He.Het. le©ueleeyeeF& cenemeleerpeer ves yecyeF& ³egevf eJeefme&ìer mes HeerS®e.[er.
keÀer
Deelce lelJe efJe®eej
n<e& keÀer yeele nw efkeÀ, Hejce Hetp³e cenemeleerpeer Þeer le©ueleeyeeF& mJeeceer ves
mecJeled 2041 kesÀ ®eelegcee&me kesÀ oewjeve ceêeme ceW J³eeK³eeve kesÀ efueS ke=ÀHeeueg osJe
Þeerceod jepe®evê kesÀ ``Deelce efmeef× Meem$e'' ûebLe keÀes Hemevo efkeÀ³ee~
SkeÀ mLeue mes Dev³e mLeue lekeÀ efJenej keÀjves Jeeues pewve meeOeg-meeeqOJe³eeB
®eelegcee&me kesÀ ®eej cenerveeW kesÀ oewjeve efkeÀmeer Yeer SkeÀ mLeue Hej efmLej jnles nQ~
®eelegcee&me ceW jespe megyen GvekeÀe efve³eefcele J³eeK³eeve neslee nw~ efvele ve³es-ve³es
efJe<e³eeW keÀe HegvejeJele&ve ve nes, Fme ÒeekeÀj Òemlegle keÀjves keÀer J³eeK³eeve keÀuee
mejue veern nw~ J³eeK³eeve kesÀ efJe<e³eeW kesÀ DeeOeej kesÀ leewj Hej SkeÀ ³ee oes ûebLeeW
keÀes Hemebo efkeÀ³ee peelee nw~ GÊejeO³e³eve met$e, oMeJewkeÀeefuekeÀ, %eelee Oece&keÀLee,
keÀuHe met$e, ³eesie ¢efä mece®®e³e, mecejeefol³e keÀLee, ³eesie Meem$e, %eeveemeej
Jeiewjn Deves efJeefYeVe ûebLeeW mes DeHeveer ©ef®e SJeb MeeqkeÌle kesÀ Devegmeej, efkeÀmeer Yeer
ûebLe keÀer Hemeboieer nesleer nw~ ûebLe efpelevee íesìe Glevee ner J³eeK³eeve ceW GmekeÀe
efJemleej keÀjves keÀer MeeqkeÌle SJeb keÀuee keÀe nesvee efJeMes<e DeeJeM³ekeÀ nw~
He.Het. leªueleeyeeF& cenemeleerpeer ves 142 oesner keÀer SkeÀ íesìer ke=Àefle
``Deelcee efmeef× Meem$e'' Hemebo keÀer~ ³en nceW GvekeÀer J³eeK³eeve keÀer MeeqkeÌle SJeb
Òemlegefle keÀuee keÀer mHeä Òeleerefle keÀjelee nw~ ``Deelcee efmeef× Meem$e'' Hej
J³eeK³eeve osvee mejue yeele veneR nw~ DeO³eelce keÀe jnm³e ÒekeÀì keÀjles ngS
ÞeesleeDeeW keÀes efJe<e³e keÀer ienjeF& ceW, ues peeves keÀe keÀe³e& mejue veneR nQ~ Hejvleg
met#ce DeLe& efJeJes®eve keÀjves kesÀ efueS efJeMeeue Jeeb®eve, ienve DeO³e³eve, ienve
eE®eleve SJeb DeeO³eeeqlcekeÀ DevegYetelf e keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ He.Het. mJe. lelJeevebo
efJepe³epeer cenejepe ®eelegcee&me kesÀ J³eeK³eeveeW kesÀ efueS keÀYeer-keÀYeer kesÀJeue
veJekeÀej ceb$e ner Hemebo keÀjles SJeb ®eej cenerves veJekeÀej ceb$e kesÀ veew HeoeW Hej jespe
ve³eer-ve³eer ¢efä mes ve³ee-ve³ee DeLe& efJemle=le keÀjles~ Jes ÞeesleeDeeW ceW Òeceeo ve
Dee³es Fme lejn jespekeÀ Mewueer Üeje Ssmee mejme Òemlegelf ekeÀjCe keÀjles efkeÀ GvnW
megveves kesÀ efueS keÀeHeÀer ueesie SkeÀef$ele nes peeles~
HeoJeer ÒeeHle keÀer~ FmekesÀ efueS GvneWves DeO³e³eve kesÀ efJe<e³e kesÀ ªHe ceW jepe®evê,
DeevevoOevepeer, yeveejmeer oeme, SJeb meble keÀyeerj pewmes ceneve lelJeJesÊeeDeeW keÀes
Hemevo efkeÀ³ee~ Fmemes GvekeÀer ©ef®e keÀe #es$e DeeO³eeeqlcekeÀlee keÀer kewÀmeer TB®eer
Yetecf ekeÀe Hej jne nw, Jen mecePe ceW Dee elee nw~ Fve ®eejeW cenelceeDeeW ves
mecÒeoe³e SJeb ie®í efkeÀ HeefjefOe mes yeenj efvekeÀue keÀj Meg× Hejce lelJe keÀer
GHeemevee keÀer Leer~ GvekeÀer DeeO³eeeqlcekeÀ DevegYetelf e G®®e keÀeseìf keÀer Leer~ GvekeÀe
meeefnl³e ienve, ceeefce&keÀ SJeb jme³egkeÌle nw~ He.Het. le©ueleeyeeF& cenemeleerpeer ves
Þeerceodjepe®evê kesÀ meeefnl³e keÀe meOeve DeO³e³eve efkeÀ³ee nw~ FmeefueS ``Deelcee
efmeef× Meem$e'' Hej J³eeK³eeve osves kesÀ efueS Jes meJe&LeeefJeMes<e DeefOekeÀeefjCeer nQ~
Þeerceod jepe®evêpeer ves 19 Je<e& keÀe DeuHe Dee³eg ceW ``Deelcee efmeef×
Meem$e'' veecekeÀ cee$e 142 ieeLee keÀer ke=Àefle keÀer j®evee keÀer~ efJe¬eÀce mecJele
