Hüseyin Akgün Sahabe Coğrafyası PDF

SAHÂBE COĞRAFYASI
HÜSEYİN AKGÜN
SAHÂBE COĞRAFYASI
•
HÜSEYİN AKGÜN
Gece Kitaplığı: 504 • Araştırma:166
Genel Yayın Yönetmeni • Yaşar HIZ
Editör • Turgut Buğra AKDOĞAN
Kapak Tasarım • Hatice UZUN
Dizgi • Efkan DEMİROZ
Birinci Basım • © Ocak 2015
© copyright
Bu kitabın yayın hakkı Gece Kitaplığı’na aittir.
Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz, izin almadan
hiçbir yolla çoğaltılamaz.
gecekitapligi@gmail.com
Baskı & Cilt

Son Çağ
Sertifika No: 25931
Eşim Nazife Akgün’e ithafen...
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR............................................... 11 1.2. İslâm Da’vetçisi ve Eğiticisi Olarak

ÖNSÖZ.......................................................... 13 Gidenler ............................................ 28
GİRİŞ............................................................ 15 1.3. İdârî Görevler İçin Gidenler ................ 30
ARAŞTIRMADA TAKİP EDİLEN USÛL VE 1.3.1. Vâlilik............................................ 30
KAYNAKLAR.................................................. 15 1.3.2. Âmillik (Memurluk) ..................... 32
1. Araştırmada Takip Edilen 1.3.3. Kadılık.......................................... 33
Usûl.......................................................... 15 1.3.4. Elçilik............................................ 34
2. Kaynaklar................................................. 16 1.4. Fitneden Kaçmak İçin Gidenler........... 35
2.1. Sahâbe Ricâli Kitapları....................... 16 1.5. Bilmedikleri Hadisleri Öğrenmek İçin
2.2. Şehir Tarihi Kitapları........................... 17 Gidenler............................................. 36
2.3. Tarih Kitapları..................................... 17 1.6. İskân Politikası Gereği Gidenler.......... 36
2.4. Diğer Kaynaklar.................................. 18 2. Sahâbenin Değişik Coğrafyalara
Dağılmasının Sonuçları............................ 38
BİRİNCİ BÖLÜM
SAHÂBE KAVRAMI VE SAHÂBEYLE İLİGİLİ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TEMEL BİLGİLER / 19 SAHÂBE COĞRAFYASI / 43
1. Sahâbî’nin Tanımı..................................... 19 1. ARAP YARIMADASI.................................... 43
2. Sahâbîliğin Tespiti.................................... 20 1.1. Mekke................................................ 44
3. İslâm’da Sahâbenin Yeri............................ 21 1.2. Medine............................................... 44
4. Sahâbe Tabakaları.................................... 23 1.3. Yemen ve Civarı.................................. 45
5. Sahâbe Sayısı........................................... 23 1.3.1. Necrân......................................... 46
6. En Son Vefat Eden Sahâbî......................... 24 1.3.2. Aden............................................ 46
1.3.3. Cened........................................... 46
İKİNCİ BÖLÜM 1.3.4. Hadramût.................................... 47
SAHÂBÎLERİN DEĞİŞİK BELDELERE GİTME 1.3.5. Hemdân....................................... 47
SEBEPLERİ VE DOĞURDUĞU 1.3.6. Cureş............................................ 48
SONUÇLAR / 25 1.3.7. San‘â............................................ 48
1. Sahâbenin Değişik Beldelere Gitme 1.3.8. Zebîd............................................ 48
Sebepleri.................................................. 25 1.3.9. Havlân......................................... 48
1.1. İ slâm’ın Cihâd Anlayışından Dolayı 1.3.10. Me’rib........................................ 49
Gidenler............................................. 25
8 İÇİNDEKİLER
1.4. Tâif..................................................... 49 2.5.8. Cerîd............................................ 64

1.5. Umân................................................. 49 2.6. Mağrib............................................... 64
1.6. Debâ.................................................. 50 2.7. Endelüs.............................................. 65
1.7. Bahreyn............................................. 51 3. ŞAM BÖLGESİ............................................ 65
1.8. Necd................................................... 52 3.1. Dımaşk............................................... 65
1.8.1. Yemâme....................................... 52 3.1.1. Câbiye ......................................... 66
1.8.2. Bâdiye.......................................... 53 3.1.2. Mizze........................................... 66
1.9. Hicr.................................................... 53 3.1.3. Havrân......................................... 67
1.10. Fedek............................................... 53 3.1.4. Râviye.......................................... 67
2. KUZEY AFRİKA BÖLGESİ............................ 54 3.1.5. Mercu’s-Suffar.............................. 67
2.1. Mısır................................................... 54 3.1.6. Mercü Râhıt................................. 68
2.1.1. İskenderiye.................................. 55 3.2. Humus............................................... 68
2.1.2. Askalân ....................................... 56 3.3. Filistin................................................ 69
2.1.3. Dimyât......................................... 57 3.3.1. Beytü’l-Makdis ............................ 70
2.1.4. Fustât........................................... 57 3.3.2. Remle.......................................... 71
2.1.5. Feramâ......................................... 57 3.3.3. Amevâs........................................ 71
2.1.6. Tinnîs........................................... 58 3.3.4. Beytü Cibrîn................................. 72
2.1.7. Berellüs........................................ 58 3.4. Akkâ................................................... 72
2.1.8. Sa‘îd............................................. 58 3.5. Ürdün................................................. 73
2.1.9. Tahâ............................................. 58 3.5.1. Ammân........................................ 73
2.2. Habeşistân......................................... 59 3.5.2. Mu’te........................................... 73
2.3. Nûbe.................................................. 59 3.5.3. Taberiyye..................................... 74
2.3.1. Dongola....................................... 59 3.5.4. Belkâ’........................................... 74
2.3.2. Esâvid.......................................... 60 3.5.5. Yermûk........................................ 75
2.4. Berka (Bingâzi) .................................. 60 3.5.6. Ecnâdeyn..................................... 75
2.5. İfrîkiyye.............................................. 61 3.5.7. Fihl............................................... 76
2.5.1. Kayrevân...................................... 62 3.6. Tebûk................................................. 76
2.5.2. Trablusgarb.................................. 62 3.7. Haleb................................................. 77
2.5.3. Benzert ....................................... 63 3.8. Kaysâriye............................................ 77
2.5.4. Cerbe........................................... 63 3.9. Busrâ ................................................. 77
2.5.5. Bâce............................................. 63 3.10. Ba‘lbek............................................ 78
2.5.6. Sabrâte........................................ 63 3.11. Dûmetü’l-Cendel............................. 78
2.5.7. Atrâbülüs..................................... 64 3.12. Dâriyyâ............................................ 79
İÇİNDEKİLER 9
3.13. San‘â’............................................... 79 5.3. Ankara............................................... 99

3.14. Arîş ................................................. 79 5.4. Ammûriye.......................................... 99
3.15. Ervâd............................................... 80 5.5. Şimşât.............................................. 100
4. IRÂK BÖLGESİ........................................... 80 5.6. Kemah............................................. 100
4.1. Basra.................................................. 80 5.7. Erzurum (Kalîkalâ’).......................... 100
4.2. Kûfe................................................... 82 5.8. Malatya............................................ 101
4.3. Kerbelâ’.............................................. 84 5.9. Adîaman.......................................... 102
4.4. Übülle................................................ 84 5.10. Maraş............................................. 102
4.5. Hîre.................................................... 85 5.11. Urfa................................................ 102
4.6. Kâdisiye ............................................. 85 5.12. Harrân............................................ 103
4.7. Medâin............................................... 86 5.13. Hasankeyf...................................... 103
4.8. Tikrît................................................... 87 5.14. Bingöl ........................................... 103
4.9. Meysân.............................................. 88 5.15. Âmid (Diyarbakır)........................... 104
4.10. Hît.................................................... 88 5.16. Meyyâfârıkîn (Silvan)..................... 104
4.11. Cezîre .............................................. 88 5.17. Erzen.............................................. 104
4.11.1. Musul......................................... 90 5.18. Bitlis............................................... 105
4.11.2. Rakka......................................... 90 5.19. Ahlât ............................................. 105
4.11.3. Karkîsiyâ’.................................... 91 5.20. Nusaybîn........................................ 105
4.11.4. Aynu’l-Verde.............................. 92 5.21. Dârâ............................................... 106
4.11.5. Hâbûr......................................... 92 5.22. Cizre............................................... 106
4.11.6. Sıffîn.......................................... 93 5.23. Tillo................................................ 106
4.11.7. Kınnesrîn................................... 93 5.24. İzmir ve Ege adaları........................ 106
4.11.8. Ninova....................................... 93 5.25. Erdek.............................................. 106
4.11.9. Menbic....................................... 94 5.26. İznik............................................... 107
4.11.10. Sincâr....................................... 94 5.27. Sakarya.......................................... 107
4.11.11. Sümeysât................................. 94 6. AKDENİZ ADALARI.................................. 107
4.12. Aynu’t-Temr................................. 94 6.1. Kıbrıs................................................ 107
4.13. Celûlâ’.......................................... 94 6.2. Rodos............................................... 108
4.14. Enbâr........................................... 95 6.3. Girit.................................................. 109
4.15. Nehrevân..................................... 96 6.4. Sicilya............................................... 109
5. ANADOLU BÖLGESİ ................................... 96 7. AZERBAYCAN – ERMENİSTAN BÖLGESİ.... 109
5.1. İstanbul.............................................. 96 7.1. Azerbaycan...................................... 109
5.2. Antakya.............................................. 98 7.1.1. Berze’a....................................... 111
10 İÇİNDEKİLER
7.1.2. Erdebîl....................................... 111 9. HORASÂN VE MAVERAÜNNEHR BÖLGESİ. 125

7.1.3. Mûkân....................................... 112 9.1. Horâsân............................................ 125
7.1.4. Zencân....................................... 112 9.1.1. Merv.......................................... 127
7.2. Ermînîye........................................... 112 9.1.2. Sicistân...................................... 128
7.2.1. Bâbü’l-Ebvâb (Derbend)............ 113 9.1.3. Zâbülistân.................................. 131
7.2.2. Belencer..................................... 113 9.1.4. Belh........................................... 131
7.2.3. Tiflîs........................................... 114 9.1.5. Tuhâristân.................................. 131
7.2.4. Beylekân.................................... 114 9.1.6. es-Sûs........................................ 132
8. İRAN BÖLGESİ......................................... 114 9.1.7. Neysâbûr................................... 132
8.1. Hûzistân........................................... 114 9.1.8. Cürcân ....................................... 133
8.1.1. Tüster......................................... 114 9.1.9. Serhas........................................ 134
8.1.2. Ehvâz......................................... 115 9.3. Mâverâünnehr................................. 134
8.1.3. Cundîşâpûr................................. 116 9.3.1. Buhârâ ...................................... 134
8.2. Taberistân........................................ 116 9.3.2. Semerkand................................ 135
8.3. Kirmân............................................. 117 10. HİNDİSTAN ve SİND BÖLGESİ................. 135
8.4. Deylem............................................ 117 10.1. Hind............................................... 135
8.5. Taylesân........................................... 118 10.1.1. Tihâne...................................... 136
8.6. Isfahân............................................. 118 10.1.2. Behrûc..................................... 136
8.7. Kâşân............................................... 119 10.2. Sind................................................ 137
8.8. Hemezân.......................................... 120 10.2.1. Mükrân.................................... 137
8.9. Kazvîn.............................................. 120 11. ÇİN....................................................... 138
8.10. Rey................................................. 121
8.11. Kum............................................... 121 SONUÇ..............................................139
8.12. Istahr............................................. 121 KAYNAKÇA........................................141
8.13. Dînever.......................................... 122 EK-1: HARİTA.....................................153
8.14. Hulvân........................................... 122 EK-2: SAHÂBE LİSTESİ ........................155
8.15. Nehâvend....................................... 123
8.15.1. Rûze............................................ 123
8.16. Cîlân............................................... 124
8.17. Şîrâz............................................... 124
8.18. Tevvec............................................ 124
8.19. Erracân........................................... 125
8.20. Kûmis............................................. 125
KISALTMALAR
bkz. : bakınız
c. : cilt
çev. : çeviren
DİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
h. : Hicrî
MEB İA : Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi
ö. : ölüm
s.a. : sallallahü aleyhi ve sellem
thk. : tahkîk
t.y. : tarih yok
y.y. : yer yok
12 HÜSEYİN AKGÜN
SAHABE COĞRAFYASI 13
ÖNSÖZ
S ahâbe nesli, İslâm’da en seçkin topluluk olarak kabul edi-

lir. Bu topluluğun önde gelenleri, Hz. Peygamber’in (s.a.)
eğitiminden geçmişlerdir. Bu örnek insanların bir kısmı Hz.
Peygamber’den sonra Arabistan dışında, değişik beldelere git-
mişlerdir. Biz bu çalışmamızda, kaynakların elverdiği ölçüde,
sahâbenin gittikleri coğrafyaları ve gitme sebeplerini genel
hatlarıyla ortaya koymaya çalışacağız.
Genellikle, sahâbe ricâli ve genel tabakât kitaplarında
sahâbîlerin hayatlarıyla ilgili bazı bilgiler verilmekle beraber,
birçok sahâbenin gittiği yerlerle ilgili fazla bir bilginin verilme-
miş olması, çalışmamızı sınırlandırmıştır. Ayrıca, kaynaklarda
geçenler dışında birçok sahâbenin varlığını tahmin ettiğimiz
halde, kendileri hakkında fazla malumatımız olmadığından,
yazılı kaynaklarla yetinmek zorunda kaldık.
Yüksek lisans tezi olarak hazırladığımız bu çalışmayı, göz-
den geçirip, bazı ilavelerde bulunarak yayımlamanın bu alanda
önemli bir boşluğu dolduracağını düşündük. Özellikle çalış-
maya eklediğimiz, sahâbîlerin gittiği veya yerleştiği beldeleri
sahâbî adlarına göre alfabetik olarak gösteren dizinin, bir baş-
vuru kaynağı olarak faydalı olacağını ummaktayız.
14 HÜSEYİN AKGÜN
Araştırmamızın bu hale gelmesinde büyük emeği geçen ve

yoğun çalışmaları arasında vakit ayırıp, çalışmamızın tenkidini
yapan ve bize yol gösteren değerli danışman hocam Prof. Dr.
Abdullah Aydınlı’ya teşekkürü bir borç bilirim.

Hüseyin AKGÜN
Kahramanmaraş 2015
GİRİŞ
ARAŞTIRMADA TAKİP EDİLEN USÛL
VE KAYNAKLAR
1. Araştırmada Takip Edilen Usûl

Çalışmamıza, sahâbe ricâli ve tabakât kitaplarını taraya-
rak başladık. Bunlara, şehir tarihlerini, tarih kitaplarını ve di-
ğer kaynakları ekledik. Böylece elimizde, yaklaşık 1500 kadar
sahâbenin gittikleri yerler hakkında malumat toplandı. Hicâz
bölgesinde yaşayanları fazla dikkate almadığımızdan, bunlar-
la beraber yaklaşık 2000 sayısını elde edebiliyoruz. Bu da, bi-
linen sahâbe sayısının sadece altıda biridir. Birçok sahâbînin
biyografilerinde gittiği veya yerleştiği yer ile ilgili bilgiler bula-
mamız, çalışmamızı bu sayı ile sınırlandırmak zorunda bırak-
mıştır. Ancak, gittikleri veya yaşadıkları yerler hakkında bilgi
bulamadığımız diğer sahâbîlerin büyük bir bölümü hayatlarını
kuvvetli bir ihtimalle Hicâz bölgesinde, özellikle Medine’de ge-
çirmiş olmalılar.
Bir kişinin sahâbî olup olmadığında; İbn Hacer’in sahasın-
da en son yazılan ve en kapsamlı kitap mahiyetindeki el-İsâbe
adlı eseri kriter olarak kabul edildi. Ancak, İbn Hacer’in hiç
16 HÜSEYİN AKGÜN
değinmediği birisi diğer kaynaklarda sahâbî olarak geçiyorsa,

o da dikkate alındı.
Bir beldeye gelen sahâbe sayısı sınırlıysa; oraya gelen, uğ-
rayan veya fethinde bulunan sahâbîlerin hepsi dikkate alındı.
Fakat beldeye gelen sahâbe çoksa, özellikle burada idârî görev
alanlara ve buraya yerleşenlere öncelik verildi.
Eğer, el-İsâbe’de geçen bir sahâbînin gittiği bir yerle ilgili bir
bilgi olmazsa; kaynak verirken sadece el-İsâbe dışında, bilginin
geçtiği kaynak gösterildi.
Ermînîye ve Cezîre’nin Anadolu’ya dâhil olan şehirlerini bu
bölgelerden çıkarıp Anadolu bölgesinde gösterdik. Yine, Cezî-
re bölgesini ikiye bölerek, Anadolu ve Irak bölgelerine dâhil
ettik.
2. Kaynaklar
2.1. Sahâbe Ricâli Kitapları

Çalışmamızın temelini sahâbe ricâli kitapları oluşturmuş-
tur. Bunlar arasında, özellikle İbn Hacer’in (ö. 852) meşhur
eseri el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe yer alır. el-İsâbe, kaynak olarak
alanında geç dönemde yazılmış bir eser olmakla birlikte, İbn
Hacer’in önceki eserleri görme ve tenkit etme şansına sahip
oluşu, eseri alanındaki en geniş ve sistematik eser haline getir-
miştir. Bundan dolayı, araştırmamızı bu eser üzerine bina ettik.
Yine bu alanda, el-İsâbe’den daha önce yazılmış olan İb-

nü’l-Esîr’in (ö. 630) ünlü eseri Üsdü’l-gâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe
de çalışmamızda önemli bir yer tutar. Sahâbenin gittikleri veya
yaşadıkları coğrafyayı göstermesi bakımından bu eserin, el-
İsâbe’ye göre daha fazla bilgi ihtiva ettiğini gördük.
Sahâbe ricâli alanında yazılan, temel eserlerden biri olan
İbn Abdilberr’in (ö. 463) el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb adlı kitabı
ise diğer iki esere göre daha az sahâbîyi tanıtmaktadır. Bunun
için bu eserden kısmen faydalandık.
Bunların dışında, kaynak olmak bakımından daha eski
olan; İbn Sa’d’ın (ö. 230) et-Tabakâtü’l-kübrâ’sı ve Halife b. Hay-
yât’ın (ö. 240) Kitâbu’t-Tabakât’ı da çalışmamızın temel kay-
naklarını teşkil etmişlerdir.
2.2. Şehir Tarihi Kitapları

Araştırmamızım temel kaynaklarından birisi de şehir tarih-
leri kitaplarıdır. Bunlardan, elimize geçenlerin hepsini gözden
geçirme imkânı bulduk. Bunlar arasında istifade edebildikleri-
mizden başlıcaları arasında; Bağdat, Isfahân, Buhârâ, İfrîkiyye
ve Cürcân şehir tarihlerini zikredebiliriz.
2.3. Tarih Kitapları

Yine, tarih kitapları ile özellikle, sahâbenin gittikleri yer-
leri tespit etmeye çalıştık. Bu alandaki temel kitaplarımız; Vâ-
kıdî’nin (ö. 207) Târîhu fütûhi’l-Cezîre’si, el-Belâzurî’nin (ö.
18 HÜSEYİN AKGÜN
279) Fütûhu’l-büldân’ı, Taberî’nin (ö. 310) Târîhu’t-Taberî’si,

İbn A‘sem’in (ö. 314) Kitâbü’l-Fütûh’u, Makdisî’nin (ö. 355)
Kitâbü’l-bed’i ve’t-te’rîh’i ve diğer temel kaynaklardır.
2.4. Diğer Kaynaklar

Yukarıda zikredilen kaynaklar dışında; İbn Hibbân’ın (ö.
354) Kitâbu Meşâhîri ulemâi’l-emsâr, Yâkût el-Hamevî’nin (ö.
626), Mu’cemü’l-büldân’ı, Sağânî’nin (ö. 650) Derru’s-sehâbe’si
ve Ali b. el-Huseyn el-Hâşimî’nin Târîhu men düfine fi’l-Irâk
adlı eserleri de çalışmamıza temel teşkil etmişlerdir. Bu son iki
kaynak sahâbenin vefat ettiği yerleri göstermektedir. Bu kay-
nakların dışında, TDV İslâm Ansiklopedisi’nin maddelerinden
de istifade etmeye çalıştık.
BİRİNCİ BÖLÜM
SAHÂBE KAVRAMI VE SAHÂBEYLE
İLİGİLİ TEMEL BİLGİLER
1. Sahâbî’nin Tanımı
“Sahâbî (‫ ”) َص َحابِي‬kelimesi sözlükte “bir arada bulunmak”,
“sohbet veya arkadaşlık etmek” manasına gelen “‫ ” َص ِح َب‬kökün-
den türemiştir. Çoğulu “sahâbe” gelmektedir. “Ashâb” ise; aynı
kökten ism-i fâil olan ve “bir arada yaşayan”, “dost”, “arkadaş”
anlamına gelen “sâhib” kelimesinin çoğuludur.1
“Sahâbî” kelimesinin terim anlamına gelince, Hz. Peygam-
ber’i (s.a.) peygamberliği sırasında mü’min olarak görüp, bu
îman üzere ölen kişilere denir. Bu tarif, hadisçilerin tarifidir.
Burada, görmekten kasıt beraber bulunmaktır.2 Yalnız mü-
meyyiz olmayan çocuklar sahâbeden sayılmamışlardır.3 Bunun
yanı sıra onu peygamber olmazdan evvel görüp de peygamber-
1 Hatîb, el-Kifâye, 51; İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, “s-h-b” maddesi, I,

519; Sehâvî, Fethu’l-muğîs, III, 86; Uğur, Hadis Terimleri Sözlüğü, 334.
2 İbn Hacer, el-İsâbe, I, 6; Süyûtî, Tedrîbu’r-râvî, II, 186; Uğur, Hadis
Terimleri, 334; Emînî, Sahâbe ve mekânetühüm, 9.
3 Süyûtî, Tedrîbu’r-râvî, II, 187; Okiç, Bazı Hadis Meseleleri, 24.
20 HÜSEYİN AKGÜN
liği sırasında göremeyenler sahâbî sayılmadıkları gibi,4 mü’min

olarak görüp sonradan dinden dönenler de sahâbî kabul edil-
memişlerdir.5
Hz. Peygamber’i gören mü’min kadına “sahâbiyye” denir.
Çoğulu sahâbiyyat gelir.
Fıkıh usûlcülerine göre sahâbîliğin bir şartı da, Rasûlullah
ile uzunca bir süre beraber olup ona tâbi olmaktır.6 Bu görüşte
olan Sa‘îd b. el-Müseyyeb (ö. 105), Rasûlullah (s.a.) ile en az
bir veya iki sene beraber olmayan, ya da kendileriyle bir veya
iki gazâda beraber bulunmayanları sahâbeden saymamıştır.7
Bununla birlikte, Hz. Peygamber ile uzun süre beraber olma,
onunla gazâya çıkma ve ondan hadis rivâyet etmiş olma şartla-
rı şâz kabul edilmiştir.8
2. Sahâbîliğin Tespiti
Bir kimsenin sahâbî olduğu şu yollarla bilinir: Birinci yol,
tevâtür yoludur. Bu yolla bilinen sahâbîye örnek olarak Hz.
Ebû Bekir’i verebiliriz.
4 İbn Mende bu sınıfa girenleri de sahâbî kabul etmiştir. Bu durumda
olan Zeyd b. Amr ona göre sahâbîdir (Süyûtî, Tedrîbu’r-râvî, II, 186).
5 Süyûtî, Tedrîbu’r-râvî, II, 186; Uğur, Hadis Terimleri, 334.
6 Süyûtî, Tedrîbu’r-râvî, II, 187.
7 Süyûtî, Tedrîbu’r-râvî, II, 188. Goldziher buradan hareket ederek; ev-
velce “sahâbî” tabirinin Hz. Peygamber ile bir müddet beraber bulun-
muş ve seferlerinde ona refâkat etmiş kimselere münhasır olduğunu
iddia eder. Bkz. Goldziher, “Eshâb”, MEB İA, IV, 370.
8 İbn Hacer, el-İsâbe, I, 6-7; Süyûtî, Tedrîbu’r-râvî, II, 189.
İkinci yol şöhret usûlüdür. Buna misal olarak Ukkâşe b.

Mihsân ve Dimâm b. Sa‘lebe verilebilir.
Üçüncü yol şehâdet usûlüdür. Bir sahâbînin, bir kişinin Hz.
Peygamber ile görüştüğünü söylemesiyle de o kimsenin sahâbî
olduğu bilinebilir. Örneğin; Humeme b. Ebî Humeme’nin
sahâbîliğine Ebû Mûsa el-Eş’arî şahitlik yapmıştır.
Dördüncü yol ise ikrâr usûlüdür. Şöyle ki, bir kimsenin biz-
zat kendisinin sahâbî olduğunu söylemesiyle de onun sahâbî
olduğu anlaşılır. Bu takdirde sahâbî olduğunu söyleyen kimse-
nin adaletli ve hicrî 110 tarihinden önce yaşamış olması şart-
ları aranır. Bu duruma örnek olarak Ebû Şeybe el-Hudrî’yi ve-
rebiliriz.9
3. İslâm’da Sahâbenin Yeri

Hz. Peygamber’in (s.a.) terbiyesinden geçen, İslâm dininin
korunması, yayılması ve müteâkip nesillere öğretilmesi uğrun-
da birçok fedakârlıklarda bulunmuş olan ashâb-ı kirâm, âyet ve
hadislerde övülmüş ve adaletleri sabit olmuş kimselerdir. Nite-
kim faziletleri şu âyet ve hadislerde dile getirilmiştir:
9 Bkz. İbn Hacer, el-İsâbe, I, 8; Sehâvî, Fethu’l-muğîs, III, 96; Süyûtî, Ted-
rîbu’r-râvî, II, 189-190; Okiç, Bazı Hadis Meseleleri, 25.
22 HÜSEYİN AKGÜN
Âyetler:
“Siz, insanların (iyiliği) için ortaya çıkarılmış en hayırlı
ümmetsiniz; iyiliği emreder; kötülükten meneder ve Allah’a
inanırsınız.”10
“Böylece sizi, insanlara karşı (hakkın) şahitleri olasınız, Al-
lah Rasûlü de size şahit olsun diye vasat bir ümmet kılmışız-
dır.”11
“Muhammed Allah’ın elçisidir. Beraberinde bulunanlar da
kâfirlere karşı çetin, kendi aralarında merhametlidirler. Onla-
rı rükûya varırken, secde ederken görürsün. Allah’tan lütuf ve
rıza isterler. Onların nişanları yüzlerindeki secde izidir.”12
Hadisler:
“İnsanların hayırlısı benim devrimde yaşayanlardır. Sonra
onları takip edenler, sonra da onları takip edenler gelir.”13
“Ashâbıma sakın kötü söz söylemeyin. Sakın ha, ashabıma
kötü söz söylemeyin! Nefsim kudretinde olan Allah’a yemin
ederim ki, sizden biri Uhud dağı kadar altın sadaka vermiş
olsa, sahâbîlerimden birinin bir müd (iki avuç hurma) sadaka-
sına ulaşamaz. Yarısına da erişemez.”14
10 Âl-i İmrân, 3/110.

11 Bakara, 2/143.
12 Fetih, 48/29.
13 Müslim, Fedâilu’s-sahâbe, 52.
14 Buhârî, Fedâil, 5; Müslim, Fedâilu’s-sahâbe, 54.
4. Sahâbe Tabakaları
Hadis bilginleri sahâbîleri derece, itibar ve fazilet bakımın-
dan bazı gruplara, tabakalara ayırmışlardır. Bu taksimlerde,
bütün muhaddislerin bir ittifakı olmamakla beraber, Hâkim
en-Neysâbûrî’nin sahâbîleri on iki tabakaya ayırması çok rağ-
bet görmüş bir taksimdir.15 Bu bağlamda Hz. Peygamber’in,
özellikle Bedir ve Hudeybiye’ye katılanlara ayrı bir değer verdi-
ği rivâyet edilmiştir.16
5. Sahâbe Sayısı
Sahâbîlerin sayısı hususunda İslâm bilginleri, tam mutaba-
kat halinde değildirler. Gösterilen rakamlar arasında ciddi fark-
lar bulunmaktadır. Ebû Zur’a er-Râzî (ö. 264), Hz. Peygamber’in
(s.a.) vefatında, sahâbîlerin sayısını 114.000 olarak vermektedir.
Ali b. el-Medînî (ö. 234) de, buna yakın bir rakam zikretmek-
tedir. İmam Şâfiî17 ise, Hz. Peygamber’in vefatı sırasında Me-
dine’de 30.000 ve sair kabileler de 30.000 olmak üzere 60.000
15 Hâkim, Ma‘rifetu ulûmi’l-hadîs, 22-24; Okiç, Bazı Hadis Meseleleri,

40; Şâkir, Bâısü’l-hasîs, 179.
16 Bkz. Buhârî, Megâzî, 11; Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 163.
17 Tez aşamasında kullandığım Süyûtî’nin Tedrîbü’r-râvî nüshasında ke-
lime “er-Râfiî” şeklinde tashîf edilmişti. Daha sonraki baskılarda bu
“eş-Şâfiî” şeklinde düzeltildi. Ancak Alpkıray’ın da, Sehâvî’nin Fet-
hu’l-muğîs’ini kaynak göstererek, aynı hataya düşmesi ilginçtir (Alp-
kıray, “Sahâbenin Yerleşim ve Vefat Yerleri”, 8). Zira orada bu kelime
“eş-Şâfiî” olarak doğru bir şekilde zabtedilmiştir.
24 HÜSEYİN AKGÜN
Müslüman olduğunu söyler.18 Fakat elimizdeki sahâbe biyogra-

filerinde yaklaşık 10.000 sahâbîden bahsedilmektedir. Diğerleri
hakkında bir ma’lumat bulunmamaktadır.19 Birçok sahâbenin
ismen tanınmamasını es-Sehâvî (ö. 902), çoğunun bedevî ve
sadece Vedâ Haccı’nda hazır bulunmuş olmalarına bağlamak-
tadır.20 Diğer yandan, yukarıda geçen, Saîd b. el-Müseyyeb’in de
içinde bulunduğu usûlcülerin sahâbî tanımı esas alınacak olur-
sa, bu sayının 10.000’in altına düşeceği muhakkaktır.
6. En Son Vefat Eden Sahâbî

H. 100 ile 110 tarihi arasında, Mekke’de vefat eden Ebû’t-Tu-
feyl el-Leysî, sahâbîlerin sonuncusu olarak kabul edilmekte-
dir.21 Bunun dışında, bazı bölgelerde en son vefat eden sahâbî-
ler, ihtilaflı olmakla birlikte şunlardır: Medine’de, Mahmûd b.
er-Rebî‘ (ö. 99); Kûfe’de, Abdullah b. Ebî Evfâ (ö. 86); Basra’da,
Enes b. Mâlik (ö. 90-93); Şam’da, Abdullah b. Büsr el-Mâzinî (ö.
88-96); Cezîre’de Urs b. Amîra el-Kindî; Mısır’da Abdullah b.
el-Hâris b. Cez’ ez-Zebîdî (ö. 85-89); Berka’da Ruveyfa‘ b. Sâbit
b. es-Seken el-Ensârî (ö. 56) ve Tâif ’de Abdullah b. Abbâs (ö.
68).22
18 Bkz. Süyûtî, Tedrîbu’r-râvî, II, 194; Okiç, Bazı Hadis Meseleleri, 47;
Koçyiğit, Hadis Tarihi, 75; Şâkir, Bâısü’l-hasîs, 180.
19 Süyûtî, Tedrîbu’r-râvî, II, 195.
20 Sehâvî, Fethu’l-muğîs, III, 113.
21 İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 231; Okiç, Bazı Hadis Meseleleri, 42.
22 Okiç, Bazı Hadis Meseleleri, 42-43.
İKİNCİ BÖLÜM
SAHÂBÎLERİN DEĞİŞİK BELDELERE
GİTME SEBEPLERİ VE DOĞURDUĞU
SONUÇLAR
1. Sahâbenin Değişik Beldelere Gitme

Sebepleri
Hz. Peygamber (s.a.) daha hayattayken sahâbesi farklı bel-
delere, çeşitli sebeplerle gitmeye başlamıştı. Sahâbenin değişik
beldelere gitme sebepleri olarak şunları tespit edebildik.
1.1. İslâm’ın Cihâd Anlayışından Dolayı Gidenler

Sahâbenin değişik beldelere gitmesindeki en büyük sâikin
İslâm’ın onlara telkin ettiği fetih ruhu (Allah’ın adının yücel-
tilmesi) olduğunu söyleyebiliriz.23 İslâm fetihleri devamlı ve
kalıcı olmuştur. Çok hızlı bir şekilde gerçekleşen İslâm fetihleri
sonunda, Müslümanların hâkimiyeti altına giren memleket-
23 Bkz. Fayda, Allah’ın Kılıcı Halid b. Velid, 296-300. Mehmet Azimli ise
bu fetih hareketini, siyasî, ekonomik ve dinî olmak üzere üç gerekçeye
bağlamaktadır. Azimli, Dört Halifeyi Farklı Okumak-1 Hz. Ebu Bekir,
165-171.
26 HÜSEYİN AKGÜN
lerin halkı, İslâm dinini kabul etmeye zorlanmamıştır. Çünkü

İslâm’da cihâd, insanlara zorla İslâm’ı kabul ettirmek için yapıl-
mıyordu. Hemen her yerdeki fetihleri, kitleler halinde İslâm’a
katılımlar takip etmiştir ve bu katılımlar kendi tercihleriyle
gerçekleşmiştir.24 İslâm fetihleri devletin sınırlarının geniş-
lemesini sağlamakla birlikte, asıl gâye bütün insanları İslâm
devletinin himâyesi altına almaktır. Müslümanlar, insanların
İslâm’a tâbi olmalarını hedefliyor ve böylece Allah’a itaat etme-
lerini sağlıyorlardı.25
W. Montgomery Watt, bu fetih hareketlerine katılımının
çok olmasını iktisâdî ve sosyolojik baskıya ve sıradan Arabın
yağma isteğine bağlamaktadır. Yalnız, fetih hareketindeki asıl
gayenin insanlara İslâm’ı götürmek olduğunu da kabul et-
mektedir.26 Bu konuda Watt’ın görüşlerine katılmakla birlik-
te, iktisâdî baskı ve ganimet peşine düşme eğilimini yaygın
bir durum olarak görmüyoruz. Bu eğilimde olanların birçoğu
geç Müslüman olmuş, İslâm’ı tam anlamıyla hazmedememiş
kişiler olabileceği düşünülebilir.27 Zaten dinden dönme olay-
larında ve diğer isyanlarda gördüğümüz gibi, İslâm toplumun-
da bu karaktere sahip insanlar hep olagelmiştir. Ancak buna
bakarak, Müslümanların fetih faaliyetlerini, tamamen bir yağ-
24 Köprülü, Fuad – Barthold, W., İslâm Medeniyeti Tarihi, 104; Arnold,

İntişâr-ı İslâm Tarihi, 61-112; Fayda, “Fetih”, DİA, XII, 469.
25 Fayda, “Fetih”, DİA, XII, 469.
26 Watt, İslam Nedir, 144-145.
27 Arnold, İntişâr-ı İslâm Tarihi, 57.
malama olayına indirgemek haksızlıktır. Fethin asıl gayesinden

uzaklaşan insanlar sahâbenin ileri gelenleri tarafından daima
uyarılmıştır. Çünkü insanların, elde ettikleri ganimetler karşı-
sında gevşemesi ve buna meyletmesi tabîdir. Fakat sahâbe bu
tür süflî şeylere fazla ehemmiyet vermedikleri için gittikleri
yerlerde kabul görmüşler ve fetihleri kalıcı olmuştur.
Hodgson da, fetihleri sürdüren ve onu motive eden en
önemli etkenin ganimet elde etme düşüncesi olduğunu kabul
eder. Yalnız, Watt gibi o da bu fetihlerin bazı ulvî gayeler için
yapıldığını tamamen inkâr etmemektedir.28
Esasen Müslümanlar gittikleri yerlerde, savaşmadan önce
karşı tarafa üç teklif götürüyorlardı. Tevbe sûresi 29’daki cizye
âyetine dayanan bu uygulamayı, başta Hz. Peygamber olmak
üzere birçok komutanda görebiliyoruz. Bu konuyla ilgili olarak
Hz. Ebû Bekir, Şam tarafına gönderilen orduya şunları söyler:
“Eğer düşmanlarınız ile karşılaşırsanız onları üç yoldan biri-
ni seçmeye davet ediniz: Önce onları Müslüman olmaya davet
ediniz, buna icabet ederlerse kabul edip onlarla savaşmaktan
vazgeçiniz. Eğer Müslüman olmak istemezlerse o zaman cizye
vermelerini onlara teklif ediniz. Kabul ettikleri takdirde onla-
rı serbest bırakınız. Şâyet bunu da kabul etmezlerse o zaman
Allah’tan yardım dileyerek onlarla savaşın ve sakın hiçbir yer-
de hurmalıkları, meyve ağaçlarını kesip yakmayın, hayvanları
28 Hodgson, İslâm’ın Serüveni, I, 150-151.

28 HÜSEYİN AKGÜN
öldürmeyin, mâbedleri yıkmayın; ihtiyar, çocuk ve kadınlara

dokunmayın.”29
Yukarıda açıklandığı üzere, bazı oryantalistler bu fetih ha-
reketinin ulvi bir maksadının olabileceğini itiraf etmiş olsalar
da, bunu daha çok işgal ve yağmalama hareketi olarak göster-
meye çalışanlar da olmuştur.30 Hâlbuki sahâbîler gittikleri ül-
kelere belli bir ideal için gidiyorlardı.31 Bu durumu şu olay çok
güzel anlatmaktadır: Müslümanlar, Sâsânîler ile savaştıkları bir
sırada İranlı komutan Rüstem, Müslümanların gönderdiği bir
elçi olan Rib’î b. Âmir’e (r.a.) şu soruyu sorar: “Seni buraya ge-
tiren nedir?”. Rib’î şöyle cevaplar: “Allah bizi, dileyeni kula kul-
luktan kurtarıp Allah’a kulluğa yükseltmek için gönderdi…”.32
1.2. İslâm Da’vetçisi ve Eğiticisi Olarak Gidenler

Fetihlere katılan sahâbîler gittikleri yerlere mescidler ya-
pıyorlar ve bir kısmı gittikleri o yerlere yerleşiyorlardı. Orada
İslâm’ı yayıyorlar, Kur’ân-ı Kerîm ve Rasûlullah’ın sünnetini
öğretiyorlardı. Örneğin; Rasûlullah (s.a.), Hz. Ali’yi ve Muâz
b. Cebel’i din konusunda bilgi vermek, Sünnet’i ve dinin te-
mel esaslarını öğretmek, onlardan zekâtlarını almak üzere Ye-
29 Kandehlevî, Hayâtü’s-sahâbe, I, 274.

30 Bkz. Yüksel, Ahmet Turan, “Bazı Batılı Araştırmacılara Göre İlk İslam
Fetihleri”, Selçuk Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 6 (1996), 170-175.
31 Donner de bu görüşe yakındır. Bkz. Yüksel, “Bazı Batılı Araştırmacı-
lara Göre İlk İslam Fetihleri”, 178-180.
32 İbn Kesîr, Bidâye ve’n-nihâye, VII, 46.
menlilere göndermişti.33 Yine, Amr b. el-Âs’ı (ö. 61) Umân’da,34

Amr b. Hazm el-Ensârî’yi ise Necrân’da bu yerlerin dinî, idârî,
adlî ve eğitim işleri için görevlendirmişti.35 Hz. Peygamber’den
sonra da halkı eğitmek amacıyla halifeler bazı sahâbîleri de-
ğişik beldelere göndermişlerdi. Hz. Ömer, Kur’ân’ı ve dinin
ahkâmını Şamlılara öğretmek üzere Mu‘âz b. Cebel, Ubâde b.
es-Sâmit ve Ebû’d-Derdâ’yı Şam’da görevlendirmişti.36 Yine Hz.
Ömer, Kûfe halkına İslâm’ı öğretmek için on sahâbe gönderdiği
rivâyet edilir. Bunlardan bazıları şunlardır: Abdullah b. Mes’ûd
(ö. 32),37 Ammâr b. Yâsir (ö. 37),38 Abdullah b. Muğaffel (ö.
61)39 ve Karaza b. Ka’b el-Ensârî.40 Ayrıca, Hz. Ömer, Ebû Mûsâ
el-Eş’arî’yi Basra halkına fıkıh öğretmek üzere buraya gönder-
di.41 Hz. Osman zamanında ise, Abdullah b. Mis’ade b. Hake-
33 Kettânî, Terâtîbu’l-İdâriyye, II, 10-18; Köksal, İslâm Tarihi, XVII, 36.
34 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 104; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, IV, 245; İbn
Hacer, el-İsâbe, IV, 651; Atar, İslâm Adliye Teşkilatı, 49.
35 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, IV, 214; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 621; Atar,
Fahrettin, İslâm Adliye Teşkilatı, 48; Köksal, İslâm Tarihi, XVII, 42.
36 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 388; Kandehlevî, Hayâtü’s-sahâbe, III,
654; Accâc, Sünne kable’t-tedvîn, 168.
37 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 388; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 235; Atar, İs-
lâm Adliye Teşkilatı, 70; Kandehlevî, Hayâtü’s-sahâbe, III, 653.
38 İbn Hibbân, Meşâhîr, 43; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, IV, 134; İbn Hacer,
el-İsâbe, IV, 575; Kandehlevî, Hayâtü’s-sahâbe, III, 653.
39 İbn Hibbân, Meşâhîr, 38; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 243; Hâşimî, Tarihu
men düfine fi’l-Irâk, 321.
40 İbn Hibbân, Meşâhîr, 48; İbn Abdilberr, el-İstîâb, III, 1306; İbn Hacer,
el-İsâbe, V, 432.
41 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, VI, 307; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 212.
30 HÜSEYİN AKGÜN
me Kûfe halkına fıkıh öğretmek üzere görevlendirildi42. Bunun

sonucunda, sahâbenin yerleştikleri yerlerden bazıları zamanla
ilim merkezleri haline gelmişti.43
İslâm’ı tebliğe örnek olabilecek birçok sahâbî olmakla bir-
likte, en güzel örneklerden biri Ebû Eyyûb el-Ensârî’dir (ö. 50).
Kendisi İstanbul surları önünde, vefat etmeden önce arkadaş-
larına şöyle seslenir: “Elinizden geldiği kadar, beni düşman
toprağında, düşmana yakın yerde defnedin!”.44 Ebû Eyyûb’un
bu sözleri, kabriyle de olsa Allah’ın dinini en uzak noktalara
taşıma arzusunu göstermektedir.
1.3. İdârî Görevler İçin Gidenler

Özellikle Hz. Peygamber’e yakın olan bazı sahâbîlerin fet-
hedilen topraklarda çeşitli görevler üstlendiğini görmekteyiz.
Bunlar orada, valilik yanında memurluk, elçilik ve kadılık gibi
görevleri de yerine getirmişlerdir.
1.3.1. Vâlilik
Vâliler, idârî işlerin yanı sıra, vazife yaptıkları bölgelerdeki
hukûkî işlerle de ilgileniyorlardı.45 Değişik zamanlarda, değişik
yerlere vâlilik göreviyle giden sahâbîlerden bazıları şunlardır:
42 İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 231.

