αν ώc: θεότητα ήννόεις τό nρδγμα τοϋ θεοποιοΟ
δώρου καί τό άμίμητον μίμημα τοϋ ύπερθέου καί ύηερα­
γάθου' »87. Άλλά; ώ άγαθέ, πρώτον μέν ό αγιοc: προσέθε­
οεν είc: τό μiμημα τό άμiμητοv· δέν είναι λοιπόν μδλλον
μi,μησιc: παρά άμιμησία· πως λοιπόν θά είσαι έσύ ό ίδιος
παραδεκτός, άφοϋ προσθέτειc: μόνον εic: τήν μίαν μερίδα;
"Επειτα έκεϊνος είπε δύο, άφ' ένόc: μέν τό θεοποιον δώ­
ρον καί άφ' έτέροu τό άμίμητον μίμημα, διδάσκων ήμδc:,
·514 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ··
ιίμι1ς διδάσκων, (j)ς εί και παρ' έαυτου θεωθηναι ανθρω.ψηι
ιlδύJ1αωι<, δ.φωμαιωμέγον τφ δ.μιμήτφ Θεrρ δια μιμήσεως,
&λλά δεί μιμείσθαι τον δ.μίμη10γ· οϋτω γαρ αν τύχοι του -δcί)­
ρου του Πεοποιου· καί. Θεός θέσει χρηματίσειε. Δύο τοίγυι·
5 το; μsγά}.ου τά παρεκτικά φαμέιιου της θεώσεως, αυ-τός θά­
τερογ εξέκοψας, παραχαράξας, αλλ' οi,κ εξηγησά·μει•ος· καί
ιι.ποξέσα:; μεν ΤΟ)·' σύνδεσ,ιιοιr, δ.~ιτ' αi'nov δέ nροσγράψας 11j)'
αιιτωι•υμία;•, οvτω τό .ρηtόν ήμίν δηθεν διευκρινών ανέγγω;,
«εl θεό:ηrα καί ·αγαθότητα γοήσεις τό χρημα του θεοποιοίο
10 ι':'Jρr;υ, αυτό τό δ.μίμητον μίμημα τού ύπερθέουη.
26. Π ρι1ς δέ τούτοις καί φυσικήν εξιν λέγεις τι7ιι χάριι•
τiίς θειbσεως, τουτέrπι δυιιάμεω; φυσικης ειιτελέχειάγ τε και
φανέρωσιν, (lφ' ov τiΊ τωι• Μασσαλιαιγ'j))! οι•τως, rfις ουκ οι­
σι?·α, περιπέπτωκας α:rιάη)" φύσει γαρ εσται κατι'ι :rιιlσαν αJΙάγ-
ί 5 κψ Θεός θεο{ψεγος, εl κατά φυσικήγ δύναμιγ ή θέωσις
σται και τοις δροις της φύσεως εμπεριλαμ6άνεσθ'αι πέφυ;:ε.
ΛΙιί τοίJΙιπ· 1171• σαυιοiί :rιεριτροπ17ι 1 Ηον άσφαλιος έστώτωι 1 J.ϊ­
;·ε, μηδέ μιSιμον τοίς δμωμι710ις 1171, :rιίστιιr επιχείρει nροσ-
1ρίψασι?αι, 7(( ;crρός αλ17θεια11 αίσχη σcι τοίς αλλοις άποματτό-
20 _ιιει·ος, _ιια)).ΟJ! δ' αναιδϊος εκε{νω11 ώς 1Οtούτων κα.ταψευδό.:.
,ιιsνος. 'Α ι.λά και ΓlV'ΤΟς διδάακου παρα ΤώJ' είδ6τω1 1 i}
rc7'ψ v:τ' έκείιrωιr δεδιδαγμέι•ω1 1 , ώς ασχετός εοτι :ταιιτάπασι.ι•
~ί 1η:; 1'}εcbοεως χάρις, ούκ έχουσα 11711 οίανουιι δεκτικήν έαι·­
;ης ει, 1fί φύσει δύι•α,ιιι,·· έπεί οί,κέτι χάρις ,Ιστlν, αλλά 11jς
25 κατrί 1ή11 q;ι•σικ1711 δύιιαμι~, έι•εργείας φωιέρωσις, και οvδι':
παράδο~οιr εσται ΤΟ γεJ•όμενΟJJ, εl κατά δεκr ικiιν δύγαμιι• φύ­
σεως ή ι9έωσι.ς ε'ίι( φύσεως γι'ιρ Ζiιι εlκuτως εργω,, αλ}.' Oi!
Θεσv διSιρω· 17 θέωσις ε!η, καi δυνήσεται και φύσει Θεός δ
τοιαiίτος είι 1 αι καl κι•ρίiος προσαγορεύεσθαι· ουδέ γαρ ΙΙJ.λο
30 rι κα~'tέοτηκ•ει• ~ί κατά φύσιι1 τϊiJγ οντων έκάστου δύναμις -ί}
φύπεως πρι'ις ι!~·f:ργειω• δ:rιαρά6ατσς κίνησις. Πως δέ καί
88. Βλ. Μ α Ι; i μ ο u, Πρόc: Θαλάσσιοv 22, 5, PG 90, 324 Α. 'Εν
τφ τμήματι τούτφ, ώc: καi εύθύc: άνωτέρω καi κατωτέρω, ό Παλαμι'.iς
9τηρίϊ:εται ι;:ίc: τόγ Μό!:ιμον, · κίνησις φύσεwc: npόc: ένέργειαν. Πως δέ ή θέωqιc: έκστα-
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 615
όnωc: νομίlω, τοϋτο, οτι μολονότι είναι άδύνciτον νά θεωθfi
ό δνθρωποc: μόνοc: του άφομο10ύμένοc: μέ τόν άμίμητον
διά μιμήσεως, άλλό πρέπει νά μψηται τόν άμίμητον· διότι
οϋτω θά ήδύνατο νά •έπιτύχπ τό δωρον της θεοnοιοϋ χά­
ριτος καί θά καταση:; θέσει Θεόc:. Ένφ ·λοιπόν ό μέγας
πατήρ ώνόμασε δύο τά παρεκτικά της θεώσεως, έσύ ·έΕέ·
κοψεc: τό ενα, παραχαρόtαc: χωρίς νά τό έςηγήσπc:· άnο­
Εέσαc: δέ τόν σύνδεσμον καί όντ' αύτοϋ προσθέσαc: τήν
αντωνυμίαν, άvέγνωσεc: κατά τόν έ!Ξηc: τρόπον τό ρητόν
δ1ευκρινίlων τάχα αίπό είc: ·ήμδc:, «δν ώc: θεότητα καί
άγαθότητα έννοήσπc: τό άγαθόν τοϋ θεοποrόϋ δώρου, αύτό
τό άμίμητσν ,μίμημα τοϋ ϋπερθέοu,,.
26. Πρόc: τούτοrc: όvομάlειi::: τήν χάριν τηc: θεώσεωc:
έnίσηc: φuσικήν ε!Ξιν; ,δηλαδή ένεργοnοίησιν καί φανέρω·
l:'- σιν φuσικηc: δυνάμεως, άφ' δτοu nέριέnεσεc: πράγματι είc:
τήν άηάτην των Μασσαλιανων, χωρίς vά τό γνωρίlπc:·
διότι ό θεούμενοc: θά είναι άναγκαιότατά φύσει Θεός, δν
ή θέωσιc: γίνεται ,κατά φυσικήν δύναμιν καί είναι καμωμέ­
νη .νά έμnεριέχεται εic: τούς δρουc: τηc: φύσεως. Μή άnο­
δίδπc: λοιπδ,ν·είc: τούς σταθέρ-ά ίστομένουc: τήν ίδικήν σου
::ταρ(Ί έκτρσπήν καί μή έnιχεφπc: νά έπιρρίψηc: μομφήν είc: τούς
όιjωμήτουc: ·ώc: nρόc:: τήν nίστiν, μεταβιβάlων τά άληθωc:
iδικά σου α'ίσχη εic: τόύς aλλουc:, μσλλpν δέ ψευδολογων
είc: βάρος έκείνωv δτι τά εχουν. 'Αλλά καί σύ ό 'ίδιος_ νά
διδάσκεσαι άnό τούς γνωρίlονταc: η άπό τούς διδαγμέ­
νουc: ύπ' έκείνων; ότι ή χάριc τηc: θεώσεωc: είναι έντελωc:
άφόρητοc:, μή εχοuσα καμμίαν δύναμιν είς τήν φύσιν δε­
κτικήν εαι,της58 ' καθ' όσον δέν θά ητο χάρις, άλλά · φανέ­
pωσ1c: τηc: ένεργείαc: κατά τήν φυσrκιiν δϋναμιν; καί τό
σuμ6άν δέν θά είναι παράδοtον, αν ή θέωσιc: ητο κατά
δεκτικήν δύναμιν φύσεως· διότι εύλόγωc: θά ήτο εργον
φύσεως, άλλ' όχι δώρον Θεοϋ ή θέωσιc:, καί ό μέτοχος
αίηηc: θά δυ~η_θfj νά_ είναι. καί φύσει Θεός κ_αί ι<uριολεκτι­
κωc: νά προσαγορεύεται .. Πράγματι ή κατά φόσιν δvναμιc:
έκάστου δντοc: δέν είναι τί,ποτε δλλο παρά άnαρόβατοc:
616 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΑΟΓΟΣ 3, 1 617

εξίσrησιν έαυrόϋ ιόν θεονμενον ή fΗωσις, εl τοίς οροις ,ή:; σιάΖ:ει iόν θεούμενον άπό τόν έαυτόν του, αν αύτή περι­
φ~;σεως αύ'rή περιε{ληπται, σι:J•ιδείl' ovx εχω. λαμβάνεται είc: τά πλαίσια τηc: φύσεωc:. δέν δύναμαι νά
27. Ύπέρ φύσιν τοίνυν και άρεr1ίν καί γJ'cίΊσιν ή ,ή:; άντιληφθιϋ.
1Jεώσεως χάρις και άπείρως τά τοιαϋ{)' ώιαντα κατrί τό1• 27. Ή χάριc: τηc: θεώσεωc: λοιπόν είναι ύnέρ φύσιν,
5 lίγων Μάξιμογ ταύrης αποδεί· aρετη μεν γάρ πασα καί ή cφετήν καί γvωα~ν καί όλα τά τοιαΟτα κατά τ6ν αγιον Μά­
έφ' ήμίν του Θεον μfμησις προς ΙΙ/Υ θε[αγ ενωσι,ν έπιτι7δr;ι­ tιμον89 {1πέχοuν ταύτηc: tnείρωc:. Βεβαίως πόσα ·άρετή
ω· ποιείται τό1 1 κεκτημένον, ή δε χάρις αύι'J)JΙ τελετοvργrί καί ή έφ' ήμϊν μίμησ:c: τοϋ Θεοϋ καθιστζι έπιτήδειον
rtί1' απόρρητοι, ει•ωσιγ· δι' αύτijς γάρ ολος μεν 5λοις τοϊς Τόν κάϊοχον npc;c. ϊήν Θείαν ενωσιν, ή χάριc: δμωc: τελε­
αξΕοις δ Θεός περιχωρεί, &λφ δέ ολοι περιχωρουσι~, δι.ιιtώς σ:οuργεϊ αύτι1ν ταϊιτην τήv άπόρρητον ενωσιν διότι δι' αύ­
10 οί αγιοι Hp Θεcρ, ολον άντιλα6ό1ιτες έαvrcvi, 1())! Θεό~, κι;,ί. τηc: δλοc. ό Θεόc: περιχωρεί εic: δλουc: τούc: άtίουc:' , είc:
0

της προς αυ•1011 αναοάσεως OtQJJ ε;ιαθλ01 1 αύτΟJ! μιίι 1 οι1 κrησά­ όλον δέ τον Θεόν περιχωpοϋν δλοι oi δγιοι όλικώc:, προσ­
μεΥΟt rόι, Θε6ι,, «ψυ'Χ17ς προς σώμα περιφύΥτα τρόπω•, ώς οί­ λαβόνΤεc: άντi εαυτόν δλοv ϊόν Θεόν καi ώc: έnαθλον τηc:
κείοις μέλεσω, Καt P;)t αύτφ ε[Υαι καrαξιώσαγτα δια ηjς f.1'1'· πρόc: αύτά όναβάσεωc: άnοκηiσαντεc: αύτόν μόνον τόν
ποστάτον κατά δωρεα1' και χάριν του άγίον Πνε·ύματος vί,:. Θεόv, «πz;,1φuέντα κατά τόv τρόπον ψυχης πρόc: σώμα ώc:
15 {},εσίας. 'Όταγ ο{;ν ακούσης ένδημείγ ήμίι> διά τώιι dQBTrv;- είc: οίκεία μέλη» 1", καi καταtιώσαντα νά εύρίσκωνται είc:
1())! Θεόν r) διci. της μ1 1 ήμης ένιδρυμέγον εχειγ τουτογ έι, έ­ έαυτόv διό τηc: ένυποστάτου υ1οθεσίαc: κατά δωρεάν καί
αυτοίς, μι7 τοvθ'' άπ},ώς γόμιζε θέωσι1', την τών άρετϊΖιι• r.τιj­ χάριν τοΟ άγiου Πvεύματοc:. 'Όταν λοιπόν άκούΟ!lC: δτι ό
σι;•, αλλά 1111' δι' αρετcvJJ προσγιγομέγην του Θεου λαμπρότηιπ Θεόc: ένδημεi εic: riμδc: διά των άρετων η δτι διά τηc: μνή­
και χάρι~•, ;ω{fάπερ καί δ μέγας φηαι Βασlλειος, οrι 'ψL'Χ'! μηc: έχομεν τοΟτον θεμελιωμένον μέσα μe1c: , μή νομίl!lC:
92

20 τϊ:; φvσικr'ι..ς δρμc'tc- οlκείq τε ασκήσει και τfΊ 6οηθείq του Πι·ειi. θέωσrν άπλιοc: τοϋτο, τ11ν άπόκτησιν των άρετων, αλλά τήν
ματος συηωξήσασα, άξfα γί~-εται έJΙ ιfΊ δικαίq του Θεου κρί­ δι' ,όρετών προσγ1νομένην λαμπρότητα καί χάριν τοϋ Θε­
οsι η7ς χάρυι ων Θεοv διδομένης λαμπρότητας τοίς άγ[οις. οΟ, δπωc: λέγzι καi ό μέγαc: Βασίλε1οc: , δτι μ;α ψυχή, ή
93

'Ότι δέ φCις Ι] χάριτι 10V Θεου διδομέι·η λαμπρότης, μαθι7συ όποία μέ τήν ίδι,κήv τηc: δσκησιν καί την βοήθειαν τοΟ
παρά του λέγΟ}'ίΟς, ((qr,ις ιί εκείθεν λαμ7lρόιης τοίς έJ!ταυΠα Πνεύματοc συνηί;IΞησε τάc: φυσικάc: όρμάc:, γίνεται κατά
?'> κεκαθαρμt:1·οιc, ή~·lκ' αγ έκλάμφωσιι1 οί δίκαιοι cός δ ifλ ιο;, τήν δ11ωίαν κρίσιν τοΟ ()εοϋ ά(iα της λαμπρότητοc:, τηc:
ι;ί1, 'ίσrαιαι δ Θ.,ός ,•'ν μέσψ, θεώι, δ,.,rωγ και 6ασιλέω1', δω­ δεδομένηc: δ:ά τηc: χάριτοc: τοϋ ΘεοΟ εic: τούc: άγίουc:.
σ,υ.λωγ ;~αί διαιρώ1• τάς άξlας 117ς i':κεi1?ε1• μακαριότητας)), "Οτι δέ φιοc: είναι ή δrά τηc: χάριτοc: τοΟ ΘεοΟ διδομένη
'Ότι δέ ύπεροvρά1'1ό)' έστι τουιο και ύπερκόσμιον, ούδεις αγτε­ λαμπρότηc:, θά μάθt1c: Cιηό τόv λέγοντα δτι «φωc: είναι ή
ρεϊ· οϋκου~ι οστις, <σn ι~περουράνιον,>, φησί, <(φώς r.1, rαίς 1r,>1' cιπό έκεί παρεχομένη εic: τoiJC: έδιϋ Ι<εκαθαρμένουc: λαμ­
30 άγαι1ω~, έπαγγελίαις έκδέχεrαι», περι οlι καί Σολομc;))' λέγsι. πρότης, δταν oi δίκαιοι έκλάμψουν ύJσάν ό ηλιοc: , είc: τό 94

μέσον τϊ"JV 6nοίων ώc: GεGJv ; καi βασιλέων ϊσταtαι ό Θεόc:,

9

89. Περί άποριων, PG 91, 1237 D.

90. Αύτόθι, 1076 C. διαστέλλων καi διαφ:.ϊJV τούc: ό[iouc: τιϊc: άnι') ,έκεϊ μακα­
91. Αύτόθι, 1088 BC. ριότητοc»9Ό 'Ότι δέ τοΟτο εΤvω ύπερουράνιον καί ύπερ·
92. Β α σ.ι λείου, 'Επιστολή .2,. 4, PG 32, 229 Β.
93. Περί 'Αγίου Πνεύματος 16, 40, PG 32, 141 ΑΒ. κόσμιοv, δέν θά άντεiπn κανείς, δχι φυσικά ό λέγων, «τό
94: Ματ θ. 13, 43.
ίJnερουράvιον φωc: c;κολουθεί τάc: έπαγγελiαc: τιϊ>ν άγα­
95. Ψ αλ μ, 81, 1.
96. Χωρίον μι; άνιχνευθέν. θων», περί τοϋ όποiου καi ό Σολομc:ίJV λέγει, «φωc: εic:
θΤ8 fΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ·JΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3. 1 619

.((φως δικαίοις διαπαντόςη· και ό απόστολος, ((ευχαριστουν,ες τούc: δικαiουc: διαπαντόc:»" 7 , καί. ό άπόστολοc:, «εύχορι­
τ(α Θεφ τϊρ ίκα~,cfισαντι 11μϊiς .~)' τfi ,uερlδι ων κλήρου 1ϊ,ιι, σrοϋντεc: τόν Θεόν τόν ίκανώσαντα ήμδc: είc: τήν μερίδα
τοϋ κλήρου των άγίων είc: τό φωc:» .
98
δ:γίων έ1-· τι.α φωτ[JJ.
28. Ου· μι7ν αλλά και διά σπουδης και μελέτης έγγί~,εσθαί 28. Άλλ' δμωc:, καί δταν λέγωμεν δτι διά σπουδηc:
. 5 τφ οοφlαν }.έγοντες, ουκ αυτό τουιο ΙΎJΙ' σπου·δ17ι: η. l1)1' με­ καί μελέτης δημιουργειται είc: κάποιον σοφία, δέν λέγο­
λέτψ' σοφίω· φαμέν, αολλ(t. τό δι' αντϊδ,, προσγει,όμε1,ον. "Αλ­ μεν σοφίαν αύτην ταύτην την σnουδήν ιϊ την μελέτην, άλ­
λως τε καί διαφόρως έι•δημών έστι τοις c~ι,θριuποις ό Κύρι­ λά τό δι' αύτων προκαλούμενον. "Αλλωστε ό Κύριος ένδη·
ος, κα,ά 71))' αξίω• καί, ΤΟ)' ,ρύnον ιών ζητούνιων αυτόν' έ­ μεί · είc: τούc: άνθρώπουc: διαφοροτρόπωc: κατά τήν 1 ά!Ξίαν
·11,(ρως μέιτ γάρ τφ ,ιρακτικφ, έτέρως δέ τrp fΙεωρητικ~v ;ωί καί τόν τρόπον των 2:ητ~ύντων αύτόν· όλλωc. είc: τόν πρα­
"10 T(f) t)JlΟΠΗΚψ fi}.λως, Καt 1.ίλλως με~' η α1•{fψίJnοις ΟΠΟVδα[οις, κτικόν, αλλωc: είς τόν Θεωρητικόν, αλλωc: είc. τόν έnοπτι­
ι~ιέρως δέ θ·εοίς ηδη γεγοJJόοι~•. Ά λλcί και κατ' αίπηι• ηί J' κόν, καί αλλωc: μέν είc: δνταc: 2:ηλωτάc: άνθρώπουc:, δλλωc:
θεία~· ε;ιοψία11 ;-ιολλαί διαφοραί· καί τοίς προφ17ιαις γάρ, 1((1 δέ είc: ηδη γενομένουc: θεούc:. ·Αλλά καί κατ' αύτήν τήν
η ~-~ ιf' Ι
θείον έποψίαν 'ύhάρχουν πολλοί διαφοραϊ καί άnό μέν
' ,, ,.,, ~::, • ,. ,t \ .,
μπ· (Παρ, τφ ο 1Jnαρ,. rJI' αιJJιγμαϊω'Ι'' .uει•τοι. και εσοnτρω,·,

ιφ δέ Μωί}σfj ((f;J' ε'ίδει. κrι.ί οiι δι' αί1,ιγμ&1ωJJ'JJ r'fιφθη. Θεnv τούc: προφήταc: ωφθη είc: τόν ενα δνειρον, είc: τόν αλλον
15 δέ ορασιι' ακούω,, εν εϊδει Υ.αί οiΎ δι' αιι•ιγμάτων; αναμι 1 ή~ όπτασία, δι' αίνιγμάτων δμωc: καί έσόπτρων, είc: τόν Μωυ­
σην δέ «μέ δψιν καί δχι δι' αίνιγμάτων»" • Άκούων δέ δρα­
9
σθητι του λέ·μ>1•1ος, · ((.θέωαιν, r·ηιι κατ' είδος έ1ιvπ6σ1ατοι, l'λ­
λαμψο•, ίjτις οiικ εχει γέ11εσΙJJ, αλ,λ,' α11επιι1 όη1011 εν τοiς αξ[ο!,ς σιν Θεοϋ μέ δψιν καί όχι ,δι' αίνιγμάτων, ένθυμήσου τόν
φαι,έρωοΙJ', χαί 11}1· {,;τέρ νοίi;· και λόγον ειr 1(.Q αφθάρτφ 1άίι, λέγοντα1. «θέωσιν, τήν κατά θέαν ένυπόστατον ελλαμψιν,
{))!Ι(ι))J αιrvι'ι μυοτικ17γ §ι,ωοο, πρός rό,r Θεό~-, καθ' 1]Υ rό φως ή όποία δέν εχει γένεσιν, άλλ' άνεπινόητον φανέρωσιν είc:
20 τιίς αφω,οvς καί. 1Sπερcιρρήτου δόξης οί α/ι.οι εποn.τεύο~rτε:;, τούc: ά!Ξίουc:, καi τήν ύπέρ νοϋν καί λόγον μuστικήν ενω­
της μυκαρfας /.fRl(t 7()))' αt'ω δυι·άμεων και αυrοί. δεκτικοι ;·i- σιν πρόc: τόν Θεόν είc: τόν αφθαρτον αίωνα των δντων,
1'01'1ΙΗ χαι?αcότητος, και I1)J' 101! μεγάλου Θεαυ και Π ατρό:; κατά τήν όποίαν οί αγιοι, έποπτεύοντεc: τό φώc: · τηc: άφα­
. ε-:1fκληοι1·, σv_ιι6ολο1• οvσω, ι1jς εγυποοτάτοv τ,ε και εJί-vπά!]­ νοϋc: καί ύπεραρρήτου δό!Ξηc:, γίνονται καi αύτοί δεκτικοί
κτο1: κατc'r δωρ·εclι· ;ωί χάρο· τοu cςfov Π, 1 εύματος υίοθεσίσ:;, τηc: μακαρίαc: καθαρότητος μαlί μέ τάc: δνω δυνάμεις, καi
25 και3" r}, ηί έπιφοιτιίοει τij:: χάριτος υίοι Θεοv χρ·ημrπίζο1,σf τήν έnίκλησιν τοϋ μεγάλου Θεοϋ καί Πατρόc:, σύμβολον τηc:
τε Κll.t Ηοοηαι πάνrες οί αγιοιη. ένυnοστάτου καί ένυπάρκτου υίοθεσίαc: κατά δωρεάν καί
29. Τοvτο ,οί~'Uι' rί μέγας ΔιοJJύοιος, άλλαχοv μέ,, αρχί­ χάριν τοϋ άγίου Πνεύματοc:, κατά τήν όποίαν διά της έnι­
rrωτον ι:ικτίJJα καί ·ι9•εουργικόι· καλέοας φως, t::ιrταvθα δέ ·θ·εrι­ φοιtήσεωc: τηc: χάριτοc: δλοι oi όyιοι καθίστανrαι καί θά
Π()t(,)1' διορΟ)' και αρχ17ι• ι?εότητος, δηλαδι7 1'fε(!JΟεως, προς 1ι'ι1· είναι υίοί Θεοϋ,,.

30 ερωτιίοω•τα ncιJς δπερ 11Ψαcχίαι•, τουτέστ lJ' ύπερ αρχ-ηJJ θεfι­ 29. Τοϋτο λοιπόν τό φώc: ό μέγας Διονύσιοc: άλλοϋ

τητος, Μιάρχει 1, Θ1:ός, αποκρινόμε,•6ς φησιν, α1ς εl Θεδι• έκάλεσεν άρχiφωτον άκτίνα καi θεουργικόν2, έδω δέ Θεο­
nοιόν δώρον καi άρχήν θεότητοc:~, δηλαδή θεώσεωc:. 'Α­
97 .. Π ο ρο ι μ. 13, 9. 98. Κολ. 1, 12 (ύμδς). nοκρινόμενοc: δέ πρόc: έκείνον ό όποίο.c: ήρώτησε~ · nωc:
99. Ά ρ ι θ. 12, 8, βλ. 2, 3, 59. . .
1. Μ ο Ε i ,μου, Μρός Θαλάσσιον 61, PG 90 636 CD έΕ. K(il
ό Θεόc: ύnάρχει ύnέρ. θεαρχί.αν, δηλαδή ύπέρ άρχήν θεό­
iδίως σχόλιον 16, αύτ. 644 C. Βλ. 1, 3, 20· 3, 3, 13. rητοc:, λέγει δτι, δν άκούων δτι ό Θεός όρδται «μέ δφιν
2. Περί ούρανίου ίεραρχίας 3, 3, PG 3, 165 Α.
3. 'Επιστολή 2, PG 3, 1068 Α · 1069 Α.
620 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ. ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 621

άκούω1, δρώμενο,ν (<εν εϊδει και ού δι' αινιγμάτων)>, και ψvχι}ς και οχι δι' αίνιγμάτων»' καί nεριφύεται κατά τόν τρόπον
1

."'Τψ>:; rιrομα τρόπω, ιοίς αξίοις rίις οlκε[οις μέλεσι nεριφυό­ ψυχης npόc: σωμα είc: τούς ά!Ξiουc: ώς μέλη του καί
μειrοι• καl κατά τ-οσοvτοιr έvούμειrον αυτοίς άις ολον μέι: αϊ·- ένώνεται μέ αύτούc: τόσον στενωc: ώστε δλοc: μέν αύτόc:
7())' περιχωρείι• έκείι,οις Ι.ίλοις, ολοvς δέ αυτούς αvι?ις δλι- vά nεριχωρη είς έκείνουc: δλους, δλοι δέ αύτοί πάλιν νά
5 r.C>ς εκεf1ψ, r.αι Πι,ευμα δι' ι•ίου πλουσίως εφ' 17μας χεόμε­ nεριχωροΟν όλικωc: είc: έκείνον καί δτι ΠνεΟ'μα χέεται είc:
νω', αί.λ' αιι κτιζόμει'ΟJ', και μεταλαμοαναμεΥΟV 1ίμίν και δι' ήμαc: δι' Υίοϋ πλουσίωc:5, άλλά δέν κτίlεται, καί μεταλαμ·
ήμΓΟ1' λαλοί!·ι•, ταυτα 1οίιιυι• ακούων, ει μ17 κατ(l τη1• ύnερQύ­ βάνεται άnό ήμαc: καί λαλεί δι' ήμων, δν λοιπόν, άκούων !

Οtοι• οι•σίω, νομίσεις όρασθαι τόιι Θεόι,, αλλά κατά τiιι· θsrι­ rαΟτα,. δέν νομίσrιc: δτι ό Θεόc: όpαται κατά τήν ύnερού­
;7οιόν δωρεάν τε και ένέργειαν αύτου, ίΎJ)' χάριγ τijς ι•ίοι?ε~ cιον ούσίαν, άλλά κατά τήν θεοnοιόν δωρεάν καί ένέρ­
10 σία:;, 117 J' αγέι•ητοι, θέωσιν, τηι, κατ' εlδος εΥυπόστατοιr ελ­ γειαν αύτοΟ, τήν χάριν τηc: υίοθεσiαc:, τήν άγέννητον θέω.­
λαμψι 1·, εl τουτο ι·οή(JJεtς 1?εότητος άρχήιr, το θεοποιόιr δcορο•, σιν, τήν κατ· είδος ένυnόοτατον ελλαμψον, καί δν τοΟτο
Tr! _ιιε:εχ/,μεJ'Οιr και δψόμεJJΟJJ {,περφυοις, ύπερ 11JJJ αρχηι' τα11- έννοήσnc: άρχήν θεότητοc:, τό Cεοποιόν δωρον, τό μετε­
1ην c'ΓiTtJJ 1) Ιιπεράρχιος ουσία του Θεου. Έκεί11 η μεy γr}ρ σχ,ϊ­ χόμενον καί όρώμενον καί ένούμενον ύnερφυωc:, τότε ή
rιι.ς. εl και .ιιίι φυσικιί, και aσχετος, ούχ ώς ύπερφv~Ίς μόι,σι·, ύnεράρχιοc: ούοία τοΟ ΘεοΟ εΤvαι ύnέρ τήν άρχήν ταύτην.
15 αλλά και ΟJς σχέσις- nϊvς -γαρ 1) σχέσις σχέοι.11 αV'/?ις εξει ." Διότι έκείνη μέν είναι σχέσις, δν καί μή φυσική, καί ασχε­
'Π δ.<: οf;σία του Θεοί: 01';χ rδς σχέσις ασy:ετος, ά,J.λ' ώς και αi•­ τοc:, δχι μόνον ώc: ύπερφυήc:, άλλά ιωί ώc: σχέσις· διότι
τι7ι,• Τ(ι)}' 1;περφυϊiη, οχέσεωι• έπέκειJ'α. ΚακείΥης μεν έκάστφ nωc: ή σχέσις θά εχπ πάλιν σχέοιν; Ή δέ ούσία τοϋ Θεοϋ
Η,ιιι i)ξιωμέ~,rω· οlκείως τε και καταλλήλως πα.οι μέτε·στιι·· είναι δσχετοc: δχι ώc: σχέσις, άλλ' ώc: έnέκεινα καί αύτων
ιί δέ ου·οία TOV Θεοv και. πάντωι, τϊiιν ,ιιεθεκτώγ ύπερεξήρηται. των ύηερφυων σχέσεων. Καί άπό έκείνην μέν, τήν θέωσιν,
20 30. 'Ο δέ cυό θεοποιάι, δ(7ιρογ εί;οl)) λέγωι, ((τ,ελειωτικ11ι· χορηγείται είc: δλουc: τούc: ήξιωμένουc:, είc: έκαστον οiκείωc:
,ijς λογι;,ijς φ11σεως α:τό τifς πρcbτης διακοσμήσεως άρχομέ­ καί καταλλήλως· ή δc ούσία τοΟ Θεοϋ είναι ύnερεΕηρμέ­
''Ψ' κ.α/, τοίς έοχάτοι.ς Η»ν λογι.κο>JJ περατουμέιιη~f)ι, και τϊι νη όλων των μεθεκτων.
TOl' Χριο10[; ευrη•j•ελίφ δΓίJ.6:; έστιν αγτιτα1τ6μεyος. El γr}ρ 30. Ό δέ λέγων «τό Οεοnοιόν δωρον εΕιν τελειωτικήν
ή θέωσις τ·ελεωί 11Ίι• λογικ17ι, φύσιν, άλλ' ούχ ύπέρ ταύ-,ηι' rηc: λογικηc: φύσεως άρχίΖ:ουσαν άnό τήν πρώτην διακόσμη­
σιν καί nερατουμένην είc: τά τελευταία των λογικων» ,
6
25 :cτοιεί.τrι.ι τοi,ς θεοειδείς, εξι.; ούσα τ17ς λογικijς φύσεως, dι;
t:;, φvrΗκ1jς δυι·άμεως προεί.~'tούσης ·εlς έι 1 έργεια1', ου-χ ·ιί:crέρ είναι φανερόν δτι άντιτίθεται καί είc: τό εύαγγέλιον τοϋ
rρύσιγ ;•fι·οιπαι οί α;,ιοι Πεούμενοι, ουδ' έκ Θεου γει J'ώντrι.ι.,1 Χριστοϋ. 'Εάν πράγματι ή Cέωσιc: τελειοnοιη τήν λογικήν
οvδέ Πνεv•,ιιά εl-σιι·, cvς εκ Πνεύματος γεγενηι.ιιένοι, οfδέ μ6- φύσιν, άλλά δέν -καθιστςΊ τούc: θεοειδείς ύnέρ αύτήν, έφ'
ι·οις rποίς πιοτεύοι•οιι• F-l:; τι'ι 01•ομα αυτού τέκ1 1 α 1
Θεου γει έ- δσον είναι εΕιc: τηc: λογικηc: φuσεωc: ώc: προκληθείσα άnό
3Ω σθαιι) n Χρ-ιστός ιιε!:ουσίαγ εδωκεγη έπιδημήσας· και πρύ φυσικήν δύναμιν nροχωρήσασαν είc: ένέργειαν, δέν φθά­
της i':πιδημ[ας γc}ρ αiΊτοiι πασιι• ένυπijρχει• εθνεσt)', εϊτε ψυ- νουν ύnέρ φύσιν oi δγιοι θεούμcνοι, οϋτε γεννώνται έκ
Θεοϋ 7 , οϋτε ΠνεΟμα είναι, ώc: γεννημένοι έκ Πνεύματοc: ,
8

οϋτε ό Χριστός μέ τήν έnιδημiαν του «εδωσεν έ!Ξουσίαν

4. 'Αριθ. 12, 8,
5. Τ ί τ. 3, 6. Βλ. Β α σ I λείου, Άνατρεnτικόc: άπολογ. Εύνο· νά γίνουν τέκνα ΘεοΟ είc: τούc: πιστεύοντας είc: τό όνομα
αύτοΟ» μόνον
9
μίου 5, PG 29, 772 D. διότι καί nρό τηc: έπιδημiαc: αύτοϋ ένυnηρ­
6. Άνωτ. παραγρ. 25. 7.Ίω.1,13.
9.Ίω.1,12. χεν είc: δλα τά εθνη, αν βεβαίως φυσικωc: ένυηάρχπ είc:
8. Ί ω. 3, 6.
 ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ; ΛΟΓΟΣ 3, 1 ,623
622

ΟΙΚ(V:; ι!.ι•εοτι. τzί λογικ?ί ψυχfl, και )!'V')) τοίς νυιι δυσοεdέσι τι:: rήν λογικήν ψυχήν, καί τώρα είς δλους τούς δυσσεβεϊς
και ασεοέσι,, α.πu.σιν. "Ειι, ε'ίJ1;ερ ή θέωσι.ς εξι.ς ε'στί τελειω­ καi άοεβεϊς. Προσέτι, αν βεβαίως η θέωσιc: είνοι εΕιc: τε­

τικr; της λογικιjς φύσεως, οί "Ελληνες λογικοί τελείως oi'iκ λειωτική τηc: λοyικης φύσεωc:, οί άρχαϊοι 'Έλληνες δέν
Jισω 1 , αλί.' οvδ' οί εκ:πεσόνι,ες αγγελοι· τοι.γu.ροvJ' ου κακώς ήσαν τελειωτικωc: λογικοί, άλλ' οϋτε οί έκπεσόντες δγγε­

5 1ll γι,ιόσει χρδ:ιιπαι, τijς δί:: κατ' αυτήν qπισικ17ς εξ·εως εστέ­ λοι· έπομένως δέν χρησιrμοποιοϋν ·κακώς τήν γνώσιν, άλλά
ρηηαι. ΠCις ovv δικαίως ύτιεύθν}'Οι; Και μrιν ουκ είναι μαλ­ είναι στερημένοι φυσικης δι' ,αύτήν εΕεως. Πως λοιπόν

λον ουσίας ουσίαν και οί εξω φασί σοφοί. Πως OVY ϊίγγελοι είναι δι,καίως ύπεύθυνοι; Καί όμως άκόμη καί oi εΕω σο­
αγγέλωJΙ }.ογικοί μό.λJ.,οι, l) ψvχ17 ψυχιjς; Οί γϊιρ ατελείς τηι• φοί λέγουν δτι δέν ύπαρχει ούσία περισσότερον ούσiας.
ήλικίαι· ουκ εν τιί ψύσει ηjς ψvχίjς, αλλ' εν τ'fi ωv σcόμαως Πωc: λοιπόν δ.γγελοι θά είναι λογικώτεροι άγγέλων η

10 εχοV'σι το ατ.ελές. "Αρ' οvν ·θέωσις ή τδ φρονείι, διδούσα 1ί­ ψυχή ψuχης; Πράγματι οί άτελεϊς κατά τήν ·ηλικίαν δέν

ί.ικία; Και γJJωστικωτέρους δε μαλλον αλλους αλλω~·, ου πα­ εχουν εJς ·τιΊν φύσιν της ψυχηc: άλλ' είc: τήν τοϋ σώματος

ρά τiιν 117ς ψυχής φύσιν πεφυκέναι λογιζόμεθα, παρά δε την τήν άτέλειαν. ~ Αρα λοιπόν θέωσιc: είναι ή δίδουσα τήν

του σώματος κρ,ιJ.σιι' . .,. Αρ' οv·ν θέωσις ή τελεστικη προς ,εvφυ­ φρόνησιν 11λικία; 'Επίσης, λογιΖόμεθα δτι μερικοί είναι

ίω' κρασις; Καl 1ιιι' εvφυίαv δε δώρον οvσω1 'ίσμεν Θεού, καμωμένοι γνωστικώτεροι δ.λλων δχι λόγψ τηc: φύσεως

15 ιιίν δε γνcvσt)' ου μόνον Θεοv δώρον, άλλrt και τελειωτtίΩJΥ της ψυχηc:, άλλά άπό τήν κρδσιν τοϋ σώματοc:. ~ Αρα λοι­

τί'f ς λογικής φύσεως εξιJJ, oi'., δώρον δε θέο:ποιόν, ου γαρ ύ­ πόν θέωσις είναι ή τελεστική nρός εύφυϊΌν κρδσιc:; !Α­
περφυές, εκείνου δντος ύnέρ, φ1ίσο·. Είεν δ' αν καl. πάντ•ες, ναγνωρίί:ομεν δέ έπίσης δτι η εύφuΤα είναι δωρον Θεοϋ,

οί με~, μαλλ011 οί δ' ηηΟJ', θεοί δ' ομως άπαξάπαντες αι1 θρω­ ή δέ γνωσιc: όχι μόνον δωρον Θεοϋ, ·άλλά καί τελειωτική
ΠΟΙ καί. ϊiγγελοι· αεί δε ατελείς ·D·εοί και 17μίθεοι τό δαιμό- εςις της λογικης φύσεως., δχι δμως θεοποιόν δώρον

20 νιο~• φύλον. Ουκ αρα 1'!έωσις η εξις αϋτη· ητις γάρ :ιιοτ' αι, διότι δέν είναι ύπερφυέc:, ένφ τό θεοnοιόν είναι ύηέρ φύ­

ε'ίη τελειωΤΙΥ.17 τη; λογικής φύσεως f;ξις, είτε γνώσις, είτε σιν. Έt δ.λλου, ·. ον ήτο φυσι 1 κόν δωρον ή θέωσις, θά ,ήσαν

κράσις, είτε εvφυία σcόματός τε και ψυχ17ς, θύραθει, i} οίκο­ όλοι θεοί, αλλοι περισσότερον καί όλλοι όλιγώτερον, πάν­

θει· προογινομέι·η, λογικούς ακριυως οlς αν επιγέγοιτο τε­ τως δμωc: θεοί δλοι γενικωc: δνθρωnοι καί δγγελοι· πόντο·
τε δέ άτελέΊc: θεοi καί ιiμίθεοι οί τοϋ δαιμονίου φύλου.
λέσειεγ, αλλ' OV'J.ι και θεούς.
Δέν είναι λοιπόν θέωσιc: ή εΕιc: aύτή' διότι, όnοιαδήηοτε
25 31. 'Αλλct γάρ, σπερ αι•ιιnέρω δέδεικru.ι, i1/Y μεν εκ πί-
στεως εlς ει,έργειαν προοiiοαν υίοθεσίω' και την θεοποιόJ'. καί αν είναι εi:ιc: τελειωτική της λογικηc: φύσεως, εϊτε

δωρεαl' 1αύ1ηι' οί αγιοι σαφc7Jς ενυπόστατόν φασι1,· ο{πος δε γνωσιc:, εϊτε κρασιc:, εϊτέ εύφυία σώματος καί ψuχης,
nροσγινομένη άπό εςω η άπό μέσα, θά ήδuνατο νά κατα­
1ι7ι 1 1?εομι.μησίαν ί}ν ~?εαρχίω• και θεο:τοιόι, δώρον μόνος ά­
στήσn άκριβωc: λογικούς ,έκείνουc: είc: τούc: όnoίouc: θά
:ιάΥ,ων ·ύπεvόησεν, ουκ ενυπόστατοιι είναι διισχυρίζεται· τοι-
έπήρχετο, άλλ' δχι καί θεούς.
30 γαρουν έτέρα εσ,ι nαρα 11)Υ τοίς πατράσt)J εγγεγενημέι•ην τε
3·1. 'Αλλά βεβαίως, όπως έδείχθη όνωτέρω 10 , ϊήν μέν
uίοθεοiαν την έκ πίστεωc: προβόσαν είc: ένέργειαν καi την
Θεοποιόν ταύτην δωρεάν oi όγιοι λέγουν οαφωc: ένυ:nόd:rα­
τον· OUTOC: δέ ίσχυρίΖεται QΤΙ ή θεομιμησία, την όποίαν μόc
voc: αuτόc: άπό δλοuc: έκλαμβάνει θεαρχίαν καί θεοποιόν
δώρον, δέν είναι ένυnόστατοc:· έπομένωc: είναι δλλq θέω-.
1 Ο. Παράγρ. 9, 18.

624 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
και εγι•ωσμένφ θέωσιν. Jιfάξψος δε ό 1Jείος OUr. (1)ΨJH)O,ΙX-
10JJ μόι•οv. είπε ταύτφ 1 , αλλά και αγέι,ητο1 1 , και ουκ ακrιστον
μόι·οι·, αλλ,i και άπερίγραnτον και ύnέρχρονον, ώς και τοί)ς
αυτιις εvμοιρηκόιας δι' αυτ111· dκτίσ10υς, «:νάρχαυς και απε-
5 ριγράnτους τελέσαι, καίτοι δια την οίκεlαν φύσιν t::ξ οi)κ ί5ι·­
των γεγω·ό1ας. Οvτος δέ, «α μ17 έώρακ.εν εμοατε·ύω~·η, ΚΊt­
ΟΤf))' >ιαί φvσικί7ν και ύnό χρ6νο11 ίσχυρ[ζεται ιην θέωσιγ εlι'rΗ.
σαφϊός παρ' έαυτο11 δημιουργϊόν αυτψ•, αφ' ης και ϊΟΥ Θε­
())J δrjλός i::OTO' εlς κτiσμα κατασπα>J'. 'ΙΙ μέι1 γάρ θέωσις ΚΙ!.-
10 ι,χ τοi•ς πατέρας ουσιώδης εστί,, ενέργι::ια Θεσυ· fις δέ ,ιv­
σίας αί οί'.,σιιiιδεις ειιέργειαι κτισταί, κτωτή και αϋτη t:ξ
άι·άγκης. 'Γαύτrι δέ τfί ατοπίrι: πολυτρόπως lίν τις 'ίδοι κc,ί
πολλάκις τον ταλαίπωρον τοvrον nεριπίπ1οy1α· ου γαρ t::ρvθρυΊ,
πάσας τάς εμφύτους του Θεοv δυνάμεις τ•ε καί ενεργείας Κ71-
15 ,στας α:ωφαο•όμει•ος, καίτοι ι·αόν Θεοv ζώντος τώι• αγίων
εκασΙΟΥ εiι•αt nεnιστεύκαμεJι δια την ε·νοtΚΟVΟαΥ χάριι1 • Π {;j;
οlΨ ναός Θεού τό του κτίσματος οίκητήριον; πώς δέ 1ούτω1·
εκαστος ακτωτος δια 1·1111 χάριν, εί κτισι·ή; Έκείι·ο δέ ιιιιι
και λίαγ θ·αι•_ιιάζει.ν εnεισι, πώς και αυ·τός 1J•εουργικόι 1 λέγωι•
20 ύnο 1(<)/! παιέρω1r καλείοθαι ΤΟ εγ τφ Θαυωρίφ ί.άμψαγ φι-;';;,
εlτ' αυτός θ·εοnοιογ δώρον τούτο λέγειν ουκ ανέχεται. Ου μiιι·
αλλ' επειδ·ι) ·ή θεοnοιός δωρεά τοίt π,,εύματος ένέργει.ά εο,ι
Θεοί;, ό δέ Θεός άπό των ε·νεργειών εχει τάς επωι'Vμία,/
( rJ γά? ύπερουσιό1ης dι•ώγυμός έστιγ αυτου, ε'ίπερ εξ αρε-
25 τ·ίjς μόνr;ς καί σοφίας 17 θέωσις ύnηρχει') ούκ li1• Θεάς ώς
Εχωt' θεοnοιάν ει•έργειαι, εκαλείτο ό Θεός, της σοφίας κrι.ι
αρετής ταύιηγ αV'IOV δήλην ποιούσης τ17ν ε1'έργεια1', αλλ' οi,δ'
liν ύπέρι'J.εος ηκ·οι-εν, ύJς ταύτης 1ης θε6τη;ος ε:τέκειγα ύnάρ­
χων· αnέχρησε γαρ α.γ α.Ζ,1q""ι δ::τέρσοφον και δnεράγαθοιι ;,-:αί
11. Περί άποριιϊ.ιν, PG 91, 1137 κ.έ.
12. Κολ. 2, 18.
13. Α' Κ ο ρ. 3, 17 κ.ά.
14. Αί έπωνuμίαι τοίi Θεοίi προέρχονται έκ των ένεργειιϊ.ιν του.
Βλ. Βαοιλείου, Έn1στολή 189, 8, PG 32, 696, Γρηγ. Θεο·
λ ό γ ο υ, Λόγοc. 30, 18, PG 36, 128 Α, Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο n α γ ί­
τ ου, Περί θείων όνομάτων 12, 2, PG 3, 969 C. Ή παροϋσα όνομα­
σία 'Θεόc.' έκ τηc. 'θεώσεως· εΤναι ταυτολογική.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 625
σιc:, διάφοροc: άπό τήν έμφυτευομένην είc: τούc: πατέρας
καί άναγνωpιί,ομένην άπό αύτούc:. Ό δέ θεΊοc: ΜάΕιμοc:
είπε ταύτην δχι μόνον ένυπόστατον, άλλά καί άγένη­
τον, δχι μόνον δκτιστον, άλλά καί άπερίγραπτον καί
ύπέρχρονον, ώστε οί άποκτήσαντεc: αύτήν νά καθίστανται
1
έΕ αίτίαc: τηc: δκτιστοι, δναρχοι καί άπερίγραπτοι 1, μολο­
νότι κατά τήν φύσιν των εγιναν ,έε ούκ δντων. Ουτοc: δέ,
«εiσβάλλων είc: πράγματα τά όποϊα δέν είδεν» , ίσχυρί­
12
(εται δτι ή Θέωσιc: είναι κτιστή καί φυσική καί εγχρονοc:,
δημιουργGJν ταύτην σαφωc: μόνοc: του, έΕ ου καί είναι φα­
vερόν δτι καταβιβάί,ει τόν Θεόν εic: κτiσμα. Πράγματι ή
μέν θέωσιc: κατά τούc: Πατέραc: είναι ούσιιi>δηc: ένέργεια
Θεοϋ, ή δέ ούσία τηc: όnοίαc: αί ούσιιίJδειc: ένέργειαι είναι
κτιστοί. είναι κατ' άνάγκην κτιστιi καί αύτή. Δύναται δέ νά
ϊδπ κανεic: τόν ταλαiπωρον τοϋτον νά περιπίπτη πολυτρό­
πως καi πολλάκις είc: αύτήν τήν άτοπίαv- διότι δέν έρυ­
θριδ νά κηρύσση κτιστάc: δλαc: τάc: έμφύτουc: δυνάμειc:
καί ένεργείαc: τοϋ Θεοϋ, μολονότι ήμε"ίc: πιστεύομεν δτι
ειωστοc: των άγ:ων είναι ναόc: Θεοϋ ·ί,α>ντοc: λόγψ τηc:
13
ένοικούσηc: είc: αύτόν χάριτοc:. Πωc: λοιπόν θά είναι ναόc:
Θεοϋ τό οίκητήριον τοϋ κτίσματοc:; Πωc: δέ εκαστοc: των
άγiων θά είναι λόγφ τηc: χάpιτοc: δκτιστοc:, αν αύτή είναι
κτιστή; Μοϋ ερχεται δέ νά θαυμάί,ω πολύ τοϋτο, nGJC: δη­
λαδή ένψ καί ό 'iδιοc: βεβαιώνει δτι τό είc: τό Θαβώριον
λάμψαν φωc: καλείται θεουργικόν ύπό των Πατέρων, εnει­
,α ό ϊδιοc: δέν δέχεται νά τό λέγη θεοποιόν δώρον. 'Αλλ'
δμωc:, έπειδή ή θεοποιόc: δωρεά τοϋ Πνεύματοc: είναι
ένέργεια τοϋ Θεοϋ, ό δέ Θεόc: εχει τάc: έπωνυμίαc: άπό
τάc: ένεργείαc: (διότι ή ύπερουσιότηc: αύτοϋ θά είναι άνώ­
νuμοc:, αν βεβαίωc: ή θέωσιc: προήρχετο μόνον άnό τήν
άρετήν καί τήν σοφίαν), δέν θά ήδύνατο νά κληθπ Θεόc:
ώc: εχων θεοποιόν ένέργειαν ό Θεόc:1 4. άφοϋ ταύτην τήν
ένέργειαν αύτοϋ θά έδείκνυον ή σοφία καί άρετή αύτοϋ,
άλλ' οϋτε ύπέρβεοc: θά ώνομάί,ετο, άφοϋ θά ύπηρχε πέραν
αύτηc: τηc: θεότητοc:· διότι άρκετόν θά τοϋ ητο νά λέγεται
ύnέρσοφοc: καί ύπεράγαθοc: καί τά τοιαϋτα. Έπομένωc: ή
40
626 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
τά ιοιαυια λέγεσθ·αι, Τοιγαρονν αλλα, παρά Ι1]Υ αρετήν καί
την σοφίαν ή χάρις και ή ενέργεια τijς θεώσεώς εσιι.
.'32. Των ιοfί, καλοv τοίνυ11 ΒαρJ..αάμ εlς ημάς λοι·δοριωι'
dιλ,ογήσα111ες ( ου γαρ εlς ή μας, αλί: εlς τούς πατέρας αναφέ~
5 ρανται· τούτων γάρ είσι τά ύυρι.σμένα δόγματα, μαλλα,ν δέ
ούδέ &κείγωι, ίϊπτεται· ,τrύων γάρ τις, δ φασιν,. εlς οv:ρανόν,
ου τον ούρανόν αλλ' έαvτcΊv ποιεί κατάπτυστον )· ουκουν ήμείς
παρ' οιrδέν τάς υδελυράς ταύιας υλασφημίας ήγησάμει•οι,
cv·σανεί διωwρητικως ηρεω, τί ποι' αρα θέωσίς εστιv, d,ω-
10 κρι~rούμε{}α προς τοντα κατά την επιμετρηθείσω1 ήμίν :παρά
Κυρίου ϊ%vαμιν. Έ11έργειαν Θεοv 1~εοποιόν, ώ 6έλτιστε, α·
κούων και Πνεύματος χάριν θεουργόν, μ11 :τιολυπραγμόyει,
μη,δέ ζήτει, nαις μεν 1ου10, πως δ' εκειι•ο, πως δέ μή, και
ιαvτα ταύτης ίiνευ ι1.117 γενήσεσθ'αι μέλλων έv Θεφ,. κατά τούς
15 ΠSQt U'1fίfjς ειπόνιας, αλλα T(iH' εργωι• εχου δι' ών εκε{ιτης
τεύξn· τότε γr'ι.ρ και ταύιην εισυ κατά ιό εγχωροvν- μόψος
γάρ δ πείρq μαθών οlδε τcίς ενεργείας του Πνεύμαrος, καιά
τον μέγαν Βασίλειο~,. Ό δέ προ 1WJI l-5ργωy 11JY ειδησιν ζη-
1ωJΙ, ωίς ,Ίεπειραμένοις μεν πιοτεύων, λαμυάJΙει Η τijς a,λη-
2.Ο {fείας ιJΙδαλμα,. παρ' έαυrοv δέ διανοούμενος και τού ινδάλ­
ματος διαπεσιvJΙ, εlθ' ώς εύρηκc:Jς μέγα φvσαται και :τιολi•ς
κατά των πεn•ειραμέJΙω11 (1Jς πεπλανημένων nνεί. Μη πολv­
πραγμόγει. τοίνυν, αλλ' εnov τοις nsπειραμέ~,οις, μάλιστα μέν
."iiργοις, εl δέ μη τούτοις, 1οίς λόγοις γονJΙ, αρκούμενος ταίς
25 πσ.ραδειγματικαίς εκφάνσεσιν αύ·τijς· ή γάρ θέωσις ύπερών11-
μος. Δια καί ήμείς πολλά περί 17συχίας συγγραψάμεγοι, iτiiJ!
μεν TQ)Y :πατέρων :Jιροτρεψαμέ1 1 ω1', )'VY δέ των αδελφών αlτη­
οαμέγωJΙ, οvδαμοv nερί {)·εώαεως &ι,αγράψαι τεθαρρ17καμεγ·
l'V)) δ' εnείnερ ανάγκη λέγειΥ, ερούμεν, ε1;σεοfj μέy τfί του
30 Κυρίοι· χriριτι, nαραστijοαι δέ οvχ ικανά· καl. ,}.,εγομέ~•η ;,-άρ
15. Βλ. τοϋ Χ ρ u ο οστό μ ο u κατωτέρω 3, 3, 3, Είι:: Ήσαfαν
1; PG 56, 14.
16. Τό εε προηγούμενα βιβλία, έε ων τά τρία nρωτα είναι άπαν·
τήοειι:: είι:: άδελφόν.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3. 1 ,627
χόριc: καί ένέργεια τηc: θεώσεωc: είναι κάτι όλλο, διάφο­
ρον άπό τιiν άρετήν καi σοφίαν.
32. ·Αψηφήσαντεc: λοιπόν τάc: εic: βάροc: μαc: λοιδο­
ρίαc: τοϋ καλοϋ Βαρλαάμ (διότι δέν άναφέρονται είc: ήμαc:
άλλ' είc: τούc: Π ατέρac:· πράγματι αύτων είναι τά ύβρισμέ­
να δόγματα, μαλλον δέ οϋτε έκείνων δπτοντaι· διότι, δ­
πωc: λέγουν, δποιοc: πτύει είc: τόν ούρανόν, δέν κάμνει
rόν ούρανόν κατάητυστον όλλ' έαυτόν) · ήμεϊc: λοιπόν μή ό­
ποδώσαντεc: καμμίαν βαρύτητα είc: τάc: βδελυράc: αύτάc:
βλασφημίαc:, ώσάν νά ήρώτα διαπορητικωc: τί άραγε είναr
θέωσιc:, θά άποκριθωμεν είc: αύτό συμφώvωc: μέ τιiν 1δοθε"i­
σαν εic: ήμαc: δύναμιν παρά τοϋ Κυρίου. 'Όταν, ω βέλτιστε,
άκούηc: θεοποιόν ένέργειαν Θεοϋ, καί θεουργόν χάριν Πνεύ­
ματοc:, μή noλunpayμovfιc: καί μή ,lητfιc:, nωc: τοϋτο, nωc: έ·
κείνο, καi πωc: δχι, καί μάλιστα άφοϋ δέν πρόκειται νά φθό­
σηc: είc: τόν Θεόν χωρίς αύτιiν, συμφώνως πρόc: τούc: όμιλή­
σανταc: περί αύτηc:, άλλά νά ,διατηρfιc: τά εργα, διά των ό­
nοίων θά έnιτύχηc: έκείνηv· πράγματι τότε θά γνωρίσηc:
καi ταύτην κατά δύναμιν· διότι μόνον ό μαθών διά nείραc:
γνωρίlει τάc: ένεργείαc: τοϋ Π νεύματοc: κατά τόν μέγαν
Βασίλειον 15 • Ό δέ lητων τήν γνώσιν npiv άnό τά εργα, ον
μέν nιστεύη είc: τούc: δοκιμάσανταc:, λαμβάνει κάποιον 'ίνδαλ­
μα τηc: άληθείαc:, δν δέ διανοηται άφ' έαυτοϋ καί έκnέση
τοϋ ίνδάλματοc:, τότε καυχαται nολύ ώσάν νά είiρε καί
όρμςι δυναμικωc: κατά των πεπειραμένων ώc: πεπλανημέ­
νων. Μή nολυnραyμονfιc: λοιπόν, άλλά νά άκολουθfιc: τοι)c:
nεnειραμένουc:, μάλιστα μέν μέ εργο, δν δέ δχι μέ αύτά,
τουλάχιστον μέ λόyουc:, άρκούμενοc: είc: τάc: nαραδειyμα­
τικάc: έκφάνσειc: αύτηc:· διότι ή θέωσιc: είναι ύnερώνυμοc:.
Διό καi ήμεΊc:, άφοϋ σuνεγράψομεν πολλά περί ήσυχίαc:.
όλλοτε μέν κατόπιν nροτροnηc: τιον Πατέρων, ·όλλοτε δέ
κατόπιν αίτήσεωc: των άδεινφων , δέν έτολμήσαμεν nοu­
16
θενά νά yράψωμεν περί θεώσεωc:· έnειδή δμωc: τώρα
παρέστη άνάyκη νά ε'ίnωμεν, θά εϊnωμεν μερικά, μέ την
χάριν τοϋ Κυρίου εύσεβη, άλλ' όχι ίκανά νό δώσουν άκρι­
βη εiκόνa· διότι ή θέωσιc: μένει όρρητοc: καί δταv όνομά-
628 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 629

αeρη ως εκείνη μέ,·ει, μόνοις ενώνυμος, κατά τούς :ιατέρ,ις

Ζεται άκόμη, είναι δέ, κατά την γνώμην των Πατέρων,
φά1,αι, ταίς ευμοιρηκόσιν αυτης.
έπώνυμοc: μόνον έκείνων οί όποϊοι τήν εχουν άποκτήσει.
33. ΊΙ φύσει τοιγαρουv {)ε61ης, 11 &ρχ1) της {)εώσεως, έξ
33. 'Επομένωc: ή φύσει θεότηc:, ή άρχη τηc: θεώσεωc: 7.
1

ης ώς αιτίας αμεθ·έκτου 10 {)·εουσθαι 1οίς {)εομέJ!οtς έστίν,

5 αϋτη τοίγυy ή 7lάΥτωγ έnέκειγα {)εαρ,χικω1ά1η μακαριότης α­
όρατός έσιι καθ•' έαυτήν αlσθήσει τε και νφ, αοωμάτφ 18
και σώματι συνδεδεμένψ και, έκοτfj έαvτου τι τούτων ε.,ί
10 κρεϊηον θ·εωθέι,· μόιψ γαρ ιφ καθ' ύnόατασιν ήνωμέι,φ
νφ και σώματι εlναί ί8 και γενέσθαι θεατη πιστεύεται,
1ο καί μ·rι κατά 111)! οlκείαν φύσιγ έαvτώJ'. Μόνα γαρ εκεί;•α
ισιαρουσίq, 10v χρίοyτος ολου» εθεώ{)ησαν και την ισψ ε1 1έy­
γειαΥ 1fί 'θ·εο11σ17 Ουσίq. προσελάΌΟ)'10 1 ΠΙJ.ισωr α'!!'1Ύj)J ανελ}.ι.,(7'Jς
άπό τήν όποίαν ώσάν άπό άμέθεκτον αίτίαν .προέρχεται τό
θεοϋσθαι είc: τούc: θεοuμένοuc:, :ιύτrΊ ή έπέκεινα όλων
θεαρχικωτάτη μακαριότηc:18 είναι καθ' έαυτην άόρατοc: μέ
αϊσθησιν καί νοϋν άσώματον καί ουνδεδεμένον nρόc: σώμα,
εστω καί αν κάτι άπό αύτά έκστασιασθn έαuτοϋ nρόc: τό
cl
άνώτερον θεωθέν· διότι n1στεύεται ότι είναι καί γίνεται
θεατή μόνον ύπό τοϋ καθ' ύnόστασιν ήνωμένου νοϋ καί
σώματοc:, αν καί όχι κατά την φύσιν των. Διότι μόνα έκεϊ­
να «μέ την παροuσίαν όλοκλήρου τοϋ χρίοντοc:» έθεώθη­
19

χωρήσαγτα και δι' έαυτώy έκφήγω·τα· και γαρ ((SY τφ Χρι­

σαν καί προσέλαβαν 'ίσην ένέργειαν μέ την θεοϋσαν ού­
στφ nαΥ 10 πλήρωμα της θεότητος σωματικώς>) κατά τόν ιl-
σίαν, την όποiαν έχώρεσαν πλήρωc: όλόκληρον καί έφανέ­
15 nόστολοΥ <ιοiκε'i». Διό καί τών άγίων εlσίν ο'ι μετά τiJY διrλ
ρωσαν δι' έαυτων· διότι κατά τόν άnόστολον «έν Χριστφ
σαρκός του Θεοϋ έnιδημίαΥ οίόν τι πέλαγος απεριόριστογ ιό
κατοικεί όλόκληρον τό πλήρωμα τηc: θεότητοc: σωματι­
φως εκείνο ε'ίδοι,, εξ έγiις δίσκου, του nροσκυνητου δηλ01,ό: ι
κωc:»20. Διό καί ύπάρχοuν μερικοί άnό τούc: άγίουc:, οί
σώματος, παραδόξως nροχεόμεγογ, ώς και οί απόστολοι t;;'!t
όnοίοι μετά την σαρκικην έnιδημίαν τοϋ Θεοϋ είδαν τό
τοίί ορους. Οϋτω μέν OVJ' '/) απαρχή τε{)έωται του 17με1έρa'ι
φωc: έκεϊνο ώσάν πέλαγος άnεριόριστον, προχεόμενον
20 φυράματος. 'Η δέ τώι• τεθεωμένων αγγέλωγ και αι,{)ρώπuπ
παραδόΕωc: άnό cva δίσκον, τό nροσκυνητόν δηλαδή σω·
ilέωσις ουχ 17 ύπερο1Jοιός εστιν οvσiα τού Θεου, αλλά της ύ­
μα 21 , δnωc: εΤδον καί οί άnόστολοι έπί τοϋ όρουc:. Οϋτω
nεροvσίου ουσίας του Θεου εγέργεια, τοίς τεθεωμέyοις ε;,ιι­
λοιπόν έθεώθη ή άπαρχή τοϋ φuράματόc: μας. Ή δέ θέω­
nάρχουσα, OV'X ώς 1] τέχνη εν τφ τεχνητφ ( ουτω γαρ το'ί ς
σιc: των θεουμένων άγγέλωv καί άνθρώnων δέν είναι ή
δημιουργικώς nροηγμέγοις εγεστο, ή προαγαγου·σα ταύτα δύ-
ύnερούσιοc: ούσiα τοϋ Θεοϋ, άλλά ένέργεια τηc: ύπεροu­
25 ναμις, έπιφαινομένη πασιν η και έμφαινομέ11η}' αλλ' ιcώς JJ
σίου ούσίαc: τοϋ Θεοϋ, ένuπάpχουσα εic: τούc: θεωμένοuc:,
τέχιrη εν τς_,; αΥαJ,,αοόιπι αυτήνη, κατα ταν μέγαν Βασίλεια1"
δχι δπωc: ή τέχνη είc: τό τεχνητόν (διότι οϋτωc: ένυnάρχει
( διό και δργαιrά είσι του άγ[ου Πι•εύματος οί αγι.οι, 11Ίι· αυ- είc: τά δημιουργικωc: ·κατασκευασθέντα ή δύναμιc: ή όnοία
117ν έκείιψ nροαειληφ6τες ένέργ·ειαν)' και ή των λεγομέι 1 (1))J
τά κατεσκεύασεν, έnιφαινομένη η καί έμφαινομένη είc:
πίστις έτο[μη,
1(1 χαρίσμαΙα των [αμά1ων, τα ενεργ17ματα των δλα), άλλά «δπωc: ή τέχνη εic: τόν άναλαβόντα αύτήν»,
30 δυνά,ιιεωγ, ή πρόγι·ωσις, ή ,UJ} αντιλεγομένη σοφία f}y και κατά τόν μέγαν Βασiλειον22 (διό καί είναι όργανα τοϋ
άγίου Πνεύματοc: οί άγιοι, πpοσλαβόντεc: τήν ίδίαν μέ
17. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο n α γ ί τ ο υ, Περί έκκλησιαστικηc: ίεραρ· έκεϊνο 1ένέργειαν, καί ή βε6αία πίστιc: των λεγομένων, τά
χίαc: 1, 4, PG 3, 376 Β.
χαρίσματα των ίαμάτων, τά ένεργήματα των δυνάμεων 3,
2

18. Αύτόθι 1, 3, PG 3, 373 D.