1952 ceW DeemeesJeo SkeÀce keÀer Meece, veef[³eeo ceW GvneWves kesÀJeue [s{æ oes Ievìs
kesÀ DeuHe mece³e ceW FmekeÀer j®evee keÀer pees efme× keÀjlee nw efkeÀ GvekeÀer efJe®eej
Oeeje efkeÀleveer mHeä Leer SJeb MeyoeW Hej GvekeÀe ÒeYeglJe kewÀmee DemeeOeejCe SJeb
DeefÜleer³e Lee~ peneB pees Meyo ®eeefnS, JeneB Jen Meyo jKee~ Ssmeer DemeeOeejCe
keÀefJe ÒeefleYee GvekesÀ Heeme Leer~ ³en ke=Àefle Fleveer megjKs e SJeb mebeMq ueä nw efkeÀ,
Fleves Je<eeX kesÀ yeeo Yeer ``Deelcee efmeef× Meem$e'' Meem$e keÀe SkeÀ Meyo Yeer
FOej-GOej keÀjves keÀe efoue veneR neslee~
Þeerceodpeerves Deelce efmeef× Meem$e ceW Meg× DeelcelelJe Hej efJeMeod efJe®eej
efkeÀ³ee nw~ Þeerceod efueKeles nQ õ
Deelcee ís, les efvel³e ís, ís keÀlee& efvepe keÀce&;
ís YeeskeÌlee JeUer cees#e ís, cees#e GHee³e megOece&~
Þeerceod ves mejue JeeCeer Üeje Ssmee megvoj ÒekeÀeMe ÒekeÀeefMele efkeÀ³ee nw
efkeÀ, Deelcee kesÀ Fve íë HeoeW Hej YeJ³e peerJeeW keÀes meodyeesOe nes pee³es~ efpevneWves
DeelceeLeea SJeb celeeLeea kesÀ ue#eCeeW keÀes mHeä efkeÀ³ee nw Deewj DeelceeLeea
 Deelce lelJe ef J e®eej
n<e& keÀer yeele nw efkeÀ, Hejce Hetp³e cenemeleerpeer Þeer le©ueleeyeeF& mJeeceer ves
mecJeled 2041 kesÀ ®eelegcee&me kesÀ oewjeve ceêeme ceW J³eeK³eeve kesÀ efueS ke=ÀHeeueg
osJe Þeerceod jepe®evê kesÀ ``Deelce efmeef× Meem$e'' ûebLe keÀes Hemevo efkeÀ³ee~
SkeÀ mLeue mes Dev³e mLeue lekeÀ efJenej keÀjves Jeeues pewve meeOeg-meeeqOJe³eeB
®eelegcee&me kesÀ ®eej cenerveeW kesÀ oewjeve efkeÀmeer Yeer SkeÀ mLeue Hej efmLej jnles nQ~
®eelegcee&me ceW jespe megyen GvekeÀe efve³eefcele J³eeK³eeve neslee nw~ efvele ve³es-ve³es
efJe<e³eeW keÀe HegvejeJele&ve ve nes, Fme ÒeekeÀj Òemlegle keÀjves keÀer J³eeK³eeve keÀuee
mejue veern nw~ J³eeK³eeve kesÀ efJe<e³eeW kesÀ DeeOeej kesÀ leewj Hej SkeÀ ³ee oes ûebLeeW
keÀes Hemebo efkeÀ³ee peelee nw~ GÊejeO³e³eve met$e, oMeJewkeÀeefuekeÀ, %eelee Oece&keÀLee,
keÀuHe met$e, ³eesie ¢efä mece®®e³e, mecejeefol³e keÀLee, ³eesie Meem$e, %eeveemeej
Jeiewjn Deves efJeefYeVe ûebLeeW mes DeHeveer ©ef®e SJeb MeeqkeÌle kesÀ Devegmeej, efkeÀmeer Yeer
ûebLe keÀer Hemeboieer nesleer nw~ ûebLe efpelevee íesìe Glevee ner J³eeK³eeve ceW GmekeÀe
efJemleej keÀjves keÀer MeeqkeÌle SJeb keÀuee keÀe nesvee efJeMes<e DeeJeM³ekeÀ nw~
He.Het. leªueleeyeeF& cenemeleerpeer ves 142 oesner keÀer SkeÀ íesìer ke=Àefle
``Deelcee efmeef× Meem$e'' Hemebo keÀer~ ³en nceW GvekeÀer J³eeK³eeve keÀer MeeqkeÌle SJeb
Òemlegefle keÀuee keÀer mHeä Òeleerefle keÀjelee nw~ ``Deelcee efmeef× Meem$e'' Hej
J³eeK³eeve osvee mejue yeele veneR nw~ DeO³eelce keÀe jnm³e ÒekeÀì keÀjles ngS
ÞeesleeDeeW keÀes efJe<e³e keÀer ienjeF& ceW, ues peeves keÀe keÀe³e& mejue veneR nQ~ Hejvleg
met#ce DeLe& efJeJes®eve keÀjves kesÀ efueS efJeMeeue Jeeb®eve, ienve DeO³e³eve, ienve
eE®eleve SJeb DeeO³eeeqlcekeÀ DevegYetelf e keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ He.Het. mJe. lelJeevebo
efJepe³epeer cenejepe ®eelegcee&me kesÀ J³eeK³eeveeW kesÀ efueS keÀYeer-keÀYeer kesÀJeue veJekeÀej
ceb$e ner Hemebo keÀjles SJeb ®eej cenerves veJekeÀej ceb$e kesÀ veew HeoeW Hej jespe ve³eer-
ve³eer ¢efä mes ve³ee-ve³ee DeLe& efJemle=le keÀjles~ Jes ÞeesleeDeeW ceW Òeceeo ve Dee³es Fme
lejn jespekeÀ Mewueer Üeje Ssmee mejme Òemlegelf ekeÀjCe keÀjles efkeÀ GvnW megveves kesÀ efueS
