‫سوخت و احتراق‬

‫ويراست چهارم‬

‫تأليف‪:‬‬
‫كامران مبيني‬
‫عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد رجائي‬

‫انتشارات شرح‬
 ‫‪ :‬مبيني كامران ‪.1339‬‬ ‫سرشناسه‬
‫‪ :‬سوخت و احتراق‪ /‬تاليف‪ :‬كامران مبيني‪.‬‬ ‫عنوان و نام پديدآور‬
‫‪ :‬ويراست‪4‬‬ ‫وضعيت ويراست‬
‫‪ :‬تهران‪ :‬شرح ‪.1394‬‬ ‫مشخصات نشر‬
‫‪ 254 :‬ص‪ :.‬جدول مصور‪.‬‬ ‫مشخصات ظاهري‬
‫‪ISBN 978-964-8929-34-8 978 - 964 - 8929- 34- 8 :‬‬ ‫شابك‬
‫‪ :‬فيپا‬ ‫وضعيتفهرستنويسي‬
‫‪ :‬چاپ چهارم‪.‬‬ ‫يادداشت‬
‫‪Kamran Mobini. Fuel and Combustion :‬‬ ‫ص‪.‬ع‪ .‬به انگليسي‬
‫‪ :‬سوخت‬ ‫موضوع‬
‫‪ :‬احتراق‬ ‫موضوع‬
‫‪9 1394 :‬س‪2‬م ‪TP 318 /‬‬ ‫ردهبندي كنگره‬
‫‪662 / 607 :‬‬ ‫ردهبندي ديويي‬
‫‪1333840 :‬‬ ‫شمارهكتابشناسيملي‬

‫نشاني انتشارات‪ :‬تهرران خ‪ .‬انقرب اسربمي خ‪ .‬صريي عليشراه شرماره ‪ 105‬تلير‪::‬‬

‫‪77638059‬‬
‫مراكز پخش‪ :‬شرح(‪ )77632266‬فدك( ‪ )66481096‬و صانعي(‪)66405385‬‬
‫‪ :‬سوخت و احتراق‬ ‫عنوان‬
‫‪ :‬دكتر كامران مبيني‬ ‫تأليف‬
‫‪ :‬شررح‬ ‫ناشر‬
‫چاپ چهارم‪:‬تير ‪1394‬‬
‫ليتوگرافي ‪ :‬سعيدي‬
‫‪ :‬زيتون‬ ‫چاپ‬
‫شمارگان ‪ 1000 :‬جلرد‬
‫‪ 10000 :‬تومان‬ ‫قيمت‬
‫‪ISBN 978-964-8929-34-8‬‬ ‫‪978 - 964 - 8929- 34- 8 :‬‬ ‫شابك‬

