Fruit Processing Plant

1. Introduction

हा प प फळ मऊ, ओलसर भाग याचा अथ असा क शकता, कंवा फळ उ योग तां क सं ा आहे . प प
हा ताजे फळे कं वा भाजीपाला पदाथाचा एक व तु आहे आ ण ता काळ वापरासाठ नाह . प प मशशी
आहे परं तु फळांचा भाग कंवा कधी कधी संपूण फळे दे खील असू शकतात. प प jams,
marmalades, jellys, गोड, पेय आ ण अधा क चा माल भर या न मतीसाठ वापरले जाते. शॉट-टाइम
संर णासाठ प प कधी कधी गोठ वल जाते. ू ट प पवर फळ उ पादनांची या केल जाते जी व वध
कार या अ न, पेय पदाथ, स दय साधने आ ण इतर उ पादनां या न मतीसाठ उपयोगी ठरते. ू ट
प प या उ पादनास रस असणाया झबकेने रस काढून टाकणे यात रस असतो आ ण नंतर यास जाड
पे ट बन व यासाठ या केल जाते. ू ट प स हे आम या अ न पुरव यातील घटकां या पयावरणीय
भावांब दल स य शेतीसाठ आ ण पर परसंवादासाठ अंत न हत आधारावर आधार घे यास मदत
करते . ू ट प स बहुतेक पोषक घटकांचे फळ राखतात आ ण अशा कारे व वध खा य व पेय पदाथाम ये
ाधा य दले जाते.

फळां या लग याम ये फळांची कुचकामी झुळूक अस यामुळे अ धक फायबर असतात आ ण यामुळे रस

क ा या तल
ु नेत अ धक फायदे शीर ठरते. तथा प, फळ प प फळ जे पेयाचे उ योगात याचा वापर
मया दत एक खर चव असतो. जाग तक फळ प प बाजारातील महसूल वाढ स चालना दे यासाठ बाळ
अ न आ ण स य खा य उ पादनांम ये फळां या लग याची वाढती मागणी, मु य घटक जगभरात
फळां या लग याचा अवलंब वाढ व यास कारणीभत
ू ठरतात. फळां या लग याची शे फ लाइफ ता या
फळापे ा जा त आहे . ोजन कंवा थंड फळाची प प लुगद वर या के यानंतर ा त झालेले सव
जीवनस वे, ख नज आ ण थने राखून ठे वते. नैस गक साम ी आ ण चव जा त न बदलता द घ टोरे ज
लाइफ हे फळा या लग यासाठ जाग तक बाजारपेठेत मागणी वाढ व याचे मु य घटक आहे . द घ
काळापयतचे आयु य हणजे वाहतक
ू आ ण साठवण खच कमी करणे, आ ण हे घटक उ पादकां ना फळाची
प प वाढव यासाठ ो सा हत करतात. तसेच , फळा या लग याम ये समान गुणधम (चव,
पोत, वाद , रं ग ) ताजे फळ हणन
ू असतात- खरं तर, फळाची प प वाढवले या
उ पादनाम ये वाढवलेला रं ग आ ण चव पुरवतो .

जाग तक बाजारपेठेत फळां या लग याची मागणी चाल वणार हा आणखी एक मु य घटक आहे . प प/
यरु चा वापर अ न पदाथ, रस, दह आ ण बेबी फूड तसेच तयार- क
ं सम ृ धी अशा व वध खा य
उ पादनांम ये वीटनर हणून केला जातो . फळा या लग या या वाढ व गुणधमामुळे अ न उ पादक
फळा या लग यावर आधा रत अ न उ पादनां या दशेने जात आहे त. हे घटक जाग तक फळ प प
बाजारातील महसूल वाढ सह इंधन दे त आहे त .

सप
ु र फळे एक वाढती मागणी यरु ोप काह भागात आढळून आले आहे . फळांचे अनेक ोसेसर सप
ु र फळे
मधून बनवलेले नवीन फळ प प उ पादने वक सत कर त आहे त. तसेच , आ शया पॅ स फक या काह
दे शांम ये, प प आ ण यरू या व पात फळ अक अनेक अनु योगांमधून मो या मागणीत दसून येत
आहे त. चव आ ण वाद वाढ व यासाठ पेयेम ये फळां या लग याचा वाढ या वापरामुळे फळां या पश या
उ पादकांपासून फळां या लग याची जाग तक मागणी वाढल आहे . हे सव घटक जाग तक फळां या प प
बाजारा या बाजूने काय कर त आहे त आ ण जाग तक बाजारपे ठेतील मागणी आ ण यानंतर कमाईचे
उ पादन वाढवतात. ाहक जाग तक तरावर एक चकट पोत पसंत करतात आ ण हणूनच फळाची
प प वकासशील दे शांम येच मया दत आहे .