keÀeHeÀer ueesie SkeÀef$ele nes peeles~
He.Het. le©ueleeyeeF& cenemeleerpeer ves yecyeF& ³egevf eJeefme&ìer mes HeerS®e.[er. keÀer
HeoJeer ÒeeHle keÀer~ FmekesÀ efueS GvneWves DeO³e³eve kesÀ efJe<e³e kesÀ ªHe ceW jepe®evê,
DeevevoOevepeer, yeveejmeer oeme, SJeb meble keÀyeerj pewmes ceneve lelJeJesÊeeDeeW keÀes
Hemevo efkeÀ³ee~ Fmemes GvekeÀer ©ef®e keÀe #es$e DeeO³eeeqlcekeÀlee keÀer kewÀmeer TB®eer
Yetecf ekeÀe Hej jne nw, Jen mecePe ceW Dee elee nw~ Fve ®eejeW cenelceeDeeW ves
mecÒeoe³e SJeb ie®í efkeÀ HeefjefOe mes yeenj efvekeÀue keÀj Meg× Hejce lelJe keÀer
GHeemevee keÀer Leer~ GvekeÀer DeeO³eeeqlcekeÀ DevegYetelf e G®®e keÀeseìf keÀer Leer~ GvekeÀe
meeefnl³e ienve, ceeefce&keÀ SJeb jme³egkeÌle nw~ He.Het. le©ueleeyeeF& cenemeleerpeer ves
Þeerceodjepe®evê kesÀ meeefnl³e keÀe meOeve DeO³e³eve efkeÀ³ee nw~ FmeefueS ``Deelcee
efmeef× Meem$e'' Hej J³eeK³eeve osves kesÀ efueS Jes meJe&LeeefJeMes<e DeefOekeÀeefjCeer nQ~
Þeerceod jepe®evêpeer ves 19 Je<e& keÀe DeuHe Dee³eg ceW ``Deelcee efmeef×
Meem$e'' veecekeÀ cee$e 142 ieeLee keÀer ke=Àefle keÀer j®evee keÀer~ efJe¬eÀce mecJele
1952 ceW DeemeesJeo SkeÀce keÀer Meece, veef[³eeo ceW GvneWves kesÀJeue [s{æ oes
Ievìs kesÀ DeuHe mece³e ceW FmekeÀer j®evee keÀer pees efme× keÀjlee nw efkeÀ GvekeÀer efJe®eej
Oeeje efkeÀleveer mHeä Leer SJeb MeyoeW Hej GvekeÀe ÒeYeglJe kewÀmee DemeeOeejCe SJeb
DeefÜleer³e Lee~ peneB pees Meyo ®eeefnS, JeneB Jen Meyo jKee~ Ssmeer DemeeOeejCe
keÀefJe ÒeefleYee GvekesÀ Heeme Leer~ ³en ke=Àefle Fleveer megjKs e SJeb mebeMq ueä nw efkeÀ,
Fleves Je<eeX kesÀ yeeo Yeer ``Deelcee efmeef× Meem$e'' Meem$e keÀe SkeÀ Meyo Yeer
FOej-GOej keÀjves keÀe efoue veneR neslee~
Þeerceodpeerves Deelce efmeef× Meem$e ceW Meg× DeelcelelJe Hej efJeMeod efJe®eej
efkeÀ³ee nw~ Þeerceod efueKeles nQ õ
Deelcee ís, les efvel³e ís, ís keÀlee& efvepe keÀce&;
ís YeeskeÌlee JeUer cees#e ís, cees#e GHee³e megOece&~
Þeerceod ves mejue JeeCeer Üeje Ssmee megvoj ÒekeÀeMe ÒekeÀeefMele efkeÀ³ee nw efkeÀ,
Deelcee kesÀ Fve íë HeoeW Hej YeJ³e peerJeeW keÀes meodyeesOe nes pee³es~ efpevneWves
DeelceeLeea SJeb celeeLeea kesÀ ue#eCeeW keÀes mHeä efkeÀ³ee nw Deewj DeelceeLeea
 Deelce lelJe ef J e®eej
n<e& keÀer yeele nw efkeÀ, Hejce Hetp³e cenemeleerpeer Þeer le©ueleeyeeF& mJeeceer ves
mecJeled 2041 kesÀ ®eelegcee&me kesÀ oewjeve ceêeme ceW J³eeK³eeve kesÀ efueS ke=ÀHeeueg
osJe Þeerceod jepe®evê kesÀ ``Deelce efmeef× Meem$e'' ûebLe keÀes Hemevo efkeÀ³ee~
SkeÀ mLeue mes Dev³e mLeue lekeÀ efJenej keÀjves Jeeues pewve meeOeg-meeeqOJe³eeB
®eelegcee&me kesÀ ®eej cenerveeW kesÀ oewjeve efkeÀmeer Yeer SkeÀ mLeue Hej efmLej jnles nQ~
®eelegcee&me ceW jespe megyen GvekeÀe efve³eefcele J³eeK³eeve neslee nw~ efvele ve³es-ve³es
efJe<e³eeW keÀe HegvejeJele&ve ve nes, Fme ÒeekeÀj Òemlegle keÀjves keÀer J³eeK³eeve keÀuee
mejue veern nw~ J³eeK³eeve kesÀ efJe<e³eeW kesÀ DeeOeej kesÀ leewj Hej SkeÀ ³ee oes ûebLeeW
keÀes Hemebo efkeÀ³ee peelee nw~ GÊejeO³e³eve met$e, oMeJewkeÀeefuekeÀ, %eelee Oece&keÀLee,
keÀuHe met$e, ³eesie ¢efä mece®®e³e, mecejeefol³e keÀLee, ³eesie Meem$e, %eeveemeej
Jeiewjn Deves efJeefYeVe ûebLeeW mes DeHeveer ©ef®e SJeb MeeqkeÌle kesÀ Devegmeej, efkeÀmeer Yeer
ûebLe keÀer Hemeboieer nesleer nw~ ûebLe efpelevee íesìe Glevee ner J³eeK³eeve ceW GmekeÀe
