Professional Documents
Culture Documents
Atmosferik Tanklar
1.1: Giriş
Hem işlenmiş ürünler hem de son ürünler tanklarda depolanır. Depolanan bu ürünlerin değeri
yüksektir. Sızıntı, döküntü veya yangın sonucunda kaybedilecek ürünün hem işyerinin
ekonomisi hem de geleceği üzerinde önemli etkileri vardır. Yaralanma ve ölümlere neden
olduğu için yangın ve patlama gibi durumlara dikkat edilmesi gerekir. Geçmişten ders
alınmadığı sürece bu tür kazalar olmaya devam edecektir. Sızıntılar ve tank yangınları çevre
(hava, toprak ve su) kirliliğine sebep olur. Bu tür kazalar sonucunda firma ceza ve temizleme
ücretlerini ödemek zorunda kalır. Bunun yanı sıra firmanın işletme lisansı iptal edilebilir ve
itibarı ciddi şekilde zarar görür. Uluslararası bir petrol şirketinin kaza veri bankasında son 5
yıl içerisinde 28 büyük tank kazası rapor edilmiştir. Bu 28 kazanın 9 tanesi yangınla
sonuçlanmıştır. Kazalar sonucunda 9 kişi ölmüş 33 kişi de yaralanmıştır. Her ne kadar işletme
güvenliğine ve atmosferik depolama tanklarının korumasına öncelik verilmese de istatistikler
göstermiştir ki tank kazaları sık rastlanan ve ölümcül sonuçları olan olaylardır. Bu kitapçık,
genelde her terminalde bulunan tanklarda güvenli operasyon ve vagonların, tankerlerin ve
gemilerin dolum ve boşaltımı konularını içermektedir.
1.2: Tank Türleri
H
L
Avantajlar:
i. Kolon destekli konik tavan
1)Küçük tavan eğiminin ve üst açı büyüklüğünün az olması tavan-çeper bağlantısının kırılgan
olması için uygundur
2)Çapta limit yoktur.
Dezavantajlar:
i. Kolon destekli konik tavan
1)Tabandaki hareket tavana zarar verebilir
2)Kolon temelleri taban hattına zarar verebilir.
ii. Kiriş destekli konik tavan
1)Üst açı büyüklüğü ve geniş tavan eğimi çoğu zaman kırılgan tavan-çeper bağlantısı
ihtiyaçlarını karşılamayabilir. Bu durum, iç patlama ihtimalini önleyen acil patlama
kapaklarını kullanmayı gerekli kılar.
2)Tank çapı limitlidir.(En fazla 54 m)
Sabit tavanlı tanklarda sıvının buharı tankın nefeslikleri yoluyla havayla temas halindedir.
Eğer ürün yeterince uçucuysa, buharı havayla karışarak yanıcı bir karışım oluşturabilir. Sabit
tavanlı tanklarda, yanıcı gazlar, uygun bir kontrol sistemi ya da azot veya yakıt gazı
uzaklaştırıcı düzeneğiyle (bitumen tanklarında su buharı kullanılabilir) ortamdan
uzaklaştırılmalıdır. Proses ünitelerinden gelen ürünlerin sıcaklığı, ürünün tutuşma/yanma
noktasından düşük sıcaklıkta tutulmalıdır. Bu durum özellikle yanma noktası sıcaklığı çevre
sıcaklığına yakın olan kerosen gibi ürünler için önemlidir. Ayrıca tanklar, ateş kaynaklarından
da korunmalıdır.
Pontoonlı Yüzer Tavan: Sıvı geçirmeyen bölmelere bölünmüş halka şeklinde yuvarlak
pontoona sahiptir ve merkezdeki alan tek katlı diyaframla kaplıdır.
Çift Katlı Yüzer Tavan: Sıvının yüzeyinde bulunan üst ve alt katlardan oluşur. Sıvı
geçirmez bölmeler oluşturmak için, sıvıyla temas halinde olan alt kat çember ve bölme
levhalarıyla üst kattan ayrılır.
İç Yüzer Tavan: Hafif malzemeyle inşa edilebilir çünkü yağmur ve kar gibi hava koşulları
için tasarlanmasına gerek yoktur.
