Δ¤¯ÓË

™À°Ãƒ√¡∏ Δ∂á∏
Γράφει ο Γιώργος Σιγάλας*

Fernando
Bottero
(1932 - )
ΔÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ºÂÚÓ¿ÓÙÔ ªÔÙ¤ÚÔ, Û‡Á¯ÚÔ-
ÓÔ˘ ∫ÔÏÔÌ‚È·ÓÔ‡ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘ Î·È ÁχÙË,
Â›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Î·È ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÈÌÔ
·fi ÙȘ ˘ÂÚ‚ÔÏÈο ¢ÙÚ·Ê›˜ ÌÔÚʤ˜
·ÓıÚÒˆÓ Î·È ˙ÒˆÓ Î·È ÙȘ ÔÁÎÒ‰ÂȘ
·Ú·ÌÔÚÊÒÛÂȘ ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ.

√
Εικ. 2: «Άλογο και αναβάτης», μπρούτζος, Golden Hall, Αθήνα (δεξιά όψη).
Φερνάντο Μποτέρο είναι ένας εν ζωή εικαστικός καλλιτέ-
χνης. Γεννήθηκε στην πόλη Μεντεγίν και ο πατέρας του
έκανε εμπόριο στην περιοχή, φορτώνοντας τα εμπορεύμα-
τα στο άλογό του. Μικρός ο Μποτέρο παρακολούθησε δύο
χρόνια μαθήματα σε σχολή ταυρομάχων, αλλά τελικά αφιερώθη-
κε στην τέχνη. Οι πρώτες εικαστικές του επιρροές ήταν από τα
μπαρόκ κτίρια της πόλης του και της πρωτεύουσας Μπογκοτά.
Σπούδασε καλές τέχνες στη Μαδρίτη και στη Φλωρεντία και από
τότε εργάζεται στην Ευρώπη και στην Αμερική. Έχει εκθέσεις σε
όλο τον κόσμο και μεγάλα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές διαθέ-
τουν έργα του. Ο Μποτέρο, που ξεκίνησε από τις φτωχογειτονιές
της Μεντεγίν, έφτασε σήμερα να πωλούνται έργα του 2,5 εκ.
δολάρια. Έχουν εκτεθεί γλυπτά του στην Πιάτσα ντε λα Σινιορία,
στη Φλωρεντία, δίπλα στα γλυπτά των αναγεννησιακών καλλιτε-
χνών. Έχουν, επίσης, εκτεθεί στη Νέα Υόρκη, στο Βερολίνο στην
πύλη του Βρανδεμβούργου και αλλού. Ο Μποτέρο έχει παντρευ-
τεί την Ελληνίδα γλύπτρια Σοφία Βάρη.
Στην Αθήνα είχαμε την ευκαιρία το 2006 να δούμε ένα μεγάλο

*Ο Δρ. Γιώργος Σιγάλας είναι ζωγράφος, Σύμβουλος Καλλιτεχνικών Μαθημάτων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και φίλιππος. http://www.georgesigalas.wordpress.com/