चीन, भारत, इंडोने शया, फल पाइ स इ याद सार या उदयो मुख बाजारपेठेत फळां या प पपासून
बनवले या फळांचा रस व तत
ृ माणात उपल ध आहे . तसेच , वक सत दे शांम ये एक मह वपण
ू े णी
उपल ध आहे जी मजबत
ू दे शांमुळे वक सत दे शांम ये मो या माणावर वीकारल जात नाह . आ ण
फळ प प या जाड पोत. उ र अमे रका आ ण पि चम यरू ोपम ये फळां या लग याचा वापर बेकर
उ योगात या या वै श यांमुळे मो या माणावर केला जातो. इतर े ांम ये, फळ प प वापर मया दत
आहे . ू ट प प माकटम ये वाढ हो याची श यता आहे कारण अ न उ पादक कंप यांनी स य पदाथावर
ल क त केले आहे . फळ प प फळ वतः या मुळे फळ कोळ बाजार अंदाज काळात वाढू आहे जा त
काळ शे फ लाइफ आहे . ू ट प प माकटम ये खा यपदाथा या बद यांमळ
ु े क या फळां या वापराची
जागा घे याची संधी आहे . ू ट प प माकट कारा वारे वभािजत केले जाऊ शकते यात आम, ॉबेर ,
सफरचंद, अम द, लंबूवग य फळ, बेर , ा े आ ण इतर (नाशपाती, कवी फळ, जु या फळ इ.) समा व ट
आहे त. ू ट प प माकटचा फॉम फॉम या आधारे वभागला जाऊ शकतो याम ये व आ ण पावडर
समा व ट आहे . ू ट प प माकटचा फॉम फॉम या आधारे वभागला जाऊ शकतो याम ये समु , सरप
आण पाणी समा व ट आहे . ू ट प प माकटचा दे खील अनु योगा या आधारे वभाग केला जाऊ
शकतो यात अ न (बेकर आ ण क फे शनर , द ु ध व मसाले, डेझट आ ण इतर (ल क त इ.)), पेय
(रस आ ण इतर (कॉकटे ल, मॉकटे ल , इ याद ) यांचा समावेश आहे .

2. आंबा

आंबा रस, अमत

ृ , रस म ण, डेअर , बेकर , बेबी फूड उ पादन, आइस म इ याद बन व यासाठ आम खा य
पदाथाचा वापर केला जातो . पण अ लकड या वषात आमचं लोक य पा चा य बाजारपेठेत पसरलं आहे .
ाहक आवडीम ये ची दश वत आहे त.