Kaza:
İç yüzer tavanlı tankın köpük sistemi test edilirken bir kaza meydana geldi. Tank boşaltılmış,
temizlenmiş ve kontrol edilmiştir; kullanıma başlamadan önce yangın söndürücü sistemlerin
kontrol edilme zamanı gelmişti. Fakat iç yüzer tavan suyun ağırlığına dayanacak şekilde
tasarlanmadığı için köpük kullanımı sırasında tavan çöktü.
Rüzgar/hava etkisi yok edildiği için, iç yüzer tavanlı tanklarda gaz emisyonu, üstü açık yüzer
tavanlı tanklardakine oranla daha düşüktür.
Özel bir ürün depolamak için kullanılan tank çeşitleri; güvenlik, çevre gereksinimlerine ve
ekonomik çalışma ihtiyacına uygun olarak saptanır.
Reid buhar basıncı (RVP); standart laboratuar prosedürlerine uygun olarak, hava ortamında,
37.8 oC sıcaklıkta tespit edilen buhar basıncı
Gerçek buhar basıncı(TVP); sıvının buharıyla dengede olduğu sabit sıcaklıkta gözlenen
basınçtır.
RVP ve TVP farklıdır. Çünkü RVP ölçülürken havanın etkisi hesaba katılır. Fakat TVP
ölçümlerinde havası alınmış kap kullanılarak ölçülür.
RVP, uçucu petrol ürünlerinin depolanması ve atmosferik havayla temas halinde olan ürünün
kullanılması durumlarını kapsar. 37.8 oC’de RVP, TVP’den %6 daha azdır.
RVP tek bir sıcaklıkta ölçülürken, TVP değeri değişken sıcaklıklar için ölçülebilir.
RVP metodu, petrol türevlerinin buhar basınçlarını ölçmekte kullanılan en yaygın metotlardan
birisidir. Bu metot bir ürünün buharlaşma eğilimini ölçer.
**
Bir sıvının FP’si sıvı buharının havayla birleşip yanıcı bir karışım oluşturduğu en düşük
sıcaklıktır.
Alt Yanma Limiti/Alt Patlama Limiti (LFL / LEL): Hava içinde yanma için gerekli en düşük
yanıcı buhar derişimi.
Üst Yanma Limiti/Üst Patlama Limiti (UFL/UEL): Yanma özelliği kazanan havada
bulunabilecek maksimum yanıcı
buhar derişimi.
Yanıcı gazlar, eğer karışımları alt ve üst yanma limitleri arasındaysa tutuşur.
Üst yanma limit derişimi sıcaklıkla birlikte artarken, alt yanma limit derişimi sıcaklık arttıkça
azalır. Bunun sonucunda sıcaklık arttıkça yanma aralığı genişler.
Tutuşma sıcaklığı, bir sıvının doğrudan aleve maruz kalmadan tutuşabildiği en düşük
sıcaklıktır.
Aşağıdaki tablo çok kullanılan bazı petrol ürünlerinin alevlenme noktasını ve alt,üst yanma
limitlerini göstermektedir:
Sabit Tavanlı Tanklarda Yanıcı Atmosfer ve Patlama Oluşmasına Yol Açan Sebepler:
1. Karıştırma ve ısıtma sırasında fuel oil ve motorin gibi uçuculuğu az olan ürünlerin
üzerinde yanıcı atmosfer oluşması çok kolaydır. Örneğin, motorine % 3 oranında benzin
eklendiğinde yanma noktası 70 oC’den 10 oC’ye düşer. Uçuculuk bakımından ağır olan bu
tür sıvıların hafif sıvılarla oluşturduğu karışımlar yanıcı atmosfer oluşturmak için gerekli
buharı oluşturabilir. Bu tür karışım olayları, uçuculuğu az ve çok olan yakıtların ortak
olarak kullanıldığı boru sistemleri ve manifoldlarda görülür.
2. Hafif slop içeren ısıtmalı tanklar.
3. Dolum sırasındaki hızlı ürün transferi ve hızlı karışım, tutuşma tehlikesine sahip buhar
fazın oluşmasına sebep olur.
Kaza:
Yıldırımın yakıt yağı tankına düştüğü sırada bir patlama ve yangın meydana geldi.
Araştırmalar, yakıt yağının, tavanın hemen altında yanıcı gaz oluşturmasına yetecek kadar
propana sahip olduğunu gösterdi.
2. İşletmeciler için Önemli Dizayn Sorunları
Sabit tavanlı büyük tanklar iç ve dış basınca karşı düşük dirençli oldukları için
hassastırlar.