43 Accâc, Sünne kable’t-tedvîn, 164.
44 İbn Kesîr, Bidâye, VIII, 64.
45 Kettânî, Terâtîbu’l-İdâriyye, II, 1; Atar, İslâm Adliye Teşkilatı, 50.
Abdullah b. Abbâs (ö. 68) Basra,46 el-Muğîre b. Şu’be (ö. 50)

Basra,47 Sa’d b. Ebî Vakkâs el-Kureşî (ö. 51) Kûfe,48 Amr b. el-Âs
(ö. 61) Mısır, Abdullah b. Sa’d b. Ebî Sarh el-’Âmirî (ö. 36) Mı-
sır,49 Muâviye b. Hadîc es-Sekûnî (ö. 52) Mısır,50 Ebû ‘Ubeyde
b. el-Cerrâh (ö. 18) Şam,51 Muâviye b. Ebî Süfyân (ö. 60) Şam,52
ed-Dahhâk b. Kays el-Fihrî (ö. 53) Dımaşk,53 Hakem b. Amr b.
Mücedda‘ el-Ğifârî (ö. 50) Horâsân,54 Sa‘îd b. Osmân el-Ensârî
Horâsân,55 Mâlik b. Hübeyre Humus,56 Kabîsa b. el-Muhârık
Sicistân,57 Ruveyfi‘ b. Sâbit b. es-Seken el-Ensârî (ö. 56) Trâbü-
46 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 292; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 150; Koçyiğit,
Hadis Tarihi, 94; Çakan, “Abdullah b. el-Abbas”, DİA, I, 76.
47 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, V, 248; İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 198.
48 İbn Hayyât, Kitâbu’t-Tabakât, 214; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 367;
İbn Hacer, el-İsâbe, III, 74.
49 İbn Hibbân, Meşâhîr, 53; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 260; İbn Hacer,
el-İsâbe, IV, 110.
50 İbn Hibbân, Meşâhîr, 56; İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 147.
51 İbn Hacer, el-İsâbe, III, 589.
52 İbn Hayyât, Tabakât, 39; İbn Hibbân, Meşâhîr, 50.
el-İsâbe, III, 480; Yıldız, “Dahhâk b. Kays”, VIII, 410.
54 İbn Sa‘d, Tabakât, VII, 366; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 40; İbn Hacer,
el-İsâbe, II, 107.
55 Narşahî, Târîhu Buhârâ, 62; İbn Hibbân, Meşâhîr, 61; Makdisî,
Kitâbü’l-bed’ ve’t-te’rîh, VI, 4.
56 İbn Hibbân, Meşâhîr, 53; İbn Hacer, el-İsâbe, V, 707.
57 İbn Hacer, el-İsâbe, V, 411.
32 HÜSEYİN AKGÜN
lüs,58 Sâib b. Hallâd el-Ensârî Yemen,59 Ayyâş b. Ebî Sevr Bah-

reyn,60 Alkame b. Yezîd İskenderiye,61 Osmân b. Ebî’l-Âs (ö.
50) Umân,62 Utbe b. Ferkad b. Yerbû‘ es-Sülemî Azerbaycân,63
Dahhâk b. Kays el-Fihrî (ö. 53) Cezîre64 valiliği yapmışlardır.
1.3.2. Âmillik (Memurluk)65

Sahâbeden bazıları, âmillik veya memurluk diyebilece-
ğimiz görevleri gereği değişik beldelere gitmişlerdi. Örne-
ğin; Hz. Peygamber (s.a.) zamanında Amr b. el-Âs, Umân’da
58 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 239; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 501; Zâvî, Târî-
hu’l-feth, 100; ; Karasapan, Libya, 81.
59 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 315; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 21.
61 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, IV, 89; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 562.
62 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 544; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 580; İbn
Hacer, el-İsâbe, IV, 451.
63 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 455; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 440; Şakir,
Dört Halife, 259.
64 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 49; Yıldız, “Dahhâk b. Kays”, DİA, 410;
Şeşen, “Cezîre”, VII, 509.
65 Özellikle ilk dönemlerde âmilin sadece bir vergi memuru değil, genel
olarak İslâm devletinde görevli memur olduğu görülmektedir. Hat-
ta bu anlamda halifeye de âmil denmiştir. Hz. Peygamber dönemin-
de amillerin görev ve yetki sınırlarının gönderildikleri bölgelere ve
gönderilen şahıslara göre farklılık gösterdiği ve umumiyetle Medine
dışına gönderilen âmillerin görev ve yetkilerinin daha geniş tutuldu-
ğu anlaşılmaktadır. İslâm tarihinin sonraki dönemlerinde âmillerin
görev ve yetkileri dönemlere ve bölgelere göre daralmış veya genişle-
miştir. Daha geniş bilgi için bkz. Erkal, “Âmil”, DİA, III, 58.
görevlendirilmiş, Müslümanların zekâtlarını toplamış, me-

cûsîlerden cizye almıştı.66 Bu görevi değişik beldelerde yerine
getiren sahâbîlerden diğer bazıları şunlardır: Muâz b. Cebel67
Yemen’de, Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh68 Necrân’da, Arfece b. Her-
seme Musul’da, Mücâşi‘ b. Mes‘ûd Basra’da, Abdullah b. Mes‘ûd
Kûfe’de görev yapmışlardır.69 Ayrıca, Hâlid b. Sa‘îd b. el-Âs ise
Yemen’e zekât âmili olarak gönderildi.70 Sevvâr b. Hemmâm
Muâviye tarafından Hindistan’ın bazı bölgelerine memur edil-
di. Orada şehîd düştü.71 Umâre b. Şihâb es-Sevrî, Hz. Ali tara-
fından Kûfe’ye memur tayin edildi.72 Ahvas b. Abd b Ümeyye
Muâviye’nin Bahreyn âmiliydi.73
1.3.3. Kadılık
Kadılık görevini genellikle valiler yerine getirmekle birlik-
te, zamanla bu görevleri başkaları ayrı bir görev olarak yerine
getirmişlerdi. Sahâbîlerden bazıları bu görev ile değişik yerle-
re gönderilmişlerdi. Örneğin; Ebû Mûsâ el-Eş’arî Yemen’de,74
Ubâde b. es-Sâmit Filistin’de, Kays b. Ebî’l-Âs es-Sehmî Mı-
66 Köksal, İslâm Tarihi, XV, 528.

67 Köksal, İslâm Tarihi, XVII, 36.
68 Kettânî, Terâtîbu’l-İdâriyye, II, 151.
69 Erkal, “Âmil”, DİA, III, 58.
70 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 97.
73 İbn Hacer, el-İsâbe, I, 34.
74 Kettânî, Terâtîbu’l-İdâriyye, II, 19.
34 HÜSEYİN AKGÜN
sır’da bu görevi yerine getirmişlerdi.75 Selmân b. Rebîa el-Bâhilî

Kûfe’nin ilk kadısıdır.76 Şureyh b. el-Hâris (ö. 79) 58 sene Kûfe
kadılığı yaptı.77 Hârice b. Huzâfe ise Mısır’a yerleşmiş, buranın
kadılığını yapmıştı.78 Ebû’d-Derdâ’ (ö. 32) Muâviye tarafından
Dımaşk kadılığına getirildi.79 Yine, Nu‘mân b. Beşîr el-Ensârî
(ö. 65) Dımaşk kadılığı yaptı.80 Amr b. Yesribî ed-Damrî Hz.
Osman tarafından Basra kadılığına getirildi.81 Keza Imrân b.
Isâm ed-Duba‘î de Basra kadılığı görevinde bulundu82.
1.3.4. Elçilik
Hz. Peygamber (s.a.), Hâtib b. Ebî Beltea’yı (ö. 30) İskende-
riye’ye Mukavkıs’a elçi olarak göndermişti.83 Yine Rasûlullah,
Hâris b. Umeyr el-Ezdî’yi Busrâ melikine elçi olarak görev-
lendirmişti.84 Nehîk b. Evs, Hz. Ebû Bekir’in Yemen elçisiydi.85
75 Atar, İslâm Adliye Teşkilatı, 77-78.

76 İbn Abdiberr, el-İstiâb, II, 632; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 139; Atar, İslâm
Adliye Teşkilatı, 70.
77 İbn Hacer, el-İsâbe, III, 334; Hâşimî, Târîhu men düfine fi’l-Irâk, 238.
78 İbn Hibbân, Meşâhîr, 56; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 83; İbn Hacer,
79 İbn Hibbân, Meşâhîr, 50; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 748; Atar, İslâm Adli-
ye Teşkilatı, 68; Aydınlı, “Ebu’d-Derdâ”, DİA, X, 311.
81 İbn Abdilberr, el-İstiâb, III, 1206; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 697.
82 İbn Abdilberr, el-İstiâb, III, 1209; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 707.
83 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 432; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 5.
84 İbn Abdilberr, el-İstiâb, I, 298; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 589.
85 İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 476.
Keza Hz. Ömer, Ka’b b. Adî Tenûhî’yi (ö. 25) İskenderiye’ye

Mukavkıs’a elçisi olarak yollamıştı.86 Hz. Ali, Muâviye’ye ken-
disine bey’at etmesi için Sebre b. Ma‘bed el-Cühenî’yi gönder-
mişti.87 Ayrıca Hişâm b. el-Âs Antakya’ya elçi olarak gönderil-
mişti.88
1.4. Fitneden Kaçmak İçin Gidenler

Sahâbeden Muhammed b. Mesleme gibi89 bazıları Hz. Os-
man’ın katlinden sonra fitneden uzak durmak için Rebeze’de
oturdular. Ayrıca fitne zamanında, Selmân b. Sümâme el-Cu‘fî
ve bir grup insan savaşmaktan şüphe duyup uzak durmuş ve
Rakka’ya yerleşmişlerdi.90 Abdullah b. Sa‘d b. Ebî Sarh el-Âmirî
(ö. 36) fitne ortaya çıktığında Askalân’da oturdu, hiç kimseye
bey’at etmedi ve orada vefat etti.91 Cerîr b. Abdullah b. Câbir
el-Becelî (ö. 51) fitneden sonra Irak’tan ayrılmıştı.92 Onunla
Adî b. Hâtim Tâî (ö. 67) Hanzala b. er-Rebî‘ b. Rabâh (ö. 45)
86 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, IV, 482; İbn Hacer, el-İsâbe, V, 603.

88 İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 104.
91 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 260; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 110; Süyûtî,
Hüsnü’l-muhâdara, I, 213.
92 İbn Hayyât, Tabakât, 583; İbn Hibbân, Meşâhîr, 44; İbnü’l-Esîr, Üs-
dü’l-gâbe, I, 333; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 476; Fayda, “Cerîr b. Abdullah”,
DİA, VII, 411.
36 HÜSEYİN AKGÜN
da beraber gitmişler, “Osman’a sövülen bir beldede oturmayız”

diyerek Karkîsiyâ’ya taşınmışlardı.93
1.5. Bilmedikleri Hadisleri Öğrenmek İçin

Gidenler
Sahâbe bilmedikleri hadisleri öğrenmek için seyahatlere
çıkmıştır. Bunlara örnek olarak şu sahâbîleri zikredebiliriz:
Medine’de bulunan Ebû Eyyûb el-Ensârî Hz. Peygamber’den
işittiği, fakat unuttuğu bir hadisi Mısır’da bulunan Ukbe b.
Âmir’e sormak için meşakkatli bir yolculuk yapmıştır. Yine bu-
nun gibi, Câbir b. Abdullah Şam’a Abdullah b. Üneys’in yanına
gitmiştir.94 Keza Ubeydullah b. Adî de, Hz. Ali’den hadis almak
için Irak’a gitmiştir.95
1.6. İskân Politikası Gereği Gidenler

Öncelikle bu gerekçeyi daha çok bedevî olan sahâbîler için
kullandığımızı belirtmek isteriz. Zira Hz. Peygamber ile uzun
süre arkadaşlık yapan sahâbîlerin değişik beldelere gitme ne-
denleri ile ilgili verilerden sadece yukarıda saydığımız beş se-
bebe ulaşabildik.
Bununla birlikte Hz. Ömer ve Hz. Osman’ın, bedevî top-
lumları yeni fethedilen yerlere yerleştirdikleri ve buralara göç
93 İbn Hibbân, Meşâhîr, 44.
94 Hatîb, er-Rihle, 169-177; Kandehlevî, Hayâtü’s-sahâbe, III, 657; Accâc,
Sünne kable’t-tedvîn, 177; Başaran, Hadis Usûlü, 60.
95 Kandehlevî, Hayâtü’s-sahâbe, III, 658.
etmeye teşvik ettiklerini görmekteyiz.96 F. M. Donner, gerçek-

leştirilen bu göçlerdeki amacı şu sözlerle ifade etmektedir: “…
göçlerin nedeni ganimet olamaz… Bu durumda göçler, esas
olarak devletin birtakım siyasi ve ekonomik gerekçelerle tatbik
ettiği bir politikanın sonucudur. Zira devlet bu insanları göç
yoluyla karargâh şehirlere yerleştirmek suretiyle göçebe kabi-
leleri daha kolay bir şekilde kontrol altına alabilmiştir. Ayrıca
devletin genişlemesinde onlardan istifade edilmiştir.”97
Yukarıda saydığımız nedenlere ilaveten sahâbenin değişik
coğrafyalara yayılmasını ekonomik nedenlere bağlayan bazı
görüşler varsa da98 biz bunun sahâbenin buralara gitmesinde
rolü olduğuna dair bir kanıta ulaşamadık.99 Ayrıca Mustafa
Fayda’nın şu tespiti de bizim vardığımız sonucu destekler ma-
hiyettedir: “Hz. Ömer, hicret etmiş veya Allah yolunda cihada
katılmış bütün Müslümanlara, onların çocuklarına ve kadınla-
rına atâ bağlamıştır. Ancak, başta bedeviler (A’râb) olmak üze-
re, çeşitli bölgelerde yaşayan hicret etmemiş veya cihada katıl-
mamış olanlarla onların çocuklarına ve kadınlarına pay veril-
96 Mustafa Demirci, “İktâ”, DİA, İstanbul 2000, XXII, 43; Alpkıray,

“Sahâbenin Yerleşim ve Vefat Yerleri”, 26-27.
97 Yüksel, İslam Fetihleri, 181.
98 Bkz. Yüksel, İslam Fetihleri, 170-172.
99 Mahfuz Söylemez’in, Saîd b. el-Âs’ın Taberistan’ın fethi hareketini
ekonomik gerekçeye bağlaması ise tartışılabilir bir iddiadır. Söyle-
mez, Mahfuz, “Hz. Osman Dönemindeki Ekonomik Krizin Garnizon
Kentlere Etkisi”, Çorum İFD, c. II, sayı: 3 (2003), 69.
38 HÜSEYİN AKGÜN
memiştir.”100 Bu bilgiden hareketle, ileri gelen sahâbîlerin ciddi

anlamda bir ekonomik kaygısı olduğunu söylememiz zordur.
Dolayısıyla hakkında malumatımız olmayan geniş anlamıyla
sahâbî tanımının içine giren bedevilerin bu sâikle buralara gel-
miş olabilecekleri söylenebilir.101 Ancak bu da spekülasyondan
öte gitmez.102
1.2. Sahâbenin Değişik Coğrafyalara

Dağılmasının Sonuçları103
Sahâbenin değişik beldelere yerleşmelerinin en önemli so-
nuçlarından birisi gittikleri yerleri birer ilim merkezi haline
getirmiş olmalarıdır.
Sahâbe, hadis kültürlerini de gittikleri yere götürdükleri
için, tedvîn dönemi öncesi her şehirdeki hadis müktesebatı
100 Fayda, Mustafa, “Atâ”, DİA, İstanbul 1991, IV, 33.

101 Mehmet Azimli’nin bu konudaki görüşleri de bizi destekler mahiyet-
tedir. O, bedevilerin bu saikle fethe katılımının sağlandığını, ancak
ileri gelen sahâbîler için bunun söylenemeyeceğini belirtmektedir.
Azimli’ye göre, onlar orduları yönetenlerdi ve dini gayelerle bu fetih-
lere katılmışlardı. Hatta bu hareketin bir yağma hareketine dönüşme-
sine engel olanlar da onlardı (Bkz. Azimli, Hz. Ebu Bekir, 158-165).
102 Fetih hareketinin sebebi ve başarısı konusunda bkz. Fayda, Halid b.
Velid, 296-303
103 Çalışmamızın bu kısmı, “Sahâbe Coğrafyasının Oluşumu ve Sonuçla-
rı” adlı tebliğimizden alınmıştır. Bkz. Akgün, “Sahâbe Coğrafyasının
Oluşumu ve Sonuçları”, “İslam Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahâbe”
Konulu Tartışmalı İlmi Toplantı, SAÜ İlahiyat-İSAV, 27-28 Nisan
2013, 33-59, (Yayımlanmış tebliğ) İstanbul 2013.
farklıydı. Bir şehirde bilinen bir hadis diğerinde bilinmeye-

biliyordu. Bunun için hadisler muhakkik âlimler tarafından
Şâmî,104 Kûfî,105 Hımsî106 vb. olarak nitelendirilerek, değişik
beldelere nispet edilmiştir. Yine kaynaklarımızda sahâbeden
bazıları hakkında “hadisuhu inde ehli’l-Kûfe”,107 “hadisuhu inde
ehli’l-Basra”,108 “hadisuhu inde ehli’l-Mısriyyîn,109 “hadisuhu
inde ehli’ş-Şâm”110 gibi bilgilere yer verilmesi de bu durumu
göstermektedir. Nitekim İbn Şihâb ez-Zührî (ö. 124/741) Şam’a
vardığında yırtıcı hayvanların etinin yenmesi yasağı ile ilgili
hadisi daha önce Medine’de duymadığını söylemiştir.111 Zira bu
hadis ağırlıklı olarak Şam’a yerleşen sahâbîler (Halid b. Velîd
(ö. 21/641), Ebû Sa’lebe el-Huşenî (ö. 75/694), Suddî b. Aclân
(ö. 86/705), el-Mikdâm b. Ma’dikerîb (ö. 87/706))112 tarafından
rivâyet edilmiştir.
104 Moğultay, Şerhu Süneni İbn Mâce, I, 736.

105 Mübârekfûrî, Muhammed Abdurrahman, Tuhfetü’l-ahvezî, IV, 159.
Diğer bir örnek için bkz. Azimâbâdî, Avnu’l-ma’bûd, XI, 189.
106 Cumartesi orucunun yasaklanması hadisi için de Humusî olduğunu
söylüyor. Bkz. Ebû Dâvud, “Savm”, 52 (2423).
107 İbn Hibbân, Târihu’s-sahâbe, 196.
109 İbn Hibbân, Târihu’s-sahâbe, 60.
111 Müslim, “Sayd”, 3 (1932).
112 Bu hadis en yaygın olarak Şam’da bilinmekle birlikte, Medine ikametli
Ebû Hureyre, Mekke ikametli Câbir b. Abdullah ve İbn Abbas tara-
fından da rivâyet edilmiştir. Zührî’nin daha önce bu hadisi onların
rivâyetiyle işitmemiş olması gariptir.
40 HÜSEYİN AKGÜN
Bunun gibi Kuzey Afrika ve Orta Asya’da yaşayan sahâbî-

lerin rivâyetlerini113 incelediğimizde râvilerinin genellikle ken-
di bölgelerinden yahut da komşu bölgelerden olduğunu tes-
pit ettik. Örneğin Mağrib, Horasan gibi uç bölgelere yerleşen
sahâbîlerin rivâyetleri daha çok en yakın ordugâh şehirlerinde
yaygındır.114 Zira uç bölgelere yerleşen sahâbîlerin üstlendiği
ve harekete geçtiği şehirler bu komşu ordugâh şehirleridir. Me-
selâ Merv’e yerleşmiş olan Büreyde b. el-Husayb el-Eslemî’nin
(ö. 63/682) rivâyetleri Mervliler, daha sonraki kuşakta ise Kûfe
ve Basralılar tarafından nakledilmektedir. Yine Sind bölgesin-
de Mükrân’ı fetheden Sinan b. Seleme el-Hüzelî’nin115 rivâyet-
lerini sadece Basralılar nakletmektedirler.116
113 Merkezî bölgeler daha karmaşık ve hadis rivâyetinin buralarda daha
yaygın olması dolayısıyla, tebliğimizin sınırlarını aşacağından dikkate
alınmamıştır. Ancak vardığımız sonucun, merkez bölgeler arasında-
ki ulaşım ve iletişim imkânlarını da göz önünde bulundurarak Şam
ve Irak gibi bölgeler için de geçerli olduğunu rahatlıkla söyleyebili-
riz. Zira sahâbeden çok hadis rivâyet edenlerden olan Enes, Hz. Ayşe,
Ebu Hureyre, Abdullah b. Amr, Abdullah b. Mes’ûd gibi sahâbîlerin
merkezi bölgeler olarak adlandırabileceğimiz Hicaz, Şam ve Irak böl-
gelerinin her birini dolaşmışlardır. Yahut özellikle Kûfe, Basra gibi
şehirlerden Medine’ye gelen birçok tâbiîye rastlamaktayız. Dolayısıy-
la bu bölgelerdeki rivâyetlerde kısmî bir homojenlik söz konusu ola-
bilmektedir. Bunun bir sonucu olarak diğer uzak yerlere göre burada
bölgeler arası rivâyet nakli daha erken dönemde başlamıştır.
114 Meselâ, Mağriblilerin, İfrîkiyyelilerin rivâyetleri Mısır bölgesinde,
Horasanlıların ise Irak bölgesinde yaygındır.
115 Belâzürî, Fütûh, 609.
116 Bu konuda diğer bazı örnekler şunlardır: Müstevrid b. Şeddâd (ö.
45/665): Mısır’ın fethinde bulundu ve orada bir arazi edindi. Ondan
Sahâbenin farklı bölgelere dağılmalarının, buralarda veri-

len fıkhî hükümlere de etkisi görülmektedir. Âlimler farklı böl-
gelerde bilinen bazı hadisler kendilerine ulaşmadığından, diğer
bölgelerde bilinen hadislere aykırı ictihâdlarda bulunabiliyor-
lardı.117 Meselâ Ebû Hanîfe’nin hadis bilgisi ele alınırken onun
beldesinin bütün hadislerini bildiği ifade edilerek övülmüştür.118
Tabî ki hac gibi değişik vesilelerle Hicaz’a giden imamın bu-
rada diğer bölgelerin hadislerine de muttali olduğu inkâr edi-
lemez. Bununla birlikte onun (veya ona atfedilen)119 Müsned’i
daha çok Mısır halkı rivâyette bulunmuştur.(İbn Hacer, el-İsâbe, VI,

90). Ruveyfi’ b. Sâbit el-Ensârî: Hadisleri Mısırlılar arasında yaygındı.
(İbn Hibbân, Târihu’s-sahâbe, 100). Nadle b. Ubeyd el-Eslemî: Hadis-
leri Basralılar arasında yaygındır. (Bkz. İbn Hibbân, Meşâhîr, 252).
Süfyân b. Vehb Havlânî’den (ö. 82/701): Mısır ve Mağrib’te ikamet et-
miştir. (el-İsâbe, III, 131). Ondan neredeyse tamamı Mısırlı olan ravi-
ler hadis almıştır. Bu konuda İbn Hibbân’ın Târihu’s-sahâbeti’l-lezine
ravâ anhümü’l-ahbâr adlı eseri çok önemli bir kaynak niteliğindedir.
Ancak araştırmamız sonucu gördük ki, bu konuda müstakil bir çalış-
ma olmadığından (veya ulaşamadığımızdan) birçok sahâbînin rivâ-
yetlerinin nerelerde yaygın olduğu hakkında hiçbir bilgi verilmemiş-
tir.
117 Bkz. Avvâme, İmamların İhtilaflarında Hadislerin Rolü, 81-91 Meselâ
vakfa riayetin şart olması konusundaki Ebu Hanife’nin içtihadına
İmâmeyn ilgili hadise ulaştıklarında muhalefet etmişlerdir.
118 Avvâme, İmamların İhtilaflarında Hadislerin Rolü, 86-87.
119 Bazıları ona aidiyetini kabul etmediğinden dolayı bu ifadeyi kullan-
dık. Bu eser ona ait olmasa dahi, yukarıdaki iddiamızı destekleyen
başka deliller de vardır. Nitekim Ebu Hanife aracılığıyla nakledilen
İmameyn’in eserlerindeki hadislerin kaynakları da ağırlıklı olarak
Iraklı râvilerden müteşekkildir.
42 HÜSEYİN AKGÜN
Irak ağırlıklıdır. Daha sonraki dönemlerde İmâmeynle birlikte

diğer bölgelerin rivâyetlerine de ulaşıldığı için mezhep fetvala-
rının da bu doğrultuda değiştiğini söyleyebiliriz.120
Bölgelerarası bu farklılıklar “er-Rihle fî talebi’l-hadîs” fa-
aliyetleri sonucu azalmış, ancak tamamen ortadan kalkması
hemen mümkün olmamıştır. Meselâ Endülüs ve Mağribli-
lere Tirmizî ve İbn Mâce’nin Sünen’leri uzun bir süre ulaş-
mamıştır. Yine Ahmed b. Hanbel’in Müsned’i de buraya geç
ulaşmıştır.121 Bununla birlikte Meselâ Doğu’da yazılan İbn Ebî
Şeybe’nin (ö. 235/849) Müsned’i daha aynı dönemde yaşayan
Bakî b. Mahled (ö. 276/889) tarafından Endülüs’e getirilmiş
ve okutulmuştur.122 Yine Sünen-i Tirmizî ve Sünen-i İbn Mâce
hariç Kütüb-ü sitte kitapları IV. yüzyılın ikinci yarısına kadar
Endülüs’e girmiştir.123
120 Bkz. Özşenel, “İmam Muhammed Şeybânî’nin İçtihad Usûlünde Sün-

netin Konumu”, 5-6.
121 Fierro, “Hadis’in Endülüs’e Girişi”, 255. Fierro’ya göre IV. yy. sonuna
kadar buraya girmemişti. VII. yy. Mağrib muhaddisi olan İbnü’l-Kat-
tân (ö. 628) da Müsnedü Ahmed’e ve İbn Mace’nin Sünen’ine sahip
değildir (Bkz. Akgün, Mağribli Muhaddis İbnü’l-Kattân’ın Hadis An-
layışı, 143).
122 Huseysin, “Mağrib ve Endülüs’e Hadisin Girişi”, 118-119. Buhari’nin
Sahih’inin de burada Ebu Muhammed el-Asîlî (ö. 392/1001) tarafın-
dan rivâyet edildiği bilinmektedir (A.g.m., 128).
123 Fierro, “Hadis’in Endülüs’e Girişi”, 255. Zehebî’nin bildirdiğine göre
Sünenü Tirmizî ve Sünenü İbn Mace, İbn Hazm (ö. 456) öldükten son-
ra Endülüs’e girmiştir (Zehebî, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb Ar-
naût, 1985, XVIII, 202).
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SAHÂBE COĞRAFYASI
Bu çalışmamızda, İslâm’ın yayıldığı coğrafyayı on bir böl-

gede ele almayı uygun bulduk. Araştırmamızda, meselenin
günümüz insanı tarafından anlaşılması ve Anadolu’ya gelen
sahâbîlerin daha rahat görülebilmesi için, Ermînîye ve Cezî-
re’nin Anadolu’ya dâhil olan şehirlerini bu bölgelerden çıkarıp
Anadolu bölgesine dâhil ettik. Cezîre’yi ise, Anadolu ve Irâk
bölgelerinde ikiye bölerek gösterdik. İslâm’ın çıkış yeri olduğu
için doğal olarak konumuza Arap yarımadasındaki sahâbîler
ile başlayacağız. Daha sonra coğrafî olarak yakından, uzağa
doğru diğer bölgeleri ele alacağız.
1. ARAP YARIMADASI
Şüphesiz sahâbenin en yoğun olarak yaşadığı yer burası
olmuştur. İslâm dini bu yarımadadan dünyaya yayılmış, Hz.
Peygamber’in (s.a.) ilk muhatapları buralarda yaşamışlardı.
Sahâbenin sayısı hususu, yukarıda ele alındığı üzere ihtilaflı
bir konudur. Bu bölgede yaşayan birçok insan Hz. Peygamber’i
ömründe bir defa görmüş, daha sonra yaşadığı topraklara dön-
müştür. Bunun için birçokları tarih, siyer veya tabakât kitapla-
44 HÜSEYİN AKGÜN
rında yer almamıştır. Şimdi, Arabistan yarımadasının değişik

merkezlerinde yaşayan sahâbe hakkında bilgi vereceğiz.
1.1. Mekke
İslâm’ın çıkış yeri olan Mekke’de birçok sahâbî bulunmuş-
tur. İbn Sa’d, eserinde buraya yerleşen 53 sahâbenin ismini ver-
mektedir.124 İbn Hibbân, Mekke’deki sahâbîlerin en meşhurları
arasından şu isimleri sayar: Abdullah b. ez-Zübeyr, Abdullah b.
Sa’lebe, Abdullah b. Ebî Bekr, Haccâc b. Ilât, Yezîd b. el-Esved,
Ikrime, Süheyl b. Amr, Sürâka b. Mâlik, Ebû Süfyân, Büdeyl b.
Amr ve Nevfel b. el-Hâris.125
1.2. Medine
Muhakkak ki sahâbenin en kalabalık bulunduğu yer, İs-
lâm’ın ve devletin merkezi olan Medîne’dir. İbn Hibbân, Kitâbu
Meşâhîri ulemâi’l-emsâr adlı eserinde, Medine’ye yerleşen
sahâbîlerin meşhurları arasında saydıklarından bazıları şun-
lardır: Hz. Ebû Bekir es-Sıddîk, Ömer b. el-Hattâb, Osmân b.
Affân, Alî b. Ebî Tâlib, Hasan b. Ali, Hüseyin b. Ali, Talha b.
Ubeydullah, Ebû Sa’îd el-Hudrî, Zübeyr b. el-Avvâm, Sa‘îd b.
Zeyd, Abdurrahmân b. Avf, Abbâs b. Abdülmuttalib, Zeyd b.
Sâbit, Übey b. Ka‘b, Abdullah b. Ömer ve Ebû Hureyre.126
124 İbn Sa’d, Tabakât, VI, 12-65.

125 İbn Hibbân, Meşâhîr, 30-36.
126 İbn Hibbân, Meşâhîr, 3-30.
1.3. Yemen ve Civarı

Araştırmamıza göre Yemen’de 58 sahâbe görev yapmış veya
yerleşmiştir. Akra‘ b. Abdullah el-Hımyerî,127 Hâris b. Abdul-
lah el-Cühenî128 ve Muhammed b. Büdeyl129 Hz. Peygamber’in
(s.a.) Yemen’e gönderdiği elçilerden bazılarıdır. Yine Hz. Pey-
gamber, Âmir b. Şehr el-Hemdânî130 ve Hâlid b. Sa‘îd b. el-Âs’ı
Yemen’de zekât âmili olarak görevlendirdi.131 Hz. Ebû Bekir,
Ebân b. Sa‘îd’i,132 daha sonra Hz. Ali, Ubeydullah b. Abbâs’ı (ö.
58)133 Yemen’de görevlendirdiler. Ubeydullah, Yemen’de vefat
etti.134 Sâib b. Hallâd el-Ensârî ise, Muâviye için Yemen valiliği
yapmıştı.135 Oraya yerleşen diğer sahâbilerden bazıları şunlar-
dı: Ümmü Hakîm bint el-Hâris,136 Nemat b. Kays el-Hemedânî137
ve Ebyad b. Hammâl.138

130 İbn Abdilberr, el-İstiâb, III, 792; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 582.
134 Sağânî, Derru’s-sehâbe, 311b.
136 İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 193.
137 İbn Sa‘d, Tabakât, V, 527; İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 472.
138 İbn Sa‘d, Tabakât, V, 523; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 23.
46 HÜSEYİN AKGÜN
1.3.1. Necrân
Yemen’de Hristiyanların yaşadığı bir bölge idi. Hz. Peygam-
ber, Alî b. Ebî Tâlib’i (ö. 40) oraya kadı tayin etti. Ayrıca onlara
dini öğretmek ve İslâm’ın hükümlerini anlatmak üzere görev-
lendirdi.139 Yine, Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh da Hz. Peygamber
tarafından Necran’a kadı olarak ta’yin edildi.140 Amr b. Hazm
el-Ensârî de Hz. Peygamber tarafından Necran’da dinî, idârî,
adlî ve eğitim işleri için görevlendirilmişti.141 Ya‘lâ b. Ümeyye
et-Temîmî ise Hz. Ömer’in Necran âmilliğini yapmıştı.142
1.3.2. Aden
Yemen’de bir şehirdir. Hz. Peygamber, Abdullah b. Kays
Ebû Mûsâ el-Eş’arî’yi Yemen’in Aden gibi bazı şehirlerinde gö-
revlendirdi.143
1.3.3. Cened
Yemen’de bir şehirdir. Hz. Peygamber (s.a.), Mu‘âz b. Cebel’i
(ö. 17) Yemen’e vali tayin etti. Cened’de kazâ işlerine bakmak ve
139 Atar, İslâm Adliye Teşkilatı, 53; Kandehlevî, Hayatü’s-sahâbe, III, 651.
140 Atar, İslâm Adliye Teşkilatı, 48; Kandehlevî, Hayatü’s-sahâbe, III, 651.
141 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, IV, 214; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 621; Atar, İs-
lâm Adliye Teşkilatı, 48; Köksal, İslâm Tarihi, XVII, 42.
143 İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 212; Kettânî, Terâtîbu’l-idâriyye, II, 7; Kandeh-
levî, Hayatü’s-sahâbe, III, 652.
Kur’an öğretmekle memurdu.144 Ayrıca, Abdullah b. Ebî Rebîa

el-Mahzûmî de bir süre Cened valiliği yaptı.145
1.3.4. Hadramût
Yemen’de bir bölgedir. Ziyâd b. Lebîd el-Ensârî Hz. Peygam-
ber’in Hadramût âmiliydi.146 Yine Hz. Peygamber, Süleymân b.
Amr ez-Zürkî’yi oraya gödermişti.147 Adî b. Nevfel el-Esedî de
burada görevlendirildi.148 Buraya gelen diğer sahâbîlerden biri
Cehl b. Seyf,149 diğeri Kays b. Ebî Vedî’a’dır.150
1.3.5. Hemdân
Yemen’de bir bölgenin adıdır. Hz. Peygamber, Kays b.
Ümmü Arâk’ı kavmini İslâm’a dâvet etmesi için göndermişti.151
Nâ‘im b. Üceyl el-Hemedânî Hemdân’ın ileri gelenlerindendi.152
Abdullah b. Mâlik el-Erhabî Ridde olaylarında, Hemdânlıları
hakka çağırmıştı.153
144 İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 137; Kandehlevî, Hayatü’s-sahâbe, III, 652;
Atar, İslâm Adliye Teşkilatı, 55.
145 Kettânî, Terâtîbu’l-idâriyye, II, 6.
146 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 274; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 586; Kettânî,
Terâtîbu’l-idâriyye, II, 7.
148 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, IV, 18.
48 HÜSEYİN AKGÜN
1.3.6. Cureş
Yemen’de bir şehirdir.154 Sa‘îd b. el-Kışb el-Ezdî’yi Hz. Pey-
gamber (s.a.) Cureş’e vali tayin etti.155 Abdullah b. Sevr de bu-
ranın valiliğini yaptı.156 Surad b. Abdullah ise Cureş’de âmillik
görevinde bulundu.157
1.3.7. San‘â
Yemen’de bir şehirdir. Ya‘lâ b. Ümeyye et-Temîmî, Hz. Os-
man’ın San‘â âmiliydi.158
1.3.8. Zebîd
Yemen’de bir şehirdir.159 Hz. Peygamber, Abdullah b. Kays
Ebû Mûsâ el-Eş’arî’yi Yemen’in Zebîd gibi bazı bölgelerinde
Kur’ân öğretmekle görevlendirmişti.160 Yine, Hz. Peygamber
Ferve b. Müseyk’i de oraya memur etti.161
1.3.9. Havlân
Yemen’in köylerindendir.162 Hz. Ebû Bekir, Ya‘lâ b. Ümeyye
et-Temîmî’yi Havlân’da görevlendirdi.163
154 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, I, 376.

159 Bekrî, Mu’cemu mesta’cem, 694, Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, IV, 376.
160 İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 212; Kettânî, Terâtîbu’l-idâriyye, II, 7; Kandeh-
levî, Hayâtü’s-sahâbe, III, 652.
162 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, III, 368.
1.3.10. Me’rib
Yemen’in bir nâhiyesidir. Ebyad b. Hammâl el-Me’ribî ora-
da bulunmuştu.164
1.4. Tâif
İbn Sa‘d eserinde, Taif ’e yerleşen 34 sahâbîyi tanıtır.165 Ab-
durrahmân b. Ebî’l-Âs Hz. Peygamber’in Taif emiriydi.166 Ab-
dullah b. Abbâs (ö. 68) Tâif ’de vefat etti.167 Âmine bint Ebî Süf-
yân Taif gazâsında bulundu.168 Buraya yerleşen sahâbîlerden
diğer bazıları şunlardır: Sa‘b b. Cessâme,169 Yezîd b. el-Esved
el-Âmirî,170 Urve b. Mes‘ûd, Evs b. Avf, el-Hakem b. Süfyân ve
Nâfi‘ b. el-Hâris.171
1.5. Umân
Arabistan’ın doğusunda, körfezde yer alır. Amr b. el-Âs (ö.
61) Hz. Peygamber tarafından Umân’da; Müslümanlar arasın-
da adaleti sağlaması, zekât ve cizyelerin toplaması ve Müslü-
164 İbn Hibbân, Meşâhîr, 58; İbn Abdilberr, el-İstiâb, I, 138.

165 İbn Sa‘d, Tabakât, V, 503-518.
166 İbn Hacer, Üsdü’l-gâbe, IV, 319.
171 İbn Sa‘d, Tabakât, V, 503-518.
50 HÜSEYİN AKGÜN
man halka dinini öğretmesi için görevlendirildi.172 Yine, Alâ’ b.

Abdullah el-Hadramî (ö. 21) Hz. Peygamber tarafından, İslâm’ı
öğretmek ve zekatları toplamak üzere buraya gönderildi.173 Ay-
rıca Hz. Ebû Bekir, Huzeyfe b. Muhsin el-Kal’ânî’yi, Ikrime’yi
azlettikten sonra Umân’da görevlendirdi.174 Hz. Ömer ise, Os-
mân b. Ebî’l-Âs’ı (ö. 50) Umân’a vali tayin etti.175 Humeysa b.
Ebân el-Huddânî176 ve Ebû Şeddâd el-Ümemî177 buraya yerle-
şen diğer sahâbîlerdir.
1.6. Debâ
Birleşik Arap Emirlikleri’nde eski bir liman şehridir.178
Rasûlullah (s.a.) Huzeyfe b. el-Yemân’ı zekât âmili olarak De-
bâ’ya gönderdi.179 Ayrıca, Hz. Ebû Bekir, İkrime b. Ebî Cehl’i
buraya, irtidat edenlerin üzerine yollamıştı.180

Hacer, el-İsâbe, IV, 651; Atar, İslâm Adliye Teşkilatı, 49; Köksal, İslam
Tarihi, XV, 528.
173 Köksal, İslam Tarihi, XV, 533.
174 İbn Hacer, el-İsâbe, II, 44. Yine, Huzeyfe b. Muhsin el-Kal‘ânî’yi Hz.
Ali’nin burada görevlendirdiği de rivâyet edilir. Bkz. İbnü’l-Esîr, Üs-
dü’l-gâbe, I, 468.
176 İbn Hacer, el-İsâbe, II, 345.
177 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, VI, 163.
178 Armağan, “Debâ”, DİA, IX, 61.
179 İbn Hacer, el-İsâbe, II, 45; Armağan, “Debâ”, DİA, IX, 61.
180 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, IV, 72; Armağan, “Debâ”, IX, 61.
1.7. Bahreyn
Basra körfezi sahilinde, Basra ile Umân arasında yer alır.181
Hindistan ve Çin ticaretinde burası önemli bir merkez duru-
mundaydı.182 Araştırmamız sonucunda, buraya yerleşen 35
sahâbe belirledik. Bunlardan bazıları şunlardır: Alâ’ b. Abdul-
lah el-Hadramî (ö. 21) Hz. Peygamber tarafından Bahreyn’de
görevlendirilmişti.183 Hz. Ömer ise değişik zamanlarda, Muğî-
re b. Şu‘be’yi (ö. 50),184 Ebû Hureyre’yi (ö. 58),185 Ayyâş b. Ebî
Sevr’i,186 Kudâme b. Maz‘ûn el-Cumahî’yi (ö. 36) ve Osmân b.
Ebî’l-Âs’ı (ö. 50)187 Bahreyn’de görevlendirdi.188 Hz. Ali zama-
nında ise Ömer b. Ebî Seleme Bahreyn valiliği yaptı.189 Yine,
Nu‘mân b. Aclân el-Ensârî Hz. Ali tarafından burada görev-
lendirildi.190 Keza Osman b. Ebî’l-Âs, el-Hakem b. Ebî’l-Âs’ı
181 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, II, 72.