44 ñ I¶¶A™IA

Εικ. 1: «Άλογο και αναβάτης», μπρούτζος, Golden Hall, Αθήνα.
αριθμό έργων του στην Εθνική Πινακοθήκη (λάδια) και στο Μέγα-
ρο της Μουσικής (γλυπτά). Δύο από τα γλυπτά του βρίσκονται
σήμερα στο Golden Hall στο Μαρούσι (εικ. 1, εικ. 2, εικ. 3, εικ.
4).
Το χαρακτηριστικό ύψος του Μποτέρο είναι η απόδωση των όγκων:
«Ενδιαφέρομαι για τον όγκο στην τέχνη, όχι μόνο για ευτραφείς
γυναίκες, αλλά για ο,τιδήποτε κι αν ζωγραφίσω, είτε είναι γυναί-
κα, είτε άντρας, είτε δέντρο, είτε νεκρή φύση», λέει ο ίδιος. Μετα-
φέρει στο έργο του τα βιώματά του από τη λατινική Αμερική.
Εικόνες των έργων του είναι εικόνες που είδε. Επηρεάστηκε από
τις τεράστιες σε μέγεθος τοιχογραφίες (murales) στο Μεξικό, του
Orosco, του Rivera, του Siqueiros. Τα murales απεικονίζουν τον
πόνο και τις αγωνίες των λατινοαμερικάνων ιθαγενών κάτω από
το ζυγό των Ισπανών κατακτητών. Μεταφέρουν τις παραδόσεις
και την υπερηφάνεια των λαών της Λατινικής Αμερικής. Όλα αυτά
εκφράζονται ποικιλοτρόπως μέσα στο έργο του Μποτέρο. Γνω-
ρίζοντας τη λατινοαμερικάνικη ιστορία και τον κοινωνικό περίγυ-
ρο της εποχής του, μπορεί κανείς να κατανοήσει καλύτερα το
έργο του Μποτέρο. Οι ευτραφείς άνδρες και γυναίκες, απλοί
άνθρωποι που παίζουν κιθάρα, που ξαπλώνουν στο χορτάρι (εικ.
5), ιππεύουν ένα άλογο, χορεύουν ζευγαρωμένοι (εικ. 6), απο-
πνέουν μια αισιοδοξία, μια ευδαιμονία. Η εικόνα, που μας μετα-
δίδει κάθε ευτραφής άνθρωπος, είναι συνήθως εκείνη του καλο-
ζωισμένου, ευδιάθετου, αισιόδοξου και χαμογελαστού ανθρώπου.
Όταν, όμως, παρουσιάζονται στο έργο του άτομα που έχουν τη
σφραγίδα της εξουσίας, όπως στρατιωτικοί, πολικοί, ιερείς, το
πάχος και ο όγκος του αποκτούν για το θεατή άλλο νόημα. Ο
χοντρός καθολικός ιερέας, ο στρατιωτικός υπεύθυνος για συχνά
πραξικοπήματα, ο υπερφίαλος πολιτικός παρουσιάζονται σατυ-
ρικά, καυστικά, σαρκαστικά. Το χοντρό εδώ γίνεται γκροτέσκο.
Το έργο του Μποτέρο είναι μοναδικό. Ακολουθεί την παραστατι-
κή παράδοση και συγχρόνως είναι μοντέρνο. Έχει εμφανή στοι-
χεία μπαρόκ, καθώς οι ευτραφείς άνθρωποί του ή τα ογκώδη αντι-
κείμενα ξεχειλίζουν και καταλαμβάνουν όλο το χώρο στις ελαιο-
γραφίες του. Μπαρόκ στοιχεία είναι η έντονη γλυπτικότητά τους,
το βάρος, η υπερβολή, οι καμπύλες, οι σφαιρικές επιφάνειες. Ο
ίδιος ο καλλιτέχνης,
σε αντίθεση με το
πάχος των μοντέ-
λων του, έχει ασκη-
τική μορφή. Επέλε-
ξε να εκφράζεται
με την υπερβολή
του όγκου σε μια
εξελικτική πορεία
μορφικής αναζήτη-
σης.
Το 2005 συγκλονι-
σμένος από τις απο-
καλύψεις για τα
βασανιστήρια των
φυλακισμένων αμά-
χων Ιρακινών στο
Αμπού Γκράιμπ, από
Αμερικανούς και
Βρετανούς στρα-
τιώτες, ζωγραφίζει Εικ. 3: «Άλογο και αναβάτης», μπρούτζος, Golden Hall,
Αθήνα (μπροστινή όψη).
μία σειρά από μεγά-
λων διαστάσεων ελαιογραφίες με τραγικά θέματα βασανιστηρίων,
καταγγέλλοντας τα. «Το έγκλημα πολέμου στην πόλη Γκερνίκα δεν
θα το θυμόταν πλέον κανείς, αν δεν το είχε ζωγραφίσει ο Πικά-
σο». Για τον ίδιο λόγο ζωγραφίζει τις φρικαλεότητες του Αμπού
Γκράιμπ και δωρίζει αυτά τα έργα σε μεγάλα μουσεία του κόσμου.
Τα γλυπτά του Μποτέρο είναι συνήθως μνημειακών διαστάσεων.
Χρησιμοποιεί σκούρο, μονόχρωμο μπρούτζο, που θυμίζει έντονα
τη μνημειακότητα των έργων της αρχαίας αιγυπτιακής γλυπτικής.
Ο Μποτέρο δεν είναι από τους καλλιτέχνες που έχουν ασχοληθεί
ιδιαίτερα με το θέμα του αλόγου και της ιππασίας, αλλά έχει τη
I¶¶A™IA ñ 45
 Δ¤¯ÓË
