Sorun Yayınları TALAT T U R H A N

1. Baskı: Ağustos 1Ö89

DORUK OPERASYONU

Yayın Hakkı: Sorun Yayınları

0 •> Bilgi Dizgi
Baskı: Gözlem Matbaacılık Koli. Şti.
4P Sorun Yayınları

ISBN 975-431-004-1 Babıali Cad. No:6/2 K.1 Cağaloğlu/İSTANBUL

Tlf: 527 45 38
 İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ 5
SUNU 7
•Çağımız devletinin karmaşık bir yapısı var. A n c a k bu karmaşık yapı
I.BÖLÜM içinde bir de "devlet içindeki devletten ya da "gizli iktidar"6ar\ v e y a
Milli İstihbarat Teşkilatı ve Sivilleşme 17 "görünmeyen hükümet"\en söz açılıyor.
Yine Milli İstihbarat Teşkilatı 24 Ç o ğ u ülkede d e n e t i m dışında kalan bu ikinci devletin, halkın g ö z ü n ­
Köstebekler 33 d e n uzakta bir m e k a n i z m a o l u ş t u r d u ğ u biliniyor. İstihbarat örgütleri­
nin, o r d u d a k i özel dairelerin, b ü r o k r a s i d e k i yeraltı birimlerinin varlığı
İstihbarat Örgütleri ve Aşk Odaları 44
"açık rejim" kavramıyla b a ğ d a ş m ı y o r . İşin ilginç yanı en "açık re/ ı /m"e
II. B Ö L Ü M sahip o l d u ğ u n u ileri s ü r e n A B D ' d e ClA'nın egemenliğini k i m s e yadsıya-
Askeri Darbeler D ö n e m i 59 mıyor.
12 Eylül Tartışılıyor 66 A m e r i k a ' y a bağlı ülkelerde ise k o n u d a h a dramatiktir. Ç ü n k ü bu kez
12 Eylül Ö n c e s i n d e n Bir Kesit 78 bağlı ülkedeki "görünmeyen iktidar"\a W a s h i n g t o n arasındaki "gizli
ilişkiler" olaya gayrımilli bir nitelik vermektedir. "Devlet içindeki dev­
III. B Ö L Ü M
let" ulusal varlığı bir başka y a b a n c ı devletin g ü v e n c e s i n d e g ö r ü r s e so­
Uluslararası T e r ö r i z m v e Ö l ü m M a n g a l a r ı 85
n u ç ne olur?
IV. B Ö L Ü M Bu kez "açık rejim"\n d ü ş ya da y a n ı l s a m a d a n başka bir şey olmadığı
Politik D u r u m D e ğ e r l e n d i r m e s i I. 97 görülecektir. "Kapalı kapılar arkasında" o ülkeye ilişkin kararlar verile­
Politik D u r u m D e ğ e r l e n d i r m e s i II. ( D a r b e Olasılığı) 113 cek; ve bir "silahlı siyasal p a r t / " y e d ö n ü ş t ü r ü l e n o r d u n u n dış destekli
darbeleriyle bağımlı ülkeye y ö n v e r m e k kolaylaşacaktır.
V. B Ö L Ü M
Bu s o r u n k u ş k u s u z yalnız Türkiye'ye ö z g ü değildir; a m a , bizim özel
Hayali İhracata Bir Ö r n e k 130
bir d u r u m u m u z var.
VI. B Ö L Ü M
Türkiye, bağımsızlığını hiçbir ülkeye b o r ç l u değildir. T ü m ü y l e ulusun
Sonuca Doğru 138 gerçekleştirdiği bir ulusal kurtuluş savaşından sonra C u m h u r i y e t Dev­
EKLER 142 leti kurulmuştur.
Yazarın Yazı ve Yayınları Dizini 166 Ne var ki İkinci Dünya Savaşından sonra ABD'nin Türkiye'deki etkin­
liği ç o ğ u eski s ö m ü r g e d e y a d a ikinci Dünya Savaşından s o n r a A m e r i ­
kan o r d u s u n u n işgalden kurtardığı ülkelerde o l d u ğ u n d a n d a h a g ü ç l ü 7
dür.

4
5
 N i t e k i m b u g ü c ü n ö l ç ü s ü 1 2 Eylül d a r b e s i n d e t a m a n l a m ı n d a sapta­
nabildi. Artık b e l g e l e n d i ğ i g i b i ; 1980'de d ü n y a d e n g e l e r i ve Türkiye'de­
ki özel k o n u m A n k a r a ' d a bir d a r b e y e g e r e k s i n m e g ö s t e r i y o r d u . Was-
h i n g t o n ' u n g ö z e t i m ve d e n e t i m i n d e 12 Eylül gerçekleştirildi. Bu olayın
ü l k e m i z d e k i sol, sosyalist, d e v r i m c i ve d e m o k r a t i k halk g ü ç l e r i adına
n e d e m e k o l d u ğ u , a n c a k yaşandıktan s o n r a anlaşılabildi.
Talat T u r h a n , T ü r k i y e ' d e k i üç askeri d a r b e y i (27 Mayıs, 12 Mart, 12
Eylül) içinde ve y a k ı n d a n yaşadıktan s o n r a d e n e y i m ve birikimlerini ki­
t a b a d ö n ü ş t ü r e n bir yazardır. Çileli hayatında "gizli iktidara ç o k kez
y ü z y ü z e g e l m i ş ve ç o k kez çatışmaya girmiş bir insanın yalnız kitaplık
bilgisiyle yetinmesi k u ş k u s u z beklenemez. Bu a l a n d a kişisel d e n e y i m ,
bilgi ve birikimin ö n e m i sanıldığından d a h a değerlidir.
B u g ü n Türkiye'nin ç o ğ u n l u ğ u d e m o k r a s i y i özlemektedir. Gerçi d e ­
m o k r a s i kavramı, herkese g ö r e biraz d e ğ i ş i y o r ; a m a , "açık r e j i m " e
g e ç m e k y o l u n d a Türkiye zorlanıyor. Ş i m d i y e d e k d e m o k r a s i adına y ü ­
rütülen "sağa açık, sola kapalı çok partili rejim"] a ş m a k için ü l k e m i z d e
"devlet içindeki devlet"\ t a n ı m a k gerekiyor.
Talat Turhan'ın bu tanıtım y o l u n d a k i katkısı, belki b u g ü n d e n ö n e m i ö l ­
çülemeyecek değerdedir.
Elinizde t u t t u ğ u n u z kitap, işte bu y o l d a bilgiye dayalı bilincin oluşması
için gerekli içeriği taşıyor. D e m o k r a s i y i halk k u r a c a k s a , ö z g ü r l ü k l e r e sı­
rası g e l d i ğ i n d e " d u r " d e m e k için hazırlıklı "görünmeyen iktidar"\, o k u r
g ö z ü n d e "görünür iktidar" y a p m a k t a yarar var.
Talat Turhan'ın da yaptığı b u d u r .
İlhan Se Içuk
6
SUNU
O k u d u ğ u n u z yapıt, 1987-1989 yılları arasında yayınlanan yazılardan
oluşmaktadır. Bu yazılara, ö n c e d e n hazırlanmış fakat yayınlanmamış
bir b ö l ü m l e , b ü t ü n l ü k s a ğ l a m a k a m a c ı y l a gerekli d e ğ e r l e n d i r m e l e r
eklenmiştir.
Aslında başlangıçta konular işlenirken ilerde bir yapıta d ö n ü ş t ü r ü l m e ­
si d ü ş ü n ü l d ü ğ ü n d e n , genellikle g ü n c e l l i ğ i n i y i t i r m e y e c e k sorunlar seçil­
miştir:
MİLLİ İSTİHBARAT TEŞKİLATI, DARBELER, 12 EYLÜL, TERÖR,
C U M H U R B A Ş K A N I SEÇİMİ, D A R B E OLASILIĞI, HAYALİ. İHRACAT
vb. gibi...
I.Bölüm
İlk yazı Milli İstihbarat Teşkilâtına ilişkin görüşleri içermektedir. "Milli
istihbarat Teşkilâtı ve Sivilleşme" başlıklı yazıda, ö r g ü t ü n bölümleri,
bunların görevleri y a s a y a dayanılarak açıklanmış, ta 1986'lı yıllarda
ö n e s ü r d ü ğ ü m ü z "sivilleşme" kavramı ile iktidarın b e n i m s e d i ğ i " s i ­
villeşme" anlayışı arasındaki yüz seksen derecelik farklılık vurgulan­
mıştır.
Bu arada, iktidarın t a m d e s t e ğ i y l e MİT Müsteşarlığına getirilmesi
d ü ş ü n ü l e n H i r a m A b a s ile o n u n e k i b i n d e n M e h m e t E y m ü r ' ü n gerçek
nitelikleri, sistemin mantığı içinde ve özet halinde gözler ö n ü n e seril­
m e ğ e çalışılmıştır.
Bu yazı yazıldıktan sonra, vakti z a m a n ı n d a istihbarat birimlerinde et­
kin g ö r e v l e r d e b u l u n a n bazı dostların uyarılarına m u h a t a p o l d u m . On­
lara g ö r e "arının kovanına ç o m a k s o k u y o r d u m , » ç ü n k ü , H i r a m Abas
Türkiye'nin en g ü ç l ü adamları arasında idi. Daha da etkin k o n u m a gel­
mesi söz k o n u s u y d u . Başım d e r d e girebilirdi...
O y s a eleştirdiğim kişiler, Faik T ü r ü n ' ü n Ziverbey Köşkü'ndeki işken-
celi s o r g u l a m a y a p a n , şantaj, kışkırtma, t e r t i p d ü z e n l e y e n ekipte MİT
t e m s i l c i s i olarak b u l u n u y o r l a r d ı . Ta 1971'li yıllardan beri becerileri (!)
malûmdu...
Z i v e r b e y K ö ş k ü ' n d e d ü z e n l e n e n t e r t i p l e r d e n biri d e , Faruk Gürler'in,
C u m h u r b a ş k a n ı seçilmesini ö n l e m e k için senaryolaştırılan " B O M B A
D A V A S I " idi.
Hazırlanan s e n a r y o y a g ö r e , İstanbul'da bir iki yıldan bu yana b o m b a ­
lar, bir ö r g ü t ç e Faruk Gürler cuntasını iktidara g e t i r m e k için patlatı­
lıyordu... Gürler c u n t a s ı n d a Kemal K a y a c a n (Dz.K.K-Oramiral) ile M u h ­
sin Batur ( H v . K K O r g e n e r a l ) c u n t a üyeleri olarak savcılarca s u ç l a ­
nıyordu... B u s a ç m a savların g e r ç e k o l m a d ı ğ ı m a h k e m e kararıyla za­
m a n i ç i n d e aydınlandı...
O h a l d e tertipçilerin a m a c ı ne idi?
Z i v e r b e y K ö ş k ü ' n ü n i ş k e n c e c i baş p a t r o n u n a d a h a sonraki a ç ı k l a m a ­
larından anlaşıldığı üzere, z a m a n ı n iktidarınca Genel K u r m a y B a ş k a n ­
lığı v a a d edilmişti. O halde, G n . Kur. Bşk.lığına g e l m e s i olası o l a n , Gür­
ler'in ö n ü tıkanmalı idi... Bu a m a ç l a bir i ş k e n c e c i general başkanlığın­
d a , MİT'çiler, polisler, savcılar çeteleşmiş bu tertibe hizmet ediyorlar­
dı...
K u ş k u s u z T ü r ü n ' e nasıl ki Gn.Kur.Bşk'lığı v a a d edilmişse, T ü r ü n de
ş e b e k e s i n d e k i işkencecilerin herbirine g ö n l ü n d e yatan aslana u l a ş m a
s ö z ü n ü vermişti... Onlar da bu t ü r d e n bir anlayışla vatan hizmeti (!) y a ­
pıyorlardı...
A n c a k ilk a ş a m a d a hesapları t u t m a d ı . B O M B A DAVASI ile d ü z e n l e n e n
tertibe karşın Gürler, Gn.Kur.Bşk.lığına g e l i n c e tertipçiler geri ç e k i l d i ­
ler. Bir yıl sessiz ve d e r i n d e n oyunlarına d e v a m ettiler; Gürler'in C u m ­
hurbaşkanı olmasını önlediler; h e m e n a r d ı n d a n C u n t a Başı olarak
" B O M B A DAVASI"na sanık olarak getirilmesini denediler. A m a
başaramadılar...
T ü m bunları Gürler'in avukatlığını y a p m a k için y a z m ı y o r u m . G ü n ü m ü ­
zün en g ü n c e l ve siyasal b u n a l ı m istidadı taşıyan C u m h u r b a ş k a n ı Se­
ç i m l e r i n d e n e tür d o l a p l a r d ö n d ü ğ ü n ü a n ı m s a t m a k i s t i y o r u m .
T ü r ü n ' ü n hesabı t u t m a y ı n c a AP'nin kanatları altında C u m h u r b a ş k a n ı
adayı o l a c a k ö l ç ü d e itibar g ö r m e s i b o ş u n a d e ğ i l d i . Zira t ü m tertiplerini,
siyasi iktidardan aldığı g ü ç l e yapmıştı. Gn.Kur.Bşk. olarak kendisini
ödüllendiremeyenler C u m h u r b a ş k a n ı y a p m a k suretiyle vefa borçlarını
ö d e m e k istiyorlardı...
Demirel "Gürler'in C u m h u r b a ş k a n l ı ğ ı n ı ö n l e d i k " d e r k e n bir a n l a m d a
Türün'le eski angajmanlarını da ele v e r m e k t e idi..
8 9
V u r g u l a m a k istediğimiz gerçek, C u m h u r b a ş k a n l ı ğ ı s e ç i m l e r i n d e tertip
düzenleyenler içinde (bütünlüklü olarak) o d ö n e m i n , siyasi iktidar yet­
kilileri, Sıkıyönetim Komutanları, MİT'çiler, E m n i y e t Görevlileri, Askeri
Savcılar, A d l i Müşavirler ve d a n ı ş m a n h u k u k p r o f e s ö r l e r i n i n b u l u n m a ­
sıdır... ,
Bunlar arasında H i r a m A b a s v e M e h m e t E y m ü r ' ü d e g ö r d ü ğ ü m ü z d e n
"MİLLİ İSTİHBARAT TEŞKİLATI VE S İ V İ L L E Ş M E " başlıklı yazıda
bazı g e r ç e k l e r yalın çizgilerle dile getirilmiştir. Yani bile bile "Arıların
kovanlarına ç o m a k s o k u l m u ş t u r . "
İkinci yazı "YİNE MİLLİ İSTİHBARAT TEŞKİLATI...." başlığını
taşımaktadır. 1988 yılında, "2000'e D O Ğ R U " D e r g i s i ' n d e " Ş e y t a n ü ç g e ­
ni: CIA-MOSSAD-MİT ilişkileri" ve "olaylarla H i r a m A b a s CIA-MOS-
SAD işbirliği" k a p a k k o n u s u yapılmıştı. 1977 yılında (onbir yıl ö n c e ) 7
G Ü N D e r g i s i ' n d e yayımladığım bir yazının başlığı " O R T A D O Ğ U ' D A
ŞEYTAN Ü Ç G E N L E R İ " başlığını taşıyordu. Başlıklardaki benzerlik il­
g i n ç o l d u ğ u g i b i konular d a b e n z i y o r d u . Anılan yazıda tanık o l d u ğ u m
o l a y l a r d a n örnekler vererek, CIA-MOSSAD-MİT ilişkilerini m a k r o d ü ­
z e y d e ele a l ı y o r d u m . 2000'e D O Ğ R U Dergisi aynı ilişkileri A r a p ve hattâ
İsrail basınına g ö n d e r m e y a p a r a k b u o l u ş u m i ç i n d e H i r a m Abas'ın
FKÖ'ne karşı tertiplere giriştiğini açıklıyor, g e r ç e ğ i somutlaştırıyordu.
Bu o l u ş u m d a H i r a m Abas'ın (uluslararası tekelci s e r m a y e n i n uzantısı)
m a s o n l u ğ u n u n r o l ü n ü n b u l u n u p b u l u n m a d ı ğ ı araştırmaya değer... Yok­
sa Hiram'ın M O S S A D ' l a işbirliği içinde Filistinlilere karşı s o n u fiyaskoy­
la s o n u ç l a n a n tertiplere girişerek e m p e r y a l i z m e ve s i y o n i z m e hizmet
edişi nasıl açıklanabilir?
Bu n e d e n l e bu yazıların karşılaştırılması ve k o n u n u n d a h a iyi değer­
lendirilmesi için, anılan yazılar yapıta ek olarak konulmuştur...
Ü ç ü n c ü yazının başlığı: "KÖSTEBEKLER..." dir. Bu d ö n e m d e "MİT
RAPORU OLAYI" g ü n d e m e geldi. K o n u aylarca k a m u o y u ö n ü n d e tar­
tışıldı. Özal'ın MİT müsteşarlığı için hazırladığı g ü ç l ü a d a m (!) H i r a m
A b a s ve e k i b i n i n ö n d e gelen ismi M e h m e t E y m ü r bir a n d a kendilerini
s o k a k t a buldular. Yazı'da bu olay incelenmiş, A m e r i k a n c a s u s l u ğ u
suçlamasıyla H i r a m A b a s tarafından yakalanıp m a h k e m e y e verilerek
m a h k u m edilen Emekli Kur. Alb. Sabahattin S a v a ş m a n olayıyla, aynı
s u ç l a m a y l a y a k a l a n a n Emekli Kur. Alb. T u r a n Çağlar'ın yargılanırken
M a m a k C e z a e v i n d e n ö l ü s ü n ü n ailesine teslim edilmesi olayının aydın­
lığa k a v u ş t u r u l m a s ı gerektiği vurgulanmıştır.
I.Bölümdeki d ö r d ü n c ü yazı bu yapıta k o n u l m a k üzere kaleme alınmış
o l u p ; "KÖSTEBEKLER KONUŞUNCA..." başlığını taşımaktadır. Anılan
yazıda MİT RAPORU nedeniyle emekliye sevkedilen H i r a m A b a s ile
M e h m e t E y m ü r ' ü n k o n u ş m a l a r ı n d a n çıkan sonuçların genel bir d e ğ e r ­
lendirilmesi y a p ı l m a ğ a çalışılmaktadır.
II. B ö l ü m
ilk yazı "ASKERİ DARBELER D Ö N E M İ " d i r . Bu k o n u d a d a h a ö n c e
yayınlanan yazılara da g ö n d e r m e yapılarak darbelerle İç ve Dış İstih­
barat örgütleri arasında ilişkiler kısaca g ö z d e n geçirilmiştir. K o n u y a
ilişkin ö n e s ü r d ü ğ ü m ü z savlar d a h a sonraki tarihlerde çeşitli kaynaklar­
ca d o ğ r u l a n m ı ş bulunmaktadır. Anılan yazı yayınlandıktan yaklaşık bir
yıl sonra, Cüneyt A r c a y ü r e k ' i n " D a r b e l e r ve Gizli Servisler" adlı yapıtı
yayınladı. Kitap 1964 yılından bu y a n a ö n e s ü r d ü ğ ü m ü z savları d o ğ r u ­
layıcı niteliktedir.
"12 EYLÜL TARTIŞILIYOR..." başlıklı yazıda g e r ç e k t e bu tür d ü ş ü n c e ­
lerin yayılmasından h o ş l a n m a y a n çevrelerin başlattığı tartışmaların g e ­
nel bir d e ğ e r l e n d i r m e s i y a p ı l m a ğ a çalışılmıştır. Bu arada g ü n d e m e g e t i ­
rilen " d a r b e tartışmaları" üzerine ö n e sürülen görüşlere t o p l u c a yer
verilmiştir.
Bu b ö l ü m ü n s o n yazısı " 1 2 EYLÜL Ö N C E S İ N D E N BİR KESİT..."
başlığını taşımakta olup, bu yapıtta ilk kez yayınlanmaktadır. Yazıda 12
Eylül ö n c e s i n d e Türkiye'deki CIA faaliyetleriyle Emperyalist ülkenin he­
def seçtiği Evsahibi ülkeyi, istikrarsız hale g e t i r m e k (Déstabilisation)
için kullandığı y ö n t e m l e r açıklanmaktadır. Basında yer alan k o n u y a
ilişkin tartışmalar y e n i d e n gözler ö n ü n e serilerek 12 Eylül ö n c e s i ' n d e
ülkeyi t e r ö r e iterek " D a r b e O r t a m ı " hazırlayanların amaçları sergilen­
m e y e çalışılmaktadır.
Orgeneral (E) Bedrettin Demirel, " 1 2 Eylül D a r b e kararının" harekât­
tan ç o k ö n c e alındığını açıklamıştır. O halde n e d e n beklenilmiştir? M a ­
s u m insanların akan kanlarının eğer d a r b e için g e r e k ç e hazırlayacağı
d ü ş ü n ü l m ü ş s e böyle bir s o r u m l u l u ğ u n altından kolay kolay kalkıla­
m a y a c a ğ ı bilinmelidir.
S ü l e y m a n Demirel, 12 Eylül ö n c e s i n d e t e r ö r ü ö n l e m e k l e görevli g ü ç ­
lerle 12 Eylül sonrasındakilerin aynı o l d u ğ u n u , iktidarı d ö n e m i n d e t e r ö ­
rü ö n l e y e m e y e n güçlerin 12 Eylül'den s o n r a b u n u nasıl başardıklarını
s o r u y o r - mealen - Haksız da değil... (Bülent Ecevit'de aynı s o r u y u s o ­
ruyor)* Yoksa d a r b e gerekçesini o l u ş t u r m a k için d a h a ç o k kana mı
g e r e k s i n m e vardı? "12 Eylül ö n c e s i n e d ö n m e " korkutmacasının t e m e ­
linde b u v a h i m t u t u m m u yatmaktadır?
* Ecevi^ 12 Eylül'ü anlatıyor, Milliyet, 2-4 Ağustos 1989
10
III. B ö l ü m
B u b ö l ü m "ULUSLARARASI T E R Ö R İ Z M V E Ö L Ü M M A N G A L A R I "
başlığını taşımaktadır. K o n u g e ç m i ş v e gelecekte ç o k u z u n süre Dün­
yada güncelliğini k o r u y a c a ğ a benzemektedir. Bir ç o k ü l k e d e AAA s i m ­
gesi ile tanımlanan, para-militer ö r g ü t l e r " Ö L Ü M M A N G A L A R I " adı al­
tında faaliyetlerini s ü r d ü r m e k t e d i r . Genellikle " A n t i k o m ü n i s t " bir beyin
yıkama içerisine itilerek cinayet işleyen sağcı cinayet şebekeleri gerek­
tiğinde sahneye sürülerek emperyalist güçlerin a m a ç l a r ı d o ğ r u l t u s u n d a
kullanılmaktadır. " Ö L Ü M M A N G A L A R I " ü l k e m i z d e p e k kullanılan bir
tabir o l m a m a k l a birlikte; 12 Eylül ö n c e s i n d e s a ğ militan güçler, onların
işlevlerini üstlenmişlerdir. Bu yolla sahneye sürülen terör, solu nefis
müdafasına itmiş, kardeş kanı ile oluşturulan bu o r t a m ı a m a ç l a r ı d o ğ ­
rultusunda k u l l a n m a k isteyen dış ve iç gerici güçler arzuladıkları d ü z e ­
ni 12 E y l ü l l e g e t i r m e ğ i başarmışlardır.
G ü n ü n birinde ü l k e m i z d e hesap sorulabilecek b i r d ü z e n gelirse, 1982
Anayasası'nın g e ç i c i 15'inci m a d d e s i n i n ardına sığınarak ö m ü r b o y u
d o k u n u l m a z l ı k zırhı ardına g i z l e n m e k isteyenlerin hesaplarının bir a n ­
d a b o z u l d u ğ u görülecektir.
" Ö L Ü M MANGALARI"nın D ü n y a g ü n d e m i n d e o l d u ğ u n u açıklamıştım.
Nitekim d a h a s o n r a basında yer alan yazılarda, d o ğ r u l a y ı c ı niteliktedir:
^."El Salvador'da 10 yıldan beri faaliyet g ö s t e r e n "ölüm mangaları­
nın" d e s t e ğ i n e sahip aşırı sağcı A r e n a Partisinin adayı A l f r e d o Christia-
ni'nin başkanlığı kesinleşti. Arena Partisi ile yakın ilişkide bulanan
"ölüm mangaları" ülkede y ö n e t i m e karşı güçlere ve kişilere karşı ç o k
kanlı bir yıldırma, s i n d i r m e k a m p a n y a s ı sürdürüyorlar. K o n u y l a yakın­
d a n ilgilenen b i r ç o k kimse ise "ölüm mangalan"nm ülkede gizli polisin
v u r u c u g ü c ü o l d u ğ u n u iddia ediyorlar.*
2."Acaba Honduras'ta 1981'den 1984'e kadar sırf siyasi d ü ş ü n c e l e r i
nedeniyle 200'ü aşkın politikacının öldürülmesi sırasında m e ş h u r
"ölüm mangaları" isimli gizli polise y a r d ı m ettiği ortaya çıkan CIA örgü­
tü, A B D y ö n e t i m i n i n "/'nşan/7a/(/ar/"na bağlılığını mı kanıtlıyordu?"**
3."İRANGATE skandalinin k a h r a m a n ı ABD'li y a r b a y Oliver N o r t h ' u n ,
Libya Lideri M u a m m e r Kaddafi'yi ö l d ü r m e k için plan hazırladığı, a n c a k
b u n u n uygulanmadığını İngiliz gazetelerinde yayınlanmasından s o n r a
açıklama y a p a n Kaddafi, "Bize terörist diyen ABD, gerçek ve çirkin
* Milliyet, 22 Mart 1989
** Oktay Ekşi, Dinime Karışan, Hürriyet 15 Nisan 1988 '
11

y ü z ü n ü gösteriyor. ABD'li gangsterler, hazırladıkları planlarla, asıl t e r ö ­
ristin kendileri o l d u ğ u n u ispat ediyorlar " d e d i .
IV. B ö l ü m
Bu b ö l ü m "POLİTİK D U R U M DEĞERLENDİRMESİ (I) ve (II) o l m a k
üzere iki yazıdan oluşmaktadır. B ö l ü m d e Türkiye'nin uzun bir s ü r e ç t e n
b u y a n a siyasal g ü n d e m i n i o l u ş t u r a n sorunlar, C u m h u r b a ş k a n l ı ğ ı s e ç i ­
mi, Askeri Darbeler, 12 Eylül tartışmaları ve Askeri Darbe olasılığı ince­
lenmektedir, ilk yazı Kasım 1988'de, ikinci yazı O c a k 1989'da yayın­
lanmış olmasına karşın, sorunların güncelliğini yitirmediği görülecektir.
O g ü n d e n bu y a n a o r t a y a çıkan gelişmeler yazılanları doğrulayıcı nite­
liktedir. Aslında söz k o n u s u sorunlar d a h a u z u n süre ülkenin g ü n d e ­
m i n d e kalacağa b e n z e m e k t e d i r .
1982 Anayasa'sını 58 yıl g e r i y e g ö t ü r m e n i n d ü ş ü n ü k u r a n kişi, h a k i m
gerici sınıflar ittifakının s ö z c ü s ü olarak, sistemi işleteceğini s a n m a k t a ­
dır. Hayat bu mantığı açığa v u r m u ş ve aşmıştır.
12 Eylül rejimi, Anayasası, yasaları, siyasi partileri ve kurumlarıyla b ü ­
y ü k ö l ç ü d e işlevini yitirmiştir. T o p l u m ilerici d e ğ i ş i m v e d ö n ü ş ü m l e r e
gebedir.
O y s a k i Mitterrand 14 T e m m u z 1989 g ü n ü yaptığı konuşmasında** 1
"Bireysel haklarının çiğnendiği izlenimine sahip olan herkesin Anaya­
sa Mahkemesi'ne başvuru hakkına sahip oimas\" gerektiğini söyle­
miştir.
Ç a ğ d a ş kafalı lider, t ü m vatandaşlarına Anayasa M a h k e m e s i ' n e
b a ş v u r m a y o l u n u a ç m a ğ ı hedeflerken çağdışı anlayışı sergileyen
A n a y a s a değişikliği ile A n a y a s a M a h k e m e s i ' n i kaldırmayı d ü ş l e m e k t e ­
dirler...
Özal'ın 1987'h yıllarda g ü n d e m e çıkardığı " C u m h u r b a ş k a l ı ğ ı s e ç i m i "
k o n u s u o g ü n d e n bu y a n a artan b o y u t t a tartışılmakta, bazı kişilerin,
Çevrelerin özlemleriyle niteliklerinin bu m a k a m a u y g u n bulunmayışın­
d a n kaynaklanan bunalım her g e ç e n g ü n b ü y ü m e k t e d i r . B u o l u ş u m a
koşut olarak d a r b e olasılığı sürekli g ü n d e m e g e l m e k t e d i r . Bu k o n u y a
ilişkin i n c e l e m e d e "zayıf bir olasılık" olarak d e ğ e r l e n d i r d i ğ i m i z koşullar,
g e ç e n süreç içinde d e m o k r a s i aleyhine bir gelişim göstermektedir...
12 Mart muhtıralı askeri darbesi'nin imzacılarından M u h s i n Batur bir
* "Asıl terörist ABD, Milliyet, 14 Haziran 1988
** Sebatay Varol'un haberi, Hukuk Sisteminde Devrim, Cumhuriyet, 21 Temmuz 1989
12
g a z e t e d e yayınlanan yazı d i z i s i n d e : Bir b u n a l ı m a n ı n d a "Silahlı Kuv­
vetlerin hiç birşeyyapmayacağını, kışlasında oturacağım" açıkladıktan
sonra, kapıyı aralamakta v e " F a k a t b e n i m b u s ö z l e r i m d e n m a n a çıka­
rarak.. ."Ne yaparsam yapayım...""Ordu müdahale etmez" pervazlığı
içine g i r m e m e l e r i n i de siyasilerimize tavsiye e d e r i m " d i y e yazısını sür­
dürmektedir.
G e r ç i Silahlı Kuvvetler teorik olarak politikanın ü s t ü n d e ve dışındadır,
a m a bu kural u y g u l a m a d a b ü y ü k bir farklılık g ö s t e r m e k t e d i r . O s m a n l ı
İ m p a r a t o r l u ğ u d ö n e m i n d e İttihat ve Terakki Fırkası O r d u y u siyasetin
içine ç e k m i ş , C u m h u r i y e t i n kuruluş yıllarında O s m a n l ı mirası uç g ö s ­
termişse d e alınan önlemlerle o r d u g e n e l d e politika dışında t u t u l ­
muştur. A n c a k İsmet İ n ö n ü ' n ü n C u m h u r b a ş k a n ı s e ç i m i n d e o r d u d a n
bazı girişimlerin söz k o n u s u o l d u ğ u da bir gerçektir.
1960'dan ö n c e "basiretsiz politikacıların ülke y ö n e t i m i n d e a c z e
d ü ş m e l e r i " , A n a y a s a tanımamaları vb. gibi nedenlerle Slh.K.ler politi­
kanın içine g i r m e k z o r u n d a kalmıştır. 1961 Anayasası'nda yer alan Mil­
li Güvenlik Kuruluna tanınan yotkiler bir a n l a m d a Sivil-Asker iktidar
paylaşımını g ö s t e r m e k t e d i r . Asker'ere üst d ü z e y d e Anayasal bir ku­
r u m l a iktidarı sivillerle p a y l a ş m a k az g e l m i ş olmalı ki her d a r b e d e n
s o n r a A n a y a s a l a r d a -1971,1982- Milli Güvenlik K u r u l u ' n u n yetkileri ar­
tırılmış bulunmaktadır.
".Demokratikleşme, s i v i l l e ş m e d e n " söz edenlerin s o m u t o l g u ve ger­
çekleri g ö z ardı e t m e m e l e r i gerekir. Kaldı ki D r . H i k m e t Ö z d e m i r "Re­
j i m ve A s k e r " adlı yapıtında O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u n d a n bu y a n a Sivil-
Asker ilişkilerinin gelişimini i n c e l e m e k t e ve C u m h u r i y e t D ö n e m i ' n d e
Milli S a v u n m a Bakanlığı-Genetkurmay Başkanlığı k o n u m u n u belgesel
olarak a ç ı k l a m a k t a ve bu o l u ş u m içinde Genel K u r m a y Başkanlığı'nın
ayrıcalıklı k o n u m u n u gözler ö n ü n e sermektedir. Bir a n l a m d a Atatürk,
Devlet K u r u c u l u ğ u hakkını kullanarak G e n e l k u r m a y ' a k e n d i n e ö z g ü bir
statü getirmiştir. Değişen koşullar içinde NATO ya da AT ülkeleri ö r n e k
alınarak yeni bir yapılanma söz k o n u s u ise, bu s o r u n ayak üstü d e ­
meçlerle, zıtlaşmalarla ö n l e n e m e z . K o n u p r o t o k o l ö t e s i n d e boyutlar
içermektedir. Siyasi iktidarların nitelikleri anılan boyutları a ş a n ç a p a
ulaştığında yeni bir d ü z e n l e m e söz k o n u s u olabilir.
Slh.K.ler f a k t ö r ü n ü g ö z ardı e d e n politikacılar d e ğ e r l e n d i r m e l e r i n d e
h e p yanılmışlardır. Özellikle az gelişmiş veya gelişmekte olan ülke­
lerde b u yanılgı d a h a d a somutlaşmaktadır. C u m h u r b a ş k a n ı seçimle­
rinde "Sivil k ö k e n l i " veya "Askeri k ö k e n l i " C u m h u r b a ş k a n ı tartışması
. * Hava Orgeneral (E) Muhsin Batur, Bir Cumhurbaşkanı seçiminin perde arkası, Milliyet,
17-20 Temmuz 1989
13

g ü n d e m e getirenler v e b u n u d a " d e m o k r a t i k l e ş m e v e sivilleşme"nin
bir g ö s t e r g e s i gibi g ö s t e r e r e k bir zıtlaşma u n s u r u haline d ö n ü ş t ü r e n l e r
kanımızca b ü y ü k yanılgı içerisinde bulunmaktadırlar.
E m e k ç i Halkımız C u m h u r b a ş k a n ı n a b ü y ü k bir ö n e m v e r m e k t e o m a ­
k a m d a ü s t ü n nitelikli kişileri g ö r m e k istemektedir.
T B M M ' d e iktidar partisi 26 Mart mahalli s e ç i m sonuçlarına g ö r e , ger­
ç e k t e azınlığa d ü ş m ü ş t ü r . Bu o l g u y u g ö z ardı e d e r e k politika yapılması
b ü y ü k yanılgıları b e r a b e r i n d e getirebilir.
C u m h u r b a ş k a n ı m a k a m ı ne bazı kişilerin y e d i yıl d a h a g ü ç ve e m n i y e t
içinde bulunmasının garantisi için kullanılabilir ne de "First L a d y " o l ­
m a k isteyenlerin saltanat s ü r m e isteklerinin aracı olabilir.
Politikada rakamsal g ü v e n c e l e r i n ardına sığınmanın her z a m a n g ü v e n ­
celi sayılan bir yol o l d u ğ u s ö y l e n e m e z . S o m u t gerçekler, bu k o n u d a
inatlaşmayı y e ğ l e m e ğ i g ö z e alacakları ilk a n d a o l m a s a bile, z a m a n içe­
risinde h ü s r a n a u ğ r a t a c a k istidatta g ö r ü n m e k t e d i r .
A c a b a b u g ü n e kadar yapılan C u m h u r b a ş k a n ı seçimleriyle Slh.K.ler,
d o ğ r u d a n d o ğ r u y a y a d a dolaylı olarak ilgilenmek gereksinimini n e d e n
d u y m u ş t u r ? Hiç üzerinde d ü ş ü n ü l m ü ş m ü d ü r ?
Kanıma g ö r e k o n u y a Slh.K.lerin ilgisi A n a y a s a ' d a n k a y n a k l a n m a k t a ­
dır. N i t e k i m C u m h u r b a ş k a n ı n ı n "Görev ve yetkileri 104'ncü m a d d e d e :
"Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başko­
mutanlığını temsil etmek, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına ka­
rar vermek, Genelkurmay Başkanını atamak" açıklanmaktadır.
G ö r ü l d ü ğ ü gibi C u m h u r b a ş k a n ı n ı n g ö r e v ve yetkileri Türk Silahlı Kuv­
vetleri açısından yaşamsal k o n u m d a d ı r . Slh.K.lerin bu b o y u t t a yetkili
bir m a k a m d a b u l u n a c a k kişide ö r n e k nitelik bulunmasını istemeleri
doğaldır. Bu istek açıkça belirtilmese bile ilgililerince göz ardı edile­
m e y e c e k ç a p t a o l d u ğ u n u v u r g u l a y a r a k belirtmek isterim.*
Sırtında bir sürü k a m b u r u olan kişiler bu m a k a m a s o y u n m a y a kalkar­
larsa hassas dengeleri alt üst edebilirler...
lastiği iddia edilen şirketler içerisinde RAM'ın elde ettiği iddia edilen
haksız k a z a n ç rakamı en d ü ş ü k olanıdır. Bu çelişkiyi " K O Ç G R U ­
B U " n d a n s o r m a k k a m u o y u n u n hakkıdır d i y e d ü ş ü n ü y o r u m .
Hayali İhracat v u r g u n u n d a k a m u vicdanını rahatsız e d e n e n b ü y ü k
çelişki ihracatın patronları, d e v h o l d i n g l e r i n sahipleri yargıdışı bırakıl­
masına karşın, bir kaç g ö s t e r m e l i k d a v a ile k a m u ' n u n yanıltılmaya ç a ­
lışılmasıdır. "Yasa Ö n ü n d e Eşitlik" ilkesini g ö z ardı e t m e y e hiç bir g ü ­
c ü n yetkisi o l m a m a s ı gerekir.
Bu n e d e n l e ismi Hayali ihracata karışan şirketlerin t ü m ü n ü n yargı
ö n ü n e getirilmesinin yasal bir z o r u n l u l u k o l d u ğ u n u a n ı m s a t m a k iste­
rim.
O k u d u ğ u n u z yapıtın içinde yer alan konuların t ü m yönleriyle incelen­
diği savında değiliz. Bir d e r g i n i n bize ayırdığı sahife a d e d i y l e sınırlı kalıp,
konular hakkındaki bildiklerimiz a ç ı k l a n m a y a çalışılmıştır. B u n u yapar­
ken o l a b i l d i ğ i n c e g e r ç e k ç i o l m a ğ a çalıştım. Z a m a n z a m a n kişiselliğe
k a ç m a z o r u n d a kaldığım b ö l ü m l e r ve d i ğ e r noksanlar için bağışlanma­
mı rica ediyor, eleştirel katkılarınızı b e k l i y o r u m .
Yapıttaki bazı konuların g ü n c e l olmasına karşın, ç o ğ u n l u k l a işlenilen
bölümler u z u n s ü r e ülke g ü n d e m i n d e n ç ı k m a y a c a ğ a benzemektedir.
Bu nedenle ilgi duyanların d a h a içerikli ve kapsamlı araştırma y a p m a ­
sına y a r d ı m c ı o l m a k amacıyla 480 k a y n a k ç a ve açıklamaya g ö n d e r m e
yapılmıştır. K u ş k u s u z b u n l a r d a n da yararlanılmıştır.
Saygılarımla...
, Kuzguncuk-lst.
Temmuz 1939
Talat Turhan

V. B ö l ü m

B u b ö l ü m d e k a m u v i c d a n ı n d a v e ülke e k o n o m i s i n d e d e r i n yaralar
a ç a n bir k o n u y a yer verilmiştir: "HAYALİ İHRACATA BİR ÖRNEK..."
Seçilen şirket RAM DIŞ TİCARET ŞİRKETİ'dir. Ç ü n k ü bu şirket 1988
yılının T ü r k i y e ihracat birincisidir. Buna karşın Hayali İhracata b u -
* ABD'de yayınlanan Forbes dergisi Dünyanın En Zenginleri listesine 1 milyar dolarlık servetle Koç ailesi­
nin ilk kez listeye girdiğini açıklamıştır. (Hürriyet, 20 Temmuz 1989)
* Dr.Hikmet Özdemir'in araştırması, Çankaya Krizleri, Cumhuriyet, 23-29 Temmuz 1989

15
14
 MİLLİ İSTİHBARAT TEŞKİLATI VE SİVİLLEŞME*

Kısaltılmış adı MİT olan Milli İstihbarat Teşkilatı yasayla d ü z e n l e n e n

bir k u r u m d u r . 1
Bilindiği gibi yasalar k a m u y a açık b f jgelerdir. B u g e n e l l e m e içerisine
644 sayılı MİT yasası da girmektedir.
A n c a k t o p l u m a mal olan bazı kanılar s o n u c u , MİT ve benzeri örgütler
bir giz perdesi ardına saklanılarak, d e m o k r a t i k y ö n e t i m l e r l e bağdaştırıl­
ması olanaksız tabuların da o l u ş t u r u l d u ğ u bir gerçektir.
Anılan giz perdesini aralamak savında olmaksızın MİT yasasından ya­
rarlanıp, bu ö r g ü t ü o k u y u c u l a r a t a n ı t m a k ve bu a r a d a bazı d ü ş ü n c e l e ­
rimizi k a m u o y u n a a ç ı k l a m a k için, bu yazı kaleme alınmıştır.
'_MİT, Başbakanlığa bağlı olarak k u r u l m u ş , MİT müsteşarı tarafından
yönetilen ve Milli Emniyet Hizmetleri Başkanlığı ( M A H ) , İstihbarat
Başkanlığı (İB), Psikolojik S a v u n m a Başkanlığı (PSB), idari işler
Başkanlığı (ÜB) Teftiş Kurulu Başkanlığı ve. H u k u k Müşavirliği ile d i ğ e r
gerekli dairelerden k u r u l u r . " 2
Yasasına g ö r e d ü z e n l e n e n MİT'in kuruluş şeması ve Başkanlıklarının
görevleri ç i z e l g e d e gösterilmiştir. 3 (EK-1)
MİT'nın kendisine verilen görevleri yerine getirebilmesi için Milli İstih­
barat K o o r d i n a s y o n Kurulu (MİKK) kurulmuştur. Bu "Kurul MİT
Müsteşarının Başkanlığında Mili) Güvenlik Kurulu Genel Sekreteri veya"
yardımcısı. M A H ve İstihbarat Başkanları, Genel K u r m a y İstihbarat
Başkanı veya yardımcısı, bakanlıkların istihbarat hizmetleriyle görev-

* SORUN Birlikte Kitap Dizisi'nin 1 Ekim '87 tarihli sayısında yayınlanmıştır.

"Gerçekte, 644 sayılı yasa, 1 Kasım 1983 tarih, 2937 sayılı, "Devlet istihbarat Hizmetleri ve Milli istihba-
rat kanunu adı ile değiştirilmiştir. Yeni yasada MİT bölümleri ve onların görevleri belirtilmediği için,
644 sayılı yasadan yararlanılmıştır,
î~644 sayılı kanun: 6 Temmuz 1965 günü kabul edilmiş olup Resmi Gazete'nin 12055 No'lu sayısında
22 Temmuz 1965 tarihinde yayınlanmıştır.
2 a.g.e. Madde 1 ve 2
3 MİT şeması (EK-1)

17
lendirilmiş daire ve b e n z e r i k u r u m l a r başkanlarıyla MİT müsteşarının
ç a ğ ı r a c a ğ ı k i m s e l e r d e n t e ş e k k ü l e d e r . ' l (EK-2)
Katılan kişilerden anlaşılacağı üzere bu k u r u l d a istihbaratın koordi­
n a s y o n u n u n sağlanıldığı söylenilebilir.
D e m o k r a s i l e r d e y ü r ü t m e n i n hiç bir eylemi p a r l a m e n t e r d e n e t i m m e ­
kanizmasının dışında t u t u l a m a z . Teorideki bu kuralın u y g u l a m a d a b ü ­
y ü k ö l ç ü d e z a m a n z a m a n g ö z ardı edildiği d e bir gerçektir. B u arada,
özellikle MİT'na yöneltilen ve üzerinde ö n e m l e d u r u l u p açıklığa ka­
v u ş t u r u l m a s ı g e r e k e n suçlamalar, gizlilik ve ulusal güvenlik perdeleri­
nin ardına sığınılarak geçiştirilmekte ve ö r g ü t ü n " d e v l e t üzerinde dev­
let" o l m a k o n u m u s ü r d ü r ü l m e k t e d i r .
Bu niteliğiyle MİT'nin bağlı b u l u n d u ğ u Başbakanlığı bile aşıp, d e m o k r a -
sidışı girişimlere olanak sağladığı da bilinen tarihi bir gerçektir.
Nitekim, 27 Mayıs 1960 hareketi, 12 Mart 1971 muhtıralı askeri darbe­
si ve 12 Eylül 1980 askeri darbesini Milli istihbarat Teşkilatı e m r i n d e
b u l u n d u ğ u Başbakanlara h a b e r v e r m e m i ş l e r d i r . 5
D e m o k r a s i n i n kesintiye u ğ r a m a s ı n d a en ö n d e gelen e t k e n l e r d e n biri
olan ö r g ü t ü n bu tarihsel s u ç u bir d a h a işlemesini ö n l e m e n i n önlemleri­
nin alınması d e m o k r a s i n i n yaşatılmasının ö n k o ş u l u o l d u ğ u n u v u r g u ­
layarak belirtmek isterim.
D ü n y a d a k i en kuraldışı istihbarat ö r g ü t l e r i n d e n biri olan ClA'nın za­
m a n z a m a n parlamenter d e n e t i m altına alınmasına g e r e k g ö r ü l m ü ş t ü r ,
i n c e l e m e s o n u c u suçlu b u l u n a n ö r g ü t üzerinde d ü z e n l e m e l e r i n yapıl­
dığı da bilinen gerçekler arasındadır
B u d u r u m d a , Askeri Darbeleri ö n l e m e n i n ö n k o ş u l u n u n devlet içindeki
t ü m kurumları d e m o k r a t i k v e . parlamenter d e n e t i m altına a l m a k ol­
d u ğ u n u kesinlikle söyleyebiliriz. Kuşkusuz parlamentoların d a b u d e ­
netimi y a p a b i l e c e k nitelikte o l u ş m a s ı d a y a ş a m s a l ö n e m d e d ü ş ü n ü l ­
melidir.
Bu özlemlerin g e r ç e k l e ş m e s i n i n , bir a n l a m d a MİT'nin sivilleşmesi'ne
bağlı b u l u n d u ğ u n u g e ç e n yıl a ç ı k l a m ı ş t ı m 7
K o n u y a ilişkin görüşlerimi y i n e l i y o r u m :
" Ş a h a p Balcıoğlu: "...MİT mi iktidar kavgasında y a n t u t u y o r , y o k s a
kavga e d e n subaylardan bir b ö l ü m ü mü MİT'İ araç olarak kulla­
nıyor?..."
4 a.g.e. Madde 8 MİKK şeması (EK-2)
5 Nokta, 5 Temmuz 1987 sayı 26, Süleyman Demlrel. "MİT Sivilleşmelidir."
6 Les Comlots de la CIA - Manipulations et Assasinats - David Antonel, Alain Jaubert, Lucien Kovalson
7 »Bomba Davasında Talat Turhan'ın savunması -2. kitap işkence- Altıncı bölüm, s.381 -416,1. baskı,
Temmuz-1986
18
Talat T u r h a n - MİT k o n u s u n d a k i s o r u n u z a g e l i n c e : T ü m ülkelerin is­
tihbarata g e r e k s i n i m i vardır. MİT d e b u a m a ç l a k u r u l m u ş ö r g ü t l e r d e n
biridir. Yasa sınırları içinde kaldığı s ü r e c e devlet y ö n e t i m i açısından
yaşamsal işlevi bulunmaktadır. A n c a k o ö r g ü t ü n y a s a sınırları dışına
taştığı, gerek P a r l a m e n t o d a g e r e k s e basında sık sık eleştirildi. Ayrıca,
Dışişleri eski Bakanlarından İhsan Sabri Çağlayangil MİT ile CIA ilişki­
sinden söz etti. T ü m h a b e r a l m e örgütlerinin kendilerini d ü z e n i n ve ya­
saların ü s t ü n d e g ö r d ü ğ ü ve bu anlayış s o n u c u d e n e t i m dışında kalıp
ülkelerini g ü ç d u r u m a s o k t u ğ u d a bir gerçektir. B u k o n u d a e n sabıkalı
ö r g ü t s e ClA'dır. B u n a karşın A m e r i k a ' d a o k o n u d a d e m o k r a t i k m e k a ­
nizma z a m a n z a m a n işlemiştir. CIA hakkında araştırma k o m i s y o n l a r ı
kurulmuş, o r d a n gelen raporlara g ö r e CIA yeni baştan düzenlenmiştir.
Yani en sabıkalı ö r g ü t o l a n CIA bile d e m o k r a t i k d e n e t i m içine, z a m a n
z a m a n da olsa alınabilmiştir. Buna karşın, t ü m eleştirilere r a ğ m e n
MİT'in d e m o k r a t i k d e n e t i m altına alındığı görülmemiştir. Demirel bazı
g a z e t e 8 ve dergilerle yaptığı söyleşide "Türkiye'de ne 27 Mayıs'da, ne
12 Mart'da, ne 12 Eylül'de bizim istihbarat teşkilatı bir d a r b e ve m ü d a ­
hale olacağına dair bir bilgi vermemiştir. Devletin işlemesi lazımsa bu
f o n k s i y o n u n d a g ö r ü l m e s i lâzımdır" d e r k e n , bir a n l a m d a , B a ş b a k a n
olarak e m r i n d e b u l u n m a s ı g e r e k e n kuruluşa yani MİT'e h a k i m olama­
dığını itiraf etmektedir. Aynı kişi bu k o n u d a k i gafını anlamış olacak ki,
bir gazeteye yaptığı a ç ı k l a m a d a "Sivil Cuntacılar hakkında MİT'den
bilgi aldığını" fakat MİT'nin "Türk Silahlı Kuvvetleri içine g i r m e m e s i ne­
deniyle asker arasındaki c u n t a faaliyetlerine sızamadık" d i y e gerçek­
lerle b a ğ d a ş m a y a n bir tevile s a p m a k gereğini hissetmiştir. 9 Bir g ü n
devlet arşivlerindeki belgeler açıklanırsa, bu k o n u d a k i gerçeklerin De-
mirel'in söyledikleri d o ğ r u l t u d a o l m a d ı ğ ı g ö r ü l e c e k t i r . 1 0
Özetle, bir açıklık rejimi olarak d e m o k r a s i d e hiçbir k u r u m d e n e t i m -
dışında k a l m a m a s ı g e r e k i r k e n , u y g u l a m a d a başbakanlar bile MİT'İ
t a m olarak k o n t r o l altına alamamışlardır. Yani, MİT'nin yasadışı faa­
liyetleri d e m o k r a t i k d e n e t i m m e k a n i z m a s ı dışında t u t u l d u ğ u için, d e ­
mokratik h ü k ü m e t l e r d a r b e l e r d e n bile habersiz bırakılmaktadır. Bu ne­
d e n böyle o l u y o r ?
MİT'nin y ö n e t i m kadrolarında asker kökenli olanlar ç o ğ u n l u k t a , siyil_
olanlar azınlıktadır. MİT başkanları genellikle generallerden seçilmek­
tedir. MİT'nin idari ve teknik hizmetlerinde de görevli personel genel­
likle « k o m p a r t ı m a n usulü» çalışmakta, ö r g ü t ü n t ü m ü üzerinde etkili
olabilecek bir işlevleri bulunmamaktadır. Asker kişilerin e g e m e n o l d u -
8 Güneş, 22 Mart 1986
9 Tercüman, 21 Mart 1986
10 Muhsin Batur, Demirel'i bu konuda yadsımaktadır. Tercüman. 21 Mart 1936 u
t
19

ğu bir istihbarat ö r g ü t ü , özellikle az gelişmiş ülkelerde, silahlı kuvvetleri­
nin g ü c ü n ü ve o n u n iktidar üzerindeki etkinliğini en iyi d e ğ e r l e n d i r e c e k
d u r u m d a b u l u n d u ğ u n d a n , iktidarları yeteri kadar haberle «idare eder­
ken», asıl istihbaratı Silahlı Kuvvetler'e aktarırlar. Bu a r a d a Silahlı Kuvvet­
ler i ç i n d e g r u p l a ş m a l a r o l d u ğ u n u saptadığı z a m a n d a , ö r g ü t y a ikiye b ö ­
l ü n m e k t e , y a d a g ü ç l ü g r u b a istihbarat v e r m e y i y e ğ l e m e k t e d i r . B u
o l u ş u m u n sakıncalarını ö n l e m e n i n y o l u , istihbarat t o p l a m a görevini
d e ğ i ş i k kuruluşlara v e r m e k v e bunların k o n t r o l ü n ü k o o r d i n e e d e c e k
g ü ç t e bir ö r g ü t e işlerlik kazandırmaktır. 12 Mart ö n c e s i n d e MİT başında
b u l u n a n kişiyle (Fuat D o ğ u ) 12 M a r t ' d a n s o n r a k i Başkanın (Nurettin Er­
sin) S u n a y - T a ğ m a ç ' l a s i m g e l e n e n t u t u c u k a n a d a hizmet v e r d i ğ i bilinen
bir gerçektir. O halde MİT'nın, kuruluşuyla a m a ç l a n a n g e r ç e k görevini
t a m olarak yerine g e t i r e b i l m e s i için ö n k o ş u l , ö r g ü t ü n sivilleştirilmesidir.
B u n u n için de sivil istihbaratçıların yetiştirilmesi g e r e k m e k t e d i r . O y s a b u ­
g ü n için istihbaratçı yetiştiren en ö n e m l i k a y n a k Türk Silahlı Kuvvetleri-
'dir. A m a s ö z ü edilen sivilleri A m e r i k a ' d a yetiştirirseniz, CIA - MİT ilişkisi­
ni d a h a da arttırmak sakıncasıyla karşılaşılabilir.
12 Mart d ö n e m i n d e T ü r ü n ' ü n Zihni Paşa İ ş k e n c e K ö ş k ü ' n d e görevli
MİT elemanlarından E y ü p Ö z a l k u ş (Halen T H Y Sivil S a v u n m a Teşkila­
t ı n d a çalışıyor) askerlikten ayrılma o l u p A m e r i k a ' d a eğitilmiş bir kişiydi.
H i r a m A b a s d e d e d e n m a s o n olan bir aileden g e l m e k t e y d i . A m e r i k a ' d a
özel e ğ i t i m d e n geçirilmişti. Adı bile m a s o n i k t i . M e h m e t E y m ü r ' ü n babası
MİT ö r g ü t ü içinde «Baba Mazhar» olarak anılan bir m a s o n d u . Kendisi
A m e r i k a ' d a eğitilmişti. M a s o n i k ilkelere t a m a m e n karşıt olan bir işkence-
h a n e d e bu kişilerin ne işi vardı? Onlar t a m a m e n Faik T ü r ü n hiyerarşisi
i ç i n d e yasadışı bir tertibe girmişlerdi. Faik T ü r ü n ' ü n bir m a s o n olan S ü ­
l e y m a n Demirel'le ilişkisini b i l m e y e n kalmadı. B u g ü n S ü l e y m a n Demirel
«12 M a r t ı n rövanşını iki sene s o n r a aldık: Gürler C u m h u r b a ş k a n ı o l a m a ­
dı» d e m e k t e d i r . 1 1 Gürler'in Cumhurbaşkanlığını ö n l e m e k için d ü z e n l e n e n
tertipler T ü r ü n ' ü n k o n t r o l u n d a k l Zihni Paşa İşkence K ö ş k ü ' n d e t e z g a h ­
landı. Bu tertipler s o n u c u « B o m b a Davası» d e n e n s e n a r y o hazırlandı.
B ö y l e c e Gürler, 12 Mart'ın rövanşını alınmak üzere «Cunta başı» olarak
ilan edildi. B u a m a ç l a alınan a m a m a h k e m e ö n ü n e g e t i r i l e m e y e n , d o l a y ı ­
sıyla hukuki bir d e ğ e r l e n d i r m e ve i n c e l e m e y e t â b i t u t u l a m a y a n el yazısı
ifadeler T e r c ü m a n g a z e t e s i n d e Nazlı Ilıcak tarafından «12 Mart Cuntala­
rı» d i y e yayınlandı.
Biraz ö n c e adlarını v e r d i ğ i m işkenceci MİT elemanları u z u n s ü r e ö n e m l i
g ö r e v l e r d e b u l u n m a y a d e v a m ettiler. Hâlen d e içlerinde g ö r e v i n i s ü r d ü ­
renler var. Bu karmaşık olayların i ç y ü z ü a y d ı n l a n m a d a n g e r ç e k l e r ortaya
11 Tercüman, 21 Mart 1986
20
ç ı k a m a z ve Türkiye'de d e m o k r a s i y e t a m anlamıyla işlerlik kazandırıla-
maz. Ayrıca T ü r ü n ' ü n i ş k e n c e c i l e r i n d e n söz e d e r k e n , T ü r ü n - Demirel
ilişkisini t ü m boyutlarıyla s a p t a m a d a n d a sağlıklı d e ğ e r yargıları o l u ş t u r u -
lamaz.
ilk kez tarafımızdan ö n e s ü r ü l d ü ğ ü n ü sandığımız «MİT'nın sivilleştirilme-
si» g ü n c e l l e ş m i ş bulunmaktadır.
İktidar, g ö b e k bağlarıyla d ü n y a f i n a n s kuruluşları ve onların sahipleri
olan devletlere «Serbest piyasa e k o n o m i s i » y u t t u r m a c a s ı y l a b a ğ l a n ­
m a k t a ve ülkenin t ü m kaynakları yanında, u c u z iş g ü c ü n ü emperyalist­
lere peşkeş ç e k e r k e n aşırı bağımlılık bataklığında çırpınmaktadır.
Prens Sabahattin'lerden b u y a n a ö z l e n e n b u e k o n o m i k politikayı u y g u ­
l a m a y a koyanlar, b u y ö n d e k i d ü z e n l e m e girişimlerini s ü r d ü r m e k t e v e
bunları r e f o r m ve hattâ d e v r i m d i y e halka y u t t u r m a k t a , Atatürk diye diye
o n u n «Devletçilik» ilkesi ve «Tam Bağımsızlık» şiarı t a h r i p edilmektedir.
Bu anlayış s o n u c u ülke e k o n o m i s i IMF boys'larının k o n t r o l ü n e terkedil­
miş bulunmaktadır...
B ö y l e bir iktidarın d e m o k r a t i k l e ş m e ve sivilleşme anlayışına u y g u n he­
deflerinden biri de «MİT'nın sivilleştirllmesi»dir.
Kuşkusuz bu sivilleşme bizim anlayışımızın t a m karşıtı o l u p a n c a k ikti­
darın politikasına hizmet e t m e a m a c ı n a yöneliktir.
Yapıtımda da belirttiğim gibi «CIA - MİT ilişkisini» d a h a da artırmak tehli­
kesini içermektedir.
S o m u t a indirgersek: B u g ü n k ü iktidarın, MİT müsteşarı olan generali,
ö r g ü t başından alıp o n u n yerine, b u g ü n için ikinci k o n u m d a b u l u n a n Hi­
r a m Abas'ı a t a m a k l a sivilleşmede bir ö n e m l i a d ı m d a h a a t m a k u m u d u n ­
da o l d u ğ u n a ilişkin savlar ö n e sürülmektedir.
Bazı çevreler, Başbakan'ın Suriye gezisine MİT müsteşar yardımcısı Hi­
r a m Abas'ı g ö t ü r m e s i n i ve bu olayın basına aktarılmasını, bu niyetin dışa
v u r u l a n bir yansıması olarak değerlendirdiler.
12 CIA - MİT ilişkisi hakkında 8 Eylüt 1964 günü GENÇ KEMALİSTLER ORDUSU davası nedeniyle Genel­
kurmay Askeri Mahkemesinde ve BOMBA DAVASI nedeniyle 1973 ve 1975 yıllarında yaptığım açıklama­
lar daha sonra yetkili kişilerce doğrulanmış ve bu husus basın ve yayın organlarında yansımıştır. Bakınız:
a) «Çağlayangil, 12 Mart'ı açıklıyor, 12 Mart'ta büyük ölçüde CIA vardır» Çağlayangil'in İsmail Cem ile yaptığı
söyleşi, Politika, 9 Mart 1976 - 21 Mart 1976
b) «Kime Karşı, Kim Yaptı, İlhan Selçuk», Cumhuriyet, 19 Mart 1976
c) «Kim Kimi Doğruluyor, Uğur Mumcu», Cumhuriyet, 26 Mart 1976
d) «Bir Pulsuz Dilekçe, Uğur Mumcu», s.195-198 «Kim Kimi Doğruluyor»
e) «Bıçağın Sırtındaki Türkiye -CIA, MİT ve Kontr Gerilla- Süleyman Genç» Vatan, 13 Kasım 1977, 14 Şubat
1978,
ve aynı adı taşıyan yapıt
f) «12 Mart -CIA - MİT İlişkileri, Orsan Öymen» Milliyet, 23 Mart 1976
21
 H i r a m Abas'ın biyografisini y a k ı n d a n bilenler olayı d e ğ i ş i k b o y u t l a r d a - Hayali ihracat olaylarıyla devleti soyanların v u r g u n l a r ı yanlarına kâr
yorumlamaktadırlar... A n c a k bu kişinin, 12 Mart sonrası «Faik T ü r ü n D ü - kalmakta, s o y g u n d a n b ü y ü k p a y a l a n büyükler, p a r a v a n isimlerin ardına
kalığı»nca 1 3 kurulan ve işletilen, kendilerini «KONTR GERİLLA Ö R G Ü ­ sığınarak günlerini g ü n etmektedir.
TÜ» olarak tanımlayan, t e k n i k s o r g u l a m a y ö n t e m l e r i y l e -İŞKENCEYLE-
ö r n e k l e r çoğaltılabilir.
tertipler d ü z e n l e y e n E r e n k ö y Zihni Paşa K ö ş k ü ' n d e k i ^ M İ T görevlisi o l ­
d u ğ u n a ilişkin savlar, b u g ü n e k a d a r yadsınmış değildir. Gerçek sivilleşme v e d e m o k r a t i k l e ş m e t ü m devlet kurumlarının parla­
14
m e n t o n u n d e n e t i m i altına alındığı, sektörler arası d e n g e l e r i n k u r u l d u ğ u ,
B u n u n yanında, M İ T ' n d e n e m e k l i o l a n H i r a m Abas'ın bir iş adamının
sosyal adaletin sağlandığı, iç ve dış s ö m ü r ü n ü n ö n l e n d i ğ i bir d ü z e n l e ger­
kişisel k o r u m a görevini - b o d y g u a r d - üstlendikten s o n r a , 1 5 b u iktidar d ö ­
çekleştirilebilir.
n e m i n d e tekrar ö r g ü t e alındığı savları d a ö n e sürülmektedir.
Oysaki e m p e r y a l i z m e bağımlı hale getirilen ülkelerde politik yelpazenin
K u ş k u s u z b i z i m «MİT'nın sivilleştirilmesi» önerimiz, bir sivil kişinin MİT
sağında tahterevalli oynatılması, halka d e m o k r a s i d i y e yutturulmaktadır
müsteşarlığına atanmasıyla g e r ç e k l e ş m e y e c e k kadar geniş b o y u t l u ,
günümüzde...
k a p s a m l ı v e u z u n süreçlidir. İktidar v e o n u n bağlı o l d u ğ u g ü ç l e r e hizmeti 7EylüM987
a m a ç l a y a n y a p a y girişimler halkımıza sivilleşme ve d e m o k r a t i k l e ş m e
diye yutturulamaz.
Ülkemizde:
- L o o c h e a d rüşvet olayı esrarını korumaktadır.
- Ö n e m l i m a k a m l a r d a b u l u n a n kişiler hakkında ö n e sürelen y o l s u z l u k
savlarını açıklığa ç ı k a r m a girişimlerinin ö n ü tıkanmıştır.
- K o c a t e p e Gemisi'nin batırılması olayı yargı ö n ü n e getirilememiştir.
- G ü n e y D o ğ u A n a d o l u ' d a c e r e y a n e d e n olayların g ü n ü m ü z d e k i b o y u t ­
lara ulaşmasındaki sorumlulukların ortaya çıkarılması iktidar partisince
önlenmiştir.
Sekiz yıllık sıkıyönetimden s o n r a b u g ü n «istihbarat n o k s a n l ı ğ ı n d a n söz
edilmektedir. O y s a «Meclis araştırılması» yapılabilseydi bu k o n u d a var­
sa, eksiklikler ve sorumlular saptanabilecekti.
- MİT'nın Askeri Darbeler ö n c e s i s o r u m l u l u ğ u n u a r a ş t ı r m a ğ a u z u n za­
m a n hiç bir iktidarın g ü c ü n ü n y e t m e y e c e ğ i kanısındayım.
- H o l d i n g patronlarının ismi karışan b ü y ü k yolsuzluklar g ö z a r d ı edil­
m e k t e , yanlışlıkla yargı eline d ü ş e n l e r i n davaları ö r t b a s edilmektedir. Da­
ha d ü n hakkında yurt dışına çıkış yasağı b u l u n a n bir b ü y ü k iş a d a m ı , b u ­
g ü n özel kesimin AT ile ilişkilerini d ü z e n l e m e k için yurt dışına m e k i k d o ­
kumaktadır.
13 Güneş, 12 Mart 1986 Sadi Koçaş: «Türün, söz dinlemeyen dukalıktı»
* Bakınız: "Ziverbey Köşkü, ilhan Selçuk"
14 644 sayılı MİT yasası Madde 22: «Başarılı hizmet ifa edip MİT'te ilişiği kesilenlere de takdir edilecek mik­
tarlar üzerinde tazminat verilebilir.»
15Çok «narin» olduğu söylenilen ve her zaman ön planda görünen bu İş adamının bu günlerde bankalara
olan 800 milyon liralık borcu nedeniyle ödeme güçlüğü içine düştüğü basına yansıdı.

