4p of - « a Dr. AVDO SUCESKA MALIKANA (dozivoini zakup dréavnih dobara u Osmanskoj dréavi) U strukturi posjetlovnih odnasa u Osmanskoj carevint, tft je feudalni sistem potivao na dravnoj svojini na zemlji (erazi mini, veoma interesaninu ustanovu preistavija malikana — dodivotni zakup drzavnih dobara. Ova ustanova je interesanina ne samo po svojoj pravnoj prirodi, veé jo8 vise po tome sto je posludila jaganju ekonomskih poricija jednog dijela gorn{in-stoyeva osmanskog dru- fva u proving|jama, i nu cooben natin utlela pa produblivante fea: dalne anarhije u Turskoj tokom XVII ; XIX stoljeca, “Termin malikana je persiski izraz izveden od arapske rij: malik »vlasnik, gospodar, viadare’ U-osmansko} carevini, ova) iaraz upotrebljavan je u vile znatenje, jos mnogo prije uspostave malikane kao dodivotnog zakupa dréavnih dobara Malikana je omaéavala oni kategori nekog drugog dobra), koji vias SoS ( Bessie ane kupoprodajue (uporedi Ham- Ova) defterdan blo je 1608.g na- dja Kapidaie,Veze Dubrovnik i Miemik’'u Bosni (S. Balagié, Kratka _Hercegovine w XVIII #, Gajre, ka- Duta & profiost Bosne { Tereegovi~ _lendar'2a 1030 gist, Siolae u XVITT ‘Re, Sarajevo 1900, 180) b. Gajret, kalendar 22 104), aanikaina 15 ‘Ta zagonetku rasvjetljavaju podaci drugog fermana (iz 1715), ‘koji ukazuje da je malikana ozakonjena tek u vrijeme sultana Mu- stafe II, jer se u tome fermanu izmedu ostalog, kade: »Huda sabik Sultan Mustafa Han Hezretlerinin zamani seltanatlarinda ‘Kise Halil Pasa Defterdar iken Sam ve Halep ve Diyarbekir ve sair ol etraflarda vaki muketaata yurut bajflamp malikane verilmek tizre telhis...18 Poslije uporedivanja podataka citiranih fermana najpravilaije bilo zakifuitt da je. zavodenje qpalikane predloteno i usvojena pri kraju viadavine eultana Ahmeda II, a da ju je ozakonio i sivarno Primijenio u praksi njegov nasljednik Mustafa Il u prvim mjese- cima 1695 godine, 2, Razlozi zavodenja malikane ‘Upada u oti Zinjenica da je malikana uvedena u teSkim i kei tignim trenutcima osmanske istorije, u vrijeme kad su Osmanlije, poslje poraza pod Beéom 1683 g, bili ilodent jakor pritisku spoljnih. sila Austrije, Rusije, Venecije i dr. S tim u veri postavija se pitanje zaito je bai u ovo vrijeme bilo potrebno zavodenje ove, sa stano- vista ekonomskih interesa turske dréave, nepopularne mjere. U veal sa ovim pitanjem navodeni su razligiti raziozi, opet sasvim uzgved i'w obliku obiénih konstatacija. I u ovom pitenju postoje, uglavnom, dva shvatanja. D'Ohson i Hammer smatraju da je glavni poved i uzrok zavodenju malikane bio izazvan Zeljom centralne viasti da suzbije zloupotrebe zakupac: a drzavnim Tmanjima godine eee Fe are ima ‘TFuhelka i Uzunéarsili polaze jjenice da je malikana ustanovijena u vrijeme teske finansicke krize u kojoj se naSla Turska pred kraj KVII vijeka i da Je ona zavedena keo jedno od sredstava za ublativanje finansisiih teSkoéa dréaye!, ae 70 drugo misljenje vise vodi raéuna o stvarnim istoriskim Hinjenicama i ono je jedino ispravno. Iz pregleda finansiskog stanja u Osmanskoj drZavi, koje su ize nijeli u svojim djelima Belen i A. Vefikbey, jasno se zapaia Sinje- nica po kojoj se u toj dréavi, u prvim vjekavima njenog postojanja osjeta izvjesna finansiska stabilnost, kao i to da je ona vet olpotetka povremeno narwSavana, Narufavanje finansiske ravaoteze dolazi do Jateg izra2aja krajem XVI i na prelazu u XVII vijek. Od tada ono postaje stalnom pojavom i dostize kritiénu taéku u vrijeme neuspje- log pohoda Turaka na Be’, 1683 godine". Porazom pod Beom i ofanzivnim pritiskom Austrije, Rusije, Poljske i Venecije otvaraju se za Osmanlije dotada nevidene teskoée, medu njima narotito finansiske, koje se kasnije nete viSe nikada ‘moi trajnije otlloniti, 3M Ziya, n & 194—8, mansco} drZavi 4 oblicima rjeSava~ ® Ciro “‘Truhelic, “nd. 149g. aja. finanaiaidh teSkoéa do. pojave ‘malikane vidjeti djela A. Vetik, Te- Rais havald | ML Ziya, md. : a