efJemleej keÀjves keÀer MeeqkeÌle SJeb keÀuee keÀe nesvee efJeMes<e DeeJeM³ekeÀ nw~
He.Het. leªueleeyeeF& cenemeleerpeer ves 142 oesner keÀer SkeÀ íesìer ke=Àefle
``Deelcee efmeef× Meem$e'' Hemebo keÀer~ ³en nceW GvekeÀer J³eeK³eeve keÀer MeeqkeÌle SJeb
Òemlegefle keÀuee keÀer mHeä Òeleerefle keÀjelee nw~ ``Deelcee efmeef× Meem$e'' Hej
J³eeK³eeve osvee mejue yeele veneR nw~ DeO³eelce keÀe jnm³e ÒekeÀì keÀjles ngS
ÞeesleeDeeW keÀes efJe<e³e keÀer ienjeF& ceW, ues peeves keÀe keÀe³e& mejue veneR nQ~ Hejvleg
met#ce DeLe& efJeJes®eve keÀjves kesÀ efueS efJeMeeue Jeeb®eve, ienve DeO³e³eve, ienve
eE®eleve SJeb DeeO³eeeqlcekeÀ DevegYetelf e keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ He.Het. mJe. lelJeevebo
efJepe³epeer cenejepe ®eelegcee&me kesÀ J³eeK³eeveeW kesÀ efueS keÀYeer-keÀYeer kesÀJeue veJekeÀej
ceb$e ner Hemebo keÀjles SJeb ®eej cenerves veJekeÀej ceb$e kesÀ veew HeoeW Hej jespe ve³eer-
ve³eer ¢efä mes ve³ee-ve³ee DeLe& efJemle=le keÀjles~ Jes ÞeesleeDeeW ceW Òeceeo ve Dee³es
Fme lejn jespekeÀ Mewueer Üeje Ssmee mejme Òemlegelf ekeÀjCe keÀjles efkeÀ GvnW megveves kesÀ
efueS keÀeHeÀer ueesie SkeÀef$ele nes peeles~
He.Het. le©ueleeyeeF& cenemeleerpeer ves yecyeF& ³egevf eJeefme&ìer mes HeerS®e.[er. keÀer
HeoJeer ÒeeHle keÀer~ FmekesÀ efueS GvneWves DeO³e³eve kesÀ efJe<e³e kesÀ ªHe ceW jepe®evê,
DeevevoOevepeer, yeveejmeer oeme, SJeb meble keÀyeerj pewmes ceneve lelJeJesÊeeDeeW keÀes
Hemevo efkeÀ³ee~ Fmemes GvekeÀer ©ef®e keÀe #es$e DeeO³eeeqlcekeÀlee keÀer kewÀmeer TB®eer
Yetecf ekeÀe Hej jne nw, Jen mecePe ceW Dee elee nw~ Fve ®eejeW cenelceeDeeW ves
mecÒeoe³e SJeb ie®í efkeÀ HeefjefOe mes yeenj efvekeÀue keÀj Meg× Hejce lelJe keÀer
GHeemevee keÀer Leer~ GvekeÀer DeeO³eeeqlcekeÀ DevegYetelf e G®®e keÀeseìf keÀer Leer~ GvekeÀe
meeefnl³e ienve, ceeefce&keÀ SJeb jme³egkeÌle nw~ He.Het. le©ueleeyeeF& cenemeleerpeer ves
Þeerceodjepe®evê kesÀ meeefnl³e keÀe meOeve DeO³e³eve efkeÀ³ee nw~ FmeefueS ``Deelcee
efmeef× Meem$e'' Hej J³eeK³eeve osves kesÀ efueS Jes meJe&LeeefJeMes<e DeefOekeÀeefjCeer nQ~
Þeerceod jepe®evêpeer ves 19 Je<e& keÀe DeuHe Dee³eg ceW ``Deelcee efmeef×
Meem$e'' veecekeÀ cee$e 142 ieeLee keÀer ke=Àefle keÀer j®evee keÀer~ efJe¬eÀce mecJele
1952 ceW DeemeesJeo SkeÀce keÀer Meece, veef[³eeo ceW GvneWves kesÀJeue [s{æ oes
Ievìs kesÀ DeuHe mece³e ceW FmekeÀer j®evee keÀer pees efme× keÀjlee nw efkeÀ GvekeÀer
efJe®eej Oeeje efkeÀleveer mHeä Leer SJeb MeyoeW Hej GvekeÀe ÒeYeglJe kewÀmee DemeeOeejCe
SJeb DeefÜleer³e Lee~ peneB pees Meyo ®eeefnS, JeneB Jen Meyo jKee~ Ssmeer DemeeOeejCe
keÀefJe ÒeefleYee GvekesÀ Heeme Leer~ ³en ke=Àefle Fleveer megjKs e SJeb mebeMq ueä nw efkeÀ,
Fleves Je<eeX kesÀ yeeo Yeer ``Deelcee efmeef× Meem$e'' Meem$e keÀe SkeÀ Meyo Yeer
FOej-GOej keÀjves keÀe efoue veneR neslee~
Þeerceodpeerves Deelce efmeef× Meem$e ceW Meg× DeelcelelJe Hej efJeMeod efJe®eej
efkeÀ³ee nw~ Þeerceod efueKeles nQ õ
Deelcee ís, les efvel³e ís, ís keÀlee& efvepe keÀce&;
ís YeeskeÌlee JeUer cees#e ís, cees#e GHee³e megOece&~
Þeerceod ves mejue JeeCeer Üeje Ssmee megvoj ÒekeÀeMe ÒekeÀeefMele efkeÀ³ee nw efkeÀ,
Deelcee kesÀ Fve íë HeoeW Hej YeJ³e peerJeeW keÀes meodyeesOe nes pee³es~ efpevneWves
DeelceeLeea SJeb celeeLeea kesÀ ue#eCeeW keÀes mHeä efkeÀ³ee nw Deewj DeelceeLeea