22 23
 Y İ N E MİLLİ İSTİHBARAT TEŞKİLATI...*
1960 - 1 9 6 2 yılları arasında Milli S a v u n m a Bakanlığı Özel K a l e m M ü d ü r ­
l ü ğ ü n e vekâlet e t t i m . 1 1961 yılı başlarında d ö n e m i n Milli Emniyet Hizmet­
leri Başkanı T ü m g e n e r a l N a c i A ş k u n ziyaretime g e l d i . S o h b e t e d e r k e n
ç o k yalnız o l d u ğ u n u , b u n e d e n l e b a n a g e r e k s i n i m i b u l u n d u ğ u n u eğer ka­
bul e d e r s e m bir süre A n k a r a ' d a çalıştırdıktan sonra, İstanbul Bölgesi
Daire Başkanlığı'na a t a y a c a ğ ı n ı söyledi v e fikrimi s o r d u . G ü ç bir d u r u m ­
da kalmıştım. Ç ü n k ü 1958-1960 yılları arasında D ö r t y o l ve İ s k e n d e r u n ­
'da birlikte çalışmıştık ve b e n i m k o m u t a n ı m o l m u ş t u . -O, K u r m a y Albay,
b e n K u r m a y Binbaşı- A r a m ı z d a k i b a ğ kısa d ö n e m d e hiyerarşik ölçüler
dışına çıkmışta Benzeri ç o k ender b u l u n a n bir çalışma a z m i , e n g i n bir
genel kültürü vardı. Ç o k u z u n yıllar istihbarat işlerinde çalıştığı için t e m ­
kinli, dikkatli, irdeleyeci bir kişiliği vardı. Adı D e m o k r a t Parti d ö n e m i n d e k i
d o k u z s u b a y olayına katıldığı için de e p e y c e ç e k m i ş t i . Devrim'e inanıyor­
d u , fakat ç e k i n g e n d i . B a n a s o n s u z güveni vardı. Sırdaş o l m u ş t u k . Mesai
dışı iki a r k a d a ş g i b i saatlerce her k o n u d a tartışırdık. Bu d u r u m d a tekli­
fine nasıl hayır d i y e b i l i r d i m ?
Z a m a n k a z a n m a k için, «Teşkilâtı» bana tanıtır mısınız d e d i m , kabul etti.
G ü n l e r c e o d ö n e m d e Evkaf Apartımanı'ndaki o d a s ı n d a İstihbarat ve ör­
gütleri hakkında fikir alış verişinde b u l u n d u k ve Milli E m n i y e t i n dağınık b i ­
nalarda b u l u n a n tesislerini Etlik'ten Florya'ya kadar dolaştık. B ü t ü n ça­
basıyla beni bu hizmete ısındırmaya çalışıyordu... Bu a ş a m a d a n s o n r a
önerisini yineledi. Bu kez de Bakan'ın izni o l m a d a n g ö r e v i m d e n ayrılma­
mın u y g u n o l m a y a c a ğ ı n ı mazeretinin ardına sığındım. N a c i A ş k u n karar­
lıydı. B e n i m h a b e r i m o l m a d a n bu izn| almış ve MİT'na a t a n m a m için Ba­
kanlıktan istekte -inha- b u l u n m u ş t u . * * Bu kez Bakan'a -Muzaffer Alan-
kuş- g ö r e v d e n ayrılmak i s t e m e d i ğ i m i s ö y l e d i m . A ş k u n b a n a g ü c e n m i ş t i ;
a m a d o s t l u ğ u m u z s ü r ü y o r d u . B u d u r u m u bilen subaylar, Milli E m n i y e t ' e
atanmalarına yardımcı o l m a m için sürekli istekte b u l u n u y o r l a r d ı . B a z a n
ö r g ü t e g i r m e s i n e y a r d ı m c ı o l d u m . Fakat onların hiç birine fatura uzat­
m a y a c a ğ ı m için, b u g ü n bile atanmalarının iç y ü z ü n ü bilmezler...
Herkesin içeri g i r m e k için k u y r u ğ a g i r d i ğ i * bir k u r u l u ş u n en üst d ü z e y d e ­
ki görevini n e d e n kabul e t m e m i ş t i m ? Öncelikle g ö r d ü k l e r i m beni t a t m i n
etmemişti. Ö r g ü t A ş k u n ' u n elinde sürekli kalamazdı. Her ne kadar O, ya­
sa hudutları içinde k a l m a k için kesin inanç sahibi bir kişi idiyse d e , MİT
yapısı itibariyle Müsteşarın eğilimleri d o ğ r u l t u s u n d a hızla g ö r e v alanı
dışına kaydırılabilirdi. Ö r g ü t içindeki kişilerin bir ç o ğ u n u n istihbaratçılık
megalomanisi içinde o l d u ğ u n u g ö r m e m de m i d e m i bulandırmıştı. Za­
manla ç o k isabetli karar v e r d i ğ i m i anladım...
Ankara'da 27 Mayıs sonrası siyasal kargaşası i ç i n d e ve olaylar çığırın­
d a n çıktığı, herkesin bir şeyler b e k l e d i ğ i bir g ü n d e - 1 8 Ş u b a t 1962 - N a c i
A ş k u n g e n e ziyaretime geldi. B e n i m l e g ö r ü ş alış verişi y a p m a k niye­
tinde o l d u ğ u n u anladım v e a r k a o d a y a aldım. K o r i d o r d a dolaşarak k o ­
nuşmamızı y e ğ l e d i . O n u n gibi d e n e y i m l i bir istihbaratçı b u n u nasıl y a p ­
mıştı. B u g ü n d a h i anlamış değilim... Bana g ö r e s o r u n y o k t u . M S B ' lığın­
d a n KKK'lığının k o r i d o r u n a geçtik, O b e n i m k o l u m a g i r d i . K o r i d o r d a U ç i ­
zerek t a m bir saat m e v c u t d u r u m u tartıştık. İki asker g i b i d e ğ i l , iki d o s t
gibi önerilerimi s ö y l e d i m v e ayrıldık. A m a t ü m Kara Kuvvetleri K o m u t a n ­
lığı Karargâhı subayları d e h ş e t i ç i n d e idiler. Herkesin kara kara geleceğini
d ü ş ü n d ü ğ ü bir d ö n e m d e sivil elbiseli bir t ü m g e n e r a l , resmi elbiseli bir
yarbayla kolkola birşeyler tartışıyor. A c a b a ne k o n u ş u l u y o r ? Kapılar a ç ı ­
lıp kapanıyor, dikkatli, ç e k i n g e n ve k a ç a m a k bakışları fiskos'lar izliyor­
du... Ayrıldık...
22 Şubat patladı; b e n Bakanlıkta m a k a m o d a s ı n d a y d ı m . O d a meraklı
subaylarla d o l u p taşıyor. Saat 22.00 sıraları A ş k u n ' d a n bir telefon:
»Memleket batıyor kurtar!» diye... İki a r k a d a ş gibi a m a sertçe k o n u ş m a ­
lar... Ö r n e ğ i n b e n yanıt v e r i y o r u m : «S/z en önemli ve bulamaçla kurul­
muş bir örgütün başısınız ve omuzu çaprazlı yarbaysınız** Ben ise kad­
romda iki sivil memur iki sekreter olan yarbayım çare bulmak size
düşer.» A ş k u n yanıt veriyor. O d a m d a bulunan en az o n b e ş subayın ta­
nık o l d u ğ u b u k o n u ş m a e n a z o n d a k i k a sürüyor... B u r a d a keselim; b u
anı bir r o m a n a dönüşebilir.
O k u y u c u y a bir mesaj v e r m e k i s t i y o r u m . Aslında bir s u b a y -kurmay s u ­
bay- geniş k a p s a m l ı istihbarat e ğ i t i m i n d e n geçer. Bir de bu tür rastlantı­
lar istihbarat ve istihbarat örgütleri üzerine sürekli e ğ i l m e m e neden o l d u .

* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Temmuz'88 tarihli sayısında yayınlanmıştır.

* O dönemde Slh. K.'ler ile Miiti Emniyet Hizmetleri görevlileri arasında ikincilerin lehine çok az olanak farkı
** Bu belgenin sicil dosyamda ve MİT arşivlerinde bulunması lâzım.
vardı.
1 MSB Kara Emir Subayı kadrosunda İdim.
** Tümgeneral yerine.kulianıyorum.

24 25
 N a c i A ş k u n ' l a g ö r ü ş t ü k t e n biraz s o n r a d a -18 Ş u b a t - Milli Emniyette g ö ­
revli bir a r k a d a ş ı m - K u r m a y Yarbay- b a n a g e l d i .
Görevli olarak Telaviv'e gideceklerini, a m a ortalık karıştığından gidip,
g i t m e m e k için b e n i m f i k r i m e gereksinimi o l d u ğ u n u söyledi. G i t m e s i n d e
hiç bir sakınca olmadığını s ö y l e d i m ve b a ş k a kimler var d i y e s o r d u m .
Ekipteki d i ğ e r iki kişi K u r m a y Albay Fuat D o ğ u 2 , K u r m a y A l b a y Hayrettin
H a n a ğ a s r . B u e k i b i n serüvenini d e b u r a d a bırakalım...
B e n i m için ö n e m l i olan s o n u ç t u . . . Milli E m n i y e t ile M O S S A D ilişkisini
saptamıştım. Yıl 1962...
2 2 Ş u b a t ' t a n s o n r a N a c i A ş k u n d ö n e m i n Gn.Kur.Bşk. Cevdet Sunay'la
Silâhlı Kuvvetler - Milli Emniyet ilişkisi k o n u s u n d a ilke anlaşmazlığına
düşerler. Hattâ A ş k u n bir a r a öyle ise: «Sizi de t a k i b e alırım.» g i b i sözler
sarfeder ve ö r g ü t ü n e d ö n d ü ğ ü n d e bu olayı ağır bir üslupla -kendisinden
b e k l e n m e y e n ö l ç ü d e - kaleme alır yayınlar, açık kart oynamaktadır.
Teşkilât birimlerinden öneriler ister G e l i b o l u ' y a K o l o r d u Komutanlığı'na
sus payı olarak atanır. O n u r l u o l d u ğ u için g i t m e z . Emekliye ayrılır ve
İstanbul'a yerleşir.
MİT'in k o m p l o s u y l a o l u ş t u r u l a n «Genç Kemalistler Davası»nda yargıla­
n a r a k 5 M a m a k Cezaevi d e n e y i n d e n g e ç t i k t e n s o n r a emekli o l u p b e n d e
İstanbul'a yerleştim.
H a f t a d a bir g ü n evlerde ya da Park Oteli'nin Pastahane'sinde d ö r t kişi
b u l u ş u y o r d u k . N a c i A ş k u n , N e c i p S a n 6 , Faruk A t e ş d a ğ l ı 7 ve Ben... E-
mekli d e d i k o d u s u y a p m a z d ı k . Daha ç d k Yurt v e D ü n y a sorunlarının b u ­
g ü n ü n ü ve yarınını tartışırdık. Hepsinin ö n e m l i d e n e y i m l e r i vardı, dış g ö ­
revlerde b u l u n m a n ı n birikimlerini iyi d e ğ e r l e n d i r m i ş l e r d i . Birbirimizden
ç o k şey ö ğ r e n i y o r d u k . A m a şu a n d a A ş k u n ' u n d ö n e m i n d e k i «CIA - MİT
ilişkisine dair» kendini suçlayıcı özeleştirisini y a p a r k e n g ö s t e r d i ğ i heye­
canı, hâlâ t ü y l e r i m d i k e n d i k e n olarak a n ı m s ı y o r u m . Bu a r a d a k e n d i n d e n
s o n r a gelen kişinin yaptıklarından bile s o r u m l u l u k d u y u y o r kahroluyor.
N a m u s l u b i r . y ö n e t i m i n g e l m e s i n i ve k e n d i s i n d e n h e s a p sormasını is-
* Daha sonra Orgeneral oldu ve emekli oldu. -ismi bende saklı-
2 12 Mart döneminin MİT Başkanı - Korgeneral - Sunay ve Tağmaç'a yakınlığıyla bilinen kişi. örgütü gerek iç­
te ve gerekse dış ilişkilerinde yasadışı kullandığı iddia ediliyor, daha sonra Lizbon'a Büyük Elçi oldu.
3 Benim akrabam olur, daha sonra CHP milletvekilliği ve Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü yaptı.
4 Bu önereleri bana da okutturmuştur. Florya'daki evinde...
Y.N.: - Aşkun ölümünden sonra yayınlanmak üzere anı yazmıştır. Onun hayattaki değerli varisleri vasiyeti­
ni yerine getirmek zorundadırlar.
- Aşkun'la ölünceye kadar dost kaldık. Son günlerde Hakkı Suman adlı bir eski MlTçi iie Ziverbey İşkence
köşkü idarecisi Memduh Ünlütürk bu ilişkiyi gölgelemek istemişlerse de, sonuç alamamışlardır.
5 Bir ara Tuğgeneral Faik Türün Mahkeme Başkanlığımı yaptı.
6 Kurmay Albay (E), İstihbaratçı, As. Müze Müdürü, Emniyet Genel Müdürü, Başbakanlık Müsteşarı.
7 Kurmay Albay (E), İstihbaratçı, Harp Akademileri öğretmeni, 27 Mayıs'ın saygın isimlerinden.
26
tiyordu.
Burada da CIA - MİT ilişkisini birinci e l d e n saptamıştım. T ü r k halkının
ulusal bilinç ve o n u r u açısından k o n u n u n ö n e m i n i algılamıştım. İkinci
kez de MİT k o m p l o s u y l a bir ay i ş k e n c e g ö r ü p Bomba Davası'nöa iki yıl
Selimiye'de h a p i s yattıktan sonra istihbarat ö r g ü t l e r i n i n üzerine d a h a d a
eğilmeyi g ö r e v s a y d ı m . Gerek 1964 ve g e r e k s e 1975 yılında yaptığım sa­
v u n m a l a r d a v e m a h k e m e l e r d e , b u ö r g ü t ü a m a ç l a n dışında kullananları
sert bir üslupta s u ç l a d ı m . A m a c ı m ö r g ü t ü y ı p r a t m a k d e ğ i l , O'na yararlı
olmaktı... B u n u y a p a r k e n k e n d i m i d e riske ettiğimin bilincindeydim...
G e r ç e k t e istihbarat akla, sezişe, ilme d a y a n a n e d i l g e n bir çabadır. A m a ­
cı karar m a k a m l a r ı n a doğruları b u l m a d a y a r d ı m c ı olmaktır.
O y s a ki 12 M a r t ' t a n bu y a n a istihbarat ^örgütlerini -MİT dışındakilerini
d e - her t ü r l ü , şantaj, k o m p l o , p r o v a k a s y o n , sahte v e g e r ç e k o p e r a s y o n ­
da kullanmak ve t e k n i k s o r g u l a m a a d ı altında işkence y a p m a l a r ı m o d a
o l d u . B u n u n t e m e l n e d e n i kurulan dış ilişkiler v e b u a m a ç l a d ı ş a r d a y e ­
tiştirilmiş kişilerin o r a d a k i örnekleri ü l k e m i z d e u y a r l a m a y a kalkmaları o l ­
d u . Amerikalıların adı üzerinde «dirty action» d e d i k l e r i m o d e l i n ülke­
m i z d e sadık savunucuları çıktı. Bunlar istihbaratı «aktif operasyon» anla­
mında anlıyorlar v e ö r g ü t ü b u y ö n d e , k u l l a n m a k istiyorlardı. Eğer ş u s o n
«MİT Raporu» olayı çıkmasaydı başını H i r a m A b a s ve M e h m e t Eymür'-
ün çektiği M a s o n biraderler ve yandaşlarının marifetleri İtalyan P-2 M a ­
s o n Locası üstatlarından Gelli'nin s o n u n a benzeyebilirdi. U c u z kurtul­
duklarına şükretsinler... A d a m ı öyle ileri geri, yalan yanlış k o n u ş t u r m a z ;
lar. H e m eski ö r g ü t ü , h e m onların işkencelerinden g e ç e n insanlar,
Men dakka dukka.. «Devlete hizmet ettim derken» insanlara «Görevleri­
ni sürdürmeleri devlet açısından sakınca yaratacak» d i y e Emekli San­
dığının y o l u n u gösterirler... «Ben işkenceci değilim» d i y e n H i r a m Abas'ı
ben Zihni p a ş a işkence k ö ş k ü n d e g ö r d ü ğ ü m ü v e b u k o n u d a yasal
başvurularda b u l u n d u ğ u m u açıklamak isterim. Ayrıca yıllardır basında
bu d o ğ r u l t u d a s u ç l a n a n bir kişinin o g ü n l e r d e ne açıklama, ne tekzip, ne
d e yargı y o l u n a b a ş v u r m a m ı ş olması b u g ü n k ü yadsımasını değersiz kı­
lar. G e r ç e k t e biz, yaralı kuşa k u r ş u n atmayız, a m a H i r a m Abas'ların,
M e h m e t Eymür'lerin şahin oldukları d ö n e m d e d e k o n u ş t u ğ u m u z için b u ­
g ü n bu hakkı k e n d i m i z d e buluyoruz... Eğer 1960'lı yıllarda Milli Emniyette
lütfedip g ö r e v kabul e t s e y d i m . Bu a d a m l a r e m r i m d e «sokak ajanlığı» y a ­
pacaklardı. A m a g ü n geldi «devlete hizmet ediyoruz» paravanası ardına
sığınan görevlilerin çevirmedikleri d o l a p kalmadı... Bu k o n u d a ayrıntılı
* P-2 Mason Locası lideri Licio Gelli, darbe girişimine hazırlık olmak üzere terör olaylarını örgütlemekten yar­
gılanıyor. (Milliyet, 12 Nisan 1988).
" B u kişilerin bağlı bulunduğu Mason Locası'nın bu kadar işkence savı karşısında tavır almaması Masonluğa
işkencecilik gölgesi düşürmez mi?
27
eleştiri hakkımızı saklı t u t a r a k «yaptığı işten t i k s i n d i ğ i n i söyleyenlerin ay­
nı y o l u izleyeceklere ö r n e k olmasını dileriz. (Bu k o n u d a bakınız:)
1 Mayıs 1977 g ü n ü halâ giz perdesi a r a l a n m a y a n bir t o p l u m s a l p r o v a - O R T A D O Ğ U ' D A ŞEYTAN Ü Ç G E N L E R İ *
k a s y o n ve katliam tezgâhlanmıştı. Bu olayın da etkisiyle yazdığım bir dizi 7 GÜN DERGİSİ: 15 Haziran 1977
yazı -1977- içinde ara başlık halinde «Orta Doğu'da Şeytan Üçgenle­ Talat Turhan

rinden söz e t m i ş t i m . 1 8 Rastlantıya bakınız ki a r a d a n onbir yıl g e ç t i k t e n

s o n r a b e n i m yazdıklarımı h e m e n h e m e n aynı başlıkla 2000'e D o ğ r u s o -
mutlaştırdı ve bu o l g u içinde H i r a m Abas'ın işlevini a ç ı k l a d ı . 1 9 G e n e aynı
d e r g i aynı k o n u y u H i r a m Abas'ın Siyonist bir yaklaşım içinde k a h r a m a n
Filistin halkının Ulusal Kurtuluş Savaşına karşı tavır aldığını belgeleriyle
açıkladı. Ü ç g e n l e r z a m a n içinde yer değiştirmiştir a m a , yeni d ü z e n l e ­
melerle A B D b ö l g e halklarına tuzaklar kurarak, çıkarlarının bekçiliğini
yaptırmaktadır.
Ş i m d i anılan yazıyı a y n e n aşağı ç ı k a r ı y o r u m .
20 Haziran 1988
8 AYDINLIK, 8 Ağustos 1978 -CIA okullarında 4 yıl eğitilen kontrgerilla şefi- istanbul'da bütün provakasyon ve
tertiplerin ardındaki beyin: M. HİRAM ABAS.
2.THKP-C sanıklarından Lale Sönmez (Arıkdal) «Hiram Abas'ı Erenköy'deki işkence evinde gördüm» «Hiram
Abas, bende insanlara işkence yapmak özel bir uğraş haline geldi diyordu.»
9 AYDINLIK, 24 Ağustos 1978 - «istanbul kontrgerillasında işkence, provakasyon ve istihbarat yöneten «BEŞ­
Lİ ÇETE»den Mehmet Eymür -Eymür MİT içindeki MC yanlısı cuntadan»
10 Talat Turhan, BOMBA DAVASI, 'Savunma', 2 (işkence) s.381 - 416 (H.Abas ve M.Eymür'den ismen söz e-
diliyor.) . c e ğ i gibi, iç ve dış d i n a m i k l e r i m i z i n verdiği g ü ç n e d e n i y l e «mazlum ülke­
11 İKİBİN'E DOĞRU - MİT Müsteşar Adayı -Mister Komplo- Hiram Abas. (2-8 Ağustos 1987, sayı: 31) - Ma­
sonlar MİT'in kilit yerlerinde - ilhami Soysal.
12 SORUN, BİRLİKTE KİTAP DİZİSİ, 1 Ekim'87, Talat Turhan, «Milli İstihbarat Teşkilâtı ve Sivilleşme» (H.
Abas ve M.Eymür'den ismen sözediliyor.)
13 İKİBİN'E DOĞRU, 21 -27 Şubat 1988, Sayı: 9. «MİT RAPORUNDA ÖZAL PARMAĞI», GİZLİ KIRIKKALE
TOPLANTISI
14 İKİBİN'E DOĞRU, 10 Nisan 1988, Sayı: 16. Mahir Kaynak, «Bir daha MlTci olmam.»
15 Sabah Gazetesi, 8-11 Haziran 1988, «Hiram Abas - Güngör Mengi Söyleşisi»
16 Güneş Gazetesi, 11-12 Haziran 1988, «Mehmet Eymür - Hayri Birler Söyleşisi»
17 Bulvar Gazetesi, 13-19 Haziran 1988, «Mehmet Eymür - Oktay Balamir Söyleşisi»
18 Taiat Turhan, «ORTADOĞUDA ŞEYTAN ÜÇGENLERİ» 7 GÜN Dergisi, 15 Haziran 1977.
19 İKİBİN'E DOĞRU, 28 Şubat - 5 Mart 1988, Sayı: 10. «Şeytan Üçgeni: CIA - MOSSAD - MİT İLİŞKİLERİ»
(EK-3)
20 İKİBİN'E DOĞRU, Olaylarla HİRAM ABAS - CIA - MOSSAD İŞBİRLİĞİ. 12 Haziran 1988, Sayı: 25. (EK-4)
Y.N. Bu konudaki yadsınması olanaksız gerçekleri tam anlamıyla kavramak isteyenlere Benim (18) deki ya­
zımla, (19) ve (20) deki yazıları karşılaştırmalı olarak okumalarını öneriyorum.
A - Geçmişin Mirası ve Düzen Değişikliği
Ulusal Kurtuluş Savaşı'mız anti-emperyalist, anti-kapitalist ve tam ba­
ğımsızlık ilkelerini şiar e d i n e r e k başarıya ulaşmıştı.
Dünyanın ilk Kurtuluş Savaşı'm v e r e n Türkiye, o d ö n e m d e kendisi gibi
emperyalizm, kapitalizmve bağımlılık tuzağı içine d ü ş ü r ü l e r e k , s ö m ü r ü ­
len m a z l u m ülkelere ö r n e k olmuştu...
Atatürk'ten s o n r a k i iktidarlar, O ' n u n ilkelerine her g e ç e n g ü n sırt çevire­
rek, kendi çıkarlarını emperyalizmce b ü t ü n l e ş m e d e g ö r d ü k l e r i için, yeni­
d e n emperyalizmin ve kapitalizmin ağına g i r m e k t e bir sakınca g ö r m e d i ­
ler. Bu n e d e n l e d e , ö d ü n yarışı i ç i n d e kanla kazanılmış «tam bağım-
sızlıkMmm da«bağımlılık»a dönüştürdüler...
Bu bağımlılık politikası'nın iflası b u g ü n için «Amerikan a m b a r g o s u » ile
s o m u t bir g e r ç e k olarak ö n ü m ü z d e durmaktadır.
Türkiye A t a t ü r k ' ü n anti-emperyalist, anti-kapitalist ve tartı bağımsızlık il­
kelerini t e m e l alarak, kendi d ü z e n i n i n model ve ideolojisini y a r a t m a k
uğraşısı içine g i r s e y d i , b u g ü n k ü «ideolojik boşluk» m e y d a n a gelmeye­
lerin ideoloji ve dış politikaları'na önderlik e t m e k olanağını kazanmış
olacaktı... D o ğ a l olarak u l u s ç u ve g e r ç e k ç i b ö y l e bir seçenek, ülkemizi
h e m b l o k s u z ülkelerle bütünleştirecek, h e m d e A r a p âlemî'nde, «Devrim
ö n c ü l ü ğ ü » y a p m a m ı z ı m ü m k ü n kılacaktı. Dolayısıyla da İslâm âlemi üze­
rinde de e t k e n olmamızı sağlayacaktı...
O y s a ki, b u g ü n içinde b u l u n d u ğ u m u z i ç v e dış d u r u m , t ü m boyutlarıyla
g e ç m i ş t e yapılan hataları g ü n y ü z ü n e çıkardığı halde, b u o l u ş u m u n s o ­
r u m l u s u olanlar, A t a t ü r k ç ü olduklarını iddia ediyorlar ve halâ «Atatürkçü-
* Kaynakça ve açıklamalar yazı SORUN Dergisi'nde yeniden yayınlanırken eklenmiştir.
1 Milli Savunma Bakanı Ercan Vuralhan diyor ki: Milliyet, 10 Haziran 1988. «TAM BAĞIMSIZLIK HİÇBİR ZA­
MAN ARZU EDİLEN DURUM OLMAMALIDIR.»
Y.N.: Tam bağımsızlıkçılar ve Heykel Atatürkçüleri neredesiniz?

28
29
lük» d i y e bir ideolojik m o d e l d e n u t a n m a d a n s ö z edebiliyorlar. 2 Ankara-Tahran-Tel Aviv ü ç g e n i b u a m a ç l a o l u ş t u r u l m u ş ü ç g e n l e r d e n
biridir. Çağlayangil'in de kabul ettiği g i b i , MİT-SAVAK-MOSSAD arasında
Anti-emperyalizm yerine Amerikan emperyalizm"m\
o r g a n i k bağlar k u r u l m u ş ve Türkiye-lran-îsrail istihbarat örgütleri CIA ile
Anti-kapitalizmyer'mekapitalizm'ı işbirliğine sokulmuştur...
Tam bağımsızlık y e r i n e bağımlılığı yeğleyenler, Atatürkçü olamazlar ve
«Ülke Ekibi» adı verilen y a y g ı n bir A m e r i k a n İstihbarat Ekibi tarafından
O ' n u n m o d e l i n i n ardına sığınamazlar... CIA adına g ö r e v y a p a n ajanlar, bu ilişkiyi d ü z e n l e m e k t e d i r l e r . 4
«Gaflet ve hıyanet» i ç i n d e bulunanlar, içine d ü ş t ü k l e r i u m u t s u z l u k ba­
MİT-SAVAK-MOSSAD ü ç g e n i n i n D o ğ u ' d a Pakistan ve Batı'da Batı Al­
taklığında «sağa d a , sola da karşıyız» d i y e bağırırken, g e r ç e k t e hiç bir şey m a n istihbarat ö r g ü t ü B N D ile b ö l g e d e k i istihbarat ağının yaygınlaştırıl­
olmadıklarını ifade etmektedirler... dığı da bilinen bir gerçektir.
«İdeolojik boşluk»a toplumların tahammülü y o k t u r . Tıpkı «hava
A m e r i k a n E m p e r y a l i z m i O r t a d o ğ u , D o ğ u A k d e n i z v e dolayısıyla Kıbrıs
boşluğu» gibi, k e n d i l i ğ i n d e n dolar... Bu n e d e n l e Atatürk m o d e l i n i , Tür­
politikası'nı b u b ö l g e d e o l u ş t u r d u ğ u «şeytan ü ç g e n l e r i n e d a y a n d ı r m a k ­
kiye'nin e k o n o m i k , sosyal, politik, kültürel ve tarihi o l u ş u m u , üzerine bina
tadır. Türkiye'nin Kıbrıs m ü d a h a l e s i b ö l g e d e k i d e n g e y i emperyalistler
e d e r e k k e n d i m i z e ö z g ü bir «ideolojik modele» d ö n ü ş t ü r e m e y e n l e r i n ya­ aleyhine b o z d u ğ u için, b u g ü n T ü r k ulusu «silah a m b a r g o s u » ile cezalan­
rattıkları «ideolojik boşluğu» d i ğ e r m o d e l l e r i n d o l d u r u l m a s ı n d a n d a h a dırılmış bulunuyor... Bu c e z a d a n kurtulmayı a m a ç l a y a n MC iktidarının
d o ğ a l bir sosyal o l u ş u m d ü ş ü n ü l e m e z d i . . . t ü m girişimlerinden o l u m l u s o n u ç a l a m a m ı ş olması, bir başka açıdan d a
Kanımızca, b u g ü n k ü ideoloji tartışmaları ve düzen değişikliği fikrini O'nun dış politikasının iflâsını kanıtlamaktadır...
g ü n d e m e getiren nedenler arasında d ü n yaratılan b u boşlukta .bulun­
A m e r i k a n E m p e r y a l i z m i O r t a d o ğ u ' n u n kuzey b ö l g e s i n d e MİT-SAVAK-
maktadır... M O S S A D ' d a n o l u ş t u r d u ğ u şeytan ü ç g e n i n i n SAVAK u c u ile gerici ve CIA
B u d u r u m u n sorumluları o l a n e m p e r y a l i z m e v e kapitalizme bağımlı işbir­ işbirlikçisi A r a p ülkeleriyle de ilişki içine girerek istihbarat şebekesini Or­
likçi g ü ç ve sınıflarla onların s ö z c ü s ü iktidarlar, k o k u ş m u ş düzenlerini t a d o ğ u ' n u n g ü n e y b ö l g e s i n e d e yaymış, v e b u a m a ç l a d a İran-Ürdün-
yaşatmak için, işkence-terörizm, bireysel ve toplumsal siyasi cinayetler S u u d i A r a b i s t a n ' d a n oluşan bir d i ğ e r ü ç g e n oluşturmuştur.
ve toplumsal provokasyonlar'dan medet umuyorlar...3
Bu kadarı ile de yetinmeksizin A r a p ülkeleri'nden Nasır'ın t u t u ş t u r d u ğ u
D o ğ a l olarak d a , g e r ç e k u l u s ç u , d e v r i m c i sınıf ve g ü ç l e r bu tavra karşı «devrim meşalesi»n\ s ö n d ü r m e k için bu b ö l g e d e gerçekleştirilen Emper­
yasal k a v g a vereceklerdir. Bu kavga, a y n ı z a m a n d a Türkiye'nin kendi yalist ş e y t a n ü ç g e n l e r i n i n de katkısı ile Enver Sedat'ın politikasını k e n d i ­
düzenini arama ve yaratma uğraşısı içinde bulunduğunu da simgele­ sine bağlamış ve FKÖ üzerindeki baskıları yoğunlaştırmıştır. L ü b n a n iç
mektedir... h a r b e sürüklenerek, bir y a n d a n O r t a d o ğ u ' d a k i A m e r i k a n k ö p r ü b a ş ı olan
Emperyalist hıyanet zincirlerinin kopartılıp atılması, kanımızca düzen
değişikliği g ü n d e m i n d e birinci ö n c e l i ğ i almalıdır... 4 Amerikan FM 30-31 A resmi talimnamesi: (Barış, 24 Mart, 16,18 Nisan 1975)
~â) ABD'nin konuk bulunduğu ülkelerde işbirliği yaptığı statükocu -muhafazakar- iktidarlarla, gerektiğinde
müştereken iç sorunlarla ilgili harekât -operasyon- yapmayı ve bunun için, dahilde çıkabilecek çatışmalar-
la Amerikan Ordusu ile müdahale etmeyi öngörmektedir.
e - Amerikan Emperyalizminin Şeytan Üçgenleri ve Bakınız: İKİLİ ANLAŞMALAR, Haydar Tunçkanâl ~~
b) «Operasyonların birincil merkezi, ABD'nin en büyük ülke içi koordinasyon ve denetim organı olan «ÜL-
Türkiye'nin Milli Politikası Üzerine " htb EKlBl»dlr...» •
c) «ABD ordusu, iç savunma istihbarat sisteminde tedricen milti düzeyden daha alt bölgelere de kol sala-
Amerikan e m p e r y a l i z m i Ortadoğu ve D o ğ u Akdeniz politikalarını, bılir... ABD ülke İçi askeri istihbaratının inşası, aynı zamanda NIDCC* ve Bölge Koordinasyon rvıerkezleri
o l u ş t u r d u ğ u politik, e k o n o m i k , askeri v b . bağları k o r u m a amacını g ü d e n (ACC)" doğrudan destekleyen ev sahibi ülkenin askeri istihbarat örgütlerine danışmanlar sağladığı gibi.."
ve istihbarat ağlarından k u r u l a n şeytan üçgenleri ile y ü r ü t m e k t e d i r . ^ ABD ordusunun istihbarat konusundaki katılmasını da içerir... ABD ve evsahibi ülke arasındaki birleşik ET
istihbarat toplama, çalışma ve üretme programlarının planlanması ve teftiş edilmesi, ABD ve evsahibi
ülkenin istihbara! gereklerini etkin bir şekilde karşılamak için gereklidir.»
2 12 Eylül'den sonraki «Atatürkçülük» edebiyatı yerini «Türk - İslâm» sentezine bıraktı. Bugün için ABD'ye ba­ _* National Intelligence Department Coordination Center = NIDCC (Milli istihbarat Teşkilâtı Koordinasyon
ğımlılığın şampiyonluğunu yapan iktidarın İçteki ideolojisi budur... Şeriatçı dost ve müttefik ülkelere yenileri Merkezi)
katılıyor bugünlerde -PAKİSTAN, BANGLADEŞ-... Acaba öylesi emperyalist sömürgenlerin daha mı işine ** Area Coordination Center = ACC.
geliyor?
3 Y.N.: Bugün de değişen bir şey yok.

30 31
İsrail güçiendirjlirken, d i ğ e r y a n d a n A r a p ' l a r d a n FKÖ ile y a n a n «devrim
afeş/»ni s ö n d ü r m e girişimleri yoğunlaştırılmıştır...
Emperyalistlerin ağına d ü ş e n ülkelerin, u y d u l u k t a n b a ş k a seçenekleri
kalmadığı için dış politikaları, ulusal çıkarları d o ğ r u l t u s u n d a açık ve s a m i ­
mi olarak y ü r ü t ü l e m e m e k t e d i r . Bu d u r u m , d o ğ a l olarak onların yalnız kal-
malarıyla s o n u ç l a n m a k t a d ı r .
Ö r n e ğ i n : Kıbrıs s o r u n u ' n d a A r a p ülkeleri'nden bile d e s t e k g ö r m e y i ş i m i z ,
o l u ş u m u n d a katkımız b u l u n a n şeytan ü ç g e n l e r i n i n rolü k ü ç ü m s e n e ­
m e y e c e ğ i gibi, bir b a ş k a a ç ı d a n da M C ' n i n dış politikasının tükenmişliğini
yansıtmaktadır.
Dış politika'da yalnızlıktan k u r t u l m a k için, MC iktidarı ile açığa çıkan Pa-
nislâmist akımlar'm da katkısı ile A r a p ülkeleri'yle ilişkiler Siret konferansı
SORUN DERGİSİ'nde yayınlanan yazılarımda Milli İstihbarat Teşkilâ­
d ü z e n l e m e y e lâiklik ilkesine ters d ü ş e n bir d ü z e y e getirilmeye çalışılmış
tından (MİT) söz e t m e k g e r e k s i n i m i d u y m u ş t u m ' 1 " 2
ve -Arap ülkeleri'yle ümmetçi fikre d a y a n a n bağlar k u r u l m a k istenmiştir.
Bu a m a ç l a , özellikle MC iktidarı d ö n e m i n d e tantanalı «İslâm konferans­ «Milli İstihbarat Teşkilâtı ve Sivilleşme» başlığını taşıyan ilk yazıda, aslın­
ları» d ü z e n l e n i p dış politikada yalnızlıktan k u r t u l m a k isteyenler, bu g i ­ da 1986 yılında yayınlanan bir y a p ı t ı m a 3 g ö n d e r m e yapıyor, önerinin ilk
rişimlerinde bile s a m i m i değillerdi. Çünkü... sahibi o l d u ğ u m u v u r g u l a m a k i s t i y o r d u m . 1986 yılından s o n r a «MİT'in si-
villeştirilmesi» k o n u s u g ü n c e l l e ş m i ş ve bu d o ğ r u l t u d a iktidar kanadında
A m e r i k a n E m p e r y a l i z m i n c e oluşturulan,
s o m u t girişimlere başlanılmıştı. 4 A n c a k k o n u y l a ilgilenen t ü m yayın or­
CIA-MİT ganları «Amerika'yı y e n i d e n keşfetme» tavrını y e ğ l i y o r d u . Bir ç o k kişinin
CIA-MOSSAD g ö r ü ş ü ve d e ğ e r l e n d i r m e s i n e yer veriliyor, fakat önerinin ilk sahibinin «kı-
MİT-MOSSAD lınç hakkı» g ö z ardı e d i l i y o r d u . B u n a karşın anılan yazıdaki uyarılar d o ğ ­
rultusunda «sivilleşme» her g e ç e n g ü n d a h a da g ü n c e l l e ş i y o r d u . Ko­
ilişkileri içinde T ü r k i y e ve israil İstihbarat Örgütleri arasında k u r u l m u ş
nuya ilgi d u y a n kişi ve yayın organları bize baş v u r m a k şöyle d u r s u n ,
b u l u n a n gizli bağlar var o l d u k ç a Türkiye İslâm ülkeleri ilişkilerini ulusal
yazdıklarımızdan alıntı y a p m a y ı bile g ö z e alamadılar. S o r u n «Basın ahlâ­
çıkarlarımıza u y g u n ve s a m i m i y e t ölçüleri içinde y ü r ü t m e s i olanaksızdı...
kına» tipik bir ö r n e k o l u ş t u r u c u nitelikte idi... G e r ç e k t e bizim açımızdan
Kaldi ki, İslâm ülkeleri de h o m o j e n bir m a n z a r a g ö s t e r m e m e k t e , içle­
olayın bu yanı ö n e m taşımıyordu... A n c a k iktidarın sivilleşme anlayışıyla
rinde ç o k y ö n l ü çelişkiler bulundurmaktadır...
bizimkisi arasındaki yüz seksen derecelik farklılığı v u r g u l a m a k z o r u n l u ­
O halde CIA-MİT-MOSSAD ilişkilerine karşı ç ı k m a d a n , tantanalı İslâm l u ğ u n d a idim. Anılan yazımla 1 bir ö l ç ü d e de olsa bu g ö r e v i yerine getir­
konferansları düzenleyenler, ne y a p m a k istiyorlardı?... m e ğ e çalıştım. Bu a r a d a iktidar tarafından «MİT M ü s t e ş a r l ı ğ ı n a getiril­
Din'i politikaya alet ederek, b u sahte i g ö r ü n ü m içinde g e r i c i v e t u t u c u m e k istenilen H i r a m A b a s üzerine dikkatleri ç e k m e k v e b u d u r u m u n ya­
çevrelerin o y u n u kazanmak... ratacağı sakıncaları k a m u o y u n a yansıtmak istemiştim. Doğal olarak A b a s
ekibinin ikinci a d a m ı k o n u m u n d a k i M e h m e t E y m ü r ' d e n d e söz etmiştim.
Türkiye'nin s ö m ü r g e n e m p e r y a l i s t ve kapitalist ilişkilerinden arındırılma­
sı ve ulusal çıkarlarımıza u y g u n , s a m i m i , açık, haysiyetli, bir dış politika Gerçekte anılan kişilerin, Faik T ü r ü n liderliğinde 12 Mart ö n c e s i ve s o n ­
izlemesi a n c a k düzendeğ7ş/W/'ğ/'nebağlıdır. rası, b ü t ü n şantaj, k o m p l o , p r o v o k a s y o n , sahte o p e r a s y o n ve işkenceli
Ve de, «bu düzen değişmelidir.» 5 s o r g u l a m a l a r d a yer aldığı s ö y l e n i y o r d u . A m a başlangıçta bu kişilerin bir

5 Özal da düzeni değiştirdiğini iddia ediyor, geri vitese takarak, bizim düzen değişikliği anlayışımız farklıdır:
«Evet sahte milliyetçilerin, dümenlerine baktıkları bu düzen mutlaka değişecektir. Düzen iki yolla değişir.
Oyla, zorla... «Talat Turhan'ın savunması, Celil Gürkan, 12 MARTA BEŞ KALA, s.405-410» İnanıyoruz kl
Türk halkı emperyalist ve kapitalist uydu ilişkilerden arındırılmış gerçek bağımsız ve demokrat bir düzene
mutlaka erişecektir.
* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi EYLÜL'88 tarihli sayısında yayınlanmıştır.
1 Talat Turhan, «Milli İstihbarat Teşkilâtı ve Sivilleşme», SORUN Birlikte Kitap Dizisi, 1 Ekim 1987
2 Talat Turhan, «Yine Milli İstihbarat Teşkilâtı...», SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Temmuz 1988.
3 Talat Turhan, Bomba Davası, Savunma, 2'nci kitap (İşkence) s. 381-416, Şahap Balcıoğlu ile söyleşi.
4 Hiram Abas'ın Halit Narin'i koruma görevinden (!) MİT müsteşar yardımcılığına atanması gibi...(yn.)

32 33
 5
ç o ğ u n u n ismi bite k a m u o y u n c a b i l i n m i y o r d u -Eyüp Özalkuş dışında- ,
1974 yılında Selimiye C e z a ve T u t u k e v i n d e n tahliye o l d u k t a n s o n r a iz
s ü r ü p , köstebekleri s a p t a d ı m . Listeyi z a m a n ı n iktidarına ve basına ver­
6
d i m . Haklarında geniş bir yayın k a m p a n y a s ı b a ş l a t ı l d ı
B u tavrı s ü r d ü r ü r k e n a m a c ı m kişilerle u ğ r a ş m a k değildi. Hiçbir «demok­
ratik», siyasi, ahlâki ve insancıl ö l ç ü y ü temsil etmeyenlerin sergilenmesi
bir yurtseverlik ö l ç ü t ü y d ü . A n c a k H i r a m ekibinin MIT'na e g e m e n olduk­
ları d u r u m d a , ulusal çıkarlarımız açısından sayılamayacak kadar sakın­
caları b e r a b e r i n d e g e t i r e c e ğ i n e kesinlikle i n a n ı y o r d u m . Onları deşifre et­
m e k v e k a m u o y u n d a b u d o ğ r u l t u d a bir tartışma başlatıp yıpranmalarını
s a ğ l a m a k i s t i y o r d u m . V e d e g ö r ü l d ü ğ ü g i b i b u d o ğ r u l t u d a k i girişimlerim
1970'li yıllardan bu y a n a süregeliyordu...
Anılan ekibin O k y a n u s ö t e s i n d e k u r u l m u ş ilişkiler ve destekçileri b u l u n ­
d u ğ u ve oralarda yetiştirilerek, Türkiye'de denendikleri iddia ediliyordu.
CIA, M O S S A D , B N D , SAVAK (iran Şahı d ö n e m i ) vb. gibi... İstihbarat ör­
gütleriyle işbirliği boyutları dışını aşan ilişkiler içine girdikleri s ö y l e n i p ya­
zılıyordu.
En önemlisi «CIA e k o l ü » n ü benimsedikleri için, istihbaratı ve istihbarat
örgütlerini A m e r i k a g i b i o p o r t ü n i s t , p r a g m a t i s t ve Machiavelist bir an­
layışla kullanma y ö n t e m i n i u y g u l a m a y ı yeğliyorlar ve yasa dışına çık­
m a k t a hiçbir sakınca g ö r m ü y o r l a r d ı .
Aslında Amerikan FM 31-15 resmi t a l i m n a m e s i n d e n t e r c ü m e edilen, ST
31-15 adlı «Gayri nizami kuvvetlere karşı harekât» adlı Kara Kuvvetleri
Komutanlığı sahra t a l i m n a m e s i n d e ü l k e m i z d e kontr gerilla adıyla tanınan
yeraltı ö r g ü t ü n ü n şeması verilmekte ve bu ö r g ü t elemanlarının «kanunî
statüyesahipdeğillerdir» denilmektedir.11
B ö y l e bir yaklaşımı k u ş k u s u z d e m o k r a t i k h u k u k devleti ve Anayasal dü
/ifc/o/ Haceti Sa/ird %Urtficirtâ£).
5 Bu Kişi ilk kez tarafımdan saptanılıp, 1973 yılında Bomba Davası, Duruşma tutanağına «Kel Eyüp» diye ge­
çirilmiştir, (y.n)
6 «Talat Turhan, Sadi Koçaş ve Memduh Ünlütürk'e cevap veriyor: Kontr-Gerilla Gerçeği» Politika, 10-16 Mayıs
1978* Ünlütürk'e hitaben: «Görev esnasında, MİT'ten: E.Ö., HA,** 8.Y., A.Â., C.A., M.A., F.I., Ö.K., H.T.,
O.O., Emniyet'ten M.Ç., I.A., G.D., Ş.B., M.D., K.K, İle nerede, ne zaman, hangi amaçla çalıştınız? Bu kişi­
lerle ilişkilerinizin yasa sınırları içinde olduğunu iddia edebilir misiniz?»
* Bu yazımla Ziverbey işkence köşkü yöneticisi Tümgeneral (E.) Memduh Ünlütürk'ü basın önünde açık tar­
tışmaya çağırmıştım. Tabii önerimi kabul etmedi; ama İzmir'de kişiliğime yönelik kara çalma girişimlerini
sürdürdü. Bu ona yakışan bir tavırdı aslında...
** Hiram Abas.
7 Talat Turhan, «Ortadoğu'da Şeytan Üçgenleri», 7 Gün Dergisi, 15 Haziran 1977, (Yazı 2'de age'de yeniden
yayınlandı).
8 «MİT Müsteşar Adayı - Mister Komplo, Hiram Abas» 2000'e DOĞRU, 2-8 Ağustos 1987, s.31.
9 «Şeytan Üçgeni: CIA - MOSSAD - MİT ilişkileri», 2000'e DOĞRU, 28 Şubat, 5 Mart 1988, s. 10. (EK-3)
10 «Olaylarla Hiram Abas, CIA - MOSSAD İşbirliği» 2000'e DOĞRU, 12 Haziran 1988, s. 25 (EK-4)
11 Talat Turhan, Bomba Davası, Savunma, Vinci kitap.
34
zenle b a ğ d a ş t ı r m a k olanaklı değildir.
A n c a k emperyalist devletlerin istihbarat ö r g ü t l e r i saldırgan, şantaj ve
k o m p l o d a n o l u ş a n istihbaratçılık anlayışını b e n i m s e m i ş , bu a m a ç l a CIA
içinde örgütler k u r u l m u ş «Dirty Action-Kirli Harekât» d e n i l e n y ö n t e m l e r e
baş vurdukları da bilinen gerçekler arasındadır.
A m e r i k a n S e n a t o s u n c a ClA'nın bu türlü y ö n t e m l e r i araştırılmış, k o m i s ­
y o n u başkanı «Church» adıyla bir r a p o r yayınlanmıştır. Bu r a p o r d a n
öğrendiğimize göre:
- Şili, Santiago'da General Schneider, 22 Ekim 1970 g ü n ü ,
- Patrice L u m u m b a , Ellsabethville'de, 13 Şubat 1961 g ü n ü ,
- Vietnam'da N g ö Dinh D i e m , 1 Kasım 1963 g ü n ü ,
- Dominik'te Rafael Trujillo, 30 Mayıs 1961 g ü n ü CIA yöntemleriyle ö l d ü ­
rülmüşlerdir.
Aynı yapıtta M a s s a c h u t e s temsilcisi Michael H a r r i n g t o n ' u n bir m e k t u ­
b u n d a n A B D ' n i n Şili'deki oyunlarına yer verilmektedir:
«1962 ile 1973'ü kapsayan d ö n e m d e 40'lar k o m i t e s i (ClA'nın yasadışı
etkinliklerini g ö z e t e n ve yetkili kılan Milli Güvenlik B a ş k a n Yardımcısı t a ­
rafından idare edilen Bakanlıklararası k u r u l u ş ) 1 3 Allende'nin seçilmesini
engellemek v e M.Colby'nin d e y i m i y l e o n u n d ü ş m e s i n i çabuklaştırmak
için 11 m i l y o n d o l a r harcamıştı... Fonlar, A v r u p a ve Latin Amerika'daki
çeşitli ülkelerin aracılığıyla kişilere ve partilere verilmişti. 1964'de 3 mil­
y o n dolar s e ç i m l e r d e Allende'nin rakibi olan Şili Hıristiyan Demokrat Par­
t i s i n e gönderilmişti. 4
MİT yasası g e r e ğ i n c e de ö r g ü t ü n e y l e m e yönelik bir görevi b u l u n m a -
rnâTctâclır. A m a M İ T n ı CIA yöntemleriyle k u l l a n m a ğ a kalkarsanız bu ey­
lemler emperyalist devlete yararlı olacağı için çift y ö n l ü bir hiyanete d ö ­
nüşebilir...
Kanımıza g ö r e , Hiram A b a s ekibinin (ve destekçilerinin) eh büyük yanıl­
gısı bu anlayıştan kaynaklanıyordu. A m a ç l a r ı MİT'ndaki asker kökenlileri
z a m a n içinde tasfiye e d e r e k ö r g ü t ü «kirli harekât» ağırlıklı kullanmak,
kendi bağıntıları ve sınırlı d ü n y a görüşleri k o ş u t u n d a «komünizmle m ü ­
cadele» e t m e k t i .
Nitekim yasalarımızda yeri o l m a y a n bu tür o p e r a s y o n l a r a karıştığını bu
12 «Les complots de la CIA - Manipulations et Assassinats».
13 Ülkemizde bu işlev «Milli Güvenlik Konseyi» ve «Milli İstihbarat Koordinasyon Kurulu» tarafından yürütülü­
yor olabilir, (y.n.)
14 ClA'nın marifetleri sayılmakla bitmez, bu amaçla gerek dünyada ve gerekse ülkemizde yüzlerce cilt kitap
yazılmıştır. Alıntı yaptığımız yapıt, (12'de a.g.e.) resmi belge niteliğinde olup tercüme edilip yayınlanmamış­
tır, (y.n.)
35
g ü n ö v ü n e r e k açıklayan H i r a m A b a s , açıklamaları ile kendisini ele ver­
mektedir.15
Oysa, istihbarat görevlilerinin örlde gelen nitelikleri arasında, önyargısız
b u l u n m a k ve tarafsız o l m a k sayılabilir. A m a , H i r a m A b a s ilk kez MIT'n-
d a n ayrıldıktan sonra, b u g ü n g e r ç e k niteliği t ü m açıklığıyla o r t a y a çıkan
bir iş adamının e m r i n e ve hizmetine girmiştir. Yani y e ğ l e m e s i n i n ser­
m a y e n i n (!) yanı o l d u ğ u n u göstermiştir. Böyle bir hizmeti kabul e d e n kişi
nasıl olur da yeniden MİT'nın başına g e t i r i l e b i l i r d i . 1 7
D a h a d a önemlisi H i r a m A b a s v e M e h m e t Eymür, b a b a d a n g e l m e m a ­
s o n idiler. Yani bir b a ş k a ö r g ü t ü n - legal g ö r ü n ü m d e de olsa (!) - üyesi
idiler.
Bu nitelikteki kişiler ve yandaşları b i z i m anlayışımıza g ö r e , istihbarat ör­
gütleri ve ülke çıkarları için potansiyel bir tehlike oluşturabilirlerdi. Bu ne­
d e n l e onlara karşı ç ı k m a ğ ı bir yurtseverlik g ö r e v i s a y ı y o r d u m .
Özal'ın Suriye gezisinde bir g a z e t e n i n H i r a m Abas'ı flâş isim olarak
15 «Emekli olan MİT Müsteşar Yardımcısı Hiram Abas, Güngör Mengi'ye anlattı:» Sabah, 8-11 Haziran 1988.
«MENGİ: Boğazınızda bir yara izi görüyorum.
ABAS: Kendi ekibimle yaptığım, kendi yetiştirdiğim ekibimle yaptığım 156-157 baskın vardır... Bir tanesinde
ben yaralandım... Ama benim çalışma azmim ve arzum bitmediği için 15 gün sonra omuzum bağlı olarak
ben yine ekibimin başında idim... 71-73 böyie olmuştur.»
Y.N.: Hiram Abas 70'li yıllarda Fındıkzade'de »Kızılelma Operasyonu» diye anılan çatışmada yaralanmış o
dönemde gerçek kimliğini saklamış ve basın olayda bir Albay'ın yaralandığını yazmıştır.
MİT yasası, MİT'i personeline bu tül bir'görev vermemektedir. O halde Abas'ın ekip kurarak yasadışı ey­
lemlere kalkışmasına niçin göz yumulmuştur? Bu kişiler kimlerdir? Acaba bu eylemler içinde Süleyman
Demirel, Nihat Erim, Ferit Melen, Naim Talü iktidarlarının sorumluluğu nedir? Aynı dönemde MİT Müste­
şarları Fuat Doğu ve Nurettin Ersin ile Sıkıyönetim Komutanı Faik Türün bu yasadışı duruma neden göz
yummuşlardır? Su sorular ve benzerleri yanıtlanmadan terör olaylarına gerçek tanılar konulamaz. Bu tavrı
kuşkusuz Özal iktidarı ve benzerlerinden beklemek gibi bir hayale kapılmayacak kadar da gerçekçiyedir.
Ama bir gün bu hesap mutlaka sorulmalıdır...
Hiram Abas, eylemci karakteriyle Emniyet örgütü'nün çeşitli alanlarında çalışabilirdi. Ama MİT'nda asla...
16 1'de age.:
«Çok narin olduğu söylenilen ve her zaman ön planda görülen bu işadamının bugünlerde bankalara olan
800 milyon liralık borcu nedeniyle ödeme güçlüğü içine düştüğü yansıdı.» (Ekim/1987)
Y.N:Bugün Halit Narin borcunun 60-70milyar lira olduğunu kabul etmektedir.(Cumhuriyet, 7 Ağustos 1988)
17 Y.N. Kuşkusuz bu soru IMF patentli uydu kapitalist ve «liberal» bir ekonomik modeli benimseyen bağımlı
iktidarlar için ütopiktir. Amacımız gerçekleri vurgulamaktır.
Büyük bir bölümü ÇUH* ve ÇUŞ"lerin işbirlikçisi olan ülkemizdeki holding ve şirketler, yıllardan bu yana
kucaklarını emekli güvenlik ve istihbarat örgütleri görevlilerine açmış olduğu bilinmektedir. Sermaye, kendi
düzenlerine hizmet edenlere vefa göstermekte ve yemlemektedir. Tıpkı iktidarların adamlarını Yönetim Ku­
rullarında arpaladıkları gibi...
Hattâ aktif görevde iken dahi hem kendi örgütünden (Emniyet veya istihbarat) hem de özel sektör kuruluş­
larından maaş alan ajanlar bulunmaktadır.
Bu olguya karşın, güvenlik ve istihbarat örgütleri işçi sendikaları ve demokratik derneklere ajanlarını gizlice
sızdırmakta, onlara tuzaklar kurmaktadır, örneğin yıllardan beri Amerika, AAFU (Asie & Africa Free Lobour
Institude) adlı kuruluşla, işçi hareketlerini açıkça yönlendirmekte, eğitimden, seminerine kadar finansman
sağlamağa devam etmektedir.
Bakınız: Talat Turhan, İşçi Sınıfı ve Sınıf Gerçeği, 7 Gün dergisi, 16 Şubat, 9 Mart 1977
36
manşete çıkarması anlamlı idi... Aslında Özal kendisini etkileyen çevrele­
rin önerileri d o ğ r u l t u s u n d a Abas'ı MİT Müsteşarlığına a t a m a k istiyordu.
A n c a k ilgililerin t ü m niyetlerini «MİT raporu olayı» kursaklarında bıraktı.
İç ve dış ç o k y ö n l ü d i n a m i k ve d e n g e l e r i n zorlamasıyla Özal'a karşın Hi­
r a m Abas, M e h m e t E y m ü r ve ekibi MİT'ndan dışlandılar.
Ummadıkları bir b i ç i m d e kendilerini s o k a k t a bulan bu kişiler, kızgınlık
içinde ilginç açıklamalarda bulundular. ' '
Gerçekte bu ekibin ö r g ü t t e n dışlanmasıyla her şeyin g ü l l ü k gülüstanlık
olacağını b e k l e m e k safdillik olur. MİT mutlaka P a r l a m e n t o ' n u n denetimi
altına alınmalı, yasadışı eylemlere bulaştırılmamalıdır.
MİT'na ilişkin ilk yazımızda 1 s o n u ç olarak: Ü l k e m i z d e L o o c h e a d rüşvet
olayı, K o c a t e p e g e m i s i n i n batırılması olayı, ö n e m l i m a k a m l a r d a bulunan
kişiler ve h o l d i n g patronları hakkındaki yolsuzluk olaylarıyla hayali ihra­
cat olayı vurguncularıyla, G ü n e y - D o ğ u olaylarında g e l m i ş g e ç m i ş iktidar­
ların s o r u m l u l u ğ u y l a MİT'nın askeri d a r b e l e r d e k i t u t u m u n a açıklık getirici
bir parlamenter d e n e t i m m e k a n i z m a s ı çalıştırılmadan g e r ç e k d e m o k r a s i
kurulamayacağını vurgulamıştım (Ekim/1987). Ö n e r i l e r i m i n bir b ö l ü m ü
bu tarihten s o n r a tartışıldı. A m a o kadar...
18 Amerika'nın gelmiş geçmiş tüm Cumhurbaşkanlarının. - ikisi uyuyan mason - olduğu iddia edilmektedir,
(y.n.) '
19 Mason'ların tüm dünyada iktidara, kapitalizmin uluslararası örgütlerine, finans kuruluşlarına, Silâhlı Kuv­
vetlere, güvenlik ve istihbarat örgütlerine girdikleri ve bu örgütleri kontrol altına alıp yönlendirmeğe çalış­
tıkları bilinmektedir, (y.n.)
20 a) llhaml Soysal, »Masonlar MİT'in Kilit Yerlerinde», 2000'e DOĞRU, 2-8 Ağustos 1987, s. 31
b) Türkiye ve Dünya'da Masonluk ve Masonlar, İlhamı Soysal
21 İtalyan P-2 Mason Locası üstadı Lucio Gelli ve İtalyan İstihbarat Örgütü görevlilerinden bazıları, Italya'-
daki sağ terörü yönlendirdikleri için geçen ay içinde mahkum oldular ve çeşitli hapis cezalarına çarptırıl­
dılar.
22 15'te age; Hiram Abas: «Demirel'in tebrik ve teşekkürlerine mazhar olduğunu» ve «Demirel'le defalarca te­
mas ettiği, çalıştığını ve takdirini gördüğünü» açıklamaktadır.
Y.N: Demirel, Abas'ın yasadışı operasyonlarını mı tebrik etmiştir. Ya da bu ilişkide her ikisinin de Mason ol­
ması mı etken unsurudur?
23 15'de age; Hiram Abas: «özal'la gayet iyi anlaşıyordum ve istihbari yönden anlaşıyordum.»
Y.N: Bize göre bu itirafın ikinci bölümü Özal-Abas ilişkisine ışık tutucu niteliktedir. İstihbari yönden CIA
türü operasyonel tarzı benimseyen Abas'la bu açıklamaya göre Özal aynı anlayıştadır. Tehlike ise bu an­
layıştan kaynaklanmaktadır. Açıkladığım gibi, bu tür istihbaratçılıkta adam öldürmeden, her türlü şantaj,
komplo, provokasyon vb. gibi... baş vurulması doğal karşılanmakta, yasalar göz ardı edilebilmektedir.
Bu anlayış MİT'na egemen olsaydı ve şartlar da uygun olsaydı, «solcuların nefeslerini dinlemek» yerine
sosyal demokratlar dahil, tüm ilerici demokrat aydınların nefesleri kesilebilir, faili meçhul cinayetler zinci­
rine yenileri eklenirdi...
24 «Mehmet Eymür - Hayri Birler Söyleşisi», Güneş, 11,12 Haziran 1988.
25 «Mehmet Eymür - Oktay Balamlr Söyleşisi», Bulvar, 13,19 Haziran 1988.
Y.N: Bu açıklamalar içinde bizim yirmi yıldan beri öne sürdüğümüz savları doğrultanlar vardı. İktidarın
güçsüzlüğünü belirleyici vurgulamalar vardı. Devletin işleyişindeki laçkalıklar sergileniyordu.
" Çok Uluslu Holding.
** Çok Uluslu Şirket. ,
37