Tanklar her zaman büyük ve dayanıklı/güçlü görünür, fakat bir fasulye konservesiyle
bir tankı iç basınca dayanıklılık açısından aynıdır. Geniş bir alanda uygulanan düşük
bir basınç büyük bir kuvvet oluşturur
Tavanla çeperi birbirine tutturan kaynak, tankta zarar gören ilk bölge olmalıdır.
Çatı plakaları, destek yapılarına değil, tank çeperinin üstünde açılı kısıma kaynaklı
olmalı.Kırılgan/dayanıksız bağlantıların amacı, yüksek basıncın zayıf tavan-çeper
bağlantısından kopmalı ve ürünü güvenli bir şekilde tutan tank çeper saçları zarar
görmemelidir.
Kaza:
Boyu 30.5 m, eni 6.1 m olan tank, bir tankerin dolum alanına çarpıp yangın başlatması
sonucunda patladı ve yerden 91.4 m havaya uçtu. Bu olayla, zayıf tavan-çeper kaynak
noktalarının ve patlama kapaklarının önemini açıkça ortaya kondu. Çapı 12.5 m’den az olan
tanklarda zayıf tavan-çeper bağlantıları her zaman kullanışlı değildir.Patlama kapakları olması
durumunda tankta bu zarar olmayacaktı
Sabit tavanlı tanklarda, hava giriş ve çıkışını düzenleyerek tankın içindeki basıncı sabit tutan
vakum valfları ve nefeslikler bulunur. Tank nefeslikleri, sabit tavanlı tanklarda aşırı basıncın
oluşmasını engellerken,ürün kayıplarını arttırıcı bir özelliktedir.
90000 ton/m3’lük yakıt tankı ürün boşaltımından 30 saniye sonra kısmi olarak çöktü.
Çökmenin sebebi tıkanan nefeslik sisteminin küçük bir iç vakuma neden olmasıydı. Yaklaşık
1 yıldır kontrol edilmeyen nefeslik korozyona maruz kalmış ve küflenmişti. Neyse ki başka
bir hasar oluşmadı ve bükülen plakalar tankın suyla doldurulması sonucunda eski haline geri
döndü.
Düzenli kontrolleri yapılmıyorsa, alev tutuculu basınç valfları kullanımı tavsiye edilmez,
çünkü çok sık tıkanmaya sebep olunabilir. Döküntüleri ve kuş yuvalarını önlemek için kalın
delikli plakalar kullanılabilir. Her zaman nefeslik ve vakum/basınç valfları temiz tutulmalı ve
izinsiz olarak modifiye edilmemelidir.
2.4: Tankların Konumu:
Tank tasarımında sızıntı veya bu gibi kazaların sonuçları göz önünde bulundurulmalıdır.
Depo tankları; potansiyel alev kaynaklarından uzakta, bir yangın sırasında ısı yayılımından
etkilenmeyi minimuma indirecek şekilde (tanklar arasında geniş bir alan olmalı)
konumlandırılmalıdır.
Tipik yüzer tavanlı tankların her biri için tasarlanmış dike duvarlarının genel görünüşü
Drenaj Dike içinde biriken suların tahliyesinin sağlanabildiği vana ile kontrol
Sistemleri edilebilen veya pompa ile tahliye sisteminin olması gereklidir
Dike drenaj sistemi vana ile kontrol ediliyorsa, bu vananın normal
operasyon süresinde kapalı olduğunu prosedürler de belirtilmesi
gereklidir
Tank bölgesindeki yollar ve tank parsellerinin ayrılması; tank temizliği, bakımı ve onarımı
aktivitelerinde, ayrıca acil bir durumda hemen müdahale edebilmek için gereklidir. Ana
tanker yollarında giriş kısıtlaması olmamalıdır. Bakım amaçlı küçük tankerler tehlikeli
bölgelerden geçebilir fakat girişi kısıtlayıcı veya kontrol edici bariyerlere gereksinim vardır.
Yangın durumunda tanklara erişimin sağlanmasında limit; yollar arasında 2 sıra tank
olmasıdır. Bu durum özellikle yangının başlangıç aşamasında büyük tankların her tarafına
erişimde çok önemlidir
Olay:
Küçük tanklar sel tehlikesine karşı yere sabitlenmelidir. Şiddetli yağmurlar sırasında dikelar
ve tanklarda denetleme/su boşaltım prosedürlerinin uygulandığından emin olun.