19. Γ ρ η γ. Θεολόγου, Λόγος 30, 21, PG 36, 13·2 Β. ή πρόγνωσιc:, ή άναντίρρητοc: σοφία τήν όnοίαν ό Κύριοc:
20. Κ ο>λ. 2, 9.
21. Βλ. μή άνιχνευθείσαν nαράθεσιν έκ Βασιλείου έν 1, 3, 29.
22. Περί 'Αγίου Πνεύματος 26, 61, PG 32, 180 C, ·
23. Α' Κ ο p. 12, ~· 1Q· 26" 3Q,
630 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3. 1 631

Πνεύμα τού Πατρός ιίμϊον ό Κύρ{)ις ll(!Οσηγόρευσειι, ου μό­
νον Μ, αλλά και ιί του· Πνεύματος άγιαστικη μετάδοσις, εξ
αυτών καί δι' αfι,τcΖJγ χορηγοvμένη τοίς άγιοζομένοις με,' ω'ι-
101:ς· Ηλήψομαι γϊ~ρ από του Πνεύματος του επί σέ και θ·ήσω
5 ε:τ' αiηούς)), 7lρ(ίς τον ΜωUσην είπεν δ Θεός, και του Παύ­
λου τάς χειρας εnιθ•έyτος τοίς δεκαδύο Έφεσίοις <<ηλθε τό
Π~ιευμα 1() αγιον εn' αυ 1 τούς, ελάλουν Ίε)) πάραυτα <<γλώσσαις
καί. προεφ17τευοι 1 )). Ον'ΚΟVν ΟΗ11' μέν την οlκείαν αξίω, του
Πνεύμα τος εν1·οώμrον, μετά Π ατρϊις αυ'το και Υίοiί· θεωροι;-
ω μεν, οrαν δέ 1i7ν είς τούς μετόχους ενεργουμένην χάριιι ενθυ­
μηθϊiιμεν, ι~~, ήμί~· είναι 10 Π εί)μα λέγομεν, <ίεκχεόμενο1, πρίΊς
17μας, ου ;πιζ6μενο1ι, διδόμενον ήμίν, οό ποιούμε~,01 1 , χαρι­
ζόμενο1•, ού' δημιουργούμενον))' ε,νυπάρχον τοίς μέν ά1ελέσι ,.
ετι, κατά τό1, μέγαγ αvι?ις φάι•αι Βασίλειον, (»σnερ τις διά-
15 1?εσις ί<διά τιΊ τiJς γνώμης άνίδρvτrΗ~J, τοίς δέ τειλ,εωτέροις
cός εξ ι.:; έn/κτητος' ltστι δ' t:φ' ιΙι.ι• ενερριζωμένη και ταύrης
μfiλλον· Η(iις γαρ tί δύναμις)), ψησί, ((10V όραν εν τψ ύγια[JΙΟ1'71
δφθαλμϊp. οίlτως rJ ενέργ•εια το1j flγεύματος εν ηj ~εκαθ·αρ­
μέηι ψυχfί)).
20 34. Τοι;,αροiίν οvχ ή ύnερούσιος ουσία τοv Θεοiί t:στιJ, ή
ωναμασε Πνεϋμα τοϋ Πατρόc: ήμών~ι, έπi πλέον δέ καi
ή όγιαστική μετάοοσιc: τοϋ hνεύματοc: χορηγουμένη έt αύ· ,,i
τοϋ καί δι' αύτων είc: τούc: μετ· αύτούc: άγιαΖ:ομένοuc:· :!
διότι ό Θεόc: είπε πρόc: τόν Μωυσfjν «θά λάβω άπό τό έπi
σέ Πνεϋμα καί θά θέσω έπ' αύτούC,»~\ δταν δέ ό Παϋλοc:
έnέθεσε τάc: χεϊραc του εic: τούc: δώδεκα έφεσiοuc:, «ηλθε
τό δγιον Πνεϋμα έπ' αύτούc: καϊ άμέσωc: «έλάλουν γλώσ­
σαc: καi προεφήτεuοv» 26 • Έπομένωc:, όταν μέν σκεnτώμε­
θα τήν οίκείαν όΕ:ίαν τοϋ Πνεύματος, τό θεωροϋμεν μαι!
μέ τόν Πατέρα καi τόν Υίόν, δταv δέ σuλλονιΖ:ώμεθα τήν
είc: τούc: μετόχοuc: ένεργοuμένην χάριν, λέγομεν δτι τό
Πνεϋμα ε'ίναι μέσα μαc:. «έκχεόμενον npόc: ήμδc:, δχι κτι­
Ζ:όμενον, διδόμενον εic: ήμδc:, 6χ1 nοιούμενον, χαριΖ:όιμε­
νον, δχι δημιοuργούμενον» 21 • ένuπάρχον, διά νά έκφρα­
σθώμεν πάλιν κατά τόν μέγαν Βασίλειον, είc: μέν τούc:
άκόμη άτελεϊc:, ώσάv διάθεσιc: «λόγψ τοϋ άθεμελιώτου τηc:
γνώμηc:», εic: δέ τo1:ic: τελειοτέροuc: ώσάv εΕιc: έniκτήτοc:,
είc: μερικούc: δέ ώσάv λειτουργία ριlωμένη <':~κόμη καί πε·
pίσσότερον άnό αύτήV' διότι, λέγει «δnωc: ή δύναμις τfjc:
όράσεωc: ύnάρχει ε1c: τόν ύγιη όφθαλμόν, οϋτωc: ή ενέρ­
γεια τοϋ Πνεύματοc: υπάρχει είc: τήν καθαρμένην ψuχήv» •
28

θεο7lοιλς δωρεr't του Πνεύματος, άλλ' ή της ύnερουσίαυ ου­

σίας του Θεοu i/εο:ωιrJς ενέργεια, και ουδέ αϋ1η nασα, εl 34. Έπομέvωc: ή θεοποιόc: δωρεά τοϋ Πνεύματος δέν
χαι καθ' έαυτ1711 ·αμέρισ10ς εκεί~ιη. Τίς γά.ρ των κτιστώ~, χω­ είναι ή ύπερούσιοc: ούσία τοϋ Θεοϋ, άλλ' ή θεοποιόc: ένέρ­
ριjσαι δύνrιιτ' αν ,ολ171 1 11)ν απειραδ{;ναμον δύναμιν του Π11ε1!- γεια τηc: ύπερουσίαc: ούσίαc: τοϋ Θεοϋ, καi οϋτε όλόκλη­
2s ματος, 71λ17ir ταυ κυηθέ~•10ς ε11 παρθενικfΊ νηδ·ύι,. nαρουσf1 ροc: αύτή, ί:.'ιν καi έκεiνη καθ' έαυτήν είναι άμέριστος.
Πνεύμαως άγίου και της τοϋ ύψίστου δυνάμεως επισκιάσει.; Δiότι · ποίος · άπό τόύc: κτιστούς θά ήδύνατο νά χωρέση
Διϊ) και ιαιlJ')) μέ1• ο[ηο:; i':χώρησε ωό nλήρωμα 1ης {1'εότη- όλόκληρον τήν άπειροδύναμον δύναμιν τοϋ Πvεύματοc:,
10ς», «εκ δέ του πληρώματος αυτού ήμείς πάντες έλάυομει•)), πλην τοϋ κuηθέvτοc: ε·ίς παρθενικήν νηδύν μέ τήν παρου·
Πανταχοίi μέι· ovv ή ουσία TOU Θεαυ· 10 γαρ π νεiίμα, φηπί. σίαν τοϋ άγίου Πνεύματοc: καi τήν έπισκiασιν της δυνά­
30 ,τ}.ηροί l/(l)'1(l κα1c'ι 71J)' ουσίαν· πα111αχαV: δέ και 17 θέωσι::;, μεως τοϋ ύψiστου 29 ; Διό καi ουτοc: έχώρεσεν «όλόκληρον
τό πλήρωμα τηc: θεότητος»~0 • '"άπό τό πλήρωμα δέ αύτοϋ
24. Ματθ. 10, 20. έλάβομεν δλοι ήμεϊc:»:11 • Παντοϋ λοιπόν ειvαι ή ουσία τοϋ
25. 'Αριθμ. 11, 17.
Θεοϋ· διότι τό Πνεϋμα, λέγει, γεμiΖ:ει τά πάντα
32
26. Π ρ ά !Ξ. 19, 6.
κατά τήν
27. Βασιλεiου, 'Ανατρεπτικός άπολογ. Εύνομiου 5, PG 29, ούσίαv· nαντοϋ δέ είναι καi ή θέωσις, έvυnάρχουσα εic:
772D.
28. Περί 'Αγίου Πνεύματοc 26, 61, PG 32, 180 CD.
29. Λο υ κα 1, 35. 31. Ί ω. 1, 16.
J(). Κ Q λ. 2, 9. 32. Σ Q φ. Σ ο λ. 1, 7,
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 633
632 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

i:ι•υnάρχοv,σα αφράστως ταύιυ και άχώριστος έκείνης ούσα, αυτην άφράστωc: καi οίισα άχώριστοc: έκείνηc:, ώc: φυσική
ατε φυσικίι δύναμις αύιijς. Άλλ' ωσπερ το πυρ άφανές έστι δύναμιc: αύτηc:. Άλλ' όπωc: τό nϋρ είναι άφανέc:, αν δέν
μιί ncοκειμέι 1 ης ·υλης r} αίοθ·ητηρίου ταυ χωρονντας ιιίν φω­ ύφίσταται ϋλη η αίσθητήριον συλλαμβάνον τήν φωτισηκήν
ιιστικ17ν ένέργειαν ανταυ, οϋτω δη και 17 {}έωσις άθεώρηυ'ις ένέργειάν του, οϋτω καi ή θέωσιc: είναι άθεώρητοc: αν 1,

5 εσιι μίι προκειμένης ϋλης τijς χωροι5σης την iJ!είαν εμφάι,,c,ι­ δέν ύnάρχn ϋλη χωροϋσα τήν θείαν έμφάνειαν· όταν δμωc:
ω1· ή1ιίκα δ' αν επιτηδείας ϋλης άπερικαλύ ..τως έχούσης ε:11- εϋρrι κατάλληλον ϋλην έλεuθέραν, τοιαύτη δέ είναι πδσα
λιίυηται, τοιαύτη δέ έστι. nασα λογικ17 κεκαθαρμένη φύσις λογική φύσις καθαρά άπηλλαγμένη άnό τό κάλυμμα της
τό ,ης nολυει,δσυς κακίας ουκ έnιφερομένη κάλυμμα, τηνικαυ­ nολυειδοϋc: κακίαc:. τότε ιωi αύτή βλέπει πνευματικόν
τα και αύ·τι1 φως πνευματικόν δραται, μάλλον δέ κάκείνο11ς φως, μδλλον δέ καθιστζι καί έκείνουc: nνευματιrκόν φως.

10 φως ποιεί n~·ευματικόν. <("" Αι1λον)) γάρ, φησίv, ((άρετfjς Θεόι• Διότι, λέγει, «'βραβείον τηc: άρετηc: είναι vά γίvn κανείc:
γει,έσfΙαι και Hp καθαρωτάτφ φωτι κατασιράnτεσθαι, 11ίς ή­ Θεός καί νά καταστράnτεται μέ τό καθαρώτατον φωc:, γε­

μέρας εκείι•ης Υίόν γενόμενο1 1 , η μη διακόπτεται ζόψρ· αλ­ νόμενος υίόc: τηc: ήμέρας έκείνηc: ή όnσία δέν διακόπτε·

}.ος γ(ι.ρ ταύτην ποιεί ηλιος, δ 10 άληθιJ'οι· φως απαστράnτοπ, ται άnό Ζόφον· διότι δλλοc: ηλιοc: είναι αύτόc: ό όnοίοc:
δ;. έ;τειδrίν cίπαξ εnιφαύσυ ήμίν, ούκέrι έν δυσμαίς κρύ:ττε- την nραγματοπο:εϊ, ό άnοστράnτωv τό άληθινόν φως, ό
15 rαι, &Ucί πάντα ηj φωτιστικfj έαυτου δυνάμει περιπτυξάμε­ όποίοc:, όταν δnαΙΞ φέ!Ξn είc: ήμαc:, δέν κρύπτεται πλέον
yος, διηνεκές και άδιάδοχον τοίς αξίοις τό φϊίις έμnοιεί είc: τήν δύσιν, άλλά nεριπτυχθεic: τά πάντα μέ τήν φωτι­

και αι}rούς τοίι:; μετέχοντας του· φωτός εκείνου αλλους ιJλίου:; σηκήν δύναμiν του, φέρει είc: τούc: ά!Ξίουc: φωc: συνεχές

δ.nε1:?αζόμενσς». Τότε γάρ και «οί δlκαιοι εκλάμψουσιν cfις

καί άδιάκοπον καί καθιστζι cλλouc: ήλίουc: αύτούc: οί

δ ίμιος)). Ώς ποίος fjλιος; Ώς εκείνος δήnοvθεν ό τότε και

όnοίοι μετέχουν τοϋ φωτός έκείνου»'13 • Διότι τότε καί «οί

:ω 1·1:-:1, τοίς αξ{οις φαινόμενος.

δίκαιοι θά λάμψουν ώc: ό ηλιοc:»'1 Ό Ώc: ποϊοc: ηλιοc:; Ώσάν
έκεϊνοc: βε;βαίωc: ό όποϊοc: τότε καί τώρα φαίνεται είc:
35. Όρq.ς σnως αύτηι, προσκ·τι»1J1αι 11Ί11 ένέργειαγ T')V

1ί} ίου 11ίς δικαιοσ15νης; Δ ιό και {}εοσημίαι διάφοροι και χπ­ τούc: ά!Ξίοuc:.
35. Βλέnειc: πως άπσκτοϋν αύτήν τήν ένέργειαv τοϋ
'!1J?ία Π~•εύματος άγ[ου τελείται δι' αιηων. «Ώς γάρ ό 7ΙΒ­
ήλίοu της δικαιοσύνης; Διό καί δι' αύτων τελοϋνται διά­
!J(1ει,Ος)), φησίJΙ, «οvτος αηρ &1,ωσθεις ύπό 11ίς υίας του Πν,1ί-
φοροι θεοσημίαι καί χορηγία άγiου Πνεύματοc:. Διότι, λέ­
25 rια·ος φωτοειδ17ς γίνεται, τφ καθαρφ τον αίθέρος εγαλληι­
γει, «δπωc: ό nερίγειοc: ουτοc: άήρ, άνuψωθείc: άπό τήν
οι'>με11ος. ovrω και ό γοfίς Ο άν/}ρ(/J7lί1'Ος, καταλιnω1, 101' θο­
βίαν τοϋ ,άνέμοu γίνεται φωτοειδ11c:, μεταβαλλόμενοc: άnό
λερό.:: τοfίτω· και αvχμι!Jδη υίον, επειδά,, τfi δυ~,άμει του Πνrού­
τήν καθαρότητα τοΟ αίeέροc:. οϋτω καί ό άνθρώπινοc: νοϋc:,
.ιιατος φωrοειδης γένηται και εμμιχι~rί 1fj άληθι17j και {•ψηλ!ί
καταλιnών τοϋτον τόν θολερόν καί !Ξηρόv βίον, μόλιc: γί­
καθαρότητι, διαφαί11 εrαί πως και αύτος εν εκείνn και ακτf-
νn φωτσειδήc: μέ τήν δύναμιν τοϋ Πνεύματοc: καi άναμι­
30 1•ω:• έμ:1[:7.,λα·αι καί, φως γ{ι 1 εται κατά την του Κυρlου ύπ6·­
χθfi μέ τήν άληθινήν καi ύψηλήν καθαρότητα, διαφαίνεται
rιχεσι1,, ος τοί,ς δικαίους λ(ψψειν ώς ό fjλιος έnηγγείλατο,,.
κάπως καi αύτόc: είc: έκεiνηv καi γεμίlει άκτϊναc: καί γίνε­
ται φωc: κατά τήν ύπόσχεσιν τοϋ Κυρίου, ό όnοϊοc: έnηγ­
33. Τό χωρίον τοϋτο έν r·
πρός Άκίνδυνον 5, άποδίδεται είς τόν
Βασίλειον, άλλά δέν άνιχνεύθη ύφ' ήμων. Βλ. συγγενές έν Περί Ά· γέλθη δτι οί δίκαιο: θά λάμψουν ιi>c: ό ηλιοϊ1 ;;»π 6 • Τοϋτο βλέ-
γίου Πνεύμα:rος 9, 23, PG 32, 109 ΑΒ.
34. Μα τθ. 13, 43.
35. Ματ θ. 13, 43. 36. Χωρίον μή άνιχνευθέν, συγγενές πρός τό έν ·1ω ά ν ν ου

1
634 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 635

Τοϊ,το καί επί γ1jς όραψεν ;ιιvάψει•οι· ε;-ιί κατόπτρου l) υδα­ πομεν νά γίνεται καί έni γηc: έnάνω είc: κάτοπτρον η ϋδωρ·
τος· δεξ,J.,uεJ'α γαρ τιΊι· τοϋ ψ,ίου ακτίνα, αλJ.ην ιlφ' έα1:1{ιι· διότι ταϋτο δεχθέντα τήν άκτίνα τοϋ ήλίου δημιουρ­
c'ι.κτίιια :ιοιεί. Και ~ίμείς τοίι·ι:ι•, ε'ί,ε κατα)ι:ιό1'Τες το περ[­ γοϋν δλλην ίδικήν των άκτϊνα. Καί ήμεϊc: λοιπόν, αν μέν
γειοι, ωιότος /iγω γε~,οίμεθα, φωτοειδείς γενηοόμεθα, τϊρ ιJ.- φθάσωμεν έπάνω έγκαταλείψαντεc: τό γύρω άnό τήν γην
5 ληθιιιcρ φωrί τοϋ· Χριστοv εμπελάσαντες, είτε 10 φώς Τ() δ­ σκότοc:, θά γίνωμεν φωτοειδεϊc: nλησιάlοντεc: τό άληθινόν
}.ηι'fο•όι·, ((1() ει• η7 οκοτίc,ι λάμπονj), και μέχρις ήμι'iιγ κατα- φι,JC: τοϋ Χριστοϋ, δν δέ καταβη μέχρις ήμων τό άληθινόν
8αiη, και 1ίμείς φως εσόμεθα, καθά πού φησι τοίς μαθηταίς φωc: τό «λάμπον είc: τήν σκοτiαν»:17 , θά γίνωμεν φωc: οί
δ Κύριος. Οvτως η θεοποιος δωρεα του Πνεύματος φr7ις ϊ­ ϊδιοι, δπωc: λέγει κάπου είc: τούc: μαθητάc: ό Κύριοc: •
38

πτ n· δ.πόρρητογ καί φϊος nοιεί 1?-είον ωvς πλουτήοαντας αv- Οϋτω ή Θεοnοιόc: δωρεά τοϋ Πνεύματοc: είναι άπόρρητον
10 τιίι 1 , οι'• φω1ύς μδγογ Jιληρcί'ι·σασα τούτους αϊδίου, αλ,λct κrιί φωc: καi καθιστξι θείον φιοc: τούc: άnοκτήσανταc: αύτήν,
γι·ώσιι· κα1 tωηγ ·θεωψεnη χαρισαμέγη. Ουτως δ ΤΙ αυί.ο, όχι μόνον γεμίlουσα αύτούc: μέ άϊδιον φωc:, άλλά καi χα­
01'ικέτι ΤΙ}/! ΚΤΙGΊ.1))' tω17γ, ιlλί.α ωηv 10V 81'0tΚήσανΤΟς δ.tδιο; ρίlουσα θεοnρεnη γνωσιν καί Ζωήν. Οϋτω κατά τόν θείον
(ωι'ί)')) καυ'ι 10)! ·θ•είαιι εζη "Δ.1άξιμοιr· οϋτως οί προφηται cfις tΛάΕ:ψον ό Παϋλσc: δέν εlη πλέον τήν κτιστήν Ζωήν άλλά
Οιrια έr~)Qύ)Jr τ(l ,ιιι]πr1J γεγο,·ό1α· αVτο)ς εlδε -τδν Θ-ε(}γ Οστις οVκ rήν "άΤδιον Ζωήν τοϋ ένοικήσαντοc: Χριστοϋ» " οϋτωc: οί
39

15 {ι)).οτρίψ, αλλι} ψυσικψ συμυό},φ ΠJ'ευμαrικως tc{ιρακει· αt'­ nροφητα; εβλεnον ώc: ύnάρχοντα τά μή γενόμενα άκόμη·
τrίJ!" ου l]J't'(J/Κ()J! δf; λέγω σύμϋολοJ' θεου -- ο και τοϋτ' αV'ΤίJ ουτωc: είδε τόν Θεόν όnοιοc: άντίκρυσεν αύτόν δχι μέ Εέ­
,/J,ό)'(/)' σιίμυολόν έσΊΙJ' - ο:1ερ α1• αιηι'f1ίσει. fι αΊσθιjσει υλέnιj­ νον άλλά μέ φυσικόν σύμβολον πνευματικωc:· μή φυσικόν
ταί τε i} ιlκούφαι και δι' αέρος έγεργηται· έπεί, οταγ δψθαλ­ δέ σύμβολον Θεοϋ -τό όποιον μόνον αλλωστε είναι σύμ­
.ι;ύς όρf.Jι, ο·υχ ώς δψ1Jαλμι1ς δρq,, αλλ" ϊvς τfi δυ11 άμει τοίi βολον- λέγω έκείνο τό όnοϊον βλέπεται η άκούεται διά
20 ΠJΨ1ίμα10ς δι.αγοι.χθείς, οι•κ &λλο1ρfφ συμ66λφ τον Θεο1· δ­ τηc: αίσθήσεωc: ώc: αίσθήσεωc: καi ένεργεϊται διά τοϋ
ρϊJ, καί. 1011θ' ήμείς α'ίσι?ησιν ύnερ α'ί.σθησίν φα,UΕΤ. άέροc:· έπειδή, δταv ό όφθαλμόc: βλέπων δέν βλέπει ώc:
86. Γνώρισμα μέ1·τοι τον φωrος έκείνοv, κατάπαυσις τι'Ζιι·· όφθαλμόc:. άλλ' ώc: διανοιχθείc: διά τηc: δυνάμεωc: τοϋ
μη καλc7\Jι 1ίδο1,cο1• τε και παθών tγγινομέ~,η τfi ψυχfί, λο;•ι­ Πνεύματοc:, βλέπει τόν Θεόν δχι μέ Eέvov σύμβολον, καί
ομιοJ' εlρψ·η και κατάστασις, (t;•άnrιι·,;ι.ς και χαcά π.ιιει·,αατικι;. τοϋτο λέγομεν ήμεϊc: αϊσθησ1ν ύnέρ α'ίσθησιν.
25 nεριq0 ρό1•ησις ανθριl)πωγ δόξης, ταπεfνωσις αγαλλιάσει άnορ­ 36. Γνώρισμα nάντωc: τοϋ φωτόc: έκείνου είναι ή γεν­
ρήτφ συ~·ημμέιιη, κόσ.ιιου μίσος ΟV'ραγ{ωγ ερως, μαλλοJJ δε μό­ νωμένη είc: την ψυχήν κατάnαυσιc: των μή καλων ήδονων
)'(Ιtι του Θεο1"'5 1ών ovcro 1 ωι·· προς δε τούτοι.ς, εί' :ωι τούς δ-! καi nαθων, είρήνευσιc: καί καταπράϋνσιc: των λογισμων,
ψθαλμο1'ις τοϋ υλέποι,τος OV :τερικαJ.ύψειέ Ης 11)ΥtΚαυτα. μό­ άνάπαυσιc: καί χαρά πνευματική, περιφρόvησιc: τηc: άπό
J'ΟΙ', ,lλλα Και εξορύξειεν, ουδl-;ν 1J110J! τηλαυγαις ορq 10 ψ(Ο,. άνθρώnουc: δό!Ξηc:, ταπείνωσιc: συνδεδεμένη μέ άnόρρητον
30 Π Cις α,, ι;vι· nεισθ•είη τις τrρ δι.' ιχέρ,ος δρατr11 1 τούτο ι11ω­ άγαλλίασιv, μ•σοc: κόσμου, εpωc: ούρανίων, μαλλον δέ μό­
φαι1•0,ιιέι'(!) και μηδει, λCΙγικfj ψι•χfi λυσιτελές, Ο Jς ταις σω-
0
νον τοϋ Θεοϋ των ούρανιί:Jv· npόc: τούτοιc: δέ, καi δν άκό­
μη τότε δχι μόνον σκεnάσn κανείc: τούc: όφθαλμούc: τοϋ
βλέποντοc:, άλλά καί έξορύ!Ξt1, θά βλέππ παρ' δλα αύτά

Σι να i του, Κλi'μαΕ. 26, PG 88, 1033 Β. τηλαυγωc: τό φωc:. Πωc: λοιπόν είναι δυνατόν νά nεισθη
37. Ίω. 1, 5. κανείc: είc: αύτόν τόν διακηρύσσοντα τοϋτο τό φωc: όρατόν
38. Μ α τ θ. 5, 14 - 16.
39. Περί άποριων, PG 91, 1144 BC. Βλ. Γaλ. 2, 20. δι' άέροc: καi κατά τίποτε ώφέλιμον είc: την ψυχήν, ώc:
636 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ματικαiς αlσθή·οεσι nροσηκον; Άλλ' ό θεατής έκείνος, γοr~η·
(i)ς ού τfί αlσθ17σει rι αlσθήσει θεώ,uεγός έστι, JJψ ο'ίεται δραι··
εξετάζωγ δέ καί αγασκοnούμενος' ούδ' έκείJ!Q)! εύρίσκει περί
το rrως έκείJJΟ έJ'εργουγτα· και 10V1' εστιJJ Ο J'όησιν ύnέρ
5 νόηοίν φαμε1,, τουτο δια τούτωγ λέγογτες' ώς ό εχων VOVJ'
και α'ίσθησο• δρ{f,, -ι',nέρ ταυ·τα δέ αμφότερα. Μή μέvτοι τofi
μεγάλου Δ ιω-υσίου nρός Τιμό1Jεοι• λέγο111ος άκούωJ!, rδς <cτας
rιίσ1J1ίσεις κατάλιnε και τας ~rοερας έ11εργεlας καί προς ιι'ι
01,Ηος i'Jγ ά1'ατά1?ητ t)), 1ω7 δύ~•ασθαι. λογiσrι τότε 1011 {iγ{)ρωnοι·
1ο διανοείσθαι η δράν ( ου γαρ άnοοοληγ πάσχει τούτων 701)'
δυ,.άμεω~·, εl μ17 κατ' εκnληξιJ,), του δε κατά 11ΊJ• εJ 1 ωσ,,. φω­
τός και 1iJς κατά τοίiτο έι,εργείας τάς γοερας ένεργε{ας ::-ια~1 -
τάnασιι1 αnολιμnά1,εοθαι διδάσκου. Και τουτο δείκνvσι. σα­
ψr7)ς δ κορ1:φαίος και θεμέλιος τfις 'Εκκλησίας Πέτρο:;. Κυ.-
15 T(l γr'ι'] 1111' ωρω• της ίερι1ς Π εγτηκοστ·ης έκείνηγ, καθ' ηι•
της άnορρήτου και θ•ε[ας 17ξ lO'VIO &1'(()σεως, και τούς συμπεφω­
τ ισμέι•οι•ς ηδει καί τούς συγειλεγ,ιιέJ!ους έrhρα και των :-ιρό
αvH7Ji.o λεγομέι•ωι, ηκροfί.το καί του διαστήματος ηjς ίJ.ιιέρας
εnησθά1rετο· ωρ{τη)) γάρ, φησίJr, «έστιγ (:Jρα της ήμέρας,).
20 ((Τό γιίρ έnικαλυ::-ιτο,ιιένου τοv α1 1 1Jcωn{J'OV γQi, παρr} της έι·ερ­
γείας τcίJ άγίου Πι,εύματος έξεστηκότας τοι,ς t:~•ερynvμένους
γiJ·εσι1αι παρ,} 11Ί)Ι επαγγελίω, ειπι της θείας επιδημίας.
Ού γαρ εκφρων γίι•εται ό ι1εόληπτος· ολως δέ. τίι.·α λό;,01·
/)χει έκ 10v της σοφίας Π?Jεύματος μεμηνότι. παραnΧήσιο1.'
25 γί1·εσθαt)); ΗΊ φαις γctρ τοϋτο και. σοφία εστι Θεο·ϋ, έγγι,·ο­
μέγη τιρ τε~?·εωμένφ και μrι χωριζομέγη του Θεου· Ηδι' αί•-·
του)) γάρ, φησί, ι<πασα γγωπις αποκαλύπτεται και Θει'ις nρός
ά,;.11θ 1ει.α,• τfί φιλουμέ~η7 ψvχfi γγωρίζεταιη, αλλrί και δικαιο­
ούι·η καi &γιότης και έλευθερία. "Ακοvσον [Ιαι5λου, ;(οnου
30 τό ΠJ·εvμα Κυρίου, έκεi έλεvι~ερίαη· και πάλιν, «8ς εγε1,ήθη
1ίμiν σοφία άnό Θεοv και δικαιοσύν·η καί &γιαπ,ιιός και απο-
40. Βλ. λόγους Βαρλαάμ άνωτέρω 11,
41. Περί μυστικης θεολογίας 1, 1, PG 3, 997 Β.
42. n ρ ά ι::. 2. 15.
43. Β α σι λείου, Είς Ήααίαν, προοίμιον, PG 30, 125 Β. Βλ.
Π ρο,κοnίου, Είς Ήοαίαν, PG 87, 1817 Α.
44. Μακαρίου. Περί έλευθερίας νοός 23. PG 34, 957 6,
45. Β' Ι<ορ. 3, 17.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3. 1 637
άνηκον είc: τάc: σωματικάc: αiσθήσειc:' 0 ; Άλλ' ό θεατήc: έ·
κεϊνοc:, κατανοων δτι δέν θεδται διά τηc: αίσθήσεωc: ώc:
αίσθήσεωc:. νομίΖ:ει δτι βλέπει διά νοϋ· έΕ.ετάΖ:ων δέ καί
άνασκοπων, δέν εύρίσκει δέ οϋτε έκεινον νά ένεργfi περί
τό φωc: έκεϊνο· αύτό δέ είναι δ,τι λέγομεν νόησιν ύπέρ
νόησιν, δηλώνοντεc: διά τούτων τοϋτο, δτι ό εχων νοϋν
καi αϊσθησιν βλέπει, ύπέρ άμφότερα δέ ταϋτα. Άκούων
δμωc: τόν μέγαν Διοvύσιον νά λέγπ πρόc: Τιμόθεον, «έγκα­
τέλειψε τάc: αίσθήσειc: καi τάc: νοεράc: ένεργείαc:, καi άνυ­
ψώσου πρόc: τό δντωc: δν»'1. μή νομίσπc: δτι δέν δύναται
τότε ό δνθρωποc: νά διανοηται καί νά βλέππ (διότι δέν
ύφίσταται άφαiρεσιν τούτων των δυνάμεων, παρά μόνον
κατ' εκηληΕ.ιν), άλλ' 6ντιθέτωc: νά μανθάvπc: δτι αί νοεροί
ένέργειαι ,ύηολείηονται έντελωc: τοϋ κατά τήν ενωσιν φω­
τόc: καί τηc: κατ' αύτό ένεργείαc:. Καί τοϋτο δεικνύει σα­
φωc: ό κορυφαϊοc: καi θεμέλιοc: τηc: Έκκλησίαc: Πέτρος.
Κατά τήν ώραν έκείνην τiϊc: ίερδc: Πεντηκοστηc:, •κατά τήν
όποίαν ήΕ.ιώθη τηc: άπορρήτοu καί θείαc: ένώσεωc:, καί
τούς συμφωτισμένουc: έγνώριΖ:ε καί τούc: συνηθροιομένουc:
εβλεπε καί τά λεγόμενα ί~πό αύτούc: ηκουε καi τό χρονι·
κόν σημείον τηc: ήμέραc; άντελαμβάνετο· διότι, λέγει, «τρί­
τη ωρα τηc: ήμέραc: είναι»". «Τό νά ύφίστανται εκστασιν
οί ένεργούμενοι παρά τηc: ένεργείαc: τοϋ άγiου Πνεύμα­
τοc: δι' έπικαλύψεωc: ϊοϋ άνθρωπίνου νοϋ είναι εΕω άπό
τήν έπαγγελίαν τηc: θείαc. έπιδημίαc:. Διότι ό θεόληπτος
δέν γίνεται εκφρων· γενικωc: δέ κατά ποίαν λογικήν έκ
τοϋ ι,νεύματοc: τηc: σοφίας θά έγίνετο δμοιοc: μέ μανια­
κόν»43; Τό φωc: τοϋτο πράγματι είναι καί σοφία Θεοϋ,
1
I,
γεννωμένη είc: τόν θεωμέvον καί μή χωριΖ:ομένη τοϋ Θε­ ί
οϋ· διότι, λέγει, «δι' αύτοϋ άποκαλύπτεται πόσα γνωσιc: 1
καί ό Θεόc: γνωρίΖ:εται άληθωc: άπό τήν άγαπομένην ψυ­
χήν»44, άλλ" έηiσηc: καί δικαιοσύνη καί άγιότηc: καί έλευ·
θερία. "Ακουσε τόν Παϋλον, «δπου είναι τό Πνεϋμα Κυρίου,
έκεί είναι έλευθερία» 4 • καί πάλιν, «ό όποιοc: εγινε δι' ήμδς
ιι
σοφία έκ Θεοϋ καί δικαιοσύνη καί άγιασμόc: καί άπολύτρω-
638 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 639

ι.υτρωσιςχ,. "Ακουσοv 10v μεγάλου Βασιλείου, «HJ κο·ηΠέν ύ­ σiς»'a. 'Άκουσε τόν μέγαν Βασίλειον, «τό κινηθέν 'ύnό άγίου
'!ΙΟ Πyεύματος αγίου κίvησιν δ)διον, ζώον αγιον εγένετο· ε­ Πνεύματος είc: όίδιον κίνησιν, έγινε ιωον αγιον· έλαβε δέ ό
σχε δέ αξίαι• α.ι·ι'iρω:'lος, Πνεύματος είσοικισθέγτος εJ! αύτφ, δνθρωποc:, δταν είσηλθεν είc: αύτόv πνείίμα, ά!Ξίαν προφή­
'!Ιροφ17ιου, αποστόλου, αγγέλου, Θεου, UJV πρόί'ερον 'γη και του, άηοστόλου, άγγέλου, Θεοϋ, ένφ ηροηγουμένωc: ήτο
5 σποδός'n. 'Άκουσον ιοϋ χρυοου την γλωπαv Ίωάννου, κιό 47 48
Ύiϊ καi σnοδόc:' » • 'ΆΙΚουσε τόν Χρυσόστομον Ίωάννην,
στόμα δι.' ου δ Θεός φθέγγεται στόμα εστι Θεού· καθάπερ ,~τό στόμα, διά τοϋ όnοίου όμιλεϊ ό Θεόc:. είναι στόμα Θε­
γαρ 10VIO TU ατόμα της ψυχης 1J,U(f)Y εστι, καίτοι ψυχ17ς 01JΚ οϋ· δπωc: δηλαδή τοϋτο τό στόμα είναι τηc: ψυχηc: μαc:,
εχούσης στόμα, ουτω και ΤΟ στόμα των '!ΙΙ]Οψητων στόμα εσrι μολονότι ή ψυχή δέν εχει στόμα, οϋτω καi τό στόμα των
Θεουl). "Ακουσο./! επισφραγιζομέJ·ου 1αυτα του Κυρίου· μετά nροφητων είναι στόμα Θεοϋ» •
49
"Ακουσε τόν Κύριον νά
10 γαρ HJ ειπείν Ηδώσω uμίν στόμα ;~αι σοφία/! ?ί OV δυΡήΟΟJ'Ταt έnισφραγίlπ ταϋτα· πράγματι, άφοϋ είπε «θά σαc: δώσω
αιπειnεiι, ουδέ αJ'τισ117ι•αι πάντες οί αvιικείμεvοι. ύμiν))_. επ11- στόμα 1 καί σοφίαν είc: τήν όnοίαν δέν θά δυνηθοϋν νά άν·
JJεγκε~ι· ,ω·v γαρ ύμείς εσιε οί λαλοϋJJτες, αλλά τό Πvενμα ΊΟU rείηουν καί νά άντισταθοϋν δλοι οί άντιτιθέμενοι είc: σαc:»' ,
0

1Ι αψύς ύμωγ 10 λαλούν ε.ν ύμί~ιη. nροσέθεσεν· «διότι δέν θά είσθε σείc: οί όμιλοϋντεc:, άλλά
37. Ταύηι γof!J' τfί σοφίq, χρήσαοθαι κακώς 01:Οκ ενι. Και rό Πνεϋμα τοϋ Πατρός τό λαλοϋν μέσα σας»"1.
15 7 ί ί.έγω χρ17σασθαι; και γαρ οvιδέ κιήσασθαι ταύτη~• ει·ι 11) )' 37. Δέν είναι βεβα.ίωc: δυνατόν νά χρησψοnοιήσn κα­
αρχ17ι• μη nροκαθηράμει·ον δια nράξεως· καί τονιό εσιι ,ό νείς κακωc: τήν σοφίαν αύτήν. Καί τί λέγω, νά χρησιμοnοι­
;ιαρc't τοϋ σοφοϋ Σολομώντος λεγ6μεp01•, οτι «εlς κακόιεχι•ον ήσn; Διότι οϋτε νά τr1 ν όηοκτήσπ κατ' άρχήν είναι δυνα­
ψυχή,· ουκ εlσελι-:1;σεται σοφία, ουδέ κατοικήσει εν σr!ψα11, τόν, αν δέν nρσκαθαρθfi διά nρά!Ξεωc:· καί τοϋτο είναι τό
καιαχρέφ άμαρτίας))· εl γαρ και φθr5.σει την δ.ρχην ήμίν ε~ψ- λεγόμενον άnό ϊόν σοφόν Σολομωντα, δτι «είc: κακότε­
20 κιομέγη ταις εισαγωγικαίς καλώς κεχρημένοις αρεταίς, με­ χνον ψυχήν δέν θα είσέλθη σοφία, οϋτε είc: σωμα γεμδ­
τα6αλJ.άι,τωγ ήμcΤJ.ι, εnί τό χεiρον αφ{nταται. «Πι:εϋμα /•:χρ τον άμαρτίαν θά κατοικήση»" 2 • διότι καi δν άκόμη κατ' άρ­
αγιοι' παιδείας εnω·ασηjσεται άπό λογισμών ασυJtέτωγη, κατά χήν nροφθάσπ νά ε!σέλθπ μέσα μαc:, καθώc: χρησι·μοnοι­
τόν αυτόν Σολομώνυι. Την δ' εκ φύσεώς τε καί μαι1ιjσεως οϋμεν 1καλωc: τάc: εiσαγωγικάc: άρετάc:, μόλις άλλά!Ξωμεν
σοφίαν ΚΤΙ)Οαιτ' αγ τις και TίcJJf τους ιρό;τους ?tοΥηρωιr ΚΙαt πρόc: τό χειpόϊεpον, άπομακρύνεται. «Διότι τό αγιον πνεϋ­
25 χρ~ίσαιτ' l-1.ν ταύτη καταλλ1jλως ιοίς τρόnοις, ωσπερ καί τfj μα nαιδείαc: άηομακρύνεται άnό τούc: άσυνέτουc: λογι­
ψύσει. Τοοοv-ιο γουι• αϋτη της πνευματικής σοφlας α;τοδεί, σμούc:»"3, κατά τόν 'ίδιον Σολομωντα. Τήν δέ ·έκ φύσεωc:
δnόσον καί το1'3 Τlνει'Jμαιος 17 φύσις. Που ιοιγαροϋγ εlσιιr οί καi μαθήσεωc: σοφίαν θά ήδύνατο νά άnοκτήσπ καί κά·
λέγοι·τες οrι. δια μαθ17σεως την τωι• nροφητών καί αnοσ16· noιoc: πονηρός είc: τούc: τρόπουc: καί θά ήδύνατο νά τιiν
λωι• σοφίαιι κrι[ηιει'Ία; χρησιμοποιήσn καταλλήλως μέ τούc: τρόπουc:, δnωc: καί
30 38. "Οτι δέ δι,:χ τον φοJΊός εκείνου και 17 πιιευματική την φύσιν: Τόσον δέ ύστερεϊ ενανη τηc: nνευμαηκης σο­
φίας, δσον καί ή φύσιc: εναντι τοϋ πνεύματος. Έπομένωc:
46. Α' Κορ. 1, 30.
47. Γεν. 18, 27.
noO είναι οί λέγοντεc. δτι όηοκτωμεν διά μαθήσεως τήν
48. Β α σ Iλ ε
ίου, Άνατρεnτικόc: άnολογ. Εύνομίοu 5, PG 29. σοφίαν των προφητων καί άnοστόλων;
769 8. 38. 'Ότι δέ καί ή πνευματική σοφία δίδεται διά τοϋ
49. Βλ. σχετικόν nρόc: τοϋτο, Είc: Ήσαiαν 1, PG 56, 13 κ.έ.
50. Λουκα 21, 15.
51. Ματθ. 10, 20.
52. Σ ο φ. Σολ. 1, 4. 53. Αύτόθι 1. 5.
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
640
σοφία δίδοrαι, oύJJδ-vo καrά ταi'Jτογ λεγόγτωγ ακο-υσοι·. ((Τ('ρ
γc1ρ μακαρίφ))' φησί, ((n αύλφ 1() 8λλάμψαγ 81' τfί όδcp φαις'
δι,' συ και εlς τρίτογ ΟV'ραιιόν ηρται και μυστηρίων αλαλ171ωι1
ακουοη7ς 8γέγε10, ου νοημάτων τις καί γγώσεως φωτισμός
5 ην, αλλ(t δυνάμεως του αγαθοv Πνεύματος καθ' ύnόστασιν
εν ~π ψυχfί ελλαμψις, OD τ~γιι ύπεροοληγ της λαμll,ρότητος οί
τοις σαρκός οφθαλμοί μη διενεγκότες αnετυφλιbθησαγ, δι' ου
πασά τε γJιώσις αποκαλύπτεται καί Θεός προς άλή{J,ειω' η;
αξί(ι- καί φιλουμέ11n ψvχfί γνωρίζεται». Τοvτο το φως καi
10 ζωή 807/.J' &ίδιος, 8ι 1 ιεμένη τφ τε{J<εωμένφ και μιί χωριζομέ-
τσυ Θεοv. Οίίτως δ Π ιιυλος ελεγε, «ζώ δέ ουκέτι 8γιb, ζΠ
1'1}
δέ 8)' 8μοί Χριστόςη. Ουτω περί τον Παύλου Μάξιμός φησιιι,
ώς «τήγ του 8J'οικήσα1110ς εζη θείαν και άίδιο1, ζω1711 ». Οϋτω
Βασίλειος ό μέγας εlnεν,, «ην ζω1ίν είς έτέρσυ ύnόστασιv
15 προιηαι ΤΟ ΙΤνεvμα, OV' χωρίζεται αυωυ, αλλ' ιΊ5σπερ ;ιυρrjς'
10 μέγ εστιν ή σVJ!OV'Oa θερμότης, 10 δε ηγ παρέχει τφ υδατι
lj έτέρφ 1/)'t IWJ' τοιούτωγ, ουτω και αί'!-τό και εγ έα-υτφ εχε,ι
την ζω~ίγ καί οί μετέχω·τες αύ1 τουi ζώσι ι'tεοπρεπώς, ζωηJ''
θ·είαι, και ου·ράι·ιο1t κεκτημένοιη. Αυτη εοτι11 ή ζωiι ηγ οίι.ο
20 τος αλλαχού «κίγησtJΙ)) nροσείnε ((7lJ!ε-υματικηγ και αιδtΟJ')), καί
τοι· μετ,ασχόγτα ταύτης αγιογ τελέσαι, (<"/1)1' οιττα και πηλό;•
πρότεροΥ>>. ΠOV' εlσιγ οί λέγοντες κτιοτηγ την {}•εουργόγ χάρι ;•
του Θεού και μηδεγ ;-:-ιλ11γ της 1Sπερουσιό1η1ος αύτοv άtδιογ;
39. 'Αί.λ' ερεί τι.ς ζωην λέγειγ τΟVΙΟ)! άίδιο1•, αλλ' ουχί.
25 φως; 'Αλλ' οί λέγο111ες ελλαμψιJ' αtδιογ και δόξω, όρωιΊι·
άtδιοJJ φϊuς δήπου λέγουπιγ αtδιον τοίς άγίοις μόγοις μεθε­
κτόJΙ. "Οτι δέ και ό μέγας Βασίλειος φώς οlδε τοίς τοιού­
τοις μεθεκ1ό1·, γοερόJΙ, προκόσμιόν τε και ύ;ιερκόσμιον, ε'ίση
σαφώς 111)' 'Εξα17μεροJΙ αι1 rου μετά χείρας λαοώ11· ((λογιζό-
30 μεθω, γάρ, φησί11 , (<οτι, ε'ίπερ τι ην προ της του αίσΠητο'ίr
τοϋ
54. Τοϋ Μα κ α ρ ί ο υ καί τοϋ έρμηνευτοϋ αύτοϋ
Μ ε τ α φ ρ α σ τ ο ϋ,
Σ υ με ώ ν
Περί έλευθερίας νοός 23, PG 34. 957
ΑΒ. Βλ. καί άνωτ. nαράγρ. 36.
55. Βλ. Β' Κ ο ρ. 12, 2 κ.έ. 56. Γα λ. 2, 20.
57. Περί άnοριων, PG 91, 1144 BC. Πρβλ. Κεφάλαια διάφορο 5.
85, PG 90, 1384 D. Βλ. παράγρ. 35.
58. 'Ανατρεπτικός άπολ. Εύνομίου 5, PG 29, 772 Β.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 641
54
φωτόc: έκείνου, ακουσε δύο είδήμοναc: νά όμιλουν όμου •
Διότι, λέγει, «Τό έλλάμψαν είc: τόν μακάριον Παυλον φώc:
είc: τήν όδόν, διά του όποίου άvυψώθη εic: τρίτον ούρα­
νων καί εγινεν άκουστήc: άρρήτων μυστηρίων , δέν ητο
55
φωτισμόc: νοημάτων καί γvώσεωc:, άλλά ελλαμψιc: τηc: δυ­
νάμεωc: του άyiou Πνεύματοc: ~καθ' ύπόστασιν εic: τήν ψυ­
χr1ν, του όποίου τήν ύπερβολι·κήν λαμπρότητα μή βαστά­
σαντεc: οί σαρκικοί όφθαλμοi άπετυφλώθησαν, διά του ό­
ποίου άπσκαλύπτεται πδσα γνωσιc: καi γνωρίΖεται άληθωc:
ό Θεόc: ύπό τηc: ά!Ξίαc: κ.αί άγαnωμένηc: ψυχηc:». Τουτο τό
φωc: είναι καί Ζωή άΤδιοc:, έμφυτευομένη είc: τόν θεωμέ·
νον καί μή χωριΖομένη του Θεου. Οϋτωc: ελεγεν ό Παυ­
λοc:, «Ζω δέ δχι πλέον έγώ, άλλά lfi μέσα μου ό Χριστόc:» Ό
5
Οϋτω λέγει περi τοΟ Παύλου ό Μάςιμοc:, δτι «ειη τήν
θεiαν καi άίδιον Ζωήν του ένοικίσαντοc: είc: σύτόν» .
51
Οϋτωc: cίnεν ό μέγαc: Βασίλειοc:, «ή Ζωή τήν όποίαν έκ­
πέμπει τό Πνευμα είc: ύπόστασιν αλλου, δέν χωρίΖεται ά­
nό αύτό, άλλά δπωc: του πυρόc: αλλο είναι ή συνυπάρχου­
σα θερμότηc:, δλλο δέ έκεiνη τήν όnοίαν παρέχει εic: τό
ϋδωρ η είc: κάτι παρόμοιον, οϋτω καi αύτό εχει είc: έαuτό
τ1'jν ϊωήν καi οί μετέχοντεc: αύτου Ζ:ουν θεοπρεπωc:, έ­
χοντεc: θείαν καi ούράνιον lωήν» 58 • Αύτή είναι ή Ζωή τήν
όποίαν άλλου όνομάΖ:ει ουτοc:, «κίνησιν πνευματικήν καi
άΤδιον», λέγων έπίσηc: δτι ό μετασχών αύτηc: καθίσταται
δγιοc:, «ένιϊ! προηγουμένωc: ητο γη καi πηλόc:» • Που είναι
59
oi λέγοντεc: κτιστήν τήν θεουργόν χάριν του Θεου καi τί­
ποτε δλλο άϊδιον πλήν αύτηc: ταύτηc: τηc: ύπερουσιότητοc:;
39. Θά εϊπη δμωc: κανεic: δτι ουτοc: λέγει Ζωήν άΤδιον,
όλλ' δχι φωc:; 'Αλλ' οί λέγοντεc: έλλαμψιν άίδιον καi δό­
tαν όρατήν άϊδιον λέγουν βεβαίωc: φωc: άίδιον μεθεκτόν
:Ι
μόνον άπό τούc: άγίουc:. 'Ότι δέ κο: ό μέγαc: γνωρiΖει φωc:
μεΘεκτόν άnό τούc: τοιούτουc:, νοερόν, προκόσμιον καi
ύπερκόσμιον, θά μάθηc: σαφωc: CN λάβnc: εic: χείραc: τήν 'Ι
1
ΈΕ:αήμερον αύτου· διότι, λέγει, «λογιΖόμεθα δτι, δν ύπηρ-
1
59. Αύτόθι. 769 Β. Βλ. παράγρ. 35· nρ6λ. Γεν. 18, 27.
41
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 643
642

τούτου καί ψθαρτού κόσμου συστάσεως, εν φωτ/. αν ηιr δηλο­
νόzι• ουτε γαρ αί ίCVV αγγέλων αξίαι ουτε πασαι αί επουρά­
νιαι στρατιαί ουτε ολως, εl τ[ εστιν ωνομασμένον
μασΤ')Υ τών λογικών φύσεων και των λειτουργικών πνευμά-
χε κάτι πρό τηc: συστάσεωc: τοϋ αίσθητου τούτου καί φθαρ­
του κόσμου, θά ητο προφανωc: είc: φωc:· διότι οϋτε αί τά­
1) ακατονό­ !Ξειc: των άγγέλων οϋτε δλαι αί έπουράνιαι στρατιαί οϋτε
γενικωc: παν ώνομασμένον η άκατονόμαστον των λογικων
φύσεων :καί λειτουργικων πνευμάτων, διηγον είς σκότοc:» •
00

5 τωJΙ, εν ω~ότφ διηγεν)). Διό καί ήμίν δ αiηός επεύχεται εκεί

λέγων· «ό π α117ρ του αληθινού φωτός, ό την ή μέραν κοσ,111ί­
σας τφ ουριινίφ φωτί, Ο τrιν νύκτα φαιδρύγας 1αίς αυγαίς τού
πυρός, Ο του μέλλοντος αlcvνος την α1 1 άπαυσιν ευψειι[σας τφ
γοερφ και απαύσιφ φωτ[, φωτίσειειr ήμων τάς καρδίας ει··
1 Ο επιγνώσει της αληθείας>>.
40. 'Ότι δέ τό ΨΟερόν του:το και προκ6σμιον και απαυ­
σ,ογ φώς αυτός εστιγ δ Θεός, Γρηγόριος δ της θεολογίας
επcbνvμος σαφα>ς εξείπε· «6ουληθείς» γάρ, φησίν, «δ Θεάς
τόνδε ·ιόγ κόσμω' συσηjσασθαι, τοίς μεν αϊδίοις αυτός εστι
15 φως, ουκ αλλο· 1ί γ(ίρ εδει φωτός έτέρου τοίς τό μέγιατογ
εχουαι;)), Ί'οv·το διί τό φως και πυρ εσ7t θεϊοv και αϋλο,,,,
ψvχιΊ.ς φω~[ζι;ιγ πεφυκός. Τοvτο γάρ, κωrl τόι 1 μέγαν α{μ
θις φάναι Βασίλειογ, ΚUJ' τοίς αποστ6λοι.ς ενήρ;ιησεν, ή~,ίκα
ι;λάλουγ ;ιvuί.ι•αις γ,λcvσοαις, 8 καί ΙΙ αύλοι 1 περιλάμ·ψαν, υ7ι·
20 μεν αΊσθησιγ της οψεως αυ'101; 17μω;ρωσε, τοί>ς δέ δψθαλμούς
τ~jς καρδ[ας εφώτιοεν- ου γιΊ.ρ χωρει σαρκός δρασις ε~είνου
τού φωτός ιηι' δύι·αμιι·. Τοvτο τό nvρ ϊ'!Jψθη Μωϋσfί εγ τfί
Διά τοϋτο ό ϊδιοc: έπεύχεται δι' 1 ήμαc: έκεί λέγων· «ό Πα­
τήρ του άληθινου φωτόc:, ό στολίσαc: την ήμέραν μέ τό
ούράνιον φωc, ό φαιδρύναc: τήν νύκτα μέ τάc: αύγάc: του
πυρόc, ό εύπρεπίσαc: τήν άνάπαυσιν του μέλλοντος αiω­
νος μέ τό νοερόν καί δπαυστον φως, ε"ίθε νά φωτίση τάς
καρδίας μας έν έπιγνώσει της άληθείας»c .
1
40. 'Ότι δέ τουτο τό νοερόν, προκόσμιον καί άτελεύ­
τητον φως είναι ό 'ίδιος ό Θεός, διεκήρυΕεν ό επωνυμος
της θεολογίας Γρηγόριος οαφως· διότι, λέγει, «θελήσας
ό Θεός νά συστήση τόν κόσμον τουτον, διά μέν τούς
άϊδίους αύτός είναι φωc:, δχι δλλο- τί δλλο φGJC~ ·έχρειάΖον­
το οί εχοντεc: τό μέγιστον;» 62 • Τουτο πράγματι τό φως είναι
πυρ θείον καί δυλον, καμωμένον νά φωτίΖη ψυχός. Τοϋτο,
διά νά έκφρασθωμεν κατά τόν μέγαν Βασίλειον, ένήργη·
σε καi είς τούς άποστόλουc:. όταν έλάλουν μέ πυρίνας
γλωσσαc: 6 :ι, τό όποίον, δταν περιέλαμψε τόν Παυλον, τήν
μέν α'ίσθησίν του ήμαύρωσε, τούc: δέ όφθαλμούc: της καρ­

6άίψ τούτο εν εΊδει οχήματος τόν Ήλίαν εκ της γης ανήρ­
πασε· τούτου ων πυρός 117ν ειιέργειαγ ζητών δ μακάρ·ιος Δαυίδ
25 ί:λεγε, «δοκίμασόγ μ,ε, Κύριε, και nείραο!Jν με, n.ύρcοοον 10Vς
γεφρούς μου καί τrιν καρδ[αι, μου)). Τούτο τό πύ·ρ 117ν καρ­
δίαγ Κλεόπα και του σ1Ίν αiηφ εθέρμανε, λαλούντος τού σω­
δίαc: ·έφώτισεν 64 • διότι δέν χωρεί τήν δύναμιν του φωτός
έκείνου δρασιc: σαρκός. Τουτο τό πυρ ωφθη ύπό του
Μωυσέωc: είc: τήν βάτοv0 •• τουτο έν εϊδει όχήματος άνήρπα·
σε τόν Ήλίαν άπό την γην66 • τούτου του πυρόc: άναΖητων
τήν ένέργειαν ό μακάριος Δαυίδ ελεγε, «δοκίμασέ με,

τijρος αυτο'ϊς μετά 1!1γ εκ ι•εκψ,Jν ανάστασι1•. Καί. οί αγγε­

Κύριε, καί πείραΕέ με, πύρωσε τούc: νεφρούς μου καi τήν
}.οι δέ και ΤΙ.χ λειτουργικά πνεύματα τούτου τοv1 πυρός μετέ-
καρδίαν μου» 67 • Τουτο τό πϋρ έθέρμανε τήν καρδίαν του
30 χοvσι κατά τό γεγραμμέι1οι,, ((0 ποιώ~, το·vς αγγέλους αύτοv
Κλεόπα καί τοϋ συντρόφου του, δταν έλάλει είς αύτούς ό
Σωτήρ μετά τήν έκ νεκρων άνάστασιν . Καi οί δγγελοι
68

π~,εύμαrα και τοi,ς λει.τουργούς αύτοv nvρος φλόγα)). Τούω

δέ καί τά λειτουργικά πνεύματα μετέχουν τούτου του πυ­

60. Είς ΈΕαήμερον 2, 5, ,PG 29, 40 C. ρός κατά τό γεγραμμένον, «ό καθιστων τούς άγγέλους
61. Είς ΈΕαήμερον 2, 8, PG 29, 52 Β. αύτοiJ πνεύματα καί τούς λειτοuργούc: αύτου φλόγα nu-
62. Λόγος 44, 3, PG 36, 609 BC.
63. Π ρ ά Ε. 2, 3 έΕ. 64. Π ρ ά Ε. 9, 3 ,κ. έ.
67. Ψ α λ μ. 25, 2.
65. ΈΕ. 3, 2.
68. Λ ο υ ,κ δ 24, 32.
66. Δ · Β α σ. 2, 11.
644 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 645

ιό πvρ τιίν εν τiί) όφθαλμς_ο δω~όν κατακαίον, καθ·αρόν τον γουν ρόc:» 0 ~. Τοϋτο τό πϋρ, κατακαιον τήν είc: τόν όφθαλμόν
dποκαθίστησο·, 'iι 1 α τό καιr} φύσιν άπολαοω~t διορατικόν μιί το δοκόν, άπσκαθιστδ τόν νοϋν καθαρόν, οϋτωc: ώστε άπο­
ει, τφ ιϊφθαλμrρ του dδελφου κάρφος δρq,, αλλά διη~,εκώς τά λαμβάνων τήν ,κατά φύσιν διοραηκήν δύναμιν νά μή βλέ­
του; Θεου θαυμάσια καται 1 οfj κατά τόν λέγοντα, (<αποκάλυ·ψοι' πn τό είc: τόν όφθαλμόν τοϋ άδελφοϋ κάρφοc: , άλλά νά
70

5 το·ύς όφθ·αJ.μο·ύς μου και κατανο·ήσω τά 1}αυμάσια εκ του νό­ κατανο(ϊ διηνεκιϊ!c: τά θαυμάσια τοϋ Θεοϋ κατά τόν λέ­
μου σουη. Τουτο τό πυρ δαιμόνων εστί φυγαδευηjριον και κα­ γοντα, «διάνοιΙΞε τούc: όφθαλμούc: μου καί θά ικατανοήσω
κίας πάσης &1,αλωτικόι,, άμαρ·τίας αJJαιρετικόν, ά1 1 αστάσεως τά θαυμάσια άπό τόν νόμον
71
σου» • Τοϋτο τό πϋρ είναι
δύιrαμις και αθανασίας ενέργεια, ψυχών άγίωJJ φωτισμός και φυγαδευτήριον δαιμόνων, καί καταστροφικόν πάσηc: κα­
λογικϊ,ιι· δυJJάμεω1• σύστασις. ΊΌυτο καί ήμείς εύιξώμεθ·α φθά- κίας, άναιρετικόν άμαρτίαc:, δύναμιc: άναστάσεωc: καi έν­
10 σαι και εις ήμας, 'ίJJα nάJJτοτε εν I({J ψωτι nερ,ιnατDVJJΤες, μηδέ­ έργεια άθανασίαc:, φωτισμόc: άγiων ψυχων καί ίσχύc: λογι­
nοτε κclJJ προς ,οραχύ nροσκόψωμεν. κων δυνάμεων. Τοϋτο δc: εύχηθιομεν καί ήμεϊc: νά φθάσn
41. Ό δέ Χρυσόστομος 1~εολόγος, διιΜσκωι, τί εοτι υί καί είc: ήμδc:, ώστε βαδίlοντεc: πάντοτε εic: τό φωc: , νά
72

·φιος, 8 ραγήσεται. nρώϊμοy τφ ελεοVντι, <<OV τουτο)), φησίν, μή προσκόψωμεν ποτέ οϋτε κατ' έλάχιστον.
«εστί τύ αlσι1ητ6γ, dλλ' ετερο.γ πολλς_ο οέλτιογ, 8 τόι, οvρω·ό11 41. Ό δέ Χρυσόστομοc: Θεολόγοc:, διδάσκων τί είναι
15 17,ιιιι· δείκι 1 υσι και τούς αγγέλους και τάς αύλr}ς τάς 6ασι­ τό φωc:. τό όποϊον θά άνατείλn πρωΤμωc: είc: τόν έλεοϋν­
λικάς· αν γαρ τού φωιός ιούτου καταξιωθfjς, και ταυια οψει, τα73, λέγει, «δέν είναι τοϋτο τό αίσθητόν, άλλά δλλο πολύ
και άnαλλαγήσυ ;ιεέιινης καί dnελεύσ17 ενθα άπέδρα ιιδύνη καλύτερον, τό όποϊον μαc: δεικνύει τόν ούρανόν, τούc:
καί λύπη, ει•θα πολλ17 ή χαρc't και ή εlρ17νη και 1} αγάπη, εη9α άγγέλουc: καi τάc: βασιλικάc: αύλάc:· διότι, αν άlΞιωθ(ϊc: τού­
ζωη αtϊ).ΙttΟς Και δόξα αρρητος Και κάλλος αφραστω·· πάιιτα του τοϋ φωτόc:, θά Ίδnc: καί αύτά, θά άπαλλαγ(ϊc: της γεέν­
20 τοί1•vι1 φέρω,ιιεν ευκόλως, 'ίνα του ειrδύματος επιτύχωμεν της νηc: κσί θά μεταβηc: έκεϊ άπό δποu έχει έΕαφανισθη όδύvη
οασυλείας των ουρα)'(ον καί τ17ς άnορρήτου δόξης εκείνης):. καί λύπη 74 , δπου πολλή είναι ή χαρά καί ή είρήνη καί ή
'Αλλά γάρ εlς αρχ1711 έτέρα.ι, αναγαγόνιες τον λόγον, ε­ άγάnη, δnου ύπάρχει αίώνιοc: lωή, δρρητοc: Ζωή ικαί δφρα­
nα~1έλθ·ω.ιιει, εlς τά τον· μεγάλου ]lαχα,11ίου οlς σuJ·η,ιιu&ω 7 τάς στον κάλλοc:· δc: βαστάΖ:ωμεν λοιπόν δλα εύκόλωc:, διά νά
αρχάς καί nροτάσεις τ(i))! το·υ κενόφρονος λ6γων, άφ' (i))J
έπ1τύχωμεν τό ένδυμα τηc: βασιλεiσ.c: των ούρανων καi τηc:
25 ο'ίεrαί τι καθ' ήμων και τijς αληθε[ας συμnεραίνειι1 , nροθ·έι,­ άnορρήτου έκείνηc: δόΕηc:».
τες εlς μέοοy απελέγξομεν. ·Αλλ' δμωc: δc: φέρωμεν τόν λόγον είc: νέαν άρχήν,
έnιστρέφοντεc: είc: τά τοϋ μεγάλου Μακαρίου, είc: τήν συνά­
φειαν των όποίων θά nροβάλωμεν πρόc: ελεγχον τάc: άρ·
χάc: καί προτάσειc: των λόγων τοϋ κεvόφρονοc: τούτου,
διά των όnοίων νομίlει δτι δύναταt νά έtαγάγn συμπερά­

69. Ψ α λ μ. 103, 4. σματα καθ' ήμων και τηc: άληθείαc:.