Anılan yazı nedeniyle istihbaratla yakın ilişkisi b u l u n a n e t k e n kişilerin
d o s t ç a uyarılarına m u h a t a p o l d u m . O n l a r a g ö r e : «Arının kovanına şiş
s o k u y o r d u m » . Bu n e d e n l e b a ş ı m belaya girebilirdi. O d ö n e m d e Türkiye­
'nin en g ü ç l ü a d a m l a r ı n d a n biri o l a n H i r a m Abas'ın Üstüne g i t m e k akıllı
bir t u t u m değildi... G e ç e n d ö n e m d e olaylar ö n e s ü r d ü ğ ü m ü z savlar d o ğ ­
r u l t u s u n d a gelişti. S e ç i m ve r e f e r a n d u m a karşın, özellikle dış g ü ç l e r i n
ü z e r i n d e ö n e m l e d u r d u k l a r ı , «siyasal istikrar» sağlanamadığı için, yeni bir
r e f e r a n d u m l a Türk halkının dikkatleri t e m e l s o r u n l a r d a n uzaklaştırılmak
istenmektedir. Bu ikinci r e f e r a n d u m ve C u m h u r b a ş k a n ı seçimi istikrar­
sızlık unsurlarını b e r a b e r i n d e getirebilir. İktidarın geleceği pek parlak g ö ­
rünmemektedir.
«MİT r a p o r u olayı»nda Parlamenter d e n e t i m yerine müfettiş raporu'yla
yetinilmeşjTde iktidarın g ü ç s ü z l ü ğ ü n ü n belirgin bir kanıtı olarak g ö r ü n ­
mektedir.27"28
1 dın'a g ö r e : (Mealen) «MİT İstihbarat Daire Başkanı Sabahattin Sa­
Yine anılan yazımızda MİT Yasasına g ö n d e r m e y a p m ı ş ve ö r g ü t ü n b ö ­
lümleri ve görevlerini o k u y u c u l a r a t a n ı t m a k i s t e m i ş t i m . 2 9 " 3 0 Yeni MİT
K a n u n u n d a «Kaçakçılık ve İstihbarat Dairesi Başkanlığı» diye bir birimin
k u r u l d u ğ u yapılan açıklamalardan anlaşılmaktadır.
Bu d u r u m MİT'nı polisin görevleri içine ç e k t i ğ i için, bilinen s ü r t ü ş m e l e r e
n e d e n o l m u ş ve MİT'na eylemsel bir işlev y ü k l e m e k gibi o l u m s u z l u k g e ­
t i r m i ş 3 MİT r a p o r u olayı'ndan da anlaşılacağı üzere, MİT - Emniyet Ör­
g ü t ü sürtüşmelerini yoğunlaştırmış, çelişkiler İstanbul - A n k a r a polisine
yansımış ve bu k o n u d a k i tartışmalar m a h k e m e l e r e yansımıştır.
B u n a karşın, MİT R a p o r u ile suçlananların t ü m ü - Ü r u ğ dışında - sus­
kunluklarını k o r u m u ş , iktidar yeni bir r e f e r a n d u m u n ardına sığınarak ra-
26 Özal iktidarına başından beri destek veren «The Wall Street Journal» gazetesi bile, Özal ekonomisini «Eğ­
lence bitti» diye eleştirmektedir. (Cumhuriyet, 8 Ağustos 1988)
27 15'de age, Hiram Abas: «MİT kendisini hükümetlerin dışında.... görmekle İftihar duyan insanlardan kuru­
ludur.»
Hiram Abas: «MİT mutlaka parlamento tarafından tanınmalı ve denetlenmelidir.»
28 25'de age, Mehmet Eymür: «Sözde Başbakânlık'a bağlıyız ama, bugün için Teşkilâtı kimin idare ettiği belli
değil.»
29 Milli İstihbarat Teşkilâtı Kanunu - 644 sayılı kanun - Kabul tarihi: 6 Temmuz 1965. (EK-1)
30 «Devlet istihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Kanunu: (1 Kasım 1983 tarih ve 2937 sayılı)
31 15'de age:
a. Hiram Abas: «Benim görüşüme göre de istihbarat servisi aktif operasyonlar da yaparak Türkiye'ye yönelik
faaliyetlerin üzerine gitmek mecburiyetindedir.»
b. Hiram Abas: «Ben devletime hizmet vermek İçin görev yaparım, operasyonları yaparım. Ben masada
çalışmadım. Az çalıştım.»
Y.N.: İstihbarat örgütlerinde yerleşik kanıya göre -CIA hariç- James Bond'luk ve Rambo'culukla istihbarat-
çılığın hiçbir ilgisi bulunmamaktadır. Abas'ın açmazı da bu çarpık mantıktan kaynaklanmaktadır. Bay Abas
eğer görev verirlerse «Anti-terör örgütü»nü yönetebilirsiniz. Daha da olmazsa aynı işi profesyonel olarak
yapıp doyurulmamış komplekslerinizi tatmin edebilirsiniz. (Bakınız: Erich Fromm'un «Sevgi ve Şiddetin
Kaynağı»}.
38
p o r d a k i ç o k ö n e m l i ve ülke çıkarlarını y a k ı n d a n ilgilendiren gerçekleri
p e ç e l e m e y i yeğlemiştir.
MİT'na ilişkin ikinci yazımızda d a 2 MİT'ndaki görevlerine s o n verilen
Hiram A b a s ve M e h m e t E y m ü r ' ü n CIA-MİT, MOSSAD-MİT ilişkilerini
yadsıyan g ö r ü ş l e r i n i n g e r ç e ğ i yansıtmadığını 1962'li yıllara kadar uzanan
olaylar ve olay tanıklarını açıklayarak kanıtlamaya çalıştım.
A n c a k gizini k o r u y a n iki olay üzerindeki ö r t ü bir g ü n k a l d ı r a b i l i r s e b u
k o n u d a k i g e r ç e k l e r biraz d a h a aydınlanabilir.
Vinci Olay: Sabahattin Savaşman Olayı:*
Olay 25 ve 26 Aralık 1977 g ü n k ü basında k a m u o y u n a açıklandı. Günay-
v a ş m a n , A m e r i k a ve İngiltere hesabına c a s u s l u k yaptığı bu a m a ç l a her
iki ülkeye: Amerikan üsleri, Kıbrıs'taki Türk kuvvetleri, Türk-Amerikan
ilişkileri, Amerikan ambargosu'na ilişkin konularda bilgi verdiği için tu­
tuklanmıştı.»
A n c a k d u r u ş m a sürerken d a v a y a yayın yasağı k o n u l d u ğ u i ç i n 3 2 ka­
m u o y u gerçekleri öğrenemedi... Yapılan d u r u ş m a s o n u n d a -Genel Kur­
m a y Askeri M a h k e m e s i - S a v a ş m a n 17 yıl 6 ay hapis cezası almış ve
cezasını t a m a m l a y ı p hapisten çıkmıştı. A m a s u s k u n l u ğ u n u k o r u m a y ı y e ğ ­
liyordu...
Bu ö n e m l i d u r u ş m a d a n Savaşman'ın a n c a k bir kaç c ü m l e s i basına y a n ­
s ı d ı 3 4 v e A m e r i k a n c a s u s l u ğ u olayı u n u t u l d u g i t t i .
S a v a ş m a n karardan s o n r a yaptığı a ç ı k l a m a d a :
«Bu MİT'in mahkûmiyetidir. Benim değil. Her gün yüzlerce en gizli bilgi
Amerika'ya Almanlara veriliyor», «CIA, MİT içinde dönen çarkın birdişli-
sidir. Bu dişli sökülüp atılmadıkça MİT gerçek niteliğine kavuşamaz.»
şeklinde k o n u ş m u ş t u r .
Yıl 1979'da S a v a ş m a n b ö y l e k o n u ş u y o r . A m a b u g ü n en azından bildiği
gerçekler yanında, savunmasını k a m u o y u n a açıklamak tarihi s o r u m -
* Bu yazının yazıldığı tarihten sonra yayınlanan Cüneyt Ârcayürek'in «Darbeler ve Gizli Servisler» adlı yapıtın­
da «Savaşman olayına» yer verilmiştir.
32 Vatan, 25 Şubat 1978.
33 Cumhuriyet, 26 Temmuz 1979.
* Bütün suçlar kendisine yükletilen kişi, günah keçisi (Fransızca-Türkçe Sözlük- Tahsin Saraç).
34 Cumhuriyet, 10 Nisan 1979.
39
l u l u ğ u altındadır
Yıl 1964, Eylül ayının sekizi, bu satırların yazarı Genel K u r m a y Başkanlığı
A s k e r i M a h k e m e s i n d e «Genç Kemalistler davası» baş sanığı olarak y a p ­
tığı s a v u n m a d a :
«MİT'in Silahlı Kuvvetler mensuplarını t a k i p ettiğini ve bu y ö n d e k i g i ­
rişimlerinin her g e ç e n g ü n artacağını ve MİT'in siyasal iktidarın aleti o l ­
m a m a s ı gerektiğini, MİT'in içinde görevini kötüye kullanan parazitlerden
temizlenmesi gerektiğini» belirttikten sonra, «örgütün görevini k ö t ü y e
kullandığını ve Anayasa'yı ihlâl ettiğini» söylemiş, «Genç Kemalistler Or­
d u s u davası hazırlık soruşturmasının yasadışı y o l l a r d a MİT'nda yapıldığı­
nı» açıklamıştım.
Yıl 1973, Haziran ayının onaltısı, B o m b a Davası b a ş sanığı olarak İstan­
bul Sıkıyönetim Askeri M a h k e m e s i ' n d e k i s o r g u m d a :
«Sunay ve T a ğ m a ç ' l a şahsi bir ilişkim yoktur. A n c a k bunlar, özellikle 22
Ş u b a t ' t a n (1962) s o n r a y ö n e t i m i fiilen ele geçirmişler, MİT'i e!e geçir­
mişler, MİT'i de Amerikalılar ele geçirmiş ve bu şekilde memleket idare
edilmeğe başlanmıştır...»
Belgesel açıklamalarımdan kesinlikle anlaşılacağı gibi S a v a ş m a n ' d a n 6
yıl ö n c e CIA - MİT ilişkisini, i d a m istemiyle yargılanırken a ç ı k l ı y o r d u m .
Savlarım bilindiği gibi 3-4 yıl s o n r a da İhsan Sabri Çağlayangil tarafından
doğrulandı.38"4cr
T ü m bunları n e d e n açıklıyorum? H i r a m A b a s y ü z ü n d e n . . . Ç ü n k ü o , k e n ­
disine y ö n e l i k Amerikanofillik savlarını y a d s ı m a k için S a v a ş m a n olayını
ö r n e k g ö s t e r m e k gereğini özellikle vurgulamaktadır:
«Geniş çaplı bir o p e r a s y o n d u . Bu sayede de hakikaten Türkiye'nin içine
sızmış bir istihbarat ö r g ü t ü n ü n faaliyeti, Türk istihbarat ö r g ü t ü tarafından
a k a m e t e uğratılmış ve 17 sene hapis yemiştir Savaşman.»
H i r a m Abas, S a v a ş m a n o p e r a s y o n u n u y ü r ü t m e k l e ö ğ ü n m e k t e d i r . Dava
gizini k o r u d u ğ u için Savaşman'ın «Le b o u c émissaire»* olarak seçilip,
Abas'ın bir taşla iki kuş v u r u p vuramadığını iddia e d e m i y o r u z .
A c a b a MİT içinde bir kişinin m a h k û m edilmesiyle CIA-MİT ilişkisi ö n ­
l e n m i ş midir? Parlamenter d e n e t i m dışında o l a n bir ö r g ü t ü n yöneltilen
35 Sabahattin Savaşman, Harp Okulundan sınıf arkadaşımdır (y.n.)
36 Bu bölüm,.Bomba Davası'ndakl Savunmasına da aktarılmıştır. (8'inci klasör: Giriş, CIA, AID, Basından
Seçmeler: 1974-1975) Yayınlanmadı.
37 Bomba Davası, Duruşma Tutanağı, s 16.
38 Politika, 9, 21 Mart 1976, «Çağlayangil'in İsmail Cem'le Söyleşisi".
39 Çağlayangil: «12 Martta CIA geniş ölçüde vardır», Politika, 1 Ocak 1977.
40 a.Uğur Mumcu, «Kim Kimi Doğruluyor...» Cumhuriyet, 26 Mart 1977.
b. Uğum Mumcu, «Bir Pulsuz Dilekçe», s. 195-198.
40
s u ç l a m a l a r d a n arınması olası değildir. B u g ü n A b a s bile b u t ü r d e n e t i m
i s t e m e k t e d i r . 2 7 A m a m e ş h u r 12 Mart ö n c e s i ve sonrası eylemlerini sür­
d ü r ü r k e n S e n a t o Araştırma K o m i s y o n u başkanı Salih Tanyeri, şiddet
olayları k o n u s u n d a Başbakanlık ve MİT'ndan bilgi a l a m a m a k t a n yakı­
nıyordu.41
İkinci Olay: Turan Çağlar olayı.
Turan Çağlar, 2 7 Mayıs d ö n e m i n d e İstanbul Radyoevi M ü d ü r l ü ğ ü g ö r e ­
v i n d e b u l u n m u ş , d a h a s o n r a e m e k l i y e ayrılmış bir k u r m a y albaydı.
1965'li yıllarda T e p e b a ş ı ' n d a T a r h a n hanın b ü y ü k bir dairesinde, geniş
bir k a d r o ve sınırsız parasal olanaklarla çalışan «Özel Sektör Enfor­
m a s y o n Bürosu» adlı bir k u r u l u ş u y ö n e t i y o r d u . Bu b ü r o d a Türkiyedeki
sol akımlar .izleniyor, s e r m a y e adına karşıt y ö n t e m l e r geliştiriliyordu.
Çağlar, uzun süre b u görevini s ü r d ü r d ü k t e n , b ü r o y u Fethi G e m u h l u o ğ l u -
'na dev-rettikten sonra, A k b a n k Sosyal İşler M ü d ü r ü o l m u ş t u . Bu hiz­
meti de yıllarca s ü r m ü ş t ü . Çağlar'ın g ö r e v adı g e r ç e k t e bir m a s k e idi. Bu
kez s e r m a y e adına değil de A k b a n k adına özel istihbarat t o p l u y o r , kendi­
sine sağlanan sınırsız mali olanaklarla etkin kişileri, b ü r o k r a s i n i n her iki
kanadını eşantiyonlara (!) b o ğ u y o r d u . «İstihbarat - Sa» b ü r o s u t a h m i n
edildiği gibi piyasa istihbaratı y a p m ı y o r d u . . .
Bu evrede, İstanbul ve Bölgesi Milli Emniyet Daire Başkanlığı g ö r e v i n d e
b u l u n a n T u r a n Deniz'le Çağlar ç o k yakın iki arkadaştı. Aslında Çağlar'ın
hizmetlerinden yararlanmak isteyenlerin, bu yakınlıktan kendi çıkarları
d o ğ r u l t u s u n d a geniş ö l ç ü d e yararlandıklarını kabul e t m e k gerekir.
12 Mart'tan (1971) s o n r a Faik T ü r ü n , Zihnipaşa k ö ş k ü n ü -Ziverbey
k ö ş k ü - 4 2 bilinen ekiple i ş k e n c e h a n e y e ' d ö n ü ş t ü r d ü ğ ü n d e Turan Deniz,
s o r u m l u o l d u ğ u halde kullanılmış, köşk'te MİT adına b ü t ü n yetkiler E y ü p
Özalkuş'a verilmiştir. 3 Bu d u r u m d a n tedirgin olan T u r a n Deniz, Çağlar'­
ın basınla k u r d u ğ u sıcak ilişkilerden yararlanarak T ü r ü n ' ü n işkencecileri­
ni afişe e t m e y i çıkarına u y g u n g ö r m ü ş t ü . Bu a m a ç l a Nimet Arzık'a
işkence k ö ş k ü gezdiril mistir.
A m a Turan Deniz, İstanbul'daki g ö r e v i n d e n ayrıldıktan sonra, o n u n ye­
rine gelenler, T u r a n Çağlar'la kıyasıya m ü c a d e l e y e girmişti. Bir kaç kez
MİT'te misafir edildiğine (!) ve bir defasında da g e c e kaçırılıp Belgrat Or-
* Bugünlerde kendisinden Radyo'da sıkça söz edilen Gemuhluoğlu daha sonra Türk Petrol Vakfı Yöneticisi
olmuştur.
41 Cumhuriyet, Milliyet, 25 Aralık 1976.
42 ilhan Selçuk, «Ziverbey Köşkü».
43 Eyüp Özalkuş, 12 Mart döneminde her manada birlikte çalıştığı Askeri Savcılardan Süleyman Takkeci'nin-
emrinde bugün THY Sivil Savunma örgütünde vatani görevine devam etmektedir...
41
 m a n ı ' n d a t e r k e d i l d i ğ i n e dair söylentiler ortalıkta d o l a ş ı y o r d u . Tabii b u
d u r u m d a çalıştığı kimseler v e kuruluşlar o n u yalnız bırakmışlardı...
D a h a s o n r a bir g ü n , Çağlar'ı «Amerikan casusu» suçlamasıyla M a m a k ,
A s k e r i C e z a v e T u t u k e v i n e aldılar. D u r u ş m a s ı d e v a m e d e r k e n bir g e c e
h ü c r e s m d e ö l ü b u l u n d u . . . Yapılan o t o p s i d e kalp krizinden ö l d ü ğ ü anlaşıl­
mıştı... T a m bir CIA senaryosu... « K ü ç ü k Amerika» o l m a hayalleri ger­
ç e k o l m u ş t u . . . Her şey kitabına u y d u r u l u y o r d u . Bilim ve t e k n i k ilerle­
mişti... Her y ö n d e n kullanılabilirdi v a t a n kurtarıcısı o p e r a s y o n c u l a r tara­
fından... T u r a n Çağlar olayındaki giz p e r d e s i n i n aralanmasının z a m a n ı
k a n ı m c a gelmiştir. B u o l a y d a :
- «Özel S e k t ö r E n f o r m a s y o n B ü r o s u » n u n t ü m işlevi o r t a y a çıkarılmalı, f i -
n a n s kaynakları saptanılmalıdır.
- A k b a n k ' t a k i çalışma aynı şekilde irdelenmelidir.
- T u r a n Deniz bildiklerini açıklamalıdır.
46
- T u r a n D e n i z ' d e n s o n r a İstanbul MİT ö r g ü t ü n d e T u r a n Çağlar'ı b o y he­
defi seçenler kimlerdi? Bunlar arasında 12 Mart işkencecileri var mıydı?
A m a ç l a r ı ne idi?
- T u r a n Çağlar, h a p i s h a n e d e n ailesine ve bazı d e ğ e r l i yazarlara m e k t u p
ulaştırmayı başarmıştır. B u m e k t u p l a r ı n k a m u o y u n a a ç ı k l a n m a zamanı
g e l m e m i ş midir?
- Çağlar ailesi babalarını' a k l a m a k için g i r i ş i m d e b u l u n m a y ı d ü ş ü n m e ­
mekte midir?47"48
Sorular uzatılabilir...
MİT R a p o r u olayına yeni bir aydınlık, yeni bir soluk, yeni bir ses getir­
m e k isteniyorsa S a b a h a t t i n S a v a ş m a n v e T u r a n Çağlar olayları t ü m
b o y u t v e ayrıntılarıyla k a m u o y u n u n ö n ü n e getirilmelidir. B u a ş a m a d a
* »Mon Dieu! Pour quai nous a-t-on confié cette mission?»
44 MİT Müsteşarı Emekli Koramiral Bahallin Özülker, egemen güçler ve onların iç ve dış örgütlerini çıkarla-
nnave dünya görüşlerine lers düşen bir raporu ilgili makamlara verdikten, kısa bir süre sonra Samsun'da.
bir otel odasında ölü bulundu. Otopsi sonucunda kalp krizinden öldüğü anlaşılmıştır... Yanında 12 Mart'
sonrası IştonceOilgfltıd^n bir emekli albay vardı, (y.n.)
45-Süp»r zehirli bitkilerle cinayet nasıl İşlenir?» - Gizli ajanların cinayet aracı olan ve sonuçları laboratuvar-
larda kolay saptanılmayan zehirleri..., - Çeviri: Özgün Taşdemir/Murat Paker, Cumhuriyet. Bilim ve Teknik
eki, 26 Mart 1988, s. 56. ~~ ' "
46 Turan Deniz, eski paşalardan Korgeneral Galip Deniz'in oğludur. Babası 1935-1940'lı yıllarda Diyarbakır'­
da sınırsız yetkilerle Umumi Müfettişlik yapmış bir kişidir. Halk arasında 93 odalı bir sarayda oturduğu
söylenir, paşanın kızı o dönemde ata binerdi. Yani umur görmüş bir aileden geldiği için her halde hem
yatı, hem katları, hem de dünyalığı vardır. -1960'lı yıllarda babasının Etlik'teki köşkünü MİT'e kiraya ver­
mişti- Huzurunu bozmak istemez. Bu nedenle ne arkadaşlık ne de erkeklik adına konuşacağını sanmam.
Amacım önerilerimin eksiksiz olmasıdır. »Gün ola, harman ola...» (y.n.)
47 Turan Çağlarîn damadı çok tanınmış ve değerli bir ses sanatçısıdır, (y.n.)
48 Turan Çağlar'ı 1960'lardan beri yakın tanıyan kişilerden biri de benim (y.n.)
42
kuşkusuz b u g ö r e v i basın y ü k l e n m e l i d i r .
B u n u n gibi, 1 2 Mart d ö n e m i işkencecileri arasında b u l u n d u ğ u iddia e d i ­
49
len MİT görevlisi Bülent Ö z t ü r k m e n , Özal iktidarı d ö n e m i n d e DPT
Müsteşar Yardımcısı olarak hayali ihracatçılara ö d e m e yapılması için
emir v e r m e s i n i n a r d ı n d a k i giz o r t a y a çıkarılmalıdır. " İktidarın hayali
ihracatı ö r t b a s e t m e için girişimlerde bulunmasının a r d ı n d a k i nedenler
t ü m ayrıntılarıyla saptanmalıdır.
Yazının başlığı «Köstebekler...» idi. Onlara bu sıfatı d ü n hizmet verdikleri
yetkili kişiler yakıştırmışlardı. G e r ç e k t e k ö s t e b e k l e r p e k m a k b u l h a y v a n ­
lar sayılmazlar ve yeraltında yaşarlar. İstihbarat elemanları da görevleri
g e r e ğ i yeraltında çalıştıklarından d ü n y a n ı n her y e r i n d e K ö s t e b e k d i y e t a ­
5
nımlanırlar. A n c a k M e h m e t E y m ü r b u şekilde t a n ı m l a n m a k t a n hoşnut
olmadığını açıkladıktan s o n r a , «Biryerde yaptığım işten tiksiniyorumza-
ton...» diyerek g ü n a h çıkartmaktadır. Tıpkı Şili'deki C I A ^ e f i gibi... Şili
CIA görevlisi d e : «Tanrım neden bu görevi bize verdin?» d i y e yakınıyor­
du.
Yaptığı işten u t a n ç duyanların, b u d u r u m d a n k u r t u l m a l a n n ı n tek y o l u
vardır. J e a n J a c q u e s R o u s s e a u g i b i itiraflarda bulunmak...
B u k o n u d a e n u y g u n ö r n e ğ i Philip A g e e o l u ş t u r m a k t a d ı r . 5 3 Eski bir CIA
ajanı o l a n A g e e de «yaptığı işten utanç duyduğu için» katıldığı t ü m o p e ­
rasyonları açıklamıştı. B u yolla h e m v i c d a n a z a b ı n d a n k u r t u l m u ş , h e m
d e insan o l m a n ı n o n u r u n u n zevkini tatmış, a m a ü l k e d e n , ülkeye d e k o ­
vulmuştu.
Bay Eymür, « C u m h u r b a ş k a n ı n a h e s a p s o r u l m a s ı n d a n e n d i ş e etmek»,
ve «Üruğ'u illegal c e m i y e t toplantısına katılmakla» s u ç l a m a k size bir
şey kazandırmaz.
Biraderiniz ve d a v a arkadaşınız H i r a m Abas'ın ( m a ş a l ı n ) 156-157 bas­
k ı n ı 1 5 - o p e r a s y o n u - var. Eğer riskine katlanabilirseniz, o t u r u n anılarınızı
yazın. « D e m o k r a s i m i z e katkı y a p m ı ş olursunuz. B u a r a d a h e m çeşitli
ve ç o k y ö n l ü karmaşık niyetlerle «sansasyon» ve «reklam» p e ş i n d e olan
kimi basına «yeni» bir m a l z e m e olursunuz, h e m de köşeyi dönersiniz. Bu
arada, h e m d e v i c d a n a z a b ı n d a n k u r t u l m u ş olursunuz. A z şey midir?
Nasıl olsa «devr-i d e m o k r a s i n i n » , yolların y o l u n u ç o k iyi bilirsiniz...
11 Ağustos 1988
49 «Bülent Öztürkmen 12 Mart'ta MİT Ankara Şubesinde «K» masasında çalıştı. İşkenceyle yapılan sorgula­
maları yönetti...» Aydınlık, 22 Ağustos 1978.
50 Rafet Ballı, «İhracat Oyunu», Milliyet, 3 Temmuz 1988.
51 Mehmet Muhsinoğlu, «300 Dosya Meclis'te», Milliyet, 12 Temmuz 1988.
52 J. J. Rousseau, «İtiraflar • Confession -» adlı yapıtında asırlarca önce yaşadığı sosyetenin tüm iğrençlik­
leri .yanında, homoseksüel ilişkide bulunduğunu açıklamada bir sakınca görmemişti. Ne dersiniz Bay Hi­
ram Abas?...
53 «CIA Günlüğü», 2. Cilt, Philipe Agee.
43

İSTİHBARAT ÖRGÜTLERİ v e A Ş K O D A L A R I *
T ü r k i y e ' d e k i d e m o k r a t i k l e ş m e savlarına karşın bazı kurumlar, Devlet
Teşkilâtı içindeki yasal konumlarını g ö z a r d ı e d e r e k "Devlet içinde dev­
let" o l a b i l m e ğ i her d ö n e m d e başarmışlardır.
B u n l a r d a n biri de Milli istihbarat Teşkilâtı'dır.
Daha ö n c e açıkladığım g i b i , 1961 yılında bu teşkilâtta çalışmak üzere in­
h a m yapılmasına karşın g ö r e v kabul e t m e m i ş t i m . 22 Ş u b a t 1962'den
s o n r a Afyon'a s ü r g ü n e d i l d i m . A n c a k peşimi bırakmamışlardı. Bizi saf-
dışı bırakmak için MİT bir J a n d a r m a ü s t e ğ m e n i içeri almış ve u z u n süre
baskı altında s o r g u l a y a r a k aleyhte bir tertip d ü z e n l e m e y i başarmıştı. Ba­
zı çevreler, varlığımı kendileri için potansiyel bir tehlike olarak g ö r d ü k l e ­
rinden MİT'nı, kullanabiliyorlardı. 19 Nisan "1963 g ü n ü , M e m d u h T a ğ -
maç'ın özel uçakla g ö n d e r d i ğ i As. savcı tarafından gözaltına alındım. 20
Mayıs 1963 g ü n ü " s o r u ş t u r m a y a mahal o l m a d ı ğ ı " kararı verildi. Bu karar
b a n a u l a ş m a d a n 21 Mayıs olayları patlak v e r d i . C e m a l Tural ilk ö n c e 21
Mayıs'la ilişkili gösterilerek tasfiye e d i l m e m i istiyordu. Bu başarılamayın-
ca " G e n ç Kemalistler O r d u s u Davası"nda bir kaç yıl süreyle yargılandım
ve tabii bir sürede ünlü M a m a k Askeri Ceza ve T u t u k Evi'nin misafirleri
(!) arasına katıldım. As. Savcılar ve As. Yargıçlar MİT'nın senaryolarının
dışına çıkıp, mesleklerinin g e r e ğ i n i yerine g e t i r m e yürekliliğini kendile­
rinde bulamıyorlardı. Anılan d a v a d a Askeri Ceza K a n u n u ' n u n 148'inci
m a d d e s i uyarınca m a h k u m o l d u m .
"Politika y a p m a k l a " suçlanmıştım. Sanki Slh.K.lerde politika y a p a n tek
kişi bendim...
T a ğ m a ç ' ı n u ç a n savcısı d a h a s o n r a general o l d u . E m e k l i y e ayrılıp a v u ­
katlığa başladı. MİT r a p o r u olayı patlayınca bu kişiyi N e c d e t Ü r u ğ ' u n
avukatı g ö r ü n c e d o ğ r u s u şaşırdık. D ü n MİT'yla çalışan As.Savcı, b u g ü n
MİT'nı d a v a e d i y o r d u . Avukat, MİT r a p o r u n u k a l e m e alan M e h m e t Ey-
* Bu yazı ilk kez yayınlanmaktadır.
44
m ü r ' ü "teşkilatın y ü z karası" o l m a k l a s u ç l u y o r d u 1
O y s a biz 1964 yılında Gn.Kur.As.Mah.'nde yaptığımız s a v u n m a d a : 2
"MİT'in Silahlı Kuvvetler mensuplarını izlediğini ve bu yöndeki girişim­
lerin her geçen gün artacağını, MİT'nın siyasi iktidarın aleti olmaması
gerektiğini ve MİT'nın içinde görevini kötüye kullanan parazitlerden te­
mizlenmesi gerektiğini belirttikten s o n r a , örgütün görevini kötüye kul­
landığını ve Anayasa'yı ihlâl ettiğini" açıklamıştık.
O d ö n e m d e g e r ç e k t e n MİT t a b u idi. As. Savcı ve o n u n g i b i d ü ş ü n e n l e r
"MİT'nı yıpratma amacını g ü d e n bir rejim d ü ş m a n i n ı n (!) saçmaları" a n ­
layışı içinde diş gıcırdatarak beni dinlediler. Ne MİT parazitlerden arındı,
ne de yasadışı faaliyetlerine s o n v e r d i . O y s a k i önerilerim g ö z ardı edil­
m e s e y d i Teşkilat yasal ç e r ç e v e i ç i n d e k i görevlerini s ü r d ü r e r e k bu ö l ­
ç ü d e yıpranmazdı.
Bizim köstebekleri " p a r a z i t " olarak s u ç l a m a m ı z d a n , t a m yirmi beş yıl
s o n r a E y m ü r ' ü n "MİT'in y ü z k a r a s ı " o l a r a k nitelenmesi ilginç değil mi?
Eski Askeri Savcı, general emeklisi, avukat; ç e y r e k asır sonra bizimle
aynı n o k t a y a gelmişti. G e ç t e olsa...
Amacımız, MİT'na kara ç a l m a k o l m a y ı p , kendisine çeki d ü z e n v e r m e s i ­
ni sağlamaktı. Bu nedenle eleştiri hakkımızı kullanırken kendimizi riske
ettiğimizin bilincinde idik...
N i t e k i m emekli o l d u k t a n s o n r a MİT İstanbul Emniyet M ü d ü r l ü ğ ü n e e m i r
vererek yıllarca altı polisle beni İzledi. U y g u l a m a y ı b a ş v u r u m üzerine za­
manın İç İşleri Bakanı Faruk S ü k a n d u r d u r t t u .
"Devlet kin t u t m a z " derlerse de inanmayın. Bir devlet ö r g ü t ü olan MİT­
'nın kin t u t t u ğ u n u sayısız olaylarla bilmekteyiz. Ö r n e ğ i n :
1972 yılında İstanbul Milli Emniyet Bölgesi Başkanı T u r a n Deniz, üstleri­
nin aldığı emirle bir o p e r a s y o n için kullanılıyor ve Orgeneral Faruk Gürler
(o tarihte K.K.K) aleyhinde Ziverbey k ö ş k ü n d e işkenceli sorgulamalarla
Gürler'in ö n c e G n . Kur. Bşk, s o n r a C u m h u r b a ş k a n ı o l m a niyetlerini e n ­
g e l l e m e k için d ü z e n l e n e n tertiplerde yer alıyordu. İşkenceli s o r g u l a m a ­
ları yürütenler i ç i n d e MİT R a p o r u Olayı'nda marifetleri g ü n yüzüne çıkan
köstebekler de vardı... " B o m b a Davası" tertibine katılan zamanın İstan­
bul Emniyet M ü d ü r yardımcısı Ş ü k r ü Balcı'nın d a h a s o n r a Faruk Gürler'­
in y e ğ e n i olan N e c d e t Üruğ'la d o s t olmalarını halâ anlamış değilim... B u ­
n u n gibi, MİT R a p o r u Olayı'ndan ö n c e Harbiye O r d u Evi'nde H i r a m
Abas'ın kızının d ü ğ ü n ü n d e nikah şahitlerinden biri Vehbi Koç idi. Bu ikili
arasındaki yakınlığı b u g ü n bile yerine o t u r t m a k t a g ü ç l ü k ç e k m e k t e y i m .
1 Raporcu Eymür MtTın yüzkarası, Hürriyet, 18 Ocak 1989
2 Genç Kemalistler Ordusu Davası, Talat Turhan'ın savunması, 8 Eylül 1964
V 45
B ü y ü k p a t r o n - " M i s t e r K o m p l o " d o s t l u ğ u ne ola ki?
T u r a n Deniz İstanbul Sıkıyönetim K l ı ğ ı n a yazdığı bir yazı i l e benirnde 3
i ç i n d e o l d u ğ u m altı kişinin "memleket içindeki anarşik olayların plan­
layıcısı olduğumuz ve bir cunta faaliyeti içerisinde bulunduğumuz" belir­
tiliyordu.
MİT'çi T u r a n Deniz bu yazı ile suç işliyordu. İlki, idari bir o r g a n olması­
na karşın " T u t u k l a m a e m r i " veriyor, yasal olarak MİT'te s o r g u l a n m a m a ­
mız g e r e k t i ğ i halde, o r a d a sorgulandığımız o r t a y a çıkıyordu. Yazıda birde
küstahlık vardı: T u r a n Deniz, e m r i n d e b u l u n d u ğ u Sıkıyönetim K o m u t a n ­
lığına e m i r v e r i y o r d u , " T u t u k l a n a c a k şahıslar" diye... Elindeki t e k kanıt
işkenceli s o r g u l a m a l a r d a kişiden kişiye aktarılan itiraflardan o l u ş a n düz­
m e c e ifadelerdi...
MİT'nın kini " D e v e k i n i " n d e n ü s t ü n d ü . İkinci kez d ü z e n l e n e n tertiplerle
yargı ö n ü n e çıkarılmıştım. H e m de bu kez idamlık bir sanık olarak...
İnsanlık o n u r u n u n bir parçasını o l u ş t u r a n kişisel o n u r u m u kurtarmak
için, Z i v e r b e y K ö ş k ü ' n d e işkenceyle tertip d ü z e n l e y e n l e r i n İpliğini pazara
ç ı k a r m a k üzere t ü m yasal yolları d e n e d i m . Z a m a n ı n B a ş b a k a n ı Naim
Talü, G n . Kur.Bşk.Orgeneral Semih S a n c a r ve K.K.K. O r g e n e r a l Eşref
Akıncı'ya b a ş v u r d u m . T ü m ü başvurularımı hasır altı e d e r e k tarih ö n ü n d e
işkencelerin k o r u y u c u s u d u r u m u n a düştüler.
D ü z m e c e " B o m b a Davası"nda yargılanırken d e MİT'nın i ç y ü z ü n ü ora­
d a k i olanaklar içinde a ç ı k l a m a ğ a çalıştım.
" S u n a y ve T u ğ m a ç ' l a şahsi bir ilişkim y o k t u r . A n c a k b u n l a r özellikle, 22
Ş u b a t ' t a n (1962) s o n r a y ö n e t i m i fiilen ele geçirmişler, MİT'i ele geçir­
mişler, MİT'i de Amerikalılar ele g e ç i r m i ş ve bu şekilde idare e d i l m e ğ e
başlanmıştır. B u y ü z d e n d e m e m l e k e t b u hale g e l m i ş t i r . 5 "
Gerçi b u g ü n o z a m a n ö n e s ü r d ü ğ ü m ü z savlar t ü m boyutlarıyla d o ğ r u ­
lanmıştır a m a MİT'nda o l u m l u bir d e ğ i ş i m o l m a d ı ğ ı anlaşılmaktadır.
B o m b a Davası'nda yargılama s ü r d ü r ü l ü r k e n "Yazılı deliller"in o k u n m a
evresinde T u r a n Deniz imzasını taşıyan MİT yazısı o k u n d u . 3 Söz alarak
MİT'nı savlarını kanıtlamaya çağırdım. Aksi d u r u m d a g e r e k T u r a n Deniz'i
ve g e r e k s e Teşkilâtını ç o k ağır dille s u ç l a y a c a ğ ı m ı ifade e t t i m . Sözlerimin
bir kısmı D u r u ş m a T u t a n a ğ ı n a ve basına yansıdı. A m a k i m s e d e n ses se­
da çıkmadı...
Dava d e v a m e d e r k e n , bir g ü n Sadi K o ç a s tanık o l a r a k m a h k e m e y e ç a ğ ­
rılmıştı. Söz alarak tanığın eski bir B a ş b a k a n Yardımcısı olarak MİT hak-
3 Talat Turhan, 1'nci kitap, Bomba Davası, Savunma, s. 236
4 Yn: Bu kişilerden biri halen SHP milletvekilidir.
5 Bomba Davası Duruşma Tutanağı s. 16, Haziran-1973.
46
kındaki bildiklerini açıklamasını, ç ü n k ü sıkıyönetim ö n ü n e getirilen t ü m
davaların bu ö r g ü t ç e hazırlandığını, beyanlarının m a h k e m e için aydınlatı­
cı ve karara y a r d ı m c ı olabilecek ağırlık taşıyabileceğini bu h u s u s u n k e n ­
d i s i n d e n sorulmasını istedim. Tanık bildiklerinin t ü m ü n ü a ç ı k l a m a ğ a ha­
zırdı. M a h k e m e heyeti i s t e m i m karşısında ö n c e duraladı. S o n r a reddetti.
Bu kez MİT'na ilişkin istemimin t u t a n a ğ a g e ç i r i l m e s i n d e İsrar ettim. Ge­
reği yerine getirildi.
G e r ç e k t e M a h k e m e heyeti olanların t ü m ü n ü biliyordu. A m a , "arı kovanı­
n a ç o m a k s o k m a k " t a istemiyorlardı. Hazır İstanbul'a g e l m i ş k e n , l o j m a n ,
tazminat, araba ve çeşitli y a n o l a n a k l a r d a n yararlanırken onları t e p m e k
işlerine g e l m i y o r d u , Kaldıki g e ç m i ş t e k i o l u m s u z örnekleri de anımsıyor­
lardı. Ç ü n k ü , Komutanları Faik T ü r ü n , isteği d o ğ r u l t u s u n d a karar ver­
m e y e n m a h k e m e y i bir haftada lağv ettirmiş, hakimlerinin İstanbul dışına
atanmalarını sağlamıştı.
Bu koşullar altında "Yargı Bağımsızlığı"ndan söz e t m e k kuşkusuz g ü ­
lünç o l u r d u . Yaşadığımız olaylarla MİT'nın "Devlet içinde devlet o l d u ğ u ­
n u " algılamıştık. B u nedenle Z i v e r b e y K ö ş k ü ' n ü n P a r l a m e n t o Denetimin­
d e n geçirilmesini istedik. D o ğ a l olarak b u istek d e yerine getirilmedi. As­
lında MİT k u r u l d u ğ u n d a n bu y a n a b ö y l e bir d e n e t i m d e n g e ç m i ş değildir.
Eğer 1973 yılındaki isteklerimiz g ö z ardı edilmeseydi H i r a m A b a s ve
M e h m e t E y m ü r v b . gibi olanların marifetleri o z a m a n ortaya çıkacak ve
bu kişilerin on beş yıl süreyle Teşkilatı dış kaynaklı koşullanmaları ve
ilişkileri d o ğ r u l t u s u n d a kullanmalarının ö n ü alınmış olacaktı.
Denetim dışı başıboş kalan MİT'nın iç y ü z ü n ü n ortaya çıkması "MİT
Raporu Olayı" 7 yla gerçekleşti. Özal tarafından MİT Müsteşarlığı için ha­
zırlanan H i r a m A b a s ve ekibi kendilerini s o k a k t a buldular. K o n u aylarca
g ü n d e m d e kaldı ve ö r g ü t ü n marifetlerini, k a m u o y u b ü y ü k bir şaşkınlık
içinde öğrendi... Ve de Özal'ın MİT'i Sivilleştirme hayali bir başka bahara
kaldı.
G e r ç e k t e duyarlı devlet k u r u m l a r ı n d a g ö r e v alanların emekli o l d u k t a n
s o n r a d a k o n u ş m a m a l a r ı kuraldır. A n c a k bu kuralı ilk kez Mahir Kaynak
b o z d u . Ç ü n k ü Teşkilâtın bir kuralı da ajanını açıklamamaktır.
O y s a M a d a n o ğ l u Davası'nın açılabilmesi için Mahir Kaynak'ın deşifre
edilmesi g e r e k i y o r d u . " B a l o n O p e r a s y o n u " n d a ajan harcandı; a m a d a v a
beraatla s o n u ç l a n ı n c a kabak d e ğ i l d e " b a l o n " Kaynak'ın başında patladı.
Zor, ve sıkıntılı anlar yaşıyan eski a j a n kuralı b o z a n Teşkilatını kural dışı
da olsa sürekli eleştirdi. Sade v a t a n d a ş eski MİT'çinin söylediklerinin
6 Yn: o dönemde-12 Mart'1971 sonrası-trafik kazasında öien bir Askeri Savcının üzerinde tam sekiz tül hü­
viyet çıkmıştır...
7 MİT Raporu Olayı, Kaynak yayınları
47
 ç o k azını dile g e t i r s e ç o k t a n T.C.K. 141 ve 142'nci m a d d e l e r i n i n hışmına G n . Kur. Bşk.lığı ve K.K.K.Iığına bir d i l e k ç e g ö n d e r d i m 1 1 . Ziverbey
u ğ r a r d ı . Ajanlığı d ö n e m i n d e " s a h t e s o l c u l u k " y a p a n Mahir K a y n a k b u kez K ö ş k ü ' n d e O r g . Faik T ü r ü n s o r u m l u l u ğ u n d a v e T ü m g e n e r a l M e m d u h
" g e r ç e k s o i c u " g i b i d e h ş e t e n g i z açıklamalar yapıyor v e D e v r i m c i kesi­ Ünlütürk d e n e t i m i n d e yapılan i ş k e n c e v e tertiplerin " P a r l a m e n t o heye­
m i n T ü r k - A m e r i k a n ilişkileri ve CIA-MİT ilişkileri hakkında söylediklerinin t i n c e tahkik e d i l m e s i n i " istedim. Eğer B a ş b a k a n N a i m T a l û 1 2 görevini y e ­
a d e t a s ö z c ü l ü ğ ü n ü üstlenmiş g ö r ü n ü y o r d u . B u kişinin d e m e ç l e r i n i n rine getirseydi, içlerinde H i r a m A b a s v e M e h m e t E y m ü r ' ü n d e b u l u n d u ğ u
eleştirisi a n c a k y e n i bir yapıta k o n u edilebilir. b u kişilerin s o r u m l u l u ğ u saptanılacak v e işkencenin ö n l e n m e s i için ö n ­
lemler alınabilecekti. A m a işkenceler iktidarlarca y ö n l e n d i r i l d i ğ i için, bu
Bu yazıda g e ç e n yıl e m e k l i edilen H i r a m A b a s ve M e h m e t E y m ü r ikilisi­
t ü r istekler h e p hasır altı edildi. B u g ü n a r a d a n o n b e ş yıl g e ç t i k t e n s o n r a
nin açıklamalarında ö n e çıkan bazı gerçekleri a n ı m s a t m a k i s t i y o r u m . 8 " 1 0
A b a s ' t a bize k o ş u t d ü ş ü n m e k t e d i r .
A b a s 8 : "MİT mutlaka parlamento tarafından tanınmalı ve denetlenmesi­
MİT Kime Bağlı
dir. MİT'İ iktidar partisinin bir araç gibi görmesi zararlıdır. Onun için
Eymür10: "Sözde Başbakanlık'a bağlıyız ama, bugün için teşkilâtı kimin parlamentoda bir komisyon kurulmalı, muhalefetin de adamı olmalı,
idare ettiği belli değil'' MİT'in umumi gidişi parlamentoda denetlenebilmelidir. Bütün Avrupa
devletlerinde olduğu gibi... Neden kaçılır, neden bir perde arkasına sak­
"Anlaşılan MİT'in asıl yöneticisi bizzat Erkan Gürvit"
lanılır; sebep yok."
A b a s : 8 ...esas a m i r g e n e Başbakandır. A m a ş i m d i b e n size s o r u y o r u m .
Bu açıklama MİT'nın b u g ü n e k a d a r P a r l a m e n t o n u n d e n e t i m i dışında
B u s o n o l a y d a hakiki a m i r olarak Özal g ö z ü k t ü m ü ?
kaldığının açık bir itirafıdır. Bu ne b i ç i m d e m o k r a t i k d ü z e n d i r ki p a r l a m e n ­
Bu s u ç l a m a n ı n g e r ç e k l i ğ i iktidar yetkililerinin açıklamaları ile de d o ğ r u ­ to bazı kuruluşları hala d e n e t i m altına alamıyor?
lanmış b u l u n m a k t a d ı r . Bu o l g u n u n iktidarın iktidarsızlığını kanıtlamaya
y e t e c e k b ü y ü k l ü k t e o l d u ğ u kanısındayım. Yasa g e r e ğ i k e n d i s i n e bağlı b u ­
l u n a n bir ö r g ü t ü i d d i a edildiği gibi, başkaları idare e d i y o r s a B a ş b a k a n Darbeleri Önceden Öğrenmek
k o n t r o l ü kaçırmış d e m e k t i r . Hele o başkası C u m h u r b a ş k a n ı n ı n d a m a d ı
ise... Bilindiği g i b i E r k a n Gürvit'in MİT'teki t ü m arşiv bilgilerini Ç a n ­ Milli istihbarat Teşkilatı ve S i v i l l e ş m e 1 3 başlıklı yazıda "MİT'nın Askeri
kaya'ya aktararak teşkilâtı uzaktan k u m a n d a e t m e girişimleri bir ö l ç ü d e Darbeler öncesi sorumluluğunu araştırmağa uzun zaman hiç bir iktidarın
önlenmiştir a m a , hiç bir d ö n e m d e Ç a n k a y a bu ö l ç ü d e MİT'inin içine gir­ gücünün yetmeyeceği kanısındayım." d i y e y a z ı y o r d u m .
m e k gereksinimi duymamıştır. A c a b a olağandışı b ö y l e bir k o n t r o l gerek­ MİT'çiler d o k u z a y sonra aynı k o n u d a açıklama y a p m a gereğini d u y d u ­
sinimi nereden kaynaklanıyor? lar:
E y m ü r : 1 0 "12 Eylül ihtilâlini MİT niçin hükümete bildirmedi, başında bir
Hesap Sorma ve Parlamento Denetimi asker olduğu için mi?" şeklindeki s o r u m u z u cevaplandırırken de "Tabii"
d e d i . "Bizim kadersizi iğ imiz de burada zaten. İplerin ucu her zaman Ge­
10
Eymür; "Evren 12 Eylül'ün hesabının sorulmasından endişe ediyor. nelkurmay Başkanı'nda olmuştur. Orgenerallik bekleyen bir adamın Ge­
Bu yüzden Cumhurbaşkanlığında kalmak istiyor." nelkurmaya değil de Başbakanlık'a daha yakın olması beklenemez."
Bu savın ö n e atıldığı tarih, 13 Haziran 1988'dir. Evren'in A n a y a s a Balamir: Sen 1980'de MİT'teydin d e ğ i l mi?
Değişikliği yolu ile g ö r e v süresinin uzatılmasına ilişkin görüşler, aşağı y u ­
E y m ü r : Tabii. Hattâ 12 Eylül'den ö n c e de A n k a r a ' d a y d ı m .
karı aynı d ö n e m e rastlamaktadır.
Balamir: Peki, Türkiye'de bir ihtilal olacağını MİT niye bildirmedi hükü­
B o m b a Davası'nda yargılanırken 12 Haziran 1973 g ü n ü , Başbakanlık,
mete? H e p bu sorular s o r u l u y o r k a m u o y u n d a MİT'le ilgili.
E y m ü r : Bildirmez.

8 Hiram Abas - Güngör Mengi Söyleşisi, Sabah, 8-11 Haziran 1988

11 Talat Turhan, Bomba Davası, Savunma, s. 342-346
9 Mehmet Eymür - Hayri Birler Söyleşisi, Güneş, 11-12 Haziran 1988
12 Yn: Halen AKT3ANK Yönetim Kurulu Başkanı...
10 Mehmet Eymür - Oktay Balamir Söyleşisi, Bulvar, 13-19 Haziran 1988
13 Yn: Ekim 1987'de yayınlanmıştır.

48 49
 Balamir: MİT'in başında asker olduğu için mi bu böyle? lıypr:
E y m ü r : Tabii, MİT'in başındaki hep mevcut dengelere bakar. Denge - MİT'te Sivilleşme fikrini savunan başarılı bir ekip, kolaylıkla tasfiye
nerededir? Genelkurmaydadır. edildi.
Balamir: Dolayısıyle, MİT müsteşarı sivil de olsa, muhtemel bir ihtilal - Bu ekibin tasfiyesi suretiyle İktidara da dolaylı bir ihtar verildi.
önlenemez. > Mengi, a r g o d a k i d e y i m i y l e " K ö s t e b e k l e r e k o l t u k ç ı k a r k e n , bir a n l a m d a
E y m ü r : Tabii, o da meselenin sakat bir yönü Bir tel örgü çekmiş as­ iktidarın aczini dile g e t i r m e k t e d i r .
kerler kendi etraflarına "Bunun İçine hiç kimse giremez" diyorlar. Böyle İktidara ihtar v e r e n g ü ç l e r k i m l e r d e n oluşmaktadır?»
birşey olmaz tabii Aslında ille MİT müsteşarı askeri kesimden ola­
Böyle bir ihtara m a r u z kalan iktidar n e d e n istifa e t m e m i ş t i r ? Soruların
cak diye de bir kanun yok.
yanıtları boşluktadır...
E y m ü r ç ö z ü m s ü z l ü k içinde g ö r ü n ü y o r . MİT müsteşarı a s k e r d e olsa si­
M e n g i , aynı k o n u d a k i sorularını s ü r d ü r ü y o r :
v i l d e olsa ihtilaller ö n l e n e m i y o r . O h a l d e s o r m a k lazım MİT neye yarar
d i y e ? K u ş k u s u z g e r ç e k b ö y l e değil... H i r a m A b a s v e ekibi yıllardan beri Mengi: 8 "Sivilleşme olayına dönersek, önerilerimiz doğrultusunda
Teşkilâtı ele g e ç i r m e y i d ü ş l e m e k t e d i r . A m a önleri askerler tarafından tı­ MİT'İ çağdaş bir yapıya nasıl oturturuz?"
kalıdır. Sırf bu g e r e k ç e bile onları asker d ü ş m a n l ı ğ ı n a itmiş olabilir. Abas: "Başındaki adamın teşkilatın çeşitli kademelerinde çalışmış, bu
G e r ç e k t e MİT h o m o j e n bir y a p ı d a değildir. Müsteşar asker ya da sivil mesleği ailesiyle birlikte yaşam biçimi olarak kabul etmiş biri olması ge­
o l s u n , ihtilâlden h a b e r d a r olan MİT'çilerden h e r h a n g i birisinin b ö y l e bir rekir. Sivilleşmeden maksadım budur "
bildirimi y a p m a z o r u n l u l u ğ u n d a olması gerekir. D o ğ a l olarak "Anayasal
D ü z e n e " v e d e iktidarın g ü c ü n e inanıyorsa... B ö y l e bir haberi alan g ü ç l ü
Üniforma Hastası MİT'çiler
bir iktidar anında d a r b e c i l e r i e m e k l i y e sevkedebilir ve hattâ y a r g ı ö n ü n e
getirebilir. İktidarları ihtilâllerden habersiz bırakmanın s o r u m l u s u s a d e c e işkencecilerin sivil olmasına karşın, sorguladıkları kişilerin kendilerine
MİT müsteşarı o l m a y ı p , ilgili birimlerde çalışan t ü m MİT görevlileridir. uydurdukları, rütbelerle çağrılmasını istediklerini s a v u n m a m d a u z u n uza-
A n c a k bu kişiler ne 27 Mayıs, ne 12 Mart ne de 12 Eylül'den ö n c e g ü ç l ü dıya a ç ı k l a m ı ş t ı m . 1 4 '
iktidar b u l u n m a d ı ğ ı n d a n , g ü ç l ü d e n -Slh.K.lerden- y a n a o l m a y ı kişisel Zavallı ve hasta ruhlu bu kişiler, bir y a n d a n kişisel k o m p l e k s l e r i n i t a t m i n
e m n i y e t v e çıkarlarına d a h a u y g u n g ö r m ü ş l e r d i r . S o r u m l u l u k bireysel e t m e ğ e çalışırken d i ğ e r y a n d a n bilinçli ya da bilinçsiz olarak s o r g u l a ­
d e ğ i l kolektiftir bize göre... nan kişiyi Slh.K.lerle karşı karşıya getiriyorlardı. Slh.K.lere yöneltilen bu
" h i y a n e t i n " hesabı hiç bir d ö n e m d e sorulmamıştır. Kanımızca bu hesap­
laşma ivedilikle sorulmalıdır. Kanıt mı istiyorsunuz? İşte s a m i m i itiraflar:
MİT'nın Sivilleştirilmesi
Eymür10; " Bizim bazı arkadaşlarımız kendilerini albay, yarbay, bin­
D a r b e l e r d e n h a b e r d a r e t m e y l e birlikte MİT'nın sivilleşmesi d e g ü n d e m e başı olarak tanıtmaya pek meraklıdırlar. Bazen askerî pantolonlar giyer­
g e l d i . Abas'a g ö r e , MİT'nın sivilleşmesi kendisinin MİT müsteşarlığına ler. Buluştukları görüştükleri insanlara asker intibaını vermek İçin asker
getirilmesiyle eşanlamlıdır. N i t e k i m : diye tanıtırlar. Bir arkadaşım vardı benim, ast subaylıktan ayrılma, evine
Abas:8 benim sivilleşmeden kastım, doğrudan doğruya servisin için­ gittim birgün. Baktım karısıyla albay üniforması giymiş olarak fotoğraf
den, seneler içinde kademelerle çeşitli görevleri yaptıktan sonra ada­ çektirip evinin duvarına asmış..."
mın müsteşarlığa gelmesidir" d e r k e n kendisini tarif etmektedir... Bazen, ü n i f o r m a y a ö z e n e n garibanlar yakalanır. Basında b o y b o y f o t o ğ -
G ü n g ö r M e n g i : 8 "Hiram Abas, MİT'e Batı demokrasi/erindeki işleyişe
benzer bir kimlik kazandırmak, başına asker yerine, teşkilât kademele­
14 Talat Turhan, Bomba Davası, Savunma, 1 nci ve 2nci kitap
rinden gelerek yükselmiş bir istihbaratçı oturtmak fikrini besliyordu.
15 Yn: Beni Ziverbey köşkü'nde sorgulayan Slh. «.lerden Binbaşı rütbesinde iken ayrılmıştı. Sorguda ken­
Başbakan Özal da aynı düşünceyi paylaştığı için oradaydı" d i y e kanısını disine Albay diye hitap ettiriyordu. Eyüp Özalkuş adlı bu kişinin 1970'li yıllarda, birlikte çalıştığı o dönemin
açıklıyor ve MİT R a p o r u ' n u n sızdırılmasıyla varılan s o m u t s o n u ç l a r ı sıra- Askeri Savcılarından Süleyman Takkeci'yle birlikte bugün THY Sivil Savunma örgütünde birlikte çalışması
elbette rastlantı olamaz.