182 Mübârekpûrî, el-Arab ve’l-Hind, 130.
183 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 106; İbn Hibbân, Meşâhîr, 58; İbnü’l-Esîr,
Üsdü’l-gâbe, IV, 74; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 541; Köksal, İslâm Tarihi,
XV, 542.
185 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, VI, 321; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 442; Köksal,
İslam Tarihi, XV, 542.
52 HÜSEYİN AKGÜN
Bahreyn’de görevlendirdi.191 Ayrıca Ahvas b. Abd b. Ümeyye,

Muâviye’nin buradaki âmiliydi.192
1.8. Necd
Orta Arabistan’da yer alır. Dahhâk b. Süfyân Necd’deki
Müslümanların vâlisiydi. Onların zekâtlarını toplardı.193 Sehl
b. Mincâb194 ve Hâcib b Zürâ’a195 Temîmoğulları’nın zekâtlarını
toplamak üzere Hz. Peygamber tarafından burada görevlendi-
rilmişlerdi.
1.8.1. Yemâme
Necd bölgesinden sayılır.196 Buraya birçok sahâbî gelmiş
veya yerleşmiştir. Bunlardan bazıları şunlardır: Rasûlullah,
Selît b. Amr el-Âmirî’yi Yemâmeliler’e gönderdi. Hz. Ömer,
Seleme b. Selâme el-Eşhelî (ö. 34)197 ve Huzeyfe b. Muhsin el-
Kal‘ânî’yi198 Yemâme’de görevlendirdi. Semre b. Amr el-Anberî,
Hâlid b Velid tarafından Yemâme’ye memur tayin edildi.199 Ay-
rıca, kadınlardan Nesîbe bint Ka‘b el-Ensâriyye (Ümmü Umâ-
re) Halid b. Velid ile Yemâme savaşında bulundu. Savaşta elini
196 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, VIII, 516.
198 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 468.
kaybetmiş ve yaralanmıştı.200 Buraya yerleşen sahâbîlerden di-

ğer bazıları şunlardır: Vebera b. Müşehhir el-Hanefî,201 Hirmâs
b. Ziyâd el-Bâhilî202, Talk b. Ali,203 Ak’as b. Seleme204 ve Alî b.
Şeybân el-Yemâmî.205
1.8.2. Bâdiye
Yemâme’nin köylerindendir.206 Zübeyr b. Sa‘lebe el-Anberî207
ve Nukâde b. Abdullah el-Esedî208 buraya yerleşen sahâbîlerdir.
1.9. Hicr
Şam ve Hicaz arasında bir beldedir.209 Ebû Hâlid el-Hârisî
ve Hz. Peygamber (s.a.) ile Tebûk savaşına katılanlar buraya
uğramışlardı.210
1.10. Fedek
Hicâz’ın doğusunda yer alır. Gâlib b. Abdullah el-Leysî211 ve
Beşîr b. Sa‘d’ı212 Nebî (s.a.) Fedek’e göndermişti.
200 İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 140.

202 İbn Sa‘d, Tabakât, V, 553; İbn Hibbân, Meşâhîr, 59.
205 İbn Sa‘d, Tabakât, V, 551; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 564.
209 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, II, 426.
54 HÜSEYİN AKGÜN
2. KUZEY AFRİKA BÖLGESİ
2.1. Mısır
Süyûtî eserinde, Mısır’a gelen veya yerleşen 353 sahâbeyi
zikreder. Bunlardan altısı kadındır.213 Bizim bu kaynak dışın-
da yaptığımız araştırmaya göre ise; bunlardan yaklaşık 120’si
Mısır’a yerleşen veya görev icâbı burada bulunan sahâbîlerdir.
Buraya gelen belli başlı sahâbeden bazıları şunlardır: Amr b.
el-Âs (ö. 61), Mısır’ı fethetti ve yönetti,214 burada vefat etti215.
Abdullah b. Sa‘d b. Ebî Sarh el-Âmirî (ö. 36) Mısır’ın fethinde
bulundu ve orada bir arazi edindi. Daha sonra Hz. Osman onu
Mısır’a vali tayin etti.216 Kays b. Sa‘d b. Ubâde el-Ensârî (ö. 78)
de, buranın fethinde bulundu, orada bir ev edindi. Daha sonra
Hz. Ali’nin Mısır valisi oldu.217 Mısır valiliğinde bulunan diğer
bazı sahâbîler şunlardır: Muâviye b. Hadîc es-Sekûnî (ö. 52),218
Mesleme b. Muhalled el-Ensârî (ö. 62),219 Abdullah b. Amr
213 Süyûtî, Hüsnü’l-muhâdara, I, 167-254.

215 İbn Hibbân, Meşâhîr, 55; Sağânî, Derru’s-sehâbe, 312a.
Hacer, el-İsâbe, V, 473.
219 İbn Hibbân, Meşâhîr, 56; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, V, 174; İbn Hacer,
el-İsâbe, VI, 116.
b. el-Âs (ö. 65)220 ve Ukbe b. Âmir b. Abs el-Cühenî (ö. 58).221

Kays b. Ebî’l-Âs es-Sehmî (ö. 23) Mısır’da İslâm’ın ilk kadısıdır.222
Hârice b. Huzâfe ise burada kadılık görevinde bulunan diğer
bir sahâbîdir.223 Ayrıca, buraya yerleşen diğer bazı sahâbîler ise
Abdurrahmân b. Udeys (ö. 36),224 Mâlik b. Hübeyre,225 Sâbit b.
Rüveyfa‘ el-Ensârî226 ve Ka‘b b. Yesâr el-Absî’dir.227
2.1.1. İskenderiye
Amr b. el-Âs (ö. 61) burayı fethetti.228 Hz. Peygamber (s.a.),
Hâtib b. Ebî Beltea’yı (ö. 30) İskenderiye’ye, Mukavkıs’a elçi
olarak gönderdi.229 Abdullah b. Aneme el-Müzenî İskenderi-
ye’nin fethine katıldı.230 Bürtâ b. el-Esved fethinde şehit düştü.231
220 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 350; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 194; Kande-
mir, “Abdullah b.Amr”, I, 85.
222 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, IV, 432; İbn Hacer, el-İsâbe, V, 487; Atar, Fah-
rettin, İslâm Adliye Teşkilatı, 78.
223 İbn Hibbân, Meşâhîr, 56; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 83; İbn Hacer,
224 İbn Hibbân, Meşâhîr, 56; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 334.
el-İsâbe, V, 757.
226 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 268; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 388.
228 Ünlü, İslâm TarihI, I, 113.
229 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 432; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 5.
231 Sağânî, Derru’s-sehâbe, 308a; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 283.
56 HÜSEYİN AKGÜN
Amr, Abdullah b. Huzâfe es-Sehmî’yi burada yerine halef bı-

raktı.232 Abdullah burada vefat etti.233 Alkame b. Yezîd, Muâviye
tarafından İskenderiye’ye vali tayin edildi.234 Hz. Ömer, Ka’b b.
Adî Tenûhî’yi İskenderiye’ye h. 15’te Mukavkıs’a elçisi olarak
gönderdi.235 Buraya yerleşen diğer bazı sahâbîler ise şunlardır:
Müstevrid b. Şeddâd el-Fihrî (ö. 45),236 Ebû’d-Dubeys el-Cü-
henî237 ve Sürrak b. Esed el-Cühenî.238
2.1.2. Askalân
Amr b. el-Âs (ö. 61) fethetti.239 Abdullah b. Sa‘d b. Ebî Sarh
el-Âmirî (ö. 36) fitne ortaya çıktığında Askalân’da oturdu, hiç
kimseye bey’at etmedi ve orada vefat etti.240 Ayrıca; Şem‘ûn
(Ebû Rayhâne),241 Kurz b. Alkame242 ve Ebû Kırsâfe el-Kinânî243
Askalân’a yerleşmişlerdi.
232 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 310; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 59.

233 Sağânî, Derru’s-sehâbe, 311a.
239 Fayda,“Askalân”, III, 487.
240 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 260; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 110; Süyûtî,
Hüsnü’l-muhâdara, I, 213.
2.1.3. Dimyât
Mısır’ın kuzeyinde, Akdeniz kenarında tarihî bir şehirdir.244
Mikdâd b. el-Esved el-Kindî burayı fethetti.245 Buhur b. Dubu‘,
Hz. Ömer zamanında Dimyât’taki gemilerden sorumluydu.246
Umeyr b. Vehb el-Cümahî, Amr b. el-Âs tarafından buraya
gönderilmişti.247
2.1.4. Fustât
Mısır’ın kuzeyinde, Nil üzerinde Amr b. el-Âs (ö. 61) ta-
rafından h. 21’de kurulan bir şehirdir. Amr, orada adına bir
cami yaptırdı.248 Rib‘î b. Âmir b. Hâlid et-Temîmî Fustât şehrini
kuranlardandır.249 Buraya gelen sahâbîler arasında Ebû Zem’a
el-Belevî250 ve Ziyâd el-Ğifârî’yi de sayabiliriz.251
2.1.5. Feramâ
Mısır’da, Akdeniz sahilinde bir şehirdir.252 Hz. Ömer, Ebre-
he b. Şurahbîl’i Feramâ’ya gönderdi, o da orayı fethetti.253
244 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, IV, 85.

245 Çetin, “Dimyat”, IX, 309.
247 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 304.
248 Kalkaşandî, Meâsirü’l-İnâfe, I, 92; Önkal, “Amr b. el-Âs”, III, 80; Ünlü,
İslâm Tarihi, I, 112
252 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, VI, 367.
253 Süyûtî, Hüsnü’l-muhâdara, I, 167.
58 HÜSEYİN AKGÜN
2.1.6. Tinnîs
Feramâ ve Dimyât arasında, Mısır denizinde bir adadır.254
Amr, Umeyr b. Vehb el-Cümahî’yi Tinnîs’e gönderdi.255
2.1.7. Berellüs
İskenderiye tarafında denize yakın, Nil’in kenarında küçük
bir beldedir. Ebû Bekir el-Herevî, burada ismi bilinmeyen on
iki sahâbenin bulunduğunu zikreder.256 Âiz b. Sa‘lebe el-Belevî
(ö. 53) Rumlar tarafından Berellüs’de şehîd edilmişti.257
2.1.8. Sa‘îd
Mısır’da Fustât’ın güneyinde bir şehirdir.258 Hz. Ömer za-
manında, Abdullah b. Sa‘d b. Ebî Sarh el-Âmirî (ö. 36) buranın
valisiydi.259
2.1.9. Tahâ
Mısır’da, Nil’in batı tarafında, Sa‘îd’in kuzeyinde yer alır.260
Muhâcir Mevlâ Ümmü Seleme vefat edinceye kadar burada
oturmuştur.261

257 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 146; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 607.
258 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, V, 360.
2.2. Habeşistân
Daha İslâm’ın ilk dönemlerinde Habeşistân’a hicret edil-
mişti. Buraya çok sayıda sahâbe gelmiş, bir kısmı burada kal-
mışlardı. İlk hicrette on beş sahâbe,262 ikincide ise doksan iki
sahâbe263 buraya gelmişlerdi. Bunlardan bazıları şunlardır:
Ca‘fer b. Ebî Tâlib, Osmân b. Affân, Amr b. Sa‘îd b. el-Âs, Ab-
dullah b. Cahş, Ubeydullah b. Cahş, Kays b. Abdullah ve Mus’ab
b. Umeyr. Kadınlardan buraya hicret edenler bazıları ise; Ru-
kiyye bint Rasûlillâh, Fâtıma bint Safvân, Esmâ’ bint Umeys ve
Bereke bint Yesâr.264
2.3. Nûbe
Mısır’ın güneyinde yer alan bir bölgedir. Bugünkü Su-
dan’dır.265 Amr b. el-Âs (ö. 61) 20.000 askerle Nûbe’ye git-
ti.266 Buraya gelen sahâbîlerden biri de Muâviye b. Hadîc es-
Sekûnî’dir (ö. 52).267
2.3.1. Dongola
Kuzey Sudan’da Nil sahilinde bir şehirdir.268 Mısır valisi Ab-
dullah b. Sa‘d b. Ebî Sarh el-Âmirî (ö. 36), Nûbe içlerinde Don-
262 İbn Hişâm, Sîretu’n-Nebî, I, 344; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, II, 76.
263 İbn Hişâm, Sîretu’n-Nebî, I, 353; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, II, 78.
264 Köksal, İslâm Tarihi, IV, 185.
268 Hamdunallah, “Dongola”, IX, 509.
60 HÜSEYİN AKGÜN
gola’ya kadar ilerledi. Karşılıklı güven ve ticârî işbirliği antlaş-

ması yaptı (651).269
2.3.2. Esâvid
Nûbe’de yer alır. Abdullah b. Sa‘d b. Ebî Sarh el-Âmirî (ö.
36), burayı h. 31 yılında fethetti.270
2.4. Berka (Bingâzi)

İskenderiye ve İfrîkiyye arasında yer alan bir bölgedir. Bu-
gün Libya sınırları içerisinde yer alır.271 Abdullah b. Abbâs (ö.
68), Abdullah b. Ca‘fer b. Ebî Tâlib, Abdullah b. Ömer, Abdullah
b. Amr b. el-Âs (ö. 65), Abdullah b. ez-Zübeyr b. el-Avvâm (ö.
73) ve Abdullah b. Mes‘ûd (ö. 32) Berka’ya gazâda bulunmuş-
lardı. Bu gazveye “Ğazvetü’l-Abâdile” adı verilir.272 Ruveyfi‘ b.
Sâbit b. es-Seken el-Ensârî (ö. 56) valiliğini yaptı273 ve orada
vefat etti.274 Züheyr b. Kays el-Belevî (ö. 76) Berka’ya yerleşti.
Burada İfrîkiyye’ye yönelik murâbıtlık yapıyordu. Orada vefat
269 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 333; Makdisî, Kitâbü’l-bed’ ve’t-te’rîh, V,

199; Özel, “Abdullah b. Sa’d”, I, 436; Hamdunallah, “Dongola”, IX, 509.
270 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 260; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 110.
271 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, II, 133; Zâvî, Târîhu’l-feth, 39.
272 Zâvî, Târihu’l-feth, 83; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 130. Not: Abâdile; Abdul-
lah b. ez-Zübeyr, İbn el-Abbâs, İbn Mes‘ûd, İbn Ömer, İbn Amr ve İbn
Ca‘fer için kullanılan ortak ünvandır.
273 İbn Hacer, el-İsâbe, II, 501; Zâvî, Târihu’l-feth, 100; Karasapan, Libya,
81.
274 Sağânî, Derru’s-sehâbe, 309b
etti.275 Abdullah b. Sa‘d b. Ebî Sarh el-Âmirî (ö. 36),276 Amr b.

el-Âs (ö. 61)277 ve Nafî‘ b. Abdi’l-Kays,278 Berka’ya gelen sahâbî-
lerdendir.
2.5. İfrîkiyye
Tespitlerimize göre buraya 35 sahâbe değişik sebeplerle
gelmiş veya yerleşmiştir. Ukbe b. Nâfi‘ İfrîkiyye’ye girdiğinde
yanında 25 sahâbenin olduğu rivâyet edilir.279 Burayı Abdullah
b. Sa‘d b. Ebî Sarh el-Âmirî (ö. 36) fethetti.280 Abâdile de fet-
hinde bulundu.281 Ruveyfi‘ b. Sâbit b. es-Seken el-Ensârî (ö. 56)
h. 47’de İfrikiyye’ye gazâda bulundu.282 Keza Hâlid b. Sâbit el-
Fehmî h. 54 yılında İfrikiyye’ye gazâya çıktı.283 Abdurrahman
b. Abbâs el-Kureşî ise burada şehîd düştü.284 Süfyân b. Vehb
275 İbn Hacer, el-İsâbe, II, 579; er-Rafîk, Târîhu İfrîkiyye, 17.
276 Zâvî, Târihu’l-feth, 83; Ünlü, İslam Tarihi, I, 130.
277 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 314; Zâvî, Târihu’l-feth, 46; Karasapan, Li-
bya, 79.
278 İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 409
279 Kayravânî, Tabakâtu Ulemâi İfrîkiyye, 78.
280 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 317; el-Kayravânî, Tabakâtu Ulemâi İfrî-
kiyye, 76; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 260; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 110;
Zâvî, Târihu’l-feth, 83.
281 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 317; el-Kayravânî, Tabakâtü Ulemâi İfri-
kiyye, 74; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 260; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 94;
Zâvî, Târihu’l-feth, 83; bkz. Abâdile için dipnot 142.
282 İbn Abdilberr, el-İstiâb, II, 504; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 239; İbn
Hacer, el-İsâbe, II, 501.
284 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 465; Sağânî, Derru’s-sehâbe, 310b.
62 HÜSEYİN AKGÜN
el-Havlânî (ö. 82) İfrîkiyye valiliği yaptı.285 Buraya yerleşen bel-

li başlı sahâbîler şunlardır: Müneyzir el-Eslemî,286 Abdullah b.
Üneys el-Cühenî (ö. 54),287 Ebû Risme el-Belevî288 ve Ebû Zem’a
el-Belevî.289
2.5.1. Kayrevân
İfrîkiyye’de kurulan ilk İslâm şehridir.290 Muâviye b. Hadîc
es-Sekûnî (ö. 52) orada meskenler inşa ettirdi ve kuyular aç-
tırdı.291 Ukbe b Nâfi‘, Züheyr b. Kays el-Belevî’yi (ö. 76) Kay-
revân’a, yerine vekil bıraktı.292 Ayrıca, Süfyân b. Vehb el-Hav-
lânî (ö. 82) adlı sahâbînin de buraya geldiği rivâyet edilir.293
2.5.2. Trablusgarb
Amr b. el-Âs (ö. 61) fethetti.294 Ruveyfi‘ b. Sâbit b. es-Seken
el-Ensârî (ö. 56) Muâviye tarafından h. 46 yılında Trablus vali-
288 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, VI, 111; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 140.
289 Kayravânî, Tabakâtü Ulemâi İfrikiyye, 76; İbn Abdilberr, el-İstiâb, IV,
1662; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, VI, 122.
290 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, V, 336; Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, III, 1105;
Zâvî, Târihu’l-feth, 110.
291 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, III, 1105; Zâvî, Târihu’l-feth, 98.
292 Rafîk, Târîhu İfrîkiyye, 17; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 164.
294 Zâvî, Târihu’l-feth, 46; Karasapan, Libya, 79.
liğine getirildi.295 Libya’da İslâm’ı yaydı.296 Yine Muâviye, Abdu

Hayr el-Hımyerî’yi buraya gönderdi.297
2.5.3. Benzert
İfrîkiyye’de, Tunus’un kuzeyinde bir liman şehridir.298 Muâ-
viye b. Hadîc es-Sekûnî (ö. 52) tarafından fethedildi (41/661).299
2.5.4. Cerbe
Akdeniz’in Tunus kıyılarında bir adadır. Ruveyfi‘ b. Sâbit b.
es-Seken el-Ensârî (ö. 56) h. 47 yılında fethetti.300
2.5.5. Bâce
Tunus’ta bir şehirdir. Züheyr b. Kays el-Belevî (ö. 76) tara-
fından fethedildi.301
2.5.6. Sabrâte
Tunus’un batısında bir şehirdir. Abdullah b. ez-Zübeyr b.
el-Avvâm (ö. 73) tarafından fethedildi.302
295 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 239; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 501; Zâvî, Târi-
hu’l-feth, 100.
296 Karasapan, Libya, 81.
298 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, II, 292; Harekât, “Benzert”, V, 467.
299 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, II, 292; Zâvî, Târîhu’l-feth, 98; Harekât,
“Benzert”, V, 467.
300 Özcan, “Cerbe”, VII, 391.
301 Harekât, İbrâhim, “Bâce”, IV, 413.
302 Zâvî, Târihu’l-feth, 69; Şâkir, Dört Halife, 325; Ünlü, İslâm Tarihi, I,
130.
64 HÜSEYİN AKGÜN
2.5.7. Atrâbülüs
Berka’nın sonunda İfrikiyye’nın başında yer alan bir şehir-
dir. Amr b. el-Âs (ö. 61) h. 22’de oraya ulaştı.304
303
2.5.8. Cerîd
Tunus’un güneyinde bir bölgenin adıdır. İfrîkiyye valiliğine
bağlıydı. Bölge, ilk defa Abdullah b. ez-Zübeyr b. el-Avvâm (ö.
73) tarafından 26/647’de fethedildi.305
2.6. Mağrib
İfrîkiyye’den başlayıp, Atlas okyanusuna kadar uzanan böl-
geye verilen isimdir.306 Muâviye b. Hadîc es-Sekûnî (ö. 52), h.
34’de, yanında birçok sahâbe bulunduğu halde, buraya gazâ-
da bulunmuş bir sahâbîdir.307 Görevi gereği buraya gelen diğer
sahâbîler arasında Abdullah b. Sa‘d b. Ebî Sarh el-Âmirî (ö. 36)308
ve Mesleme b. Muhalled el-Ensârî’yi (ö. 62)309 sayabiliriz. Bu-
raya yerleşen sahâbîler arasında, Süfyân b. Vehb el-Havlânî (ö.
82)310 ve Ğaziyye b. el-Hâris el-Eslemî’yi tespit edebildik.311
303 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, I, 285.

305 Uslu, “Cerîd”, VII, 403.
307 İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 147; Accâc, Sünne kable’t-tedvîn, 171.
308 Taberî, Târîhu’t-Taberî, IV, 250.
309 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, V, 174; Kalkaşandî, Meâsirü’l-İnâfe, I, 115.
2.7. Endelüs
Bir rivâyete göre, Müneyzir el-Eslemî adlı sahâbî Endelüs’e
kadar gitmişti.312
3. ŞAM BÖLGESİ
Şam bölgesine değişik vesilelerle birçok sahâbî gelmiştir,
bunlardan bir kısmı buraya yerleşmiştir. Velîd b. Müslim’den
gelen rivâyete göre Şam’a 5000 sahâbî gelmiştir.313
3.1. Dımaşk
Araştırmamızda, buraya yerleşen 48 sahâbe ismi belirledik.
Bunlardan bazıları şunlardır: Muâviye b. Ebî Süfyân (ö. 60)
Dımaşk valiliği yaptı, burada vefat etti.314 Daha sonra, Dah-
hâk b. Kays el-Fihrî (ö. 53) Muâviye tarafından Dımaşk vali-
liğine,315 Ebu’d-Derdâ’ (ö. 32) ise buranın kadılığına getirildi.316
Ayrıca Nu‘mân b. Beşîr el-Ensârî (ö. 65)317 de burada kadılık
yapan sahâbîlerdendir. Vâsile b. el-Eska‘ (ö. 85) Suffe ehlinden
olup, Dımaşk’ta en son vefat sahâbîdir.318 Buraya yerleşen diğer

313 Sehâvî, Fethu’l-muğîs, III, 113; Accâc, Sünne kable’t-tedvîn, 168.
314 İbn Hayyât, Tabakât, 39; İbn Hibbân, Meşâhîr, 50.
el-İsâbe, III, 480; Yıldız, “Dahhâk b. Kays”, VIII, 410.
316 İbn Hibbân, Meşâhîr, 50; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 748; Atar, İslâm Adli-
ye TeşkilatI, 68; Aydınlı, “Ebu’d-Derdâ”, X, 311.
66 HÜSEYİN AKGÜN
sahâbîlerden bazıları şunlardır: Sehl b. el-Hanzala,319 Sürâka

b. Mirdâs es-Sülemî,320 Abdullah b. Sa‘d el-Ensârî,321 Nâfi‘ b.
Keysân es-Sekafî,322 Hakem b. Mîna el-Ensârî323 ve kadınlardan
Ümeyme bint Rebîa.324
3.1.1. Câbiye
Dımaşk’a bağlı bir nahiyedir.325 Buraya gelen sahâbîlerden
bazıları şunlardır: Ömer b. el-Hattâb,326 Alkame b. Mücezziz,327
Ebû İyâs el-Leysî,328 Zümel b. Amr b. Anz (ö. 64)329 ve Âmir b.
Rebîa el-Anzî (ö. 32).330
3.1.2. Mizze
Dımaşk’a yakın büyük bir köydür.331 Üsâme b. Zeyd b. Hâ-
rise’nin buraya yerleştiği rivâyet edilmektedir.332
319 İbn Hibbân, Meşâhîr, 52; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 197.
326 Şâkir, Dört Halife, 223.
3.1.3. Havrân
Dımaşk’ın nahiyelerindendir.333 Hz. Ömer, Alkame b. Ulâ-
se’yi Havrân’a vali tayin etti.334 Burada vefat etti.335 Sa‘d b. Ubâde
b. Düleym el-Ensârî (ö. 15) de buraya yerleşen sahâbîlerdendir.
O da burada vefat etti.336
3.1.4. Râviye
Dımaşk yakınlarında bir köydür.337 Müdrik b. Ziyâd Dı-
maşk’ta Râviye’de vefat etti.338
3.1.5. Mercu’s-Suffar
Dımaşk’ta yer alır.339 Burada h. 14 yılında Bizanslılarla
bir savaş yapıldı. Âmir b. Hasme340 ve Amr b. Küleyb341 Mer-
cu’s-Suffar savaşına katılanlardandır. Bu savaşa katılıp şehîd
düşen sahâbîlerden bazıları şunlardır: Hâlid b. Sa‘îd b. el-Âs,342
333 Bekrî, Mu’cemu mesta’cem, 474; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, III, 360.

338 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, IV, 216; İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 59
68 HÜSEYİN AKGÜN
Sa‘îd b. Hâlid b. Sa‘îd b. el-Âs343 ve Seleme b. Hişâm el-Mah-

zûmî (ö. 14).344
3.1.6. Mercü Râhıt
Dımaşk yakınlarındadır.345 Mervan ile Abdullah b. ez-Zü-
beyr taraftarları arasında burada bir savaş vuku buldu346 Dah-
hâk b. Kays el-Fihrî (ö. 53) burada şehîd düştü.347 Yine, Zümel
b. Amr b. Anz (ö. 64) da bu yerde şehîd düştü.348 Bu savaşta
Ma‘n b. Yezîd es-Sülemî’nin adı da geçer.349
3.2. Humus
Haleb ile Dımaşk arasında, önemli ve eski bir şehirdir.350
Humus’a 500 sahâbenin geldiği rivâyet edilir.351 Biz ise, kay-
naklardan ancak bunların 80 tanesini belirleyebildik. Bun-
lardan bazıları şunlardır: Sa‘îd b. el-Âmir el-Cümehî (ö. 20),
Hz. Ömer’in valiliğini yaptı.352 Ebû Ubeyde, Abdullah b. Kurt

346 Ünlü, İslâm Tarihi, I, 176.
347 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 50; Sağânî, Derru’s-sehâbe, 310b; İbn Ha-
cer, el-İsâbe, III, 480.
348 Sağânî, Derru’s-sehâbe, 309b; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 568.
351 Sehâvî, Fethu’l-muğîs, III, 113
el-Ezdî’yi (ö. 56) Humus’da görevlendirdi.353 Mâlik b. Hübeyre,

Muâviye için Humus valiliği yaptı.354. Nu‘mân b. Beşîr el-Ensârî
(ö. 65), Muâviye’nin Humus âmiliydi. Orada vefat etti.355 Yine
Şurahbîl b. es-Simt el-Kindî de Humus âmiliydi. Yaklaşık yir-
mi sene bu görevi yaptı.356 Buraya yerleşen diğer bazı sahâbîler
şunlardır: Sevbân mevlâ Rasûlullah (s.a.) (ö. 54),357 Affân b.
Büceyr358, Muhallim b. Cessâme el-Leysî359 ve Nüfeyr b. Mâlik.360
Ayrıca, Irbâd b. Sâriye es-Sülemî Suffe ehlinden olup, o da bu-
raya yerleşenlerdendir.361
3.3. Filistin
Bu bölgeye gelen 55 sahâbenin ismini belirledik. Hz. Ömer,
Yezîd b. Ebî Süfyân’ı (ö. 18) Filistin’e emîr yaptı.362 Ubâde b.
es-Sâmit (ö. 36) Filistin’in kazâ işlerine bakan ilk kişidir.363 Bu-
raya yerleşen sahâbeden diğer bazıları şunlardır: Ubâde b.
353 İbn Sa‘d, Tabakât, V, 529; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 210.
356 İbn Hibbân, Meşâhîr, 51; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 329.
357 İbn Hibbân, Meşâhîr, 50; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 296; İbn Hacer,
el-İsâbe, I, 413.
el-İsâbe, III, 625; Atar, İslâm Adliye Teşkilatı, 77.
70 HÜSEYİN AKGÜN
el-Eşyeb el-Anzî,364 Abdurrahmân b. Kurt es-Sümâlî,365 Rebîa

b. Âmir el-Ezdî,366 Beşîr b. Urfuta el-Cühenî,367 Temîm b. Evs
el-Eslemî,368 Cendere b. Hayseme,369 Zinbâ‘ b. Selâme,370 Bişr
b. Akrabe el-Cühenî (ö. 85)371 ve Şeddâd b. Evs el-Hazrecî (ö.
58).372
3.3.1. Beytü’l-Makdis
Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh tarafından fethedildi.373 Hz.
Ömer ise şehri teslim aldı.374 Selâme b. Kayser,375 Zü’l-Esâbi‘
et-Temîmî,376 Şem‘ûn b. Yezîd Ebû Reyhâne,377 Abdurrahman
b. Amr b. Kays378 Evs b. es-Sâmit (ö. 34)379 ve Abdullah b. Amr
b. Kays380 buraya yerleşen sahâbîlerdendir.
366 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 213; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 468.
369 İbn Hibbân, Meşâhîr, 51; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 364.
372 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 507; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 320
373 Önkal, “Ebu Ubeyde”, X, 250; Şâkir, Dört Halife, 223; Ünlü, İslâm Ta-
rihi, I, 110.
374 İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 590; Şâkir, Dört Halife, 224.
3.3.2. Remle
Filistin’de Kudüs yakınlarında bir şehirdir. Amr b. el-Âs,
Umâre b. Amr b. Ümeyye’yi bir süreliğine Remle’de görev-
lendirdi.381 Buraya yerleşen sahâbîlerden bazıları şunlardır:
Abdullah b. Kays Ebû Mûsâ el-Eş’arî382, Ubâde b. es-Sâmit (ö.
36)383, Akra‘ b. Şüfeyye384, Evs b. es-Sâmit (ö. 34),385 Sevbân
mevlâ Rasûlullah (s.a.) (ö. 54)386, Sa‘d b. Vâ’il el-Cüzâmî,387 Zü-
heyr b. Alkame el-Fera‘î,388 Üneyf b. Melle el-Cüzâmî389 ve Ebû
Amr el-Hımyerî.390
3.3.3. Amevâs
Beytü’l-Makdis’e yakın bir Filistin köyüdür. Kudüs ile Rem-
le arasındadır. Burada h. 18 yılında veba salgını vuku bulmuş-
tur. Birçok sahâbî dâhil 25000’e yakın insan ölmüştür.391 Ve-
bada ölenlerin bazıları şunlardır: Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh,392

391 Yâkut, Mu‘cemü’l-büldân, VI, 225; Fayda, “Amevas”, III, 100.
392 Sağânî, Derru’s-sehâbe, 310b; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 590.
72 HÜSEYİN AKGÜN
Ammâr b. Ğaylân es-Sekafî,393 Muâz b. Cebel,394 Yezîd b. Ebî

Süfyân,395 Nasr b. Ğânim,396 Süheyl b. Amr el-Âmirî,397 Şurah-
bîl b. Hasene398 ve Âmir b. Abdi’l-Esed.399
3.3.4. Beytü Cibrîn
Beytü’l-Makdis ve Gazze arasında bir yerdir.400 Berza‘ b.
Zeyd el-Cüzâmî oraya yerleşti.401 Fâkih b. es-Seken,402 Süveyd
b. Zeyd403 ve Rebîa b. es-Seken el-Feza‘î404 burada vefat ettiler.
3.4. Akkâ
Filistin’in batısında önemli bir liman şehridir. Deniz sefer-
lerine buradan çıkıldı. 636’da Hz. Ömer zamanında Şurahbîl b.
Hasene (ö. 18) tarafından fethedildi.405 Sehm b. Amr el-Eş’arî

398 İbn Abdilberr, el-İstiâb, II, 698; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 329.
405 Emecan, “Akka”, II, 265.
ise buraya yerleşen sahâbîlerdendir.406 Muâviye b. Ebî Süfyân

(ö. 60) Kıbrıs seferine buradan çıkmıştır.407
3.5. Ürdün
Şam bölgesinde yer alır. Sınırları tarih içinde değişmiştir.
Genel olarak Ürdün nehrinin ardındaki toprakları kapsayan
bölgedir. Zaman içerisinde Filistin bölgesi de bu bölgeye dâhil
edilmiştir.408 Husayn b. Nümeyr, Hz. Ömer’in burada âmiliydi.409
Abdullah b. Havâle (ö. 80)410 Ürdün’e yerleşti ve orada vefat et-
ti.411 Buraya yerleşenlerden biri de Ka‘b b. Mürre el-Behzî’dir.412
O da burada vefat etti.413
3.5.1. Ammân
Bugünkü Ürdün’ün başkentidir. Yezîd b. Ebî Süfyân (ö. 18)
fethetti.414
3.5.2. Mu’te
Ammân’ın güneyinde yer alır. Burada Bizanslılara karşı
önemli bir savaş yapıldı ve birçok sahâbe burada şehîd düştü.

408 Çubuk, “Ürdün”, XIII, 113.
74 HÜSEYİN AKGÜN
Bu savaşta bulunanlardan bazıları şunlardır: Ca‘fer b. Ebî Tâlib,

Zeyd b. Hârise, Abdullah b. Ravâha el-Ensârî,415 Âmir b. Sa‘d b.
el-Hâris,416 Ilbâ’ b. Mürre417 ve Sürâka b. Amr el-Ensârî.418 Ay-
rıca Süveyd b. Amr el-Ensârî419 ve Abdullah b. Ömer.420 Ayrıca,
Hâris b. Umeyr el-Ezdî Rasûlullah tarafından Busrâ melikine
elçi olarak gönderildi. Mu’te’ye vardığında onu katlettiler.421
3.5.3. Taberiyye
Dımaşk’ın güneybatısında yer alır. Şurahbîl b. Hasene (ö.
18) fethetti.422
3.5.4. Belkâ’
Merkezi Amman’ın 28 km batısında bulunan Salt şehridir.423
Yezîd b. Ebî Süfyân (ö. 18) fethetti.424 Ka‘b b. Umeyr el-Ğifârî
Rasûlullah tarafından, Belkâ’ya gönderildi. Orada vefat etti.425

420 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 341.
423 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, II, 276; Hıreysât, “Belka”, V, 419.
424 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 172; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, V, 491; Hırey-
sât, “Belkâ”, V, 419.
3.5.5. Yermûk
Fihl’in kuzeyinde yer alır. Bizanslılarla önemli bir savaşın
yapıldığı yerdir. Bu savaşa katılanlardan bazıları şunlardır: Ebû
Ubeyde b. el-Cerrâh,426 Abdullah b. Süfyân el-Mahzûmî,427 Ab-
dullah b. Hâlid b. el-Velîd,428 Talha b. Utbe,429 Amr b. Tufey-
l,430 Amr b. el-’Ahvas431 ve Abdurahmân b. el-Avvâm.432 Kadın-
lardan ise Esmâ’ bint Yezîd b. es-Seken,433 Ümmü Hakîm bint
el-Hâris434 ve Hind bint Utbe el-Hâşimiyye435 gibi sahâbiyyeler
de bu savaşa katılmışlardı.
3.5.6. Ecnâdeyn
Ürdün’de, hicrî 13 yılında Bizanslılara karşı yapılan ünlü
savaşın yeridir.436 Hâlid b. el-Velîd (ö. 21)437 Amr b. el-Âs (ö.
61) burada yapılan savaşa iştirak etmişlerdi. Tuleyb b. Umeyr,438
426 Fayda, Halid bin Velid, 417; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 109.
428 İbn Hacer, el-İsâbe, IV, /72.
434 İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 194.
435 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, VII, 193; Fayda, Halid bin Velid, 417.
436 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, I, 114.
437 Fayda, Halid bin Velid, 382; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 108.
76 HÜSEYİN AKGÜN
Sâib b. Kays es-Sehmî439 ve Sa‘îd b. Amr et-Temîmî440 burada

şehîd düşen sahâbîlerdendir.
3.5.7. Fihl
Ürdün’de bir yerleşimdir. Burada, h. 13’de Bizanslılarla sa-
vaşıldı. Amr b. Hubeyb el-Anberî441 ve Âmir b. Hasme442 Fihl
savaşında görevli iki komutandı. Sâib b. el-Hâris es-Sehmî443,
Amr b. Küleyb,444 Abdurrahmân b. Ammâre445 ve Ma‘bed b.
Amr446 bu savaşta şehîd düşen bazı sahâbîlerdir.
3.6. Tebûk
Şam ile Medine arasında yer alır. Hz. Peygamber (s.a.) h.
9 yılında buraya, Bizanslılar üzerine bir sefer düzenledi. Hz.
Ebû Bekir, Ömer, Osman, Ali, Zübeyr b. el-Avvâm, Hâlid b.
el-Velîd, Ebû Zerr el-Ğifârî, Zeyd b. es-Sâbit ve Huzeyfe b. el-
Yemân gibi ünlü sahâbîler bu sefere katılmışlardı.447

447 Bkz. muhtelif siyer kitapları.
3.7. Haleb
Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh fethetti.448 Amr b. el-Âs (ö. 61)
Halebliler ile sulh yaptı.449 Nâfi‘ Ebû Süleyman buraya yerleşen
sahâbîlerdendir.450
3.8. Kaysâriye
Şam liman şehirlerindendir.451 Muâviye b. Ebî Süfyân (ö.
60) fethetti.452 Sa‘îd b. el-Âmir el-Kureşî’nin (ö. 20) burada ve-
fat ettiği bilinmektedir.453
3.9. Busrâ
Şam’da yer alır. Hâlid b. el-Velîd (ö. 21) fethetti.454 Şurahbîl
b. Hasene (ö. 18),455 Yezîd b. Ebî Süfyân (ö. 18)456 ve Ebû Ubey-
de b. el-Cerrâh (ö. 18)457 fethinde bulundular.
448 Önkal, “Ebu Ubeyde”, X, 250; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 111.

450 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, V, 302.
451 Bekrî, Mu’cemu mesta‘cem, IV, 1106.
452 Makdisî, Kitâbü’l-bed’ ve’t-te’rîh, V, 186; Bekrî, Mu’cemu mesta‘cem, IV,
1106.
454 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 172; Fayda, Halid bin Velid, 378.
456 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 172; Fayda, Halid bin Velid, 378.
457 Fayda, Halid bin Velid, 378.
78 HÜSEYİN AKGÜN
3.10. Ba‘lbek
Dımaşk’a yaklaşık 90 km uzaklıkta tarihî bir yerleşimdir.458
Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh sulh ile teslim aldı (637).459 Ma‘mer
b. Ri’âb el-Cümehî fethinde bulundu.460 Hz. Ömer zamanında
Yezîd b. Ebî Süfyân’ın (ö. 18) idâresine bırakıldı. Daha sonra
Muâviye’nin yönetimine verildi.461 Buraya yerleşen sahâbîler
arasında Kanân b. Dârim el-Absî de zikredilir.462
3.11. Dûmetü’l-Cendel
Medine ve Şam arasında bir ticaret merkezidir.463 Hâlid b.
el-Velîd (ö. 21) h. 9’da bir sefer düzenledi ve kaleyi ele geçirdi.464
Daha sonra Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (ö. 20) orayı tekrar teslim
aldı.465 Abdurrahmân b. Avf da buraya bir sefer düzenledi. Nâfi‘
b. Ğaylân es-Sekafî ise orada şehîd düştü.466
458 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, I, 260; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, II, 226.

