APIΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΤΑ ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ

BIBLIOTECA HISPÁNICA DE FILOSOFÍA

ARISTOTELIS METAPHYSICA
Fundada por ANGEL GONZALEZ ALVAREZ

METAFISICA ,DE ARISTÓTELES

EDICIÓN TRILINGÜE
POR

VALENTÍN GARCÍA YEBRA

SEGUNDA EDICIÓN REVISADA

Metafísica
(Cragnolini)
13 Copias
&
EDITORIAL GREDOS

1/13
© VALENTÍN GARCÍA YEBRA, 1998.
EDITORIAL GREDOS, S. A.
Sánchez Pacheco, 81, Madrid. SIT TIBI HOC OPUS
VXOR CARISSIMA
GRATI ANIMI SIGNIFICATIO
Pr i m e r a e d i c i ó n , 1970.
Seg u n d a e d ic ió n , 1982.
3.a reimpresión, 1998.
Depósito Legal: M. 407-1998.
ISBN 84-249-2176-3.
Impreso en España. Printed in Spain.
Gráficas Cóndor, S. A.
Esteban Tenadas, 12. Polígono Industrial. Leganés (Madrid), 1998.
2/13
 Γ
"Ε σ τιν έπισ τή μ η τ ις ή θ ε ω ρ ε ί τό δ ν r¡ δ ν κ αί τ ά τ ο ύ τ φ
όπάρχοντα κ α θ ’ αότό. α ϋτη δ ’ έσ τίν σ ύ δ εμ ιφ τώ ν έν μ έρ ε ι
λ ε γ ο μ έ ν ω ν ή αύτή· ο ύ δ ε μ ία γ ά ρ τώ ν δ λ λ ω ν έπ ισ κ ο π εί
κ α θ ό λ ο υ -περί τοΟ ο ν τ ο ς fj δ ν , ά λ λ ά μ έ ρ ο ς α ύ το υ τ ι ά π ο τ ε-
25 μ ό μ ε ν α ι -περί το ύ τ ο υ θεω ρ ο υ σ ι τό σ υ μ β εβ η κό ς, ο ΐο ν α ί μ αθη-
μ α τικ ο ί τώ ν έπ ισ τη μ ώ ν . έ π ε ί δ έ τ ά ς ά ρ χ ά ς κ αί τ ά ς άκρο-
τ ά τ α ς α ίτ ια ς ζ η τ ο υ μ ε ν , δ ή λ ο ν ώ ς φ δ σ εώ ς τ ίν ο ς α ό τ ά ς
ά ν α γ κ α ίο ν είν α ι κ α θ ’ α ό τή ν . εί ο δν καί οί τ ά σ τ ο ιχ ε ία τώ ν
δ ν τ ω ν ζη το Ο ντες τ α ΰ τ α ς τ ά ς ά ρ χ ά ς έζή τ ο υ ν , ά ν ά γ κ η καί τ ά
30 σ τ ο ιχ ε ία το υ δ ν τ ο ς είν α ι μή κ α τά συμ βεβη κός ά λ λ ’ η
δ ν διό κ α ί ή μ ΐν το υ δ ν τ ο ς f¡ δ ν τ ά ς π ρ ώ τ α ς α ιτ ία ς
λη πτέον.
Τά δ έ δ ν λ έ γ ε τ α ι μ έν π ο λ λ α χ ώ ς , ά λ λ ά π ρ ό ς Εν κ α ί 2
μ ία ν τ ιν ά φύσιν κ αί ο ό χ ό μ ω νύ μ ω ς ά λ λ ’ ώ σ περ κ αί τό
35 ό γ ιε ιν ό ν δ π α ν π ρ ό ς ύ γ ίε ια ν , τό μ έν τ φ φ υ λ ά τ τ ε ιν τό δέ
τ φ π ο ιε ΐν τό δ έ τ φ σ η μ εΐο ν ε ίν α ι τή ς ύ γ ιε ία ς τό δ ’ δτι
l°03b δ ε κ τ ικ ό ν α ύ τ ή ς, καί τό ια τρ ικ ό ν π ρ ό ς ια τρ ικ ή ν (τό μ έν
LIBRO IV
H ay u n a c ie n c ia q u e c o n te m p la e l E n te e n c u a n to e n te y lo
q u e le c o rre s p o n d e de suyo. Y e s ta cien cia n o se id e n tific a
co n n in g u n a d e la s q u e lla m a m o s p a rtic u la re s , p u e s n in g u n a d e
la s o tra s e sp e c u la e n g en era l a c e rc a d el E n te e n c u a n to e n te,
25 sin o q u e, h a b ie n d o se p a ra d o a lg u n a p a r te d e él, c o n s id e ra n los
a c c id e n tes d e ésta ; p o r ejem p lo , las ciencias m a te m á tic a s. Y,
p u e s to q u e b u sc a m o s lo s p rin c ip io s y la s c a u sa s m á s a lta s , es
ev id en te q u e s e rá n n e c e sa ria m e n te p rin c ip io s y ca u sa s d e c ie rta
3/13
IV
294. E s t [-] s c ie n tia q u a e d a m q u a e s p e c u la tu r e n s in q u a n -
tu m e n s e t q u a e h u ic in s u n t se c u n d u m se. 295. H ae c a u te m
n u lli e s t in p a r te d ic ta ru m ead em . A lia ru m en im n u lla in te n d it
u n iv e rs a lite r d e e n te in q u a n tu m -est ens, v e ru m p a r te m eius
a b s c in d e n te s a liq u am , c irc a [-] h a n c sp e c u la n tu r ip su m acci- 25
d en s: v e lu ti sc ie n tia ru m m a th e m a tic a e . 296. Q u o n iam a u te m
p rin c ip ia e t e x tre m a s q u a e rim u s cau sas, p a la m q u ia c u iu sd a m
eas n a tu ra e se c u n d u m se e sse n e ce sse e st. Si e rg o e t e n tiu m
e le m e n ta q u a e re n te s, e a q u a e s ie ru n t p rin c ip ia , n e ce sse e t e n tis
e le m e n ta e sse n o n se c u n d u m accid en s, se d in q u a n tu m s u n t e n tia . 30
U n d e e t n o b is e n tis in q u a n tu m e s t ens, p rim a e cau sa e su n t
accip ien d ae.
2 297. E n s a u te m m u ltis q u id e m d ic itu r m o d is; se d ad unum
e t a d u n a m n a tu r a m a liq u a m e t n o n aequivoce. S ed quem ad-
m o d u m s a lu b re o m n e a d s a n ita te m , h o c q u id e m a d conserva- 35
tio n e m , id v e ro in actio n e, a liu d q u ia e s t sig n u m [--] sa n ita tis,
h o c a u te m q u ia illiu s e s t su sc e p tib ile . E t m e d ic in a le ad m e d i- 1003b
n a tu ra le z a e n c u a n to ta l. P o r co n sig u ie n te, si ta m b ié n lo s q u e
b u s c a b a n lo s e lem en to s d e los e n te s b u s c a b a n e sto s p rin c ip io s,
ta m b ié n los ele m en to s te n ía n q u e s e r d el E n te n o ac cid e n tal, 30
sin o e n c u a n to e n te . P o r eso ta m b ié n n o so tro s d e b em o s co m -
p re n d e r la s p rim e ra s c au sas del E n te e n c u a n to e n te .
2t P e ro el E n te se d ice e n v a rio s se n tid o s, a u n q u e en o rd e n a
u n a so la c o sa y a c ie rta n a tu ra le z a ú n ica , y n o eq u ív o cam en te,
sin o com o se dice ta m b ié n to d o lo sa n o e n o rd e n a la san id ad :
esto , p o rq u e la co n serv a; aq u ello , p o rq u e la p ro d u c e ; lo o tro ,
p o rq u e es signo d e sa n id a d , y lo de m á s a llá, p o rq u e es capaz
d e re c ib irla ; y lo m e d ic in a l se dice e n o rd e n a la m e d ic in a l003b
 152 Τών μετά τά φυσικά Γ, 2
γ ά ρ τ φ Μχειν ια τρ ικ ή ν λ έ γ ε τ α ι ια τρ ικ ό ν τό δ έ τ φ ε ύ φ υ ές
ε ίν α ι π ρ ό ς α ύ τή ν τό δ έ τ φ ëpyov είνα ι τή ς ια τρ ικ ή ς),
ό μ ο ιο τρ ό π ω ς δ έ κ αί ά λ λ α λη ψ ό μ εθα λ ε γ ά μ ε ν α τ ο ύ τ ο ις , —
5 οβτω δ έ κ α ί τό δ ν λ έ γ ε τ α ι π ο λ λ α χ ώ ς μ έν ά λ λ ’ ά π α ν
π ρ ό ς μ ία ν άρχήν" τ ά μ έν γ ά ρ δ τ ι ο ύ σ ία ι, δ ν τ α λ έ γ ε τ α ι,
τ ά δ ’ δ τ ι πάθη ο ύ σ ία ς, τ ά δ ’ δ τ ι ό δ ό ς ε ίς ο ύσ ίαν ή
φ θο ρ α ί ή σ τε ρ ή σ ε ις ή π ο ιό τ η τ ε ς ή π ο ιη τικ ά ή γ ε ν ν η τ ικ ά
ο ύ σ ία ς ή τώ ν π ρ ό ς τή ν ο ύσ ίαν λ ε γ ο μ έ ν ω ν , ή το ύ τω ν τ ιν ό ς
10 ά π ο φ ά σ ε ις ή ούσίας" διό κ α ί τό μή δν ε ίν α ι μή δ ν φ α μ εν .
κ α θ ά π ε ρ οδν κ α ί τώ ν δ γ ιε ιν ώ ν ά π ά ν τω ν μ ία επιστήμη έσ τιν ,
ό μ ο ίω ς το ύ τ ο καί έ π ί τώ ν ά λ λ ω ν . ού γ ά ρ μ όνον τώ ν κ α θ ’
ëv λ ε γ ο μ έ ν ω ν έπ ισ τή μ η ς έσ τί θεω ρή σ α ι μ ιδ ς ά λ λ ά κ αί τώ ν
π ρ ό ς μ ίαν λ ε γ ο μ έ ν ω ν φύσιν" καί γ ά ρ τ α υ τ α τρ ό π ο ν τ ιν ά
15 λ έ γ ο ν τ α ι κ α θ ’ Μν. δ ή λ ο ν οδν δ τ ι κ α ί τ ά δ ν τ α μ ια ς θεω ρήσαι
Ü δντα. π α ντα χοΟ δ έ κ υ ρ ίω ς το ύ π ρ ώ το υ ή έπισ τή μ η , καί έ ξ
οδ τ ά ά λ λ α ^ ρ τ η τ α ι, κ α ί δ ι ’ δ Λ έ γ ο ν τ α ι. εί ο δν τοΟ τ’ έσ τίν ή
ο ύ σ ία , τώ ν ούσ ιώ ν ά ν δ έ ο ι τ ά ς ά ρ χ ά ς κ α ί τ ά ς α ίτ ία ς έ χ ε ιν
τό ν φ ιλ ό σ ο φ ο ν. — ά ξ α ν τ ο ς δ έ γ έ ν ο υ ς καί αϊσ θη σ ις μ ία έ ν ό ς
20 κ α ί έπ ισ τή μ η , ο ϊο ν γ ρ α μ μ α τικ ή μ ία ο δσ α π ά σ α ς θ ε ω ρ ε ί
τ ά ς φωνάς" διό κ αί το υ δ ν τ ο ς îj δ ν δσ α εϊδη θεω ρήσ α ι μ ια ς
έσ τίν έπ ισ τή μ η ς τφ γ έ ν ε ι, τ ά τ ε εϊδη τώ ν ε ιδ ώ ν .
(p u e s e s to se d ic e m e d ic in a l p o rq u e tie n e el a r te d e la m e d ici-
n a ; lo o tro , p o r e s ta r b ie n d isp u e sto p o r n a tu ra le z a p a r a ella,
y lo d e m á s allá, p o r s e r o b r a de la m e d icin a ); y d e m a n e ra se-
m e ja n te a é sta s h a lla re m o s q u e se d ice n ta m b ié n o tra s cosas.