‫حق چاپ براي مولف و ناشر محيوظ است‪.‬‬

 ‫پيشگيتار‬

‫کتاب حاضر برای درس دو واحدی سوخت و احتراق و به منظور استفاده‬

‫دانشجویان دوره های کارشناسی رشتة مهندسی مکانیک با گرایش حرارت و سیاالت و‬
‫کارشناسی رشتة تأسیسات حرارتی و برودتی تألیف گردیده است‪ ،‬لیکن برای‬
‫دانشجویان رشته های شیمی و مهندسی شیمی و سایر عالقهمندان به علم احتراق نیز‬
‫قابل استفاده است‪.‬‬
‫این کتاب حاصل مطالعات و تحقیقات مؤلف حین تحصیل و تجربیات وی طی‬
‫سالها تدریس است‪ .‬از آنجائی که در بین کتابهای موجود در بازار ایران کتابی که‬
‫در حد مطالب برنامه ریزی شده برای این درس باشد وجود نداشت و نیاز به یک کتاب‬
‫درسی به شدت احساس میشد‪ ،‬تصمیم به چاپ این کتاب گرفته شد‪ .‬مطالب این‬
‫کتاب از هنگام چاپ اول در سال ‪ 1385‬تا حال بارها مورد بازنگری و تصحیح و‬
‫تکمیل قرار گرفته و تغییرات کمی و کیفی زیادی بر روی آن انجام شده تا به شکل‬
‫فعلی در آمده است‪.‬‬
‫پس از چاپ اول کتاب‪ ،‬علیرغم وجود مشک الت زیاد جهت پخش کتاب و قرار‬
‫گرفتن آن در دسترس متقاضیان‪ ،‬این کتاب بتدریج مورد استقبال دانشجویان و‬
‫اساتید محترم قرار گرفت و پس از یک وقفه‪ ،‬طی مدت کوتاهی کلیه نسخههای آن به‬
‫فروش رسید‪ .‬لذا تصمیم به تهیه ویرایش دوم کتاب گرفته شد‪ .‬با توجه به تجربیات‬
‫تدریس و پی بردن به اشکاالت موجود و نیاز دانشجویان‪ ،‬کتاب بازبینی شد و تغییرات‬
‫اساسی در آن به عمل آمد‪ .‬ویرایش دوم کتاب در پائیز ‪ 1387‬منتشر شد و پس از یک‬
‫بار تجدید چاپ در سال ‪ 1389‬ویرایش سوم کتاب که حاوی مطالب جدید بود‪ ،‬پس از‬
‫تاخیر کوتاهی آماده گردید و ابتدای سال ‪ 92‬به چاپ رسید‪ .‬باالخره ویرایش چهارم‬
‫(فعلی) در تابستان ‪ 94‬آماده چاپ گردید‪.‬‬
‫تغییرات ایجاد شده در این ویرایش عمدتا تغییرات کیفی است‪ .‬مهمترین این‬
‫تغییرات به شرح زیر است‪:‬‬
‫‪ - 1‬تالش جهت رفع کلیه عیوب ظاهری شامل اشکاالت چاپی‪ ،‬ناهماهنگی فونت و‬
‫ابعاد نوشته ها و معادالت‪ ،‬نامشخص بودن شکلها‪ ،‬غلط های تایپی و غیره‪.‬‬
‫‪ - 2‬افزودن مطالب‪ ،‬عکسها و نمودارهای جدید در اکثر فصلها‪.‬‬
‫‪ - 3‬بهبودکیفیت نگارش متن از نظر امالیی و رسایی کالم‪.‬‬
‫‪ - 4‬استفاده از ارقام فارسی در کلیه فرمولها و جداول و غیره‪.‬‬
‫به طور کلی مباحث این کتاب در حد بنیادی و مقدماتی بوده و برای دوره‬
‫کارشناسی مناسب است ‪ .‬در کلیه مباحث سعی بر این بوده که مطالب به سادهترین‬
‫شکل ممکن و با زبانی گویا و روان بیان شوند‪ .‬در عین حال کتابی مختصر و مفید‬
‫است و در آن از گزافهگوئی خودداری شده است‪ .‬موارد فوق از مزایای مهم این کتاب‬
‫نسبت به سایر منابع موجود است‪.‬‬
‫خواهشمند است خوانندگان محترم نظرات و پیشنهادات اصالحی خود را از طریق‬
‫پست الکترونیکی به اطالع مؤلف برسانند‪ .‬لطفا جهت تهیه کتاب با ناشر تماس حاصل‬
‫نمائید‪.‬‬

‫كامران مبيني‬
‫تير ‪1394‬‬
‫‪Email: kamobini@gmail.com‬‬
 ‫فهرست مطالة‬

‫مقذمه ‪1 ...........................................................................................................................‬‬

‫تخش‪ : 1‬مثاحث مقذماتی‪3 .....................................................................................‬‬