459 Bostan, “Balbek” , V, 10.
461 Bostan, “Balbek” , V, 10.
463 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, IV, 106; Güner, “Dumetülcendel”, X, 1.
464 Güner, “Dumetülcendel”, X, 1; Fayda, Halid bin Velid, 365.
465 Güner, “Dumetülcendel”, X, 1.
3.12. Dâriyyâ
Şam’da bir köydür.467 Buraya yerleşen sahâbîler şunlardır:
Bilâl b. Rabâh el-Habeşî, Hâlid b. Rabâh el-Habeşî,468 Ebû Mu-
hammed el-Ensârî469 ve Ebû Sa‘lebe el-Huşenî (ö. 75).470
3.13. San‘â’
Osmân b. Osmân es-Sekafî San‘â’ emîriydi.471 Sümâme b.
Adî el-Kureşî ise, burada âmildi.472
3.14. Arîş
Şam’da bir beldedir.473 Amr b. el-Âs (ö. 61), Mısır’ın fethi
sırasında h. 18’de İslâm topraklarına kattı.474 Muhammed b. Ebî
Huzeyfe, oraya Amr b. el-Âs’ın yanına gitti.475

471 İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 455
472 İbn Hibbân, Meşâhîr, 53; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 296; İbn Hacer,
el-İsâbe, I, 413
473 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, III, 938.
474 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 298; Bilge, “Arîş”, III, 379.
475 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 36
80 HÜSEYİN AKGÜN
3.15. Ervâd
Tartus şehrinin batısında bir adadır. Cünâde b. Ebî Ümeyye
el-Ezdî (ö. 80) h. 54’de 4000 askerle burayı fethetti. Muâviye,
oraya Müslümanları yerleştirdi.476
4. IRÂK BÖLGESİ
4.1. Basra
Hz. Ömer (r.a.), İran ve Hindistan’dan gelebilecek deniz
akınlarına karşı emniyeti sağlamak için h. 14 senesinde Utbe
b. Ğazvân’ı bu şehri imar etmek üzere görevlendirdi. Utbe, 800
adamla şehri kurdu. Şehrin nüfusu kısa bir süre sonra yüzbin-
lere ulaşmıştı.477 Horâsân, Fâris ve Hindistan’a yönelik İslâm
fetihlerinde Kûfe ve Basra birer askerî üs görevi yapmışlardı.
Araştırmamızda buraya gelen 297 sahâbe ismi belirledik.
Bunlardan önemli görevlerde bulunanlardan bazıları şunlar-
dır: Enes b. Mâlik (ö. 91) Medine’den sonra Basra’ya yerleşti.478
Orada vefat eden en son sahâbîdir.479 Abdullah b. Muğaffel (ö.
61), Hz. Ömer’in Basralılara fıkıh öğretmek için gönderdiği on
476 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 330; İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 367. Ahmet Ön-
kal buranın Kapıdağ olduğunu savunmaktadır. Bkz. Önkal, “Cünâde
b. Ebû Ümeyye”, DİA, cilt: 8 (1993), 116.
477 Nu‘mânî, Hz. Ömer, II, 125.
478 İbn Hibbân, Meşâhîr, 37; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 127.
479 Sağânî, Derru’s-sehâbe, 308a; Hâşimî, Tarihu men düfine fi’l-Irâk, 45.
kişiden birisidir.480 Keza Imrân b. Husayn (ö. 52) da Basra’ya

yerleşti481 ve orada vefat etti.482 Basra kadılığı görevinde bulun-
du.483 Abdullah b. Halef b. el-Huzâ‘î, Hz. Ömer’in Basra dîvâ-
nında kâtipti.484 Esved b. Hişâm (ö. 42) Basra mescidinde kıssa
anlatanların (kassâsların) ilkidir.485 Buraya yerleşen sahâbîler-
den diğer bazıları ise şunlardır: Abdullah b. Sercis el-Müzenî,486
Süveyd b. Hübeyre ed-Düelî,487 Şurahbîl b. Abdirrahmân el-
Cu‘fî488 ve ’Ühbân b. Sayfî el-Ğifârî.489 Ayrıca, Cerhed b. Huvey-
lid Suffe ehlinden olup buraya yerleşenlerdendir.490 Yine Suffe
ehlinden olan Esmâ’ b. Hârise b. Sa‘îd (ö. 66) de buraya yerleşti491
ve burada vefat etti.492
480 İbn Hibbân, Meşâhîr, 38; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 243; Hâşimî, Tarihu
483 İbn Hayyât, Tabakât, 235; Kandehlevî, Hayâtu’s-sahâbe, III, 653.
489 İbn Hibbân, Meşâhîr, 42; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 142; Hâşimî, Tarihu
490 İbn Hibbân, Meşâhîr, 42; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 473.
492 Sağânî, Derru’s-sehâbe, 308a; Hâşimî, Tarihu men düfine fi’l-Irâk, 39.
82 HÜSEYİN AKGÜN
4.2. Kûfe
Hz. Ömer’in emriyle Sa‘d b. Ebî Vakkâs el-Kureşî, Selmân
el-Fârîsî ile Huzeyfe b. el-Yemân’a h. 17’de şehri kurdurdu. Kırk
bin kişiyi yerleştirecek kadar ev inşâ edilmişti.493 Kûfe’ye Bedir
ehlinden 70, ashâb-ı şecereden494 300 olmak üzere 370 sahâbe
gitmiştir.495 Ancak İbn Sa‘d, Tabakâtü’l-kübrâ adlı eserinde
bunlardan sadece 187’sinin ismini verir. Katâde, bu sayının
1050 olduğunu belirtmektedir.496 Biz ise, değişik sebeplerle bu-
raya gelen, çoğu buraya yerleşen 299 sahâbî adı belirleyebildik.
Burada önemli görevlerde bulunanlardan bazıları şunlar-
dır: Sa‘d b. Mâlik Ebî Vakkâs el-Kureşî (ö. 51), Hz. Ömer’in
Kûfe valiliğini yaptı. Kûfe’yi o kurdu.497 Yine Hz. Ömer, Abdul-
lah b. Mes‘ûd’u (ö. 32) Kûfe’ye İslâm’ı öğretmesi için gönderdi.
Daha sonra Hz. Osman onu oraya vali tayin etti. Kazâ işlerine
de baktı.498 Ammâr b. Yâsir (ö. 37) de Hz. Ömer tarafından bu-
raya vali tayin edildi. O aynı zamanda, Kûfe halkını eğitme gö-
493 Ünlü, İslâm Tarihi, I, 104; Nu‘mânî, Hz. Ömer, II, 127.
494 Fayda, “Bey‘atü’r-rıdvân”, VI, 39 Hicretin 6. yılında ile Rıdvan bi-
atı denilen bir biat yapılmıştı. İşte bu biatta bulunan sahâbîlere “as-
hâbu’ş-şecere” adı verilir. Bu sahâbîler cennetle müjdelenmiştir.
495 İbn Sa‘d, Tabakât, VI, 5; Hâkim, Ma‘rifetu ulûmi’l-hadîs, 191; Accâc,
Sünne kable’t-tedvîn, 167.
496 Sehâvî, Fethu’l-muğîs, III, 113
497 İbn Hayyât, Tabakât, 214; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 367; İbn Hacer,
el-İsâbe, III, 74.
498 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 388; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 235; Atar, İs-
lâm Adliye Teşkilatı, 70; Kandehlevî, Hayâtu’s-sahâbe, III, 653.
revini de yerine getirdi.499 Yine, Muğîre b. Şu‘be (ö. 50) buranın

valiliğini yapanlardandır.500 Orada vefat etti.501 Selmân b. Rebîa
el-Bâhilî ise Kûfe’nin ilk kadısıdır.502 Abdullah b. Mis’ade b. Ha-
keme’yi Hz. Osman Kûfe’de görevlendirdi. Kûfe halkına fıkıh
öğretti.503 Abdullah b. Utbe b. Mes‘ûd el-Hüzelî (ö. 74) Kûfe-
lilere imamlık yaptı.504 Seyyân el-Kûfî Hz. Osman zamanında,
Kûfe hapishanesini yönetiyordu.505 Dahhâk b. Kays el-Fihrî (ö.
53) Muâviye tarafından Kûfe valiliğine getirildi.506 Buraya yer-
leşen ve burada vefat eden sahâbîlerden diğer bazıları şunlar-
dır: Eş’as b. Kays (ö. 42),507 Câbir b. Semre (ö. 74),508 Habbâb b.
el-Eret (ö. 37)509 ve Hâlid b. Urfuta el-Leysî (ö. 60).510
501 Sağânî, Derru’s-sehâbe, 313a; Hâşimî, Târîhu men düfine fi’l-Irâk, 448.
502 İbn Hacer, el-İsâbe, III, 139; Atar, İslâm Adliye Teşkilatı, 70.
507 İbn Hibbân, Meşâhîr, 45; Sağânî, Derru’s-sehâbe, 308a; İbn Hacer, el-
İsâbe, I, 88; Hâşimî, Târîhu men düfine fi’l-Irâk, 32.
508 İbn Hibbân, Meşâhîr, 47; Sağânî, Derru’s-sehâbe, 308b; İbn Hacer, el-
İsâbe, I, 431; Hâşimî, Târîhu men düfine fi’l-Irâk, 65.
509 İbn Hibbân, Meşâhîr, 44; Sağânî, Derru’s-sehâbe, 309b; İbn Hacer, el-
İsâbe, II, 258; Hâşimî, Târîhu men düfine fi’l-Irâk, 160.
510 Sağânî, Derru’s-sehâbe, 309b; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 244; Hâşimî, Târî-
hu men düfine fi’l-Irâk, 158.
84 HÜSEYİN AKGÜN
4.3. Kerbelâ’
Kûfe’nin kuzeyinde yer alır. Hz. Peygamber’in torunu, Hü-
seyin b. Alî b. Ebî Tâlib (ö. 61) Yezîd’in askerleri tarafından
burada şehîd edildi.511 Burada medfûn olan diğer sahâbîlerden
bazıları şunlardır: Enes b. el-Hâris,512 Hubeyb b. Mazhar el-E-
sedî,513 Abdurrahmân b. Abdi Rabbihi el-Ensârî514 ve Müslim
b. Avsece.515
4.4. Übülle
Basra körfezinde, Basra’ya yakın bir liman şehriydi.516 Hâlid
b. el-Velîd (ö. 21) fethetti.517 Buranın fethinde bulunan diğer
sahâbîler şunlardır: Utbe b. Ğazvân,518 Kutbe b. Katâde519 ve
Kurayt b. Ebî Rimse.520
511 Hâşimî, Târîhu men düfine fi’l-Irâk, 113.

512 Sağânî, Derru’s-sehâbe, 308a; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 121; Hâşimî, Târî-
hu men düfine fi’l-Irâk, 53.
516 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, I, 98; Fayda, Halid bin Velid, 332.
518 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 477; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 565.
520 İbn Hibbân, Meşâhîr, 61; İbn Hacer, el-İsâbe, V, 519 (İbn Hacer onu
sahâbî kabul etmez).
4.5. Hîre
Kûfe’nin üç mil güneyinde bir şehirdir.521 Hâlid b. el-Velîd
(ö. 21) h. 12’de fethetmişti. Rebîa b. Atîk,522 Haccâc b. zî’l-U-
nuk,523 Haseke el-Hanzalî524 ve Husayn b. Ebî’l-Hurr525 gibi
sahâbîler burada zekât memurluğu gibi değişik görevlerde bu-
lunmuşlardı. Ayrıca Eş’as b. Süleym526 ve Hureym b. Evs527 de
buraya gelen sahâbîler arasında zikredilir.
4.6. Kâdisiye
Kûfe ile aralarında 15 fersah528 vardır. Meşhur Kâdisiye sa-
vaşının cereyan ettiği yerdir.529 Savaşta, Sa‘d b. Ebî Vakkâs ko-
mutandı. Birliğinde 300’den fazla sahâbe vardı. 70’den fazlası
Bedr’e katılanlardandı.530 Abdurrahmân b. Rebîa el-Bâhilî sa-
vaşta askerî yargıya bakıyordu. Bu savaşa katılanlardan bazıları
şunlardı: Selmân Ebû Abdullah el-Fârisî (ö. 36),531 Nu‘man b.

528 1 fersah = yaklaşık 6 km’dir.
529 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, VII, 5.
86 HÜSEYİN AKGÜN
Mukarrin el-Müzenî (ö. 21),532 Hanzala b. er-Rebî‘ b. Rabâh (ö.

45),533 Ka‘kâ‘ b Amr et-Temîmî.534 Kadınlaradan ise; Tümâdir
bint Amr ve el-Hansâ’ (ö. 24)535 da bu savaşta yer almıştı. Bu-
raya defnedilenler arasında; Ertât b. Ka‘b,536 Habbâb b. Cez’,537
Zeyd b. Ka‘b,538 Sa‘d b. Halîfe539 ve Abdurrahmân b. Âiz’in540 ad-
ları geçer.
4.7. Medâin
Bağdat’a 7 fersah uzaklıkta Dicle üzerinde tarihî bir şehir-
dir. Hatîb el-Bağdâdî buraya ve çevresine gelen yaklaşık 50
541
sahâbeden bahsetmektedir.542 Şehri, Sa‘d b. Ebî Vakkâs el-Ku-

reşî (ö. 51) fethetti.543 Fetihte, Eş’as b. Kays (ö. 42),544 Mâlik b.
Âmir el-Eş’arî545 ve Seleme b. Sahr b. Utbe el-Hüzelî546 de bu-
532 İbn Abdilberr, el-İstiâb, IV, 1505
533 İbn Abdilberr, el-İstiâb, I, 379; Şâkir, Dört Halife, 239.
534 İbn Abdilberr, el-İstiâb, III, 1283; Şâkir, Dört Halife, 247.
535 Ergin, “Hansâ”, XVI, 46.
541 Strange, Büldân, 51.
542 Hatîb, Târîhu Bağdâd, I, 133-206.
543 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 367; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 75; Şâkir, Dört
Halife, 248.
lundular. Buraya idârî işler için gelen bazı sahâbîler ise şunlar-
dır: Selmân el-Fârisî (ö. 36) buranın valiliği ve kadılığını yap-
tı.547 Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (ö. 36)548 ve Sâib b. el-Akra‘
es-Sekafî549 Hz. Ömer tarafından Medâin’de görevlendirildiler.
Sâbit b. Kays ise Hz. Ali tarafından buraya memur edildi.550 Ay-
rıca; Ebû Sa‘îd el-Hudrî (ö. 74),551 Hasan b. Ali b. Ebî Tâlib (ö.
50)552 ve Semure b. Cünâde b. Cündeb553 buraya gelen sahâbe
arasındadır.
4.8. Tikrît
Bağdat ve Musul arasında yer alan meşhur bir şehirdir.554
Sa‘d b. Ebî Vakkâs, Abdullah b. el-Mu‘tem el-Absî’yi Irak’tan
Tikrît’e yolladı, o da orayı h. 16’da fethetti.555 Arfece b. Herseme
547 İbn Sa‘d, Tabakât, VII, 318; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 14; Hâşimî, Târîhu
men düfine fi’l-Irak, 209; Atar, İslâm Adliye Teşkilatı, 70.
548 İbn Sa‘d, Tabakât, VII, 317; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 469; İbn Hacer,
el-İsâbe, II, 45; Hâşimî, Târîhu men düfine fi’l-Irak, 95.
549 Hatîb, Târîhu Bağdad, I, 202; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 311; İbn Ha-
cer, el-İsâbe, III, 17.
550 Hatîb, Târîhu Bağdad, I, 175.
551 Hatîb, Târîhu Bağdad, I, 180.
552 Hatîb, Târîhu Bağdad, I, 138; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 72.
553 İbn Hacer, el-İsâbe, III, 178; Hâşimî, Târîhu men düfine fi’l-Irak, 226.
88 HÜSEYİN AKGÜN
el-Bârikî,556 Furât b. Hayyân557 ve Abdullah b. Muğnim558 fet-

hinde bulundular.
4.9. Meysân
Basra ve Vâsıt arasında büyük bir bölgenin adıdır.559 Muğî-
re b. Şu‘be (ö. 50) fethetti.560 Daha sonra Hz. Ömer, Nu‘mân b.
Adî el-Adevî’yi oraya vali yaptı.561
4.10. Hît
Fırat batı tarafında Kûfe’nin kuzeyinde bir şehirdir.562 Hz.
Ali zamanında Süfyân b. Avf el-Eslemî (ö. 53) Hit’e bir sefer
düzenledi.563 Amr b. Mâlik b. Utbe de halkıyla sulh yaptı.564
4.11. Cezîre
Fırat ve Dicle arasındaki bölgeye verilen isimdir. Bugün
Türkiye, Irak ve Suriye topraklarında yer alan bu bölge, tarihte
Irâk’a bağlı bir valilikti. Üç bölgeye ayrılırdı. Diyâru Mudar kıs-
mında Harrân, Rakka, Re’sülayn; Diyâru Rebîa kısmında Mu-
sul, Nusaybin, Urfa, Dârâ, el-Hâbûr, Cizre, Sümeysât; Diyâru
557 Çubukçu, “Furât b. Hayyân”, XIII, 218.
558 Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 380.
559 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, IV, 1283; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, VIII,
224; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, V, 335.
560 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 477; İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 198.
Bekr kısmında Âmid, Mardin, Hasankeyf gibi önemli merkez-

ler yer alırdı.565 Buranın büyük bir kısmını fetheden Cezîre fâti-
hi Iyâd’ın, bölgeye 8000 kişilik bir orduyla geldiği ve bunlardan
2000’inin sahâbe olduğu rivâyet edilir.566
Vâli veya memur olarak buraya gelenlerden tespit ettik-
lerimiz şunlardır: Iyâd b. Ğanm el-Fihrî, Ebû Hâşim b. Utbe
el-Kureşî (ö. 37),567 Habîb b. Mesleme (ö. 42),568 Umeyr b. Sa‘d
b. Ubeyd el-Ensârî,569 Urs b. Amîra el-Kindî570 ve en-Nu‘mân
b. Beşîr el-Ensârî (ö. 65).571 Buraya yerleşen sahâbîlerden ba-
zıları şunlardır: Safvân b. el-Muattal es-Sülemî (ö. 19),572 Adî
b. Amîra el-Kindî,573 el-Leclâc b. Hakîm es-Sülemî,574 Vâbisa b.
Ma‘bed el-Esedî,575 Ebû Hâlid es-Sülemî.576
565 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, I, 381; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, III, 96;

566 Vâkıdî, Târîhu fütûhi’l-Cezîre, 31.
569 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 243; Şeşen, “Cezîre”, VII, 509.
570 Okiç, Bazı Hadis Meseleleri, 43.
571 Şeşen,“Cezîre”, VII, 509.
572 İbn Hayyât, Tabakât, 583; Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 237; İbn Hacer,
575 İbn Sa‘d, Tabakât, VII, 476; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, V, 427; İbn Hacer,
90 HÜSEYİN AKGÜN
4.11.1. Musul
Dicle üzerinde eski bir şehirdir. Güneybatısında Ninova
şehri yer alır. Dicle ve Fırat’ı birleştirdiği için bu adı almıştır.577
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (ö. 20) h. 18’de fethetti.578 Fethinde bu-
lunanlar arasında; Arfece b. Herseme el-Bârikî579 ve Rib‘î b.
el-Efkel580 de vardır. Ayrıca, Hz. Ömer Utbe b. Ferkad b. Yerbû‘
es-Sülemî’yi buraya vali tayin etti.581 Buraya yerleşen sahâbiler
ise şunlardır: Muhârik b. Abdullah el-Becelî,582 Addâs Mevlâ
Şeybe b. Rebîa583 ve Amr el-Hamik el-Huzâ‘î.584
4.11.2. Rakka
Fırat üzerinde, Harrân’a üç gün uzanlıkta meşhur bir şehir-
dir. Cezîre’de yer alır.585 Bugün Suriye sınırları içindedir. Cezîre
fâtihi Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (ö. 20) h. 18’de fethetti.586 Bura-
da görev yapan bazı sahâbîler şunlardır: ed-Dahhâk b. Kays

580 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 397; Ahmed Cevdet, Ahmed Cevdet, Kı-
sas-ı Enbiyâ, I, 380.
586 Vâkıdî, Târîhu fütûhi’l-Cezîre, 31-32; Şeşen, “Cezîre”, VII, 509; Şâkir,
Dört Halife, 225.
el-Fihrî (ö. 53), Cezîre valiliği yaptı587. Alâ’ b. Vehb el-Âmirî;

Hz. Osman zamanında Cezîre valisi olarak burada ikâmet etti.588
Buraya yerleşen sahâbîlerden bazıları şunlardır: Velîd b. Ukbe
el-Emevî,589 Simâk b. Mahreme el-Esedî,590 Hureym b. Fâtek
el-Esedî,591 Hâlid b. Ukbe el-Emevî592 ve Avf b. Rebî‘.593 Ayrıca
fitne zamanında, Selmân b. Sümâme el-Cu‘fî ve bir grup insan
savaşmaktan şüphe duyup uzak durmuş ve Rakka’ya yerleşmiş-
lerdi.594
4.11.3. Karkîsiyâ’
Hâbûr üzerinde bir şehirdir. Habur’un Fırat’a döküldüğü
yerde yer alır.595 Şehri, Habîb b. Mesleme (ö. 42) fethetti.596 Fet-
hedenler arasında Amr b. Mâlik b. Utbe597 ve Meysere b. Mes-
587 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 49; Yıldız, “Dahhâk b. Kays”, VIII, 410;
589 İbn Sa‘d, Tabakât, VII, 476; İbn Hayyât, Tabakât, 583; İbnü’l-Esîr, Üs-
dü’l-gâbe, V, 453; İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 618.
595 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, III, 1066; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, VII,
60. İddia edildiği gibi bu yerleşimin Karkamış ile alakası yoktur (Alp-
kıray, “Sahâbenin Yerleşim ve Vefat Yerleri”, 149). Deyru Zûr’un 40
km güneydoğusunda yer alır.
597 İbn Hacer, el-İsâbe, I, 611; Şâkir, Dört Halife, 227.
92 HÜSEYİN AKGÜN
rûk el-Absî’nin598 isimleri de geçmektedir. Cerîr b. Abdullah b.

Câbir el-Becelî (ö. 51) fitneden sonra, “Osman kokan bir bel-
dede oturmayız” deyip,599 Irak’tan ayrılmıştı. Onunla Hanzala
b. er-Rebî‘ b. Rabâh (ö. 45) ve Adî b. Hâtim et-Tâ’î (ö. 67) de
beraber Karkîsiyâ’ya taşınmışlardı.600 Cerîr burada vefat etti.601
Ayrıca, Abdullah b. Itbân el-Ensârî ve Sehl b. Adî b. Mâlik bu-
raya gelen sahâbîlerdendir.602
4.11.4. Aynu’l-Verde
Cezîre’de yer alır.603 Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (ö. 20) fethetti.604
Süleymân b. Surad (ö.67) orada katledildi.605
4.11.5. Hâbûr
Cezîre’de bir yerleşimdir. Abdullah b. Itbân el-Ensârî606 ve
Meysere b. Mesrûk el-Absî607 buranın fethinde bulunan sahâbî-
lerdendir.

600 İbn Hayyât, Tabakât, 583; İbn Hibbân, Meşâhîr, 44; İbnü’l-Esîr, Üs-
dü’l-gâbe, I, 333; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 476; Fayda, “Cerîr b. Abdullah”,
VII, 411.
601 Sağânî, Derru’s-sehâbe, 308b; Fayda, “Cerîr b. Abdullah”, VII, 411.
604 Vâkidî, Târîhu fütûhi’l-Cezîre, 104.
605 İbn Hibbân, Meşâhîr, 47; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 172; Hâşimî, Târîhu
men düfine fi’l-Irak, 219.
4.11.6. Sıffîn
Rakkâ yakınlarında, Fırat nehri üzerinde bir yerdir.608 Ta-
rihte, Hz. Ali ile Muâviye arasında cereyan eden savaşın yapıl-
dığı yerdir. Hz. Ali’nin yanında Ebû Mûsâ el-Eş’arî, Hâşim b.
Utbe ve Ammâr b. Yâsir (ö. 37), Hucr b. Adî el-Kindî (ö. 51),
Kays b. Sa‘d el-Ensârî gibi sahâbîler yer almıştı. Muâviye b. Ebi
Süfyân tarafında ise Amr b. el-Âs, Muğîre b. Şu‘be, Habîb b.
Mesleme (ö. 42), Şurahbîl b. es-Simt el-Kindî ve Ubeydullah b.
Ömer gibi sahâbîler bulunmuşlardı.609
4.11.7. Kınnesrîn
Cezîre’de bir şehirdir.610 Hâlid b. el-Velîd (ö. 21) fethetti.611
Hişâm b. Ukbe el-Emevî Ömer b. Abdilaziz’in Kınnesrîn üze-
rine âmiliydi.612 Ubâde b. Evfâ en-Nümeyrî buraya yerleşen
4.11.8. Ninova
Musul yakınlarında tarihî bir şehirdir. Rib‘î b. el-Efkel bu-
rayı fetheden sahâbîdir.614

611 Fayda, Halid b. Velid, 407; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 111.
614 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 397; Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I,
380.
94 HÜSEYİN AKGÜN
4.11.9. Menbic
Cezîre’de, Kınnesrîn yakınlarındadır.615 Amr b. el-Âs (ö. 61)
Menbic halkıyla sulh yapmıştır.616
4.11.10. Sincâr
Cezîre’de bir şehirdir. Umeyr b. Sa‘d b. Ubeyd el-Ensârî ta-
rafından fethedildi.617
4.11.11. Sümeysât
Diyâru Rebîa’da yer alır.618 Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (ö. 20) ta-
rafından fethedildi.619
4.12. Aynu’t-Temr
Fırat nehrinin batı tarafında, Enbâr’a çok uzak olmayan ve
Suriye-Arabistan çölünün birleştiği yerde bulunan bir yerdir.
Hâlid b. el-Velîd (ö. 21) fethetti.620 Fethinde Beşîr b. Sa‘d şehîd
düştü.621
4.13. Celûlâ’
Dicle’nin doğusunda yer alır. Sevâd ile İran arasında ve
Horâsân yolu üzerinde kurulmuştur.622 Hâşim b. Utbe komuta-
615 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, IV, 1265.

617 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 240; İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 258.
621 İbn Hacer, el-İsâbe, I, 311; Hâşimî, Târîhu men düfine fi’l-Irâk, 62.
622 Fayda, “Celûlâ”, VII, 273.
sındaki ordu, burada Sâsânîlerle savaştı.623 Savaşta bulunanlar

arasında şu sahâbîler de vardı: Muâviye b. Hadîc es-Sekûnî (ö.
52),624 Â’iz b. Sa‘îd el-Muhâribî,625 Eş’as b. Kays (ö. 42),626 Hucr
b. Adî el-Kindî (ö. 51) Tuleyha b. Huveylid (ö. 21) ve Amr b.
Ma‘dîkerib (Ebû Sevr).627 Cerîr b. Abdullah b. Câbir el-Becelî
(ö. 51) ise buraya yerleşen sahâbîlerdendir.628
4.14. Enbâr
Bağdat’ın batısında, Fırat üzerinde bir şehirdir.629 Hâlid b.
el-Velîd (ö. 21) h. 12 yılında fethetti.630 Sa‘d b. Ebî Vakkâs el-Ku-
reşî (ö. 51) buraya bir cami yaptırdı.631 Sa‘d b. Amr b. Hırâm632
ve Süfyân b. Avf el-Eslemî (ö. 53)633 buraya gelen sahâbîler ara-
sında zikredilir.
623 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, V, 377; Fayda, “Celûlâ”, VII, 273; Şâkir, Dört
Halife, 249.
624 Zâvî, Târîhu’l-feth, 99.
627 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 369; Fayda, “Celûlâ”, VII, 273.
628 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 369; Fayda, “Cerîr b. Abdullah”, VII, 411.
630 Dûrî, “Enbâr”, XI, 171; Fayda, Halid b. Velid, 343.
631 Dûrî, “Enbâr”, XI, 171.
96 HÜSEYİN AKGÜN
4.15. Nehrevân
Bağdat’ın doğusunda, Celûla’nın güneyinde mürtedlerle
meşhur savaşın yapıldığı yerdir. Berâ’ b. ‘Âzib (ö. 71) Hz. Ali
tarafından Nehrevan halkına gönderilmişti.634 Bu savaşa katı-
lan sahâbîlerden diğerleri; Abdullah b. el-Abbâs,635 Ebû Sa‘îd
el-Hudrî (ö. 74),636 Harkûs b. Züheyr es-Sa‘dî,637 Ebû Berze
el-Eslemî,638 Kays b. Sa‘d b. Ubâde639 ve Nadle b. Ubeyd el-Es-
lemî’dir.640
5. ANADOLU BÖLGESİ
5.1. İstanbul
Târihî kaynaklarda İstanbul, el-Kunstantîniyye olarak ad-
landırılır. İstanbul’a birçok sefer yapılmış, İslâm orduları tara-
fından uzun yıllar kuşatma altında tutulmuş fakat ele geçirile-
memişti. Bu seferler sırasında buraya birçok sahâbe gelmiştir.
Bunların bir kısmı kaynaklarda geçmektedir, bir kısmı ise folk-
lorik bilgilere dayalı olarak sahâbî kabul edilmektedir. Birçoğu-
nun adları ise bilinmemektedir.
634 Hatîb, Târîhu Bağdâd, I, 177; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 278.

635 Hatîb, Târîhu Bağdâd, I, 173.
637 İbn Hacer, el-İsâbe, II, 49; Hâşimî, Târîhu men düfine fi’l-Irâk, 111.
Büsr b. Ertât (ö. 86) h. 44 yılında Anadolu’ya bir sefer dü-

zenledi ve Üsküdar’a kadar ulaştı.641 H. 50 yıllarında, Süfyân
b. Avf el-Gâmidî (ö. 52)642 komutasındaki bir ordu İstanbul’u
kuşattı. Birçok meşhur sahâbî bu orduya katılmıştı. Bunlardan
Hâlid b. Zeyd Ebû Eyyûb el-Ensârî (ö. 50) İstanbul muhâsa-
rası sırasında hastalanmış, burada vefat etmiş ve Adîla anılan
semte defnedilmiştir.643 Bu sefere katılan diğer sahâbîler şun-
lardır: Abdullah b. el-Abbâs (ö. 68),644 Abdullah b. ez-Zübeyr
b. el-Avvâm (ö. 73),645 Abdullah b. Ömer,646 Zürâre b. Ciz’ el-
Kilâbî,647 Ebû Sa‘d el-Hayr648 ve Seleme b. Abdilmelik.649 Ebû
Şeybe el-Ensârî el-Hudrî Rûm diyarında yaşayan bir sahâbîy-
di. İslâm ordusu İstanbul’a geldiğinde onları karşılar ve onla-
ra sahâbî olduğunu ifade eder. Orada vefat eder ve defnedilir.650

642 İbn Hacer, el-İsâbe, III, 127; Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 615;
Ünlü, İslâm Tarihi, I, 163.
643 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 96; Sağânî, Derru’s-sehâbe, 309b; İbn Ha-
cer, el-İsâbe, II, 235.
644 Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 615; Çakan, “Abdullah b. el-Abbas”,
I, 76; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 163.
645 Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 615; Ünlü, Nuri, İslâm Tarihi, I, 163.
650 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, VI, 169; Sağânî, Derru’s-sehâbe, 313b; İbn
Hacer, el-İsâbe, VII, 209.
98 HÜSEYİN AKGÜN
Daha sonraki yıllarda (h. 54-58), Muâviye b. Ebî Süfyân (ö. 60)
İstanbul boğazına kadar ulaştı. Fakat çekilmek zorunda kaldı.651
Bunların dışında Prof. Dr. Süheyl Ünver, “İstanbul’da Sahâbe
Kabirleri” adlı eserinde buraya geldiği ve burada medfûn kabul
edilen şu sahâbîlerden bahseder: Abdullahi’l-Ensârî, Abdul-
lahi’l-Hudrî, Abdurrahmân-ı Şâmî, Ahmedü’l-Ensârî, Âmir
b. Sâme, Baba Ca‘fer, Câbir b. Şemre, Ca‘fer b. Abdullah el-
Ensârî, Dâye Hâtun, Edhem, Ebu’d-Dürda, Ebû Sebeti’l-Hud-
rî, Hamdullâhi’l-Ensârî, Hüsâm b. Abdullah, Ka‘b, Muham-
medü’l-Ensârî, Süfyân b. Uyeyne, Şa‘be ve Vehb b. Hüşeyre.652
Bunların dışında başka beldelerde vefat ettikleri sabit olanları
(Ebû’d-Derdâ’, Ebû Sa‘îd el-Hudrî gibi) buraya almadık.
Diğer yandan, başka yerlerde gömülü olduğu halde, İstan-
bul’da sembolik kabirleri bulunan bazı sahâbîlerin kabirlerinin,
kendilerine beslenen derin sevgi ve hürmetin bir ifadesi olarak
buralarda ortaya çıkmış olması muhtemeldir.
5.2. Antakya
Antakya ilk dönemlerde Müslümanların eline birçok defa
geçmiş ve çıkmıştır. Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh (ö. 18) 638 yı-
lında, şehri cizye ödemek kaydıyla teslim aldı. Ebû Ubeyde
ayrıldıktan sonra şehir halkı ayaklandı.653 Iyâd b. Ğanm el-Fih-
651 Kalkaşandî, Meâsirü’l-İnâfe, I, 96; Panipeti, İslâm Yayılış Tarihi, II,
869; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 163.
652 Ünver, İstanbul’da Sahâbe Kabirleri, 233-272.
653 Sahillioğlu, “Antakya”, III, 230; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 111.
rî (ö. 20) ve Habîb b. Mesleme (ö. 42) Ebû Ubeyde’den sonra

şehri tekrar teslim aldılar.654 Daha sonra, Ebû Abdurrahmân
el-Kaynî isimli sahâbî Muâviye tarafından Diyâr-ı Rûm tara-
fına komutan tayin edildi, o da h. 45’ten 48’e kadar Antakya
üzerine gazâda bulundu.655 Buraya kadar gelip de şehir halkıyla
antlaşma yapan sahâbî komutanlar; Amr b. el-Âs (ö. 61)656 ve
Ebû Hâşim b. Utbe el-Kureşî’dir.657 Ayrıca, sahâbîlerden Hişâm
b. el-Âs buraya elçi olarak gönderilmişti.658
5.3. Ankara
Muâviye b. Ebî Süfyân (ö. 60) buraya gazâda bulunmuştu.659
5.4. Ammûriye
İç-batı Anadolu’da, Emirdağ’ın 14 km doğusunda yer alır.
Bugün harabe halindedir.660 Oraya ilk gazâda bulunan Umeyr
b. Sa‘d b. Ubeyd el-Ensârî’dir.661 Muâviye b. Ebî Süfyân (ö. 60)
da h. 25 yılında gazâda bulundu.662 Ebû Zerr el-Ğifârî (ö. 31),
654 Sahillioğlu, “Antakya”, III, 230.

659 Makdisî, Kitâbü’l-bed’ ve’t-te’rîh, V, 199.
660 Bkz. Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, VI, 226; DİA, “Ammuriye”, III, 79.
662 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 225; DİA, “Ammuriye”, III, 79; Ünlü, İslâm
Tarihi, I, 130.
100 HÜSEYİN AKGÜN
Ammûriye’ye kadar giden ordu ile Anadolu fetihlerine katılan

5.5. Şimşât
Anadolu’da Erzincan yakınlarında, Fırat kenarında bir şe-
hirdir.664 Şimşât, Safvân b. el-Muattal es-Sülemî (ö. 19)665 ve
Habîb b. Mesleme’nin (ö. 42)666 gayretleriyle fethedildi.
5.6. Kemah
Habîb b. Mesleme (ö. 42) Şimşât’tan sonra Kemah üzerine
yürür fakat ele geçiremez.667 Safvân b. el-Muattal es-Sülemî de
Kemah’ı kuşatır, o da fethedemez (678).668
5.7. Erzurum (Kalîkalâ’)

Belâzurî, Erzurum bölgesine Arapların Kalîkalâ’ dedikleri-
ni söyler.669 Habîb b. Mesleme (ö. 42), Hz. Osman zamanın-
da Habîb b. Mesleme kumandasındaki kuvvetlerce 653’te zapt
663 Aydınlı, “Ebû Zer el-Ğifârî”, X, 269

665 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 259; Şahin, Erzincan Tarihi, I, 121-122.
666 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 259; İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 342; Şahin, Er-
zincan Tarihi, I, 121-122.
667 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 259; Şahin, Erzincan Tarihi, I, 121-122.
668 Şahin, Erzincan Tarihi, I, 122-123.
669 Küçük, “Erzurum”, XI, 321.
edildi.670 Haccâc b. Ilât es-Sülemî burada vefat etti.671 Yine bu-

rada medfûn olan Abdurrahmân Gâzî’nin sahâbî olduğu kabul
edilir.672
5.8. Malatya
Iyâd, Habîb b. Mesleme’yi (ö. 42) Malatya’ya gönderdi. O da
orayı fethetti.673 Iyâd’ın Cezîre fethine 2000 sahâbenin katıldığı
rivâyet edilir.674 Ancak bunların kollara ayrılarak, farklı sayı-
larda, değişik beldelerin fethine katıldıklarını görmekteyiz.675
Bunun için Malatya’ya ve diğer Doğu ve Güneydoğu Anadolu
şehirlerine çok sayıda adını bilemediğimiz sahâbenin geldi-
ği muhakkaktır. Bundan sonraki bölgelerde göreceğimiz gibi
kaynaklarda adı geçmeyen, fakat sahâbî olduğu iddia edilen ki-
şilerin sahâbî olmaları zayıf bir ihtimal değildir. Giriş kısmında
da belirttiğimiz gibi, Vâkıdî’nin Tarihu Fütûhi’l-Cezîre’sinde di-
ğer kaynaklarda geçmeyen sahâbîlere rastlamamız bu ihtimali
göz ardı edemeyeceğimizi göstermektedir.
670 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 277; Küçük, “Erzurum”, XI, 321; Çöğenli,

Erzurum’da Bulunan Meşhur Ziyaretgâhlar, 4.
671 İbn Abdilberr, el-İstiâb, I, 325; Sağânî, Derru’s-sehâbe, 309a.
672 Çöğenli, Erzurum’da Bulunan Meşhur Ziyaretgâhlar, 4.
675 Meselâ, Silvan’ın fethinde 100 sahâbenin bulunduğu rivâyet edilir
(Vâkıdî, Târîhu fütûhi’l-Cezîre, 171) .
5.9. Adîaman
Safvân b. el-Muattal burada gömülüdür.676 Kaynaklarda da
Cezîre’de vefat ettiği geçer.677 Ayrıca, Ubbâd b. Beşîr, Hasan
Mekkî ve Mahmûd-u Ensârî adlı kimselerin türbeleri burada
yer alır.678 Kâhta’da ise Hz. Surâkâ adlı bir sahâbînin medfûn
olduğu söylenir.679
5.10. Maraş
Hâlid b. el-Velîd (ö. 21) fethetti.680 Süfyân b. Avf el-Gâmi-
dî Maraş’tan hareketle Bizans topraklarına akınlar düzenledi
(30/650-51).681 Sahâbe olduğu söylenen Ukkâşe, Mâlik Ejder ve
Osman Dede’nin türbeleri de buradadır.682
5.11. Urfa
Cezîre’de, Musul ile Şam arasında bir şehirdir. Tarihte
“er-Rûha” ismiyle meşhurdur. Şurahbîl b. Hasene (ö. 18) tara-
fından fethedildi.683 Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (ö. 20) buraya gel-
676 Göze, Anadolu Sahâbeleri, 73.

677 İbn Hayyât, Tabakât, 583; Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 237; Sağânî, Der-
ru’s-sehâbe, 310b; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 442.
680 Fayda, Halid b. Velid, 411.
681 Erdinç Ahatlı, “Süfyân b. Avf ”, DİA, cilt 38 (2010), 22.
di.684 Adî b. Amîra el-Kindî Urfa’ya yerleşti. Burada vefat etti.685

Umeyr b. Sa‘d b. Ubeyd el-Ensârî buraya bir mescid yaptırdı.686
5.12. Harrân
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (ö. 20) Iyâd tarafından h. 17 yılın-
da fethedildi.687 Ebû Mûsâ el-Eş’arî fethinde Iyâd’la beraberdi.688
Abdullah b. Itbân el-Ensârî’yi Sa‘d b. Ebî Vakkâs buraya gön-
derdi.689 Dırâr b. el-Ezûr buraya yerleşen sahâbîlerdendir ve
orada vefat etti.690
5.13. Hasankeyf
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (ö.20) h. 19’da fethetti.691
5.14. Bingöl
Hz. Osman zamanında, Habîb b. Mesleme (ö. 42) kuman-
dasındaki ordu ile Doğu Anadolu’nun hemen hemen tamamı-
nı fethedilince Çapakçur (Bingöl) kalesi de fethedildi.692
684 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 236; İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 251; Şâkir, Dört
Halife, 225.
685 İbn Sa‘d, Tabakât, VII, 476; Hâkim, Ma‘rifetu ulûmi’l-hadîs, 193; İb-
nü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, IV, 14; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 477.
687 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 240; İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 255; Şâkir, Dört
Halife, 225.
690 İbn Hacer, el-İsâbe, III, 483
691 Oğuzoğlu, “Hasankeyf ”, XVI, 366
692 Tuncel, “Bingöl”, VI, 183. 1945 yılına kadar burası Çapakçur olarak
bilinir. İslâm kaynaklarında ise “Cebelü Cûr” olarak geçer.
5.15. Âmid (Diyarbakır)

Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (ö. 20) savaşmadan fethetti693. Hâlid
b. el-Velîd (ö. 21),694 Mu‘âz b. Cebel (ö. 17), Sa‘îd b. Zeyd el-A-
devî (ö. 50)695 fethinde bulundular. Bir rivâyete göre Sa‘sa’a b.
Sûhân burada şehîd düştü.696
5.16. Meyyâfârıkîn (Silvan)

Diyaru Bekr bölgesinde bir şehirdir.697 Iyâd b. Ğanm el-Fih-
rî (ö. 20) tarafından fethedildi. Iyâd’ın ordusunda Muhâcir ve
Ensâr’dan 100 sahâbe vardı.698 Buraya gelen sahâbîlerden biri
de Hâlid b. el-Velîd (ö. 21)’dir.699
5.17. Erzen
Meyyâfârıkîn’in doğusunda, Siirt’in batısına düşer.700 Iyâd
b. Ğanm el-Fihrî (ö. 20) fethetti.701
693 Vâkıdî, Târîhu fütûhi’l-Cezîre, 166; Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 242.

694 Vâkıdî, Târîhu fütûhi’l-Cezîre, 166; İbn Hayyât, Tabakât, 583; Göyünç,
“Diyarbakır”, VII, 465.
696 Göyünç, “Diyarbakır”, VII, 465.
698 Vâkıdî, Târîhu fütûhi’l-Cezîre, 171; Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 242.
700 Strange, Büldân, 144; Streck, “Erzen”, IV, 337.
701 Streck, “Erzen”, IV, 337.
5.18. Bitlis
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (ö. 20) 641 yılında fethetti.702
5.19. Ahlât
Van gölünün kuzeybatısında yer alır. Cezîre fâtihi Iyâd b.
Ğanm el-Fihrî (ö. 20) tarafından h. 20’de fethedildi.703 Daha
sonra h. 24 yılında Habîb b. Mesleme (ö. 42) tarafından tekrar
fethedildi.704
5.20. Nusaybîn
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (ö. 20) h. 19’da fethetti.705 Bazı kay-
naklarda onun bu fetih için Ebû Mûsâ el-Eş’arî’yi gönderdiği ri-
vâyet edilir.706 Ayrıca, Hz. Ömer, Sa‘d b. Ebî Vakkâs’dan Abdul-
lah b. Abdullah b. Itbân el-Ensârî’yi Nusaybin’e göndermesini
istedi, o da Nusaybînlilerle sulh yaptı.707 Huzeyfe b. el-Yemân
el-Absî (ö. 36) Cezîre’nin fethinde bulundu, Nusaybîn’e yerleşti
ve orada evlendi.708
702 Vâkıdî, Târîhu fütûhi’l-Cezîre, 211; Tuncel, “Bitlis”, VI, 226.