 Deelce lelJe ef J e®eej
n<e& keÀer yeele nw efkeÀ, Hejce Hetp³e cenemeleerpeer Þeer le©ueleeyeeF& mJeeceer ves
mecJeled 2041 kesÀ ®eelegcee&me kesÀ oewjeve ceêeme ceW J³eeK³eeve kesÀ efueS ke=ÀHeeueg
osJe Þeerceod jepe®evê kesÀ ``Deelce efmeef× Meem$e'' ûebLe keÀes Hemevo efkeÀ³ee~
SkeÀ mLeue mes Dev³e mLeue lekeÀ efJenej keÀjves Jeeues pewve meeOeg-meeeqOJe³eeB
®eelegcee&me kesÀ ®eej cenerveeW kesÀ oewjeve efkeÀmeer Yeer SkeÀ mLeue Hej efmLej jnles nQ~
®eelegcee&me ceW jespe megyen GvekeÀe efve³eefcele J³eeK³eeve neslee nw~ efvele ve³es-ve³es
efJe<e³eeW keÀe HegvejeJele&ve ve nes, Fme ÒeekeÀj Òemlegle keÀjves keÀer J³eeK³eeve keÀuee
mejue veern nw~ J³eeK³eeve kesÀ efJe<e³eeW kesÀ DeeOeej kesÀ leewj Hej SkeÀ ³ee oes ûebLeeW
keÀes Hemebo efkeÀ³ee peelee nw~ GÊejeO³e³eve met$e, oMeJewkeÀeefuekeÀ, %eelee Oece&keÀLee,
keÀuHe met$e, ³eesie ¢efä mece®®e³e, mecejeefol³e keÀLee, ³eesie Meem$e, %eeveemeej
Jeiewjn Deves efJeefYeVe ûebLeeW mes DeHeveer ©ef®e SJeb MeeqkeÌle kesÀ Devegmeej, efkeÀmeer Yeer
ûebLe keÀer Hemeboieer nesleer nw~ ûebLe efpelevee íesìe Glevee ner J³eeK³eeve ceW GmekeÀe
efJemleej keÀjves keÀer MeeqkeÌle SJeb keÀuee keÀe nesvee efJeMes<e DeeJeM³ekeÀ nw~
He.Het. leªueleeyeeF& cenemeleerpeer ves 142 oesner keÀer SkeÀ íesìer ke=Àefle
``Deelcee efmeef× Meem$e'' Hemebo keÀer~ ³en nceW GvekeÀer J³eeK³eeve keÀer MeeqkeÌle SJeb
Òemlegefle keÀuee keÀer mHeä Òeleerefle keÀjelee nw~ ``Deelcee efmeef× Meem$e'' Hej
J³eeK³eeve osvee mejue yeele veneR nw~ DeO³eelce keÀe jnm³e ÒekeÀì keÀjles ngS
ÞeesleeDeeW keÀes efJe<e³e keÀer ienjeF& ceW, ues peeves keÀe keÀe³e& mejue veneR nQ~ Hejvleg
met#ce DeLe& efJeJes®eve keÀjves kesÀ efueS efJeMeeue Jeeb®eve, ienve DeO³e³eve, ienve
eE®eleve SJeb DeeO³eeeqlcekeÀ DevegYetefle keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ He.Het. mJe. lelJeevebo
efJepe³epeer cenejepe ®eelegcee&me kesÀ J³eeK³eeveeW kesÀ efueS keÀYeer-keÀYeer kesÀJeue veJekeÀej
ceb$e ner Hemebo keÀjles SJeb ®eej cenerves veJekeÀej ceb$e kesÀ veew HeoeW Hej jespe ve³eer-
ve³eer ¢efä mes ve³ee-ve³ee DeLe& efJemle=le keÀjles~ Jes ÞeesleeDeeW ceW Òeceeo ve Dee³es Fme
lejn jespekeÀ Mewueer Üeje Ssmee mejme ÒemlegeflekeÀjCe keÀjles efkeÀ GvnW megveves kesÀ
efueS keÀeHeÀer ueesie SkeÀef$ele nes peeles~
He.Het. le©ueleeyeeF& cenemeleerpeer ves yecyeF& ³egefveJeefme&ìer mes HeerS®e.[er. keÀer
HeoJeer ÒeeHle keÀer~ FmekesÀ efueS GvneWves DeO³e³eve kesÀ efJe<e³e kesÀ ªHe ceW jepe®evê,
DeevevoOevepeer, yeveejmeer oeme, SJeb meble keÀyeerj pewmes ceneve lelJeJesÊeeDeeW keÀes
Hemevo efkeÀ³ee~ Fmemes GvekeÀer ©ef®e keÀe #es$e DeeO³eeeqlcekeÀlee keÀer kewÀmeer TB®eer
YetefcekeÀe Hej jne nw, Jen mecePe ceW Dee elee nw~ Fve ®eejeW cenelceeDeeW ves
mecÒeoe³e SJeb ie®í efkeÀ HeefjefOe mes yeenj efvekeÀue keÀj Meg× Hejce lelJe keÀer
GHeemevee keÀer Leer~ GvekeÀer DeeO³eeeqlcekeÀ DevegYetefle G®®e keÀesefì keÀer Leer~ GvekeÀe
meeefnl³e ienve, ceeefce&keÀ SJeb jme³egkeÌle nw~ He.Het. le©ueleeyeeF& cenemeleerpeer ves
Þeerceodjepe®evê kesÀ meeefnl³e keÀe meOeve DeO³e³eve efkeÀ³ee nw~ FmeefueS ``Deelcee
efmeef× Meem$e'' Hej J³eeK³eeve osves kesÀ efueS Jes meJe&LeeefJeMes<e DeefOekeÀeefjCeer nQ~
Þeerceod jepe®evêpeer ves 19 Je<e& keÀe DeuHe Dee³eg ceW ``Deelcee efmeef×