‫‪ -1‬تعاریف اولیه شیمی‪3 ............................................................................‬‬
‫هَلىَل ٍ اتن‪3 .............................................. ..........................................‬‬
‫عٌػش ٍ تشوية ‪4.....................................................................................‬‬
‫ساختاس اتن ‪4............................................................................................‬‬
‫یَىّا ‪5.....................................................................................................‬‬
‫عذد اتوی‪ ،‬عذد جشهی ٍ ایضٍتَج ‪5....................................................‬‬
‫الیِ‪ ،‬صیشالیِ ٍ هذاس ‪6..............................................................................‬‬
‫پيًَذ ضيويائی ‪8.....................................................................................‬‬
‫سادیىالّا ‪11 ............................................................................................‬‬
‫ظشفيت عٌاغش ‪11...................................................................................‬‬
‫پيًَذ دٍگاًِ ٍ سِگاًِ ‪11.....................................................................‬‬
‫جشم هَلی ‪11............................................................................................‬‬
‫ٍاوٌص ضيويائی ٍ هَاصًِ ٍاوٌص‪14...................................................‬‬

‫‌أ‬
‫‪ -2‬هیذروكرتنها ‪16......................................................................................‬‬
‫تعاسیف اٍليِ ‪16.........................................................................................‬‬
‫طثمِتٌذي ّيذسٍوشتيّا‪17..................................................................‬‬
‫الف) پاسافييّا یا آلىاىّا‪18.................................................................‬‬
‫ب) الفييّا یا آلىيّا‪19.......................................................................‬‬
‫ج) ًفتييّا ‪01..........................................................................................‬‬
‫د) آسٍهاتيهّا‪01....................................................................................‬‬
‫‪ -3‬ترمودینامیک‪05.....................................................................................‬‬
‫اغل تماي اًشطي یا لاًَى اٍل تشهَدیٌاهيه‪05.................................‬‬
‫لاًَى دٍم تشهَدیٌاهيه‪06....................................................................‬‬
‫اًتشٍپی ٍ تاصگطتپزیشي‪07..................................................................‬‬
‫گاص ایذُآل ٍ هعادلِ حالت‪09................................................................‬‬
‫ظشفيت گشهایی ‪31...................................................................................‬‬
‫سٍاتط هشتَط تِ هخلَط گاصّا‪31.........................................................‬‬
‫پشسصّا ‪36...............................................................................................‬‬
‫هسائل‪39...................................................................................................‬‬

‫تخش‪ : 2‬سوختها ‪41.................................................................................................‬‬

‫تعریف سوخت‪41.................................................................................‬‬
‫انواع سوختها‪41................................................................................‬‬
‫‪ -1‬سوختهاي جامذ‪43...............................................................................‬‬
‫صغالسٌگ‪43............................................................................................‬‬
‫هٌطا پيذایص صغالسٌگ‪43..................................................................‬‬
‫هَاد تطىيل دٌّذُ صغالسٌگ‪43.......................................................‬‬

‫‌ب‬
‫طثمِتٌذي صغالسٌگّا ‪44..................................................................‬‬
‫سيش تحَل چَب تِ صغالسٌگ‪46.......................................................‬‬
‫تػفيِ صغالسٌگ‪47...............................................................................‬‬
‫اًثاس وشدى صغالسٌگ‪48................................................................. ......‬‬
‫تشیىت وشدى‪49................................................................ .......................‬‬
‫اسصش حشاستی صغالسٌگ‪51.................................................................‬‬
‫واستشدّاي صغالسٌگ‪51.......................................................................‬‬
‫سایش سَختّاي جاهذ‪53.....................................................................‬‬
‫چَب‪53.....................................................................................................‬‬
‫صغال چَب‪53...........................................................................................‬‬
‫وه ‪54.......................................................................................................‬‬
‫‪ -2‬سوختهاي مایع‪56................................................................................‬‬
‫خَاظ سَختّاي هایع‪56...................................................................‬‬
‫ٍصى هخػَظ‪56.....................................................................................‬‬
‫گشاًشٍي‪57................................................................................................‬‬
‫ًمطِ سٍضٌی‪58........................................................................................‬‬
‫ًمطِ اضتعال‪58........................................................................................‬‬
‫ًمطِ سیضش‪59.........................................................................................‬‬
‫فشاسیت ‪61..................................................................................................‬‬
‫فطاس تخاس ‪61.............................................................................................‬‬
‫عذد اوتاى ‪61............................................................................................‬‬
‫عذد ستاى‪60............................................................................................‬‬
‫ًاخالػیّاي سَخت ‪65.........................................................................‬‬
‫ًفت خام ٍ فشآٍسدُّاي آى ‪66.............................................................‬‬
‫هٌطأ پيذایص ٍ ًحَُ استخشاج ًفت خام‪66......................................‬‬