5 Así ta m b ié n el E n te se dice d e v a rio s m o d o s; p e ro to d o e n te se
d ice e n o rd e n a u n solo p rin c ip io . U nos, e n efecto, se d icen e n te s
p o rq u e so n su b sta n c ia s; o tro s , p o rq u e so n afeccio n es de la su b s-
ta n c ia ; o tro s, p o rq u e so n c a m in o h a c ia la su b sta n c ia , o c o rru p -
cio n es o p riv a c io n e s o c u a lid a d e s d e la s u b sta n c ia , o p o rq u e p ro -
d u c e n o g e n e ra n la s u b s ta n c ia o la s cosas d ic h a s e n o rd e n a la
10 su b sta n c ia , o p o rq u e so n negacio n es de alg u n a d e e s ta s cosas o
d e la su b sta n c ia . P o r eso ta m b ié n decim os q u e el N o-ente e s 1
i Subrayo es para marcar el énfasis que recibe είναι de su unión con
μή δν.
M etaphysicorum liber IV, 2 153
cinam . H o c e n im h a b e n d o m e d ic in a m d ic itu r m ed icin ale, illu d
v e ro (q u ia e s t) s u sc e p tib ile a d eam , a liu d v ero p e r a c tu m exi-
s te r e m e d icin ae. S im ilite r a u te m a lia su m em u s h is d icta. Ita
v e ro e t en s m u ltip lic ite r d ic itu r q u id em , se d o m n e a d u n u m 5
p rin c ip iu m . H ae c e n im q u ia su b s ta n tia e e n tia d ic u n tu r, illa
v e ro q u ia p a ssio n e s s u b s ta n tia e [*], a lia q u ia v ia a d s u b s ta n -
tia m a u t c o rru p tio n e s , a u t p riv a tio n e s, a u t qualitates., a u t ef-
fectiv a, a u t g e n e ra tiv a s u b s ta n tia e a u t a d s u b s ta n tia m d icto ru m ,
a u t c iu iu sd a m h o ru m n eg atio n es, a u t s u b s ta n tia e . Q u a re e t n o n 10
e n s e sse n o n en s d icim u s. 298. Q u e m a d m o d u m ergo salu -
b riu m o m n iu m u n a e s t sc ie n tia , ita h o c [-] e t in aliis. N on
e n im so lu m c irc a u n u m d ic to ru m u n iu s e s t sc ie n tia e sp ecu lari,
se d a d u n a m d ic to ru m n a tu ra m . E te n im e a m odo q u o d a m circ a
u n u m d ic u n tu r. 299. M a n ife stu m ig itu r q u ia e n tia u n iu s e s t 15
[-] sp e c u la ri in q u a n tu m e n tia . 2 9 9 bis. U b iq u e v e ro p ro p rie
p rim i e s t sc ie n tia e t ex q u o a lia p e n d e n t e t p r o p te r q u o d
d ic u n tu r. E rg o si h o c e s t su b sta n tia , s u b s ta n tia ru m o p o rte t
p rin c ip ia e t ca u sa s h a b e re p h ilo so p h u m ipsum* 300. O m nis
a u te m g e n e ris u n iu s e s t se n su s u n u s e t scien tia : u t g ra m m a tic a 20
u n a ens, o m n es s p e c u la tu r voces. Q u a p ro p te r e t e n tis in q u a n -
ε ί δή tu m e s t en s, q u a sc u m q u e species sp e c u la ri u n iu s e s t scien tia e
N o-ente. P u e s b ie n , a s í co m o d e to d o lo sa n o h a y u n a sola
ciencia, ig u a lm e n te su ced e e sto ta m b ié n e n la s d é m á s cosas.
P e rte n e c e , e n efecto , a u n a so la c ie n c ia c o n s id e ra r n o só lo lo
q u e se dice se g ú n u n a so la cosa, sin o ta m b ié n lo q u e se dice
en o rd e n a u n a so la n a tu ra le z a ; p u e s ta m b ié n e sto , en c ie rto
m o d o , se d ic e seg ú n u n a so la cosa. E s, p u e s, e v id e n te q u e tam - 15
b ié n p e rte n e c e a u n a so la c ie n c ia c o n te m p la r los e n te s e n c u a n to
en te s. P ero sie m p re la cien cia t r a t a p ro p ia m e n te d e lo p rim e ro ,
y d e a q u e llo d e lo q u e d e p e n d e n la s d e m á s co sas y p o r lo cu al
s e dicen. P o r c o n sig u ien te, si e sto es la su b sta n c ia , d e las su b s-
ta n c ia s te n d r á q u e c o n o c e r lo s p rin c ip io s y la s c a u sa s el filósofo.
Ÿ, d e c u a lq u ie r g én e ro , ta n to la se n sa ció n co m o la c ien c ia e s u n a
so la d e u n o solo; p o r eje m p lo , la G ra m á tic a , q u e es u n a sola, 20
c o n sid e ra to d a s las voces. P o r eso ta m b ié n c o n te m p la r to d a s las
esp ecies d el E n te e n c u a n to en te, y la s esp ecies d e la s especies,
4/13
 154 Τών μετά τά φυσικά Γ, 2
δν κ α ί τό Ι ν τ α ύ τ ό ν κ α ί μ ία φ ύ σ ις τ φ ά κ ο λ ο υ θ ε ΐν ά λ λ ή -
λ ο ις ώ σ περ ά ρχή κ α ί α ίτ ιο ν , ά λ λ ’ ούχ ώ ς έ ν ΐ λ ό γ ω δ η λο ύ -
25 μ ε ν α (δ ια φ έ ρ ει δ έ ο ύ δ έ ν ο ύ δ ’ ά ν ό μ ο ίω ς ύ π ο λ ά β ω μ ε ν , ά λ λ ά
καί π ρ ό έ ρ γ ο υ μ ά λ λ ο ν )' τα ύ τό γ ά ρ ε ίς ά ν θ ρ ω π ο ς κ α ί ά ν θ ρ ω π ο ς ,
καί ώ ν ά ν θ ρ ω π ο ς κ α ί ά ν θ ρ ω π ο ς , κ αί ο ύ χ έ τ ε ρ ό ν τ ι δ η λ ο ΐ κ α τ ά
τή ν λ έ ξ ιν έ π α ν α δ ιπ λ ο ύ μ ε ν ο ν τό ε ίς ά ν θ ρ ω π ο ς κ α ί ε ίς ών
ά ν θ ρ ω π ο ς (δ ή λ ο ν δ ’ δ τ ι ού χ ω ρ ίζ ε τ α ι ο ϋ τ ’ έ π ί γ ε ν έ σ ε ω ς ς ϋ τ ’
30 έ π ί φ θ ο ρ ά ς), ό μ ο ίω ς δέ κ αί έπ ί το ύ έ ν ό ς , ώ σ τε φ α ν ερ ό ν δ τ ι
ή π ρ ό σ θ εσ ις έν τ ο ύ τ ο ις τα ύ τό δ η λ ο ΐ, κ α ί ο ύ δ έ ν έ τ ε ρ ο ν τό έν
π α ρ ά τό δ ν , έ τ ι δ ’ ή έκ ά σ το υ ο ύ σ ία έν έσ τιν ού κ α τά σ υμ βε-
β η κ ό ς, ό μ ο ίω ς δ έ κ α ί δ π ε ρ δν τ ι' — ώ σ θ ’ δ σ α π ε ρ το υ έ ν ό ς
εϊδ η , το σ α υ τα καί το υ δ ν το ς· π ε ρ ί ώ ν τό τ ί έ σ τι τή ς
35 α ύ τή ς έπ ισ τή μ η ς τ φ γ έ ν ε ι θ εω ρ ή σ α ι, λ έ γ ω δ ’ ο ίο ν π ε ρ ί
τ α ύ το υ κα ί ό μ ο ιο υ καί τώ ν ά λ λ ω ν τώ ν το ιο ύ τω ν . σχεδόν δέ
1004a π ά ν τ α ά ν ά γ ε τ α ι τ ά ν α ν τ ία ε ίς τήν ά ρ χή ν τ α ύ τ η ν τε θ ε ω -
ρήσθω δ ’ ήμΐν τ α υ τ α έν τή έ κ λ ο γ ή τώ ν έ ν α ν τίω ν . καί
τ ο σ α υ τ α μέρη φ ιλ ο σ ο φ ία ς έσ τιν δσαι π ερ a t ο ύ σ ία ι’ ώ σ τε
ά ν α γ κ α ΐο ν ε ΐν α ί τ ιν α πρώ την καί έχο μ ένη ν α ύ τώ ν . ύπάρ-
5 χ ε ι γ ά ρ ε ύ θ ύ ς γ έ ν η έ χ ο ν τό δ ν [καί τό έ ν ]’ διό καί a t
έπισ τή μ α ι ά κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ σ ι τ ο ύ τ ο ις . έσ τι γ ά ρ ό φ ιλ ό σ ο φ ο ς
es p ro p io d e u n a c ie n c ia g e n é ric a m e n te u n a . A h o ra b ie n , si el
E n te y el U no so n lo m ism o y u n a so la n a tu ra le z a p o rq u e se
c o rre s p o n d e n co m o e l p rin c ip io y la c au sa, n o lo so n e n ca m b io
25 co m o e x p re sa d o s p o r u n so lo en u n c ia d o (p e ro n a d a im p o rta q u e
los c o n sid e re m o s iguales, sino q u e in clu so n o s fa c ilita rá el tr a -
b a jo ); p u e s lo m ism o es « u n h o m b re » q u e « h o m b re» , y « h o m b re
q u e es» q u e «hom b re» , y n o significa co sa d is tin ta « u n h o m b re »
q u e « u n h o m b re q u e es», co n la d icción re fo rz a d a (y es e v id en te
30 q u e n o se s e p a r a n 2 n i e n la g en eració n n i e n la c o rru p c ió n ), y lo
m ism o su ced e ta m b ié n e n el U n o 3, de s u e rte q u e es c la ro q u e la
ad ic ió n , e n e s to s caso s, e x p re sa lo m ism o , y q u e el U no n o es
o tr a c o sa a l m a rg e n d e l E n te , y, a d e m á s, la s u b s ta n c ia d e c a d a
2 No se separa el Ente del Uno.
3 Tampoco el Uno se separa del Ente.
5/13
M etaphysicorum liber IV, 2 155
g en ere, e t sp ecies sp e cieru m . 301. S i ig itu r e n s e t u n u m
id e m e t u n a n a tu ra , q u ia se a d in v ice m c o n s e q u u n tu r u t p rin -
cip iu m e t c a u sa , sed n o n u t u n a ra tio n e o ste n sa . N ih il a u te m 25
d iffe rt, n e c si sim ilite r su sc ip im u s, se d e t p ra e o p e re m agis.
302. Id e m e n im u n u s h o m o , e t en s h o m o e t h o m o : e t n o n
d iv e rsu m a liq u id o s te n d it s e c u n d u m d ic tio n e m r e p e titu m ip -
s u m e s t h o m o , e t h o m o , e t u n u s h o m o . P a la m a u te m q u ia n o n
s e p a r a n tu r n e c in g e n e ra tio n e n e q u e in c o rru p tio n e . S im ilite r 30
a u te m e t in u no. Q u a re p a la m q u ia a d d itio in h is id e m o ste n -
d it: e t n ih il a liu d u n u m p r a e te r ens. 303. A m plius a u te m
c u iu sc u m q u e s u b s ta n tia u n u m e s t n o n se c u n d u m accid en s, si-
m ilite r e t q u o d e n s a liq u id . 304. Q u a re q u o tc u m q u e u n iu s
s u n t species, t o t e n tis, [-] d e q u ib u s q u id e s t e iu sd e m sc ie n tia e 35
g e n e re sp ec u la ri. D ico a u te m u t d e eo d em e t sim ili e t aliis
ta lib u s . F e re a u te m o m n ia r e d u c u n tu r c o n tr a r ia a d p rin c ip iu m 1004a
illu d . S p e c u la ta s u n t a u te m [-] e a a n o b is in eclo g a [ ----- ]
c o n tra rio ru m . 305. E t to t p a r te s s u n t p h ilo so p h ia e q u o t
s u b s ta n tia e . Q u are a liq u a m esse p rim a m n ecesse e t h a b ita m
ip sis. E x is tu n t e n im re c te g e n e ra e n s e t u n u m h a b e n tia . Qua- 5
p r o p te r e t h a e c s e q u u n tu r scien tiae. E s t e n im p h ilo so p h u s u t
c o sa es u n a so la n o a c c id e n ta lm e n te , y de ig u al m o d o es ta m b ié n
algo q u e es. — P o r co n sig u ie n te , c u a n ta s s e a n la s esp ecies del
U no, ta n ta s s e rá n la s del E n te , a c e rc a d e la s c u ales c o rre sp o n d e
a u n a c ien cia g e n é ric a m en te u n a c o n te m p la r la q u id id a d ; p o r 35
e je m p lo , c o rre sp o n d e a u n a cien cia g e n é ric a m e n te u n a c o n te m -
p la r lo Id é n tic o y lo S e m e ja n te y la s d em ás co sas ta le s. Y casi
to d o s lo s c o n tra rio s se re d u c e n a e ste p rin c ip io . P e ro lim ité- 1004a
m o n o s, e n c u a n to a ésto s, al e s tu d io q u e h ic im o s e n la S elecció n
d e lo s C ontrarios.
