Στοιχεία ηλεκτρολογίας

Στο παρόν έντυπο έγινε προσπάθεια απλής παρουσίασης των θεμάτων ώστε
αυτά να γίνουν κατανοητά από μαθητές τεχνικού λυκείου ειδικότητας διαφορετικής
του ηλεκτρολόγου. Φιλοδοξούν με συντομία και σαφήνεια να εισάγουν το μαθητή
στην έννοια του ηλεκτρισμού και στην καθημερινή χρήση του. Πολλές φορές γίνεται
αλλοίωση νόμων με μόνο κίνητρο την απλούστερη παρουσίαση τους.

Προσοχή: Το ηλεκτρικό ρεύμα δεν είναι ακίνδυνο, μπορεί μάλιστα να

αποβεί θανατηφόρο. Μην δοκιμάζεται πράγματα χωρίς την συγκατάθεση του
υπεύθυνου καθηγητή.

1. Εισαγωγή στον ηλεκτρισμό και τα ηλεκτρικά μεγέθη.

Τάση καλείται η διαφορά δυναμικού ανάμεσα σε δύο σημεία. Ως εκ’ τούτου η
έννοια τάση ενός σημείου πάντα αναφέρεται σε σχέση με κάποιο άλλο. Μονάδες
μέτρησης της τάσεις είναι τα Βόλτ (Volt).

Ρεύμα καλείται το φαινόμενο της ροής ηλεκτρονίων δια μέσω αγώγιμης

σύνδεσης (κλειστό κύκλωμα) και είναι αποτέλεσμα της ύπαρξης διαφοράς δυναμικού
ανάμεσα στα δύο σημεία. Μονάδες μέτρησης του ρεύματος είναι τα Αμπέρ (Ampere).

Η τάση προηγείται του ρεύματος αφού υπάρχει ανεξάρτητα από αυτό. Η

δημιουργία ρεύματος σε ένα κύκλωμα όμως προϋποθέτει την ύπαρξη τάσης και
κλειστό κύκλωμα.

Ο νόμος που συνδέει την τάση και το ρεύμα είναι ο νόμος του Ωμ. Αυτός
εκφράζεται με τη σχέση : V = I * R. όπου V η τάση, I το ρεύμα, και R η αντίσταση
του κυκλώματος.

Η ισχύς που καταναλώνεται είναι το γινόμενο τάσης και ρεύματος: P = V * I .

Μονάδα μέτρησης το Βατ (Watt).

Η ενέργεια ισούται με την ισχύ επί το χρόνο, δηλαδή E = P * t. Μονάδα

μέτρησης η Βατώρα.

Στον πίνακα που ακολουθεί έχουμε τα μεγέθη που αναφέραμε συγκεντρωμένα

καθώς και τα πολλαπλάσια και υποπολλαπλάσια τους.
 ΚΥΡΙΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ

Μέγεθος Τι δείχνει το μέγεθος Μονάδα

Όνομα Σύμβολο Όνομα Σύμβολο
Δύναμη ηλεκτρικής φύσης
που υπάρχει μεταξύ δύο
Τάση U ήV οποιωνδήποτε σημείων του Βολτ V
κυκλώματος, που έχουν δια-
φορετικό δυναμικό.

Ποσότητα ηλεκτρονίων που

Ρεύμα I περνούν μέσα από έναν Αμπέρ A
αγωγό σε ένα δευτερόλεπτο.

Χαρακτηριστικό των υλικών,

Αντίσταση R το οποίο εμποδίζει τη διέ- Ωμ Ω
λευση του ρεύματος.

Ηλεκτρικό έργο που ανα-

Ισχύς P πτύσσεται στη μονάδα του Βαττ W
χρόνου.

Ικανότητα ενός συστήματος

Ενέργεια E να πραγματοποιεί ένα καθο- Κιλοβατώρα kWh
ρισμένο έργο.