‫‌ج‬
‫هَاد تطىيل ًفت خام ‪69......................................................................‬‬
‫طثمِ تٌذي ًفت خام ‪69.......................................................................‬‬
‫پاالیص ًفت خام ‪71...............................................................................‬‬
‫فشاٍسدُّاي اغلی ًفت خام ‪73............................................................‬‬
‫سایش سَختّاي هایع‪75.......................................................................‬‬
‫الىلّا ‪75.................................................................................................‬‬
‫سٍغيّاي ًثاتی ‪76.................................................................................‬‬
‫‪ -3‬سوختهاي گازي‪77..............................................................................‬‬
‫گاص طثيعی‪77...........................................................................................‬‬
‫گاص ًفت‪79................................................................................................‬‬
‫سَختّاي گاصي هػٌَعی‪81..............................................................‬‬
‫پشسصّا‪80..............................................................................................‬‬

‫تخش‪ : 3‬احتراق ‪85.....................................................................................................‬‬

‫مقذمه ‪85............................................................................................................‬‬

‫فصل‪ :1‬تحلیل استوكیومتري احتراق‪87................................................‬‬

‫تعشیف احتشاق‪87.....................................................................................‬‬
‫اوسيذوٌٌذُّا‪88.....................................................................................‬‬
‫هحػَالت احتشاق‪89..............................................................................‬‬
‫احتشاق واهل ٍ ًالع ‪89.......................................................................‬‬
‫ضشایط احتشاق‪91.....................................................................................‬‬
‫ًسثت َّا تِ سَخت‪91.........................................................................‬‬

‫‌د‬
‫ًسثت ّن اسصي‪93...................................................................................‬‬
‫اختالط سَخت ٍ َّا‪95........................................................................‬‬
‫دهاي اضتعال‪96.......................................................................................‬‬
‫ًمطِ ضثٌن هحػَالت احتشاق‪98.........................................................‬‬
‫آًاليض هحػَالت احتشاق ‪98..................................................................‬‬
‫پشسصّا ‪113...........................................................................................‬‬
‫هسائل ‪114................................................................................................‬‬

‫فصل‪ : 2‬تحلیل ترمودینامیکی احتراق‪117.........................................‬‬

‫اًتالپی تطىيل ‪117.................................................................................‬‬
‫دهاي ضعلِ آدیاتاتيه‪110 ...................................................................‬‬
‫اًتالپی احتشاق ‪113................................................................................‬‬
‫اًشطي داخلی احتشاق‪114.......................................................................‬‬
‫اسصش حشاستی ‪116...................................................................................‬‬
‫اسصضياتی احتشاق‪101..............................................................................‬‬
‫پشسصّا ‪103...........................................................................................‬‬
‫هسائل ‪103................................................................................................‬‬

‫فصل ‪ : 3‬تحلیل فیسیکی احتراق‪109.....................................................‬‬

‫ضعلِ ‪109...................................................................................................‬‬
‫ضعلِ پيص آهيختِ آسام‪133.................................................................‬‬
‫ضعلِ ًفَري آسام ‪139.............................................................................‬‬