Y ta n ta s s o n la s p a r te s d e la F ilo so fía c u a n ta s s o n las s u b s -
ta n c ia s. P o r ta n to , u n a d e ellas s e rá n e c e s a ria m e n te F ilo so fía
p rim e ra , y o tra , F ilo so fía seg u n d a. E l en te , e n efecto , (y el U no) 5
tie n e n d ire c ta m e n te g én e ro s. P o r eso ta m b ié n la s cien cias les
a c o m p a ñ a r á n 4. P u es el filósofo es co m o el lla m a d o m a te m á tic o .
. /
4 Es ' decir, se dividirán, como ellos, genéricamente.
 156 Των μετά τά φυσικά Γ, 2
M etaphysicorum liber IV, 2 157
ώ σ περ ό μ α θ η μ α τικ ό ς λεγόμ ενος' καί γάρ α ΰτη Μχει
m a th e m a tic u s d ictu s. E te n im e a p a r te s h a b e t e t p rim a q u a e d a m
μ έρ η , καί π ρ ώ τη τ ις καί δ ε ύ τ ε ρ α ë o u v έπιστήμ η κ α ί ά λ λ α ι
e t se c u n d a e s t scien tia, e t aliae d ein d e in m a th e m a tic is.
έ φ ε ξ ή ς έν τ ο ΐς μ α θή μ α σ ιν. — έ π ε ί δ έ μ ια ς τ ά ν τ ικ ε ίμ ε ν α
306. Q u o n iam a u te m u n iu s e s t o p p o s ita sp e c u la ri, e t u n i oppo- 10
10 θ εω ρ ή σ α ι, τ φ δ έ ávi ά ν τ ίκ ε ιτ α ι π λ ή θ ο ς — άπ όφ ασ ιν δ έ κ αί
n itu r p lu ra lita s , e t n e g a tio n e m e t p riv a tio n e m u n iu s e s t sp e cu -
σ τέρ η σ ιν μ ια ς έ σ τι θεω ρήσ α ι δ ιά τό ά μ φ ο τέ ρ ω ς θ εω ρ είσ θ α ι
la r i: q u ia u tro b iq u e s p e c u la tu r u n u m , c u iu s n e g a tio a u t p riv a -
τό ëv οδ ή ά π ό φ α σ ις ή ή σ τέρ η σ ις (ή (γ ά ρ ) ά π λ ώ ς λ έ γ ο μ ε ν
tio . H a e c a u te m q u a e sim p lic ite r d ic itu r, q u ia n o n in e s t illi,
δ τ ι ο ύ χ ύ π ά ρ χ ε ι έ κ ε ΐν ο , ή τ ιν ι γ έ ν ε ι' ’έ ν θ α μ έν ο δν 1τφ έ ν ΐ
a u t a lic u i gen eri. H ic ig itu r u n i d iffe re n tia a d e st p r a e te r q u o d
ή δ ιά φ ο ρ ά π ρ ό σ εσ τι π α ρ ά τό έν τη άποφάσειΐ", ά π ο υ σ ία γ ά ρ
e s t in n eg atio n e . Illiu s e n im a b s e n tia n e g a tio est. I n p riv a tio n e 15
15 ή ά π ό φ α σ ις έ κ ε ίν ο υ έ σ τ ίν , έν δ έ τή σ τερ ή σ ει κ α ί ύποκ ει-
v e ro s u b ie c ta q u a e d a m fit n a tu ra , d e q u a d ic itu r p riv a tio .
μ ένη τ ι ς φ ύσις γ ίγ ν ε τ α ι κ α θ ’ ή ς λ έ γ ε τ α ι ή σ τέρ η σ ις) [τφ
307. S ed u n i p lu ra lita s o p p o n itu r. Q u a re o p p o s ita d ic tis diver-
δ ’ έ ν ΐ π λ ή θ ο ς ά ν τίκ ε ιτ α ι]-— ώ σ τε καί τ ά ν τ ικ ε ίμ ε ν α τ ο ΐς είρη-
su m q u e e t d issim ile e t in a e q u a le e t q u a e c u m q u e a lia d ic u n tu r
μ έ ν ο ις , τό τ ε Μτερον κ αί ά ν ό μ ο ιο ν καί ά ν ισ ο ν κ αί δσα
(a u t s e c u n d u m illa) a u t se c u n d u m p lu r a lita te m e t u n u m , e s t
ά λ λ α λ έ γ ε τ α ι f] κ α τά τ α υ τ α ή κ α τά π λ ή θ ο ς καί τό ëv,
d ic ta e co g n o sc e re scien tiae. Q u o ru m u n u m q u id c o n tra rie ta s est. 20
20 τ ή ς είρ η μ ένη ς γ ν ω ρ ίζ ε ιν έπ ισ τή μ η ς' ών έσ τί κ α ί ή έ να ν τιό -
D iffe re n tia n a m q u e q u a e d a m c o n tra rie ta s e s t, e t d iffe re n tia
τ ή ς ' δ ια φ ο ρ ά γ ά ρ τ ις ή έ ν α ν τ ιό τ η ς , ή δ έ δ ια φ ο ρ ά έ τε ρ ό -
d iv e rsita s. 308. Q u a re q u o n ia m u n u m m u ltip lic ite r d ic itu r,
της. ώ σ τ ’ ε π ε ιδ ή π ο λ λ α χ ώ ς τό ëv λ έ γ ε τ α ι, καί τ α υ τ α π ο λ -
e t h a e c q u id e m m u ltip lic ite r d ic e n tu r. A tta m e n u n iu s o m n ia
λ α χ ώ ς μ έν λ ε χ θ ή σ ε τ α ι, δ μ ω ς δ έ μ ια ς δ π α ν τ ά έσ τι γ ν ω ρ ί-
co g n o scere. N o n e n im si m u ltip lic ite r a lte riu s. S e d si nec se-
ζ ε ιν ' ού γ ά ρ εί π ο λ λ α χ ώ ς , έ τ έ ρ α ς , ά λ λ ’ εί μ ή τε κ α θ ’ ëv μήτε
c u n d u m u n u m , n e c a d u n u m ra tio n e s re f e ru n tu r, tu n c a lte riu s. 25
25 π ρ ό ς ëv οί λ ό γ ο ι ά ν α φ έ ρ ο ν τ α ι. έ π ε ί δέ π ά ν τα π ρ ό ς τό π ρ ώ -
Q u o n iam v e ro a d p rim u m o m n ia r e f e r u n tu r, u t q u a e c u m q u e
τ ο ν ά ν α φ έ ρ ε τ α ι, ο ίο ν δ σ α ëv λ έ γ ε τ α ι π ρ ό ς τό π ρ ώ το ν ë v ,
u n u m d ic u n tu r, a d p rim u m u n u m , s im ilite r d ic e n d u m e s t e t
ώ σ α ύτω ς φ α τ έο ν κ αί π ε ρ ί τ α ύ τ ο ϋ κ αί έ τ έ ρ ο υ καί τώ ν έν α ν τίω ν
a u se n cia , p e ro e n la p riv a c ió n se d a ta m b ié n c ie rta n a tu ra le z a
P o rq u e ta m b ié n é s t a 5 tie n e p a rte s , y h a y e n la s m a te m á tic a s
su b y a c e n te , d e la c u a l se d ice la p riv a c ió n ). [Al U no se o p o n e,
u n a c ie n c ia p rim e ra , y o tr a seg u n d a, y o tra s a co n tin u a c ió n .
p u es, la P lu ra lid a d ], — D e s u e rte q u e ta m b ié n es p ro p io d e la
Y, p u e s to q u e es p ro p io d e u n a so la cien cia c o n te m p la r lo s
c ie n c ia m e n c io n a d a c o n o c e r lo s o p u e sto s d e la s c o sa s d ich as:
10 o p u e sto s, y al U no se o p o n e la P lu ra lid a d —y e s p ro p io d e u n a
lo O tro , lo D e se m e ja n te , lo D esigual y to d o s lo s d e m á s o p u e sto s
so la c ien c ia c o n te m p la r la n eg ació n y la p riv a c ió n , p o rq u e e n
q u e se d icen o b ie n se g ú n é sto s o b ie n seg ú n la P lu ra lid a d y el
a m b o s c aso s se c o n te m p la u n a so la cosa, a la c u a l se re fie re la
U no; e n tr e los c u ales e s tá ta m b ié n la C o n tra rie d a d ; p u e s la 20
n e g a ció n o la p riv a c ió n (p u e s o b ie n d ecim o s sim p le m e n te q u e
C o n tra rie d a d e s c ie rta d ife re n c ia , y la d ife re n c ia es a lte rid a d .
n o e x iste a q u e lla cosa, o b ie n q u e n o ex iste e n c ie rto g énero.
D e s u e rte que, p u e s e l U no se dice e n v a rio s se n tid o s, ta m b ié n
A q u í6, e n e fecto , se a ñ a d e al U n o 7 u n a d ife ren c ia, a d e m á s d e
esto s té rm in o s se d irá n e n v a rio s se n tid o s; a p e s a r d e lo cual,
15 lo im p lic a d o e n la neg ació n , p u e s la n eg a c ió n d e a q u e llo es
es p ro p io d e u n a so la cien cia co n o cerlo s to d o s; p u e s n o se rá p r o -
5 La Matemática. p io d e o tr a p o rq u e se d ig a n e n v a rio s se n tid o s, sin o q u e lo s e rá
6 En este último caso, es decir, cuando lo negado no existe en cierto si lo s e n u n c ia d o s n o se d ic e n seg ú n u n a so la co sa n i e n o rd e n 25
género. . ~·~ .................... ........... . a u n a so la cosa. M as, p u e s to q u e to d a s la s c o sas se re fie re n a
7 Al objeto único que se contempla tanto en la negación como en la lo p rim e ro , p o r e je m p lo to d o lo q u e se d ice u n o se refiere al
privación.
U no p rim e ro , d el m ism o m o d o h a y q u e a firm a r q u e su ced e
6/13
 158 Τών μετά τά φυσικά Γ, 2
M etaphysicorum liber IV, 2 159
έ χ ε ιν - ώ σ τε δ ιε λ ό μ ε ν ο ν π ο σ α χ ώ ς λ έ γ ε τ α ι Ε καστον, ο β τω ς άπο-
d e e o d e m e t d iv e rso e t c o n tra riis se h a b e re . E rg o d iv isu m q u o -
δ ο τ έ ο ν π ρ ό ς τό π ρ ώ το ν έν έκ ά σ τη κ α τ η γ ο ρ ώ π ώ ς π ρ ό ς Ικ ε ιν ο
tie s d ic itu r sin g u lu m , sic re d u c e n d u m e s t a d p rim u m in sin -
30 λ έ γ ε τ α ι - τ ά μ έν γ ά ρ τ φ έ χ ε ιν έ κ ε ΐν ο τ ά δ έ τ φ π ο ιε ΐν τ ά
g u lis p ra e d ic a tis , q u o m o d o a d illu d d ic itu r. H aec e n im h a b e n d o 30
δ έ κ α τ ’ ά λ λ ο υ ς λ ε χ θ ή σ ε τ α ι τ ο ιο ύ τ ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς. — φ α ν ερ ό ν
illu d , illa v ero fa c ie n d o [-], a lia v e ro s e c u n d u m alio s d ic e n tu r
οΒν [δ π ερ έν τ α ΐς ά π ο ρ ία ις έ λ έ χ θ η ] δ τι μ ιδ ς π ε ρ ί τ ο ύ -
(huiusm odi) m o d o s. 309. P a la m erg o q u o d in q u a e stio n ib u s
τω ν καί τη ς ο ύσ ία ς έσ τί λ ό γ ο ν έ χ ε ιν (το ΰ το δ ’ ?jv ëv
d ic tu m e st, q u ia unius e s t d e h is e t d e s u b s ta n tia se rm o n e m
τώ ν έν τ ο ΐς άπ ο ρ ή μ α σ ιν), κ α ί έσ τι το υ φ ιλ οσ όφ ου π ε ρ ί πάν-
h a b e re : h o c a u te m e r a t u n u m d u b ita to ru m . 310. E t p h ilo -
1004b χω ν δύ να σ θα ι θ ε ω ρ ε ΐν . εί γ ά ρ μή το υ φ ιλ ο σ ό φ ο υ , τ ι ς Εσται
so p h i e s t d e o m n ib u s p o s s e s p e c u la ri. N am , si n o n p h ilo so p h i, 1004b
ό έπ ισ κ εψ ό μ ενο ς εί τα ύ τό Σ ω κ ρ ά τη ς καί Σ ω κ ρ ά τη ς καθή-
q u is e s t q u i in v e stig a t si id e m S o c ra te s e t S o c ra te s sed en s, a u t
μ ε ν ο ς , ή εί ëv έ ν ί έ ν α ν τ ίο ν , ΐ} τί έσ τι τό έ ν α ν τ ίο ν ή ποσα-
s i u n u m u n i c o n tra riu m , a u t q u id e s t c o n tra riu m , a u t q u o tie s
χ ώ ς λ έ γ ε τ α ι ; ό μ ο ίω ς δ έ καί π ερ ί τώ ν ά λ λ ω ν τώ ν τ ο ιο ύ τω ν .