70. Ματθ. 7, 3.
71. Ψαλμ. 118, 18.
72. Α' Ίω. 1, 6, Άnοκ. 21, 24.
74. Ή σ. 58, 8. Τό σψί:όμενον ύnόμνημα τοϋ Χρυσοστόμου, Είc
Ήσαίαν, άναφέρεται μόνον εic τά πρώτα κεφάλαιο καί βεβαίωc δέν πε­
ριέχει τό άνωτέρω χωρίον.
74. Έ!; εύχηc τηc νεκρωσίμου άκολουθίαc.
 3, 2
ΛΟΓΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΝ
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΕΚΒΑΙΝΟΝΤΩΝ ΑΤΟΠΩΝ
ΕΚ ΤΩΝ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
5 1. 'Ίlρετό τις των εlσαγομέvωv, εl δυνατόν ιΊ.νθρι/J;ιφ
τfi προειρημέvn διαρκείν καταοτάαει. Συμεώvης τοί.νυν δ πε­
ριδέξ ιος και πολύς αμφότερΟJι, ήδύς τε καί εv{)'εος μεταφρα­
στής, ύ'Jς εκ προσώπου του μεγάλου Μακαρίου πρός τόv ερω-
117σαντά φησι1;· «ή μi;ι• χάρις ουκ l!στιv οτε μή σύνεστι καί.
1 Ο ώς ψvσιχό.ν 1t και πεnηγός εγγίvεται τφ δvθρc(Jnφ φ σύιιε­
ατι μία δέ ούσα, πολυτρόπως, cδς t'ι'i'έλει, πρός
δ.1ιι'i'ρcvποv συμφέρω, οlκοι,ομεί καί 10 φώς εστι μεν ϋτε μϋ).•
/.0) 1 εκλάμ:1:ει, εστι δ' οτε και συστέλλεται, καίτοι γε τijς λαμ­
:ιάδος aσ6εστα καιομένης· ϋταν δέ φαιδρυν·θ'1J πλέον,
15 κα{Ι/ι:ιερ i:ι· ,1ιέι9π πλείονι τ·ης του Θεοv αγάπης καί ό lί.ι,θρω­
πος εξετάζεται». Έιι δέ τrμ έ6δομηκοστcρ τετάρτφ κεφαλαίφ
Jl(1λι1,• φησίι·· 1ί καθαcα1; τι7v lδίαv αnολαυουσα φύσιν ψυχή
«τρανο"iς καί ·αι·εnικωλύωις δθα,λμο"iς τ17ν δ6ξαιι του ιΊ.ληθι­
νοv φοηός κατοπτεύει)) και οί τοιοf)τοι /iι,θρωποι. «καίτοι τό
20 (Ηcος :ιερικείμενοι η)ς σαρκός, αλλ' οvν διcl τόv ιΊ.ρρα66':ιJJα
του Πνεύματος εl' τ{p ασφαλεί α1J1 τοίς κείται Ία
κcιί οτι συμυασιλεύουσι τψ Χριστφ και εν πλεονασμς,v και πε­
ριουaίςι Πι·εύματος εσογται ουδέν αίηοϊς τό εvδοιαζόμενοJ'"
αι)τόθει; ;'rtρ ifδη πρός εκείνοι; άρπάζονται τό1 1 αlώ1 1 α
25 εκεi κάλλη και θαύματα καθορcvσι· κα1'i'άπερ γαρ ό σωματικδς
δφθ'αλμός, ιΊ.nαθως τε και ϊΊγιiί'->ς εχων, ταίς ήλιακαίς αυγαίς
ι'i'αρρούντως ενατενίζει, ο:υτω καί οvτοι φωτει~,φ
και διακεκαθ:αρμένφ τφ νςv, τάς ιΊ.δύτους αυγrίς Κυρίου δια­
παντός εποπτcύουσι)). Καi. πriλιν, ω7 f~ιαύτη»,
3ι, Πι,εύματος ελλαμψις ουχ οΤον νοημάτων μόνον αποκά,λυψίς
1.Είc: άπόδοσιν τοϋ Μα κ α ρ ίο υ, Περί άγάπηc: 9, PG 34, 916 BC
2.Βλ. Β. Κ ο ρ. 1, 22.
3. Περί ύψώσεωc: νοόc: 13, PG 34, 901. Ό Παλαμδc: είχεν δλλην
διαίρεσιν ύπ" όψιν (έν δέ τψ έβδομηκοστψ τετάρτψ).
3, 2
ΛΟΓΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΑΤ Α ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΝ
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΕΡΧΟΜΕΝΩΝ ΑΤΟΠΩΙ\Ι ΑΠΟ
ΤΑΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ
1. Ί-Ιρώτησε κάποιοc: άnό τούc: άρχαρίουc:, αν είναι δυ­
νατόν είc: δνθρωnον νά σταθεροποιηθfι είc: τήν nροειρη­
μένην κατάστασιν. Ό Συμεών λοιπόν, ό όμφιδέΣΞιοc: καί
ίκανόc: είc: άμφότερα, σuγχρόνωc: γλuκύc: καί ένθεοc: έρ­
μηνεuτήc:, λέγει ώσόν έκπρόσωποc: τοϋ μεγάλου Μακαρίου
πρόc: τόν έρωτήσαντα· «ή μέν χάριc: δέν ύnάρχει διάστη­
τό τσιv μα κατά τό όnοϊον δέν συνυπάρχει, άλλά έγγίνεται ώc:
κάτι φυσικόν καί πάγιον είc: τόν δνθρωπον είc: τόν όηοϊον
ένuπάρχει· ένι9 δέ είναι μία, οίκονομεϊ τά πράγματα δnωc:
16τε θέλει, nολuτρόnωc: nρόc: τό συμφέρον τοϋ άνθρώnοu,
καί τό φωc: ένίοτε μέν έκλάμπει περισσότερον, ένίοτε δέ
συστέλλεται, μολονότι ή λαμπάc: καίεται δσβεστa· όταν δέ
φαιδρuνθfι περισσότερον, τότε καί ό δνθρωnοc: θεωρεϊται
εύρισκόμενοc: ώσάν είc: ύnερβολικήν μέθην έκ τηc: άγά­
πηc: τοϋ Θεοϋ» 1 • Eic: δέ τό έβδομηκοστόν τέταρτον κεφά­
λαιον πάλιν λέγει· ή ψυχή ri όnοία έχει καθαρόν τήν φύ­
7Q)J! ελπίδωJ', σιν της «κατοπτεύει τήν δόΣΞαν τοϋ άληθινοϋ φωτόc: μέ
τρανούς 1 καί άνεμποδίστους όφθαλμούς», καi oi τοιοϋτοι
δνθρωποι, «μολονότι περιβάλλονται τό βάρος της σαρκός,
και τά πάντωc: αί έλπίδες των λόγψ τοϋ άρροβωνος τοϋ Π νεύ­
ματος: είναι άοφαλεϊς ,καi δέν ύnάρχει καμμία ,άμφιβολία
δτι ουτοι θά συμβασιλεύσουν μέ τόν Χριστόν καi δτι θά
χρ(bμε~·οι Ζ:οϋν μέ άφθονίαν καί περίσσειαν Πνεύματοc:· διότι άnό
έδω ηδη άρnάΖ:ονται πρόc: έκεϊνον τόν αίωνα καi άντικρύ­
φησί, ωσ1-; Ζ:ουν τά έκεί κάλλη καi θαύματα· δnωc: δηλαδή ό σωματι­
κόc: όφθαλμός, όταν είναι άπαθήc: καi ύγιής άτενίΖ:ει μέ
θάρρος τάς ήλιακάς άκτϊνας, οϋτω καί αύτοi χρησι,μοnοι­
οϋντες φωτειvόν καί καθαρισμένον νοϋν, έnοπτεύοuν δια­
παντός τάς άδύτοuς αύγάc: τοϋ Κυρίου» 3 • 'Επίσης λέγει,
«ή τοιαύτη έλλαμψις τοϋ Πνεύματος δέν είναι μόνον ώσάν
648 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 649

εσιι και φωτισμός χάριτος, ωσπερ, ε'ίρηται,. αλλ' ύποστατικηυ άnοκάλυψ1c: νοημάτων καi φωτιαμόc: χάριτοc:, όnωc: έλέ­
φωτός έν ταίς ψvχαίς 6ε6,αία και διηνεκής ελλαμψις' τό γαρ χθη, άλλά βεβαία καί συνεχής ελλαμψις ύποστατικοϋ φω­
εlπεί~ι 'εκ- σκ6τοvς φώς λάμψει ας ελαμψεν 81' ταίς καρδίαις τόc: είc: τάc: ψυχός· δ1ότ1 τά λόγια, 'θά λάμψπ άnό τό ακό·
ήμωγ προς φωτισμογ της γνώσεως της δό;ης του Χριστοί:/, τος φίί>c: αύτόc: ό όποϊοc: ελαμψεν είς τάc: καρδίας ήμων
nρός φωτισμόν τηc: γνώσεως της δό!Ξηc: τοϋ Χριστοϋ'
4
5 ;{αί τ6, 'φώrωογ τούς δψθαλμσύς μου, μήποτε 1Ίπι·ώσω είς
1?άναrον', τουτέστιν, ϊνα μrι λvομέ.ι 1 ης τ·ίjς σαρκός ή ψvχ17 έnι­ καi 'φώτισε τούc: όφθαλμούc: μου, διά νά μή τυχόν κάποτε
σκοτ17ται τξι IOV' θα1'άrοv της κακίας καλύμματι, προς δέ και κοιμηθGJ μέχρι θανάτου'", δηλαδή διά νά μιi τυχόν κατόπιν
τό, 'αποκάλι!ψΟ)' ιούς ,οφθαλμούς μου και κατω 1 017σω 1α θαυ­ Ciαλύσειυc: τηc: σαρκόc: ή ψυχή έπισκοτισθη μέ τό θανά­
μάσια έκ του 1 1 r5ψov σου', καί 16, <cέξαπόστειλον τό φϊί)ς σου σιμον κάλυμμα τηc: κακ:αc:, προσέτι δέ καί 'άποκάλυφε
10 και τιίν &λήθειά.J' που, αυτά με όδηγήσοvσι καί α:ξοvσιν εiς τούc: όφΟαλμούc: μου καi Θά κατανοήσω τά θαυμάσια έκ τοϋ
ορος αγιόν OOV και ε[ς Τα σκηνώματά σου)), αλλα ,U1JJt Και Ίό, νόμου σου'6, κα1 'έΕαπόστειλε τό φωc: σου καi τήν άλή­
'εσημειώθη έφ' ήμας τό φως τον nροσώnοv σου, Κύριε', τήι, θειάν σου, αύτά θά μέ όδηγr'ισουν καί θά μέ φέρουν εic: τό
δγιόν σου όροc: καi είc: τά σκηνιi.Jματά σου' , καί ώσαύτως
7
αύτήι1 ακολουθίαγ του σκοπού παρίσιησυJ. Καί, ωψ μακαρίφ
,ό 'έσημειώθη είc: ήμδc: τό φωc: τοϋ προσώπου σου, Κύριε' ,
8
δέη, φησί, cιΠαύλφ rό ελλάμψα1' εν τ'fί όδψ φως, δι' ov καί
όλο αίιτά τά λόγια έχουν τό 'ίδιον νόημα» • Καί «τό εic: τόν
9
15 εlς τρίτογ ουραι:ΟΥ ηρται και μvσιηρίων άλαλήτω1, (tΚΟVσ,ι7ς
μακάριον δέ Π αϋλοv έλλάμψαν είc: τήν όδόν φωc: , λέγει,
10
{γέι-εrο, ου· νοημάτωJJ τις ~αί γνώοεως φωτισμός ην, ιυ.λά
δυJΙάμεωc; του αγαθοί! πνεύματος κα{}' -δπόστασιν εν τfί ψυχ?7 διά τοΟ όποfου άνυψώΘη εic: τρίτον ούρανόν καί εγινεν
άκουστιic: άλαλήτων μuστηρίων ', δέν ητο φωτισμόc: νοημά­
1
ελλαμψις, of. TJ)V vπερυο}.tj1! της λαμnρ6τητος Ot της σαρκδς
οφθαλμοί ,ιιιί διει•ε;;κόιηες απετυφλώθησαιι, δι' ov πασά τε των 'καί γνώσεωc:, όλλά ελλαμψις δυνάμεως τοϋ άγαθοϋ
20 ')Ψ(Οσις α:τοχαλ11πτεται και Θεός προς αλή1J'ειαν 1?7 αξίςι και. Πνεύματος καθ' ύπόστασιν είc: την ψυχήν, τοϋ όποίοu τιiν
φιλοvμέν17 ψι·χΠ γνωρίζεΊαω, ύπερβολικήv λαμπρότητα μή βαστάσαντες οί σαρκικοί ό­

2. Ταυτα .ιιέι, 1αύτ17· θαvμαστόιν δέ ΟV'δέ1', εί εγ κρίσει φθαλμοί όπετυφλώθησαν, διά τοϋ όnοίοu άποκαλύnτεται
ΤΟ'Vς λόγους οlκ01ιομουγτες οί αγιοι καl. τ'fί '1()))1 ακροωμέιrω1· πδσα γνιϊJα1c. καί γνωρiΖ:εται άληΘωc: ό Θεός άπό τιiν ά­
ίίαν καi c1γαnωμένην ψυχήν» Ό
1
δυνάμει σύμμετροy 1i7ν διδασκαλία1 1 αποδιδ6ντες πολυτρόπως
25 '
τας ' '
ορασεις '
ταvτας δ ιερμφ:εvουσιι,.
' 'Ο '
μεντσι θ ·ει?ς
~ '
και πι-
2. ΟCπωc: εχοuν ταϋτα. Δέν είναι δέ καθόλου άςιο­
στός έρμηι·εύς ΣυμεώJJ, εκ του διr} πείρας καλώς εlδότος θαύμαστον δν oi αγιο1 έρμηνεύουν πολυτρόπωc: τάc: όρά­
τάς μυστικάς και τελεστ ι.κrχς ενεργείας του· πνεύματος μυη­ σε1c: ταύταc:, οiκονομοϋντεc: τούς λόγους κριηκωc: καί

-θε{ς, ώς απ' εκείνου πάλι.),' φησίν, ακούοντες του λ6γου τιjς άποδίδοντεc: τήν διδασκαλiαν συμμέτρωc: πρόc: τήν δύνα­

οασιλείας κα1 :τρός δ&κρυα καrαγ6μενοι, μ17 τοiς ήμετέροις μ1ν ηϊ)ν άι<9οωμένων. Ό θεϊοc: δμωc: καi πιστός έρμηνευ­

30 τούτοις έι·αnομείι•ωμεν διiκρvσι, μηδέ τ'fί ήμώγ ακοΠ, ri1ς κα­ τήc: Σuμει;Jν, μυηθείc: άπό τόν γνωρiΖ:οντα καλωc: τάς μυ­

).ϊϊις ακούσαγτ ες, μηδέ τοίς οφθαλμοίς, ιlις καλόις lδ6ηες, στ:κάc: καi τελεστικάc: ένεργείαc: τοϋ Πvεύματοc:, λέγει

και αρκούν,ως εχειγ έαvτοi,ς ,λογισcόμεθα· «και γάρ εlοίν πάλιν dJσάν έκ μέρουc: έ,κείvου, άκοί1οvτεc: τόν λόγον της
βασιλεiαc: ιωJ έκσπωvτεc: εiς δάκρυα, νά μή άρκεσθωμεν
4. Β · Κ ο ρ. 4, 6. 5. Ψ ο λ μ. 12, 4. είc: σύπΊ τά ίδικά μαc: δάκρυα, οϋτε είc: τήν άκοήν μας ώc:
6. Ψ α λ μ. 118, 18. 7. Ψ α λ μ. 42, 3.
8. Ψαλμ. 4, 7. άκούσαντcc: καλωc:, ο(jτε cic. τούc: όφθαλμούc: ώς iδόντεc:
9. Περί έλευθερίας νοός 22, PG 3,4, 956 D - 957 Α. καλωc. καί nιστεύσωμεν ότι εχομε'ι ό,τι χρειάΖ:εται" «διότι
1 Ο. Π ρ ά ε. 9. 3. 11. Β' Κ ο ρ. 12, 2 κ.έ.
12. Περί έλευθερίας ναός 23, PG 34, 957 ΑΒ.
650 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΛΛΑΜΑ
ίΞ!τερα ϊ!ιτα ,ωί. ετεροι δφθαλμαί και κλαvθμοι ετεροι, c~ις Μ,
καl διάνοια καί ψυχή ετέρα, οnερ έστίν αυτό τό θεϊκόν ΠνείΊ­
μα και έnοvράι•ιοιr, τό ακουό1' τε και κλαίοι,, εύχόμει·όι1 1ε
και γιι•(uΟΚΟJ' και τό του Θεου {)'έλημα έν αληθείct, :ποιου·ιη,·
5 ιcτοις μέι•τcι 117.ν αρετ17v ι'ίκροις και (DV ενεργώς τό J'οερόι,
φως ταίς κσ.ρδίαις εJ'έλαμψεJ' εnίδηλα ταυια και καταφαJιη
γlνεται· Ίελείων' γάρ, δ μακάριός φησι Παύλος, 'ή στερειt
τροφ1j, τών διcί 117ν εξιγ τc); αlσθητήρ,ια γε;ιυμνασμέJJωJ' ::ιρός
τ11ν του' καλου τε και κακοv διι'ικριοιν'· αλλά κ,αί δ θείος Π έ-
1 ο τρος ψησί, 'και ϊψεις εχοnες 101' προφητικόν λόγον, φ κα­
λι~)ς ποιείτε προσέχωιτες, cός ,λύχνφ φαίνογτι εγ αύχμηρ(,7'ι 16-
:-ιφ, εως 01~ 17,ιιέρα διαυγάσπ και φωσφόρος α11ατελεi έι, ταίς
καρδlαις υμών')).
3. Ό δέ Βαρλ,αάμ, τιi τοι.αvτα :πά11τα παρ' ούδεγ θέμε-
1 5 J'Ος, αλλά και ;τροθ{ιιεJΙΟς ι»ς TOV ]jι[ αοσαλ ιανω11 {;πάρ,χΟJ• rα
δόγματος, του προστάτοv τούτων ΒλαχερJΙίτοv ποιείται συλλή­
υδφ• αnαγτα καί, ασεοείς αυτός φανερώς αnοφηνάμεγος εί1 1 αι
το1Ίς &tδιοι, αλλο rι nαρrί, 117γ οvσ[αγ του: Θ εου λέγοντος, τό
ΤΎ/1' &tδιοι· δόξα~, του Θεου δριιν TζiJ Βλαχερνίτυ τούτcρ φέ-
20 ρω11 χαρίζεται. που γαρ εκείγος εfψηται ,ω7 τ17ν ούσίω• όρα-
71}1' λέγω~, του Θεου, αJ.JΛ τrιν αtδιον δόξα~,; El γrίρ τουτ' εί­
πει1, rός μεταμαθ61,τα την ε1Ίσέ6ειr11 1 , πάσης άι· ήμείς τουτο1•
(ι.:τελ1'ισαμε11 αlτ ίας, επεί και Στέφανος τη11 ύnερουράγιον είδε
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 1 651
ύnάρχουν δλλα ώτα καί άλλοι όφθαλμοί καί δλλοι κλου·
Θμοί, onωc: έnίσηc: καί διάνοια καί ψυχή όλλη , nρδγμα
13
τό όnοϊον είναι τό 'ίδιον τό θεϊκόν nνεϋμα καί έnοuράνιον,
τό ,άκοϋον καί κλαίον, τό εύχόμενον καί γνωρίlον, καί τό
έκτελοϋν πράγματι τό θέλημα τοϋ <Θεοϋ» • «αύτά βεβαίωc:
14
γίνονται πρόδηλα καί καταφανη εiι:: τούc: κορuφαίοuι:: κατά
τήν άρετήν, είc: των όnοίων τάc: καρδίαc: ένέλαμψεν ένερ­
γωι:: τό νοερόν φωι::· διότι, λέγει ό μακάριοι:: 'Παϋλοc:, 'ή
στερεά τροφή είναι των τελείων, των γυμνασμένων είc:
τά αίσθητήρια μέ τήν εΕ:ιν nρόι:: τήν διάκρισιν καλοϋ καi
κακοϋ''•· άλλά καί ό θείοι:: Πέτρος λέγει, 'καί σείc: έχοντεc:
τόν nροφητικόν λόγον, είc: τόν όnοίον καλωc: κάμνετε νά
προσέχετε, ώc: λύχνον φέγγοντα είι:: σκοτεινόν τόπον,
εωc: δτοu φέtn ή ήμέρα καί άνατείλn ό φωσφόρος είc: τάc:
καρδίαc: σαc:' » •
16 11
3. Ό δέ Βαρλαάμ μή ύnολογίlων καθόλου δλα αύτά,
καί ίσχuριlόμενοc: δτι άνήκουν είc: τό δόγμα των Μασσα­
λιανων, τά άnοδί·δει δλα μαlί εic: τόν προϊστάμενον αύτόν
Βλαχερνίτην 18 καί, διακηρύσσων φανερώς δτι είναι άσε­
βεϊc: οί δεχόμενοι άϊδιον κάτι δλλο πέραν τηc: ούσίαc: τοϋ
Θεοϋ, μεταφέρων χαρίlει είc: τήν Βλαχερνίτην τοϋτον τό
όρον τήν άΤδιον δόtαν τοϋ Θεοϋ. Πράγματι nοϋ εύρίσκε·

δόL'rο1 TOt'' Θεού. Τ ίς γcίρ ηγ χρεία τους ούρα~rους διαγοιγη- ται νά λέγn έκεϊνοc: όρατήν δχι τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ, άλ­
25 .1,ω, εl μ17 τ171· ιΊπέρ αύτους δόξαγ ιί {Jεατι7ς αύηjς εκει11ος, λά τήν άϊδιον δόf:αν; Διότι, δν είπε τοϋτο, ήμεϊc: θά τόν
όρα1 1 ; 'Αλλά καί τοίς δφι?αλμοίς είδει•· «ατειιίσας γάρη, φησίν, άnηλλάσσομεν πάσης κατηγορίαc: ώc: μσθόντα πάλιν τήν
ιιείδει')). 'Αλλά ΚΓl/ υπέρ α1·rιι?ησιν έώρακει, αύτήJ'" ποία γαρ εύσέβειαν, έφ' όσον καί ό Στέφανοι:: είδε τι']ν 1 ύnεροuρά­
οψεως lσ7ί1ς μέχρις αιΊτϊvν εΗfε'ίν των ύ:περουραν{ων δυJ'η­ νιον δόΕ:αν τοϋ Θεοϋ. Ποία χρεία ητο νά διανοιγοϋν οί
Πείη &11; Γρηγόριος δέ δ της θεολογίας έπώγυμος λέγω~• της ούρανοί, δν δέν έnρόκειτο νά βλέnn τήν ύnεράνω αύτων

30 δ.ϊδίου δόξης τοi1ς αγγέλους θ·εωρούς' μή και αυτός τραnε­ δόcαν ό θεατήc: τηι:: έικεϊνοc:; ·Αλλά καί μέ τούι:: όφθαλ­
μούc: είδεν· διότι, λέγει, «άτενίσαι:: είδεν» . 'Αλλά καί
19

Ζ:ούντ ιος δ Βλαχερι,ίτης 'f/1'; Ρq,δίως δ' άιι α13τ?ις οlμαι καί.
τούς Ε,)! ουρα.JJοις αγγέλους Δπό της πλάνης ,α,λ{()JΙαι φαlης' () ύnέρ αϊσθησιν τήν είδε· διότι ποία δύναμιc: όράσεωc: θά
ήδύνατο νά φθάσn εωι:: τά ύnεροuράνια; Ό δέ έnώνuμοc:
13. Βλ. "Ομιλίαν 28, 5, PG 34, 713 ΑΒ. τηc: θεολογίαc: Γ ρηγόριοc: μέ τό νά λέγη τούc: άγγέλοuι::

ι
14. Βλ. Περί φυλακηc: καρδίας 14, PG 34, 841 Α.
θεωρούc: τηι:: άϊδίου δόf:ηc: , μήnωc: ητο καί αύτόc: ό τρα­
20
15. Έβp. 5, 14. 16. Β' Πέτρ.1, 19 (άνατείλη).
17. Περί έλευθερίαc: νοόc: 27, PG 34, 960 C. nεlούντιοc: Βλαχερνίτηc:; Νομίlω δτι εύκόλωc: Θά ελεγεc:
18. Βλ. 3, 1, 1. 19. n ράε. 1, 55 έε.
20. Λόγος 28, 31, PG 36, 72 C. δτι καί οί είι:: ούρανούι:: δγγελοι κατελήφθησαν άnό τήν
652 - ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 653

ωύς κατ' εκεί1ιους ειι γfι οιοvν j7ρημέι1ους εγκρίι•αι τοiς κα­ πλάνην, σύ ό όποιος έτόλμησεc: νά συμπεριλάβnc: είc: τούc:
κοδόξοι,ς τολμήσας' τούς γε μην εξυμνουvτας την μοι1 αρχικω- κακοδόiΞουc: τούc: προτιμήσανταc: νά Ζ:οϋν άγγελιικωc: έπi
1ά:ψ" τριάδα, (;)ς φυοιΚ1))' ουιια'ιδtοΨ δ6ξαιι ΠQΟΌαλλομέι•ηιι Και γι''μ:, οί άγγελοι oi έiΞυμνοϋντεc: μάλιστα τήν μοναρχικω­
επιποθουντας ΓΙ]JJ αφθ•εγκτοJJ ιδειγ α{ηήJJ" η fl1\J και Τούτους τάτην Τριάδα, ώc: προβάλλουσαν φυσικήν συναΤδιον δόiΞαν
5 τοις J1 rωσαλ ιαJ'οις ει,αριθμήσωμεν; Τούς δ' επευχομέι,ους ύ­ καi ποθοϋνταc: νά ϊδουν τήν άρρητον αύγήv· θά συγκατα­
.τιιΊ τ~jς ουσιώδους α'ίγλης καταυγασθΓjναι του ΘεοiJ και τυχείι· λέtnc: λοιπόν καi αύτούc: εic: τούc: Μασσαλιανούc:; Διά
οvτω της φωτοδότιδος αυ'γης, ποίας ερουμεν αυτούς αίγλης roύc: έπευχομένουc: δέ νά καταυγασθοϋν άπό τήν ούσιώδη
καί αϋγης εψ7,1·; Ου γϊφ ή γνώσις, ην σύ μόνψ λέγεις θεί­ αϊγλην τοϋ Θεοϋ καί νά έπιτύχουν οϋτω τήν φωτοδότιδα
οι, φϊός, ουσιόJδης α'ίγλη TOV' Θεού εστιν. Οί δ' lδό11τες ((1)Ί)! αύγήν, ποίαν αϊγλην καi αύγήν άγαποϋν, θά εϊπωμεν;

1 Ο κεκρυμμέJ'J))' rlστραπ17ν ύπό την σάρκα της ούσιώδοvς ε{ι,πρε­ Διότι δέν είναι μόνον ή γνωσιc:, τήν όποίαν μόνην λέγειc:
πείαςη τοϊί Χρισrοv, τίνα οοι δοκουσιν &στραπην lδειJΙ; (){, έσύ θειον φωc:, ούσιώδηc: αϊγλη τοϋ Θεοϋ. Οί δέ ίδόντεc:
γrίρ δ17 10 αίσθητόν φως ουσιώδης εστιν ευ'πρέn~ια Θεοv. «τήν άστραπήν τήν κρυμμένην ύπό τήν σάρκα τηc: ούσιώ­
δουc: εύπρεπείαc:»
21
π r7Ί; δέ καί κτιοΤΟJΙ 10 της ανωτάτω Τρ,ιάδος ουσιώδες φως; τοϋ Χριστοϋ, ποίαν άστραπι']ν νομίιειc:
Τί τσίι 1 1}.)J οουλόμεγος Λ1ασσαλιανών τά τοιαύτα γράφεις εl- δτι είδαν; Διότι βεβαίωc: τό αίσθητόν φωc: δέν είναι ή
15 )Jαt χαί τοσούτοις τε Κ,αι τηλικούτοις αντιλέγεις, αvθρωπε; ούσιώδηc: εύπρέπεια Θεοϋ. Πωc: δέ θά ητο κοί κτιστόν τό
αρα τοι',ς Μασσαλια,rι:_;ς δρι?οδόξους i} τούς -δρι?οδόξοvς &πο­ ούσιωδεc: φωc: τηc: άνωτάτηc: Τ ριάδοc:; Τί λοιπόν θέλειc:
φηvαι J.11ασσαλιανούς Κ,αι μV'σαρούς; Και γαρ εκ Ηοι 1
σc,ιι· γράφων δτι τά τοιαϋτα είναι των Μασσαλιανων καί άντι­
λόγων 8Κ,άτερογ εκοαίη αJf. Σέ διΊ που χοροί,, τάξομειι ήμείς; λέγειc: είc: τόσουc: καί τόσον σπουδαίουc: δνδραc:, όνθρω­
'Αλλrt τοίίτο μέι• αφώμεν· μικρον γrίρ δσογ εσται φανερόι1 • πε; Τ Αρά γε θέλειc: νά άνακηρύiΞnc: τούc: Μασσαλιανούc:
20 4. ((Of .ιιέι, γr1ρ του Βλαχερνίτοv λόγοω, φησίι·, <<cvς ει· όρθοδόiΞουc: η τούc: όρθοδόiΞουc: Μασσαλιανούc. καί μυσα­
Υ.εφαλαίφ 1οιου'1οι· ουμοαί~·ει δέ τσύτους τοις φωιερωτάτοι.ς ρούc:; Διότι άπό τούc: λόγουc: σου είναι δυνατόν νά συνα­

σχεδόν τι;ι~.· της ΈΥ.Κ,λησίας δογμάτωγ εναντίως εχειι·· :ιρcο­ χθοϋν καί τά δύο. Έοέ δέ είc: ποίαν χορείαν θά κατατά­

τοι, μέγ γάρ, ογτος δμολογο1,,ιιένου οεοαίως εν εlι·αι μόγο1 1 (ωμεν;

α1•αρχογ και ατc:λεύ,ητω·, 1/jl' ο{ισίαγ του 1(1 πάγτα πεποιηκ1- 'Αλλά δc: άφήσωμεν τό θέμα τοϋτο· διότι θά φavfi

25 ως Θεοi\ τά δέ παρά ταύτηιr ;τά~ιτα γενητης είναι φύσεως·, μετ' όλίγον.

και μηδεμίαιι rι.ι.):η.ν Ο1J1ό1ητα εi1'(Η μεταξ1:, 'της ουσίας TOV 4. Διότι, λέγει, «οί μέν λόγοι τοϋ Βλαχερνίτου τοιοϋ­

Θεnv κσ.ί Ηοι· γενητc,)ι', οfηος ετόλμησε μετα;ύ τι ·θ·είναι,).: τοι είναι έν συντομί9· συμβαίνει δέ νά είναι σχεδόν ουτοι

"Ω της αμαθ·ία;, ε'ίπερ ο'ίεται 1οi!'τ' εl~,αι δόγμα της 'Εκκλη­ άντίθετοι πρόc: τά φανερώτατα δόγματα τηc: Έικκλησίαc:.

σίας οεοαίως ό,ιωλογούμειιωι· ώ της απονοίας, ε'ίnερ 1fλπισέ. Πράγματι κατά πρωτον, ένψ είναι όμολογούμενον μέ βε­

30 τι.να τδΊι, )'OVJ' εχόγτων δι.,_ί τcον τοιούτων αnατήσει1 1 ρημάτων, βαιότητα δτι εν μόνον είναι όναρχον καi άτελεύτητον, ή
ούσία τοϋ κατασκευάσαντοc: τά πάντα Θεοϋ, δλα δέ τά
έκτόc: αύτηc: είναι γενητηc: φύσεωc: καί καμμία όλλη όν1 ό­
τηc: δέν ύπάρχει μεταiΞύ τηc: ούσiαc: τοϋ Θεοϋ καί των
γενητωv, ουτοc: έτόλμησε vά τοποθετήσn κάτι μεταiΞύ».
'Οποία άμάθεια, αν voμίlri δτι τσϋτο είναι δόγμα τηc:
Έκκλησίαc: μέ βεβαιότητα όμολογούμενοv· όnοία άnόνοια,
21. 'Εκ καθίσματος μετά τόν Πολυέλαιον της 6ης Αύγούστου.

!111

lι
654 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 655
καί. ταϊπα του μεγάλου Διονυσίου αι•άρχους και ατελεvτήτuυς
διαρρήδηγ φάακοJJτος καί τc}ς ύ,ιο του Θεου εγγινομένας ταις αν ηλπιlεν ότι μέ τά τοιαϋτα λόγια θά έΕηπάτα κάποιον

ύnερκοσμίοις δvνάμεσιν ελλάμψεις, φ σvνφδά και Γρηγ6ρι­ απο τούc: εχονταc: νοϋν, καί μάλιστα ένφ ό μέγαc: Διονύ­
22

ος ό r}εολ6γος τι7ν όρατ17γ αγγέλοις δ6ξαγ του Θεοv αtδων σιοc: λέγει όλοφάνερα άνάρχουc: καί άτελευτήτουc: καί

5 nροσείπεν. 'Αλλ' οbτος ό καινός θ·εολ6γος, ουκ οlδ' δθεν μυη­ τάc: ύπό τοϋ Θεοϋ nροκαλουμέναc: εic: τάc: ύπερκοσμίουc:

θείς, (({:;)))), φησί, ((μ6ι•ον lίναρχον και ατελεύτητογ, 17 ουοiα δυνάμειc: έλλάμψειc:, έν συμφωνί9 μέ τόν όποίον καί ό
Γρηγόριοc: Θεολόγος έκάλεσεν άϊδιον
23
τον Θεοv· τά δέ nαρϊι ταύτηι, nάιπα γενητijς εστι φύσεως)), τήν όρατήν άnό

τουτέστι κτιστά εοτι και αρχrιν εοχε και ην οτε ουκ ην. Ί'fl τούc: άγγέλουc: δόΕαν τοϋ Θεοϋ. 'Αλλ' ουτοc: ό νέοc: Θεο­

γovy περι ΤΙ)Υ ΟV'Οίαν 1αύτψ, ω μακάριε, nαρά rαύτην διjnrιυ- λόγοc, δέν γνωρίlω άπό ποϋ μυηθείc:, λέγει, «εν μόνον

10 θεν- πεgί αvη}ν γάρ εlσι11. Οvκοv'ν οί}δέν των περί αυτήν αν­ είναι δναρχον καί άτελεύτητον, ή ούσία τοϋ Θεοϋ, όλα δέ

αρχω· κατά ωvς σούς λ6γους, αλλ' ην οrε ουκ ηι, τά τοιαυτα τά έκτόc: αύτηc: είναι γενητηc: φύσεωc, δηλαδή είναι
κτιστά καί ελαβον άρχήν καί κάποτε δέν ύnηρχον. Τά
πάνθ" άnαξα711λως· μ6νον γαρ aι,αρχον ?] ΟV'Οία κατά σέ. Ov-
ΚOVI' fjl' δτε ουκ ην δ Θεός πατήρ· ουκ ουσία γαρ τσVτο, &,.ί).ά περί τήν ούισίαν ταύτην βεβαίωc, ώ μακάριε, εύρίσκονται
άναμφιβόλωc: παρά ταύτηv· διότι είναι περί αύτήν. Έnο­
παρά την ουσίω1, περί τiιν οv•σίαν iίv. El δέ εξ ι'ι.ϊδίου εσ•τί
μένωc: τίποτε άπό τήν περί αύτήν δέν είναι δναρχον κατά
15 Πατι)ρ και ϋ.ι,αρχ6ν i':οτιι• αυτφ τό &γέι,ιιητον, μ6ιον δέ καcci
τούc λόγουc σου, άλλά κάποτε δέν ύnηρχον τά τοιοϋτα
σέ αναρχον ή ουσία του Θεου, τουτ' αυτ6 εαιι τό αγέννητον, OV-
άπαντα· διότι μόνον δναρχον κατά σέ είναι ή ούσία τοϋ
olα του Θεου, ο τωιι Ευ.ι•ομίου κακοδ6ξων δογμάτων εοτί. ,ο
Θεοϋ. Έnομένωc κάποτε δέν ύπηρχεν ό Θεός Πατήρ· διότι
κεφάλαιοJΙ. 'Αλλά καί το γει;ν,ητον rj οiικ tlι,άρχως εχει ό Υί­
τοϋτο δέν είναι ούσία, άλλά παρά τήν ούσίαν, έφ' όσον
ος και ηι' οτε ουκ ·ην γει,.vητώς καί εοται δτε μή, ώς καί
cίναι περί τήν ούσίαν. 'Εάν δέ ό Πατήρ ύπάρχn έΕ άϊδίου
20 Σαοέλλιος αν εlπεγ, iί, ε'ίπερ αναρχον αυτφ γεγγητ6ν, τουτ'
καί τό άγέννητον αύτοϋ είναι δναρχον, μόνον δέ δναρχον
αυτ6 εστ ιιr αυτου ουσία, μ6ι·ης ανάρχου Τ'Ι}ς ο·v·οίας οi5σης· ου
είναι κατά σέ ή ούσία τοϋ Θεοϋ, τοϋτο άκριβωc: είναι τό
τijς αυ·τijς αρ' ου·σίας ό Υίός ύπάρχει τφ Π ατρί, αλλά καί
άγέννητον, ούσία τοϋ Θεοϋ, τό όποιον είναι τό κορύφωμα
της αντικειμένης. 'Γούς αυτούς δ' aι1 τις φαίη λ6γοvς και
των καικοδόtων δογμάτων τοϋ Εύνομίου. 'Αλλά καί τό γεν­
περί 10V riγίου Πνεύματος, και ωοπερ έκεί τοίς αθετοvοι, 11jV
νητόν, η δέν τό είχεν άνάρχωc ό Yiόc καi ουτοc: κάποτε
25 Υίοv θεότητα, οϋτως έι1ιαυθα τοις 7/)'Βυματομάχοις (Χ)!(Ι.­
TOlJ'
δέν ύnηρχε γεννητίi')(: καί κάποτε δέν θά ύnάρχn, όπωc
φανήο17 οvvιστάμενος. Τουτο τοίνυ.ν φανεροv και ανωμολογη­
θά ελεγεν ό Σαβέλλιος, η, αν τό γεννητόν αίιτοϋ ητο δναρ­
μέγο~, δ6γ,ιια 1ης 'Εκκλησίας, παρ' ov
πασα αϊρεοις ανείται,
χον, τοϋτο άκριβωc: είναι ούσία αύτοϋ, άφοϋ ,μόνη ή
καθάπερ από πογηρας τι1 1 ος πηγης; Ου1 κ αρα ε~, μ6νο~, (ΧJ'­
ούσία αύτοϋ θά ητο αναρχοc:· δρα ό Υίόc δέν είναι τηc
αρχω,, ή ου1 σία του Θεοv· καί. γάρ και τά περί αυηίν &φορι-
αύτηc μέ τόν Πατέρα ούσίαc:, άλλά καί τηc: άντιθέτου.
30 ζ6ιιεJΙα πάντα αναρχά έστιγ, οlον αί fποστάοεις, αί σχέσεις,
Τούc αύτούc δέ λόγουc: θά ήδύνατο νά εϊπn καί περί τοϋ
άγίου Πνεύματοc:, καi θά παρουσιασθ(ϊc: σύμμαχος, όπωc:
έκεϊ μέ τούc: άθετοϋνταc η']ν θεότητα του Υiοϋ, οϋτω έδω
μέ τούc: πνευματομάχουc:. Τοϋτο λοιπόν είναι φανερόν καί
ώμολογημένον δόγμα τηc: Έκκλησίαc:, άnό τό όnοϊον nαρα­
22. ηερί θείων ονομάτων 4, 8, PG 3, 704 D. κινεϊτα ι πασα αϊρεσιc:, ώσάν άπό κάποιαν nονηράν πηγriν;
23. Λόγος 28, 31, PG 36, 72 C. Δέν εΤναι αρα εν μόνον τό αναρχον, ή ούισία τοϋ Θεοϋ·

656 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
αί ,)ιακgίσει.ς καί r171λιος αί της ύnεροvσίου ι'Ι·εογο1·ίας εκφιi1 -
σεις αnασαι· και τοu·τό έστιν δμολογο1\αcι•ον, αλλ'
έκείι•ο. Παι 10σοvτο τουθ1' όμολογούμεν6ν έστιν ώς
την δια σαρκός θείαι, έπιφά,·ειαv μηδέvα πω τολμ17σαι α,ω-
5 φήι•ασθαι, μηδέ τω,· αίρέαεσι περιπεοδι•τω,, :ωνηραίς, ο δια
10-V λέγεοι ο{ηος Εν μό~ιογ (1,JJ'αρχομ,:, τ,ην οl11 σίαJt τοίΊ ΘεοV·, τια­
ρειο17γαγει· αρτίως, rδς αί ·υποστάσεις τε nίiσαι και τά {,nο­
στιηικr'ι. της αι•ω1ά1ω Τριάδος αnαvτα κτιστά.
5. Καί μη~' ερ·οίμην αJ' 17δέωc; τόι, λέγοντα ειι εlι αι μιί-
10 yo1· lίvαρχοv, τ17ν οv·σίω· του Θεου, τά δέ παρά ταύτηv γεγη­
της φύσεως· πα~,τοδύvαμοv 17γείται ταύτηJJ ,η ου; Οϊοι1 Ίί
λέγω· εχει τό γvωσιικόν, τό nρογνωστικόν, τό δημιουργικόν,
10 αυ~,tεκτικό1r, τΟ nρονοητικόJΙ, τδ {Jιεουργικδγ καt r111λόΎς nάJ'­
ω ΗΧ τοιαv;α, l) ουκ ltχει; Εί μέι1 γαρ ο·ύκ εχει, ούδl:; Θεός
1 s εσ: ι J.οιπογ ή μόιιη αuτη αι1αρ7.ος ουσία. Εί δέ l!χει, sl μει·
ίiστερόγ ποτε τω;τας τάς δυJJάμεις προσεκτήσαω, λοιπϊ~ν
Οτε δ.1ελ1}ς 1jJΙ, 1αV10Jι δ' εlnε1v ol1 δS Θεός· εl δ') Ξξ iiϊδίου
εlχε ,αύ7ας Τ(tς δvι,άμεις, ουχ εν μ6ιtΟΥ αναρχον, 1) οι:σfα
ΊΟV Θεου, αλλά καl. T(U)' ταύ1ης δυνάμεων έκι.ίστη ωύτωJJ ..
20 Μία δέ tίvαρχος ουσία, ή ού 1 σία του Θεαv· των γαρ εν αυτfί
TO!OlJHfj)f δvJ'ά,ιιεω~• ου·δεμfα έστιν ου 1 σlα· πασαι δ' έξ ανάγ­
κης tιιει.οιΥ αεί τfl ΟΙ!σίιt, του Θεσv, ώς δι' αμvδρας εlπεί",
είκόνος ;ωθάπερ αί τcοι 1 αlσθψίεω~• δυJJάμεις ειι 1fΊ λεγομέ1·17
;ωι~γj κατά ψvχ1ίν αlσθήσει. Και τουr6 έστι τό φανερό,· καί
25 ασφαλές και &1,ω,ιιολογημέι,ον δόγμα rης 'Εκκλησίας, αλλ' ου;~
έκείγο, απαγε. Και γc\g οJς μ[α αναρχος ουσία, ή οϊισίu. τοi\
Θεού, αί δέ nαρά ται!την σvσίαι γενηιης είσι φύσεως, :1αgά
της μ6νης ανάρχου καί μ6νης ουσιοποιοv 013σίας γεγωιυίαι'
ΤΟν ισΟJ! τρόπον κα/, μία προνΟ?)ΗΚJ) c%ναμις αναρχος, ή Τ(;('
30 Θεού, αί δέ παρά ταύτ'ψ γενηυjς φύσεως iJπάρχουσι, καcιi
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 657
διότι καί τά περί αυτην διακρινόμενα είναι δλα αναρχα,
δπωc: αί ύnοστάσειc:, αί σχέσειc:, αί διακρίσειc: καί γενικωc:
ουκ
δλαι αί έκφάνσειc: τηc: ύπερουσίου θεογονίac:· καί τοϋτο εί­
μετι}. ναι όμολογούμενον, άλλ' όχι έκεϊνο. Καί τόσον όμολογού­
μενον ε"ίναι τοϋτο, ωστε μετά τήν κατά σάρκα θείον έπι­
φάνειαν νά μή τολμήσr~ κανείc: ποτέ νά διακηρύ!Ξ!l, οϋτε
έκ των περ:πεσόντων εic: πονηράc: αίρέσειc:, αύτό τό
όnοϊον παρεισήγαγεν ουτοc: τελευταίωc: μέ τό νά οέχεται
εν μόνον αναρχον, τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ, δτι δλαι ai ύnο­
στάσειc: καί δλα τά ύnοστατικά τηc: άνωτάτηc: Τριάδοc:
είναι κτιστά.
5. Kai ομωc: θά ήρώτων εύχαρίστωc: τόν λέγοντα ότι
μόνον εν είναι αναρχον, ή ούσία τοϋ Θεοϋ, τά δέ παρ' αύ­
rήν δτι είναι γενητηc: φύσεωc:· θεωρεί ταύτην παντοδύνα­
μον η όχι; Λέγω περίπου· εχει αϋτη τό γνωστικόν, τό προ­
γνωστικόν, τό δημιουργικόν, τό συνεκτικόν, τό προπονη­
τικόν, τό θεουργικόν καί γενικωc: δλα τά τοιαϋτα, fι δέν
εχει; Διότι, δν μέν δέν EX!l, δέν είναι οϋτε καν Θεόc: αύ­
τή ή μόνη αναρχοc: ούσία. "Αν δέ EX!l, είc: περίπτωσιν μέν
κατά τήν όποίαν άnέκτησε ταύταc: κάποτε μεταγενεστέ­
ρωc:, λοιπόν αϋτη ητο κάποτε άτελήc:, δηλαδή οϋτε καν
Θεόc:, εic: περ:πτωσιν δέ κατά τήν όnοίαν είχεν άπό τήν
άi1διότητα ταύταc: τάc: δυνάμειc:, δέν είναι εν μόνον τό
αναρχον, ή ούσiα τοϋ Θεοϋ, άλλά καί έκάστη των δυνά­
μεων τούτων ταύτηc:. Μία δέ αναρχοc: ούσία ύnάρχει, ή
ούσiα τοϋ Θεοu· διότι καμμiα άnό τάc: τοιαύταc: έντόc: αύ­
τηc: δυνάμειc: δέν είναι ούσia· όλοι δέ έ!Ξ άνάγκηc: ένuιπάρ­
χουν πάντοτε είc: τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ, δπωc:, διά νά χρη­
σιμοποιιΊσωμεν άμυδράν είκόνα, αί δυνάμειc: των αίσθή­
σεων είc: τήν λεγομένηv κοιvήν κατά ψυχήν αϊσθησιν. Τοϋ­
το δέ είναι τό φαvερόv, άσφαλέc: καί ώμολογημέvον δόγμα
τηc: Έκκλησiαc:, όλλ' δχι έκεϊvο· αnαγε. Διότι, δπωc: μία
είναι ή avapχoc: ούσία, ή ούσία τοϋ Θεοϋ, αί δέ παρά τού­
την ούσίαι είναι γεvητηc: φύσεωc:, γενόμενοι μόνον παρά
τηc: αναρχου καί μόvηc: ούσιοnοιοϋ ούσίαc:, ,κατά τόν 'ίδιον
τρόπον καί μiα είναι ή προνοητική δύvαμιc:, ή τοϋ Θεοϋ,
42
658 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 659
τω}· ίiλ,~οπ άπασώ~, του Θεοv φυσικών δυνάμεων ώσαύτως.
αi δέ nαρά ταύτην είναι γενητηc: φύσεωc:, τό 'ίδιον δέ συμ­
Ουχ ει' αρα μόνον αναρχον, ή ο,vσία του Θεαv, τά δέ παρά
βα;vει καί μέ δλαc: τάc: αλλαc. φυσικάc: δυνάμειc. τοϋ Θεοϋ.
ταύτην γενητης φύσεως ύπάρχει.
Δέν είναι δρα μόνον εν δναρχον, ή ούσiα τοϋ Θεοϋ, τά δέ
6. Βούλεται δέ μοι ό λόγος, ύπό τijς αυτοτελοvς και 1ά
παρά ταύτην είναι γενητηc: φύσεωc:.
5 πάντα :προειληφvίας εξ απείρου φ1Jσεως δδηγούμενος, ου δυ­
6. Θέλει δέ ό λόγοc: μου, όδηγούμενοc: άnό τήν αύ­
~•άμεις μόJΟΥ, ας και ψυσικάς εγεργείας εύρήσεις πολJ..αχου
τοτελη καi τά πάντα nρολαμβάνουσαν έt άπείρου φύσιν,
τοις άγίοις :πατράσι καλοvμένας, αλλα και εργα του Θεού α~'­
νά διευκρινίση δτι ύπάρχουν δχι μόνον δυνάμειc: δναρχοι,
αρχα διασαφησαι και τους πατέρας αρισια και τοvτ' είπεί~•Ι
τάc: όnοίαc: θά εϋρηc: εic: πολλά σημεία νά καλοϋνται φυ­
ιός εv 6ραχει ωίς απειθοiίοι δείξαι. Τί οvν; Ου'Κ εδει !OV,
σικοί ένέργειαι ύnό τω·ι Πατέρων, άλλά καi εργα τοϋ
10 εργου της προ~,οίας και πρό κτίσεως, ωστ' εlς καιρόν εκαοιογ
Θεοϋ άναρχα καi διά βραχέων νά δείcπ είc. τούc: άπει­
Τ(ι))Ι Κτtσταις OJtlWJJ ΒΚ 10V ,UΎ} Οντος nροελθείν; 0'ΙJΚ εδεt δέ
θεϊc: δτι καi τοϋτο εΤnον άριστα οί Πατέρεc: • Τί λοιπόν;
24

γνώσεως θεοπρεπους, ωστε γ1 1 όντα πρότερον, επειτα έλέσθαι,

Δέν ητο άnαραίτητον καί προ τηc: κτίσεωc. τό εργον τηc.
κα,~, μ11 χρογικώς; Τί δε ή του Θεαυ πρόγνωσις, dρ' εοτιν
προνοίαc., (Jστε έγκαίρωc: νά nροέλθπ έκ τοϋ μή δντοc:
δτε ηρξα10; Της δε αυιοπτικης εκείνης iJ.εωρίας .~νJJ017αειέ
εκαστον των κτιστών; Δέν ήτο άπαραίτητοc. ή θεοnρεnήc.
15 τις aι, αρχrιγ και ην οιε ηρξατο δ Θεός κινείοθαι τfί έαvωί­
γνωσ1c., ώστε nρωτοv νά γνωρίσr~, επειτα δέ νά έnιλέΕπ.
θεωρίςι; OvμεJJOVY. Μία τοιγαρου'ν πρόνοια αναρχος, ή του
εστω καί δν δχι χρονικι"ί"JC:; Ή δέ πρόγνωσις τοϋ Θεοϋ
Θεοί!, ~ργω· οvσα του Θεου, αί δε ;;ταρα ιαύτην 1ιρδνοιαι, γε­
αρά γε είχε κάποτε άρχήv; Τηc αύτοnτικηc. δέ έκείνηc:
Ψητης εlσι φύσεως- ΟV'Κ εστι δέ ή πρόJΙοια ουσία του Θεου·
θεωρίας θά ιiδύνατο νά νοήσn κανείc. άρχιiν καi ,ό Θεόc:
ούχ ε1' αρα μδνον ιό αναρχον, ή ου 1σία του Θεού. Και μί~α
κάποτε ηρχισε νά κινητω μέ τήν θεωρiαν έαυτοϋ; "Οχι
20 :-ιρόγνωσις αναρχδς τε και ακτιστος, ή του Θεου· αί δέ παρά
βεβαίωc.. Έnομένωc: μία δναρχοc. Πρόνοια ύnάρχει, ,ή τοϋ
1αύτην κατά φύσιν ήμ'iν ενυπάρχοvσαι προγνώσεις αρχήν ε­
Θεοϋ, ουσα εργον τοϋ Θεοϋ, αί δέ πρόνοιαι παρ' αύτήν
σχον :παοαι καί κτισταί είοι. Και μία {J,έλησις αναρχος, ή 10v
είναι γενητηc: φύσεως· δέν είναι δέ ή πρόνοια ούσία τοϋ
Θεον, αί δέ παρα 1αύ1ηγ θελήσεις &ρχήν εαχον &αοαι· {}έ-
Θεοϋ· δρα δέν είναι εν μόνον τό δναρχον, ή ούσία τοϋ
,
v,ηοιν δ'ε ' '.'
την οvσιαν του - e· -
"'εοv 'δ'
ου , ' {) ελ ηαεως
οι ' 1τ"
ιον ' '
ειπον-
Θεοϋ. Καί μία πρόγνωσ1c: αναρχοc: καί άκτιστος ύπάρχει,
25 τες 1(ΙΥ Α6γον τον Θεοiί ετόλμησαι, εlπείν. ΟΕ δε προορισμοί
ή τοϋ Θεοϋ· αί δέ παρ' αύτήν κατά φύσιν ένυnάρχουσαι
και απ' αt!'TOV ίΟV ον6ματος ,εμιpαίνουαι 11JY προ τω~, Κ1 ισμά­
εic. ήμδc. προγνώσεις ελαβον δλαι άρχιiν καi είναι κτιστοί.
Ι(ιJJ' i5παρξιν αVHιJJJ. εl δέ 11ς εθελ17σει μ17 και ;;τροαιων[ους
Καi μία θέλησιc. ύnάρχει, ή τοϋ Θεοϋ, αί δέ παρ' αύτήν
τούτους λέγει~' ϊξελεγχθήσεται παρά του Παύλου λέγοντας,
θελήσεις ελαβον δλαι άρχήν· θέλησιν δέ δέν έτόλμησαν
καvώς ((:ΠQΟί{ιρισε ;;τρό των αίώvω~, ό Θεδς>J.
νά εϊnοuν τήν ούσίαν τοϋ Θεοϋ οϋτε οί είnόντεc: τόν Λό­
30 7. 'Αλλck ταυτα μεv σαφώς α.'1-·αρχα εργα του Θεού ~αί.
γον τοϋ Θεοϋ uiόν θελήσεωc: . Οί δέ προορισμοί φανερώ­
20

προαιc{η•ια, οίον ή nρδγJ'ωσις, ή θέλησις, ή πρδνοι.α, 17 αi'ηο-

νουν καί μέ μόνον τό δνομά των τήν nρό των αίώνων
ϋπαρςιν αύτωv· δν δέ θελήσπ κανεic: νά μή λέγπ τούτουc.
καί nροαιωνίουc:, θά έλεγχθη άηό τόν Παϋλον λέγοντα,
καθώc: «προώρισε nρό των αιίώνων ό Θεόc:» •
26

24. Ό Βασίλειοc:, ό ΜάΕιμοc: κ.δ., βλ. ,κατωτέρω ncράγρ. 7 καί 9.

25. Οί Άρειανοί καί nρό αύτών όnολογηταί τινεc: ώc: ό Ίουστίνοc:.
7. Άλλά ταϋτα μέν είναι σαφωc: δναρχα καί προαιώ­
26. Α' Κ ορ. 2, 7. νια εργα τοϋ Θεοϋ, δnωc: ή πρόγνωσιc., ή θέλησιc:, ή nρό-
660 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ψία καί ε'ί τι ιούτοις nαραπλ1ίσιοι 1 ' εi δ'
γοια καί πρόγγωσις, προορισμοl τε καί {}έλησις ί'iναρχα εργα
τοίi Θεού εστι, καί 17 αρε117 αρα, και γάρ αρετή τούτωι, εκα­
οιόν εστιγ, αλλrt και 17 οντότης' ε:πεί μη της ούσ{ας μόι>ης, αλ-
5 ).ά και παγτος δντος προηγείται ή οντότης, πρωτογ γάρ εΟΙΙ!'"
είτα αρετή εατιJ' ·η θέλησις 1) προορισμός. Καλως αρ' δ ::~:ο­
λί,ς τά {}εία Νlάξιμός φησι!' οτι ((ή όιπότης και ή ζωη και ή
άγιότης καί ή αρε117 εργα του ΘεΟ'v εlσιν ουκ ήργμένα χuα-
-
ι 1 ικως))
\
και
ι,
ι.να μη
Ι
ιις
'
ει,
' -
αιω1 1 ι
-
ταυτ
? ';'
ειναι
10 χρογικώς, επήγαγεγ, (ωύκ ην γάρ ποτε οτε ΟV'Κ ηγ αρετη καi
αγαθόιης καί άγιότης και αθανασία))' πάλιν δέ ϊνα μι7 τις οlη­
θείη ΗΧ εν 17μίν 10V10J' λέγειν αl'αρχα, επάγει οτι ωά ήργ,ιιέ­
να Il7 μετοχfί Τωl' ΟVΚ ηργμέ~ιωι' Και Stσι και }.έγονιαι· πάσης
γc'ιρ ζωijς καί αθανασίας, δγι61ητός τε και άρετifςη, δηλαδιί
15 της φυσικαις 17μίι 1 ει·υπαρχούσης, <<δημιουργός έστιν ό Θεός\),
Ταύτα μέν οvν έν πει•τηκοσιφ κεφαλαlφ της πρcριης Έκατοι•­
ιάδος εϊρηκεν, ει· δέ τφ τεσσαρακοστφ δγδόφ τιjς αv117ς ου­
σιωδώς περί 1011 Θεόν αυτά φησι θεωρείσθαι καί αυτά εl1•αι
τά μεθεκτά, (ί)}' μετέχουσι τά οντα μετέχοντα "αί ήργμέγα ερ-
20 γα χρονικϊvς, ανrχρχωγ εργωγ έκε{νωι, lJγιωJΙ,
φησl, ((Πρεσυύτερω• άρετ~"Jς τό Όυ·κ ijJΙ', ούδέ τινος αλλου τωι•
ε.Ζρημένων-», οlα ιόν Θεόv ε'χοι,τα του εlι·αι μογcότατοι, άϊδίω;
γεννήτορα. Καί ϊι•α μή τινι δ6ξ17 τηγ ύπερουnιάτητα έκεί1'ψ
λέγειγ, fι κατά 1ηγ άπόλυσιγ πάντωJΙ τzj διαγοίq. έπιι'ίάλλο-
25 μει', έ1· τc.v τεσσαρακοστφ εvάτφ έφεξης ευθύς γράφωγ εlπε)'
δτι Κ((t «τώι, μεθεκτωγ αnειράκις απεlρως δ Θεός ύπερεξήρη­
ταt)), της άνάρχου δηλαδή, 1αυ1όι• δ' εlπείγ άκτίστου, έ·κείνης
άγα1Μτητος και δγιότητος και άρεrης. Οϋκουν ταυ-θ'' δπλ(.ίις
ή υπερούσιος ουσία του Θεοv εστιv οϋθ' ή ακτι.στος δ.γα{Μτης
30 οϋτε ή άtδιος δόξα i} ζωι7 και τά τοιαύτα. Κα1 τοοτων γαρ
Κεφάλαια θεολογικά 1, 50, PG 90, 1101 ΑΒ.
27.
Είς τό σημείον τοϋτο πρέπει νά έΕηγηθfi δτι ό Γρηγόριος βά·
28.
σει τοϋ ΜαΕίμου όμιλεί περί ένεργειων άνάρχων τοϋ Θεοϋ, άλλά καί
περί έργων άνάρχων (τά άποία άλλοϋ καλεί ένεργήματα). Παρ' αύτά
ύπάρχουν έργα ήργμένα χρονικως, λαβόντα άρχήν.
29. Αύτόθι 1, 48, PG 90, 1100 D · 1101 Α.
30. Αύτόθι 1, 49. PG 90, 1101 Α.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3, 2 661
't] i}εωρία και ;7ρ6- νοια, ιi αύτοψία καί τά παραπλήσια αύτωv· δν δέ ή θεωρία,
ή πρόνοια, ή πρόγνωσ1c:, oi προορισμοί καί ή θέλησιc: είναι
δναρχα έργα τοϋ Θεοϋ, δρα καί ή άρετή, διότι καί έκα­
στον τούτων είναι άρετή, άλλά καί ή όντότηc:, έπειδή δχι
μόνον τηc: ούσiαc: άλλά καί παντόc: δντοc: προηγείται ή όν·
rότηc:, διότι είναι πρωτοv· έπειτα ύπάρχει ή άρετή η θέλη­
σιc: η ηροοριαμόc:. ·· Αρα καλωc: λέγει ό πολύc: είc: τά θεία
ΜάΕιμοc:. δτι «ή όντότηc: καί ή 2:ωή καi ή άγιότηc: καί ή
Ι
γομισrι,
"
και 1
'
μη άpετή είναι εργα τοϋ Θεοϋ δχι ήργμένα χρονικωc:» καί
διά νά μή νομiσπ κανείc: δτι ταϋτα είναι εic: αίωνα, δν καί
δχι χρονικωc:, προσέθεσεν, «δέν ητο κάποτε κατάατασιc:
κατά τήν όnοίαν δέν ύπηρχεν άρετή, άγαθότηc:, άγιότηc:
ϊωί άθαvασία» · πάλιν δέ διά νά μή vομiσπ κανείc: δτι ουτοc:
λέγει τά έντόc: ήμων δναρχα, προσθέτει δτι «τά ήργμένα
είναι καί λέγονται οϋτω διά τηc: μετοχηc: των μή ήργμέ­
νων· διότι nάσηc: Ζ:ωηc: καi άθανασίαc:, άγιότητοc: καί άρε­
τηc:», δηλαδή τηc: φυσικωc: ένυπαρχούσηc: μέσα μαc:, «δη­
μιουργόc: είναι ό Θεόc:» 21 . Ταϋτα λοιπόν έγραψεν είc: τό
nεντηκοστόν κεφάλαιον τηc: nρώτηc: Έκατοντάδοc:, είc: δέ
((Q'I)' ;;άρ ποτεη, τό τεσσαρακοστόν δγδοον τηc: ίδίαc: σειρδc: λέγει δτι ταϋτα
nαρατηροϋνται ούσιωδωc: περί τόν Θεόν καί δτι αύτά
εΤναι τά μεθεκτά, των όnοίων τά δντα μετέχουν δσα είναι
μετέχοντα καi ήργμένα χρονικωc: έργα, ένίj') έκείνα είναι
δναρχα εργa 2 s· διότι, λέγει, «δέν η-rο ποτέ πρεσβύτερον
άρετηc: τό 'μή είναι', οϋτε 1κανενόc: άλλου των λεχθέντων,
έφ' δσον ταϋτα εχουν όϊδiωc: μσναδικόν γεννήτορα τοϋ εί­
ναι τόν Θεόν»'~. Kai διά νά μή νομίσπ κανείς δτι λέγει τήν
ύπερουσιότητα cκείνηv, είc: τήν όποίαν φερόμεθα μέ τήν
διάνοιαν κατά τήν άnόθεσιν ·πάντων, γράφων εύΘύc: είc:
τό έ'Πόμενον τεσσαρακοστόν ένατον κεφάλαιον εΤnεν δτι
«ό Θεόc: είναι έΕ:ηρμένοc: άnειράκιc: άnεiρωc: καί των
μεθεκτων»'111 , δηλαδή τηc: άνάρχου η μέ δλλουc: λόγους
ίηc: άκτίστου έκείνηc: άγαθότητοc: καί άγιότητοc: καί άρε­
τηc:. Δέν είναι λοιπόν ταϋτα άnλωc: ή ύπερούσιοc: ούσία
ίΟϋ Θεοίi οϋτε ή δκτιστοc: άγαθότηc: οϋτε ή ά'ίδιοc: δόΕα
η Ζωή καi τά τ9ιςιίjτα. Διότι ις;αί τούτwν Ε;ίναι ύnερεΕηρμ~-
662 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 663

rlις αΥτιος δ Θεός ύπερεξfιρηται. Ζωή~· δέ λέγομεν αυιον και

αγαθότητα και TCt τοιαυτα, καλουντες αύ,ιπ (ί:ιϊί των παρασια­
τ ικών ένεργειC>ι1 τε καί δυ~'άμεω~, τijς ύπερουσι6τητος έκεί­
ι,ης, έπεί, κατά τόι, μέγα~· Βασίλειο~', πίστωσις πάσης ουσίας
5 ή κατά φύrιί.)' καθέστηκε τα15της ενέργεια, τον JJOVJ' επί τr7ι•
φύσιιι άνάγουσα· κατά δέ τον Νύσσης θείον Γρηγόριον καl
τούς liλλους πατέρας απαντας, ((ενέργειά εστι φυσική
τική πάσης ουσίας δύναμις, ης μόνον έστέρηται τδ μ17 ογ­
τδ γάρ δv, οi';,σίας τιγ()ς μετέχον, και της δηλούσης αυτήν φι·-
10 οικώς μεθέξει 7!άντως δυνάμεως>J. Άλλα και
έκάστrι δvτα τών θεοπρεnϊδν εJ'εργειωγ, άφ' έκάστης ογομά­
ζομε~, αv·τόν, υ.φ' ου διαδείκνυται και 10
εξrιρifσθαι. πώς γάρ πολλών ούσών θεοπρεπών ενεψγειων, rι
λος έν έκr'ωτη παντάπαοιν &μερ[στως ένυπηρχεγ l'lν και άφ'
15 έκάΟ1'1)ς ολος έωρατ6 τε Και εκαλείτο δια 70 Γης αμερους ά­
πλότηως ύπερφι:ές εl ,11'1) ωύτωι, άπασώ~ι ύπερανέστηκε;
8. Και μ17v εlοιγ αϊ τωγ ταυ Θεοv εγεργειϊδJΙ αρχήν και
ληξιγ εσχω', ύ)ς και τούτο πά.ντ,ες οί αγιοι σvμμαρτυρήσουσιy.
El γάρ καί δ πάντα δοκι7'ιγ ακρι6c,ις γινcόσκεt)! οΤ,τος τ17ι, άρ-
20 χ17ι• εχοι, aπω1 και κτιστον rπείται, δια και ει, εlJΙαι φ17σας
αJΙαρχον, τ17ι• ο·v•ο{ωι του Θεου, έπ1711εγκε1, cΙις αν11διrιρημένον,
((Τα δε Παι;_>α Τα1Jί)ί1! γενψης 1ίnάρχει φύσεως», Bt γου11 εκείνος
τα άρχ17·1, λαοόJΙτα και κτιστά απαντα δοξάζει, άλλ' 1ίαείς :πά­
σας μεν τc'tς 101-; Θεου ενεργείας άκτίστοvς ύπαρχούσας οί-
25 δαμεν, 01Ί ;τάσας δέ άJΙάρχοvς. El γάρ καl μη της δημιουρ ..
γικης δυνάμεως, αλλά της κατα ταύτηγ nράξ!εως,
117ς ΚαΤ(t Ία δεδημιουργημένα ενεργε[ας, γέγω,εγ αρχ'Ι'J Καi
τέλος, καί 10υτ' εδειξει, δ Λiωυ017ς εlnr;;i, «κατέnr~υσεν ό Θε-
' " ' ,. - '' 7 ,, ~ """
ος απο παντων τοη· εργων,. ω 11 ηρι;ατο ποιησαω, πως ουν ουκ
30 αλλο nαρr'; Τ(tς οίκε{ας εγεργεfας ή ύπερουπι61ης έκε[νη ειη;
~Ά~λλ' Sρ 1εί τdς dν'άρχους .~γερ·'γείας τα'V'Ίόν' έκε[νn εί11αι_~~ :,~4λλ~
voc: ό Θεός ιίιc: αϊτιοc:. Λέγομεν δέ αύτόν ίωι'1ν καi ,άγαθό­
τητα καί τά τοιαϋτα, καλοϋvτεc: αύτόν άπό τάc: ένδεικτικάc:
ενεργείας καi δυνάμεις της ύηερουσιότητοc: εκείνης, έπει­
δή κατά τόν μέγαν Βασίλειον πιστοποίησις πάσης ούσiαc:
είναι ή φυσικii ,ένέργειά τηc:, άvάγουσα τόν νοϋν έπάνω
εic: τήν φύσιν'"' κατά δέ τόν θεϊον Γρηγόριον Νύσσης καi
17 δηλω­
δλουc: τούc:. αλλουc: Πατέρας «ένέργεια φυσική είvαι ή
δηλωτική πάσης ούσίαc: δύναμις, τήν όηοίαν μόνον τό μή
δv στερείται" διότι τό δν, μετέχον ούσiαc: τινός, θά μετέχn
ώς ϋλον εJ'
όπωσδήποτε φυσικωc: καί της δηλωτικηc: αύτηc: δυνά­
μεως» 32. 'Αλλά καi έπειδή ύπάρχει ιίJC: δλον εic:. έκάστην
πασών τούτω)) 1Sπερ­
τιϊJV θεοπρεπων ένεργειων, όνομάlομεν τόν Θεόν μέ βά­
σιν έκάστην αύτϊί>ν, έ!Ξ ου δεικνύεται καi τό δτι είναι ύnερ­
ε!Ξηρμένοc: όλων τούτων. Διότι πωc:, άφσϋ είναι πολλοί ai
θεοnρεπεϊc: ένέργει·αι, θά ή•δύνατο νά ύπάρχr, είc:. έκάστην
έντελωc: άμερίστωc:, νά βλέηεται καi νά καληται όλόκλη­
ροc: είc: έκάστην λόγψ τοϋ ύnερφυοϋc: τηc: άμεροϋc: όηλό­
τητοc:, ίΊν δέν ητο ύπεράνω δλων τούτων;
8. Καί δμωc: μερικοί άnό τάc: ένεργείαc:. τοϋ Θεοϋ ελα­
βον όρχήν καi λη!Ξιν, ώc: είναι δυναϊόν νά συμμαρτυρή·
σουν όλοι oi δγιοι. ΠράγμαΤ! αν καί ό κατά τήν γνώμην
του άκριβήc: παντογνώστης ουτοc: θεωρεί κτιστόν παν
τό έχον άρχήν, διό καί, άφοϋ είπεν ότι εν είναι δναρχον, ή
ούοία τοϋ Θεοϋ, nροσέθεσεν κατ' όντιδιαστολήν, «τά δέ
παρ' αύτήν είναι γενητηc: φύσεως», αν καi έκεϊνοc: λοιπόν
δηλαδή
δλα τά λαβόvτα άρχήv νομίΖ:ει κτιστά, ήμεϊc: άναγνωρίίο­
μεν μέv δλαc: τάc: ένεργείαc: -rοϋ Θεοϋ άκτίστουc:, δχι δέ
δλαc. άvάρχουc: 33 . Διότι, αν καί δέv εγιvεν άρχή καί τέλοc:
,.., '!f ~
τηc: δημιουργικηc:. δυνάμεως, άλλά της κατ' σύτήν πρά!Ξε­
ωc:, δηλαδή τηc: ηραγματοποιήσεωc: των δημιουργημάτων,
καί τοϋτο εδει!Ξεv ό Μωυσηc: είnώv «κατέπαυσεν ό Θεόc:
άnό δλα τά ,εργα τά όnοϊα ηρχισε νά έκτελfϊ» ', nωc: λοιπόν
3