अमे रके या रस उ योग आ ण ता या बाजाराने ता या आंबा आ ण या या या केले या

उ पादनांम ये सतत रस दश वला आहे . अमे रके या यस
ू इंड ने नारं गी या रस म णात आंबा या
लग याचा जा तीत जा त वापर केला आहे . आं याचा रस ता या आंबा फळ नवडलेल
वाण तयार आहे . पूणपणे प रप व मांसाची कापणी केल जाते , वर त ले स ोसे संग लांटकडे नेले जाते,
नर ण केले जाते आ ण धुतले जाते. नवडले या उ च गण
ु व ेचे फळ नयं त पक या या क ांम ये
जातात; पूणतः शजलेले आमलेले फळ धत
ु ले, लँ चेड, पुलड, डसेड, स यग
ू , होमोजेनाइ ड, गरजेनस
ु ार
क त केले गेले, थमल येत आ ण असमाधानकारकपणे नजतक
ु करण राखले गेले. तयार येत
क टंग, डी- टो नंग, रफाय नंग आ ण पॅ कंग यांचा समावेश आहे . अॅसेि टक उ पादना या बाबतीत प प
नजतुक आ ण अॅसेि टक पश याम ये पॅ क केला जातो. प र कृत प प दे खील कॅनम ये पॅ क केले जाते,
हम टकल सील केलेले आ ण र टोट केले जाते. ोजन लस पा चराइ ड आ ण लेट झसम ये खोल
गोठ वल जाते. अं तम उ पादनात फळांची नैस गक चव आ ण सुगंध राखून ठे व याची या सु नि चत
करते . आंबा प प / कॉ स े ट रस, अमत
ृ , पेय, जाम, फळाची चीज आ ण इतर व वध कारचे पेये यांचे
पांतर कर यासाठ पूणपणे अनक
ु ू ल आहे . पु डं ज, बेकर भरणे, मुलांसाठ फळ जेवण आ ण अ न
उ योगासाठ चव आ ण दे खील सवात चवदार आइ म, दह आ ण मठाई बन व यासाठ दे खील वापरता
येतो . जगभरात मेango प पचेह मु ख नयातदार भारत आहे . दे शाने 1 , 35,621.22 मे क टन
कां याची नयात जगभरात केल आहे . 2016-17 दर यान लाखो पये 864.9 7 कोट / 12 9 .29
डॉलस. भारतातील फळां या प प उ योगात मोठ मागणी असून नयात बाजार दे खील आहे . भारत आम
फळ आहे . दे शा या जवळपास सव भागांम ये मो या माणावर वाण आढळतात .

3. गव
ु ा

पे पुर यावसा यक वं य व राख यासाठ , ताजे सव च गण

ु व ा पे फळे न मती केल जाते. ग हाचा
प प पोत म ये शु ध आ ण मदार पांढरा असतो, उ च गुणव ेचे माण आ वासन दे तो. नवडलेला
वेत अम द फळ नंतर थंड शगदाणा ावण वारे व छतेने या केल जाते, यानंतर एि झमॅ टक
डसएि टवेशन, बा पीभवन आ ण नजतक
ु करण. Guava प प पांढरा आ ण गल
ु ाबी Guavas नवडले या
व वध कार या तयार केले जाते, नयं त वातावरणीय प रि थती अंतगत ripened. तयार येम ये
वॉ शंग, क टंग, डी- टो नंग, रफाय नंग आण पॅ कं ग यांचा समावेश
आहे . अि थरोधी पॅ कंग या बाबतीत लुगद नजतुक केल जाते आ ण अॅसेि टक पश याम ये पॅक केल
जाते. प र कृत प प दे खील कॅनम ये पॅक केले जाते, हम टकल सील केलेले आ ण र टोट केले जाते. ोजन
लस पा चराइ ड आ ण लेट झसम ये खोल गोठ वल जाते. अं तम उ पादनात फळांची नैस गक चव
आ ण सुगध
ं राखून ठे व याची या सु नि चत करते . था नक आ ण आंतररा य बाजारात ग हा या
लग याची मागणी वाढत आहे . था नक आ ण नयात दो ह बाजारपेठेत मागणी असले या गरवा पुल
हे मह वाचे मू यव धत उ पादन आहे त. गे या पाच वषात फळां या रस, अमत
ृ आ ण पेय यांचे था नक
बाजारपेठेत खूप जा त वाढ झाल आहे . प रणामी, या काळात फळां या लग याची मागणी दे खील वाढल
आहे .

3. पपय

पपई ( कॅ रका पपई) एक उ णक टबंधीय फळ आहे याचे उ च पोषक आ ण औषधी मू य अस यामळ

ु े
यावसा यक मह व आहे . पपई लागवडीचे मूळ द ण मेि सको आ ण को टा रका येथे आहे . एकूण
वा षक जाग तक उ पादनापैक 6 दशल ट स एवढे उ पादन अपे त आहे . पपई उ पादनाम ये सम
ु ारे 3
दशल टन वा षक उ पादन घेऊन भारत जगात आघाडीवर आहे . ा झल, मेि सको, नायजे रया, इंडोने शया,
चीन, पे , थायलँ ड आ ण फ ल प स या इतर मुख उ पादक आहे त.गे या दोन दशकात उ णक टबंधीय
फळांची मागणी वाढत आहे . 2010 म ये उ णक टबंधीय फळे (के या वगळता) जाग तक पातळीवर
73.02 दशल (एम) मे क टन (ट ) पयत पोहोचले. जगभरात लोक यता मळवून आता पपई 11.22
दशल टन, कं वा एकूण उ णक टबंधीय फळ उ पादनापैक 15.36 ट के, आंबा या मागे 38.6 मी.
(52.86%) आ ण अननस 19.41 दशल टन (26.58%). गे या काह वषात जाग तक पपई उ पादन
ल णीय वाढले आहे , मु य वे भारतात वाढ या उ पादना याप रणामी . वकासशील दे शांसाठ पपीया हा
एक मह वाचा कृषी नयात बनला आहे , जेथे फळां या नयात महसूल हजारो लोकांसाठ वशेषतः आ शया
आ ण लॅ टन अमे रकेत राहतात. पपई नयात आंतररा य बाजारपेठेत नरोगी अ न उ पादनां या
वाढ या पुरव यात योगदान दे ते.