50 51

rafları yayınlanıyor. O y s a k i hastalığın kaynağını sivil MİT'çiler teşkil
e d i y o r m u ş . B u k o m p l e k s t e k i insanlara, 1971'den b u y a n a s o r g u l a m a k
için y ü z l e r c e üniformalı s u b a y teslim edildi. B ö y l e bir av y a k a l a y a n bu
aşağılık ruhlu kişilerin ne k a d a r canavarlaştığını o d e n e y d e n g e ç e n l e r e
s o r m a l ı ve Teşkilât m u t l a k a bu tür insanlardan temizlenmelidir.
B ö y l e bir temizlik s o n u c u , MİT sivilleşme yerine d a h a da askerleşebi-
lir...
MİT'çiler
E y m ü r ' ü n bir diğer itirafı d a h a da ilginç:
"Bir yerde yaptığım işten tiksiniyorum zaten."
İnsanlar tiksindiği işleri y a p m a m a l ı . Yoksa E y m ü r ' ü n d u r u m u n a düşer­
ler... N i t e k i m bilindiği gibi E y m ü r ' ü n k a l e m e aldığı MİT Raporu nedeniyle
idare Üruğ'a kırk m i l y o n TL tazminat ö d e m e k d u r u m u n d a kaldı. Yasalara
g ö r e idarenin E y m ü r a l e y h i n d e d a v a açıp, b u parayı geri alması gerek­
mektedir. Bu z o r u n l u l u k yapılmadığı s ü r e c e tiksindirici ilişkiler, k o ­
k u ş m u ş l u k kuşkuları, k a m u vicdanına takılı kalacaktır.
E y m ü r ' ü n kayınvalidesini A m e r i k a ' d a ameliyat ettirip, eşiyle birlikte ora­
da ziyaret e d i p geri d ö n e c e k kadar dünyalığını y a p m ı ş bir kişi o l d u ğ u an­
laşılıyor. 1 Bay A b a s ise o ğ l u ve arkadaşlarıyla emekli o l d u ğ u n d a n bu y a ­
na A v r u p a ' d a seyahate ç ı k a c a k kadar m u t l u bir emeklidir...
E y m ü r ' ü n eşi ve kayınvalidesinin A B D ' y e gidiş d ö n ü ş u ç a k bilet ücreti
ve f o n için yaptığı h a r c a m a en az beş m i l y o n lira olması gerekir. Kayınva­
lidesinin kanser ameliyatı da y i r m i m i l y o n d a n aşağı değildir. O r a d a k i ika­
met masraflarını da katarsanız t o p l a m h a r c a m a s ı kırk m i l y o n u tutar. Bir
solukta bu miktarı h a r c a y a b i l e n kişinin p o r t f ö y ü n ü n kabarık o l m a s ı gere­
kir. Kuşkusuz k o n u n u n o y ö n ü bizi ilgilendirmez. V u r g u l a m a k istediğim
g e r ç e k MİT Raporu Olayı'nın s o r u m l u s u olan bu kişi hakkında n e d e n rü-
cü davası açılmamış olmasıdır. Yoksa iktidar bu kişilerden k o r k u y o r mu?
Ülke, genelinde m u t l u azınlık, mutsuz ç o ğ u n l u k motifi anlaşılan MİT'na
d a yansımış, nitekim M e h m e t E y m ü r v e H i r a m A b a s gibi e m e k l i MİT'çi­
ler Amerika'da, Avrupa'da cirit atarken Ferdi T a m e r adlı eski MİT'çi, sila­
hını s a t m a y a kalkıyor, b a ş a r a m a y ı n c a bir " b a b a " d a n b o r ç istiyor. So­
n u n d a manavlıkta karar kılıyor. İtirafı i l g i n ç : 1 7
" B e n d e bazı MİT'çiler gibi h o l d i n g patronlarının yanına yaklaşır, ş i m d i
16 Eymur Amerika'da • Milliyet, 15 Ocak 1989
17 Dündar Kılıç'tan yardım isteyen MİT eski sorgu şube müdürü Ferdi Tamer manavlık yapıyor, MlTçiye ba­
ba desteği, Milliyet, 12 Temmuz 1989
52
milyonluk maaşlar alabilirdim. A n c a k p i ş m a n d e ğ i l i m . "
G e r ç e k t e n de h o l d i n g patronlarıyla MİT'çiler arasındaki ilişkiler aydınla-
tılabilse d ü z e n i n k o k u ş m u ş l u ğ u d a h a da belirgin o r t a y a çıkabilir. Nite­
k i m , " H o r z u m ' u n dostları, içinde general r ü t b e s i n d e MİT'çiler bile b u ­
lunmaktadır...18
Uğur M u m c u yıllardan beri usanmaksızın bu karanlık ilişkileri gözler
ö n ü n e serer durur, a m a birşey d e ğ i ş m e z . Ç ü n k ü d ü z e n e şer ittifakı e g e ­
mendir. Bu nedenlerle de H o r z u m , ilk t u t u k l u l u ğ u n d a n salıverilmesinden
sonra, Kızılay H o r z u m ' a altın m a d a l y a t a k a b i l m i ş t i r . 1 9
Yapıtın "Hayali ihracata Bir Ö r n e k " başlıklı V . B ö l ü m ü ' n d e de madalyalı
hayali ihracatçılar açıklanmaktadır. M a d a l y a meraklılarına H o r z u m -
'laşmalarını ö n e r i r i m . H o r z u m d e y i p g e ç m e y i n , 12 Eylül partileşme süre­
c i n d e "Devlet Partisi" olarak s u n u l m a ğ a çalışılan Turgut Sunalp'ın
MDP'si bile kuruluş çalışmalarına H o r z u m ' u n " M a v i Evi'nde - Safety
H o u s e - (!) başlamıştır...
MİT'çiler t ü r l ü t ü r l ü , içlerinde ne ararsan b u l u n u y o r . Hayali ihracat sa­
nığı bile...
Nitekim eski MİT'çi Mustafa N e c a t i Ercan, M a r m a r i s Hayali İhracat d a ­
vasında yargılanmaktadır. 0
Ve nihayet eski MİT'çi Kemal Eker, eski gelini Sonia'yı tabancası ile v u ­
rarak y a r a l ı y o r d u . . . 2 1
T ü m bunları k u ş k u s u z MİT'nı y ı p r a t m a k için yazmıyoruz. B u g ü n kesin­
likle g ö r ü l d ü ğ ü gibi MİT'nı asıl yıpratanlar/Teşkilatı yasadışı y ö n t e m l e r l e
yatak odalarına kadar sokanlar v e b u o l u ş u m a g ö z y u m a n iktidarlardır...
İstihbarat Örgütleri ve Yatak Odaları
G ü n ü m ü z d e CIA - MİT ilişkisini b i l m e y e n kalmadı. O halde denilebilir ki
CIA eğer yatak odalarınıza girerse MİT'na da girer. Böyle bir mantıki
yaklaşıma aslında gerek bile y o k . ClA'nın yatak odası serüveninden il­
g i n ç r o m a n l a r yazılabilir. " K ü ç ü k Amerikacı"lar MİT R a p o r u ' n d a g ö r ü l ­
d ü ğ ü gibi, b e l d e n aşağısını istihbaratçılık saymaktadırlar. Tıpkı a ğ a b a b a ­
ları gibi...
18 İşle, Horzum'un dostlarının listesi, Uğur Dündar'ın haberi, Hürriyet, 20 Temmuz 1989
19 19 Mayıs 1989 tarihli gazeteler.
20 MİT'çi ağladı... Diller çözüldü. Hürriyet, 18 Ocak 1989
21 25 ve 26 Temmuz 1989 tarihli gazeteler
53
Transparan Aynalar
"Ajanların yatak o d a l a r ı n d a a y n a l a r : 2 2
Turner, 7976 yılında ClA'nın başına geçtikten sonra, ClA'nın daha ön­
ceki işleriyle ilgili olarak "Soruşturma Komisyonu'na çağrılır. Konu ClA­
'nın "bazı ajanların yerleştirdiği aynalardır." Turner ile Senatör Kennedy
arasında şu ilginç konuşmalar geçer:
K e n n e d y - ClA'ye ait örgüt evlerinde, kayıtlarımıza göre bir tarafı ayna,
diğer taraf lodanın içini gösteren camlar kullanılmış. Bu doğru mu?
Turner- Evet efendim, elimizdeki belgeler, o evin inşa edilirken bu ay­
nalar yerleştirilecek şekilde planlandığını gösteriyor.
K e n n e d y - Ve bu aynalar yatak odalarına yerleştirilmiş. Burada gerçek­
leştirilen operasyonlara da, yine sizin kayıtlarınıza göre, "Geceyarısı ve
Doruk Operasyonu" denilirmiş. ClA'ya ait örgüt evlerindeki bu aynalı ya:
tak odalarının nasıl kullanıldığına ilişkin bir fikriniz var mı?
Turner- Hayır efendim. (Komisyon üyelerinden kahkahalar!)
CIA eski Başkanı Amiral Turner d i y o r k i : 22
"1977'de.... ahlakdışı ve taraflı bazı olayların o r t a y a çıkmış o l m a s ı n e d e ­
niyle halkın d e s t e ğ i n i k a y b e t m e k tehlikesi ile karşı karşıyaydık milletin
C l A ' y a alaycı bakışı, CIA elemanlarını etkilemiş, g ö n ü l s ü z çalışmaya it­
mişti."
"CIA ajanları g e c e h a n ı m arkadaşları ile k o n a k l a r k e n f a r k e t t i r m e d e n
u y u ş t u r u c u verilmiş v e ç ö z ü l ü p ç ö z ü l m e d i k l e r i denenmiştir... A n c a k y a ­
pılan ahlakdışı davranışın sorumlularını t a m olarak o r t a y a ç ı k a r m a k
m ü m k ü n değildi. Ç ü n k ü ClA'nın yapısı v e ö r g ü t l e n i ş biçimi b u n a elver-
miyordu."
K u ş k u s u z Amiral T u r n e r g e r ç e ğ i açıklıyordu. O'nu d o ğ r u l a y ı c ı bilgiler ba­
sın arşivlerinde bile bulunabilir.
Ülke i ç i n d e m u h a b b e t tellallığı bile y a p a n CIA, k u ş k u s u z d o s t ve m ü t t e ­
fik ülkelerde d a h a d a fazlasını y a p m a k t a v e yaptırmaktadır. Ö r n e ğ i n :
CIA, A m e r i k a n uşağı İran Şahının yatak o d a s ı n a kadar sızmıştır. 2 6
22 CIA, Gizlilik ve Demokrasi, Eski CIA Başkanı Stans Field Turner'ln anıları, Cumhuriyet, 26-28 Ocak 1986
23 CIA Raporu, Hazırlayan: Orhan Duru, Milliyet, 5-9 Mart 1976 - ClA'nın örtülü eylemleri arasında muhabbet
tellallığı bile var.
24 ClA'nın yeni marifeti - 200 bin kişi şehvet delisi yapılmış - Mavi kuş - enginar harekatı olarak tanımlanan
bu uygulama ile bir çok yabancı ülke casusu tuzağa düşürülüp bilgi alınmış - AŞK ODALARI - Hürriyet,
4 Aralık 1978
25 Yn: Host, Country - Ev Sahibi ülke -
26 Şahın yatak odasından CIA çıktı, Hürriyet, 19 Şubat 1978
A m e r i k a ' d a y a t a k odası o l u r d a " K ü ç ü k A m e r i k a " d a y a t a k o d a s ı o l m a z
mı?
M e m h e t E y m ü r - O k t a y Balamir söyleşisine d ö n e l i m 1 0 :
"Balamir- Peki, r a p o r d a k o n u edilen Ü r u ğ Paşa o l m a y ı p d a , o n u n kadar
ünlü b a ş k a bir üst d ü z e y general olabilir mi? Emel Sayın'a h a y r a n olan...
E y m ü r : Bazı şeyler t e t k i k edilirse tabii d a h a iyi s o n u ç l a r a v a r m a k m ü m ­
kündür. Mesela S h e r a t o n Oteli'nde bir a d a m vardı. Polisten ayrılma bir
kişi.... oranın g ü v e n l i k amiri o l d u . O t e l d e özel bir o d a s ı vardı. Kendisini
herkes MİT elemanı olarak biliyor ve o t e l d e k i o o d a , o n a MİT adına t a h ­
sis edilmiş. Bu şahıs, b ü t ü n bu M e h m e t Ağar'lar, Ünal Erkan'lar, Ş ü k r ü
Balcı, T u n c a y M a t a r a c ı gibilerle vıcık vıcık o l m u ş bir a d a m . Ş i m d i İstan­
bul Belediyesi'nde çalışıyor. B u n u n o d a s ı n d a kimler kalmış a c a b a ?
Araştırmak lazım. B a k m a k lazım tabii. Mesela, Fahrettin Aslan o r a d a
k e n d i adına o d a l a r t u t m u ş m u d e v a m l ı olarak? T u t m u ş s a niye? Araştırı­
lırsa çıkar.
Milliyetçi, m u h a f a z a k â r v e d e m u k a d d e s a t ç ı iktidarın g ü c ü a c a b a n e d e n
b ö y l e bir araştırma y a p m a y a y e t m i y o r ? Y u k a r d a a d ı g e ç e n l e r ko­
n u ş m a y a c a ğ ı n a g ö r e en iyisi Bilge Erol'a sormalı...
E y m ü r ' d e n ö ğ r e n d i ğ i m i z e g ö r e , ülkemiz g e r ç e k t e n " Ç a ğ atlamış" h e m
k a m u ' n u n h e m d e özel s e k t ö r ü n "AŞK O D A L A R I " varmış. Büyüklerimiz
(!) b o ş u n a s ö z ederler mi hiç? G e r ç e k t e n her iki s e k t ö r arasındaki işbir-'
ligi kapsamlı bir b o y u t a ulaşmış...
Peki kimdir bu S h e r a t o n Oteli'ndeki MİT görevlisi: M.T. a d ı n d a k i bu kişi
yıllarca" ö n c e Adalet Partili bir bakanın " m a h r e m i e s r a s ı " olarak ö n e çıktı.
O d ö n e m d e g e r e k Bakan'ına ve bu a r a d a d o ğ a l o l a r a k kendisine yönelik
" k ö ş e d ö n ü c ü " işler yaptığı kulaktan k u l a ğ a s ö y l e n i l i y o r d u . Daha sonra
otelde kendisine u y g u n bir iş b u l m u ş olmalı ki v a t a n a hizmetini (!) bura­
d a u z u n s ü r e s ü r d ü r d ü . Dalan Belediye Başkanı o l u n c a her halde o n u n
e n g i n d e n e y i m l e r i ve p o r n o arşiv bilgilerinden y a r a r l a n m a k için, yanına
almış olmalı. A n c a k b e n i m bildiğime g ö r e , M.T. eski zenaatını da bırak­
mış d e ğ i l işini A k s a r a y ' d a k i beş yıldızlı bir otelde sürdürüyor...
M e h m e t E y m ü r s a m i m i itiraflarında: 1 0
"Bu mesleğin tabii ki çirkin yanları var" d i y o r ve d e v a m ediyor:
"Bir kokuşmuşluk var" diye.
Evet g e r ç e k t e n bir k o k u ş m u ş l u k var. A n c a k b u k o k u ş m u ş l u ğ u n suçlusu
Devrimciler değildir. Asıl suçlular "Yeni A m e r i k a n Mandacılığı" anlayışın­
d a olan s a ğ c ı iktidarlar v e onlara d e s t e k veren b ü r o k r a s i v e d i ğ e r sağcı
güçlerdir.
A m e r i k a ' y a b e n z e y e c e ğ i z diye "Aşk Odaları"nın işletilmesine göz y u -

54 55
manlar, k o k u ş m u ş l u ğ u n g e r ç e k amilleridir. CIA, ITT kanalıyla Şili'de s e ç i m l e g e l e n iktidarı " A s k e r i D a r b e " yaptıra­
K u ş k u s u z ClA'nın aşk odaları ile bizimkiler arasında teknik benzerlikler rak, kanla iktidardan uzaklaştırıyor. İşine g e l m e y e n yurtseverleri sağcı
b u l u n m a k t a d ı r . A n c a k kullanış b i ç i m i v e y ö n t e m i farklı o l d u ğ u anlaşıl­ işbirlikçilere öldürtüyor... S o n r a da A m e r i k a , hür d ü n y a n ı n (!) liderliğine
maktadır. Onlar " A ş k O d a l a r f ' n ı yabancılara a ç a r a k t u z a ğ a d ü ş ü r m e k t e , s o y u n u y o r v e d e u t a n m a d a n d e m o k r a s i d e n , insan haklarından söz e d e ­
d a h a s o n r a şantajla o kişilerden istihbarat a m a c ı y l a yararlanmaktadır. biliyor.
M.T.'nın S h e r a t o n ' d a k i odasının işlevinden b a n a g ö r e bir alaturkalık var: K o n u y a y e n i d e n d ö n e r s e k , A B D , " g e r ç e k y u r t s e v e r " d e d i ğ i yerli işbirlik­
M.T.'yi kullanan g ü ç l e r ve o n u n ş e b e k e s i n d e k i kişiler, g e r e k t i ğ i n d e ikti­ çilerin işlettiği " A ş k O d a l a r f n d a n geçirttiği kişilerle isterse d a r b e bile
d a r v e y a b ü r o k r a s i n i n sivil ve asker k a n a d ı n d a n seçtikleri etkin kişileri sı­ yaptırabilir...
c a k y a k l a ş ı m y ö n t e m l e r i y l e t u z a ğ a d ü ş ü r ü p , S h e r a t o n ' d a k i o d a y a misafir Kuşkusuz eğer bu r a p o r o r g e n e r a l (E.) N e c d e t Ü r u ğ ' u hedef almasaydı,
e t m e k t e v e o r a d a ö z l e m i n i d u y d u ğ u , hayâl ettiği kadın kendisine sunul­ k i m s e d e n ses s e d a ç ı k m a y a c a k t ı . Yanlış hedef seçildiği için r a p o r u ha­
maktadır. O a n d a n itibaren t ü m gizli kameralar, ses alma cihazları ç a ­ zırlayanlar harcanmıştır. O y s a bu kişilerin hizmetleri a r a ş t ı r ı l a b i l i r e g e ç -
lışarak hedef kişinin özel p o r n o g r a f i k filmi çekilmektedir. Bu filimi eline m i ş d e benzeri nice r a p o r a rastlamak olası... Ç ü n k ü b u adamların t ü m is-
g e ç i r e n l e r artık özel çıkarlarını k o r u m a k için, her türlü şantaja başvur­ tihbaratçılığı " R a m b o c u l u k " ve "Kirli H a r e k â f ' ç ı l ı ğ a dayanıyor.
maktadır. Hattâ bazı duyarlı yerlere a t a n a n kişilerin arzu ettikleri m a k a m ­
Aslında vazılanlara bakılırsa " A ş k O d a s f n d a n g e ç e n bir general var:
ları bu y ö n t e m l e elde ettikleri kulaktan k u l a ğ a söylenilmektedir.
Balamir : " R a p o r d a k o n u edilen o l m a y ı p d a , o n u n k a d a r ünlü başka bir
" A ş k Odaları T u z a ğ ı " ulusal b ü n y e m i z i ç i n d e kalsa b u " k o k u ş m u ş l u k " a üst d ü z e y general olabilir mi? Emel Sayın'a hayran olan..."
katlanılabilinir belki. Ne yazık ki, s o r u n u n bir de dışa bağımlı yanı var. As­
Aslında O k t a y Balamir'in iması b o ş değildir. A m a açıklamıyor g e r ç e ğ i , üç
lında sanırız ki en tehlikeli yanı da bu... A ş k o d a l a r ı n d a n g e ç e n kişiler
n o k t a ile o k u y u c u n u n anlayışına terk ediyor...
C l A ' d a pazarlanılmakta, hedef, seçilen kişiler bu y ö n t e m l e A m e r i k a n ç ı ­
karları için kullanılabilmektedir. Devlet hiyerarşisindeki laçkalık bu olayla bir kez d a h a açığa çıkmaktadır.
MİT B a ş b a k a n ' a bağlı o l d u ğ u halde, o n u n e m r i n d e v e k o n t r o l ü n d e d e ğ i l ­
Ş ö y l e k i : Bilindiği g i b i t ü m d ü n y a d a k i " S h e r a t o n otelleri" ITT şirketince
dir. Ç ü n k ü :
inşa edilmiştir. Bu şirketin CIA ile ilişkisini b i l m e y e n kalmadı. Bir ö r n e k
vermek gerekirse:2 Balamir:10 "Aslında Cumhurbaşkanı Kenan Evren'in MİT Müsteşarı
Hayrı Ündül'ü çağırıp, "Bunları emekliye şevket" diye emir vermesi çok
"Fallacı- 1970'de seçimleri kazanan Ailende'nin devrilmesi için Nixon
enteresan bir durum. Siz sözde Başbakanlık'a bağlısınız.
emir vermişti.
Eymür- Bu ilk değil ki. Benim ilk tayinim de Cumhurbaşkanı'nın emri ile
Colby- 1970'teki girişimimiz başarısızlığa uğradı, sonra da müdahale et­
oldu.... Teşkilâtı bugün kimin idare ettiği belli değil."
medik.
Açıklananlara bakılırsa, MİT R a p o r u Olayı'nda C u m h u r b a ş k a n ı Kenan
Fallacı- Gerçekten mi? Peki Allende'yi zor duruma düşüren grevler, ITT
Evren ve d a m a d ı Erkan Gürvit k o n u y l a yakından ilgilenmiş ve gerekli g i ­
şirketinin rolü.
rişimlerde bulunmuşlardır...
C o l b y - Biraz para verdik. Sadece 10 milyon dolar kadar. Seçim diyor­
idare r a p o r nedeniyle m a h k e m e kararıyla tazminat ö d e m e k zorurçda
sunuz, Hitler de, Mussolini'de seçimle gelmediler mi?
kalmıştır. H i r a m A b a s ve ekibi temizlenmiştir ve yeni bir MİT müsteşarı
Fallacı- İşte kötü niyet buna denir. Hitler'i iktidara getiren seçimlerle Al­ atanmıştır. H e p s i bu kadar... Olay ötekiler gibi d a l g a l a n m a y a bırakıl­
lende'yi iktidara getiren seçimleri kıyaslamaya hakkınız yok. Ya General mıştır. Aynı raporla s u ç l a n a n l a r d a n ne ses var ne de seda... D e m e k k i
Schneider'in öldürülmesi? onların m i l y o n l u k t a z m i n a t a gereksinimleri y o k d i y e d ü ş ü n e m e y i z . Bu bir
C o l b y - Schneider"i öldüren, bizim para verdiğimiz örgüt değildir. Bizim o n u r s o r u n u d u r . Eğer insanlar g e r ç e k t e n Üruğ gibi, haksız yere suçlanıl-
için çalışan kişiler de ülkelerini savunan gerçek yurtseverlerdir." mışlarsa onurlarını k o r u m a k zorundadır. Aksi d u r u m d a , r a p o r d a yazılan­
ların s u ç l a n a n d i ğ e r kişiler açısından d o ğ r u olması gerekir. Onları s u s t u ­
İşte ClA'nın iç yüzü...
ran n e d e n l e r d e n birisi "Aşk O d a l a r f n d a n g e ç m e l e r i olmasın?
27 İtalyan gazeteci Fallaci, ClA'nın eski müdürünü terletti, Cumhuriyet, 6 Mayıs 1976
H i r a m A b a s ve ekibinin MİT'ndan uzaklaştırılmaları birinci raunttur. M a ç

56 57
b i t m i ş değildir.
A b a s v e benzerleri yıllarca MİT'nda A m e r i k a n e k o l u n u n temsilcileri o l a ­ II.BÖLÜM
rak çalışmışlardır. B u n u n yanında m a s o n olmaları nedeniyle artlarında
l o c a d e s t e ğ i b u l u n m a k t a d ı r . D a h a d a önemlisi iktidarın "MİT'nı Si­ ASKERİ DARBELER D Ö N E M İ
villeştirmek" anlayışının MİT müsteşar adayı, H i r a m Abas'tır. Bu kişilerin
halâ A m e r i k a ve A v r u p a ' y a m e k i k d o k u m a l a r ı n ı n ardındaki giz nedir?
Bekleyelim görelim...
86 Temmuz 1989

Tarihçilerin T ü r k i y e ' d e 1960-1980 evresini başlıktaki d e y i m l e tanımlaya­

caklarını sanırım. G ü n ü m ü z d e bazı çevreler üç askeri d a r b e y i de aynı
p o t a y a k o y m a y ı yeğliyorlar. B ü y ü k bir ç o ğ u n l u k ise d a h a g e r ç e k ç i bir y o ­
rumla 1960 olayına d i ğ e r l e r i n d e n d a h a farklı bir bakış açısıyla b a k m a k t a ­
dırlar.
Kanımızca 1961 Anayasasının getirdiği d ü z e n ; b a ş t a işçi sınıfı o l m a k
üzere t ü m ezilen ve s ö m ü r ü l e n k e s i m e o g ü n ü n koşullarına g ö r e azım-
s a n m a y a c a k ö l ç ü d e haklar tanımış, t o p l u m u n ilerici, d e m o k r a t kesimine
ve özellikle g e n ç l i ğ e ö r g ü t l e n m e o l a n a ğ ı sağlamıştır. B u n u n yanında kişi
hak ve ö z g ü r l ü k l e r i baskılardan arındırılmış ve ilk kez legal bir sol parti
(TİP) T B M M ' d e temsil olanağı b u l m u ş t u r .
K u ş k u s u z b u o l u ş u m emperyalist g ü ç l e r l e onların yerli işbirlikçilerini v e
d o ğ a l müttefiklerini her g e ç e n g ü n t e d i r g i n e t m e ğ e başlamıştır. B u ne­
d e n l e d e o n l a r c a 2 7 Mayıs Anayasası b o y hedefi seçilmiş v e S e r m a y e
sağı + Dinsel s a ğ + Şoven s a ğ A n t i - K o m ü n i z m potasında kaynatılarak
12 Mart 1971'e gidişin koşulları hazırlanmıştır.
Bu a n l a m d a 12 Mart ve 12 Eylül, 27 Mayıs'ın t ü m getirdiklerini o r t a d a n
kaldırma işlevini g ö r d ü ğ ü n e rjöre b u ü ç d a r b e y i aynı g r u p t a sayamayız.
Ç ü n k ü s o n ikisi ilkinin karşıtıdır. O h a l d e 27 Mayıs ilerici nitelikte bir ha­
reket o l m a s ı n a karşın diğerlerinin o n u n karşıt karakterinde ve yapısında
o l d u ğ u n u söyleyebil iriz.
Dilimizde «turnayı g ö z ü n d e n v u r m a » d i y e bir d e y i m vardır. Askerlerin
kullandığı hedef tahtasında 12 rakamı «turnanın gözü» ile eş anlamlıdır.
12'li Darbelerin nedenini araştırırken tarihçinin ç ö z ü m e ulaştıracağı ilk
s o r u d a r b e c i l e r i n g e r ç e k t e n 12'den vurduklarını sandıkları halde karava­
na mı attıklarını saptamaları, ikincisi ise seçilen hedeflerin ulusal mı y o k ­
sa dış g ü ç l e r i n mi yararına bir o l u ş u m g ö s t e r d i ğ i n i araştırmak olmalıdır.

* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi MART89 tarihli sayısında yayınlanmıştır.

58 59
 12 Mart 1971'da başlatılan terör, baskı ve z u l ü m d ö n e m i y l e g e r ç e k ­
leştirmeye çalışılan «Temizlik Harekâtı» ya da işkencecilerin d e y i m i ile
«Solun k ö k ü n ü kazıma o p e r a s y o n u » t a m olarak sağlanamadığı için, ülke
dış g ü ç l e r tarafından istikrarsız hale getirilmek için teröre itildi ve 12 Ey­
lül 1980 d a r b e s i y l e bir y a n d a n «temizlik o p e r a s y o n u » s ü r d ü r ü l ü r k e n , d i ­
ğ e r y a n d a n yasal yapı, e g e m e n dış g ü ç l e r i n istekleri d o ğ r u l t u s u n d a çer­
çeve! eridi.
1953'lü yıllarda A B D ' d e Mc Carty'cilik anlayışı iktidarca b e n i m s e n d i ğ i bir
d ö n e m d e , Albert Einstein bir d o s t u n a ş u açık m e k t u b u g ö n d e r i y o r d u : 1
«Bu ülke (Amerika) aydınlarının karşı karşıya b u l u n d u ğ u s o r u n s o n d e ­
r e c e ciddidir. Gerici politikacılar, b ü t ü n aydınlara kuşkuyla bakılmasını
s a ğ l a m a k t a başarılı olmuşlardır. Bu başarıdan s o n r a ş i m d i kendilerine
b o y u n e ğ m e y e n l e r i aç bırakma çabalarına girişeceklerdir. B u n a karşı ne
yapmalıdır? Onlarla işbirliği y a p m a m a k d o ğ r u olur kanısındayım. Gere­
kirse cezaevine g i r m e y i , parasız kalmayı, ülkenin çıkarları u ğ r u n a k e n d i
çıkarlarından olmayı g ö z e almalıdırlar.
Yeterli sayıda k i m s e b u n u yapabilirse başarı kazanılır. Başarı kazanıl-
mazsa, bu ulus zaten köle olarak y a ş a m a y ı kabullenmiş sayılır.»
Ş i m d i b u m e k t u p t a k i parantez içindeki (Amerika) yerine (Türkiye) k o y u p
y e n i d e n okuyalım d i y e bir öneride b u l u n a m ı y o r u m . Yasaların gazabına
u ğ r a m a m a k için...
G e r ç i 27 Mayıs'ı ve 12'li darbeleri tarihçiler enine b o y u n a irdeleyecekler­
dir. A m a b u d ö n e m l e r i n her t ü r l ü baskı z u l ü m v e işkencesinin hedefi o l ­
m u ş bizlerin bir görevi de bildiğimiz gerçekleri k a m u o y u n a yansıtmaktır.
Bu anlayışla Selimiye Askeri Ceza ve T u t u k Evinde « B o m b a Davası» sa­
nığı olarak yargılandığımız d ö n e m d e 8 Haziran 1973 g ü n ü yapılan sor­
g u m d a d u r u ş m a zaptına g e ç e n sözlerimle: «12 Mart A t a t ü r k ç ü bir hare­
ket olmamıştır. B u n u A t a t ü r k ' ü n n u t k u n d a açıkça g ö r m e k m ü m k ü n d ü r .
Atatürk b u n u t k u n d a T B M M ' d e ç o ğ u n l u ğ u temsil e d e n partinin iktidarı
temsil edebileceğini söyler. 12 Mart'tan s o n r a ne o l m u ş t u r ? Ç o ğ u n l u k
partisi d u r u r k e n iktidar azınlık partisine verilmiş ve idare bu şekilde y ü r ü ­
tülmüştür. Sunay ve T a ğ m a ç ' l a şahsi bir ilişkim yoktur. A n c a k bunlar
özellikle 22 Şubattan (1962) s o n r a y ö n e t i m i fiilen ele g e ç i r m i ş l e r MİT'İ
ele geçirmişler, MİT'i de Amerikalılar ele g e ç i r m i ş ve bu şekilde idare
e d i l m e ğ e başlanılmıştır. B u y ü z d e n d e m e m l e k e t b u hale g e l m e ğ e başla­
mıştır.»
Bu açıklama ile 12 Mart ve A m e r i k a arasında ilişki k u r u l m u ş ve bu ger­
ç e k o d ö n e m d e her türlü belâ g ö z e alınarak ifade edilmiştir. K u ş k u s u z
1 Sadun Tanju, Einstein'in mektubu, Cumhuriyet, 8 Aralık 1975
2 «Bomba Davası» Duruşma tutanağı, s. 16
60
bu ö n e m l i savı ö n e sürerken tanığı o l d u ğ u m , b i l d i ğ i m ve kanıtlayacağıma
inandığım g e r ç e k l e r d e n g ü ç a l m a k t a y d ı m . Nitekim bu savımı 10 Klasör­
d e n oluşan 5 0 0 0 sahifelik bir s a v u n m a ile 14 Kasım 1975'de bir hafta
s ü r e n açıklamalarımla kanıtlamağa çalıştım. 3
Daha sonraki g ü n l e r d e bu savımız 12 Mart ö n c e s i d ö n e m i n ö n e m l i poli­
tikacısı ve Dış İşleri Bakanı ihsan Sabri Çağlayangil tarafından d o ğ r u l a n ­
dı:
«Türkiye'nin İstihbarat Teşkilatı, Amerika'nın, iran'ın, İsrail'in istihbarat
teşkilatlarıyla d a i m a organik m ü n a s e b e t l e r içindedir. Bunlar her sene
toplanırlar. Tahran'da, Telaviv'de, VVashington'da. M ü b a d e l e yaparlar,
kararlar alırlar...»
...Çağlayangil d a h a sonra da açıklamalarını s ü r d ü r d ü . 5 «12 MARTTA CIA
G E N İ Ş Ö L Ç Ü D E VARDIR»
U ğ u r M u m c u , bizim savımızı d o ğ r u l a y a n Çağlayangil'in açıklamalarını
«Kim Kimi Doğruluyor...» başlıklı yazısıyla irdeledi. Ve 12 Mart - CIA -
MİT - KONTR-GERİLLA ilişkilerini i ç e r e n savlarımızı da «KONTR-GE-
RİLLA TAKTİKLERİ» adlı makalesiyle k a m u o y u n a d u y u r d u . 7
Bu olay o d ö n e m d e uzun süre basına yansıdı ve savımızın gerçekliği
g ü n y ü z ü n e çıktı.
ihsan Sabri Çağlayangil z a m a n içinde bu k o n u d a k i açıklamalarını sür­
dürdü.22'24
«CIA hissedilir... CIA bir m o b i l y a y a girer... Tahtayı k e m i r d i ğ i n i duyarsınız,
3 Savunmanın çok küçük bir bölümü: Bomba Davası Savunma 1 ve 2 adlı yapıtlarda yayınlanmıştır.
4 Politika, 10 Mart 1976
5 Politika, 1 Ocak 1977, Tercüman, 1 Ocak 1977
6 Cumhuriyet, 26 Mart 1976
7 Cumhuriyet, 3 Nisan 1976
8 Süleyman Demirel, «Başka ülkeler kuvvetli bir Türkiye istemez» Politika, 24 Mart 1976
9 Sadun Aren, «Amerikan Dostluğu» Politika, 22 Mart 1976
10 Hasan Yılmaer, «Çağlayangil'in demokrasiye hizmeti» Politika, 23 Mart 1976
11 CIA mı, MİT mi, simit mi? Vatan, 21 Mart 1976
12 Orsan Öymen, Mart • CIA • MİT ilişkileri, Milliyet, 23 Mart 1976
13 Murat Belge, Çağlayangil'e niçin kızıyorlar? Politika, 23 Mart 1976
14 Sevgi Soysal, «İyi dile gazeteciliği» Politika, 24 Mart 1976
15 Oktay Akbal, «Fındık, fıstık, lokum derken» Cumhuriyet, 25 Mart 1976
16 İsmail Cem, 12 Mart ve Günümüz, Politika, 25 Mart 1976
17 Mümtaz Soysal, Karanlık, Milliyet, 26 Mart 1976 .
18 Mustafa Ekmekçi, Vay canına bu ne iştir, Cumhuriyet, 29 Mart 1976
19 Uğur Mumcu, Buyurun ispat edin..., Cumhuriyet, 16 Nisan 1976
20 Mümtaz Soysal, Solun Birliği, Milliyet, 28 Mayıs 1976
21 CHP'Iİ Unsal, 12 Mart'ta CIA parmağı olduğunu Çağlayangil'den öğrendim, Milliyet, 23 Ocak 1979
22 Politika, 1 Ocak 1977
23 Mobilya kurdunun büyülü sesi. Politika, 2 Ocak 1977
24 Uğur Kökden, 12 Mart ve Mobilya kurdu, Politika, 14 Mart 1977,
61
sesi d u y u l u r , f a k a t n e r e d e o l d u ğ u bilinmez.»
Tartışmaların b ö y l e s i n e yoğunlaştığı bir d ö n e m d e Türkiye y e n i d e n «des-
tabilize» edilmiş, bir y a n d a n terör tırmanırken d i ğ e r y a n d a n «sahte o p e ­
r a s y o n l a r d ü z e n l e n i l e r e k d a r b e y e u y g u n bir o r t a m hazırlandığını g ö ­
rüyor, b u d o ğ r u l t u d a k i kuşkularımı dile g e t i r i y o r d u m . 2 5 " 2 9 .
G e r ç e k t e emperyalistler açısından 1 2 Mart d a r b e s i n i n t a m d o y u r u c u o l ­
madığını d a h a 1975'li yıllarda algılamış bu k o n u d a k i kuşkularımı d a h a o
d ö n e m d e n itibaren dile getirerek yeni bir d a r b e y e karşı k a m u o y u n u
u y a r m a görevini y e r i n e g e t i r m e ğ e çalışmıştım. Nitekim 1975 yılı Kasım
ayında İstanbul Sıkıyönetim m a h k e m e s i n d e yaptığım s a v u n m a d a gele­
c e k bir d a r b e d e n v e b u d a r b e s o n u c u varılmak istenilen hedeflerin bazı-
Of} • m i k d ü z e n i n A B D ' n i n v e o n u n istihbarat ö r g ü t l e r i n c e y ö n l e n d i r i l d i ğ i açık­
larını dile g e t i r m i ş t i m .
«1. 27 Mayısçıların t a m tasfiyesi, - A n c a k bu k o n u d a gayri resmi bir y a p ı t 3 6 Türkiye'de ilk kez s a v u n m a m l a
2. T. Slh. K.lerin radikal kesiminin t a m tasfiyesi.
3. C H P ' n i n kapatılması,
4. A t a t ü r k ç ü ve D e m o k r a t i k sol g ö r ü ş ü n tasfiyesi,
5. Faşist bir d ü z e n i n kurulması.»
B u ö n g ö r ü 1975'lerden 1980'lerin g ö r ü n ü m ü olarak g e r ç e k l e ş m i ş b u l u ­
nuyor.
Gene o d ö n e m d e «ClA'nın Türkiye'de cinayetler düzenlediğini» iddia
ediyordum B i z d e n yıllarca s o n r a 15 CHP'li Milletvekili ve S e n a t ö r aynı
savı yineledilerse de ü l k e d e siyasal cinayetler birbirini k o v a l a d ı . 3 2 Bir­
çoklarının da faili ne yazık ki hâlâ bilinmiyor.
Gerçi k o n u m u z ClA'nın işlediği cinayetler değildir. Bu k o n u d a devlet
adamları başta o l m a k üzere ClA'nın işlediği cinayetler k a p s a m l ı bir yapı­
ta k o n u olabilir. A n c a k sırası g e l m i ş k e n ClA'nın h u k u k danışmanının bu
25 Talat Turhan, 12 Mart hukukunun ardındaki Amerika mı? Politika, 11-13 Ekim 1976
26 Talat Turhan, işçi sınıfı ve sınıf gerçeği, 7 Gün dergisi, 16 Şubat 1977 - 9 Mart 1977
27 Talat Turhan, işkence, Terörizm, siyasal cinayetler ve Güvenlik örgütleri, 7 Gün Dergisi, 11 Mayıs 1977 -
15 Haziran 1977
28 Talat Turhan, iktidarların çeteleşmesi ve bürokrasi, 7 Gün Dergisi 3 Ağustos 1977 - 14 Aralık 1977 (Yazı
disizi sürerken dergi yayın faaliyetine son verdi ve dergi sahibi saf değiştirdi.)'
29 Talat Turhan, Kontr-Gerilla Gerçeği, Sadi Koçaş ve Memduh Ünlütürk'e cevap veriyor, Politika, 10-15 Ma­
yıs 1978
30 Talat Turhan, Bomba Davası Savunma 1, s. 63 Mahkemeye verilen şemada «faşist düzen» yazılıdır. Yapı­
ta bu bölüm «yeni bir düzen» olarak geçmiştir.
31 Hürriyet, 4 Kasım 1975
32 «DİSK'in basın toplantısına katılan 15 CHP'li» ClA'nın Türkiye'de cinayet işlediğini İddia etti: ismail H. Öz-
torun (Adana), Süleyman Genç (izmir), Erol Saraçoğlu (Ankara), Kemal Anadol (Zonguldak), Selahattin Ö-
cal (Ankara), N.Çelik Yazıcı (Çankırı), Faik Öztürk (Elazığ), Metin Tüzün (İstanbul), Ferhat Aslantaş (İzmit),
Cemal Bor (Niğde), Solmaz Belül (İstanbul), Mustafa Gazalcı (Denizli), Temel Ateş (Ordu), Cevat Atılgan
(Tokat), Altan Tuna (Çanakkale), Hürriyet, 30 Nisan 1978
62
k o n u d a k i g ö r ü ş ü n ü a n ı m s a m a m ı z d a yarar var. ClA'nın h u k u k danış­
manlarından Mitchel R o g o v i n : «ClA'nın cinayetlere karışmasını ya­
saklayan y a s a yok» diyerek ClA'nın bir cinayet ö r g ü t ü o l d u ğ u n u açık­
lıkla itiraf etmektedir.
B u n u n dışında CIA «Sorgu uzmanları, u y u ş t u r u c u m a d d e uzmanları.
psikiyatrisler ve psikologlardan» o l u ş a n ve adına «Enginar Grubu» d e n i -
len bir g r u b u n «İnsanları iradesi dışında cinayet i ş l e t m e ğ e çalıştığı»da
açıklanmıştır. 0 " ~
B u g ü n e kadar ö n e sürülen belgelere g ö r e A B D ' n i n k o n t r o l ü altına alı­
n a n Askeri Darbelerin g e r e k hazırlanması, g e r e k o l u ş u m u v e g e r e k s e
d a r b e sonrası g e ç i ş d ö n e m i n i d ü z e n l e y e n koşulların, siyasal v e e k o n o ­
lığa çıkmış bulunmaktadır.
Türk k a m u o y u n a mal edilmiştir. Resmi olan ikincisi g e r e k s a v u n m a m ve
g e r e k s e yazılarımla " F M 3 1 - 1 6 . Counterguerılla o p e r a t ı o n s " adlı y a p ı t 3 7
k a m u o y u n a tanıtılmıştır. Bu iki b e l g e Askeri D a r b e l e r d e A B D ' n i n ve o n u n
istihbarat örgütlerinin rolünü kesinlikle o r t a y a koymaktadır.
Özellikle yazdığım bir yazı d i z i s i n d e 2 8 " A m e r i k a n FM 31 - 16 Counter-
guerilla o p e r a t i o n s (kontrgerilla h a r e k â t l a r ı ) " 3 8 adlı r e s m i A m e r i k a n Ta­
l i m n a m e s i n i n , 33. sahifesinde yer alan şemayı yayınladım. Bu b e l g e d e
Askeri darbeler içinde ABD istihbarat örgütlerinin varlığı açıkça g ö r ü l ­
mektedir. (EK-5)
Özetle: 27 Mayıs olayını yarı kalmış bir d e v r i m olarak nitelendirebiliriz.
Yarı kalmıştır. Ç ü n k ü , 27 Mayıs'a sahip çıkan k a d r o n u n , ideolojik ve sı­
nıfsal k o n u m u bir sosyal d e v r i m i y ö n e t i p y ö n l e n d i r e b i l e c e k nitelikte
d e ğ i l d i . Ayrıca sosyal muhalefeti değerlendirebilecek, d e ğ i ş i m v e d ö ­
n ü ş ü m l e r i gerçekleştirebilecek ve de kitle tabanı olan bir parti geleneği
de y o k t u . Bu nedenle de ç o k kısa bir s ü r e d e iktidar üzerindeki kontrolle­
rini yitirerek T. Slh. K.lerindeki cuntalaşmaların n e d e n i oldular. T ü m bu
o l u m s u z l u ğ a karşın, t o p l u m u ilerici bir Anayasa'ya k a v u ş t u r m a n ı n o n u r u
27 Mayıs'ı y ü c e l t m e ğ e yeter.
12 Mart, imzacılarının yetenek ve nitelikleriyle s i m g e l e n e n talihsiz yarı
33 Milliyet, 11 Aralık 1975.
'34 Talat Turhan, Sorun Birlikte Kitap Dizisi: 2/Ocak 1988, Uluslararası Terörizm ve Ölüm Mangaları, s. 24-34
35 Politika, 13 Şubat 1978
36 David Galula, Ayaklanmalan Bastırma Hareketleri, (Amarika'da ClA'nın yayınevi olan PFtAGER tarafından
basılan bu yapıt Genelkurmay tarafından tercüme edilerek T.SIh.KJerine yayınlanmıştır.'
37 Department of the army field manuel, Headguarters, Department of the army - March 1967
38 Bilindiği gibi 12 Mart döneminin istanbul Sıkıyönetim Komutanı Faik Türün «Kontr-gerilla»yı İnkâr etmek­
teydi.
63
askeri bir d a r b e o l u p , b u d a r b e y e b o y u n e ğ e n T B M M ' n e d e yara aldır­ Kurtuluş Savaşıyla k u r u l a n A t a t ü r k ' ü n «Tam Bağımsız Türkiye'sini»
mıştır. B u d a r b e y e b o y u n e ğ e n d ö n e m i n politikacıları amaçlarının «Amerikasız Türkiye D ü ş ü n e m i y o r u m » d i y e n m a n d a c ı anlayış sahiple­
T B M M ' n i açık t u t m a o l d u ğ u n u savunmasının ardına sığınmışlarsa da 12 rinin çıkarlarını kollayan b a ş ı b o ş l u ğ u n a , işçi ve e m e k ç i sınıf ve hareketler
Eylül 1980 d a r b e s i bu g e r e k ç e n i n tutarsızlığını kanıtlamıştır. bir g ü n m u t l a k a d u r diyeceklerdir. K i m s e n i n k u ş k u s u olmasın...
A n c a k 12 Mart'ta i k t i d a r d a n olan kadrolar o d ö n e m d e b a ş t a Faik T ü r ü n 2 Şubat 1988
o l m a k üzere Sıkıyönetim Komutanlarına m a k a m v e imkânlar v a a d ede­
rek, sahte davalar d ü z e n l e y e r e k , özellikle 12 Mart imzacılarından Faruk
Gürler ve M u h s i n B a t u r ' u B o m b a Davası'yia sanık sandalyesine oturt­
m a y ı d e n e m i ş ve T.SIh.K.lerjnin bir kesimini tertiplerine alet etmeyi
başarmışlarsa d a bir y a n d a n t o p l u m d a k i d e m o k r a t i k o l u ş u m , d i ğ e r yan­
d a n B o m b a Davası sanık ve savunucularının o n u r l u direnişleri karşısın­
d a geri çekilmişlerdir.
Bir a n l a m d a 12 Mart, 12 Eylül'ün provasıdır. E m p e r y a l i z m b ü t ü n güçleri­
ni seferber ederek, 24 O c a k kararlarını kalıcı kılmak için ö n c e askeri güç­
t e n yararlanmış d a h a s o n r a bu g ü c e d a y a n a r a k uzantısı bir sivil k a d r o y a
iktidar yollarını a ç m ı ş ve Prens Sabahattin'den beri hayal e d i l e n bir e k o ­
n o m i k düzen- e m p e r y a l i s t s ö m ü r ü y e t a m teslimiyet h a l i n d e yürütül­
m e k t e ve dış güçler tarafından p o m p a l a n a r a k yaşatılmağa çalışılmakta­
dır.
«12 Eylül'ü salt bir askeri d a r b e sananlar yanılır. 12 Eylül d a r b e s i y l e Tür­
kiye d ü n y a kapitalizminin acımasız karanlığına girdi. Z a t e n kapitalizme
bağımlı idi iyice bağımlı oldu... Gerici akımlar kimi sırtlanıyor, kimi de
dışlanıyor. E m e k ç i kitleler için ücretler, maaşlar, köylüler için t a b a n fiyat­
ları baskı aracı olarak kullanılıyor. Acımasız v u r g u n d ü z e n i s ö m ü r ü ,
rüşvet, aferizm destekleniyor. Belli bir v u r g u n c u k e s i m yaratılıyor...»
B u d e ğ e r l e n d i r m e y e katılmamak m ü m k ü n değil.
Politika biliminde b ö y l e bir o l u ş u m a «KARŞI DEVRİM» denilir. Öyle o l ­
d u ğ u için 12 M a r t l a r d a n bu yana «DEVRİM» kelimesi d ü z e n i n e g e m e n -
liğince yasaklanmıştır.
Sosyal bilimlerden h a b e r d a r olanlar bilirler ki, t o p l u m l a r ı n d i n a m i ğ i
o l u m s u z l u k b o y u t u n d a s o n s u z a d e k t u t u l a m a z . Karşı D e v r i m tarihsel
s ü r e ç içinde o l u m l u o l a n karşıtının koşullarını istese de i s t e m e s e de za­
m a n içinde hazırlayacak d e m o k r a t i k ' k o ş u l l a r içinde ülkemiz layık o l d u ğ u
d ü z e n e mutlaka kavuşacak, b u o l u m l u l u ğ u d a h a iyiye g ö t ü r m e k tarihsel
d i n a m i ğ i n kuralları içinde zorlamasız, baskı, z u l ü m ve işkencesiz d e v a m
edecektir.
40 «Yener Süsoy'un Erdal Kabatepe ile tatil sohbeti, (Milliyet, 8 Kasım 1987) (Erdal Kabatepe, -Eisenhower
* Böyle bir oluşumun alt yapısı, Uluslararası Flnans Kuruluşlarının uzantısı olarak kurulan Sinaı Kalkınma Mübadele Dostları Vakfı»nın bursu ile Amerikada özel eğitimden geçmiş (1982 yılında) 19.Türk'tür. (1 .Sü­
Bankasınca yönlendirilmiştir. İşbirlikçi özel sektör yaratma girişimlerini kavramak için SKB'nın kurulduğun­ leyman Demirel). Bu kişi Amerika dönüşü kendi ifadesiyle «dünyanın en büyük Amerikan firmalarından
dan beri dağıttığı krediler ve bununla ulaşılan hedefler ayrıntılarıyla incelenmelidir. birisinin müşavirliği ile başka bir Amerikan firmasının temsilciliğini almıştır» Halen de Türk - Amerikan Der­
39 Mehmet Kemâl, «Anayasadan Yana», Cumhuriyet, 1 Şubat 1988 nekleri Başkanlığını yapmaktadır.