Βλ. Έnιστολή 189, PG 3·2,

31. 696 BC.
Χωρίον προσηρτημένον είc:
32. τάc: Πρόc: Μαρiνον πραγματείας δέv. θά ητο κάτι διάφορον άnό τάc: oiκεiac:. ένεργείαc:. ή
τοϋ Μα ε ί μου, PG 91, 281 ΑΒ.
33. Βλ. άνωτ. 4. Κατ' ούαίαν ό Βαρλαάμ θεωρεί ώc: ύnαρκτόν μό­
ύnεροuσιότηc: έκείνη; ·Αλλά θά ε'ίnη ότι .αί αναρχοι ένέρ·
νον τά κηστά, ητοι τά ,ι:τίσματα, ένφ ό Παλαμδc: δέχεται καί τάc: γειαι είναι ταυτόν μέ έκείvην; 'Αλλά μερικοί ά'Πό αύτάc:
άκτίστουc: ένεργείαc: ώς ύnαρκτάc:. 'Έχομεν ένταϋθα φάσιν τηc: έρι­
δοc: μεταεύ όνοματισμοϋ καί nραγψατισμοϋ. 34. Γ ε v. 2, 3. ελΌβον τέλοc:, αν καi δχι άρχήν, nραγμα τό όnοίον είπεv
664 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 665

είσιν αϊ ωύτω)! τέλος εσχον, εl καί μή άρχ17ν, 8 καί περί τ~jς ό μέγαc: Βασίλr.ιοc: περί τηc: προγνώσεως τοϋ Θεοϋ ".
3

του Θεον προγνώσεως δ μέγας είρηκε Βασίλειος. Ουκ αρα "Αρα δέν είναι τό 'ίδιον οϋτε μέ τάc: άνάρχοuc: ένεργείαc:
1αυ'1ον ουδέ τοίς ανάρχοις ένεργείαις ή ύπερούσιος ουσία τού ή ύnερούσιοc: ούσία τοϋ Θεοϋ, διά των όnοίων δεικνύεται
Θεού, δι' ώι, και οτι πάσης ενεργείας οίασδηποτουν ου μόνω' έκεiνη δχι άnλωc: ύnερεΕηρμένη άnό nδσαν όnοιανδήnοτε
ύnερεξrιρημέι'η δε[κι•υται t!κεlνη, αλλά και «άπειράκις απεί­ ένέργειαν, άλλά άπειράκιc: άπείρωc: κατά τόν πολύν είc:
ρως)) κατά τον πολ~'η• τά 1Jεία Μάξιμον. τά θεία ΜάΕψον .
38

9. 'Ό δέ μακάριος Κύριλλος, (ιενέργεια)) φησl, «θεοπρε­ 9. ·ο δt μακάριοc: Κύριλλος λέγει, «ένέργεια θεοπρε­
π17ς και δι'ιναμίς έστι 10 εΊναι nω•ταχfi και χωρείι· μεγ δι,'t nήc: καί δύναμις είναι τό νά είναι παντοϋ ό Θεός καί νά
πάντωJt10!' Θεόιr, χωρείσθαι δέ ύπ' ουδει•όςJ). Ου τoίJtVJf του- χωρη μέν διά πάντων, νά μή χωρηται δέ άnό τinοτε» Ό
3

, ο 10 φύσις Θεοv; το είJtαι παιηαχού, είπερ μηδέ ήμίJt φύσις i:- Δέν είναι λοιπόν φύσις Θεοϋ τοϋτο, τό νά είναι nαντοϋ,
σ~ί τovro μόι·οι•, το εlι,αί που. Τδ γαρ μηδαμώς ουσία 01,, παίς αν βεβαίως δέν είναι οϋτε είc: ήμδc: τοϋτο φύσις, τό δτι
άν 1)μcVJt ·οVσία είη; ·Ού·κ ά,ρα ταfτrΟ,, nαντάπαοιν επt Θεο-ϊ! εϊμεθα κάπου. Διότι έκεϊνο τό όnοϊον δεν είναι 'Καθόλου
ουσ{α καί ει,έργεια, εl καί ολος ει, έκάστυ έJΙεργεlq, δείκνυ­ ούσία, nωc: θά ητο ούσία ήμων; "Αρα δέν είναι τό ϊδιον
ται διά τό 11Jς οϊ•σίας ιΊ.μερές. Ί ωάνι·ης δέ δ ΧρυσορρήμcΜ έντελωc: ούσία καί ένέργεια έnί Θεοϋ, αν καί αύτόc: δει­
1 s «015σι((>δη ει 1 έργειωι)) φησί <<Θεοv 10 μηδαμου εlι,αι, ου· ;c[! κνίιεται όλόκληροc: είc: έκάστην ένέργειαν λόγψ τοϋ άμε­
μ17 είι·αι, ά})Λ ,φ ί,περείι•αι τόπου και χρόι1οv και φ15σεως)•. pίστοu της ούσiαc:. Ό δέ Ίωάννηc: ό Χρυσορρήμων λέγει
Σi, τοlJΙυι• τάχα και 10 μηδαμον είγαι συ τijς ουσίας, δλλ' δτι «ούσιώδηc: ένέργεια Θεοϋ είναι τό μή είναι πουθενά
ουσίαν του Θεοi·; ερείς, δ μηδ·εμ{αγ διαφοράν εlδc'υς ουσίας οχι διά τό δτι δέν είναι, άλλά διά τό δτι είναι ύπεράνω
τε και εν·εργείας. Ό δέ μέγας Βασίλειος, ((Π6Ίς οιι καταγέλrι.- τόπου καί χρόνου καί φύοεωc:»' •
18
Σύ λοιπόν ϊσωc:, άφοϋ
20 στοιιη' φηπί, ((70 δημιουργtΚΟ)J ουσίαJt εΊναι ,λέγει~,, 10 ;CQΟ- δέν άναγνωρίΖ:ειc: καμμίαν διαφοράν ούσίαc: καi ,ένεργείαc:,
1•017τικό1, πάλιι· ουπίαι,, τό προγνωστικό~, ώσαύτως και ά:παξ­ καί τό μή είναι πουθενά θά εϊπι.1c: δτι δέν είναι τηc: ούσίαc:,
απλως Π(tσω· ενι':ργειαν ουσ[αι, τίθεσθαι;>). Μάξιμος δέ ιϊ άλλ' ούσία τοϋ ΘεοΟ. Ό δέ μέγαc: Βασiλειοc: λέγει, «nωc:
θείος, «ή ιΊ.γαι'fότηςη, φησί, «και πάν εΥ τι άγαθότητος εμ;Cε­ δέν είναι καταγέλαστον τό νά λέγωμεν δτι τό δημιοuργι­
ριέχεται λόγφ και &πλcος πάσα ζωή και άθανασία και οσα κόν είναι ούσία, τό nρονοητικόν πάλιν ούσία, τό προγνω­
25 περί l()JJ Θεοι• ουσιωδώς {}Ιεωρείτ,αι εργα Θεον είσι και οιΊκ στικόν ιi.1σαύτωc: καi γενικωc: νά θεωροϋμεν ούσiαν nδσαν
1Jργμένα χροJΙικcος· ου γάρ ποτε πρεσυύτερωι άρ,ετης το ουκ ένέργειαν; »
3
9. Ό δc θεϊοc: ΜάΕιμοc: λέγει ~-ή άγαθότηc:
ηι·, ούδέ ·τι~·ος αλλου τώJJ εlρημένων, καJ! τά μετέχοντα αυτcί-ι~ι καί παν ό,τι έμπεριέχεται είc: τόν λόγον τηc: άγαθότητος
κατ' αυτά ηρκται του εlναι χροJtικώςη. Οi,δέ1' αρα Ηvι• τοι'­ κσi γενικωc: nασα lωή καί άθανασία καί δσα παρατηροϋν­
·ούτων ουσfα T(:U Θεου έστι~ι, Qiίτε ή ακτιστος άγαθότης, οiίτε rαι ούσιωδωc: περί τόν Θεόν είναι εργα Θεοϋ καί όχι
30 ή αJΙαρχος καί. ιΊ.Μιος ζωή· ον γαρ έκ των κατ' αυτόν, άλλ' r')ργμένα χρονικως· διότι δέν i'jτo ποτέ nρεσβύτερον άρε­
.,
εκ
-
των περι,
' .,
αυτο~,
' \
τα
""'
τοιαυτα
,
παντ
:ι ~
εστιν. της τό 'μή είναι', σϋτε 'Κανενόc: δλλου τιϊJν λεχθέντων,
/:;στω κ:αi αν τά μετέχοντα αύτων κατ' αύτά εχοuν αρχίσει
35. Σχεηκόν έν Άνατρεnτικφ άπολογ. Εύνομίου 1, 8' PG 29, \'6 ύnάρχοuv χρον1κu)c:» 40 • "Αρα κανέν άπό αίπά δέν είναι
528 Β. 3,6. Βλ. χωρίον έν άνωτ. nαραγράφφ.
37. Χωρίον nροσηρτημένον είς τάς Πρός Μαρίνον nραγματείαc: του ούσίσ τοϋ Θεοϋ, οϋτε ή δκτιστοc: άγαθότηc: οϋτε ή δναρ­
Μα ε ί μου, PG 91, 281 Β. 38. Αύτόθι. χοc κσi ·άίδιοc: ιωή· διότι δλα τά τοιαϋτα δέν άνήκοuν εic:
39. Άνατρεnηκόc: άπολογ. Εύνομίου 1, 8, PG 29, 528 Β.
40. Κεφάλαια θεολογικά 1, 48, PG 90, 1100 D. rά 1 κατ' αύτόν άλλά είc: τά περί αύτόν.
666 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 667

10. 'Έτι ;ωινfι πάντες οί αγωι πατέρες εnι τής δ.κ,ίrπου

10. Προσέτι άnό κοιvοϋ δλοι οι αγιοι Πατέρεc: λέγουν
φααι Τριάδος ουκ εo1tJJ ει)ρείι· Ο)J'Ομα τijς φύσεως δηλωτικό)' δτι 1 έnί τηc: όκτίστου Τριάδοc: δέν ε1ναι δυνατόν νό εύρεθη
τω)' δε εJJεργειr,)1! εστι Hl (j)'(Ιματα. Και γαρ ή θεότης ,~γsρ­
δνο,μα δηλωτικόν τηc: φύσεωc: ι<:αi δτι τό όνόματα όνήκουν
γεlας εοτί δηλωτιχόι•, τό θέειJJ 17 10 θεαοι?αι i} τό α'ίiJειν ίj είc: τάc: έvεργείαc:. Διότι ή θεότηc: είναι δηλωτικόν ένερ­
5 11'iv αi'•τοθέωοιv δηλουJJ .. Ταυτό δε τφ {ηιομαζομένφ 71) ύπερ­ γείαc:, δηλοϋν τό θέειν (τρέχειν) 11 τό θεδσθαι η τό α'iθειν
φι•ιψοι• ΟV'Κ εο-τ l)'" ου τu.υτι'> αρα ουοlα και. ?,,νέρ,γεια Θεοίλ (λάμπειv)
11
η τήν αύτοθέωσ1ν •
12
Τό δέ ύnερι.uνuμον δέν
Ει δέ ΙJ TOV Θωυ Οε6της χvρίως τ,7ν του Θεου .~ι,έργεια,, διj­ είvοι τό 'ίδιον μέ τό όνομα(όμενοv· δρα δέν είναι τό αύτό
λοί, κτι.σταί δέ εlοο• αοται κατά οέ, κτιστ1j έστι κατά σε καί ούσία καi ενέργεια Θεοίi. Έάν δέ ή θεότηc: τοϋ Θεοϋ δη­
ή θεότης του Θεοv. 'ΛJ.J.' ot, μfπον ?iκτιστος δ.}.λά καί αι·αρ- λώνn κυρίωc: τήν ένέργειαν τοϋ ΘεοΟ, είναι δέ αυται κτι­
10 χος· ΟΙ! γr_ίρ ffcξωό nοτε ϊΟV θεαοι?αι 1(1. οι•τα IJ εlδJJς ί(!. .·τιiv- σrαi κατά σέ, κτιστι1 είναι κατά σέ καi ή θεότηc: τοϋ Θεοίi.
7α nρiJJ ;·'ΞJ;·έσεcvς α'Vτών {,πέρκειται δ~ δμcvς καt τ{jς έ,"ερ­ ·Αλλά αύτή δέν είναι μόνον δκτιστοc: άλλά καί αναρχοc:·
γείας τrη5,ης ~ί ύnερώ1'υμος οδ·σlα του Θεου, καθ' 8σα1, τό ου- διότι ό γνωρίΖ:ων τά πάντα nρό τηc: γενέσεως αύτων δέν
τως
, ,...
ει·εργου;·,
..., ., ' \ '
του εγεργουμενου, και
, ~
το υ:περωνυμ01 1 , Ίου· χα-
- ηρχισε ποτέ νά θεδται τό δντa· ϊιnέρκειται δμωc: καί τηc:
τr} τουτον τr'ψ τρότιω• ()J!Ο,ΙΙαζομένου. 'Αλλά τά ΊΟιαυ'1α Θs())' ?- ένεργείαc: ταύτηc: ή ύnερώνυμοc: οίισiο τοϋ Θεοϋ, καθ' δ­
15 1•α oi-Gεo, καί θε6τηια μ[ω, ουδαμ(vς; προσlσταται, εnει μηδ' σον τό οϋτωc: ένεpγοϋv είναι τοΟ έvεργουμένου καί τό
·ψ.ιον .ί!ι,α κι~ί φως Ξν αf,ψου νομίζειν, τό και την άκτίηt if- ύnερώνυμον είναι τοΟ κατά τοϋτον τόν τρόπον όνομαΖ:ομέ­
}.ωγ καλείσι1αι. 'Ορq,ς οnως ήμεiς ακρι6ωc: δμολογουμε~ 1 10Τς νου. ·Αλλά τά τοιαϋτα δέν έμποδίί:ουν καθόλου νό σεβώμεθα
' ,
αγιοις; ενα Θεόν καί μίαν θεότητα, καθ' δσον καi τό δτι καλείται
11. Σύ δέ δ τιΊ. με{},sκτά λέγων κ1ισ1ι't. καi ο·δχ1 τι), εργη καi ή άκτίc: ιϊλιοc: δέν έμnοδiί:ει νά δεχώμεθα εναν ιϊλιον
20 :π:Ιοπα μόνον, ιΗλι't. χαί 1άς δυνάμεις και εγεργείας πάσας ,ον καi εν φωc: αύτ'Οϋ. Βλέπειc: nωc: ήμεϊc: άκριβωc: συμφωνοϋ­
Θεου δ.ρχήJJ εχειν χρω 1 ικ171 1 καί τέλ·ος, ()) της παραπληξiας μεν μέ τούc: άγiouc:;
και η}: :πrtι 1 τα τολμώους δ.δεάΊς (1)7,ΟJ!Οίας' άσs6είς άnοφα~ι·ό­ 11. Σύ δέ ό όnοίοc: καi τό μεθεκτά λέγειc: κτιστά καi
,ιιενος ;ωι. Ιl7"Οr}tσμ(.» ΚΟ:t σ.J!αθέματι καθυnουάλ,λων τους κ-:.ιί δχι μόνον δλα τό εργα, άλλά καί δλαc: τάc: δυνάμειc: καi
1iiι11 ,'ι.κτfπ1ωγ εvεργειωγ εnέκειγα κατ' ού'Ο.{αι, τόν Θεόν δο- ένεργείαc: τοϋ Θεοϋ δέχεσαι δτι εχοuν άρχήν χpοvικήν
25 !;ά(ω11ας άγίους, ε;,εί κατ' αiηήν πάσης ύπέρκεπαι θέσεφ:: καi τέλοc:, ω τηc: nαραnλη!Ξίαc: καi άφόβωc: nαντόc: μου
l'S και ιιφαι.ρέσεως, συ το[~1ν'J! Τ·Οιαντα λέγων και φρονωΥ ε­ όnονοίαc:, άnοφαινόμενοc: άσεβεϊc: κα] ύηοβάλλωv εic: άφο·
χεις 8:π:ωc: δείξυς μ,7 τοίς δ.n' αlι:'Ζ)) 1 ος κακοδ6ξ,οις έ~•αρίθμιος ρισμόν καi άνάθεμα toύc: nιστεύονταc: τόν Θεόν άγίουc:
,ι , , ,
~ ,<ι. ~ f' f ,
, , Ι'

· ωγ, και 1αυτ ουχι rας εJJεργειας μονσν πασας και :παγια Trt ώc: κατ' ούσίον πέραν καi τιϋν άκτiστων ένεργειων, 1 έnειδή
.~ργα τοίί Θsofi,. αλ,ω και τάς δυ~·άμεις rijς αiJθυnερουσίου φδ- κατ' αύτήν είναι ύnεράνω πάσηc: θέσεωc: καi άφdιρέσεωc:• 3 ,
30 nεως ι5 κsίνης κτισ1άς δ.nοφαι1 1 6μεγος; Καfτοι το15νομα τovlo, σύ λοιπόν λέγων καί φρονων το1αϋτα δϊινασαι νά άποδεί­
'Ί7 οi•οlαΊ μι.ας ηυν τοιούΗιJ')! δυ1•άμsωγ σημαντικό,, 801!')! ετιί ί:nc: δτι δέν συγκαταλέγεσαι μέ τούc: άπ' αίωvοc: κακοδό­
Θsο11 . Φησ1 γrtf.! δ ε!Ξ 'Αρε{οv Πάγου Διονύσιος, <(εί τiιν ύnερ- ΙΞουc:, καί μάλιστα δταv διιακηρίισσr,c: κτιστάc: δχι μόνον δ­
λαc: τάc: ένεργείαc: καi δλα τά εργα τοϋ Θεοϋ, άλλό καί
41. Βλ. άνωτ. 3, 1, 31 καί τάς έν σημειώσει παραπομnάc:.
42. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο π ο γ ί τ ο υ, Περί θείων όνομάτων 11, τάc: δuνάμειc: τηc: ,άvθυnερουσiου έκεiνηc: φύσεωc:; Καί
6, PG 3, 956 Α. δμωc: τό δνομα τοϋτο, 'ή ούσiα', είναι σημαντικόν μιδc: των
43. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο π α γ ί τ ο υ, Περί μυστικης θεολογίας 1,
2, PG 3, 1000 8. τοιούτων δυνάμεων έπί τοϋ Θεοϋ. Διότι λέγει ό έΕ Ά-
668 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 669

ουσιον κρvφιότητα ΘεόJ! f} ζωή1 1 r} ούσίαν r} φως ΙJ λόγα 1 •
()J!Ο,llάσομεJι, ουδεν ετερο11 νοουμεν 17 τας είς ήμας εξ αυΊιjς
;τροαγομένας δυνάμεις εκθΕωτικάς η ουσιοποιούς η ζωογόνους
·ί) σοφοδιlιρ,ους)). 'Όταν οvν αυτός λέγnς εν είναι μόνοι• 1iι 1 -
5 αρχοι,, l}))' σvσ{αν του Θεού, μίαι 1 μόνην δίδως ήμίν 'VOELΊ\
Θεού δύναμιι, αναρχοι•, την οvσιοποιόν, τcίς δέ παρά ταύτηι·
ύn() χρόνον. Πως oDιJ ή μεν οι·σιοποιός του: Θεου δύJιαμις,
?iναQχος, ή δέ ζωοmοιός εξει χρογικ1Ί1· άρχψ:, fί τε ζωογόγος
χαί 1) σοφοδότις; 'ΊΙ γαρ πασα αναρχος {)εία δι'παμίς SOll)'
1ο i} ουδεμία. Σi, δέ τιιι· μ[αι• μό~·ηγ λέγωι· και κατασκευάζω~· t'i-
κτιστω,, τάς αλλας εκυάλλεις του άκτ ίστου· πάσας δέ ΚΊιστr'ις
rl:.:οφαινόμεγος, σω·εΛfr;.λ,λF-ι.ς και τ1ί1· μίαι,. Τοιοvτον γαρ τό
ψεύδος και έαυτq} άνακόλ,ουθόι• εστι και αυτεπίυουλο1·, εί;~δ-
7(Ος, 'ι1 1 α fΊ καt nρr); αL1 τΟ ψευδές τε καl λυμαγτικόν, αV·τδ Sφ
1
ρε ίου Πάγου Διονύσιος, «δν όνομάσωμεν Θεόν η Ζ:ωήν η
ούσίαν η φως η λόγον τήν ίιπερούσιον κρυφιότητα, δέν
έννοοϋμεν τίποϊε αλλο παρά τάς είς ήμός άηοστελλομέ­
νας άπό αύτήν έκθεωηκάς η ούσιοποιούς η Ζ:ωογόνους η
σοφοδώρους δυνάμεις»". 'Όταν λοιπόν σύ λέγεις δτι μόνον
εν είναι δναρχον, ή ούσία τοϋ Θεοϋ, έπιτρέπεις είς ήμός
νά έννοήοωμεν μόνον μίαν δύναμιν Θεοϋ δναρχον, τήν
ούσιοποιόν, τάς δέ παρ' αύτήν •έγχρόνους. Πως λοιπόν ή
μέν ούσιοποιός δύναμις τοϋ Θεοϋ είναι δναρχος, ή δέ Ζ:ωο­
ποιός θά εχ!l χρονικήν άρχήν, rΊ Ζ:ωογόνος καί οοφοδότις;
Διότι fι πόσα θεία δύναμις είναι αναρχος fι καμμία. Σύ
δέ λέγων καί κατασκευάΖ:ων δκτιστον μόνον τήν μίαν, τάς
αλλας έκβάλλεις άπό τό δκτιστον· άvσκηρύσσων δέ δλαc:
κτιστός, συνεκβάλλεις άπό τό ακτιστον καi αύτήν τήν μίαν.

15 έαι110 χωρουJ' ;ωί αυ,τό έαυιοv δι' έαυιού καταψευδόμενοι•. Πράγματι τό ψεϋδοc: είναι τοιοϋτον καi τόσον άνακόλου­
12. 'Αλλ' ι:ρει διcί 1ης οιΊα[ας εκ·είνο λέγF.ιν, 10 μοναχ,Ζις θον πρόc: έαυτό καί αύτεπίβουλον, εύλόγως, ώστε νά ·είναι
και έ1 1 ιαίως εχογ ει• έαι•,ϊp πάσας Ηίς δυνάμεις ταύ1ας; 'Αλ­ καί πρός έαυτό ψευδές καί λυμαντικόν, έπιτιθέμενον τό
λά nράηοι, μέι, Θεόι, εδει τούτο ι'ιι•ο,ιιάσαι· 1αι;1ην γαρ 1111· ϊδιον έναντίοv έαυτοϋ καί καταψευδόμενον τό ίδιον έναν­
φω,•17ι 1 ΊJΠΟ 1ίjς 'Εκκλησίας εn' εκF.ίι•ου παρελάυομει 1 • Και 11J> τiον έαυτοϋ.

20 Μωi;σfί r~έ χρημrπίζωι, ό Θεός, ουκ εlπε~, ((εγώ είμι. ή οvσία)), 12. Μήπως θά εϊπt1 δμως δτι διά τηc: ούσίας έννοεϊ
riλλ~ {(βγιό εlμι ό ω,,η· oV ί'(/.!._} {~Κ τifς οi'_,οfας ό ών, άλλ' 1::% τό εχον μοναδικως καί ένιαίως μέσα του δλας τάς δυνά­

τοσ οιr70ς 17 ουσία· αϊ•:ος γrίρ ό r!\ιι δλον έι, έαυτrρ συν,είλη,μ,' μεις ταύταc:; 'Αλλά πρωτον μέν έπρεπε νά τό όνομάσ!l

70 ϊ[γrιι. 'Έ:ΊF.Ι.τα, εi και (l.)'If, 1iJς Όυσίας' ηj 'Θεος' εχρ11- Θεόν· διότι αύτήν τήν όνομσσίαν παρελάβομεν άπό τήν

σατn rμω7j, εδFι :Ί.[!ΟΟχρ17σασfJαι 1ϊρ 'ψύσει', Και ταύτα περί έκκλησίαν διά τήν εννοιαν ταύτην. Καί είς τ6ν Μωuσην

25 τιjς χάριτnς και ΙΓΤιι• χάριτι θεrι>ν, ους και χάριτι ά1rάρχους δέ ·όμιλων ό Θεός δέν είπεν «έγώ είμαι ή ούσi 1 α», άλλά «έ­
γώ είμαι ό ών» ", καθ' δσον δέν προέρχεται άπό τήν ού­
4
Υ.αι ακτίστους οί flγιο[ ψασι, της 1JΠοθέσεως Ηι>ν λόγων O'IJ:_
αης. "Εδει 1'0ίηιγ λέγει.ι·, Ηείς δ φύσF.ι αναρχος Θεός)), 0{!- σίαν ό ων, άλλ' άπό τό δν ή ούσιa· διότι αύτός ό ων έμπε­
pιέχει είς έαυτόν όλόκληρον τό είναι' •
16
τος δi: καί ιό ΘF.ός αμsίψας καί το φύσει καταλιπr!JJΙ, cδς ε­ "ΕΙΠειτα, καί αν

η7ν κί.έψαι τούς ακούωηας προήνεγκε τον λ6γον, ουκ εκείνο άντί της ούσiας έχρησιμοrιοίει τό δνομα Θεός, θά έπρεπε

30 λέ;ιω1 1 ιι,δγ,01, αι,α2χογ, τό ένιαlως 1ά πάιtΤα σ1η 1έχοι• καί προ- vά προσθέση τό «φύσει», καί μάλιστα περί της χάριτος
καί των κατά χάριν θεων, τούς όποίους oi αγιοι λέγουν καί
χάριτι ·άνάρχους κιαί άκτiστουc: , δταν
11
όμιλοϋν περί των
λόγων. 'Έπρεπε λοιπόν νά λέγουν, «είς είναι ό φύσει αν­
αρχος Θεός». Ουτος δέ άντικαταστήσαc: τό Θεός καί
44. Περί θεiων όνομάτων 2, 7, PG 3, 645 Α.
45. Έ Ε. 3, 14. nραλείψας τό φύσει, διετύπωσε τόν λόγον κατά τρόπον
46. Βλ. Γ ρ η γ. Θ ε ο λ ό γ ο υ, Λόγος 45, 3, PG 36, 625 C.
ωστε νά ύποκλέψη τούc: άκούονταc:, λέγων δναρχον δχι
47. Βλ. ΜαΕίμου, Περί άποριων, PG 91, 1144BC,
670 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 67!

έχον· εl γcίρ ωυτο ελεγε, πως αι· τάς έν αυτφ διηιάμεις ψυ­ μόνον τό συνέχον καί προέχον πάντα· διότι, αν ελεγε
σικάς δεικι 1 ύειν έοnούδαζε κτιστάς; τοΟτο, nωc: θά έφρόντιΖε νά δεικνύη κτιστάc: τάc: είc: αύτό
, 13. 'Ότι δ' οvτος τάς δv~·άμεις κτιοτας ήγείται του ΘF-­ φυσικάc: δυνάμειc:;
σίί, α;,ωvσοv φιυ 1 ερως αυτου 1Ι()UΤΟ λέγοντος. ΠροεpεγκιJJν γάρ 13. 'Ότι δέ ουτοc: θεωρεΊ ϊάc: δυνάμειc: τοΟ ΘεοΟ κτι­
5 τόJJ μέγαγ Διονύσιον φάοκοντα cψ,εf}εκτως αιηοε'iναι και αv­ στάc:, δκουε νά τό λέγη ό rδιοc: φανερωc:. Πράγματι προ­
τοζωήv καί. αiηοθεότητα τάς f;κδιδομέι 1 ας εκ Θεου του αμε­ βάλλων τόν μέγαν Διονύσιον λέγοντα, «μεθε·κτωc: αύτοΟ­
θέκτοv προιιοητικάς δυγάμεις, rln 1
τr} δντα οlκείως έαυτοίς nαρειv καί αύτοΖωην καί αύτοθεότητα τάc: έκπεμπομέναc:
μετέχοντα και ζώντα και εvΟ·εα και εστι και λέγεται, διό έκ τοΟ άμεθέκτου ΘεοΟ προνοητικάc: δυνάμεις, των όποίων
και πρώτως αυτc1))' ό αγαθός ύποοτάτης λέγεται ,εlναt)), ουJ,- τά όντα μετέχοντα κατά δύναμιν εκαστον είναι καi λέγον­
10 λογιl,;όμεγος εκ το{ηωv εφεξής οvτος, ,((OVΚOVY)),. φηοίν, ω7 ε)J­ ται δντα καί ί:ι~ντα καί ενθεα, διό καί λέγεται δτι προη·
ταυ:θα αυτοθεότης και ταλλα, α σαφως δυvάμεις δ μέγας 0)- γεΊται αύτων ό άγαθόc: ύηοστάτηc:» ,
43
συλλογιί:όμενοc: είc:
ι•όμασεν, ουκ αε[ εlσιν, αλλά και τούτων ύποστάτης εστι~· δ α­ την συνέχειαν ουτοc: μέ βάσιν 1 αύτά λέγει, «ή έδυJ αύτο·
γαθός))" και πάλιν, (<εφη μέν τις ·θεαρχίω 1 εlναί ί Ο"α και ·Οεό­ θεότηc: καί τά δλλα, τά όηοΊα ό μέγαc: ώνόμασε σαφωc:
τητα, ης εξl7ρψιθαι ΊΙ)J! πάντων αρχ17Ψ, αει δέ ουδαμως ει- δυνάμειc:, δέν ύφίοτανται πάντοτε, άλλ6 καί τούτων ύnο·
15 πεJΙ αvτψ,· εlι•αι. ;ιϊιρ και ταύτης ύπ:οστάτιν' την πάντων αl­ οτάτηc: είναι ό άγαθόc:» · καί πάλιν, «είπε μέν κάηοιόc: δτι
τ[αy))" και πάλο 1 , ω7 μεν αμέι?·εκτος δόξα του Θεου ιΗδιον μέJJ, ύπόρχ:::ι θεαρχία καί θεότηc:, ύηεράνω τηc: όποίαc: είναι
οi'ι μ17ν ετερογ 117ς ου•σίας, ή δέ μεθεκτη ετερογ μέJJ της ου­ εεηρμένη ή πάντων άρχή, άλλά δέν τήν είπε καθόλου ησν­
σίας ΊΟV Θεου, ου μ,711 &ίδιον- καί 1α1;1ης γc}ρ, ύποστάτις ε­ τοτε1νήν, έφ' δσον καi ταύτηc: ύποστάτιν θεωρεΊ την πάν·
στ/γ ή :πάι,τω~ι αlrία)). "Οιι μεν οvν· ψευδός εστιJ' ως ή ιιί'διnς των aiτiav»· καί πάλιν, «ή μέν άμέθεκτοc: δό!Ξα τοΟ Θεοϋ
20 δόξα του Θεου ή ,ουσία του Θεού έστιγ ή άμέθεκτος, l/δειξεγ εΊναι μέν άίδιοc:; δχι δμωc: διάφοροι:: τηc: ούσίαc:, ή δέ
δ ι~εωρούς δόξης αϊδίοv τους αγγέλους είρηκώς, δ και α~·ω- μεθεκτr'j ε1ναι μέν διάψοροc: τηc: ούσίαc: τοΟ ΘεοΟ, δχι
1,(2ω εt:ωΙ', δι.' ov και cίις r) &ίδι1ος του Θεοv δόξα μεθεκτ17 δμωc: άίδιοc:, έφ' όσον καi ταύτηc: ύnοοτάτιc: είvαι ή πάντων
σvιιαποδείκJtυιαι· τό γαρ του' ΘεοfΊ! δρατον όπωσδψ-ιοτε ;ωί αίτiα,,. 'Ότι λοιπόν ψεΟδοc: είναι δτι ή όϊ'διοc: δόεα τοΟ
με11εκrόι•. 'Αλλrχ και ό μέγας Διονυσιος, «κυκλικώς)), φηοi~•, ΘεοΟ είναι ή άμέθεκτοc: ούσία τοΟ ΘεοΟ, εδειΙΞεν ό είπών
25 ((Of {fεiοι ΚtJJOV1'1αt JΙόες, έ~ιούμε~ιοι ταίς ανάρχοις και (ι1ε­ τούc: άγγέλουc. θεωpdύc: άϊδίουc: δόεηc:, δπωc: είπα καί
λευ1ήτοις i:1ιλιίμψεσι τού καλον' και αγαi}ου)). Πως OVJ! αί 1
άνωτέρω· ', δ1ά τοΟ όποίου συναnοδεικνύεται καί δτι ή άϊ­
α1'αgχπι r.αι α1ελε11τητοι ελλάμψεις αvται ουχ ε1εραί εlσι της διοc: δόlΞα τοΟ ΘεοΟ είναι μεθεκτή· διότι τό όρατόν τοϋ
αμεθ·έκωυ 01Ίο{αc; του Θcου, διαψοράν προς τσ6τηι' εχουσαι, ΘεοΟ είναι όπωσδήποτε καί μεθεκτόν. 'Αλλά καί ό μέγαc:
εl και αχώρισωι αV!J]ς εlσι; ΠρωΓΟJΙ μεγ γαρ έκείJΙη εν,. Διονύσιοc: λέγει, «κυκλικωc: •κινοΟνται οί θείοι νόεc:, ένού­
30 αί δέ ελλάμψεις αvται πλείο'ι•ς, αναλόγως και τοις με1έχου­ μενοι μέ τάc: άνάρχουc: καi άτελεuτήτουc: έλλάμψειc: τοΟ
σιι, οlχεiως r'γιέιιει,οι και τfi διαφ6ρφ τοvτω~ι δεκτικ1Ί δω·ά- καλοΟ καi άγαθο0» • Πωc: λοιπόν αί άναρχοι καi άτελεύτη­
50

τοι αύταί έλλάμψειc: δέν είναι διάφοροι τηc: άμεθέκτοu

ούσiαc: τοϋ Θεοϋ, διαφέρουσαι άnό αύτήν, άv καί είναι
άχώριστοι αύτηc:; Διότι πρωτον μέν έκείνη είναι εν, αύταi
48. Περί θείων όνομάτων 11, 6, PG 3, 953 D · 956 Α. δέ αi έλλάμψειc: είναι nερισσότεραι, έμβαλλόμεναι καί είc:
,jι
49, Έν ,παραγρ. 3, Λόγοc; 28, 3,1, PG 36, 72 C. 1

50. Περί θείων όνομάτων 4, 8. PG 3, 704 D. τούc: μετέχονταc: κατά την άναλογίαν ε·καστον καi πληθu-

672 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
μει πληθυιιόμεναι· και γαρ οvτω και <<Ιlνε·ύμαrος αγίου μερι­
σμοί», κατά τον Παυ'λον. 'Έπειτ' εκείνη μεν ύnερούσιος οι'·­
σία, ταύτης δ' εlναι τάς ελλάμψεις ταύτας ενε(!'γείας ij ενέρ­
γειαν ()1J'δένα οlμαι αντερείν, άλλ' οvδ' δτι μεΠεκταί εlσιι·,
5 έκείγης ουσης αμεθέκτου.
14. Και ,U17ν πάσα ενωσις δι' επαφijς αίσθητijς μεγ εnί
των αlσθ·ητώ~•, γοερας δ' επί 1ώι1 y,οεριύJ'" επεί δ' ενωσίς ε­
στι ,ώι, εJ,λάμψεων εκείγων, και επαφ1) αρα, δηλονόιι νοερά,
μαλλον δέ πνεvμαιικ1ί. ΊΙ δέ ουσία του Θεου ανέπαφος καθ'
10 έαvτfιΥ. "Ετι ή προς τάς ελλάμψεις ενωσις, τί γε αλλο η δρα­
οίς εστι~•; 'Οραται αρ' εlσίι, εκείναι αί ελλάμψεις τοίς ηξιω­
μέγοις· 17 δέ ουσία του Θεο·υ ,άόρατός εστι παντάπασι· και μεν
δ17 αί 1Jγαρχοι και ατελεύτητοι ελλάμψεις φώς εlσιν αναρ­
χον και ατελε·ύτητογ. 'Έ·στι1t άρα φώς αtδιιn, αλλο nαρά τiιι1
15 01'!σiαγ του Θεου, οi}χι ΟV'σία και αυτό ύπάρχογ, αnαγε, αλί.'
εγέργεια υ7ς ύnεροv·σιότητος εκείνης. Έπει δ' αγαρχόν ε­
στι και αΓελεύτητον 10V1ι 10 φως, ΟVΙε αlσθητόι• 801tJt
νοητογ κυρίως' αλλά πνευματικόν και θεϊκόν, τώγ κτιστC'))'
πάντων ·ύπεροχικώς εξnρημένοιι· τό δε μήτε αίοθητόν ιοίιε
20 νοητόν ΟV'δ' α,ιοι'tιjσει fι αlσθ17σει ύποπίπτει σι!'t)ε ι1 οερf!, δυ) ri-
μει καθ' αύ11jν. Οvκουν ου· μόJΙΟΥ 1() δρώμενοJt, αλλά και Ιj
δρώσα δύι 1 αμις τύ πιιευμαllΚΟJ' εκείνο φως, ουτ' α'ίσθηοίς ε-
0Ιl1' αϋτε νόησις, αλλά :π~ιευματική τις δύναμις, τώ1, κτισΗVJ'
λογικαίς καθαραίς φύσεοιγ εγγι~ιομένη χάριτι.
25 15. Διά 10'VTO και Γρ17γόριος δ μέγας θεολόγος ου μό-
')ΑΟJ' «θ•εωροi)ς δόξης άϊδίΟV)) τους αγα~'}ούς ιιγγέλους ε'ίρηκεγ.
αλλά καί. «ιιϊδίως)), δεικ~•ύς ώς QV κτισηι, φvσικ'fj και γοερq,
δω·άμει 1ί7ν αtδιον δόξα!' οί αγγελοι θεωρονσι τοϋ Θεού, αι,­
λά δv1,άμει αϊδίφ, 7111ευματικΠ και θεiκfι, «ουχ '/γα δοξασΟfι
30 Θεός)), φησίν, @ίι γάρ εστιγ δ προστεθήοεται τφ πλήρ·ει καί
51. Έ 6 ρ. 2. 4.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 673
νόμεναι κατά τήν διάφορον δεκτικήν δύναμιν τούτων· διότι
οϋτω κατά τόν Π αϋλον ύnάρχουν καi «μερισμοί άγίου
Πνεύματοc:»"1 . 'Έπειτα έκείνη μέν είναι ύnερούσιοc: ούσία,
ότι δέ ai έλλάμψειc: αύταi είναι ένέργειαι η ένέργειαι ταύ­
τηc: δέν νομίΖ:ω ότι θά εχπ κανείc: άντίρρησιν δnωc: οϋτε
δη είναι μεθεκταί, ένψ έκείνη είναι όμέθεκτοc:.
14. Καί ομωc: ηδσα ενωσιc: συντελείται δι' έπαφηc:,
αίσθητηc: μέν έnί των αiοθητuJν, νοερδc: δέ έnί τCJν νοε­
ρωv· έnειδή δέ παρατηρεϊται ενωσιc: μέ τάc: έλλάμψειc: έ­
κείνηc:, δρα καί έπαφή, προφανωc: \/Οερά, μαλλον δέ πνευ­
ματική. Ή δέ ούσία τοϋ Θεοϋ είναι καθ' έαυτήν άνέnαφοc:.
Προσέτι ή πρόc: τάc: έλλάμψειc: ενωσιc:, τί δλλο είναι παρά
δρασιc:; "Αρα όραταi είναι έκεϊναι αί έλλάμψειc: άnό τούc:
άΕ:ιωμένουc:· ή δέ ούσία τοΟ Θεοϋ είναι έντελωc: ·άόρατοc:·
καί βεβαίωc: αί αναρχοι καί άτελεύτητο1 έλλάμψειc: είναι
φωc: δναpχον καί άτελεύτητον. "Αρα ύnάρχει άϊδιον φωc:
διάφορον τηc: ούσίαc: τοΟ Θεοϋ, τό όnοϊον δέν είναι καί
Q'UTε
αύτό ούσία, δnαγε, άλλ' ένέργεια τηc: ·ύnερουσιότητοc: έ­
κείνηc:. 'Επειδή δέ τό φωc: τοΟτο είναι δναρχον καί άτε­
λεύτητον, δέν είναι οϋτε αίσθητόν οϋτε νοητόν κυριολεκτι­
κCχ:, άλλά πνευματικόν καί θεϊκόν, ύnεροχικωc: έ!Ξηρμέ­
νον δλων τGJν κτιστωv· τό δέ μr1τε αίσθητόν μήτε νοητόν
δέν ύnοniητει οϋτε είc: αϊσθησιν οϋτε εic: νοεράν δύναμιν
καθ' αύτήν. Έπομένωc: δχι μόνον τό όρώμενον, άλλά καί
ή όρωσα τό πνευματικόν έκεϊνο φίi°Jc: δύναμις, δέν είναι
οϋτε αϊσθησιc: οϋτε νόησιc:, ·άλλά πνευματική δύναμιc:, έ!Ξηρ­
μένη ύπεροχικωc: δλων των κτιστών γνωστικών δυνάμεων
καί διά τηc: χάριτοc: γεννωμένη είc: τάc: λογικάc: καθαράc:
φύσειc:.
15. Διά τοϋτο και ο μέγαc: Θεολόγοc: Γρηγόριος είπε
roύc: άγαθούc: άγγέλουc: δχι μόνον «θεωρούc: άϊδίοu δό­
Εηc:», άλλά καί ωάϊδίωc:», δεικνύων δτι οί δγγελοι δέν θεω­
ροϋν τήν άϊδιον δό!Ξαν τοϋ Θεοϋ μέ κτιστήν, φυσικήν καί
νοεράν δύναμιν, άλλά μέ άΤδιον, nνευμαηκήν καi θεϊκήν
δύναμιν, «δχι διά νά δο!Ξασθη ό Θεός, έφ' δσον δέν ύnάρ­
χει τίποτε τό όnοϊον νά δύναται νά προστεθf1 είc: τόν nλή-
43
'674 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 675

τοις αλλοις χορηγψ TQ)J' κuλ6'.Jν, αλλ' ινα μη λείηJ
γετείσθαι καί ταίς πρriηαις μευ:ι Θεόν φ{,σεσtΥ)), Όρ[jς dις
OVY. από φύσεως εχοvσι ι~)ι' αiδtο)" δ6ξαν αϊδίως δραν, αλλ'
ύnό της αϊδίοv φύσεως εv,εργ:.ηούμενοι την δύναμιν ταύτη~,·
5 και τήν {Jεωρίαν προσλαμυάνονιαι, καθάnερ και οί αγιοι;
(ιΤό γαρ κινηθε}' ύπό J1γεύματος άγίο-υ κίνησιν αtδιον, ζώω'
αγιοι• ,{γένεω)> κατά το~, μέγaι, Βασίλειον· «εσχε δέ αν11ρω­
nος, :ινεύματος εlσοικιοθ/;ντος εν αυτφ, αξlαν προφ17τον, α­
ποστόλου, αγγέλου, Θεοu, ω," πρότερον 'γij και σ:ποδός'. Τ(Ιι-
10 αύιης δ1ί δυνάμεως οί ν6ες ευμοιροvντες, αυτοί λέγονται ό­
ραν, ουτω κατά νουν και ύπέρ γοfΊν εστι ιο φϊάς εκεϊνο· αλ­
λά καί έαvτοtς λέγονται δράν, αvτωττικόν γαρ εκείν6 εστι
τό φως' επεί γηυσιικ[j κτιστfi δυνάμει αληπιον, όρατόν δέ
τοίς αξίοις.
15 16. Διιί ωvω ό μέγας Διω,ύσιος (ικυκλικως εΊnε κινε~-
σθαι τους γόας, ένουμέι'ΟVς ταίς ανάρχοις και α1ελευ1ήτο: :;
ελιλάμψεσι~·. Έπισιijσαι δέ καί του:,ο χρ17, ώς ουχ άnλως ό
πά~1J? ύπέρ αnανιας ηκριυωμένος οvως κυκλικώς 101Ίς νόας
ειρηκε κιvείσθαι ταις ανάρχοις ένουμένους έλλάμψεσιγ, αλλϊι
20 'λέγεσθαι' κι~,εισθαι, ύποσημαίνωι", ιδς εγφμαι, τό μη φί'­
σικι71' αυτοίς εlναt ί1)V ΤΟtαύτηι' ενωσιν, ει και δια
λνσμον πειραν ουδέποτε λαυείν συγκεκληρωμένοι ιυγχάνουσιμ
εξ αρχijς ηj χάρηι. 'Ότι δέ τό 1010VTO φως και ή δρώσα
τουτο δύναμις ου φυσι;,cως τοίς ύnερκοσμίοις εννεστιν αγγέ-
25 λοις και παρά ιού εχ1'fίσ10υ τούτοις ενι μαρτυρίαν α{θις α­
ξιοπιστοrέρω', ο φασι παρ-ίσασθαι· τό γαρ εκπτωτον εκείνωι,
και δαιμ6νιω• φύλον του μι';γ φωτός και της δρώσης τούτο
δυνάμF:ως εστέρηται, ούδεγος δ'i-; των φυσικών" ουκ αρα φυ­
σικόν οϋτε το φ/Λς ουτε ή οραοις εκείι,η. Και μην 01Ίδέ νοfι-
30 σεως ,~στέρηται 10 δαιμόνιογ ψίΊλον- γόες γάρ είσι και τό εί­
J'αι ουκ ,1::ι.οοεuλήκαοι καί, «οίδά σε τίς εl>)_. φασίν, ((δ αγιος
52. Λόγος 28, 31, PG 36, 72 C.
53. Γεν. 18, 27.
54. Β α σι λ ε i ου, Άνατρεπτικός άnολογ. Εύνομίου 5,
769ΗΒ. , εχουν άπσβάλει τό είναι καi λέγουν, «γνωρίΖ:ω noίoc: είσαι,
55. Περί θείων όνομάτων 4. 8, PG 3. 704 D.
56. Μ ά ρ κ. 1, 2,ι
10 ευιερ­ ρη καi είc: τόν πpόc: τούc: δλλουc: χορηγόν των καλGJV, άλ­
λά διά νά μή λεinπ ή εύεργεσία οϋτε nρόc: τάc: nρώταc: με­
τά Θεόν φύσειc:»" 2 • Βλέ'Πειc: δτι δέν έχουν έκ φύσεωc: τό
όρον άϊδίωc: τήv c.1ίδιον δόΕ:αv, άλλά προσλαμβάνουν τήν
δύναμιν ταύτην καί τιiν θεωρiαν, εύεργετούμενοι ύnό τηc:
άϊδίου φύσεωc:, δnωc: καί οί αγιοι; «Διότι τό κινηθέν ύnό
roO άγiου Πνεύματοc: είc: άΤδιον κίνησιν, έγινεν δγιον Ζωον»
κατά τον μέγαν Βασiλε!οv· «tλσβε δέ ό δνθρωnοc:, άφοΟ
είσακίσθη είc: αύτόν Πνεϋμα, ά(ίαν προφήτου, άποστό­
λου, άyγέλου, ΘεοΟ, ένψ nροηγοuμένωc: ήτο Ύfι καί σnο­
δόc:'"3»54. Τοιαύτην δέ δύναμιν κατέχοντεc: οί vόεc:, λέγετοι
δη αύτοi βλέπουν, οϋτω δέ τό φωc: έκεϊνο εΤναι κατά νουν
καί ύnέρ νοϋν· άλλό λέγεται οτι βλέπουν καi έαυτούc:,
διότι είναι αύτοnτικόν τό φωc: έκεϊνο, έ'Πειδή είναι άσύλ·
ληnτον άηό γνωστικήν κτιση']ν δύναμιν, όρατόν δέ άnό
τούc: άtίouc:.
16. Δ1ά τοϋτο ό μέγαc: Διονύσιοc: είnεν δτι οί νόεc:
κινοϋνται κυκλικωc:, ένούμενοι μέ τάc: άνάρχουc: καί ότε­
λευτήτοuc: έλλάμψειc:"'. Πρέπει δέ νά nροσέtωμεν καί τοΟ­
το, δτι ouτoc: ό περισσότερον όλων άκριβολόγοc: δέν εί­
10 μο­ nεν άnλωc: δτι oi νόεc: κινοϋνται κυκλ:κωc: ένούμενοι μέ
τάc: άνάρχουc: έλλάμψειc:, άλλά ότι 'λέγεται' ότι κινοϋνται,
ύnοδηλώvων, δnωc: έγώ vομiΖ:ω, ότι ή το;αύτη ενωσιc: δέν
είναι φυσική δι' αύτούc:, αν καί, έπειδή ποτέ δέν ελαβον
πείραν μολυσμοϋ, είναι συνημμένοι ές άρχηc: μέ τήν χάριν.
'Ότι δέ τό τοιοϋτο φωc: καί ή όρωσα τοϋτο δύναμιc: δέν
ένυnάρχει φυσικωc: εic: τούc: ύ'Περκοσμίουc: άγγέλουc:, εί­
ναι δυνατόν νά ηορισθωμεν πάλιν άtιοnιστοτέραν οϋτωc:
είnείν μαρτυρίαv καί ά'Πό τόν έχθρικώτατον npόc: αύτούc:·
διότι τό εκnτωτον έκείνων καi δαιμόνιον φϋλον, τοϋ μέν
φωτόc: καί τηc: βλεnούσηc: τοϋτο δυνάμεωc: έχει στερηθη,
δχι δμωc: καί των φυσικων· δρα 5έν είναι φυσικόν οϋτε
τό φωc: οϊιτε ή όρασιc: έκεiνη. Καί δμωc: τό δαιμόνιον φϋ­
PG 29, λον δέν στερείται οϋτε νοήσεωc:· διότι είναι νόεc: καί δέν
ό αγιοc: τοϋ Θεοϋ»" 6 , ό όnοϊοc: «,καί δέν αφηνε τά δαιμόνια
676 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 677

70V ΘεουίJ, ας ((Και ουκ 17φίει τrt δαιμόνια λαλείν, δτι ,fjδεισω 1
νά όμιλοΟν, διότι έγνιίφιΖ:ον δτι είναι αύτόc: ουτοc: ό Χρι­
,οι• Χριστόι• αυτόν είι·αι)). Διό και ό {}εολόγος -εl:πεν· <ια:11,­
στόc:»"7. Διά τοϋτο κα1 ό θεολόγοc: εΤnεv· «άπιστεϊc: είc: τήν
σιεις τfj {}-εό,φι; τουτο οvδέ οί δαίμονες». El δέ θεότητα Ί­
θεότητα; τοϋτο δέν πράττουν οϋτε οί δαίμονεc:»" • "Αν δέ
8

σασι, και 1ουι' εlδέναι αiηούς ανάγκη, οτι τ6:ηι κιιοτωι, ουδέν
γvωρίΖ:ουν θεότητα, είναι άνάγκη νά γνωρiΖ:ουν καί τοΟτο,
5 εστι~, εκεlνη.
δτι έκεiνη δέν είναι τίποτε άπό τά κτιστά.
17. Ουκ άρα γγii.,σίς εστι τό φως εκείνο, ουτε -ή διά καυ:ι.­
17. 'Άρα δέν είναι γνί:Jσ1c. τό φωc: έκείνο, οϋτε ή διά
φάοεύπ οiίτε ή δι' αποφάσεωγ προογενομένη. Καί μεν δή j!Qvς
καταφάσεων ίΊπακτωμένη οίjτε ή δι' άποφάσεων. Καί βε­
μέν εστι ILUJ' :ιοι•ηρrJJν εκr.ωτος αγγέλων, αλλ' 'dσσύριος', προ­
βαίως εκαστοc: μέν των nονηρων άγγέλων είναι νοϋc:,
φητι;{ως εlπείι·, κακιJJς χ.ρώμεyος τfΊ γνώσει· 1φ δέ φωιί ε-
άλλ' 'άσσύριοc:', δ1ά νά χρησιμοnοιήσωμεν προφητικήν εκ­
1Ο κε/yφ χρijσθαί τιναν κακως ού·κ ενι· πρός γάρ τά χείρω νεύ­
φρασιν3', χρηοιμοποιών κακωc: τήν γνώσιν· νά χρησιμοποιή­
σαντος ευθύ; αφίπταται, καιαλιnόν ερημο,, Θεου τύν novηρij.
ση δέ κανεic: κακϋ)c: τό φωc: έκεϊνο δέν είναι δυνατόν"
χρησάμεγω, σvγκαrα{}έσει. ΤοιγαροfJ1, τό φως έκείνο και ιj
διότι, δν κλίνη nρόc: τό χειρότερον, εύθύc: άnομακρύνεται,
i:!λλαμψι,ς ι'όησις ουκ εστιν, εl μι) όμωι·ύμως λέγοιτο, μάλιστα
έγκαταλεϊnον ερημον Θεοϋ τόν χρησ1μοnο1ήσαντα nονηράν
δια τuιr ευμοιρουντα l'O'ι!JJ, c:δσ:ιερ και {}εότης διcί τον εγερ-
συγ,κατάνευσιν. Έπομένωc: τό φα>c: έκεϊνο καί ή ελλαμψιc:
15 γουιιzα Ι'Ι/1' απόρρψοιι χάριν- θεΟΠΟtΟς γάρ έστιν ε11έργει,α,
δέv είναι νόησις, έκτόc: αν λέγεται καθ' όμωνυμiαν, κυρίως
10V ει,εργοvντος Πι·εύματος fjκιστα χωριζομένη, ηργμέJΙΟV μέι·
διά τόν εύποροΟντα νοϋν, δnωc: καί θεότης διά τόν ένερ­
του δια καθ·αρό,ητα πεφωτισμένου και και' αυτό 10 πεφω­
γοϋντα τήν άnόρρητον χάριν· διότι είναι θεοπαιόc: ένέργεια,
τίσθαι, διό καί καθαρότης 1οvτο παρά τωγ πατέρωγ /Jγομά­
μή χωριΖ:ομένη καθόλου άπό τό έvεργοϋν nνεϋμα, έφ' δσον
ζειαι, τr;ίι δέ φωτός καί της ελλάμ:ψεως δ.ι•άρχοv οi3σης. Καί
ό μέν διά καθαρότητα φωτισμένοc: εχει αρχήν καi κατ'
20 του10 δείκγυται μαλλον ι:ni των &νθρcόπω1•, δηλαδιί τωι• dγ­
αύτήν ταύτην τήν φuJτισιν, διό καί τοϋτο όνομάΖ:εται καθα­
γεJικως ;τεφωτισμένωJ' εnιτυχ6νιων 117ς 17·εώσεως, o'i κατά
ρότηc: παρά των Πατέρων, τό δέ φώc: καί ή ελλαμψιc: εί­
τόν πολiιν Ht θεία Μά~ιμοι: ωης αφανούς και ύπεραρρήτου
ναι δναρχα. Καί τοΟτο δεικνύεται περισσότερον έπί των
δόξης τό φϊός εποπτεύοντες, της μακαρίας μετά των αι,ω δυ­
άνθρώπων. δηλ01δ1i των άγγελικωc: φωτισμένων καί έnι­
~·άμεωγ καί αυωί δεκτικοί γf1·οηαι καθαρότητοςη.
τυχόντων τήν θέωσιν, οί όnοϊοι κατά τόν πολύν εic: τά
25 18. El δέ και It)J' αlilα1 1 , εξετάσομεγ, δι' f}γ δ καινοφα-
θεϊα ΜάίΞιμον «έποnτε6οντεc: τό φG)c: τηc: άφανοϋc: καi
γrις οvτος 11)Υ {},εωτοιόν δωρεc}ιr τofy Πνεύματος, μαλλοJJ δε
ι:ιπεραρρriτου δόΕηc:, γίνονται καi αύτοί δεκτικοί τηc: μα­
:ιάσας Ηις διπάμεις του Θεου, κτισιάς εlι·αι κατεσκεύασε, με-
καρiαc: καθαρότητοc: μα(i μέ τάc: δνω δυνάμειc:» •
60

1r} 1ήι· ποvηράJΙ εκείνην τωJJ αίρ,έσεοη, πηγήιr, ην (Χj!(ι)1έρω

18. "Αν δέ έΕετάσωμεν καί τήν αίτίαν, διά τήν όποίαν
d:ιηλέi·ξαμεγ, ου'δεμίαι, ε15ρήσομεγ l:τέραν η δτι 1011 Θεόγ ·ύ- ό καινοφαvήc: ουτοc: Θεολόγοc: κατεσκεύασεν δτι ·ή θεο­
30 noo,ijr;αι ταύrας δ μfγας εφη Διονύσιος, τοvτο δε ϋπαeξιι, ποιόc: δωpεά τοϋ Πνεύματος, μδλλον δέ δλαι ai δυνάμειc:
δηλοί μόνοι,, αλλ' ου·χι και 10)' τρόπον της υπάρξεως· τοιγα­ τοΟ Θεοϋ είναι κτιστοί, μετά τήν πονηράν έκείνην πηγήν
ρουγ και i::11 1(())' κτιστnις οιιτωγ και επι των &κτίστως 01,τωγ των αίρέσεων, τήν όnοίαv ήλέγίΞαμεν άνωτέpω , δέν Θά
61

εϋρωμεν καμμίαv δλλην παρά δτι ό μέγαc: Διονύσιος εfnεν

57. Μάρκ. 1, 34· Λοuκδ 4, 41.
ότι ταύταc: ύηέστησεν ό Θεόc: ,
62
58. Γ ρ η γ. Θ ε ο λ ό γ ο u, Λόγοr:. 45, 27, PG 3-6. 661 Α. τοΟτο δέ δηλώνει μόνον
59. Ή σ. 10, 12 έlΞ.
υπαρςιv, άλλ' όχι καί τόν τρόπον τηc: ύπάρςεωc:· έπομένωc:
60. Χωρίον μη άνιχνεuθέν. 61. Παράγρ. 4.
62. Περί θείων όνομάτων 11, 6, PG 3, 953 Β, καi έni των κτιστως δντων καi έnJ των άκτίστωc: δντων
678 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 679

εκ- Θεοv ρηθ'είη aJf. Ό γαρ μέγας Βασίλειος επί τε του Υίοι'J θό ήδύνατο νά λεχθ(ϊ ,έκ Θεοϋ. Πράγματι ό μέγαc: Βασί­
εχρήσωο τfi λέξει ταύτυ εlnών, ((ό γαρ τετοκc'ος υώλοvς δρό­ λειοc: έχρησιμοnοίησε τήν λέΣ:ιν ταύτην εinών, «'διότι ό
σου σι•χ ιΊμοίως τάς ΤΒ Cώλαυς καί τον Υ ίον ύnεστήσατα ;η' κα­ γεννήσω:: βώλουc: δρόσου';'1 δέν ύnέστησεν όμοίωc: τόσον
nί 101j άγίου ΤΙνεύμαως, ΗΠνεvμωJ γάρ, φησί, «στόμαως Θε- τάc: βώλουc: δσον καί τόν Υίόν; 6
» ', καί έπi τοϋ άγiου Πνεύ·
5 α'ίi, ϊ1α μι; ΗΟ)! εξωι1έν τι και τώιt κτισμάτων σιηό κρίJtπς, αλλ' 6
μστοc:, διότι λέγεt, «πνεϋμα στόματοc: Θεοϊί ", διά νά μή τό
(i)ς t:κ Θεαv 1Y)J! ύπ6στασιν έχον δοξάζης))' και πάλιν·, ((iOVTO θεωρήσπc: ώc: κάτι των εεωθεν καί των κτισμάτων, άλλά νά
της κατά τ1ίν ύπ6στασιν lδι6ιητος σημείον εχ,ει, τc} διιϊ του τό δέχεσαι ώc: εχον τήν ύnόστασιν έκ Θεοϋ» " καi πάλιν,
66

Υίον γι 1 ωρίζεσθαι και έκ του' Πατρός ύφεστάναω. Π οJ.λαχοv «σημείον τηc: κατά τήν ύnόστασιν ίδιότητοc: εχει τοϋτο,
δέ Υ.αt Γρηγόριος δ θεολόγος ύnόστασιν ονομάζει τον Υί- τό δτι γνωρίΖ:εται διά τοϋ Υίοϋ καi 1 ύφίστατα1 έκ τοϋ Πα­
10 OV ;Ί(!ΟU/(;Ι}·ιον γένι;ησιv. 23! ΤΟίΥυJ! τάχ' αν 1Jμιν r)ια Tf.l 10!- τρόc:»67. Πολλαχοϋ δέ καί ό Γρηγόριος Θεολόγοc: ύnόστα­
(ΙV!α :-r!}Οίίρ1ίμα1α r.αι 7();1 Υίό1· και ΊΟ Π'ι•εvμα αγιοι· σιν όνομάlει τήν nροαιώνιον γέννησιν τοϋ Υiοϋ .
68
i} 10 (t- "Ισως
Τ1Οδείξ17ς κτίσμα, ό δt' ΟVδ,~ν ετεροy τας θείας δυνάμεις Κτt- λοιπόν μόc: άnοδείεr~c: μέ βάσιν αύτάς τάc: όνομασίαc: δτι
~ Ι' ~
καί ό Υίός η καί τό δγιον Πνεϋμα είναι κτίσμα, έσύ ό
' ' ~,~, ' , ' '~
σ1ας :-Ίϊω ωτσφαι.ι;ομε1Ός η ο,ι και τουτωγ υποοταrις εστυ

iJ πάηωγ αlτία. Καί. ουδε 1ου10 σu1,εώρακας ώς έ;:εi ταύτας όnοίοc: άnοφαίvεσαι οτι αί θεϊω δυνάμειc: είναι κτιστοί,
: 5 τάς δι; ιηιμει.ς καθ' ύπεροχ11ν μ17 οϋσας εδειξει; δ μέγας Δ ιο­ όχι διά τinοτε δλλο παρά διότι καί τούτων ύnοστάτιc: εί­
γύσιος· ει.-τci)" rάρ, <Πrtς ,~κδιr5ομέ~·ας έκ Θεου· του αμεθέκτου ναι ή αίτία πάντων, Καί δέν ,άντελήφθης οϋτε τοϋτο ότι
προ~ιοητι;.υ)ι; δω·άμεtς)), εn17γαγεν, (((δv τά οντα μετέχοντα και ό Δ10νίισιοc: εδειεεν έκεϊ ταύταc: τάc: δuνάμειc: ώc: μή
5ντα λέγεωω. ,τriντως ιδς τω1, δυJJάμεων εκείγων αυσω1, ύ­ οϋσαc: καθ' 1 ύnεροχήν· διότι, όφοΟ εΙnε, «τάc: έκnεμπομέ­
πέρ T(l ι))'Τ(l. Καί /11)1' ό σοφός ,ά θεια Μά;ιμος 17ργμέγα λέ- ναc: έκ τοϊί σμεθέκτου ΘεοΟ προνοητικός δυνάμειc:»,
2C γω1· τά _ιιε:iχοπα, αυ'κ ηργμένα φησ't τά με{}εκτά. npοσέθεσεν, «των όnοίων τά δντα μετέχοντα λέγονται
19. Τάς γουJΙ .~κ της 1Ίnερουσίαυ κρυφιότητος προϊούσας δντα» 69 , πάντωc: ώc: ιέκ τοΟ δτι αί δυνάμεις έκεϊναι είναι
δυνάμFις fκι?εωτικας 1] OUOtOTΙOtOVς ι} σοφοδώρους TQ)V μεrε­ ύnέρ τά δντα. Και δμως ό σοφόc: εic: τά θεία Μάειμοc:,
χ6ντωι• εlι•αι ηηιίζr-:ι.; 1} Ηον μεθεκτών; Άλλ' εl τϊίιν μετε­ ένψ λέγει riργμένα τά μετέχοντα, τά μεθεκτά λέγει μή
z6ντω>', δει7σει δυνάμεις όμοίας ζητείν έτέρας, ιΙ:ιv με-{Jέξου- ήργμένα •
10