4. अनार

भारतीय डाळींब दल वशेषतः जमन आ ण डच माकटम ये जाग तक मागणी चांगल आहे , िजथे
ते चांग या गण
ु व ेसाठ ओळखले जातात . भारतीय यापायाने इतर उ पादक दे शांवर ल धारण कर यासाठ
अ धक अनभ
ु वांसह उ पादन तं ानात गंुतवणक
ू ची वेळ येते. डाळींबेम ये शेकडो लाल-पावसाचे खा य
आहे . सुगध
ं नावा या बयाांना स य गोड रसाने भरले या एक बोर ने घेरलेले आहे . डा ळंबेम ये डा ळंबीर
घालून रस प यासाठ कंवा वयंपाक घटक हणून वापर यासाठ काढून टाकते. भावीपणे मॅश
के यानंतर एक डा ळंब अधा कप रस दे ऊ शकतो.

डाळींबूचे फायदे :

A. र त वेस सचे संर ण करा

B. र तदाब कमी करणे संर त करा
C. धातू या भंतीं या दाबांना तबंध करा
D. बॅ टे रयामुळे उ भवणाया रोगां या वाढ स तबंध करा

कनाटक, आं दे श, गुजरात आ ण त मळनाडु वारे महारा ात डाळीं याचे अ ग य उ पादन करणारा

महारा आहे . गणेश, भगवा , बी, अरा टा आ ण मद
ृ ल
ु ा हे महारा ातील उ पा दत अनार या जाती
आहे त. भारतात, सोलापूर, सांगल , ना शक, अहमदनगर, पुणे, धुळे ,
औरं गाबाद, सातारा , उ मानाबाद आ ण लातरू िज याम ये डा ळंब यावसा यकपणे उ पा दत
आहे ; कनाटकचे बीजापुर , बेळगाव आ ण बागलकोट िज हे आ ण गुजरात, आं दे श आ ण त मळनाडु
म ये थोडी माणात.डाळींबूचे एकूण उ पादन मु यतः पि चम महारा , कनाटक, गुजरात, आं दे श,
त मळनाडु आ ण राज थान मधील भारताम ये क त आहे . आं दे श आ ण त मळनाडु हे आं दे श
आ ण त मळनाडु चौ या आ ण पाच या थानावर आहे त.महारा ात डाळींबां या लागवडीखाल 82
हजार हे टर े आहे . यानंतर कनाटक आ ण गुजरात अनु मे 13.6 हजार हे टर आ ण 5.8 हजार
हे टर आहे त. 2.8 आ ण भारतातील 0.5 हजार हे टर डा ळंबू लागवडी. भारतीय डाळींब उ पादनात दरवष
20 ते 25% वाढते. घरगुती पातळी आ ण नयात बाजारपेठेत मागणी वाढत आहे . हवामानामुळे वषा या
अखेर स डा ळंबा वत रत करणारे एकमेव दे श भारत आहे . भारतात bestknown व वध भगवा, खरोखर
चांगल गुणव ा चंड गोड व वधता आहे .यरु ोप, म य पूव आ ण आ शया मधील गंत य थानांवर भारत
एक मोठा खेळाडू आ ण नयात आहे . यए
ू स बाजारपेठेत वेश कर याची अपे ा आहे . भारत जगातील
व वध खेळाडुब
ं रोबर पधा करतो, परं तु तो अ वतीय कारांबरोबर उभे राहतो.भारतातील कलम सोयी कर
आहे ; डाळींबूंची शंसा केल जाते आ ण बयाणे ाहकांम ये खरोखरच लोक य आहे त.