Professional Documents
Culture Documents
Ateeteen uummata Oromoo gidduutti baay’ee kan beekamu ta’ee, akkuma Ogafaanota
kaanii dhalootaa gara dhalootatti kan darbudha. Akka kitaaba Daaniyaa (2006:92)
keessatti ibsametti Ateeteen Diriiroo waaqeffannaa keessaa isa tokko. Ateeteen ayyaana
dubartii ta’uu hawaasni beeka.
Ateeteen kan eebbistee naqxu haadha warraa taati. Ayyaanni dubartii kunis kan
qe’eefi warra eegdee tolchitudha. Isuma kana Xilahun Gamta (1989) yoo ibsu
“Atete is adiety of divinity which women worship in the belief that it makes them
fecund, happy, prosperous, wealthy and healthy” jechuun ibsa. Baxter Ammoo
(1975) “Atete as ‘afemale sprit’ a supernatural power’ and even a female divinity
who is the focus of a family cult associated with fecundity” jedhee ibseera.
Sirna Ateetee dubartii qofaatu bulfata. Kanarraa ka’uun bakka tokko tokkotti
ayyaana dubartii jedhamuun beekama. Dhiirri sirna kabaja Ateetee kanarratti
hinhirmaatiin malee waan Ateeteef barbaachisu gama isaatiin guutuun gumaacha
isarraa barbaachisu hunda taasisa. Durboonnis ateetee kana akka hinbulfanne
dubbatama. Hata’u malee isheenis gama isheetiin meeshaalee barbaachisan
haadhaaf nidhiyeessiti.
Iddoo tokko tokkootti kan akka fakkeenyaaf shawaa bahaafi lixaatti ammoo
Ateeteen kan facaafatamu ji’a waxabajjii, qaammeefi masqalaatti. Yeroo Ateeteen
itti facaafatan sadii haata’an malee, dubartiin tokko sirna Ateetee kan kabajju
yookaan kan facaafattu waggaatti si’a tokko qofaadha.
Akaakuu Ateetee
Guyyaan ayyaanaa kun seera Ateetee qabatee bakka sadiitti qooddama:
Ateetee Furmaa (Ateetee Amajjii)
Ateetee Hagayyaa (Ateetee Sanyii ykn Midhaanii)
Ateetee Loonii (Ateetee Sadaasaa)
Ateetee Furmaa (Ateetee Amajjii)
Ayyaani kun ji’a Amajjii keessa kan kabajamu, kan dubartiin ijoollee ofii Ateetee naqxee itti eebbiftuudha. Haati
ijoollee ishiif dhangaa qopheessitee, kan deesse hundaa walitti qabdee Ateetee itti naqxee eebbifti. Guyyaa sana
hortee haadha manaa sanaa kan ta’an hundi tokkollee osoo hin hafiin, mana ishiitti wal ga’anii eebba Ateetee
fudhatu. Guyyaan kun guyyaa firri itti wal arguudha.
Ateetee Hagayyaa (Ayyaana Sanyii ykn Midhaanii)
Ayyaani Ateetee kun immoo Gindii hiikoo ykn Ateetee Midhaanii jedhama. Ayyaani kun ji’a Hagayyaa keessa
yeroo qotee-bulaan qonna raawwatee gindii hiikee, midhaan facaase hundatti Ateetee naqee, qotiyyootti addoo
mataatti maree eebbisee gad-dhiisu dha. Kun mallattoo xumura qonnaati. Sana booda bakka qonnaa hundaarra
deemudhaan seerri dhibaayyuu xumuurama. Dhumaa irratti bakkuma dhibaayyuu sanati gamtaan taa’nii, wanna
qabatan, farsoo dhuganii marqaa nyaatanii galu. Walumaagalatti ayyaani kun Ayyaana Sanyii jedhama.