Yüzer tavan üzerinde biriken yağmur suları tankın dışına boşaltılmalıdır. Biriken su, tavandan
esnek hortum veya metal boru yardımıyla tabandaki vanalara iletilir. Bu vanaların açık olması
tercih edilir. Eğer kurallar vanaların kapalı tutulmasını öngörüyorsa, şiddetli yağmurlarda
açılması şart koşulmalıdır. Yağmur suyunun tavan üzerinde birikmesini sağlamak için tavanda
çökme olmamasına özen gösterilmelidir.
Hortumda oluşabilecek bir hata; tankın içindeki ürünün, tavan boşaltım sistemine ve dike
içine sızmasına yol açabilir. Bu durumda, operatörler drain vanasını kapatırlar. Fakat bu
işlemin sonucunda; şiddetli yağmur yüzünden tavanda ürün/su birikmesi oluşabilir; bu da
tavanın batma ihtimalini arttırır
İç hortumlarda veya metal borularda hata oluşmasından dolayı tank içindeki ürünün dike
içerisine boşalma riski olmasına rağmen, bu risk; birinin şiddetli bir yağmur sırasında drain
vanasını açmayı unutması ihtimalinden daha azdır.
Yağmur suyunun tahliye edilememesinden dolayı oluşan yüzer tavan batmasına bir örnek
Kışların soğuk geçtiği bölgelerde suyun donacağı hatırlanmalıdır. Havalar soğumadan önce
kış direktifleri uygulanmaya başlanmalıdır. Aksi halde su boşaltım sisteminde sorun meydana
gelebilir.
Üstü açık tek pantoon’lu yüzer tavanlar, batmadan önce 25 cm yüksekliğinde yağmur suyunu
taşıyacak şekilde tasarlanmıştır (API 650). Eğer pontoon’lar hasar görmüşse veya
sızdırıyorsa daha az miktardaki yağmur suyu tavanın batmasına neden olabilir.
İç yüzer tavanlar herhangi bir ürün veya yağmur suyu birikimini taşıyacak şekilde
tasarlanmamıştır. Su boşaltım sistemi yoktur ve üstü açık yüzer tavanlar kadar dengeli
değildir. Herhangi bir yağmur suyu etkisini önlemek için uygun koşullarda tutulmalıdır.
Aniden çok miktarda buhar oluşumu basıncın artmasına ve tank içinde aşırı basınç oluşumuna
neden olur. Atmosferik basınç altında, buhara dönüşen suyun hacmi 1600 kat artar. Suyun
buharlaşmasıyla oluşan şiddetli köpürme, froth-over’a sebep olur. Aşırı basınçlanan tank ilk
olarak tavan-çeper bağlantılarından zarar görür.
Viskozitesinden dolayı asfalt gibi bazı ağır ürünlerin 150 oC’nin üstündeki bir sıcaklıkta depo
edilmesi gerekir. Bu tanklara özellikle dikkat edilmeli ve su birikimini önlemek için gerekli
önlemler alınmalıdır.
Kaza:
İçinde su bulunan tankın 15 bar’lık buhar ısıtma sisteminin 2 gün boyunca çalışır durumda
bırakılması sonucu meydana geldi. Sıcaklık, tankın içindeki suyu buharlaştıracak seviyeye
ulaştığında, froth-over oldu ve tanka tamir edilemeyecek şekilde zarar verdi. Sıcak ürün geniş
bir alana yayıldı. Ateş kaynağına yakın yerde yangın meydana geldi.
Farklı sıcaklıklarda farklı buhar basınçlarına sahip ürünlerin ani karışımı, hızlı buhar
oluşumuna ve froth over’a neden olur. Bu durum:
Yüksek buhar basınçlı ürünün depolandığı tanka sıcak ürün yollanması
Sıcak tanka yüksek buhar basınçlı ürün verilmesi
1. Eğer tanka su birikme ihtimali varsa; suyun buharlaşarak şiddetli bir patlamaya sebep
olması önlemek için tankın içindeki ürünün sıcaklığı suyun buharlaşma sıcaklığından
düşük olmalıdır.
2. Tanktaki su sık sık boşaltılmalıdır.
3. Mümkünse tanklar suyun buharlaşma sıcaklığının altındaki sıcaklıkta kullanılmalı veya
suyun birikmesini engelleyecek yeterli sıcaklıkta tutulmalıdır.