703 Sümer, “Ahlat”, II, 20.
705 Vâkıdî, Târîhu fütûhi’l-Cezîre, 160; İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 258.
706 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 368; Şâkir, Dört Halife, 225.
5.21. Dârâ
Mardin’in doğusunda bir yerleşim yeridir.709 Iyâd b. Ğanm
el-Fihrî (ö. 20) fethetti.710
5.22. Cizre
H. 17’de Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (ö. 20) tarafından fethedil-
di.711
5.23. Tillo
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (ö. 20) fethetti.712
5.24. İzmir ve Ege adaları

Muâviye’nin gönderdiği bir donanma Sakız gibi bazı Ege
adalarını ve 672 yılında İzmir’i zaptetti.713
5.25. Erdek
Seyyid Gâzî adlı bir sahâbînin burada medfûn olduğu söy-
lenmektedir.714

710 Vâkıdî, Târîhu fütûhi’l-Cezîre, 158; Makdisî, Kitâbü’l-bed’ ve’t-te’rîh, V,
185; Şâkir, Dört Halife, 225.
711 Tuncel, “Cizre”, VIII, 37.
5.26. İznik
Abdülvehhâb Gâzi adlı bir sahâbînin burada medfûn oldu-
ğu kabul edilmektedir.715
5.27. Sakarya
İstanbul seferine katılan ve burada şehîd düşen, Osmân b.
Zeyd adında sahâbî olduğu iddia edilen birisinin türbesi Emir-
dağ semtinde yer almaktadır. Ancak bu isimde bir sahâbî kay-
naklarda geçmemektedir.
6. AKDENİZ ADALARI
6.1. Kıbrıs
Muâviye b. Ebî Süfyân (ö. 60) buraya biri h. 28, diğeri h.
33’de olmak üzere iki kez gazâda bulundu. Muâviye ikinci fe-
tihten sonra oraya 12.000 Müslüman yerleştirdi ve camiler
yaptırdı.716 Amr b. Süfyân Ebû’l-A‘ver es-Sülemî h. 26 yılında
Kıbrıs gazâsına çıktı.717 Abdullah b. Kesîr el-Mâzinî Muâviye ile
h. 33’te Kıbrıs’ın fethine katıldı.718 Ümmü Harâm bint Milhân
el-Ensâriyye (Enes b. Malik’ in teyzesi), Ubâde b. es-Sâmit ile

716 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 208-209; Makdisî, Kitâbü’l-bed’ ve’t-te’rîh,
V, 199; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, IV, 300; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 190.
evliydi. Ubâde ile h. 28’de Kıbrıs seferine katıldılar. Orada vefat

etti ve oraya defnedildi.719 Ebû’d-Derdâ (ö. 32)720 ve Cündeb b.
Cünâde Ebû Zerr el-Ğifârî (ö. 31)721 Kıbrıs gazâsına katıldılar.
Kıbrıs gazâsında bulunan diğer bazı sahâbîler şunlardır: Ubâ-
de b. es-Sâmit (ö. 36),722 Fedâle b. Ubeyd el-Ensârî,723 Fâhıte
bint Karaza el-Kureşiyye (Muâviye’nin eşi)724 ve Şeddâd b. Evs
el-Hazrecî (ö. 58).725
6.2. Rodos
Batı Anadolu kıyılarına yakın bir adadır.726 Muâviye, Ukbe
b. Âmir b. Abs el-Cühenî’ye (ö. 58) Rodos’a gazâya çıkmasını
bildirmişti.727 Bizzat Muâviye b. Ebî Süfyân’ın da buraya gazâ-
da bulunduğu rivâyet edilir. Ayrıca orada bir mescid yaptırdı.728
719 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 208; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 190; Ahmed
Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 439; Şâkir, Dört Halife, 327.
720 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 210; İbn Hacer, el-İsâbe, VII,190; Ahmed
Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 439; Aydınlı, “Ebu’d-Derdâ”, X, 311.
721 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 210; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 190; Ahmed
Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 439; Aydınlı, “Ebû Zer el-Ğifârî”, X, 269; Şâ-
kir, Dört Halife, 327.
722 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 208; Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 439;
Şâkir, Dört Halife, 327.
723 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 210; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, IV, 363.
724 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 208; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 47.
725 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 210; Şâkir, Dört Halife, 327.
728 İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 353; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, IV, 300.
Yine Cünâde b. Ebî Ümeyye el-Ezdî denizden Rûm toprakları-

na gazâda bulundu. Rodos’u fethetti.729
6.3. Girit
Cünâde b. Ebî Ümeyye el-Ezdî h. 53 yılında buraya gazâda
bulundu.730
6.4. Sicilya
İtalya’nın güneyindeki meşhur adadır. Muâviye b. Hadîc es-
Sekûnî (ö. 52) buraya ilk gazâda bulunandır (652).731
7. AZERBAYCAN – ERMENİSTAN BÖLGESİ
7.1. Azerbaycan
İlk olarak Huzeyfe b. el-Yemân tarafından fethedildi. Daha
sonra Velîd b. Ukbe el-Emevî h. 28’de tekrar itaat altına aldı.732
Abdullah b. Şübeyl el-Ahmesî, Velîd’in ordusundaydı.733 Sa‘îd
b. el-Âs b. Sa‘îd el-Emevî (ö. 53) h. 30 yılında gazâda bulun-
729 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 330; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 353.

730 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 330; Tukin, “Girit”, XIV, 85.
731 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 329; İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 365; Işıltan,
Fikret, “Sicilya”, X, 591.
732 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 450; İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 618; Şâkir,
Dört Halife, 328.
du.734 Cerîr b. Abdullah b. Câbir el-Becelî (ö. 51) Sa‘îd b. el-

Âs kumandasında fethine katıldılar.735 Keza Şımâh b. Dırâr
el-Ğatafânî736 ve Simâk b. Haraşe el-Ensârî fethinde bulundu-
lar.737 Burada görev yapan sahâbîlerden bazıları şunlardır: Utbe
b. Ferkad b. Yerbû‘ es-Sülemî Azerbaycan valisiydi.738 Muğîre
b. Şu‘be (ö. 50) h. 22’de gazâda bulundu, daha sonra valiliğini
yaptı.739 Yine Habîb b. Mesleme (ö. 42) Azerbaycan-Ermenis-
tan valiliği yaptı. Bir sene kadar Azerbaycan şehirlerini dolaştı,
İslâmiyet’i anlattı.740 Eş’as b. Kays, Şüreyh b. Mürre el-Kindî’yi
Azerbayacan’a halef bıraktı.741 Ayrıca, Ebû Mihcen es-Sekafî
buraya yerleşen sahâbîlerden olup,742 burada vefat etti.743
734 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 392; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 106.

735 Makdisî, Kitâbü’l-bed’ ve’t-te’rîh, V, 198; Fayda, “Cerîr b. Abdullah”,
VII, 411.
737 Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 409; Şâkir, Dört Halife, 259.
738 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 455; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 440; Ahmed
Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 409; Şâkir, Mahmud, Dört Halife, 259.
739 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 456; İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 346; Yâkut,
Mu‘cemu’l-büldân, I, 160.
740 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 449; Panipeti, İslam Yayılış Tarihi, II, 871.
742 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, VI, 278; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 365.
7.1.1. Berze’a
Azerbaycan’ın başşehriydi.744 Selmân b. Rebîa el-Bâhilî fet-
hetti.745 Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (ö. 36) oraya kadar ilerle-
di.746 Sâlih b. el-Mütevekkil, Hz. Osman zamanında orada kat-
ledildi. Kabri oradadır.747 Ayrıca, Hayyân b. Damre adlı sahâbî
orada oturmuştu.748
7.1.2. Erdebîl
İran’da, Doğu Azerbaycan idârî bölgesinde bir şehirdir.749
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (ö. 36) h. 20 yılında fethetti.750
Utbe b. Ferkad b. Yerbû‘ es-Sülemî’yi Hz. Ömer Erdebîl’de gö-
revlendirdi.751 Eş’as b. Kays (ö. 42) Hz. Ali tarafından Azerbay-
can valisi yapıldı. Erdebîl’e bir cami yaptırdı.752

745 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 285; İbn Abdilberr, el-İstiâb, II, 632; Yâkut,
Mu‘cemu’l-büldân, II, 119; Streck, “Ermeniye”, IV, 318.
749 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, I, 137; Muhammedoğlu, “Erdebil”, XI, 276.
750 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 455; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, I, 160; Ünlü,
İslâm Tarihi, I, 106; Muhammedoğlu, “Erdebil”, XI, 276.
751 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 455; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, I, 160.
752 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 456; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 118; Ünlü,
İslâm Tarihi, I, 106; Buniyato, “Azerbayacan”, IV, 319.
7.1.3. Mûkân
Azerbaycan’da bir yerleşimdir.753 Abdullah b. Şübeyl el-Ah-
mesî,754 Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (ö. 36)755 ve el-Velîd b.
Ukbe el-Emevî756 buraya gazâda bulundular.
7.1.4. Zencân
Azerbaycan’da bir şehirdir.757 Berâ’ b. ‘Âzib (ö. 71) fethetti.758
7.2. Ermînîye
Bâbü’l-Ebvâb’dan Rûm diyarına kadar olan bölgede yer
alırdı.759 Habîb b. Mesleme (ö. 42) 6000 kişilik bir ordu ile se-
fere çıktı ve burayı fethetti. Daha sonra valiliğini yaptı. Orada
vefat etti.760 Muğîre b. Şu‘be (ö. 50) Ermenistan ve Azerbaycan
valiliği yaptı761. Eş’as b. Kays (ö. 42) da buranın valiliğini ya-
panlardandır.762 Hucr b. Yezîd b. Seleme Muâviye tarafından
753 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, IV, 1279.

758 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 450; Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 407.
760 Bkz. İbn Hayyât, Tabakât, 551; Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 277; İb-
nü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 449; Sağânî, Derru’s-sehâbe, 309a; İbn Hacer,
el-İsâbe, II, 24
Ermenistan’da görevlendirildi.763 Yine, Hâris b. Amr Tâî adlı

sahâbînin buraya geldiği ve vefat ettiği bilinmektedir.764
7.2.1. Bâbü’l-Ebvâb (Derbend)
Taberistân (Hazar) denizi kıyısındadır.765 Hz. Ömer, Ab-
durrahmân b. Rebîa el-Bâhilî’yi orada görevlendirdi.766 Sürâka
b. Amr b. Atiyye, Ermenistan halkıyla barış yaptı. Derbend’te
vefat etti.767
7.2.2. Belencer
Hazar’da, Derbend’in ardında, Ermenistan’da bir şehirdir.768
Abdurrahmân b. Rebîa el-Bâhilî769 ve Selmân b. Rebîa el-Bâ-
hilî770 fethinde bulunan komutanlardandı. Her ikisi de orada
şehîd düştüler.771 Ayrıca, Karaza b. Ka‘b el-Ensârî bu şehre ge-
len sahâbîlerdendir.772

766 İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 304; Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 409; Şâ-
767 İbn Hacer, el-İsâbe, III, 41; Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 410; Şâ-
768 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, I, 276; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, II, 278.
769 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, II, 278; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 304.
770 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 287; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 139; Şâkir,
Dört Halife, 328.
771 Bkz. Sağânî, Derru’s-sehâbe, 310a, 310b.
7.2.3. Tiflîs
Habîb b. Mesleme (ö. 42) buraya kadar ilerledi.773 Kays b.
Sa‘d b. Ubâde el-Ensârî (ö. 78) Tiflîs’e yerleşti. Orada vefat etti.774
7.2.4. Beylekân
Ermîniye’de, Bâbü’l-Ebvâb (Derbend) yakınında bir şehir-
dir. Selmân b. Rebîa el-Bâhilî fethetti.776
775
8. İRAN BÖLGESİ
8.1. Hûzistân
İran’da; Tüster, Ehvâz, Cündîşâpûr gibi şehirleri kapsayan
bir bölgeye verilen isimdir.777 Ammâr b. Yâsir (ö. 37) fethinde
bulundu.778 Zerr b. Abdullah el-Fukaymî de Hûzistân’ı fethe-
den komutanlardandı.779
8.1.1. Tüster
Hûzistân’ın en büyük şehridir.780 Ebû Mûsâ el-Eş’arî tarafın-
dan fethedildi.781 Tüster şehrinin kapısından ilk giren Abdullah
773 Streck, “Ermeniye”, IV, 318.
778 Fayda, “Ammâr”, III, 75.
781 İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 229; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 105.
b. Muğaffel’dir (ö. 61).782 Tüster’in fethinde bulunan sahâbiler-

den bazıları şunlardır: Muhâcir b. Ziyâd el-Hârisî,783 Berâ’ b.
Âzib (ö. 71),784 Şihâb el-Anberî,785 Enes b. Mâlik b. en-Nadr (ö.
91),786 Nu‘man b. Mukarrin el-Müzenî (ö. 21)787 ve Ammâr b.
Yâsir (ö. 37).788 Burada şehîd düşenlerden bazıları ise şunlardır:
Avn b. Ca‘fer b. Ebî Tâlib,789 Berâ’ b. Mâlik el-Ensârî790 ve Mu-
hammed b. Ca‘fer b. Ebî Tâlib.791
8.1.2. Ehvâz
Basra ve Fâris arasında bir yerdir.792 Abdullah b. Kays Ebû
Mûsâ el-Eş’arî tarafından fethedildi.793 Ayrıca, Sa‘saA b. Muâ-
viye zekât âmili olarak burada görev yaptı.794 Bunun dışında,
buraya gelen veya burada şehîd olan sahâbîler arasında; Ubâde
784 İbn Hayyât, Tabakât, 324; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 205; İbn Hacer,
el-İsâbe, I, 278.
786 İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 273; Canan, “Enes b. Mâlik”, XI, 235.
787 İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 274; Ünlü, Nuri, İslâm Tarihi, I, 105.
789 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, IV, 314; Sağânî, Derru’s-sehâbe, 312a; İbn Ha-
cer, el-İsâbe, IV, 744.
Hacer, el-İsâbe, IV, 212; Şâkir, Dört Halife, 253.
b. Kurt (ö. 41),795 Nadle b. Ubeyd el-Eslemî,796 Harkûs b. Zü-

heyr es-Sa‘dî,797 Şureyh b. Âmir es-Sa‘dî798 ve Selmâ b. Kayn et-
Temîmî’yi799 sayabiliriz.
8.1.3. Cundîşâpûr
İran’da Hûzistan bölgesinde tarihî bir şehirdir. H. 17 yılında
Ebu Mûsâ el-Eş’arî tarafından sulhen alındı. Hz. Ömer, Bişr b.
el-Muhtefez’i buraya vali tayin etti.800 Zerr b. Abdullah el-Fu-
kaymî’nin burayı fethettiği rivâyet edilir.801
8.2. Taberistân
Cîlân’a komşu, er-Rey, Kûmis, ed-Deylem ve Hazar deni-
zi arasında yer alan bölgedir.802 Sa‘îd b. el-Âs b. Sa‘îd el-Emevî
(ö. 53) Taberistân’a gazâya çıktı ve orayı fethetti.803 Abdullah
b. Abbâs (ö. 68) fethinde bulundu.804 Yine, Hasan b. Ali b. Ebî
795 Sağânî, Derru’s-sehâbe, 310b; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 627.

800 Uslu, “Cundişapur”, VIII, 118.
802 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, III, 887; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, VI, 17.
803 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 467; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, VI, 19; İb-
nü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 392; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 107.
804 Çakan, “Abdullah b. el-Abbas”, I, 76.
Tâlib (ö. 50) ve Hüseyin b. Ali b. Ebî Tâlib (ö. 61) buraya gazâda
bulundular.805
8.3. Kirmân
Mükrân’ın batısında, Sicistân’ın güneybatısında büyük bir
bölgeye verilen isimdir.806 Sehl b. Adî b. Mâlik fethetti.807 Mü-
câşi‘ b. Mes‘ûd es-Sülemî valiliğini yaptı.808 Yine, Ubeydullah b.
Ma‘mer Teymî de burada emîrlik yaptı.809 Buraya gelen diğer iki
sahâbî ise, Rebî‘ b. Ziyâd el-Hârisî810 ve Abdullah b. Büdeyl’dir.811
8.4. Deylem
Taberistan’ın batısında bir İran şehridir.812 Berâ’ b. Âzib (ö.
71) fethetti.813 Sa‘d b. Ebî Vakkâs el-Kureşî (ö. 51)814, Velîd b.
805 Makdisî, Kitâbü’l-bed’ ve’t-te’rîh, V, 198; Panipeti, İslâm Yayılış Tarihi,

II, 865.
807 İbn Hacer, el-İsâbe, III, 203; Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 414;
808 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 551; İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 338; Panipeti,
İslâm Yayılış Tarihi, VIII, 866.
809 Şâkir, Mahmud, Dört Halife, 328.
812 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, IV, 186; Strange, Büldân, 207.
Ukbe el-Emevî, Sa‘îd b. el-Âs b. Sa‘îd el-Emevî (ö. 53)815 buraya

gazâda bulundular.
8.5. Taylesân
Deylem ve Hazer nahiyelerindendir816. Berâ’ b. Âzib (ö. 71)
fethetti.817 Velîd b. Ukbe el-Emevî gazâda bulundu.818
8.6. Isfahân
Ünlü Fâris şehridir. Şehir, kaynaklarda daha çok Isfahân
şeklinde geçer.819 Buraya değişik sebeplerle 17 sahâbenin gel-
diğini belirledik. Ebû Mûsâ el-Eş’arî h. 23’te fethetti.820 O, Is-
fahânlıları eğitti.821 Hz. Ömer, Abdullah b. Abdullah b. Itbân
el-Ensârî’yi Isfahân ordusunun başına geçirdi. O da burayı tek-
rar fethetti.822 Abdullah b. Büdeyl Isfahân’a geldi ve sulh yaptı.823
Humeme b. Ebî Humeme ed-Devsî gazâda bulundu824 ve ora-

817 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân; Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 407.
818 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 450; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, VI, 81.
821 Ebû Nu‘aym, Târîhu Isfahân, I, 84.
822 İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 158; Ebû Nu‘aym, Târîhu Isfahân, I, 91.
823 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 436; Ebû Nu‘aym, Târîhu Isfahân, I, 87; İb-
nü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 184.
824 Ebû Nu‘aym, Târîhu Isfahân, I, 99; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 58; İbn
Hacer, el-İsâbe, II, 125.
da vefat etti.825 Burada idârî görevlerde bulunan bazı sahâbîler

şunlardır: Hâlid b. Ğalâb el-Kureşî Hz. Osman zamanında İs-
fahân valiliği yaptı.826 Yine, Sâib b. el-Akra‘ es-Sekafî İsfahân’da
valilik yaptı, orada vefat etti.827 Keza, Mihnef b. Süleym Hz. Ali
tarafından buraya vâli tayin edildi.828 Muâviye, Nâbıga Kays b.
Abdullah el-Ca‘dî’yi oraya gönderdi.829 Orada vefat etti.830 Yine
Hasan b. Alî b. Ebî Tâlib (ö. 50) Curcân’a gazâya giderken Is-
fahân’a uğradı.831 Abdullah b. ez-Zübeyr b. el-Avvâm (ö. 73)
Hz. Hasan ile oraya geldi.832
8.7. Kâşân
Isfahân yakınlarında bir şehirdir833. Fethinde, Abdullah b.
Kays Ebû Mûsâ el-Eş’arî834 ve Dahhâk b. Kays el-Fihrî’nin (ö.
53)835 adları geçer.

826 Ebû Nu‘aym, Târîhu Isfahân, I, 96; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 106.
827 Ebû Nu‘aym, Târîhu Isfahân, I, 105; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 311;
İbn Hacer, el-İsâbe, III, 17.
829 Ebû Nuaym, Târîhu Isfahân, I, 102; İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 393.
8.8. Hemezân
Meşhur Fâris şehridir.836 Nuaym b. Mukarrin el-Müzenî
h. 21’de fethetti.837 Yine, Muğire b. Şube, Cerîr b. Abdullah b.
Câbir el-Becelî’yi (ö. 51) oraya gönderdi. O da h. 24 yılında bu-
rayı tekrar fethetti ve valiliğini yaptı.838 Huzeyfe b. el-Yemân
el-Absî (ö. 36)839 ve Simâk b. Haraşe el-Ensârî’nin adları He-
mezân’ın fethinde geçer.840 Kadınlardan ise; Sümeyra el-Kure-
şiyye h. 21’de Hemezân’ın fethinde bulundu.841 Simâk b. Ubeyd
el-Absî ve Simâk b. Mahreme el-Esedî842 Hemezân’ın idârî işle-
rini ilk görenlerdir.
8.9. Kazvîn
100 mil kadar Tahrân’ın kuzeybatısında yer alır.843 Berâ’ b.
Âzib (ö. 71) valilik yaptı.844 Sa‘îd b. el-Âs b. Sa‘îd el-Emevî (ö.
53) şehri imar etti.845

837 Taberî, Târîhu’t-Taberî, IV, 147; Şâkir, Dört Halife, 258.
838 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 434; İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 311; Fayda,
“Cerîr b. Abdullah”, VII, 411.
8.10. Rey
Meşhur İran şehridir. Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (ö. 36) h.
22’de fethetti.846 Değişik zamanlarda buranın fethinde bulunan
diğer sahâbîler; Sa‘d b. Ebî Vakkâs el-Kureşî (ö. 51),847 Berâ’ b.
‘Âzib (ö. 71),848 Simâk b. Haraşe el-Ensârî,849 Karaza b. Ka‘b el-
Ensârî850 ve Nuaym b. Mukarrin el-Müzenî’dir.851 Ayrıca, Kesîr
b. Şihâb, Muâviye’nin Rey valisiydi.852
8.11. Kum
Rey şehri yakınlarındadır. Abdullah b. Kays Ebû Mûsâ el-
Eş’arî fethetti.853
8.12. Istahr
Fâris’de bir beldedir.854 Osmân b. Ebî’l-Âs (ö. 50) fethetti.855
Daha önce burayı Ebû Mûsâ el-Eş’arî fethetmek istedi, fakat

850 İbn Abdilberr, el-İstiâb, III, 1306; İbn Hacer, el-İsâbe, V, 431.
851 Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 407; Şâkir, Dört Halife, 259; Ünlü,
İslâm Tarihi, I, 106.
853 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 436; Şâkir, Dört Halife, 257.
855 Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 441; Şâkir, Dört Halife, 260; Ünlü,
İslâm Tarihi, I, 106.
başarılı olamadı.856 Sa‘b b. Cessâme, fethine şahit oldu.857 Bura-

ya yerleşen sahâbîler arasında; Hassân b. Câbir es-Sülemî858 ve
Ubeydullah b. Ma‘mer Teymî’nin adları geçer.859
8.13. Dînever
Hemezân’ın batısında bir yerleşimdir.860 Cerîr b. Abdullah
b. Câbir el-Becelî (ö. 51) üzerine yürüdü, fakat fethedemedi.861
Daha sonra, Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (ö. 36) fethetti.862 Ay-
rıca, Ebû Mûsâ el-Eş’arî’nin buraya kadar geldiği bilinmekte-
dir.863
8.14. Hulvân
Dînever yakınlarında bir Fâris şehridir.864 Cerîr b. Abdullah
b. Câbir el-Becelî (ö. 51) barış yoluyla aldı. Orada valilik yaptı.865
Ka‘kâ‘ b Amr et-Temîmî de buraya gelen sahâbîlerdendir.866
856 İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 318; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 106.

861 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 423; Fayda, “Cerîr b. Abdullah”, VII, 411.
863 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 431; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 106.
865 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 423; İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 272; Fayda,
“Cerîr b. Abdullah”, VII, 411.
866 Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 381; Şâkir, Dört Halife, 250.
8.15. Nehâvend
Hemezân’ın güneyinde yer alır. Burayı Huzeyfe b. el-Yemân
el-Absî (ö. 36) h. 19’da fethetti.867 Muğîre b. Şu‘be (ö. 50),868
Rib‘î b. Âmir b. Hâlid et-Temîmî,869 Eş’as b. Kays (ö. 42),870 Sâib
b. el-Akra‘ es-Sekafî,871 Cerîr b. Abdullah b. Câbir el-Becelî (ö.
51)872 ve Kays b. el-Mekşûh el-Murâdî873 fethine katılan bazı
sahâbîlerdir. Burada, Nu‘man b. Mukarrin el-Müzenî (ö. 21),874
Tuleyha b. Huveylid (ö. 21)875 ve Üseyr b. Urve b. Sevâd876 gibi
sahâbîler şehîd düştüler.
8.15.1. Rûze
Nehâvend’in köylerindendir.877 Amr b. Ma‘dîkerib (Ebû
Sevr) burada vefat etti.878
867 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 427; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 469; Şâkir,

Mahmud, Dört Halife, 257; Ünlü, Nuri, İslâm Tarihi, I, 105.
868 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 427; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, V, 248.
870 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 427; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 118.
872 Fayda, “Cerîr b. Abdullah”, VII, 411.
874 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 427; İbn Hibbân, Meşâhîr, 43; Sağânî, Der-
ru’s-sehâbe, 313a; İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 454; Şâkir, Dört Halife, 257.
875 Makdisî, Kitâbü’l-bed’ ve’t-te’rîh, V, 182; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 542.
877 Bekrî, Mu‘cemu mesta‘cem, 684.
8.16. Cîlân
Taberistan’ın batısında birçok beldeyi kapsayan bölgenin
ismidir.879 Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (ö. 36),880 Berâ’ b. Âzib
(ö. 71)881 ve Velîd b. Ukbe el-Emevî882 bu bölgeye gazâda bulu-
nan sahâbîlerdir.
8.17. Şîrâz
Fâris’in başşehridir.883 Fethinde, Osmân b. Ebî’l-Âs (ö. 50)
ve Ebû Mûsâ el-Eş’arî’nin adları geçer.884
8.18. Tevvec
Şîrâz’a 32 fersah uzaklıkta bir Fâris şehridir.885 Osmân b.
Ebî’l-Âs (ö. 50) h. 23’de fethetti. Mescidler inşa etti. Şehri imar
etti.886 Mücâşi‘ b. Mes‘ûd es-Sülemî fethinde bulundu.887
879 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, III, 194; Strange, Büldân, 206.

887 Ebû Nu‘aym, Târîhu Isfahân, I, 98; Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, II, 426;
Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 413.
8.19. Erracân
Şiraz ile arasında 60 fersah vardır. Yine, Ehvâz ile arasın-
da 60 fersah vardır.888 Osmân b. Ebî’l-Âs (ö. 50) Erracân’ı, Ebû
Mûsâ el-Eş’arî ile fethetti.889
8.20. Kûmis
Taberistân dağlarının devamında yer alan, şehir ve köyle-
re şamil olan büyük bir yerleşimdir. Meşhur şehirlerinden biri
Bistâm’dır.890 Sevâd (Süveyd(?)) b. Mukarrin el-Müzenî Kûmis’e
gönderildi. O da burayı h. 22’de sulh ile fethetti.891
9. HORASÂN VE MAVERAÜNNEHR BÖLGESİ
9.1. Horâsân
Batıda sınırı, İran’ın doğu sınırını teşkil eden Cürcân ile
başlayan Horasan, güneyde İran ve Horasan çölü, kuzeyde
Harzem, doğuda Sind ve Sicistân, kuzeydoğuda ise Mâveraün-
nehr’e kadar uzanır.892 Buraya gelen 15 sahâbe belirledik. Bun-
lardan bazıları şunlardır: Abdurrahmân b. Semüra (ö. 50) Ho-

891 Taberî, Târîhu’t-Taberî, IV, 151; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 221; Ahmed
Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 408.
892 Sandıkçı, İlk Üç Asırda İslâm Coğrafyasında Hadîs, 383.
rasan’a gazâya çıktı ve bazı fetihlerde bulundu.893 Abdullah b.

Âmir, Akra‘ b. el-Hâbis’i, Horasan’a yolladığı askerlerin başına
verdi.894 Hz. Peygamber, Abdurrahmân b. Ebzâ’yı Horasan’da
görevlendirdi.895 Yine, Hayde b. Muâviye el-Kayserî burada
görevliydi.896 Galib b. Abdullah el-Leysî, Muâviye zamanında
Horasan valiliği yaptı.897 Kays b. el-Heysem es-Sülemî de Muâ-
viye tarafından Horasan’da görevlendirildi.898 Buraya yerleşen
sahâbîlerden diğer bazıları ise şunlardır: Ebû Berze el-Eslemî,899
Muâviye b. Hayde el-Kuşeyrî,900 Enes b. Züneym el-Kenânî (ö.
60),901 Abdurrahmân b. Ya‘mer902 ve Abdullah b. Hâzim el-Es-
lemî (ö. 71).903
893 İbn Sa‘d, Tabakât, VII, 366; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 311.
897 İbn Hacer, el-İsâbe, V, 317; Algül, “Ğalib b. Abdullah”, XIII, 327.
898 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 575; Makdisî, Kitâbü’l-bed’ ve’t-te’rîh, V,
198.
899 İbn Sa‘d, Tabakât, VII, 366; Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 577; İbn Hacer,
el-İsâbe, VII, 38.
901 Kandemir, “Enes b. Züneym”, XI, 236.
902 İbn Sa‘d, Tabakât, VII, 367; İbn Hayyât, Tabakât, 593; İbn Hacer, el-
İsâbe, IV, 368.
903 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 220; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 70; Accâc,
Sünne kable’t-tedvîn, 174.
9.1.1. Merv
Horasan’ın başşehridir.904 Büreyde b. el-Husayb el-Eslemî
(ö. 63), Hz. Osman zamanında Horasan’a gazâda bulundu ve
Merv’e gitti. Vefat edinceye kadar orada oturdu. Neysâbur’da
gömülüdür.905 Keza Burme b. Muâviye el-Esedî (ö. 63) de Hz.
Osman zamanında Horasan’a gazâya çıktı, sonra Merv’e yer-
leşti ve orada vefat etti.906 Abdullah b. Ebî Ukayl es-Sekafî Hz.
Ömer tarafından Ahnef ’e yardım maksadıyla gönderilen dört
komutandan biridir.907 Hakem b. Amr b. Mücedda‘ el-Ğifârî (ö.
50) Ziyâd tarafından Horasan’a vali tayin edildi. Merv’de vefat
etti.908 Keza Hâris b. en-Nu‘mân el-Ensârî burada görev yaptı.909
Buraya yerleşen diğer bazı sahâbîler şunlardır: Muhammed
mevlâ Rasûlullah (s.a.),910 Muhtefir b. Evs el-Müzenî,911 Galib
b. Abdullah el-Leysî,912 Ümeyye b. EsAd el-Huzâî913 ve Nadle

905 İbn Sa‘d, Tabakât, VII, 365; İbn Hayyât, Tabakât, 593; Belâzürî, Fütû-
hu’l-büldân, 577; İbn Hibbân, Meşâhîr, 60; Hâkim, Ma‘rifetu ulû-
mi’l-hadîs, 194; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 286.
908 Bkz. İbn Sa‘d, Tabakât, VII, 366; İbn Hayyât, Tabakât, 593; Belâzürî,
Fütûhu’l-büldân, 576; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 40; Sağânî, Der-
ru’s-sehâbe, 309a; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 107.
909 Taberî, Târîhu’t-Taberî, IV, 167; Şâkir, Dört Halife, 259.
b. Ubeyd el-Eslemî.914 Ayrıca Kurayt b. Ebî Rimse Merv’i va-

tan edindi, orada vefat etti. Nesli burada devam edegelmiştir.915
Ümeyye b. Sa‘d el-Kureşî’yi Muhammed b. Handeviyye Târîhu
Merv’de, Merv’e gelen sahâbeler arasında zikreder.916 İbn Hacer
bu son iki kişiyi sahâbî kabul etmez.
9.1.1.1. Mihrecân
Merv’de bir köydür917. Sâ’ib b. Akra‘ es-Sekafî fethetti.918
9.1.2. Sicistân
Afganistan sınırları içerisinde, Herat’ın güneyinde bulunan
bir bölgedir.919 Rebî‘ b. Ziyâd el-Hârisî h. 29’da Sicistân’ı fethet-
ti.920 Daha sonra Abdurrahmân b. Semüra (ö. 50) tarafından h.
33’de tekrar fethedildi ve Abdurrahman burada görevlendiril-
di.921 Mühelleb b. Ebî Safra el-Ezdî (ö. 44) de onunla Sicistan’ın
fethinde bulundu.922 Hz. Ali, Abdullah b. Abbâs’ı (ö. 68) buraya
914 İbn Sa‘d, Tabakât, VII, 366; İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 434.
918 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 431; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 17; Ünlü, İslâm
Tarihi, I, 106.
920 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 553-556; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 207;
İbn Hacer, el-İsâbe, II, 457.
921 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 557; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 256; İbn
922 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 608; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 455;
vali tayin etti.923 Kabîsa b. el-Muhârık de valiliğini yaptı.924 Bü-

reyde b. el-Husayb el-Eslemî (ö. 63) Sicistan’a gitti. Orada bir
süre kaldı.925
9.1.2.1. Zerenc
Sicistan’ın başşehridir.926 Abdurrahmân b. Semüra (ö. 50)
fethetti.927 Âsım b. Amr et-Temîmî’nin de şehri Abdullah b.
Umeyr el-Leysî ile kuşattıkları ve halkıyla sulh yaptıkları rivâ-
yet edilir.928
9.1.2.2. Kâbil
Hindistan’ın kuzeyinde, Tuhâristan’ın güneyinde yer alır.929
Abdurrahmân b. Semüra (ö. 50) fethetti.930 Mücâşi‘ b. Mes‘ûd
es-Sülemî Kâbil’e gazâda bulundu.931 Abdullah b. el-Hâris b.
Abdilhâris burada şehîd düştü.932 Yine, Ebû Rifâ’a el-Adevî (ö.

926 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 455 dipnotta.
927 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 455; Panipeti, İslâm Yayılış Tarihi, II, 868;
928 Taberî, Târîhu’t-Taberî, IV, 180; Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 414;
930 İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 340; Panipeti, İslâm Yayılış Tarihi, II, 868.
44) Sicistân’a gazâda bulundu. H. 44’de Kâbil’de katledildi. Kab-

ri Beyhak’tadır.933
9.1.2.3. Rahhac
Sicistân’da Kâbil yakınlarında bir yerleşimdir.934 Abdurrah-
mân b. Semüra (ö. 50) h. 40’da fethedip, bir antlaşma yaptı. Hz.
Osman’ın şehadetine kadar orada kaldı.935
9.1.2.4. Büst
Afganistan’ın Sicistân bölgesinde bir şehirdir. Kâbil yakın-
larındadır.936 Abdurrahmân b. Semüra (ö. 50), Hz. Osman za-
manında h. 29’da, kumandasındaki ordularla burayı fethetmiş-
ti, h. 41’de tekrar fethetti.937
9.1.2.5. Herât
Herât’a gelen sahâbîlerden bazıları şunlardır: el-Hakem b.
Amr b. Mücedda‘ el-Ğifârî (ö. 50),938 Imrân b. el-Fasîl,939 Sufra
Ebû Ma‘dân940 ve Muhammed b. Yefdîdûye el-Herevî.941
933 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 256; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 140; Koçkuzu,
“Ebû Rifâa”, X, 217.
934 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 455 dipnotta.
936 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, II, 170; Yazıcı, “Büst”, VI, 495.
937 Yazıcı, “Büst”, VI, 495; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 161.
938 Sönmez, “Hakem b. Amr”, XV, 175.
941 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, V, 115.
9.1.3. Zâbülistân
Belh ve Tuhâristan’ın güneyinde büyük bir bölgeye verilen
isimdir. Başşehri Gazne’dir.942 Burayı Abdurrahmân b. Semüra
(ö. 50) fethetti.943
9.1.4. Belh
Horasan’da ünlü bir şehirdir.944 Rebî‘ b. Ziyâd el-Hârisî gazâ-
da bulundu.945 Kays b. Yezîd,946 Kays b. Ebî VedîA el-Ensârî,947
Rib‘î b. Âmir b. Hâlid et-Temîmî948 ve Kays b. el-Heysem es-Sü-
lemî949 Belh’e yerleşen sahâbîlerdir.
9.1.5. Tuhâristân
Horasan sınırları içinde, Ceyhun’un batısında yer alan bü-
yük bir vilâyettir.950 Hakem b. Amr b. Mücedda‘ el-Ğifârî (ö. 50)
buraya iki sefer düzenledi.951 Rib‘î b. Âmir b. Hâlid et-Temîmî
el-Ahnef tarafından Tuhâristan valiliğine getirildi.952
942 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, IV, 365; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 455.
943 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 557-559; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 455;
Panipeti, İslâm Yayılış Tarihi, II, 868.
948 Taberî, Târîhu’t-Taberî, IV, 167.
951 Sönmez, “Hakem b. Amr”, XV, 175.
952 İbn Hacer, el-İsâbe, II, 455; Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 412; Şâ-
9.1.5.1. Cûzcân
Afganistan’da Tuhâristan’a bağlı bir bölgedir. Hz. Osman
zamanında Akra‘ b. el-Hâbis tarafından fethedildi (31/652).953
9.1.6. es-Sûs
Horasan’da bir şehirdir.954 Ebû Sebre el-Cu‘fî fethetti.955 Ebû
Mûsâ el-Eş’arî oraya gitti.956
9.1.7. Neysâbûr
Buraya gelen bazı sahâbîler şunlardır: Hemmâm b. Zeyd
el-Vâbisî burayı vatan edindi. Orada vefat etti. Soyu burada
devam edegelmiştir.957 Ahnef b. Kays, Mutarrif b. Abdullah’ı
Neysâbûr’a gönderdi.958 Affân b. Hubeyb Neysâbûr’a yerleş-
ti.959 Âmir b. Süleym el-Eslemî burada vefat etti ve defnedil-
953 Yazıcı, “Cûzcân”, VIII, 96; Şâkir, Dört Halife, 331; Ünlü, İslâm Tarihi, I,
107.
956 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 532; İbn A‘sem, el-Fütûh, I, 269; Makdisî,
Kitâbü’l-bed’ ve’t-te’rîh, V, 187.
958 Taberî, Târîhu’t-Taberî, IV, 167; Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 411;
di.960 Mühelleb b. Ebî Safra el-Ezdî (ö. 44),961 Ka‘b b. Uyeyne

et-Temîmî962 ve Evs b. Sa‘lebe buraya gelen diğer sahâbîlerdir.963
9.1.8. Cürcân
Taberistân ve Horasan arasında, Hazar denizinin güneydo-
ğusunda meşhur ve büyük bir şehirdir.964 Buraya gelen sahâbîler
arasında şunlar vardır: Abdullah b. Ömer, Huzeyfe b. el-Yemân
el-Absî (ö. 36), Abdullah b. Ebî Evfâ (ö. 86), Ebû Hureyre (ö.
58), Abdullah b. ez-Zübeyr b. el-Avvâm (ö. 73), Hasan b. Ali b.
Ebî Tâlib (ö. 50), Hüseyin b. Ali b. Ebî Tâlib (ö. 61),965 Süveyd
b. Mukarrin,966 Simâk b. Mahreme el-Esedî,967 Sa‘îd b. el-Âs b.
Sa‘îd el-Emevî (ö. 53),968 Süveyd b. Kutbe el-Vâilî.969
965 Sehmî, Târîhu Cürcân, 46; Şâkir, Dört Halife, 328.
966 Sehmî, Târîhu Cürcân, 46; Ünlü, İslâm Tarihi, I, 106.
967 Sehmî, Târîhu Cürcân, 46; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, II, 453; İbn Hacer,
el-İsâbe, III, 107; Şâkir, Dört Halife, 328.
9.1.9. Serhas
Neysâbur ve Merv arasında yer alır.970 Abdullah b. Hâzim
el-Eslemî (ö. 71) fethetti.971 Hâris b. Hassân el-Ahnef Horasan’ı
fethettiğinde onu Serhas’a göndermiştir.972
9.3. Mâverâünnehr
Ceyhun (Amu Derya) nehrinin doğusuna bu ad verilir.
Ceyhun nehrinin batısındaki bölgeye Horasan denir. Kuzeyde
Türkistân, güneybatısında Horasan, kuzeybatısında Harzem,
güneyde Tuhâristân ve doğuda Çin hududundaki Taşkent ile
sınırlıdır.973
9.3.1. Buhârâ
Mâveraünnehr’in en büyük şehirlerindendir974. Sa‘îd b. Os-
mân el-Ensârî Horasan valisi oldu, Buhârâ’ya geldi.975 Kusem b.
el-Abbâs b. Abdilmuttalib Buhârâ’ya gelen sahâbîler arasında-

971 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 569; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, III, 220; Pani-
peti, İslâm Yayılış Tarihi, II, 868.
972 İbn Hacer, el-İsâbe, I, 570; Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiyâ, I, 411; Şâ-
973 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, VII, 370; Sandıkçı, İlk Üç Asır İslâm Coğraf-
yasında Hadis, 383.
975 Narşahî, Târîhu Buhârâ, 62; İbn Hibbân, Meşâhîr, 61; Makdisî,
Kitâbü’l-bed’ ve’t-te’rîh, VI, 4.
dır.976 Esved b. Hâzim b. Safvân ise Buhârâ’da bir köyün müez-

ziniydi.977
9.3.2. Semerkand
Mâverâünnehr’de yer alır.978 Kusem b. Abbâs b. Abdilmut-
talib Semerkand’a gazâ etti. Orada şehîd düştü. Kabri Semer-
kand’dadır.979 Yine, Sa‘îd b. Osmân el-Ensârî, Kusem ile buraya
gelenlerdendir.980
10. HİNDİSTAN ve SİND BÖLGESİ

10.1. Hind
Arapların Hindistan ile İslâm’dan önce ticârî ilişkileri var-
dı. İslâm sonrası Hindistan ile ticaret yapan Müslümanların,
İslâm’ın Hindistan’da yayılmasında büyük rolü olmuştu. Daha
fetihler gerçekleşmeden önce bu kişiler İslâm’ı yaymışlardı.981
Bunların çoğunun sahâbî olmaları gerekir. Bazı sahâbenin
976 Narşahî, Târîhu Buhârâ, 64.