Πολλαπλάσια Υποπολλαπλάσια

Σύμβολο Τιμή Προφορά Σύμβολο Τιμή Προφορά

k 10 3
κίλο m 10 -3
μίλι
Μ 106 μέγκα μ 10-6 μίκρο
G 109 γκίγκα n 10-9 νάνο
T 1012 τέρα p 10-12 πίκο
Εναλλασσόμενο και συνεχές ρεύμα

Η τάση μπορεί να είναι συνεχής ή εναλλασσόμενη και ανάλογα συνεχές ή

εναλλασσόμενο είναι το ρεύμα που κυκλοφορεί στο κύκλωμα.
Το συνεχές ρεύμα χρησιμοποιείτε εσωτερικά σε όλες τις ηλεκτρονικές
συσκευές, γι’ αυτό υπάρχει και η ανάγκη για εξωτερικό ή εσωτερικό τροφοδοτικό,
μια μηχανή που μετασχηματίζει (αλλάζει) το εναλλασσόμενο ρεύμα στην κατάλληλη
τιμή και το κάνει συνεχές.
Συνεχές ρεύμα μεγάλης τιμής χρησιμοποιούν τα τρόλεϊ και ο ηλεκτρικός
σιδηρόδρομος (Μετρό).
Επίσης συνεχές ρεύμα έχουμε και στα αυτοκίνητα, μηχανές και άλλα
αυτοκινούμενα οχήματα.
Στις υπόλοιπες εγκαταστάσεις η τάση, άρα και το ρεύμα είναι
εναλλασσόμενο, οπότε και εισάγεται και άλλο ένα μέγεθος η συχνότητα f (μονάδα το
Hz).
Η συχνότητα μας δείχνει πόσες φορές εναλλάσσεται η τάση στη μονάδα του
χρόνου (δευτερόλεπτο). Στην Ελλάδα η συχνότητα είναι 50 Hz που σημαίνει ότι
έχουμε εναλλαγή της πολικότητας του ρεύματος 50 φορές το δευτερόλεπτο.
Ένα πλεονέκτημα του εναλλασσομένου ρεύματος (ίσως και το μοναδικό)
είναι οι μικρές απώλειες που παρουσιάζει κατά τη μεταφορά του. Έτσι όλο το δίκτυο
παραγωγής μεταφοράς και διανομής του ρεύματος είναι εναλλασσόμενο.
Για την μεταφορά του ρεύματος χρησιμοποιείται υψηλή τάση για να μειωθεί ο
όγκος των αγωγών (εναέριων) των πυλώνων μεταφοράς. Για την μετατροπή της
τάσης χρησιμοποιούμε τους μετασχηματιστές (διαφορετικοί από τα τροφοδοτικά), οι
οποίοι αλλάζουν την τάση σε ένα εναλλασσόμενο μέγεθος όχι όμως και τη συχνότητά
του.
Συντελεστές μετατροπής ισχύος και ενέργειας

Συχνά, σε διάφορες εφαρμογές, για να υπολογίσουμε τα ηλεκτρικά

χαρακτηριστικά μιας εγκατάστασης απαιτείται να μετατρέψουμε μια μορφή ισχύος ή
ενέργειας σε άλλη (π.χ. μηχανική ή θερμική σε ηλεκτρική). Εξάλλου, σε άλλες
περιπτώσεις, το τελικό αποτέλεσμα που προκύπτει από ηλεκτρικές συσκευές
χρειάζεται να δοθεί σε μηχανική ή θερμική μορφή.
Στις περιπτώσεις αυτές χρησιμοποιούνται οι κατάλληλοι συντελεστές
μετατροπής.

ΙΣΧΥΣ

είναι
kW CV HP kcal/sec
1

Κιλοβάτ
1 1,36 1,34 0,239
(kW)

Γαλλικός Ίππος
0,736 1 0,987 0,176
(CV)

Βρετανικός Ίππος
0,746 1,014 1 0,179
(HP)

Χιλιοθερμίδα /
4,19 5,69 5,619 1
Δευτερόλεπτο (kcal/sec)

ΕΡΓΟ Ή ΕΝΕΡΓΕΙΑ

είναι
kwh cvh hph kcal
1

Κιλοβατώρα
1 1,36 0,367*10+6 860
( kwh )

Ωριαίος γαλλικός ίππος

0,736 1 0,987 633,6
( cvh )
Ωριαίος βρετανικός
ίππος 0,746 1,014 1 0,64*10+3
( hph )
Χιλιοθερμίδα
1,16*10-3 1,58*10-3 427 1
( kcal )