d ic itu r? S im ilite r a u te m e t de {aliis) ta lib u s. Q u oniam ergo u n iu s
5 έ π ε ί ο δ ν τοΟ έ ν ό ς η ëv καί το υ δ ν τ ο ς f¡ δ ν τ α υ τ α κ α θ ’ α ύ τ ά
in q u a n tu m e s t u n u m , e t e n tis in q u a n tu m e s t en s, ea e d e m secun- 5
έσ τι π ά θη , ά λ λ ’ . ο ύχ ü ά ρ ιθ μ ο ί ή γ ρ α μ μ α ί ^ π υ ρ , δ η λ ο ν
d u m se p a ssio n e s su n t, se d n o n in q u a n tu m n u m e ri, a u t lineae, a u t
ώ ς έ κ ε ίν η ς τη ς έπ ισ τή μ η ς κ αί τί έ σ τι γνώ ρ ισ α ι καί τ ά συμ-
ignis, p a la m q u ia illiu s sc ie n tia e e t q u id e s t in eis co g noscere
β εβ η κ ό τ’ α ύ τ ο ϊς . κ α ί ού τα ύ τη ά μ α ρ τά νο υ σ ιν οί π ε ρ ί α ύ τώ ν
e t e o ru m a c c id e n tia. E t id eo n o n p e c c a n t q u i d e eis in te n d e b a n t
σ κ ο π ο ύ μ ενο ι ώ ς ού φ ιλ ο σ ο φ ο υ ν τε ς, ά λ λ ’ δ τ ι π ρ ό τ ε ρ ο ν ή ο ύ σ ία ,
q u a s i n o n p h ilo s o p h a n te s, se d q u ia p rim u m e s t s u b s ta n tia , de
10 π ε ρ ί ής ο ύ δ έ ν έ π α ΐο υ σ ιν , έ π ε ί ώ σ περ έσ τι κ α ί ά ρ ιθ μ ο ΰ fi ά ρ ι-
q u a n ih il a u d iu n t. Q u a re sic u t s u n t e t n u m e ri [-] in q u a n tu m 10
θ μ ό ς ίδ ια π ά θ η , ο ίο ν π ε ρ ιτ τ ό τ η ς ά ρ τ ιό τ η ς , σ υ μ μ ε τρ ία ίσό-
num erus p ro p r ia e p a ssio n e s [-], u t im p a rita s e t p a rita s , e t
τ η ς , ύ π ερ ο χή έ λ λ ε ιψ ις , κ α ί ταΟ τα καί κ α θ ’ α ύ τ ο ύ ς καί
com m ensuratio, a e q u a lita s, e x c e d e n tia e t defectio , e t e a [-] (et)
πρός άλλήλους ύ π ά ρ χ ε ι τ ο ΐς ά ρ ιθ μ ο ΐς (ό μ ο ίω ς δ έ καί
se c u n d u m se e t a d in v ice m in s u n t n u m e ris , sim ilite r a u te m e t
σ τ ε ρ ε φ καί ά κ ιν ή τ φ καί κ ιν ο υ μ έ ν φ ά β α ρ ε ΐ τ ε κ αί β ά ρ ο ς
so lid o , e t m o b ili e t im m o b ili, e t levi e t g rav i s u n t a lia p ro p ria ,

ta m b ié n c o n lo M ism o, lo O tro y lo s C o n tra rio s. D e s u e r te q u e,

las cosas. En efecto, si no es propio del filósofo, ¿quién será el
h a b ie n d o d istin g u id o e n c u á n to s se n tid o s se d ice c a d a cosa, ig u al-
que investigue si es lo mismo «Sócrates» que «Sócrates sentado»,
m e n te h a b r á q u e e x p lic a r, e n o rd e n a lo p rim e ro e n c a d a p re d i-
30 cado, e n q u é se n tid o se dice e n o rd e n a e llo 8; p u e s é s ta se d irá
o si para cada contrario hay sólo otro, o qué es lo contrario, o en
p o r t e n e r l o 9; a q u é lla , p o r h a c e r lo 9, y la de m á s allá, p o r o tra s
cuántos sentidos se dice? Y lo mismo acerca de las demás cosas
semejantes. Pues bien, puesto que éstas son de suyo afecciones 5
raz o n es se m e ja n te s.
del Uno en cuanto uno y del Ente en cuanto ente, pero no en
Así, p u e s, e s tá c la ro (co m o h e m o s d ich o e n la s A p o r ta s 10)
q u e c o rre sp o n d e a u n a so la cien cia ra z o n a r a c e rc a d e e sta s
cuanto números, líneas o fuego, es evidente que es propio de
aquella ciencia conocer qué son, y conocer también sus acciden-
n o cio n es y d e la s u b s ta n c ia (y é s te e r a u n o d e lo s p ro b le m a s p lan -
tes. Y los que las estudian de manera ajena a la Filosofía no
1004>> te a d o s), y es p ro p io d e l filósofo p o d e r e s p e c u la r a c e rc a d e to d a s
yerran por esto, sino porque es antes la substancia, acerca de la
8 En qué sentido se dice cada predicado en orden a lo que con relación cual nada comprenden, puesto que, así como hay también afee- 10
a tal predicado es lo primero. clones propias del Número en cuanto número, por ejemplo la
9 Por tener o hacer lo que significa el término primero, de donde reci- imparidad y la paridad, la conmensurabilidad y la igualdad, el
ben tales cosas su denominación. exceso y el defecto, y éstas se dan en los números en sí y en sus
ίο B, 1, 995bl8-27, y 2, 997a25-34.
relaciones mutuas (e igualmente lo sólido, lo inmóvil y lo mo-
7/13
 160 Τών μετά τά φυσικά Γ, 2
15 Μχοντι εσ τιν έ τ ε ρ α ϊδ ια ), ο 5 τω κ α ί τ φ ό ν τ ι η ον έ σ τι τ ιν ά
ϊδ ια , κ α ί ταυτ* έ σ τί π ε ρ ί ών το υ φ ιλοσ όφ ου έπ ισ κ έψ α σ θα ι
τό ά λ η θ έ ς . σ η μ εΐο ν δ έ ' οί γ ά ρ δ ια λ ε κ τ ικ ο ί καί σοφ ισταί
τό α ύ τό μ έν ύ π ο δ ύ ο ν τ α ι σ χή μ α τώ φ ιλοσόφ φ · ή γ ά ρ σο-
φ ιστική φ α ινο μ ένη μ όνον σοφ ία έσ τί, κ α ί ο ί δ ια λ ε κ τ ικ ο ί
20 δ ια λ έ γ ο ν τ α ι π ε ρ ί ά π ά ν τ ω ν , κ οινόν δ έ π δ σ ι τό δ ν έ σ τ ιν ,
δ ια λ έ γ ο ν τ α ι δ έ π ε ρ ί το ύ τω ν δ η λ ο ν δ τ ι δ ιά τ ό . τ η ς φ ιλ ο σ ο -
φ ία ς ταΟ τα είν α ι ο ικ ε ία . π ε ρ ί μ έν γ ά ρ τό α ύ τό γ έ ν ο ς σ τ ρ έ -
φ ετα ι ή σοφ ιστική κ α ί ή δ ια λ ε κ τικ ή τη φιλοσοφίςε, ά λ λ ά
δ ια φ έ ρ ει τ ή ς μ έν τ ω τ ρ ό π φ τή ς δ υ ν ά μ ε ω ς, τ ή ς δ έ τοΟ βίου
25 τή π ρ ο α ιρ έ σ ει' έ σ τι δ έ ή δ ια λ ε κ τ ικ ή π ειρ α σ τικ ή π ε ρ ί ώ ν ή
φ ιλ ο σ ο φ ία γ ν ω ρ ισ τικ ή , ή δ έ σοφ ιστική φ α ιν ο μ έν η , οδσ α δ ’ ου.
’Έ τ ι τώ ν έ ν α ν τίω ν ή έ τ έ ρ α σ υ σ τ ο ιχ ία σ τέρ η σ ις, κ α ί π ά ν τ α
ά ν ά γ ε τ α ι ε ίς τό ον κ α ί τό μή ο ν , κ α ί ε ίς ëv κ α ί π λ ή θ ο ς , ο ΐο ν
σ τά σ ις το υ έ ν ό ς κίνη σ ις δ έ του π λ ή θ ο υ ς - τ ά δ ’ δ ν τ α καί τή ν
30 ούσίαν ό μ ο λ ο γ ο ϋ σ ιν έ ξ έ ν α ν τίω ν σ χεδ ό ν ά π α ν τ ε ς σ υ γ κ ε ΐσ θ α ι'
π ά ν τ ε ς γοΟν τ ά ς ά ρ χ ά ς έ ν α ν τ ία ς λ έ γ ο υ σ ιν ο ί μ έν γ ά ρ π ε -
ρ ιτ τό ν κ αί ά ρ τ ιο ν , ο ί δ έ θερ μ ό ν κ α ί ψ υχρ ό ν, ο ί δ έ π έ ρ α ς
κ α ί ά π ε ιρ ο ν , ο ί δ έ φ ιλ ία ν κ α ί ν ε ΐκ ο ς . πά ντα δέ καί τ ά λ λ α
ά ν α γ ό μ ε ν α φ α ίν ε τα ι ε ίς τό ëv κ α ί π λ ή θ ο ς (είλ ή φ θ ω γ ά ρ
1005a ή ά ν α γ ω γ ή ή μ ϊν), α ί δ ’ ά ρ χ α ί κ α ί π α ν τ ε λ ώ ς α ί π α ρ ά τώ ν
15 vido, lo in g rá v id o y lo p e s a n te tie n e n o tr a s afeccio n es p ro p ia s),
así ta m b ié n el E n te e n c u a n to e n te tie n e c ie rta s a feccio n es p ro -
p ia s, y é s ta s so n a q u e lla s a c e rc a d e la s cu ales es p ro p io del
filósofo in v e stig a r la v e rd a d . H e a q u í u n a p ru e b a : los d ia léc tic o s
y los so fistas re v is te n la m is m a fig u ra q u e e l filósofo; p u e s la
S o fístic a es s a b id u ría sólo a p a re n te , y lo s d ia lé c tic o s d is p u ta n
20 a c e rc a d e to d a s la s cosas, y a to d o s es c o m ú n el E n te ; p e ro ,
e v id e n te m e n te, d is p u ta n a c e rc a d e e s ta s co sas p o rq u e so n p ro p ia s
d e la F iloso fía; la S o fístic a y la D ialéctica, e n efecto , g ira n e n
to rn o a l m ism o g én ero q u e la F ilosofía; p e ro é s ta d ifiere d e
u n a 11 p o r el m o d o d e la f u e r z a 12, y d e la o tra , p o r la p re v ia
11 De la Dialéctica.
12 Es decir, por la naturaleza de la facultad requerida para su ejercicio.
8/13
M etaphysicorum liber IV, 2 161
sic e n ti in q u a n tu m e s t e n s (s u n t) q u a e d a m p ro p ria , e t ea s u n t 15
d e q u ib u s estv jphilo sophi p e r s c r u ta r i v e rita te m . 311. S ig n u m
a u te m . D ialectici n a m q u e e t so p h ista e ea m d e m s u b in d u u n t
fig u ra m p h ilo so p h o , q u ia s o p h istic a a p p a re n s e s t so p h ia e t d ia -
le c tic i d e o m n ib u s d is p u ta n t: o m n ib u s a u te m c o m m u n e e n s 20
e st. D is p u ta n t a u te m [-] d e h is, sc ilic e t q u ia P h ilosophiae s u n t
e a p ro p ria . N a m c irc a id e m g en u s v e r s a tu r [-] so p h istic a e t d ia -
le c tic a c u m p h ilo so p h ia . 312. S e d d iffe rt ab h a c q u id e m
m o d o p o te s ta tis , a b illa v e ro v ita e p ro h a e re s i [--]. E s t a u te m 25
d ia le c tic a te n ta tiv a d e q u ib u s p h ilo so p h ia e s t scien s: so p h istic a
q u id e m visa, e n s v e ro n o n . 313. A m plius c o n tra rio ru m alia
c o e le m e n ta tio p riv a tio , e t o m n ia re d u c u n tu r a d e n s e t a d n o n
en s, e t a d u n u m e t a d p lu ra lita te m : u t s ta tu s u n iu s e t m o tu s
p lu ra lita tis . 314. E n tia v ero e t s u b s ta n tia m c o n fite n tu r fe re 30
o m n e s ex c o n tra riis c o m p o n i. O m nes en im p rin c ip ia c o n tra ria
d ic u n t. H i n a m q u e im p a r e t p a r, illi v ero c a lid u m e t frig id u m ,
alii fin itu m e t in fin itu m , alii a m o re m e t o d iu m . 315. O m nia
v e ro a lia re d u c ta v id e n tu r a d u n u m e t p lu ra lita te m . S u m a tu r
e rg o illa re d u c tio a n o b is. P rin c ip ia v ero e t o m n in o q u a e de 1005
elecció n d e la v i d a 13; y la D ialé ctica es te n ta tiv a d e a q u e lla s
c o sas d e las q u e la F ilo so fía es cog n o scitiv a, y la S o fístic a es
a p a re n te , p e ro n o re a l.