25 σtJJ, Όψ:ς (ι)ς πί δυνάμεις εξ αΥάγκης των μει'tεκτω11, αλλ' 19. 'Αλήθεια, τάc: nροβαλλομέναc: άnό την ύπερούσιον
σfy τα>J/ ιυ:υ·ι.ό1•1ωv .εlσί; Προς δέ, ε'ίπερ ή t-3κθεωτι;~ή δύ11 α­ κρυφιότητα έκθεωηκάc: η ούσιοnοιούc: η σοφοδώρουc: δυ­
μις Δ,έryις ι}κθεωτικης δείται, και γαρ· οϋτω μετέχον, άλλ' νάμειc: νομίlειc:. δτι .είναι έκ των μετεχόντων η των μεθε­
OV μεθt:ΚΤ(i)' ιτν ειη, κδκε[η7 δεήαει c.ίλlλης Κα/ ταύϊ!) πά).ιγ i':- κτιϊ>ν; Άλλ' αν είναι έκ· ιrGJV μετεχόντων, θά χρεισσθοϋν
δλλαc: όμοiας δυν:άμεις, τα)ν όnοiων θά μετάσχουν. Βλέ­
63. Ί ώ β 38, 28.
64. Άνατρεnτικόc: άnολογ. Εύνομίου 2, 23, PG 29, 624 Α. Ή nε1c: δτι αί δυνά,μειc είναι .κατ' άνάγκην έκ των μεθεκτων,
γραφή nαραλλάσσει μεταΕύ 'ύπεστήσατο' καi 'έτεκνώσατο' κατά χεφό· cιλλά δέν εiναι έκ των μετεχόντων; Προσέτι δέ, αν ή
γραφα. Χρησιμοποιείται καi έν Συνοδικφ τόμφ τοϋ 1351, (PG 151,
744 Β), άλλ' ό Ν. Γρηγοραc: ήμφεσβήτησc τήν γνησιότητά του λόγφ
έκθεωτική δύναμιc: χρειάlεται όλλην έκθεωτικήν, διότι ού­
rηc: nαραλλαγηc:, δ1ό ό Παλσμδc: συνέτα!Ξεν έrΊιστολι'ιν 'nρόc: τόν έρω­ τω θά είναι κάτι μετέχον, ,άλλ' δχι μεθεκτόν, καi έκείνη
τήσαντa· Περί τηc: .Βασ1λεiου ρήσεωc:. 65. Ψαλμ. 32, 6.
θά χρειασθη δλλην καί αύτή πάλιν αλλην, καί τοϋτο έn'
66. Όμιλία εic: 32 ψαλμόν 4, PG 29. 333 Β.
67. 'Επιστολή 38, 4, PG 3·2, 329 C.
68. Βλ. Λόγουc: 20, 6, PG 35, 107_2 C, 42, 16, PG 36, 477 ΑΒ κ.ά. 70. Κεφάλαια θεολογικά 1, 48, PG 90, 1100 CD καi 1. 50; PG
(39. Περί θείων όνομότων 11, 6. PG 3, 956 Α. 90, 1101 6. .
680 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3, 2 681

τέρας και τοvτο εn' α:ιειρον. Ί-1 εκθεωτικη αρα δύναμις με1?ε­ αnειρον. "Αρα ή έκθεωτική δύναμιc: είναι μεθεκτόν, άλλ'
;:ιόν, αλλ' ου μετέχον εστίι 1 • 'Έτι, εnειδήnερ είσι τα μετέχοι·­ δχι με-:-έχον. Προσέτι, έπε1δ1Ί πρόκειται διά μετέχοντα τοΟ
τα Θεου, ij 117ι; ουσίας αντου μεθέξοvσιν η της δυνάμεως ιι ΘεοΟ, θά μετέχουν η της οίισiαc: αύτοϋ η τηc: δυvάμεωc:
τijς ει,εργείας. 'ΛJ,λα 11jς δvι,άμεως και ένεργεlας ον μει'Jέ- ιϊ της ένεpγ:::ίαc:. 'Αλλά τηc: δυνάμε:ωc: καί τηι: ένεργείαc:
s ςουσι· μcτέχωrτα γαρ και ταυ1ά εlσι Και κτιστα ΚαΤ(t ll]I' δέν Θά μετάσχουν· διό-π καi αύτά είναι μετέχοντα καί
OrJJ' οοφίαι·· ούκοvν της ουσίας του Θου μεθέξουσιν, οnερ α­ κτιστά κατά τήν iδικ11ν σου σοι~:αv· έπομένωc: θά μετάσχουν
τοnόν έστι. Προσέτι και αvται αί δυνάμεις, ,εί μη των μεθε­ τηc: οϊισiαc: τοϋ ΘεοΟ, δπερ είναι άτοπον. Προσέτι καί
κτ6Ί~r, άλί.('ι τcί'η• .ιιετεχό.~·τοη· ,ϊlει 1 , τ ίιιος γε αλλου μεθ·έξοv­ αύταi αί δuνάμειc:, αν δέν cίναι έκ των μεθεκτων άλλά
σι1· 11 της 1S:ιερουσίοv ούσίας του Θεου; Ού γαρ δυνάμεων i:- των μετεχόντων, τίνοc: δλλου θά μετάσχουν παρά τηc:
1 ο τέρωι, ;1άλι1 1 όμοίωJ'. Δύο τοlνυν τα ατοπα συμϋήσεται· τό τε ίιnεροuσίου ούσίαc: τοϋ Θεοϋ; δχι φυσικά ολλων δυνά­
με{)εκι171, είJ'αι 117v ούσίαν τον Θεου: και το τας δυνάμεις οι'·­ μειJν πάλιν όμ:)ίων. Δύο λοιπόν ατοπα θά σuμβοΟν· δτι
σίας γε;ιει,{Jο,?αι και 01.)χ άπλώς ούσlας, άλλ' ονσlας Θεο·v· 1'1 ούσίcι τοϋ ΘεοΟ θά είναι μεθεκτή καi ότι ai δυνάμεις
ή /f PI' γr}ρ δύ1ιαμις πρόεισt)' εlς ενέργειαν και έκ της ενερ­ tγιναν ούσiαι καί δχι άnλωc: ούσίαι, άλλ' ούσίαι Θεοϋ·
;·είαc: τc'ι αnοrι-:λεσμα γίνεται· ή δε ούσία τοϋτ' αύτό έσιι μετε- διότι ή JΙ~ν δύναμ1c: πραβαiνει εic: ένέργειαν καί άπό τήν
15 χοαέ~•η και τiiς αυτής ού•σίας κατά μετοχην ποιείται τά μειέ­ tvέργειαν γίνεται τό άποτέλεσμa· ή δέ ούσία είναι τοΟτ
χο1•τα. Όρq,ς τιίν άτοπία1' f5σην, και ώς δ λέγων Τ(1Jν μετε­ αύτό μετεχομένη καi καθιοτςί τά μετέχοντα τηc: αύτηc:
χόντων εl,•rιι τιχι; δvι:άμεις καί κτιστάς, καθάπερ· ουτος, lί1·- κατά μετοχήv ούσίαc:. Βλέπειc: πόση είναι ή άτοnία καί
1ως ::rολ{Πεόr: έστι.11, ουχί μίαν ·εlναι δεικι,vς 11711 011·rιlαi· 1οί, πύ)c: ό λέγων δτι αί δuνάμε1c: είναι έκ των μετεχόντων καί
Θεου, αλJΛ ;ιολJ,άς και διαφόρους; κτισταi, δπωc: αύτόc:, εiναι δντωc: πολύθεοι::, έφ' δσον δει·
20 20. 'Ί!ιιείς 0011 οί Θεόν ενα προσκυνουντες πανταδύ1 1 αμοι·, κνϊJει δτι ή ούσία τοϋ Θεοϋ δέν είναι μία, άλλά πολλοί καί
TC7>JJ μεθ•εκτriΊ,, εl1 1αι τcίς δv,,άμεις 'ίσμεγ του Θεοϋ, συμφfvι•ως διάφοροι;
τοϊς /ιγίοι.,. και ουδέποτε ήργμένας πάσας,. ούχ ώς ένεργεi,, 20. Ήμεϊc: λοιπόν oi προσκυνοϋvτcc: ένα παντοδύναμον
άλλ' ώς {,nάcχειν, εl καt μη καθ' έαυτάς· μεθεκτάς μεν γάρ. Οεόν, γνωρίιομεv δτι αi δυνάμει<:: τοϋ Θεοϋ εiναι έκ των
rhς ε, 1 Θεφ προϋπαρχσύσας, ό μέγας εφη Διονύσιος, τά δΡ μεθεκτων, συμφώvωc: nρόc: τούc: άγίουc: Πατέρας, καί
25 με{rεκ1ά ()υδέ;ιοτε ηρξατο. κατα ταν f}.είαν Μάξψον, ταυ εl­ δλαι δέv ελcβον ποτέ όρχήν, δχι πρόc: τό ένεργεϊν άλλά
~•αι . ούδ' ifσιι ((nρεουύτεροι, αυτών τα Όύκ ην'>,, &λλ' άεt εl­ π:,όc: τό ύπά:,χειν, αν ιωi δέν ύπάρχουν καθ' έαυτάc:' διότι
(ί!)' έκ 1011 άει οιοτος Θεου, περι αύτον άχωρlστως άει οιrτ.α είναι μεθεκταί, ώc: πpοί'πάρχουσω έν Θεψ, εfπεν ό μέγαc:
Διοv(;σιοc: , τά δέ μεθεκτά δέv r1ρχισaν ποτέ, κατά τόν
71
και έ,, αύτϊfΊ εη,π!tρχrη•τα συι•αϊδlως. Ού γάρ δη φσϋηθηπfι­
,ιιεθά σου τά ,ης μαrαιοτεχγ{ας σοφlσματα καl· τάς διθεtαr: Θεϊον ΜάΕψοv, νά ύnάρχουv, οϋτε είναι «nρεσβύτερον
30 και πσλυθεtας και τσύς ουι 1θέ1ουc; θεούς, α συ καθάπερ 1l1'ΓΙ αύτων τό "δέν 11το'», άλλ' είναι πάντοτε έκ τοϋ πάντοτε
μnρμολύκια κα~?'' 17μc'iJν και τωγ άγ{ωγ προ6άλλn, δεδι116,ιιε­ ovτoc: Θεοϋ, ύπάρχοντα πάντοτε περί αύτόν άχωρίστωc:
καί ένυπάρχοντα έν αύ,ίί°J συναϊδίωc. Ό Διότι δέν θά φοβη­
1
Ι'(Ις ,U1] 701'C: lγ ήλικfq. ε'Ο 'ίσθι, αλJ.α τά νήπια, Και δι' (i>1' i)
e~-JΙ,.Ιε'.r τά σοφ'σματα τηc: ματαιοτεχνiαc: σου 'κα: τάc: 'διθείαc:
r~ai ηολυ9ε;αc: καί τούc: συνθέτοuc: θεούc:, τcι όnοϊα προ­
71. Περί θείων όνομάτων 11, 6, PG 3, 956 Α. Gάλλειe; έσύ ώσάν σκιάχτρα έναντίον ήμων καί των άγίων,
72. Κεφάλαια θεολογικά 1, 48, PG 90, 1100 D, δnερ έκ Γρηγ.
(;;)εολόγου, Λόγος 42, 17, PG 36, 477 C. έκφοβiΖ:ων όχι τούc: έν ήλικί9, γνώριιε καλωc:, άλλά τά
682 ΓΡΗΓΟΡ!ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ !ΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3. 2 683

π1'! :πάοχεις ήμcίιν καταψεύδn ταις σεαυτού λόγοις ώς πολλιί­
κις δείκιΨται περιτρεnόμενος και σαυτφ ουγκατασπάσαι τούς
αλλους, φευ, r:.πιχειρων, ώς ,ϊ,ιν ορθών δογμάτων ΟV1'αnαγιt­
γοις δολίως, περιοάλλων ωι:; ι};~ Τ(ι)J! λόγων τεχνάσμαση·.
5 .::"1 . « "'ΙΊ
; μεν ' '
γu.g,J, ' '·'δ ια
φηαιι•_, ,ωι ' ακτιστα
)ωι ''
πω,Λα φα-
τε, ύφειμένα τε και τό τούωJ11 ύπερκείμενοι1 ·, πολJ.ούς λέγειε
Πεούς, iJ δέ μή διηρημέ))ως ύπό του Θεοv ύφεστηκότα καi
τοί: αι'πον Θεοv τιΊ με)} δόξαν όρα1ήν, τό δε ουσίαν άόρατ01 1 , (.vς
i!χο1•ιος Δϊδίως και αμφότερα, τούς δύο Θεους είς lνα ουηiγε-
10 1ε σύι,θεων ΘεόJJ)). Προς τίνα οί τοιουτοι λόγοι καί ή ίiσχε­
·ιος ;-:αταrμορr'ι, και τrt (f.7!1}γορευμένα 1αυτα εγκλ·ήματα, μίϊ.}­
}οιι δέ ).ηρ17μαrα; "[1 πα.σι δηλογ, και• ι7μείς μrι }.έγωμc:ι·;
'Λ;-:οκύ.-:ιτε ;·cίρ τοJι' εlρηκότων αγίων τά μεθεκτά πολλά τε
και πάJJΤα u.ι·αρχα και ΤΟ)! Θεόιι ατcειράκι.ς άπείρως ύπεξηgη-
15 μέι•ο;• τούτων καί ι01':ς είπόιιτας τiιν θεωρητικiψν δ6ξαv
Θεου &tδιον καί συvαtδιογ αuτφ. Δωμεν δ' ομως ημείς διιχ
6gαχέων λόγο)! δ.,ιυς ταυrα λέγεται· και γαρ και ημείς ()/)) 1(i-
δομει' εκε[νοις.
22. ΊΙμεις, ι!J οέλΙΙ.στε, ταiiτα πάντα εχειν τδν Θεόν ιμα-
v11n1a, κα1 δ1ά τών όποίων δσα υφιστασαι έσύ άπσδίδε1c:
ψευδώc. είc: ήμαc:, nεριστρεφόμενοc: μέ τούc: λόγουc. σου
δnωc: nολλάκιc: δεικvϊιεται καί έnιχεφών φεϋ νά συμnαρα­
σύp(]c: μαlί σου τούc: αλλοuc:, μέ σκοπόν νά τούc. συνα­
,, '
παyάγnc: δολiωc. όnό τά όρθά δόγματα, περιβάλλων αύ­
τοίιc: μέ τά έκ τιϊ:Jv λόγων τεχνάσματα.
21. Διόη λέγει, ,,καθ' δσσν μέν λέγετε πολλά άίδια
κcιi όκτιστα, ίJφειμένα καi τό ύnερκείμενον τούτων, λέ­
γετ::; πολλούc: θεούc., καθ' δσον δε δέν υφίστανται δι(]ρη­
μtvα άπό τόν Θεόν ή όρατιi καi ή 6όρατοc: ούσία, άλλά
άvήκουν εic: τόν Ίδιον Θεόν, ώc: εχοντα άϊδίωc: άμφότερα,
συνάγετε τοι'Jc: δύο θεούc: είc: ενα σύνθετον Θεόν». Πρόc:
ποϊοv όπευΘύvονται οί τοιοϋτοι λόγοι καί ή δσχετοc. κατα­
φορά καi αυτά τά c!nηγορευμένα εγκλήματα, μδλλον δέ
ιοι"i ληρήματα; "Η είνω είc. δλουc: φανερά, εστω καί αν δέν
τά λέγωμεν ήμεϊc.; Δ:ότι ήκούσατε τοϊ,c. άγίοuc: νά λέγουν
πολλά τά μεθεκτά καi όλα αναρχα καi τόν Θεόν όnειρά­
κιc: άnεiρωc. ύnερεiΞηρμένον τούτων καi τούc είnόνταc: τήν
θεωρητήν δό!Ξαν τοϋ Θεοϋ άίδιον καi συναiδιον μέ αύτόν ".
1

20 μεΥ, μω.ιωιι δέ, ϊJ'α κατι} 7())1 μέγαv Διονύσιον •ε'lπωμεν, nρ'Jέ­ ,. Ac: δώσωμεν δμωc. καi ήμειc. βραχύν λόγον περί τοϋ nώc:
χει~t και ύ:τιερέχειν &σχέΗι)ς ;-:αι συνειλημμένως και ένιαίως' λέγονται ταϋτα' διότι καi 11μειc: συμφωνοϋμ:::ν μέ έκείνουc..
ιδς 1] ψυχι) l!7.ει. μονοειδως εν έαυτjj πάσας τας προνοητι.κι'ις 22. Ήμεϊc:, ώ βέλτ1στε, λέγομεν δτι ό Θεόc. εχει όλα
τοιi πώματος ι)υν(ί.μεις. "Ως συν ή ψυχη και των δφθ-αλμων r>- αύτά, μδλλον δέ, δ1ά νά όμιλήσωμεν κατά τόv μέγαν Διο­
κε;ωμμέι·ι,ιJΙ r) τιυν (j)J(ι))> i':κκεκωφημένωv εν έαυτfi εχει κατ νύσιον, προέχει καi uπερέχε1 11 δλων αύτων άσχέτωc: καi
25 οvδι':ν iίποv l(tς :πcω·οηιικc'ι.ς τοίΎ σώματος δυνάμεις, ουτω και συνολ1κιοc: καi ένιαiωc;"', δnωc: ή ψυχή εχει μονοειδωc. μέ­
σα τηc. δλαc. τάc: nρονοητικάc: τοϋ σώματοc: δυνάμειc, •
76
του κόο,ιιου ,ιο;πω οι;τος ,cίc; nρονοητικάς του κόσμου δυγάμεις
ε1χεν δ Θεάς ;-:αί ιός 1) ψvχ17 OV% εστιJJ .άnλιος αί πρω·οητικαι 'Όπωc: λο:nόν ή ψυχή, άκόμη κα1 δταν είναι ·έ!Ξωρυγμένοι
δι.·ι·άμεις, &λλα δυνάμεις εχει, 015τω διί και δ Θεός· και cδς οί όφθαλμοi r\ τά · ,,πα ~κωφά, εχει δχι όλιγιίηερον μέσα
1/ ψυχι; μfα και άπλη και ανύν{J.ετός εστι,. μηδαμώς διι} τι}ς τηc: τάc: προνοηηκάc δυνάμειc: τοϋ σώματοc:, οϋτω καί ό
30 ;' ., (('UTf'j ;-:αί ΝΞ αυτης διηιάμεις πολλαπλασιαζομέιrη η ()1))1Η11ε- Θεόc: είχε τάc. προνοητικάc. τοϋ κόσμου δυνάμειc:, άκόμη
ιωi δταν ό κόσμοc: δέν ύnηρχεν άκόμη· καί δnωc: ή ψυχή
δέv εivαι άηλιϊκ: oi nρονοητ1καί δυνάμειc., όλλά εχει δυνά­
με1c., οϋτω βεβαίωc; καί ό Θεόc:' καί δnωc: ή ψυχή είναι
73. Μα Ε i μ ο u, Κεφάλαια Θεολογικά 1, 49, PG 90, j 101 Α μία καί cιπλη καί άσύvθετοc:, μrι nολλαnλασιαιομένη ιωί
74. Περί θείων όνομάτων 5, 5, PG 3. 820 Β. ουvτι3εμέvη καθόλου έt αίτίαc. των εic: αύτήν καί έ!Ξ αύ­
75, Αύτόθι 5, 6, PG 3, 820 D.
76. Αύτόθι 5, 7, PG 3, 821 Β. τηc: δυνάμεων, οϋτω καί ό Θεόc.. καθώc. είναι δχι μόνον
684 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

μf,,η, ο·vτω καi, ό Θεός, ου πολυδύναμος μό~,ον αλλά και πrσ­ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΙ\Ι, ΛΟΓΟΣ 3, 2 685
τοδύ,,α,ιιος ύ;τάρχωJJ, δια τάς εν αυτφ δυνάμεις τού ένιαίπι'
καί ι1jς ά!lλότητος ουκ εκχωρεί. Πω.λα δ' αγ τijς ψυχijς καί πολυδύναμοc: άλλά καί nαντοδύναμοc:, δέν έκτοnίlεται άnο

εργα κωά σεαι,ΗΊ,, εξετάζων καταμάθοις, a. και ίΟΪ! σώματr:ς τό ένιαϊον ιωί τήν άnλότητα ές αiτίαc: των είc: αύτόν δυνά­

5 διεζεvγμέγη εχει καί τc,ο σώματι τούτωι, μεταδίδωσι σω,εζευ­ μ::::ων. ΈΕετά2:ων δέ τόν έαυτόν σου θά δυνηθnc: νά άντι­
ληφθf\c: δτι εΤναι nολλαί λειτουργίαι τηc: ψυχηc:, τάc: ό­
γμέι·η. Ου μη]' αλλrί 11/1' αύτοζωήν και αυτοθέωσι~, και Ι(1
ποiαc: εχε1, καi δταν είναι διεΖ:ευγμένη τοϋ σώματοc:, καί
ΤΟ!αV7Γ1 Ί(J)J' l>J'T(J)1' αρχάς Και παραδε[γματα λέγωγ Ο μέ 1 •ας
μεταδίδει είc: τό σιϊψα, δταν είναι συνεΖ:ευγμένη μέ αύ·
Διο1'ύσιος, σι, ;ιρο{:,χειι· τόι} Θεό,, αi'ηιί. q:ησι. Πως οvι· ίl
τό. Άλλ' δμωc: ό μέγαc: Διονύσιοc:, λέγων άρχάc: των
προέχει ό Θεός αρκιά; El δέ και cf)ς δωρεάς προοάλλετrιι,
δντων καί ηαραδείγματσ τήν αύτοΖ:ωήν καi αύτοθέωσιν
10 π6Ίς δωρε'iται α οt',κ εχει; εl δέ και προορισμούς κα/, ι?είrι
καi τά τοιαϋτα, δέν λέγει δτι ό Θεόc: τά έχει πρωτοc: ;
77

θελ1ίματα τά αυτϊι ταύτα ό αυ,ός φr;σι, πϊός οί προορισμοί και

Πωc: λοιπόν είναι άρκτά αύτά τά όποϊα πρωτοc: έχει ό
τα θεία θeλ1ίμα1α ουκ αναρχα Και ακτ ιστά f',σΙΙ; Πως Oi'i'
Θεόc:; "Αν δέ τά nρσβάλλη καί ώc: δωρεάc:, nωc: δωρίΖ:ει
!ιιωλογ,ουμένως ι(ει• μόι'ΟJ' άναρχοι•, 17 οιισία τού Θεού, ΗΙ. Μ:
δσα δέν έχει; "Αν δέ ό ϊδιοc: λέγη αύτά τά ϊδια .nροορι­
παρr} 1αύ1ηι• γ.εrητijς lιηι φJσεως χ:αί άρχήν εσχε χροιrικήι')ι;
σμούc: καί θεία Θελήματα 7 ~, n6°Jc: οί προορισμοί καί τά θεία
1::, Τίς :ωτε τοίΊτο τrΤιιι fιγίωι' εlπεν; ει δέ μηδείς, ;,rΤις δ,ιιο­
θελήματα δέν είναι αναρχα καί ακτιστα; Π ώc: λοιπόν όμο­
λογείται;
28. Συμείρει δέ τούτφ και ετεροι• τrJιy rhσαύτως όμο}Λ­
λογουμένωc: «εν μόνον όναρχον ύ'Πάpχει, r1 ουσια τοϋ
Θεοϋ, τά δέ nap' αύτήν είναι γενητηc: φύσεωc: καί ελαβον
γοvμέι•ωι•, ((μηδε,ιιίαι, αλληJJ είναι ι'η,τότητα μεταξv τ1jς σι:.­
χρον1κr1ν άρχήν»
79
; Ποϊοc: άπό τούc: άγίουc: είπε ποτέ
rιfας τον Θεοί! και 1ι::'ι1• γει•η TQH')). El μέv 0(1)! οι,σiαν και!Ταυ-
τοϋτο; "Αν κανείc:, nωc: είναι όμολογούμενον;
20 Πα λέγει 11711 δ11ι 1 αμι1· του Θεού 1171 ,ιιεΠεκιηγ και ουσιοποιr,1·,
1

23. 'Αναμιγνύει δέ μέ αύτό καί αλλο άnό τα ομοίωc:

ί)ι· και rι.Δτπουσίωσιι· δ μέγας rινουάζει Διο1Jύσιος, ουκ εδει
όμολογούμενα, «δτι καμμία αλλη όντότηι::: δέν υπάρχει με­
q,/ι·ηι ηjς οi'1σίας ί()V Θεου και 70)) 1 γενητωv ά~1.ως ;,rάντωιι
ταfΞύ τηc: ούαiαc: τοϋ Θεοϋ καί των γενητωv». 'Άν λοιπόν
μηδf:1 1 BiJ''αt μεrαξι), (iλλ(Χ τ(7')J' γεγητ(()γ μόν,011 01Jσι.ώ1J, §:τzr:.l,
καi ,έδω ούσiαν λέγn τήν μεθεισήν καi ούσιοnοιόν δύναμιν
τr7ι1• ί,(VJ'I(I))' Τι ί,(U)'ί(JJ1', αίσθητι,κϊvς ,η λογικως 1'} JΙΟερως,
τοΟ Θεοϋ, τήν όποίαν ό μέγαc: Διονύσιοc: όνομάιει αύτο­
;ι~, ri•χ iΊ ουσrσποιός του Θεου δύJJαμις ποι.ητική &λλ' 17 ζωο:-ωι­
cυσiωσιν50, δέν επρεπε νά ε':nη δτι δέν ύnάρχει τίποτε τό
δς, και HOJ' nοψι.ζομέvωγ ή σοφοποιός, κα1 τών θεουμέι•ωι• ·ή
μ:ταΈ:ύ τηc: ούσίαc: τοϋ Θεοϋ ιωί των γενητίi)ν όλων γενι­
~?εοποι6ς, r'ιrp' ιΓιι, καί Θει'))' και σοφlα1' και ζωή1•, αλλ' οi•κ
κωc:, cιλλά μόνον των γενητfJV ούσιωv, έnειδή τίίΊν Ζώντων
οι~σίαv ,ιιό1•οι, γηουμέγ τε καί δι•ομάζομε~, τηι, ύnερούrιιοv καl
ι;JC: Ζώντων, αiσθητικGJC: η λογικιΊ>c: η νοερωc:, είναι ποιητι­
έι,ιαlα,, κρυφιότητα ϊκεί1 1 ηιJ. El δ' εκείγην αυ·τήJJ την 1'i:τε.Q-
κή δχι ή ούσιοποιόc: άλλά ή Ζ:ωοποιόc: δύναμιc:, των σοφιιο­
30 ()11()!0)', κανταυθα καί α,ιιέθεκτω•, κρvφιότητά φηrιι, τή~ι i:·
μένων ή σοφοnοιόc:, καi των C:::ουμέvων ή θεοnοιόc:. 'Από
α;ιοκρ1Ιφοιc: 11περrο•ιδρι'μέγη γ ( ηι, καί δ,γωτέρω μόνη~, αvαρ-
αύτάc: τάc: δυνάμειc: νοοϋμεν καi όνομάΖ:ομεν Θεόν καί
7,011 εί;·αι lσχvρίtετο, nεριελr1ιι, αυτής χακϊίΊς τάς σιηιαϊδίουc;
σοφίαν καi Ζ:ωήν τήν ύπερούσιον καi ένιαiαν έκείνην κρυ­

77. Περί θείων όνομάτων 5, 8, PG 3, 824 C. φιότητα. "Αν δέ λέvr1 έκείνηv τήv ίδiαν ύnερούσ:ον, έδω
78. Αύτόθι 5, 8, PG 3, 824 C. δέ καi άμέθεκτον ιφυφιότητα, τήν είc: άηόκρυφα ύnεριδρυ­
79. Λόγοι τοϋ Βαρλαάμ., οϋς βλ. άνωτέρω nαράγρ 4. οθεν κα1
oi άκολουθοϋντες κατωτέρω. μένην81 (δ1ά τήν όποίαν καί άvωτέρω ίσχυρiιετο ότι είναι
80. Περί θείων όνομάτων 11, 6, PG 3, 956 Α. μόνη αναρχοc:, άφαιρέσαc: αnο αυτην κακωc: τάc: συναϊ­
81. Βλ. αύτόθι 5, 2, PG 3, 816 C.
δίους αύτηc: δυνάμειc: καi ένεργείαc:, μδλλον δέ τά θεο-
636 ΓΡΗΓΟΡiΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 687

αυτης δυι,άμεις τε r.αί ειιεργείαc;, μαλλογ δέ τcί: θεοπρεnέστα­ nρεnέοτατα έκείνα εργα, τά ούδέποτε ήργμένα), αν λοι­
τα εκείνα εργα, ιά μηδέ;~οτε ηργμένα), εl τοίνυν ταύ1ψ' λϊ­ πόν λέγn αύτήν, καi βεβαιώνη δτι μετα!Ξύ αύτηc: καί των
γει, και, ταύτης και τωιι γε~·ητωι, μηδεμίαν l.iλλην είναι μετα­ γενητων δέν υπάρχει καμμία δλλη όντότηc:, αύτήν λοιπόν
ξύ ΟJΙΙόΙ1]Τ(t ψl)OtV, Cl'VI1\/JI λοιnόν ψησι ΤΎ)J! ύπερούσtΟJ' Ουσίω· τήν ύπερούσιον ούσίαν τοϋ Θεου λέγει όντότητα των γε­
s του Θεοiι ιΊ~ιτότητα των γεγφωι1 01ς μεθεκτ11ν ύnάρχειν· του­ νητων διότι είναι μεθεκτή· κατέστησε δέ τουτο 1 καταφανέc:
το δέ αυτό καταφανές και δια του μηδεμίαν αιλλην φάναι nε­ καi διά του δτι δέν εί'Πε καμμίαν δλλην· διότι, δν δέν
nοίηκεv· εl γαρ μη αλλη, αυτή εξ ανάγκης. Μεθέξοvσι.ν αρα ύnάρχn δλλη, κατ' άνάγκην είναι αύτή. "Αρα θά μετά­
1(1 ;ιενητr'ι. πάντα της άμεθέκταv .ουσίας του Θεου. Π r»ς γαρ σχουν δλα τά γενητά τηc: άμέθεκτηc: ούσίαc: του Θεου.
ου μεθέξει 1ijς ?ητότητος εκασ·τον τω11 γενητων; ΠCις δέ ε- Διότι nωc: δέν θά μετάσχπ τηc: όντότητοc: εκαστον των
10 σται i} αlϊον η χρόνος η τόπος και ,ά έν αύτοίς, εl μη τον γενητGJV; Πως δέ θά ύnάρ!Ξπ η αίών η χρόνοc: η τόπος
εlναι, ταύτόJΙ δέ εlπειν δν·τότητος, μετέχει; Μεθέξει 1οί11 υ1,, καi τά έντόc: αύτων, αν δέν μετέχπ τοϋ είναι, δηλαδή τηc:
ε'ίnερ lοται 10ύτων εκαστον, οοα τε οi'Υσίαι είοι και οοα μ17, όντότητοc:; Θά μετάσχr~ λοιπόν εκαστον τουτων ,έφ' ,δσον
τ11ς ούοlας του Θεου· ουκ αλλη γάρ, αλλ' αϋτη μόνη κατά nέ υπάρχει, εϊτε ούσiαι είναι εϊτε δχι, τηc: ούσίαc: του Θεοο·
.... ..... ' ' , -, \ ' ., ' r::ι
τωγ γε,,ητων εσ, ιιι ον1οτης- και το πανΊων ατο:πωιαΊον, οτι διότι κατά τήν αnοψίν σου δέν εΊναι δλλη άλλά μόνον αύ­
1s οι';δέ οϋσfαι. εοονται Ηι ουσίας μετέχοντα, και ταυτα θείας. τή όντότηc: των γενητωv- ,κ,αi τό άτοπώτατον δλων είναι δτι
24. Ει δέ καί αρχ17 εolt των δπωσδήποτε οντωγ ή οντό­ τά μετέχοντα ούσίαc:, καi μάλ1στα Θείαc:, δέν είναι οϋτε
της, nως ουχι και ύnέρ αvηίν εστιν δ ύπεράρχιος; El δ' άρχrι κδν ούσίαι.
ΙίΟJ' εξ ανιης ες αJtάγκης ύπερέχει, πcος ουχ ύ:πέρ τά οηα 24. "Αν δέ ή όντότηc: είναι καi άρχή των όnωσδήnοτε
ή οντότης; ΕΊ δ' αvτη μέγ υπέρ τά μετέχοντα, δ δ' ύnεράρχιος όντων, πωc: δέν είναι καi ύnέρ αύτήν ό ύ'Περάρχιοc:; "Αν
20 {,71?,ρ α1;1ήν, πϊδς ου μεταξ·υ τών μετεχ6ντωv και 117ς αμεθέ­ δέ ή άρχή κατ' άνάγκην ύ'Πεpέχπ των έ!Ξ αύτηc:, nωc: δέν
ΚΊΟV [,:;rερουσιόrητος ή μεθεκτ17 οντότης; Και μην αί τοιαυται είναι ύnεράνω των όντων ή όντότηc:; "Αν δέ αϋτη είναι
αnrι.σαι αρχαί ουδέ)' ετερόν είσιν η οί λόγοι των ογτων και ύnέρ τά μετέχοντα, ό δέ 'ύπεράρχιοc: είναι ύnέρ αύτήν,
τά παραδε[γματα, μεθεκτοί μεν τοίς οvσιν, εξυρημένοι δέ πωc: δέν είναι μεταΕύ των μετεχόντων καi τηc: 1άμεθέκτου
των 01rτωJ', cvς τφ δημιουργικφ νφ ενυπάρχοντες και πρου- ύηzρουσiότητοc: ή μεθεκτή όντότηc:; Καί δμωc: δλαι αί
25 ::τάρχοι•τες, ;πD1 ' σί\ς γέγονε ,ά πάγια. Πως ουν ουκ εlσί.ν τοιαυται άρχαί δέν είναι τίποτε είμή οί λόγοι των δντων
οl,τοι μπα!ΞΖ1 του άμεθέκτου καί ,ων μετεχόντωγ; Ον μ171· καi τά παραδείγματα, μεθεκτοi μέν ύnό των δντων, άπηλ­
ιtλλ' επsιδιjπερ εlσι 1(( μετέχοντα Θεοv, ή δέ υπερούσιος Οι'­ ι\αγμένοι δέ άηό τά δντα, διότι ένυnάρχουν είc: τόν δημι­
σ[α ωιi Θευu παντάnασιν αμέθεκτος, εστι.ν αρα τι μεταξυ τΓις ουργικόv νουν καί 'Προϋπάρχουν αύτοϋ καi διότι κατ' αύ­
άμεΟέκτοv ουσίας καl. των μετεχόγτωΨ, δι' o{j ταύτα του Θε- τούc: εγιναν τά πάντα. ·Π ιϊιc: λο,nόν δέν είναι ουτοι μετα!Ξύ
30 ου μετι;χουσιγ, "Α1, δέ 01) ανέλnς τό μεταξύ TOV' άμεθέκτοι· του άμεθέκτου καί των μετεχόντων; Άλλ' δμωc:, έφ' δσον
Y.Γf.t Τύ))' μετεχόγτω~·, ω της ζημίας, δι.έστησας ήμας Θεr;υ, ύnάρχουν τά μετέχοντα Θεου, ή δέ ύπερούσιοc: ούσία του
τι'ι συι•δου11 ϊκ μέσου ποι.ησάuει,ος και χάσμα μέγα και άδιά- θεου είναι έντελωc: άμέθεκrοc:, ύnάρχει άρα κάτι μετα!Ξύ
τηc: άμεθέκτου ούσίαc: καί τι:Οv μετεχόντων, διά τοϋ όnοίου
ταυτα μετέχουν τοΟ Θεου. "Αν δέ σύ άφαιρέσnc: τό μετα­
Εύ τοϋ άμεθέκτου καi των μετεχόντων, όnοία ί:ημία, μόc:
c~nέκοψεc: άnό τόν θεόν, άηομσκρύναc: τόν ούνδεσμον καί
 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
688
υατοι, μεταξ'υ ,θέμεJ'ος εκείι1 οv καί της γεγέσεως και δωιχι;­
σεως HtH' γεvητό)1'. Δsί δη ζητείν 't)μας Θεόι, ετερον ουκ Q}'-
τα ,UUVOJ' αυ 1 101ελη, αυrει'έργητοι•, αυ'101' εαVΗ!)' δι' εαυ1οίJ θειJι­
μενογ, άλλα και άγαίlόv, οvτω γαρ ουκ αρκεσθήσεται κιγείσθu.ι
5 μόι1οι1 7?) fαυτοv {}εωρ_ία· μηδ' U,)'8}0 δειj μόJJOJ', αλJ.α και 'Ι}Π&ρ­
nληρέοταΊΟJ', OV1W γ(χρ οουλόμεγος ως αγαiJος του εV ποιείι•
ουκ αδ~Ψάτως εξει· μηδ' αΚί))1)101' μό))ΟJ! αλJ.α καί Κtι 1 ούμεΥΟJ,',
οϋτω γαρ απασι ;,αρέσται ταίς δημιοvργι,καίς καί 7l1]01'0)j7l-
καίς nροόδοις τε καl, εγεργείαις. Και απλώς δεί ζητεϊι, 1j-
10 μας Θεό1 1 ΟJ'7α nως μεθεκ-ιάιι, {Η) με1έχω11ες εκαστος οlκείως
έαvτοv κατα τήι• ·ι,ίjς μεθ,έξεως α1'αλογίαν οντες και ζϊοιηες
και tγθεοι εσόμεθα.
25. "Εστιν lfρα ιι μεωξύ 1ώJJ γεγητώJJ και τιjς αμεθέκωv
ύnερουσιύιητος εκείνης, οi'ιχ εγ μόγοv, άλλrt καί :τιολλά και
15 1οσαvτα, όnόσα δ17 και τcί μετ,fχοι,τα. Ταvτα δ' ου καθ' έαι·­
τά, 1ά μέσα εκείνα δηλαδή· δυ~•άμεις γάρ είσι της ύπερου­
σιότητος εκε[γης, μοι 1 αχ{(>ς και ειrιαίως προειληφυίας και ΩVJ'­
ειληψυίας 11)1' I(j))' μεθεκτι]η, απασαγ 'ΤΟJ.η,θύ1ι, δι' ηι, Καία 7,}ς
προόδους πολυ;'lλασιαζομέJJη και μετεχομένη παρrί. πάvιωι, ,],,_
20 εκφοι11ίιως εχεται. του &με{Νκτοv και f:γός. Εί γαρ και Τ(Ι
του κύκλου κέ111ρον, εχογ 117γ του άφιέι,αι παρ' έαυτοv cτάσ'l.ς
τας του κύκλου γψι.,ιιμας δύναμιι, εJJ έαυτφ, ου δύο ,η ποί.λιί
εστι. σημεΊα, πολλφ μαλλογ δ Θεός παοαν διnλόην άπαναi1 1 ε­
ται, τι~ς δvJ>άμεις έν έαυτcρ και τά παραδε[γματα τωιι γει•η-
25 HiJV nροέχω,,. 'Υ πιίρχουσιγ ο{;γ αί ωιαvται δυνάμεις καl. Η(
παραδείγματα και προϋπάρχοvσο•, αλλ' ουχ cδς ουσίαι οf;δ'
ιδς αυθυπόσ1α1α, ουδέ 1t ταυτα σvντειλοϋ,σιν ,είς τό είγαι 1())1
Θεόι,· ~'•ποστά1ης ,tάρ εστ ιι, αυιC))ι, άλλ' ουχ Λnό 1ούτω1, 1~φέ­
σ1ηκει• αυτός· ον γ11.r,ι υχ ,ιεQ,ί Θεόν έστι~• ουσία 10v Θεοv, αυ'
30 αi'ηός έστιν ουσlα τω~• περι αυτόν. "Ή μεν lστιν αυτός ύnερ­
ούσιος ουσία, ϊίρρητός τε και ά:περινόητος, ασχετός τε και ά-
82. Ό Παλαμαc ευριοκει εiι: τάc άκτίστουc ένεργείαc μεσάΖοντο
μεταΕύ άνθρώπων καί ουσιαc τοϋ Θεοϋ,
83. Βλ. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο π ο γ ί τ ο υ, Περί θείων όνομάτων
13, 2, PG 3, 977 C.
84. Περί θείων όνομάτων 1, 7, PG 3, 596 C- αυτόθι 11. 6, PG 3,
956Α.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 689
τοnοθετήοαc: μεταεu έκεiνου καί τηc: γενέσεωc: καi διοι­
κήσεωc: των γένητων μέγα καi άδιάβατον χάσμα" • 'Όθεν
2
nρέπει νά Ζ:ητώμεν δλλον Θεόν, ό όnοϊοc: δέν είνα1 μόνον
αύτοτελήc:, αύτενέργητοc:, θεατήc: έαυτοϋ δ~' έαυτου, άλλά
καi άγαθόc:, διότι οϋτω δέν θά άρκεσθη νά κινηται μόνον
διά τηc: θεωρiαc: έαυτοϋ· οϋτε όνενδειic: μόνον, άλλα καί
ύnερnληρέστατοc:, διότι ώc: άγαθόc: θέλων οϋτω δέν θά
είναι άνίκανοc: νά εύεργετ(ϊ οϋτε άκiνητοc: μόνον άλλά
και κινούμενοc:, διότι οϊιτω Θά παρίσταται ε1c: δλοuc: διά
rών δημιουργ~κών καi προνοητ1κων προόδων καί ένεργει­
ων. Καί γεν~κωc: πρέπει νt. Ζ:ητωμεv Θεόν, ό όnοϊοc: είναι
όηωσδr1ποτε μεθεκτόc:, τοϋ όποίου μετέχοντεc: εκαστοc:
προσφόρωc: πρόc: έαυτόν, 6ντεc: δέ καi Ζωvτεc: κατά τήν
άναλογiαν τηc: μεθέ!Ξεωc:, θά εϊμεθα ενθεοι.
25. Ύnάρχε1 δρα κάτι μετα!Ξύ των γενητων καi τηc:
άμεθέκτου έκεiνηc: ύπερουσιότητοc:, δχι μόνον εν, άλλά
ιωί πολλά καi τόσα, δσα άκριβωc: είναι καi τά μετέχοντα.
Ταϋτα δέ, τά μεσαϊα δηλαδή, δέν είναι καθ' έαυτά· διότι
είναι δυνάμειc: τiϊc: ύnερουσιότητοc: έκεiνηc:, ή όποία εχει
προλάβει καi συλλάβει μοναδ1κωc: καi ένιαίωc: όλην την
πληθύν των μεθεκτων, έt αίτίαc: τηc: όnoiac: nολλαnλασια­
Ζ:ομένη κατά τάc. προόδουc: καί μετεχομένη ύnό όλων συνέ­
χεται άνεκφοιτήτωc: μέ τό άμέθεκτον καi εν • Διότι, αν
83
rό κέντρον τοϋ κύκλου, εχον μέσα του τήν δύναμιν νά
άφήνπ όφ' έαυτοϋ 6λαc: τάc: γραμμάc: τοϋ κύκλου, δέν
είναι δύο η πολλά σημεία, πολύ περ~σοότερον ά 1 ποποιεϊται
ό Θεός nδσαν δ1πλόην, καθώc: εχει μέσα του έκ των προ­
τέρων τάc: δυvάμειc: καi τά nαραδεiγματα των γενητων.
Υπάρχουν λοιπόν αί τοιαϋται δυνάμειc: καί τό παραδείγμα­
τα καi nροϋηάρχοuν, άλλα δχι ώc: ούσiαι οϋτε ώc: αύθu­
πόστατα, καί οϋτε συντελοϋν κατά τίποτε εic: την ϋnapf.ιv
τοϋ Θεοu· διότι είναι ύnοστάτηc: αύτων ', άλλά δέν έθεμε­
8
λ1ώθη αύτόc: ύπό τούτων· διότι δέν είναι τά περί Θεόν
ούσία τοϋ Θεοϋ, άλλ' αύτόc: είναι ούσία τιΪJν περί αύτόν.
Καθ' δσον μέν είναι αύτόc: ύnερούσιοc: ούσiα, είναι δρρη­
τοc: καi άvεπ1νόητοc:, ασχετοc: καi άμέθεκτος, καθ' όσον
44
690 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 2 691

μέθ·εκτος, tJ δέ εσιιν 01Jυία των ()ντων Καt ζωή των ζώv1ωv
και σοφία 1(i))t σοφιζομέvωv και άπλως πάντωv των δnωσοfίι,
οι,των ονιότης και δύναμις καλλοτιοιός, καί νοείται και λέ­
γεται καί μετέχεται παρά των γενητων. El γαρ κατά τόv
5 μέγα~· Δι01:ύσιοv (<Ου' δι' αγνωσίας μόνοv, αλλα καί δια γγcv­
σεως ό Θεός γιηbσκεται καί εστιv αύ•τού και vόησις και λό­
γος καί επιστήμη και επαφ17 και αίσθησις καί δόξα και φαιι­
τασία και Ο)!Ομα }tαt τliλλα πάνταη, τοιγαροvv και μέ1Jεξίς ε­
σιιν αύ•τοv, ιΟVΙΟ μεγ δια τό v6ησιν αυτού' ύπάρχειv καί αί-
1 Ο σθησιν και επαφήν, τούτο δέ δια ί())l' ϋστερον εnενηνεγμ{vον
σvμnεριλψιτικcbιατοv JcόγoJJ. Άμέ{}εκτος αρα και ,ιιεf}εκΗΊς 1)-
nάρχει δ αυτι'ις Θεός, εκείJJΟ μεν (Ως ύπερούσιος, τουω δέ
rίις ού•σιοnοιόν εχω~ι δύναμίγ τε και εγέργειαv παραδειγματt-
\
κην και
\
τεχικηγ
'\ ' των
- '
παντων.
15 26. 'ΑλλΔ γrΊ.ρ τά τοιαvτα παραδείγματα Πvθαγόρας
κu.ί Πλά,ωv καί Σωκράτης ταπει~,ως καί αναξίως του Θεοv
αύθυπάρκωvς εδόξασα~, uρχιίς αυγu.ιτiοvς 1ψ Θεφ. Τούωυς
OfJY αlΗα,έοv cδ; πολvθέους, οϊτιvες μεταξύ της ύnεροvσιό­
τφος εκείγης και των γενηrων θείας ουσiας έτέρας αρχι;{άς
20 Ίων O)'l(ι))S σ.υrοσχεδιάσαγι,ες παρ' έαvτων ύnέστησαJ!, ((α'ς ου-
1ε αιηοι fίδεισω'η κατά το λόγιον (<ουτε οί πατέρες αvτϊονη.
'Ημείς δi: χαί οί 7,ατέρες ήμων ουδεγ 1ού1ωv αυθύπαρκ1ογ δο­
ξάζομεγ, ουδ' αJJαίτωv ovδi: σvνα[τιογ Θεφ, διο και τι.ροορι­
σμούς και ,φογ11 (hσεις ταυ,ά φαμεν και θελήματα Θεου, οντα
25 μi:ι, τιρό ΗΟΥ κτισμάτων εν αυτψ - πώς γαρ οϋ; - προηγμέ­
)!(ι))' δ' ϋστερογ ιών κτισμάτωγ κατ' αύ-τά. ((Εtπε)) γάρ, φησί,
ωωί εγέJ,ετο και ΤΟ έννόημα εργοv ην και πάντα οσα ηθέλη­
π,<;γ εποίηπε1,,). El γουν και μη πολλάς φαμει,· ύπερουσlως αρ­
χικάς τε και nοιη1tκάς τωγ γεγονότωγ ουσ[ας, αλλ' εγ niiσαJΙ
30 δι;,λόηγ α.ΤlαΥαtΨό,UΒJΙΟΥ Και κατα μίαν έ~ιοειδη Και VΠΞ(}1}J!ω­
μένψ άnλό,ητα τα πολυειδη και μεριστα προάγογ, αλλα παν­
τοδ15γαμογ τουτ' 'ίσμεν και συνεκτικόν άπάJJ1ων, ώς έ1t έαvτq"Ί
85. Περi θείων όνομάτων 7, 3, PG 3, 872 Α.
86. "Ήτοι τούς άριθμούι::. καί τάι::. iδέαι::. ώι::. άνεΣ;αρτήτουι::. τοϋ Θεοί)
πραγματικότηται::..
87. Ί ερ. 16, 13
δέ είναι ούσία των όντων καί Ζ:ωή των Ζ:ώντων, σοφία των
σοφ1Ζομένων καi γενικϋχ: όντότηc: καί καλλοποιόc: δύνα­
μιc: δλων των όπωσδήποτε δντων, νοεϊται καί λέγεται καί
μετέχεται άnό τά γενητά. Διότι, δν κατά τόν μέγαν Διο­
νί:σιον «ό Θεόc: γνωρίΖ:εται όχι μόνον δι' άγνωσiαc:, άλλά
κα] διά γνώσεωc:, κα] ύπάpχrJ αύτοϋ νόησιc:, λόγοc. καi
έπιστήμη, έπαφή καi αϊσθησιc:, δόcα καi φαντασία, όνομα
καi δλα τά δλλα"", έηομένωc: ύπάρχει καi μέθεcιc: αύτοϋ,
άφ' ένόc: μέν διότι υπάρχει vόησιc:, α'iσθησιc: ,καi έπαφή
αύτοϋ, ά~· έτέpου δέ ύφίσταται ό επειτα ,παρατεθείc: συμ­
περιληϊπ1κιίηατοc: λόγοc:. "Αρα ό αύτόc: Θεόc: είναι άμέ·
Θεκτοc: καί μεθεκτόc:, τό εν ώc: ύπερούσιοc:, τό αλλο ώc:
εχων ούσιοποιόν δύναμιν καi παpαδειγματικήν καί τελι­
κήν των ·πάντων ένέργειαν.
26. 'Αλλά βεβαίωc: ό Πuθαγόραc:, ό Πλάτων καi ό
Σωκράτηc. έlΞέλαβοv ταπειvωc: καί άναΕ:iωc: τοϋ Θεοϋ τά
τοιαϋτα παραδείγματα ώc: αύθυπάρκτουc: καί συναιτίουc:
μέ τόv Θεόν άρχάC:86 • Τούτουc: λοιπόν πρέπει νά κατηγο­
ρ:iσωμεν ώc: πολυθέοuc:, οί όποϊοι αύτοσχεδιάσαντεc: •έτο­
ποθέτησαv μεταΕύ τrιc: ·ύπερουσιότητοc: έκείνηc: καi των
γενητων, «τάc: όποίαc: οϋτε αύτοί έγνώρισαν» κατά τόν λό­
γον «οϋτε oi πατέρεc: των» 87 • Ήμεϊc: δέ καi οί πατέρεc:
μαc: δέν θεωροϋμεν τίποτε άπό αύτά αύθύπαρκτον οϋτε
άναίηοv σϋτε συναίτιον μέ τόν Θεόν, διό καί καλοϋμεν
ταϋτα προορισμούc: καi προγνώσειc: καί θελήματα Θεοϋ,
ύπάρχοντα πρό των κτισμάτων εic: αύτόν -'ΠWC: όχι; - ,
ένψ τά κτίσματα παρήχθησαν ϋστερα συμφώνωc: πρόc: αύ­
τά. Διότι, λέγει, «είπε καi εγινε, καί ή σκέψιc: εγινεν εργον
κοi επρα!Ξεν δλα δσα ήθέλησεν» 88 • Μολονότι βεβαiωc: δέν
λέγομεν πολλάc: ύπερουσiωc: άρχ1κάc: καi ποιητικάc: ούσiαc:
των γεγονότων, άλλά εν •άποποιούμενον πδσαν διπλόην
καί προβάλλον κατά μίαν έvοε,οfΊ καi ύπερηvωμένην άπλό­
τητα τc.1 nολυειδη καi μεριστά όντα, άλλά άναγvωρiΖ:ομεν
τοΟτο πανταδί1ναμον καi συνεκτικόν άnάντων, ώc: εχον
-------
88. Γ ρ η γ. Θεολόγου, Λόγοι::. 38, 9, PG 3·6, 320 C. Βλ.
Γεν, 1, 3. Ψαλμ. 113, 11.
692 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΙ'J, ΛΟΓΟΣ 3, 2 693

τά πάντα έχον καί προ κτlσεως. <<Εί γαρ δ εlς fjλιος)), καrά
μέσα του τά πάντα καί πρό τηc: κτίσεωc:. «Διότι, δν ό
τον μέγαν Διονύσιον φάναι, ωας των πολλων μειοχώ~· αlτίας
ηλιοc: είναι είc:», διά νά εϊπωμεν κατά τόν μέγαν Διονύ­
ε1, έrωτφ μω•οειδως προείληφε, τιολλφ μiiλλον επί της αυτοί;
σιοv, «έχει συμπεριλάβει άπό nρίν μονοειδίi>c: μέσα του
καί πάγιων αlτίας ,τροϋφεστάvαι τά πάνιωγ τωγ ογτων παρα-
τάc: αίτίαc: των πολλών μετοχ6Ίν, πολύ περισσότερον έπι­
5 δε[γμαια κατά μία~· ύπερούαιον ενωσιν συγχωρητέωrη.
τρέπεται νά προϋφίστανται τά παραδείγματα όλων των
27. 'ΆΕστιγ OVJ' καί αεί εστι και κ1.:ρ[ως εστι προορισμr)ς
όντων κατά μίαν ύπερούσιον ενωσιν έπί της αίτίαc: αύτοϋ
καl. :-ιρόγνωσις και πρόι 1 οια και τά τοιαύτα, και αδιαιρέτως
καί των πάντων»'~.
η~•ωνται 1ϊρ Θεr,ο καί της ύnερουσιότηιος εκείνης ετερά έσιι,
27. 'Υπάρχουν λοιπόν, καί μάλιστα ύπάρχουν πάντοτε
και ί,πέρ αυτά εστιν εκεl11η· πcος γαρ 015; Τ ί ονν; επεί ταv-
καί κυριολεκτικωc:. nροομισμός, πρόγνωσις, πρόνοια κcαί
10 τα καιά τι~·α ίίπαρξίγ έστιγ αεί, l!στι δέ και ό Θεός αεί,, Μο
τά τοιαίίτα, καί είναι αδιαιρέτως ήνωμένα μέ τόν Θεόν
η πολλοί. εοω•ιαι {}εοi; Διι'ιτι δ' αi'ηφ ταiίτα ηγωνται &διαιρi-
καί είναι διάφορα άπό τήν ύπερουσιότητα έκείνην, καί
1ως, σύ~-θε;ος εοται δ Θεός ήμί~-; 'Ότι δ' αv κατ' αυτά γε­
έκεiνη είναι ύπεράνω αύτων· nωc: όχι; Ti συμβαίνει λοι­
γό~-αμεJJ, ου του; Θεού, αλλ' έτέρωγ ποι·ήματά εσμεγ; "Ί-Ι ΠIJV
πόν; 'Επειδή ταΟτα κατά κάποιαν ϋnαρ!Ξιν ύπάρχουν πάν­
σί, καί 1011 επί. γ17ς εκ Θεοv ήμίγ ύπηργμέ~1 01, οασιλέα δ{σ
τοτε, ϊιπάρχει δέ καί ό Θεόc: πάντοτε, θά ύπάρχοuν δύο
15 ποι.ήσεις 6αοι,λι::ας καί. έκ δι5ο 6αοιλειωφ ούvθετογ αποδε[ξεις
η περισσότεροι Θεοί; Διά τόν λόγον λοιπόν δτι ταϋτα εί­
ΤΟ οασίλειοι• αiΊτφ καl αλλοι, δή ΊιJJα και ΟV'Κ αυιόJΙ ερεις
ναι ήνωμένα άδιαιρέτωc: μέ αύτόν, θά είναι σύνθετος ό
ΗCΨ dξιωμάτωιr πρ1Jταη1t, ϋτι όρισμφ καί -θελήματι οlκείφ
Θεόc: ήμων; 'Ότι δέ πάλιν κατεσκευάσθημεν κατ' αύτά,
τά σχ17,ιιατα ποιείται και δ δρισμος αυ'ΗΡ γίγεται σεπτογ fί_
ε'iμεθα ποιήματα δχι τοΟ ΘεσΟ, άλλά δλλων; 'Αλήθεια, έσύ
1,ομά τε και αξίωμα έκάστφ τωγ εν τέλει; Κσ.JΙταiί·θα γάρ
καί τόν ,έπί γηc:: έγκατεστημένον ύnό τοΟ Θεοϋ βασιλέα
20 μεταξi_, του επιιάηο?tτΟς και ί(()JJ ύnακου6Ψτωγ ,§ξ αγάγκης
μαc:: θά κάμηc:: δύο βασιλεϊc:, θά άποδεi!Ξηc: δτι τό βασί­
rουπ[ταγμιχ εοτιJ!. 'Αλλ' ουδε το δ'ι5Ψασθα[ τις αν ειποι μiι
λειόν του είναι σύνθετον όπό δύο βασιλείας, θά εϊnnc:
προέχειγ -ήμίι• τύ~r οαοιλέα, εοιι δ' δnη και τό προειδέηιι,
ότι κάnοιοc: αλλοc:: καί δχι αύτόc: είναι πρύτανις των
εl καί μ17 επί πασι καί διά πα11-ι6ς. ""Αρα δέ και τδ,, δρι.­ άf;ιωμάτων, διά τόν λόγον δτι κάμνει τάc:: ένεργείαc: μέ
σμύγ αv1ό1· μετά ι17ς συγκλήωv θήσομεν, Βτι μη 6ασιλεfα ε-
όρισμόν καί οίκεϊον θέλημα καί ό όρισμόc: του γίνεται
25 στίν δ δριομός' καθάπερ εκεί σv τά μεθεκτά κτιστά, ϋτι μ.17 σεπτόν δνομα καi ά!Ξίωμα είc: εκαστον των όρχόντων;
ταiίτ' t:01ί1· ή ούσlα 10v Θεου; Έκ 10ιούτων άρχcvγ και ουτως Διότι καi έδω έ!Ξ άνάγκης τό έπίταγμα είναι μετα!Ξύ τοϋ
δμολογου.ιιέJΙωι, διθειτας και πολv{Ιεtτας lδει!;ας το1'Jς ορθο­ έπιτάσσοντοc: καί των ύnακουόντων. 'Αλλά δέν θά ήδύνατο
δ6ξο1Jς.
νά εϊπη κανεic: οϋτε δτι τό δύνασθαι δέν εχει άnό πριν
ό βασιλεύc:, ένίοτε δέ καί τό γνωρί(ειν, δν καί όχι είc: δλα
καί διά παντός. 'Άρά γε θά θεωρήσωμεν καi τόν όριομόν
αύτόν μα(ί μέ τήν σύγκλητον, διά τόν λόγον ότι ό όρι­
σμόc: δέν είναι βασιλεία, όπωc:: θεωρείς έσύ έκεϊ κτιστά
τά μεθεκτά, διά τόν λόγον δτι ταϋτα δέν είναι ούσία τοΟ
89. Περί θείων όνομάτων 5, 8, PG 3. 824 BC. ΘεοΟ; Άπό τοιαύταc: καi οϋτωc:: όμολογουμέναc: άρχάc:
90. Έν ,·έλει τοϋ βιβλίου oi κώδ. Σι καi V2 συνάπτουν ε!; nατερικό
έδειξεc: τούς όρθοδό!Ξοuς διθι;:"ϊταc: καi πολυθεΊτας
90
χωρία, όναφερόμενα είς τήν κατά γράμμα καi τήν κεκρυμμένην εν· .•
νοιαν των λέ!;εωv.
 3,3 3,3

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΝ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΩΝ Ο ΤΡΙΤΟΣ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΕΚΒΑΙΝΟΝΤΩΝ ΑΤΟΠΩΝ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΕΚΒΑΙΝΟΝΤΩΝ ΑΤΟΠΩΝ

ΕΚ ΤΩΝ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ ΕΚ ΤΩΝ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ

s 1. 'Ά μεν Ο'Dν προσκρούει τfί άληθεί<Έ καί τφ τής dλη-· 1. Τόσα λοιπόν καί τοιαϋτα ε1νaι καi εic: αύτό τό ση­
1Jείας Θεrρ διrί T(L)V αντφ δοκούγτων άνωμολογημένωJJ άρχων μείον κακοδοtiαc: φθάνουν αύτά τά όποϊα προσκρούουν
και προτάσεωJJ, ας ουως κατ' αυτ17ς 117ς αληθείας προύοάλλε­ είc: την άλιiθειαν ,καi εic: τόν Θεόν τηc: άληθεiαc: δ1ά των
το, τοσαvιά εστι καί τοιαiJ-ια καί είς τοvθ' ηκοJJτα κακοδοξί­ θεωρουμένων άπό αύτόν ώμολογημένων άρχων καί προ­
ας. "Ά δ' εξ clίi· ο'ίεται συμπεραίνειν, ακων μέJ!, έαυτου δ' τάσεων, τάc: όποίαc: ουτοc: προέβαλε κατ' αύτηc: τηc: άλη­
1 Ο ομως αVΠ'ις τι•γχά~,ει καταμαρτvρr7ιν ( εκείJJΟV γαρ ουχ έκόι·­ Θεiαc:. Μέ αύτά δέ τά όποϊα συμπεραίνει κατά ύnόθεσιν
τος είJ!αΙ nρός rctς 17μετέρας fίκει χεϊρας τα εκείJJΟV συγ­ καταμαρτυρεί πάλιν έ:ναντiοv έαυτοΟ άκοuσiωc: (καθ' δ­
γράμματα καi τον σιηγραφέα σφϊiJJJ οlα πονηρόι, ώσανει nροσ- σοv παρά τr'ιν θέλησιν έκείvου τά συγγράμματα αύτοϋ έ·
17γγειλεν). α τοίνυγ αvθις εκ τωγ μετα χείρας ήμί11 αυτοu φθασαν εic: χεϊραc: μου 1 καi κατά κάπο1ον τρόπον παρου­
συγγραμμάτωι 1 αJJαφα{γεται κω~ως φρογων, κατ' ουδέ~r αnά- σiασαν τόv συγγραφέα των ώc: πονηpόv) · αύτά λοιπόν τό
15 δει των περί αυ'ΤΟV προειρημένωγ εκεί11ων. 'Έχει γαρ ιl~ς όnοΤα άναφαίvεται δτι φροvεϊ κακωc: έκ τGΝ εic: χεϊραc:
οvνaλόντα Γf'(ίι•αι 10σαύ1ηγ ;ωκα1•ο[ας ύnεροολήJJ', ώς τούς μ"/.:γ μαc: συγγραμμάτων αύτοϋ, δέν Ο!αφωνοϋν κατά τίποτε
άπό έκεϊvα τά προλεχΟέντα περi αύτοϋ • Διό νά εϊπω έv
2
πρcφήτας ύnό δαιμόι•ων ε~,εργείσθαι δεικ~,ύναι, τους δέ κd:­
τα τό τοv Θεου ευαγγέλιον :ιολιτευσαμένους άγlους τοίς αί­ συντσμiς~, εχει τόσον ύπcρβολ1κήν κακόνοιαν, ωστε νά
ρετικοίς αυ;,rετάχθαι, τ1)ν δέ προφητωJ! και άποσ,όλωJΙ και δεικνύπ δτι oi μέν προφηται έvεργοϋνται ύπό δαιμόνων,
20 TOJ)' και' αυτούς αρει1711 κακ[α~, ε[γαι και ΟVΚ αρε117J! απο­ οί δέ αγιοι oi όποιοι έπολ1τεύΘησαv κατά τό εύαγγέλιοv
φαί11εσθαι. ''Αρά τις γέγωιεγ εξ αl'ωνος του τοιού10υς συντι­ του Θεοϋ είχον σuνταχθη μέ τούc.: ο!ρεηκούς καi νά άπο­

θέντος λ6γο1 1 ς κακοδοξ6τερος; ""Αρά τις δυνήσεται νεμεσή­ φαίvετοι δη ή άρετή των προφητών, τίί"Jν άποστόλων καi
ααι Hp nρός Τ())! τοι.αυτα συγγραφ6μενογ αντιλέγογτι; "'Αρά τ~ϋν όπαδωv των εΤvω κακία καi όχι άρετή. Τ Αρά γε κατά

τινι μετιΊ. 10))! άγίων εσται μερις τα τοιαύτα συγγράμματα η1ν δ,άρ:<:ειαν τι•Jν αiώνωv εγινε κανεic.: κακοδοίότεροc:

25 στέργα1ιτι καi κατηγοροvντι τιΊΊιι μi7 ταύτα στεργ6JΙτων; Τί άπό αiπόν τόν συντάοσοvτα τούc: το1ούτους λόγους; Τ Αρά

γαρ εί μι7 φα~,ερως εστι11 ιΊ λέγει τούτων, άλλ' έξ (i)J! λέ~ γε Θά δυνηΘη κανεic: νά άγανακτήσπ έναντiον τοϋ συγγρά­
ψαντοc: τοιαϋτα; Τ Αρά γε θά ύπάρΕrι μερίc: μετά των ά­
γει συνάγεται; Τοια/ίπα 111- οαι?έα του σαταγα, τα του nονη­
γίων εic.: κάποιον δεχόμενσν τά τοιαϋτα σuγρόμματα καi
ροv μυστήρια! (Χ τοίς 15:πέχουοιγ αυτφ 1α rΙΗα ψιθυρ[ζει, οι',
κατηγοροϋντα τούc: μι'] δεχομένουc: ταuτα; Ποiαν σημασίαν
εχει, αν μερικά άnό αύτά δέv διακηρύσσn φανερως, άλλά
συνάγονται άnό δσα λέγει; Τοιαϋτα εΤναι τά βαθέα τοϋ
1. Βλ. βιβλία 2, 1, 2· 2, 3, 78.
2. Ο Παλαμδι: έννοεί δτι καi τά νέα συγγράμματα τοϋ Βαρ­ Σαταvα, τά μυστήρια τοϋ nονηροΟ, τά όnοϊα ψιθυρίlει είc:
λαάμ, ητοι τά Κατά Μασσαλιανων, συμφωνοϋν μέ τά προηγούμενα,
τοίις τείνοντας εic: αύτόν τά ώτα, χωρic: νά χαλαρώνr~ η
Τ9 άναφερθέντα ι;;ίι: τήν δευτέραν τριάδο,
$96 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, J 697

χαλώ1, και ύπεκλ11σπ 1())1 τόvον ηjς φωνής, α~λλα τό ολα6ε­ έΕαοθεvη τόν τόνον τηc: φωvηc:, άλλα ί~ποιφύπτων τό βλα­
ρό~· ύποκρύπτωJ• 10V νοήματος. Ήμείς δ' οπως εκαστον Hl)J' βερόv τοϋ voiiμaτoc:. 'Ημεϊc: δέ θά .παροuσιάσωμεν έδω διά
εlρημένω)• κατασκει}άσαι πειραται, δια 6ραχέω~, ενταύθα φu.­ βραχέων πώc: nροσnαθεϊ νά χαλκεύση εκαστον των λε­
νερcbσομειι, και ;τρ6'ιτ0J' δια ,[vωγ δαψογιώδει.ς, φευ, τους χθέντων, κα1 nρι,πον 01cί ποίων, μέσων ό λόγοc: του δει­
5 ε;ι,ι)έους πgοφ17τας δείκJJvσιν ό λόγος αύτφ. κνύει δαιμονιώδειc:, φεϋ, τούc: ένθέουc: προφήταc:.
2. Τr.ίς όράπεις τούτων χε{ρους εΖναι νοήσεως κατασκε1)ά_ 2. Παρουσ1άΖ:ε1 τάc: όράσειc: αύτιον νά είναι χειρότε­
(ει και iί.:tοrραίνεται ι:δ:; φαντασίας οϋσας, εl και αlσι~ητάς, ροι νοήσεωc: καί αποφαίνεται δτι είναι φαντασίαι , αν καί
3