Meem$e'' veecekeÀ cee$e 142 ieeLee keÀer ke=Àefle keÀer j®evee keÀer~ efJe¬eÀce mecJele
1952 ceW DeemeesJeo SkeÀce keÀer Meece, veef[³eeo ceW GvneWves kesÀJeue [sæ{ oes Ievìs
kesÀ DeuHe mece³e ceW FmekeÀer j®evee keÀer pees efme× keÀjlee nw efkeÀ GvekeÀer efJe®eej
Oeeje efkeÀleveer mHeä Leer SJeb MeyoeW Hej GvekeÀe ÒeYeglJe kewÀmee DemeeOeejCe SJeb
DeefÜleer³e Lee~ peneB pees Meyo ®eeefnS, JeneB Jen Meyo jKee~ Ssmeer DemeeOeejCe
keÀefJe ÒeefleYee GvekesÀ Heeme Leer~ ³en ke=Àefle Fleveer megjsKe SJeb mebeqMueä nw efkeÀ,
Fleves Je<eeX kesÀ yeeo Yeer ``Deelcee efmeef× Meem$e'' Meem$e keÀe SkeÀ Meyo Yeer
FOej-GOej keÀjves keÀe efoue veneR neslee~
Þeerceodpeerves Deelce efmeef× Meem$e ceW Meg× DeelcelelJe Hej efJeMeod efJe®eej
efkeÀ³ee nw~ Þeerceod efueKeles nQ õ
Deelcee ís, les efvel³e ís, ís keÀlee& efvepe keÀce&;
ís YeeskeÌlee JeUer cees#e ís, cees#e GHee³e megOece&~
Þeerceod ves mejue JeeCeer Üeje Ssmee megvoj ÒekeÀeMe ÒekeÀeefMele efkeÀ³ee nw efkeÀ,
Deelcee kesÀ Fve íë HeoeW Hej YeJ³e peerJeeW keÀes meodyeesOe nes pee³es~ efpevneWves
DeelceeLeea SJeb celeeLeea kesÀ ue#eCeeW keÀes mHeä efkeÀ³ee nw Deewj DeelceeLeea
 Deelce lelJe ef J e®eej
n<e& keÀer yeele nw efkeÀ, Hejce Hetp³e cenemeleerpeer Þeer le©ueleeyeeF& mJeeceer ves
mecJeled 2041 kesÀ ®eelegcee&me kesÀ oewjeve ceêeme ceW J³eeK³eeve kesÀ efueS ke=ÀHeeueg
osJe Þeerceod jepe®evê kesÀ ``Deelce efmeef× Meem$e'' ûebLe keÀes Hemevo efkeÀ³ee~
SkeÀ mLeue mes Dev³e mLeue lekeÀ efJenej keÀjves Jeeues pewve meeOeg-meeeqOJe³eeB
®eelegcee&me kesÀ ®eej cenerveeW kesÀ oewjeve efkeÀmeer Yeer SkeÀ mLeue Hej efmLej jnles nQ~
®eelegcee&me ceW jespe megyen GvekeÀe efve³eefcele J³eeK³eeve neslee nw~ efvele ve³es-ve³es
efJe<e³eeW keÀe HegvejeJele&ve ve nes, Fme ÒeekeÀj Òemlegle keÀjves keÀer J³eeK³eeve keÀuee
mejue veern nw~ J³eeK³eeve kesÀ efJe<e³eeW kesÀ DeeOeej kesÀ leewj Hej SkeÀ ³ee oes ûebLeeW
keÀes Hemebo efkeÀ³ee peelee nw~ GÊejeO³e³eve met$e, oMeJewkeÀeefuekeÀ, %eelee Oece&keÀLee,
keÀuHe met$e, ³eesie ¢efä mece®®e³e, mecejeefol³e keÀLee, ³eesie Meem$e, %eeveemeej
Jeiewjn Deves efJeefYeVe ûebLeeW mes DeHeveer ©ef®e SJeb MeeqkeÌle kesÀ Devegmeej, efkeÀmeer Yeer
ûebLe keÀer Hemeboieer nesleer nw~ ûebLe efpelevee íesìe Glevee ner J³eeK³eeve ceW GmekeÀe
efJemleej keÀjves keÀer MeeqkeÌle SJeb keÀuee keÀe nesvee efJeMes<e DeeJeM³ekeÀ nw~
He.Het. leªueleeyeeF& cenemeleerpeer ves 142 oesner keÀer SkeÀ íesìer ke=Àefle
``Deelcee efmeef× Meem$e'' Hemebo keÀer~ ³en nceW GvekeÀer J³eeK³eeve keÀer MeeqkeÌle SJeb
Òemlegefle keÀuee keÀer mHeä Òeleerefle keÀjelee nw~ ``Deelcee efmeef× Meem$e'' Hej
J³eeK³eeve osvee mejue yeele veneR nw~ DeO³eelce keÀe jnm³e ÒekeÀì keÀjles ngS
ÞeesleeDeeW keÀes efJe<e³e keÀer ienjeF& ceW, ues peeves keÀe keÀe³e& mejue veneR nQ~ Hejvleg
met#ce DeLe& efJeJes®eve keÀjves kesÀ efueS efJeMeeue Jeeb®eve, ienve DeO³e³eve, ienve
eE®eleve SJeb DeeO³eeeqlcekeÀ DevegYetefle keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ He.Het. mJe. lelJeevebo
efJepe³epeer cenejepe ®eelegcee&me kesÀ J³eeK³eeveeW kesÀ efueS keÀYeer-keÀYeer kesÀJeue veJekeÀej
ceb$e ner Hemebo keÀjles SJeb ®eej cenerves veJekeÀej ceb$e kesÀ veew HeoeW Hej jespe ve³eer-
ve³eer ¢efä mes ve³ee-ve³ee DeLe& efJemle=le keÀjles~ Jes ÞeesleeDeeW ceW Òeceeo ve Dee³es Fme
lejn jespekeÀ Mewueer Üeje Ssmee mejme ÒemlegeflekeÀjCe keÀjles efkeÀ GvnW megveves kesÀ