64 65

12 EYLÜL TARTIŞILIYOR*..
B u n d a n ö n c e k i yazımızın başlığı «ASKERİ DARBELER D Ö N E M İ » i d i . 1
Bu sayıda «12 EYLÜL Ö N C E S İ N E D Ö N E L İ M Mİ?» ara başlığı ile k o ­
n u y u i ş l e m e ğ e d e v a m e t m e ğ i d ü ş ü n ü y o r d u k . N e varki a r a d a g e ç e n d ö ­
n e m i n h e m e n h e m e n t ü m ü b u k o n u y a ilişkin ilginç tartışmalara sahne
, n a alınan basın organlarınca y ü r ü t ü l e n p r o p a g a n d a b o m b a r d ı m a n ı y l a
o l d u . B ü t ü n b u gelişmeler k o n u m u z u güncelleştirdi. B u n e d e n l e s o r u ­
nun bu yönünü irdelemek gereksinimi duyulmuştur.
Mart ayı başlarında C u m h u r b a ş k a n ı n ı n y a p m ı ş o l d u ğ u k o n u ş m a n ı n tar­
tışmaları sürerken, a y s o n u n a d o ğ r u B a ş b a k a n ı n «Müdahale heveslile­
r i n i n varlığından söz e t m e s i bu gelişmeleri bir SHP milletvekili ile 22 ar­
kadaşının «darbeleri önleme» yasa tasarısı hazırlamaları kuşkuları artırdı.
Bazı çevreler özellikle, «Müdahale olasılığını» iktidarın bir p r o p a g a n d a
taktiği olarak nitelerken, b ü y ü k bir ç o ğ u n l u k «Ne o l u y o r u z ? , nereye g i ­
d i y o r u z ? , G e r ç e k t e n bir d a r b e olasılığı var mı?» sorularını y ö n e l t m e ğ e
başladı. Özellikle başını almış g i d e n bir enflasyon, b o r ç krizi, trilyonluk
b ü t ç e açığı, dışardan e m p o z e edilen b u u y d u e k o n o m i k v e siyasal d ü z e ­
nin iflas işaretleri v e r d i ğ i bir d ö n e m d e , bu t ü r d e n soruları yöneltenler
haksız sayılmazdı.
1970 - 1980 d ö n e m i n i ASKERİ DARBELER D Ö N E M İ olarak nitele­
miştik. G e r ç e k t e b ö y l e bir tanım görecelidir. Ç ü n k ü 1980 bir d a r b e n i n
başlangıç tarihidir. B u n a ASKERİ REJİM d ö n e m i v e G Ü D Ü M L Ü DE­
MOKRASİ d ö n e m i n i n de katılması gerekir. Bir olasılık o l a r a k da DARBE­
LERİN Z İ N C İ R L E M E R E A K S İ Y O N U ' n d a n s ö z edilebilir. B u d u r u m d a
s ü r e ç uzayabilir.
1970'li yıllardan bu y a n a yazdığımız yazılarda A m e r i k a n g ü d ü m ü altına
alınan ülkelerde ASKERİ DARBELER, onların çıkarlarına uyarlı bir d ü -
* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, MAYIS'88 tarihli sayısında yayınlanmıştır.
1 SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, MART88, s. 34-39
\
66
zenleme içinde d ı ş a r d a n tezgâhlandığını belgelerle açıklamış b u l u n u y o ­
rum.
Emperyalist g ü ç l e r için ö n e m l i o l a n , o ülkelerdeki çıkarlarının k o r u n m a ­
sıdır. Çıkarların ö n d e geleni e k o n o m i k o l m a k l a birlikte, k u ş k u s u z b a ş k a
etkenler d e bulunmaktadır.
B u nedenle b o r ç v e r e n ülkeler, b o r ç l u ülkelerin siyasal düzenlerine, m ü ­
dahale e t m e k t e kendilerini haklı görmektedirler. Çıkarları tehlikede o l m a ­
dığı sürece, o n l a r c a d ü z e n istikrardadır. Niteliğinin ö n e m i yoktur. A n c a k ,
ülke düzeninin değiştirilmesi çıkarlarına d a h a u y g u n geliyorsa o ülke is­
tikrarsız hale -déstabilisation- getirilir; d a r b e o r t a m ı hazırlanır ve d a r b e c i ­
ler yüreklendirilir. Bu a m a ç l a kullanılan araçların ö n d e geleni t e r ö r d ü r .
Darbe sonrasını k r i m i n o l o g yaklaşımıyla d e ğ e r l e n d i r e n l e r -sonuçtan y a ­
rarlanan kim?- g e r ç e k l e r e ulaşabilir. O y s a ki, d a r b e l e r e s a h n e olan ülke­
lerde d ü z e n egerhenlerinin ve onların akıl hocalarının önerileri d o ğ r u l ­
t u s u n d a t ü m ü devlet tekeli altında b u l u n a n yayın araçları ve kontrol altı-
b ü y ü k bir ç o ğ u n l u k k o ş u l l a n d ı r m a k t a d ı r . Darbe ö n c e s i , terör, anarşi ve
k a r g a ş a d a n yılmış bu kitle yapılan p r o p a g a n d a d a n e t k i l e n m e k t e ve bu
çoğunluğun desteği darbecilerin güvencesini oluşturmakta ve bu güven­
c e d e n yararlanılarak «ara d ö n e m » i n g ü d ü m l ü partisine oy s a ğ l a n m a k t a ­
dır.
Halk kitleleri nedenlerle d e ğ i l , s o n u ç l a r l a oyalatıl m a k t a , kendi öz çıkarla­
rının t a m karşıtı partilere oy verebilmektedir. K u ş k u s u z bu t ü r d e n bir d e -
mokrasicilik o y u n u s o n u n a k a d a r halka yutturulamıyor...
Ö r n e ğ i m i z d e k i yaklaşımı, o y u n o y n a y a n kedinin davranışına benzetebili­
riz. Bir ipliğe b a ğ l a n a n makarayı oynattığınızda kedi makaranın kıpırda-
nışından etkilenerek oynar. O y s a , hareketi yaratan g ü ç , ipi ç e k e n kişinin
elinden kaynaklanmaktadır. Kedi elle ilgilenmez. Makaranın kıpırdaması
s o n u ç , elin g ü c ü ise nedendir.
Darbelerde ise, t e r ö r s o n u ç , t e r ö r ü n iplerini elinde t u t a n güçler nedeni
oluştururlar.
Darbelere s a h n e olan ülkelerde b ü y ü k ç o ğ u n l u k nedenlerle değil, s o n u ç ­
larla ilgilidir. Ç ü n k ü p r o p a g a n d a n ı n işlevi budur. Bu anlayışın bir s o n u c u
olarak da bizde, «12 Eylül ö n c e s i n e mi d ö n m e k istiyorsunuz?» sloagnı
ç o k ç a kullanılmaktadır.
12 Eylül sonrasının getirdiği d ü z e n d e n yararlanan çevrelerin 12 Eylül'ü
savunmaları k e n d i çıkarları açısından ne kadar d o ğ a l ise, 12 Eylül d a r b e ­
si ve o n u n s o n u c u olan «ara rejim»den zarar g ö r e n v e y a böyle bir d ü z e ­
ni e m e k ç i halkına ilke olarak yakıştırmayan çevrelerin karşı çıkışları da o
ö l ç ü d e doğaldır.
67
 Aslında h a n g i yolla gelirse gelsin iktidarda b u l u n a n l a r eleştirilir ve za­
m a n i ç i n d e yıpranırlar. Bu o l g u y u a l g ı l a y a m a y a n 12 Eylülcüler, karşıtları­
nı s o y u t sloganlarla s i n d i r m e k ve suçlamalarını s ü r d ü r m e k istiyor:
- T e r ö r ve anarşi kışkırtıcılığı,
- A t a t ü r k düşmanlığı,
- Sol a m i g o l u k v b . gibi...
Kanımızca bu «tartışma» bilimsel ilkelere d a y a n m a m a k t a d ı r . Ayrıca ya­
rarsız o l u p , 12 Eylülcülerin sosyal yasaları g ö z ardı etmeleri yanında, ç ı ­
karlarını elden kaçırmak k u ş k u s u n d a n k a y n a k l a n m a k t a d ı r .
Bir g a z e t e d e y a y ı m l a n a n yazı dizisi de bu o l g u y a bilimsel a ç ı d a n yak­
laşmayı d e n e m e k t e d i r :
«Her t o p l u m u n bir e g e m e n kültürü vardır. Bir d e , e g e m e n k ü l t ü r d e n sa­
p a n alt kültürleri. (...) 'Alt kültür', t o p l u m d a e g e m e n o l a n 'genel kültür-
' d e n , y a n i genel d ü ş ü n c e , t u t u m v e davanış b i ç i m l e r i n d e n farklı yönleri
olan ve g r u p üyelerince paylaşılan 'farklı' d e ğ e r l e r d e n oluşur.
T ü r k i y e ' d e de bir '12 Eylülzedeler' alt k ü l t ü r ü o l u ş m u ş t u r . (...) '12 Eylül-
zedeler' alt kültürü, 12 Eylül'den s o n r a gözaltına alınan, t u t u k l a n a n ,
m a h k û m olan, h a p s e atılan, sürülen v e b e n z e r i m u a m e l e y e tutulan
kişiler ile bunların ailelerinden ve yakınlarından oluşur.
(...) 'Haklılık'*ya da 'haksızlık' yargısı bu alt k ü l t ü r ü o l u ş t u r a n kişi, g r u p
ve olayların genel akış içindeki değerlendirilmesi s o n u n d a , t o p l u m ve ta­
rih tarafından verilecektir.
(...) 12 Eylül m ü d a h a l e s i de '12 Eylülzedeler' ürettiği ö l ç ü d e şu ya da bu
b i ç i m d e 12 Eylül'e d e s t e k v e r e n başka bir g r u b u da yaratmıştır. Bu kül­
tür de bir örnek (homojen-eşcinsten) bir kültür değildir. İçlerinde 12 Ey­
lül'den d o ğ r u d a n menfaat sağlayan kişiler o l d u ğ u , b a ş k a k o ş u l l a r d a hiç­
bir z a m a n ulaşamadığı p a r a y a , mevkie, üne ulaşanlar b u l u n d u ğ u g i b i , 3
hiçbir menfaati olmadığı halde, hattâ zarar g ö r d ü k l e r i h a l d e 12 Eylül'ü
destekleyenler de vardır.
Sonuç
İster içerde olalım, ister dışarda, her siyasi d a r b e t o p l u m u böler, etkiler.
T o p l u m s a l acılar d a , t o p l u m s a l mutluluklar da insanlar arasında eşit
d a ğ ı l m a z . (...)»
Darbelere bilimsel y ö n t e m l e yaklaşıldığında, ç o k y ö n l ü s ö y l e n e c e k şey­
ler vardır. 12 Eylülcülerle 12 Eylülzedeler arasındaki t a r t ı ş m a ve zıtlaşma
2Adalet Ağaoğlu, Duvarların Dışında, Milliyet, 12Mart 198S
3 Bütçe görüşmeleri sırasında bazı milletvekilleri tarafından Cumhurbaşkanlığı Konseyi üyeleri ağır ölçüde
eleştirilmiştir. (5 Nisan 1988 tarihli TBMM Tutanak Dergisi ve 6 Nisan 1988 tarihli basın)
68
d o ğ a l görülebilir. Bu zıtlaşma bir alt k ü l t ü r ü n d i ğ e r i n i ait etmesiyle bir ö l ­
ç ü d e s o n bulabilir. B u alt ediş d e m o k r a t i k y ö n d e n o l a b i l e c e ğ i gibi, aynı
t ü r yöntemlerle gerçekleşebilir. S a n ı y o r u m ki, her iki y ö n t e m de 12 Ey­
lülcülerin karabasanıdır.
A N A P dışında bir partinin ya da partilerin k o a l i s y o n halinde iktidara g e l ­
diğini veya t ü m darbelerin d o ğ a s ı n d a b u l u n a n zincirleme etkileşim sonu
cu yeni bir d a r b e - bazı çervelerce s ö y l e n d i ğ i gibi - o l d u ğ u n u varsayalım.
Al bir karabasanı vur ötekisine... 12 Eylülcüler b ö y l e bir rüyayı dahi g ö r :
m e k istemezler. Birinci olasılık onlar için sakıncalı, ikincisi tehlikeli olabi­
lir. Ç ü n k ü d a r b e c i l e r vefa tanımazlar, aynı alt kültür g r u b u n d a n g e l m i ş
olsalar bile... 5
12 Eylül tartışması C u m h u r b a ş k a n ı K e n a n Evren'in «12 Eylül'ün hıncını
taşıyanlar var» şeklindeki k o n u ş m a s ı y l a y e n i d e n g ü n d e m e g e l d i . 6 Daha
s o n r a S ü l e y m a n Demirel partisinin m e c l i s g r u b u n d a yaptığı k o n u ş m a d a
h ü k ü m e t i m u h a t a p alıp b u k o n u d a k i g ö r ü ş l e r i r açıkladı.
«Gelin Meclis k ü r s ü s ü n d e n bunları söyleyin, televizyonu da acın 12 Ey­
lül ö n c e s i n i n ve sonrasının bir hesabını yapalım. Biz yaia
p e ş i n d e değiliz, a m a her g ü n sizin '12 Eylül ö n c e s i n e dönersiniz haa
k o r k u s u n u milletin ü s t ü n e k o y u p , vicdanları ve zihinleri tek taraflı olarak
şartlandırmaya baskı altında t u t m a y a ve 12 Eylül istismarı y a p m a ğ a hak­
kınız yoktur. (...) Bu b ö y l e d e v a m e d e m e z , açık s ö y l ü y o r u m : Bu i p o t e ğ i n
altında Türkiye kalamaz.»
Tartışma, B a ş b a k a n T u r g u t Özal'ın 22 Mart 1988 g ü n ü «Müdahale he­
veslileri var» şeklindeki açıklamasıyla yeni bir b o y u t kazandı.
ANAP'nin p r o p a g a n d i s t l e r i g e r ç i 'MİT R a p ç r u ' , Özal'ın N o b e l ö d ü l ü n e
a d a y g ö s t e r i l m e s i girişimi, Z a k k u m olayı ve İran-lrak savaşında ateş kes
s a ğ l a m a k gibi olayları g ö z ardı edersek, g e n e l d e başarılı sayılabilir. Her
d ö n e m d e k a m u o y u n u n dikkati, ustalıkla başka alanlara ç e k m e y ö n t e ­
m i n e baş v u r u l u y o r d u . «Müdahale heveslilerinin var»lığı bu t ü r d e n bir
p r o p a g a n d a n ı n başlangıç sloganı mıydı? Yoksa, «12 Eylül ö n c e s i n e
d ö n m e , tehtidinin yeni bir t ü r ü m ü y d ü ? A N A P ' n d a k i olası çözülmeleri
e n g e l l e m e y e yönelik yeni bir taktik g e r e ğ i olarak mı böyle bir slogan or­
t a y a atılıyordu? Ya da g e r ç e k t e n d e m o k r a s i açısından c i d d i bir tehlike
mi söz k o n u s u idi?
' 4 Bu konuda 27 Mayıs ilginç bir istisna oluşturmaktadır. Çünkü 27 Mayısçı alt kültür aynı türden bir başka alt
kültürle ortadan kaldırılmıştır.
5 Bu kanımı MAMAlCdan SELİMİYE'ye uzanan hapishanelerde geçen dönemde dahil olmak üzere yaşaya­
rak öğrenmiş bulunuyorum.
6 Cumhurbaşkanının Aydın İli, Incirliova ilçesinde 9 Mart 1988 günü yaptığı konuşma (Basın ve Ajanslar)
.7 Süleyman Demirel, 12 Eylül İstismarı Yapılıyor, Milliyet, 16 Mart 1988
69
UğurMumcu'ya g ö r e : « B u g ü n artık askeri ihtilaller 'laiklik e l d e n gidiyor'
g e r e k ç e s i n e d a y a n m ı y o r . T e m e l n e d e n , t e r ö r d ü r ; terör ile getirilmek iste­
n e n y e n i bir y ö n e t i m m o d e l i d i r .
B u m o d e l ' e k o n o m i l e r i n militarizasyonu' olarak adlandırılıyor.
B o r ç l u ülkelerin, b o r ç v e r e n ülkelere d a h a d a bağımlı hale getirilmelerini
ö n g ö r e n b u m o d e l , ü l k e d e , işçi, m e m u r , k ö y l ü gibi e m e k ç i kesimlerin ör­
g ü t l e n m e özgürlüklerini kaldırıyor.
(...) Türkiye'de k i m s e k u ş k u l a n m a s ı n A t a t ü r k ç ü l ü k t e n , laiklikten, irtica­
d a n s ö z edildi d i y e k i m s e ihtilal y a p m a z . (...)»
M. Ali Birand'a g ö r e : 9 (...) Askeri m ü d a h a l e y e iten en ö n e m l i etkenler­
d e n biri bizleriz. (...) İktidardaki politikacımız, çetrefelli bir k o n u o l d u m u ,
t o p u h e m e n askerlere atar, o n u n arkasına gizlenir. Askerler itiraz etmez.
(...) B u n d a n s o n r a a s k e r i m ü d a h a l e l e r i n hiç bir s o r u n u ç ö z e m e d i ğ i gibi,
yenilerini yaratacağına, ülkeyi d a h a da b ü y ü k risklere sürükleyebile­
c e ğ i n e inananlardan biriyiz. (...)»
Metin Toker'e g ö r e : 1 0 « (...) Başbakanı ' y ü r ü d ü ğ ü y o l d a d u r d u r a c a k ve
itidale sevkedecek' b ü t ü n b a ş k a kuvvetler etkisiz kaldılar v e y a bırakıldı­
lar mı, 'bulunur elbet k u r t a r a c a k , bahtı kara maderini'. (...) Askeri m ü d a ­
haleyi istemek ne k a d a r b o ş s a , o n u veya 12 Eylül ö n c e s i n i u m a c ı gibi
g ö s t e r i p Türkiye'nin m ü s t e h a k b u l u n m a d ı ğ ı bir ' h a n e d a n y ö n e t i m i ' n i se­
razat yürütebileceğini s a n m a k o kadar b ü y ü k gaflettir.»
Ali Sirmen'e g ö r e : 1 1 « (...) Türkiye'nin bir d e m o k r a s i d ö n e m i yaşadığı
söylenemez. (...) 12 Eylül'e oranla d a h a az kısıtlamanın o l m a s ı yine de
b u g ü n k ü y ö n e t i m i n d e m o k r a t i k olması anlamını taşımıyor. (...) Başba­
kan satır aralarında, ara r e j i m d e n söz e d e r k e n bir askeri d a r b e olabile­
c e ğ i n i ima e t m e k istiyor. (...) B u g ü n T ü r k i y e ' d e rejimin k e n d i seçenekleri­
ni o l u ş t u r a b i l m e şansı hâlâ vardır. Bu da d a r b e olasılığını d a h a da g ü ç ­
süz kılmaktadır.
(...) Özal e k o n o m i k politikasının iflası, artık ANAP'nin Türkiye'yi yönet­
mesini güçleştirmekte, g i d e r e k olanaksız kılmaktadır.
Öztin Akgüç'e g ö r e : 1 2 « (...) Sayın Özal'ın prestij yitirmesi, a r a rejim tar-
8 Uğur Mumcu, Yersiz Kuşkular, Cumhuriyet, 14 Mart 1988
9 M.Ali Birand, işte Askeri Darbe Böyle Geliyor, Milliyet, 19 Mart 1988 Y.N.: Bu yazı Cumhurbaşkanının ga­
zete sahipleri ve genel yayın yönetmenleriyle yaptığı konuşma üzerine yazılmıştır. Evren bu konuşmasın­
da: «27 Mayıs (müdahalelerin) en hafifiydi, 1971 daha ağır oldu. 12 Eylül en ağırıydı» şeklinde bir tanımla­
ma yaptıktan sonra, «Ancak dikkat edin, bir daha gelirse bu defa 12 Eylül gibi gitmeyebilir de...» şeklinde
kanısını açıklamıştır. Özal'ın «Müdahale heveslileri var» şeklindeki açıklaması Evren'I izlemesi ilginç çağrı­
şımlara neden oldu.
10 Metin Toker, Askeri Müdahaleler Hakkında, Milliyet, 24 Mart 1988
11 Ali Sirmen, Ara Rejim Tartışması, Cumhuriyet, 1 Nisan 1988
12 Öztin Akgüç, Ara Rejim Gelmemeli, Milliyet, 2 Nisan 1988
70
tışmalarını g ü n d e m e getirdi. (...) S o n o t u z yıldır T ü r k i y e ' n i n kaderi b u ,
her başarısız iktidar, s o n u n d a a r a rejimi g ü n d e m e , getiriyor. (...) % 36 o y ­
la iktidar olan A N A P oy t a b a n ı d a h a da kaydıkça, baskı ö n l e m l e r i ile ikti­
d a r d a k a l m a y a v e y a iktidar süresini u z a t m a y a çabalayabilir. (...)
Türkiye'de, g e n i ş kitleler, a r a rejimden yana değildir.»
Alıntı yaptığımız yazarların kanısı s a n ı y o r u m k a m u o y u n u n d ü ş ü n c e s i n i
yansıtmakta ve ü l k e m i z d e bir askeri d a r b e o r t a m ı ve olasılığı b u l u n m a ­
maktadır. A n c a k savı c i d d i y e alıp i r d e l e m e k t e de yarar g ö r m e k t e y i z :
1. Olay: Bu k o n u d a ilk uyarı Sıkıyönetim eski k o m u n t a n l a r ı n d a n - 1 2 Ey­
lül sonrası - Emekli Korgeneral Nevzat B ö l ü g i r a y ' d a n g e l d i . «Hani 10
yılda bir ihtilal o l u y o r deniliyor ya b u n l a r d u r u p d u r u r k e n olmaz. Böyle
pis birikimler olur. K o m u t a n değişikliği sırasında Özal'ın gafı o l m u ş t u . Or­
du içinde, o z a m a n bu b ü y ü k bir kırgınlık yaratmıştır. O r d u y u eleştirmek
başka, kabadayılık başka şeydir. (...) Ç o k ilginçtir, sanki Ozal, M e n d e ­
res'in y o l u n u ezberlemiş ve aynı y o l u izliyor gibidir. (...) Harbiye O r d u -
evini karargâh yapıp, papazına, partilisine, politikacısına kadar herkesi
sokar. Bu birikimler yıllar içinde büyür. Patlamalar, O r d u n u n el koymaları
böyle o l u y o r . » 1 4
2. Olay: O r d u ile Özal iktidarı arasındaki çelişkileri belirten İngiltere'de
yayımlanan «South» dergisinin m a k a l e s i : «Türkiye'den E n d e n o z y a ' y a
kadar bir ç o k ülkede Silahlı Kuvvetlerin e k o n o m i d e özel ve k a m u s e k t ö ­
r ü n d e n s o n r a ü ç ü n c ü bir sektör d u r u m u n a geldiğini» açıklamakta, «as­
kerlerin kışlalarından çıkıp işadamlığına soyundukları» belirtilmekte,
«Özal'ın y ö n e t i m i altında özel s e k t ö r ü n o r d u y a m e y d a n o k u d u ğ u n u , b u
d u r u m karşısında o r d u n u n , ü ç ü n c ü sektör k o n u m u n u s a v u n m a k z o r u n ­
da kaldığını» ö n e s ü r m e k t e , «Türkiye'de askerle sivil y ö n e t i m arasında
kolay kolay o l m a y a n bir ilişki başlatıldığına» da dikkati çekerek, «Özal
y ö n e t i m i n i n A t a t ü r k ç ü g e l e n e k l e r d e n uzaklaşmakta o l d u ğ u n u , e k o n o ­
m i d e devlet sermayesinin ve askeri yatırımların ağırlığının g i d e r e k azal­
dığına» işaret edilmektedir.
3. Olay: Gazetelerde y a y ı m l a n a n 1 6 T h e E c o n o m i s t dergisinin «Üruğ'un
d ö n ü ş ü » başlıklı yazıda: B a ş b a k a n Özal'a karşı yapılan «en c i d d i m u h a ­
lefetin, o r d u kanalından geldiği» yazılmakta. « (...) Ü r u ğ köşesine çekil-
* Bilindiği gibi günümüzde bu oran % 21,80'dir.
13 MİT eski yöneticisi Emekli Korgeneral Bölügiray ağır konuştu- 'Özal Menderes'in Yolunda' Milliyet,
25 Şubat 1988
14 Bölügiray'ın bu söyleşisi üzerine istanbul DGM'rce soruşturma açıimış ve sonuçta takipsizlik »varan veril­
miştir.
15 Milliyet, 3 Mart 1988, 'South' dergisinin incelemesi, 'Ordu Şirketi'.
16 27 Mart 1988 tarihli gazeteler, The Economist Üruğ'un köşesine çekilmediğini yazdıf «Özal'a ordudan cid­
di muhalefet», Milliyet, 27 Mart 1988
71
m e d i ve unutulmadı» ifadesi kullanıldıktan s o n r a «Özal politikacıları dev-
redışı bırakabilir, a m a a y n ı şeyi generallere y a p m a s ı zor g ö r ü n ü y o r »
ş e k l i n d e bir y o r u m a u l a ş m a k t a ve B a ş b a k a n ı n «Müdahale hevesleri var»
ş e k l i n d e k i sözlerine d e d i k k a t çekilmektedir.
T h e E c o n o m i s t ' i n b u y o r u m u , b u k o n u d a E m e k l i O r g e n e r a l T u r g u t Sun-
alp'ın d a h a ö n c e yaptığı açıklamayı anımsatır n i t e l i k t e d i r . 1 7
S u n a l p : «İktidarın bir süredir o r d u y u y ı p r a t m a gayreti içinde b u l u n d u ğ u ­
nu» ö n e s ü r m e k t e . «Daha G e n e l k u r m a y B a ş k a n ı y k e n bile Ü r u ğ ' a 'Reisi­
c u m h u r olması' için bir hayli tazyik ettiler. Ş i m d i 1989 yaklaşıyor c u m ­
hurbaşkanlığına adaylığı y e n i d e n g ü n d e m e geldi.»
S o r u : « O p e r a s y o n , Ü r u ğ ' a karşı mı yapıldı d i y o r s u n u z ? »
S u n a l p : «Evet, o l a y Ü r u ğ ' u n c u m h u r b a ş k a n l ı ğ ı n a engel o l m a k için d ü ­
z e n l e n m i ş bir iştir. (...) Ü r u ğ ' u yeme"k için Ö z t o r u n ' u yediler. Bu t a m a ­
m e n o r d u n u n g ü c ü n ü kırmak için hazırlanmış ve «sivil bir d a r b e ' gibi
g ö s t e r i l m i ş bir olaydı. G e n e l k u r m a y olayı b ü y ü k bir k o m p l o l a r tezgahı­
dır,,. 1 8
4. Olay: DYP Antalya Milletvekili Z e k e r i y a B a h ç e c i ' n i n ilginç açıklama­
sı: «1. Bu h ü k ü m e t i n o r d u s u n u n üst k a d e m e s i n d e k i k o m u t a n l a r a birer
ikişer ' o i m a n , oğullarına kızlarına hanımlarına çifter çifter a r a b a tahsis et­
ti.
2. Milli Güvenlik K u n s e y i ' n d e k i üst d ü z e y k o m u t a n a , 'alt k a d e m e d e k i
s u b a y l a r ne yapıyor"?' d i y e s o r d u ğ u m u z d a , 'silahlarına k u r ş u n sıkmış
bekliyorlar' yanıtını aldık. Kısaca T ü r k i y e ' d e h u z u r s u z l u k h a d safhada.
T ü m kesimler b u n u tedirginlikle izliyor.
3. Özal ailesi 80 milyar d o l a r servete sahip. Emirlerinde her an harekete
hazır u ç a k var. (...) Bunlar her an k a ç m a ğ a hazır. (...)»
5. Olay: A B D S a v u n m a Bakanı Carlucci'nin Temsilciler Meclisi Dışişleri
K o m i t e s i n d e yaptığı k o n u ş m a : 2 0 C a r l u c c i , «Türkiye'nin m u a z z a m e k o n o ­
m i k s o r u n u var» şeklinde e k o n o m i m i z i n içine d ü ş ü r ü l d ü ğ ü d u r u m u vur­
g u l a m ı ş ve Türkiye'ye istikrar getirdik' d i y e r e k açıklamalarını s ü r d ü r ­
müştür.
17 MDP eski başkanı 'MİT Raporu'nu eleştirdi.. Sunalp: Hedef Üruğ, Milliyet, 10 Şubat 1988
18 Sunalp'ın bu söyleşisi üzerine İstanbul DGM'ince soruşturma açılmış ve sonuçta takipsizlik kararı veril­
miştir.
19 Bir Milletvekili ve Kehaneti, Cumhuriyet, 30 Mart 1988
20 ABD Savunma Bakanı Carlucci: Türkiye'nin muazzam ekonomik sorunu var. Ufuk Güldemir'in haberi,
Cumhuriyet, 11 Mart 1988 - 24 Bugünkü «ekonomik modeMn temelini oluşturan 24 Ocak kararlarını alanların, bu kararların uygulayıcısı
Y.N.: Carlucci bu konuşmasında Türkiye, Yunanistan ve Portekiz'den oluşan üç NATO ülkesini «güney ku­
şak» olarak nitelemektedir. Bilindiği gibi bu üç ülkede askeri darbelere sahne olmuşlardır. Eğer darbe on­
ların işine gelmiyorsa «müdahale doktirinleri» işletilmektedir. Bu anlayış içinde de «Türkiye'ye istikrar ge­
tirdik» diyebilmektedir.
72
Mümtaz Soysal'öa bir yazısında: « (...) Türkiye'nin manzarası, sefil ve
sefih o l m a k l a kalmayıp g i t g i d e d a h a sefilleşen ve sefihleşen bir m a n z a -
raysa, o n u n b ü t ü n bunları ezelden e b e d e u z a n a n bir B u d a kımıldanmaz-
lığıyla seyretmesini nasıl beklersiniz?
A m a böylesine tepkilerin başarılı olabileceğini s a n m a k , b u g ü n k ü Tür­
kiye'nin g e r ç e k ç i dengelerini t a n ı m a m a k olur. Bu çeşit tepkilerin kaçınıl­
m a z s o n u c u yine 'müdehale'dir. (...) M ü d a h a l e y e dayalı, a m a en inandı­
rıcı y o l d a n davetiye çıkaran, b u g ü n k ü m o d e l i n ta kendisidir.»
6. Olay: Metris Askeri Ceza ve T u t u k e v i ' n d e n tünel kazılarak k a ç m a
olayı:22
Özetle: Açıkladığımız olayların bir iki ay içine sığmış olması ilginçtir.
Emekli Korgeneral Nevzat B ö l ü g i r a y v e Emekli O r g e n e r a l T u r g u t S u n ­
alp'ın açıklamalarına g ö r e T.SIh.K.lerin iktidarın t u t u m u n d a n rahatsız­
d ı r . 2 3 Sunalp'ın ö n e s ü r d ü ğ ü «Üruğ'un cumhurbaşkanlığı» f o r m ü l ü n ü n
b u g ü n k ü p a r l a m e n t o yapısı ve a r i t m e t i ğ i n e g ö r e , nasıl somutlaştırılacağı-
nı açık-laması beklenirdi... Olası g ö r ü l m e y e n bu f o r m ü l bir ç e v r e n i n niye­
tini mi yansıtmaktadır? Bu s o r u n u n cevabı boşluktadır...
DYP Milletvekili Bahçeci'nin ö n e s ü r d ü ğ ü savlar iki emekli generalin ka­
nılarını d o ğ r u l a r nitelikte g ö r ü n m e k t e d i r .
K u ş k u s u z b u k o n u d a üzerinde e n fazla d u r u l m a y a d e ğ e r olan savlar,
e k o n o m i k d u r u m v e e k o n o m i k m o d e l i n iflasına ilişkin olanlardır.
12 Eylül (1980) ö n c e s i n d e Türkiye, dış gerici güçler ve onların işbirlikçi­
si iç g ü ç l e r aracılığıyla İstikrarsız hale -déstabilisation- getirilmişti. Ç ü n k ü
bir a n l a m d a o d ö n e m i n iktidarı anılan dış g ü ç l e r e g ü v e n v e r m i y o r d u .
İşte b ö y l e bir d u r u m d a uluslararası finans çevrelerinin ve onların bağlı
o l d u k l a r ı devletlerin istemleri d o ğ r u l t u s u n d a 24 O c a k (1980) kararları
alındı. A n c a k o d ö n e m i n iktidarı k o n t r o l ü elden kaçırmış ve ülke istik­
rarsız hale d ü ş ü r ü l m ü ş t ü . A m e r i k a n S a v u n m a Bakanı Carlucci'nin «Tür­
kiye'ye istikrar getirdik» şeklindeki k o n u ş m a s ı anlamlıdır.
Terör, anarşi, kargaşa ile ülke istikrarsız hale getirilmeliydi ki, "istikrar"
g ü n d e m e gelsin. Bu anlayışla 12Eylül d a r b e s i n e g e r e k ç e "hazırlandı.
21 Mümtaz Soysal, Kazıklı Senaryo, Milliyet, 5 Nisan 1988
22 26 Mart 1988 tarihli gazeteler
23 Bu tür savlar nitelikleri açısından ciddiyete alınacak boyuttadır. Nitekim Adnan Menderes'e aftedilen «Ge­
rekirse orduyu yedek subaylarla İdare ederim» sözü T.SIh.KJerin 27 Mayıs'a gidişinde etkili olduğu söyle­
nebilir.
olan Askeri İdare dönemi ve Özal iktidarlarına ekonomik açıdan söyleyecekleri fazla sözleri olmaması
gerekir.
25 M. Ali Birand, 12 Eylül 04.00
26 Yalçın Doğan, Dar Sokakta Siyaset
73
 B u n o k t a d a bazı g e r ç e k l e r i n saptanılması y a ş a m s a l ö n e m d e d i r . Yetkili
kişilerin açıklamalarından ö ğ r e n d i ğ i m i z e g ö r e 12 Eylül d a r b e s i n i n kararı
b u t a r i h t e n ç o k ö n c e alınmıştır. B u s ü r e kesin olarak n e kadardır? B u
d ö n e m d e k a ç kişi yaşamını yitirmiştir? 12 Eylül darbesiyle A m e r i k a ne
d e n bu kadar ilgilidir? Sorular çoğaltılabilir. Aslında Bülent H a b o r a ,
yayımladığı kitabında b u g ö r e v i yerine getirmiş b u l u n u y o r . 2 7 İlgililere
s o y u t s u ç l a m a y e r i n e s o m u t yanıt y ö n t e m i n i yeğlemelerini ö n e r i r i m . B u
n e d e n l e O k t a y Akbal'ın da belirttiği gibi 12 Eylül ö n c e s i tartışılmalıdır.
1 2 Eylül d a r b e s i v e o n d a n s o n r a k i g ü d ü m l e n e n ara d ö n e m d e , uluslara­
rası finans güçlerinin ö r g ü t l e r i -IMF, D ü n y a Bankası, O E C D , IFC v b . g i b i -
v e bunların bağlı b u l u n d u ğ u devletlerce e m p o z e edilen e k o n o m i k d ü z e ­
nin ilkelerine b ü y ü k bir sadakatla u y u l d u . E k o n o m i k d u r u m iyileşmedi.
T o p l u m d a k i m a d d i v e m a n e v i ç ü r ü m e aksine kötüleştikçe kötüleşti. B u
iktidara d e s t e k v e r e n g ü ç l e r i n bile sesleri y ü k s e l m e ğ e başladı. Enflasyon
başını almış gidiyor. Cak, cak'lı d e m e ç l e r l e e n f l a s y o n u n aşağı çekile­
m e y e c e ğ i yaşanılarak ö ğ r e n i l d i . Açlıktan, y o k s u l l u k t a n ve işsizlikten s ü ­
rekli intihar olaylarının tanığı o l m a m ı z * T ü r k i y e için ö n e m l i bir y e n i o l u m ­
suzluk b o y u t u n u s i m g e l e m e k t e d i r . B ö y l e bir d ö n e m d e Anavatanlarından
ithal edilen, çifte p a s a p o r t l u «IMF boy's»ların 9 k o n t r o l u n a terk edilen
e k o n o m i n i n g ü d ü m ü rayından çıkmış b u l u n u y o r . 4 Ş u b a t (1988) kararla­
r ı b u a m a ç l a alındı. A n c a k d a h a b u g ü n d e n e k o n o m i k m o d e l i n iflasını b ü ­
t ü n halk katmanları - m u t l u azınlık dışında- yaşayarak algılamış b u l u ­
nuyorlar.
B ö y l e bir t a b l o i ç i n d e İngiltere'de y a y ı m l a n a n «South» d e r g i s i n d e d e 1 5
vurgulandığı gibi, e k o n o m i d e « ü ç ü n c ü sektör» haline d ö n ü ş e n o r d u n u n
e k o n o m i k çıkarlarıyla «IMF m o d e l i g ü d ü m l ü e k o n o m i » arasında bir çı­
kar çatışması olasılığı g ö z ardı edilebilir mi?
B ü t ü n bu o l u ş u m l a r a ek olarak, üzerinde kuş bile u ç u r t u l m a y a n , içinde
u y g u l a n a n z u l ü m ve baskıya karşı ç ı k m a k için ö l ü m oruçlarıyla direnil-
miş, uygulamaları d ü n y a literatürüne g e ç m i ş Metris Askeri Ceza v e T u -
t u k e v i ' n d e n 29 kişinin elini k o l u n u sallayarak kaçmış b u l u n m a s ı berabe­
rinde haklı olarak kuşkular getirmektedir. Bu o l a y d a iktidarın s o r u m l u ­
l u ğ u G e n e l k u r m a y a aktarmasının a r d ı n d a yatan niyetlere d o ğ r u tanılar
konulmalıdır. , si sorunu» gibi sorunlar çıkıyor.
Hele d a h a ö n c e k i bu t ü r d e n hapisten kaçış olaylarından s o n r a bazı
* «DİE verilerine göre, Türkiye'de intihar edenlerin sayısında 1978-1986 döneminde yüzde 69 artış görül­
dü.» (Sağlıkta Kara Tablo, Cumhuriyet, 7 Nisan 1988)
27 Bülent Habora, 12 Eylülcülere 1000 Soru
28 Oktay Akbal, 12 Eylül Öncesi Tartışılmalı... Cumhuriyet, 27 Mart 1988
29 Talat Turhan, Milli istihbarat Teşkilatı ve Sivilleşme, SORUN B.K.Dz: 1/Ekim'87
Y.N.: Basınımızda «prensler», «yupMer olarak nitelenen bu kişileri biz, «İMF boy's» olarak nitelemiştik.
74
g ü ç l e r c e «SAHTE v e G E R Ç E K OPERASYON»lara b a ş v u r u l m a s ı v e b u
tür p r o v o k a s y o n l a r s o n u c u iktidarlardaki d ö n ü ş ü m l e r i anımsayanlarla
olayları geniş bir perspektif içinde ve s o r u m l u l u k l a y o r u m l a y a n l a r ı n iyim­
ser olmaları g ü ç l e ş m e k t e d i r .
Bu koşullarda bile u m u d u m u z u yitirmemeliyiz. Halkımızın d e m o k r a t i k
bilinci, darbelerin başarısızlığının, d a r b e c i l e r i n niyetlerini e n g e l l e y e c e ğ i
umulur.
G ö r ü l d ü ğ ü g i b i , Mart ayında y o ğ u n l a ş a n 12 Eylül tartışmaları ve « m ü d a ­
hale heveslileri var» savı ü z e r i n d e d u r u l m a s ı için k ü ç ü m s e n i l m e y e c e k
nedenler bulunmaktadır.
B ü t ü n bu gelişmeler yanında g e ç e n yıl yayımlanan bir haberi anımsat­
m a k i s t i y o r u m . 2 «Uluslararası D e m o k r a t l a r Birliği (IDU) Başkanı, Avus­
t u r y a B a ş b a k a n Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Dr. Alois M o c k , Berlin'de­
ki 3. Parti Başkanları toplantısında m u h a f a z a k â r partiler arasında askeri
d a r b e l e r e karşı bir d a y a n ı ş m a f o n u kurulacağını açıklamış ve bu f o n a
m u h a f a z a k â r partilerin kendi ö l ç ü l e r i n e g ö r e , istedikleri y a r d ı m d a b u l u ­
nacaklarını söylemiş» ve f o n u n a m a c ı n ı : «Bu f o n , özellikle askeri d a r b e ­
ler sırasında g ü ç d u r u m a d ü ş e n k a r d e ş partilerin yaşamlarını s ü r d ü r m e ­
lerinde, parti mensuplarının g e r e k t i ğ i n d e yurtdışına çıkışlarını ve k o n f e ­
rans, s e m i n e r gibi çalışmalara katılmalarını sağlamak, d e m o k r a s i n i n y e ­
n i d e n tesisi için çabaları finanse e t m e k g i b i d u r u m l a r d a kullanılacak»
şeklinde açıklamıştır.
Bilindiği gibi A N A P adı g e ç e n k u r u l u ş u n üyesidir ve Özal m u h a f a z a k â r
30 Yalçın Doğan, IMF Kıskacında Türkiye
31 Prof. Dr. Emre Kongar, Askeri Darbelerve Seçimler, Cumhuriyet, 12 Aralık 1987 Kongar, bu yazısında
«Askeri darbelerin nedenlerini açıklamaktadır: Endüstrileşme, kentleşme ve kapitalistleşme süreçleri, her
zaman kendi aralarında uyumlu olmuyor. Örneğin Türkiye'de hiç uyumlu değil.
Endüstrileşmeyle uyumlu olması gereken kentleşme zaman zaman onun önüne geçiyor, ortaya «gece­
kondu» sorunu çıkıyor.
Endüstrileşme ve kentleşmeyle aynı hızla gelişmesi gereken kapitalistleşme süreci ise kimi sektörlerde ve
kimi coğrafyalarda ileri gidiyor, kimi sektörler ve coğrafi bölgelerde ise geri kalıyor. Bu kez ortaya «Doğu ve
Güney Doğu Sorunu» çıkıyor.
İç dinamik ile dış dinamik, yani Türkiye ile dış dünyanın ilişkileri de bütün bu oluşumlar çerçevesinde ak-
• sıyor: Kapitalist Batının bir müttefiki ve bir parçası olan Türkiye, kimi zaman bu dünyaya ayak uyduramıyor
ve hem onun çıkarlarıyla hem de onun hızıyla ters düşüyor. Ortaya «Kıbrıs Sorunu», «dış ödemeler denge­
Bütün bu oluşumlar sonunda, adeta tek bireşim (sentez) olarak beliren demokrasi arızaya uğruyor. Askeri
darbeler ortaya çıkıyor.»
32 Muhafazakâr Partiler Tedbir Alıyor-Askeri Darbelere Karşı Dayanışma Fonu, Ali H. Yurtsever'in Viyana'-
dan verdiği haber, Milliyet, 24 Eylül 1987 .
«Uluslararası Demokratlar Birliği (IDU) Başkanı Dr. Mock, DYP'nin (Doğru Yol Partisi) birliğe başvurusu ko­
nusunda kesin konuşarak, bu partinin örgüte kabul edilmesinin söz konusu olmadığını belirtmiş» ve «Bu
arada IDU'nun icra sekreteri Prof. Andreas Kohl, bir gün önce Demirel için saffettiği «Türkiye'de demokra­
sinin mezar kazıcısı» şeklindeki sözlerini doğrulamış ve hiçbir şekilde bu sözlerini geri almayacağını belirt­
miştir.»
75

parti toplantılarına katılmaktadır. Hattâ Dr. M o c k 1986 yılında Viyana'da
yapılan t o p l a n t ı d a Özal ile Miçotakis'i bir a r a y a getirdiğini anılan yazıda
açıklamaktadır.
Ş i m d i Özal'a s o r m a k gerekiyor, askeri d a r b e l e r e karşı d a y a n ı ş m a f o n u -
'na A N A P o l a r a k ne m i k t a r d a para yatırılmıştır? Bu paranın kaynağı nere­
d e d i r ? Yatırılmamışsa b u k o n u IDU'a nasıl açıklanmıştır? B u d u r u m d a
«darbe h e v e s l i l e r i n d e n söz e d e n Özal çelişkiye d ü ş m ü ş o l m u y o r m u ?
S H P İçel Milletvekili İstemihan Talay ve 22 arkadaşının «Darbeleri ö n ­
l e m e y a s a tasarısı» hazırlamaları, bu k o n u d a k i kuşkuları a r t ı r d ı . 3 3 Yasa
ö n e r i s i n d e 211 sayılı T ü r k Silahlı Kuvvetleri iç Hizmet Yasası'nın, 35.
Maddesinin şu şekilde değiştirilmesi istenilmektedir: «Silahlı Kuvvetle­
rin vazifesi: T ü r k y u r d u n u ve a n a y a s a ile t a y i n edilmiş olan Türkiye C u m -
huriyeti'ni p a r l a m e n t e r d e m o k r a t i k s i s t e m i n işlerliği ç e r ç e v e s i n d e ve
a n a y a s a ile bağlı o l a r a k k o r u m a k ve kollamaktır.»
Değişiklik g e r e k ç e s i n d e : «Tüm k u r u m l a r g i b i , T ü r k Silahlı Kuvvetleri de
T ü r k i y e C u m h u r i y e t i ' n i k o r u m a k v e k o l l a m a k görevlerini a n a y a s a sistemi
i ç i n d e y ü r ü t m e k d u r u m u n d a d ı r . Yapılması g e r e k e n , başarılması zor, fa­
kat z o r u n l u o l a n bu görevdir. Y o k s a her 10 yılda bir a n a y a s a düzenini
rafa kaldırıp yeni bir a n a y a s a sistemi getirerek sorunlarımıza çare b u l u ­
n a m a y a c a ğ ı d e n e y l e r l e o r t a y a çıkmış bulunmaktadır. (...) Artık herkes
bilmelidir ki k ö t ü çalışan bir p a r l a m e n t o n u n alternatifi askeri bir y ö n e t i m
d e ğ i l d i r ve plmayacaktır, sivil y ö n e t i m olacaktır.»
Bu tasarının diğer partilerin de bazı yetkililerince desteklendiğini ö ğ r e n ­
miş bulunuyoruz.35
Bu k o n u d a k i girişimi; t o p l u m u n d e m o k r a t i k l e ş m e s i n i isteyen bir iyi niyet
açısından takdir e t m e k l e birlikte, darbelerin yasalarla ö n l e n e m e y e c e ğ i n i n
b i l i n c i n d e olarak, g e n e d e yasal d ü z e n l e m e k o n u s u n d a , öteki önlemlerle
beraber, ç o k g e ç kalınmış o l d u ğ u n u v u r g u l a m a k t a k e n d i m i haklı g ö r ­
m e k t e y i m . Şöyleki, sanık olarak yargılandığım « B o m b a Davası»nda, 1975
yılında yaptığım s a v u n m a d a 3 6 12 Mart (1971) muhtırasına i m z a koyanla­
rın T ü r k Ceza K a n u n u ' n u n 147. M a d d e s i n e 3 g ö r e cezalandırılmaları ge­
rektiğini istemiştim. Ü l k e m i z d e TCK. 146. M a d d e s i yol g e ç e n hanına d ö -
33 SHP'den TSK Yasası'ndaki Değişiklik Önerisi, Cumhuriyet, 29 Mart 19S8 İçel Milletvekili İstemihan Talay
ve 22 arkadaşı tarafından hazırlanan yasa önerisinde, Silahlı Kuvvetler'in cumhuriyeti koruma ve kollama
görevinin anayasaya bağlanması yer alıyor.»
34 TSK, 211 Sayılı İç Hizmet Kanunu Madde 35: «Silahlı Kuvvetler'in vazifesi: Türk Yurdunu ve Anayasa ile
tayin edilmiş olan Türkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumaktır.»
35 Darbeyi önleme yasa önerisine destek, Cumhuriyet, 30 Mart 1988
36 Talat Turhan, Bomba Davası - Savunma 1 ve 2 adlı kitaplar
37 TCK Madde: 147: « Türkiye Cumhuriyeti icra Vekilleri Heyetini cebren iskat veya vazife görmekten cebren
menedenlere bunları teşvik eyleyenlere idam cezası hükmolunur. (Ağır Ceza)»
76
n ü ş t ü r ü l d ü ğ ü halde, TCK. 147. M a d d e s i , sanırım hiç bir o l a y d a u y g u l a n ­
mamıştı. O y s a 12 Mart d a r b e s i n d e , muhtıranın imzacıları açısından m a d ­
d e n i n b ü t ü n unsunları m e v c u t t u . A n c a k n e varki, h u k u k i mekanizmaların
işletilmesi için d e n g e l e r u y g u n değildi... O y s a isteğimizin yerine getirilme­
si halinde, d a r b e c i l i ğ i n ö n ü , en a z ı n d a n h u k u k açısından b ü y ü k bir yara
almış v e kesilmiş olurdu... A m a m a d d i koşullar elbette b u n a u y g u n d e ğ i l ­
di...
Daha sonra, bir g a z e t e d e y a y ı m l a n a n s ö y l e ş i m d e , 3 8 k o n u y a ilişkin g ö ­
rüşlerimi açıklamıştım:
«12 Mart'da s u s k u n kalan o r g a n l a r ve iktidar yetkilileri 12 Eylüllere d a v e ­
tiye çıkaracak ö l ç ü d e aymazlık i ç i n d e olduklarını algılayamamışlardır.»
«T.SIh.K.leri 211 sayılı İç Hizmet Yasası'nın 35. M a d d e s i uyarınca ' C u m ­
huriyeti k o r u m a v e k o l l a m a ' g ö r e v i n i n v e r i l d i ğ i n d e n hareket ederek, b u
görevin z a m a n ı g e l d i ğ i n d e kendi k o m u t a k a d e m e s i n i n inisiyatifi i ç i n d e
karar vermektedir. O y s a Anayasal d ü z e n içinde Slh.KJer k o m u t a katının
böyle bir yetkisi o l u p o l m a d ı ğ ı da bilimsel olarak tartışılmış d e ğ i l d i r . » 3 9
B u k o n u d a ilerde b u l u n m a y ı d o ğ r u s u i s t e m e z d i m .
Darbecilerin i ç i n d e n g e l m i ş o l m a m ı z a karşın, o y o l u n , t o p l u m u n d e ­
m o k r a t i k d e ğ i ş i m ve d ö n ü ş ü m ü için asla geçerli olmadığını, aksine çık­
m a z sokaklar v e bataklıklarla s o n b u l d u ğ u n u hapishanelerde yatarak,
işkence g ö r e r e k , sınıfsal ve ideolojik hastalıklardan kaynaklanan, nice
kalleşliklerin, namussuzlukların, d ö n e k l i k l e r i n tanığı ve b u n u algılamış bir
kişi olarak; 1975 yılında İstanbul 2 N o ' l u Sıkıyönetim Askeri M a h k e m e ­
sinde y a p m ı ş o l d u ğ u m s a v u n m a m d a dile g e t i r m e y e çalışmış; ayrıca işçi
ve e m e k ç i halkımıza karşı z o r u n l u özeleştirimi y a p m ı ş bulunuyorum.
İlerici ve d e v r i m c i herkes yanılgıların arasından gelebilir: bu nedenle a s ­
la yere bakılmamalıdır d i y e d ü ş ü n ü y o r u m . N a m u s l u c a yapılan özeleşti­
riyi insanımız a n l a m a k t a g e c i k m e y e c e k t i r . A m a «kurt var» diye d i y e ülke­
mizi g e r ç e k t e n kurtlara t e s l i m edenlerin, yapabilseler bile « ö z e l e ş t i r i l e r i ­
nin insanımız katında kabul g ö r m e y e c e ğ i n i d ü ş ü n ü y o r u m .
7 Nisan 1988
38 Talat Turhan'ın Sorularımıza Verdiği Yanıtlar, Düşün, 15 Ekim 1986
39 Looking after and protecting the repuplic: The Legitimation of the Military's Authority In Turkey, Dr. Mn.
Nairn Turfan
Y.N.: Dr. Mn. N. Turfan'ın konuya İlişkin kapsamlı araştırmaları ingilizce olarak yazılmıştır.
40 Talat Turhan'ın Savunması, Klasör: 3
Y.N.: Tamamı yayımlanamadı. Ancak özeleştiriyi içeren bölümü Cumhuriyet gazetesinde ve Celil Gürkan'-
ın «12 Mart'a Beş Kala» adlı kitabında yayımlanmıştır, s. 397-410
77
 m e y e n " B " eki hakkında bilgi veriliyor v e :
Amerika'nın dostu kalması gereken ülkelerde siyasal istikrarsızlık ne­
12 EYLÜL Ö N C E S İ N D E N BİR KESİT...*
deni olarak" AYAKLANMA'* deyimi altında süregelen düzene karşı mu-
ha-lefet gösteriliyor ve Amerika'nın çıkarları açısından bu ayaklanan
güçlerin bastırılarak istikrarın sağlanması için izlenen yol ve yöntemler
açıklanıyor ve "Asi güçlerin" şiddete yönelmemesi halinde işbaşındakl
hükümeti karşı önlemlere zorlamak için aşırı sol gruplara özel ajanlar
sokarak anarşi çıkarma yöntemlerinden söz ediliyor. Bu arada hangi
durumlarda ortak operasyonlarla Amerikan çıkarlarına elverişli hükümet
değişikliğine uygun ortam oluşturulacağı açıklanmakta ve
Amerikan destekli rejimlefde - pek azının gerçek anlamda demokrasi
için uygun ortama sahip olduğu kabul ediliyor - demokratik yapı Komü­
12 Eylül'cüler ve onların uzantısı olan iktidar, 12 Eylül'ün iç y ü z ü o r t a y a nizm aleyhtarı düzenin gerekleri karşılandığı sürece hoş karşılanır. Bu
çıktıkça, " 1 2 Eylül Ö n c e s i n e D ö n m e " ö c ü s ü n ü sürekli olarak halkımızın gerekler karşılanmazsa reümln yapısındaki muhtemel değişikliklere
ü z e r i n d e " D e m o k l e s i n Kılıcı" gibi sallandırıp durdular. 26 Mart (1989) ye­ önem vermek gerekecektir.
rel seçimleriyle s e ç m e n iktidara " i h t a r " da b u l u n m a m ı ş , t o k a t atmıştır. Bu ülkelerin önde gelen politik şahsiyetleri tecrübesiz, ikiyüzlü ve yol­
Y e d i ğ i tokatın ş o k u n d a n k u r t u l m a y a çalışan iktidar, e r k e n s e ç i m d e n kaç­ suzluklara karışmış kişilerdir...6
m a ğ a çalışmakta, t ü r l ü politik manevralarla siyasal b u n a l ı m a elverişli bir
o r t a m a d o ğ r u ü l k e y i ' s ü r ü k l e m e k t e v e g ö r ü l m e m i ş bir v u r d u m d u y m a z l ı k ­
la m i r a s y e d i tavrı ile y a n g ı n d a n mal kaçırırcasına saltanat s ü r m e ğ e d e ­ Özel Operasyonlarda Ajanların Görevi
v a m e t m e k t e , rüşvet, s o y g u n , talan, hırsızlık almış başını g i t m e k t e d i r . Bu «Dost ülke hükümetlerinin, komünist ya da komünist eğilimli yıkıcı faa­
gidişin s o n u karanlık g ö r ü n m e k t e d i r . . . liyetler karşısında kararsızlık ve pasiflik gösterdikleri zamanlar olabilir.
12 Eylül'den bir yıl k a d a r ö n c e , bir g a z e t e 1 kanımıza g ö r e g ü n ü m ü z d e Böyle durumlarda... Amerikan istihbarat servislerinin ajanları hükümeti
d e ö n e m i n i k o r u y a n bir savı m a n ş e t e çıkardı. ve kamuoyunu ayaklanma tehlikesi gerçeği konusunda bazı özel ope­
rasyonlar yapabilirler.
" A N A R Ş İ YETERLİ D E Ğ İ L S E Ö Z E L A J A N L A R I M I Z L A BİZ ŞİDDET­
LENDİRİYORUZ" (EK.5) Amerikan ajanları özel eylem grupları halinde rejim aleyhtarları arasına
Bu ö n e m l i sav, 1973 yılından bu y a n a M a h k e m e l e r d e , S a v u n m a m d a ve sızmağa çalışacaktır. Ajanların sızma işlemi, asi güçlerin lider kadroları­
yayınlanan yazı dizileriyle tarafımızdan d a ö n e s ü r ü l m ü ş t ü . na kadar ulaşmadığı takdirde hedefe ulaşmak için aşırı solcu örgütlerin

A n c a k bu kez aynı sav, C l A ' d a n ayrılan eski ajanların A m e r i k a ' d a yayın­

ladıkları " C o v e r t A c t i o n I n f o r m a t i o n Bulletin"in 1979 yılında basılan 3'ün-
cü sayısında yer a l ı y o r d u . Yayınlanan y a z ı d a 1 özetle:
"CIA eski görevlilerinin çıkardığı d e r g i n i n A m e r i k a n Silahlı Kuvvetlerinin
çıkardığı "istikrar o p e r a s y o n l a r ı v e i s t i h b a r a f ' k o n u l a r ı n ı içeren F M 2 30-
31 simgeli t a l i m n a m e n i n " T o p Secret = Ç o k Gizli" y a b a n c ı l a r a gösteril-
* Bu yazı ilk kez yayınlanmaktadır.
1 Amerikan İstihbarat örgütlerinin ilk defa açıklanan gizli raporundaki itiraf, Günaydın, 1 Ekim 1979
2Yn:FM = Field Manuel, Türkçeye ST = Sahra Talimnamesi olarak tercüme edilmektedir. Birçok Amerikan
talimnamesinde olduğu gibi FM 30-31 talimnamesi de ST 30-31 olarak T.SIh.K.lerinde kullanılmaktadır.
FM'den sonra gelen 30 istihbarat konusunun numarasıdır. (Örneğin 6 = piyade, 7 = topçu) 31 ise istihba­
rat talimnameleri içindeki sıra numarasını göstermekledir.
3 Yn: FM 30-31 talimnamesinin varlığı "Barış" gazetesinde yayınlanan "Amerika dünyayı nasıl kontrol edi­
yor?" başlıklı yazı dizisiyle ilk kez açıklanmıştı. 21 Mart - 7 Mayıs 1975
4 ClA'nın yayınevlerinden biri olan Frederick A. Praeger, Inc. 1964 yılında "COUNTER-INSURGENCY WAR­
FARE- by David Galula" adlı yapıt, 1965 yılında Genelkurmay Başkanlığı tarafından "AYAKLANMALARI
BASTIRMA HAREKETLERİ" adı altında yayınlanmıştır. 1975 yılında Sıkıyönetim Askeri Mahkemesinde
yaptığım SAVUNMA İle anılan yapıtın varlığı ilk kez kamuoyuna açıklanmış bulunmaktadır.
5 Yn: 12 Eylül öncesi anarşi senaryosunun gerçek nedeni bu açıklama ile netleştiği gibi, darbe gerekçesi ve
12 Eylül'den sonraki düzenlemelerin ardındaki güçler aydınlığa kavuşmaktadır.
6 Yn: Aslında Amerika da böylelerini iktidarda görmek istemektedir. Çünkü "İstisnai liderler çıktığında onların
girişimlerinin bürokrasi tarafından hayal kırıklığına uğratılacağı" açıklanmaktadır. Kokuşmuş bir düzen, sö­
mürülmeğe daha uygun bir ortam oluşturduğu emperyalist ülkelerce iyi bilinmektedir.
Devlet eski Bakanı Adnan Kahveci "Heryıl 20-25 trilyon liranın devlet kasasından rüşvetçinin cebine aktığı­
nı" açıklamaktadır. (Milliyet, 28 Temmuz 1989)

79
78
kullanılması yardımcı olur."
1977 yılında yayınlanan bir a r a ş t ı r m a d a : 8
"Amerikan Emperyalizmi, ilişki kurduğu ülkelerde oluşturduğu kendi çı­
karlarından yana iktidarları yaşatmak için "İSTİKRARI KORUMA YÖN­
TEMLERİ" geliştirmiş bulunmaktadır. (FM 30-31 A, Amerikan Talimna­
mesine bakınız) Sırf bu yöntemleri geliştirmekle de yetinmemiş "dolaylı
saldırı" anlaşmaları ile gerektiğinde müdahelesine bUe "Devletler Huku­
ku" açısından yasal kılıf uydurmayı da başarmış bulunmaktadır" diye
g ö r ü ş açıklamıştım.
B a ş k a bir yazı dizisinde i s e , 9 r e s m i bir b a ş k a A m e r i k a n t a l i m n a m a s i n e
g ö n d e r m e y a p a r a k , 1 0 A m e r i k a tarafından kışkırtılarak yönlendirilen
a n a r ş i k o r t a m d a n s o n r a g ü n d e m e getirilen "İSTİKRARI K O R U M A "
v e y a "AYAKLANMALARI B A S T I R M A " v e y a "TEMİZLİK H A R E K A T I "
i ç i n d e A m e r i k a ile hedef seçilen evsahibi ülkenin sivil ve asker t ü m g ü ç ­
lerinin e ş g ü d ü m içinde çalıştığını ve bu birliktelik içinde " A m e r i k a n İstih­
barat Temsilcileri'nin de yer aldığını özellikle vurgulamıştım. (EK-6)
1971'li yıllarda ise, Özel Savaş Dairesi eski Başkanı Cihat A k y o l yayınla­
dığı bir y a z ı d a 1 1 " S A H T E O P E R A S Y O N " l a r d a n söz edebilmektedir. De­
m o k r a t i k h u k u k devleti o l d u ğ u iddia edilen bir ü l k e d e bir general z u l ü m
ve haksız m u a m e l e ö n e r m e k t e d i r k e n d i halkına karşı...
Aynı g a z e t e 1 2 ertesi g ü n g e n e m a n ş e t t e yayınını s ü r d ü r d ü : (EK-7 )
"TÜRKİYE A J A N L A R I N CİRİT ATTIĞI Ü L K E H A L İ N E G E L D İ " diye...
Yazıda özetle: "Çeşitli uluslara mensup ajanlarla onların Türkiye'de bi­
lerek ya da bilmeyerek kuklaları haline gelen bir çok sayıda yerli ajanın
etkinliklerini artırmak için yoğun bir çaba içinde olduklarını ileri sürüyor­
lar." d e n i l d i k t e n s o n r a FM 3 0 - 3 1 , H a b e r a l m a ve Güvenlik O p e r a s y o n l a r ı
adlı t a l i m n a m e d e n d a h a ö n c e h a n g i ülkelerin basınında söz edildiği açık­
l a n m a k t a ve:
" 7 9 7 0 yılı ortalarında Türkiye ClA'nın başlıca haberleşme merkezlerin­
den birisi olarak kalmıyor NSA'nın bütün görev dallarında, askeri habe­
ralma işlemlerinde ana karargahı oluşturuyordu" d e n i l d i k t e n s o n r a " C o -
7 Yn: Aşırt sağcı örgütlere sızıldığının liderlerince bile kabul edildiği yazının ilerdeki bölümünde görülecektir.
8 Talat Turhan, İŞKENCE - TERÖRİZM - SİYASİ CİNAYETLER ve GÜVENLİK ÖRGÜTLERİ, 7 Gün Dergisi
11 Mayıs -15 Haziran 1977 (Günaydın'daki yazıdan İki yıl önce)
9 Talat Turhan, İKTİDARLARIN ÇETELEŞMESİ ve BÜROKRASİ, 7 Gün Dergisi 3 Ağustos, 14 Aralık 1977
10 FM 31-16, COUNTER GUERILLA OPERATIONS - Headquarters Department of the Army- March 1967
11 Tümgeneral Cihat Akyol, Gayri nizami kuvvetlere karşı harekât, Slh.K. dergisi "Halkı mukavemetçilerden
ayırmak için, sanki ayaklanma kuvvetlerince yapılıyormuş gibi, müdahale kuvvetlerince zulme kadar varan
haksız muamele örnekleri ile sahte operasyonlara başvurulması tavsiye olunur.
12 Günaydın, 2 Ekim 1979
80
vert A c t i o n " adlı d e r g i y e g ö n d e r m e yapılarak:
Ortadoğu ülkelerinde 10 bine yakın ajan bulunduğu ve bunun 1500'e ya­
kınının ise Türkiye'de faaliyet gösterdiği, ajanların Türkiye'de bütün ku­
rum ve kuruluşların içine sızmak için çok titiz yöntemler kullandığını be­
lirten ilgili kaynaklar, özellikle:
- Aşırı sağ ve sol örgütler,
- Üniversiteler,
- İşveren kuruluşları,
- Ajanslar,
- Çiftçi ve esnaf teşekkülleri,
- İşçi sendikaları,
• Gençlik örgütlerinde, faaliyet gösterdikleri belirtiliyor ve ajanların yerli
destekçileriyle birlikte üniversitelerdeki eğitimden, anarşiye; işçi işveren
ilişkisinden siyasal hayata kadar, her konuda olay yaratma ve yönlen­
dirme çabası içinde oldukları ileri sürülüyordu.
Özetini çıkardığımız bu yayın üzerine, o z a m a n k i G ü n a y d ı n gazetesi yet­
kililerinden A.V. ile ilişki k u r d u m :
Kendisine g a z e t e n i n ö n e s ü r d ü ğ ü b u savları 1973'iü yıllardan b u y a n a
vurguladığımı, bu k o n u d a yayınlanmış 100'lerce sahifelik belgesel yazıla­
rımın b u l u n d u ğ u n u , k o n u n u n k a m u o y u n a t ü m boyutlarıyla yansıtılmasın­
d a ulusal y a r a r g ö r d ü ğ ü m ü b u n e d e n l e ; isterlerse s ö y l e ş i d e bulunabile­
c e ğ i m i , e ğ e r bu k o n u d a k i yayını s ü r d ü r m e ğ e kararlı iseler, gerekli bilgi ve
belgeyi karşılıksız olarak v e r m e ğ e hazır o l d u ğ u m u , bu isteklerimin hiçbiri­
n i yerine getirmemeleri d u r u m u n d a ise, "Covert A c t i o n " d e r g i s i n i n f o t o ­
kopisini v e r m e l e r i ricasında b u l u n d u m . İsteklerim yanıtsız bırakıldı...
Yayın üzerine A B D B ü y ü k Elçiliği bir açıklama y a p t ı : 1 4
"Birleşik A m e r i k a h ü k ü m e t i n i n " M ü t t e f i k ülkelere sızma v e y a yıkıcı faa­
liyetlerde b u l u n m a k üzere, hiç bir planının b u l u n m a d ı ğ ı " anılan b e l g e n i n
sahte o l d u ğ u n u ve ABD'nin K.K.Kur.Bşk. H a b e r a l m e Yardımcısının FM
30-31 adlı yayın bulunmadığını açıkladığını..." ö n e s ü r d ü .
B u a ç ı k l a m a d a n sonra bir d e r g i 1 5 k o n u y a açıklık g e t i r d i (EK-8) v e A B D
13 Yn: Bu durumda 12 Eylül öncesi anarşik ortamın oluşmasına katkıda bulunan iktidarların mı, yoksa içer­
de bulunan gençlerimiz mi suçlu olduğu tartışmalıdır.
14 4 Ekim 1979 tarihli gazeteler ve Milliyet, 9 Ekim 1979. Yrl: Aslında ABD Büyük Elçisi, Günaydın'ı değilde,
"Covert Action" dergisini tekzip etmesi gerekiyordu. Çünkü kaynak orası idi. Ancak bu yola başvurması
durumunda gerçek ortaya çıkacak ve ABD yetkililerinin yalan söylediği anlaşılacaktı. Talimnamenin varlığı
karşısında bugün gene aynı duruma düşülmüş olunmaktadır.
15 Yankı, Sayı: 448, 22-28 Ekim 1979
81
B ü y ü k Elçisinin sahte o l d u ğ u n u açıkladığı t a l i m n a m e n i n -FM 3 0 - 3 1 - Ç o k
Gizli, B ekini yayınladı. (EK-9) Daha d a önemlisi, 3 5 CHP'linin A B D istihbarat ö r g ü t ü ' n ü n Türkiye'deki
varlığı k o n u s u n d a genel g ö r ü ş m e açılması i s t e m i n d e n , 2 0 bir s o n u ç alına­
Bu yayınla birlikte k o n u n u n u z m a n ı olarak tanına E r g u n G ö k d e n i z ile
mamıştır. Bu a r a d a bir g a z e t e d e y e r alan, :
yapılan bir söyleşiye d e yer v e r i l d i : 1 6
"Bozkurtlar demokrasiyi tehdit ediyor diyen Süddeutsche Zeitung,
"YANKI: B u n a benzer belgeler vardı, açıklanmıştı tabii!
Türkeş'in ABD'den geniş maddi yardım almasını mümkün görüyor" ha­
Gökdemir: Talat Turhan'ın 3 Numaralı Sıkıyönetim Askeri Mahkeme- beri bir a n l a m d a genel g ö r ü ş m e ' y e yansıtılmış, a m a o da açıklığa ka­
si'ne sunduğu 14 Kasım 1975 tarihli savunmasına ekli olarak FM 31-16 vuşturulamamıştır
Sahra Talimnamesi ile ilk kez kamuoyuna sunulmuş ve bir çok kitaplar­
Daha sonraki bir tarihte bir g a z e t e d e y e r alan bir h a b e r d e T ü r k e ş : 2 3
da yer almıştır..."
" B u tür şiddet olayları ile M H P ' n i n üst, y ü k s e k k a d r o s u n u n alakası yok­
Yankı Dergisi'nin yayını da A B D Basın Ateşesi D o n a l d B.Cofman tarafın­ tur. Bir çok ajan alt kademe mensuplarımızın arasına sızıyor, özellikle
d a n B ü y ü k e l ç i s i n e benzer bir üslupta y a d s ı n d ı . 1 6 genç ve toy kimseleri tahrike çalışıyorlar... Şiddet hareketleriyle ilgili ola­
A n c a k g ü n e ş balçıkla sıvanmaz. A m e r i k a ' n ı n devlet v e h ü k ü m e t rak yakalanan kişilerin y ü z d e 50'si s u ç s u z d u r . S u ç bu kimselere zorla
başkanlarına c i n a y e t d ü z e n l e m e y e kadar v a r a n kirli işlere bulaştığını t ü m kabul ettiriliyor... İşkenceler yapılıyor, zorla ifadeler imzalatılıyor."
d ü n y a y a ş a y a r a k ö ğ r e n d i ğ i g i b i , benzeri kuralları içeren FM 30-15, FM şeklinde k o n u ş m u ş t u r .
30-16 resmi A m e r i k a n t a l i m n a m e l e r i n i n varlığı yadsınmış değildir. Özellik­
B u a ç ı k l a m a d a n s o n r a O r s a n Ö y m e n ile yaptığı söyleşide i ş e : 2 4
le FM 30-15, Sahra T a l i m n a m e s i n d e bir yeraltı ö r g ü t ü n ü n şemasına yer
v e r i l m e k t e , bu ö r g ü t ü n sabotaj'larda dahil o l m a k üzere her t ü r l ü terör «Terör'ün kaynağı dıştadır, CIA hem sağa, hem sola sızıyor.» d i y e r e k g ö ­
olayı y a p a b i l e c e ğ i belirtilmekte ve bunları y a p a r k e n d e "Yasalara bağlı rüş bildirmiştir.
b u l u n m a d ı ğ ı " ifade edilmektedir. 7 Böylelikle 12'li Darbelerin ö n c e s i n d e n yalın örnekler sunarak, özellikle
Kaldı ki g e r e k A m e r i k a n , g e r e k D ü n y a ve T ü r k Basınında k o n u y a ilişkin A B D ' n i n ü l k e m i z d e k i t e r ö r içindeki r o l ü n ü bir b o y u t u ile kısaca gözler
sayısız kanıtlara yer verilmiş b u l u n m a k t a d ı r . 1 8 İ n ö n ü bile A m e r i k a n ajan- ö n ü n e s e r m e ğ e çalıştık.
larıyla birlikte y a ş a m a k z o r u n l u l u ğ u n d a b u l u n d u ğ u m u z u dolaylı da olsa 1980 yılı sonrasında itiraflarda b u l u n a n ü l k ü c ü Şeydi E s e n y e l : 2 5
k a b u l e t m e k t e d i r . Ta 1966'lı yıllarda... "Katliamlar MİT provokasyonuydu. MİT ve ClA'nın provokasyonu ile 12
CIA, A m e r i k a n çıkarlarını k o r u m a k için y a b a n c ı ülkelerde " C o v e r t Ac- Eylül'e zemin hazırlandı." şeklinde açıklamada bulunmuş ve "ABD
t i o n " adi altında g e r e k t i ğ i n d e s e ç i m l e r e m ü d a h a l e etmekte, iktidar yetkili­ Başkonsolosluğu ikinci katibinin Çorum, Amasya, Merzifon, Sivas ve Er­
lerini satın almakta, ülkeleri istikrarsızlığa-destabilisation- i t m e k için ajan­ zincan'da Alevi-Sünni çatışmasını kışkırttığım" vurgulamıştır.
lar kullanmakta, darbeler d ü z e n l e m e k t e , d a r b e sonrası d ü z e n l e m e l e r i 12 Mart'tan s o n r a " K o m ü n i z m E d e b i y a t f n a itibar e d e n sağın militan ke­
y ö n l e n d i r m e k t e ve cinayet işlemektedir. ClA'nın girişimlerinin yetersiz simi, 12 Eylül silindiri üzerinden g e ç i n c e , kullanıldığını anlamış ve A B D
kaldığı d u r u m l a r d a A B D , y a b a n c ı ülkelere m ü d a h a l e e t m e k t e n ç e k i n m e ­ parmağını g ö r m e y e başlamıştır.
mektedir. O halde gerçekleri gizleme çabaları boşunadır.
Ecevit i s e : 2 6 T ü r k i y e ' d e k i m k i m i n a d a m ı belli değil. KGB, CIA birbirine
G ü n a y d ı n gazetesinin yayınından d ö r t a y k a d a r ö n c e bir g a z e t e d e 1 9 yer karışmış" d i y e kanısını açıklamış v e nihayet Richard N i x o n d i y o r k i : 2 7
alan "100'e yakın CIA ajanı Türkiye'ye gelmek için Atina'da bekliyor"
başlıklı haberi A B D B ü y ü k Elçisi n e d e n yadsımamıştır? 20 18 Mart 1976 tarihli gazeteler
21 Cumhuriyet, 13 Şubat 1976
16 Yankı, Sayı: 449, 29 Ekim-11 Kasım 1979 22 ClA'nın eylemleri konusunda genel görüşme istendi. MHP'nin CIA tarafından kurulduğu öne sürüldü,
17 Yn: Bu konudaki gerçekler tüm yazılarımızda ayrıtılanyla vurgulanmıştır. Vatan, 18 Mart 1976
18 Devlet Teşkilatımızdan Amerikan Ajanları, İsmet İnönü, «Amerikalıları kovmağa çalışırsak başımıza neler 23 Günaydın, 7 Ekim 1979
gelir kestiremem.» dedi. Yön, Sayı: 172 15 Temmuz 1966 24 Milliyet, 8 Ekim 1979
19 İran'da hezimete uğrayan CIA Türkiye'de aynı duruma düşmemek için bölgedeki adamlarını harekete ge­ 25 Sevim Ertemür'ün haberi, Güneş, 3 Eylül 1987
çirdi. - ClA'nın yeni operasyonlarında görev alanlar ise Ermeni, Rum, Yunan, Arap ve Yahudi asıllı Ameri­ 26 Cüneyt Arcayürek Demokrasinin Sonbaharı 1977-1978 Cumhuriyet, 16 Ekim 1985
kalılar (Ajanların kimlikleri de açıklanmaktadır), Cem Başar'ın haberi Hürriyet, 19 Mayıs 1979 Cüneyt Arcayürek açıklıyor - 7, Demokrasinin Sonbaharı, 1977-1978, Bilgi Yayınevi
27 Cumhuriyet, 26 Mart 1989

¿2
83
 'Özellikle İran-Contra olaylarından s o n r a A B D ' n i n örtülü harekâtlarla
u ğ r a ş m a m a s ı g e r e k t i ğ i n i söyleyenler o l m u ş t u r . A n c a k A B D ' n i n bir dış
politika aracı olarak ö r t ü l ü harekâtlardan v a z g e ç m e s i c i d d i bir hata
olur..."
Ç o k kapsamlı olan b u k o n u y a u z u n bir süreci k a p s a y a c a k ö l ç ü d e
(1966-1989) ö r n e k l e m e y o l u ile kalın çizgilerle v u r g u l a n d ı . ClA'nın k o m p ­
lolarının kaynağını bize g ö r e GESTAPO oluşturmaktadır. Ö r g ü t şemaları
karşılaştırıldığında benzerlik görülecektir. A m e r i k a g ö r ü n ü r d e Hür D ü n ­
yanın Liderliği, D e m o k r a s i ve insan Hakları S a v u n u c u l u ğ u rolü ardına
sığınarak her t ü r l ü kirli işe b u l a ş m a k t a sakınca g ö r m e m e k t e d i r . Tıpkı
G E S T A P O gibi...
N i t e k i m G E S T A P Q 2 8 ' n u n A M T 2 9 IV, A M T V; A M T VI Servislerinde b u l u ­
n a n ; "Karşı s a b o t a j , siyasi polis, m a d d i m a n e v i v e siyasal sabotajlar d ü ­
z e n l e m e ve y ü r ü t m e b ö l ü m l e r i " ClA'nın " C o v e r t A c t i o n - ö r t ü l ü hare­
k a t " ^ servisinde o l d u ğ u g i b i yansıtılmıştır.
A m e r i k a evsahibi ülke d i y e tanımladığı müttefik ülkelerin b ü t ü n istihbarat
örgütleri ve bu a m a ç l a k u r d u r t t u ğ u militer ve para-militer yer altı örgütle­
rine her t ü r l ü d e s t e ğ i sağlayıp, onlara çıkarlarının bekçiliğini yaptırmakta­
dır.
K u ş k u s u z A m e r i k a Evsahibi ülkenin s a d e c e istihbarat örgütlerine sız­
m a k l a y e t i n m e m e k t e d i r . B u anlayışla adı g e ç e n ülkelerinin t ü m t o p l u m ­
sal kesitlerinden kişilere burs s a ğ l a m a k t a , içlerinden elverişli olanları
ayartıp kendi ajanı gibi kullanmakta, en azından seçtiği kişilerin " A m e r i ­
kan H a y r a n ı " olmaları için b ü y ü k ç a b a g ö s t e r m e k t e d i r . B u hedefe
u l a ş m a için d e p o saydığı Evsahibi ülkelerin KAPİTALİST ENTERNAS-
Y O N E L örgütleriyle kişisel çıkarlarını d ü z e n l e ö z d e ş t i r m i ş t ü m kişilere,
her t ü r l ü d e s t e ğ i v e r m e k t e d i r . '
Hiyanetin böylesine ö r g ü t l e n d i ğ i bir o r t a m d a kolaylıkla satılmışlar, yurt­
sever, yurtseverler - v a t a n haini diye halka y u t t u r u l m a k t a , ülkelerin d ü ­
zenleri kokuşmaktadır.
K o k u ş m u ş d ü z e n l e r i n pisliklerinden arınmalarının ö n k o ş u l u , ilk ö n c e
halkın d e m o k r a t i k bilincinin emperyalistlerin tuzaklarına d ü ş m e y e c e k öl­
ç ü d e geliştirmek o l d u ğ u n a inanıyorum. K u ş k u s u z s o r u n u n " D Ü Z E N " v e
" S I N I F " a ilişkin ö z ü n ü g ö z ardı etmeksizin...
28 Temmuz 1989
28 Halt! Histoire de la Gestapu -Jacques Delarue- Librairie Fayard, 1962 (Gestapo adı ile Türkçeye çevril­
miştir) _
29 AMT = Amter (Çoğul) = Daire, büro, servis
30 Yn: Dirty Action - Kirli Harekât da denilmektedir..
84
III.BÖLÜM
ULUSLARARASI T E R Ö R İ Z M * V E Ö L Ü M M A N G A L A R I
Yıllarca ö n c e sinemalarımızda «Akbabanın Üç Günü»** adlı bir film g ö s ­
terilmişti. Filmde «Gri p r o p a g a n d a » n ı n t ü m y ö n t e m l e r i ustalıkla kullanıl­
makta, ClA'nın o l a ğ a n ü s t ü g ü ç l ü o l d u ğ u v e b u ö r g ü t l e başa çıkılamaya­
cağı izlenimi, izleyicilere v e r i l m e k i s t e n m e k t e y d i . Y ö n e t m e n kullandığı
p r o p a g a n d a t a k t i ğ i n i n bir g e r e ğ i olarak d a , ö r g ü t ü n çirkin y ü z ü n ü d e
gözler ö n ü n e s e r i y o r d u . Filmde CIA, kendi içinde bir h ü c r e oluşturan ve
g ö r e v i d ü n y a d a y a y ı m l a n a n t ü m yayınları d e ğ e r l e n d i r m e k t e olan, «Ame­
rikan Kütüphanesi» m a s k e s i altında çalışan bir e k i b i n ö l ü m l e biten sonla­
rı g ö s t e r i l i y o r d u .
CIA ekibi bir rastlantı s o n u c u b i l m e m e l e r i g e r e k e n bir sırrı öğrenmişlerdi.
Bu sırrın yayılmasını ö n l e m e n i n en kestirme y o l u , onların o r t a d a n kaldı­
rılmasıydı. Bu ö l d ü r m e eylemi de bir başka CIA e k i b i n e verilmişti. A n c a k
« K ü t ü p h a n e c i l e r d e n biri başlangıçta b u t o p l u kıyımdan kendini kurtar­
mıştı. «Akbaba» t a k m a adıyla t a n ı m l a n a n bu kişinin birkaç g ü n l ü k y a ş a m
için ö l ü m d e n kaçışı, d r a m a t i k bir şekilde senarize edilmiş, film tek düze­
likten kurtarılmıştı. D o ğ a l olarak «Akbaba»nın s o n u da arkadaşlarınınkine
benzemişti.
Film, basınımızda u z u n uzadıya tartışıldı ve eleştirildi. 1
Fakat d i k k a t i m i ç e k e n ö n e m l i bir noktanın g ö z l e r d e n kaçırılmış o l d u ğ u ­
nu farkettim:
ClA'nın cinayetler için kullandığı arkası kapalı «station w a g o n » tipi araç
filmin bir y e r i n d e CIA binasına g i r e r k e n g ö s t e r i l i y o r d u . Aracın üzerinde
belirgin b ü y ü k l ü k t e AAA yazılıydı. Bu kısaltma y a b a n c ı m değildi ve b e n ­
de ilginç çağrışımlar yapmıştı. Üç ay y o ğ u n çalışma y a p ı p o g ü n l e r d e
g ü n c e l olan «Siyasi Cinayetler» ile AAA örgütleri arasında, bu örgütlerle
b ü t ü n d ü n y a d a k i Neo-faşist ve Neo-nazist partiler ilişkisini ve anılan par-
* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Ocak,'88 tarihli sayısında yayınlanmıştır.
** Film, 1989 yılında TVde gösterildi.
1 Sevil Kutlar, 'Akbaba'nın Üçgünü' ve Akbaba'nın 1 Mayıs günü, Politika, 30 Mayıs 1977 *
ö5
tilerle A B D ' n i n bağıntısını gözler ö n ü n e s e r m e y e çalıştım. Bu araştırmamı
konuların yabancısı o l m a y a n bir a r k a d a ş ı m a incelemek için v e r d i m . Ar­
k a d a ş ı m bir eleştiri g e t i r m e m i ş t i ; a m a , «bunları yayınlarsan seni bir hafta
i ç i n d e öldürürler» d e m e k l e yetinmiş ve de yazının bir m ü d d e t d a h a ken­
d i s i n d e kalmasını rica etmişti. A n c a k , ç o k hızlı s e y r e d e n bir a k c i ğ e r k a n ­
seri O'nu aramızdan ayırdı v e s ö z k o n u s u araştırma d a b u a r a d a k a y b o l ­
du.
A m a k o n u güncelliğini yitirmiyor, aksine terör yıllardan beri ülkelerin
g ü n d e m i n d e e n ö n d e g e l e n bir s o r u n o l m a k özelliğini k o r u y o r d u . B u ne­
d e n l e o g ü n k ü uğraşımın a n c a k y ü z d e bir ö l ç ü s ü n d e de olsa k a m u o y u ­
n a b u k o n u y u yansıtmayı u y g u n b u l d u m .
Peki AAA ne d e m e k t i ?
Araştırdığım kısaltma lügatlarında:
AAA = A n t i A i r c r a f t Artillerie = Uçaksavar t o p ç u s u
A A A = American Automobile Association = Amerikan Otomobilciler
D e r n e ğ i gibi k o n u y a hiç de açıklık g e t i r m e y e n karşılıklar b u l u y o r d u m .
masızca ö l d ü r ü l m e s i n d e n s o r u m l u o l a n A B D 2 ' n i n b u g ü n k ü B a ş k a n yar­
dımcısı v e B a ş k a n adayı, ClA'nın e s k i b a ş k a n ı , « E r m e n i d o s t u » G e o r g e
Bush, 1975'li yıllarda, «Yabancı ülkelerde gerektiğinde darbe düzenle­
mekten yanayım»4 d e m e k t e d i r . Rastlantıya bakınki, T ü r k i y e bü yıllardan
s o n r a t e r ö r l e istikrarsız hale -déstabilisation- getiriliyor; ve bu o l g u 80'li
yıllarda d a r b e ile noktalanıyordu... Bir d a r b e n i n A B D ' y l e ilişkisi b ü t ü n
boyutlarıyla açıklanmıştır. 5
A B D ' n i n m ü d a h e l e fikri yalnız CIA B a ş k a n ı n c a d a b e n i m s e n m i ş değildir.
Y ö n e t i m i n t ü m üst d ü z e y k a d r o s u b u g ö r ü ş t e b i r l e ş m e k t e v e yıllardır
A B D politikası b u anlayışın g e r e k t i r d i ğ i saldırganlık i ç i n d e bulunmaktadır.
N i t e k i m Kissinger Dışişleri Bakanı o l a r a k A m e r i k a n ı n A n g o l a ' d a k i Anti-
k o m ü n i s t gerilla ö r g ü t l e r i n e yardımının k e s i l m e m e s i İçin senatörlere bilgi
verirken: «ABD Angola'ya müdahale hakkına sahiptir. Büyük Devletler
çıkarları olduğu bölgelere müdahale etmezlerse büyülüklerini koruya­
mazlar»7 d e m e k t i r . Kissinger A B D y a n ı n d a d i ğ e r b ü y ü k devletlerin d e
m ü d a h a l e s i n e haklılık kazandıran b u s ö z ü y l e belki d i p l o m a t i k hayatının
e n b ü y ü k gafını y a p m a k t a y d ı .