A dem ás, u n a d e la s do s se rie s d e lo s c o n tra rio s e s priv ació n ,
y to d o s lo s c o n tra rio s se re d u c e n a l E n te y a l N o-ente, a l U no
y a la P lu ra lid a d ; p o r e je m p lo , la q u ie tu d n a c e d e l U no, y el
m o v im ien to , d e la P lu ra lid a d .
Y c a si to d o s c o n v ien en e n q u e lo s e n te s y la s u b s ta n c ia se 30
c o m p o n e n d e c o n tra rio s ; a l m e n o s to d o s d ic e n q u e los p rin c i-
p io s so n c o n tra rio s ; p u e s u n o s p o n e n co m o p rin c ip io s lo Im p a r
y lo P a r, o tro s lo C alien te y lo F río , o tro s lo F in ito y lo In finito,
o tro s la A m ista d y el O dio. Y ta m b ié n to d o s los d e m á s c o n tra -
rio s se re d u c e n in d u d a b le m e n te al U no y a la P lu ra lid a d (h em o s
fu n d a m e n ta d o e s ta re d u c c ió n su ficien te m en te ), y lo s p rin c ip io s, 1005
» Por el género de vida que propone a los que la siguen.
 538 Τών μ ετά τά φυσικά Κ, 2
εί δ έ μή χω ρ ισ τή τώ ν σ ω μ ά τω ν ή ζ η το υ μ έν η νυν ά ρ χ ή ,
20 τ ίν α ά ν τ ι ς ά λ λ η ν θείη μ ά λ λ ο ν τ ή ς ΰ λ η ς ; α ϋτη γ ε μήν
έ ν ε ρ γ ε ίςί μ έν ούκ Ε στι, δ υ ν ά μ ε ι δ ’ Εστιν. μ ά λ λ ο ν τ ’ ά ν ά ρχή
κ υ ρ ιω τέ ρ α τα ύ τη ς δ ό ξ ε ιε ν ε ίν α ι τό ε ίδ ο ς καί ή μορφή· το ύ το
δέ φ θ α ρ τό ν , ώ σ θ ’ δ λ ω ς ούκ Εστιν ά ίδ ιο ς ούσ ία χω ρ ισ τή καί
κ α θ ’ α ύ τή ν . ά λ λ ’ ά τ ο π ο ν ' Εοικε γ ά ρ καί ζ η τ ε ίτ α ι σ χ εδ ό ν
25 ύπό τώ ν χ α ρ ιε σ τ ά τ ω ν ώ ς οδσ ά τ ις ά ρχή καί ούσ ία το ια ύ τ η '
π ώ ς γ ά ρ εσ τα ι τ ά ξ ις μή τ ίν ο ς δ ν τ ο ς ά ϊδ ίο υ καί χω ρ ισ το ύ καί
μ έ ν ο ν τ ο ς ; Ετι δ ’ ε ϊπ ε ρ Εστι τ ις ο ύ σ ία κ αί ά ρ χή το ια ύ τη τήν
φύσιν ο ϊα ν νυν ζ η τ ο υ μ ε ν , κ αί αϋτη μ ία π ά ν τω ν κ α ί ή αύτή
τώ ν ά ϊδ ίω ν τ ε κ α ί φ θ α ρ τώ ν, ά π ο ρ ία ν Εχει δ ιά τ ί π ο τ ε τή ς
30 α ύ τ ή ς ά ρ χ ή ς οϋσης τ ά μ έν έσ τιν ά ίδ ια τώ ν ύπό τή ν ά ρ χή ν
τ ά δ ’ ούκ ά ίδ ια (το ΰ το γ ά ρ ά τ ο π ο ν )' εί δ ’ ά λ λ η μ έν έσ τιν
άρχή τώ ν φ θα ρ τώ ν ά λ λ η δ έ τώ ν ά ϊδ ίω ν , εί μ έν ά ίδ ιο ς κ αί
ή τώ ν φ θ α ρ τώ ν , ό μ ο ίω ς ά π ο ρ ή σ ο μ εν (δ ιά τί γ ά ρ ούκ ά ϊδ ίο υ
τή ς ά ρ χ ή ς οϋσης κ α ί τ ά ύπό τήν ά ρ χ ή ν ά ίδ ια ;) ' φ θ α ρ τή ς δ ’
35 οϋσης ά λ λ η τ ις ά ρ χ ή γ ίγ ν ε τ α ι τ α ύ τη ς κ ά κ είν η ς έ τ έ ρ α , καί
τ ο υ τ ’ ε ίς ά π ε ιρ ο ν π ρ ό εισ ιν . ε ί δ ’ αδ τ ις τ ά ς δ ο κ ο ύ σ α ς μ ά λ ισ τ ’
ά ρ χ ά ς ά κ ιν ή το υ ς ε ΐν α ι, τό τ ε δ ν καί τό Εν, θή σ ει, π ρ ώ το ν
1060b μ έν εί μή τ ό δ ε τ ι κ αί ούσ ίαν έ κ ά τ ε ρ ο ν α ύ τώ ν σ η μ α ίν ει, π ώ ς
ε σ ο ν τα ι χω ρ ισ τά ! κ αί κ α θ ’ α ύ τ ά ς ; τ ο ια ύ τ α ς δ έ ζ η το ΰ μ εν τ ά ς
p rin c ip io q u e a h o r a se b u s c a n o e s tá se p a ra d o d e los c u e rp o s,
20 ¿q u é o tro p o d ría s e r re co n o c id o co n m á s ra z ó n q u e la m a te ria ?
É s ta , c ie rta m e n te , n o ex iste e n a c to , p e ro sí e n p o te n c ia . Y p u e d e
p a re c e r q u e la esp e cie y la fo rm a so n u n p rin c ip io m á s im p o r-
ta n te q u e é sta ; p e ro so n c o rru p tib le s ; p o r co n sig u ien te, n o h ay ,
e n a b so lu to , u n a s u b s ta n c ia e te rn a , se p a ra d a y e n sí. P e ro e sto
es a b s u rd o ; p u e s c ie rta m e n te la h ay , y es b u sc a d a sin d u d a p o r
25 los m e jo r d o ta d o s, q u e p ie n s a n q u e h a y s e m e ja n te p rin c ip io y
su b sta n c ia . P u e s ¿có m o h a b r á o rd e n si n o ex iste algo e te rn o , sep a-
ra d o y p e rm a n e n te ?
A dem ás, si v e rd a d e ra m e n te h a y u n a su b sta n c ia y u n p rin c i-
p io ta l p o r n a tu ra le z a com o el q u e a h o ra b u sc a m o s, y si es u n o
solo p a r a to d a s la s cosas, y el m ism o p a r a la s e te rn a s y las
c o rru p tib le s , r e s u lta d ifícil e x p lic a r p o r qué, sien d o el m ism o
9/13
M eta p h ysico ru m líb e r X I, 2 539
915. Si a u te m n o n s e p a ra b ile a c o rp o rib u s q u a e s itu m n u n c p r in -
cip iu m e st, q u o d u tiq u e a liu d q u is p o n e t m ag is m a te ria ? H a e c 20
ta m e n a c tu q u id em n o n e st, p o te n tia a u te m est. M agis u tiq u e
p rin c ip iu m p rin c ip a liu s h a c v id e b itu r esse sp ecies e t fo rm a , h o c
a u te m c o rru p tib ile : q u a re to ta lite r n o n e s t p e rp e tu a su b s ta n tia
se p a ra b ilis e t se c u n d u m se. S ed in co n v en ien s. V id e tu r e n im e t
q u a e r itu r fe re a g ra tio sissim is ta m q u a m e x iste n s q u o d d a m p rin - 25
c ip iu m e t s u b s ta n tia talis. Q uom odo en im e r it o rd o n o n e x iste n te
a liq u o [-] p e rp e tu o , e t s e p a ra b ili e t m a n e n te ? 916. A dhuc
a u te m siq u id e m e s t a liq u a s u b s ta n tia e t p rin c ip iu m ta le se cu n -
d u m n a tu ra m , q u a le n u n c q u a e rim u s, e t h o c u n u m o m n iu m e t
id e m p e rp e tu o ru m e t c o rru p tib iliu m , d u b ita tio n e m h a b e t, p r o p te r
q u id q u id e m eo d e m p rin c ip io e x iste n te , h a e c q u id e m s u n t p erp e- 30
tu a e o ru m q u a e su b p rin c ip io , h a e c a u te m n o n p e rp e tu a ? H oc
e n im in co n v en ien s. S i a u te m a liu d q u id e m p rin c ip iu m e st c o rru -
p tib iliu m , a liu d a u te m p e rp e tu o ru m , siq u id e m p e rp e tu u m e t
q u o d c o rru p tib iliu m , s im ilite r d u b ita b im u s. P ro p te r q u id en im
n o n , p e rp e tu o p rin c ip io e x isten te, e t q u a e su b p rin c ip io p e rp e - 35
tu a ? C o rru p tib ili a u te m e x iste n te , a liu d a liq u id p rin c ip iu m -fit
h u iu s, e t illiu s a lte ru m , e t h o c in in fin itu m p ro c e d it. 917. Si
a u te m ru r s u s a liq u is (q u a e ) p u ta t m ax im e p rin c ip ia im m o b ilia
esse, ens e t u n u m p o n a t; p rim o q u id e m , si n o n h o c a liq u id e t su b -
s ta n tia m u tru m q u e ip so ru m significat, q u o m o d o e r u n t se p a ra b ilia 1060b
e t p e r se? T alia a u te m q u a e rim u s q u a e p e rp e tu a e t p rim a p rin -
s u p rin c ip io , e n tr e la s c o sas q u e d e p e n d e n d e e s te p rin c ip io u n a s 30
s o n e te rn a s y o tra s n o e te rn a s (e sto , e n e fecto , es in c o m p re n si-
b le ). Y, e n c aso de q u e se a u n o e l p rin c ip io d e las co sas c o rru p -
tib le s y o tro el de la s e te rn a s, si es e te rn o ta m b ié n el d e las
c o rru p tib le s , la d ificu ltad se rá la m is m a ( ¿ p o r qué, e n efecto , si
es e te rn o el p rin c ip io , n o so n ta m b ié n e te rn a s las co sas q u e de-
p e n d e n d e él?); y, s i es c o rru p tib le , tie n e q u e h a b e r o tro p rin - 35
cip io d e éste, y o tro del n u ev o p rin c ip io , y a s í h a s ta el infinito.