979 Bkz. İbn Sa‘d, Tabakât, VII, 367; İbn Hibbân, Meşâhîr, 61; İbnü’l-Esîr,
Üsdü’l-gâbe, IV, 393; Sağânî, Derru’s-sehâbe, 312b; İbn Hacer, el-İsâbe,
V, 421.
980 Makdisî, Kitâbü’l-bed’ ve’t-te’rîh, VI, 4; Kalkaşandî, Meâsirü’l-inâfe, I,
113.
981 Tarârî, Mevsûatü’t-târîhi’l-İslâmî, I, 343; Panipeti, İslâm Yayılış Tarihi,
III, 1125.
daha Hz. Ömer zamanında bu bölgeye ulaştığına dair rivâyet-

ler vardır.982
Sevvâr b. Hemmâm, Muâviye tarafından Hindistan’ın bazı
bölgelerine memur edildi. Orada şehîd düştü.983 Sinân b. Sele-
me el-Hüzelî ise h. 50’de Ziyâd b. Ebîhi tarafından Hind gazâ-
sında görevlendirildi.984
10.1.1. Tihâne
Hindistan’da, Bombay’a 32 mil uzaklıkta bir yerdir.985 Ha-
kem b. Ebî’l-Âs, Osmân b. Ebi’l-Âs tarafından Hindistan’a sefe-
re görevlendirildi. Emrindeki orduyla Tihâne şehrine gitti, za-
ferle döndü.986 Yine, Osmân b. Ebî’l-Âs (ö. 50) buranın fethinde
bulundu.987
10.1.2. Behrûc
Hindistan’da, Ahmedâbâd’a yakın ünlü bir şehirdir.988 Ha-
kem b. Ebî’l-Âs Hindistan’a yapılan seferde görevlendirildi.
Emrindeki orduyla Tihâne ve Behrûc şehirlerine girdi ve za-
ferle döndü.989

985 Mübârekpûrî, el-Arab ve’l-Hind, 132 dipnotta.
987 Tarârî, Mevsûatü’t-târîhi’l-İslâmî, II, 357.
988 Mübârekpûrî, el-Arab ve’l-Hind, 131 dipnotta.
989 Mübârekpûrî, el-Arab ve’l-Hind, 132; Tarârî, Mevsûatü’t-târîhi’l-İs-
lâmî, II, 357.
10.2. Sind
Hind, Kirmân ve Sicistân arasında bir ülkedir.990 Müslü-
manlar daha Hz. Ömer zamanında karadan bu bölgeye ulaş-
mışlardı.991
10.2.1. Mükrân
Sind bölgesindedir. Batısında Kirmân, kuzeyinde Sicistân
ve doğusunda Hind yer alır.992 Hakem b. Amr es-Sa‘lebî fet-
hetti.993 Hâris b. Mürre (ö. 42) fethinde bulundu ve orada vefat
etti.994 Abdullah b. el-Mu‘temer995 ve Suhâr b. el-Abbâs996 fet-
hinde bulunan diğer iki sahâbedir. Sinân b. Seleme el-Hüzelî
oraya yerleşti.997 Buraya gelen diğer sahâbîler Süheyl b. Adî ve
Abdullah b. Itbân el-Ensârî’dir.998

993 Yâkut, Mu‘cemu’l-büldân, VIII, 130; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 108; Tarârî,
Mevsûatü’t-târîhi’l-İslâmî, II, 357; Şâkir, Dört Halife, 261.
994 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 607; Tarârî, Mevsûatü’t-târîhi’l-İslâmî, II,
357.
995 Tarârî, Mevsûatü’t-târîhi’l-İslâmî, II, 357.
11. ÇİN
Çin’e kadar gitmiş bir sahâbîden kaynaklarımızda bahsedil-
mez. Ancak, Çin’deki belgelere dayanarak buraya İslâm’ı yay-
mak üzere bir elçinin geldiği rivâyet edilir.999 Bu elçinin geldiği
yıl, ismi ve görevi tam bilinmemektedir. Cemil Hee; 29/651
yılında Hz. Osman tarafından buraya gönderildiği ve isminin
Sa‘d b. Ebî Vakkâs olduğunu söyler.1000 Diğer bir kaynakta ise
bu kişinin Vehhâb b. Ebî Kebşe olduğu ve 6/628 yılında Çin
hükümdarının sarayına geldiği bildirilir.1001
999 Arnold, İntişâr-ı İslâm Tarihi, 298.

1000 Hee, “Çin”, VIII, 323.
1001 Panipeti, İslâm Yayılış Tarihi, III, 1058.
SONUÇ
Ç alışmamızın önsözünde de belirttiğimiz gibi, kaynaklarda

sahâbe ile ilgili bilgiler değişik sebeplerden dolayı kısıt-
lıdır. Buna rağmen, mevcut kaynaklarımız ile yaptığımız bu
çalışmamız ile sahâbenin değişik coğrafyalardaki dağılımı ko-
nusunda bir çerçeve çizmeyi, bir fikir vermeyi amaçladık.
Araştırmamız sonunda gördük ki, bu alanda geniş kap-
samlı bir eser yazılmamıştır. Elimizdeki mevcut eserlerden
bazılarını değerlendirirsek şunları görüyoruz: Sahâbe ricâli
daha çok, sahâbenin sahâbî olup olmadığı, nesebi, kendisin-
den rivâyette bulunulup bulunulmadığı gibi konularda bilgiler
vermekle birlikte sahâbenin yerleştiği yerler hakkında verdiği
bilgiler yetersizdir. Bunun, sahâbenin birçoğunun bedevî ol-
masından kaynaklandığı söylenebilir. Tabakât kitaplarında da
sınırlı bilgiler verilmiştir. Meselâ, İbn Sa‘d’ın Tabakâtü’l-kübrâ
adlı eserinde sahâbîleri, Kûfe, Basra, Şam gibi önemli merkez-
lere göre taksim ettiğini görüyoruz. Fakat bu başlıklar altında
tanıttığı sahâbîlerin sayısı çok sınırlıdır. Çalışmamızda hepsini
verememekle birlikte, biz bu eserlerde verilmeyen isimlere, di-
ğer kaynaklardan yararlanarak yeni isimler ekledik. Böylece bu
alanda, muhtasar olsa da bir çalışma ortaya koymaya çalıştık.
Çalışmamızda vardığımız önemli neticelerden birisi de şu-

dur: Sahâbîlerin, doğuda Çin’e, batıda Atlas Okyanusu’na, ku-
zeyde Kafkaslara, güneyde Sûdan’a ulaştıklarına dair haberler
muvacehesinde denilebilir ki, müstakbel İslâm dünyasının sı-
nırlarını adeta onlar çizmişlerdir.
Bu konuda daha başka çalışmaların yapılabileceğine inanı-
yoruz. Araştırmamızda, sahâbîler hakkındaki bilgilerin dağı-
nık olduğunu müşâhede ettik. Bunların bir araya getirilip bir
sahâbe ansiklopedisinin yazılmasının uygun olacağı kanısın-
dayız. Ayrıca, bu çalışmamıza benzer bir çalışma esas alınıp,
sahâbîlerin yerleştikleri yerler tespit edilip, bu sahâbîlerin de-
ğişik beldelerdeki hadislerinin yaygınlığı, bilinip bilinmemesi
gibi konuların da araştırması yapılabilir.
KAYNAKÇA
Accâc, Muhammed el-Hatîb, es-Sünne Kable’t-Tedvîn, Bey-

rut 1981, 5. baskı.
Afzalu’r-Rahmân, Sîret Ansiklopedisi, I-VI, İstanbul t.y.
Ahatlı, Erdinç, “Süfyân b. Avf ”, DİA, cilt: 38 (2010), 22.
Ahmed Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiya ve Tevârih-i Hulefâ, İs-
tanbul 1986.
Akgün, Hüseyin, Mağribli Muhaddis İbnü’l-Kattân’ın Hadis
Anlayışı, Ankara 2014.
........., “Sahâbe Coğrafyasının Oluşumu ve Sonuçları”, “İs-
lâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahâbe” Konulu Tar-
tışmalı İlmi Toplantı, SAÜ İlahiyat-İSAV, 27-28 Nisan
2013, 33-59, (Yayımlanmış tebliğ) İstanbul 2013.
Algül, Hüseyin, “Ğalib b. Abdullah”, DİA, cilt: 13 (1996),
327.
Alpkıray, Abdülcelil, “Sahâbenin Yerleşim ve Vefat Yerleri”,
Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılma-
mış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2005.
Armağan, Mustafa, “Debâ”, DİA, cilt: 9 (1994), 61.
Arnold, T. W., İntişar-ı İslâm Tarihi, çev. Hasan Gündüzler,
Ankara 1982, 2. baskı.
Atar, Fahrettin, İslâm Adliye Teşkilâtı, Ankara 1991, 3. bas-

kı.
Avvâme, Muhammed, İmamların İhtilaflarında Hadislerin
Rolü, çev. M. Hayri Kırbaşoğlu, İstanbul 1980.
Aydınlı, Abdullah, “Ebû Zer el-Ğifârî”, DİA, cilt: 10 (1994),
269.
........., “Ebu’d-Derdâ”, DİA, cilt: 10 (1994), 311.
Azimâbâdî, Muhammed Eşref, Avnu’l-ma’bûd, I-XIV, Bey-
rut 1994, 2. baskı.
Azimli, Mehmet, Dört Halifeyi Farklı Okumak-1 Hz. Ebû
Bekir, Ankara 2011.
Başaran, Selman – Sönmez, M. Ali, Hadis Usûlü ve Tarihi,
Bursa 1993.
Bekrî, Abdullah b. Abdilazîz, Mu‘cemu mesta’cem min es-
mâi’l-bilâd ve’l-mevâdi‘, I-IV, Beyrut 1983.
Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ, Fütûhu’l-büldân, thk. Abdullah
Enîs Tabbâa, Beyrut 1987.
Bilge, Mustafa, “Arîş”, DİA, cilt: 3 (1991), 279.
Bostan, İdris, “Balbek” , DİA, cilt: 5 (1991), 10.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl, el-Câmiu’s-
Sahîh, I-VIII, İstanbul, 1979.
Buniyato, Ziya Musa, “Azerbaycan”, DİA, cilt: 4 (1991), 319.
Canan, İbrahim, “Enes b. Mâlik”, DİA, cilt: 11 (1995), 235.
Çakan, İsmail Lütfi, “Abdullah b. Abbâs”, DİA, cilt: 1 (1988),

76.
Çetin, Atilla, “Dimyat”, DİA, cilt: 9 (1994), 309.
Çöğenli, M. Sadi – Ali Bayram, Erzurum’da Bulunan Meş-
hur Ziyaretgâhlar ve Kabir Ziyaretinin Âdabı, Ankara,
1973.
Çubuk, Vâhid, “Ürdün”, MEB İA, cilt: 13, 113, Ankara ts.
Çubukçu, Asri, “Furât b. Hayyân”, DİA, cilt: 13 (1996), 218.
DİA, “Ammuriye”, DİA, cilt: 3 (1991), 79.
Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah el-Isbehânî, Kitâbu Târîhi
Isfahân, thk. Seyyid Kesravî Hasen, I-II, Beyrut, 1990.
Dûrî, Abdülazîz, “Enbâr”, DİA, cilt: 11 (1995), 171.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî, Sünen, thk. Şu-
ayb el-Arnaût ve Muhammed Kamil Karabelli, I-VII,
Dimeşk 2009.
Emecan, Feridun, “Akka”, DİA, cilt: 2 (1989), 265.
Emînî, Halîl, es-Sahâbe ve Mekânâtühüm fi’l-İslâm, Kâhire
1989.
Ergin, A. Şakir, “el-Hansâ”, DİA, cilt: 16 (1997), 46.
Erkal, Mehmet, “Âmil”, DİA, cilt: 3 (1991), 58.
Fayda, Mustafa, Allah’ın Kılıcı Halid bin Velid, İstanbul
1992.
........., “Ammâr b. Yâsir”, DİA, cilt: 3 (1991), 75.
........., “Askalân”, DİA, cilt: 3 (1991), 487.

........., “Bey’atü’rrıdvân”, DİA, cilt: 6 (1992), 39.
........., “Celûlâ”, DİA, cilt: 7 (1993), 273.
........., “Cerîr b. Abdullah”, DİA, cilt: 7 (1993), 41.
........., “Fetih”, DİA, cilt: 12 (1995), 469.
Fierro, Isabel, “Hadis’in Endülüs’e Girişi”, Ankara Üniversi-
tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 47 (2006), çev. Murat
Gökalp, 237-258.
Goldziher, Ignaz, “Eshâb”, MEB İA, cilt: 4 (1993), 370.
Göyünç, Nejat, “Diyarbakır”, DİA, cilt: 7 (1993), 465.
Göze, Ergun, Anadolu Sahâbeleri, İstanbul 1968.
Güner, Ahmet, “Dumetülcendel”, DİA, cilt: 10 (1994), 1.
Hâkim, Ebû Abdullah en-Neysâbûrî, Kitâbu Ma‘rifeti Ulû-
mi’l-Hadîs, Kâhire t.y., Haydarâbâd baskısından ofset.
Hamdunallah, Mustafa Hasan, “Dongola”, DİA, cilt: 9
(1994), 509.
Harekât, İbrâhim, “Bâce”, DİA, cilt: 4 (1991), 413.
........., “Benzert”, DİA, cilt: 5 (1992), 467.
Hâşimî, Ali b. el-Huseyn, Târîhu men düfine fi’l-Irâk, Bey-
rut 1974.
Hatîb, Ebû Bekir Ahmed b. Alî el-Bağdatî, Kitâbu’l-Kifâye fî
ilmi’r-rivâye, Medine, t.y.
........., er-Rihle fî talebi’l-hadîs, thk. Nasr b. Atâyâ, Riyâd,

1994.
........., Târîhu Bağdat, I-XX, Kâhire, 1931 (ofset).
Hee, Cemil – Soo Lee, “Çin”, DİA, cilt: 8 (1993), 323.
Hıreysât, Muhammed Abdülkâdir, “Belka”, DİA, cilt: 5
(1991), 419.
Hodgson, Marshall G. S., İslâm’ın Serüveni, I-III, İstanbul,
1993.
Huseysin, Abdülhâdî Ahmed, “Mağrib ve Endülüs’e Hadi-
sin Girişi”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,
sayı: X/1 (2005), 107-138.
Işıltan, Fikret, “Sicilya”, MEB İA, cilt: 10 (1993), 591.
İbn Abdilberr, Yûsuf b. Abdullah el-Kurtubî, el-İstî‘âb fî
ma‘rifeti’l-ashâb, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, I-IV,
Kâhire t.y.
İbn A‘sem, Ebû Muhammed el-Kûfî, Kitâbü’l-Fütûh, I-III,
Beyrut 1986.
İbn Hacer, el-Askalânî (ö. 852), el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe,
thk. Alî Muhammed el-Becâvî, I-VIII, Kâhire t.y.
İbn Hayyât, Halîfe Ebû Amr, Kitâbu’t-Tabakât, thk. Süheyl
ez-Zekkâr, Beyrut 1993.
İbn Hibbân, Muhammed el-Büstî, Kitâbu Meşâhîri
ulemâi’l-emsâr, thk. Manfred Fleischhammer, Kâhire
t.y.
........., Târihu’s-sahâbe’l-lezine ravâ anhümü’l-ahbâr, thk.

Bevrân ed-Dannâvî, Beyrut 1988.
İbn Hazm, Ali b. Ahmed, Esmâu’s-sahâbe ve mâ li külli vâ-
hidin minhüm mine’l-aded, thk. Misad Abdülhamid es-
Sa’denî, Kahire t.y.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik, Sîretu’n-Nebî,
thk. Muhammed Muhyî’d-Dîn el-Humeydî, I-IV, Kâhi-
re t.y.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ, el-Bidâye ve’n-Nihâye, thk. Ahmed
Abdülvehhâb Fetîh, I-XIV, Kâhire, 1988.
İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Man-
zûr el-Mısrî, Lisânu’l-Arab, I-XV, Beyrut, 1990.
İbn Sa‘d, Muhammed, Tabakâtu’l-kübrâ, I-IX, Beyrut, t.y.
İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasen Ali b. Muhammed el-Cezerî,
el-Kâmil fi’t-târîh, I-XII, Beyrut, 1979.
........., Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe, thk. Mahmud Ab-
dülvehhâb Fâyid – Muhammed Ahmed Aşûr, I-VII,
Mısır 1970-1973.
Kalkaşandî, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Abdullah, Me’âsi-
rü’l-’İnâfe fî me‘âlimi’l-hilâfe, thk. Abdü’s-Settâr Ahmed
Firâc, I-III, Beyrut, 1980.
Kandehlevî, Muhammed Yusuf, Hayâtü’s-Sahâbe, çev. Ah-
met Meylânî, I-IV, Konya t.y.
Kandemir, Yaşar, “Abdullah b. Amr”, DİA, cilt: 1 (1988), 85.
........., “Enes b. Züneym”, DİA, cilt: 11 (1995), 236.

Karasapan, Celal Tevfik, Libya (Trablusgarp, Bingazi,
Fizân), Ankara 1960.
Kayravânî, Muhammed b. Ahmed b. Temîm, Tabakâtu
Ulemâi İfrîkiyye ve Tûnus, thk. Alî eş-Şâ‘bî, Tunus 1985,
2. baskı.
Koçkuzu, A. Osman, “Ebû Rifâa”, DİA, cilt: 10 (1994), 217.
Koçyiğit, Talat, Hadis Tarihi, Ankara 1997.
Köksal, M. Asım, İslâm Tarihi, I-XVIII, İstanbul t.y., 2. bas-
kı.
Köprülü, Fuad – W. Barthold, İslâm Medeniyeti Tarihi, An-
kara 1984.
Küçük, Cevdet, “Erzurum”, DİA, cilt: 11 (1995), 321.
Makdisî, Mutahhir b. Tâhir, Kitâbü’l-bed’i ve’t-te’rîh, I-VI,
Paris 1899 baskısından ofset.
Moğultay, Alauddin, Şerhu Süneni İbn Mâce, I-V, Mekke
1999.
Muhammedoğlu, Aliyev Salih, “Erdebil”, DİA, cilt: 11
(1995), 276.
Mustafa, “Amevas”, DİA, cilt: 3 (1991), 100.
Mübârekfûrî, Muhammed Abdurrahman, Tuhfetü’l-ahvezî,
I-X, Beyrut t.y.
Mübârekpûrî, ’Ather el-Hindî, el-Arab ve’l-Hind fî ah-

di’r-risâle, Urduca’dan Arapça’ ya çev. Abdülazîz Izzet
Abdülcelîl, y.y. 1973.
Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc en-Nisâbûrî,
Sahîhu Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, I-V,
Kahire 1955-1956.
Narşahî, Ebû Bekir Muhammed b. Ca‘fer, Târîhu Buhârâ,
Farsçadan Arapçaya çeviren: Emîn Abdülmecîd Bedevî
– Nasrullah Mübeşşir Tarâzî, Kâhire 1965.
Nû‘mânî, Şiblî, Bütün Yönleriyle Hz. Ömer ve Devlet İdâresi,
çev. Talip Yaşar Alp, I-II, İstanbul 1986.
Oğuzoğlu, Yusuf, “Hasankeyf ”, DİA, cilt: 16 (1977), 366.
Okiç, M. Tayyib, Bazı Hadis Meseleleri Üzerinde Tetkikler,
İstanbul 1959.
Önkal, Ahmet, “Amr b. el-Âs”, DİA, cilt: 3 (1991), 80.
........., “Cünâde b. Ebû Ümeyye”, DİA, cilt: 8 (1993), 116.
........., “Ebu Ubeyde”, DİA, cilt: 10 (1994), 250.
Özcan, Abdülkadir, “Cerbe”, DİA, cilt: 7 (1993), 391.
Özel, Ahmet, “Abdullah b. Sa‘d”, DİA, cilt: 1 (1988), 436.
Özşenel, Mehmet, “İmam Muhammed Şeybânî’nin İçtihad
Usûlünde Sünnetin Konumu”, Usûl İslâm Araştırmaları,
sayı: 3 (2005), 91-105.
Panipeti, Muhammed İsmâîl, İslâm Yayılış Tarihi, çev. Ali
Genceli, I-III, İstanbul 1971.
Rafîk, İbrahim b. el-Kâsım Ebû İshâk, Târîhu İfrîkiyye

ve’l-Mağrib, thk. A. A. Zeydân – İzzeddîn Umer Mûsâ,
Beyrut 1990.
Sağânî, el-Hasen b. Muhammed, Derru’s-sehâbe fî beyâni
mevâdi’ ve vefeyyâti’s-sahâbe, Süleymaniye Kütüpha-
nesi, Süleymaniye bölümünde 1042/57 yazma, 308a –
313b no’lu varaklarda.
Sahillioğlu, Halil, “Antakya”, DİA, cilt: 3 (1991), 230.
Sandıkçı, Kemal, İlk Üç Asırda İslâm Coğrafyasında Hadîs,
Ankara 1991.
Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahmân, Fethu’l-muğîs şerhu
Elfiyyeti’l-hadîs li’l-Irâkî, thk. Abdurrahmân Muham-
med Osmân, I-III, Medine 1969.
Sehmî, Ebû’l-Kâsım Hamza b. Yûsuf, Târîhu Cürcân, thk.
Muhammed Abdü’l-Mu‘îd Hân, Beyrut 1987.
Sönmez, M. Ali, “el-Hakem b. Amr”, DİA, cilt: 15 (1997),
175.
Strange, Guy Le, Büldânü’l-hilâfeti’ş-şarkiyye, thk. Beşîr Fe-
ransîs – Kurkîs Avvâd, Beyrut, 1985.
Streck, “Erzen”, MEB İA, IV, (1993), 337.
Süyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr (ö. 911), Hüs-
nü’l-muhâdara fî târîhi Mısr ve’l-Kâhira, thk. Muham-
med Ebû’l-Fadl İbrâhim, I-II, y.y. 1967.
Sümer, Faruk, “Ahlat”, DİA, cilt: 2 (1989), 20.
Şahin, T. Erdoğan, Erzincan Tarihi, I-II, Erzincan 1985.

Şâkir, A. Muhammed, el-Bâ‘ısu’l-hasîs şerhu İhtisâri ulû-
mi’l-hadîs, Beyrut 1994.
Şâkir, Mahmûd, Dört Halife, çev. Ferit Aydın, İstanbul 1994.
Şeşen, Ramazan, “Cezîre”, DİA, cilt: 7 (1993), 509.
Taberî, Muhammed b. Cerîr, Târîhu’t-Taberî, thk. Muham-
med Ebû’l-Fadl İbrâhîm, I-XI (son cildi zeyl), Kâhire
t.y., 4. baskı.
Tarârî, Abdullah Mübeşşir, Mevsûatu’t-târîhi’l-islâmî
ve’l-hadârati’l-islâmiyye li bilâdi’s-Sind ve’l-Bencâb fî ah-
di’l-arab, I-II, Cidde 1983.
Tukin, Cemal, “Girit”, DİA, cilt: 14 (1996), 85.
Tuncel, Metin, “Batman”, DİA, cilt: 5 (1991), 200.
........., “Bingöl”, DİA, cilt: 6 (1992), 183.
........., “Bitlis”, DİA, cilt: 6 (1992), 226.
........., “Cizre”, DİA, cilt: 8 (1993), 37.
Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, An-
kara 1992.
Uslu, Recep, “Cerîd”, DİA, cilt: 7 (1993), 403.
........., “Cundişapur”, DİA, cilt: 8 (1993), 118.
Ünlü, Nuri, İslâm Tarihi, I-III, İstanbul 1992.
Ünver, Süheyl, İstanbul’da Sahâbe Kabirleri, İstanbul 1953.
Vâkıdî, Muhammed b. Ömer, Tarihu fütûhi’l-Cezîre ve’l-