Παραδείγματα εφαρμογής

1. Μετατροπή θερμαντικής ισχύος σε ηλεκτρική

4 kcal/sec  16,76 kW
(4 x 4,19 = 16,76 )
2. Μετατροπή μηχανικής ισχύος σε ηλεκτρική

10 Γαλλικοί Ίπποι (CV)  7,36 kW

( 10 x 0,736 = 7,36 )

10 Βρετανικοί Ίπποι (ΗΡ)  7,46 kW

( 10 x 0,746 = 7,46 )

3. Μετατροπή ηλεκτρικής ισχύος σε θερμαντική

2 kW  1720,8 kcal/h
( 1 x 0,239 = 0,478 και
0,478 kcal/sec x 3600sec/h = 1720,8 kcal/h )

4. Μετατροπή ηλεκτρικής ενέργειας σε θερμική

5 kWh  4300 kcal

( 5 x 860 = 4300 )

2. Παροχές από τη ΔΕΗ (μονοφασική- τριφασική).

Η ΔΕΗ μας δίνει μονοφασική ή τριφασική παροχή.

Μονοφασική παροχή σημαίνει πως έχουμε μία φάση

(αγωγό τάσης), έναν ουδέτερο (αγωγός αναφοράς μηδενικής
τάσης) και μια γείωση (αγωγός γειωμένος στο έδαφος). Άρα 3
αγωγούς.
Στην μονοφασική παροχή η μόνη τάση που εμφανίζεται είναι
τα 220 V (200-240 για την ακρίβεια).

Τριφασική παροχή σημαίνει πως έχουμε τρεις φάσεις

(αγωγούς τάσης), έναν ουδέτερο (αγωγός αναφοράς
μηδενικής τάσης) και μια γείωση (αγωγός γειωμένος στο
έδαφος). Άρα 5 αγωγούς.
Στην τριφασική παροχή εμφανίζεται τάση 220 V ανάμεσα σε
οποιαδήποτε φάση και τον ουδέτερο και τάση 380 V ανάμεσα
σε οποιεσδήποτε δυο φάσεις.
 Ο
Ουδέτερος αγωγός (O ή N)
uφ uφ uφ

R
uπ uπ
Αγωγοί φάσεων (R, S, T) S

uπ
T

Πολική τάση (uπ): ονομάζεται η τάση που επικρατεί

μεταξύ δύο φάσεων.

Φασική τάση (uφ): ονομάζεται η τάση που επικρα-

τεί μεταξύ του ουδέτερου αγω-
γού και μιας φάσης.

3. Αγωγοί και καλώδια

Για τη μεταφορά του ρεύματος τόσο από τη ΔΕΗ αλλά και στη διανομή του
μέσα στην εγκατάσταση χρησιμοποιούμε αγωγούς και καλώδια.

Αγωγοί ονομάζονται τα αγώγιμα σύρματα που χρησιμεύουν για τη διανομή

της ηλεκτρικής ενέργειας στους καταναλωτές.
Αγωγός τύπου ΝΥΑ
χάλκινος
θερμοπλαστική
πυρήνας
μόνωση

Οι αγωγοί NYA είναι οι πιο διαδεδομένοι αγωγοί και έχουν αντικαταστήσει

τους αγωγούς NGA. Οι αγωγοί ΝΥΑ έχουν μόνωση από θερμοπλαστική ύλη με βάση
το χλωριούχο πολυβινύλιο (PVC). Η μόνωσή τους, όταν συγκρίνεται με τη μόνωση
των αγωγών NGA, παρουσιάζει μεγαλύτερη μηχανική και θερμική αντοχή, χωρίς να
στοιχίζει περισσότερο, και αντέχει περισσότερο στο χρόνο και στην υγρασία.

