SAVREMENI UZGOJ LESKE

Glavno proizvodno područje leske u Turskoj nalazi se uz obalu

Crnog mora od grada Trabzona (Trapezunt) do grada Ordu, a
središta za otkup, doradu, preradu i konfecioniranje i izvoz u većinu
evropskih zemlja locirani su u gradovima Girosanu i Samsunu. U
gradu Ordu održan je 4. međunarodni kongres o leski, na kojem je
autor ovog članka bio član naučnog odbora i predavač. Zatim po
opsegu proizvodnje slede Italija, Španija i Portugal. U Italiji su
središta proizvodnje oko gradova Avellino, Viterbo i u Pijemotu. U
gradu Avellinu održan je 1. međunarodni kongres o leski, na kojem
je autor ovog članka imao uvodno predavanje. U gradu Albi kraj
Torina održan je 1992. godine 3. međunarodni kongres o leski, a
autor ovog članka predsedavao je radu kongresa. Tada je prvi put u
istoriji na međunarodnom naučnom skupu na stolu za
predsedavanje bila postavljena hrvatska zastava. Međunarodno
naučno hortikulturno društvo organizuje svake 4. godine kongres o
leski, gde se iznose najnovija dostignuća u selekciji, uzgoju i zaštiti
leske od bolesti i štetočina. U Španiji je uzgoj najviše proširen oko
grada Taragona.U ostalim zemljama na Sredozemlju proizvodnja je
neznatna. U Hrvatskoj se leska od davnina uzgaja u Istri, gde dolazi
populacija tipova i domaće sorte Istarski duguljasti i Istarski
okruglasti, koje vode poreklo od vrste Corylus maxima. Osim toga
proizvodnog područja, leska se uzgaja i u kontinentalnom delu
Hrvatske. U našoj domovini postoje vrlo povoljni ekološki uslovi za
uzgoj leske i proizvodnju lešnika prvorazrednog kvaliteta. U uzgoju
su sorte koje vode poreklo od vrsta Corylus avelana, Corylus
maxima i hibrida između Corylus avelana x Corylus maxima, pa
daju plodove znatno boljeg kvaliteta od lešnika koji se proizvode u
Turskoj, jer turske sorte vode poreklo od vrste Coylus pontica.
Zbog povoljnih ekoloških uslova, zatim mogućnosti proizvodnje vrlo
kvalitetnih lešnika i niza drugih komparativnih prednosti o odnosu
na većinu evropskih zemalja, potrebno je naše šanse iskoristiti pre
ulaska u Evropsku uniju, jer s našim lšnicima možemo biti
konkurentni na evropskom tržištu. Osim toga, trebalo bi proizvoditi
dovoljno lešnika za domaće potrebe, a naročito našu konditorsku
industriju, koja se svojim vrlo kvalitetnim proizvodima afirmisala na
svetskom tržištu (na primer proizvodi Kompanije “J. Kraš” iz
Zagreba). Skladno potrebama bili su pokrenuti programi
unapređenja proizvodnje lešnika u Hrvatskoj. Za te potrebe autor
ovog članka izradio je projekte za gotovo sve nasade leske
podignute pre 1990. godine i to u Istri (oko gradova Umaga,
Novigrada, Vrsara, Labina), zatim kraj Bjelovara i u Slavoniji (kraj
Đakova i naš najveći nasad leske u Orahovici.)
Obično se sadnice posade u jednakostraničan trougao ili u kvadrat,
tako da dobijamo rastresit grm koji je u sredini rastvoren da može
ulaziti svetlo, jer je leska heliofit pa voli puno svetla. Ruski pisac
Turgenjev u svojim „Lovačkim zapisima” lepo kaže: „Lesku ćeš
uvek naći samo na rubovima šuma”, dakle gde je dobro osvetljenje.
Osim toga, praktikuje se i uzgoj u obliku žive ograde, pri čemu su
veći razmaci između redova, a manji u redu.
Pri uzgoju s deblom, krošnja se oblikuje na različitoj visini. Često je
deblo visoko svega 20 - 30 cm, pa se oblikuje takozvana grmolika
vaza (sl. 1, snimljena u Italiji za vreme poseta autora članka
Agronomskom fakultetu u Torinu).
Ali, praktikuje se i uzgoj s deblom visine 40 - 80 cm. Krošnja se
najčešće formira u obliku popravljene vaze (vidi crtež na kojem je
prikazano formiranje ovog uzgojnog oblika), kako bi se postigao
čvrst skelet i dobra osetljivost cele krošnje, što je preduslov da u
njoj bude velika rodna površina.
Dobro je poznato da leska prirodno oblikuje grm, jer se iz korenova
vrata razvijaju korenovi izdanci, koji popunjavaju i proširuju grm.
Leske uzgajane u obliku grma bujnijeg su rasta, pa ih treba saditi
na veći razmak. Smatra se da leske uzgajane u obliku grma ranije
prorode i daju nešto veće prinose po jedinici površine u prvim
godinama nakon sadnje. Uzgoj u obliku grma prevladava u malim
porodičnim voćnjacima, gde se veliki broj složenih agrotehničkih
zahvata (rez, berba) obavlja ručno. Grmoliki uzgojni oblici prošireni
su i u Turskoj, gde je jeftina ljudska radna snaga i gde je puno
nezaposlenih. U Turskoj, koja je najveći proizvođač lešnika na
svetu, praktikuje se uzgoj prema sastavu „Ocak”, tj. uzgoj u skupini
od 5 do 6 sadnica posađenih u krug prečnika 1 m.
Iskustvo s uzgojem većeg broja biljaka po 1 ha oblikovanih kao
sastavljeni grm (skupina) ima samo tu prednost da ranije dolaze u
rod, jer se ranije uspostavlja skladna ravnoteža u razvijenosti
nadzemnog sastava i korenove mreže, pa je veća rodnost u prvim
godinama. U kasnijem periodu, rodnost je određena ukupnom
rodnom površinom, snagom rasta, dužinom ukupnog prirasta i
prosečnom dužinom jednogodišnjih izdanaka, ali i koeficijentom
racionalnog korišćenja volumena rodne, to jest razgranate površine.
Starenjem jednostavnog ili sastavljenog grma opada rodnost.
Ialijanski, španski i turski stručnjaci ističu da bi nakon opadanja
rodnosti u 10. ili 12. godini trebalo pomlađivati ili intenzivno orezivati
grmove.
Neka novija istraživanja pokazuju da se bolji uspesi postižu ako se
postupno pomlađuju delovi sastavljenog grma (pojedine voćke)
nego jednostavnog grma. Nakon pomlađivanja grmovi prve dve
godine manje rode.