Y, si u n o p o n e com o p rin c ip io s los q u e p a re c e n s e r lo s m á s in -
m óviles: el E n te y el U no, e n p r im e r lu g a r, si c a d a u n o de ellos
n o significa algo c o n c re to n i u n a su b sta n c ia , ¿cóm o e s ta rá n se- 1060b
p a ra d o s y se rá n in d e p e n d ie n te s? T al es, sin e m b arg o , la ín d o le
 540 Των μ ετά τ ά φυσικά Κ, 2
M eta p h ysico ru m lib e r X I, 2 541
ά ίδ ίο υ ς τ ε κ αί π ρ ώ τ α ς ά ρ χ ά ς . ε ϊ γ ε μήν τ ό δ ε τ ι κ α ί ούσίαν
cip ia. S i v ero h o c a liq u id e t s u b s ta n tia m u tru m q u e ip s o ru m signi-
έ κ ά τ ε ρ ο ν α ύ τώ ν δ η λ ο ΐ, π ά ν τ ’ έσ τίν ούσ ίαι τ ά δ ν τ α ' κ α τά
fic a t, o m n ia e r u n t s u b s ta n tia e n tia . D e o m n ib u s e n im e n s p ra e - 5
5 π ά ν τω ν γ ά ρ τό δ ν κ α τ η γ ο ρ ε ίτ α ι (κ α τ ’ ένίω ν δ έ κ α ί τό Ιν ).
d ic a tu r, de q u ib u sd a m a u te m e t u n u m . S u b s ta n tia m a u te m esse
ούσ ία ν δ ’ είν α ι π ά ν τ α τ ά δ ν τ α ψ ευ δ ό ς, Μτι δ έ τ ο ις τή ν πρώ -
o m n ia e n tia fa lsu m . 918. A dhuc a u te m p rim u m p rin c ip iu m ,
τη ν ά ρ χή ν τό ëv λ έ γ ο υ σ ι καί τ ο υ τ ’ ο ύ σ ία ν, έκ δ έ του έ ν ό ς καί
q u o d u n u m , d ic e n tib u s, e t h o c s u b s ta n tia m , ex u n o a u te m e t m a -
τ ή ς ΰ λ η ς τό ν ά ρ ιθ μ ό ν γ ε ν ν ω σ ι -πρώτον κ αί τ ο ύ τ ο ν ο ύσ ία ν
te r ia n u m e ru m g e n e ra n t p rim o , e t h u n c s u b s ta n tia m d ic u n t esse,
φ άσκουσιν ε ίν α ι, π ώ ς ε ν δ έ χ ε τ α ι τό λ ε γ ό μ ε ν ο ν ά λ η θ έ ς ε ίν α ι;
10 χήν γ ά ρ δ υ ά δ α κ αί τώ ν λ ο ιπ ώ ν έκ α σ το ν ά ρ ιθ μ ώ ν τώ ν συν- q u o m o d o c o n tin g it q u o d d ic itu r v e ru m esse? D u a lita te m e n im e t 10
re liq u o ru m u n u m q u e m q u e n u m e ro ru m c o m p o sito ru m , q u o m o d o
θ έτω ν π ώ ς gv δ ε ι νοή σαι ; π ε ρ ί το ύ τ ο υ γ ά ρ ο ΰ τε λ έ γ ο υ σ ιν ο ύ δ έ ν
u n u m o p o rte t in tellig e re ? D e h o c e n im n e q u e d ic u n t n ihil, n eq u e
ο ΰ τε ρ ά δ ιο ν ε ίπ ε ΐν . ε ΐ γ ε μήν γ ρ α μ μ ά ς ή τ ά τ ο ύ τ ω ν έ χ ό μ ε ν α
facile e s t dicere. 919. Si v e ro lin e a s a u t h is h a b ita , dico a u te m
( λ έ γ ω δ έ έ π ιφ α ν ε ία ς τ ά ς π ρ ώ τ α ς) θήσει τ ις ά ρ χ ά ς , ταΟ τά
su p erficies, p r im a p o n a t q u is p rin c ip ia , h a e c a u te m n o n s u n t
γ ’ ούκ είσ ίν ο ύ σ ία ι χ ω ρ ισ τ α ί, τ ο μ α ί δ έ καί δ ια ιρ έ σ ε ις α ί μέν
su b s ta n tia e se p a ra b ile s. D ecisiones a u te m e t divisiones, h a e q u i-
15 έ π ιφ α ν ε ιώ ν α ί δ έ σ ω μ ά τω ν (αί δ έ σ τιγ μ α ί γ ρ α μ μ ώ ν ), έ’ τ ι
d e m su p erfic ieru m , h a e a u te m c o rp o ru m , p u n c ta a u te m lin e a ru m . 15
δ έ π έ ρ α τ α τώ ν α ύ τώ ν τ ο ύ τ ω ν - π ά ν τ α δ έ τα Ο τα έν δ λ λ ο ι ς
A d h u c a u te m te rm in i e o ru m d e m h o ru m . O m n ia a u te m (haec) exi-
ύ π ά ρ χ ε ι κ α ί χω ρ ισ τό ν ο ύ δ έ ν έσ τιν . £τι π ώ ς ούσίαν ύ π ο λ α β ε ιν
s ta n t in aliis, e t se p a ra b ile n u llu m e st. 920. A dhuc quo m o d o
ε ΐν α ι δ ε ι το υ έ ν ό ς κ αί σ τ ιγ μ ή ς ; ο ύ σ ία ς μ έν γ ά ρ π ά σ η ς γ έ ν ε σ ις
s u b s ta n tia m e x istim a re o p o rte t u n iu s e t p u n c ti? S u b sta n tia e q u i-
^ σ τι, σ τιγ μ ή ς δ ’ ο ύκ 2 σ τιν- δ ια ίρ ε σ ις γ ά ρ ή σ τιγ μ ή . παρέχει
d e m e n im o m n is g e n e ra tio est, p u n c ti a u te m n o n est. D ivisio en im
20 δ ’ ά π ο ρ ία ν κ αί τό π ά σ α ν μ έν έπισ τή μ η ν εΓναι τώ ν κ α θ ό λ ο υ
p u n c tu m [-]. 921. E x h ib e t a u te m d u b ita tio n e m e t o m n e m 20
καί το υ τ ο ιο υ δ ί, τή ν δ ’ ούσ ία ν μή τώ ν κ α θ ό λ ο υ ε ίν α ι, μ ά λ λ ο ν
q u id e m sc ie n tia m esse u n iv e rsa liu m e t ta lis, s u b s ta n tia m a u te m
δ έ τ ό δ ε τ ι καί χ ω ρ ισ τό ν , ώ σ τ’ εί π ε ρ ί τ ά ς ά ρ χ ά ς έσ τιν έ π ι-
n o n u n iv e rsa liu m esse, m agis a u te m h o c a liq u id sep a rab ile . Q u are
σ τήμ η, π ώ ς δ ε ΐ τή ν ά ρ χή ν ύ π ο λ α β ε ιν ούσίαν ε ίν α ι; έ’ τ ι πό-
si c irc a p rin c ip ia e s t sc ie n tia , q u o m o d o o p o r te t p rin c ip iu m ex isti-
m a re su b s ta n tia m esse? 922. A dhuc u tr u m e s t a liq u id p r a e te r
d e lo s p rin c ip io s e te rn o s y p rim e ro s q u e b u sc a m o s. Y, p o r o tr a
p a rte , si c a d a u n o d e ello s significa algo c o n c re to y u n a su b s-
n o so n s u b sta n c ia s se p a ra d a s, sin o c o rte s y divisiones, u n a s, de
ta n c ia , to d o s lo s e n te s s e rá n su b sta n c ia s; p u e s d e to d o s se p re-
sup erficies, y o tra s , d e c u e rp o s (y lo s p u n to s, d e lín eas), y, ade- 15
5 d ic a e l E n te (y d e alg u n o s ta m b ié n el U no). P e ro q u e to d o s lo s
m á s, lím ite s d e e sta s m ism a s figuras. Y to d a s e sta s cosas e stá n
e n te s se a n su b sta n c ia s e s falso.
e n o tra s , y n in g u n a tie n e e x iste n c ia se p a ra d a .
A dem ás, ¿có m o es p o s ib le q u e d ig a n v e rd a d lo s q u e d ic e n A dem ás, ¿cóm o se v a a p e n s a r q u e h a y u n a s u b s ta n c ia del
q u e el U no es e l p r im e r p rin c ip io y ta m b ié n u n a su b sta n c ia , U no y del p u n to ? De to d a su b s ta n c ia , e n efecto , h a y g eneración,
y d e l U no y d e la m a te ria g e n e ra n e l n ú m e ro p rim e ro y a firm a n p e ro d el p u n to n o la hay , p u e s el p u n to es u n a división.
q u e é s te es u n a s u b sta n c ia ? P u es ¿cóm o se v a a p e n s a r q u e es O frece ta m b ié n d ificu ltad el h e c h o de q u e to d a cien cia tr a te 20
10 U no la d ia d a y c a d a u n o d e lo s d e m á s n ú m e ro s c o m p u e sto s? d e los u n iv e rsa le s y d e lo q u e tie n e d e te rm in a d a c u a lid a d , y
De esto , e n efecto , n i d ice n n a d a n i es fác il d ecirlo . P ero , si q u e la su b s ta n c ia n o sea u n u n iv e rsa l, sin o m á s b ie n algo de-
a lg u ie n p o n e co m o p rin c ip io s la s lín e a s o la s fig u ras p ró x im a s te rm in a d o y se p a ra d o ; de s u e rte q u e, si h a y ciencia a c e rc a de
a e llas (m e re fie ro a la s su p erficies p rim e ra s), é sta s c ie rta m e n te lo s p rin c ip io s, ¿cóm o se h a de p e n s a r q u e el p rin c ip io sea u n a
s u b sta n c ia ?
10/13
 542 Τών μετά τά φυσικά Κ, 3
τ ε ρ ο ν ’έ σ τ ι τι π α ρ ά τό σ ό ν ο λ ο ν ή οϋ (λ έ γ ω δ έ τή ν 8 λ η ν καί
25 τό μ ε τ ά τ α ύ τ η ς ); ε ί μ έν γ ά ρ μή, τ ά γ ε έν Ολη φ θ α ρ τά
π ά ν τ α ' ε ί δ ’ Εστι τ ι , τό ε ίδ ο ς ά ν εϊη κ αί ή μορφή" τ ο υ τ ’
οδν έ π ί τίν ω ν εσ τι καί έ π ί τίνω ν οί5, χ α λ ε π ό ν άφορίσαι" έ π ’
ένίω ν γ ά ρ δ ή λ ο ν ούκ δ ν χ ω ρ ισ τό ν τό ε ΐδ ο ς , ο ίο ν ο ίκ ία ς. Ετι
π ό τ ε ρ ο ν α ί ά ρ χ α ί ε ΐδ ε ι ή ά ρ ιθ μ ω α ί α ύ τ α ί ; εί γ ά ρ ά ρ ιθμ ω
30 Εν, π ά ν τ ’ Εσται τ α ύ τ ά .
Έ π ε ί δ ’ έσ τίν ή το υ φ ιλο σ ό φ ο υ έπιστήμη το υ δ ν τ ο ς ?¡ δ ν 3
κ α θ ό λ ο υ κ αί ού κ α τά μ έ ρ ο ς , τό δ ’ δ ν π ο λ λ α χ ώ ς κ αί ού
κ α θ ’ Ενα λ έ γ ε τ α ι τρόπον" εί μ έν οδν ό μ ω νύμ ω ς κ α τά δ έ
κ ο ιν ό ν μ η δέν, ούκ Εστιν ύπό μ ίαν έπισ τήμ ην (ού γ ά ρ Εν γ έ ν ο ς
35 τω ν το ιο ύ τω ν ), εί δ έ κ α τά τ ι k o l v ó v , εϊη δ ν ύπό μ ία ν έπισ τή -
μην. Εοικε δή τ ό ν ε ίρ η μ έ ν ο ν λ έ γ ε σ θ α ι τρ ό π ο ν κ α θ ά π ε ρ τό
τ ε ια τρ ικ ό ν καί ύ γ ιε ιν ό ν κ αί γ ά ρ το ύ τω ν έ κ ά τ ε ρ ο ν π ο λ λ α -
1061a χ ω ς λ έ γ ο μ ε ν . λ έ γ ε τ α ι δ έ το ύ τ ο ν τό ν τρ ό π ο ν Εκαστον τω τό
μ έν π ρ ό ς τή ν ια τρ ικ ή ν έπισ τήμ η ν ά ν ά γ ε σ θ α ί π ω ς τό δ έ π ρ ό ς
ύ γ ίε ια ν ,τό δ ’ δ λ λ ω ς , π ρ ό ς τα ύ τό δ ’ Ε καστον. ια τρ ικ ό ς γ ά ρ
λ ό γ ο ς κ αί μ α χ α ίρ ιο ν λ έ γ ε τ α ι τω τό μέν ά π ό τή ς ια τρ ικ ή ς
5 έπισ τή μ η ς ε ίν α ι τό δ έ τα ύ τη χρ ή σ ιμ ο ν. ο μ ο ίω ς δ έ καί
ύ γ ιε ιν ό ν ' τό μ έν γ ά ρ δ τ ι σ η μ α ντικ ό ν ύ γ ιε ία ς τό δ ’ δ τ ι π οιη -
τ ικ ό ν . ό δ ’ α ύ τ ό ς τ ρ ό π ο ς κ α ί έπ ί τω ν λ ο ιπ ώ ν . τ ό ν α ύ τό ν
δή τρ ό π ο ν καί τό δ ν δ π α ν λ έ γ ε τ α ι' τ ω γ ά ρ το υ δ ν τ ο ς η δ ν
A dem ás, ¿ h a y algo fu e ra d e l to d o c o n c re to (m e re fie ro a la
m a te ria y a lo q u e la a c o m p a ñ a ), o n o ? P u es, si n o lo h ay , to d o
25 lo c o n te n id o e n la m a te r ia es c o rru p tib le ; p e ro , si lo h ay , se rá
sin d u d a la esp e cie y la fo rm a . A h o ra b ie n , d e te rm in a r e n q u é
c o sas h a y e sto y e n q u é c o sa s no, es difícil. E n alg u n a s es evi-
d e n te q u e la esp ecie n o es se p a ra b le , p o r e je m p lo e n u n a casa.