Όλοι οι αγωγοί των Ε.Η.Ε. προορίζονται για τάση λειτουργίας μέχρι 500 V. Η
διάκριση γίνεται σύμφωνα με τους ελληνικούς και γερμανικούς κανονισμούς:

1. Σε μονωμένους, αν φέρουν μονωτική επικάλυψη,

και σε γυμνούς, αν δε φέρουν μόνωση.
2. Από το χρώμα της μόνωσής τους.
3. Από τον αριθμό των κλώνων: μονόκλωνοι, πολύκλωνοι.
4. Από το υλικό της κατασκευής τους, π.χ. χάλκινοι, αλουμινένιοι.
5. Από τη διατομή του πυρήνα τους, π.χ. 16 mm2, 10 3
mm2 (το mm2 στην πράξη ονομάζεται ‘καρέ’).
6. Από το είδος της μόνωσής τους. Οι αγωγοί με
θερμοπλαστική μόνωση ονομάζονται
‘θερμοπλαστικοί’, ενώ οι αγωγοί με ελαστική μόνωση
ονομάζονται ‘ελαστικοί’.

1
Πίνακας
Χρώματα για τη διάκριση των αγωγών
2.2.1
Πριν το 1978 Μετά το 1978
Μαύρο Καφέ 3

Κόκκινο Κόκκινο Φάσεις

Καφέ Μαύρο
Γκρι Μπλε ανοικτό Ουδέτερος
Κίτρινο με Γείωση
Κίτρινο
πράσινη ρίγα (αγωγός προστασίας) 2

1. μονόκλωνος
μεταλλικός πυρήνας
2. πολύκλωνος
μεταλλικός πυρήνας
3. μονώσεις

Καλώδιο ονομάζεται το σύνολο δύο ή περισσότερων

μονωμένων αγωγών που βρίσκονται μέσα στο ίδιο περίβλημα.
Το καλώδιο ΝΥΜ δεν έχει οπλισμό σύμφωνα με τη γερμανική
τυποποίηση και χρησιμοποιείται σε ξηρούς και υγρούς χώρους, αλλά
όχι και σε βρεγμένους. Το καλώδιο αυτό μπορεί να θαφτεί στον τοίχο,
αλλά σε χαμηλά σημεία πρέπει να μπει μέσα σε σωλήνα. Τέλος, οι
κανονισμοί των εσωτερικών ηλεκτρικών εγκαταστάσεων προβλέπουν
τη χρήση τσιμεντοκονίας με πάχος 1 cm, ώστε να προστατεύεται το
καλώδιο από καρφιά.
Το καλώδιο ΝΥΥ είναι μεγάλης αντοχής και χρησιμοποιείται σε
εγκαταστάσεις υπαίθριες και υπόγειες, χωρίς να είναι απαραίτητη άλλη προστασία.
Καλώδιο τύπου ΝΥΜ

μονωτική μάζα μόνωση

μανδύας από ενός ή πολλών

πλαστικό κλώνων χάλκινος
πυρήνας
4. Ηλεκτρικός πίνακας διανομής

Στον ηλεκτρικό πίνακα βλέπουμε στοιχεία όπως ασφάλειες, διακόπτες,

ενδεικτικές λυχνίες, αντιηλεκτροπληξιακό ρελαί.

Ο ρόλος των ασφαλειών γενικά είναι να προστατεύουν την εγκατάσταση από

υπερφόρτιση ή βραχυκύκλωμα, καταστάσεις που θα οδηγούσαν στην καταστροφή
της εγκατάστασης και στην πρόκληση πυρκαγιάς.

Ο ρόλος του αντιηλεκτροπληξιακού ρελαί είναι να προστατεύει τον χρήστη της

εγκατάστασης από ηλεκτροπληξία.

Ο ρόλος των διακοπτών είναι ο εύκολος χειρισμός συσκευών που είναι μόνιμα
συνδεμένες στην εγκατάσταση (π.χ. ηλεκτρική κουζίνα, θερμοσίφωνας).

Ο ρόλος των ενδεικτικών λυχνιών είναι η εποπτεία της εγκατάστασης.