A n c a k basınımızda, z a m a n z a m a n AAA simgesinin «ölüm mangaları» o l ­ K u ş k u s u z k o n u m u z A B D ' n i n m ü d a h a l e anlayışı o l m a m a k l a birlikte b u

d u ğ u n a dair haberler yer alıyordu. O halde bu espri içinde AAA'nın anla­ g ö r ü ş ü n «Terörist Devlet» o l g u s u y l a ç o k y a k ı n ilişkisi bulunması nede­
mı neydi? K o n u n u n uzmanı kişiler de d o y u r u c u cevaplar veremiyorlardı. niyle bir ö r n e k l e b u b ö l ü m ü b i t i r m e k i s t i y o r u m .
Bu kez «Amnesty International Reports» Uluslararası Af Ö r g ü t ü ' n ü n yıllık
A B D S a v u n m a Bakanı H a r o l d B r o w n , 1979'lu yıllarda, «Ülkesinin Orta
raporlarını ilk çıktığı 1970 yılından bu y a n a taradım, «ölüm m a n g a l a r ı n ı n
Doğu'daki çıkarlarını korumak için 'gerekirse' askeri müdahale de dahil,
b ü t ü n marifetleri (!) bu raporlarda açıklanıyordu, her türlü girişimde bulunmaya hazır olduğunu» açıklamış «ABD'nin bir
İlk andaki g ö z l e m i m «ölüm m a n g a l a r ı n ı n vatanının Latin A m e r i k a ülke­ Sovyet tehdidi karşısında Orta Doğu'daki petrol çıkarlarını korumak için
leri o l d u ğ u n u s a p t a m a k o l d u . O halde n e d e n Latin Amerika? Silahlı Kuvvetler dahil her çareye başvuracağını» belirtmiştir. 8 Ve de b u ­
gün Amerikan Donanması körfezde bulunmakta, bu amaçla kurulmuş
20. yüzyılın başlarında A B D C u m h u r b a ş k a n ı M o n r o e , «Amerika Ameri­
«Çevik Kuvvet» in harekâtı için üsler ve kolaylıklar a r a n m a k t a , O r t a
kalılarındır» demişti. «Monroe Doktrini» d i y e tanımlanan bu d e y i m ilk ba­
D o ğ u ' d a A m e r i k a n çıkarlarına u y g u n y e n i d e n g e l e r kurulması y o l u n ­
kışta ç o k m a s u m g ö r ü n ü y o r d u ; a m a g e r ç e k t e O'nun s ö y l e m e k istediği,
da CIA dolarlarıyla tahtını s ü r d ü r e n Ü r d ü n Kralı H ü s e y i n görevlendiril­
«Amerika kıt'asının A m e r i k a Birleşik Devletlerine ait o l d u ğ u » idi. M o n - mektedir.9"11
r o e ' d e n bu yana özellikle iki b ü y ü k d ü n y a savaşından b ü y ü k kazanımlar-
la çıkan ABD, bu g ö r ü ş e d a y a n a r a k çıkarı olan her b ö l g e ve her ülke için
m ü d a h a l e yöntemleri geliştirmiş ve u y g u l a m a y a k o y m u ş t u r . Başlangıçta 2 Time, ClA'nın eski başkanı Colby İle görüştü: Vietnam'da giriştiğimiz «Phoenix» harekâtında 20 bin kişi öl­
Kore v e Vietnam v b . gibi ülkelere d o ğ r u d a n d o ğ r u y a m ü d a h a l e y ö n t e m i dü, Cumhuriyet, 21 Ocak 1976
3 Ermeniler için belge arayışı: «ABD Başkan yardımcısı George Bush, ABD'nin Ankara Büyükelçisi Hupe'ye
y e ğ l e y e n ABD, d a h a sonraları genellikle dolaylı m ü d a h a l e y ö n t e m l e r i n i Ermeni soykırımının olup olmadığını belirleyebilecek Osmanlı arşivlerinin açılmasını sağlamak için talimat
benimser olmuştur. B u n u n için, A B D d e n e t i m i altına alınan ülkelerde verdiği açıklandı. Bush Ermeni Kilisesi Patriği'ne gönderdiği mektupta, Türkiye'nin Ermeni Soykırımını inkâ­
işbirlikçilere büyük bir g e r e k s i n i m duyulmaktadır. Ç o k bilinçli bir planla rına karşı mücadele veren Ermeni Cemaatinin çabalarına sempati duyduğunu söyledi,» Ufuk Güldemir,
Cumhuriyet, 13 Kasım 1987
her alanda kurulan örgütlerle ülkeler, A m e r i k a n çıkarlarına u y g u n soş- 4 Cumhuriyet, 17 Aralık 1973 ,
y o - e k o n o m i k , sosyo-kültürel, sosyo-politik k o n u m a sokulmaktadır. 5 M. Ali Birand, 12 Eylül 04.00
6 Yalçın Doğan, Dar Sokakta Siyaset
Vietnam Savaşında, «Phoenix Planı» uyarınca 20 bin m a s u m kişinin acı- 7 Politika, 18 Aralık 1975
8 Cumhuriyet, (Milliyet), 27 Şubat 1979.

86
ClA'nın beslediği devlet a d a m l a r ı ve politikacılar s a y m a k t a b i t m e z ; bir
kaç ö r n e k v e r m e k g e r e k i r s e :
- Eski M e k s i k a Başkanı Lulz Echeverria.
12
- V e n e z u e l a Başkanı C a r l o s A n d r e a s P e r e z
- Enver S e d a t 1 3
- İran Şahı P e h l e v i 1 4 vb...
W a t e r g a t e s u ç l u s u b ö l g e şefi H o w a r d H u n t ' a g ö r e : «ClA'nın y a b a n c ı ül­
kelere p a r a vermesi saygı d e ğ e r bir gelenektir» ve bu nedenle «görev
yaptığı sırada URUGUAY, MEKSİKA ve J A P O N Y A h ü k ü m e t yetkililerine
ö r g ü t f o n l a r ı n d a n gizli ö d e m e l e r d e b u l u n d u ğ u n u » söylemiştir. 5
Hal b ö y l e y k e n T ü r k i y e ' d e hâlâ L o o c h e a d rüşvet olayı esrarını k o r u r k e n ,
g ü n c e l IRAN-CONTRA ilişkisi içinde Türkiye ayağındaki rüşvet olayı g e ­
çiştirilmiştir. Ve de «Eisenhovver M ü b a d e l e Dostları Vakfı»na s o n seçilen
Türk, Erdal Kabatepe, «Amerika'sız Türkiye'yi d ü ş ü n e m i y o r u m » d i y e b i l ­
mektedir. «Dünyanın e n b ü y ü k A m e r i k a n firmalarından birisinin müşavir­
liği, bir başka A m e r i k a n firmasının temsilciliğinden...» gelen papelleri
c e b e indirdikten s o n r a . . . 1 6
ATATÜRK'ün ö n d e g e l e n şiarları, anti-emperyalizm, anti-kapitalizm v e
t a m bağımsızlıktır. O y s a , g ü n ü m ü z d e k i YENİ A M E R İ K A N M A N D A C I L A ­
RI, t ü m bu kavramları ç i ğ n e y e r e k A T A T Ü R K Ç Ü L Ü K taslıyorlar...
Sırası g e l m i ş k e n «Eisenhovver M ü b a d e l e Dostları Vakfı»na ilk seçilen
T ü r k ' ü n -Fellow- S ü l e y m a n Demirel o l d u ğ u n u hatırlatalım. A m e r i k a d ö ­
n ü ş ü A m e r i k a n M o r r i s o n firması t e m s i l c i l i ğ i n d e n Başbakanlık k o l t u ğ u n a
atlamasını da rastlantı sayalım...
Peki A B D bu b o y u t t a rüşvet, cinayet, m ü d a h a l e vb. gibi girişimleriyle
neyi a m a ç l a m a k t a d ı r ? A m e r i k a b ü t ü n bunları oltasına taktığı ülkelerdeki
çıkarlarını k o r u m a k ve a n t i - k o m ü n i z m i ö r g ü t l e m e k için y a p m a k t a d ı r . Bu
tesbitin uluslararası t e r ö r l e sıkı sıkıya ilişkisi o l d u ğ u n u v u r g u l a m a k iste­
rim.
G ö r ü l ü y o r ki, M o n r o e Doktrini'yle başlayan A m e r i k a n politikası,
9 -Washington Post gazetesinde yeralan habere göre, Kral Hüseyin 1957 yılında Başkan Eisenhower döne­
minde CIA bordrosuna geçirildi ve geçen yıl ise Kralın tahsisatı azaltılarak 750 bin dolara indirildi.» CIA Ür­
dün Kralı Hüseyin'e 20 yıldır maaş veriyor, Cumhuriyet, 19 Şubat 1977.
10 ABD Başkanı Carter, ClA'nın Ürdün Kralı Hüseyin'e ödeme yaptığını doğruladı, Cumhuriyet,
27 Şubat 1977.
11 Kral Hüseyin: «20 yıldan beri ClA'dan para aldım.» Milliyet, Vatan, 1 Mart, 1977
12 Uğur Kökden, ClA'nın beslediği politikacılar, Politika, 2 Mart 1977
13 Sedat, ClA'dan aldığı parayla İngiliz turizm şirketinin hisse senetlerini aldı. Cumhuriyet, 28 Şubat 1977.
14 Iran Şahı Pehlevi, ClA'nın 1953'de kendisine 60 bin dolar verdiğini açıkladı. Cumhuriyet, 6 Mart 1977.
15 Politika, 26 Şubat 1977
16 Yener Süsoy'un Erdal Kabatepe ile tatil Sohbeti, Milliyet, 8 Kasım 1977.
88
A m e r i k a ' y l a sınırlı k a l m a m ı ş , b ü t ü n , dünyayı tehdit edici bir boyuta
ulaşmış b u l u n m a k t a d ı r .
A m e r i k a t e r ö r k o n u s u n d a , İsrail İstihbarat Ö r g ü t ü ' n ü n -MOSSAD- ö n ­
c ü l ü ğ ü n ü yaptığı «şiddete ş i d d e t l e m u k a b e l e » y ö n t e m i n i b e n i m s e ­
m i ş t i r . 1 7 " 1 8 Bu anlayış s o n u c u R e a g a n , «terörist devlet» ilan ettiği Nikara­
g u a , Küba, Libya, Iran ve Kuzey K o r e g i b i ülkelere çeşitli y ö n t e m l e r l e
m ü d a h a l e e t m e k t e k e n d i n i haklı g ö r m e k t e d i r .
Sayın Yargıç Celâl Karavelioğlu bu davranış b i ç i m i n i n t e h l i k e s i n d e n söz
etmektedir20
«İsrail ve Amerika'nın t e r ö r i z m l e m ü c a d e l e araçları arasında kullanılmak
üzere g e l i ş t i r m e k t e oldukları v e Avrupalı bazı d e v l e t l e r c e d e b e n i m ­
sendiği anlaşılan terörist g r u p l a r ı k o r u y a n ülkelere karşı «askeri misil­
leme» (fiili o p e r a s y o n ) teorisi k o n u s u n d a devletimizin dikkatli olması g e ­
rektiğidir. Ö y l e k i , t e r ö r i z m l e m ü c a d e l e e d e l i m d e r k e n , k e n d i m i z i bazı ül­
kelerin milli çıkarları u ğ r u n a başlatabilecekleri bir askeri misilleme hare­
ketinin ve dolayısıylada bir sıcak savaşın içerisinde bulmayalım.»
Reagan, «ABD'ne karşı girişilecek t e r ö r hareketlerini planlayanlar ve
bunlara m a d d i d e s t e k s a ğ l a y a n ülkelere karşı yeni o l u ş t u r u l a c a k ekiple­
rin ve harekâta girişebilecekleri g ö r ü ş ü n d e o l d u ğ u n u » açıklamıştır.
Reagan'ın k a r g a l a r d a n o l u ş d u ğ u olaylarla kanıtlanan danışmanlarının
g ö r ü ş l e r i d e farklı değildir. N i t e k i m A l m a n Stern Dergisinin, yazdığına
g ö r e , «ABD'nde 1 0 0 ' d e n fazla t e r ö r o k u l u b u l u n m a k t a v e b u okullarda
binlerce paralı a s k e r i n k o m ü n i z m e karşı yetiştirildiğini» y a z m a k t a ve
Reagan'ın d a n ı ş m a n l a r ı n d a n Robert M c . Farlane'in «Teröristlere ve onla­
rı yetiştiren ülkelere karşı askeri saldırılarda bulunmayı» d ü ş ü n d ü k l e r i n i
açıklamaktadır.22"24
25
Bu anlayış s o n u c u 15 Nisan 1986 g ü n ü Libya b o m b a l a n m ı ş t ı r . O y s a ­
ki, bu saldırının haksızlığı, Birleşmiş Milletler Ö r g ü t ü ' n c e kabul edilmiş
bulunmaktadır.
B u n u n gibi b u g ü n l e r d e A B D ' d e yayınlanan «IRAN-CONTRA AFFAIRE»
Latin adlı İran'a gizli silah satışından elde edilen paraların yetkili organların
17 Bu yönteme gizli servis dilinde «Hornos Operasyonu» denilmektedir,^'/?^/<¡4 £JtJJ¡?É?.< r íÁ'éuk'j
n
-¡
18 Amerika'nın teröre karşı terör planı, Hürriyet, 1 Nisan 1986 ^
19 By Reginal Dale, Reagan hits out at 'confederation of terrorist states' Us Editor in Washington Financial
Times, July, 9, 1985
20 Celâl Karavelioğlu, Dünya gündeminde terör, Kayseri İdare Mahkemesi Hakimi, Milliyet, 9 Ekim 1986
21 Reagan, uluslararası karşı-terör ekipleri oluşturuyor, Cumhuriyet, 14 Mart 1984
22 Terör Okulu, Güneş, 11 Temmuz 1985
23 ABD'de özel terörist okulları, Nokta, 4 Ağustos 1985, sayı: 30 ,
24 Bilindiği gibi, Robert Mc. Farlane Iran-Contra rezaletinin mimarlarından bisiridir. •
25 Prof. Dr. Halûk Ülman, Orman Kanunu, Hürriyet, 16 Nisan 1986
89
haberi olmaksızın N i k a r a g u a y ö n e t i m i n e karşı m ü c a d e l e e d e n CONTRA-
'lara a k t a r m a d a k i t u t u m u nedeniyle Reagan ağır ö l ç ü d e eleştirilmektedir.
B u d u r u m d a Reagan b a ş k a devletleri terörist o l m a k l a suçlarken A m e r i ­
ka'yı «Terörist Devlet» k o n u m u n a s o k m u ş o l m u y o r m u ? Orta D o ğ u ' d a k i
A B D ' n i n TRUVA ATI o l a n İSRAİL devletinin M O G A D İ Ş U , IRAK ve T U -
N U S ' d a g e r ç e k l e ş t i r d i ğ i eylemler uluslararası h u k u k kurallarıyla nasıl
bağdaşabilir?
Devletlerce y ö n e t i l e n bu t ü r d e n haksız t e r ö r eylemleri karşıtlarına d a v e ­
tiye ç ı k a r m a z mı?
B u g ü n k ü ABD-İRAN çatışması nasıl açıklanabilir?
Ş i m d i y e n i d e n b a ş a d ö n e r e k vatanının Latin A m e r i k a o l d u ğ u n u belirttiği­
miz AAA'nın g e r ç e k anlamını açıklayalım:
AAA = Allianza A n t i - c o m m u n i s t a A r g e n t i n a 2 6
27
AAA = Allience Article A n t i - c o m u n i s m e
AAA = Allianza A n t i - c o m m u n i s t a A m e r i c a n a 2 8
AAA = A m e r i c a n Anti-comunist A l l i a n c e 2 9
G ö r ü l d ü ğ ü gibi AAA s i m g e s i karşılarında tanımlamaları açıklanan d e y i m ­
lerin baş harflerinden oluşmaktadır. ' nistlerin saldırgınlfkları ve yıkıcılıkları k o n u s u n d a konferanslar verilmekte,
B ü t ü n tanımlamalar belgesel olarak açıklandığı halde, kanıma g ö r e ger­
ç e ğ e en yakın olanı: ALLIANCE ARTICLE A N T İ - C O M U N İ S M E olması g e ­
rekir. Bu n e d e n l e AAA simgesi g e r ç e k t e k o m ü n i z m l e m ü c a d e l e e t m e k t e
kendilerini f e d a e t m e y i g ö z e almış insanlar t o p l u l u ğ u olarak tanımlanabi­
lir.
Latin A m e r i k a ülkelerinde bu inançla yetiştirilmiş ve cepleri a m e r i k a n
dolarlarıyla şişirilmiş topluluklar «idam mangaları» (Death s q u a d - Esca-
d r o n s de lamort) paramiliter örgütler o l u p A m e r i k a n yanlısı iktidarların
d e n e t i m i ve k o r u m a s ı altında k o m ü n i z m l e m ü c a d e l e e d e r k e n her t ü r l ü
terör y ö n t e m i n i -siyasi cinayet, a d a m kaçırma, i ş k e n c e y l e s o r g u l a m a ,
sabotaj, s o y g u n ve k u n d a k l a m a , vb.- kullanmaktadır.
B u n o k t a d a sağ terör m ü , sol terörü davet eder y a d a sol terör m ü s a ğ
t e r ö r ü kışkırtır s o r u s u n u n cevabı aranmalıdır. Bu c e v a p aranırken ULU­
SAL KURTULUŞ SAVAŞLARI'nın DEVRİMCİ ŞİDDET o l g u s u parantez
dışında tutulmalıdır.
Amerika, başlangıçta Latin Amerika'nın Bolivar'dan bu y a n a geleneksel
26 Amnesty International Rapport Annuel, 1975-1976, s. 84
27 Patrick Sharoff, Neo Nazisme
28 Amnesty International Rapport, 1981, s. 130
29 A.g.y.
90
hale gelen askeri d a r b e l e r - p r o n i n c i a m e n t o - g e l e n e ğ i n i kullandı. K e n d i n ­
d e n y a n a diktatörleri işbaşına g e t i r m e yollarına b a ş v u r a r a k A B D s ö m ü ­
r ü s ü n ü e m n i y e t e almayı d e n e d i . A n c a k , II.Dünya Savaşı'ndan s o n r a
A B D ile S S C B ' n i n ayrılan yolları, M c . C a r t y ' c i l i ğ i n başlatılması, Çin Devri­
m i , K ü b a olayı, Şili'de Sosyalist iktidarın s e ç i m l e işbaşına g e l m e s i ve ni­
hayet A B D ' n i n «arka b a h ç e s i n d e k i N i k a r a g u a ' d a A m e r i k a n kuklası S o -
m o z a ' n ı n d e v r i l m e s i ile s o s y a l i z m e açık bir y ö n e t i m i n kurulması, d ü n y a ­
d a u y a n a n halkların her g e ç e n g ü n A m e r i k a n s ö m ü r ü s ü n e karşı çıkması;
A B D ' n i karşı t e d b i r l e r a l m a y a itti; b u a m a ç l a içte v e dışta k o m ü n i z m e
karşı m ü c a d e l e için koşullandırılmış Silahlı Kuvvetler, Güvenlik Örgütleri,
İstihbarat Ö r g ü t l e r i , K o m a n d o Birlikleri, Kontr-Gerilla y ö n t e m l e r i u y g u ­
layan kuruluşlar, Anti-terör Ö r g ü t l e r i , «idam mangaları» ve benzeri legal
veya illegal bir k o n u m d a d ü z e n l e n d i ve finanse edildi. ~
Bu y ö n t e m l e r i n bir kısmına «Gayrı-nizami harp» d e n i l m e k t e d i r . Bu a-
m a ç l a kurulan v e k o m ü n i z m l e m ü c a d e l e y i ilke e d i n e n ö r g ü t l e r i n h e m f i ­
nansmanı, h e m d e eğitimi A B D tarafından üstlenilmektedir.
Bu t i p eğitim kuruluşlarına W a s h i n g t o n ' d a k i « U L U S L A R A R A S I POLİS
AKADEMİSİ»ni ö r n e k gösterebiliriz. B u m e r k e z d e d i ğ e r ülkelerin seçilen
polis şeflerine «kendi ülkelerinin t o p l u m s a l sorunları anlatılmakta, k o m ü ­
patlayıcı m a d d e l e r l e suikast d ü z e n l e m e k o n u s u n d a f i l m gösterilmekte,
M e k s i k a sınırında M a t a m a r o s yakınlarında 'Yeşil Bereliler g ö z e t i m i n d e
patlayıcı m a d d e l e r i n kullanılması d e n e n m e k t e , s e s s i z c e a d a m ö l d ü r m e ^
"bıçaklama, b o ğ m a , v b . eğitimleri ö ğ r e t i l m e k t e d i r .
U z u n süreli bir u ğ r a ş t a n s o n r a A B D , etki alanı altındaki ülkelerdeki mili-
ter g ü ç l e r e « A n t i k o m ü n i z m = Milliyetçilik» f o r m ü l ü n ü b e n i m s e t t i . Özel-
likle FM 31 seri numaralı r e s m î A B D t a l i m n a m e l e r i n d e 'Gayri-nizami
h a r p ' veya 'Kontr-Gerilla' y ö n t e m l e r i a ç ı k l a n m a k t a , b u a m a ç l a k u r u l a n
yeraltı örgütlerinin, k o m ü n i z m l e m ü c a d e l e e d e r k e n , g e r e k t i ğ i n d e işken­
c e d e n k ö t ü r ü m h â l e g e t i r m e y e v e s o y g u n d a n s a b o t a j a kadar her Turlu
' y ö n t e m e b a ş v u r a c ¥ ğ ı j l k e s i getirilmektedir. B u r e s m i A B D belgeleri varol­
d u k ç a A B D ' n i h e m Terörist Devlet h e m d e 'Terör i h r a ç Eden Devlet'
olarak nitelemekle g e r ç e ğ i ifade e t m e k t e o l d u ğ u m u z u sanıyoruz.
30 Bomba Davası, Savunma, I. ve II. cilt.
Bu konuyu Savunmam'da eleştirmiş, Türk emniyet görevlileri arasında benzeri kuruluşlarda eğitim gören
olup olmadığım araştırmanın 1980 öncesi ortamının aydınlanmasına yardımcı olacağını belirtmiştim.
Nitekim 1986 yılı içinde 100'e yakın Türk polis şefinin ABD'de FBI tarafından düzenlenen kurslarda «Kontr-
terörizm, suçluların analizi, havacılık, yöneticilik, laboratuvar araştırmaları vb.» konularda eğitim görecekle­
ri açıklandı. Cumhuriyet, 18 Ocak 1986
Emniyet Genel Müdürü Saffet Arıkan Bedük'ün açıklamasına göre, Terörle Mücadele Daire Başkanlığında
görev alacak 100 kadar polis şefi terörle mücadele konusunda eğitilmek üzere 1986 Mart, Ağustos ayları i-
çinde ABD'ne gönderildi. Milliyet, 22 Eylül 1986.
91
 N i t e k i m , y u k a r ı d a ö r n e ğ i n i verdiğimiz VVashington'daki Polis A k a d e m i s i -
'nin benzerleri A B D ' n i n d i ğ e r eyaletlerinde, P a n a m a ' d a ve Batı A l m a n y a ­
'da da vardır.
Yazımızın bu n o k t a s ı n d a en ö n e m l i s o r u l a r d a n biri d e , m ü c a d e l e edile­
c e k k o m ü n i s t l e r i n nasıl saptanacağıdır. Eğer bu s a p t a m a d a ö l ç ü kaçırılır-
sa -ki t ü m ülkelerde kaçırılmaktadır- ülke halkının b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u k o ­
münistlikle suçlanmaktadır. O n u n a r d ı n d a n , s ö z k o n u s u ülkede y a p a y
bunalımlar yaratılarak askeri darbelerin, sıkıyönetimlerin g ü n d e m e geti­
rilmesi, ve b ö y l e d ö n e m l e r d e lider kadroları A B D ' d e yetiştirilmiş p a r a m i -
liter, militer g ü ç l e r l e A B D çıkarları d o ğ r u l t u s u n d a ö r g ü t l e n m i ş ve k o ş u l ­
landırılmış işbirlikçi s e r m a y e , şoven g r u p l a r ve dinsel güçlere dayanıla­
rak «Temizlik Operasyonları» d ü z e n l e n m e s i , t ü m yurtseverlerin k o m ü ­
nistlikle s u ç l a n m a s ı işten bile değildir.
FM 31-15 r e s m î A B D t a l i m n a m e s i böyle kargaşa d ö n e m l e r i n d e s u ç s u z
kişilerin 'adi suçlarla' suçlanılarak yargılanmasını ö n e r e c e k kadar ileri
gitmektedir. Böyle bir ç e r ç e v e içinde, işkence, baskı, z u l ü m , terör, c i n a ­
yet ve adaletsizlikler bu d ö n e m l e r d e birbirini kovalamaktadır.
1965 yılında «Komünist İhtilaller ve Subaylar» başlığı altında Yalçın Meti-
ner imzalı bir b r o ş ü r Genel K u r m a y Başkanlığı emriyle t ü m o r d u birlikle-
rinedağıtılmıştı.31^2"33"34
B u b r o ş ü r e g ö r e özetle:
1- «...Kızıl şair Nazım Hikmet'i ve eserlerini göklere çıkartanlar» k o m ü ­
nisttir.35
2- «...Mülk sahiplerine «hırsız», dindarlara «yobaz ve gerici», milliyetçi­
lere «sermayedar uşağı» veya g ü n ü m ü z e uyarak «Amerikan uşağı», d e ­
m o k r a t i k devlet mümessillerine «satılmış politikacılar», sanayicilere de
«emek düşmanları» g i b i yalanlar, isnatlar ve iftiralar atanlar komünisttir.
3- «...Mehmet» isminin «Muhammet»le ilgili olan «h» harfini atıp o n u n y e ­
rine s a d e c e «MEMET» adını kullandığı görülenler» komünisttir.
4- «...Mülkiyet hakkının s o n r a d a n b ü s b ü t ü n kaldırılacağını ş i m d i d e n giz-
31 Prof. ismet Giritli, Komünist Darbeler ve Silahlı Kuvvetler, Tercüman, 29 Mart 1967
32 İlhan Selçuk, Subaylarımıza kim ders veriyor? Cumhuriyet, 31 Mart 1967. (Bu broşürün I. Selçuk'un yazı­
sında Fahri Tanman adlı bir toprak ağası tarafından kaleme alındığı açıklanıyor.)
33 Yalçın Metiner işi karıştırdı, Cumhuriyet, 2 Nisan 1987. (Türkiye Komünizmle Mücadele Derneği Başkanı
İlhan Darendelioğlu'na göre ise aynı broşürü eski emniyet mensubu Kemâl Öztürkmen yazmıştır)
34 «Cüneyt Arcayürek Açıklıyor - 5» -Demirel Dönemi- 12 Mart Darbesi, s. 173.
35 a) LOrdu Komutanlığı Sıkıyönetim As.Svc.'nın Esas No: 1986/153, 20.11.1986 tarihli «Barış Komitesi Da­
vasının Esas Hakkındaki Mütalaası S.inci sayfasında As.Svc. Nâzım Hikmet için: «Kabul etmek gerekir ki,
gerçekten büyük şairdir» diyerek kanısını açıklamıştır.
b) Kültür Bakanı N.Kemâl Zeybek: "Nazım Hikmet, Türkiye'nin en büyük şairlerinden biridir." Hürriyet,
4 Ağustos 1989.
92
l e m e k için o n u n kısıtlanacağını, v e b u n u n d a g ü y a s o s y a l adaleti (ger­
ç e k t e sosyal sefaleti) t e m i n için yapılacağını söyleyenler» komünisttir.
5 : «...Seçimle g e l m i ş o l a n d e v l e t v e h ü k ü m e t m e n s u p l a r ı n ı n itibarını
d ü ş ü r e c e k her t ü r l ü tezvir v e p r o p a g a n d a y ı yapanlar» komünisttir.
6- «...Hür m e m l e k e t i m i z d e m e v c u t d ü z e n i n her tarafını kötüleyenler» k o ­
münisttir.
7- «...Maksatlı A B D d ü ş m a n l ı ğ ı yapanlar» komünisttir. Ve bu görüşleri sa­
v u n a n partinin K o m ü n i s t Partisi o l d u ğ u , dolayısıyla bunları b e n i m s e y e n ­
lerin k o m ü n i s t oldukları açıklanmaktadır.
Eğer bu g ö r ü ş yetkili ve s o r u m l u kişilerce b e n i m s e n m i ş s e -ki u y g u l a m a ­
d a b e n i m s e n d i ğ i n i g ö r ü y o r u z - ü l k e m i z d e k i politik d a l g a l a n m a l a r ı n ne­
denleri bir ö l ç ü d e aydınlığa kavuşabilir.
Bu anlayış iktidarlara e g e m e n o l m a s a y d ı b u g ü n y ü z b i n l e r c e kişi «sakın­
calı» varsayılarak suçlanabilir m i y d i ?
B u a ç ı k l a m a l a r d a n g ö r ü l d ü ğ ü g i b i Latin A m e r i k a ' y a ö z g ü gibi g ö r ü l e n
AAA simgeli «ölüm mangaları», d e ğ i ş i k isimler altında legal ve illegal k u ­
ruluşlar halinde A B D politikasına g ö r e g ü d ü m l e n e n b ü t ü n ülkelerde k u ­
r u l m u ş ve a m a ç l a r ı d o ğ r u l t u s u n d a kullanılmıştır ve kullanılmaktadır. Nite­
k i m p e k yakın bir tarihte bir g a z e t e d e y e r alan bir h a b e r d e «El Salvador­
'da ö l ü m mangalarının sahnede» b u l u n d u ğ u n u ö ğ r e n i y o r u z . 3 6
A m e r i k a Sandinist y ö n e t i m e karşı N i k a r a g u a ' d a y ö n e t i m karşıtı
CONTRA'lara d e s t e k v e r m e k t e d i r . O y s a d e v r i k N i k a r a g u a lideri S o m o -
za:37
« A B D ' d e y k e n yaşamını ikinci el a r a b a satıcılığı, k a h v e işleticiliği, Rockfel-
ler Vakfı'nda tuvalet bekçiliği v b . işler y a p a r a k k a z a n a n I. S o m o z a ,
1956'da 60 m i l y o n dolarlık bir servet ile, 45 a d e t k a h v e p l a n t a s y o n u ve
51 adet b e s i çiftliğinin sahibi idi. 1979'da ise S o m o z a ailesi 5-600 m i l y o n
doların yanı sıra, t ü m ü l k e d e k i ekilebilir toprakların 1/5'ini, en b ü y ü k 26
sınaî k u r u l u ş u n u , 8 şeker kamışı p l a n t a s y o n u n u , b i r ç o k rafineriyi vb.
elinde t u t u y o r d u . Ayrıca alkol tekeli, çeşitli besin endüstrilerinin d e n e t i ­
m i , A v r u p a o t o m o b i l firmalarının a c e n t e l i ğ i , ülkenin tek ulusal hava y o l u
şirketi, çeşitli d e n i z nakliyat şirketleri, tekstil ve ç i m e n t o sanayiinde
ö n e m l i m i k t a r d a hisse, bir b a n k a , bir tasarruf ve kredi sandığı ve çeşitli
A B D firmalarıyla ortaklıklar da servetinin unsurları arasındaydı.»
İşte halkın b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u n u n sefaleti pahasına edinilen servetin S a n ­
dinist a y a k l a n m a ile tehlikeye g i r m e s i , A B D destekli Milli Muhafızların N i ­
k a r a g u a halkı ü z e r i n d e tüyler ü r p e r t i c i baskılarına yol açtı. Bu baskıları
36 Söz, 22 Kasım 1987.
37 Alain Rouguie, Latin Amarika'da Askeri Devlet, Alan Yayıncılık, Ekim 1986.
93

38
Uluslararası Af Ö r g ü t ü raporlarından izleyelim.
- Uluslararası Af Ö r g ü t ü ' n ü n 1976 r a p o r u n d a «Nikaragua'da Milli M u h a ­
f ı z l a r ı n o p e r a s y o n l a r ı s o n u c u 300 k ö y l ü n ü n y o k o l d u ğ u bildirilmektedir.
Dinsel g r u p l a r ise 1974-78 arası 3000'i aşkın k ö y l ü n ü n tutuklandıktan
s o n r a k e n d i l e r i n d e n h a b e r alınamadığını kaydediyorlar.
- N i k a r a g u a ' d a yerli halkın C e p h e ' y e d e s t e ğ i n i ö n l e m e k amacıyla y o ğ u n
.baskıları s ü r d ü r e n CIA destekli Milli Muhafızlar, ç o k sayıda yerel şefin
işkenceyle ö l d ü r ü l m e s i n d e n s o r u m l u tutuluyor.
- Bu a m a ç l a ülkenin bazı b ö l g e l e r i n d e t e m e r k ü z kampları k u r u l d u ğ u , b u ­
ralarda kitle halinde ö l d ü r m e l e r i n gerçekleştiği biliniyor.
- Milli Muhafızlar Sandinist C e p h e içinde ö n e m l i bir rol o y n a d ı ğ ı n d a n
kuşkulandıkları kişileri s o r u ş t u r m a büroları Oficina de Seguridad Nacio-
nal'e s e v k e t m e k t e ; b u r a d a kimseye haber verilmeksizin birkaç ay t u t u ­
lan, çeşitli işkence y ö n t e m l e r i y l e s o r g u l a n a n sanık, a r d ı n d a n askeri
m a h k e m e y e çıkartılmakta idi. A n c a k ilk ifadelerinden sonradır ki hakla­
rında resmi t u t u k l a m a e m r i çıkartılıp cezaevine g ö n d e r i l i y o r l a r d ı . » 3 9
Özetle:
G e r e k Latin A m e r i k a ' d a g e r e k s e ABD'nin etki alanındaki ülkelerde legal
ve illegal olarak ö r g ü t l e n m i ş güçler, yıllardan bu yana yüz binlerce kişiyi
k o m ü n i z m l e m ü c a d e l e m a s k e s i altında o r t a d a n kaldırarak s a ğ t e r ö r ü n
n e d e n i olmuşlardır. Bu g ü ç l e r d e n biri de Latin A m e r i k a ' d a yuvalanmış
«İdam mangalarıdır.» Basında yer alan bir habere g ö r e AAA ö r g ü t ü n ü n
İSPANYA'da da aynı isim altında b u l u n d u ğ u n u g ö r ü y o r u z .
i d a m mangalarını bir kez d a h a t a n ı m l a r s a k : 4 1
«Guatemala: (...) Bu ö l ü m mangaları b ü y ü k ö l ç ü d e sivillerden o l u ş m u ş
o l m a k l a birlikte aynı z a m a n d a güvenlik g ü ç l e r i elemanlarını da içerirler.
(Policia Regional)'ın s a d e c e görevli polislerden o l u ş t u ğ u sanılmaktadır.
Bunların dışında, kırsal a l a n d a etkinlik gösterenleri de güvenlik g ü ç l e r i
k o n u m u n d a sayılmakta v e b ü y ü k tarımsal işletmelerden o l u ş a n y ö n e t i m
birimlerine bağlıdırlar.
Silahlı kuvvetler ajanları (les c o m i s s i o n a d o s militares) olarak t a n ı m l a n a n
38 Amnesty International, Annual Repport, 1975-76.
39 FM 19-20 Department ot the Army Field Manual fCRIMINAL INVESTIGATION) adlı resmî ABD talimname-
sinde sorgulama tekniğine yer verilmektedir. Bu talimname poliste de ders kitabı olarak okutulmaktadır.
(Modern Sorgu Tekniği, Öğretmen Emniyet Md. Ertuğrul Korhan). Bu kitapta özellikle farmakolojik işkence-
de kullanılan ilaçlar üzerinde durulmaktadır. (1977'nin Mayıs ile Temmuz ayları arasında Ankara'da yayın­
l a n a n 7 Gün dergisinde bu konuyu ayrıntılarıyla açıkladığım halde, o günden beri ne iktidarlar ne de mu­
halefet partileri polise ders olarak öğretilen ve Anayasa ve yasalarımızla bağdaşması mümkün olmayan
farmakolojik işkencenin üzerine gidemediler.)
40 İspanya'da sağ ve sol uçlardan 30 kişi tutuklandı. Cumhuriyet, 11 Ekim 1977.
41 ' -ınesty International Rapport, 1978, s. 129
94
siviller, kentsel ve kırsal alanlarda görevli o l u p , istedikleri k a d a r silahlı
yardımcı s e ç m e yetkisiyle donatılmışlardır.
Özellikle s o l c u gerillaların etkinlik g ö s t e r d i ğ i alanlarda b ö l g e halkı; ka­
nunsuz tutuklamaların, kayıpların v e cinayetlerin Silahlı K u v v e t l e r c e d ü ­
zenlendiğine inanmaktadır.
Genellikle ö l ü m m a n g a l a r ı kurbanlarını ö l d ü r m e d e n ö n c e k a ç ı r m a k t a
işkence y a p m a k t a v e s o r g u l a m a k t a d ı r . Ç o ğ u n l u k l a tanınmaları m ü m k ü n
o l m a y a n ve kafaları, elleri, kol ve bacakları v b . koparılmış kurbanların c e ­
setleri kaçırıldıkları y e r i n y ü z l e r c e k i l o m e t r e uzağında b u l u n m a k t a d ı r . » 4 3
İ d a m mangaları, Latin A m e r i k a ' d a v e benzerleri b ü t ü n d ü n y a d a A B D çı­
karlarını k o r u m a k için yıllardan beri y ü z b i n l e r c e m a s u m insanı cinayetle­
rine k u r b a n etmiştir. Özellikle d i k t a t ö r l ü k l e r d e ve c u n t a d ö n e m l e r i n d e bu
cinayet çetelerinin faaliyetlerinin arttığına tanık olmaktayız. Ö r n e ğ i n , Ar­
j a n t i n ' d e c u n t a d ö n e m i n d e o n b i n l e r c e kişi o r t a d a n kaldırılmış ve bir
ç o ğ u n u n cesetleri d e n i z e atılmıştır. Daha s o n r a Alfonsin ile b a ş l a y a n d e ­
m o k r a s i d ö n e m i n d e s o r u m l u c u n t a c ı generaller hapse atılmış; a m a b u
suçlara katılmış g ü ç l e r i n etkinliği karşısında s o r u ş t u r m a d u r d u r u l m u ş ,
başka y ö n t e m l e r l e Alfonsin'in g ü c ü kırılmıştır.
G u a t e m a l a ' d a 1976-77 d ö n e m i n d e 20 bin kişi k a y b o l m u ş ve gizli me­
zarlıklara g ö m ü l m ü ş t ü r .
israil ve Amerika'nın «teröre karşı terör» y ö n t e m i n i b e n i m s e d i k l e r i n i a-
çıklamıştık. O y s a ç a ğ d a ş , g e r ç e k t e n d e m o k r a t i k , insan haklarına ve kişi
ö z g ü r l ü k l e r i n e saygılı devletler kanımızca bu y ö n t e m l e r e b a ş vurmazlar.
H u k u k a ve uluslararası genel h u k u k a saygılı devletler, k e n d i yasalarını
ç i ğ n e y e r e k t e r ö r ü ö n l e m e ğ e kalkarlarsa, «DEVLET T E R Ö R Ü » s u ç u işler­
ler. Aynı y ö n t e m i ülkelerinin sınırları dışına taşırırlarsa «TERÖRİST DEV-
LET»e d ö n ü ş ü r l e r . •
K u ş k u s u z yüzyılımızın g e r ç e ğ i , o l a n t e r ö r ç o k geniş b o y u t l u ve kapsamlı
bir o l g u d u r . Biz b u yazıda t ü m d ü n y a d a genellikle A m e r i k a tarafından
d ü z e n l e n e n s a ğ t e r ö r ü k o n u aldık. Terör o l g u s u gibi o n u n l a m ü c a d e l e
y ö n t e m l e r i d e ç o k y ö n l ü v e çeşitlidir. B u n l a r d a n kanımızca ö n d e geleni
s o s y o - e k o n o m i k koşulların adaletli bir k o n u m a getirilmesi ve sosyal
adaletsizliklerin giderilmesidir. Aynı g ö r ü ş d ü n y a geneli için d e geçerli­
dir. D ü n y a d a yeni bir e k o n o m i k d ü z e n anlayışı ile ülkeler arasındaki gelir
d ü z e y i n d e d e n g e s a ğ l a n m a s ı hayal gibi g ö r ü n m e k t e d i r . Ç ü n k ü e m p e r y a -
42 Amerikan güdümündeki ülkelerde, Kontr-Gerilla yöntemleri uygulayan Silahlı Kuvvetlere bağlı yeraltı ör­
gütünün elemanları.
43 Arjantin'de cunta döneminde cesetlerin helikopterlerle denize atıldığı günümüzde aydınlanmış bulunmak­
tadır. -
44 Amnesty International Repport, 1979.
95
list ülkelerin y a ş a m a l a r ı için s ö m ü r ü y e ihtiyaçları vardır. Yeni s ö m ü r g e c i ­
lik y ö n t e m l e r i y l e b u s ö m ü r ü n ü n t ü m alt yapısı v e örgütleri k u r u l m u ş v e
tıkır tıkır çalışmaktadır.
Bir b e n z e t m e y a p a r s a k sivrisineklerle m ü c a d e l e için her yıl ilaçlama mı
y a p a l ı m , y o k s a sivrisineklerin hiç o l u ş m a m a s ı için bataklığı mı kurutalım
d i y e d ü ş ü n ü r s e k , k u ş k u s u z e n radikal ç ö z ü m ü n ikincisi o l d u ğ u n u g ö r ü ­
rüz.
Terörle d e m ü c a d e l e d e önemli olan bataklığın kurutulması yani t e r ö r e
u y g u n o r t a m ı n o r t a d a n kaldırılması e n ö n d e g e l e n ç ö z ü m d ü r . O y s a «te­
röre karşı terörü» ilke olarak b e n i m s e y e n A m e r i k a ' d a d a h a b u g ü n d e n
100 okul k u r u l m u ş , d ü n y a n ı n b ü t ü n ülkelerine «diplomalı caniler» ihraç
edilmektedir. Bir g ü n t e r ö r ü n k ö k ü n ü n k u r u t u l d u ğ u n u varsayalım, işleri
cinayet işlemek o l a n bu insanlar ne yapacaklardır?
H i ç k u ş k u d u y u l m a s ı n Neo-nazist ve Neo-faşist partilerin militan g ü ç l e r i
olarak önlenilmesi olanaksız yeni bir t e r ö r k a o s u n a d ü n y a y ı b o ğ a c a k l a r ­
dır. G e l e c e ğ i n e n b ü y ü k kasırgasını ö n l e m e n i n y ö n t e m l e r i b u g ü n d e n
düşünülmelidir.
* la g ü n c e l l e ş t i ; ve b ü t ü n Mayıs-1988 ayını içeren bir b o y u t t a , gerek yurt
Yukarıda aktardığımız o l g u ve olayların benzerleri, s o n y i r m i yılını çal­
kantılar i ç i n d e g e ç i r e n ü l k e m i z d e d e yaşanmıştır, y a ş a n m a k t a d ı r .
T o p l u m u m u z u n yerli v e y a b a n c ı çeşitli mihrakların ş u y a d a b u hesapla
kışkırttığı kör d ö v ü ş ü n d e n kurtularak sağlıklı bir gelişim çizgisine ka­
v u ş m a s ı k u ş k u s u z t ü m yurtseverlerin o r t a k isteğidir. B u n u n için ilk koşul,
kanımızca t o p l u m s a l muhalefetin d ü ş ü n c e l e r i n i s e r b e s t ç e ifade e d i p öz­
g ü r c e ö r g ü t l e n e b i l d i ğ i açık bir ortamın oluşturulmasıdır. B u n u n için, geç­
mişte olanların ö r t b a s edilmesi değil, a k s i n e cesaretle ü s t ü n e gidilmesi
g e r e k m e k t e d i r , i ş k e n c e d e ölenler, kaybolanlar, faili hâlâ b u l u n m a m ı ş c i ­
nayetlerin s o r u m l u l u ğ u , yalnızca d ö n e m l e r i n i n iktidarlarına mal edilemez.
C a n güvenliğini s a ğ l a m a k l a y ü k ü m l ü devletin sürekliliği s ö z k o n u s u d u r .
B u olayların t ü m ü aydınlanıncaya kadar g e ç m i ş , m e v c u t v e g e l e c e k ikti­
darlar s o r u m l u l u k altındadır. Bir b a k ı m a bu olayların aydınlanmasının d e ­
m o k r a s i n i n işlerlik kazanmasının ö n k o ş u l u o l d u ğ u n u d a v u r g u l a m a k is­
terim.
30 Kasım 1987
96
IV.BÖLÜM
POLİTİK D U R U M DEĞERLENDİRMEĞİ*
t
I. BÖLÜM
«Askeri Darbeler Dönemin başlığı altında yayına g i r e n d i z i yazımıza «12
2
Eylül Tartışılıyor» ara başlığıyla d e v a m etmiştik. G e r ç e k t e ilk yazıdan
sonra a r a d a n g e ç e n süre içinde k o n u g ü n c e l l i ğ i n d e n , ikincisini kaleme
2
a l m a k d u r u m u n d a kalmıştık. B u kez d e s o n y a z ı m ı z d a , zayıf bir olasılık
olmasına karşın, eleştirme g e r e ğ i n i d u y d u ğ u m u z «askeridarbe olasılığı»,
C u m h u r b a ş k a n ı K e n a n Evren'in T r a b z o n , Rize v e G i r e s u n konuşmalarıy­
içinde, g e r e k d ü n y a d a v e hattâ uluslararası fi nans ç e v r e l e r i n d e y o ğ u n bir
şekilde tartışıldı. 3 «Ateş o l m a y a n y e r d e d u m a n çıkmaz.» d i y e bir özdeyiş
vardır. Ö z ü n d e b u k o n u d a k i duyarlılık v e s ü r e g e l e n «12 Eylül ö n c e s i n e
d ö n m e » tehditleri, iflas e d e n u y d u bir e k o n o m i k m o d e l , aşırı bağımlılığın
getirdiği sorunlar, sabit gelirlilerin her g e ç e n g ü n y o k s u l l a ş m a s ı n a
karşın, işbirlikçi s e r m a y e n i n palazlanıp d ü z e n e e g e m e n olması, sosyal,
kültürel ve etnik s o r u n l a r v b . gibi d a r b e olasılığına elverişli bir o r t a m
o l u ş t u r m a y a d e v a m e d i y o r d u . B u nedenle tartışma b ü y ü k ö l ç ü d e ilgi
g ö r d ü ve satır aralarında da olsa bazı g e r ç e k l e r i n algılanmasına n e d e n
o l d u . Bu a r a d a , bazı kişilerin ileriye d ö n ü k politik ö z l e m l e r i n e ilişkin
niyetleri açıklığa kavuştu. C u m h u r b a ş k a n ı s e ç i m i n e ilişkin tartışma
1987'de s a h n e y e s ü r ü l m ü ş b u k o n u d a bazı çevrelerin n e d ü ş ü n d ü ğ ü
saptanılmaya çalışılmıştı. S ü r e g e l d i ğ i iddia edilen Evren - Özal u y u m u o
g ü n d e n b u y a n a g ö l g e l e n m e y e yüz t u t m u ş , Özal k e n d i s i n e yapılan tel­
kinler d o ğ r u l t u s u n d a ikircikli açıklamalar y a p m a k g e r e ğ i n i d u y m u ş v e
« C u m h u r b a ş k a n ı n ı halk mı seçsin?» s o r u s u Anayasa değişikliği'ni g ü n -
* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Kasım'88 tarihli sayısında yayınlanmıştır.
1 SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, 1/3 Mart'88
2 SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, 2/4 Mayıs-88
3 Cumhurbaşkanının konuşmaları, 30 Nisan, 1-2 Mayıs 1988 günleri yapıldı
a) 1/3 Mayıs 1988 günlü gazeteler
b) Milliyet aktüalite dergisi, Mayıs, 1988, Ayın dosyası, Özel Bölüm, Cilt: 3, Sayı: 1 "12 Eylül Uyarısı ve
* Demokrasi Savunması".
97
d e m e getirmişti. Yarı başkanlık, ya da başkanlık sistemi'nöen söz edil­
m e ğ e başlandı....
Kapalı kapılar a r d ı n d a n s ü r d ü r ü l e n bu yarışma, s e ç i m e kadar s ü r d ü .
A N A P , kendi eseri olan y a p a y bir s e ç i m yasasıyla y ü z d e 36'yla
T B M M ' d e ç o ğ u n l u k o l m a becerisini g ö s t e r m i ş , a n c a k b u o l u ş u m d a h a
b a ş ı n d a politik istikrarsızlık koşullarını b e r a b e r i n d e getirmişti. E k o n o m i k ,
sosyal, kültürel vb. gibi nedenler yanında «Özal H a n e d a n ı n ı n v u r d u m ­
d u y m a z savurganlığı ve y a ş a m b i ç i m i , A N A P iktidarının itibarını hızlı bir
ş e k i l d e d ü ş ü r d ü . Mahalli seçimler bu k o n u d a bir denektaşı olabilir.
A N A P iktidarı d a h a d a yıpranabilir, bir e r k e n s e ç i m g ü n d e m e gelebilirdi.
B ö y l e bir d u r u m d a riske g i r m e n i n anlamı y o k t u .
C u m h u r b a ş k a n ı K e n a n Evren'in girişimlerinden t e d i r g i n o l a n A N A P ikti­
darının niyeti, Gn.Bsk. Yardımcılarından G ü n e ş Taner'in kişisel g ö r ü ş ü
(!) olarak açıklandı Oysa, s o n d ö n e m d e bu k o n u d a k i Özal'ın tavrı Ta­
ner'in açıklamalarına k o ş u t t u . Taner'in lider diktatoryası y a ş a n a n bir par­
t i d e böylesine yaşamsal k o n u d a kişisel a ç ı k l a m a y a p a c a k kadar cesur
o l d u ğ u n a ilişkin örneklere siyasal g e ç m i ş i n d e r a s t l a n m ı y o r d u . 6 Özal bu
ö n e m l i s o r u n u hafife alıyor ve «Taner bir şeyler söylemiş, Evren de ce­
v a p v e r m i ş mesele y o k » . 7 Fikri Sağlar, S ü l e y m a n Demirel, Bülent Ecevit
g ü n ü g ü n ü n e tartışmaya katılıyorlardı. Aynı k o n u d a Evren d e tepkisi­
ni Kilis k o n u ş m a s ı n d a g ö s t e r i y o r d u . 1 1
C u m h u r b a ş k a n ı s e ç i m i n e ilişkin tartışmayı g e ç e n yıl Özal başlattı. Ö n ü ­
m ü z d e b u s e ç i m için 1 6 a y süre var. Türkiye'nin g ü n d e m i n e b u k o n u y u
z a m a n ı n d a n ö n c e sürenlerin taktiği dikkatleri b a ş k a alana k a y d ı r m a k ise
yanıldıklarını anladıklarında ç o k g e ç olabilir. Daha b u g ü n d e n ANAP'lı
H a y d a r Özalp, Halil Şıvgın, M e h m e t Keçeciler, Taner'in açıklamasını tas-
4 Y,n: ANAP'nin lidere dayalı diktatoryal yapısı, onu referandum riskine itti ama, büyük bir pişkinlikle %35
oranı esas alındı, Referandum yenilgisi propaganda bombardımanıyla zafer diye ilân edilerek iktidarı sür­
dürme çabası başlı başına siyasi istikrarsızlık nedeni olabilir...
5 Milliyet, 11 Haziran 1988, Güneş Taner'in açıklaması:
«Evren 1989'daki Cumhurbaşkanlığı seçimi için yeniden adaylık için yatırım yapıyor. Ama boşuna, Anaya-
sa'ya göre bir daha adaylığını koyması mümkün değildir. Biz bu konuda bir Anayasa değişikliği düşünmü­
yoruz.»
6 Daha sonra Güneş Taner'in bu konuda kendi inisiyatifiyle hareket etmediği açıklandı.
7 12 Haziran 1988 günlü gazeteler.
8 Çankaya Yarışı, Milliyet, 12 Haziran 1988.
a) «Sağlar. Cumhurbaşkanı da, Özal da koltuğa oturamaz.»
b) «Demirel: Çankaya hevesleri kursaklarında kalacak.»
9 -Ecevit: Son derece yakışıksız" Cumhuriyet, 12 Haziran 1988. «Kamuoyunun kim Cumhurbaşkanı olmalı
veya olabilir tartışmasını gündemden çıkarıp, öncelikle seçim sistemi konusu ile ilgilenmesini tavsiye
ederim.»
10 «Demirel: Çankaya'ya yüzde 36 ile kimse heveslenmesin.»
11 «Evren: Bazı çevreler benim konuşmamdan rahatsızlık duyuyorlar.» 12 Haziran 1988 günlü gazeteler.
98
vip etmediklerini b e l i r t m i ş l e r d i r . 1 2 O y s a bilindiği g i b i A N A P ' t a Keçeciler'-
inbaşını çektiği kanat Özal'ın C u m h u r b a ş k a n ı olmasını ve s e ç i m i
TBMM'nin yapmasını istemesine karşın; liberal kanat, Anayasa
değişikliğine C u m h u r b a ş k a n ı ' n ı n halk tarafından seçilmesini istemekte
ve mevcut d e n g e l e r i k o r u m a k için, Evren'in y e n i d e n seçilmesine olanak
sağlamayı y e ğ l e m e k t e d i r . Dinci, hareketçi kanadın hesabı Özal'ı C u m h u r ­
başkanı y a p a r a k partiyi ele g e ç i r i p Türk-lslâm sentezini d a h a da iktidara
yaklaştırmak olabilir. Böyle bir o l u ş u m liberal kanadın tasfiyesiyle s o n u ç ­
lanabilir. Böyle bir olasılık ANAP'ta b ö l ü n m e l e r e n e d e n olabilir. Özal'ın
g e l e c e ğ e yönelik tasarımlarını g e r ç e k l e ş t i r m e k için transferler y o l u ile
ANAP'ni g ü ç l e n d i r m e k üzere ilgililere talimat v e r d i ğ i basına yansıdı.
Demirel, böyle bir g ü n d e n y a r a r l a n m a k için p u s u d a beklemektedir.
O'nun C u m h u r b a ş k a n ı s e ç t i r m e y a d a s e ç t i r m e m e d e ç o k a z politikacıya
nasip olan d e n e y i m l e r i vardır. Gerçi b u g ü n kendisine bu k o n u d a y a r d ı m ­
cı olacak Faik T ü r ü n gibi Sıkıyönetim Komutanları y o k t u r , 1 4 a m a Dünya
Muhafazakâr Partiler IDU İcra Sekreteri Prof. A n d r e a s Kohl Demirel'i
«Türkiye'de d e m o k r a s i n i n mezar kazıcısı» olarak t a n ı m l a m a k t a d ı r . 1 5 De-
mirel'e siyasal d a l g a l a n m a l a r d a n yararlanıp y e n i d e n iktidar y o l u n u n açıl­
ması sayılamayacak kadar sakıncaları b e r a b e r i n d e getirebilir. Daha ş i m ­
d i d e n Mustafa Muğlalı k o m p l e k s i n d e n 1 6 söz edişinin ardındaki niyetlere
d o ğ r u tanılar konulmalıdır.
İçte N a k ş i b e n d i ve N u r c u tarikatlarının desteğiyle yaşadığı söylenen bu
iki sağcı partinin iktidar m ü c a d e l e s i ülkeyi arzu e d i l m e y e n sürtüşmelere
götürebilir.
G ö r ü l d ü ğ ü gibi, d a r b e olasılığı bu koşullar altında g ü n d e m e gelebilir. Bu
nedenle siyasal istikrarsızlığa n e d e n olan bu koşulların bir kısmının
o l u ş u m u n u i r d e l e m e k istiyorum.
-12 Eylül tartışılsın mı, tartışılmasın mı?
- Askeri darbe olasılığı var mı?
12 12 Haziran günl.ü gazeteler.
13 Cüneyt Arcayürek, «Söylentinin ardından», Cumhuriyet, 12 Haziran 1988
14 Y.n: Türün'ün izniyle faaliyete geçen ünlü Ziverbey işkence köşkünde Temmuz/1972'de alınan ifadeler.
Başlangıçta Mahkemeye getirilmemiştir ama, AP. kulislerinde Faruk Gürler'in Cumhurbaşkanı olmasını
engellemek için kullanılmış daha sonra intikam sürecine geçilerek Bomba Davası'nda Gürler yanında
Muhsin Batur ve Kemal Kayacan sanık ilân edilmiş, sonra mevcut dengeler elvermediğinden dava örtbas
edilerek bu hesaplaşma önlenmiştir.
Bu Cumhurbaşkanı seçimlerinde dönmesi olası entrikaları öğrenip ders atmak isteyenler, Bomba Davası'-
nın konuya ilişkin bölümünü, Faik Türün'ün açıklamalarını "Kore'den 12 Mart'a - Yazan: Ergun Göze, Ter­
cüman, 6-25 Aralık 1985 ve Nazlı llıcak'ın 12 Mart Cuntaları, Tercüman 12 Mart • 13 Mayıs 1986 başlıklı ya­
zı dizisi -kitap halinde çıktı- 'ne başvurabilirler.
15 «Askeri Darbelere Karşı Dayanışma Fonu» Ali. H. Yurtsever'in haberi, Milliyet, 24 Eylül 1987
16 Cumhuriyet, 4 Mayıs 1988
* YÖK Başkan vekili Uygur Tazebay, 500 yıllık Nakşibendi geleneğinden geliyor. Milliyet, 4 Ağustos *989
99