A dem ás, lo s p rin c ip io s ¿ so n id é n tic o s esp ecíficam en te, o n u -
m é ric a m e n te ? P u es, si tie n e n u n id a d n u m é ric a , to d a s la s c o sa s
30 se rá n id é n tic a s.
M as, p u e s to q u e la cie n c ia d el filósofo v e rsa s o b re el E n te 3
e n c u a n to e n te , v e rs a rá d e u n a m a n e ra u n iv e rsa l y n o p a rc ia l.
P e ro «ente» se d ice e n v a rio s se n tid o s, y n o d e u n solo m odo.
P o r ta n to , si se d ice sólo h o m ó n im a m e n te y n o seg ú n algo co-
- m ú n , n o cae b a jo u n a so la cien cia (p u e s n o es u n o el g én ero
11/13
M eta p h ysico ru m lib er X I, 3 543
sy n o lo n a u t n o n ? D ico a u te m m a te ria m e t q u o d c u m h ac. S i q u i-
d e m e n im n on, q u a e q u id e m in m a te ria c o rru p tib ilia o m nia. Si 25
a u te m e s t a liq u id , species u tiq u e e r it e t fo rm a . H o c ig itu r in
q u ib u s e st, e t in q u ib u s n o n , difficile e s t d e te rm in a re . I n q u i-
b u s d a m en im p a la m n o n ex isten s se p a ra b ilis species, p u ta do m u s.
923. A dhuc u tr u m p rin c ip ia sp ecie a u t n u m e ro ea d em ? S i en im
n u m e ro , o m n ia e r u n t ead em . 30
3 924. Q u o n iam a u te m p h ilo so p h i e s t s c ie n tia e n tis in q u a n tu m
en s, u n iv e rs a lite r e t n o n se c u n d u m p a rte m ; e n s a u te m m u ltip lic i-
te r, e t n o n se c u n d u m u n u m d ic itu r m o d u m . Si q u id e m ig itu r
aequiv o ce, se c u n d u m c o m m u n e a u te m n ih il, n o n e s t su b u n a
s c ie n tia . N o n e n im e s t u n u m g en u s ta liu m . Si a u te m se c u n d u m 35
a liq u id co m m u n e , e r it u tiq u e su b u n a sc ie n tia . 925. V id e tu r
ita q u e d ic to m o d o dici, q u e m a d m o d u m m e d ic a tiv u m e t sa lu b re .
E te n im h o ru m u n u m q u o d q u e m u ltip lic ite r. D ic itu r a u te m secun- 1061a
d u m u n u m q u e m q u e m o d o ru m , eo q u o d h o c q u id e m a d m ed icati-
v a m sc ie n tia m re d u c itu r a liq u a lite r, h o c a u te m a d sa n ita te m , h o c
a u te m a lite r, a d id e m a u te m u n u m q u o d q u e . M ed icativ u s e n im
se rm o d ic itu r e t c u ltellu s, eo q u o d h ic q u id e m a m ed ica tiv a
s c ie n tia sit, h ic a u te m h u ic u tilis sit. S im ilite r a u te m e t sa lu b re . 5
H o c q u id e m en im q u ia sig n ificativum s a n ita tis, h o c a u te m q u ia
fac tiv u m . Id e m a u te m m o d u s e t in re liq u is. E o d e m ita q u e m o d o
e t e n s o m n e d ic itu r. E o e n im q u o d e n tis in q u a n tu m e n s p a ssio ,
d e ta le s significados); p e ro , si se d ice se g ú n algo co m ú n , cae 35
b a jo u n a so la ciencia. P u es b ien , p a re c e d e c irse del m o d o in d i-
cado, ig u al q u e «m edicinal» y «sano»; p u e s ta m b ié n ca d a u n o
de e sto s d os té rm in o s lo u sa m o s e n v a rio s se n tid o s. Y se d ice 1061a
c a d a u n o d e e ste m o d o p o r r e fe rirs e de a lg u n a m a n e ra o b ie n
a la cie n cia m éd ica, o b ie n a la sa lu d , o b ie n a o tr a cosa, p e ro
c a d a u n o a algo id é n tico . Se llam a, e n efecto, m e d icin al al ra z o -
n a m ie n to y a l b is tu rí; a l p rim e ro , p o rq u e p ro c e d e d e la cien cia
m édica, y al segundo, p o r se r ú til a ésta. Y de m a n e ra sem e- 5
ja n te se a p lic a ta m b ié n la d e sig n a c ió n de sa n o : a e sto , p o rq u e
in d ic a sa lu d , y a lo d e m á s allá, p o rq u e la p ro d u c e . Y lo m is-
m o p u e d e d e c irse ta m b ié n en los d e m á s casos. Del m ism o m odo,
p o r ta n to , ta m b ié n to d o se dice e n te ; p u e s c a d a u n o de ello s
 544 Τών μ ετά τά φυσικά Κ, 3
π ά θ ο ς ή Εξις ή δ ιά θ ε σ ις ή κ ίνησ ις ή τώ ν ά λ λ ω ν τ ι τώ ν τοιού-
10 τω ν είν α ι λ έ γ ε τ α ι έκ α σ το ν αότώ ν δ ν . έ π ε ί δ έ π α ν τ ό ς του
δ ν τ ο ς π ρ ο ς εν τ ι καί κ ο ιν ό ν ή α ν α γ ω γ ή γ ίγ ν ε τ α ι, κ αί τώ ν
ένςχντιώ σεω ν έκά σ τη π ρ ό ς τ ά ς π ρ ώ τ α ς δ ια φ ο ρ ά ς κ αί έν α ν τιώ -
σείς, ά ν α χ θ ή σ ε τα ι το υ δ ν τ ο ς , ε ϊτ ε π λ ή θ ο ς κ αί ëv ε ϊθ ’ όμ οιό-
τη ς κ α ί ά ν ο μ ο ιό τη ς α ί π ρ ώ τ α ι το υ δ ν τ ο ς είσ ί δ ια φ ο ρ α ί, ε ϊ τ ’
15 ά λ λ α ι τινές" εσ τω σ α ν γ ά ρ α δ τα ι τε θ ε ω ρ η μ έν α ι. δ ια φ έ ρ ει
δ ’ ο ύ δ έ ν τή ν το υ δ ν τ ο ς α ν α γ ω γ ή ν π ρ ό ς τό ον ή π ρ ό ς τό εν γ ί -
γ ν ε σ θ α ι. κ α ί γ ά ρ ε ί μή τα ύ τό ν ά λ λ ο δ ’ έ σ τ ίν , ά ν τ ισ τ ρ έ φ ε ι
γ ε - τό τ ε γ ά ρ gv κ αί δν π ω ς , τό τ ε ον ëv. — έ π ε ί δ ’ έσ τί τ ά
έ ν α ν τ ία π ά ν τ α τ ή ς α ύ τ ή ς κ αί μ ια ς έπισ τή μ η ς θ εω ρ ή σ α ι, λ έ -
20 γ ε τ α ι δ ’ έκ α σ το ν α ύ τώ ν κ α τ ά σ τέρ η σ ιν — κ α ίτ ο ι γ ’ Ι ν ια άπο-
ρή σ ειέ τ ις ά ν π ώ ς λ έ γ ε τ α ι κ α τά σ τέρ η σ ιν , δ ν £στιν ά ν ά μ έ-
σον τ ι, κ α θ ά π ε ρ ά δ ίκ ο υ κ αί δ ικ α ίο υ — π ε ρ ί π ά ν τ α δή τ ά
το ια Ο τα τή ν σ τέρ η σ ιν δ ε ι τ ιθ έ ν α ι μή το υ ό λ ο υ λ ό γ ο υ , το υ
τ ε λ ε υ τ α ίο υ δ έ ε ϊδ ο υ ς ' ο ίο ν εί εσ τιν ό δ ίκ α ιο ς κ α θ ’ Μξιν τ ιν ά
25 π ε ιθ α ρ χ ικ ό ς τ ο ΐς ν ό μ ο ις , ού π ά ν τω ς ό ά δ ικ ο ς Μσται το υ δ λ ο υ
σ τ ε ρ ο ύ μ ε ν ο ς λ ό γ ο υ , π ε ρ ί δ έ τό π είθ ε σ θ α ι τ ο ΐς ν ό μ ο ις έ κ λ ε ίπ ω ν
π η , κ α ί τα ύ τη ή σ τέρ η σ ις ύ π ά ρ ξ ε ι α ύ τ φ ' τ ο ν α ύ τ ό ν δ έ τ ρ ό -
π ο ν κ αί έπ ί τώ ν ά λ λ ω ν . — κ α θ ά π ερ δ ’ ό μ α θ η μ α τικ ό ς π ε ρ ί
τ ά έ ξ ά φ α ιρ έσ ε ω ς τή ν θ ε ω ρ ία ν π ο ιε ίτ α ι (π ε ρ ιε λ ώ ν γ ά ρ . π ά ν τ α
30 τ ά α ισ θ η τά θ ε ω ρ ε ί, ο ίο ν β ά ρ ο ς κ αί κ ο υ φ ό τη τα κ α ί σ κ λη -
ρ ό τ η τ α καί τ ο ύ ν α ν τ ίο ν , ε τ ι δ έ καί θ ε ρ μ ό τη τα καί ψ υ χ ρ ό τη τα
se lla m a e n te p o r s e r afecció n , o h á b ito , o d isp o sició n , o m ovi-
10 m ie n to , o alg u n a o tr a c o sa se m e ja n te , d el E n te e n c u a n to e n te .
Y, p u e s to q u e la re d u c c ió n d e to d o e n te tie n e p o r m e ta algo ú n ic o
y co m ú n , ta m b ié n c a d a u n a d e las c o n tra rie d a d e s se r e d u c ir á a la s
p rim e ra s d ife re n c ias y c o n tra rie d a d e s d el E n te , ta n to si la s p r i-
m e ra s d ife re n c ias del E n te so n la p lu ra lid a d y la u n id a d com o si
15 so n la s e m e ja n z a y la d e se m e ja n z a, o c u a le sq u ie ra o tra s . C u e stió n
q u e p o d em o s d a r y a p o r e stu d ia d a . P e ro lo m ism o d a q u e la
re d u c c ió n del e n te te n g a com o m e ta el E n te o el Uno. E n efecto ,
si n o so n u n a m ism a cosa, sino d is tin to s, al m e n o s se co n v ier-
te n ; p u e s el U no es ta m b ié n d e a lg ú n m o d o e n te , y el E n te , u n o .
Y, p u e sto q u e el e stu d io de los c o n tra rio s c o rre sp o n d e siem -
20 p r e a u n a m is m a ciencia, y c a d a u n o d e ellos im p lic a sie m p re
12/13
M eta p h ysico ru m lib e r X I, 3 545
a u t h a b itu s , a u t d isp o sitio , a u t m o tu s, a u t a lio ru m a liq u id ta liu m
sit, d ic itu r u n u m q u o d q u e e o ru m en s. 926. Q u o n iam a u te m 10
o m n is e n tis a d u n u m a liq u id e t c o m m u n e re d u c tio fit, e t c o n tra -
r ie ta tu m u n a q u a e q u e a d p rim a s d iffe re n tia s e t c o n tra rie ta te s re-
d u c e tu r e n tis, sive p lu ra lita s e t u n u m , sive sim ilitu d o e t d issim i-
litu d o , p rim a e e n tis s in t d iffe re n tia e , siv e a lia e a liq u ae . S in t e n im 15
h a e sp e c u la ta e . 927. D iffe rt a u te m n ih il e n tis re d u c tio n e m ad
en s, a u t a d u n u m fieri. E te n im si n o n id em , se d e s t aliu d , con-
v e r titu r q u id e m . U n u m e n im e n s a liq u a lite r, e t e n s u n u m .