Hâbûr ve Diyârı Bekr ve’l-Irâk, thk. Abdülazîz Febbâd
Harfûş, Dımaşk 1996.
Watt, W. Montgomery, İslâm Nedir, çev. Elif Rıza, İstanbul
1993.
Yâkut, Ebû Abdullah b. Abdullah el-Hamevî, Mu’ce-
mü’l-büldân, thk. Muhammed Emîn el-Hancî, Matba-
atu’s-Saâde, I-X, Mısır 1906.
Yazıcı, Tahsin, “Büst”, DİA, cilt: 6 (1992), 495.
........., “Cûzcân”, DİA, cilt: 8 (1993), 96.
Yıldız, Hakkı Dursun, “Dahhâk b. Kays”, DİA, cilt: 8 (1993),
410.
Zâvî, Tâhir Ahmed, Târîhu’l-fethi’l-Arabî fî Libyâ, Libya, t.y.
Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed,
Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb Arnaût (Heyet),
I-XXV, Beyrut 1985.
EK-1
HARİTA
EK-2
SAHÂBE LİSTESİ
Gittiği/Yerleştiği
SAHABE ADI
Şehir
A’res b. Amr Basra
Abbâd b. Amr el-Leysî Kûfe
Abbâd b. Mürre el-Ensârî Şam
Abbâd b. Şurahbîl Basra
Abbâs b. Mirdâs es-Sülemî Bâdiye
Abbâs b. Mirdâs es-Sülemî Basra
Abbâs b. Mirdâs es-Sülemî Dımaşk
Abde b. Hazn Kûfe
Abdu Hayr el-Hımyerî Humus
Abdu Hayr el-Hımyerî Trâbülüs
Abdullah b. Abbâs (68) Tâif
Abdullah b. Abbâs (68) Basra
Abdullah b. Abbâs (68) İfrîkiyye
Abdullah b. Abbâs (68) Berka
Abdullah b. Abbâs (68) İstanbul
Abdullah b. Abbâs (68) Taberistân
Abdullah b. Abbâs (68) Kûfe
Abdullah b. Abbâs (68) Sicistân
Abdullah b. Abdi’l-Medân Yemen
Abdullah b. Abdullah b. Itbân el-Ensârî Isfahân
Abdullah b. Abdullah b. Itbân el-Ensârî Nusaybîn
Abdullah b. Amr b. el-Âs (65) Mısır
SAHABE ADI
Şehir
Abdullah b. Amr b. el-Âs (65) İfrîkiyye
Abdullah b. Amr b. el-Âs (65) Berka
Abdullah b. Amr b. el-Âs (65) Kûfe
Abdullah b. Amr b. el-Âs (65) Zerenc
Abdullah b. Amr b. Hilâl Basra
Abdullah b. Amr b. Kays Beytü’l-Makdis
Abdullah b. Aneme el-Müzenî İskenderiye
Abdullah b. Avf el-Abdî Basra
Abdullah b. Bişr el-Hımsî Humus
Abdullah b. Büdeyl (37) Isfahan
Abdullah b. Büdeyl (37) Kirmân
Abdullah b. Büreyr Mısır
Abdullah b. Büsr el-Mâzinî (88) Humus
Abdullah b. Büsr en-Nasrî Dımaşk
Abdullah b. Büsr en-Nasrî Dımaşk
Abdullah b. Câbir el-Abdî Basra
Abdullah b. Câbir el-Abdî Bahreyn
Abdullah b. Ca’fer b. Ebî Tâlib (80) Berka
Abdullah b. Ca’fer b. Ebî Tâlib (80) İfrîkiyye
Abdullah b. Ca’fer b. Ebî Tâlib (80) Basra
Abdullah b. Ca’fer b. Ebî Tâlib (80) Kûfe
Abdullah b. Cahş (3) Habeşistan
Abdullah b. Damre el-Becelî Basra
Abdullah b. Derrâc Humus
Abdullah b. Derrâc Humus
Abdullah b. Ebî Evfâ (86) Kûfe
SAHABE ADI
Şehir
Abdullah b. Ebî Evfâ (86) Cürcân
Abdullah b. Ebî Mirdâs Şam
Abdullah b. Ebî Rebîa el-Mahzûmî (35) Cened
Abdullah b. Ebî Ukayl es-Sekafî Kûfe
Abdullah b. Ebî Ukayl es-Sekafî Merv
Abdullah b. Ebî’l-Hasmâ’ Basra
Abdullah b. el-A’ver Basra
Abdullah b. el-Esved es-Sedûsî Basra
Abdullah b. el-Ğasîl Basra
Abdullah b. el-Hâris ez-Zebîdî (85) Mısır
Abdullah b. el-Muâviye el-Ğâdirî Humus
Abdullah b. el-Mu’tem el-Absî Tikrît
Abdullah b. el-Mu’temer (Muammer) Mükrân
Abdullah b. ez-Zübeyr b. el-Avvâm (73) İfrîkiyye
Abdullah b. ez-Zübeyr b. el-Avvâm (73) Berka
Abdullah b. ez-Zübeyr b. el-Avvâm (73) Sabrâte
Abdullah b. ez-Zübeyr b. el-Avvâm (73) Isfahan
Abdullah b. ez-Zübeyr b. el-Avvâm (73) Cürcân
Abdullah b. ez-Zübeyr b. el-Avvâm (73) İstanbul
Abdullah b. ez-Zübeyr b. el-Avvâm (73) Basra
Abdullah b. ez-Zübeyr b. el-Avvâm (73) Cerîd
Abdullah b. Habbâb Medâin
Abdullah b. Halef b. el-Huzâî Basra
Abdullah b. Hâlid b. el-Velîd Yermuk
Abdullah b. Hâlid b. Emîd Basra
Abdullah b. Hâris b. Abdilhâris Kâbül
SAHABE ADI
Şehir
Abdullah b. Havâle (80) Ürdün
Abdullah b. Hâzim el-Eslemî (72) Horasan
Abdullah b. Hâzim el-Eslemî (72) Serhas
Abdullah b. Huzâfe es-Sehmî (35) İskenderiye
Abdullah b. Inebe Humus
Abdullah b. Isâm el-Eş’arî Şam
Abdullah b. Itbân el-Ensârî Harrân
Abdullah b. Itbân el-Ensârî Mükrân
Abdullah b. Itbân el-Ensârî Karkîsiyâ’
Abdullah b. Itbân el-Ensârî Mâkisîn
Abdullah b. Itbân el-Ensârî Hâbûr
Abdullah b. Ka’b el-Hımyerî (58) Şam
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Isfahân
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Ehvâz
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Basra
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Zebîd
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Remle
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Kûfe
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Aden
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Cezîre
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Nusaybîn
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Harrân
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Cundişâpûr
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Şîrâz
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Istahr
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Kum
SAHABE ADI
Şehir
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Sûs
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Erracân
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Dînever
Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ) el-Eş’arî Kâşân
Abdullah b. Kesîr el-Mâzinî Kıbrıs
Abdullah b. Kurt el-Ezdî (56) Humus
Abdullah b. Kurt el-Ezdî (56) Rûm
Abdullah b. Mâız et-Temîmî Basra
Abdullah b. Mâlik el-Erhabî Hemdân
Abdullah b. Mâlik el-Ğâfikî Mısır
Abdullah b. Mes’ûd (32) Kûfe
Abdullah b. Mes’ûd (32) İfrîkiyye
Abdullah b. Mes’ûd (32) Berka
Abdullah b. Mis’ade b. Hakeme Dımaşk
Abdullah b. Mis’ade b. Hakeme Kûfe
Abdullah b. Mis’ade b. Hakeme Rûm
Abdullah b. Muarrid el-Bâhilî Basra
Abdullah b. Muâviye el-Ğâdirî Humus
Abdullah b. Muğaffel (61) Tüster
Abdullah b. Muğaffel (61) Basra
Abdullah b. Muğnim Tikrît
Abdullah b. Osmân Ebû Bekir es-Sıddîk Tebûk
Abdullah b. Ömer (73) İfrîkiyye
Abdullah b. Ömer (73) Berka
Abdullah b. Ömer (73) Cürcân
Abdullah b. Ömer (73) Mu’te
SAHABE ADI
Şehir
Abdullah b. Ömer (73) Basra
Abdullah b. Ömer (73) İstanbul
Abdullah b. Ravâha el-Ensârî (8) Mu’te
Abdullah b. Rubeyyea es-Sülemî Kûfe
Abdullah b. Sâbit el-Ensârî Kûfe
Abdullah b. Sa’d b. Ebî Sarh (36) İfrîkiyye
Abdullah b. Sa’d b. Ebî Sarh (36) Esâvid
Abdullah b. Sa’d b. Ebî Sarh (36) Saîd
Abdullah b. Sa’d b. Ebî Sarh (36) Askalân
Abdullah b. Sa’d b. Ebî Sarh (36) Mısır
Abdullah b. Sa’d b. Ebî Sarh (36) Berka
Abdullah b. Sa’d b. Ebî Sarh (36) Dongola
Abdullah b. Sa’d b. Ebî Sarh (36) Mağrib
Abdullah b. Sa’d el-Ensârî Dımaşk
Abdullah b. Sebre Basra
Abdullah b. Sercis el-Müzenî Basra
Abdullah b. Sevr Cureş
Abdullah b. Sîdan Rebeze
Abdullah b. Sinân el-Müzenî Basra
Abdullah b. Süfyân el-Ezdî Humus
Abdullah b. Süfyân el-Ezdî Humus
Abdullah b. Süfyân el-Mahzûmî Yermûk
Abdullah b. Şeyyâb Humus
Abdullah b. Şıhhîr el-Âmirî Basra
Abdullah b. Şımr Mısır
Abdullah b. Şibl el-Ensârî Humus
SAHABE ADI
Şehir
Abdullah b. Şübeyl el-Ahmesî Azerbaycan
Abdullah b. Şübeyl el-Ahmesî Mûkân
Abdullah b. Udeys el-Belevî Mısır
Abdullah b. Umeyr Sicistân
Abdullah b. Utbe b. Mes’ûd el-Hüzelî (74) Kûfe
Abdullah b. Üneys el-Cühenî (54) İfrîkiyye
Abdullah b. Üneys el-Cühenî (54) Şam
Abdullah b. Yezîd el-Hatmî (69) Kûfe
Abdullah b. Yezîd el-Hatmî Isfahan
Abdullah b. Zürre b. Âiz Basra
Abdullah el-Adevî Mısır
Abdullah, Ebû Kâbus Kûfe
Abdurahmân b. el-Avvâm Yermûk
Abdurrahman b. Abbâs el-Kureşî İfrîkiyye
Abdurrahmân b. Abd el-Ezdî Filistin
Abdurrahmân b. Abdi Rabbihi el-Ensârî Kerbelâ’
Abdurrahmân b. Âiz Kâdisiye
Abdurrahmân b. Âiz es-Sümalî Humus
Abdurrahmân b. Ammâre Fihl
Abdurrahman b. Amr b. Kays Beytü’l-Makdis
Abdurrahmân b. Avf (32) D. Cendel
Abdurrahman b. Ebî Akîl Kûfe
Abdurrahmân b. Ebî Amîra Humus
Abdurrahman b. Ebî Bekr es-Sıddîk (53) İfrîkiyye
Abdurrahmân b. Ebî Sebre Kûfe
Abdurrahmân b. Ebî’l-Âs Tâif
SAHABE ADI
Şehir
Abdurrahmân b. Ebzâ (70) Kûfe
Abdurrahmân b. Ebzâ (70) Horasan
Abdurrahmân b. es-Sâib Basra
Abdurrahmân b. Habbâb es-Sülemî Basra
Abdurrahman b. Hâlid b. el-Velîd (46) Rûm
Abdurrahmân b. Hasene Kûfe
Abdurrahmân b. Kunâde es-Sülemî Humus
Abdurrahmân b. Kurt es-Sümâlî Filistin
Abdurrahmân b. Mukarrin Kûfe
Abdurrahmân b. Rebîa el-Bâhilî (32) Belencer
Abdurrahmân b. Rebîa el-Bâhilî (32) Bâbü’l-Ebvâb
Abdurrahmân b. Rebîa el-Bâhilî (32) Kâdisiye
Abdurrahmân b. Safvân b. Katâde Humus
Abdurrahman b. Sehl el-Ensârî Basra
Abdurrahmân b. Semüra (50) Horasan
Abdurrahmân b. Semüra (50) Sicistân
Abdurrahmân b. Semüra (50) Basra
Abdurrahmân b. Semüra (50) Kûfe
Abdurrahmân b. Semüra (50) Rahhac
Abdurrahmân b. Semüra (50) Zerenc
Abdurrahmân b. Semüra (50) Zâbülistân
Abdurrahmân b. Semüra (50) Büst
Abdurrahmân b. Semüra (50) Razzân
Abdurrahmân b. Semüra (50) Kâbül
Abdurrahmân b. Şibl Şam
Abdurrahmân b. Udeys (36) Filistin
SAHABE ADI
Şehir
Abdurrahmân b. Udeys (36) Mısır
Abdurrahmân b. Ya’mer Kûfe
Abdurrahmân b. Ya’mer Horasan
Abdurrahmân b. Yezîd Kûfe
Abdurrahmân Gâzî Kâlîkalâ
Abdülazîz b. Sahbere Mısır
Abdülmuttalib b. Rebîa (61) Dımaşk
Âbis b. Abs el-Ğifârî Kûfe
Addâ’ b. Hâlid el-Âmirî Basra
Addâs Mevlâ Şeybe b. Rebîa Tâif
Addâs Mevlâ Şeybe b. Rebîa Musul
Adî b. Amîra el-Kindî Ruhâ (Urfa)
Adî b. Amîra el-Kindî Kûfe
Adî b. Ferve Kûfe
Adî b. Hâtim Tâî (67) Kûfe
Adî b. Hâtim Tâî (67) Karkîsiyâ’
Adî b. Nevfel el-Esedî Hadramût
Affân b. Büceyr Humus
Affân b. Hubeyb Neysâbûr
Ağleb b. Cüşem b. Amr Kûfe
Ahmer b. Cez’ b. Sa’lebe Basra
Ahmer b. Sevâ’ b. Adî Kûfe
Ahvas b. Abd b Ümeyye Bahreyn
Âişe bint Ebî Bekr (58) Basra
Âiz b. Abdi Amr el-Ezdî Basra
Âiz b. Amr el-Müzenî (61) Basra
SAHABE ADI
Şehir
Âiz b. Amr el-Müzenî (61) Isfahan
Âiz b. Kurt es-Sekûnî Şam
Âiz b. Saîd el-Muhâribî (37) Celûla’
Âiz b. Sa’lebe el-Belevî (53) Berellüs
Âiz b. Sa’lebe el-Belevî (53) Mısır
Akafân b. Şu’süm Basra
Ak’as b. Seleme Yemâme
Akîl b. Ebî Tâlib el-Hâşimî (60) Kûfe
Akra’ b. Abdullah el-Hımyerî Yemen
Akra’ b. el-Hâbis (33) Horasan
Akra’ b. el-Hâbis (33) Cûzcân
Akra’ b. el-Hâbis (33) Basra
Akra’ b. Şüfeyye Remle
Alâ’ b. Abdullah el-Hadramî (21) Bahreyn
Alâ’ b. Abdullah el-Hadramî (21) Umân
Alâ’ b. Vehb el-Âmirî Rakka
Alî b. Ebî Tâlib (40) Kûfe
Alî b. Ebî Tâlib (40) Necrân
Alî b. Ebî Tâlib (40) Basra
Alî b. Şeybân el-Yemâmî Yemâme
Alkame b. Mücezziz (20) Câbiye
Alkame b. Mücezziz (20) Filistin
Alkame b. Ulâse (20) Havrân (Şam)
Alkame b. el-Esved es-Sülemî Tebûk
Alkame b. el-Huveyris el-Ğifârî Basra
Alkame b. Yezîd İskenderiye
SAHABE ADI
Şehir
Âmine bint Ebî Süfyân Tâif
Âmir Kûfe
Âmir b. Abdi Kays Bahreyn
Âmir b. Ebî Âmir el-Eş’arî Şam
Âmir b. Hasme Merci’s-Suffar
Âmir b. Hasme Fihl
Âmir b. Küreyz Basra
Âmir b. Mâlik ez-Zührî Şam
Âmir b. Mes’ûd Kûfe
Âmir b. Rebîa el-Anzî (32) Câbiye
Âmir b. Sa’d b. el-Hâris Mu’te
Âmir b. Süleym el-Eslemî Neysâbûr
Âmir b. Şehr el-Hemdânî Yemen
Âmir b. Şehr el-Hemdânî Kûfe
Âmir b. Umeyr en-Nimeyrî Yemen
Âmir b. Umeyr en-Nümeyrî Kûfe
Âmir b. Vâsile Kûfe
Âmir b. Abdi’l-Esed -Ebû Ubeyde- (18) Şam
Âmir b. Abdi’l-Esed -Ebû Ubeyde- (18) Amevâs
Ammâr b. Ğaylân es-Sekafî (18) Amevâs
Ammâr b. Yâsir (37) Kûfe
Ammâr b. Yâsir (37) Sıffîn
Ammâr b. Yâsir (37) Hûzistan
Ammâr b. Yâsir (37) Basra
Ammâr b. Yâsir (37) Mısır
Ammâr b. Yâsir (37) Tüster
SAHABE ADI
Şehir
Amr b. Abdi Kays Bahreyn
Amr b. Abdullah el-Hadramî Humus
Amr b. Ahtab Basra
Amr b. Anbese Humus
Amr b. Avf el-Müzenî İfrîkiyye
Amr b. Belîl Kûfe
Amr b. el-Ahves Yermûk
Amr b. el-Ahves Kûfe
Amr b. el-Âs (61) Filistin
Amr b. el-Âs (61) Menbic
Amr b. el-Âs (61) Antakya
Amr b. el-Âs (61) Haleb
Amr b. el-Âs (61) Umân
Amr b. el-Âs (61) Mısır
Amr b. el-Âs (61) Şerhûs
Amr b. el-Âs (61) Trâbülüs
Amr b. el-Âs (61) Berka
Amr b. el-Âs (61) Askalân
Amr b. el-Âs (61) Fustât
Amr b. el-Âs (61) Arîş
Amr b. el-Âs (61) Kûfe
Amr b. el-Âs (61) Atrâbülüs
Amr b. el-Âs (61) Kaysâriye
Amr b. el-Âs (61) Ecnâdîn
Amr b. el-Âs (61) İskenderiye
Amr b. el-Âs (61) Nûbe
SAHABE ADI
Şehir
Amr b. el-Ehemm Basra
Amr b. el-Hamık (50) Kûfe
Amr b. el-Hamık (50) Şam
Amr b. el-Mercûm Bahreyn
Amr b. Erâke Basra
Amr b. Tufeyl (15) Yermûk
Amr b. Ğaylân es-Sakafî Basra
Amr b. Hârice Şam
Amr b. Hârice el-Esedî Kûfe
Amr b. Hâris b. Ebî Dırâr Kûfe
Amr b. Hazm el-Ensârî (53) Necrân
Amr b. Hubeyb el-Anberî Fihl
Amr b. Hureys (85) Kûfe
Amr b. Küleyb Merci’s-Suffar
Amr b. Küleyb Fihl
Amr b. Ma’dîkerib - Ebû Sevr (21) Rûze
Amr b. Ma’dîkerib - Ebû Sevr (21) Celûla’
Amr b. Mâlik b. Kays Kûfe
Amr b. Mâlik b. Utbe Karkîsiyâ’
Amr b. Mâlik b. Utbe Hît
Amr b. Mâlik ez-Zührî Cezîre
Amr b. Muâviye el-Ğâdirî Humus
Amr b. Mürre b. Abs Mısır
Amr b. Mürre b. Abs Dımaşk
Amr b. Rebîa Cezîre
Amr b. Saîd b. el-Âs (13) Humus
SAHABE ADI
Şehir
Amr b. Saîd b. el-Âs (13) Habeşistan
Amr b. Süfyân Bahreyn
Amr b. Süfyân es-Sülemî - Ebu’l-A’ver Kıbrıs
Amr b. Şuays Bahreyn
Amr b. Ta’lib Basra
Amr b. Umeyr Basra
Amr b. Yesribî ed-Damrî Basra
Amr b. Tâî Dımaşk
Amr el-Bükâlî Humus
Anbes b. Sa’lebe Mısır
Anbese b. Adî Mısır
Arfece b. Herseme el-Bârikî Musul
Arfece b. Herseme el-Bârikî Tikrît
Arfece b. Şurayh Kûfe
Arîb el-Müleykî Şam
Arzeb el-Kindî Şam
Âsım b. Amr et-Temîmî Zerenc
Âsım b. Amr et-Temîmî İfrîkiyye
Asram Basra
Atâ’ b. Tüveyt el-Kureşî Mısır
Atiyye b. Büsr el-Mâzinî Humus
Atiyye b. Urve es-Sa’dî Şam
Atiyye el-Kurazî Kûfe
Attâb b. Şümeyr Kûfe
Avf b. el-Ka’kâ’ Basra
Avf b. Mâlik el-Eşcaî (73) Humus
SAHABE ADI
Şehir
Avf b. Mâlik el-Eşcaî (73) Dımaşk
Avf b. Rebî’ Rakka
Avf Ebû Hâzim b. Abdi’l-Hâris el-Becelî Kûfe
Avn b. Ca’fer b. Ebî Tâlib Tüster
Avsece b. Harmele Filistin
A’yen b. Dubîa Basra
Ayyâş b. Ebî Sevr Bahreyn
Ayyâz b. Amr Basra
Basra b. Ebî Basra Mısır
Bekr b. el-Hâris el-Enmârî Humus
Berâ’ b. Âzib (71) Kûfe
Berâ’ b. Âzib (71) Nehrevân
Berâ’ b. Âzib (71) Rey
Berâ’ b. Âzib (71) Tüster
Berâ’ b. Âzib (71) Basra
Berâ’ b. Âzib (71) Deylem
Berâ’ b. Âzib (71) Taylesân
Berâ’ b. Âzib (71) Zencân
Berâ’ b. Âzib (71) Kazvîn
Berâ’ b. Âzib (71) Cîylân
Berâ’ b. Mâlik Basra
Berâ’ b. Mâlik el-Ensârî (20) Tüster
Bereke bint Yesâr Habeşistan
Berza’ b. Zeyd el-Cüzâmî Beytu Cibrîn
Beşîr b. Ebî Zeyd Basra
Beşîr b. el-Hasâsiyye Basra
SAHABE ADI
Şehir
Beşîr b. el-Hassâsiyye Kûfe
Beşîr b. Ma’bed Kûfe
Beşîr b. Ma’bed Basra
Beşîr b. Sa’d (12) Aynu’t-temr
Beşîr b. Sa’d (12) Fedek
Beşîr b. Sa’d (12) Basra
Beşîr b. Urfuta el-Cühenî Filistin
Beşîr b. Zeyd ed-Dab’î Basra
Beyhare b. Âmir Basra
Bilâl b. Hâris b. Usm (60) Basra
Bilâl b. Hâris b. Usm (60) İfrîkiyye
Bilâl b. Rabâh el-Habeşî (20) Dâriyyâ
Bilâl b. Rabâh el-Habeşî (20) Şam
Birh b. Usker Basra
Bişr b. Abd Basra
Bişr b. Abdullah Irâk
Bişr b. Akrabe el-Cühenî (85) Filistin
Bişr b. el-Muhtefez Cundişâpûr
Bişr el-Ğanevî Şam
Buhur b. Dubu’ Dimyât
Burme b. Muâviye el-Esedî (63) Basra
Burme b. Muâviye el-Esedî (63) Merv
Burme b. Muâviye el-Esedî (63) Kûfe
Busra b. Ebî Busra el-Ğifârî Mısır
Büdeyl b. Verkâ’ Kûfe
Büleyl b. Bilâl Kûfe
SAHABE ADI
Şehir
Büreyde b. el-Husayb el-Eslemî (63) Basra
Büreyde b. el-Husayb el-Eslemî (63) Merv
Büreyde b. el-Husayb el-Eslemî (63) Sicistân
Bürtâ b. el-Esved İskenderiye
Büsr b. Cihâş Humus
Büsr b. Ertât (86) Mısır
Büsr b. Ertât (86) İfrîkiyye
Büsr b. Ertât (86) Kûfe
Büsr b. Ertât (86) İstanbul
Câbir b. Abdullah (78) Basra
Câbir b. Abdullah (78) Bahreyn
Câbir b. el-Ezrak Humus
Câbir b. Semure (74) Kûfe
Câbir b. Süleym -Ebu Curâ- Basra
Câbir b. Târık Kûfe
Câbir b. Üsâme Mısır
Ca’de b. Hâlid Kûfe
Ca’de b. Hübeyra el-Eşcaî Kûfe
Ca’fer b. Ebî Süfyân b. el-Hâris Dımaşk
Ca’fer b. Ebî Tâlib (8) Habeşistan
Cahdeme Kûfe
Câhime b. Abbâs Basra
Câriye b. Asram el-Kelbî Basra
Câriye b. Câbir Bahreyn
Câriye b. Kudâme (64) Basra
Câriye b. Zafer Kûfe
SAHABE ADI
Şehir
Cârûd b. el-Mualla (21) Bahreyn
Cârûd b. el-Mualla (21) Basra
Cebele b. Amr el-Ensârî İfrîkiyye
Cebele b. Amr el-Ensârî Mısır
Cebele b. Hârise Kûfe
Cehl b. Seyf Hadramût
Cemre b. Avf Filistin
Cemre bint Abdullah Temîmiyye Kûfe
Cemre bint Kuhane el-Kindiyye Kûfe
Cendere b. Hayseme Filistin
Cerâd b. Abes Basra
Cerhed b. Huveylid Basra
Cerîr b. Abdullah b. Câbir el-Becelî (51) Karkîsiyâ’
Cerîr b. Abdullah b. Câbir el-Becelî (51) Kûfe
Cerîr b. Abdullah b. Câbir el-Becelî (51) Basra
Cerîr b. Abdullah b. Câbir el-Becelî (51) Sevâd
Cerîr b. Abdullah b. Câbir el-Becelî (51) Celûla’
Cerîr b. Abdullah b. Câbir el-Becelî (51) Hulvân
Cerîr b. Abdullah b. Câbir el-Becelî (51) Nehâvend
Cerîr b. Abdullah b. Câbir el-Becelî (51) Hemezân
Cerîr b. Abdullah b. Câbir el-Becelî (51) Azerbaycan
Cerîr b. Abdullah b. Câbir el-Becelî (51) Dînever
Cundeb b. Abdullah b. Süfyân Basra
Cundeb b. Abdullah b. Süfyân Kûfe
Curmûz el-Huceymî el-Basrî Basra
Cuveyn b. en-Nâbiğa Şam
SAHABE ADI
Şehir
Cübeyr b. Hayye Irâk
Cünâde b. Cerâd Basra
Cünâde b. Ebî Ümeyye el-Ezdî (80) Rodos
Cünâde b. Ebî Ümeyye el-Ezdî (80) Ervâd
Cünâde b. Ebî Ümeyye el-Ezdî (80) Ikrîtiş (Girit)
Dahhâk b. Kays el-Fihrî (53) Mercü Râhıt
Dahhâk b. Kays el-Fihrî (53) Kûfe
Dahhâk b. Kays el-Fihrî (53) Dımaşk
Dahhâk b. Kays el-Fihrî (53) Rakka
Dahhâk b. Kays el-Fihrî (53) Kâşân
Dahhâk b. Süfyân (11) Necd
Damre b. Sa’lebe Şam
Dımâm b. Sa’lebe es-Süddî Kûfe
Dırâr b. el-Ezûr (13) Kûfe
Dırâr b. el-Ezûr (13) Harrân
Dırâr b. el-Hattâb (12) Şam
Dikkîn b. Saîd Kûfe
Ebâ Müslim Basra
Ebân b. Saîd (13) Yemen
Ebân b. Saîd (13) Şam
Ebân b. Saîd (13) Bahreyn
Ebân el-Muhâribî Basra
Eberehe b. Şurahbîl Feramâ
Eberehe b. Şurahbîl Şam
Ebû Abdullah el-Kaynî Mısır
Ebû Abdurrahmân el-Fihrî İfrîkiyye
SAHABE ADI
Şehir
Ebû Abdurrahmân el-Kaynî Antakya
Ebû Akrab el-Bekrî Basra
Ebû Âmine el-Fezârî Mısır
Ebû Âmir el-Eş’arî -Ubeyd b. Vehb- Şam
Ebû Amr b. Hafs Yemen
Ebû Amr el-Hımyerî Remle
Ebû Asîb mevlâ Rasûlillah Basra
Ebû Atiyye el-Müzenî Mısır
Ebû Azze el-Hüzelî Basra
Ebû Basra el-Ğifârî Mısır
Ebû Behîşe Basra
Ebû Bekre Nüfey’ b. el-Hâris (51) Kûfe
Ebû Bekre Nüfey’ b. el-Hâris (51) Basra
Ebû Berde ez-Zafrî el-Ensârî Mısır
Ebû Berze el-Eslemî (64) Basra
Ebû Berze el-Eslemî (64) Horasan
Ebû Berze el-Eslemî (64) Medâin
Ebû Bürde b. Kays el-Eş’arî Kûfe
Ebû Cihâd Mısır
Ebû Cuhayfe es-Süvâî Kûfe
Ebû Curey el-Hüceymî Basra
Ebû Cüma’ el-Ensârî Mısır
Ebû Cüma’ el-Ensârî Şam
Ebû Ebî’l-Aşrâ’ ed-Dârimî Basra
Ebû Enâs ed-Dîlî Horasan
Ebû Fâtıma el-Ezdî Mısır
SAHABE ADI
Şehir
Ebû Ferve el-Eşca’î Kûfe
Ebû Firâs el-Eslemî Basra
Ebû Hâlid el-Hârisî Hicr
Ebû Hâlid es-Sülemî Cezîre
Ebû Hallâd Kûfe
Ebû Hâşim b. Utbe el-Kureşî Cezîre
Ebû Hâşim b. Utbe el-Kureşî Antakya
Ebû Hâşim b. Utbe el-Kureşî Şam
Ebû Hayra es-Subâhî Basra
Ebû Hayye et-Temîmî Basra
Ebû Hâzim Kûfe
Ebû Hıdâş el-Lahmî Şam
Ebû Hureyre (58) Dımaşk
Ebû Hureyre (58) Bahreyn
Ebû Hureyre (58) Kûfe
Ebû Hureyre (58) Cürcân
Ebû Huzâ’a Humus
Ebû Inebe el-Havlânî Humus
Ebû İyâs el-Leysî Câbiye
Ebû Kâhil el-Ahmesî Kûfe
Ebû Kamrâ’ Kûfe
Ebû Katâde b. Rıb’î el-Ensârî (54) Kûfe
Ebû Kırsâfe el-Kinânî Askalân
Ebû Kuhâfe b. Afîf Dımaşk
Ebû Kurra b. Muâviye Kûfe
Ebû Leylâ el-Ensârî Kûfe
SAHABE ADI
Şehir
Ebû Mansûr el-Fârisî Mısır
Ebû Menfea Basra
Ebû Merhab Kûfe
Ebû Mersed el-Ğanevî Şam
Ebû Meryem el-Filistînî Filistin
Ebû Meryem es-Selûlî Kûfe
Ebû Meryem es-Selûlî Basra
Ebû Mes’ûd el-Ensârî (40) Kûfe
Ebû Mihcen es-Sekafî Azerbaycan
Ebû Minka’a el-Enmârî Humus
Ebû Muhammed el-Ensârî Dâriyyâ
Ebû Muhârik Kûfe
Ebû Mûsa el-Ğifârî Mısır
Ebû Mûsa el-Hakemî Kûfe
Ebû Müleyke el-Kindî Mısır
Ebû Müslim el-Murâdî Mısır
Ebû Nasr b. Âsım el-Leysî Basra
Ebû Remse Kûfe
Ebû Rifâa el-Adevî (44) Kâbül
Ebû Rifâa el-Adevî (44) Basra
Ebû Risme el-Belevî İfrîkiyye
Ebû Risme el-Belevî Mısır
Ebû Rühm Kûfe
Ebû Rühm Şam
Ebû Sa’d el-Hayr İstanbul
Ebû Safiyye Basra
SAHABE ADI
Şehir
Ebû Sahr el-Ukaylî Basra
Ebû Saîd el-Enmârî Şam
Ebû Saîd el-Hudrî (74) Medâin
Ebû Sa’lebe el-Huşenî (75) Dâriyyâ
Ebû Sa’lebe el-Huşenî (75) Dımaşk
Ebû Sebre el-Cu’fî Kûfe
Ebû Sebre el-Cu’fî Sûs
Ebû Seleme Basra
Ebû Selmâ Kûfe
Ebû Sevd et-Temîmî Basra
Ebû Sevr el-Fehmî Mısır
Ebû Seyyara el-Müteâ Şam
Ebû Suâd el-Hımsî Humus
Ebû Sufra -As’as b. Selâme Basra
Ebû Sükeyne Humus
Ebû Şeddâd el-Ümemî Umân
Ebû Şehm Kûfe
Ebû Şeybe el-Ensârî el-Hudrî İstanbul
Ebû Tayyibe Kûfe
Ebû Ubeyd es-Sekafî (13) Basra
Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh (18) Necrân
Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh (18) Ba’lbek
Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh (18) Beytü’l-Makdis
Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh (18) Haleb
Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh (18) Busrâ
Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh (18) Yermûk
SAHABE ADI
Şehir
Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh (18) Amevâs
Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh (18) Şam
Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh (18) Antakya
Ebû Ümâme el-Bâhilî (86) Şam
Ebû Ümeyye el-Fizârî Kûfe
Ebû Üzeyne Mısır
Ebû Yahyâ Kûfe
Ebû Zem’a el-Belevî Fustât
Ebû Zem’a el-Belevî İfrîkiyye
Ebû Zerr el-Ğifârî (31) Kıbrıs
Ebû Zerr el-Ğifârî (31) Ammûriye
Ebû Züeyb el-Hüzelî İfrîkiyye
Ebû Züheyr en-Nümeyrî Şam
Ebû’d-Derdâ -Uveymir- (32) Dımaşk
Ebû’d-Derdâ -Uveymir- (32) Kıbrıs
Ebû’d-Dubeys el-Cühenî İskenderiye
Ebû’l-Ğâdiye el-Cühenî (83) Şam
Ebû’l-Ğâdiye el-Müzenî Basra
Ebû’l-Hattâb Kûfe
Ebû’l-Kayn el-Hadramî Basra
Ebû’l-Muallâ b. Levzân el-Ensârî Kûfe
Ebû’l-Müntefik Kûfe
Ebû’l-Münzir el-Cühenî Kûfe
Ebû’s-Senâbil b. Ba’kek Kûfe
Ebû’t-Tufeyl Kûfe
Ebû’l-Verd el-Mâzinî Mısır
SAHABE ADI
Şehir
Ebû’z-Za’ra’ Mısır
Ebyad Mısır
Ebyad b. Hammâl Yemen
Ebyad b. Hammâl el-Me’ribî Me’rib
Eğarrü b. Yesâr el-Cühenî Kûfe
el-Utâridî Basra
Enes b. el-Hâris Kûfe
Enes b. el-Hâris Kerbelâ’
Enes b. Evs b. Mâlik Basra
Enes b. Mâlik b. en-Nadr (91) Basra
Enes b. Mâlik b. en-Nadr (91) Dımaşk
Enes b. Mâlik b. en-Nadr (91) Tüster
Enes b. Mâlik el-Ka’bî Basra
Enes b. Müdrik Kûfe
Enes b. Züneym el-Kenânî (60) Horasan
Erde bint el-Hâris es-Sekafî Basra
Erkam b Yezîd Yemen
Ertât b. Ka’b Kâdisiye
Ertât b. Ka’b Yemen
Esla’ b. Şerîk Basra
Esmâ’ b. Hârise b. Saîd (66) Basra
Esmâ’ bint Umeys Habeşistan
Esmâ’ bint Yezîd b. es-Seken Yermûk
Esmer b. Mudarris Basra
Esved b. Asrem el-Muhâribî Şam
Esved b. Hâzim b. Safvân Buhârâ
SAHABE ADI
Şehir
Esved b. Hişâm (42) Basra
Esved b. Huzâî el-Eslemî Yemen
Esved b. Sa’lebe el-Yerbûî Kûfe
Esved b. Serî’ Basra
Eş’as b. Kays (42) Kûfe
Eş’as b. Kays (42) Erdebîl
Eş’as b. Kays (42) Celûla’
Eş’as b. Kays (42) Medâin
Eş’as b. Kays (42) Nehâvend
Eş’as b. Kays (42) Ermînîye
Eş’as b. Süleym Hîre
Eşec Abdü’l-Kays Basra
Evfâ b. Mevele Basra
Evs b. Amr Mısır
Evs b. el-A’ver Kûfe
Evs b. es-Sâmit (34) Beytü’l-Makdis
Evs b. es-Sâmit (34) Remle
Evs b. Sa’lebe Basra
Evs b. Sa’lebe Neysâbûr
Eymen b. Hureym (80) Kûfe
Ezher b. Minkar Basra
Fâhıta bint Karaza el-Kureşiyye Kıbrıs
Fâkih b. es-Seken Beytu Cibrîn
Fâkih b. Sa’d Basra
Fâtıma bint el-Velîd b. el-Muğîre Şam
Fâtıma bint Kays (54) Kûfe
SAHABE ADI
Şehir
Fâtıma bint Safvân Habeşistan
Fedâle b. Sa’d el-Abdî (53) Dımaşk
Fedâle b. Ubeyd el-Ensârî (53) Dımaşk
Fedâle b. Ubeyd el-Ensârî (53) Kıbrıs
Fedâle el-Leysî Basra
Fedâle, mevlâ Rasûlullah (s.a.) Şam
Feltân b. Âsım Kûfe
Ferve b. Müseyk Zebîd
Ferve b. Müseyk Kûfe
Fîrûz ed-Deylemî (53) Mısır
Fîrûz ed-Deylemî (53) Yemen
Fucey’ b. Abdullah Kûfe
Furât b. Hayyân Kûfe
Furât b. Hayyân Tikrît
Galib b. Abdullah el-Leysî Merv
Galib b. Abdullah el-Leysî Fedek
Galib b. Abdullah el-Leysî Horasan
Galib b. Ebcer el-Müzenî Kûfe
Ğanîm b. Osmân Humus
Ğarefe el-Ezdî Kûfe
Ğarfe b. el-Hâris el-Kindî Mısır
Ğassân el-Abdî Basra
Ğaziyye b. el-Hâris Mağrib
Ğaziyye b. el-Hâris Şam
Ğudayf b. el-Hâris Şam
Habbâb b. Cez’ Kâdisiye
SAHABE ADI
Şehir
Habbâb b. el-Eret (37) Kûfe
Habbe b. Hâlid el-Huzâî Kûfe
Habîb b. Mesleme (42) Kâlîkalâ
Habîb b. Mesleme (42) Ermînîye
Habîb b. Mesleme (42) Şam
Habîb b. Mesleme (42) Antakya
Habîb b. Mesleme (42) Cezîre
Habîb b. Mesleme (42) Azerbaycan
Habîb b. Mesleme (42) Bingöl
Habîb b. Mesleme (42) Şimşât
Habîb b. Mesleme (42) Kemah
Habîb b. Mesleme (42) Malatya
Habîb b. Mesleme (42) Karkîsiyâ’
Habîb b. Mesleme (42) Tiflîs
Habîb b. Mesleme (42) Ahlât
Hâbis b. Rebîa et-Temîmî Basra
Hâbis b. Sa’d b. Münzir (37) Humus
Hâbis b. Sa’d b. Münzir (37) Şam
Hâbis b. Sa’d el-Yemânî Mısır
Hâbis b. Sa’d el-Yemânî Humus
Haccâc b. Abdullah Kûfe
Haccâc b. Abdullah Basra
Haccâc b. Âmir Şam
Haccâc b. Ilât es-Sülemî Kâlîkalâ
Haccâc b. Ilât es-Sülemî Humus
Haccâc b. Umer es-Sümâlî Humus
SAHABE ADI
Şehir
Haccâc b. zî’l-Unuk Hîre
Hâcib b Zürâ’a Necd
Hafs b. Ebî el-Âs Basra
Hakem b. Amr el-Ğifârî (50) Basra
Hakem b. Amr el-Ğifârî (50) Merv
Hakem b. Amr el-Ğifârî (50) Herât
Hakem b. Amr el-Ğifârî (50) Tohâristan
Hakem b. Amr el-Ğifârî (50) Ferâvende
Hakem b. Amr es-Sa’lebî Mükrân
Hakem b. Ebî’l-Âs (31) Bahreyn
Hakem b. Ebî’l-Âs (31) Tihâne
Hakem b. Ebî’l-Âs (31) Behrûc
Hakem b. Ebî’l-Âs (31) Basra
Hakem b. el-Hâris es-Sülemî Basra
Hakem b. es-Salt el-Kureşî Mısır
Hakem b. Mîna el-Ensârî Dımaşk
Hakem b. Saîd b. el-Âs Şam
Hâlid b. Alâb Basra
Hâlid b. Alâb Isfahan
Hâlid b. Ebî Cebel Kûfe
Hâlid b. el-Anbes Mısır
Hâlid b. el-Velîd (21) Âmid
Hâlid b. el-Velîd (21) Sevâd
Hâlid b. el-Velîd (21) Şam
Hâlid b. el-Velîd (21) Humus
Hâlid b. el-Velîd (21) Cezîre
SAHABE ADI
Şehir
Hâlid b. el-Velîd (21) Basra
Hâlid b. el-Velîd (21) D. Cendel
Hâlid b. el-Velîd (21) Enbâr
Hâlid b. el-Velîd (21) Übülle
Hâlid b. el-Velîd (21) Hîre
Hâlid b. el-Velîd (21) Aynu’t-temr
Hâlid b. el-Velîd (21) Busrâ
Hâlid b. el-Velîd (21) Ecnâdîn
Hâlid b. el-Velîd (21) Kınnesrîn
Hâlid b. el-Velîd (21) Maraş
Hâlid b. el-Velîd (21) Meyyâfârıkîn
Hâlid b. Ğalâb el-Kureşî Isfahan
Hâlid b. Ğalâb el-Kureşî Basra
Hâlid b. Hakîm b. Hızâm Şam
Hâlid b. Rabâh el-Habeşî Dâriyyâ
Hâlid b. Sâbit el-Fehmî Mısır
Hâlid b. Sâbit el-Fehmî İfrîkiyye
Hâlid b. Saîd b. el-Âs (14) Şam
Hâlid b. Saîd b. el-Âs (14) Yemen
Hâlid b. Saîd b. el-Âs (14) Merci’s-Suffar
Hâlid b. Ukbe el-Emevî Rakka
Hâlid b. Urfuta el-Leysî (60) Kûfe
Hâlid b. Zeyd - Ebû Eyyûb el-Ensârî (50) İstanbul
Hâlid b. Zeyd - Ebû Eyyûb el-Ensârî (50) Şam
Hâlid b. Zeyd - Ebû Eyyûb el-Ensârî (50) Basra
Hâlid b. Zeyd - Ebû Eyyûb el-Ensârî (50) Kûfe
SAHABE ADI
Şehir
Hâlid b. Zeyd - Ebû Eyyûb el-Ensârî (50) Kıbrıs
Hâlid b. Zeyd el-Müzenî Basra
Hamel b. Mâlik b. en-Nâbiğa Basra
Hamik el-Huzâî Şam
Hamik el-Huzâî Kûfe
Hamik el-Huzâî Mısır
Hamik el-Huzâî Musul
Hamza b. Amr el-Eslemî İfrîkiyye
Handeb b. Abdullah b. Süfyân Kûfe
Handeb b. en-Nu’mân el-Ezdî Dımaşk
Hâni’ b. Evs Kûfe
Hâni’ b. Mâlik (68) Dımaşk
Hâni’ b. Yezîd Kûfe
Hanzala b. Ebî Hanzala es-Sekafî Humus
Hanzala b. er-Rebî’ b. Rabâh (45) Kûfe
Hanzala b. er-Rebî’ b. Rabâh (45) Karkîsiyâ’
Hanzala b. er-Rebî’ b. Rabâh (45) Kâdisiye
Hanzala b. et-Tüfeyl es-Sülemî Humus
Hanzala b. Hızyem Basra
Haraş b. el-Hurr Humus
Haraşe b. el-Hâris el-Esedî Humus
Harb b. Hilâl Kûfe
Hârice b. Huzâfe Mısır
Hâris b. Abdi Şems Şam
Hâris b. Abdullah el-Cühenî Yemen
Hâris b. Amr b. Sa’lebe Basra
SAHABE ADI
Şehir
Hâris b. Amr Tâî Şam
Hâris b. Amr Tâî Ermînîye
Hâris b. Cündeb Bahreyn
Hâris b. el-Hâris el-Ğâmidî Humus
Hâris b. en-Nu’mân Merv
Hâris b. Hassân Serhas
Hâris b. Hassân Kûfe
Hâris b. Hişâm el-Kureşî (18) Şam
Hâris b. Hubeyb Mısır
Hâris b. Kurz Humus
Hâris b. Muâviye Kûfe
Hâris b. Muhâşin Basra
Hâris b. Mürre (42) Mükrân
Hâris b. Nevfel b. el-Hâris (70) Basra
Hârîs b. Râşid en-Nâcî Fâris
Hâris b. Süveyd et-Temîmî Kûfe
Hâris b. Ukayş Basra
Hâris b. Umeyr el-Ezdî Mu’te
Hâris b. Ziyâd el-Ensârî Kûfe
Hâris b.Rebîî - Ebu Katâde Kûfe
Hârise b. Vehb Kûfe
Harîz Kûfe
Harkûs Basra
Harkûs b. Züheyr es-Sa’dî Nehrevân
Harkûs b. Züheyr es-Sa’dî Ehvâz
Harmele b. Abdullah b. İyâs Basra
SAHABE ADI
Şehir
Harmele b. el-Velîd b. el-Muğîre Dımaşk
Harmele b. Mureyta et-Temîmî Basra
Hasan b. Alî b. Ebî Tâlib (50) Isfahân
Hasan b. Alî b. Ebî Tâlib (50) Medâin
Hasan b. Alî b. Ebî Tâlib (50) Irâk
Hasan b. Alî b. Ebî Tâlib (50) Cürcân
Hasan b. Alî b. Ebî Tâlib (50) Basra
Hasan b. Alî b. Ebî Tâlib (50) Kûfe
Hasan b. Ali b. Ebî Tâlib (50) Taberistân
Haseke el-Hanzalî Hîre
Hassân b. Câbir es-Sülemî Istahr
Hassân b. Şeddâd Basra
Haşhâş b. el-Hâris Basra
Hâşim b. Utbe b. Ebî Vakkâs (37) Kûfe
Hâşim b. Utbe b. Ebî Vakkâs (37) Celûla’
Hâtib b. Ebî Beltea (30) İskenderiye
Havle bint Abdullah el-Ensâriyye Basra
Hayde b. Muâviye el-Kayserî Horasan
Hayyân b. Bühhe Mısır
Hayyân b. Damre Berze’a
Hâzim b. Hırâm el-Cüdâî Şam
Hemmâm b. Muâviye Bahreyn
Hemmâm b. Rebîa Bahreyn
Hemmâm b. Zeyd el-Vâbisî Kûfe
Hemmâm b. Zeyd el-Vâbisî Neysâbûr
Heram b. Hayyân el-Abdî Bucre
SAHABE ADI
Şehir
Hıbbân b. Buhh Mısır
Hıdâş Basra
Hırrît b. Râşid Kûfe
Hızâm b. Avf Mısır
Hızyem b. Amr el-Sa’dî Basra
Hidâr el-Kenânî Humus
Hind b. Ebî Hâle Basra
Hind bint Utbe el-Hâşimiyye Yermûk
Hind bint Utbe el-Hâşimiyye Rûm
Hindiyye b. Hâlid el-Huzâî Kûfe
Hirmâs b. Ziyâd Yemâme
Hirmâs b. Ziyâd el-Bâhilî Yemâme
Hişâm b. Âmir el-Ensârî Basra
Hişâm b. el-Âs (13) Antakya
Hişâm b. Hâkim (15) Humus
Hişâm b. Ukbe el-Emevî Kınnesrîn
Hubeyb b. Hırâş el-Asrî Basra
Hubeyb b. Mazhar el-Esedî Kerbelâ’
Hubeyb b. Mesleme b. Mâlik (42) Şam
Hubeyb b. Muğfil el-Ğifârî Basra
Hubşî b. Cünâde es-Selûlî Kûfe
Hucn b. el-Murekı’ Kûfe
Hucr b. Adî el-Kindî (51) Kûfe
Hucr b. Adî el-Kindî (51) Celûla’
Hucr b. Yezîd b. Seleme (50) Kûfe
Hucr b. Yezîd b. Seleme (50) Ermînîye
SAHABE ADI
Şehir
Hudâş b. Selâme Kûfe
Huleyd b. el-Münzir Fâris
Huleys Humus
Humeme b. Ebî Humeme ed-Devsî Isfahan
Humeyda b. Ebân el-Huddânî Uman
Hureym b. el-Ahrem Kûfe
Hureym b. Evs Hîre
Hureym b. Fâtek el-Esedi Kûfe
Hureym b. Fâtek el-Esedi Rakka
Hureys b. Hassân eş-Şeybânî Basra
Husayn b. Cündeb Kûfe
Husayn b. Ebî el-Hurr Hîre
Husayn b. Evs (Kays) Basra
Husayn b. Nümeyr (67) Ürdün
Hutât b. Zeyd Şam
Huya b. Hırâm el-Leysî Mısır
Huzâbe b. Nuaym Filistin
Huzeyfe b. Cezî el-Abdî Basra
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (36) el-Medâin
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (36) Erdebîl
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (36) Cürcân
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (36) Nehâvend
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (36) Hemezân
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (36) Rey
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (36) Nusaybîn
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (36) Dînever
SAHABE ADI
Şehir
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (36) Kûfe
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (36) Mûkân
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (36) Cîylân
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (36) Berze’a
Huzeyfe b. el-Yemân el-Absî (36) Debâ
Huzeyfe b. Esîd el-Ğifârî (42) Kûfe
Huzeyfe el-Kal’ânî Umân
Huzeyfe el-Kal’ânî Yemâme
Huzeym b. Hanîfe et-Temîmî Basra
Huzeyme b. Abdi Amr Bahreyn
Huzeyme b. Cezî es-Sülemî Basra
Huzeyme b. Sâbit (37) Kûfe
Hüneyde b. Hâlid el-Huzâî Kûfe
Hüseyin b. Alî b. Ebî Tâlib (61) Kûfe
Hüseyin b. Alî b. Ebî Tâlib (61) Kerbelâ’
Hüseyin b. Alî b. Ebî Tâlib (61) Cürcân
Hüseyin b. Alî b. Ebî Tâlib (61) Basra
Hüseyin b. Alî b. Ebî Tâlib (61) Taberistân
Ikrâş b. Züeyb Basra
Ilbâ’ b. Mürre Mu’te
Imrân b. el-Fasîl Herât
Imrân b. Husayn (52) Basra
Imrân b. Isâm ed-Dubaî Basra
Irbâd b. Sâriye es-Sülemî (75) Humus
Iyâd b. Amr el-Eş’arî Kûfe
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Humus
SAHABE ADI
Şehir
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Harrân
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Musul
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Antakya
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Ahlât
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Batman
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Cizre
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Rakka
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Bitlis
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Birecik
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) D. Cendel
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Hasankeyf
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Ruhâ
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Âmid
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Sümeysât
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Dârâ
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Nusaybîn
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Aynu’l-verde
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Tillu
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Erzen
Iyâd b. Ğanm el-Fihrî (20) Meyyâfârıkîn
Iyâd b. Hımâr el-Mecâşiî Basra
İbn Sender Mısır
İbn Sîlân Kûfe
İkrime b. Ebî Cehl (13) Debâ
İmruü’l-Kays b. Âbis (25) Kûfe
Îsa b. Abdullah es-Sahâbî Kûfe
SAHABE ADI
Şehir
İsmâîl Basra
İyâs b. Abd Ebû Avf el-Müzenî Kûfe
İyâs b. Sabîh Basra
Ka’b b. Adî Tenûhî (25) Mısır
Ka’b b. Adî Tenûhî (25) İskenderiye
Ka’b b. Amr İfrîkiyye
Ka’b b. Âsım -Ebû Mâlik- Mısır
Ka’b b. Âsım -Ebû Mâlik- Şam
Ka’b b. Iyâd el-Eş’arî Şam
Ka’b b. Mâlik el-Ensârî (50) Şam
Ka’b b. Mürre el-Behzî Ürdün
Ka’b b. Mürre el-Behzî Basra
Ka’b b. Ucre (51) Kûfe
Ka’b b. Umeyr el-Ğifârî Belkâ’
Ka’b b. Uyeyne et-Temîmî Neysâbûr
Ka’b b. Yesâr el-Absî Mısır
Kabbâs b. Eşyem el-Leysî Dımaşk
Kabîsa b. Burma Kûfe
Kabîsa b. el-Muhârık Sicistân
Kabîsa b. el-Muhârık Basra
Kabîsa b. Vakkâs es-Sülemî Basra
Ka’kâ’ b Amr et-Temîmî (40) Kûfe
Ka’kâ’ b Amr et-Temîmî (40) Medâin
Ka’kâ’ b Amr et-Temîmî (40) Hulvân
Ka’kâ’ b Amr et-Temîmî (40) Kâdisiye
Kanân b. Dârim el-Absî Ba’lbek
SAHABE ADI
Şehir
Karaza b. Ka’b el-Ensârî (41) Kûfe
Karaza b. Ka’b el-Ensârî (41) Rey
Karaza b. Ka’b el-Ensârî (41) Belencer
Katâde b. Ebî Evfâ es-Sa’dî Rey
Katâde b. el-A’ver Basra
Katâde b. Evfâ Basra
Katâde b. Milhân Basra
Katâde b. Nu’mân (23) Dımaşk
Kays b. Abdullah Habeşistan
Kays b. Âiz el-Ahmesî Kûfe
Kays b. Âsım et-Temîmî (47) Basra
Kays b. Ebî Ğaraza Kûfe
Kays b. Ebî Vedîa Hadramût
Kays b. Ebî Vedîa el-Ensârî Belh
Kays b. Ebî Vedîa el-Ensârî Horasan
Kays b. Ebî’l-Âs es-Sehmî (23) Mısır
Kays b. el-Esla’ el-Ensârî Basra
Kays b. el-Heysem es-Sülemî Horasan
Kays b. el-Heysem es-Sülemî Belh
Kays b. el-Husayn Yemen
Kays b. el-Mekşûh el-Murâdî Nehâvend
Kays b. el-Müntefik Kûfe
Kays b. en-Nu’mân el-Âbdî Basra
Kays b. Ğanîm Basra
Kays b. Hâris b.Yezîd b. Şibl Basra
Kays b. Sa’d b. Ubâde el-Ensârî (78) Mısır
SAHABE ADI
Şehir
Kays b. Sa’d b. Ubâde el-Ensârî (78) Tiflîs
Kays b. Sa’d b. Ubâde el-Ensârî (78) Kûfe
Kays b. Ümmü Arâk Hemdân
Kays b. Yezîd Belh
Kays b. Zeyd b. Cebbâr el-Cüzâmî Şam
Keden b. Abd Filistin
Kehmes el-Hilâlî Basra
Kesîr b. Şihâb Rey
Kesîr b. Şihâb Kûfe
Kilâb b. Ümeyye Basra
Kubâs b. Mâkûla Humus
Kudâme b. Abdullah el-Bekrî Kûfe
Kudâme b. Abdullah el-Bekrî Humus
Kudâme b. Maz’ûn el-Cumhî (36) Bahreyn
Kurayt b. Ebî Rimse Übülle
Kurayt b. Ebî Rimse Merv
Kurre b. Da’mûs Basra
Kurre b. Iyâs (64) Basra
Kurz b. Alkame (45) Askalân
Kusem b. Abbâs b. Abdilmuttalib (57) Semerkand
Kusem b. Abbâs b. Abdilmuttalib (57) Buhârâ
Kutbe b. Katâde Basra
Kutbe b. Katâde Übülle
Kutbe b. Mâlik es-Sa’lebî Kûfe
Küdeyr b. Neyyâr ed-Dabbî Kûfe
Lâhib b. Mâlik Mısır
SAHABE ADI
Şehir
Lakît b. Adî Mısır
Lakît b. Ertâh Şam
Lebîd b. Rebîa (41) Kûfe
Leclâc b. Hakîm es-Sülemî Cezîre
Leclâc el-Âmirî Dımaşk
Leylâ el-Ğifârî Basra
Lümeys b. Selmâ Basra
Ma’bed b. Amr Fihl
Mâiz et-Temîmî Basra
Ma’kıl b. Mukarrin el-Müzenî Kûfe
Ma’kıl b. Sinân (63) Kûfe
Ma’kıl b. Yesâr el-Müzenî (59) Basra
Mâlik b. Abdullah b. Sinân Savâif
Mâlik b. Abdullah b. Sinân Filistin
Mâlik b. Abdullah b. Sinân Rûm
Mâlik b. Abdullah el-Huzâî Kûfe
Mâlik b. Ahmer Şam
Mâlik b. Âmir el-Eş’arî Medâin
Mâlik b. Amr el-Kuşeyrî Basra
Mâlik b. Atâhiyye Mısır
Mâlik b. Avf (20) Kûfe
Mâlik b. Avf (20) Dımaşk
Mâlik b. el-Hüveyris (74) Basra
Mâlik b. Hayde Basra
Mâlik b. Hübeyre Humus
Mâlik b. Hübeyre Mısır
SAHABE ADI
Şehir
Mâlik b. Mürâre Şam
Mâlik b. Mürâre Yemen
Mâlik b. Nadle el-Eslemî Kûfe
Mâlik b. Nüveyre b. Hamza (11) Butâh
Mâlik b. Rebîa es-Selûlî Basra
Mâlik b. Ubâde Yemen
Mâlik b. Umeyr Kûfe
Mâlik b. Zâhir Mısır
Ma’mer b. Hazm Basra
Ma’mer b. Riâb el-Cümehî Ba’lbek
Ma’n b. Fadâle el-Ensârî Yemen
Ma’n b. Yezîd es-Sülemî Kûfe
Ma’n b. Yezîd es-Sülemî Mercü Râhıt
Ma’n b. Yezîd es-Sülemî Dımaşk
Matar Bahreyn
Matar b. Ukâmis es-Sülemî Kûfe
Medlûk el-Ğazârî Şam
Mersed b. es-Salt Basra
Mersed b. Vedâa el-Hımyerî Şam
Mesleme b. Muhalled el-Ensârî (62) Mısır
Mesleme b. Muhalled el-Ensârî (62) Mağrib
Mesrûh b. Sender Mısır
Mes’ûd b. el-Esved el-Belevî Mısır
Meymûn b. Sinbâz el-Esla’ Basra
Meymûne bint el-Hâris (51) Seref
Meysere b. Mesrûk el-Absî (21) Hâbûr
SAHABE ADI
Şehir
Meysere b. Mesrûk el-Absî (21) Karkîsiyâ’
Meysere el-Fecr -Ebû Büdeyl- Basra
Mezbûb Tenûhî Humus
Mezîde b. Câbir Basra
Mez’ûr b. Adî el-Iclî Yermûk
Mihcan b. el-Edra’ Basra
Mihnef b. Süleym Kûfe
Mihnef b. Süleym Isfahan
Mikdâd b. el-Esved el-Kindî (33) Dimyât
Mikdâd b. el-Esved el-Kindî (33) Cezîre
Mikdâm b. Ma’dikerib (87) Humus
Mikdâm b. Ma’dikerib (87) Şam
Mincâb b. Râşid Kûfe
Mirdâs b. Mâlik el-Eslemî Kûfe
Mirdâs b. Urve el-Âmirî Kûfe
Misver b. Mahreme (64) İfrîkiyye
Misver b. Yezîd Kûfe
Muâviye b. Ebî Süfyân (60) Rodos
Muâviye b. Ebî Süfyân (60) Kıbrıs
Muâviye b. Ebî Süfyân (60) Ammûriye
Muâviye b. Ebî Süfyân (60) Kûfe
Muâviye b. Ebî Süfyân (60) Dımaşk
Muâviye b. Ebî Süfyân (60) İstanbul
Muâviye b. Ebî Süfyân (60) Kaysâriye
Muâviye b. Ebî Süfyân (60) Ankara
Muâviye b. Ebî Süfyân (60) Akkâ
SAHABE ADI
Şehir
Muâviye b. Hadîc es-Sekûnî (52) Mısır
Muâviye b. Hadîc es-Sekûnî (52) İfrîkiyye
Muâviye b. Hadîc es-Sekûnî (52) Benzert
Muâviye b. Hadîc es-Sekûnî (52) Kayrevân
Muâviye b. Hadîc es-Sekûnî (52) Celûla’
Muâviye b. Hadîc es-Sekûnî (52) Mağrib
Muâviye b. Hadîc es-Sekûnî (52) Nûbe
Muâviye b. Hadîc es-Sekûnî (52) Sikilliye
Muâviye b. Hayde el-Kuşeyrî Horasan
Muâviye b. Hayde el-Kuşeyrî Basra
Muâviye b. Nüfey’ Sevâd
Muâviye b. Süveyd el-Kûfî Kûfe
Muâviye el-Hüzelî Humus
Muâviye el-Leysî Basra
Muâz b. Cebel (17) Amevâs
Muâz b. Cebel (17) Cened
Muâz b. Cebel (17) Şam
Muâz b. Cebel (17) Âmid
Muâz b. Enes Mısır
Mudarris b. Esmer Basra
Muğîre b. Şu’be (50) Azerbaycan
Muğîre b. Şu’be (50) Basra
Muğîre b. Şu’be (50) Kûfe
Muğîre b. Şu’be (50) Hemezân
Muğîre b. Şu’be (50) Meysân
Muğîre b. Şu’be (50) Bahreyn
SAHABE ADI
Şehir
Muğîre b. Şu’be (50) Nehâvend
Muğîre b. Şu’be (50) Ermînîye
Muhâcir - Mevla Ümmü Seleme Mısır
Muhâcir - Mevla Ümmü Seleme Tuhâ
Muhâcir b. b. Kunfed Basra
Muhâcir b. Ma’mer Basra
Muhâcir b. Ziyâd el-Hârisî Tüster
Muhallim b. Cessâme el-Leysî Humus
Muhammed b. Adî el-Minkarî Kûfe
Muhammed b. Amr b. el-Âs Filistin
Muhammed b. Büdeyl Yemen
Muhammed b. Ca’fer b. Ebî Tâlib Tüster
Muhammed b. Ebî Amîre Şam
Muhammed b. Ebî Huzeyfe (36) Mısır
Muhammed b. Ebî Huzeyfe (36) Arîş
Muhammed b. Hâtib el-Kureşî (86) Kûfe
Muhammed b. Mesleme el-Ensârî (46) Rebeze
Muhammed b. Mesleme el-Ensârî (46) Kûfe
Muhammed b. Safvân el-Ensarî Kûfe
Muhammed b. Sayfî el-Ensârî Kûfe
Muhammed b. Ulbe Mısır
Muhammed b. Yefdîdûye el-Herevî Herât
Muhammed mevlâ Rasûlullah (s) Merv
Muhârib b. Mezîde Bahreyn
Muhârik b. Abdullah - Ebû Kâbûs- Kûfe
Muhârik b. Abdullah el-Becelî Musul
SAHABE ADI
Şehir
Muhayrîz b. Cünâde Filistin
Muhtefir b. Evs el-Müzenî Merv
Mukni’ b. el-Husayn Basra
Mus’ab b. Umeyr (3) Habeşistan
Mutarrif b. Abdullah (95) Neysâbûr
Mu’tim b. Ubeyde Mısır
Muttalib b. Rebîa el-Hâşimî Dımaşk
Mücâlid b. Mes’ûd es-Sülemî Basra
Mücâlid b. Sevr Kûfe
Mücâşi’ b. Mesûd es-Sülemî Kâbül
Mücâşi’ b. Mesûd es-Sülemî Tevvec
Mücâşi’ b. Mesûd es-Sülemî Kâsânîn
Mücâşi’ b. Mesûd es-Sülemî Basra
Mücâşi’ b. Mesûd es-Sülemî Kirmân
Mücemma’ b. Câriye (60) Kûfe
Müdrik b. el-Hâris el-Ğâmidî Şam
Müdrik b. Ziyâd Râviye
Mühelleb b. Ebî Safra el-Ezdî (44) Neysâbûr
Mühelleb b. Ebî Safra el-Ezdî (44) Sicistân
Münekka’ b. el-Husayn Basra
Müneyzir el-Eslemî İfrîkiyye
Müneyzir el-Eslemî Endülüs
Münkız b. Hayyân Bahreyn
Münzir b. Sâvâ ed-Dârimî Bahreyn
Mürre b. Ka’b el-Behzî (57) Şam
Müslim b. Amr Basra
SAHABE ADI
Şehir
Müslim b. Avsece Kerbelâ’
Müslim b. Ubeydillah el-Kureşî Kûfe
Müstevred b. Şeddâd (45) İskenderiye
Müstevred b. Şeddâd (45) Mısır
Müstevred b. Şeddâd (45) Kûfe
Müstevred b. Şeddâd (45) Basra
Müysere b. Mesrûk el-Absî Cezîre
Nâbıga el-Ca’dî (65) Isfahan
Nâciye b. Amr el-Huzâî Kûfe
Nadle b. Ubeyd el-Eslemî Ehvâz
Nadle b. Ubeyd el-Eslemî Nehrevân
Nadle b. Ubeyd el-Eslemî Basra
Nadle b. Ubeyd el-Eslemî Merv
Nafî’ b. Abdi’l-Kays Berka
Nâfi’ b. Alkame Şam
Nâfi’ b. Ğaylân es-Sekafî D. Cendel
Nâfi’ b. Keysân es-Sekafî Dımaşk
Nâfi’ b. Utbe b. Ebî Vakkas Kûfe
Nâfi’ Ebû Süleyman Haleb
Nâım b. Üceyl el-Hemedânî Hemdân
Nasr b. Ğânim Amevâs
Nebhân Humus
Nehîk b. Evs Yemen
Nehîk b. Sureym Humus
Nemat b. Kays el-Hemedânî Yemen
Nemr b. Tevleb Basra
SAHABE ADI
Şehir
Nesîbe bint Ka’b el-Ensâriyye (13) Yemâme
Nevfel el-Eşcaî Kûfe
Nuaym b. Hemmâr Şam
Nuaym b. Mesûd (30) Basra
Nuaym b. Mukarrin el-Müzenî Nehâvend
Nuaym b. Mukarrin el-Müzenî Hemezân
Nuaym b. Mukarrin el-Müzenî Rey
Nubeyt b. Şurayt Kûfe
Nudayr b. el-Hâris Yermûk
Nukâde b. el-Esedî -Ebû Behîşe- Bâdiye
Nukâde el-Esedî Kûfe
Nu’mân b. Aclân el-Ensârî Bahreyn
Nu’mân b. Adî el-Adevî Meysân
Nu’mân b. Adî el-Adevî Basra
Nu’mân b. Amr Kûfe
Nu’mân b. Beşîr el-Ensârî (65) Humus
Nu’mân b. Beşîr el-Ensârî (65) Kûfe
Nu’mân b. Beşîr el-Ensârî (65) Dımaşk
Nu’mân b. Beşîr el-Ensârî (65) Cezîre
Nu’mân b. Kavkal Kûfe
Nu’man b. Mukarrin el-Müzenî (21) Basra
Nu’man b. Mukarrin el-Müzenî (21) Kûfe
Nu’man b. Mukarrin el-Müzenî (21) Nehâvend
Nu’man b. Mukarrin el-Müzenî (21) Isfahan
Nu’man b. Mukarrin el-Müzenî (21) Kâdisiye
Nu’man b. Mukarrin el-Müzenî (21) Tüster
SAHABE ADI
Şehir
Nu’mân b. Râziye el-Ezdî Humus
Nu’mân b. Rebî’î Kûfe
Nu’mân b. Üşeym el-Eşcaî Kûfe
Nüfeyr b. Mâlik Humus
Nümeyr b. Ebî Nümeyr el-Huzâî Basra
Nümeyr Ebû Mâlik Kûfe
Nüşeybe b. Amr b. Avf el-Hüzelî Basra
Osmân b. Affân Habeşistan
Osmân b. Ebî’ l-Âs (50) Tâif
Osmân b. Ebî’ l-Âs (50) Umân
Osmân b. Ebî’ l-Âs (50) Basra
Osmân b. Ebî’ l-Âs (50) Bahreyn
Osmân b. Ebî’ l-Âs (50) Tihâne
Osmân b. Ebî’ l-Âs (50) Tevvec
Osmân b. Ebî’ l-Âs (50) Şîrâz
Osmân b. Ebî’ l-Âs (50) Istahr
Osmân b. Ebî’ l-Âs (50) Erracân
Osmân b. Huneyf (41) Basra
Osmân b. Huneyf (41) Kûfe
Osmân b. Osmân es-Sekafî Sana’ (Şam)
Osmân b. Osmân es-Sekafî Humus
Ömer b. Avf en-Nahaî Şam
Ömer b. Ebî Seleme (83) Bahreyn
Ömer b. el-Hattâb (23) Beytü’l-Makdis
Ömer b. el-Hattâb (23) Câbiye
Ömer b. Mâlik b. Utbe ez-Zührî Cezîre
SAHABE ADI
Şehir
Ömer b. Mâlik el-Ensârî Mısır
Rabâh Şam
Rabâh b. er-Rebî Kûfe
Racâ’ el-Ğanevî Basra
Râfi’ b. Amr b. Mecedda’ Basra
Râfi’ b. Amr el-Müzenî Basra
Râfi’ b. Hadîc (73) Isfahan
Râfi’ b. Sa’d el-Ensârî Humus
Râfi’ b. Umeyr Şam
Râfi’ b. Umeyr et-Temîmî Kûfe
Râfi’ b. Yezîd es-Sekafî Basra
Rasîm el-Abdî Kûfe
Raşîd b. Mâlik Kûfe
Rebî b. Ziyâd el-Hârisî (53) Horasan
Rebî b. Ziyâd el-Hârisî (53) Belh
Rebî b. Ziyâd el-Hârisî (53) Basra
Rebî b. Ziyâd el-Hârisî (53) Kirmân
Rebî b. Ziyâd el-Hârisî (53) Sicistân
Rebîa b. Âmir el-Ezdî Filistin
Rebîa b. Atîk Hîre
Rebîa b. Ebî Hareşe Yemâme
Rebîa b. Ebî’-Salt es-Sekafî Basra
Rebîa b. el-Firâs Mısır
Rebîa b. es-Seken el-Fezaî Beytu Cibrîn
Rebîa b. Ibâd İfrîkiyye
Rebîa el-Cürşî (İbn Amr) Şam
SAHABE ADI
Şehir
Rezîn b. Enes Basra
Rib’î b. Âmir b. Hâlid Tohâristan
Rib’î b. Âmir b. Hâlid Nehâvend
Rib’î b. Âmir b. Hâlid Fustât
Rib’î b. Âmir b. Hâlid Belh
Rib’î b. el-Efkel Nînûva
Rib’î b. el-Efkel Musul
Rifâa b. Yesrebî Kûfe
Rukiyye bint Rasûlillâh (2) Habeşistan
Ruşeyd - Ebû Umeyre el-Müzenî Mısır
Ruveyfi’ b. Sâbit el-Ensârî (56) Mısır
Ruveyfi’ b. Sâbit el-Ensârî (56) Trâbülüs
Ruveyfi’ b. Sâbit el-Ensârî (56) Berka
Ruveyfi’ b. Sâbit el-Ensârî (56) İfrîkiyye
Ruveyfi’ b. Sâbit el-Ensârî (56) Cerbe
Sa’b b. Cessâme (25) Istahr
Sa’b b. Cessâme (25) Veddân
Sa’b b. Cessâme (25) Tâif
Sâbit b. ed-Dahhâk el-Ensârî Basra
Sâbit b. el-Hâris el-Ensârî Mısır
Sâbit b. Kays Medâin
Sâbit b. Kays Kûfe
Sâbit b. Rüveyfa’ el-Ensârî Mısır
Sâbit b. Rüveyfa’ el-Ensârî Basra
Sâbit b. Vedîa el-Ensârî Kûfe
Sâbit b. Yezîd b. Vedîa Kûfe
SAHABE ADI
Şehir
Sâbit b. Zeyd b. Kays Basra
Sa’d b. Amr b. Hırâm Enbâr
Sa’d b. Amr es-Sekafî Basra
Sa’d b. Büceyr el-Becelî Kûfe
Sa’d b. Ebî Vakkâs Çin
Sa’d b. el-Atvel Basra
Sa’d b. el-Midhâs Humus
Sa’d b. Halîfe Kâdisiye
Sa’d b. Mâlik (Ebî Vakkâs) el-Kureşî (51) Kûfe
Sa’d b. Mâlik el-Kureşî (51) Kâdisiye
Sa’d b. Mâlik el-Kureşî (51) Medâin
Sa’d b. Mâlik el-Kureşî (51) Enbâr
Sa’d b. Mâlik el-Kureşî (51) Deylem
Sa’d b. Mâlik el-Kureşî (51) Rey
Sa’d b. Temîm es-Sekûnî Dımaşk
Sa’d b. Ubâde b. Düleym el-Ensârî (15) Havrân
Sa’d b. Ubeyd el-Ensârî Kûfe
Sa’d b. Vâil el-Cüzâmî Remle
Safvân b. Assâl Kûfe
Safvân b. el-Muattal es-Sülemî (19) Cezîre
Safvân b. el-Muattal es-Sülemî (19) Basra
Safvân b. el-Muattal es-Sülemî (19) Şimşât
Safvân b. el-Muattal es-Sülemî (19) Kemah
Sahr b. el-Ayle Kûfe
Sahr b. el-Ğâmidî Yemen
Sahr b. Levzân Yemen
SAHABE ADI
Şehir
Sâib b. el-Akra’ es-Sekafî Nehâvend
Sâib b. el-Akra’ es-Sekafî Isfahan
Sâib b. el-Akra’ es-Sekafî Medâin
Sâib b. el-Akra’ es-Sekafî Mihrecân
Sâib b. el-Hâris es-Sehmî Fihl
Sâib b. Hallâd el-Ensârî Yemen
Sâib b. Kays es-Sehmî Ecnâdîn
Sâib el-Ğifârî Mısır
Saîd b. Amr et-Temîmî Ecnâdîn
Saîd b. el-Âmir el-Cümehî (20) Humus
Saîd b. el-Âmir el-Cümehî (20) Cezîre
Saîd b. el-Âmir el-Kureşî (20) Kaysâriye
Saîd b. el-Âs b. Saîd el-Emevî (53) Taberistân
Saîd b. el-Âs b. Saîd el-Emevî (53) Kûfe
Saîd b. el-Âs b. Saîd el-Emevî (53) Cürcân
Saîd b. el-Âs b. Saîd el-Emevî (53) Azerbaycan
Saîd b. el-Âs b. Saîd el-Emevî (53) Deylem
Saîd b. el-Âs b. Saîd el-Emevî (53) Kazvîn
Saîd b. el-Hâlid b. Saîd b. el-Âs Merci’s-Suffar
Saîd b. el-Hâris el-Hâşimî Şam
Saîd b. el-Kışb el-Ezdî Cureş
Saîd b. el-Mürre el-Iclî Irâk
Saîd b. Hureys el-Mahzûmî Kûfe
Saîd b. Hureys el-Mahzûmî Horasan
Saîd b. Osmân el-Ensârî (61) Buhârâ
Saîd b. Osmân el-Ensârî (61) Semerkand
ullah b. Ca’fer b.
Bahreyn Ab
Ebî T
Saîd b. Zeyd b. Amr (51) Kûfe
Saîd b. Zeyd el-Adevî (50) Âmid
Saîd b. Zeyd el-Adevî (50) Kûfe
Sa’lebe b. el-Hakem Kûfe
Sa’lebe b. el-Hakem Basra
Sa’lebe b. Zehdem et-Temîmî Kûfe
Sa’lebe Ebu Abdirrahman el-Ensârî Mısır
Sâlih b. el-Mütevekkil Berze’a
Sâlim b. Ubeyd el-Eşcaî Kûfe
Sâriye b. Züneym b. Abdullah Isfahan
Sa’sa’ b. Muâviye Ehvâz
Sa’sa’ b. Nâciye ed-Dârimî Basra
Sa’saa’ b. Muâviye Basra
Sa’saa’ b. Sûhân Âmid
Sebre b. el-Fâkih el-Mahrûmî Kûfe
Sebre b. Ma’bed el-Cühenî Şam
Sefîne mevlâ Ümmü Seleme Basra
Sehl b. Adî b. Mâlik Kirmân
Sehl b. Adî b. Mâlik Karkîsiyâ’
Sehl b. el-Hanzala Dımaşk
Sehl b. Huneyf (38) Kûfe
Sehl b. Huneyf (38) Basra
Sehl b. Mincâb Necd
Sehl b. Sahr Basra
Sehm b. Amr el-Eş’arî Akkâ
Selâme b. Kayser Mısır
Bahreyn Ab
Ebî T
Selâme b. Kayser Beytü’l-Makdis
Seleme b. Abdilmelik (Mesleme) İstanbul
Seleme b. el-Ekva’ (74) İfrîkiyye
Seleme b. el-Ekva’ (74) Rebeze
Seleme b. el-Muhabbık el-Hüzelî Basra
Seleme b. Hişâm el-Mahzûmî (14) Merci’s-Suffar
Seleme b. Kays el-Eşcaî Kûfe
Seleme b. Nuaym Kûfe
Seleme b. Nüfey’ el-Cermî Humus
Seleme b. Rebîa Basra
Seleme b. Sahr b. Utbe el-Hüzelî Basra
Seleme b. Sahr b. Utbe el-Hüzelî Medâin
Seleme b. Selâme el-Eşhelî (34) Yemâme
Seleme b. Selâme es-Sa’lebî Kûfe
Seleme b. Yezîd el-Cu’fî Kûfe
Seleme b. Yezîd el-Cu’fî Basra
Seleme el-Cürmî Basra
Selît b. Amr el-Âmirî Yemâme
Selît et-Temîmî Basra
Selmân b. Âmir b. Evs Basra
Selmân b. Rebîa el-Bâhilî (32) Ermînîye
Selmân b. Rebîa el-Bâhilî (32) Kûfe
Selmân b. Rebîa el-Bâhilî (32) Belencer
Selmân b. Rebîa el-Bâhilî (32) Rûm
Selmân b. Rebîa el-Bâhilî (32) Beylekân
Selmân b. Rebîa el-Bâhilî (32) Berze’a
Bahreyn Ab
Ebî T
Selmân b. Sümâme el-Cu’fî Rakka
Selmân Ebû Abdullah el-Fârisî (36) Medâin
Selmân Ebû Abdullah el-Fârisî (36) Basra
Selmân Ebû Abdullah el-Fârisî (36) Kûfe
Selmân Ebû Abdullah el-Fârisî (36) Kâdisiye
Semre b. Amr el-Anberî Yemâme
Semre b. Amr el-Anberî Kûfe
Sem’ûn - Halîfu Hadramevt. Filistin
Semure b. Cundeb el-Fizârî (60) Basra
Semure b. Cundeb el-Fizârî (60) Medâin
Semure b. Cundeb el-Fizârî (60) Kûfe
Semure b. Cundeb el-Fizârî (60) Künâse
Serî’ b. el-Hakem es-Sa’dî Basra
Sevâd b. Amr Basra
Sevâd b. Kutbe Cürcân
Sevâd b. Mukarrin el-Müzenî Kûmis
Sevâde b. er-Rebî el-Curmî Basra
Sevbân mevlâ Rasûlullah (54) Humus
Sevbân mevlâ Rasûlullah (54) Remle
Sevbân mevlâ Rasûlullah (54) Mısır
Sevvâr b. Hemmâm Hind
Seyhân b. Sûhân Basra
Seyyân el-Kûfî Kûfe
Sıla b. el-Hâris el-Ğifâri Mısır
Silkân b. Mâlik Mısır
Simâk b. Haraşe el-Ensârî (12) Rey
Bahreyn Ab
Ebî T
Simâk b. Haraşe el-Ensârî (12) Hemezân
Simâk b. Haraşe el-Ensârî (12) Azerbaycan
Simâk b. Mahreme el-Esedî Cürcân
Simâk b. Mahreme el-Esedî Rakka
Simâk b. Mahreme el-Esedî Kûfe
Simâk b. Mahreme el-Esedî Hemezân
Simâk b. Ubeyd el-Absî Hemezân
Sinân b. er-Rûh Humus
Sinân b. Mukarrin Kûfe
Sinân b. Seleme el-Hüzelî Basra
Sinân b. Seleme el-Hüzelî Hind
Sinân b. Seleme el-Hüzelî Mükrân
Suâb Basra
Suddî b. Aclân Humus
Sudey b. Aclân b. el-Hârîs Şam
Sufra - Ebû Ma’dân - Herât
Suhâr b. Abbâs Basra
Suhâr b. Abbâs Bahreyn
Suhâr b. Abbâs Mükrân
Suhbân b. Osmân Filistin
Suhrûr b. Mâlik el-Hadramî Mısır
Sunâbih b. el-A’ser Kûfe
Surad b. Abdullah Cureş
Surak b. Esed el-Cühenî İskenderiye
Süfyân b. Avf el-Gâmidî (52) İstanbul
Süfyân b. Avf el-Gâmidî (52) Savâif
Bahreyn Ab
Ebî T
Süfyân b. Avf el-Gâmidî (52) Enbâr
Süfyân b. Avf el-Gâmidî (52) Hît
Süfyân b. Avf el-Gâmidî (52) Maraş
Süfyân b. Havlî Bahreyn
Süfyân b. Hemmâm Bahreyn
Süfyân b. Vehb el-Havlânî (82) İfrîkiyye
Süfyân b. Vehb el-Havlânî (82) Mısır
Süfyân b. Vehb el-Havlânî (82) Mağrib
Süfyân b. Vehb el-Havlânî (82) Kayrevân
Süfyân b. Ziyâd el-Hımsî Humus
Sühaym b. Hufâf Humus
Süheyl b. Adî Mükrân
Süheyl b. Amr el-Âmirî (18) Amevâs
Süleym es-Sülemî Basra
Süleymân b. Âmir ed-Dabbî Basra
Süleymân b. Amr ez-Zürkî Hadramût
Süleymân b. Ebî Süleymân eş-Şâmî Şam
Süleymân b. Surad (67) Aynu’l-verde
Süleymân b. Surad (67) Kûfe
Süleymân es-Sülemî Mısır
Sülmî b. Kayn Basra
Sülmî b. Kayn Ehvâz
Sümâme b. Adî el-Kureşî Sana’ (Şam)
Sümâme b. Bicâd el-Abdî Kûfe
Sümâme b. Üsâl el-Hanefî (12) Yemâme
Sümeyra el-Kureşiyye Hemezân
Bahreyn Ab
Ebî T
Sürâka b. Amr b. Atiyye Ermînîye
Sürâka b. Amr el-Ensârî Mu’te
Sürâka b. Mirdâs es-Sülemî Basra
Sürâka b. Mirdâs es-Sülemî Dımaşk
Sürrak el-Askerî Mısır
Sürrak el-Askerî İskenderiye
Süveyd b. Amr el-Ensârî Mu’te
Süveyd b. Ğafele (80) Kûfe
Süveyd b. Hübeyre Basra
Süveyd b. Hübeyre ed-Düelî Basra
Süveyd b. Külsûm el-Fihrî Dımaşk
Süveyd b. Mukarrin Kûfe
Süveyd b. Mukarrin Cürcân
Süveyd b. Mukarrin Kûmis
Süveyd b. Zeyd Beytu Cibrîn
Şeddâd b. Abdullah Yemen
Şeddâd b. el-Hâd Kûfe
Şeddâd b. Evs el-Hazrecî (58) Humus
Şeddâd b. Evs el-Hazrecî (58) Filistin
Şeddâd b. Evs el-Hazrecî (58) Kıbrıs
Şeddâd b. Şurahbîl el-Ensârî Humus
Şekel b. Humeyd el-Absî Kûfe
Şemûn, Ebû Rayhâne Askalân
Şemûn, Ebû Rayhâne Beytü’l-Makdis
Şerâhîl el-Minkarî Humus
Şerîk b. Sehmâ’ Şam
Bahreyn Ab
Ebî T
Şerîk b. Târık Kûfe
Şerît b. Enes el-Eşcaî Kûfe
Şeybân Kûfe
Şeybân b. Mâlik el-Ensârî Mısır
Şeybân b. Mâlik el-Ensârî Kûfe
Şımâh b. Dırâr el-Ğatafânî Azerbaycan
Şihâb -?- Mısır
Şihâb b. el-Mezrûk Bahreyn
Şihâb el-Anberî Tüster
Şihâb el-Kurşî Humus
Şukrân - Mevlâ Rasûlullah Basra
Şurahbîl b. Abdirrahmân el-Cu’fî Basra
Şurahbîl b. es-Simt el-Kindî Humus
Şurahbîl b. Hasene (18) Akkâ
Şurahbîl b. Hasene (18) Busrâ
Şurahbîl b. Hasene (18) Taberiyye
Şurahbîl b. Hasene (18) Amevâs
Şurahbîl b. Hasene (18) Ruhâ
Şurayt b. Enes Kûfe
Şureyh b. Âmir es-Sa’dî Basra
Şureyh b. Âmir es-Sa’dî Ehvâz
Şureyh b. el-Hâris (79) Kûfe
Şureyh b. el-Hâris (79) Basra
Şüreyh b. Mürre el-Kindî Azerbaycan
Tâhir b. Ebî Hâle Yemen
Talha Kûfe
Bahreyn Ab
Ebî T
Talha b. Mâlik el-Huzâî Basra
Talha b. Ubeydillah (36) Basra
Talha b. Utbe Yermuk
Talha es-Sülemî Şam
Talk b. Alî Yemâme
Talk b. Huşşâf el-Kaysî Basra
Târık b. Abdullah el-Muhâribî Kûfe
Târık b. Alkame b. Ebî Râfi’ Kûfe
Târık b. Eşyem el-Eşcaî Kûfe
Târık b. Şihâb el-Becelî (83) Kûfe
Tarîf b. Ebân Bahreyn
Temîm b. Evs el-Eslemî Filistin
Tufeyl b. el-Hârîs Kûfe
Tuleyb b. Umeyr (13) Ecnâdîn
Tuleyha b. Bilâl Celûla’
Tuleyha b. Huveylid (21) Nehâvend
Tuleyha b. Huveylid (21) Celûla’
Tümâdir bint Amr, el-Hansâ’ (24) Kâdisiye
Ubâde b. el-Eşyeb el-Anzî Filistin
Ubâde b. es-Sâmit (36) Remle
Ubâde b. es-Sâmit (36) Filistin
Ubâde b. es-Sâmit (36) Humus
Ubâde b. es-Sâmit (36) Kıbrıs
Ubâde b. Evfâ en-Nümeyrî Şam
Ubâde b. Evfâ en-Nümeyrî Kınnesrîn
Ubâde b. Kurt (41) Basra
Bahreyn Ab
Ebî T
Ubâde b. Kurt (41) Ehvâz
Ubeyd b. Âzib el-Ensârî Kûfe
Ubeyd b. el-Haşhâşî el-Anberî Basra
Ubeyd b. Hâlid Kûfe
Ubeyd b. Ruhayy Basra
Ubeyd b. Sahr el-Ensârî Yemen
Ubeyd b. Vehb el-Eş’arî Şam
Ubeyde b. Mâlik Bahreyn
Ubeyde es-Selmânî Kûfe
Ubeydullah b. Abbâs (58) Yemen
Ubeydullah b. Cahş Habeşistan
Ubeydullah b. Ebî Rebîa el-Belevî Yemen
Ubeydullah b. Ebî Rebîa el-Belevî İfrîkiyye
Ubeydullâh b. Eslem Kûfe
Ubeydullah b. Ma’mer Teymî Istahr
Ubeydullah b. Ma’mer Teymî Kirmân
Ukayl b. Mukarrin Kûfe
Ukbe b. Âmir b. Abs el-Cühenî (58) Rodos
Ukbe b. Âmir b. Abs el-Cühenî (58) Mısır
Ukbe b. Âmir b. Abs el-Cühenî (58) Dımaşk
Ukbe b. Amr b. Sa’lebe (40) Kûfe
Ukbe b. Cerve Bahreyn
Ukbe b. Mâlik el-Leysî Basra
Ukbe b. Nemr Yemen
Ulâse b. Şeccâr Basra
Umâre b. Ahmer el-Mâzinî Basra
Bahreyn Ab
Ebî T
Umâre b. Amr b. Ümeyye Remle
Umâre b. Ruveybe Kûfe
Umâre b. Şihâb es-Sevrî Kûfe
Umare b. Ukbe el-Emevî Kûfe
Umâre b. Za’kere el-Mâzinî Humus
Umeyr b. Niyâr el-Ensârî Kûfe
Umeyr b. Sa’d b. Ubeyd el-Ensârî Humus
Umeyr b. Sa’d b. Ubeyd el-Ensârî Cezîre
Umeyr b. Sa’d b. Ubeyd el-Ensârî Filistin
Umeyr b. Sa’d b. Ubeyd el-Ensârî Ruhâ
Umeyr b. Sa’d b. Ubeyd el-Ensârî Sincâr
Umeyr b. Sa’d b. Ubeyd el-Ensârî Kıbrıs
Umeyr b. Sa’d b. Ubeyd el-Ensârî Ammûriye
Umeyr b. Vehb el-Cümhî Tinnîs
Umeyr b. Vehb el-Cümhî Dimyât
Umeyr zû Merrân Kûfe
Urs b. Amîra el-Kindî Şam
Urs b. Amîra el-Kindî Cezîre
Urve b. el-Ca’d Şam
Urve b. el-Ca’d Kûfe
Urve b. Mudarris Kûfe
Urve b. Mu’teb el-Ensârî Şam
Urve b. Semüra el-Anberî Basra
Usme b. Ebî Avf Basra
Utbe b. Abd es-Sülemî (87) Şam
Utbe b. en-Nüder (84) Mısır
Bahreyn Ab
Ebî T
Utbe b. en-Nüder (84) Şam
Utbe b. Esîd Yemen
Utbe b. Ferkad b. Yerbû’ es-Sülemî Kûfe
Utbe b. Ferkad b. Yerbû’ es-Sülemî Azerbaycan
Utbe b. Ferkad b. Yerbû’ es-Sülemî Erdebîl
Utbe b. Ferkad b. Yerbû’ es-Sülemî Musul
Utbe b. Ğazvân (17) Basra
Utbe b. Ğazvân (17) Übülle
Utbe b. Mesûd (44) Kûfe
Utbe b. Süheyl Şam
Übeyy b. Mâlik el-Kuşeyrî Basra
Ühbân b. Evs el-Eslemî Isfahân
Ühbân b. Evs el-Eslemî Kûfe
Ühbân b. Sayfî el-Ğifârî Basra
Ümeyme bint Rebî’a Dımaşk
Ümeyye b. Es’ad el-Huzâî Merv
Ümeyye b. Mahşî el-Huzâî Basra
Ümeyye b. Sa’d el-Kureşî Merv
Ümmü Ebân bint Utbe b. Rebî’a Şam
Ümmü Ebân bint Utbe b. Rebî’a Rûm
Ümmü Hakîm bint el-Hâris Rûm
Ümmü Hakîm bint el-Hâris Yemen
Ümmü Harâm bint Milhân el-Ensâriyye Kıbrıs
Ümmü Süleym bint Milhân Şam
Ümmü’d-Derdâ’ Şam
Üneyf b. Melle el-Cüzâmî Remle
Bahreyn Ab
Ebî T
Üneyse bint Habîb el-Ensâriyye Basra
Üsâme b. Ahderî et-Temîmî Basra
Üsâme b. Şerîk es-Sa’lebî Kûfe
Üsâme b. Umeyr el-Hüzelî Basra
Üsâme b. Zeyd b. Hârise Mizze
Üseyd b. Uhayha b. Ümeyye Şam
Üseyr b. Urve b. Sevâd Nehâvend
Üzeyne b. Seleme b. el-Hâris Basra
Vâbisa b. Ma’bed el-Esedî Cezîre
Vâbisa b. Ma’bed el-Esedî Kûfe
Vâil b. Hucr el-Hadramî Kûfe
Vâkıd b. el-Hâris el-Ensârî Mısır
Va’le b. Yezîd Basra
Vâsile b. el-Eska’ (85) Dımaşk
Vâsile b. el-Eşka’ (85) Basra
Vâsile b. el-Eşka’ (85) Kıbrıs
Vâsile b. el-Hattâb Dımaşk
Vebera b. Yuhannis el-Kelbî Yemen
Vebere b. Müşehhir el-Hanefî Yemâme
Vehb b. Abdullah b. Müslim (64) Kûfe
Vehb b. Hanbeş Kûfe
Velîd b. Ukbe el-Emevî (61) Rakka
Velîd b. Ukbe el-Emevî (61) Azerbaycan
Velîd b. Ukbe el-Emevî (61) Kûfe
Velîd b. Ukbe el-Emevî (61) Deylem
Velîd b. Ukbe el-Emevî (61) Cîylân
Bahreyn Ab
Ebî T
Velîd b. Ukbe el-Emevî (61) Mûkân
Velîd b. Ukbe el-Emevî (61) Taylesân
Velîd b. Umâre el-Mahzûmî Butâh
Ya’lâ b. Mürre es-Sekafî Kûfe
Ya’lâ b. Mürre es-Sekafî Basra
Ya’lâ b. Seyyâbe Kûfe
Ya’lâ b. Ümeyye et-Temîmî (60) Necrân
Ya’lâ b. Ümeyye et-Temîmî (60) Sana’
Ya’lâ b. Ümeyye et-Temîmî (60) Havlân
Yâsir el-Belevî Mısır
Yesâr b. Abd el-Hüzelî -Ebû Azze- Basra
Yezîd b. Abdi’l-Medân el-Hârisî Yemen
Yezîd b. Ebî Süfyân (18) Dımaşk
Yezîd b. Ebî Süfyân (18) Amevâs
Yezîd b. Ebî Süfyân (18) Filistin
Yezîd b. Ebî Süfyân (18) Ba’lbek
Yezîd b. Ebî Süfyân (18) Belkâ’
Yezîd b. Ebî Süfyân (18) Busrâ
Yezîd b. Ebî Süfyân (18) Ammân
Yezîd b. Ebî Üneys Mısır
Yezîd b. Ebî Ziyâd Mısır
Yezîd b. el-Ahnes es-Sülemî Kûfe
Yezîd b. el-Esved el-Âmirî Tâif
Yezîd b. el-Muhaccel Yemen
Yezîd b. Nuâme Kûfe
Yezîd b. Nubeyşe Dımaşk
Bahreyn Ab
Ebî T
Yezîd b. Seleme ed-Damrî Basra
Yezîd b. Seyf Basra
Yezîd b. Şecere (58) Şam
Yezîd b. Şecere (58) Kûfe
Zâhir b. el-Esved el-Eslemî Kûfe
Zâri’ b. Âmir Basra
Zâri’ b. el-Vâzi’ el-Abdî Basra
Zeberkân b. Bedr Basra
Zeml b. Amr b. Anz (64) Câbiye
Zeml b. Amr b. Anz (64) Mercü Râhıt
Zerr b. Abdullah el-Fukaymî Hûzistan
Zerr b. Abdullah el-Fukaymî Cundişâpûr
Zeyd b. Ebî Evfâ Basra
Zeyd b. Erkam b. Zeyd (66) Kûfe
Zeyd b. Hâlid el-Cühenî (78) Kûfe
Zeyd b. Hârise (8) Mu’te
Zeyd b. Hısn Tâî Kûfe
Zeyd b. Ka’b Kâdisiye
Zeyd mevla Rasûlillah Basra
Zinbâ’ b. Selâme Dımaşk
Zinbâ’ b. Selâme Filistin
Ziyâd b. el-Hâris es-Sudâî Mısır
Ziyâd b. el-Hâris es-Sudâî İfrîkiyye
Ziyâd b. Lebîd el-Ensârî (41) Hadramût
Ziyâd b. Ubeyd Kûfe
Ziyâd el-Elhânî el-Hımsî Humus
Bahreyn Ab
Ebî T
Ziyâd el-Ğifârî Fustât
Ziyâd el-Ğifârî Mısır
Zû Mıhber el-Hubşî Şam
Zur’a zû-Yezin Yemen
Zurâre b. Amr en-Nahaî Kûfe
Zurâre b. Kays en-Nehaî Yemen
Zübâb b. Fâtek b. ed-Dabbî Basra
Zübeyr b. el-Avvâm (36) Bâdiye
Zübeyr b. el-Avvâm (36) Fustât
Zübeyr b. el-Avvâm (36) Taberistan
Zübeyr b. el-Avvâm (36) Basra
Zübeyr b. el-Avvâm (36) Mısır
Zübeyr b. Sa’lebe el-Anberî Bâdiye
Züeyb b. Şa’sem Basra
Züheyr b. Alkame ed-Dubaî Kûfe
Züheyr b. Alkame el-Becelî Kûfe
Züheyr b. Alkame el-Ferî Remle
Züheyr b. Amr el-Hilâlî Basra
Züheyr b. Kays el-Belevî (76) Berka
Züheyr b. Kays el-Belevî (76) Kayrevân
Züheyr b. Osmân es-Sekafî Basra
Züheyr b. Surad es-Sa’dî Şam
Zü’l Cevşen ed-Dubâbî Kûfe
Zü’l Cevşen ed-Dubâbî Şam
Zü’l-Esâbi’ el-Cühenî Filistin
Zü’l-Esâbi’ et-Temîmî Beytü’l-Makdis
Bahreyn Ab
Ebî T
Zürâra b. Cez’ el-Kilâbî İstanbul
Zürâra b. Cez’ el-Kilâbî Şam