Ζνα την γνώσιν 15περέχουσαν τούτων επιδείξΊΓ είτα προϊοπ αiσθηταί, διά νά έπιδεiiΞη τήν γνώσιν ύπερέχουσαν τούτων·
ωΊτός φησι :1άλι11 <<εμπαθη τυγχάνειν η δαιμοJtιώδη γουJΙ, επειτα nροχωρων αύτόc: λέγει πάλιν «δτι είναι έμnαθήc:
1 Ο ίJς αν ένερ;,οίη καΙ(Χ χείρω γοήσεως εγέργειαJΙη. ΉΕ'πεί τοί­ η δωμοv:ιίJδηc: ό voOc: ό όnοϊοc: Θά ένήργει κατά ένέργειαν
)/1))! οί προφijται ηρ έώρων (<<ov' γάρ αlσ{J-ητ17 τις)), φησι'~- χειροτέραν νοήσεωc:». 'Επειδή λοιπόν oi προφηται εβλε­
6 μέγας Βασίλειος, «ή 1ώ1, προφητών ορασις, άλλ' ύπα τοv nον διά νοϋ («διότι είναι αίσθητή ή δρασιc: των προφη­
γοίJ κατανrιcn·ιιέι·η, του Θεού φωτίζω•τος αύτδJ!'J)" και πάλο·, των», λέγει ό μέγαc: Βασίλειοc:, «άλλά κατανοοuμένη ύπό
(inροεrhρων οϊ προφηται τr} μέλλοντα, τυ7ωύμενοι τιρ Πνεύ- rοϋ νοϋ, κατόπιν φωτισμοϋ του ύn6 τοίJ Θεοο,, • καί πά­
1

15 ματι 10 ήγεμωι.κδν))), εl γοvγ JJζV .~1, Π~-εύματι έώρω1• οί πψι­ λιν, «σi προφηται προέβλεπαν τά μέλλοντα, τunούμενοι
φηται, ω'1,εργείq. δέ χείρογι γο17σεως»' cδς οvτος είπεν, αυ­ είc: τό ήγεμοvικόν ύnό τοϋ Πvεύματοc:»•), αν λοιπόν οί
,η δέ δαι1101Jt(όδης, 01αJ! μη ;ιερι χρήματα και τάς κιί.τω προφητα, εβλεπον διό νοϋ έν πνείψατι, «δι' ένεργεiαc: δέ
17δονάς }:αι δδξας ενεργfi, αρ' ού' κατά τον τα τοιαύτα λ:"-­ χειροτέραc: νοήσεωc:», δπωc: είπεν ouτoc:, αίίτη δέ είναι
γω·1α δω,ιιω 1 ι({Jδης ή θεlα ορασις εκείνη; Tl δt το θεiοJ' δαιμονιώδηc:, δταν δέv ένεργ(ϊ δια χρήματα καί διά τάc
20 Π,·εvμα και 10 φϊάς έχείνο, τό την ,ορασιν ταύτη·,, εμποιοv1·: κάτω ήδονάc καί δόΕαc:, cφα δέν .::::fναι δαιμονιώδηc: ή θεία
'Λλλα rρέποιτο επl. τι1ιγ κεφαλη11 το τοιούτο 01λάσφημο,· τοi, όραcιc: έκεivη κατά τόν λέγοντα τοιαϋτα; Τί δέ γίνετω
τοιούτους λόγους συι•τιθέντος' μαλλον δέ και της αiHOV ;',Ξ­ τό Πνεϋμα έκεινο και τό φωc: έκεϊνο τό όnοϊον nροκαλεϊ
φαλης διαΠSΓι(Η' ύ)ς πορροηάτω γένοιτο, προς 10 μη ον χω­ τήv δρασιv ταίιτην; ·Αλλά εϊθε ή τοιαύτη βλασφημία νά
(!ηΟαJ', μετάμελΟJ' λα/J6JJϊΟς και μεταμα{J,61,τος 11])' αλ17θεια1 1 • στραφrj έπί τηc: κεφαληc: τοϋ το1οίποuc: λόγοuc: σuντάσ­
25 3. Πόι'tεJ• δ17 τcρ 1ηλικο{πφ 661~ρφ περιέπεσ'S1·; lροιτ6 τις σοντοc:, μδλλοv δέ ε'ίθε διαniπτοuσα καί άπό τήν κεφα­
αν. Έnε1 ί.6)'φ και (τιλοσοφlq. φvσι.κ[J τά ύπέρ λ6γον τε καί λήν αύτοϋ νά φύγη μακράν, μεταβαίνοuσα ,nρόc: τό
φύσιι• έξερε11νησF:1', δπειΠήσας 1οίς πατράσι λέγουσιν, ,ωϊ, μηδέν, άφοϋ αύτόc: μετανοήση καi μcιθη έκ νέου τήν αλή­
δυ~,ατο~· έρμηνευι7ij,·αι ί.6γφ 1011 τρδπον της προφητικης iίψl'­ θειαν
ως, άλλ' t'κείΨις ,rιr51•nς οίδε σαφϊος, δ τfi πεlρq. μαθι/η,· εί 3. ·Από ποϋ λοιπό'/ έπεσεν εic: τόσον φοβερόν βόθρον;
30 γαρ φύσcως :ι!ργα και πάθη πολλά.κις 01'Ίδεις ί'ί,, rιαραο1ήσειε Θά ήρώτα κανείc:. 'Επειδή έ/Ξηρεύνησε μέ λόγον καi φuσι­
κ,1v φιλοσοφίαv τά 11nέρ λόγον καi φύσιν, όπειθήσαc: είc:
τούc: πατέραc: oi 6ποϊο1 λέγουν, «δέν είναι δυνατόν νά
έr,μηνευθη λογικωc: ό τρόποc: τηc: προφητικηc: θέαc:, άλλ'
έκεϊνοc: μόνον τ:')ν γνωρίΖ:ει σαφωc:, ό διά τηc: nείραc: μα­
3. Λόγοι τοίί Β<φλαάμ, 6λ
2, 3, 58. θών αύτήV' διότι αν πολλάκιc: κανείc: λόγοc: δέν θά ήδύ·
4. Είc Ήσαϊαν 13, PG 30, 565 C.
5,. Βλ αύτόθ1 nροοiμ1ον, .PG 30, 121' Α' 7, PG 30, 452 Α. νατο νά παραστήσrι έργα καi πάθη φύσεωc:, πολύ μδλλοv
698 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ YnEP ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3 699

λόγος, πολλϊρ μrΊ.λl.οv τr]ς τοi': Πνεύματος ενεργείαςJJ, 8 κr,; τηc: ένεργc1αc: τοϋ Πvεύμα-ι-οc:»\ πpϋγμα τό 6nοϊον Μνα­
τοις μετά Χρι.ΟΤ()J! rηίαις 'ίδοι τις αν πολ,J.αχου μαρτυρο15uε­ ται vά ϊδη κavεic: μαρτυροίψενο'r καi εic: τούc: μετά Χρι­
VΟ1'. Τοvτο τοίγυy ωι,1ω,• οί,Ίω λεγόηω~·, αυτός φησι Ά-lαο­ στόν άγίουc:. Έvψ λοιπόν αύτοi λέγουν αύτά, αύτόc: λέγει
σαλια~10Vς ε(μαι 1.οι)ς nείρη. δεί;, γι1tώακειγ '/] nε[ρςι fγγωκέ?'t1ι δη είναι Μασσαλιανοi έκεινοι πού λέγουν δτι πρέπει τά
5 τd τοι.αVτα λέγογτc:ς. Olν,!OVJ/ α-lηδς cδς l:x γεωμετρι.καU 7l/)- τοιαϋτα νά γνωρ!ϊωντω διά η"μ~ πεiραc: 11 δτι εχουν γνωρι­
ρ[οματος ι'παφαfγεται, πειρω 1 μυσιηρίου θε[ου i) Πνεύματος σθη διά τηe; nεiραc:. Έπομένωc: αί1τόc: παροuσιάϊεται ώσάν
άγίο~• ενεργείας ούδ' 1ίοτο•οσουγ λαοώv· ου γrΊ.ρ αν Μασσα­ 6nό γεωμετο1κόν πόρωμα 7 νά μή εχ1.1 λάβει πεϊραν θείου μu­
λιανδν έαυ1Ο1, (},J'εκήρυττ.εγ. El γο[iγ ό πείρq μαθ(iJν μό-1,·ος στηρ•οu r) 6ποιασδr1ποτε ένεργείαc: c'1γίου Πνεύματοc:· διότι
οlδε τrίς εγεργείας ΊΟV Jlγεύματος, αυτός δέ πείρq, ουκ ε- Sέv θά cινεκήρυσσεv έauτόν Μασσαλ1ανόv. "Αν λοιπόν μό­
1 Ο γνωκε και τους πεiρq, γvόγτας ούδαμως παραδέχεται, τίς νον ό μαθι;Jv δ:ά πείραc: γνωρί!.η ϊcκ: ένεργεiαc τοϋ Πvεϊι­
ί/τ' α,ιιφιγv017σει μ~7 ψευδολογία)! εΙναι. πασαν τ~7ν περί 117ς ματοc:, αιJτc'Jc: δt δέν γνωpίΖ:ει διά nείραc ιωi δέν παραδέ­
ι?εοποιοv 70fi Jlγεvμωος F,)Jεργείας αύτq1 γεγενημένηJ/ αδο­ χεται καθόλου τούc: διά πείραc: γνωρίσανταc:, noϊoc: δέν
λεσχiω', Κ(!.t IαUT(l κατά T(j)]I F,γ πείρq, Ταύτης γεγονότων εξε­ Θά άμφ16άλr, δη είναι ψευδολογία πόσα ή γενομένη δια
γφιεγμs)}η)J αύ·τc'ρ, μηδαμώς εlδ6τι μήτε α λέγει, μήτε την ένέργειαv του ΘεοποιοiJ Πνεuματοc: πολυλογία του,
15 1ίνων δια6ε6αιουται; c,Γλυκύ1ητα γcίρ μέλιτος αJJαγγελεί τοϊς καi μάλιστα έκφερ8εϊσα ύπ' αϊιτοϋ, κατ' έκεivωv οί όποϊοι
μ17 γευσαιιέι,σις ;)) , 17 nαοο~,ιιία φησίJ!' οί δέ μη γευσάμενοι. την έδοκίμασαν διά nεiρac:, ένψ δέν γνωρίΖ:ει οϋτε ποία λέ­
nr?Jς &1 1 αγγελσVσο); εlnέ· μαι: εl δΞ καL τοίς γεvοαμένοι.ς ά?-'ίf.­ γει οϋτε π::ρί ποίων διαβεβαιιίJνει; «Διότι πο•οc: Θά γvω­
λέγοιεν, ilρ' ού· μετ,}. τοiι ψευδόμεγοι δηλοι πεφφ,έναι και στοnοιrΊσr~ τήν γλυκύτητα μέλιτοc: εic: τούc: μή γευθέν­
γέλωια δφλ~jσουσιΥ εσχατογ; ΤΙ αλλ(ίJ μέντ' αir εΥη ψευδηγδ- ταc:; ", λέψ,Λ ή παροιμία. Oi δέ μή γευθέvτεc:, nωc: θά
20 cος και κσταγιιωπος μuλJ.OJ' ό περί τάς ύπερφυεiς ένερ­ γνωστοπσ1ήσουv; εiπέ μου· αν δέ δuνηθοΟν νά 6ντιλέγοuν
γεfας τoii Πι·εύματος τοι,αiiτα τερατευόμενος και κατcΊ τόι, εic: τouc: γεuθένταc:, όρα έκτόc: τοΟ δη θά φανοΟν ψευ­
σπόστολοJJ (,cl μ1'ι έcbρακεν εμοατει5ω;,, εlκfί φυσιούμει•ος ύ;,ο δόμενοι, δέν 8<'1 καταντήσουν καi ιωταγέλαστοι; Πολύ πε­
10ίi JJOOς της σαρκός α1J-:oun. "llρκει μεν οvν τουτι μόνωι, cϊ, ρισσότεpον δμωc: ψευδηγόροc: καJ καταγέλαυτοc: θά ητο
μό1101ι: 1μ;-:;,υδογQάrρογ αl1τ();,, &τιελέγξα.~, :-:.ρΟς δΞ τούτφ ~αι τοi.'ς ό τοιαΟτα τέρατα λέγων ·περί τίiJV ύπερφuων ένεργειων
25 αίρεΊΙ;ωίς τοϊις αγfοιις συγτάττογτα (και. γαρ έκε[~,ων εστί τοϋ Πνεύμοτοc: κοί κατά τι';,ν άπόστολον «εiσχωρων εic:
λόγος ((,1161'0JJ εlδέJJ(l{. σαφώς τον πε[ρq, μα{tόνταη τάς εJJερ­ δσα δέν είδε, ματαίωc: κα81c-;·άμενοc: ύπερόnτηc: άπό τr'1ν
τάσ1ν τηc: σcφκόc: αύτοϋ» • θά i1ρκε1 λο:πι';ν τοϋτσ μόνον
8
γείας του Π ι•εύματος, ό δέ 101.,ς του'7ο λέγοντας αίρεrικοi•ς
είι 1 αι διισχvρiζεται)· τουτί μt:J' οiΎν ffρκε~ και ΗJ)ν μετrl Χρι­ νά τόν άποδείΕ:n, οχ1 μόνον ψευδογράφοv, ΓΙpοσέτι δέ 1 καί
στδγ άγίο)γ ;,.;ατ1Jγορ·ο1, αlπδγ &nελέγξαι· τς,V δ8 οϋκ άπέχρη- ιίJc: συντάσσοντα τούc: άγίουc: μ':: τούc: αiρεηκούc (δ1ότι
έκείνων λόγοc: είναι «δη γνωρίϊει σαφωc: μόνον ό δ,ά
πείραc: μαθών» τάc: έvεργεiαc: τοϋ Π νεύματοc:, αύτόc: δέ
διά τouc: λέγονταc: τοϋτο ίοχυpiΖ:εται δτι εΙνα, αiρετικοi) ·
6. · 1 ω. Χ ρ υ σ ο σ τ ό μ ο υ, Είc: "Ησαϊαν 1, PG 56, 14. τσΟτο λο:πόv ητο άρκετόν νά τόv άποδείt!l κατήγορον καi
7. ϊ:Ξiρωνεύεται, ώc: συvήθωc:, τήν έnίδοσιν τοϊι Βαρλαάμ εic:
τήν γεωμετρίαν, άλλ' ή είρωvι:iα άνταποκρiνι:ται εic: τήν σοβαρω­ τίϊ1ν μετά Χρ1στ6ν άγiωv· δέν τοΟ εφθασεν δμωc: τοϋτο,
τάτην ηεποίθησιν, ϋτι είc: τήν θεολογίαν δέν είναι δυνατόν νό tλλό έχρησψοποίησε καί cεuτέραν ~~αi τρiτην καi άκό-
ισχύουν μέθοδοι χρησιμοποιούμενα, είc: θι:τικάc: έnιστήμαc:,
8. Κολ. 2, 18.
700 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ. ΛΟΓΟΣ 3, 3 701

οει·, άλv.ά και δευτέρq, και τρί117 και ετι πλείοσι κατ αυτιΙπ,
μη περισσστέραc: μεθόδοuc: κατ' αύτων, μαλλον δέ καe·
μαλλΟJ' δε καθ' εαυτου με{Jόδοι.ς εχρ17σα1α.
έαυτοϋ.
4. Τϊιι): ί'(}ρ άγίω,, έv τοiς ;-.αι'}' έα1Jτούς συ;ι'Ί'ράμασι~, ε­
4. Έnειδ11 δέ ένίοτε φαίνονται νά διαφωνουν οι αγιο1
π11ιι oi'i nρrΊς δ.λ}.1jλους δοr.ούγτωγ διαφωνείγ, αυτός ποτέ μέι· μεταίΞύ των είc: τά ίδιαiτερα συγγράμματα, αύτόc: χρησιμο­
~ 10,~του, ποτέ δέ έr.είνου ρ17σει προσ1'}έμε1•ος, δι' .~κείιιης τοϊς
nοιων χωρίον αλλοτε τούτου καί δλλοτε εκείνου επιτίθε­
?ί.λλοις αι•αιδι'ί'ις έπιτfι'}εται καί έκκηρύκτους και αποϋλήτοuς ται δι' αύτοϋ άvαιδωc: έναντίον των δλλων καi τούς καθι­
nαιε'iται πα~,1άπασιν Ο)ς και αφορισμοίς {ητο()άλλειv και ανα­ στζι έvτελωc: άnοκηρύκτοuc: καί άποβλήτοuc:, ώστε νά τούc:
{)έμαΟΙ/1'. 01)70) 7(})! Νι5σσης ,9είογ Γρηγ6ριοv μήτ' έκτος μ17ϊ ύnοβάλλπ είc: ,άφορισμούc: καi άvαθέματα. Οϋτω τόν θείον
ι::ι·τό; εlJJαι του σcόματος λέγογτα τόν νουν διά τιί άσc!ηιατω• Γρηγόριον Νύσσηc: λέγοντα δτι ό νοϋc: δέν είναι οϋτε
10 τοί; 11}.λοις ε:rεστράτευσεJ, άγίοι.ς, ϋσοι t:JJ 1fj καρδ[q τόν γovJ' έκτόc: οϋτε έντόc: του σώματοc: λόγψ του άσωμάτου έnε­
εlρήκασι, και ιός &1·ιι1εταγμέvους τfj αληθεlq, 10ϊς αίρειικοiς στράτευσεν έναντίον των δλλων άγίων. 6001 είπαν δτι ό
εΜλΊς i:vηρίι'fμησει•. 'Πμείς δ' αυτοvς συμφώνους &λλήλοις νους είναι εic; τήν καρδίαν, καί τούc: σuγκατέλεcεν εύθύc:
και• τούτφ, και 17μας αϋ101'!ς α13το'ίς, ει, τε τφ Άγιορειτικφ μαζί μέ τούc: αίρετικούc: ώc: ,άντιταχθένταc: είc: τήν άλή­
;ωτα 1Cι1• Ψ?ΟV01))}10))' 1(t τοια·vτα Τόμφ καγ τφ Περι Προσ- θειαν9. Ήμείc: δέ τόσον είc: τόν Άγιοριτικόν τόμον
10
κατά
15 ι'1Jχijς δευτf:ρφ λ6γφ τρανι';'Jς απεδεί!;αμεv. 'Αλλ' αvθις αi''- των φρονοίιντων τοιαϋτα δσον καJ εic: τόν Πεpi nροσευχηc:
1όν 10)' Νύσσης οnως τοίς αίρετικοις ουνέ,αξεv ακουσω,· Ft- δεύτερον λόγον
11
άnεδείΕαμεν τρανωc: δτι αύτοi είναι σύμ­
::τ6ι'Τα γrί(>, περί ,ου πρωωμάρτvρος .Στεφάνου ώς «ουκ εν τfj φωνοι ηρόc: άλλήλοuc: καί είc: τοϋτο καi ήμείc: nρόc: αύ­
α1•11ρωπi11n φύr,ει τε χα/. δυνιίμει μέγωy τό θείοv υλέnει, αλ­ τούc:. 'Αλλά πάλιν δκοuσε nωc: σuνέταΕε τόν Ίδιον τόν
ί.d τιρδς 11)γ τσU άγίο1, Πνεύμα1ος χά.ρι.11 άνακραθείς, Οτι τϊp Νύσσης μέ τouc: αίρετικούc:. Αύτόc: είπε περί του nρωτο­
20 δμοfφ χπι102ασθαι 7ft Χμοια παρά τffς Γραφης μεμαρτύρη­ μάρτuροc: Στεφάνου ότι «δέν βλέπει τό θείον μένων είc:
ται· εl γrίρ ?ι.vι?·ρω:τίη7 φύσει ·ή ΤΟ'ίΥ Πατρός και του Yίofi τ11ν άνθρωπίνην φύσιν καi δύναμιν, άλλά άνακραθείc: npόc:
r~6!;α χωρητή κατέrπη, ψε1,δης rj αχdιρητωr ϊ't.ποφηνάμε~•ος τιiν χάριν τοϋ άyiou Πνεύματοc:, καθ' δσον άnό τήν Γρα·
είναι τδ ~'Ηαμα· αλλrί, μήv οϋδε έκείνον ψεύδεσθαι και τη1• φήν μαρτυρείται δτι άnό τό δμοιον καθορωνται τά όμοια·
ίστορίω• Ιi,ληι9εύειγ .ι,&vαγκες,)· ωuτrl τοντσν έν τφ προς rι;ι· αν πράγματι ή δόΕα τσϋ Π ατρόc: ·καί τοϋ Υiοϋ κατέστη χω­
25 {}είΟJΙ Στέφαγογ έγr.ωμίψ σrιφr'ί'ις εlπόι,τα, πολυτρόπως 1οίς ρητή άπό τήν άνθρωnίνην φύσιν, είναι ψευδήc: ό άnοφαν­
r,ίρετιχοις t::γκgfγει ΤΟ)' ίίγωι• διά τε την χάριγ και 117v ·(Χ?'(t­ Θείc: δτι τό θέαμα ειναι άχώρητσv· άλλ' δμωc: άναγκαίωc:
κρααιγ ( οi'ι γϊ~9 άσφαλδίς συγορff. τωγ λεγομέΨων την δύνα­ οϋτε έκεϊνοc: ψεύδεται καί ή ίστοοία άληθεύει» 12 • Τοϋτον
rιι,,)' μάλιστα δέ Π(ΧΙ'Τ(ι)γ &,~οστρακlζει του χορου τϊi'ιν iΊρθο­ λοιπόν τόν δγιον, είnόντα αύτά σαφωc: είc: τό έγκuJμιον
δι5f;ωγ τόν ταυτ' εlπό~,τα, Μασσαλιανογ και Βλαχεργfτην έπί nρόc: τόν θείον Στέφανον, τοποθετεί μεταΕυ των αiρετικων
30 δια6ολfi JΤrιnσαγορεύσας διι_ι 1Ύ)11 5ρασΙ1', αJJΤιΗfξας Γ/.VH,7J 10Vς έίΞ αίτίαc: τi:Ίc: χάριτοc: καί τηc: άνακράσεωc: (διότι δέν άντι­
ιιόρατοι• είναι τον Θεο~ι λέγοντας. λαμβάνεται άσφαλωc: τήν δύναμιν των λεγομένων), έΕο­
ρίί:ει δέ τόv εinόντα ταϋτα άnό τόν χορόν των όρθοδόΕωv
9. Τόv Μακάριον κατά τοϋ Γρηγορίου Νύσσης, βλ. άνωτ. 2. περισσότερον όλων, nροσαγορεύσας αύτόν nρόc: διαβολήν
2. 27.
1 Ο. Έκ τούτου φαίνεται οτι τόν Τ όμον σuνέταΕεv 6 Παλαμαc:. Μασσαλιανόν καί Βλαχερνiτην έf. αiτίαc: τηc: όράσεωc:, καi
Βλ. καi r· πρόc: Άκίνδυνον 19. c1ντιτάf.αc: είc: αύτόν τούc: λέγονταc. δτι ό Θεός είναι
11. Έν 2, 2, 27.
12. Α' εic: Στέφανον, PG 46, 717 Β,
άόρατοc:.
702 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ !1ΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ iΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3 703

5. «Τί δέη, φησfι,, (<uτι ύnέρ uι1 θρωnον ό αν1Jρω;τος γε­ 5. «Τί δέ», λέγει, «μέ το οτ1 ό ανθρωποc: ,f,γινεν ύπέρ
γονώς, όρ(f. 10)! Θε6ν; αγγελος γάρ γένοιτ' αΨ, αλλ' δ κράτι­ ανθρωπον, βλέπει τόv Θεόν; τότε θά έγίνετο 6.γγελοc: άλλ'
στος 1QJ)J ;,αρ' ήμt)Ι θ'εολόγων (ΧJΙΟδει 10V 1(ϊ})J αγγέλωιι εσχά­ ό κράτιστοι: των iδ1κGJν μαc: θεολόγων υπολείπεται του
ι01J" εl δέ καί αγγελο;ι γεvέσϋαι δοίημεν)), φησίv, (<αλλ' ο{;δέ έσχάτου των άγγέλωv· αν δέ δεχθωμεv δτι εγινεν 6.γγε­
5 l:ίγγελοι 11/ )
1 ουσίαν δρώσι του ΘεΟU)). π ρός 0)' U)J τις φαiη λοc:», λέγει, «ά.λλ' οϋτε αγγελοι βλέπουν τήν ούσiαν
δικαίως, 'αγγέλωJ! :ΠGJ!J]ρωι• nαίδευμα· και γάρ εκείθεν ,UV1)- rοϋ ΘεοΟ». Πρόc: αύτόν Θci ήδύνατο νά εϊπrι κανεic: δι­
θεις τω)! άγίωv καη;γορος γέγοJ!ας'. 'Αλλ' ουδ' δται, δ υα­ καiωc:, 'άγγέλων nοvηρων παiδεuμα, έφ' όσον άπό έκεϊ
οιλεύς εθελήσυ 1ιjς καιrχ ;-ιρόσωποv όμιλίας αξιώσαι τον στρα­ έμuήθηc: καί εγινεc: κατr1γοροc: των άγiων'. 'Αλλά καi ό
τιcbτη~ι, στρατηγός αv ειη δι' α{ηό :πάραυτα, ουδ' οτι εγγύτs- στρατιώτηc: οϋιε δύναται νά καταστη άμέσωc: στρατηγόc:
10 ρος τότε παρίσταται, ;ταρά τοvω τό του' αρχισρατ17γου σχijμο. μέ τό νά θελήσrι ό βασιλεύc. vό τόν άt1ώσn τηc: 'Κατά πρό­
παρ1jγεγκεJΙ. Η'Αλ}.' OCV;t εJ}l)), [f1)Gί)!, ω,t μ1) δt' αγγέλου Ί,())' σωπον όμιλiαc: οϋτε 6πέκτησε τό άt:iωμα τοϋ άρχ1στρατή­
Θεόν ανΟρώπφ συJ!Ιυχε'iν' δι' αγγέλων γάρ ίεραρχούμεθα)). γοu μέ τό δτι παρεστάθη πλησιέστερον. «'Λλλό δcv είναι
Τί nοιεις, αι·θρω.τε; '.Ανάγκας εnιτί-θυς τφ καί των αναγ­ δυνατόν», λέγει, «νά άπαντήση ό Θεόc: τόν 6.νθρωποv εiμ1Ί
δι' άγγέλοu· διότι δ1' άγγέλων ίεραρχοίψεθα» .
13
κών δεσnότη, τφ καί ιαύτας ήνίκ' αν εθέλ17 λύοντι, εγίοιε Ti πράτ­
15 δέ καί μετασκεvάζοvτι 7Ε).έως; Ε'l:ιιέ δήμοι· τίς ην αγγέλωJ• τειc:, δνθρωπε; Άnοδίδε1c: άνάγκαc: καi είc: τόν αύθέντην
ό τφ Μω-ϋσΠ εl:ιιcvγ, ((εγιό εlμι δ ωγ, δ Θεός 'Α6ραάμ κι1ί των cιναγκων, ό όnοϊοc: λύει καJ αύτάc: όσc1κιc: Θέλει, ένiοτε
δέ καi τ<':Ιc: μετασκευάί:ει τελεiωc:
14
Ίσαάκ και 'Ιακώ6)), εl μιί ό του Θεοv Υίός, ι:vς και Βασi­ ; Εi'πέ μου τώρα· noίoc:
λειος ό μέγας λέγει; Τί δέ i':στι 10 εν τ'fί του Ίσραrιλ Έξδδψ όγγελοc. ητο ό εiπώv εic: τόν ~JΪωυσην, «έγώ είμαι ό ών,
ό Θεόc: 'Αβραάμ καi 'Ισαάκ :ωi Ίακώβ» ·, είμή ό Yiόc: τοΟ
1
γεγραμμέιιο;ι δτι (<ελϊιλησε Κύρως ::ι.ρι1ς Ιvlωσηv ενώπιος ενω-
Θεοϋ, δnωc: λέγει καi ό μέγαc: Βασiλειοc:
16
20 πίφ, ώς ε'ί τις λαλ17σει nρός τον έαυτου' φίλον)); Τ(ρ δέ 'Α­ ; Τί δέ είναι τό
υραuμ ό όμιλαιJ', ιίv[κα «ώμοσε καθ? έαυτΟV)), ε'ίγε αγγελος γpαμμένοv εic: τήν 'Έtοδον τοΟ 'Ισραήλ, δτι «έλάλησεν
'VΠJ]ρχε, nως δ απόσΊΟλός ψησιν ώς «ουκ εtχε κατ' ουδεγuς ό Κύριοι: npόc: τόv Μωυσην ένώπιοc: ένωπiψ, οπωc: θά
μείζονος Δμόσαt)); Ei δ' ε;ιι ;ης JJΟμιχης σκιας αυτiJς ό Θεrίς έλάλει κάπο:οc: r:ρόc: τόv φίλον του»
11
; Ό δέ όμ1λϊϊJν μέ
τ(JV Άβραί1μ, δταν «ωμοσεν ε1c: έαυτόν» ,
18
ευδόκησει· δμϊ.ι7σαι Τοις nατράσι, nώς, της δ.ληΟείας εκφα- αν ητο δγγε­

25 1·είσης χαι του της χriριτος νόμου τραγωθέντος, καθ' ον 01!r: λοc:, πωc: ό άπόστολοc: λέγει δη «δέv είχε νά όμόση
έναvτίον κανενόc: άνωτέροu»' ;
9
ί'lγγελος, ουχ i'iι·θρω:ιο:;, αJ,λ' αυτός ό Κύριος εσωσεν 17μας "Αν δέ εic: τήν σκιάν τοΟ

και αυτό ΤΙ) Π 1•ε1;μα TOV Θεοv nασαγ 11)')! αλήθειαJΙ εδίδαξε;• μωσαϊκοϋ νόμου ηύδό;-cησεν ό ϊδιοc. ό Θεόc: νά όμιλήσπ

ijμας, ουχ ϊ,ιι~ιαJ/ιοθ1ίσεται δι' έαvτου τοις άγ{οις δ Θεός; είc: τούc: Π ατέραc:, πϋκ:, δταν έΕ;εφάνη ή άλ1iθε1α καί έτρα­

"Η γενέσθαι με-;, αιJ}ρωnος δι' ήμfiς ουκ α:ιιηξfωσε και σταυ- vιυθη ό νόμοι: τηc: χάρ1τοc:, κατά τόν όποιον δέν μδc: εσω­

30 ρ0}' {,,;τέστη ;.:αl. θϊl.J'αΊΟJ! {,περ ήμcVv, και τα'ίJΙα &σε6ών 01

1
-
σεv αγγελοc: οϋτε avθpωnoc:, άλλ' ό ϊδιοc: ό Κύρ1οc:'] 0 καi
αύτό τό Πvεϋμα τοϋ ΘεοΟ μαc: έδίδαΙΞεν όλην τήν άλή­
13. Ό Βαρλαάμ βλέπει τιΊν μετά τοϋ Θεοϋ σuνάφειαν δυνατήv θε1αν2\ δέv θά έμφαν1σθη εύθέωc: είc: τούc: άγίουc: ό Θεόc:;
μόνον διά μεσαΖ:όντωv, των άγγέλων. Ό Παλαμδc: άντi μεσαΖ:όν­
των τοποθετεί' τάc: άκτίστοuc: ένεργείαc: τοϋ ΘεοΟ. "Η μήπωc: δέv άπηΕiωσε μέv νά γίνπ δι' 11μαc: δνθρωποc:
14. Βλ. εic: 2, 3, 28. 15. Έ !Ξ. 3, 14 · 15. κοί ύπέστη ύπέρ ήμιον σταυρόν καi θάνατον, μολονότι i'jμε­
16. Βλ. Άνατρεnτικόν άnολογ. Εύνομίοu 2, 18, PG 29, 609 Β.
θα άκόμη άσεβεϊc: κατά :όv άπόστολοv , θά άπαΙΞιιίJσr} δέ
22
17, Έ(. 33, 11, 18. Γεν. 22, 16.
19. Έ β ρ. 6, 13. 20, Ή σ. 63, 9.
21 Ίω. 16, 13. 22 Ρωμ. 5, 6

704 ΓΡΗΓΟΡ!ΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
1ωv ετι κατά τον απιίπωλω1 , (tl'iJρώnφ δέ αμέσως απαξιώσει,
και εvοι.κ17σαι και εμψανισθίj,·αι. και όμιλησαι, και τουτ' Ο'VΚ
ευσεοει μιιJ'ΟJ', αλλά και ηγιασμέι'φ και δι.ά της των tJ,είιιιι.·
f:.γτολιi))' Τi)f::!1ίσεως nροκαιtηραμέJιφ σωμά τε και γουv, Καt
s τού πάιιτα δυναμένου Πνεύμαως οχημα και ζεύγος ευφυές
ταύτ' εξειργασμένφ; Τούτο δί1 και αυ'ΤΟς δ Νύσσης {Ι~ϊπς
Γρηγόριος α1tοδεικι,ύς, με,ά τύ μι·ησθηvαι τfjς οvραγίου καί
ύπερφυους εκείcJJης του Σzεφάι,ου ·θεωρίας, ,(αρα», φησίν, <(αJ'-
1?ρωπίvης φύσεως ην Η) κατόρθωμα,; ,'Αρά ιι~·ος τωιι αγγέ-
10 }.ων nρός τό υψος εκε'ίνο τιίν κάτω κειμένην φύσιν ανα6ι6ά-­
σαι·ως; Ο1JΚ εσΗ ιαvτα· ου γαρ οvτω γt:γραπιαι, οτι Στέ­
φανος τfl c~υγάμει. nολι'Jς 11 της αγγελικης 6οη{Ιείας :rιλ17ρης
γεvόμει,ος είδεν α εlδεv, αλJ.' οτι Στέφανος τιλ17ρης ων Πνεύ­
ματος άγίου είδε 11}1' δόςαν τοv Θεού και Il)V μω1 ογενή του
15 Θεου. Ου γαρ εστι, καDάnsρ δ προφήτης ειnε, τό φι:7ις υ­
φθ·ηναι μή ει• φωτι καΠορ(!ιμενω·. 'Όρασο, ovv 1:::νταviJ' ειnl'
χωρφrιv δια Πι,εύμα,ος, αλλ' οϊ,χι γνώσιν, και τύ «ουδεις έ­
ώρακε ΘειίνJι· r!πί ταύιης της σημασίας εκλαοόμενος καί. δια­
πορηιικώς άιιτι:θεις τ[ί πvευμαΗΚl) του Στεφάνονv θεωρίrt,,
20 τήγ λύσιι, ε1t171,εγκε κάλλωιά τε και εvσεοέστατα. Πρδς δέ τού­
τοις 01'Jδέ Ti)J' ουσίαJt ειπε χωρη117ν ·r} όραιΙ}V, αλλά T1]V δό­
ξαν του Πατρός καί 1ήν χάριν του Π1,εύμα1ος.
6. (ί'Αλλ' εγcbη, φησί, ωηv χάριγ και την δόξαγ ταύτψ
ύnερφυη και όμοίαγ ακυύωv Hp Θεφ, 'τφ γάρ όμοίφ', φηοi,
25 ;..:αθοραιαι ,ά δμr;ω', διλ καί, &~τισιω, οδσαν και u1·αρχογ,
ουσίαν 1αύιηι· εlι·αι. λέγω του Θεο·υ>). Και ου δ15να,αι ϊlγαι,
ιlι τω~- δγiωJJ α11 τικ.είμε11 ε θεολόγε (,λήσεις γαρ εv 'ίσι'tι 1οί,ς
εlδότας ο{',,δαμως, εl Υ.αί τά ΟJ 1 όματα κρύ.,ττων τ~7ν άγiαν ιώι·
άγίωι• διάι·οι.αν (lις r'ι.λλοτριιίφρο11 6ς τιγος nροτεί~ης :cιερι.f:Q-
30 γως), 01} δύJ·αται 1οίvυv εyέργεια Θεού ύπερφυ1jς, [iγαρχός τε
Υ.αι ακτtστο; {ι:ιάryιειι· και διr} 11) 7())' Θεδι• δί.ΟJ! φω 1 :~ρουΨ
23. Π ρ ό !;. 7, 55 · 56. 24. Ψ α λ μ, 35, 10.
25. Α' είc: Στέφανον, PG 46, 716 D • 717 Α.
26. Ί ω. 1, 18.
27. 'Εκ τοϋ Γ ρ 11 γ. Ν ύ σ σ 11 c:, Α' είc: Στέφανον, PG 46, 717 Β.
28. ·ο Βαρλαάμ έθεώρει τούc: ήοuχαοτάc: ώc: άλλοτριόφρονα<: η
έτεροδό!Ξου<:, ητοι ώc: Μασσολιανούc:.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3 705
να ενοικήσr~ καί έμφανισθfl καί όμιλήσr~ είc: δνθρωnον ά­
μέσωc:, μολονότι δέν ητο μόνον εύσεβήc:, άλλά καi ήγια­
σμένοc:, κοί nροκαθαρμένοc: είc: τό σωμα καί νοϋν διά τηc:
τηρήσεωc: των θείων έντολων καί είχε καταστήσει ταϋτα
όχημα 'καί Ζ:εϋγοc: τοϋ τά πάντα δυναμένου Πνεύματος;
Τοϋτο λοιπόν άποδεικνύων καί αύτόc: ό θεϊοc: Γρηγόριοc:
Νύσσηc: λέγει μετά τήν μνείαν τηc: ούρανίου 'Καi ύnερφυ­
οϋc: έκείνηc: θεωρίαc: τοϋ Στεφάνου, «άρα τό κατόρθωμα
ήτο όνθρωπίνηc: φύσεωc:; r Αρα ητο κατόρθωμα κάποιου
άγγέλου άναβ1'βάσαvτοc: τήν κάτω κειμένην φύσιν πρόc:
τό ϋψοc: έκεϊνο; Δέν συμβαίνουν ταϋτa· διότι δέν έχει
γραφη οϋτω, ότι ό Στέφαvοc: είδεν όσα είδεν, άφοϋ έγινε
nολύc: η πλήρηc: τηc: άγγελικηc: βοηθείαc:, άλλ' δη ό Στέ­
φανοc: είδε τήν δόΕαν τοϋ Θεοϋ καί τόν μονογενη τοϋ
Θεοϋ, άφοϋ εγιvε nλήρηc: Πνεύματοc: • Διότι δέν είναι
23
δυνατόν, δπωc: είnεν ό nροφήτηc:2 \ νά όφθη τό φωc: δν
δέν παρατηρηται είc: φωc:» 25 • 'Όρασιν λοιπόν είπεν έδω
χωρητήν διά Πνεύματοc:, άλλ" όχι γνα.1σιν, καί έκλα8ών
έπ' αύτηc: τηc: σημασiαc: τό «ούδείc: είδε τόν Θεόν» καί
26
διαnορηηκωc: άντιθέσαc: είc: τήν πνευματικήν θεωρίαν τοϋ
Στεφάνου, έπέφερε τήν λύσιν κάλλιστα καί εύσεβέστατα.
Πλήν τούτων δέν είnεν οϋτε τήν ούσίαν χωρητήν η όρα­
τήν, άλλά τr'1ν δόΕaν τοϋ Πατρόc: καi τήν χάριν τοϋ Πνεύ-
ματοc::
6. «'Αλλ' έγιυ», λέγει, ,,άκούων δη ή χάριc: καί ή δόtα
αϋτη είναι ύnερφυήc: καί όμοία μέ τόν Θέόν, διότι, λέγει,
'μέ τό όμοιον καθορωνται τά δμοια' διό καί, καθώc: είναι
21
δκτιστοc: 'Καi δνσρχοc:, τήν λέγω ούσίαν τοϋ Θεοϋ». Kai
δέν δύναται νά είναι, ώ άντίπαλε των άγίων θεολόγε (διό­
τι δέν θά διαφύγr~c: καθόλου τήν προσοχήν των γνωριΖόν­
των, δν καί κρύπτων τά όνόματα nροτείνειc: nεριέργωc: τήν
άγίαν διάνοιαν των , άγίων ώσάν άνήκουσαν είc: κάποιον
άλλοτριόφρονα 28 ), δέν δύναται λοιπόν νά ύπάρχr~ ένέργεια
Θεοϋ 'ύnερφυήc:, δναρχοc: καί δκτιστοc:, κσί μέ τό νά φα­
νερώνη δι' έαυτηc: όλον τόν Θεόν είc: τούc: 6λέnονταc: έν
...."",
706 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3 707

δι' έαvτης ωίς ·ύπερφυώς έι 1 Π~ιεύμαιι δρώσιν δμοία τφ Θε­ Πνεύματι όμοία μt τόv Θεόν; «'Άπαγε», λέγει· «διότι εν
φ; «'Άπαγε)), φησίν' ((SV γαρ ακτιστ6ν τε καί αναρχον, ή ου­ είναι ακτιστοv καί αναρχον, ή ούσία τοϋ Θεοϋ' πόσα δέ
σία του Θεού· πάσα δέ ενέργεια αυτού κτιστή)). Της άσεοείας· ένέργεια αύτοϋ είναι κτιστή». 'Οποία άσέβεια· διότι η δέν
l} γαρ ουκ εχει φυσικάς και ΟV'σtώδεις ενεργείας δ Θεός και εχει φυσκάc: καi ούσ1ύJδειc: έvεργείαc: ό Θεόc: καί αθεοc:
5 αθεός έστιν δ τούτο λέγων ( τούτο γαρ αντικρυς, φησίν, δτι είναι ό λέγων τοϋτο (πράγματι λέγει καθαρά τοϋτο, δτι
ουκ εστι ό Θεός, οί γαρ αγιοι πατέρες φαvερώς λέγουσι, κατά δέν ύπάρχει Θεόc:, διότι oi δγιοι Πατέρεc: λέγουν φανερωc:
τόν ·θε'iον 1Vlάξιμον, μήτε εlναι μήτε γινώσκεσθαι χωρίς της κατά τόν θείον ΜάΕ:ιμον
09
δτι οϋτε είναι οϋτε γνωρiΖ:εται
ΟVΟt.ώδους αυτης ενεργείας τ17ν οίανδήποτε φύσιν) 1 iJ OVY 6nοιαδήποτε φύσιc: χωρ1c: τι']ν ούσιώδη αύτηc: ένέργειαν),
{)VΚ εlσιι' ουσιώδεις και φυσικαί ·θι::ίαι εvέργειαι και ουδέ η λοιπόν δέν ύπάpχοuν ούσ1ι.iJδε1c: καί φυσικοί θε1α1 ένέρ­
10 Θεός εστι λοιπόν, 1) ε'ίπερ είσίν ει1 έργc:ιαι θείαι, φvσικαί και γειαι, όπότε λοιπόν οέν ύπάρχει οϋτε Θεόc:, η αν ύπάρ­
ουσιώδεις, κrισταί δέ είσιν αvται, κτιστή εσιαι και ή ταύτας χοuν θεϊαι ένέpγειαι, φυωκαί καί ούσιώδειc:, εΤναι δέ αυ­
i-:χουσα ουσία του Θεοv· rjς γάρ ουσίας τε καί φύσεως αί φv­ τα, κτιστοί, κτιστή θά ε]ναι καi ή εχουσα ταύταc: ούσία
σικαι και ουσιώδεις ένέργειαι κτιοταί, και αυιίι ή ταύτας 1οϋ Θεοϋ· καθ' οοον r1 ού,ϊα καi φύσιc:, τηc: όποίαc: αί
εχοvσα φύσις και ουσία κτιστή και εστι και γινώσκεται. φυσιιωi καi ούσ1ιίJδε1c: ένέργεrαι είναι κτιστοί, καί 'ή ίδία
15 7. Εlπέ δή μοι· πόθεν έι· δυσίγ ένερ,γείαις και φύσεσιν είναι καί γνωρiί:εται κτιστή.
i:Ξγνωμεν Χριστόν, εl μή αί του Θεοv φυσικαι έ~ιέργειαι α­ 7. Είπέ μου τιίJρa· άπό που έγνωρίσαμεv δτι ό Χρι­
;αιοιοί είσι; Πόθεν δέ καί έν δυσί θ·ελήσεσι γινώσκομεν rι.υ­ στόc: ύπάρχει εic: δύο ένεργείαc: καί φύσειc:, αν δέν είναι
τόν, εl μη και δ Θεός θέλησιν είχε φυσι.κήν και θείαν; Τ ί δκτιστοι καί φυσ1καί ένέργειω τοϋ Θεοϋ; 'Από ποϋ δέ
οvν 10 του Θεού θέλημα, ουχί φύσεώς έστιν ενέργεια Θεού; γνωρiί:ομεν δτι αύτόc: ύnάρχε1 είc: δύο θελήσε1c:, αν δέν
20 ,, Αρ' οvν κτιστόν εσΗ ιό του άκτίστου θέλημα; "Αρα δέ κ,..ι.ί είχε καί ώc: Θεόc: θέλησ1ν φυσικήν καi θείον; Ti είναι λοι­
[πιο χρόJtΟΥ Και αρχή1' εστι και θaJ.ησtJ' εαχεν, ην ΟVΚ είχε πόν τό θέλημα τοϋ Θεοϋ, δέν είναι έvέργεια φύσεωc:
προ αlώJJωJJ; Τί OVJJ; α.ναγκασθείς η μεταυουλευθ·είς; Ουτω Θεοϋ; ~ Αρα λοιπόν κτιστόν είναι τό θέλημα τοϋ ,άκτi­

ταίς καιJJcφωνίαις ό ταλαίπωρος οvτος, ου τfί θεία φύσει στου; ~ Αρα δέ cΤναι έnίσηc: ύπό άρχήν καi χρόνον, καί
μόνον αλλά και τfί δια σαρκός t!:ιιδημί(J του αωη,ρος επηρεά- ελαβε θέλησιν τήν όποiαγ δέν είχε προα1ωνiωc:; Πωc: λοι­

25 ζει και χρισιιαJJοκατήγορος έθέλω1, είJJαι του χριστιανώJt εi•­ πόν, άναγκασθείc: η μεταβολών γνώμην; Οϋτω μέ τάc:
οε6ους πληρώματος έαυτοψ έξέ6αλε, μοJJοφυσίτης τε καί μο­ iCΟιVΟψωνίαc: ό ταλαίπωpοc: OUTOC: κακομεταχειpίιεται όχι

νοθελήτης καί τr»ν πώποτε άJJαφαγέντΟ!_ν χεlρωJJ ύπό τώJ' μόνον την θείον φύσιν όλλά καi τιiν διά σαρκόc: έπ1δημίαν

οlκείωJJ λ6γων {ξελεγχι'Jείς. Εί γαρ πααα ενέργεια Θεού, rοϋ Σωτηροc: καί Θέλων νά είναι χρ1στ1ανοκατήγοροc: έΕέ­

χωρίς 117ς ιά :πάντα πρώτως έJJεργούσης ουα[ας του Θεού, βαλεν έαuτόν τοϋ εύσεβοϋc: πληρώματοc: των Χριστιανων,

30 κατά τούς έκείνου λόγους, χροJJικήν εαχεJJ αρχήν, καί κτισι17 άποδειχθεic: ύπό των λόγων του μονοφuσiτηc: καi μονο­

έοιιν έξ άνάγκης ;ιασα ενέργεια Θεου· λοιπόν ουκ είχε,, ό θελήτηc: χειρότεροc: τGJV άνέκαθεν άναφανέντων: 0 • Πράγμα­

Χριαιός κτιστάς και άκτίστους ενεργεlας φvσικώς, άλλα κτι- τι, αν πόσα ένέργεια Θεοϋ είχε χρον1κήν αρχήν χωριστά
άπό τιiν τά πάντα πρωταρχικωc: έvεργοϋσαν ούσίαν τοϋ
Θεοϋ κατά τούc: λόγουc: έκείνου, τότε πόσα ένέργεια Θεοϋ
29. Πρόc: Μαρίνον, PG 91, 96 Β (έπιοτ. πρόc: Νίκανδρον), 200 C.
30. Τά λεγόμενα ένταϋθα ύπό τοϋ Παλαμδ έ!Ξάγονται έ,κ τοϋ τρό­ είναι κατ' άνάγκην κτιστή· έπομένωc: ό Χριστόc: δέν είχε κτι­
που θεολογήσεωc: τοϋ Μα!Ξίμου, διό τούc: μή δ-;χομένουc: αύτά ,κολεί
στάc: καί άκτίστουc: ένεργείαc: φυσικωc:, άλλά μόνον κτιστάc:.
μονοφυσίταc: καί μονοθελήταc:.
708 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3 709

οτάς μόιιογ, μιάς αρα ειιεργείας f)JJ καί ταvτης ού θεiας, άις
δρα ήτο μιας ενεργείας καί μάλιστα δχι θείας, δnωc: ελεγον
οί κακόδοξοι εκειyοι ελεγσν, ύnό γάρ το κτιστον αnασαί εl­
οί κακόδοΕοι έκείνοι μονοενεργηται, διότι δλαι είναι ύnό τό
σιγ· εl δέ μιας ηv §γεργείας κα/. μιας φύσεως εξ άJJάγκης
δκτιστον· αν δέν ητο μιας ένεργείας, θά ήτο άναγκαίωc:
·ηγ, και ταύτης αvθι.ς UV' θείας, κατά τούς 7!άλαι πατέ μονοφυ-
καί μιας φύσεως, 'ΚΟi αύτης πάλιν δχι θείας, κατά τούς
5 σίτας, αλλά κτιστής· ης γαρ φύσεως ή εγέργεια κτιστή, lί.κτι­
παλαιούς μονοφυσiτας, άλλά κτιστης· διότι ή φύσις της
στος αυτή ουκ εσrι.
όποίας ή ένέργεια είναι κτιστή, αύτή ή Ίδια δέν είναι δ­
8. Προς δέ, εl μη αJJάρχους εχει ει1 εργείας ιί Θεός, τοιί­
κτιστος.
των ων εnέκειι,α, καθ·' 0001' 70 εγεργοίJ1! συτω τών ενεργσυ­
8. Προσέτι δέ, αν ό Θεός δέν εχπ άνάρχους ένεργείαc:
μένω11 ύnερέχει, nώς nροάναρχος και ύnεράναρχός εστιν; Ώς
εύρισκόμενος ό Ίδιοc: πέραν τούτων, καθ' δσον τό ένερ­
10 γαρ ύnέρθεος ουκ- α1 1 ην, κατά τoJJ μέγαν Διογύοιον, εl μii
γοϋν ύnερέχει οϋτω των ένεργουμένων, πως είναι nροά­
17·εότης έλέγετο 10 χρήμα του ·θ·εοnοιον δώρου, 8 αει εστιιr εκ
ναρχος καί ύnεράναρχος; Πράγματι δnως δέν θά ήδύνατο
του &ει οντος Θεον κατά τοι• θειογ Μάξιμ01, ( εl γαρ μ17 του­
νά ύnάρχπ ύπέρθεος 1 1<ατά τόν μέγαν Διονύσιον, αν δέv
το δοίη τις, της του Θεού φύσεως μεθέξουσι~r οί θεούμεγηι
έλέγετο θεότης τό nρδγμα τοϋ άγαθοϋ δώρου , τό όnοίον
31

και φύσει εσονται θεοί)· ως OVJJ, εl μ17 1) χάρις της θεώσεως

15 ηγ, οi,κ αν ύnέρθεος έκαλειτο δ Θεδς, οvιως οi·δέ ύnεράι,αρ­
χος κληθείιι αγ, εl μιί, καθάnερ· ό {)είος και τοντο Μάξιμός
φησιν, «αJΙαρχα έργα του Θεού εστι~, 17 iΊ.1'ίαJJασία και ή α­
πειρία καί 17 ϊ'J)Ιrότης και οσα 71ερι τον Θεογ ουσιωδώς θεω­
ρείται)). Πώς δέ και κατά μέθεξιν της τοιαύτης χάρι.τος,
20 κατά τόJΙ αύτόι1 αγιοι•, αι·αρχος γίνεται δ uνι'ίρωnος, καιΜnερ
δ Μελχισεδέκ, (ψήιε αρχήν ήμερϊ(η, μι7τε ζωής τέλος)) εσχη­
κέJJαι μαρ1υρο,ύμει 1 ος, και πας δ κατά Π αυλο~• τiJJΙ του' i':νοι­
κήσαι•τος λδγου ζϊvν 1'tείαJΙ και αίδιον ζωψ·, εl μή άναρχος
ή χάρις εΊη;
25 9. {ι.'Αλλ' εl καί τις δοίη)), φησl~·, ((α,κτίcηους εlναι ειιερ-
γείας ΙJείας, ουδείς έdψακε~• αύτάς, εί μή κτισται γεγόJΙασιν)).
'Ότι μέι· 0'0)1 ούδέnοτε εκειναι γίJJονται κτιοταί, αλλά μόνα
τά μετέχοι·τά εστι κτιστά, τώv μεθεκτών nροόντωv εν Θεφ,
καί (lις, εl ,ωΊ τοvτ' εΎη, της ούσlας τοΓι Θεον τά κτ{σμαhα
30 με{}t5!:ουσιι,, 8 παντός μii,λλοJΙ ατωrό~r εστι, τούτο μέ~· oviι αφr7J­
μεγ 1fJ11 • ΆJ.λ' ουδε τά πόρρω ώς ύn' οφι'tαλμm';ς ήμείς δρω-
31. 'Επιστολή 2, PG 3, 1068 Α · 1069 Α.
32. Κεφάλοια περί άγάnης 3, 25, PG 90, 1024 C.
33. ΙΚεφάλαια θεολογικά 1, 48, PG 90, 1100 ο· 1, 50, αύτόθι
1101 Β.
34. Έ 6 ρ. 7, 3. 35. Γα λ 2, 20.
36. Περί άnοριων, PG 91, 1144 BC' Κεφάλαια διάφορα 5, 85,
PG 90, 1384D.
κατά τόν θείον ΜάΕιμον ύnάρχει πάντοτε έκ τοϋ πάντοτε
δντος Θεοϋ 32 (καθ' δσον, αν δέν nαραδεχθη κανείς τοϋτο,
οί θεούμενοι θά μετάσχουν της φύσεως τοϋ Θεοϋ καί θά
είναι φύσει θεοί)· δπως λοιπόν, αν δέν ητο ή χάρις της
θεώσεως, δέν θά έκαλεϊτο ύnέρθεος ό Θεός, οϋτω οϋτε
ύnάρχιος δέν θά ήδύνατο νά κληθrί, αν δέν «είναι δναρχα
εργα τοϋ Θεοϋ ή άθανασία, ή άnειρία, ή όντότης καί δσα
ύφiστανται ούσιωδίϊJς περί τόν Θεόlf», καθ<ίJς λέγει έnίσης
ό θείος ΜάΕιμος 33 . Πως δέ μέ μέθεΕιν της τοιαύτης χάριτος,
κατά τόν 'ίδιον άγιον, γίνεται αναρχος ό ανθρωnος, δπως
ό Μελχισεδέ'Κ, ό όnοϊοc: κατά τήν μαρτυρίαν δξ:ν ελαβεν
«οϋτε αρχήν ήμερων οϋτε τέλος Ζ:ωης»';t καi πας ό Ζων
κατά Παϋλον τήν θείον καί άίδιον Ζωήν τοϋ έvοικήσαντος
Λόγου 3 5, αν δέν ήτο αναρχος ή χάρις
36
;
9. «'Αλλά καί δν δεχθη κάποιος», λέγει, «δτι ύπάρχουν
ακτιστοι θεϊαι ένέργεια1, κανείς δέν τάς είδεν, έκτός δν έγι­
ναν κτιστοί». 'Ότι λοιπόν έκεϊναι δέν γίνονται ποτέ κτιστοί,
άλλά μόνον τά μετέχοντα είναι κτιστά, ένψ τά μεθεκτά
προϋπάρχουν είς τόν Θεόν, καί δτι, δν δέν συνέβαινε τοϋ­
rο, τά κτίσματα θά μετάσχουν της ούσίας τοϋ Θεοϋ, nρδγμα
τό όποίον είναι τό άτοnώτερον δλων, τοϋτο λοιπόν ας τό
όφήσωμεν τώρα. 'Αλλά ήμεϊς μέν δέν βλέnομεν οϋτε τά
710 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3 711

μεJJ, ουδέ ΗΧ μέλλοJJτα ώς ενεστώτα, οvδε τό περί ήμϊiιJJ θέ­ μακριά ώσάν έμπρόc: είc: τούς όφθαλμούς μας οϋτε τά μέλ­
}.η,ιια του Θεοv, εl μ17 εκοαίη, γιJJώσκομε1, ήμείς, οί δέ πρn­ λοντα ώς παρόντα καi δέν γνωρίΖ:ομεν οϋτε τό περί ήμων
φίjται και 1Ύ)J! IC:)J Θεψ nρό HVJJ αlώ1;ωγ εJJυnάρχουσαJJ εγι,c[)­ θέλημα του Θεοί} δν δέν nραγματοnοιηθη, οί δέ nροφηται
κασι riουλψ·, μψ,ω απο1ελεσθεισαJJ. Οuτω και οί i!κκριτοι γνωρίΖουν καί τήν έν Θεψ προαιωνίως ένυnάρχουσαν 8ου­
5 r6Ί,. μαDητωJ 1 , καfJάπερ ακούεις ψάλ},ουσαJJ τήν Έκκλησίω·, λήν, πρίν άκόμη άnοτελεσθ;ϊ. Οϋτω καί οί εκκριτοι μαθη­
εl μιί εκκεκώφησαι τά ϊδτα, 11711 ουσιcόδη του Θεοii και αί'­ ταί3', όπως άκούειc: τήν 'Εκκλησίαν νά ψάλλη, δν δέν έχπς
διοv εV:rρέ::ι.εια~~ εlδoJt SJΙ ΘαΟfhρ, oi 1't}ir
1 &nδ τrl)ν χιιομrί.τc,J1' κωφαθη, είδον είς τό Θαβιi.>ρ τήν ούσιώδη καί άίδιον εύπρέ­
δ6ςω· του Θεοιϊ, ώς αυτός χαμαιζήλως {,πείληφας, αλJ.' αυ­ πειαν του Θεοϋ'18 , όχι την άηό τά κτίσματα δόΕαν τοϋ Θεοϋ,
ηίν τ~711 ιΎ:0ιέρφuΗΟJJ 10V' αρχε1ύ;cιου κάλλους λαμπρότητα, αiη/, όπως έκλαμβάνεις έσϊι χαμαιΖήλως, άλλ' αύτήν τήν ,ύπέρ­

1 Ο ,δ i'υείδεογ εlδος της {}εϊκης ώραι6τητος, δι' ov θεουργείωι. φωτον λαμπρότητα τοϋ άρχετύπου κάλλους, αύτό τό άνεί­
και τijς τιρrίς πρόσωτιοιι θείας ομιλίας καταξιουται ό αιιθρω­ δεον είδος της θεϊκης ώραιότητος, διά τοϋ όnοίου θε­
.ιος, αι,τ,ί)• τ1ίι, αί'διο')Ι καί ι;χδιάδοχοJΙ οασιλείαν του Θεοv, αυ­ ουργεϊται καί καταΕιουται ό δνθρωπος της κατά πρόσω·
τδ ΤΟ iιπrρ )JOV)' και απρόοιτον φως, φως οvράνιο11, αnλετο:·, πον θείας συναναοτροφης, αύτην τήν άΊδιον καί ·άτελεύ­
Ζfχρcγοι 1 , &tδιον, φrJJς απαστράπτον αφ{}αρσίαν, φϊιις θεοΓπ rητον βασιλείαν τοϋ Θεοϋ, αύτό τό ύnέρ νοϋν καi ,άnρόσι­
1 ~ 701.Jς 1?εωμέι;οvς· αυτrιν γι'ιρ εlδον ηy καί ενοικον εσχήκασι )' rον φως, φως ούράνιον, αnλετον, δχρονον, άίδιον, φως
ι\στερογ 11)ι, χάριν του Πνεύματος· μία γαρ· χάρις Πατρ6ς, άnαστράπτον άφθαρσίαν, φως θεωνον τούς θεωμένους·
Υίοv και Πγε1\ιιατος, f}γ εί και σωματικοίς εlδοJΙ οφθαλμοί;, διότι είδον αύτήν τήν χάριν τοϋ Πνεύματος την όποίαν
r,ι)λrί διr,"οιγrίσιι:, rv; εκ τυφλαιγ γειιέσθαι 6λέτιοJΙτας, καrr} εnειτα ελαβον καί ένοικον 39 ' διότι μία είναι ή χάρις Πα­

I(>J εΥ. Δ α.ιιασκοv ·θ·ειον 'Ι ωάιΨην) και lδείν τό ακτιστον ε- τρός, Υiοϋ καί Πνεύματος, τήν όποίαν, δν καί είδον μέ

20 κει"Ο ~ιr7Ί-, ο και 1 τςv μέιλλοJΙτι αίωJJι τοίς άγίοις μόιιοις α­ σωματικούς όφθαλμούς, άλλά διηνοιγμένους ώστε άηό τυ­

καωλήκτως εcηαι 1J'εατ6ν, κατr1 τοi,ς άγ[ους Δ ιονύσι6γ τε φλGJν νά γίνουν βλέποντες κατά τόν θείον · 1ωάννην έκ
Δαμασκοϋ ,
40
καi Μάξι_ιιο1'. καί νά ϊδουν τό όκτιστον έκεϊνο φως, τό

!Ο. Όρ{f,ς δτι Ηtς Υ.τtσΤfί δυνάμει αοράτους εν τcρ Θεϊ(ι όποiΌν καί είς τόν μέλλοντα αίωνα θά είναι θεατόν ·άτε­

ι':cία,; {;γεργείας οί αγιοι διrχ τον JΙγεύματος, 15τιεραναοάντε.ς λειώτως μόνον άπό τούς άγίους κατά τούς άγίους Διο­

2~ §r:ιυιο15ς~ δgrΤ)σοι; <ϊΌ γc!ρ άξιωθείς)), (pηο[γ, αΞν τc,,TJ Θε!.~ νύσιον41 1 καί ΜάΕιμον.
, (\
γεJJεσu'c!ι.
,, .,,
;cιαι,τας
' ~
εισεται
:, ,..,
τους
"εν αυτφ
- τω~, 0111ων
..
προυφε- 10. Βλέπεις δτι oi άγιοι, ύnερβαίνοντεc: έαυτούς, 8λέ­

rι:C)Ίας λόγους καθ' άnλη11 τινα καi άδιαlρετον γJΙώσt}J)J· κα1 πουν διά τοϋ Πνεύματος τάς άοράτους άπό κτιστην δύνα­

;ι;άλιγ, «τ17JJ ψυχή~, τιρός έαυτην και τογ Θεό~, συJΙαχθείσω·, μιν θείας ένεργείας τοϋ Θεοϋ; Διότι, λέγει, «ό άΕιωθείς

Μ}κ εσται δ εlς τιολλά κατ' επίνοιαγ αυτηγ ετι διαιρωγ λόγος, νά φθάοn είς τόν Θεόν, θά γνωρίσn όλους τούς είς αύτόν

30 Hf) :"Cf.)Q)T(f) και μόιψ και έι,ι λόγφ τε και Θεφ κατεστεμμ/- προϋφισταμένους λόγους κατά κάποιαν άπλην καί άδιαί­
ρετον γνωσιν,, • καί πάλιν, «δέν θά ίιπάρχη πλέον ό διαι­
42