- Cumhurbaşkanını TBMM mi, yoksa halk mı seçsin? Bu amaçla Anaya­
sa değiştirilsin mi?
Ü l k e m i z i n g e l e c e k t e k i siyasal g ü n d e m i n i o l u ş t u r m a ğ a d e v a m e d e c e ğ i
anlaşılan, anılan sorulara ilişkin g ö z l e m l e r i m i z i d e r g i sayfalarının kapsa­
mı i ç i n d e a ç ı k l a m a ğ a çalışacağız. Bu sorunlar 1989 Kasım ayına kadar
d ü z e n i n y a p a y d e n g e l e r i n i k ö k ü n d e n sarsabileceği gibi, siyasal parti­
lerde y e n i k a y n a ş m a ve b ö l ü n m e l e r e n e d e n olabilir. Siyasal partilerdeki
yeni transferlerin y a r a t a c a ğ ı o l u m s u z o r t a m a d i ğ e r etkenler d e eklenince
Ecevit'in de belirttiği g i b i «darbe tiryakileri»n\ y ü r e k l e n d i r e b i l i r . 1 7 Evren -
Özal dolayısıyla A N A P arasında süregeldiği söylenilen balayı, b u g ü n ­
lerde Ç a n k a y a rekabetine d ö n ü ş m ü ş , zarlar atılmıştır. Evren'in Kıbrıs,
G A P p r o j e s i n e ilişkin girişimleri ve «hayali ihracat» k o n u s u n d a k i k a n u n u
«Kaçakçılar a f f e d i l i y o r » 1 8 d i y e v e t o etmesi geri d ö n ü ş ü o l m a y a n girişim­
ler olarak değerlendirilmelidir. A m a ilgililere s o r m a k lâzım: «Daha ö n c e l e ­
ri nerelerdeydiniz?» iktidar ve ÇUŞ ve ÇUH'ların işbirlikçisi yerli hol­
d i n g l e r e m m e b a s m a t u l u m b a gibi birbirlerini d e s t e k l e m e l e r i n i n d o ğ a l
s o n u c u onların kaçakçılığına g ö z y u m m a k t a d ı r . K o n u y u s o y u t t a n s o m u ­
ta i n d i r m e k gerekirse, ö r n e ğ i n b ü y ü k ihracat şirketleri olarak bilinen E N -
KA, TEKFEN'e bağlı ihracat kuruluşları ve R A M 1 9 Dış Ticaret v b . gibi şir­
ketler hakkında kaçar d a v a açılmıştır? Söz k o n u s u davaların mali portre­
si nedir? Affedilecek bu miktarlar dargelirlinin sırtına ne yolla yüklene­
cek? v b . gibi y ü z l e r c e soru... Olayı b ö y l e s i n e araştırdığımızda ihracat
devlerinin talan ve s o y g u n l a r ı ortaya çıkacaktır. B u r a d a b a ş k a bir ilginç
d u r u m l a d a h a karşılaşılacaktır. Yargılananlar b ü y ü k patronlar d e ğ i l , o k u ­
r u l u ş u n müdürleridir. Ç ü n k ü iyi eğitim g ö r m ü ş birkaç dil bilen bu zavallı
a d a m l a r , kendilerine s u n u l a n bol maaş, yat, kat ve avanta karşılığında
patronlarının hırsızlıklarına paravanlık y a p a c a k kadar aşağılaşmalardır.
Patronları ise, yurt i ç i n d e ve dışından işbirlikçiliği oranında itibar gör­
m e k t e , ödüllendirilmekte, devlet t e l e v i z y o n u n d a b ü y ü k iş a d a m l a r ı diye
e m e k ç i halka y u t t u r u l m a k t a , D a v o s ' d a kayak, A c a p u l c o , Rio, Kanarya
Adalarında yaz tatili, C e n e v r e ' d e dinlenip, K e n y a ' d a av partisine katılan
b u m i r a s y e d i kuşak z e n g i n l e ş t i k ç e halkımız fakirleşmektedir. B u paraba-
baları, Özal iktidarının d e s t e k ç i s i olarak o n u n seyahatlarına katılmakta,
b ü y ü k bir olasılıkla tantanalı seyahatlarının masraflarını bile devlet
karşılamaktadır. E k o n o m i k bunalımın d o r u ğ u n d a n , ö n e m l i bir ticaret
17 Ecevit: -Darbe tiryakileri vardır» Cumhuriyet, 8 Mayıs 1988
18 Evren'den hayali ihracat yasası için «ağır veto gerekçesi, 'kaçakçılar affediliyor'» Cumhuriyet,
13 Haziran 1988.
19 25 Ağustos 1988 tarihli Milliyet Gazetesi'nde mahkemeye verilen 33 hayali ihracat firması açıklanmıştır.
13. sırada «Tam dış ticaret» denilmektedir. Bazı çevreler böyle bir firmanın bulunmadığını iddia etmekte,
gazetenin harf yanlışlığını bilerek mi, yoksa bir baskı hatası olarak mı yaptığını tartışmaktadır. RAM mı?
TAM mı? açıklığa kavuşturmak gerek... Bilindiği gibi RAM Koç Topluluğu içinde yer almaktadır.
100
kuruluşunun başına o t u r t u l a n bir kişinin ö l d ü r ü l m e s i n i n esrar perdesine
karşın bazı gerçekler su y ü z ü n e çıktı. Aynı d u r u m d a k i Halit Narin de hâ­
lâ bir kuruluşun başkanı, hâlâ Ozal seyahatlarının g e d i k l i müdavimi...
Neden? G e r ç e k t e m o d a s ı g e ç m i ş Laissez-faire, Laissez-passer (Bırakı­
nız yapsınlar, bırakınız geçsinler) sloganı, kör ve sağırlar d i y a l o g u n a d ö ­
n ü ş m ü ş ; kimin n e yaptığı, k i m i n k i m e n e g e ç i r d i ğ i t o z d a n d u m a n d a n g ö ­
rülmez hale gelmiştir... Böylesine karışık bir o r t a m d a t o p l u m u bir de
Çankaya bunalımı ile dalgalandırırsanız ne olacağı belli olmaz...
Bu koşullarda Türkiye'nin ö n ü n d e k i siyasal g ü n d e m i : Rumba'dan -
Cumba'ya d i y e sloganize edebiliriz. Rumba'yı k i m başarılı o y n a r s a c u m -
ba'ya o oturacaktır: Bu kişi b u g ü n s a h n e d e g ö r ü n e n l e r d e n başkası da
olabilir... D e m o k r a t i k t ü m ö r g ü t v e kuruluşlar d e m o k r a s i y i s a v u n m a y a ,
kollama ve k o r u m a y a hazır olmalıdırlar...
12 Eylül Tartışması:
Bu tartışmayı başta C u m h u r b a ş k a n ı istememektedir. N i t e k i m Giresun
k o n u ş m a s ı n d a : (2 Mayıs 1988)
«12 Eylül'e sataşmalar oluyor. Ç o k rica ettim. B u n u d e ş m e y i n ,
d e ş m e y e l i m , b u k a p a n d ı . B u yarayı kanatmayalım d e d i m . . . B u n u tarih
d e ğ e r l e n d i r e c e k d e d i m . B u n u n münakaşasının yapılması ş i m d i d o ğ r u
değildir. B u n u ilerde millet, tarih karar verecek, bu tartışmalar ilerde yapı­
lacaktır» şeklinde görüşlerini açıklamıştır.
Özaî'ın dolayısıyla ANAP'ın, 12 Eylül'ün tartışması k o n u s u n d a C u m h u r ­
başkanı gibi d ü ş ü n d ü ğ ü ö t e d e n beri bilinmektedir.
Oysa, geriye kalan b ü y ü k ç o ğ u n l u k farklı d ü ş ü n m e k t e d i r . Aslında t o p l u ­
mu her y ö n ü y l e etkilemiş bir siyasal olayın tartışmasını e n g e l l e m e ğ e kal­
kışmak olası değildir. Nitekim i d d i a l a ş m a y a d ö n ü ş t ü k ç e , suç duyuruları­
na, hesap Sormalara kadar istemler ö n e sürülmekte, üslup sertleşmekte
ve böyle bir d u r u m d a «Kurumlar» yıpranmaktadır.
Kuşkusuz t o p l u m d a geriye d o ğ r u b ü y ü k d ö n ü ş ü m l e r e n e d e n olan, yüz-
binlerce g e n ç ve insanımızın i ş k e n c e d e n geçirilip hapishanelerde s ü r ü n -
d ü r ü l d ü ğ ü , dış kaynaklı bir e k o n o m i k modelin u y g u l a n m a s ı s o n u c u
y a ş a m d ü z e n i d ü ş t ü k ç e d ü ş e n işçi, k ö y l ü ve sabit gelirlilerin ve onların
d e m o k r a t i k örgütlerinin susmalarını beklemek g ü d ü m l ü d e m o k r a s i
içinde bile olası değildir. T ü m ö n e m l i siyasal olaylarda o l d u ğ u gibi, 12 Ey­
lül'ün g e r ç e k d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n i de tarih yapacaktır. Tarihçi g e r ç e ğ i y a ­
kalayabilmek için o d ö n e m e ilişkin belgeler yanında, olayda taraf o l m u ş
kişi ve kurumların da eleştirisine g e r e k s i n m e duyacaktır. Bu nedenle ya­
pılan tespit, d e ğ e r l e n d i r m e ve tartışmalar tarihe hizmet edici niteliktedir.
101
 Evren'den ö n c e k i G n . Kur. Başkanı'nın 27 Mayıs'a T. Slh. K.leri adına
sahip çıkan d e m e ç l e r i gazete kolleksiyonları içinde d u r m a k t a d ı r . Buna
karşın 12 Eylül'cüler 27 Mayıs'a hıncı olanların d e s t e k l e r i n d e n yararlan­
m a k için, 27 Mayıs'a karşı bir t u t u m almayı yeğlemişlerdir. Bu ö n e m l i ç e ­
lişki kişiler arasında olsaydı g ö z a r d ı edilebilirdi. Kuşkusuz 27 Mayıs ve
12 Eylül bu y ö n ü ile de tartışılacaktır.
Bu k o n u d a yığınakta yanılgıya d ü ş ü l d ü ğ ü kanısındayım. 1982 Anayasa­
sının y ü z d e 92'ye yakın «tasvip» g ö r m e s i n i n kalıcı o l d u ğ u n u v a r s a y m a k
bize g ö r e temel bir yanılgıdır. Evren d i y o r ki:
«12 Eylül üzerinde halkın y ü z d e 92'lik tasvibi vardır... Aynı hal zuhur
ederse Türk halkı, kendini feraha çıkaracak, O r d u s u n a yine aynı o r a n d a
minnet d u y a c a k ve bu hareketi tasvip edecektir... Türk milletinin y ü z d e
92'sinin b e n i m s e y i p tasvip ettiği bir hareket mi d e m o k r a s i y e u y g u n d u r ;
y o k s a anarşi ve t e r ö r ü n d e v a m ı n d a n yana, y ü z d e 8'lik bir kitlenin kararı
mı?» Bu k o n u ş m a n ı n basına yanlış yansıdığını t e m e n n i ederiz.
27 Mayıs'ın lideri 100 yıl ö m ü r l ü , kimsenin ç i ğ n e y e m i y e c e ğ i bir Anayasa
yapılması için ilgililere talimat v e r m i ş t i ; 2 1 a m a bilindiği gibi niteliği ve yete­
neği b u g ü n herkes tarafından iyi bilinen ve G ü r s e l i n a d a m ı olarak tanı­
nan M e m d u h T a ğ m a ç gibi bir kişinin zorlamasıyla 1961 Anayasası 1971
yılında hallaç p a m u ğ u gibi atılmış ve üçte biri dış g ü ç l e r i n ve onların yerli
işbirlikçilerinin önerileri d o ğ r u l t u s u n d a değiştirilmiş; bu kadarı y e t m e ­
miş 1982 Anayasa'sı ile t ü m espirisi y o k edilmiştir. G ü r s e l i n 100 yıllık öz­
lemi 1 0 - 2 0 yıl sürebilmiştir. Türkiye gibi d e v i n g e n bir t o p l u m d a ö z l e m ­
lerle gerçeklerin birbirlerine uymadığına ilişkin d a h a sayısız örnekler veri­
lebilir. Nitekim 1982 Anayasa'sının kefaletine karşın 8 4 ' ü n c ü m a d d e pas­
pas gibi çiğnenilmiş, bu k o n u d a girişimlerin henüz.ardı kesilmiş değildir.
Geçici 4 ' ü n c ü m a d d e halk oylamasıyla d e ğ i ş m i ş , yapıcıları tarafından
bile değişiklik istekleri b u g ü n l e r i n g ü n d e m i arasında b u l u n m a k t a d ı r . 2 3 " 2 4
1982 Anayasa'sından g ü n ü m ü z e kadar 6 yıl geçmiştir. B u g ü n a y n i j k o -
20 Yalçın Özer, Kim anladı, kim anlamadı? Türkiye, 11 Mayıs 1988
21 Sıtkı Ulay, Harbiye Silâh Başına
22 Muhsin Batur, Anılar ve Görüşler
a) s. 275 Memduh Tağmaç: «Biz ekonomiden filân anlamayız, hepimiz bozuk olduğunu biliyoruz, ama na­
sıl düzeltileceğini bilmeyiz.» (abç.J,
b) Anayasa değişikliği için s. 150-156, 165, 169, 179, 182. 185, 192, 197. 213, 259, 264, 265, 273, 275 -
284, 286, 287, 290, 292, 296 - 297, 315. 316, 318, -325, 337, 354. 368, - 371. 384, 403, 404, 406, 435, 457,
504,529,570.571,574,580.
23 Y.n: Bilindiği gibi gereksiz gibi görünen bir referandumla Anayasa'nın önemsiz bir maddesinin değiştirme­
ğe kalkışılması halka «Demokratik Katılım» diye yutturulmaya çalışılmıştır. Halk bu zokayı yutmamıştır. Ama
kanımıza göre referandumla dış ve iç güçler ANAP'ın itibarını ölçmek gereğini duymuşlar ve bu arada Ö-
zal'ın Cumhurbaşkanlığı hesabı için yeni taktikler saptamayı amaçlamışlardır.
24 Y.n: Bu yazının yayınlanmasından sekiz ay geçtikten sonra bugünlerde Özal, 1924 Anayasa'sına dönmek­
ten söz etmektedir.
102
n u d a r e f e r a n d u m yapılsa y ü z d e 92 ve y ü z d e 8 oranlarının allak bullak o l ­
d u ğ u görülebilir. B ö y l e olmasını d o ğ a l s a y m a k gerekir. B u n u n dışında,
demokrasilerin ' o n s u z olmaz' şartlarından biri de azınlık o y u n a , ç o ğ u n ­
luk o y u kadar saygı gösterilmesidir. Azınlık o y u o l a n y ü z d e 8'in böylesi­
ne ağır suçlanabilmesi d e m o k r a s i y l e nasıl b a ğ d a ş t ı r a b i l i r ?
Ö r n e ğ i n bu satırların yazarı, Celâl Bayar hariç T ü r k i y e ' n i n t ü m asker kö­
kenli C u m h u r b a ş k a n l a r ı n a aynı k a r i y e r d e n gelen, 12 Mart'ta Faik T ü -
r ü n ' ü n e m i r ve k o n t r o l u n d a çalışan, Slh. K.ler m e n s u p l a r ı , MİT e l e m a n ­
ları, Emniyet görevlileri, askeri yargıçlar Özel Savaş G r u b u elemanları
s a ğ c ı militanlardan oluşan işkenceli sorgulamalarla tertip düzenleyerek,
Faruk G ü r l e r i n C u m h u r b a ş k a n ı olmasını e n g e l l e m e ğ e çalışan bir çete­
nin bir ay süreyle ağır ve a l ç a k ç a işkencelerine m a r u z kalmış bir kişidir.
Hakkımı a r a m a k için d a h a da önemlisi g e l e c e k t e devleti böylesine iğrenç
tertiplere alet e t m e k isteyeceklerin cüretini e n g e l l e m e k için, yaptığım t ü m
başvurular (yargı, Başbakanlık) yanıtsız bırakılmıştır. Bu tertipler içinde
g ö r e v alanlar 1974 affının g ü v e n c e s i n e sığınarak, entrikalarını sürdür­
m e ğ e d e v a m edegelmişlerdir. Bunların bazılarının MİT soruşturması ne­
deniyle b u g ü n l e r d e iplikleri pazara çıktı; a m a ç o k g e ç değil mi? Bu
koşullarda bir askeri rejimi tasvip a n l a m ı n d a 1982 Anayasa'sını onayla­
mak, gerek kendi ve gerekse insanlık o n u r u n a saygısızlık olurdu. 1961
Anayasa'sına o l u m l u oy vermiş bir kişinin 1982 Anayasası'nı onaylaması
çelişki olmaz mıydı? Bu tavrı ne O r d u tasvibi, ne de anarşinin ve t e r ö r ü n
d e v a m ı n d a n y a n a o l m a k l a s u ç l a m a k b ü y ü k haksızlık değil midir? B u g ü n ,
Anayasa'nın başlangıç b ö l ü m ü n d e bir a n l a m d a T ü r k i y e halkına t u z a k
k u r u l d u ğ u anlaşılıyor, iç Hizmet Yasasının 351nci m a d d e s i n i n «koruma
ve kollamaya» yeterli olmadığını; ç ü n k ü Anayasa'nın b u n a olanak sağla­
madığına ilişkin görüşlere karşın, bazı çevrelerce A n a y a s a Başlangıç b ö ­
l ü m ü n d e k i «milletin çağrısıyla» d e y i m i ö n e sürülmektedir. Öyle a n ­
laşılıyor ki bu d e y i m d a r b e özlemcileri için b ü y ü k bir açık kapı olarak d e ­
m o k r a s i için potansiyel bir tehlike teşkil edecektir.
Bu nedenle, y ü z d e 8'ler içinde b u l u n m a k l a hep ö v ü n e c e ğ i m . Nitekim
1986 yılında y a y ı m l a n a n yapıtımda bu k o n u d a k i fikrimi açıklamak fırsatı­
nı b u l m u ş t u m .
T ü m bunlara ek olarak 1975 yılında istanbul 2 No.lu Askeri M a h k e m e d e
yaptığım s a v u n m a d a «faşist bir düzen»in geleceğini ö n e s ü r ü y o r d u m '
25 Talât Turhan, Bomba Davası, Savunma, işkence, 2'nci kitap. s. 416: «1982 Anayasası'nın bugünden tartı­
şılır duruma gelmesine kanımca bu yapay oluşum neden oluyor. Tepki anayasalarının uzun ömürlü olma­
dığını biliyoruz. (...) 1982 Anayasasıda«evet» oranı yüzdekaç olursa olsun, diğerleri gibi kısa sü/ede de­
mokratik yoldan değiştirilecektir" (Yapıtın basım tarihi: 1986)
26 Talât Turhan, Bomba Davası, Savunma, Vinci kitap, s. 63
103
D a h a s o n r a bir d e r g i y e yazdığım dizi yazılarda MC iktidarlarının A B D
patentli faşist bir askeri d a r b e y e davetiye çıkaracak kadar aymazlık
i ç i n d e o l d u ğ u n u belgelerle açıklamıştım. G e l e c e k t e k i bir askeri d a r b e y e
1975'lerden 1977'lerden itibaren karşı ç ı k m ı ş birisi o l a r a k 2 8 1 980 m ü d a ­
halesini o n a y l a m a a n l a m ı n d a 1982 Anayasasına nasıl «evet» diyebilir­
d i m ? A n a r ş i d e n t e r ö r d e n y a n a o l m a k suçlamasını r e d d e d i y o r , tarihin
yargısını b u g ü n d e n g ö r ü r g i b i o l u y o r v e t e b e s s ü m e d i y o r u m .
C u m h u r b a ş k a n ı k o n u ş m a k t a ısrarlı o l d u ğ u n u açıklamıştır 2 9 . Kuşkusuz
bu O ' n u n en d o ğ a l hakkıdır. Aslında bu suretle başlayan tartışma orta­
m ı n d a k a m u o y u k e n d i s i n d e n saklanılan bazı g e r ç e k l e n ö ğ r e n m e k t e d i r .
Bu y ö n ü ile yararlı olmaktadır. Bu k o n u d a farklı d ü ş ü n e n l e r i n g e r e k ç e l e r i
değişiktir. Bir kaç ö r n e k v e r m e k i s t i y o r u m :
30
Mümtaz Soysal: «(...) herkesin her şeyi s e r b e s t ç e konuşmasının za­
rarlı o l d u ğ u d ü ş ü n c e s i n i bir kez ortaya attınız mı işin s o n u n u n nereye va­
racağını kestiremiyorsunuz. (...) Ö n c e bir yere g i t m e y i s e r b e s t ç e tar­
tışma ö z g ü r l ü ğ ü getirin ki bakalım Türkiye nereye d o ğ r u g i d i y o r ? Sizden
y a n a g i t m e y i n c e hep bellediğiniz yere g i d e c e ğ i n i n e r e d e n biliyorsunuz?»
Coşkun Kırca:3^ «Bellidir ki bu tartışmalar, milli birlik açısından da d e ­
m o k r a t i k rejim açısından da zararlıdır. (...) C u m h u r b a ş k a n l a r ı , hiç bir k o ­
n u d a yeterli hazırlığı y a p m a d a n konuşmamalıdır. (...) Ve nihayet k o ­
nuşmaları, a n c a k hayati k o n u l a r d a yapmalıdırlar.»
Bünyamin Ateş: « (...) Silâhlı Kuvvetler d ö r d ü n c ü defa d a r b e yaptıkları
t a k d i r d e a c a b a Sayın Evren'e nasıl bir m u a m e l e lâyık g ö r e c e k l e r d i r ? (...)
D e m o k r a t i k c u m h u r i y e t l e idare edtfen bir ülkenin «Cumhurbaşkanlığı» g i ­
bi bir m a k a m ı işgal e d e n zatın... yeni bir askeri m ü d a h a l e d e n bahset­
m e m e s i gerekirdi...»
Mustafa Ekmekçi: « A v r u p a ' d a n Türkiye (...) ç o k k ö t ü g ö r ü n ü y o r . (...)
12 Mart'larda Meclislerin kapanmasını isteyen bir kişi nasıl d e m o k r a t ola­
bilirdi? (...) Bir ülkede d e m o k r a s i ya vardır ya yoktur. «Az pilav» der gibi
«az demokrasi» olmaz!...
Kenan bey k o n u ş m a s ı n mı? K o n u ş s u n elbet. A m a a b a altından s o p a
g ö s t e r m e k t e n vazgeçsin. G ö r d ü o da, k i m s e ırgalamıyor (...)»
27 Taiât Turhan, »işkence. Terörizm, Siyasi cinayetler ve Güvenlik örgütleri» 7 Gün Dergisi, 11 Mayıs,
15 Haziran 1977.
2S Talât Turhan, »iktidarın Çeteşmesi ve Bürokrasi» 3 Ağustos - 14 Aralık 1977
29 Cumhurbaşkanı Kenan Evren'in Nizip konuşması (12 Haziran günlü güzeteler): »... Bazı çevreler benim
konuşmamdan rahatsız oluyor... Benim görevim... doğru bildiğim, inandığım konuları rahatlıkla söyleyebil-
' ' mektır.» .J
Y.nvBu konuşma Güneş Taner'in (4'de a.y.y) açıklaması üzerine yapıldığı anlaşılmaktadır.
30 Mümtaz Soysal, »Konuşmak» Milliyet, 3 Mayıs 1988
31 Coşkun Kırca, 'Nasıl Konuşmalı', Hürriyet, 6 Mayıs 1988
32 Bünyamin Ateş. 'Talihsiz Konuşma', Yeni Nesil, 2 Mayıs 1988
33 Mustafa Ekmekçi, 'Kenan Bey Konuşmasın mı?', Cumhuriyet, fc Mayıs 1988
104
12 Eylül tartışmasına bazı kişilerin bakış açısı farklı idi. Onlar s u ç ve
suçluluktan, Muğlalı k o m p l e k s i ' n d e n söz ediyorlar ve istemleri h e s a p
s o r m a y a kadar u z a n ı y o r d u .
Teoman Ere/: 3 4 « (...) B u g ü n k ü Anayasayla d e m o k r a s i y e v a r m a k m ü m ­
k ü n değildir. (...) Karadeniz k o n u ş m a s ı n ı h u k u k i ç i n d e tasvip e t m e k
m ü m k ü n değildir (...)»
Doç. Dr. Nevzat Toroslu: «Müdahaleyi m e ş r u g ö s t e r e n bir Anayasanın
olması ve devletin en yetkili kişilerinin h e m e n her '12 Eylül ö n c e s i ' t e h d i ­
dini ileri sürerek m ü d a h a l e n i n s a v u n u c u l u ğ u n u yapmaları(...)nı böyle bir
d ö n e m d e (...) c e z a h u k u k u y ö n ü n d e n d e ğ e r l e n d i r m e y e kalkışmanın bir
anlamı olmadığı.(...)»
Av. Emin Değer, m ü d a h a l e sözlerini TCK 311 ve 312. m a d d e k a p s a m ı n ­
da g ö r ü r k e n Av. Nevzat Helvacı: A n a y a s a y a açıkça aykırı o l d u ğ u n u ifade
ediyordu.34
Bülent Ecevit:35 «Cumhuriyet t a r i h i m i z d e ilk kez bir C u m h u r b a ş k a n ı mil­
leti ve rejimi bu şekilde t e h d i t ediyor. Eğer bir sade v a t a n d a ş böyle bir
k o n u ş m a yapsaydı, hakkında d e r h a l s o r u ş t u r m a açılırdı. (...) T ü r k i y e ' d e
h u k u k devleti bir ö l ç ü d e o l s u n işliyorsa b u n u n hesabı sorulmalıdır.»
C u m h u r i y e t gazetesi y o r u m u : 3 6 «Sayın Evren'in talihsizliği, artık geç­
mişte kalmış eyleminin savunmasını yapmak isterken Türk Ceza Kanunu
146. maddesiyle cezalandırılmış bir suçu, gelecekte de yinelendiği za­
man meşrulaştırma çabasına girişmesidir.»
Süleyman Demirel: 3 5 , 3 7 , 3 8 «Türkiye'de o r d u , beş generalin o r d u s u d e ­
ğil, Cumhuriyet'in ordusudur.» «Sayın Evren'in 12 Eylül s a v u n u c u l u ğ u n u
y a p a y ı m d e r k e n h e m de 12 Eylül ö n c e s i n i n Gn. Kur. Bşk. o l d u ğ u n u u n u ­
tarak (...) Türkiye Devleti Anayasası'nın 6 ve 1 1 . m a d d e l e r i n i ihlâl d u r u ­
m u n a d ü ş t ü ğ ü n ü belirtmeliyim.»
34 2000'e Doğru, 8 Mayıs 1988, s. 20
35 Nokta - 15 Mayıs 1988, Yıl: 6, s.19
36 «Olayların Ardındaki gerçek» sütunu: «Askeri Müdahale Kuramı» Meclisle, Cumhuriyet, 3 Mayıs 1988
37 Demirel müdahaleler sorunları azaltmıyor dedi - Kurtarıcı istemiyoruz. Cumhuriyet, 4 Mayıs 1988
(1943 yılında 3'üncü Ordu K.nı olan Orgeneral Mustafa Muğlalı Van bölgesinde 33 vatandaşın kurşuna
dizilmesine emir verme suçu ile - Özalp Olayları - 1950'de yargılanıp ölüm cezasına mahkûm edilmişti.
1951'de öldüğünden dava ortadan kalkmıştı) - Bakınız:
a) Güneri Civaoğlu, »Mustafa Muğlalı Örneği» Sabah, 11 Mayıs 1988,
b) Hikmel Özdemir «Rejim ve Asker» S. 21-30
38 Cüneyt Arcayürek, 'Saflaı Beliriyor', Cumhuriyet, 4 Mayıs 1988. Bakınız: Cüneyt Arcayürek, 'Demokratik
Kıpırdanma', Cumhuriyet 7 Mayıs 1988.
. «Demirel BBC'ye verdiği demeçte....... öncesi sıkıyönetim komutanlarının başarısız kaldığını vurgulamış»
ve »Sıkıyönetim komutanlarının başarısız kaldığını tartışma yerine, müdahalelerin ne kadar makbul oldu­
ğunu söyleyip alkışlamak neden?» diye sormaktadır.
105
 C u m h u r b a ş k a n ı K e n a n Evren'in tepkilerini «Muğlalı k o m p l e k s i » olarak
nitelendiren Demirel, 12 Eylül ö n c e s i n d e iç güvenliği s a ğ l a m a k t a n yalnız
siyasi iktidarın s o r u m l u olmadığını belirterek «Güvenliği s e n s a ğ l a y a c a k ­
sın. A d a m a derler ki: S e n n e y a p ı y o r d u n ? Antalya'da t a p u m e m u r u m u y ­
d u n ? » (...) «Biz ağzımızı a ç m ı y o r s a k , z a m a n ı g e l m e d i ğ i içindir.»
Yalçın Büyükdağlı: (SP. G n . S e k . ) 3 9 «Parlamenter bir c u m h u r i y e t t e
C u m h u r b a ş k a n ı ' O r d u g e r e k i r s e m ü d a h a l e eder' d i y e m e z . Derse b u l u n ­
d u ğ u y e r d e d u r a m a z . (...) Bu açıklamayla Sayın Evren andını ç i ğ n e m i ş ve
A n a y a s a s u ç u işlemiştir.»
Av. Turhan Özgüner:40'4^ «(...) Bu tür k o n u ş m a n ı n o r d u y u y e n i bir dar­
be girişimine ç a ğ r ı niteliği taşıdığı, b u n u n TCY'nin 146/2. m a d d e s i g e ­
r e ğ i n c e ağır bir s u ç o l u ş t u r d u ğ u bir y a n a (...) Evren, sayılan s ö z k o n u s u
eylemlerine Anayasayı ve Anayasal d ü z e n i ihlâle T ü r k o r d u s u n u teşvik
v e a z m e t t i r m e k s u ç u n u işlemiş v e b u s u ç u ü ç kez yinelemiştir. TCY'nin
146/2. ve 80. m a d d e l e r i g e r e ğ i n c e cezalandırılması için bu s u ç d u y u r u ­
s u n u n işleme k o n u l m a s ı n ı rica ediyorum.» - Mersin C. Savcılığı aracılığıy­
la A n k a r a C. Savcılığına gönderilmiştir. -
Ayhan Fırat (SHP G n . Sek. Y a r d . ) : 4 2 «Eğer bu sözleri sıradan bir vatan­
d a ş s ö y l e m i ş olsaydı, h a k k ı n d a h e m e n s o r u ş t u r m a açılırdı. (...) Bu k o ­
n u ş m a y l a , andını d a ç i ğ n e m i ş olmaktadır.»
Uğur Mumcu:43 «Evet, k i m s e 12 Eylül ö n c e s i n e d ö n m e k istemez. D ö n ü -
lürse, 12 Eylül ö n c e s i n i n başbakanları, partileri, yargı kuruluşları, üniver­
siteleri ve basını kadar; o d ö n e m i n g e n e l k u r m a y başkanları ile sıkıyöne­
t i m komutanları, MİT müsteşarları v e polis m ü d ü r l e r i n i n d e s o r u m l u l u k ­
ları tartışılır.»
Kenan Sönmez: (SHP İstanbul M i l l e t v e k i l i ) 4 4 «12 Eylül s o r u m l u l a r ı n d a n
h e s a p sorulmalıdır» d e d i . S ö n m e z , bir g a z e t e c i n i n .«Kenan Evren ve
K o n s e y üyelerinden de h e s a p sorulmalıdır?» şeklindeki s o r u s u n a «Evet,
evet» yanıtını verdi.
A n a y a s a ' y a g ö r e 4 5 Milli Güvenlik Konseyi, o d ö n e m i n h ü k ü m e t l e r i n i n
ve Danışma Meclisinin her t ü r l ü karar ve tasarrufları, cezaî, m a l î ve h u k u -
39 SP Evren'e tepki gösterdi, Anayasa Suçu, Yalçın Büyükdağlı, Cumhuriyet: 2 Mayıs 1988
40 Evren için suç duyurusu, Cumhuriyet, 12 Mayıs 1988 •
41 Ahmet Tan, Evren ve Özal'ın davacısı, Cumhuriyet, 20 Mayıs 1988. «Avukat Turan Özgüner: Rejim açısın­
dan hukukun üstünlüğü açısından, yasa dışı tutumlar: Eğer hukuka saldırı üst düzey yöneticilerinden geli­
yorsa, bunu sineye çekme gibi bir eğilim gözleniyor. Bu tutum yürek burkucudur.»
42 Tepkiler, Ecevit, «Meclis Evren'i uyarmajı.» Fırat: «Rejime müdahale askerin görevi değil.» Milliyet,
1 Mayıs 1988
43 Uğur Mumcu, «Gerginlik», Cumhuriyet, 3 Mayıs 1988
44 12 Eylül'ün Hesabı Sorulsun, Milliyet, 2 Haziran 1988
45 TC Anayasası - 1982, 2707 numaralı kanunla 7 Kasım 1982 günü kabul edilmiştir. Geçici 15'inci madde.
106
kî s o r u m l u l u k dışı bırakılmıştır. B u n a b e n z e y e n bir h ü k m ü Arjantin c u n ­
tacıları da getirmişlerdi. A m a F a l k l a n d yenilgisi h e p s i n i n sonlarını hazırla­
mış, g e l e n y ö n e t i m hesap s o r m u ş v e cuntacılar cinayet, a d a m kaçırma,
işkence, hırsızlık s u ç l a r ı n d a n m a h k û m o l m u ş l a r d ı r 4 6 A n c a k m e v c u t
d e n g e l e r e l v e r m e d i ğ i için b u h e s a p s o r m a d ö n e m i n t ü m sorumlularını
kapsayamamıştır.
Ş i m d i de g e n e 12 Eylül tartışması üzerine bir kaç ö r n e k v e r m e k istiyo­
rum:
İlhan Selçuk:47 «İnsanlar ve toplumlar bir kez kurtarılmasınlar, kurtarı­
cılardan kurtulmak, çok ama çok daha zordur.»
Demirel de «Kurtarıcı» istemiyor. K u ş k u s u z İlhan S e l ç u k ' u n bu soruna
bakış açısı farklıdır. Devrim yapıp eski k ö h n e d ü z e n i yıkmış yeni devlet
k u r m u ş liderler K u r u c u - Kurtarıcılardır. B u n a karşın « u ç u r u m kenarı»
edebiyatıyla emperyalist, kapitalist ülkelerin istekleri d o ğ r u l t u s u n d a d ü ­
z e n e şekil veren d a r b e c i l e r i n kurtarıcılığına farklı bakılmalıdır.
Sağcı, t u t u c u , b a ğ n a z , tarikatçı, m u h a f a z a k â r politikacılar işine gelen
d a r b e l e r d e n v e d a r b e c i l e r d e n y a n a o l u p t ü m d e v r i m l e r e v e Atatürk Dev­
rimlerine karşıdırlar. A n c a k «Zamanı g e l m e d i ğ i için» A t a t ü r k ç ü kesil­
mişlerdir. Bu nedenle onlar Kurtarıcıya karşı o l u r k e n Mustafa Kemal'e de
karşı çıkmış oluyorlar.
Mustafa Kemal* 1906 yılında «Vatan ve Hürriyet Cemiyeti»ri\n Selanik
şubesini k u r a r k e n arkadaşlarına ş ö y l e s e s l e n i y o r d u : 4 8 «(...) Bu b e d b a h t
m e m l e k e t e karşı m ü h i m vazifelerimiz vardır. O n u kurtarmak y e g â n e he­
defimizdir. (...) Millet z u l ü m ve istibdat altında m a h v o l u y o r . Hürriyet ol-
46 Y.n: Arjantin'in cuntacı generalleri: (Tümü ABD'de eğitimden geçmiş bir kısmı Panama'daki Kontr-Gerilla
Okulu'nun kurslarından geçmiştir.)
Devlet Başkanları: Gn.Jorge Videla, Roberto Vioia, Leapoldu Galtieri.
Deniz Kuvvetleri K.lan: Amiral Emilio Massera, Armando Lambruschini, Jorge;'Anaya
Hava Kuvvetleri K.lan: Gn.Orlando Aoosti, Omar Graffigna, Basilio Lami Dozo.
Polis müdürleri: Gn. Ramon Camps, Gn. Oviedo Riccheri.
47 İlhan Selçuk, 'Kurtarıcı', Cumhuriyet, 2 Ocak 1986.
Y.N: a) Bilindiği gibi önemli, anlamlı ve kapsamlı (chef doevre) bu yazı nedeniyle İlhan Selçuk ve Okay
Gönensin hakkında dava açılmış sonuçta her ikisi de aklanmıştır.
b) Demirel, 3 Mayıs 1988 günü TBMM Gn. Krl.nda yaptığı konuşmada (37) «Milletin himaye ve kurtarılma­
ya muhtaç olmadığını» açıklamış ve sözlerini «Biz ağzımızı açıp konuşmuyorsak zamanı gelmediği içindir»
diye bitirmiştir. Ona göre, Faik Türün iyi sıkıyönetim K. ıdır. Çünkü her türlü isteğine uymuştur. Ancak üze­
rine darbe çeken sıkıştığında şapkayı alıp giden Demirel'den zaman beklemeden bildikleri doğruları söyle­
yen ve bu nedenle mahkemelere düşen İlhan Selçuk gibi yürekli, vatanperver, gerçek devrimci ve demok­
rat bir kişiye «Kurtulmaktan söz ederken gönderme yapmasını beklemezdik.
c) Uğur Mumcu Demirel için diyor ki: «12 Eylül öncesinde yapılması gerekeni yapmayıp, bugün kürsüler­
den demokrasi dersi vermek ne kadar inandırıcı oluyor, bilmiyorum. «Askerin menzili dışına» çıktıktan son­
ra yapılan kahramanlıklar, biraz da hamamda şarkı söylemeye benziyor.» Cumhuriyet, 8 Mayıs 1988.
48 Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, 2. kitap 1906-1938 TTK Basımevi, 1959 basımı, s. 1 -2
* Kurmay Yüzbaşı.
107
m a y a n bir m e m l e k e t t e ö l ü m ve izmihlal vardır. (...) Kahhar bir istibdada
karşı a n c a k ihtilâl ile c e v a p v e r m e k ve k ö h n e l e ş m i ş o l a n ç ü r ü k idareyi
y ı k m a k , milleti h â k i m kılmak, hulâsa vatanı kurtarmak için sizi vazifeye
davet ediyorum.»
A r k a d a ş ı Ö m e r N a c i , O'na yanıt v e r i y o r d u :
«Ölümler, cellâtlar, işkenceler bile bizi bu a z m i m i z d e n çeviremeyecektir.
Hürriyet verilmez a n c a k alınır. Z u l ü m ve istibdat altında inleyen bu m a ­
s u m ve biçare milleti kurtaracağız, yaşasın hürriyet ve ihtilâl!»
Mustafa Kemal Paşa, Kurtuluş Savaşını başarıyla sonuçlandırıp a m a c a
ulaştıktan s o n r a 27 E k i m 1922 g ü n ü B u r s a ' d a ö ğ r e t m e n l e r e hitap eder­
k e n 4 9 kurtarıcı'nın niteliğini açıklamıştır:
«Memleket ve milleti kurtarmağa çalışanların aynı z a m a n d a meslekle­
rinde birer n a m u s k â r mütehassız ve birer âlim olmaları lâzımdır.»
Ş i m d i s o r u y o r u m , adına n e d e r s e k d i y e l i m -darbe, m ü d a h a l e , kurtarma-
ü l k e m i z d e başarılı y a d a başarılı o l m a y a n hareketlere d a m g a s ı n ı v u r m u ş
kişiler içinde «âlim» var mıydı diye? Ben t a n ı m ı y o r u m . Bilen ya da böyle
bir savda b u l u n a n varsa öğrenelim...
Mustafa Kemal Paşa, 28 Aralık 1920 g ü n ü A n k a r a ileri g e l e n l e r i n e yaptığı
konuşmada ise:50
«Her halde millet h ü k ü m e t i n nigehbanı (bekçisi) o l m a k lâzım gelir. Ç ü n ­
kü h ü k ü m e t l e r i n icraatı menfi o l u p ta, itiraz e t m e z ve iskat e t m e z s e b ü ­
t ü n kusur ve kabahatlere iştirak e t m i ş d e m e k t i r » şeklinde g ö r ü ş ü n ü a-
çıklamıştır.
A t a t ü r k ' ü n sevdiği ihtilâl (devrim) k e l i m e l e r i n d e n 5 1 k o r k a n Heykel Ata­
t ü r k ç ü l e r i n e d e m e k istediğimi anlayamayacaklardır. Aslında b e n i m onla­
ra söyleyecek sözüm de yok.
Yeniden İlhan Selçuk'un 12 Eylüle ilişkin g ö r ü ş l e r i n e d ö n ü y o r u m : « (...)
12 Eylül hiç bir s o r u n a ç ö z ü m g e t i r e m e d i , k u r d u ğ u m e k a n i z m a l a r ı n hiç
biri işlemediği v e y ü r ü m e d i ğ i için «Bir b a ş k a 12'nci g ü n e d o ğ r u yol m u
alıyoruz» k u ş k u s u yoğunlaşıyor. (...) A N A P iktidarı, lâik c u m h u r i y e t i
rayından çıkarıp, s ö z d e «Türk-İslâm Sentezi»nin g ö r ü n t ü s ü altında A m e ­
rika'ya bağlı iş a d a m l a r ı devletine d ö n ü ş t ü r m e ğ e çalışıyor.» 5 2
«Yurdu k o r u m a ve kollama» g ö r e v i n d e k i o r d u adına y ö n e t i m e el koya­
c a k paşa t u z a ğ a d ü ş m e z mi?
49 age. s. 42-46.
50age. s. 4-15
51 Mahmut Esat Bozkurt, Atatürk İhtilâli. .. •
Y.N.: Atatürk'ün Adalet Bakanı olan ve tüm hukuk devrimlerine öncülük yapan yazar yapıtında: «Atatürk
ihtilâl terimini severdi» diye yazıyor.
52 İlhan Selçuk, 12'ye kaç var? Cumhuriyet, 13 Mart 1987.
108
Üniversite a y a ğ a kalkmış, g e n ç l e r e y l e m e atılmış, halk birbirlerine gir­
miş, güvenlik g ü ç l e r i y e t m i y o r ; s o n u n d a herkes «Asker gelsin» d i y e d u a
ediyor.
Asker geliyor.
Dış b o r ç 40 milyar dolar. Ö n ü m ü z d e k i yıl ö d e n m e s i g e r e k e n dış b o r ç 7
milyar dolar. Bu ö d e m e y i y a p a b i l m e k için dışardan 5 milyar d o l a r yeni
b o r ç b u l m a k gerekiyor. İç b o r ç 12 t r i l y o n lirayı aşkın. Enflâsyon y ü z d e
70.
Ne yapsın paşa?
Maşa olarak kullanılmayı r e d d e t s e o saat o ülke birbirine girecek, t e p e ­
m i z d e k i süper muslukları k a p a y a c a k , askeri y ö n e t i m b o ş l u k t a kalacak.
D e m e k ki, «maşa gibi kullanılmak» tehlikesini eşit olarak p a y l a ş m a k z o ­
rundayız.
Bu iş üniversiteli g e n c e ö ğ ü t v e r m e k l e b i t m i y o r . » 5 3
« (...) Eğer Sayın Evren'in m e s a j ı n d a vurguladığı g i b i «hainler seneler
g e ç t i k ç e azalacağına ç o ğ a l m a eğilimi» gösteriyorlarsa 12 Eylül y ö n e t i m i
b u alandaki s o r u m u n u d ü ş ü n m e l i d i r . » 5 4
Melih Cevdet Anday:55 « (...) Sen yasaları ç i ğ n e m e y e mi kalkarsın, b e n
de siyasi partileri kapatırım» anlayışının mantığa aykırı d ü ş e n yanı, terör-
cü anlayışın taklit e d i l m e k istenmesidir. Bir an t e r ö r ü n Türkiye'deki d e ­
m o k r a s i benzeri rejimi y ı k m a k istemiş o l d u ğ u n u d ü ş ü n s e k , o n u n k i n d e n
d a h a radikal bir y ö n t e m l e aynı a m a c ı gerçekleştirmesinin «önlem» ola­
rak adlandırılması c o k yanlıştır. B a n a «Ama böyle d a v r a n m a k l a t e r ö r ü
y o k ettik» denirse, b e n de d e r i m ki, «Terörcünün isteğini yaptınız da
ondan.»
Prof. Dr. Hüsnü A. Göksel:56 «Türkiye'nin içinde b u l u n d u ğ u e k o n o m i k ,
kültürel, siyasal bunalımlar ve bunların d o ğ a l s o n u c u o l a n kişilik e r o z y o ­
nu bir d i k t a t ö r ü n d o ğ u ş u n a g e b e d i r . Bu gebeliğin nasıl sonlanacağını ve
k i m i n d o ğ a c a ğ ı kestirilemez.» Yazar bu gözlemini açıkladıktan s o n r a
Özal'ın, «konuşmalarında ve davranışlarında kendisinin seçeneksiz o l ­
d u ğ u n a , hattâ Tanrı tarafından görevlendirildiğine içtenlikle inandığı izleni­
mi alıyordu. D u r u p d u r u r k e n k a ç yıl s o n r a yapılacak C u m h u r b a ş k a n l ı ğ ı
s e ç i m i n i g ü n d e m e getirip, 'ipler k i m i n elinde ise o o l u r u m ' d e m e s i k e n d i ­
s i n d e n b a ş k a herkesi, hattâ ilerde C u m h u r b a ş k a n l ı ğ ı m a k a m ı n a seçile­
c e k kimseyi bile kukla olarak g ö r m e y e h e v e s l e n d i r d i ğ i n i n belirtisidir...
53 İlhan Selçuk, 'Maşa!' Cumhuriyet, 4 Mayıs 1988.
54 İlhan Selçuk, 'Evren'in Konuşması', Cumhuriyet, 20 Mayıs 1987
55 Melih Cevdet Anday, 'İhtilâl Mitosu ve Otorite', Cumhuriyet, 9 Ekim 1987.
56 Prof. Dr. Hüsnü A. Göksel, 'Bunalımlar Diktatörlerin Doğuşuna Gebedir' Cumhuriyet, 13 Nisan 1988.
109

B u ihtiyar d ü n y a S e z a r ' d a n Hitler'e d e ğ i n ç a p ı ç o k (ama ç o k ) b ü y ü k n i c e
diktatörler g ö r d ü geçirdi...)
Talât Halman:57 «Dış,politikada Özal'ın iflâsı gözler ö n ü n d e : Türkiyemizi
havsala almaz ABD aşkı ve Reagan hayranlığı yüzünden Washington'a
teslim etti. AT'a g i r m e k için b u n c a çırpındıktan sonra, belli başlı A v r u p a
h ü k ü m e t l e r i n d e n t o k a t y e y i p duruyoruz...»
Özal v e Anavatan Partisi hizaya g e l m e k v e d o ğ r u d ü r ü s t çalışmaya
b a ş l a m a k zorundadır. Y o k s a C u m h u r b a ş k a n ı Evren'in «Ordu m ü d a h a l e
edebilir» s ö z ü belki de g e r ç e ğ e d ö n ü ş e b i l i r . (...) 1988, Özal'ın s o n şansı­
dır denebilir.»
Prof. Macit Gökberk:58 «Atatürk'e darbe: «İşte 12 Eylül bu b a k ı m d a n
b ü t ü n sıkıntıları o n a d a n kaldırmış, bir b ü t ü n olarak Atatürk Devrimleri'ne
karşı ç ı k m a k z e m i n i n i hazırlamıştır. Ben A t a t ü r k ' ü n Dil K u r u m u ' n u orta­
d a n kaldırmayı, Tarih K u r u m u d a var, b u anlayış içinde d e ğ e r l e n d i r i y o ­
r u m : Atatürk Devrimleri'ni bir çeşit tasfiye için atılmış güçlü bir adımın
sonucu olarak anlamak istiyorum. Bu iki k u r u m Atatürk ideolojisinin kay­
naklarıydı.
Askeri darbe aynı zamanda Atatürk Devrimleri'ne karşı da öldürücü bir
darbe olmuştur, anlayışındayım. Dış g ö r ü n ü ş t e k i b ü t ü n patırtıya, t ö r e n -
sel A t a t ü r k ç ü l ü ğ e karşın g e r ç e k t e 12 Eylül Atatürk Devrimlerine çok ağır
bir darbedir. Belki hiç bir z a m a n Atatürk için bu kadar büst d i k i l m e d i , bu
k a d a r t ö r e n yapılmadı. A m a hepsi gösteriş, h3psi k a m u f l a j 5 9 (...) 12 Ey­
lül (...) okullara z o r u n l u d i n dersi k o y u y o r , ahlâk dersini de din hocasına
o k u t u y o r . Yani ahlâkı d i n e dayıyor. Ahlâkı dine dayamak demek, özgür
vicdanı istememek demek.»
Beşer Baydar:60 (SHP Milletvekili) « D e m o k r a t i k ve A t a t ü r k ç ü siyasal
y a ş a m ı n hiç bir z a m a n T u r g u t Özal, Keçeciler ve bu zihniyetteki kişileri
devletin başına g e ç i r m e y e c e ğ i n i v u r g u l a y a n Baydar, bu g e l e n e ğ i 1980
57 Talât Halman 'Özal Bilançosu' Milliyet, 9 Mayıs 1988
58 80 yaşındaki Macit Gökberk «baskı olan yerde felsefe yoktur» diyor, Felsefenin Sisyphos'u, Cumhuriyet,
16 Mayıs 1988
59 Y.N: a) 12 Eylül'den sonra uyanık bir vatandaş Polonez köye turistik (!) bir otel yapmıştı. Söylenildiğine
göre otel kaçaktı, ama Beykoz Belediyesi yasal işlem yapamıyordu. Çünkü mülk sahibi otelin bahçesinde
kocaman bir Atatürk heykeli dikerek, Atatürkçü olduğunu (!) kanıtlamıştı. Belediye ne yapsın yıksan bir tür­
lü, yıkmasan bir türlü. Sonunda Atatürkçü otelci (I) ruhsatını aldı. Köşeyi döndü mü, dönmedimi mi bile­
miyorum. Gene kendisini kutlamak gerek. 12 Eylül heykel Atatürkçülüğüne anlamlı bir simge bırakmıştı,
b) İstanbul Barosuna kayıtlı bir avukat paranın pul olmadığı dönemde 5 milyona aldığı heykelini 12 Eylül'­
den sonra bir askeri okula bağışlamak İster. Okul Komutanı general'dan aldığı yanıtı halâ tüyleri diken di­
ken olarak anımsamaktadır. Generalin yanıtı: «Başımı belâya sokma»dır. Avukat bu sözün anlamını halâ
anlamış değildir. Ancak tepkisini heykelini satmamak suretiyle sürdürmektedir. Halen emekli Korgeneral o-
lan zatı muhterem, kim bilir o dönemde ne Atatürk nutukları çekmişti... (isimleri bende saklı. Bu yazı ya­
yınlandıktan sonra avukat trafik kazasında vefat etti.)
60 Baydar'ın konuşması, Cumhuriyet, 11 Nisan 1988.
110
askeri y ö n e t i m i yani k o n s e y i n açtığını belirterek» k o n u ş m a s ı n ı şöyle sür­
d ü r d ü : «Bu zihniyetteki Özal ve Keçeciler K o n s e y i n ü r ü n ü d ü r , K o n s e y i n
eseridir. B u n d a n d ı r ki, Özal ve K e ç e c i l e r i o g ü n k ü K o n s e y i n başı K e n a n
Evren'e ve Evren'i de tarihe şikâyet ediyorum» şeklinde k o n u ş m u ş ve
«Atatürkçülüğün Atatürk adına nasıl yıkılmak istendiğini» açıklamıştır.
^ 14 Haziran 1988
Özetle:
« C u m h u r b a ş k a n ı s e ç i m i s o r u n u » n u n 1987 yılında açıklanması bu k o n u ­
d a k i tartışmaları her g e ç e n g ü n y o ğ u n l a ş t ı r m a k t a ve olayın 1989 yılının
politik g ü n d e m i n d e ilk sırayı alacağı anlaşılmaktadır. Özal bu k o n u y u or­
taya a t m a k l a çeşitli çevrelerin niyetlerini s a p t a m a y ı a m a ç l ı y o r d u . Kendi
taktiğini b u gelişim içinde o l u ş t u r m a y ı tasarlıyordu. A m a evdeki h e s a p
çarşıya u y m u ş g ö r ü n m ü y o r . R e f e r a n d u m f i y a s k o s u , yerel s e ç i m yasası­
nın iptali ilk a ş a m a d a t ü m hesapları allak bullak etti. Ö n ü m ü z d e «yerel
seçim» var. Bu s e ç i m b ü y ü k bir olasılıkla «Erken seçim»i g ü n d e m e geti­
rebilir. T ü m bu o l u ş u m l a r yanında g e r e k A N A P ve g e r e k s e d i ğ e r partiler
bu k o n u d a ikircikli bir tavır içinde g ö r ü n m ü ş , A N A P içinde bile bu k o n u ­
d a g ö r ü ş birliği sağlanamamıştır.
Nitekim başlangıçta «Cumhurbaşkanını halk s e ç s i n » 6 1 d i y e n Özal d a h a
sonraki gelişmeler s o n u c u geri ç e k i l m i ş g ö r ü n m e y i y e ğ l i y o r d u .
Bir gazete tarafından yapılan k a m u o y u araştırmasında halkın y ü z d e kır-
kaltı o n d a ü ç ü Evren'i istediği, Özal'ı isteyenlerin y ü z d e altı o l d u ğ u açıkla­
nıyordu.62
Aynı gazete Evren'e destek veren k a m u o y u araştırmasını s ü r d ü r d ü . Bu
gelişmeler içinde Evren, İstanbul'da gazetelerin ileri gelenleriyle k o ­
n u ş u y o r ve bazı telkinlerde b u l u n u y o r d u . C u m h u r b a ş k a n ı basın d a ­
nışmanı ise Evren'in «Cumhurbaşkanını halk seçsin» tezinin yeni o l m a -
d ı ğ ı n ı a ç ı k l a m a k 6 3 suretiyle Çankaya'nın niyetini ortaya k o y u y o r d u . B u n a
karşın, iktidar k a n a d ı n d a çelişik açıklamalar birbirini izlemeye d e v a m
e d i y o r d u . Keçeciler, «Evren'in süresi u z a m a y a c a k » , 6 Özal, «Cumhur­
başkanını ç o ğ u n l u k partisi seçer. A m a ç o ğ u n l u k partisi i ç i n d e n çıkar mı
bilemem.» , Oltan S u n g u r l u , «Özal, Ç a n k a y a ' y a yakışır.»
Kuşkusuz Evren f o r m ü l ü , A n a y a s a değişikliği gerektiriyordu. Başlangıçta
* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Ocak'89 tarihli sayısında yayınlanmıştır.
61 Milliyet, 8 Ocak 1988. Aynı gazetede yayınlanan ankette «Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesini
isteyenlerin oranı yüzde yetmiş onda dört olarak açıklanıyordu.
62 Hürriyet, 22 Mart 1988
63 Hürriyet, 13 Mayıs 1988
64 Hürriyet, 18 Nisan 1988
• 65 Hürriyet, 29 Nisan 1988
66 Cumhuriyet, 12 Temmuz 1988
111