Για να φτάσουμε από την παροχή της ΔΕΗ μέχρι την τελική κατανάλωση (μια
συσκευή που είναι στην πρίζα), μεσολαβούν ο γενικός διακόπτης, η γενική ασφάλεια,
το αντιηλεκτροπληξιακό ρελαί και η ασφάλεια για την ομάδα κατανάλωσης που
μιλάμε. Αν πρόκειται για μεγάλη κατανάλωση με μόνιμη σύνδεση, τότε έχουμε και
διπολικό διακόπτη χειρισμού της εν λόγω κατανάλωσης.
Οι αγωγοί ανάλογα με το μέγεθος
τους έχουν διαφορετική ικανότητα
μεταφοράς ρεύματος. Ο κάθε 1,5 mm2, 0,5 mm2
αγωγός δεν πρέπει να μεταφέρει
ρεύμα μεγαλύτερο από το
επιτρεπόμενο γιατί θα
υπερθερμανθεί. Στο διπλανό 220 /<50 V
σχήμα παίρνουμε μια ιδέα για την
διατομή των αγωγών που ουδέτερος

ουδέτερος
χρησιμοποιούνται στις οικιακές φάση

γείωση
γείωση
εγκαταστάσεις.

φάση
1,5 mm2
2
1,5 mm
Για το λόγο αυτό
χρησιμοποιούμε τις ασφάλειες
που διακόπτουν το κύκλωμα σε 0,75 mm2
περίπτωση υπέρβασης αυτών των
ορίων. Είναι σημαντικό να
χρησιμοποιείται η κατάλληλη
ασφάλεια για τον κατάλληλο
αγωγό. Στον πίνακα που
ακολουθεί βλέπουμε αυτή την
αντιστοίχιση.
4mm2 2,5mm2 2,5mm2

Διατομή αγωγού Ασφάλεια

(mm2) (A)
1,5 10
2,5 16
4 20
6 25
10 35

Παράδειγμα 1: Αν θέλουμε να συνδέσουμε μια ηλεκτρική κουζίνα με ονομαστική

ισχύ 5kW εργαζόμαστε ως εξής για να βρούμε τη διατομή του αγωγού που πρέπει να
χρησιμοποιήσουμε και την τιμή της αντίστοιχης ασφάλειας για τον πίνακα:

5 kW = 5000 W = 5000 W / 220 V = 22,7 A.

Άρα θα χρησιμοποιήσουμε αγωγό διατομής 6 καρέ και ασφάλεια πίνακα 25 Α.
Πάντα δηλαδή η ασφάλεια θα είναι λίγο μεγαλύτερη της κατανάλωσης.

Παράδειγμα 2: Για να τροφοδοτήσουμε συστοιχία 30 λαμπτήρων φθορίου,

ονομαστικής ισχύος 25 W ο καθένας εργαζόμαστε ως εξής:

30 * 25 W = 750 W (Συνολική κατανάλωση) 750 W / 220 V = 3,4 A.

Γι’ αυτή λοιπόν την εφαρμογή μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την μικρότερη
διατομή (1,5 καρέ) με τη μικρότερη ασφάλεια 10 Α.
5. Χρήση πολύμετρου.

Και τα πιο κοινά πολύμετρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μέτρηση

τάσης, ρεύματος και ωμικής αντίστασης. Στην εικόνα βλέπουμε δύο ψηφιακά
πολύμετρα. Αυτό που βρίσκεται στα δεξιά μάλιστα έχει την δυνατότητα αυτόματης
επιλογής κλίμακας.
Όταν θέλουμε να μετρήσουμε ένα μέγεθος με το πολύμετρο ακολουθούμε την εξής
διαδικασία:
 Επιλέγουμε με τον περιστροφικό επιλογέα την κατάλληλη θέση ανάλογα με το
μέγεθος που θέλουμε να μετρήσουμε και την κλίμακα του μεγέθους. Το μέγεθος
μπορεί να είναι τάση εναλλασσόμενη ή συνεχής (DCV και ACV αντίστοιχα),
ρεύμα συνεχές ή εναλλασσόμενο (ΑDC και AC αντίστοιχα) ή ωμική αντίσταση
(Ω). Ως κλίμακα επιλέγουμε την μεγαλύτερη δυνατή αν δεν έχουμε καμιά γνώση
για την τάξη μεγέθους της.