3,7. Βλ. 1, 3, 26 • 29· 38 ,κ.ά. ρων συλλογιστικως είς πολλά τήν ψυχήν λόγος, δτον
38. Έκ τοϋ δευτέρου καθίσματος μετά -rόν Πολυέλεον τη<: 6ηc:
Αύγούστου, μή χρησιμοποιούμενον ηδη. αύτή συναχθfι πρός έαυτήν καi πρός τόν Θεόν, όnότε θά
39. Ή δκηστοc: ένέργεια, ην είδον oi μαθη-rαi έν Θαβώρ, -rαυτίιε· είναι στεφανωμένη είς τήν κεφαλήν μέ τόν πρωτον καί
τσι μέ τήν χάριν τοϋϋ Πνεύμα-rοc:, ην ελαβον βραδύτερον.
40. Λόγοι:: είc: μεταμόρφωσιν 12, PG 96, 564 C. μόνον καί ενα Λόγον καί Θεόν, μέσα είς τόν όnοϊον προϋ-
41. Περί θείων όνομά-rων 1, 4, PG 3, 592 BC. Πρβλ, καi Περί
ούρανίου ίεραρχίαc: 15, 4. PG 3, 353 C. 42. Μ α ξ ί μου. Κεφάλαια θεολογικό 2, 4, PG !)9, 1128 Α.
712 rrHroPιOv rov nΑΛΑΜΑ
1 ψ 117ν κεφαλήι·, εν φ κατά μίαν άπερινόητον άπλότητα πάv­
τες οί των οι•των λόγοι έ,,οειδως προϋφεσ117κασο•, φ ενατε­
Γi;ουσα ΟVΚ εκτος (il!11Jς OJJTι, αλλ' S')! Ολl7 W.ψ Καθ' άπληJJ
-:1.[!ΟGUΟλήιι, ε'ίσεται και αv'1'ή τους τώv O)JTω)J λόγους, δι' ους
s ,υχό, .,ρίι• ι•υμφευiΗj,•αι τςΤί Λόγφ και Θεφ, ταις διαιρετικαϊς
~',n1ίγετο μεθόδοιςη. Όρff.ς ώς ου καθ' 11,uας δρωσιγ οί ει·
Θεϊρ γενόμει,οι και θεωθέJJτες καί προς αvτόι, ει 1 {Ηως ατε-
1·ίζοι·τες; Αlσθήσει γ(1ρ τά ύπέρ αίσθησιν και νφ τα ύnιρ
1•of.1· όρC>σι θαυμασίως, ταις δ.νθρωπfγαις εξεσιν εγγιJJομt-
1 rι ι'ης τijς τοί! Πγεύμαrος δυJJάμεως, δι' ης δρώσι τιi ύπέρ ήμας.
'llιιω1 1 01!)' 111 αlσθ·ιίσει σvvαnι6ντωιι δ.ει τό ύnέρ α'ίσθησιι·,
rΖις μετά ϊΟV 1)7tS[!φυους και τό ύπερcbνυμογ δειχθ1jναι της δ­
ράσεως ι'r.εί1•ης, διαιρωι, σοφιστικως ό ηjς κακίας σοφιστής
οϊε:αί τι καθ·' 17μων λέγειι, και ιούς ;ταιδαριcbδεις 11711 διά-
15 1•rιια1• εξcaαrff., καταφλυαρrίιν Η,ιν αlσθητόν τάχα τό θείον οlο­
.ιιι,:,,ωι·, //ισπερ αν ε'ί τις Η.Τι1' 01:•σία1• Λ,ερούσιοι• λεγόντων τόι·
Θεό?", διελc)Jιι του ύπερουσίου τιΊν ου:σίαν, εlτ' δ.φειδως κατε­
φλυάρει λέ;ιω11, ιός; •(Cεπεί ουοίω• εχειιι T(}Jf Θεό,, φατε, η τ6Ίι·
κιυΜλου τί εοτι ψιλfί μόηJ επι~•οίq, 11εωρούμει,οι, και ουκ lf-
20 σ:ιγ ώJ.ηiJ,ως, if τι 1rίι11 ατόμων. Προς ον αν εΊ:ιοJJ οπερ καί
ήuεις πψ)ς τόιι φερω1,ύμως λατινέλλφ 1 α δικαίως ωvτον, ώς
'εοικας ουτω τϊΊ,, περί Θεου λόγων επαtειι, cvς οους και
οJ'fις των ι;ιδόι•ταη/. Οϋτω γάρ τό παρ' ήμών nνευματικό11 καί
{πέy γουι· λεγόμε1,οι• r.vς αlοθητόν λεγόντων παρακούων 17,ιιώι·
25 κrηηγορείς, καί, διαφορωτάτου οντος ιού κατ' αύτό1, του καθ'
αu,ό, ιός ταυrοv αυτός ακο1,εις και τr7ιγ περι Θεό~, οσα φυοι­
κr1 κατ' αυτόν ήγfi.
11. «Άλλ' ούδε~,ός)), φησίγ, «εσται διαφέρων δ Θεός Ηvι.·
όρωιιέηυν, εί t:κ 1(0)! ;rερι αυτόν δραται· και γαρ εκασ:τωι
30 101}!(1))' ουκ εκ 1(ι))t κατ' α'i'η6, άλλ' εκ τών περι αi'πό tστι.v,
43. Μα!: ί μ ο ιι, Μuαταγωγία 5, PG 91, 681 Β.
44. Τό δνομα έχει διπλην σημαόίαν, 1πρωτον μέν έθνολογικήν,
καθ' ην ό Βαρλαάμ χαρακτηρίΖεται ώc: μιγάς Λατϊνοc: καί 'Έλλην,
δεϊιτερον δέ θρησκευτικήν, καθ· ην λέγεται Λατϊνοc: τό δόγμα καί
είδωλολάτρηc:, λόγι.ρ τηc: μετά ζήλου άναστροφηc: του μετά των κλα·
σικων συγγραφέων.
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3 713
φίστανται ένοειδωc: κατά μίαν άπερινόητον άπλότητα δλοι
oi λόγοι των δντωv· άτεν!Ζουσα ·ή ψυχή είc: αύτόν, καθώc:
δέν είναι έκτόc: αύτηc: άλλά δλοι είc: δλην αύτήν κατά
άπληv έπαφήν, θά γνωρίσπ καί αύτή τούc: λόγουc: των
δντων, διά τούc: όποiουc:, πρίν νυμφευθn μέ τόν Λόγον
καί Θεόν, έδελεάΖετο άπό τάc: διαιρετικάc: μεθόδουc:»' •
3
Βλέπεις δτι δέν βλέπουν κατά τόν ίδικόν μαc: τρόπον οί
φθάσαντεc: είc: τόν Θεόν καi θεωθέντεc: καί άτενίΖοντεc:
πρόc: αύτόν ένΘέωc:; Δ,ότι βλέπουν θαυμασίωc: τά ύπέρ
αϊσθησ1ν διά τηc: αίσθήσεωc: καί τά ύπέρ νοϋν διά τοϋ
νοϋ. κατόπιν έμφυτεύσεωc: είc: τάc: άνθρωπίναc: ε!Ξειc: τηc:
δυνάμεως τοϋ Πνεύματος, διά τηc: όποίαc: βλέπουν τά
ύπέρ ήμαc:. Ένφ λοιπόν ήμείc: συνάπτομεν μέ τήν αϊσθη­
σιν πάντοτε τό ύπέρ αϊσθησιν, ωστε μαΖί μέ τό ύπερφυέc:
νά δεχθ!i καi τό ύπερώνυμον τηc: όράσεωc: έκείνηc:, αύ­
τόc: ό σοφιστήc: τηc: κακίαc:, διαιρων σοφιστικωc: νc>μίΖει
δτι λέγει κάτι έναντίον μαc: καί έ!Ξαπατ(ι τούc: παιδαριώδεις
κατά τήν διάνοιαν, ΖαλίΖει μέ τάc: φλυαρίας του τούc: θεω­
ροϋνταc: αίσθητόν τάχα τό θείον. 'Ενεργεί ώσάν κάποιος
άπό τούc: λέγοντας τόν Θεόν ούσίαv ύπερούσιον, διασπά­
σαc: άπό τό ύnερούσιον τήν ούσίαν, νά κατεφλυάρει επει­
τα λέγων δτι, «ό Θεόc:, έφ' δσον λέγεται δτι εχει ούσίαν,
είναι η κάτι άπό τό καθόλου θεωρούμενα μόνον κατά
άπλην νόησιν κt:ί δέν ύπάρχει πραγματικωc:, η κάτι τό
άτομικόv,:. Πρόc: αύτόν θά ήδύναvτο οΟτοι νά εϊπουν δ,τι
καί ήμεϊc: δικαίως πρόc: τόν φερωνύμωc: λατινοέλληνα
44
τΟυτον, &τι 'φαίνεσαι νά καταvοnc: τούc: περί Θεοϋ λόγουc:
τόσον δσον βοϋc: ί<dί δνοc: τούc: άοιδούc:'. Πράγματι πα·
ρακοιΊων τό λεγόμενον άπό ήμαc: πνευματικόν καί ύπέρ
voϋv ώσόν νά έλέγομεν αίσθητόν, μαt κατηγορεϊc:, καί,
ένψ τό κατ' αύτόν είναι διαφορετικώτατον άnό τό καθ'
αύτό, έσύ τό άκούειc: ώc: ταυτόσημον καi τά φυσικά ίδιώ­
ματα περί τόν Θεόν θεωρεϊc: ώc: κατ' αύτόν.
11. «' Αλλά», λέγει, «ό Θεόc: δέν θά, διαφέρπ άπό κα­
νέν όρώμενον αν βλέπεται άπό τά περί αύτόv· διότι εκα­
στον άnό αύτά βλέπεται δχι άnό τό κατ' αύτό, άλλά άπό
714 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3 715

δρώμενον" ήλίον γαρ oi, της ουσίας άντιλαμf3άνεται ή οψις,

τά περί αύτό· έπi παραδείγματι ή δρασιc: δέν άντιλαμβά­
άλλα 1(ι))' περί αύτήι))>. ΠρωτοJJ μέν οvν απο του σοι προ1ε-
vεται τήν ούσίαν τοϋ ήλiου άλλά τά περί αύτήν». Κατά
1Jέγιος παραδείγματος συκοφάντης έκόJν αναφαίνrι ωv Θεοv
πρώτον λοιπόν άπό τό nροβαλλόμενον παράδειγμά σου
και ιϊ,>ν άγίω~ι αυ'ΤΟV' ηJ.ιος γαρ και ή ακτίς και οθεν ή α-
παρουσιάΖ:εσαι έκουσίωc: συκοφάντης τοϋ Θεοϋ καi των
5 κτις καλείται, και OV' δύο παρά τοvτο ηλιοι· τοιγαροvν ε'lς Θε­
άγίων αύτοϋ· διότι όvομάlεται μέν iiλιoc: καί άκτίc:, καί
ός, εl καί ή tκ Θεοv θεοποιος f}εολογείται χάρις, καl. Ηοιι
άnό ποϋ είναι ή άκτίc:, άλλά μέ αύτό δέν είναι δύο ηλιοι~;,·
7lερί 10)! ijλιόν tσ11 10 φως' OVΚOVJ' ουσία του ήλίοv. πως 001' έnομέvωc: είc: είναι ό Θεόc:, άκόμη καi αν θεωρηται Θεόc:
ουσία Θεοί> το tκ Θεου τούς άγίους tπιλάμπον φως; τί δέ
ή ·έκ Θεοϋ Θεοnοιόc: χάρις, καi τό φωc: άνήκει είc: τά περί
1() του 1Jλίοv φως; δρώμενοι• γίνεται η και προ του· δρασθαι.
rόν ιϊλιοv, δέν είναι λοιπόν ούσiα τοϋ ήλίου. Πωc: λοιπόν
1ο fjl'; π ολλφ μ{ί),λοJJ δήπουθει, 10 θεουργουν τους ·θεωμέι•ους
;;ίναι ούσία Οεοϋ τό έκ Θεοϋ έπιλάμπον τούc: άγίουc: φωc:;
φr7ις. 'Έπειτα, εl μηδέJJ παρά τοv'το μηδεγος τωι, όρωμένι,η•
τί δέ είναι τό φωc: τοϋ ήλίου; γίνεται μόλιc: βλέπεται iΊ ητο
διαφέρει δ Θεός, πως Jρά οοί τε και τοίς κατά σέ, μαλλο) καi προτοϋ όρσθrj; Πολύ περισσότερον βεβαίωc: τό θε­
δέ και τοίς nολJ.(ρ σου κρείποσιι, αι 1 θρώποις, ούχ δραται; οι ουργοϋν τοϊJc: θεωμένουc: φωc:. "Εnειτα, δν ό Θεόc: παρά
σοι 10ίι•υv δφι?'αλμοί, τυφλοί οιrτες προς 10 τοίς άγίοις ψ'iις rαϋτα δέν δ:αφέρn κατά τίποτε άπό κανέν έκ των βλεπο­
15 εποπτευόμεJJΟJJ 1 καί 10 001' στόμα εμφραξάτωσαν, 1Οtαυτα εις μένων, nωc: αραγε δέν βλέπεται άπό σέ καί τούt ίδίουc:
τό ιJείον φ6'ις εκείνα f3λασφημοΓJ1', διδάξω·τες ώς ού· φυοικόν, μέ σέ. μδλλον δέ καί άπό τούc: πολύ άνωτέρουc: σου άν­
ούδέ δι' αέρος εκείνο δραιό1'. 'Ό διαf3εοαιούμε1 1 ος αυτός, οι',_ Οp6Jπουc:; Οί όφθαλμοί σου λοιπόν, πού είναι τυφλοί nρόc: τό
δέ 10)• μέλλοιηα αlωι•α αι·επηρέαστοιι αψηκας· των θεηγόρω>' έποπτευόμενον ά'πό τούc: άγiουc:, δc: φράΕουν καί τό στόμα
γαc σαφ(J)ς λεγόντων ο'Ίς ουκ αέρος και τοϋ δι' α{ηοί> φωτος σου, άφοϋ βλασφημεϊ τόσον βαρέως εic: τό θείον έκεϊνο
20 τfιτ ε δεηοό,ιιεθα, 01:, 10 μrι ληπ1ον αlοθητικfΊ δν11άμει 101)'1(}
φωc:, δ1δάακοντεc: δτι έκεϊνο δέν είναι φυσικόν οϋτε όρα­
ψ(ος, 11)11 ;ωλλο~,ηι' το~"ί; μέλλοντος καί μέι•οι,τος αlωνος, αlσι?η- τόν δι' άέροc:'". Διαβεβαιώνων έσύ ό ϊδιοc: τοϋτο, δέν δφη­
1011 αποφαίνrι και δι' αέρος και 161' είναι δρατόι,. σεc: άνεπηρέαστον οϋτε τόν μέλλοντα αίωνα. Ένq) δηλα­
12. ((ΆλJ,' εl και προς τό 10ιοv10 φως ακρασίαγ περίκει­ δή oi θεηγόροι λέγουν σαφωc: ότι τότε δέν θά χρειασθω­
μαιη, φηαίJJ, «αλλ' αι,εφγμέγα ώτα lχων, τον λέγογτος ακούω 47
μεν οϋτε άέρα οϋτε τό δι' αύτοϋ φωc: , έσύ τό φωc: τοϋ­
25 'cδς έκ τr'iιγ περί αυτόι• γφ μ6ηρ σκιαγραφείται δ Θε6ς, τοσαv­ το, τό μή άντιληπτόν διά τηc: αiσθητικηc: δυνάμεως, τήν
τα :Ίεριλάμπω~· ήμ(ΪJJJ 1iι ήγεμονικ61,, και ταύτα κεκαθαρμέι,ωι·, καλλοvi')ν τοϋ μέλλοντος καi σταθεροϋ αίωνοc:, τό άvακη­
οσα καί οψιι, αο1ρα:ιijς τάχος ούχ ίσταμέJJης'η. "Οι,τως εοι­ ρύσσειc: αiσθητόν καί δι' άέροc: όρατόν καί τότε.
κας τυφλψ παρά 10V TΓVJ! δρcfηηων περι ψωτος διδασκομένψ, 12. «'Αλλά, αν καί πάσχω άορασίαν πρόc: τό τοιοϋτο
ος, πρ/γ διακουοαι του διδάσκοι11ος, ύπδ της ύπερ6αλλούσηι; φ{όc:», λέγει, «εχων nάντωc: άνοικτά ιοτα, άκούω τόν λέ­
30 απονο[ας, cδς αύτος κρείπον είδώς τε και διδάξωι,, επαι•ί- γοντα Ότι ό Θεόc: σκιαγραφείται μέ μόνον τόν νοϋν έκ
των πcρί αύτόν, τόσον περιλάμπων τό ήγεμονικόν μαc:,
45. Τό αύτό άκριβως ,παράδειγμα χρησιμοποιείται είς Ίουστίνου
(ψευδ.), 'Έκθεσ,ν όρθης όμολογίας 12, καί είς αλλα κίεμενα χριστσ­ καί μάλιστα δταν ε'ίμεθα κεκαθαρμένοι, όσον καί τι')ν δρα­
λογικό.
σιν ή ταχύτηc: άστραπηc: μή ίσταμένηc:'' ». Πράγματι όμοιά·
8

46. Λόγοι τοϋ Βσρλαάμ, βλ. 3, 1, 11.

47. Γ ρ η γ. Ν ύ σ σ η ς, Περί ψυχης καί όναστάοεως, PG 46. Ζ:ειc: μέ τυφλόν διδασκόμενον περί φωτόc: άnό κάποιον
104 Β.
βλέποντα, ό όποϊοc:, πρiν άκούσn τόν διδάσκαλον, άnό
48. Τοϋ Βαρλαάμ έκ Γ ρ η γ. 0 ε ο λόγου, Λόγος 45, 3, PG 36,
626 C- 628 Α. ύπερβολικήν παραφροσύνην έnαναστατεί κατ' αύτοϋ, ώσάν
-Ηβ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3 ΊΛΊ

οταrαι rϊρ διδαω~ά,ί.φ. Τί γάρ προϊcόν φηοιι• ό 1?εολόγος ού­ τάχα νά γνωρίιn καί νά διδάΙΞn αύτόc: καλύτερα. Δ1ότι τί
τος; c<Διά τουτο περιλάμπει λίαν άμvδρως ιφ νφ μόνφ τιιι· λέγει είc: τήν συνέχειαν ό Θεολόγος ουτοc:; «Διά τοϋτο
ι'ιρ:ι,ιίι• δ Θεός, ϊvα τφ ληπτφ μεγ ελκn προς εαυτόν, τςο δέ όρχικωc: ό Θεόc: περιλάμπει πολύ ~μυδρωc: μόνον τόν
αλήπιψ ιJαι·μάζηται, ι?αυμαζόμει'Ο)' δε ποθ·ηται πλέοιι, ΠΟ· νοϋν, ώστε μέ τό καταληnτόν μέν νά ελκn npόc: έαυτόν,
5 Ποuμει·ο~ι δέ κα1'Jαίρl7)), Τί καθαίρει :nοθο·ύμει·ο,,; Τόv νούι· μέ τό άκατάληπτον δέ νά θαυμάιεται, θαυμαιόμενον δέ νά
4
ιlρα μόνοι•; oi5· ;ωi. ;ιάρ οίιτος κατά τούς πατέρας ου πολλής ποθηται περισσότερον, πσθούμενον δέ νά καθαίρn» Ό Τί
α:ιουδιις εlς τό και?ήρασιΊαι δείται, ρq.στά τε της καθαρότητος καθαίρει ποθούμενον; ~ Αρά γε μόνον τόν νοϋν; δχι διότι
:τέrpυκει• εκπί:ηειι•,, διό και χωρις του θείου πόθου καθαρθ·ε[η ουτοc: δέν χρειάιεται πολλήν φροντίδα διά νά καθαρθf1
/ίι·, rlις ό θεολόγος οvτος έδειξε, καί τοίς εισαγομένοις ή τοι- κατά τούc: ηατέραc: καί έκ φύσεωc: έκπiπτει εύκόλωc: τηc:
10 αύιη κά~'rαρσίς εστι κατάλληλος. eo δέ θείος ;πόθος, πα.σαι· καθαρότητος, διό θά ήδύνατο νά καθαρθfi καί χωρίς τόν
εξι1· τε καί δύ1 1 αμιι' ψυχής τε και αώματος κα{}α{ρων και τ(δ θείον πόθον, δnωc: εδε11Ξεν ό Θεολόγος ουτοc:, •καί ,ή τοιαύ­
1'(:ι μονιμωτέραν απεργασάμενος ,ηv κάθαροιv, δεκτικόν η7ς τη κάθαρσις είναι κατάλληλος είc: τούc: άρχαρίουc:. Ό δέ
ι'Ιεοnοιου χάριτος τό~, i'lνθρωπον ποιείται. Δ t(Χ τούτο τό {Ιείοι• θεϊοc: πόθοc:, καθαίρων πόσαν διάθεσιν καί δύναμιν ψυχηc:

ι,::ιαι'Jοι5.ιιε1,οι· καθαίρει, καθα'iροι, δε θεοειδείς απεργάζεται· καί σώματοc: καί κάμνων μονιμωτέραν είc: τόν νοϋν τήν

15 τοιοvτοις δέ γεvοαέι•οις, cδς οlκεlοvς ηδη προσομιλεί - τολ­ κάθαρσιν, καθιστςΊ τόν όνθρωnον δεκτικόν τηc: θεοποιοϋ
,ιιq Τι )'l'(l)'{Κ()J! δ λόγος - Θεός θεοίς ε1,ούμενός τε και γνω­ χάριτοc:. Διά τοϋτο τό θείον, «ποθούμενον καθαρίιει, κα­

ρι'.:6μει•ος· και τοσουτοι• 'ίσως, οαοιι ηδη γινώσκει τούς γιJ'ω­ θαρίΖ:ον δέ καθιστςi θεοειδεϊc:· άφοϋ δέ γίνουν τοιοϋτοι,

ακο,ιιέι·ους)). Π Οfί ΤΟ αμυδροι• ενταυ1'J•α ιης έλλάμψεως; !(Καθ' συναναστρέφεται ώc: πρόc: οίκείουc: πλέον - ό λόγοc: άnο­
ίίrιοJ' ;,,iρ)), ψηοί, <•γινcbσκει δ Θεός αι·το6ς, κατα τοσοfiτον 7- τολμα κάτι τό θρασύ-, ώc: Θεόc: ένούμενοc: καί γνωριιό­

-.,ο πως και αι'•τοί>), φησf, {<γινώσκοvαι Θ,εόv,). Πcος; OV' διαι,οlας μενοc: μέ θεούc:· καί 'ίσωc: τόσον, δσον ηδη γνωρίΖ:ει τούc:

rι.ιιι•r1ραίς επι6ολαίς, κα{}άπερ αρχόμενος τιw λόγου ε'ίρηκει•,

γνωριί::ομένουc:»" 0 • Ποϋ είναι έδω τό άμυδρόν τηc: έλλάμ­

αλ,λ' l:ι· Θεφ Θεό,· Ι'lδότες κα1 διcι της προς αι'•τοι• ει,dιοεως ψεωc:; διότι, λέγει, «δσον γνωρίΖ:ει αύτούc: ό Θεόc:, τόσον
γνωρίιοuν καί αύτοί τόν Θεόν». Πωc: τόν γνωρίΖ:ουν;
ι?p,οειδΡΤς ηδη γεγοι,ότl'ς και ~'}Ι'οt-:ιδεi δυνάμει ταίς θειοτάται.ς
"Οχι μέ όμυδράc: έφόδοuc: τηc: διανοίας, δnωc: είπεν είc:
i:7ιΌ(ί.λ)ωηες 7/ιgι.οι 1of', Π11ε1\μαως, αίς έναιενlζειν τοvς μί7
τr'1ν όρχήν τοϋ λόγου, άλλά γνωρίΖ:οντεc: τόν Θεόν έν τφ
2s ι'fωt-:ιδείς καί ι'(Ρ μ61ψ ζη10υ1>ιας 1ά περί Θεδν αμ·ήχα1·01 1 •
Θεφ καί γενόμενοι ηδη θεοειδεϊc: διά τηc: πρόc: αύτόν ·ένώ­
13. Άλλ' rrις μέι, τfί ,ι'Jεοειδη τογ αJJθρωπο~, ποιούσυ χά­
σεωc: καi μέ τήν θεοειδη δύναμιν έγγίΖ:οντεc: τάc: θειοτά­
ριτι τιΖη• Θεόι• γινc!ιοκει. ιί τιαθcό~r, ηδη γέγογε σαφές. Π6ι1εγ
ταc: χάριταc: τοϋ Πνεύματος, τάc: όnοίαc: είναι άδύνατον
δ' 011 καl rrcίις α:vτη εατ/,, είr,όμεθα; Παρά του αύrοίi nάλιι,
νά άτενίσουν οί μή θεοειδεϊc: καί Ζ:ητοϋντεc: τά περί Θεόν
i} κrι.ι αλλου του Τ(())' διr} πείρας διδασκόντων. Παρ[τω τol'J'V) 1
μόνον μέ τόν νοϋν 51.
30 11 ερος, riις -:rλεfους Ρtι•αι 101',ς r,υμμαρτvρm7Ψτας. ΕΊπc'ι:ηι γάρ
13. 'Ότι πάντωc: ό παθών γνωρίϊ::ει τόν Θεόν μέ τήν
χάριν ή όnoia καθιστ(! τόν όνθρωπον θεοειδη, εγινεν ηδη
σαφές. 'Από nοϋ δέ θά μάθωμεν δτι αϋτη είναι καί φωc:;
·Από τόν 'ίδιον πάλιν η καί κάποιον δλλον έκ των διδα­
49. Γ ρ η γ. Θεολόγο u, Λόγοc. 45, 3, PG 36, 628 Α. σκόντων διά πείραc:. "Ac: προσέλθπ λοιπόν όλλοc:, ώστε oi
50. Αύτόθι. συμμαρτυροϋντεc: νά είναι περισσότεροι. Πράγματι ό Μά-
51. Βλ. 1 3, 18 κ.έ.
718 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ VΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3 719

r1 θ·είος Μάξιμος 11711 γεvησομένην επί ωυ μέλλοντος αlωγος !Ξιμοc:, άφοϋ είnε nερi τηc: γενησομένηc: κατά τόν μέλλον­
υ1ιν άγίων ειιωσιJJ προς 10 της 1Jείας άπλό1η10ς κρύφιον, επά­ τα αίωνα ένώσεωc: των άγίων nρόc: τό κρύφιον τηc: θείαc:
γει· ((ΚαfJ' 01' 1ης αφαι,ους και ύπεραρρήτου δόξης 10 φώς άnλότητος, προσθέτει' «κατά τόν όnοϊον, έnαnτεύοντεc: τό
εποπιε·ύοι'1ες, 117ς μακαρίας μετά 1(0)! ανω δvνάμεωγ και αv- φωc: τηc: άφανοϋc: καi ύnεραρρήτου δό!Ξηc:, γίνονται καi
5 1oi δεκτικοί γίι 1 01 1 ωι καθαρότητος)), 'Αλλά πόι1·εγ διι και {Ηω­ αύτοί δεκτικοί τηc: μακαρίαc: καθαρότητοc: μαΖ:i μέ τάc: ανω
σις του1ί Η) φ6Ίς; Του αfηου ;τιά,λιν ακοvσο11· εlπών γαρ τι'ιν δυνάμειc:»" 2 • 'Αλλά άnό nοϋ συνάγεται δτι είναι καi θέωσιc:
1ρόn01· ιί>ς εφικτοy 1ης του Θεου προς τούς θ·εοποιουμέγους τοϋτο τό φωc:; "Ακουσε πάλιν τόν ϊδιον· άφοϋ είπε τόν
έιιάιοεως, ώς ψvχης προς σώμα γίι·ε1αι ιρόποJt, ϊν' δλος a1,- τρόπον κατά τόν όποϊον είναι έφικτή ή ενωσιc: τοϋ Θεοϋ
{}ρωπος θεωθfj, τfj 10v ει 1 ανθρωπήσαν10ς Θεού χάριτι θεουρ- nρόc τούc: θεοποιουμένουc:, δτι δηλαδή γίνεται κατά τόν
1 Ο γούμενος, εnάγει· ((Ολος άνθρωπος μέΥων κατά ψυχηγ και τρόπον τηc: ένώσεωc: ψυχηc: nρόc: σώμα, διά νά θεωθri
σcομα διά 117ν φύσιι, καί δλος γιι 1 όμενος Θεός κατά ψυχή~ι ;ωί όλόκληροc: ό ανθρωnοc:, θεουργούμενοc: διά τηc: χάριτοc:
σιομα δια 1ηγ χάρι1 1 και τr7ν εμπρέπουσαν αυτφ διόλου θ·είαν τοϋ ένανθρωπr1σαντοc: Θεοϋ, προσθέτει· «μένων δλοc: ό αν­
117ς μακαρίας δόξης λαμπρότητα)). Εlδες ώς λαμπρότης 10v θρωποc: κατά ψυχήν καί σωμα έκ τηc: φύσεωc: καi γινόμε­
Θεού έστι τό φως εκείνο; τί οvν, ή λαμπρότης 10v: Θεου κιι- νο<: δλοc: Θεόc: κατά ψυχήν καi σωμα έκ τηc: χάριτοc: καi
15 στόγ; 'Δλλά 1ων έξ17ς ι'iκουε· ((μεθ·' ην ούκ lστιν επι~ι017σαί 11. έκ τηc: έμπρεnούσηc: είc: αύτόν γενικωc: θείαc: λαμπρότη­
λαμπρό1ερο~ι r} ύψηλόιερο1 1 • τί γαρ θεώσεως τοίς αξίοις ερα­ τοc: τηc: μακαρίαc: δό!Ξηc:»:; 3 • Είδεc: δτι είναι λαμnρότηc: τοϋ
ομιιvτερον;)). 'Ήκοvσας δτι ή λαμπρότης αϋτη θέωσίς εστι Θεοϋ τό φώc: έκείνο; Τί λοιπόν; ή λαμπρότης τοϋ Θεοϋ
και ώς ουδέι, 10ίς αξιωθείσιν ύψηλ6τερον 1ijς θωρίας ταύ- είναι κτιστόν; 'Αλλά δκουσε τήν συνέχειαv· «μετ' αύτήν
1ης; 'Αλ,ί.(ι θέλεις μαθείιr rfις αϋ1η έστι δι' ης τοις αξίοις δέν είναι δυνατόν νά έννοήοπc: κάτι λαμnρότερον η ύψη­
20 δ ΘείJς έJΙοvται; Των έξ1jς αvθις ακουσον· ((Καθ' η~, δ Θεός, λότερον· διότι τί είναι άγαπητότερον άnό τι']ν θέωσιν είc:
θεοίς γει·ομέ~ιοις ένούμε~ιος, τά παι, έαυ10υ ποιείται δι' αγα­ τούc: άγίουc:; ». 'Ήκουσεc: ότι ή λαμnρότηc: αύτή είναι θέω-
θ61η1α)). Τουι' αρα τό θεοποιόν εστι δώρον, δ θ·εό1η1α κα­ 01c: καi δτι τinοτε δέν είναι ύψηλότερον τηc: θεωρίαc: ταύ­
λέσας δ εξ 'ΑρεΕου Πάγου τών Άθ1 η~-ών φανό1α1ος φωστ17ρ τηc: διά τούc: ά!Ξiουc:; ·Αλλά θέλειc: νά μάθηc: δτι αύτή
επέκειγα ταύτης ειι:αι, λέγει τ()ν ΘεόJJ. Που· δ17 σοι ή γι:ωοις cίναι έκείνη διά τηc: όnoiac: ό Θεόc ένώνεται μέ τούc:
25 και ή μίμησις και 17 αφα[ρ,εσις, δι' ών σύ σπεύδεις δ.φαιρει­ ά!Ξίουc:; "Ακουσε πάλιν τήν συνέχει αν· «κατά τήν ό-nοίαν
σθαι 1()))! πολλων και 117ν έκ πίστεως γγωσιJΙ της ·ύnέρ ήμας ό Θε6c:, ένούμενοc: μέ αύτούc: άφοϋ εγιναν θεοί, καθιστςi
κα/, ον1ως θεομιμησ[ας; τό παν ίδ:κόν του άnό άγαθότητα»"4. "Αρα τοϋτο είναι τό
14. ((Άλλ' ού·χί καί ύπέρ ι() καθ' ύπεροχ17ν μή δ,, 1όι· θεοnοιόν δώρον, τό όποϊον καλέσαc: θεότητα ό Άρεοπα·
Θεr'η, ειρηκε)), φησίι·, «εί και ύπέρ ταύτηγ 117γ θεότητα προσεί- γiτηc: φωτεινότατοc: φωστήρ των 'Αθηνών λέγει δτι είναι
30 πε TOV'10JJ)). Σοί γε ουκ ειρ,ηκεν, ε·δ οlδα· }.α}.ει γαρ ούκ είς έπέκεινα ταύτηc: ό Θεόc:"". Ποϋ λοιπόν είναι ή γνωσιc: καi
ή μiμησιc καi ή άφαίρεσίc σου, μέ τά όnοϊα σπεύδειc: νά
έtaφaviσnc: καi τήν έκ πίστεως γνώσιν τηc: ύπέρ ήμαc:
άληθινηc: θcομιμησiαc:;
52. Βλ. άνωτέρω 3, 1, 28, 14. «'Αλλά», λέγει, «δέν εΊπε τόν Θεόν καί ύπέρ τό
53. Περί άποριων, PG 91, 1988 C. ύπεροχικωc: μή δν, δν καi τόν έκάλεσεν ύnέρ τήν θεότη­
54. Ένθ' άνωτ.
55. 'Επιστολή 2, PG 3, 1068 Α · 1069 Α. τα ταύτην». Είc: σέ βεβαίωc: δέν είπε, γνωρίΖ:ω καλωc:, διό-
 ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3 721
720 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

rά σά, αλί.' εlς ωτα ακοvόιrιωι 1 • εστι γαρ μακάριος. 'Όιω

γάρ λέγ17 τόι· Θεό1 1 ύnερουσίως εχει.JΙ τό 'ύnερούσιον, ,ί γε
αλλο ,λέγει ·ιj δτι ε:ιεί ύnερούσιόν εστι τό καθ' ύnεροχ17ν μι)
δν, υπέρ τοvτο δ Θεός εσ~ιι·, ύπεροvσίως εχων -ιό 'ύπερού-
s σιον; 'Γί δέ δ λέγωιι, μαλλον δέ οί λέγοντες, 'εγ γάρ εlσι'
κατά -ιί7γ δεσ:ιοτικηγ ευχιJJ' καί δι' ένός ιούς άγiους απαντας
προάγομει!, τ ί οvν οί λέγοντες τijς καθ' ύπερουσιότητα θεώοε­
ως i'uι,είρως εξυρημέι·ογ εlγαι 10JΙ Θεόιr; Τί δέ δ ειπ(ΟJt Π'-t­
οης 1~έσεως και αφαιρέσεως εnέκεινα εlι•uι την
10 ύπεροχιίν; "Αρ' ουχ ύπέρ τό καθ' ύπεροχηι' μη δν, και ύπέρ
τι δέν λαλεί είc: τά ίδικά σου, άλλ' είc: κωφων ώτα· διότι
είναι μακάριος. Πράγματι, δταν λέγ!l δτι ό Θεόc: εχει
ύnερουσίωc: τό ύnερούσιον~6. τί αλλο λέγει παρά δτι έnει­
διi είναι ύnερούσιον τό καθ' ύnεροχήν μή δν, ύπέρ τοϋτο
είναι ό Θεός, εχων ύπερουσίωc: τό ύnερούσιον; Τί δέ ό
λέγων, μαλλον δέ οί λέγοντεc:, (διότι κατά τήν δεσποτικήν
προσευχήν 'είναι εν' καί διά τοϋ ένόc: παρουσιάΖ:ομεν δ­
λουc: τούς άγίουc:~1 ) • τί δέ έννοοϋν οί λέyοντεc:, δτι ό Θεόc:
10v Θεοv
είναι άπεiρωc: έξυψωμένοc: τηc: καθ' ύnερουσιότητα θεώ­
σεωc:; Τί δέ ό είπών δτι ή ύπεροχή τοϋ Θεοϋ είναι έnέ­
κεινα πάσηc: θέσεωc: καί άφαιρέσεωc:" ; ~ Αρά γε δέν λέ­
8

1'1]1' ϊiκτιστωι J:θανασίαν και ζωην και αγαθό1ητά φασιν είγαι

γουν δτι ό Θεόc: είναι ύπέρ τό ύπεροχικωc: μή δν καί ύπέρ
τον Θεόν, εl και. σι'! τούς του'το λέγοντας, :ι!luς τό τijς αiηϊ,π
τήν δκτιστον άθανασίαν, Ζωήν καί όγαθότητα, δν καί σύ,
ασφαλούς θ·εολογίας ϋψος ατενίζειν QV δυι•άμει·ος, φευ τ;jς
μή δυνάμεvοc: νό άτενiσ!lC: πρόc: τό ϋψοc: τηc: όρθηc: θεο­
τόλμης, φευ τijς απάτης f}ν επεπόJΙθεις, ασευείς τρω,ώς προσ-
λογίαc: των λεγόντων τοϋτο, φεϋ όποία τόλμη 1καί άnάτη
15 είρηκας καί. απεκήρvξας απαJΙτας; Άλλ' εκείνοι σου· καί 11jς
την όποίαν ·ύnέστηc:, τούc: ώνόμασεc: σαφωc: άσεβείc: καi
σιjς χαμαιζήλου γγc{ιμης και της πάντα ιολμώση; γλάιττης
τούc: όπεκήρυςεc: δλουc:; 'Αλλ' έκείνοι, μή ύπολογiΖοντεc:
μηδέι,α λόγον ποιο1!μει·οι.., και τu 'απειράκις α:rείρως' f;nί 1(}))'
έοέ καί η"ίν ταπειvήν σου γνιί.ψην καi τήν πάντολμον γλωσ­
τοιούτωι, ?ιάJΙτων τfi 1J·είq. προσέθηκαν ύπεροχfj, κοινfi πάσαις
σαν σου, προσέθεσαν έπί όλων των τοιούτων τό 'άπειράκιc:
ΒΙ!J!Οίαις καί πάσι ρήμαοιν iiφραστον εlδ6τες αυτήν. Άλλα l01!-
άπείρωc:'';9 είc: τήν θείον ύπεροχriν, άναγνωρίιοντεc: αύτήν
20 τωιι μέν αλις.
δφραστον γενικωc: άπό δλαc: τάc: έννοίαc: καί δλα τά λό­
15. 'Όπως δέ καί 1ήι 1 αρετην κακίαν Ο(J1Ος εποlηοεJ?, c!ις
για. 'Αλλά άρκετά περί αύτων.
ει, οραχει δεικτέοι,. Άπάθ-ειαν ,είναι λέγει 117 ι, του παθητικr;ij
15. Πωc: δέ ουτοc: εκαμε καί τήν άρετήν κακίαν, πρέ­
καθ,, εξιν ι·έκρωσιJΙ. ((Αί γαρ, τούτου)), φηαίJΙ, ,(ενέργειαι μιi­
πει νά δειχθfi διά βραχέων. Λέγει ότι άnάθεια είναι ή κατά
λιστα 7lάι'1ωy εκτυφλουσι και κατορύττουαι 1ό θείον δμμα·
διάθεσιν νέκρωσιc: τοϋ nαθητικοϋ. «Διότι αί ένέργε1αι τού­
25 δει Μι ΚαΗt μηδεμίαJΙ έαυτου δύyαμιν τοiίτο ενεργογ εαΥ>).
του», λέγει, «τυφλώνουν καί έξορύσσουν περισσότερον
Βαοαί· ?ιr'"ίΊς κατορύττει τό θείοι, ομμα τό προς τά πονηρά μί­
άnό δλα τό θείον όμμα· δέν πρέπει λοιπόν νά τό άφήνωμεν
σος καί 17 προς 101, Θεό~, και τον nJ.ησίοι, αγιinη; Και ταiίτα
ένεργόν εic: καμμίαν δύναμίν του» 60 . Βαβαϊ πωc: έςορύσ­
γαρ του nαθητικο•υ είσιγ εJΙέργειαι· ταύrιι γαρ τfΊ δυνάμει της
σει τό θείον όμμα τό nρόc: τά πονηρά μίσοc: καί ή nρόc:
ψυχijς αγα:τώμέιι τε και αnοτρεn6μεθα, οίκειούμεθά τε και
τόν Θεόν καί τόv πλησίον άγάπη; Διότι καi αύτά είναι
30 αλλοτριούμεθα· μετάθεαιγ τοίνυι· οί ερασται 1(01' καλών ;τσι-
ένέργειαι τοϋ παθητικοϋ' διότι μέ αύτήν τήν δύναμιν τηc:
56. Περί θείων όνομάτων 2, 10, PG 3, 648 D. ψυχηc: άγαnϊi.ψεν καί άποστρεφόμεθα, οίκειούμεθο καί ό­
57. Ί ω. 17, 21. Οί άπόστολοι κατά τόν λόγον τοϋ Ί ησοϋ είνσι nοΕενούμεθα· μεταστροφήν λοιπόν κάμνουν αύτης τηc: δυ­
εν, άρα ό Γρηγόριοc: παρουσιάΖων τόν Ίωάννην είναι ωσάν νά παρου­
αιάΖπ δλουc: τούc: άποατόλουc: καί κατά συνεκδοχήν δλουc: τούc: μαθητάc:. νάμεωc: oi έρασταi των κολων, όλλ' όχι νέκρωσιν, μή κα-
58. Δ ι ο ν. Ά ρ ε ο π α γ ί τ ο υ, Περί μυστικηc: θεολογίσc:
1, 2, PG 3, 1000 Β' αύτόθι 5, PG 3, 1048 Β.
59. Μα Ε ί μου, Κεφάλαια θεολογικά 1, 7, PG 90, 1085 s· 1, 49,
αύτόθι 1101 Α κ.ά. 60. Βλ. 2, 2, 23.
46
 722 i"f2 HΓ0Pf0Y. ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3 η3

οvvται ·τijς δυΥ(J.,ιtεως ται,της αλλ' ΟV'χι vέκρωσιv, ο/Jκ ακί,·η­ τακλείοντεc: αuτην μέσα των οκινητον άλλά δε1κνύοvτέc:
τον καιακλείΓ;αι•ιες ϊι• έαυτοίς, rl.i.λ' ε~•έργrη δείξαι·τες έν τfj την ένεργόν είc: τήν πρόc: τόν Θεόν καi τόν πλησίον άγά·
προς τόι, Θε()j' κrιί. Ηι/ ,γλησίω· <lγάππ, αlς δυσίγ εηολαίς κα- πην, τάc: δύο έντολάc: άπό τάc: όnοία.c: κατά τόν λόγον τοϋ
. τr} TOJ! ίΟU Κ1·2ίου λόγον ica:rας δ νόμος και οί 7l[!Οψί'j,αι κρέ- Κυρίου «δλοc: ό νόμοc: καi oi προφητω κρέμοντqι» 1., 'Εάν
6

5 μαJ•ται)), El δ' (J.t>HH ΗΙ 11'εί01• ομμα ~-:ιιτοgύπουσι και τόv κατ"' δέ αύταi έΕορύσσοuν τό θεϊοv δμμα καί καθιστοϋν έμnαθη
αυτάς ζ6Ίι :α {ιπιαθι] ποιουοι, τίς 1ιuv ι'iλλωv αρε1ιu;· ου κα­ Τ(1 (WVTO σuμψlOVWC: μt αύτάC:, ΠΟiΟ άnό TOC: αλλαc: Qpε­
Δα; Τσύ10π
. ιι,':ι• ι
oiJ,• εκαστο~· διrί τε τώv ποοτέοωv
.._ .._ ι'7ιιετέρωι· ι τάc: δέν θά εΤvαι κακία; 'Έκαστον άπό αύτά. πάντωc: έδεί­
λόγc,Jγ κQ;γ "'[t;'ίς Jϊ;γ Jjμ{γ ΠQΟl·έθ'ειμέJ)Οlς t~δείξαμε.11 1 ;{αταλέ- Ε.αμεν τόσον διά των προηγουμένων πραγματειών μα<; ό­
!;αιιτες κιι.ί i':ξελέγξαντε.;; και δσα και~·' ήμών και ,ιvi, έφ' σον καί είc: τάς τώρα nαpοuσιαlομέναc: όπςι ήμοc: nραγμα­
10 1]μ<'ΖJ~_ι 1ιu.1έρcοι 1• ·8} 1 rεκ(i)'J! τοις οl;.~είοις λόγοις nροV{)ηκε·,,, &γ·­ τείαc:r.\ ταΕινομ,')σαντεc: ,ωi έλέγεαντεc: δσα αύτόc: έπλα­
καλλω:ιιζόμεvο: τι;ο ::ου•ωι•οί γε;·έσθαι 117ς πψΊς 101\; άγίvυς σε καi tΕέθεσεν είc: τάc: nραγματείαc: του έναντίον ήμων
VΌρε(υς· ;ι((,J~τιος ;,ϊιυ .:,:α[ 117; εϊ,λι~ι1{υ.~-:: κοt.)'UΗ'1ίοομc:;· α[ΥίΟί.'ς. καi των iδικών μαc:, πατέρων, κολακεuόμενσι μέ τό δτι. έγί­
16. 'J;;κείJ·'Ο μc;;··τοι. nyοΓιι]κsι οv,·ιδεlι", ιiJς Ξ[ τι; f.θ-ελ1j- vάμε.ν .1<_01νι·)νσi τηc: nρό.G τouc: qyίouc: ϋβρεωc:· όπωσδήποτε
~
αλλωστε θά κοινωνήσωμεν ιωi τηc: εύλογiαc: μέ . ~ύτούc:.
, ? \ ., ' ,. - ~, -
αειε οαταJΊ%Οϊ' οιο:· συγj'gαμμα 1ας υ.:τ aιrrJJJOς αχι:ι ;,v,, ::ro-
15 J 1 ηu,clς ϊιίρέ(;Ξlς ϊ'η~ομ(ί.οαι., χα7U r:εq,,,0.1.ι.αιrι. (5η;ρημ6γυγ εiς 1/:ς 16. Έκεϊνο δμωc: πρέπε1 vό κατανοήσωμεν δτι, δν θά
liλ}~οτε Ιiλ/.(J)ς {j:1060}.αίς ϊκεί;ιου (ρ~ 1 ομ{;J,ας, t:':rί).ογο;, εl,·c-{ι ι')θε:λε κανεic: νά κατονομάση ϊ1c. σαταvικόν σί;γραμμα τάc:
τούτcίιJJ 'άπαπι7');' τό τοι- }.α1ι1;έλJ.ψος τουzί 6ι6λίογ. ()ϊ,δέ γάρ όn' όρχηc: εωc: σήμερα πονηράc: αiρέσειc:, δ1η;Jημένον κα­
r1j; παλαιύ.ς δ (αθ'1]χης 10V Θr-:oU %αϊαψευα(ί.μs;--ο ;'., 11jς %U.t- rά κεφάλαια εic: τόc: ,έπi μέρουc: άλλοτε αλλωc: δ1ά των
11ijς B<pείcr~:fJ, οϊ)δ8 εlς Ι'Ι}ι· θ·είU.J/ ({'ύ(1tJ', άμα[.(C({)}}, ο}ν δια ύποβολωv του Σατανδ φυομέvαc:, τοϋτο έδω τό βιβλίον
τοϋ λαηνοέλληνοc: είναι έπίπολογοc: δλων τούτων ~. Πράγμα­
6
!Ο r:;αr!%0ς τοi; ΘεοV ε.-υδημίυ.JJ ει'σ:σεγ ιl1 1 ε:-ιηρέαστο: 1 , 01)δ' είς 11/γ
.ιJιευματι%1)')· {6ρίάα:; θccuy{αν, 11]1 1 τ1jς dρει·ijς :ιuά·~ιν &διrf­ τι δέν εiνα1 δτι δ1ημφισβ11τησε μέv τr1ν Παλα1όν Διαθήκην
Ολη1011 κο.1!:λι.-:ιε;1, οi,δ,~ τJί τ(Τ)J' μο.κυ.f_][(ι})) dν-δρι7J11 κατd 1in, rοϋ Θεοϋ άλλά έφείσθη τηc:; Κωνηc:, οϋτε δτι ήcπόχησεν
1 1 ίiJr α.ί(7!>JΗϊ 1\7ι{}ί:με1·ος ζcυΓJ, το'ίς τοV μέι.,lλο1·ιος rι.lcίnjoς oV;.-: !-Ιέv είc: η1ν θείον φύσιν όλλά δφησεv άνεπηρέαστον T!~iv
~
επε
/ ,.
υ
αι.ε
'•
τας
'" • .,
χεις;ας,
Α Α
α.ι.ι.α
'

%α,r1
'

:uιno.;,
/ ~·

ως
... ,..

ει:,ει,·,
.,

ι:χωρηοι::
/
ενσαρκον έπιδημίαν τοϋ θεοϋ, ο(;τε δη προσέβαλε μέν
2r) χαλοU και f.ε-2,01' iυι.(. Πεfου, ::ϊ({~ό1'7Ος Τ/3 Y.(lt ~·1αρέλθ·ό)J1Ος' τήv πνευματικήν θεωρίαν άλλά έγκατέλε1ψεν όδιάβλητοv
f:rτ' 1jμίγ Τ,{.: ()J!ΊΟ; %α/. uϊΊχ .~~9:/ 'ίί/fίJ 1 , /~Ϊ,..-rιζο_α{;·(;ι 1 ΊF, χπ(. dρ1ί­ ηΊν πρδΕ:,ν τηc: άρετηc:, οϋτε δτι έnετέθη μέv έvavτiov τηc:
(1.Jς cδς ε]/ dy11r,:6c7)~'9:; μϊρει, χορηγ[!υμέ:·ου τοτς &ξ[οις, τοϊς 2:ωηc: των μακαρίων άνδρωv κατά τόν παρόντα αiιοvα
1ι-; :1ρδ γό_υοι 1 κπ/ ισί; μειr} Ί'ό,ιrο;, άγίοις· c5γ .ιρcJς όλίγους άλλά δέν έnέβαλε τάc: χεϊραc: είc: τοι1c: τοϋ μέλλοvτοc: a!-
ωvoc· αύτόc: έπετέθη έναντίον παντόc:, Θά ελεγο\1 , καλοϋ
καi iεροϋ καi θείου, παρόvτοc: καi παρ~λθόvτοc:, έφικτοϋ
κα1 άνεφiκτοu, έλπιϊομέvοu καί άπό τιίψο χορηγουμένου
61. Ματθ.
22, 40.
62. Έν 2, 2, 19· 22 · 24· 3, 3, 12. ώc; άρραβωvοc: είc: τούc: ά!Ξίουc:, τόσον τοίιc: πρό τοϋ νό­
63. 1<:ατάλογον των αiρέσεωv, εic: τάc: ό;-;οίοc: περιπiιπει ό Βαρ­ μου δσοv καi τούc: μετά τόν νόμον άγiουc:. Έvαντίον aύ­
,αάμ καί ό. 'Λκίνδυνοc:,J συντάσσει. 6 Π αλ α μ ό c; εic; τούς. 'Αντφ·
ρ JΤΙκούc; !lpόc: 'Ακίνδuνον, άλλά ,περί αύτϊiΝ συνέθεσε καί 'ίδιον σύγ·
ϊGJV δλων, εκαστοc: των όποίων άντετάχθη χωριστά πρόc:
γραμμα, "ΕκGεσιc: τηc: Βαρλαάμ καί Άκινούνου δuσσεβημάτων άλλο·
κότου πληθύοc:, όπερ έni τοϋ f1Cψ6vτoc: βλ. cic: Δο σ I θ έ ο υ, Τ όμον
όγάπηc:, '!ί:σωv, 1698. σ. 13 · 17 .
.,
J!'
724 ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ, ΛΟΓΟΣ 3, 3 725
έκαστος t1· μέρει των 1αίς αίcέσεσι προϊσταμένων άντετάξα-
όλίγοuς άnό τούς προϊσταμένους είς τάς αίρέσεις, αύτός
10, κοιγfj παυ!J' ο{ιιος αν~ιπαραταξάμεvος νυν, ανάπλεωι1 ;-ιά~
άντιnαρετόχθη τώρα μαlί καί άnηύθυνε ούγραμμα γεμό·
σης δεινής αίρέσεως t:ξε~•ιίνοχε σι'ηγραμμα, πάντας τούς ά­
τον πόσης δεινης αίρέσεωc:, διαβόλλον δλοuς τούς όγίοuς
γίοvς και ,ιάσας σχεδόν τάς τούτων δόξας πολυτρόπως δια6ά}.-
καί όλος σχεδόν τάς γνώμας των πολυτρόπως, ωστε νά
5 λοv, ιός ευχερές εlι•ω /tροθεμένους ήμiiς συλλαυάς όλ{γας
είναι εϋκολον δι' ήμός, nροβάλλοντες όλίγας λέΕεις έκά·
έκάστcυ των άγlωJJ, είτα, 117,, π.ω•ηράν ταύτην δέλταν έπαι·α­
στου των άγίων Πατέρων καί εnειτα άναγινώσκοντες έκ
γιη[ισκοΝας, σαφές ευθιις ΠΟι.ησω πασο•, CVς αίρετικούς και
νέου τό nονηρόν τοϋτο βιβλίον του νά καταστήσωμεν είς
δυσσε6είς, αι'Jέους τε και πολυθέους και άλιτηρfοvς 1/ΥΙ)ς αϊ•­
δλους σαφές εύΟύς άμέσως δτι δέν παύει νά άnοκαλfι αί·
Ηtς γράφαγτας ον παραιτείται καλ.είν. El μέv οvν άπιστωι•
ρετικούς ,καί δυσοε6εϊc:, άθέοuς καί nολυθέοuς καί άλιτη·
10 τις rίμίγ έvαργu)ς έι?έλει ταληθές ίδείγ, 'ίτω παρ' ήμας και
ρίους αύτούς οί όnοϊοι εγραψαν τάς λέ!Ξεις τούτος. "Αν
μανιJανέτω, Η71ι• τοωιJτωι• συγγραμμάτων ΠQQ1εθέντιω' φανε­
λοιπόν δυσnιστn κάποιος είς ήμός καί θέλπ πάντως νά ϊδπ
ρcος· rl δ' ευλόγως τε και μrί, τόν των άγlα,ν κατήγορω•
καθαρόν τήν άλήθειαν, ας ελθπ πλησίον μας διά νά μάθπ,
σrέργει.ι· αποδέχεται, αυτός τον l:αυτοiι 5αστάσει κρίμα, δσ-
άφοϋ όνοιχθοϋν φανερως τά τοιαϋτα συγγράμματά του·
'' 'J'
τις αν η.
δnοιος δμως, εύλόγως η δχι, όnεφόσισε νά συνταχθn μέ
τόν κατήγορον των άγίων, αύτός θά 6αοτόσπ μόνος τό
κρίμα του, όποιος καί αν είναι 1 Ό

64 Βλ. Γ α λ. 5. 1Ο.
1:·

ΕΥ Ρ Ε Τ Η Ρ I Α''

Εύρετr1ρφν χωpίω~ τηc: Γραφηc:

Γ έ ν ε· σ ι c 16 · 14 έ. 428
19 1 - 20 514
·1 3 G90 20 25 έ. 326
2 3 66'1 24 1 Ο έ. 162
15 . 72 18 520.524. 548
4 7 110 25 40 532
;6 3 364 33 · 11 702
4· 138 34 11 702
7 11 '192 34 29 έ. 216
11 1 ι. 294 35 428
. 17 5 492
18 27 638. 640. 674
19 17 t 398
1 Η έ:
22 1· · 18 · 402 Ί'\ριΌμοi
1G 702
11 17 630
·Έf.οδοc 12 8 524. 526. 618
16 22 340
3 2 642 1 22 25 έ. 430
!
5 510
14 52. 668. 702 Δ.cυτε.ρονόμισν

15 , 702 ·5 5 74. 396

·4 6 510 15 9 84. 13S
5 11 76
7 3 304 1
Ί ησοϋc: Νσυrϊ
12 11 510
14 15 3ΊΒ 1 1ό 12 · 13 450

~ Qi άριθμοί naρanrμnouv δια μέ, τά χω~!ο τ:ϊc Άγiaς Γραφηc: κατά

σειράν εic; τό κεψάλαιον, τόν · στίχον καί τήν σελίδα, διά δέ τά όνό·
ματα, πράγματα καi τοnωνυμiεc εic; τήν α:;;λiδα πού εύρίσ:<ονται,
728 ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ 729

Κ p ι ΤΟ ί 1 32 6 678 Έκκληαιαaτής Μαλαχίας

15 530
ίJ 13 έ. 158 1 35 10 460. 462. 478. 8 17 340 \ 3 20 170
704 10 4 136
Α" Βασιλειών ι 39 8 140 11 5 338 i Ήααϊας
42 3 166. 648 12 13 274
2 9 318. 356. 380 44 14 126 6 5 256
12 21 298 45 11 394 10 304
·~aμα ·~σμάτων
17 36 88 1 46 10 372 10 12 έ. 676
50 19 360 16 1 37. 120.202. 140
4 11 220
Γ' Βασιλειών 1 62 2 120 26 17 120
5 2 318
6 218 40 22 330
18 42 έ. 36. 138 77 25 202 31 470
Σοφία Σολομώντος
19 12 37. 202 81 1 616 55 9 86
13 200 1 83 2 43 58 8 653. 644
3 120. 366 1 4 272. 638
63 9 420. 498. 702
382 5 98. 282. 638
Δ' Βασιλειών 1 6 65 17 498
89 17 232 7 630
66 8 268
2 11 202. 468. 642 102 1 144 7 22 206
22 498
6 17 468 18 392
20 11 450 1 103 2 448 Σο φ ί α Σ ε I ρ ά χ

4 642 ! Ίερεμίας

Ί ωβ 1 113 11 690 45 7 210

10 11 88
115 1 242 13 690
16
12 316 118 18 366. 644. 648 Ί ω ή λ 1
! 20 9 202
38 4. 6 416 103 218
16. 18 416 131 482 2 28 580
28 678 1 138 12 έ. 136
38 · 41 - 340 140 4 298 Ί ω\'·ας
42 5 548 '
1 Ίεlεκ111λ
1 '
Παpοιμiαι 1 9 418
Ψαλμοί 1 1 15 · 21 468
2 76 9 2 50. 594
Άββακοίιμ
4 7 166. 648 5 126 10 9 · 19 468
5 7 260 6 76 18 464
2 15 176
7 10 136 7 64. 74. 344. 22 26 388
12 4 166. 648 384
322 2 έ. 126 Ζαχαpiας Δανιήλ Σωαάννα
13 1 2
18 10 312 3 126
23 1 280 9 10 384 5 1 έ. 50. 5(14 1 έ. 434
7 • 1Ο 466 12 13 a 392 6 1·7 468 7 9 468
25 2 642 1 13 9 θ16 12 1 530 8 16 466
J
1
27 7 366 1 22 α 126
 1-:0 f:; Υ ~ Ε ΤΗ ['Ι Λ ΙΞΥΡΕΤΗΡΙΑ Ύ31

9 23 398 <·Ο 722 39 138 · 26 322

10 11 - 19 398 23 10 498 12 4z:4τ 344 16 13 496. 562. 704
25 138 :47 έ. 80. 560 17 5 442
Ματθαίοc: 27 354 17 2 500 19 540
.24 30 216 21 126 21 540. 720
3 17 542 45 έ. 344 18 1 314 22 έ. · 442
5 4 218 25 1 έ. 344 Ί 202 23 324
8 36. 168. 180. 41 172 13 140 24 442
258. 534. 540 20 36 188. 226. 470. · 13 37 0 68

11 124 Μδρκοc: 538 20 29 492

13 352 21 15 268. 322. 638
14 - 16 352. 634 1 24 560. 676 "27 216 Πρόtειc:
48 66 8 24 412 2·2 31 έ. 316
.. 7 3 644 34 70. · 676 44 216 1 4 602
6 190 35 198 24 32 642 14 324
7 374 . θ
1 206. 514 2 t έ. 376
12 342 Ζ 8 204 ···-ιωάννηc: 2 έ:~ G<2
18 104 29 360 15 636
45 έ. 340 42 500 1 1 68 17 580
10 16 322. 342 12 25 226 '5 168. 420. 634 46 324. 376
20 630. 638 30 74. 396 ,3 68 3 15 492
11 11 68 13 26 216 9 70. 88. 90 4 4 268
25 544 · 16 7 334 12 620 5 35 176
12 33 576 13 620 "'6 15 216. 372. 428
13 31 έ. 256 Λοuκδc; 16 630 7 53 466
43 224. 538. 616 18 36. 180. 420. 55 212 462. 540
632 1 11 i; 464 468. 704 650
52 260 35 630 . '3 19 114 55 - 56 704
15 14 248. 412 2 9 206 6 620 8 17 376
· 19 124 9 - 10 462 ·4 24 318 . 9 3 t. 642. 648
16 3 78 13 482 5 39 92. 342 4 590
24 70 4 41 676 44 422 14'. 11 84
28 206. 514 6 44 576 46 92. 342 ·16' . 17 84
; 17 2· 448 .. 6 21 76
7 28 68 45 496 '17
6 590. 598 .8 32 έ .. 316 ,. Ίl' 44: 560 ·ιg '6 630
21 360 () 23 70 ,ο 9 490 26 · 14 590
18 6 500 27 206. 514 . 12 40 έ".: 304
10 470 · 32 · 448 14 16-~-1Τ: 544 Ρωμa!ουc:
19 21 70 10 16 116 21 444. 560
21 44 498 21 544 21- 23 42. 168. 180 1 4 -198
22 30 .· 226. 470 27 ,74 5 '192
344
36 έ: 392 11 13 202, 316 23 444. 534. 560 17 488
37 74 26 136 23' 24· · 344. 556 20 548
737- ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΛ 733

21 94. 104. 302 28 106. 302 550. 588 20 640. 708

22 106. 514 30 33. 70. 102. 13 368 3 19 466
25 94 266. 638 14 5 368 4 6 126
28 94. 304 2 1 80 13 374 5 10 724
2 5 260 2 80. 542 16 374 24 398
13 78.280 4 80. 104 18 368 6 2 284
14 494 6 66. 78. 102. 20 66
3 31 92 106. 114 23 426 Έφεσiοuc:
5 5 320 7 68. 82. 102. 15 28 224. 470. 586
6 704 294. 658 41 368 1 20 · 21 536
7 14 122 8 102 44 226 1
ι 21 466
23 122. 134 9 110. 184. 224.
3 10 82. 466
24 122. 248 312. 484. 486. s· Κορινθίουc: 1
1
15 446
8 2 122 504
1 12 62. 112. 200. 1 4 13 242
11 138 10 176. 182
274. 348 14 490
35 · 39 538 11 184 82
9 2 394
3 3 236 1
1
22
12 176. 184. 496 5 420
7 · 11 174 1 5
9 2 έ. 392 12 · 14 310
16 174. 248 8 498
3 394 13 104. 200 544
17 174. 636 32
10 1 394 14 82. 92. 176. 1
18 164. 174. 242 1
6 12 352
9 492. 494 244 314
584 18
11 34 62 15 176 1
1 4 6 124. 154. 162 1
12 1 348. 392 16 86. 176. 184.
2 274
i 166. 590. 648 Φιλιηrιησίουc:
294. 496
7 124 1
14 1 500 3 16 120 ,
13 242 i 2 7 464
4 256 17 624 1
5 5 172 8 248
16 27 64 19 92. 560
464
!
17 11 172
Α' Κορινθίουc:
6 17 186. 540
G 7 320 ! 16 352
19 120
11 14 84. 232 3 13 256
17 80 8 1 62. 80. 358
84
i
15 19 420
18 92. 144 10 21 100. 282
1

29 320. 392
20 70. 90. 106. 11 16 364
1
12 2 42. 112. 160
112. 176. 302. 1
31 136 Κολοσσοείc:
194. 344. 362
304. 348. 388 12 8 374 374. 478. 480 482. 616
21 33. 70. 82. 92. 9 374. 628. 1 12
640. 648. 68
94. 100. 102. 10 374. 628 15
2 έ. 520 66
296 28 374. 628 28
3 480 106
22 78 28 · 30 368. 628 2 8
4 428. 456. 504
23 92 30 628 9 230. 628. 630
7 308 624
24 82. 516 31 368 18 62. 146.
25 96 13 7 134 698
26 62. 106. 112 Γσλόταc: 5 394
8 302 3
27 70. 304. 306 12 170. 230. 456. 2 19 496 9 82
7''~-,Λ ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

Α' Θεσσαλον;κείc: :25 392

2. Εύρετήριον Πατέρων
3 13 296
.1 3 394 15 82. 108. 296
·2 1 394 17 82. 296 Ι,ΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΛΕΙΑΝΔΡΕΙΑΣ · 48, 8 (449 C) 468
4 17 216. 450. 456. 'Ανατρεπτικόc: Εύνόμiου (PG 29)
586. 606 Α' Πέτρου Ι<tιτά 'Ελλήνων (PG 25) 1,8 {528 Β) 662
5 17 314. 394 35 - 39 (69 -80) 496 12. (540 Α) 196
12 466 Bioc: 'Αντωνίου (PG· '26) 2,18(609 Β) 702
Α' Τιμόθεον 2 .9 420 10.(860ΑΒ) 540 23 (624 Α) 678
23 286 36 {896 C) 152 Eic; Ήσαίαν (PG 30)
3 16 496 .3 15 53 72 (944) 344 Προοίμ. (221 Α)' 696
1
ο 16 590 1
1
Πρ6(: 'Αντιοχείc: (PG 26) (124 Β) 526
Β Πέτρου Ί (104 Β) 230 7 (452 Α) 696
s· Τιμ .ό θ ε ον Γlρόc: "Αντίολον (PG 28) 13 (565 C) 696
16 446 28 {613) 170 'Ομιλiαι διάφοροι (PG 3-1)

6 374 16 - 18 204. 210 Κατά Άnολι\/αρiοu (PG 26) 12 (397 BC) 76. 286. 288
1
2 15 .150. 350. 578 1 18 448 '1,20(11286) 230 . (401 Α) '128
19 70. 448. 650 Mr: άνιχνεuθέντα 106. 164. 210. Πρόc: τό~c: Jεouc: (PG 31)
Τίτο ν ')
,;. 4· 17 154 212. 242. 250. 278. 5d6. 1 2 (565 έ.) 72. 180
3 5-7 494 616. 628. 632. 676. 1 5_ (576) 308
3 5 134. 386 1~ 498 J\j\!ΔΡΕΑΣ ΚΡΗΤΗΣ Όροι κα.τά πλάτοc: (PG 31)
[
6 574. 620 'Ο!.11λία είc Μεταμόρφωι:Ψ.i 2 (909 BC) 152
Α' 'Ιωάννου
(PG 97) Περί άγiοu Πνεύματοc: (PG 32)
Έ β-ρ α ίο u c:
1 2 498 7 (933 C) 160 596 9 (109 Β) 184. "632
..
1 3 21 Ο. 596 5 498 7 (949 C) 603 16 (141 ΑΒ) 616
2 2 466 6 644 Λf\!ΩΝΥΜΑ 26 (180 CD) . 628. 630
4 672 3 2 460. 493 106. 250. 278. 616. 642. Έrί1στολαί (PG 32}
3 6 120 4 7 έ. 390 λ?ΙΣΤΕΙΔΗΣ ·2,2 (228 Α) 130. 184 .. 402
5 14 650 3· 16 562 Άnολογία (Β1βλ. Έλλ. Πατέρ. 3) 4 (229 8) 318. 616
6 13 702 5 1 έ. 390 2, 1; (135) 272 4 (236 C έ.) 308
20 516 4 492 ΑΡΣΕΝΙΟΣ 186 (661 έ.( 308
7 3 708 · Αr;οφθέγματ~ Πατέρω_ν (PG 65) 189,8 (696 BC) ·· 624. 662
Ίο ύ δα
11 1 486. 488 42 (108Α) 428 1
ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΙΣΆΡΕΙΑΣ
3 490 6" 17 154 ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ (ψεuδ.)
1
6 490 ·ομιλία είc: έ[αήμερον (PG · 29) Κατ· Εύνόμίόu 5 (PG · 30)
Άnοκάλuψιc:
17 t: 488 1. 11 (25 BC) 408 (640 ΑΒ) 590
39 486 2 17 232 2.5 (40C) 642 (769 Β) 638. 674
39 - 40 488 23 136. 314 2. 8 (52 Β) 642 (772 Β) . 582: 640
13 9 60 21 1 498 Όμrλίαι είc: ψαλμσϊκ: (PG 29) (772 D) 574. 580. 620.
5 464 14,3 (?56BC) 41. 66. 180. 630
Ί ακ.ώ β ο u
23 έ. 586 294. 346: 4Q8. _416. Άσκητ!κοi διdτά[ειc: (PG 31)'
'j 5 78 24 644 32, 4 (333, 8) 678 2,1 (1340 Α) 168
17 86. 368. 452 2'2 986 44 ( 400 CD) 206. 242 ΓΡΗΓΟΡiΟΣ 'ΘΕΟΛΟΓΟΣ
5 '
45 (429 Α) 76 Λόγοι (1·26. PG 35. ?.7-45,
736 ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ 737

PG 36) 510 720

Περί ούρανίου iεραρχίαc: (PG 3) 10 (648 D)
4,100 (636 Α) 318. 320 2 (376 D · 377 Α) 508. 520 198
160 11 (649 C)
6 5 (728 Β) 320 2 (380 Α) 516 1.3 (124Α)
3,1 (680 Α) 476
6 (728 D · 729 Α) 3,3 (165 Α) 618
320 .Eic: έκκλησιαστικήν όμιλία
316
1 (680Β)
16,2 (936 C) 41 · 296 (PG 44) 42 (180 Α) 370. 528
4,5 (700 D) 156
2 (936 D · 937 Α) 354 4 (684) 186 2 (180 Β) 462. 466
6 (701 Β) 154
21,2 (1084 D) 166. 170 Είc: ~ Ασμα όμιλία 3 (180 C) 156
8 (704 D) 51. 134. 654.
6 (1088 Β) 74. 288 7 (920) 184 4,4 (181 Β) 462
670. 674.
22 (1105C) 294 Είc: Μακορισμούc: (PG 44η 3 (192 D) 466
9 (705Α) 126. 1:}0. 132
24,11 (1181 Β) 360 6 (1269 Β) 542 7,2 (108 BC) 160. 598
324
28,19 (52 Β) 480 Πρόc: Εύνόμιον άντιρρητ. PG 44 8. 1 (237 C) 528
11 (708 D) 192
31 (72 C) 51. 650. 654. 1 (265 Β) 272 2 (240C-241A) 464
13 (776 ΑΒ) 242. 248
670. 672. i Περi ψιιχfjc: καί άναστάσεωc:
2 (241 C) 466
' 19 (717 Α) 90
30,18 (128 Α) 624 (PG 46) 13,3 (300 C) 526
i 23 (725 ΑΒ) 100
21 (132 Β) 628 (44 D, 45 D, 69 Β) 124 15,2 (329 AC) 168
4,33 (733 Α) 108
38,9 (320 C) 90. 690 1 (104 Α) 588 9 (340 Α) 218
5,1 (816Β) 610
40,5 (364 Β} 90. 230. 234 (104 Β) 468. 484. 714 Περί έκκλ. iεραρχίαc: (PG 3)
2 (816 C) 684
6 (365 Α) 204. 452. 588 (104 C) 458 1.3 (373 D) 628
4 (817 D) 322
14 (448 C) 112 Περί νηπίων (PG 46) 3 (376 Α) 552
5 (820 Β) 682
43, 11 (509 Α) 320 (180C-181D) 286 4 (376 Β) 628
6 (820 D) 682
12 (509 Β) 454. 530 ( 181 C) 290 2.1 (392 Α) 68. 334. 416.
7 (821 8) 682
21 (524 C 286 Είc: Στέφανον (PG 46) 556
8 (824 C) 684
44,3 (609 BC) 642 (716 D · 717 Α) 462. 704 3 (397 D · 400 Α) 458 692
9 (824 C)
45,3 (625 C) 668. 714 (717 Β) 52. 460. 468. 5.2 (501 C) 518 7.1 (865C) 192. 244. 502
3 (628 Α) 716 704 6.2έ. (533, έ.) 324 3 (869C-872B) 544. 546
11 (637 8) 428 ΔΙΑΔΟΧΟΣ ΦΩΤΙΚΗΣ 3 (533 D) 326 536. 690
3 (872 Α)
45,25 (657 D) 284 Κεφάλαια (εκδ. Ε des Places) 7,2 (553 D) 458 676
11,6 (953 8)
27 (661 Α) 676 15 (σ. 92) 194 Περί θείων όναμάη1.1ν (PG 3) 6 (953 D - 956 Α) 670 .. 688
Έnιστολαί (PG 37) 16 (σ. 92) 380 1.4 (592 Α) 480 6 (956 Α) 198. 666. 678
101 (181 ΑΒ) 586 25 (σ. 96 έ.) 29. 214. 366 4 (592 BC) 206. 222. 240. 880. 684
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΜΕΓΑΣ 40 (σ. 108) 130. 158. 164. 450. 456. 470. 624
12 2 (969 C)
Vita S. Benedicti (PL 66) 430 504. 524. 53-8. 688
13,2 (977 CD)
(197 Β) 196 49 καί 50 38 540. 552. 586. Περί μuστικηc: θεολογίαc: (PG 3)
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ 49 (σ. 119) 126. 152 606. 71 Ο. 1.1 (997 Α) 246. 428. 41 Ο
Περί 'Κατασκεuηc: άνθρώnου 68 (σ. 128) 152
4 (592 D) 156 518
(PG 44) 69 (σ. 129) 254
1.5 (593 BC) 156. 186. 204. 1 (997 Β) 378. 512. 518.
8 (145 C) 404 70 (σ. 130) 380
464. 472. 476. 636
12 (157 D) 406 73 (ο. 132) 214 666. 720
5 (593 D) 552 2 (1000 Β)
14 (173 D) 124 77 (σ. 133) 110 44. 190. 362
7 (596 CD) 688 3 (1000 C)
15 (177 Β) 404 79 (σ. 134) 216 504. 514. 518
8 (597 Α) 468. 526.
Περί βίου Μωuσέωc: (PG 44) 97 (σ. 159) 152 6λ. καi 390 512
2,4 (640 D) 156 3 (1000D)
1 (321 Α) 518. 532 ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ 512.
6 (644 BC) 230 3 (1000 D - 1001 Α)
2 (329 BC) 268. 330. 416. (Ψευδ.)
7 (645 Α) 61 ο. 668 512. 514. 516
7 (645 Β) 584 3 (1033 BC) 190

4Ί'
 738 ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ 739

5 (1048ΑΒ) 428. 480. 1,5 (15) 520 25 (989 Α) 236 Στρωματείc: (Βιβλ Έλλ. Πατέ·
720. 2,25 (38) 548 (1000D-1001A) 134 ρωv 8)
Έπ1στολαί (PG 3) ΙΟΥΣΤΙΝΟΣ (Ψεuδ.) 26 (1020 Α) ,128 5,1 (116} 468
1 (1065 Α) 508 "Έκθεσιc: όρθηc: όμολογίαc: (1033 Β) 252. 632 6.14 (218) 238
2 (1 oea Α. 1 069 Α) (PG 6) (1033D-1036A) 252 7,3 (249) 368
198. 580. 582. 9 (1224 Α) 658 (1068 D) 396 12 (282) 188
612. 618. 708. ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ 27 (1997Β) 35-130 ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ
718 Κατά αίρέοεων (Βιβλ. Έλλ. Πα­ (1112 C) 27. 29. 43. 400 Προκστήχησιc: (PG 33)
5 (1073 Α) 44. 504. 506 τέρων 5) (1116C) 278 15 (380 Α) 466
7 (1080 Β) 1 00 (198έ.) 108 (1132) 152 ΛΕΟΝΤΙΟΣ
8,1 (1084έ.) 204 ΙΣΑΑΚ ΣΥΡΟΣ 28 (1129Α) 360 Κοτά Νεστοριανων καi Μονοφυ­

ΕΥΑΓΡΙΟΣ ΠΟΝΤΙΚΟΣ Όμιλίαι (εκδ. Σr~ετσιέρη) (1132 C) 384 σ1των (PG 86/1)
ύπό τό όνομα Νείλου ιϊ Μα!Ξίμοu 31 (σ.
134) 366 (1132D) 152.476 (1277 CD) 50
Κεφάλαια (εκδ. Frankenberg) 31 καί
32 152 (1133Β) 134 ΜΑΚΑΡΙΟΣ (Ψευδ.)
6,22 (σ. 377) 180. 484 32 (σ. 140) 162. 196 (1137C) 152.216 Όμιλiαι (PG 34)
Περί των όκτώ λογισμών 7,2 (σ. 281) 440. 482 (1140Α) 476 1,2 (452) 156
(PG 79) (σ. 314) 45. 110 (1148Α) 234 2,4 (465 έ.) 196
18 (1221 Β) 162. 234 85 (338" 342) 386 29 (1148 C} 252 5,10 (516 ΑΒ) 164. 240
Περί nρoσεuxfic: (PG 79) Έnιστολαί (έκδ. Σnετσιέρη) (1149Α) 388 11 (516 BC) 584
56 (1177D-1180A) 244 4 (393) 186 βλ. καί 72. 360 12 (517 ΑΒ) 586
57 (1180 Α) 244 ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ 12,14 (665 Β) 160
58 (1180Α) 318. 356. 380 "Έκδ. Όρθοδό!Ξοu πίστεως Πρόc: Θεόδωρον (PG 47) 15,20 (589 ΑΒ) 28. 126. 236.
61 (1180C) 318 (PG 94) 1,11 (292) 170. 204 400
62 (1180 C) 254 2,3 (868 Β) 90 Περί άκαταλήnτοu τοϋ Θεοϋ 16,7 (617 D) 134
87 (1185 C) 318 Όμιλία είc: Μετομόρφωσιν (PG 48) 18,2 (536) 222
149 (1200 Α) 234 (PG 96) 1,5 (706 έ.) 196 18,15 (713 ΑΒ) 650
Κεφάλαια πρακτικά (PG 40) 7 (557 C) 606 3,3 (721) 468 34, 1 (744 CD) 156
1,70 (1244Α) 234 1 Ο (561 D) 606 3 (722) 44. 170. 248 βλ. καi 21 Ο

93 (1249 Β) 166 12 (564Β) 602 Είc: Ήσαίαν (PG 56) ΜΑΚΑΡΙΟΥ (Ψεuδ.)