efueS keÀeHeÀer ueesie SkeÀef$ele nes peeles~
He.Het. le©ueleeyeeF& cenemeleerpeer ves yecyeF& ³egefveJeefme&ìer mes HeerS®e.[er. keÀer
HeoJeer ÒeeHle keÀer~ FmekesÀ efueS GvneWves DeO³e³eve kesÀ efJe<e³e kesÀ ªHe ceW jepe®evê,
DeevevoOevepeer, yeveejmeer oeme, SJeb meble keÀyeerj pewmes ceneve lelJeJesÊeeDeeW keÀes
Hemevo efkeÀ³ee~ Fmemes GvekeÀer ©ef®e keÀe #es$e DeeO³eeeqlcekeÀlee keÀer kewÀmeer TB®eer
YetefcekeÀe Hej jne nw, Jen mecePe ceW Dee elee nw~ Fve ®eejeW cenelceeDeeW ves
mecÒeoe³e SJeb ie®í efkeÀ HeefjefOe mes yeenj efvekeÀue keÀj Meg× Hejce lelJe keÀer
GHeemevee keÀer Leer~ GvekeÀer DeeO³eeeqlcekeÀ DevegYetefle G®®e keÀesefì keÀer Leer~ GvekeÀe
meeefnl³e ienve, ceeefce&keÀ SJeb jme³egkeÌle nw~ He.Het. le©ueleeyeeF& cenemeleerpeer ves
Þeerceodjepe®evê kesÀ meeefnl³e keÀe meOeve DeO³e³eve efkeÀ³ee nw~ FmeefueS ``Deelcee
efmeef× Meem$e'' Hej J³eeK³eeve osves kesÀ efueS Jes meJe&LeeefJeMes<e DeefOekeÀeefjCeer nQ~
Þeerceod jepe®evêpeer ves 19 Je<e& keÀe DeuHe Dee³eg ceW ``Deelcee efmeef×
Meem$e'' veecekeÀ cee$e 142 ieeLee keÀer ke=Àefle keÀer j®evee keÀer~ efJe¬eÀce mecJele
1952 ceW DeemeesJeo SkeÀce keÀer Meece, veef[³eeo ceW GvneWves kesÀJeue [sæ{ oes Ievìs
kesÀ DeuHe mece³e ceW FmekeÀer j®evee keÀer pees efme× keÀjlee nw efkeÀ GvekeÀer efJe®eej
Oeeje efkeÀleveer mHeä Leer SJeb MeyoeW Hej GvekeÀe ÒeYeglJe kewÀmee DemeeOeejCe SJeb
DeefÜleer³e Lee~ peneB pees Meyo ®eeefnS, JeneB Jen Meyo jKee~ Ssmeer DemeeOeejCe
keÀefJe ÒeefleYee GvekesÀ Heeme Leer~ ³en ke=Àefle Fleveer megjsKe SJeb mebeqMueä nw efkeÀ,
Fleves Je<eeX kesÀ yeeo Yeer ``Deelcee efmeef× Meem$e'' Meem$e keÀe SkeÀ Meyo Yeer
FOej-GOej keÀjves keÀe efoue veneR neslee~
Þeerceodpeerves Deelce efmeef× Meem$e ceW Meg× DeelcelelJe Hej efJeMeod efJe®eej
efkeÀ³ee nw~ Þeerceod efueKeles nQ õ
Deelcee ís, les efvel³e ís, ís keÀlee& efvepe keÀce&;
ís YeeskeÌlee JeUer cees#e ís, cees#e GHee³e megOece&~
Þeerceod ves mejue JeeCeer Üeje Ssmee megvoj ÒekeÀeMe ÒekeÀeefMele efkeÀ³ee nw efkeÀ,
Deelcee kesÀ Fve íë HeoeW Hej YeJ³e peerJeeW keÀes meodyeesOe nes pee³es~ efpevneWves
DeelceeLeea SJeb celeeLeea kesÀ ue#eCeeW keÀes mHeä efkeÀ³ee nw Deewj DeelceeLeea
 Deelce lelJe ef J e®eej
n<e& keÀer yeele nw efkeÀ, Hejce Hetp³e cenemeleerpeer Þeer le©ueleeyeeF& mJeeceer ves
mecJeled 2041 kesÀ ®eelegcee&me kesÀ oewjeve ceêeme ceW J³eeK³eeve kesÀ efueS ke=ÀHeeueg osJe
Þeerceod jepe®evê kesÀ ``Deelce efmeef× Meem$e'' ûebLe keÀes Hemevo efkeÀ³ee~
SkeÀ mLeue mes Dev³e mLeue lekeÀ efJenej keÀjves Jeeues pewve meeOeg-meeeqOJe³eeB
®eelegcee&me kesÀ ®eej cenerveeW kesÀ oewjeve efkeÀmeer Yeer SkeÀ mLeue Hej efmLej jnles nQ~
®eelegcee&me ceW jespe megyen GvekeÀe efve³eefcele J³eeK³eeve neslee nw~ efvele ve³es-ve³es
efJe<e³eeW keÀe HegvejeJele&ve ve nes, Fme ÒeekeÀj Òemlegle keÀjves keÀer J³eeK³eeve keÀuee mejue
veern nw~ J³eeK³eeve kesÀ efJe<e³eeW kesÀ DeeOeej kesÀ leewj Hej SkeÀ ³ee oes ûebLeeW keÀes Hemebo
efkeÀ³ee peelee nw~ GÊejeO³e³eve met$e, oMeJewkeÀeefuekeÀ, %eelee Oece&keÀLee, keÀuHe met$e,
³eesie ¢efä mece®®e³e, mecejeefol³e keÀLee, ³eesie Meem$e, %eeveemeej Jeiewjn Deves
efJeefYeVe ûebLeeW mes DeHeveer ©ef®e SJeb MeeqkeÌle kesÀ Devegmeej, efkeÀmeer Yeer ûebLe keÀer
Hemeboieer nesleer nw~ ûebLe efpelevee íesìe Glevee ner J³eeK³eeve ceW GmekeÀe efJemleej