θέση του μέσα στο συνολικό του έργο. Στα άλογά του και στους
ιππείς του, τόσο στη γλυπτική, όσο και στη ζωγραφική, κυριαρ-
χούν οι φωτεινοί τόνοι, τα απαλά, ευχάριστα κοντράστα, το παι-
χνίδι των σφαιρικών όγκων, η καθαρότητα των μορφών. Το θέμα
του αποπνέει ηρεμία, φρεσκάδα και ευφορία. Το έργο του «Άλο-
γο και αναβάτης», που εκτίθεται στην Αθήνα (εικ. 1), είναι ένα
από τα τρία αντίγραφα που υπάρχουν, καθώς πολλοί γλύπτες
συνηθίζουν να χυτεύουν ένα μικρό αριθμό όμοιων γλυπτών, όταν
θεωρούν πως το έργο είναι εξαιρετικό. Το γλυπτό που παραπέ-
μπει στην παράδοση του ανδριάντα, αλλά με ένα τόνο χιουμορι-
στικής διάθεσης, στέκεται επιβλητικό και ογκώδες στο ύπαιθρο,
έτσι που ο θεατής μπορεί να το απολαύσει ακολουθώντας όλες
τις μεταβολές του φωτός, της μέρας, και του ηλεκτρικού φωτι-
σμού, της νύχτας. Το γλυπτό στον εξωτερικό χώρο ζωντανεύει.
Μένει σιωπηλό, στη σιωπή της νύχτας, κάτω από τους προβολείς,
ενώ γεμίζει ήχους από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της πόλης
κατά τη διάρκεια της μέρας. Το γλυπτό είναι περίοπτο και ο θεα-
τής μπορεί να το δει περπατώντας γύρω του από όλες τις διαφο-
ρετικές πλευρές, καθώς κάθε πλευρά εμφανίζεται με μια μοναδι-
Εικ. 5: «Πικνίκ», 2001, λάδι σε μουσαμά, 113X165 εκ.
κότητα σαν να πρόκειται για άλλο έργο (εικ. 2, εικ. 3). Το γλυπτό
είναι από μονόχρωμο, σκούρο μπρούτζο και είναι υπερμεγέθες
σε σχέση με τις φυσικές αναλογίες. Το χαρακτηρίζει, όμως, η υφο-
λογική αρμονία και η ισορροπία ιππέα και αλόγου. Ούτε οι επι-
μέρους διαστάσεις είναι φυσικές. Το θέμα έχει υποταγεί στη μορ-
φοποίηση του καλλιτέχνη, που δίνει όγκο και απλοποιεί όλα τα
χαρακτηριστικά. Έτσι που το άλογο και ο αναβάτης παρουσιάζο-
νται με μια απλότητα, μια παιδικότητα, που μας θυμίζει παιδί
πάνω σε ξύλινο άλογο. Μας παρουσιάζεται ένας ευτραφής άνθρω-
πος, γυμνός, πάνω σε ένα υπερβολικά ογκώδες, στις λεπτομέρει-
ές του, άλογο. Είναι σαφές πως το θέμα είναι αφορμή για τη μορ-
φική αναζήτηση του καλλιτέχνη και ο θεατής απολαμβάνει την
απαλότητα των καμπυλών και των σφαιρικών όγκων. Άλογο και
αναβάτης έχουν τον ίδιο χαρακτήρα και αρμονία ύφους. Γυμνοί,
46 ñ I¶¶A™IA
Εικ. 4: «Ξαπλωμένη γυναίκα», Golden Hall, Αθήνα.
ογκώδεις, ακίνητοι, ζωντανοί, δυνατοί και συγχρόνως γοητευτι-
κοί παραπέμπουν στο χιούμορ, στην απλότητα, στην παιδικότη-
τα, στο παιχνίδι.
Το έργο του Μποτέρο είναι ξεχωριστό, ασυνήθιστο, αλλά δεν φέρ-
νει μια επανάσταση. Είναι όμορφοι οι ευτραφείς άνθρωποι του
Μποτέρο; Υπάρχει αισθητική απόλαυση στη θέαση της υπερβο-
λής του πάχους; Αναμφίβολα ο όγκος και ο αισθησιασμός παί-
ζουν σημαντικό ρόλο στην απόλαυση της τέχνης, όπως μας διδά-
σκουν πολλά αναγεννησιακά έργα. Μπορεί τα σημερινά μας mass
media να προβάλλουν σαν πρότυπο λεπτά και ανορεξικά μοντέ-
λα, όμως το ευτραφές στη λαϊκή συνείδηση είναι ένδειξη πλού-
του, καλοπέρασης και αρχοντιάς. Το ωραίο, τελικά, στην τέχνη
δεν έχει άμεση συνάρ-
τηση με το θέμα. Ακό-
μη και κάτι που για πολ-
λούς θεωρείται άσχημο,
μπορεί να είναι ένα υπέ-
ροχο έργο. Αυτή είναι
η περίπτωση του Μπο-
τέρο. Το έργο του απο-
σπά ένα χαμόγελο από
το θεατή.
Εικ. 6:
«Ζευγάρι
που χορεύει»,
ελαιογραφία.
μπμ§π√°ƒ∞ºπ∞
- Spies W., Fernando Botero: Paintings and
Drawings, Prestel Publishing, 1997
- Hanstein M., Fernando Botero, Tachen, 2004
- Λαμπράκη – Πλάκα Μ., Ο κόσμος του Φερνάντο
Μποτέρο, το «Βήμα», 21 Μαρτίου 2006.