‫‌ه‬
‫پشسصّا ‪141...........................................................................................‬‬

‫فصل‪ : 4‬تحلیل شیمیائی احتراق‪143.....................................................‬‬

‫هىاًيضم احتشاق‪143................................................................................‬‬
‫اًفىان ‪146...............................................................................................‬‬
‫تعادل ضيويایی ‪148................................................................................‬‬
‫ٍاوٌصّاي تعادلی ‪149..........................................................................‬‬
‫تاتع گيثس ٍ ضشط تعادل ضيويایی‪151............................................‬‬
‫ثاتت تعادل ضيويایی ‪150......................................................................‬‬
‫ٍاوٌصّاي ّن صهاى‪159......................................................................‬‬
‫پشسصّا ‪161............................................................................................‬‬
‫هسائل‪160.................................................................................................‬‬

‫فصل ‪ : 5‬كارتردهاي احتراق‪167..............................................................‬‬

‫‪ -1‬گرمایش‪167........................................................................................‬‬
‫واستشدّاي خاًگی‪167............................................................................‬‬
‫واستشدّاي غٌعتی‪171..........................................................................‬‬
‫هطعلّا‪171.............................................................................................‬‬
‫هطعلّاي گاصي‪171..............................................................................‬‬
‫هطعلّاي سَخت هایع‪175.................................................................‬‬
‫هطعلّاي سَخت جاهذ ‪179..............................................................‬‬
‫هطعلّاي تشويثی‪181..........................................................................‬‬

‫‌و‬
‫‪ -2‬روشنائی ‪181.....................................................................................‬‬
‫‪ -3‬انفجار ‪185..........................................................................................‬‬
‫‪ -4‬تولیذ قذرت ‪189..............................................................................‬‬
‫پشسصّا ‪194...........................................................................................‬‬

‫تخش ‪ :4‬آثار نامطلوب احتراق‪197.......................................................................‬‬

‫فصل ‪ : 1‬آلودگی هوا ‪199.............................................................................‬‬

‫اًَاع آالیٌذُّا ‪011..................................................................................‬‬
‫همياسّاي آلَدگی َّا‪014..................................................................‬‬
‫اثشات آلَدگی َّا ‪017...........................................................................‬‬
‫وٌتشل آلَدگی َّا ‪017..........................................................................‬‬
‫آالیٌذُّاي هْن ‪019...............................................................................‬‬
‫‪ -1‬دياوسيذ وشتي ‪019.........................................................................‬‬
‫‪ -0‬هٌَاوسيذ وشتي ‪010.........................................................................‬‬
‫‪ّ -3‬يذسٍوشتيّا ‪014.............................................................................‬‬
‫‪ -4‬اوسيذّاي ًيتشٍطى‪016..................................................................‬‬
‫پشسصّا‪019...........................................................................................‬‬

‫فصل ‪ : 2‬آتشسوزي‪001.............................................................................‬‬
‫هثلث آتص‪ّ ،‬شم آتص‪001....................................................................‬‬
‫سٍشّاي اطفاي حشیك‪000..................................................................‬‬

‫‌ز‬
‫دسجِتٌذي هَاد اضتعالپزیش‪005.........................................................‬‬
‫اًَاع خاهَشوٌٌذُّا‪009......................................................................‬‬
‫پشسصّا ‪033...........................................................................................‬‬

‫ضمائم‪035......................................................................................................................‬‬
‫جذٍل ‪036 ............................................................................................... 1‬‬
‫جذٍل ‪037................................................................................................. 0‬‬
‫‪038...............................................................................................‬‬ ‫جذٍل ‪3‬‬
‫‪044...............................................................................................‬‬ ‫جذٍل ‪4‬‬

‫نمایه موضوعی‪045.....................................................................................................‬‬

‫مناتع‪050.........................................................................................................................‬‬

‫‌ح‬