keÀjves keÀer MeeqkeÌle SJeb keÀuee keÀe nesvee efJeMes<e DeeJeM³ekeÀ nw~
He.Het. leªueleeyeeF& cenemeleerpeer ves 142 oesner keÀer SkeÀ íesìer ke=Àefle ``Deelcee
efmeef× Meem$e'' Hemebo keÀer~ ³en nceW GvekeÀer J³eeK³eeve keÀer MeeqkeÌle SJeb Òemlegefle
keÀuee keÀer mHeä Òeleerefle keÀjelee nw~ ``Deelcee efmeef× Meem$e'' Hej J³eeK³eeve osvee
mejue yeele veneR nw~ DeO³eelce keÀe jnm³e ÒekeÀì keÀjles ngS ÞeesleeDeeW keÀes efJe<e³e
keÀer ienjeF& ceW, ues peeves keÀe keÀe³e& mejue veneR nQ~ Hejvleg met#ce DeLe& efJeJes®eve
keÀjves kesÀ efueS efJeMeeue Jeeb®eve, ienve DeO³e³eve, ienve eE®eleve SJeb DeeO³eeeqlcekeÀ
DevegYetefle keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ He.Het. mJe. lelJeevebo efJepe³epeer cenejepe ®eelegcee&me
kesÀ J³eeK³eeveeW kesÀ efueS keÀYeer-keÀYeer kesÀJeue veJekeÀej ceb$e ner Hemebo keÀjles SJeb ®eej
cenerves veJekeÀej ceb$e kesÀ veew HeoeW Hej jespe ve³eer-ve³eer ¢efä mes ve³ee-ve³ee DeLe&
efJemle=le keÀjles~ Jes ÞeesleeDeeW ceW Òeceeo ve Dee³es Fme lejn jespekeÀ Mewueer Üeje Ssmee
mejme ÒemlegeflekeÀjCe keÀjles efkeÀ GvnW megveves kesÀ efueS keÀeHeÀer ueesie SkeÀef$ele nes
peeles~
He.Het. le©ueleeyeeF& cenemeleerpeer ves yecyeF& ³egefveJeefme&ìer mes HeerS®e.[er. keÀer
HeoJeer ÒeeHle keÀer~ FmekesÀ efueS GvneWves DeO³e³eve kesÀ efJe<e³e kesÀ ªHe ceW jepe®evê,
DeevevoOevepeer, yeveejmeer oeme, SJeb meble keÀyeerj pewmes ceneve lelJeJesÊeeDeeW keÀes
Hemevo efkeÀ³ee~ Fmemes GvekeÀer ©ef®e keÀe #es$e DeeO³eeeqlcekeÀlee keÀer kewÀmeer TB®eer
YetefcekeÀe Hej jne nw, Jen mecePe ceW Dee elee nw~ Fve ®eejeW cenelceeDeeW ves mecÒeoe³e
SJeb ie®í efkeÀ HeefjefOe mes yeenj efvekeÀue keÀj Meg× Hejce lelJe keÀer GHeemevee keÀer
Leer~ GvekeÀer DeeO³eeeqlcekeÀ DevegYetefle G®®e keÀesefì keÀer Leer~ GvekeÀe meeefnl³e ienve,
ceeefce&keÀ SJeb jme³egkeÌle nw~ He.Het. le©ueleeyeeF& cenemeleerpeer ves Þeerceodjepe®evê kesÀ
meeefnl³e keÀe meOeve DeO³e³eve efkeÀ³ee nw~ FmeefueS ``Deelcee efmeef× Meem$e'' Hej
J³eeK³eeve osves kesÀ efueS Jes meJe&LeeefJeMes<e DeefOekeÀeefjCeer nQ~
Þeerceod jepe®evêpeer ves 19 Je<e& keÀe DeuHe Dee³eg ceW ``Deelcee efmeef× Meem$e''
veecekeÀ cee$e 142 ieeLee keÀer ke=Àefle keÀer j®evee keÀer~ efJe¬eÀce mecJele 1952 ceW
DeemeesJeo SkeÀce keÀer Meece, veef[³eeo ceW GvneWves kesÀJeue [sæ{ oes Ievìs kesÀ DeuHe
mece³e ceW FmekeÀer j®evee keÀer pees efme× keÀjlee nw efkeÀ GvekeÀer efJe®eej Oeeje efkeÀleveer
mHeä Leer SJeb MeyoeW Hej GvekeÀe ÒeYeglJe kewÀmee DemeeOeejCe SJeb DeefÜleer³e Lee~ peneB
pees Meyo ®eeefnS, JeneB Jen Meyo jKee~ Ssmeer DemeeOeejCe keÀefJe ÒeefleYee GvekesÀ
Heeme Leer~ ³en ke=Àefle Fleveer megjsKe SJeb mebeqMueä nw efkeÀ, Fleves Je<eeX kesÀ yeeo Yeer
``Deelcee efmeef× Meem$e'' Meem$e keÀe SkeÀ Meyo Yeer FOej-GOej keÀjves keÀe efoue
veneR neslee~
Þeerceodpeerves Deelce efmeef× Meem$e ceW Meg× DeelcelelJe Hej efJeMeod efJe®eej
efkeÀ³ee nw~ Þeerceod efueKeles nQ õ
Deelcee ís, les efvel³e ís, ís keÀlee& efvepe keÀce&;
ís YeeskeÌlee JeUer cees#e ís, cees#e GHee³e megOece&~
Þeerceod ves mejue JeeCeer Üeje Ssmee megvoj ÒekeÀeMe ÒekeÀeefMele efkeÀ³ee nw efkeÀ,
Deelcee kesÀ Fve íë HeoeW Hej YeJ³e peerJeeW keÀes meodyeesOe nes pee³es~ efpevneWves
DeelceeLeea SJeb celeeLeea kesÀ ue#eCeeW keÀes mHeä efkeÀ³ee nw Deewj DeelceeLeea