ΗΛΙΑΣ ΕΚΔΙΚΟΣ 12 · 1 3 (564 C - 1 (13 έ.) 638 Μετφρ. ΣΥΜΕΩΝ

Κεφάλαια γνωστικά (Φιλοκαλία 565 Α) 594. 606, 710 (14) 626. 698 Περί φuλακηc: καρδίαc: (PG 34)
2, 1958) 15-16 (569ΑΒ) 606 Είc: Ματθαίον όμ,λίαι (PG 57) 14 (841 Α) 650
4 (6. 299) 234 βλ. κ. 596 23,5 (314) 342 Περί ύnομονηc: (PG 34}
ΗΣΥΧΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΙΝΑΊΤΗΣ Είc: Ίωάννην (PG 59) 4 (868 CD) 210. 598
Περί νήψεωc: (Φιλοκαλία 1, Κλϊμα!Ξ (PG 88) 4,4 (50) 80. 342 13 (876 BC) 250
1957) 1 (640 Α) 252 Είc: Α · πρόc: Κορινθiοuc: PG 61 (876 D) 154. 250
2 (σ. 141) 62 (σ. 151) 152 4 (696 D) 252 10,1 (82) 88 Περί ύψώσεωc: νοόc: (PG 34)

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΣΤΟΥΔΙΤΗΣ 6 (796 Β) 360 Είc: Β · nρόc: Κορινθίοuc: (PG 61) 1 (889 C) 164. 240. 5ί3'1
Eic: Άρσένιον (PG 99) 7 (804 ΑΒ) 386 8,3 (457) 162 2 (892 ΑΒ) !>fω

25 (880 BC) 428 (813 Β) Είc: nρόc: Τίτον (PG 62) 6 (893 C) :•,111
256
ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ 9 (841) 152 5,5 (696) 580 13 (901) Ιi,1(1

Πρόc: Αύτόλuκον (Βι6λ. Έλλ. βλ. καί 636. 644 Περί άγάnηι: (Ρ(; :1'1)
14 (865 D} 360
Πατέρων 5) ΚΛΗΜΗΣ ΑΛΕ:ΕΑΝΔΡΕΥΣ 9 (916 !Η:) 1>·11,
15 (900) 152
740 ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ 741
21 (925 C) 452 Κ::φGλαια περί άγάπηc: (PG 90)
26 έ. (928 έ.) 222 1, 1 Ο (964 Α)
τέρων 4)
382 ΠΡΟΚΟΠ ΙΟΣ ΓΑΖΑΙΟΣ
Περί έλευθερίοc: νοόc: (PG 34) 9 (σ. 275) 446
2,6ί (1004 Ο) 384
19 (952 C - 953 Α) 254 3,25 (1024 C) ΝΕΙΛΟΣ Eic: Ήσαiαν (PG 87)
708
11 (956 Α) 21 Ο. 422 Εnιοτολσί (PG 79) (1817 Α) 636
4,78 (1068 8) 172
2,74 (233 Α) 158 ΣΥΜΕΩΝ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ
(956 BC) 164. 174. 196 Κεφάλαια Θεολογικά (PG 90}
22 (956 D - 957 Α) 166. 648 1,7 (1085 Β}
3,238 ( 493 D) 152 (βλ. καi ΜΑΚΑΡΙΟΣ)
720
23 (957 ΑΒ) 636. 638 βλ. κai 164 Βίοc: Ίωάν. εύαγγελιστοϋ (PG
31 (1093 D) 248
24 (957 Β) 240 31 (1096 Α} ΝΕΜΕΣΙΟΣ ΕΜΕΣΗΣ 116)
164
25 (957 C) 240 Περί φύοεωc: άνθριίJnου (PG 40) 1 (685 D) 204
48 (1100 D} 602. 660. 666.
(960 Α) 240 31 (725 Α} 396 ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΌΣ
678. 680. 708
27 (960 C) 650 49 (1101 Α} 480. 660. 682. ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΤΗΘΑΤΟΣ Θείων έριiπων uμνοι (εκδ.
fv!Α:ΕΙΜΟΣ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ 720 Περί ψυχηc: (εκδ. Π. Χρήστου) Ίωάσαφ μέρ. 2)
Πρόc: Θαλάσσιον (PG 90) 50(1101ΑΒ) 660.708 6 (σ. 91) 90 1 (ο. 1) 606
(324Α) 614 54 (1104Α) 430 14 (σ. 95) 370 Κεφάλαια (εκδ. Darrouzes)
(636 CD) 618 2,4 (1128Α) 710 34 (σ. 104) 94. 136 3,35 (ο. 90) 172
(644 D - 645 Α) 422. 70 (1156) 192 40 (σ. 107) 136 ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ
580. 582. 618 76 (1160) 192 46 (ο. 109) 64 (Ψευδ.)
Πρόc: Μαρϊνον (PG 91) 80 (1161Dέ!Ξ} 37. 234 51 (σ. 111) 72 Μέθοδοc: iερδc: προοευχηc:
(12Α) 332 82 (1164 Α) 236. 530 56-57 (σ. 112έ.) 64 (εκδ. 1. Haιιsherr}
(96 Β) 706 88 (1168ΑΒ) 28. 49. 226. 79 (σ. 124) 208 (σ. 164) 132. 134
(200 C) 706 458. 486 Π ερi νοητοϋ παραδείσου ( εκδ. ΣΥΝΕΣΙΟΣ ΠΤΟΛΕΜΑΤΔΟΣ
(268D) 612 :<.εφάλαια διάφορο (PG 90) Π. Χρήστου) Περi ένυπviων (PG 66)
(281 ΑΒ) 662 5,85 (1384 D) 640. 708 8 έF.. (σ. 132 έ!Ξ.) 454 (1289Α) 98
(281 Β) 664 Έn1στολαi (PG 91) 11 (σ. 134) 34. 72 ΩΡΙΓΕΝΗΣ
Περί άnορ~ων (PG 91) 6,5 (429ΑΒ) 230 Βίοc: Συμεών (εκδ. 1. HausheιT) Κατά Κέλσοu (Βιβλ. Έλλ. Πα­
(1076 C) 616 Μυσταγωγία (PG 91) 140. 436 τέρων 9}
(1088 C) 718 (681 Β) 712 Ν I ΚΗΦΟΡΟΣ ΗΣΥΧΑΣΤΗΣ 1,48 (ο. 103) 192
(1125-1128) 454 (701 C) 234 Περί νήψεωc: (PG 147) Ομιλία~ εic: ~ ~σμα (εκδ.
(1137 έ.) 624 Σχ6λ:α εic: τό περί θείων όνο· (963 Β - 964 Α) 400 Ο. Rousseaυ)
(1144 BC) 582. 634. μάτων (PG 4) βλ. καί 142. 350. 402 2 (ο. 87) 184
640. 668. 708 (344 Α) 244
(1160-1168 454 βλ. κοi 676
(1165 BC) 45. 452 ΜΑΡΚΟΣ ΕΡΗΜΙΤΗΣ
3. Εύρετήριον Λειτουργικών κειμένων
(1165B-1168D) 592 Περί νόμου nνευματικοϋ (PG 65)
Απολυτίκιον Χριστουγέννων 170 Ι<άθισμα βηc: Αύγού-
(1158 Α) 476 12 (908 Α} 360
Άπολuτ. περιτ. Χριστοϋ 248 στου 50. 602. 652. 71 Ο
(1168C) 454 Περί των οίομένων έ!Ξ εργων δι·
Άπόστιχα έοπεριvοϊί βηc: Ι<aνών 6ηc: Αύγού-
(1200 Β) 480 ιω1οϊίσθαι (PG 65}
Αύγούστου 608 στου 212. 596. 598
(1216C) 486 26 (933 D) 250
ΈΕαποστειλάριον Μ. Έβδ. 21 Ο Κοντάκιον 6ηc: Αύγούοτου 602
(1237 D) 614 Κεφάλαια νηπτικά (PG 65)
Έ!Ξαποστε1λάρ1οv βηc: Αι;- Στιχηρόν βηc: ΑύγούοτοΟJ 5!JG
(1241 C) 480 24 (1064 Β) 236. 530
γούστου 590 Στιχηρόν 2611c: Μαι η ίοο •1(;-1
(1376 C 1377 8) 592 ΜΕΛΙΤΩΝ ΣΑΡΔΕΩΝ
Εύχή νεκρωσίμου άκολου- Τροn(1ρ1ον 5ηι: Λt'ιγοιΊοιοιι 1
1!10
(1413 ΑΒ) 248 Eic: τό π6θοι: (Βιβλ. Έλλ. Πα·
θίαc: 208. 210. 644
 ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ 743

514. 516. 518. ύnέρφω· μοτωότητος 63.

4. Εύρετήριοv όνομάτων καi πραγμάτων τοι:; 512. διδασκαλία θεόnνευστας 270.
γνώθι σαύτόν 84. διθεϊα 610. 680.
Α - κατά Βαρλαάμ 332. γνί.ίJσιc: 156. 472. - όληθήc: δόγμα, άnοτρόnαιον 578. - Μασ­
όnαθήc. 166. 452 - ού νεκροί 432. - δυλοc: 362. - Γρα­ σαλιανί.ίJν
186. 650. - δό·
Άγαθαρχία 580 τό nαθητικόν 398. φηc: διάφοροc: τηc: των εΕω γματα 64. 80. 298. 332. -
άγαθότ,1c: δκτιστοc: 662 άnαθοϋc. ψυχηc: nαθητικόν 398. μαθημάτων 274. - διττr1 33 έκκλησίαc: Θεοϋ 570. 652.
όγάnη 390. - έ!Ξιc: θεία 562. άnόδει!;ιι:;, λογική 60. είσαγωγική ηερί Θεοϋ 654. 656. - ένδιάστροφα
καρnόc: άnαθείαc: 392. - κο· άnόnαυσιc: 484. - δυνάμεωc: 548. 550. - έΕω nαιδείαι:; 570. - εύσεβη 580. - κα·
ρυφή, ρiΖ:α καi μεσότηc: άρε· γνωστικηc: 470. - ένεργείαc: 280. - ή τοϋ nρακτέοu διά­ κόδοςα 654. - κατά Βαρ­
ηϊc:390. - npόc: Θεόν καί ψυχηc: καί σώματοc: 470. γνωσιc: 342 - θεοnρεnής λαάμ 444. - κατά Χρυσό·
nλησίον 390. 392. - χαρι· μείΖ:ων άφαιρέσεωc: 186. 658 - Θεοϋ 46. 544. - τό στομον 344. - ύβρισμένα
σμάτων τελειώτατον 368. άρnαγή Παύλου έΕαιαία 478. φί.ίJc: 154. 156. 162. 164. 626 - Θεοϋ γνί.ίJσις 250.

όpραβών, μέλλοντοc: aiί.ίJvoc: 488. 166. - μόνη όνωφελήc: 80. 252.

δγγελο, 462. 464. 466.
- μελλούσηc: έnαγγελίαc: - μυστική 172. - νοητή δόΕα, όίδιοι:;582. 670. - Θεοϋ
CΙγγελότηc: 588.
578. 552. - δντων ηονηρά 262. 442. 650. 654. 682 - τρια­
άγίων σοροί θαυματοnο1οi 372.
ί~ρχή, αύθύnαρκτοc: 690. 276. 560. - ού πδσα μακα­ δική 160.
άγνωσία 505. 508.
αύθυπόστατον 582. 612. 688. ριστή 180. - τελεία 344. δύναμις, έκθεωτική 678. 680. -
όθανασίαι:; χάριc: 418.
αύτοθέωσιc: 199. 664. ύnέρ έννοιαν 538. νοερά 486. 672. ούσιοποιός
άGάνατοι 586.
οuτοθεότηι:; 572. γνωστικοί 35. 668.
αΊσθησ,c: νοερά 368. - ύnέρ α'ί­
:::ι)τουσία 684. Γραφή θεία 200. 292. 436. - δί.ίJρα, Θεοϋ 308. - τά μαθήμα­
σθησιv 456. 4ϊ4.
αύτοαοφία 300. 302. - θεόnνευστος 224. 276. τα (ι<ατά Βαρλαάμ) 308. -
οίσΟήσεωc: έvέργεια 456. - με­
όφαίρεσιc: 186. 190. 192. 470. 290. 292. 366. - ίερά 148. φυσικά καi nνευματικά 306.
τασκευή 454.
472. 536. 546. 718. 720. 276. 328. 366. Βλ. Εύαγγέ· 314. Βλ. χαρίσματα.
άλήθεια, μία κατά Βαρλαάμ 268.
άφΘαρσiα 366. λιον - Γραφης γνωσιc: κα·
άλήθειαι δύο 33. 180.
δφθαρτοι 586. τωτέρα τηι:; θεωρίαc: τοϋ φω­ Ε
270. Βλ. καi γνωσ:c..
c:φομοίωσιc: npόc: Θεόν 334, 336. τόι:; 448. - κϋροc: 42. - ύ­
Άνάληψ;c. τοϋ Σωτηροc. 158. 556. - διατηρήσεωc: των έν­ nεροχή έναντι τοϋ θύραθεν έγκρότεια, ρύθμισιc: αίσθήσεων

άναμόpφωσ1c. θεϊκή 596. τολωv 340. 348. μαθημάτων 276. 278. - ώ­ 122 - καί έργα άγάnηι:; 342.
άvαnvοή 132. φέλεια 39. 41. - Γραφί.ίJν, έγκύκλιοι:; ηαίδευσιι:; 550. , Βλ.
·Αvάστασιc. 418. 450. 484. 584. Β άνάγνωσιι:; 328. 334 - έ­ γνωσιc: καί nαιδεία έΕω.
536. ρευνα 342. - μάθησιc: nαρέ· είκονογνώατηι:; 108. 284.
βcιnτισμα δακρύων 384. 386. χει κάθαρσιν ψυχηι:; 334. είκών Θεοϋ 66. - κατ' εiι<όνα
ι'Jvαχώρησιι:; 462. 51 Ο.
βασιλεία ούρανιίJν 126. 62. 64. 108. 112. 114. -
άνθρωnοc. δναρχοc: 624. ϊ08. -
βίοc:, άκριβέστατος ( ό μονήρηc:) Δ άνακαίνισιι:; 68. - κατ' είκό­
έnοnτικόc. 618. - θεωρητι­
350. - ήσύχιοc: 130. 438. να καί καθ' όμοίωσιν 32. -
κάc. 618. - Πvευματικόc.
δαίμων τri ψuxri συνουσιούμενοc: - εύρεσις διά τηc: έΕω παι­
174. 176. 178. - τέλειοc.
Γ 438. δείας 68. 80.
336. - ψυχικόc: 176.
δάκρυον, γλυκύ 218. - θυμf\· εiσnvoai 400. 438.
ϊ,ΓΊ<'1θεια
S3. 156. 104. 324. 390. γάμοc: 326. 542. ρεc: 214. έκθέωσις 180. 186.
392. 394. 476. 533. 720. γσστ:)ιμαργίαc: nόθοc: 558. διάβολοc: 232. έκκλησία 64. 86. 150. 352. 436.
- άνθρωnίvη 252. - καpnόc: γvόφοc: θείοι:; 504. 506. 508. διανοίαι:; εδρα 124. 126. 466. - ήμετέρα 576. - Θε­
τηpήσεωc: των έντολων 328. 510. 518. - μυστικός 512. διδαqκαλεiοv. κτίqεωc:348, οΟ 304. 326, 420. 570. 574
 744 ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ tΞ Υ f' Ε ΤΗ Γ I Λ 745

710. - ίερά 446. - κατά 446. - έντολων Θεού, κέρ­ ήσuχiαc:, διδάσκαλοι 142. αμεσοc: 464. 463. 508. -
Βαρλαάμ 576. - όρθόδοί;οc: δοc: 188. 192. 294. 392. - πείρα, ή των τεχνων τέ­ διάφοροc: θεολογiαc: 236.
350. - Χριστου 276. 578. τήρησ1c: 322. 330. 344. 432. χνη 350. 238. - τελειωτάτη 540. -έπ'
580. - έκκλησiαc:, άκρ1βέ­ 444. 446. 555. 556. δnειροv 368. 370. Βλ. θεω·
στατον μέροc:
284. - θεμέ· ένuπόατατοc: 50. 582. 612. - Θ ρiα καi ορασιc:.
λιοc: (Πέτροc:) 536. -πρόc: δωρεά 622. 630. θεόc:, 6μcθεκτοc: 690. - έΕ.ω έ·
Θεόν συνάφεια 542. - φω­ ενωσιc: 672. - άνθρώnων μετά ο~αρχiα 198. 572. 624. αuτοϋ κατά συγκατάβασ1v
ση'jρεc: 352. Θεοϋ 192. 194. 462. 476. θεηγόροι 272. 418. 248. - θεοίc: ένούμενοc: 470
έκπόρcυσιc:, iσοδύνcιμον τφ έις 616. 718. - διά nροσευχηc: Οωγενcσία 3-84. -μεθεκτόc: 670. 688. 690.
τοϋ Υiοϋ 572. 194. - Θεού μετά αγγέλων θεογνωσία 304. 548. 550. 564. όρατόc: τοίc: άγίοιc: 470.
εκστασ1c:44. 46. 128. 188. 194. 248. - μυστική 618. - nρόc: 566. - αύχεί Θεόν διδάοκα­ πατήρ τηc: άληθείαc: 558.
376. 474. 546. - δωμονιώ­ τό φωc: 472. 480. - ύnέρ λον 498. - έκ του όκτiστου πηγή φωτόc: 564. - αύν-
δηc: 608. - νοήσεωc: 528. γvωσιν 472. - ύπέρ νούν φωτόc: 538. - έκ των δν­ θετοc: 680. - ύnοστάτηc:
- νοόc: 196. 246. 248. 476. 248. 362. 458. 476. 520. των 538. - έ!Ξ άnοφάσεωc: 688. - φωc: 168. 110. 564.
νοόc: δαlμόνων εϋρημα ί1nερφυεστάτη 522. 496. - nαράδοξοc: 106. 288. 590. - χάριτι 670. - αυτο­
128. - προφητων 524. - cξιc: θεία 562. -- χρ1στιανων 494. 496. - ψία 658. 660. - γνωσιc. 56.
χείρων 528. - έκ τοϋ Yiou, έργασία ενθεοc: 554. - ίερά 556 θεογνωσiαc: όδόc: 45. - τρό­ 666. -· δυνάμεrc: 52. 656.
c;ντί· διό τοϋ Υiοϋ 572. - i- Εύαγγέλ~ον, λόγοc: συντετμημέ· πος 536. - φωc: 268. 290. 678. 680. - Έκκλησία 304.
σοδϊιvαμον τφ· διό τοϋ Υiοϋ voc: 532, βλ. κσi Γραφή. 330. βλ. θεολογία. 328. 420. 570. 574. 710.
572. εύχή, άδιάλειπτοc: 152. 246 Θεολογία 38. 454. 468. 530. -έμφάνεια 174. 560. -· έν­
ελλαμψιc: 46. 472.
478. 670. κλείθρον θησαuρGJV 11 Ο. 546. 596. - άnοφατική 460. έργε1αι 52. 710. - εννοrοι
672. - Πνεύματοc: 166. μοναχικοϋ μυστηρίου 576 474. 476. 500. 502. 504. 318. - ένοiκησιc: 704. -
"'Ελληvε,:: σοφοi 490. 496. 510. εύχηc: ?:νέργεια 214 - χάρι­ 512. 514. 516. - άσματικιi έργα άναρχα 660. 664. -
- έλλήνων μαθήματα 448. σμα 264. βλ. προσευχή. 184. - διάφοροc: θεοπτίαc: εύnρέnεια 652. 708. - θέλη­
Βλ. έtω παιδεία.
236. 238. - Διονυσίου 462. σrc: 658. 706. - θεωρία 36.
έμnειρία, βεβαιοτέρα άnοδεί!Ξεωc:
Ζ - θεωρία 182. 454. - κα­ 37. 190. 194. 312. - iδ1ό­
31 Ο - ένεργειων Πνεύμα­ ταφατική 27. 540. - παντόc: ητεc: 686. - λαμπρότηc:
τοc: 698. - nνευματικοϋ δώ­ Ζωή, άΤδιοc: 640. -- άνείδεοc: ανθρώπου 508. - Πλάτω­ 718 -- όvόματα 662. 666. -
ρου 310. 532. - θεία582. 584. νοc: 438. - θεολογίαc: άλη­ ούσiα 50. 51. 52. 420. 426.
έμφέρεια πρόc: Θεόν 528. 576.
Οουc: πηγή 182. - έργον 33 428. 436. 438. 608. 610.
έvέργεια, αίσθΊΤΙΚή καί νοερά
Η - μυστήρια 518. - σύμβο­ 620. 654. 688 - φύσιc: καi
520. 636. - ακτιστοc: 610. λον 452. Βλ. θεογνωσία. δόξα 442. 468. 664. 682.
- θεοnοιόc: 622. 676. - Θε­ ήσυχάί';οντεc: 140. 146. 152. θεολόγοι 66. 500 - iεροi 168. Οcότηc: 580. 582. - αύθημερινή
οϋ 624. 628. - κοινή ψυ­ 262. 278. 368. 432. 434. 468. 488. 586. - άρχή 620. - εννο1α
χ11c: καi σώματοc: 370. 372. 626. Θεόπνευστα λόγια 270. 340. 420. 666. -- σύμβολον 586. 592.
386. 392. - ούσιώδηc: Θεοϋ ι;σuχασταi 10. 11. 330. 374. Θεοnοιόc:, άnλότηc: 490. - δω­ θεοφάvεια 156. 204. 228. 470.
624. 664. - φύσεωc: Θεου ήσυχαστική, έριc: 7. - μέθοδοc: ρεά 578. 580. 582. 612. 566. - όρατή 458. 468. 470.
662. - θεοπρεπείc: 662. - 9. 10. 622. 676. - χάριc: 714. θειύ[)iα 512. - άvεiδcoc: 512.-
Θεοϋ άκτιστοι άλλ' ούκ άναρ­ ήσυχία 134. 140. 142. 176. 246. θ~οnοιόv δωρον 620. 622. 624. άφαiρεσ:c: καί ενωσιc: 186.
χοι 662. 664 . ...,. νοεροί 484. 260. 262. 338. 348. 400. 708. 718. -δrά nίστεωc: 578. - δό!Ξηc:
500. 502. - nνευματικαί 428. 436. 372: 458. 462. Θεό:πηc: 200. 418. 430. 446. Θεοϋ. 442. - cτερον ίJr.ολο·
370. 482. 510. 534. 540. 626.- 482. γiαc: 502. - Θεου 482. -
t,γτολαi ένοnοιοί 324. 348. 416. μέΟ'ΟV αίποσυγκεντρώσεωc: 126 θεοητiα 38. 138. 204. 432. - κατά ϊιnόφασιv 5UB. !>1?
740 ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ίΞΥΡΕΤΗΡΙΙ, 747

516. - κτισμάτων
494. 498. νόμοc: γραrιτόc: 494. - Θεοϋ σημ. 1.
- νοερών 458. - πρόσωπον Λ 496. - φυσ1κόc: 494 - χάρι· όvτότηc: 660. 686.
npόc: πρόσωπον 588. - Στε­ τοc: 496. δρασιc: 44. 46. 472. 672. 674.
φάνου 704. - τελειωτάτη Λατίνων άnoκonijc: αiτια 574. νοϋc:, άνείδεοc: 236 - ονοματοc: άγγέλοu 528. άληθείαc:
588. - φωτόc: 454. 478. Βλ. λόγοι, αίτιώδειc: των όντων 274. 520. - άnαθήc: καί δυλοc: 552. - έν πνεύματι 468. -
θεοπτία καί όρασιc:. - δημιουργικοϋ νοόc: 56. 62. 230. 458. - άσώματοc: 406. ή μετά τοϋ φωτόc: ενωσιc:
θέωσιc: 51. 198. 256. 446. 458. 64. - δαιμόνιοc: 100. - διαφα· 478. - Θεοϋ 188. 468. 480.
620. 624. 630. 718. - άγ­ λουτροϋ άnοχή 326. νήc: 164. - έαυτόν ύnερανα· 482. 620. - Θεοϋ διά Πνεύ­
γέλων κσί άνθρώnων 612. βαίνων 430. 500. 502. - θε­ ματος 182. 188. 214. 460.
628. - άγέννητοc: 620. 624. Μ οε1δήc: 552. - θεόnτηc: 534. 704. - Θεοϋ νοερά 182. -
- ένυnόστστοc: έλαμψιc: 580. όρων τά πνευματικά 186. - θεiων 460. 618. - καρδίαc:,
- μίμησις άμιμήτου 614. - μάνα, τύποc: θείου φωτός 202. όφθαλμόc: ψυχijc: 168. - ύ· ή πίστιc: ήμών 486. - κατ·
σαρκός Χριστοϋ 628. - ύ· Μεταμόρφωσ•c: 146. 228. 460. nερουράνιοc: 158. - φώc: νο· άναλογίσv 534. - κρείττων
nερώνυμοc: 626. - ψuχijc: 462. 504. 586. εράν 166. 168 - Χριατοϋ γνώσεως 534. - ούχ ενω·
καi σώματος 484. - θεώσε­ μεταστοιχείωσις άνθρώnου 596. 496. - νοϋ διάχυσις 402. σ,ς 522. - ύnέρ αϊσθησιν
ωc: άρχή 580, 618. 628. μετεμψύχωσις 84. - εδρα 406. 698. - είκών 650. 712. - ύnέρ θέαν 524.
- εκστσσιc: 614. - ,παρεκτι· μίμησις Θεοϋ 616. Βλ. θεομψη· 430. - είc: οι:ιραvούc: άνά­ - ύnέρ vόησ1ν 488. 500.
κά μέσα 614. - χαρακτήρ σία. βασις 160. - έκστασις 312. 502. - ύnέρ ϋρσσιν 188.
614. - χάρις 614. μνήμη Θεοϋ άδιάλειnτοc: 390. - έν~;ργειαι 128. 132. - έ· 190. 194. 474. 484. 500.
μονάc: ίερωτάτη 324. νοειδήc: συνέλεειc: 36. 132. 504. - ύnερώνυμσc: 712. βλ.
μονσχικης τελειιίJσεωc: σύμβολο 324. - ένοίκησιc: είc: τό σω· Θεοnτία καί θεωρία.
576. μα 120. 124. 126. 132. - Όρθόδο!Ξοι 652.
μονοχικοϋ μυστηρίου εύχή 576. ε!Ξωσιc: καί έπιστροφή 34. ούσία 668. - ύnεράρχιοc: 620.
Ίεραρχίαc: τέλος 300. 556.
μοναχός 132. 324. 326. 576. - 35. 116. 128. 246. 318. - ύπερούσιοc: 620. 630. 660.
ίσάγγελοc:, δνθρωnοι ίσάγγελοι
μοναχών, Z:ωijc: προτύπωσιc: έnισκοπή 122. - καθαρότη· 672. 686' - ύnερώνυμοc:
188.
326 - πολιτεία 322. τηc: 194. - κάθαρσις 716. 666.
ίσοθεfαc: έρωc: 338.
μονοθελήτηc: 706. - κίνησις κατ· εύθεiαν καί όφθαλμοί, νοεροί 222 - nvευμσ·
μονοφυσίτης 706. κυκλική 130. 134. - κρείτ­ τικοί 184. 470. 496.
κ μυστήρια, άnόρρητα 190. μυση,­ των ένέργεια 244 - νοητική
ριον, μοναχικόν 576. μυστη· δύναμιc: 522. - όργανον π
καρδία, καθαρά
208. 256. 484. ρίου πείρα 698. 124. 126. - οίJσία 128. 130.
486. 530. 554. - νοόc: όρ· - ούσία ώc: φώc: 430. - nάθοc: 56. 394. - γσστριμαρ­
γανον 124. 126. 406. - ό Ν πρόc: σu,μα συνάφεια 404. γίαc: 558. - θεουργόν 188.
έσω δνθρωnοc: 532. - όργα· 406. - συνέλι!Ξιc: καί άνα· κακόν 394. - κοινόν ψuχijc:
νον όργάνων 400. 404. - νέκρωσις 398. - λογιστικοϋ
3-96 φορά πρόc: τόν Θεόν 246. - κσί σώματος 372 - μακό·
σαρκικόν λογιστικόν όργανον - nαθητικοϋ 354. 396. (ΗΗΠολi1 352. - φύσιc: 326. ρ1ον 136. 234. 370. 372.
216. 404. - χάριτος θρόνος v:1στεία 354. 356. 358. 380. - νι,ων κίνησιc: 674. 384. 394 παθών αίτίσ ή πα­
126. προαευχijc: ούσία 360. ράχρησις 388.
κενώσεως μυστήριον 464. νηψ1c: 142. - λογιστικοϋ βελτίω· ο nωδεiα, καθ' 'Έλληνας 56. 294.
κοιλιόψυχοι 140 ΟιC: 122. 126. 140. 176. 328. - ώφέλιμοc: 288. - ε·
κόλασιc: (κατά Βαρλαάμ) 576 νόησιc: 44. 46. 472. 696. - ά· υμψίJλοψυχία 39. 262. 264. !Ξω 60. 68. - αγονοc: 288.
καί οημ. 15 nερινόητοc: 45. 524. - ύnέρ όμφαλόψuχοι 13. 36. 140 καί 290. 510. - αίγιJnτιοc: nλοίί­
κτίσεως διδασκαλείον 348. νόησιν 636, ΟΙ]μ. 59. 262. 264. 568. τοc: 31 Ο. - βλαβερά καί μα·
/ι18 ΙΞΥΡΕΤΗf)ΙΛ ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ 749

ταiα 76. 494. - έναντία τηc: κή η iοuδαϊκή 152. - τελω­ ραθεν 270. - καθ" 'Έλλ;~vαc: τόμοc: cιγιορειτικόc 700.
πνεuιιατικηc: 82. - έναοχό· νική 138. - δύναμιc: 360. - 100. 106. - μωρανθείσα 88.
ληαιc: μέ ε1Ξω παιδείαν 88. εiλι,κρινοϋc: άnοτελέσματα 92. - Πλάτωνοc: πονηρά 298
γ

βλ. γν6Ίσ1c: καί έγ1{ί1κλ1οc: παι­ 376. 476. - ελλαμψιc: 164. Πνεϋμα αγιον 272. -
- Υiοθεσία 180. 622. - uίοθεσίαc
δεία.
-ένέργεια 314. - εί.Ξιc 314. Πνεύματοc άνενδεήc: 270. - χόριc: 578.
παράδοοιc:, 6νθρωπiνη 182. - έγ­ ερωc: 252. - ήδονή 218. - φυσική 70. - σοφίαc: όρχ1) Υίόc:, έ1c δεί.Ξιων τοϋ Πατρόc:
γραφοc: 438. - iερό 464. - ήσuχαστικijc: μέθοδοc: 43. - 64. 74. 76. - ε1Ξω χρησ1c: κοΟέδρα
212.
κεκρατηκuία 570. - nατερ1- ίερδc: μέθοδοι:: 23. 26. - κα­ 112. - έρασταi 3-22. - κτι1- ύπεράναρχοc: 708.
1<ή96. 138. 436. - χρrστια­ θαρδc τοκετόc: 196. 238. - σιc: 638. - λογίων Θεοίi ά­ ύnέρθεοc: 426. 624. 708. - ού­
'Ιων μυστικωτάτη 534.
καιρόc: 582. - κατάpγησιc: λήθεια 268. - τέλοc: 108. σία 48.
πένθοc: 256. - καθάρσιον 218. 360. - oiκoc: 326. - όρι­ Στωϊκοi 66. - ΣτωϊκGJV αϊρεσιc ύπερούσιον 61 Ο. 720.
- μακάριον 360. 384. 388. ομόc: 194. 196. - πνεuματι· 178. ύnεpοuσιότηc: 61 Ο. 712.
Πεντηκοστή 636. κόv δώρον 318. - προσοχή σι)μβολον 590. 592. 594. - ό­
πίστιc:214. 486. 488. 490. 578. 198. 23-4. -- ρήματα 366.- ρετηc: 592. - θεολογiαc: 592 Q
- άnερίεργοc: 494. - βακτη­ σκοnόc: 316. 380. 476. - - θεότητοc: 590. 602. 612. φιλοσοφία, έκάοτοu καί κοινή
ρία 706. - δύνσμιc: ύnερφu­ σχημα σώματοc: κατά τιiν μή φυσικόν 592. 594. - μο­ 302. 304. - έv λόγοιc καί
ήc: 490. nροσευχήν nρά1Ξεσ12S8. - ί1ποτελέσμα­
21. 134. 138. vοχικηc πλειιίισεωc: 576. -
Πνείiμα αγιον, θεοnοιοϋν 582. πρόσωπον τοϋ εσω όνθρώnοu. φυσικόν 592. 600. - φωτο· τα 302. cpyov 33. - ίδέcι
- φωτiιον νοϋν nροφητιϊιν 174. cιδέc 602. - συμβόλου εν­ 300 - μαθι~ματα 266. 268.
526. - διδασκαλία 34-2. -- nροφηται 694. 71 Ο. - προφη­ νοιο 457 έ. - σύμβολα αί­ 272. 290. 300. - μαθήματα
εκχuσιc: 580. 582. -· χαρi­ τών ήγεμοvικόν 526. - όρά­ σθητά 160. 518. - ,κupiωc: όψιc νοητc,ι:; 288. - μαθημά­
σματα 374. σειc 526. 696. 518. - μεριστcι - 456. - των τέλοc: 268. - ώφέλειcι
πνεuμcπων πονηρών συνοuσίωσιc: πυθαγόρειοι 178. πuθαγορεί- σωματικά
140. - συμβόλων 34.
άνθρώnοιc: 148. 152. ων α'iρεσιc: 178. cϊδη 49. 50. φιλόσοφοι:: άληθήc: 274. 276.
nολuθεία 610. 680. πύργοι:: Χολάνηc 294. συνουσία Θεψ 244. 246. 390. φρόνημα σωματικόν 120. 122.
nρό'{νωσιc 658. 660. 692. ούσσωμοc Χριστόc: ηιστοίc: διά φύσιc:, αύθuπερούσιοc: 668. -
πρόνοια Θεοϋ
658. 692.
Σ μετολήψεωc: 230. Θεοϋ 442. - φύσεωc: άκτί­
προορισμόc 658. 660. 690. 692.
σώμα. - πνc:υματ1κόν 226. 486. ατου φυσικά 61 Ο. - Θεοϋ
προσευχή 470. - όδιάλειnτοc: σάρί.Ξ, μετασκεuαιομένη 138. - - Χριστοϋ φωτιστικόν 202. δό1Ξα 480. 482.
42. 70. 152. 230. 314. 394. όμόθεοc: 586. - ψuχιϊc: όργανον i 24. -- σ<iJ· φωc: 49. 478. 482. 674. 676.
- όπελαύvοuσα ,πονηρά πνεύ­ σοφία 266. 272. - άβεβαία 274. μοτοc:, θεουργία 428. - θέ­ - άγέννητον 580. - άθέο­
ματα 148. 152. - iΊποιοc: άναμφίλεκτοc: 274. - άνθρω­ ωσιc: μετά ψuχηc 226. 372. τον αiσθήσει 454. - άίδιον
360. - iΊυλοc 42. 192. 230. πiνη 33. 104. 322. -άnοστο· - κοινωνία είc: χάριν 38. - 606. 640. 672. - αίοθήσεωc:
356. 432. - είλικρινήc: 484. λική 272. --δαψονιώδηc: 82. ιι,::Οε1Ξ1ι.: είc: τήν μακαριότητα καi διανοίαc ύψηλότερον 312.
-έκτενήc: 436. - έντολή 282. - διnλη 41. 102. 270. η1ι.: ψuχιiι~ 218. 220. - με­ - ακτιστον G06. - άvαλλοί·
Θεοϋ 334. - Θυγάτηρ καi 296. - Έλλήνωv μωρία 92. ταποίησιι.: 226. 364. - σχη­ ωτον 598. - άνuπόστατον.
μήτηρ δακρύων 188. 334. 94. Έλλήνων ψεuδώνu­ μο κατά τήν προσεuχr1v 434. 600. - άnαύγασμα όμοθέου
358. 436. - λατρεία πνευ­ μοc 90. - ένιαία. 41. - έν σωμίπωv, άγίων δόί.Ξα -- όμ­ σαρκόc: 452. - αnεφον
470
ματική 348 - νοερό 264. Χριστψ 102. - εεω 56. 274. φiι:οιc: κατά τι)ν 6νάστασιν - 6πρόσιτον 590. - δρτοc:
354. 358. 362. 36~ 376. - ε1Ξω άνίκανοc: nρόc διόρ­ 5Ββ άγγέλων 202. - ούθυnόστσ­
378. 382. 408. - πνευματι­ θωσιν των άνθρώπων 114. - τον 600. - δϋλοv 424. 600.
κή 276. - πραγματική 43. θεία 32. 104. 322. -
82. Τ - αύτοπτικόν 518. 520. 674.
- σύvτονοc: 216. - σωμαη- θεουργικιi 268. 272. - θύ· 1ι.λ,:ιC:ηι)(: ιv γνιίιοr;ι 342. Βασιλεία Θεοϋ 514. 606.
750 ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ 751

608. - βρωμα έποuρανίων φωc: 448. - θεωρία διά

160. - γνόφος 702. προσευχηc: 206. - θεωρία
5. Εύρετήριον κυρίων όνομάτων καί τοπωνυμιών
γνωαιc: 476. - δόΕα θείαc: διά σωματικών όργάνων 228.
φύαεωc: 514. 606. 608. - 242. - ίδιότητεc: 454. 606
δόΕα Χριστοϋ καί δικαίων 642. 644. - ούσία 428. - 'Αβραάμ 492. 702. Διογένης66 σ;1μ. 15.
538.-ενδuμα ψuχηc:. 210.- - αίσθητά 148. 'Αγαρηνοί 578. Δισύπατοc:11. 12.
ένέργεια 612. -ένuπόστατον φωτισμός, θείος αίσθήσει λη­ 'Άγιον .. Οροc: 9. 1 Ο. 24. 25. Δωρόθεος 506.
422. 424. 426. 438. 476. πτόc: 146. 174. - νοερός - μεθόριον κόσμου καί ύ·
578. 580. 600. - έν φωτi 160. - συμβολικόc:162. 204 περκοσμίων 350. Είρήνη Χούμναινα 25
όρώμενον 462. 478. 522.- - ιjπέρ α'ίσθησιν 146. Αδάμ 34. 64. 114. 148. 174. Έλικών 98.
έποuράνιον 21 Ο. - ή τοϋ Θεοϋ φωτοφάνεια, ίερά 564. - Ίησοϋ 338. 436. Έλλάc: 48.
τελειοτάτη θέα 204. - Θα­ έν Θαβώρ 160. 208. 598. - Άθανάσιοc: Άδριανουπόλεωc: 25. 'Έλληνες 32. 60. 68. 84. 90.
βώριον 37. 49. 594. -θεατόν νοερά 564. Άθανάσιοc: Λεπαντρηνόc: 26. 92. 100. 108. 252. 266.
αγιοιc: 710. - θεολογίας Χόριc:, - δναρχοc: 708. - θεο­ ·Αθijναι 286. 272. 282. 290. 292. 300.
σύμβολον 452. - θεοποιόν ποιόc: 714. - θεουργός 626. ·Αθηναίοι 76. 302. 304. 308. 320. 324.
606. - θεότης 198. 232. - Χάριτος, δώρα φυσικό 'Άθωc: βλ. .. Α γ. 'Όρος 336. 498. 514. 558.
θεοϋν 71 Ο. - θεοuργικόν καi πνευματικό 306. - ένερ­ Άγύnτιοc:, - σι 76. 272. 286. Έπταπόρη ή Πίεροc: 98.
618. - θεοuργόν 160. 598. γήματα 246. - διά χάριτος 308. 324. 336. 498. 558. Εϋα 436.
634. 714. - θέωσιc: 718. - βεβαίωσις 60. - σuνέπειαι ·ΑλέΕανδροc: Κωνσταντινουηόλε· Εύάγριοc: 29.
καλλονή τοϋ μέλλοντος αίω­ διδασκαλίας περί κτιατηc: χά­ ωc: 150, σημ. 3. Εύκλείδηc: 298. 416.
νοc: 608. 714. - μέλλοντος μιτοc: 572. 574. Άντώνιοc: ό μέγας 344. Εύνόμιοc: 52.
οίωνοc: 468. - Μεταμορφώ· Χριστιανισμοϋ μυστήριον 172. 'Άρειος 150 καi 150 σημ. 3. Εύστάθιοc: Σεβαστείαc: 76.
σεωc: 450. - νοερόν 154. χριστιανοκατήγοροc: 706. Άριστοτέληc: 272. 416. 420. Εύχίται 47. βλ. Μασσαλιανοί.
156. 164. 166. 168. 206. χριστιανων πολιτεία 322. Άρσένιοc: ό μέγας 428.
- νοητόν 422. - νοητόν ψυχή 198. 228. - άπλij 682. ΑύΕέντιοc: 25. 26. Ζαχαρίσc: 464.
παρεκτικόν γνώσεως 156. - θεοφόροι: 198. - νοερά · Αχιλλεύς 98. Ζαχαρίαc: ό Βαραχίου 476.
172. 252. - όρατόν πιστοίc: 226. - πρδγμα παλυδύναμον Ζεύc: 98.
458. - ούσιώδεc: 650. - 124. - α'ίσθησιc: 366. - Βαρλαάμ 430.
προαιώνιον 208. - προσώ· γνωστικόν 338. - δυνάμεις !Jαρνάβαc: 84. Ήλίαc: (μοναχός) 22. 26. 36.
που Μωϋσέωc: 162. 164. 172. 682. 684. - δύο καθάρσεις Βελίαρ 176. 37. 142. 352.
174. - πρώτον (Θεόc:) 90. 332. 3-22. - έπιθυμητικόν Βενέδικτοc: 196 σημ. 13. Ήλiαc: (.προφήτης) 138. 200.
160. - ύπέρ ο'ίσθΊσΙν 458. 136. - θέωσιc: 226. - κά· Βλαχερνίται 29. 47. 51. 568. 202. 352. 454. 592.
-ύnέρ νοϋν 424. - ύπέρ δ· θαρσιc: 294. 334. - κάλυμ­ Ηογ6μηλοι 29. 47. 6λ. Μασσα- Ήσίοδοc: 98.
ρασιν 520. - ύπεροuράνιον μα 248. - νοερά προσευχή λιι1νοί.

616. - ύπέρ τά δντα 456. 374' 376. - όρμαί φυσικοί Θαβώρ 37. 146. 160. 204. 206.
- ύποστατικόν 166. 648. -· 616. - όφθαλμοί 415. 222. 1 ιιll1111Jλ η 14:>. 464. 208. 222. 226. 228. 230.
ύπόστασιc: μελλόντων άγαθων 228. 440. - ηαθητικόν 256. 1 "λιιν,'Η· :?Hfi 240. 242. 450. 540. 710.
514. - φαί'νον είc: τάc: καρ­ 388. 392. 394. 396. - σκό· 1 ι'ινι ιι ...
'.> Θεόδωροι: Βλαβερνίτηc: 29. 47.
δίας των πιοτών 448. τοc: 33-0. 332. - ύγεία καί ι ,,λ,,,ιι 1111 σημ. 11.
γνώρισμα 634. έηιδημία 242. τελείωσις 340. 446. - φαν­ Θεόδωρος Τραπεlούτνιοc: 580.
- έσχατολογικόc: χαρακτήρ ταστική δύνcμιc: 526. Λιιν11'1λ 111/1 4:1,1 (-)1:iιληπτοc Ν1καίαc: 25.
240. 242. - θεωρία άνωτέ· ψυχών μετά θάνατον κατάταΕιc: Λιι.,,.', 1/11 1 lfl 1,1,1 ;> :111 ί'4 ί' Οι:ι'ιληιιτοι: Φιλαδελφείαc: 22.
ρα τijc: γνιίJσεωc: τηc: Γρα· 208. 210. 11,11 Ίι.ιι 14?. 352.
752 ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ 753

Θεσσαλονίκη 8. 9. 14. 25. 31. 10. Σόδομα 398. σημ. 128. 47 σημ. 181. 142
46. 47. Νίκαια 150. Σολομών 86. 98. 192. 206. 252. αημ. 66. 262 σημ. 9. 266
Νίκη 150 }: ι i:φavoc πρωτομάρτυc: 212. 216 Φιλόθεος Σηλυβρίαc: 9. 18. 20
ϊ γνάτιοc: Καλόθετοc: 11. 12. 17. Νικηφόροc: (όμολογητήc:) 350. 372. 428. 460. 462. 540.
Ί εροσόλuμα 25. 398. Χιιμ~:ών ό Μεσοποταμίαc: 29. Χαλάνηc: Πύργοc: 294.
Ίνδόc: 418. Νικηφόροι::: ό έΕ Ίταλίαc: 22. 24. :>~ωκράτηc 98. 690. Χαλδαίοι 76. 272. 286. 324.
· ιοuδαίοc:, • οι 146. 304. 388. 26. 36. 44. .:.:ωσάννα 434. Χριστόc:, ίατρόc: 340 - '1 ησουc:
428. Νι!ίηφόροc: Χοϋμνοc: 25. 266. - μόνοc: Θεόc: καί Πα·
· ιοuλιανόc: 326 καί 326 σημ. 18. Νικόδημος 26. Τίμαιος 96 τήρ 456. - Πατήρ 538.
"lnnapxoc 418. Νουμήνιοc: Πυθαγορικόc: 86 σημ. Τιμόθεος 378. 380. Χριστου δευτέρα παρουσία 242
Ί πποκράτηc: 266. 69. Τουρκοι 48. -δό!Ξα 448. - ελευαιc: 344 .
Ίσiδωροc: Κων)λεωc: 31. Νωε 492. - ένέργειαι 706. - θελή-
Ίσpαι'1λ 76. 162. 702, σημ. 19. Φαραώ 76. 304. ματα 706. - φύσειc: 706
Ιταλία 17. 48. 576. Ιενοφων 96 σημ. 96. Φιλήμων ό μέγαc: 152. 708.
'Ιταλοί 576. Ιηρολόφου μονή 26. Ψιλίιθεοc: Κων)λεωc: 13 σημ.27. Χωρήβ (δροc:) 514.
Ίωάννηc: ό Πρόδρομοc: 34. 68. 14 σημ. 29. 25 σημ. 58. 26
'Ιωσήφ 592. 'Όκκαμ 33. σημ. 62. 31 σημ. 78. 40 Ώpιγένηc: 138 σημ. 55.
Ίωσήφ Καλόθετοc: 11. 12. 16 ··ομηροc: 98.
σ:~μ. 37 καί 38. Ούρανία ή του Διόc: 98.
6. Εύρ:::τήριον νεωτέρων συγγραφέων

Καλέκαc: Ίωάννηc: 9. 13. 46. Παλαιολόγοc: Μιχαήλ 24. 25.

Λραμπατί':όγλου Γεννάδιοc: 26. Frankenberg 180 ο. 82. 484 ο.
ΚαντακοuΖηνόc: 1 Ο. 262. σημ. 5. Ποχuμέρηc: 26. Δημητρακόπουλοc: Α. 246. 56. Gouillω·d J. 25 σ. 61. 26 ο. 62.
Κομνηνή 'Άννα 47. Πέρσ:-~c: 418. 432. 574.
Δουκάκης 25 σημ. 62. 464 σ. Housherr J. 14 ο. 31. 23 σ. 50.
Κορίνθιοι 426. Πιέρια 98.
Ίωάσοφ 606 ο. 72. 134 ο. 42. 390 ο. 82.
Κοσμδc: ό ώδικόc: 212. Πλάτων 34. 86. 96. 302. 416.
Θεοτόκης Ν. 29 75. 45.
σ. lvanl<e Ε. von 26 ο. 66.
420. 690. Laur·ent V. 25 ο. 59.
Νικόδημος Άγ!Οpείτηc: 54.
Λατίνοι 350. Πλούταρχοc: 102 σημ. 14.
Ούσπένσκη Π. 10. σ. 5. 54. Meyendarff J. 7. 16. 25 ο. 65.
Λεόντιοc: Βu7.άντιοc: 50. 60. Πτολεμαϊοc: 298. 416. 418.
Ποι ιαδόπουλοc: Κεραμεύς Α. 30. 32 σ. 82. 54.
σημ. 64. Πuθαγόραc: 690.
1Ο 5. 26 ο. 62. 31
ο. ο. 78. Places Des 29 σ. 74. 152 σ. 5.
Λουκαc: (μοναχόc:) 11. 12. Πυθογόρειοc: 178.
Χιιι:ι-υι{:ρηc 29 ο. 75. 186 ο. 98. 182 σ. 87. 216 ο. 62. 430
Λώτ 398. 1Ιι"·τ,:η,; 98. σ. 1. ο. 35.
Σαμουήλ 298.
Φ11ψϊικ11ι: 214. Ο. 55
Λ. Rousseau Ο. 184 σ. 94.
Μανωέ 158. Σκυρομάτηc: 418.
). 1,1'1,111111 23 σ. 49. 90 ο. 81.
11 Sa\aville S. 25 ο. 61.
Μαρία ή Αίγυπτίο
216. Σελιώτηc: 22. 142. 352.
'Ι·Ι 11 1111. 136 σ. 52. 170 ο. Schirό C. 7. 11 ο. 13 καί 14·
Μαρiνοc: ό
418. Τύριοc: Σηλύβρια 1 Ο.
•,11 1•ιι; " 14. 248 ο. 20. 17. 13 ο. 21. 47 ο. 183. 148
Μασσαλιανοi 29. 47. 186. 568. Σιγέρ έκ Βραβάνδηc: 33.
!/!Ι " 1/ '108. Ο. 13. α. 3. 178 ο. 78. 262 σ. 5.
580. 610. 614. 708. Σικελία 260.
J \ 1111·,·,1 11 Μ ~Jf) Ο. 62. 264 ο. 12. 354 ο. 12. 424
Μελχεσεδέκ 708. Σινa (δροc:) 162.
11,,, ""·"'" .1 1. ?5 α. 61. 26 σ. 25. 514 ο. 4. 564 σ. 89.
Μιχαήλ Η' ό Παλαιολόγοc: 350. ΣιναΤτηc: Ίωάννηc: 43.
Ι 111',Ι I ι ι 1 1
ι :· 11 :,:ι 576 σ. 12.
Σιών 498.
(Ι.1t11,ιι 1 1 /() 11 ():> Stanilooe 54.
Νεϊλοc: ό Ίταλόc: 22. 26. 142. Σκύλλα 558.
1 Ιι ι" ,Ι 1 111 /I ι • 11 Fyrkou Ρ. Α. 54.
Νεί'λοc: Καβάσιλαc: 12. Σκύθηc: 336. 418. 432. 578:
1 f•Ιl 1111,1:Ιt 11111 ,, Β2. Uswenskij Π. 14 σ. 26. 47 ο.
Νεiλοc: ό Κωνστανηνουπόλεωc: ΣκGποc: Έρίγεναc: 27.
111 ι ,, ι;ι 181.
 ΕΚΔ<)ΘΕΝΤΑ ΕΡΓΑ

Α ΑΠΑΝΤΑ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Τ ό μ u <: 1 oc: Έπιστολαί

ΠΕΡ! ΕΧΟΜΕΝΝΑ 2oc: Έπιστολοi (i:ςηντλήθη)
3oc: Έn1στολαi
4oc: Όμιλiαι είc: Έ!Ξαήμεροv
Σελ. 5oc: Όμιλίαι ι:ic: Ψαλμούc:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
7-54 6oc: Όμιλiαι ιiθικαi καi πρακτικοί
Χρον1κή βάσ,c. ηϊι: ήσυχαστ1κιϊc: έριδοc: 7-9
Άφορμοi η1c: ερ1δοc:
7oc: Όμιλiαι δογματικοί - περιστατικαi έγκωμ1αστικαi -
9-15 nαιδαγωγ1καi
Τά συγγράμματα τοϋ Βαρλαάμ 15-17 δοc: Άσκηηκά ('Όροι κατά πλάτοc:)
Φιλολογική σύνθεσ1c: τοϋ εργοu 17-20
Πηγαί τοϋ έργου
9oc: Άσκητ11,ά ('Όροι κατ έnιτομήν)
21-30 1 Ooc: Δογματικά έργα
Ή πρώτη τριάc: 31-38
Ή δευτέρα τριάc: 38-46 s· ΑΠΑΝΤΑ Μ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Ή τρίη τριάc: 46-53
Τό κείμενον
54 Τόμο c: 1oc: Άπολογητικά
ΚΕΙΜΕΝΟΝ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΙ Σ (Κατά είδώλων, Περί ένανΘρω·
55-724 πήσεωc:)
Η ΠΡΩΤΗ ΤΡ!ΑΣ
56-258 2oc: Δογματικά Α · (Λόγοι κατά Άρειανων Α- Β)
'Ερώτησιc: πρώτη 56-59
Άnόκρισιc: πρώτη 3oc: Δογματικά Β · (Λόγοι κατά Άρειονων Γ -Δ).
60-115 4oc: Δογματικ<:1 Γ ·
· Ερώτησιc: δευτέρα 116-119
·Αn6κρισιc: δευτέρα 5oc; Έpμηνεuτικά Α ·
120-145 6oc: 'Ερμηνευτικά Β · ( Έ!Ξηγήσε1c: εic: τούc: Ψαλμούc:)
Έρώτησ1c: τρίτη 146-14() 7oc: ΊΞρμηνεuτικά Γ · (Έςηγήσειc: είc: τούc: Ψολμούc:)
·Απ6κρισιc: τρίτη 150-259
Η ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΡΙΑΣ 8oc: · 1uτορικοδογματικά Α ·
260-566 9oc: · 1στορικοδογματικά Β ·
Διήγησ1c: κοi άνατροπή των ύπό τοϋ φιλοσόφου (έςηντλήθη)
1 Ooc: Ί στορικοδογματικά Γ'
Βαρλαάμ συγγραφέντωv κατά των iερωc: 1'1συ­
yαί:όντων
11 oc: ·Ασκητικά
260-347 12oc: Διάφορα άμφ1βαλλόμενα
Περί nρασευχηc: 348-409
Περί φωτόc: ίεροϋ 410-567
Η ΤΡΙΤΗ ΤΡΙΑΣ r· ΑΠΑΝΤΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ
• Ελεγχοc: τών συμβαινόντων ατοnων έκ των
Τόμο c: 1oc: Προσωπικοί Σχέαειc: κοi Έκκλησιαστική
δευτέρων τοϋ φιλοσόφου Βαρλαάμ συμπερα­
σμάτων ij περί θεώσεωc: Δ1ακονία Α'
568-645
Κατάλογοι::: των έκβαινόντων άτόnων έκ των 2oc: Προσωπικοί Σχtσειc: καi Έκκληα1οοτική
τοϋ φιλοσόφου Βαρλαάμ προτc1σεων Διακονία Β· (ύπό i::κδοσιν)
646-693
Κατcιλογοc: των έκβαινόvτων άτόnων έκ των 3oc: 'Απολογητικά έργα (έξηντλήθη)
τοϋ φ1λοσόφου Βαρλαάμ συμπερασμάτων 4oc: Δογματικά
694-724
ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ 5oc: Όμιλίαι (έ!Ξηντλήθη)
726-754
1. Εύρετήριοv χωρίων τηc: Γραφηc: 727- 734 6oc: Έγκωμ1αστικοi καί Έπ1τάφ1οι Λ6γοr
2. Εύρετήριον Πατέρων 7oc: Έπιστολαί (ύnό εκδοσιν)
735-741
3·. Εύρετήριον Λειτουργικών κειμένων 8oc: Έπη Δογματικά
741
4. Εύρετήρ1ον όνομάτων καi πραγμάτων Ooc: 'Έπη 'Ηθικά (ύnό εκδοσrν)
742-750
5. Εύρετήριον κυρίων όνομάτων καi τοπονυμιων 10oc: 'Έπη είc: 'Εαυτόν (ύπό εκδοαιν)
751-753
6. Εύρετήριον νεωτέρων συγγραφέων 11oc: 'Έπη εic: Έτέρουc: (ύπό εκδοσιν)
753
Δ" ΑΠΑΝΤΑ ΕΥΣΕΒΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ

Τ 6 μ ο c: 1oc: Έκκλησιαστική Ί στορία ( Βιβλία Α · -- Γ" )

2oc: 'Εκκλησιαστική 'Ιστορία (Βιβλία Δ · -ΣΤ
3oc: Έκκληοισυτική 'Ιστορία (Βιβλίο Ζ · 1·)