Hüseyin Akgün Sahabe Coğrafyası PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hüseyin Akgün Sahabe Coğrafyası PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SAHÂBE COĞRAFYASI

Baskı & Cilt

KISALTMALAR............................................... 11 1.2. İslâm Da’vetçisi ve Eğiticisi Olarak

1.4. Tâif..................................................... 49 2.5.8. Cerîd............................................ 64

3.13. San‘â’............................................... 79 5.3. Ankara............................................... 99

7.1.2. Erdebîl....................................... 111 9. HORASÂN VE MAVERAÜNNEHR BÖLGESİ. 125

S ahâbe nesli, İslâm’da en seçkin topluluk olarak kabul edi-

Araştırmamızın bu hale gelmesinde büyük emeği geçen ve

1. Araştırmada Takip Edilen Usûl

değinmediği birisi diğer kaynaklarda sahâbî olarak geçiyorsa,

2.1. Sahâbe Ricâli Kitapları

Yine bu alanda, el-İsâbe’den daha önce yazılmış olan İb-

2.2. Şehir Tarihi Kitapları

2.3. Tarih Kitapları

279) Fütûhu’l-büldân’ı, Taberî’nin (ö. 310) Târîhu’t-Taberî’si,

2.4. Diğer Kaynaklar

1 Hatîb, el-Kifâye, 51; İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, “s-h-b” maddesi, I,

liği sırasında göremeyenler sahâbî sayılmadıkları gibi,4 mü’min

İkinci yol şöhret usûlüdür. Buna misal olarak Ukkâşe b.

3. İslâm’da Sahâbenin Yeri

10 Âl-i İmrân, 3/110.

15 Hâkim, Ma‘rifetu ulûmi’l-hadîs, 22-24; Okiç, Bazı Hadis Meseleleri,

Müslüman olduğunu söyler.18 Fakat elimizdeki sahâbe biyogra-

6. En Son Vefat Eden Sahâbî

1. Sahâbenin Değişik Beldelere Gitme

1.1. İslâm’ın Cihâd Anlayışından Dolayı Gidenler

lerin halkı, İslâm dinini kabul etmeye zorlanmamıştır. Çünkü

24 Köprülü, Fuad – Barthold, W., İslâm Medeniyeti Tarihi, 104; Arnold,

malama olayına indirgemek haksızlıktır. Fethin asıl gayesinden

28 Hodgson, İslâm’ın Serüveni, I, 150-151.

öldürmeyin, mâbedleri yıkmayın; ihtiyar, çocuk ve kadınlara

1.2. İslâm Da’vetçisi ve Eğiticisi Olarak Gidenler

29 Kandehlevî, Hayâtü’s-sahâbe, I, 274.

menlilere göndermişti.33 Yine, Amr b. el-Âs’ı (ö. 61) Umân’da,34

me Kûfe halkına fıkıh öğretmek üzere görevlendirildi42. Bunun

1.3. İdârî Görevler İçin Gidenler

42 İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 231.

Abdullah b. Abbâs (ö. 68) Basra,46 el-Muğîre b. Şu’be (ö. 50)

lüs,58 Sâib b. Hallâd el-Ensârî Yemen,59 Ayyâş b. Ebî Sevr Bah-

1.3.2. Âmillik (Memurluk)65

görevlendirilmiş, Müslümanların zekâtlarını toplamış, me-

66 Köksal, İslâm Tarihi, XV, 528.

sır’da bu görevi yerine getirmişlerdi.75 Selmân b. Rebîa el-Bâhilî

75 Atar, İslâm Adliye Teşkilatı, 77-78.

Keza Hz. Ömer, Ka’b b. Adî Tenûhî’yi (ö. 25) İskenderiye’ye

1.4. Fitneden Kaçmak İçin Gidenler

86 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, IV, 482; İbn Hacer, el-İsâbe, V, 603.

da beraber gitmişler, “Osman’a sövülen bir beldede oturmayız”

1.5. Bilmedikleri Hadisleri Öğrenmek İçin

1.6. İskân Politikası Gereği Gidenler

etmeye teşvik ettiklerini görmekteyiz.96 F. M. Donner, gerçek-

96 Mustafa Demirci, “İktâ”, DİA, İstanbul 2000, XXII, 43; Alpkıray,

memiştir.”100 Bu bilgiden hareketle, ileri gelen sahâbîlerin ciddi

1.2. Sahâbenin Değişik Coğrafyalara

100 Fayda, Mustafa, “Atâ”, DİA, İstanbul 1991, IV, 33.

farklıydı. Bir şehirde bilinen bir hadis diğerinde bilinmeye-

104 Moğultay, Şerhu Süneni İbn Mâce, I, 736.

Bunun gibi Kuzey Afrika ve Orta Asya’da yaşayan sahâbî-

Sahâbenin farklı bölgelere dağılmalarının, buralarda veri-

daha çok Mısır halkı rivâyette bulunmuştur.(İbn Hacer, el-İsâbe, VI,

Irak ağırlıklıdır. Daha sonraki dönemlerde İmâmeynle birlikte

120 Bkz. Özşenel, “İmam Muhammed Şeybânî’nin İçtihad Usûlünde Sün-

Bu çalışmamızda, İslâm’ın yayıldığı coğrafyayı on bir böl-

KISALTMALAR............................................... 11 1.2. İslâm Da’vetçisi ve Eğiticisi Olarak

1. Sahâbenin Değişik Beldelere Gitme

1.5. Bilmedikleri Hadisleri Öğrenmek İçin

1.2. Sahâbenin Değişik Coğrafyalara