928. Q u o n iam a u te m c o n tra ria o m n ia e iu sd e m e t u n iu s sc ie n tia e
sp e c u la ri, d ic itu r a u te m u n u m q u o d q u e ip s o ru m se c u n d u m p riv a- 20
tio n e m , e t u tiq u e q u a e d a m d u b ita b it a liq u is q u o m o d o d ic u n tu r
se c u n d u m p riv a tio n e m , q u o ru m e s t in te rm e d iu m a liq u id , q u e m a d -
m o d u m in iu s ti e t iu sti. C irca o m n ia ita q u e ta lia p riv a tio n e m
o p o rte t p o n ere, n o n to tiu s ra tio n is, se d u ltim a e speciei. P u ta si
e s t iu s tu s se c u n d u m h a b itu m q u e m d a m o b e d ie n s leg ib u s, n o n 25
to ta lite r e r it in iu stu s to ta p riv a tu s ra tio n e . C irca p e rs u a d e ri a u te m
leg ib u s deficiens in aliq u o : e t se c u n d u m h o c p riv a tio in e st ipsi.
E o d e m a u te m m o d o e t in aliis. 929. Q u e m a d m o d u m a u te m
[--] m a th e m a tic u s c irc a e a q u a e ex a b la tio n e th e o ric a m fa c it, c ir-
c u m to lle n s en im o m n ia se n sib ilia sp e c u la tu r, p u ta g ra v ita te m , e t 30
le v ita te m , e t d u ritie m , e t c o n tra riu m : a d h u c a u te m c a lid ita te m
la p riv a c ió n d el o tro — a u n q u e p u d ie ra u n o p re g u n ta rs e cóm o
im p lic a n p riv a c ió n alg u n o s e n tre lo s q u e h a y algo in te rm e d io ,
p o r e je m p lo lo ju s to y lo in ju s to — , e n to d o s e sto s caso s d eb e
a firm a rs e la p riv a c ió n n o de to d o e l e n u n c ia d o , sin o d e la ú ltim a
esp ecie; p o r eje m p lo , si el ju s to es o b e d ie n te a la s leyes en 25
v irtu d d e c ie rto h á b ito , el in ju s to n o e s ta rá to ta lm e n te p riv a d o
d e to d o el e n u n cia d o , sin o q u e d e a lg ú n m o d o s e r á deficiente
e n la o b e d ie n c ia a la s leyes, y e n e s te se n tid o te n d r á la p riv a -
ción; y d e l m ism o m o d o ta m b ié n e n los d e m á s casos.
Y a sí com o el m a te m á tic o re a liz a su in v estig ac ió n en to m o
a lo s p ro d u c to s de la a b stra c c ió n (in v estig a, e n efecto , elim i-
n a n d o p re v ia m e n te to d a s las c u a lid a d e s sen sib les, co m o el p eso 30
y la lev ed ad , la d u re z a y s u c o n tra rio , y ta m b ié n e l c a lo r y la
 546 Τών μ ετά τά φυσικά Κ, 3
κ αί τ ά ς ά λ λ α ς α ίσ θ η τά ς έ ν α ν τ ιώ σ ε ις , μ ό νο ν δ έ κ α τα -
λ ε ίπ ε ι τό ποσ όν καί σ υ ν ε χ έ ς , τώ ν μ έν έ φ ’ ëv τώ ν δ ’ Ιπ Ι
δύο τώ ν δ ’ έ π ί τ ρ ία , κ αί τ ά πάθη τ ά το ύ τω ν îj π ο σ ά έσ τι
35 καί σ υ ν εχ ή , κ α ί ού κ α θ ’ ε τ ε ρ ό ν τ ι θ ε ω ρ ε ί, κ α ί τώ ν μ έν τ ά ς
π ρ ό ς ά λ λ η λ α θ έ σ ε ις σ κ ο π εί κ αί τ ά τ α ύ τ α ις ύ π ά ρ χ ο ν τ α ,
1061b xcâv δ έ τ ά ς σ υ μ μ ετρ ία ς καί ά σ υ μ μ ε τρ ία ς, τώ ν δ έ τ ο ύ ς λ ό -
γ ο υ ς , ά λ λ ’ ό μ ω ς μ ία ν π ά ν τω ν κ αί τή ν α ύ τή ν τ ίθ ε μ ε ν έ π ι-
στήμην τή ν γ ε ω μ ε τ ρ ικ ή ν ), τό ν α ύ τό ν δή τρ ό π ο ν Εχει κ α ί π ε ρ ί
τό δ ν . τ ά γ ά ρ τ ο ύ τ φ σ υμ β εβ η κ ό τα κ α θ ’ όσ ον έσ τίν δ ν , κ αί
5 τ ά ς έ ν α ν τ ιώ σ ε ις αύτοΟ η ό ν , ούκ ά λ λ η ς έπ ισ τή μ η ς ή φ ιλ ο σ ο -
φ ία ς θεω ρ ή σ α ι. τη φυσική μ έν γ ά ρ ο ύ χ f¡ δ ν τ α , μ ά λ λ ο ν
δ ’ fj κ ινή σ εω ς μ ε τ έ χ ε ι, τή ν θεω ρ ία ν τ ις ά π ο ν ε ίμ ε ιε ν ά ν ή
γ ε μήν δ ια λ ε κ τ ικ ή κ αί ή σοφ ιστική τώ ν σ υμ βεβη κότω ν μ έν
είσ ι τ ο ίς ο δ σ ιν, ο ύ χ r¡ δ ’ δ ν τ α ο ύ δέ π ερ ί τό ον α ύ τό κ α θ ’ όσον
10 όν έ σ τ ιν ώ σ τε λ ε ίπ ε τ α ι τ ό ν φ ιλ ο σ ό φ ο ν, κ α θ ’ δ α ον δ ν τ ’ έ σ τίν ,
είν α ι π ε ρ ί τ ά λ ε χ θ έ ν τ α θ εω ρ η τικ ό ν. έ π ε ί δ έ τό τ ε ον ά π α ν
κ α θ ’ Μν τ ι κ αί κ ο ιν ό ν λ έ γ ε τ α ι π ο λ λ α χ ώ ς λ ε γ ό μ ε ν ο ν , καί
τ ά ν α ν τ ία τό ν α ύ τ ό ν τρ ό π ο ν (ε ίς τ ά ς π ρ ώ τ α ς γ ά ρ έ ν α ν τιώ σ ε ις
κ α ί δ ια φ ο ρ ά ς το υ δ ν τ ο ς ά ν ά γ ε τ α ι), τ ά δ έ τοιαΟ τα δ υ να τό ν
15 ύπό μ ία ν έπισ τήμ ην ε ίν α ι, δ ια λ ύ ο ιτ ’ ά ν ή κ α τ ’ ά ρ χ ά ς ά π ο-
ρ ία λ ε χ θ ε ΐσ α , λ έ γ ω δ ’ έν ü δ ιη π ο ρ ε ίτο π ώ ς Μσται π ο λ λ ώ ν
καί δια φ ό ρ ω ν δ ν τ ω ν τ φ γ έ ν ε ι μ ία τ ις έπισ τή μ η . — έ π ε ί δ έ κ α ί 4
fria ld a d y las d em ás c o n tra rie d a d e s sen sib les, y sólo d e ja la
c a n tid a d y la c o n tin u id a d , d e u n a s co sas e n u n a d im en sió n , d e
o tra s e n dos y d e o tr a s e n tre s, y c o n sid e ra las afeccio n es d e
35 e s ta s co sas e n s u c a lid a d d e c u a n ta s y c o n tin u a s, y n o e n n in g ú n
o tro se n tid o , y d e u n a s c o sas c o n sid e ra las po sicio n es re c íp ro c a s
1061b y lo q u e c o rre sp o n d e a é s ta s , d e o tr a s la c o n m e n su ra b ilid a d o la
in c o n m e n su ra b ilid a d , d e o tra s las relac io n es p ro p o rc io n a le s, y,
s in e m b arg o , d ecim o s q u e h a y u n a so la c ie n c ia de to d a s e sta s
cosas, la G eo m etría), d e l m ism o m o d o su ced e ta m b ié n e n lo
re la tiv o a l E n te . P u es los a c c id e n tes d e é ste e n c u a n to e n te , y
5 su s c o n tra rie d a d e s e n c u a n to e n te , n o so n o b je to d e c o n sid e ra -
c ió n p a r a o tr a cien cia, sin o p a r a la F ilosofía. A la F ísica, e n
efecto , p o d ría a sig n á rse le s u e stu d io , p e ro n o e n c u a n to e n te s,
13/13
M eta p h ysico ru m lib er X I , 3 547
e t frig id ita te m , e t alia s sen sib iles c o n tra rie ta te s , so lu m a u te m
d e re lin q u it q u a n tu m e t c o n tin u u m , [-] h o ru m q u id e m a d u n u m ,
h o ru m a u te m a d d uo, h o ru m v e ro a d tria , e t p a ssio n e s h o ru m
in q u a n tu m q u a n ta s u n t e t c o n tin u a , e t n o n se c u n d u m a liu d ali- 35
q u id sp e c u la tu r; e t h o ru m q u id e m eas q u ae a d in v ice m p o sitio n es
c o n s id e ra t, e t in h is e x iste n tia , h o ru m a u te m c o m m e n su ra tio n e s 106l b
e t in c o m m e n su ra tio n e s, h o ru m v e ro ra tio n e s: se d ta m e n o m n iu m
u n a m e t e a m d e m p o n im u s sc ie n tia m g eo m etric am : eo d em m o d o
se h a b e t e t c irc a ens. 930. H u ic e n im a cc id e n tia, in q u a n tu m
e s t en s, e t c o n tra rie ta te s ip siu s in q u a n tu m en s, n o n a lte riu s scien- 5
tia e q u a m p h ilo so p h ia e sp e c u la ri. N a tu ra li q u id e m e n im n o n in-
q u a n tu m e n tia , m ag is a u te m in q u a n tu m m o tu m p a rtic ip a n t, th e o -
r ia m u tiq u e q u is d is trib u e t. D ialectica e n im [-] e t so p h istic a s u n t
a c c id e n tiu m q u id e m e n tib u s, n o n a u te m in q u a n tu m e n tia , n e q u e
c irc a e n s in q u a n tu m en s e st: q u a re r e lin q u itu r p h ilo so p h u m , in- 10
q u a n tu m e n tia su n t, e sse c irc a d ic ta sp e c u la tiv u m . 931. Q uo-
n ia m a u te m e n s o m n e se c u n d u m u n u m a liq u id e t c o m m u n e d i-
c itu r m u ltip lic ite r d ic tu m , e t c o n tr a r ia eo d e m m o d o : a d p rim a s
e n im c o n tra rie ta te s e t d iffe re n tia s e n tis <re d u c u n tu r) (ta lia e n im
p o ssib ile su b u n a sc ie n tia esse), d isso lv e tu r u tiq u e q u a e secun- 15
d u m p rin c ip ia d u b ita tio d icta . Dico a u te m in q u a d u b ita tu m e st
q u o m o d o e r it m u lto ru m e t d iffe re n tiu m g e n e re u n a a liq u a scien-
sin o e n c u a n to p a rtic ip a n del m o v im ien to ; p o r su p a rte , la D ia-
lé c tic a y la S o fístic a tr a ta n d e lo s a c c id e n te s del E n te , p e ro no
e n c u a n to e n te, n i a c e rc a d el E n te m ism o e n c u a n to en te. P o r
ta n to , sólo q u e d a q u e se a el filósofo el q u e in v e stig u e a c e rc a 10
d e la s c o sas d ic h a s, e n c u a n to s o n e n te s.
Y, p u e sto q u e to d o e n te , d icién d o se e n v a rio s se n tid o s, se dice
seg ú n algo u n o y co m ú n , y d e l m ism o m o d o lo s c o n tra rio s (pu es
se re d u c e n a la s p rim e ra s c o n tra rie d a d e s y d ife re n c ia s del E n te ),
y la s co sas q u e so n ta le s p u e d e n e s ta r b a jo u n a m ism a ciencia, 15
p u e d e re so lv e rse la d ific u ltad m e n c io n a d a a l p rin c ip io , a q u ella
e n q u e se p re g u n ta b a cóm o u n a so la ciencia p u e d e a b a rc a r v ario s
o b je to s d ife re n te s e n g énero.