 Συνδέουμε τους δύο ακροδέκτες ως εξής: Ο ένας είναι πάντα στο βύσμα COM
ενώ ο άλλος είναι στην αντίστοιχη θέση βύσματος που αναγράφει το μέγεθος που
θέλουμε να μετρήσουμε.
 Τα άλλα άκρα των ακροδεκτών συνδέονται στο υπό μέτρηση μέγεθος.

Έστω ότι έχουμε το διπλανό

κύκλωμα.

Για να μετρήσουμε το ρεύμα

που διαρρέει το κύκλωμα
παρεμβάλλουμε το πολύμετρο
(σε σειρά δηλαδή) και το
χρησιμοποιούμε ως
αμπερόμετρο όπως φαίνεται
στο πιο κάτω σχήμα:

Για να μετρήσουμε τάση στο

ίδιο κύκλωμα τοποθετούμε
παράλληλα στο σημείο που μας
ενδιαφέρει το πολύμετρο ως
βολτόμετρο. Με τη
συνδεσμολογία που βλέπουμε
μετράμε την τάση στα άκρα της
R2 αντίστασης.

Για να μετρήσουμε την

αντίσταση R2 για
παράδειγμα την αφαιρούμε
από το κύκλωμα και την
μετράμε με το πολύμετρο
ως Ωμόμετρο.
 Ενδεικτικές Ερωτήσεις:
1. Η ένδειξη 10 kWh (κιλοβατώρες) υποδηλώνει:
α. τάση
β. ρεύμα
γ. ισχύ
δ. ενέργεια

2. Η τιμή έντασης 100 mA (μίλι αμπέρ) είναι:

α. μεγαλύτερη από 1 Α
β. ίση με 1 Α
γ. μικρότερη από 0,1 Α
δ. ίση με 0,1 Α

3. Η τιμή τάσης 20 kV (κιλοβόλτ) είναι:

α. μεγαλύτερη από 20 ΜV
β. μικρότερη από 220 V
γ. ίση με 2000 V
δ. ίση με 20000 V

4. Η διατομή των αγωγών επιλέγεται με βάση:

α. το κόστος του αγωγού
β. την πτώση τάσης του αγωγού
γ. την τάση εφαρμογής στα άκρα του αγωγού
δ. την ένταση του ρεύματος

5. Όταν η διατομή ενός αγωγού είναι μικρότερη από αυτή που προβλέπουν οι κανο-
νισμοί, τότε:
α. η πτώση τάσης είναι μικρότερη από την επιτρεπόμενη
β. ο αγωγός υπερθερμαίνεται
γ. η μόνωση του δεν καταστρέφεται

6. Η ισχύς των 10 HP είναι ίση με:

α. 10 CV
β. 10 kW
γ. 7,46 kW
δ. 7,36 kW

7. Η τυποποιημένη τάση για την τροφοδότηση των εγκαταστάσεων φωτισμού της

χώρας μας είναι:
α. 12 V
β. 24 V
γ. 110 V
δ. 220 V
ε. 380 V

8. Η τυποποιημένη τάση για την τροφοδότηση των κτιρίων της Χ.Τ. για όλη την
Ελλάδα είναι:
α. 127 / 220 V
β. 220 / 380 V
 γ. 380 / 660 V

9. Τι ασφάλεια και τι διατομή αγωγού θα χρησιμοποιήσω για την εγκατάσταση

κλιματιστικού μηχανήματος 3kW ;

10. Ποια η τιμή της συχνότητας στο εναλλασσόμενο ρεύμα της χώρας μας ;
α. 40 Hz
β. 50 Hz
γ. 60 Hz

11. Ποιο το πλεονέκτημα του εναλλασσόμενου ρεύματος έναντι του συνεχούς;

12. Ποια η χρήση του τροφοδοτικού ;
13. Ποια η χρήση του μετασχηματιστή ;
14. Γιατί μεταφέρουμε το εναλλασσόμενο ρεύμα χρησιμοποιώντας υψηλές τάσεις ;
15. Τι καλούμε αγωγό και τι καλώδιο ;
16. Ποιον προστατεύει το αντιηλεκτροπληξιακό ρελαί σε μια εγκατάσταση και από
τι;
17. Ποιον προστατεύουν οι ασφάλειες σε μια εγκατάσταση και από τι;