4. Tanklar, suyun kaynama noktasının altında ve üstünde düzensizce değişen sıcaklık
aralığında kullanılmamalıdır.
5. Eğer tankın sıcaklığı suyun veya hafif hidrokarbonların kaynama noktasından yüksekse bu
maddelerin tanka girişi engellenmelidir.
6. Isıtılan tanklar için sıcaklık kontrol sistemi sağlanmalıdır. Tank depolama sıcaklığı
dikkatle kontrol edilmelidir. Eğer sıcaklık ürünün yanma noktasını aştıysa yanıcı gazlar
oluşabilir.
7. Tank ısıtıcısına buhar sağlayan ekipmanlarda; tank, önceden belirlenmiş sıcaklığa
ulaştığında, kendiliğinden kapanan vanalar ısıtma hattı üzerinde bulunmalıdır
Çalışma prensipleri nedeniyle slop ve ham petrol depolama tankları froth-over’a eğilimlidir.
Çeşitli kaynaklardan gelen petrol-su karışımıyla beslenirler ve ayrıştırıcı görevi görerek düşük
su katkılı petrol akışı sağlarlar. Tankta su bulunması ve tanka farklı sıcaklıkta ve derişimde
mal akışı olması froth-over kazalarına sebep olur.
Kaza:
1968 yılında aşırı ısınma nedeniyle slop tankında oluşan gaz bulutu yüzünden 20 ton TNT’ye
eşdeğer güçte bir patlama oldu. Bu kaza 2 kişinin ölümü ve 85 kişinin yaralanmasıyla
sonlandı. Yangın 300 metre’lik bir alana yayıldı.
Tank, birçok proses ünitesinden gelen karışık ürünle doluydu. Tankın ısıtma sistemine buhar
verilmişti ve 100 oC’de ayrılan su/petrol emülsiyonunun hafif hidrokarbon saldığı düşünüldü.
Yaklaşık 50-100 ton hidrokarbon gazı salıverilmişti.
Kaza:
204 oC’deki sıcak gaz yağı yanlışlıkla içinde su-hidrokarbon karışımı bulunan soğuk slop
tankına transfer edildi. Oluşan froth-over sonucunda iç yüzer tavan battı ve tankta aşırı basınç
oluştu. Sabit tavanla çeper arasındaki bağlantı zarar gördü. Oluşan hidrokarbon buharından
dolayı 19 müteahhit mide bulantısı, baş ağrısı ve solunum yolu rahatsızlıkları gibi hastalıklara
maruz kaldılar. 10 ton gaz yağı ve slop yağının buharlaşarak atmosfere salındığı veya tankın
dike alanına sızdığı tahmin ediliyor. Slop tankların kullanımında meydana gelebilecek
potansiyel tehlike alanlarını teşhis edebilmek için Tehlike ve Operasyon Çalışması (HAZOP)
yapılabilirdi. Böylelikle basınç, sıcaklık, akış ve derişim değişkenleri mantıklı ve sistematik
bir şekilde ele alınmış olurdu
Slop sisteminizin kullanılması ile ilgili en son HAZOP çalışmanızı ne zaman yaptınız?
Soğuk havalarda donma ihtimali olan su boşaltma sistemlerinin donmaya sebep olduğundan
yalıtım ve buhar/elektrik’le ısıtma sisteminin uygun koşullarda çalıştığından emin olun.
Aşırı hızlı su boşaltımı, ürünün su atık sistemine kaçmasına neden olabilir. Ayrıca
operatörlerin tankın içinde yeterli miktarda su kalıp kalmadığını kontrol edebilmesi için su
boşaltım hızı düşük olmalıdır. Hızlı su boşaltımlarında tank içersinde oluşan türbülans
sebebiyle su tamamen boşaltılmadan ürün gelebilmekte ve operatörleri yanıltabilecektir.
Nafta ve benzin tanklarında özel test sistemleri bulunmuyorsa suyla birlikte ürün kaybı
görülebilir. Örneğin bir tahta parçası, nafta ve benzini emerken su yüzeyde kalır. Böylelikle
akışın bir tahta parçası ile test edilmesi petrolün atık su sistemine kaçmasına engel olabilir.
Tanklarda su boşaltımını kontrol etmekte kullanılan bir diğer metot da su macunlarıdır. Su
macunu suyla temas ettiğinde renk değiştirir.