b u g ö r ü ş e yatkın g ö r ü n e n Özal, z a m a n l a b u y ö n t e m l e C u m h u r b a ş k a n ı
s e ç i l m e şansı b u l u n m a d ı ğ ı n ı anlayınca «Anayasa ç o c u k o y u n c a ğ ı d e ğ i l ­
67
d i r . » d i y e r e k y ü z s e k s e n d e r e c e l i k d ö n ü ş y a p m a d a sakınca g ö r m ü y o r ­
d u . Aslında b u tavır o n u n p r a g m a t i k felsefesine u y g u n d u . . .
A n c a k ANAP'ın s e ç i m d e n s o n r a hızla içte ve dışta itibar yitirmesi yanın­
da Özal'ın C u m h u r b a ş k a n l ı ğ ı t u t k u s u o n u Anayasa değişikliği istemiyle
68
referandum kumarına i t t i . Özaî'ın r e f e r a n d u m yenilgisi o n u n v e partisi­
nin t ü m hesaplarını alt üst etti... Ş i m d i y e n i taktikler aranıyor.
H e s a p l a ş m a n ı n C u m h u r b a ş k a n ı s e ç i m i t a r i h i n e kadar s ü r e c e ğ i anlaşıl­
m a k t a d ı r . Basın u z u n s ü r e d e n beri s o r u n u t a r t ı ş m a k t a , çeşitli senaryolar
t ü r e t m e k t e v e g ö r ü n e n iki a d a y dışında y e n i isimler ö n e s ü r m e k t e d i r .
K u ş k u s u z t ü m b u niyetler Mart/1989'da yapılacak yerel s e ç i m s o n u ç l a r ı ­
na g ö r e y e n i d e n şekillenecektir. A N A P bir y a n d a n «Yerel S e ç i m Yasa­
s ı n ı k e n d i çıkarlarına g ö r e şekillendirirken, d i ğ e r y a n d a n o y karşılığı bazı
ilçeleri il'e d ö n ü ş t ü r m e k g i b i sakıncalı y o l l a r a baş v u r m a sevdasında
g ö r ü n ü y o r . İç ve dış çevreler yerel s e ç i m sonuçlarının erken seçimi
g ü n d e m e g e t i r e c e ğ i n i b ü y ü k bir olasılık o l a r a k b e n i m s e m i ş g ö r ü n ü y o r ­
lar. K u ş k u s u z b u d u r u m d a haksız v e adaletsizliği a ç ı k ç a g ö r ü n e n b u g ü n ­
k ü s e ç i m yasasının d e ğ i ş i k l i ğ i g ü n d e m e gelebilecektir. T ü m b u koşulla­
rın o l u ş m a s ı n d a n s o n r a seçilecek y e n i T B M M ' n i n C u m h u r b a ş k a n ı n ı se­
ç e b i l e c e ğ i v e b u y o l u n sağlıklı v e sakıncasız o l d u ğ u söylenebilir.
1 9 8 0 ' d e n b u y a n a e n ç o k kullanılan kelimelerin birinin d e «istikrar» ol­
d u ğ u n u biliyoruz. T ü m b u savlara karşın, kısaca açıkladığımız gelişim ül­
k e m i z d e «Politik İstikrar»ın sağlanamadığını a ç ı k ç a o r t a y a k o y m a k t a d ı r .
Kanımızca b u d u r u m u n t e m e l n e d e n i , 1982 Anayasası v e o n u n getirdiği
d ü z e n d i r . Diğer etkenlerin de katkısıyla iç d e s t e ğ i n i yitirdiğinin farkına va­
ran A N A P , y a p a y bir s e ç i m yasası ile azıfılık oylarıyla iktidarını sürdür­
m e y e çalışması d a d i ğ e r bir istikrarsızlık n e d e n i olarak g ö r ü l m e k t e d i r . B u
n e d e n l e başta C u m h u r b a ş k a n ı s e ç i m i o l m a k üzere, iktidarın d i ğ e r çıkar
hesapları d ü z e n i k ö k ü n d e n sarsabilir... Kaldı ki, By-pass'lı Özal'ın istikrar
u n s u r u sayılması bile t e k başına d e m o k r a s i adına potansiyel bir tehlike
oluşturabilir.
67 Cumhuriyet, 5 Mayıs 1988
68 «Referandum sonuçlarını yorumlayan yabancı gazeteler, Özal'ın ANAP içinde hizipleri kontrolünün güç­
leşeceğini öne sürdüler.» Hürriyet, 28 Eylül 1988
69 Necmettin Karaduman gibi... Cumhuriyet, 29 Kasım 1988
70 a) ANAP'nin seçim yasasını değiştirmemesi halinde bumerang gibi kendi silahıyla yaralanması da söz
konusu olabilir.
b) Bu yayınlandıktan sonra 26 Mart 1989'da yapılan yerel seçimlerde ANAP gerçek bir hezimete uğramış
ve oy oranı yüzde 21.8'e düşmüştür. Şimdilik ne erken seçime ne de seçim yasası değişikliğine yanaşma­
dan ANAP oylarıyla Cumhurbaşkanının seçilebileceği gibi sonuçlan sakıncalı bir iddialaşma içinde görül­
mektedir. • hareket «Ordu - Gençlik Elele» şeklinde sloganize edilmişti.
112
Aslında politik istikrar ile e k o n o m i k istikrar sıkısıkıya birbirine bağlıdır. Ü l ­
kemizde uygulamaya konulan Prens Sabahattin'den bu yana emperya­
list özlemleri yansıtan u y d u e k o n o m i k d ü z e n iflâs işaretleri v e r m e k t e d i r .
İktidar e k o n o m i k politikayı s ü r d ü r m e d e b o c a l a m a k t a , t o p l u m s o s y a l b u ­
nalım içerisinde kıvranmaktadır. T u z u k u r u k a t m a n l a r bile g e l e c e k e n ­
dişesine d ü ş m ü ş g ö r ü n ü y o r l a r . T ü m b u gelişim ülkeyi b e k l e n i l m e y e n
sürprizlerle karşı karşıya getirebilir. Bu n e d e n l e «askeri d a r b e olası­
l ı ğ ı n d a n söz e d e c e ğ i z .
II. BÖLÜM
Askeri Darbe Olasılığı
2
«12 Eylül Tartışılıyor...» başlıklı yazımızda d a r b e olasılığını t a r t ı ş m a g e ­
reğini d u y m u ş t u k . D a h a s o n r a C u m h u r b a ş k a n ı n ı n T r a b z o n , Rize, G i r e ­
71
sun konuşmalarında y e n i d e n d a r b e olasılığından söz e t m e s i v e b u k o ­
nuşmaların içte, dışta ve hattâ uluslararası finans kuruluşlarındaki y a n k ı ­
ları t ü m Mayıs ayının g ü n d e m i n i o l u ş t u r d u . E k o n o m i k , sosyal, politik v e
kültürel bunalım ve çözülüşler; rüşvet, hırsızlık, talan, sahtekârlık ve satıl-
mışlık y a n ı n d a m i r a s y e d i anlayışıyla devletin s o y u l u ş u , Ç a n k a y a s o r u n u ­
n u n ş i m d i d e n ulaştığı b o y u t l a r v e bazı etkili, tepkili, duyarlı her d ö n e m d e
«devlet i ç i n d e devlet olma» k o n u m u n u s ü r d ü r e b i l m i ş k u r u m l a r d a k i h u ­
zursuzluk ve kıpırdanmalar, MİT bunalımı, laiklikten verilen ö d ü n l e r v b .
sorunlar kanımızca d a r b e olasılığından söz edilmesini gerekli k ı l ı y o r . 7 3
B u n e d e n l e yeni gelişmeler ışığında k o n u y a ilişkin g e ç m i ş i g ö z d e n g e ç i r ­
m e k t e yarar g ö r m e k t e y i m . »
Ö n c e C u m h u r b a ş k a n ı ' n ı n h a n g i p s i k o l o j i altında Karadeniz konuşmala-
r/'nı yaptığını s a p t a m a k g e r e k t i ğ i kanısındayım. Bunların bazılarını m a d d e
başlarıyla sıralayalım:
- K o n u ş m a ö n c e s i n d e ve d e v a m ı esnasında olaylar c e r e y a n etmjstir.
Hele üniversite ö ğ r e n c i l e r i n i n e y l e m l e r i n i n 28 Nisan'a rast g e l m e s i n i n
71 30 Nisan - 2 Mayıs 1988
72 Talat Turhan, Milli İstihbarat Teşkilatı ve Sivilleşme, SORUN Birlikte Kitap Dizisi: 1/Ekim'87.
Y.n: 12 Mart'tan bu yana Memduh Tağmaç, Faik Türün vb. gibi kişilerin yüreklendirmesiyle yasadışı ey-
, lemler ve işkence olaylarına adı geçen bazı MİT görevlileri afişe olmuş, Savunma (2'nci kitap) ve yukarı­
daki yazımızda kendilerinden söz edilmiştir. Yıllar sonra MİT skandali ile gerçek nitelikleri ortaya çıkmış,
onları tutan hyper güçler (!) bile kendilerini kurtaramamışlardır. Oysa zamanında yasal başvurularımıza
dayanarak haklarında işlem yapılsaydı önemli bir kuruluşumuzda bu kişilerin yıllardan beri sürdürdükleri
yasadışı faaliyetlerin önü alınırdı.
73 a) - «Prof. Demir Demirgil, ürkütücü konuştu. Ekonomi darbe sinyali veriyor.» Hürriyet, 27 Kasım 1988.
b) - «Tüccar da 'ekonomi kötü' diyor ve askeri darbe'den söz ediyor» Hürriyet, 3 Aralık 1988.
c) - ATO Başkanı Güngör Yener: «Devalüasyon olursa asker kapıya dayanır». Sabah, 3 Aralık 1988.
74 Y.n: 28 Nisan 1960 Üniversite öğrencilerinin eylemleri 27 Mayıs 1960'a giden süreci kısaltmış, bu nedenle
113
yaptığı çağrışım, yetkilileri heyecanlandırmıştır.
- Bu o l u ş u m ve irticai n e d e n l e r e karşı duyarlı bazı k u r u m l a r d a c i d d i h u ­
zursuzluk ve kıpırdanmalar olmuştur. 5
-1 Mayıs'taki girişimlerin yetkilileri tedirgin etmesi.
- C u m h u r b a ş k a n ı s e ç i m i n e ilişkin niyetlerin açığa v u r u l m a zamanının
gelmesi.
- Özellikle Demirel'in K o n s e y e yönelik ağır suçlamaların - 1 2 Eylül ö n c e ­
si G n . Kur. Bşk. ve Sıkıyönetim K.larına - yarattığı tedirginlik.
T ü m b u g e r e k ç e l e r d e n ö n d e geleni k o n u ş m a ö n c e s i TSK'lerindeki h u ­
zursuzluk olarak kabul edilebilir.
12 Mayıs g ü n ü Ç a n k a y a ' d a muhalefet liderleriyle yapılan zirvede DYP
Gn. Bşk. S ü l e y m a n Demirel'in Karadeniz konuşmalarına ilişkin bir s o r u ­
suna C u m h u r b a ş k a n ı K e n a n Evren «Asker ü z ü l m e s i n istedik» yanıtını
vermişti.76
Bu yanıtın anlamı açıktır. C ü n e y t A r c a y ü r e k bir yazısında k o n u y a d a h a
da açıklık g e t i r m e k t e d i r . 7 7
«... Evren bir başka k e s i m d e yaptığı yine y ü k s e k d ü z e y g ö r ü ş m e l e r i n i n
birinde 'Yani ben bu konuşmayı yapmasaydım da 'başkaları mı' söyle­
seydi daha iyi olurdu?' demişti. Başkaları nitelemesi herhalde Silahlı
Kuvvetler olacaktı. Demek ki, bir ara o kurumda da bir 'sıkıntı' söz konu­
suydu. Örneğin Genel Kurmay Başkanı bu tür irdeleme yapacağına, gö­
revi Cumhurbaşkanı üstlenmişti.»
7D
Kaldıki Cüneyt A r c a y ü r e k d a h a ö n c e yazdığı d i ğ e r bir yazıda soruna
bir başka bakış açısıyla yaklaşıyordu.
«Evren'in T r a b z o n ' d a b ö y l e k o n u ş m a s ı n d a n , Genel K u r m a y Başkanı'nın
Özal'ı 'birdenbire' ziyaret e t m e s i n d e n sonra, o r d u yine siyasal tartışma­
ların içine giriverdi... O g e c e bir m ü d a h a l e n i n 'ilk belirtisi sayılacak' nite­
likte yeni bir 'uyarının' yapılıp yapılmadığını soruyordu.»
Yukarıdaki açıklamalara g ö r e Karadeniz konuşmalarının yapılmasındaki
t e m e l n e d e n i n Slh. K.'lerdeki h u z u r s u z l u ğ u pasifize e t m e k a m a c ı n a y ö ­
nelik o l d u ğ u n u söyleyebiliriz.
75 M. Ali Birand, Evren'in Konuşmasına Harp Okulu'nun Tepkisi, Milliyet. 3 Mayıs 1988.
Y.n: M. Alı Birand satır arasına değil de Harp Okulu'nu köşe yazısının başlığına almakla yetinmiş. Bizim
kanımıza göre bu konuda verilmek istenilen asıl mesai açıklanamamıştır.
75 «Demire!, Evren'le 12 Eylül'ü Konuştu» Cumhuriyet, 14 Mayıs 1988.
77 Cüneyt Aıcayürek. Çankaya'da Olup Biten, Cumhuriyet, 14 Mayıs 1988,
Y.n: Arcayürek, bildiği gerçekleri böylesine dolaylı aktarmak zorundaydı. Çünkü baz: yapılarındaki yaptığı
açıklamalar nedeniy'e yargılanıyordu.'
78 Cüneyt Arcayürek. Müdahale Öyküsü, Cumhuriyet, 2 Mayıs 1988.
114
Tartışma s ü r e c i n d e darbe, m ü d a h a l e , e l k o y m a , ara rejim deyimlerini
herkes kendi a m a c ı d o ğ r u l t u s u n d a kullanırken ihtilâl ve d e v r i m kelimeleri
u n u t u l m u ş t u . Hattâ 12 Mart ve 12 Eylül'cülerin 'inkılâp' d e y i m i bile pek
ağıza alınmıyor, t a m bir k a v r a m k a r g a ş a s ı s ü r d ü r ü l ü y o r d u . Bu arada ba­
sın «darbe olur m u , olmaz mı?» s o r u s u n u g ü n d e m e getirip, ayak üstü
d e m e ç l e r l e bazı kişilerden yanıtlar almıştı. «Olur», «olmaz», «belki olur»,
«zırva» vb. gibi yüzeysel yanıtlarla bu kişiler ö z l e m ve temennilerini açık­
larken bir kısmı falcılık y a p m a y ı y e ğ l i y o r d u . Bu tavrın s o r u n u n ç ö z ü m ü n e
ilişkin ö n e m l i bir yararı olabileceğini s a n m ı y o r u m .
Bu k o n u d a Uğur Mumcu d i y o r k i : 7 9 «'Olur mu o l m a z mı?' tartışması...
Bu tartışma da saçmadır; ihtilâller için fal açılmaz. İhtilâlleri oluşturan
n e d e n ve koşulları vardır. Ö n e m l i o l a n bu koşulların yaratılmasını engel­
lemektir... Bu koşullar yaratıldı mı, k i m s e ihtilâlleri önleyemez... İhtilâlleri
ö z g ü r l ü k ç ü d ü z e n önler. Ö z g ü r k a m u o y u önler. B u ö z g ü r k a m u o y u n d a
bilinçlenen t o p l u m kesimleri önler ihtilâlleri... İhtilâl bir sonuçtur. Her
o l u ş u m gibi ihtilâller de belli n e d e n l e r e bağlıdır. O nedenler d o ğ a r s a , so­
nuç da kaçınılmaz olur...
«ihtilâller, 'darbe olur mu olmaz mı?' d i y e fal a ç m a k l a değil her üç ihti­
l â l d e n 8 0 d e r s çıkararak, ö z g ü r l ü k ç ü d e m o k r a s i y i b ü t ü n k u r u m v e ilkeleri
işletmekle ve savunmakla önlenir.»
Aslında «12 Eylül öncesine dönme» sekiz yıldır yeni bir d a r b e olasılığına
çağrışım y a p a n sıkça kullanılan bir s l o g a n olarak z a m a n z a m a n bazı
çevrelerin tepkisini çekmişti. A n c a k Karadeniz k o n u ş m a l a r ı ANAP dışın­
da başta muhalefet liderleri İnönü ve Demire! o l m a k üzere t o p l u m u n her
k e s i m i n d e tepkilere neden o l d u . B u tepkiler bilindiği gibi s o n u c a d a
ulaştı. A m a bu d e r e c e konuşulan bir s o r u n u kapanmış v a r s a y m a k başını
k u m a s o k a n d e v e k u ş u n u n t u t u m u n a benzeyebilir.
Darbe - ara rejim - olasılığından s o n bir yıl içinde: Amerikalılar, M e h m e t
Keçeciler, T u r g u t Özal, Yıldırım A k b u l u t , Kenan Evren söz ettiler. Ko­
nuşanların k o n u m l a r ı göz ö n ü n e alınınca k o n u n u n ö n e m i anlaşılabilir.
Bu nedenle s o r u n u bu y ö n ü ile de t o p l u c a a n ı m s a m a m ı z d a yarar gör­
mekteyim:
Frost a n d Sullivan'ın 1988 Türkiye Raporu:8^ «Askerler, bürokratlar ve
79 Uğur Mumcu. Astro-Darbel. Cumhuriyet, 12 Mayıs 1988.
80 Y.n: Evren, 12 Eyiül'ün ihtilal olmadığını, -uçurumun kenarına gelen ülkenin kurtarılması" şeklinde nitele­
mektedir. 12 Mart'ın bir yazar tarafından «... gazi devrimi» olarak nitelendirildiğini her halde Mumcu anım-
• sıyordur. -
81 «Dıştan Yine Olumsuz Rapoı», Cumhuriyet, 29 Mart 1988.
«Frost and Sulhtan adlı ABD şirketi, yabancı ülkelerde yatırım yapacak olan Amerikan şirketleri için 'siyasi
risk analizleri hazırlayan' bir şirket olup, iran'da Şah dönemindeki CIA analizleri olaylarladoğruianmadığı
halde, anılan şirketin tahminlerinin doğru çıkması şirkete İnandırıcılık kazandırmıştır.»
115
çıkarı olan iş çevreleri Özal'ın liberalizasyon çabalarına köstek oluyor.»
A B D Dışişleri Bakanlığı yetkilisi Frank Peres: «Türkiye'de terörist faa­
«Evren - Özal rejimi, özel sektör, özelleştirme ve y a b a n c ı s e r m a y e d e n
liyetlerin ç o k c i d d i b o y u t l a r a ulaşması halinde o r d u n u n m ü d a h a l e y e ha­
yana.» «Basın k ı s m e n k o n t r o l altında.» zır d u r u m d a b u l u n d u ğ u n u söylemişti. ABD'li yetkili, Türkiye'nin gelecek­
Türkiye'nin önündeki beş yılda hükümetdeğişikliğineilişkin tahminlerde teki d u r u m u n u n b ü y ü k ö l ç ü d e Özal'ın e k o n o m i k reformlarının n e ö l ç ü d e
ise: başarılı olacağına bağlı b u l u n d u ğ u n u da eklemişti.
«Özal + asker rejimi» olasılığı y ü z d e 60, Tesadüfe bakınız ki, Özal'ın e k o n o m i k politikasının ç ö k t ü ğ ü kanısı yay­
«DYP + asker rejimi» olasılığı y ü z d e 25, g ı n l a ş t ı ğ ı m d a ' d a r b e ' tartışmaları d a yoğunlaşıverdi.»

«Askeri rejim olasılığı yüzde 15.»
Bu olasılıklara g ö r e risk faktörleri ise:
«Özal + asker rejiminin devamı halinde 'karışıklık orta d ü z e y d e bir risk'
diğer iki olasılıkta 'risk d a h a f a z l a ' d e ğ e r l e n d i r m e sürüyor.»
«Özal + Asker rejimi iş başında olduğu sürece 'yatırım ve ticaret kısıtla­
maları' ile ilgili riskler giderek azalacak.»
«DYP'li veya DYP'siz bir askeri rejim olasılığında ise g i d e r e k artacak.»
18 Aylık tahminlere g ö r e d e :
«Evren - Özal iktidarı» y ü z d e 75,
«Evren - T B M M iktidarı» y ü z d e 15,
«Evren - Ordu iktidarı» yüzde 10 olasılık.»
... Dikkat ç e k e n bir b a ş k a unsur «Evren - Özal» iktidarında işçi maliyet­
lerinin «az risk» taşıması yani emeğin ucuzluğunu sürdürecek olması.
B u n a karşılık «Evren + T B M M » ya da «Evren + Ordu» s e ç e n e k l e r i n d e
«risk fazla». Burada kapalı bir dille anlatılan: O r d u n u n yeni bir e k o n o m i k
bakış açısıyla ya T B M M ' y i f e s h e d e r e k ya da e t m e d e n d u r u m a el k o y m a ­
sı. Rapor «Kürt sorunu»na ve gelir grupları ve bölgelerarası denge­
sizliğin potansiyel bir sosyal çatışma alanı o l d u ğ u n u belirttikten sonra,
«Eğer Özal hükümeti artan işsizliğe çare bulamazsa hırslı ekonomik
programı iflâs eder» ş e k l i n d e bir d e ğ e r l e n d i r m e y e yer v e r m e k t e : «Asker­
ler, Özal'ın ekonomik programı başarılı olduğu sürece onu destekle­
meye devam edecekler. A n c a k bu e k o n o m i k p r o g r a m siyasal karışıklık­
lara yol açarsa seslerini yükseltebilirler... Ancak askerlerin ne pahasına
olursa olsun kendi kendine yeterlilik arzusu hükümet hedefleriyle ça­
tışabilir82
Muhalefet partileri v e b u k o n u d a g ö r ü ş bildirenlerin bağlı o l d u ğ u k u r u ­
luşlar 'lâf salatası'* yapacaklarına Frost a n d Sullivan R a p o r u t ü r ü araştır­
malara y ö n e l m e k z a h m e t i n e katlanırlarsa olası tehlikelere karşı d e m o k ­
ratik y ö n t e m l e r geliştirebilirler.
* 'Salade de mot' ya da 'diarr he de la bouche' - ağız ishali.
Teoman Erel anılan y a z ı s ı n d a : 8 3 «Bu tartışmayı g ü n d e m e ilk kez Evren
s o k m u ş değildir. Ara rejimden ilk söz eden Mehmet Keçeciler'd\\» diye
yazmaktadır.
Daha s o n r a T u r g u t Özal yaptığı k o n u ş m a d a 8 4 «müdahale heveslileri
var» şeklinde g ö r ü ş belirtmesi olaya yeni bir b o y u t getirdi. Darbe s ö y l e n ­
tileri y o ğ u n l a ş a r a k basının g ü n d e m i n i o l u ş t u r d u ğ u bir z a m a n d a Meclis
Başkanı Yıldırım A k b u l u t ' ü n 23 Nisan'daki bir g ö r ü ş m e s i n d e askeri dar­
belerin s a v u n u c u l u ğ u n u üstlenmesi karşı tepkileri yoğunlaştırdı. Bu t e p k i ­
ler sürerken C u m h u r b a ş k a n ı ' n ı n T r a b z o n , Rize, G i r e s u n ' d a 3 yeni bir m ü ­
dahale olasılığından söz etmesi: «Arzu edilmemesine rağmen bir zaman
gelir, Türkiye aynı durumlarla karşı karşıya kalırsa, bundan kurtaracak
kuvvet, Silâhlı Kuvvetlerdir.» siyasal b u n a l ı m a d ö n ü ş t ü . Muhalefet lider­
leri Evren'i sert bir üslupta eleştirirken, A N A P ' l ı l a r v e Özal, Evren'in savu­
n u c u l u ğ u n u y ü k l e n d i 8 S o n u ç t a muhalefet liderleriyle ( i n ö n ü v e D e m i -
rel) yapılan zirveden sonra; İ n ö n ü : «Evren, askeri rejimlerin ç ö z ü m o l ­
madığını s ö y l e d i ğ i n i açıklamış, Demirel ise: «Evren'in d a r b e o l m a m a s ı
fikrinden t a t m i n o l d u ğ u » n u belirtmiştir.
D ü ş ü n m e k g e r e k ki basına yansıdığı kadarıyla A m e r i k a ' d a aylarca ö n c e
82 Y.n Raporda görüldüğü gibi her üç olasılık içinde de «asker» vardır. Yani bugün için Türkiye'nin düzeni
«Askersel Demokrasi» olarak nitelendirilebilir. 1967 yılında yayınlanan bir yazımda diyordum ki: «Silâhlı
Kuvvetler Birliğini bütün çabalarına rağmen, önlenememiş Çankaya Protokolü'ne (1961) politikacılar yanın­
da imza koymak halasına düşen komutanlar, orduyu politikanın kucağına atmış olduklarını idrak edeme­
dikleri gibi, politikacı da bu vesika ile Kumandalı Demokrasinin (Abç) temelini attığının farkına varamamış­
tır. Talal Turhan, İnfazlarla ilgili açıklama, Dünya, 8 Mayıs 1976 (Menderes, Polatkan, Zorlu'nun idamları).
12 Eylül öncesi Ankara'daki ABD Büyükelçisi Spain'in Ufuk Güldemir'le yaptığı söyleşide, yazdıklarımdan
18 yıl sonra, «Kanımca Türkler'de ekonomik istikrar sağlanabildiği ve kademeli bir yumuşama getirdiği sü­
rece bu disiplinli demokrasl'den (Abç) memnun olmayı sürdüreceklerdir.» Cumhuriyet, 3 Ocak 1985.
Bilindiği gibi ne askeri, ne kumandalı, ne de disiplinli demokrasi olmaz. Bunun tek açıklaması meşhur «biz
bize benzeriz - Atatürk» tanımlamayısla yapılabilir. 1967'de düzeni «Kumandalı demokrasi» olarak tanımlı­
yordum. Oysa ondan sonra İki darbe daha oldu, bu olgu «Frost and Sullivan» raporu'nda olduğu gibi ku­
rumlaştı. Gerçek demokrasi için önümezde daha çok yol olduğu görülüyor.
83 Teoman Erel, Yılmaz Polat'ın Tercüman, Nisan 1988'deki haberini «Darbede Peşrev Olur mu?» başlıklı
yazısında değerlendirmekledir. Milliyet, 5 Mayıs 1988.
84 23 Mart 1988 tarihli gazeteler
85 Teoman Erel, ANAP'ın avukatlığından Evren memnun mu? Milliyet, 7 Mayıs 1988
86 13 Mayıs .1988.
87 Cumhuriyet, 14 Mayıs 1988

116
117
Türkiye'deki d a r b e olasılığından söz ediliyor. Devlet p r o t o k o l ü n ü n ilk üç
sırasındaki kişiler, aynı d o ğ r u l t u d a sürekli açıklamalarda bulunuyorlar.
Sonra bir k o n u ş m a y l a s o r u n u n halledildiği sanılıyor. Başlarımızı k u m a
sokmayalım...
B u anlayışla s o r u n u i r d e l e m e ğ e d e v a m e d i y o r u m .
Darbe olasılığı tartışmalarının yurt içindeki o l u ş u m u n d a n söz ettim. Şim­
di de dış basın ve uluslararası finans kuruluşlarındaki yankılarını g ö z d e n
geçirelim:88
Reuter Ajansı:89 Ajansın J o h n O w e n - Davies imzalı Ankara çıkışlı d ü n
geçtiği h a b e r d e , «Başbakan Turgut Özal'ın arkasındaki halk desteği artık
altı ay öncesindeki gibi değil. E k o n o m i k zorluklarla b o ğ u ş m a k t a olan
halk, h o ş n u t s u z l u ğ u n u k a m u o y u yoklamalarında gösteriyor» denildi.
H a b e r d e özetle şu g ö r ü ş l e r e yer verildi: «Türkiye'nin y ü z d e 70'e varan
enflasyonu, 38,3 milyar dolarlık dış b o r c u , halkı sıkıntıya s o k u y o r . Bazı
çevreler, 10 yılda bir T ü r k i y e ' d e d a r b e yapıldığını belirterek, s o n d a r b e n i n
1980 yılında gerçekleştirildiğini hatırlatıyorlar.» . çağıran bir yola girmiştir.»
Financial Times:90 « H ü k ü m e t i n 1960 yılından beri 10 yıllık aralarla gelen
.buluyoruz.
askeri m ü d a h a l e l e r e yol a ç a n t o p l u m s a l kargaşayı ö n l e m e k için enflâs­
y o n u , kış aylarından ö n c e aşağı, ö n e m l i ö l ç ü d e ç e k m e s i gerekli.»
Kolner - Stadt A n z e / g e r : 9 1 «Dünya Bankası gelir durumunun bozulması­
nın sosyal patlamalara yol açabileceği eleştirisinde b u l u n u y o r . Reel ge­
lirleri geçen 10 yıl içinde yarı yarıya düşmüş olan çalışanlar, 1988 yılın­
da gelirlerinin d a h a da azalacağını hesaba k a t m a k zorundalar.»
Independent - Tim Kelsey:92 « C u m h u r b a ş k a n ı Kenan Evren'in başlattığı
tartışma, Türk Anayasası'na ne ö l ç ü d e sadık o l d u ğ u k o n u s u n d a c i d d i
kuşkulardoğurdu.»
Guardian - Adnan Forzman:92 «Cumhurbaşkanının gafı T ü r k i y e ' d e dar­
be tartışmasına dönüştü...»
Financial Times - Jim Bodgener:93 «Halktaki genel d ü ş kırıklığıyla
birleşen d ü ş ü k y a ş a m standardının s a ğ d a ve solda aşırı görüşleri besle­
mesi v e d u r u m u n t e r ö r i z m e yol v e r m e s i n d e n , b u n u n s o n u c u olarak d a
yeni bir askeri m ü d a h a l e d e n korkuluyor...»
88 Yavuz Gökmen'in haberi: «IMF heyeti; ikisi ekonomik, biri siyasi, üç endişeyle gitti. Yükselen eflâsyon...
Bütçe açığı... Darbe.,..- Hürriyet, 8 Mayıs 1988
89 Reuter dünyaya duyurdu: Halk Özal'dan desteğini çekti, Milliyet, 19 Nisan 1988.
Timuçin Tüzecan'ın haberi: Ortadirek Özal'dan desteğini çekti. Milliyet. 22 Nisan 1988.
1
Türk ekonomisi krizin eşiğinde mi, Cumhuriyet ve Milliyet, 27 Nisan 1988.
::
dip. E.Öymen. İngiliz basını: Türkiye'de müdahale korkusu artıyor. Cumhuriyet, 5 Mayıs 1988.
Mncia! Times'in özel eki: Türkiye huzursuz, Miliiyel, 21 Mayıs 1988.
118
Mehmet Ali Birand: «Dış g ö r ü n t ü içerdeki gibi kararsızlık içinde. Bir
kaç ay ö n c e k i 'istikrar ve ' g ü v e n ' havası giderek sarsılıyor...»
Darbe Olasılığını Arttıran Nedenler Üzerine Görüşler:
Ekonomi ve Ekonomik Model:
Mümtaz Soysal:95 «Türkiye'deki k r o n i k d a r b e tartışmalarının t a m şu sı­
rada y e n i d e n başlaması rastlantı değildir... Türkiye g i b i t o p l u m yapısı za­
ten sağlıksız bir ülkeye b ü s b ü t ü n dengesizlik, t e p k i ve eziklik getirmiş
olan bir ekonomik model iflâsa yüz tutunca artık sinek uçsa olay olur...
Ortaya çıkan.bu bunalımın provasının t e m e l i n d e m o d e l i n iflâsı yatıyor...»
Mümtaz Soysal:96 «... Ekonomik model iflâs etmiştir... Her g ü n her alan­
da yapılan zamlarla bile dikiş t u t m a y a n bu müflis m o d e l i n uzun s ü r e
ayakta kalabilmesi ve yakınmalara, protestolara, patlamalara d a y a n a b i l ­
mesi a n c a k zor kullanarak olabilir. Model, sıkıyönetimleri, müdahaleleri
Aynı d o ğ r u l t u d a yazılanları b u r a y a aktararak k o n u y u uzatmayı gereksiz
Geriye Dönüş Özlemleri:
98
Mümtaz Soysal: «Türkiye karışık yerdir, kimin ne z a m a n ne y a p a c a ğ ı
belli olmaz... O r t a m , birikimler, gerilimler ortamıdır ve b ö y l e o r t a m l a r d a n
kimin nasıl yararlanabileceği s o r u s u ö n e m kazanır... ANAP'ın h e m e n he­
m e n b ü t ü n il kongreleri T ü r k - İ s l â m sentezcileri'nin zaferiyle s o n u ç l a ­
nıyor... 'Milli Hareket' gelişmesini ş i m d i İ s l â m i ' g ö r ü n t ü n ü n g e r i s i n d e
s ü r d ü r m e y i d a h a elverişli bir taktik olarak benimsemiştir... Bu alt yapının
su y ü z ü n e çıkıp devlete e g e m e n o l u ş u , her şeyi alt üst edip herkesi pa­
niğe kaptıracak patlamaların ve kargaşaların d o ğ m a s ı n a bağlıdır...»
94 M. Ali Birand. Türkiye'deki durumun dışardaki yankıları, Milliyet, S Mayıs 1988.
95 Mümtaz Soysal, Türkiye'nin Güney Amerika Yolculuğu, Milliyet, 4 Nisan 1988.
96 Mümtaz Soysal, Modelin Sonrası, Milliyet, 19 Nisan 1988.
97 agm Bakınız:
a) Taha Akyol. Model Değişikliği mi?, Tercüman, 23 Ocak 1988.
b) ismail Cem, Ekonomi: Gidiş Nereye?, Güneş 6 Şubat 1988
c) Ferhat Koç, Ekonominin iflâsı, Milli Gazete, 3 Şubaî 1988.
d) A. Başer Kafaoğlu, Özal Sıfırı Tüketirken, Görüş. s. 16 Mart 1988.
e) Hasan Cemal, Dünya Bankası'nın Raporu, Cumhuriyet, 24 Mart 1988.
f) ilhan Selçuk, Model İflâs Etti, Cumhuriyet, 21 Nisan 1988.
g) Prof. Dt. Gülten Kazgan, «Sonumuz ekonomik tükeniş olabilir" Milliyet, 22 Haziran 1988
h) Der Spiegel, «Yanlış ekonomi kriz geçirdi.» Milliyet, 29 Haziran 1938, The Wall Street Journal, «Suikast
gerçekleşseydi, askeri müdahale gelirdi.» 1-111111/6!, 25 Haziran 1988.
98 Mümtaz Soysal, Sentez Mentez, Milliyet, 13 Nisan 1988.
119
 Talat H a l m a n . «Türkiye'de b u g ü n bir b ü y ü k tarihi olay yaşanmaktadır.
B u , dine dayanan bir toplumsal eylemdir. G e l i ş m e y e d e v a m e d e r s e - ki
d e v a m e t m e k l e k a l m a y ı p y a y g ı n l a ş a c a ğ a benzer- 'halk ayaklanması'
olarak patlak verebilir... T ü r k i y e , tıpkı İran'daki gibi, batıl ve atıl bir d i n
anlayışının karanlık p r o p a g a n d a s ı n a s a h n e olmaktadır... 'İrtica' s ö z ü y l e
k e n d i m i z i altadıyoruz. Ü l k e m i z d e g e l i ş m e k t e , d e v boyutlara u l a ş m a k t a
o l a n hareket, 'irtica' d e d i ğ i m i z olayların ç o k ötesindedir... İslâmiyetin
uzak o l m a y a n bir g e l e c e k t e halkımızın 'tek' inancı, tek ülküsü, t e k ideo­
lojisi o l m a s ı kuvvetle m u h t e m e l d i r . A t a t ü r k ç ü l ü k , lâiklik, milliyetçilik, belki
de İslâmiyetçi e y l e m karşısında etkisiz kalacak b u g ü n k ü partilere ege­
m e n o l a n ideolojiler, islâm ideolojisinin baskısı altında eriyecektir... Mür­
tecilerin çirkin eylemlerinin yanı sıra, a m a onların ç o k ö t e s i n d e , çığ gibi
b ü y ü y e n , sel gibi yayılan bir 'islâmiyetçilik halk harekatı' başlamıştır...
Türkiye'mizde bundan sonraki ihtilâl, belki de, hilâl uğruna olacak. Bu
ihtilale ya 'mukaddesatçılar' rejimi değiştirmek için kalkışacak ya da 'as-
ker-bürokrat-aydın' zümresi onları sindirmek için...»
Siyasal Nedenler: Bu b ö l ü m yukarıdaki b ö l ü m d e yeteri kadar tartışıl­
mıştı. «12 Eylül Tartışılıyor» başlıklı yazımızda sıkıyönetim eski k o m u t a n ­
larından Korgeneral (E) Nevzat Bölügiray'ın Özal'ın M e n d e r e s ' e benzet­
tiğine ilişkin açıklamasına y e r v e r m i ş t i k 2 . A n c a k , Bölügiray gibi aynı b e n ­
z e t m e l e r i n ç o ğ a l m a s ı olası bir d a r b e n i n - a r z u e t m e m e m i z e karşın - siya­
sal nedenleri arasında sayılabilir.
Ali Ulvi - Karikatürist - 1 0 1 Karikatürde g e c e karanlığında ve zayıf bir ay
ışığında g ö s t e r g e o k u y ö n d e ğ i ş t i r m i ş «Menderes Bulvarı» yazılı bir
levhaya Ozal endişe ile bakmaktadır.
Öztin Akgüç™2 «... Sayın Özal ve ANAP'ın n o r m a l s e ç i m d ö n e m i n i t a ­
m a m l a y a b i l e c e ğ i n e , 1992 yılına d e ğ i n iktidarda kalabileceğine inananların
sayısı ç o k az... Özal iktidarına biçilen ö m ü r bir veya iki yıl. Bu belirsizlik
çeşitli senaryoların o r t a y a atılmasına n e d e n oluyor» şeklinde kanısını
açıklıyor ve olası senaryolar sayılıyor. Bunlar arasında: « M a r c o s - İmel-
d a * g e r ç e k hayatından esinlenen senaryo» ile «Menderes'in dramı tü­
ründen senaryolar» da sayılıyor.
Süleyman D e m / r e / : 1 0 3 «Allah, Özal'ın s o n u n u rahmetli M e n d e r e s gibi
yapmasın... Allah k i m s e n i n s o n u n u öyle yapmasın... K a m u o y u n d a b u
99 Talat Halman, Hilâl ve Ihtiâl, Milliyet, 15 Haziran 1987.
100 Y.n: Uğur Mumcu, «Yersiz Kuşkular...» başlıklı yazısında Talat Halman'ın ikinci olasılığı, Asker-bürokrat-
aydın'ın 'irtica' nedeniyle ihtilâl yapacağını kabul etmemektedir. Cumhuriyet, 14 Mart 1988.
101 Cumhuriyet, 13 Nisan 1988.
102 Öztin Akgüç, Belirsizlik ve Senaryolar, Milliyet, 23 Nisan 1988.
103 «Demiıel, Denizli'de Özal'a bol bol çattı. Sonları Mende-es'e benzemesin.» Milliyet, 23 Nisan 1988.
120
t ü r l ü söylentiler varsa, sıkıntının s o n u c u d u r . »
«Geceler sabaha gebedir.»
Yurdakul Fincancı:™4 «ikinci genel s e ç i m d e n yaklaşık 5 ay s o n r a ş i m ­
d i , Özal'ın ülkeyi g e l e c e k s e ç i m e kadar y ö n e t e b i l e c e ğ i n e k u ş k u y l a bakı­
lıyor... Menderes'in yıpranma süreci sekiz yıl içinde doruğa tırmandı;
Özal'ınki 5 küsur yıl sürebildi.»
«Menderes'i de, Özal'ı da iktidara getiren şey, halkın değişim ihtiyacı
ise ikisini de yıpratan şey, o ihtiyaca cevap vermek için iktidara geldik­
leri halde, bekleneni yapamamalarıdır.»
Suphi Gürsoytrak:™5 «Özal, Menderes'in hatasını affettirdi.»
«Başbakan Özal Menderes'e fiziken benzemiyor. Ancak uyguladığı poli­
tikaları daha geniş boyutlu olarak uyguluyor.»
Özal'ı d ü ş ü k liderlere b e n z e t m e girişimleri sürekli g ü n d e m d e t u t u l d u .
Hatta İ m e l d e - M a r c o s ve XVI. Louis- Marie A n t i o n e t t e benzetmeleriyle
çiftleştirildi.106
S e ç i m Kanunu: Özal, partisinin.çıkarlarına u y g u n bir s e ç i m k a n u n u ç ı ­
kartarak y ü z d e 3 6 o y oranıyla T B M M ' d e y ü z d e 6 5 temsil edilir d u r u m a
getirmesi 'siyasal istikrarsızlığın, ö n d e gelen n e d e n l e r i n d e n biridir. T ü m
karşı k o y m a l a r a karşın, 1957 de M e n d e r e s ' i n ve DP'nin s o n u n u hazır­
layan bir yolda d i r e n m e s i n i n o l u m s u z sonuçları ç o k kısa z a m a n d a g ö r ü l ­
müştür. Yerel s e ç i m s o n u n d a erken s e ç i m i n g ü n d e m e g e l m e s i b ü y ü k
bir olasılık gibi g ö r ü n m e k t e d i r . Bu seçimlere sıkı sıkıya bağlı o l d u ğ u a n ­
laşılan C u m h u r b a ş k a n ı seçimi 1989 sonlarına kadar c i d d i bunalımlara
n e d e n olabilecektir.
Darbe Olasılığına İlişkin Görüşler.™7''*08 T e m p o ve N o k t a dergileri ve
basında çeşitli kuruluşların ve kişilerin görüşleri açıklandı. SHP, DYP,
DSP darbelere karşı tavır alırken, 1990 da ihtilâl olur mu s o r u s u n d a b ü ­
y ü k ç o ğ u n l u k ve eski k o m u t a n l a r 1 0 9 , genellikle 'olmaz' yanıtını verdiler.
IDP G n . Bşk. A y k u t Edibaü «... İhtilâl olur, ç ü n k ü şartlar var.» şeklinde
görüşlerini açıklarken, M e h m e t Ali Kışlalı, «Ben falcı d e ğ i l i m ki» şeklinde
yanıt v e r i y o r d u . Alparslan Türkeş, «Türkiye'de yarın ne olacağı belli ol­
maz» d e r k e n , Aziz N e s i n i s e 1 1 0 , «Türkiye'de askeri d a r b e beklendiğini
104 Yurdakul Fincancı, Yıpranmak, Milliyet, 24 Nisan 1988.
105 Şaban Sevinç'in haberi: Müdahale Çare Değil, Milliyet, 28 Nisan 1988.
106 a) Ecevit: «Özal, Marcos gibi» Turhan Narler ve Ersin Çuhacı'nın haberi. Hürriyet, 31 Mart 1988.
b) Erdal İnönü: «İnşallah Özal'ın sonu Menderes'e benzemez» Milliyet, 12 Eylül 1988.
c) Metin Toker, Milliyet, Temmuz 1988
107 1990'da Askeri Darbe Olur mu?, Tempo, S. 23, s. 14-22, 8, 14 Mayıs 1988
108 Demokrasi Deklarasyonu, Nokta, S.19, 15 Mayıs 1988.
109 Komutanlardan Farklı Görüş, Milliyet, 4 Mayıs 1988
110 Türkiye'de Darbe Bekleniyor, Cumhuriyet, 4 Mayıs 1988.
121
Atina d a açıklıyor.» R e c e p E r g u n , m ü d a h a l e n i n o l m a d ı ğ ı n d a n s ö z ediyor­
du.111
Darbeler Nasıl Önlenir? D e m o k r a s i y e işlerlik kazandırmak ve «gerçek
d e m o k r a s i y i t ü m koşullarıyla inşa e t m e k l e önlenir diyebiliriz. K u ş k u s u z
bu s o r u n u n yanıtı bu yazı kapsamını aşar. Biz bu araştırmamızda ilke
olarak öncelikle v a r o l a n d u r u m u t o p a r l a m a y a çalışıyoruz. Sorunlar or­
t a y a k o n u l d u k ç a ç a r e arayanlar çıkacağı u m u d u n d a y ı m .
B u g ü n e kadar yazılanlar i ç i n d e siyasal b u n a l ı m d a n çıkış için gösterilen
ç a r e l e r d e n üzerinde d u r u l m a y a d e ğ e r g ö r d ü ğ ü m ü z :
- Yeni bir s e ç i m k a n u n u yapılarak e r k e n s e ç i m e gidilmesi ve
- Anayasa'nın başlangıç b ö l ü m ü n ü n değiştirilmesidir.
Erken S e ç i m : Öztin Akgüç™2: «... Bir erken seçim, Türkiye'nin g e l e c e ğ i
için s e n a r y o üretimini d u r d u r u r , bir ara rejim olasılığını gündemden çıka­
rır... D e m o k r a s i l e r d e de bunalımlar olabilir, ... b ö y l e d u r u m l a r d a s e ç i m
sistemin güvencesidir.»
Cüneyt Arcayürek:u2 «Kuşkusuz asıl ilâcın, d e m o k r a t i k rejimin b u n a l ı m ­
larda da işlerliğini s ü r d ü r e b i l m e s i n i s a ğ l a y a n s o n ve tek y o l u n «hemen
seçime gitmek» o l d u ğ u bilincine içtenlikle sarılarak...»
Teoman Erel:83 «Erken s e ç i m için plânlar yapanlar, hesaplarında dar­
b e y e aralık bırakmasınlar. Hele Anayasa'nın başlangıcındaki o u ğ u r s u z
delik dururken.»
Mümtaz Soysal:u3 «Şimdi, on ikiye b e ş kala, yerel seçimlerin ardından
her an genel seçimlere gidebilecek bir Türkiye'de...»
Bülent £ c e v / f : 1 1 4 " 1 1 5 « C u m h u r b a ş k a n ı seçiminin b u g ü n k ü Meclisle ya­
pılmasının da halk tarafından seçilmesinin de sakıncalı olacağını ö n e sür­
dü ve öncelikle seçim yasasının değiştirilerek seçimlerin yenilenmesini
istedi.»
Anayasa'nın Başlangıç Bölümü ve Değiştirme Önerileri: Cumhurbaşka­
nı Kenan Evren T r a b z o n k o n u ş m a s ı n d a 3 , 12 Eylül'ü s a v u n u r k e n : «Eğer
milletçağrısı o l m a s a y d ı , millet b u n u t a s v i p e t m e s e y d i , Silâhlı K u v v e t l e r i n
b u n u gerçekleştirmesi m ü m k ü n olabilir miydi?» şeklinde bir açıklama
yaptı.
1982 Anayasası'nın başlangıç b ö l ü m ü n d e : «Türk milletinin, ayrılmaz
parçası olan Türk Silahlı Kuyvetleri'nin milletin çağrısıyla g e r ç e k l e ş t i r d i ğ i
111 Ergun: Müdahale Kesinlikle Yok, Milliyet, 13 Nisan 1988.
112 Cüneyt Arcayürek, Bu Tartışma Bitmez, Cumhuriyet, 3 Mayıs 1988.
113 Mümtaz Soysal, SHP Bir Cephedir, Milliyet 10 Haziran 1988.
114 Tepkiler, Cumhuriyet, 12 Haziran 1988.
115 Ecevit planı: «Önce seçim sistemi değişsin, sonra genel seçime gidilsin.» Cumhuriyet, 5 Temmuz 1988.
122
12 Eylül 1980 harekâtı sonucunda...» şeklinde bir b ö l ü m vardı.
Dikkatli g ö z l e m c i l e r «milletin çağrısı» d e y i m i üzerine eğildiler. Bu d e y i m
h e m 12 Eylül'ü meşrulaştırıyor, h e m de olası d a r b e l e r e yeşil ışık yakıyor­
d u . Bir a n l a m d a 1982 Anayasası'nı tasvip edenler bilerek ya da bilmeye­
rek t u z a ğ a d ü ş ü r ü l m ü ş t ü . Oysa, s o n z a m a n l a r d a T ü r k Silahlı Kuvvetleri
İç Hizmet Yasası'nda yer alan « K o r u m a ve k o l l a m a görevi»nin karşılığı
A n a y a s a ' d a b u l u n m a d ı ğ ı n d a n ve hiç bir yasa A n a y a s a ü z e r i n d e buluna­
m a y a c a ğ ı için Slh. K.lerin m ü d a h a l e y a p a m a y a c a ğ ı tezi tartışılıyordu. "12
Eylül Tartışılıyor" başlıklı b ö l ü m d e açıklandığı g i b i T B M M ' d e «darbeyi ö n ­
l e m e yasası» girişimleri yapılmıştı... 1 6 Evren bir y a n d a n «milletçağrısı»
d e y i m i n i anımsatırken d i ğ e r y a n d a n Slh. K.lerin g e r e k t i ğ i n d e bu görevini
y a p a b i l e c e ğ i n i anımsatıyor v e b u n u n Anayasa'da yeri o l d u ğ u n u belirtmek
istiyordu.
Bazı çevreler bu k o n u ş m a l a r d a «Ben g i d e r s e m d a r b e olur» mesajını ve­
rerek, A n a y a s a ' d a Cumhurbaşkanlığı'nın halk t a r a f ı n d a n seçilmesi,
A n a y a s a değişikliği yapılması için k a m u o y u o l u ş t u r m a k şeklinde nitelen­
dirdiler.
Bu y o r u m u y a p a n l a r haksız sayılmazlardı. Ç ü n k ü Evren, Rize k o n u ş m a ­
sında «Bir A n a y a s a değişikliği g e l d i ğ i n d e o n u iyi inceleyin. Kimsenin etki­
si altında k a l m a d a n aklınızı, fikrinizi kullanarak oy verin... Belki b u n d a n
s o n r a bazı m a d d e l e r üzerinde değişiklik olacaktır.» d i y o r d u .
Daha s o n r a basın temsilcileriyle yaptığı g ö r ü ş m e l e r d e «Cumhurbaşkanı-
'nın halk tarafından seçilmesi tezine ilişkin telkinlerde b u l u n m u ş t u . Bu
a r a d a C u m h u r b a ş k a n ı Basın Danışmanı Ali Baransel bir açıklama yap­
m a gereğini d u y m u ş , 1 1 7 Evren'in y e n i d e n seçilmesi k o n u s u n d a «Sayın
C u m h u r b a ş k a n ı m ı z İstanbul'da gazetelerin üst yöneticileriyle ve yazar­
larla yaptıkları g ö r ü ş m e l e r d e bu k o n u y a ilişkin g ö r ü ş l e r i n i içtenlikle or­
t a y a koymuşlardır... Z a t e n Sayın C u m h u r b a ş k a n ı m ı z , çeşitli vesilelerle
yaptıkları k o n u ş m a l a r d a Anayasa'nın t e m e l İlkeleri k o n u s u n d a duyarlı o l ­
duklarını, bazı h ü k ü m l e r i n gelişen ve d e ğ i ş e n şartlara g ö r e değiştirilmesi­
ni d o ğ a l karşılamak gerektiğini vurgulamışlardır.» Bu g e l i ş m e l e r d e n s o n ­
ra yapılan Ç a n k a y a zirvesinden (13 Mayıs 1988) s o n r a İ n ö n ü yaptığı a-
ç ı k l a m a d a : «... C u m h u r b a ş k a n ı ' n ı n halk tarafından s e ç i l m e s i n i n iyi bir
yaklaşım o l d u ğ u şeklinde k e n d i fikri o l d u ğ u 1982 Anayasası hazırlanırken
d e s a v u n m u ş olduğunu...» belirtmiştir.
Yani Cumhurbaşkanı, Anayasa'nın 101'inciU8 ve Cumhurbaşkanı'nın
116 «İhtilâlleri önleme yasa önerisi ANAP'lıların oylarıyla reddedildi. İhtilâller yasayla önlenemez.»
Cumhuriyet, 10 Kasım 1988.
117 Çankaya'da zirve, Milliyet, 13 Mayıs 1988.
118 «Bir kimse iki defa cumhurbaşkanı seçilemez.»
123

TBMM tarafından seçilmesine ilişkin 102'nci maddesinin: «Cumhur -
başkanı'nın halk tarafından seçilmesi» şeklinde değiştirilmesini iste­
mektedir? B u g ü n e k a d a r bu k o n u d a k i bağlayıcı sözlerine karşın, bu y e n i
karara v a r m a s ı n d a h a n g i ç e v r e v e k u r u m l a r e t k e n olmuşlardır? B u n u n
b i l i n m e s i gerek. G e r ç e k t e b ö y l e bir f o r m ü l l e y e n i d e n seçileceğine inanıl­
maktadır"9"120
B u n a karşın, Özal bu tartışmalar s ü r e r k e n yaptığı açıklamada: «Anayasa
değişikliği çocuk oyuncağı değildir.» demişti. Gerçekte satır arala­
rında s ö y l e n e n bu sözler Evren'in,niyetine karşı gösterilmiş bir t e p k i y d i .
Evren - Özal u y u m u s o n b u l m u ş , Evren - Özal'ın Çankaya maratonu
başlamıştı... Bu d u r u m d a Evren'in Kıbrıs k o n u s u n d a yaptığı açıklamaları,
G A P önerisini ve hayali ihracat yasasını v e t o etmesini Ç a n k a y a r e k a b e ­
t i n e ve dolayısıyla Özal'ı k ö ş e y e sıkıştırmaya y ö n e l i k 1 davranışlar ola­
rak niteleyen ANAP'lı G ü n e ş Taner'in Özal'ın g e r ç e k t e «Anayasa ç o c u k
o y u n c a ğ ı değildir» c ü m l e s i y l e o r t a y a çıkan tavrına açıklık g e t i r m i ş o l u y o r ­
du.
Evet, ANAP'ın adayı T u r g u t Özal'dı. Bir kere S e m r a hanım «First Lady»
o l m a k i s t i y o r d u . 1 2 3 Özal'ın saölığı b o z u l m u ş t u . M. Ali Birand'a g ö r e bu
hıjısus o kadar ö n e m l i y d i ki, «Özal'ın sağlığı sadece kendini, ailesini
veya ANAP' ni değil Türkiye'deki rejimin geleceğine kadar çok şeyi etki­
leyecek bir konudur.» 1 Ve nihayet A N A P ' a g ö r e C u m h u r b a ş k a n ı sivil
olmalıdır. G ü n e ş Taner 11 Haziran 1988 g ü n ü yaptığı a ç ı k l a m a d a b u n u
dile getirmiştir. «... AET'ye b a ş v u r a n bir T ü r k i y e , artık sivil bir C u m h u r ­
başkanı s e ç m e hazırlığındadır.» Eğer T ü r k i y e ' d e rejimin sağlığı bir a d a m a
b a ğ l a n m ı ş ise bu o l g u bile rejim adına ç o k b ü y ü k tehlike sayılmalıdır.
B u g ü n e kadarki C u m h u r b a ş k a n ı s e ç i m l e r i n d e k i bunalımlar d ü ş ü n ü l ü r s e
ve bu s e ç i m l e r d e d i ğ e r l e r i n d e o l d u ğ u gibi, Silâhlı Kuvvetler bir a d a y üze­
rinde ısrar ederse ve, bu a d a y Kenan Evren v e y a asker kökenli bir b a ş k a
kişi olursa, zıtlaşma, siyasi bunalım ve patlamalara yataklık e d e c e k bir
b o y u t a ulaşabilir. Kaldıki, 1982 Anayasası'na g ö r e C u m h u r b a ş k a n ı n ı n
( M a d d e 104) «TBMM seçimlerinin y e n i l e n m e s i n e karar v e r m e k » ve
«Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli g ö r d ü ğ ü t a k d i r d e halk
119 Son günlerde bu Konuda bir tavır değişikliği gözlenmektedir.
120 ANAP Gnl. Başkan vekili Haydar Özalp, «Halkın yüzde 80'i Cumhurbaşkanını çok seviyor» şeklinde gö­
rüş belirtmiştir, 12 Haziran 1988.
121 Milliyet, 4 Mayıs 1988. Bu söz İngiliz Independent gazetesinde: «Anayasa çocuk oyuncağı değlldirve de­
ğişiklik üç günde olmaz.» şeklinde yayınlandı. Cumhuriyet, 5 Mayıs 1988.
122 Teoman Erel, Evren Özal'ı Sıkıştırdı, Milliyet, 8 Haziran 1988.
123 Yalçın Doğan, Bir ANAP Formülü, Cumhuriyet, 10 Haziran 1988.
124 M. Ali Birand, Özal'ın Sağlığı, Milliyet, 7 Haziran 1988.
125 Y.n: Nitekim, The Wall Street Journal: «Suikast gerçekleşseydi askeri müdahale gelirdi» yargısını öne
sürüyor, Hürriyet, 25 Haziran 1988.
124
o y u n a s u n m a k » yetkisi d e vardır.
Asıl k o n u m u z «Anayasa'nm başlangıç bölümü'nün değiştirilmesi istekle­
ri idi. Bu fikri ö n e sürenler, TSK'lerinin m ü d a h a l e olasılığının o r t a d a n kal­
kacağına inanıyorlar.
Özal v e ANAP'a g ö r e «Anayasa değişikliği ç o c u k o y u n c a ğ ı d e ğ i l d i r . » 1 2 6
Bu nedenle b u g ü n için bu yol tıkalıdır. A m a burası Türkiye, neyin ne o l a ­
cağı belli o l m a z . 1 2 7 - 1 2 8
Ş i m d i y e n i d e n Anayasa'nın b a ş l a n g ı ç b ö l ü m ü n e d ö n ü y o r u z : A n a y a s a
M a h k e m e s i eski Başkanı B o y a c ı o ğ l u N o k t a ' n ı n s o r u s u n u «Anayasa'nın
başlangıç kısmı değişmelidir» şeklinde yanıtlamıştır. 1 2 9
«Milletin çağrısı» s o r u s u n u özetle «Elbette kişiler k e n d i hareketleri d o ğ ­
r u l t u s u n d a A n a y a s a y a bazı h ü k ü m l e r getireceklerdir. Millet istemedi,
b e n y a p t ı m diyebilir mi?» ş e k l i n d e yanıt vermiştir.
Nokta: D ü n y a Anayasalarında bu tür ifadeler var mı?
Boyacıoğlu: D ü n y a d a k i m ü d a h a l e l e r b i z d e k i gibi o l m u y o r l a r . Gelen ge­
liyor ve bir daha gitmiyor.
Nokta: Slh. K l e r idareye İç H i z m e t K a n u n u ' n u n 35. m a d d e s i n e d a y a n a ­
rak el koyuyorlar. Sizce bu m a d d e m ü d a h a l e hakkı verir mi?
Boyacıoğlu: D ü n y a d a k i m ü d a h a l e l e r bizdeki gibi o l m u y o r ki. Bu d e m e k
d e ğ i l d i r ki, canı istediği z a m a n T ü r k i y e C u m h u r i y e t i ' n i k o l l u y o r u m d i y e
m ü d a h a l e yapar... Slh. K.lere e m i r v e r e c e k yer T B M M ' d i r . Bana göre bu
madde müdahale hakkı vermiyor.
Nokta: Sizce iç H i z m e t K a n u n u ' n u n 35. m a d d e s i A n a y a s a ' y a aykırı mı?
Boyacıoğlu: Hayır, b u r a d a aksine bir h ü k ü m y o k ki. Tehlikeye düşme
hali olacak, ondan sonra Meclis Silâhlı Kuvvetlere bu görevi verecek ki
böyle bir durum gerçekleşsin.
Nokta: Ş i m d i y e k a d a r Meclis e m i r verip, Slh. K.lerin g e l d i ğ i g ö r ü l m e d i . , .
Boyacıoğlu:... M e c l i s ç a ğ ı r m a d ı ğ ı için de bu hareketlere ihtilâl deniyor.
Nokta: Peki C u m h u r b a ş k a n ı Evren'in A n a y a s a k o n u s u n d a k i k o n u ş m a -
126 Y.n: Özal, bu sözü söyledikten çok kısa bir süre sonra yerel seçimleri öne almak için -Anayasa değişikli­
ği İçin- referanduma gitti. Bilindiği gibi sonuçlar iktidar yönünden tam bir fiyasko idi.
127 Abdi İpekçi, uzun süre Türkiye'de AP muhabirliği yapmış gazeteci Ludingston ile bir söyleşi yapmıştı.
Ludingston Türkiye yorumlarında her gerçeği yakalamakla tanınıyordu. İpekçi, bu başarısının sırrını kendi­
sine sorduğunda aldığı yanıt ilginçti. O'na göre «Türkiye'de siyasal olaylarda olması beklenenin tam karşıtı
gerçekleşiyordu» yargısını bu olgu üzerine oturttuğu için başarılı oluyordu.
128 Y.n. Özal ustasının "dün dündür, bugün bugündür" tekerlemesini benimsemiş görünüyor. Nitekim 1988
yılında «Anayasa değişikliği çocuk oyuncağı değildir» diyen Özal 1989'da 1924 Anayasası'na geri dön­
mek için Anayasa Değişikliğinden söz edebilmektedir. O halde bizde Menderes Marcos, Louis XVI benzet­
melerine ek olarak: Özal'ın sonunun Demirel gibi olmamasını dileyelim...
129 108'de a.g.e. S. 16-17 «Anayasanın başlangıç kısmı değişmelidir.»
125
larını nasıl d e ğ e r l e n d i r i y o r s u n u z ?
Boyacıoğlu: Bizim C u m h u r b a ş k a n ı m ı z biraz fazla k o n u ş m a y a meraklı...
Bir siyasi kadar hatasız k o n u ş m a s ı m ü m k ü n olmuyor... Kaldıki çelişkili
d e . H e m d e ğ i ş i n c e y e kadar Anayasa'ya saygılı o l m a y a m e c b u r u z diyor,
ö t e y a n d a n m ü d a h a l e d e n söz ediyor.»
B o y a c ı o ğ l u ile aynı d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z ü d a h a ö n c e açıklamıştım.
Yıldırım Akbulut.™ 23 Nisan 1988'de başlattığı talihsiz «darbe d e s t e k ç i -
liği» tavrını d a h a s o n r a tevil ettiği halde, yaptığı bir a ç ı k l a m a d a 1 3 2 «Türkiye
C u m h u r i y e t i ' n i n tekrar d e m o k r a t i k s i s t e m e d ö n ü ş ü , anarşi devrinin ka­
patılışı herhalde 12 Eylül harekâtı ile olmuştur...» ve «Yemin ettiğiniz
Anayasa'nın başlangıç kısmını okumanızı tavsiye ederim» d i y e r e k Ev-
ren'in Rize k o n u ş m a s ı n d a k i Başlangıç b ö l ü m ü n d e k i 'Milletin çağrısı'nı
anımsattı ve O'nunla k o ş u t bir tavır içine girdi.
Bu açıklama ile «Anayasa'nın başlangıç b ö l ü m ü n ü n » d e ğ i ş m e s i gereği
bir d a h a ortaya çıkmış o l d u .
B u k o n u y a basında d a yer verildi:
Teoman E r e / : 1 3 3 «Silâhlı Kuvvetlerin d a r b e y a p m a hakkı var mı y o k m u ?
«Hayır yoktur.»
«Ya Anayasa'nın başlangıç b ö l ü m ü ? O r a d a Slh. K.lerin milletin çağrısı ile
12 Eylül'ü gerçekleştirdikleri yazılı değil mi? Bu h ü k ü m d a r b e y e aralık
v e r m i y o r mu?
«'Hayır' d i y e n aşırı ılımlı İnönü, 'Anayasanın başlangıç bölümünde böy­
le bir hüküm yoktur.»
Teoman Erel: «Peki E y ü p bey Anayasanın başlangıcındaki o r d u
milletin isteği ile m ü d a h a l e yaptığına dair bir ifade var. Bu tür h ü k ü m l e r
değişmeyecek mi?
«Evet değişmesi iyi olur ama, o işler için z a m a n lâzım.»
İşte bizdeki politika ve politikacı aynı partide ö n e m l i k o n u m d a b u l u n a n
üç kişiden, bir ay içinde üç farklı g ö r ü ş :
Öza/: «Anayasadeğişikliği ç o c u k o y u n c a ğ ı d e ğ i l d i r . »
Yıldırım Akbulut: Anayasanın başlangıç kısmını s a v u n u p d a r b e l e r e yeşil
ışık y a k a n bir tavır sergiliyor ve bu yapısı ile T B M M Başkanlığı görevini
sürdürüyor.
130 Talat Turhan'ın sorularımıza verdiği yanıtlar. Düşün, 15 Ekim 1986.
131 Cumhurbaşkanı adayları arasında isminden söz edilmektedir. Milliyet, 8 Aralık 1988.
132 TBMM'de gündem dışı konuşacaklar. Milliyet, 3 Mayıs 1988.
133 83'de age.
134 age. Eyüp Aşık
126
Eyüp Aşık: Anayasa'nın başlangıç b ö l ü m ü n ü n z a m a n i ç i n d e d e ğ i ş m e s i
gerektiği kanısında...
Kanımızca bir t e d b i r olmasına karşın, Anayasa'nın başlangıç b ö l ü m ü ­
n ü n değiştirilmesinin tek başına yeterli sayılması, y a ş a n a n d e n e y l e r d e n
s o n r a aşırı iyimserlik olur.
NelerYapılmalı, Nasıl Yapılmalı? *
Açıklamalarımızdan anlaşılacağı g i b i bir d a r b e olasılığı koşulları b u g ü n
için vardır. C u m h u r b a ş k a n l ı ğ ı s e ç i m i n i n yaratacağı siyasal gerilim bu ola­
sılığı d a h a da a r t t ı r a b i l i r . 1 3 5
Ne yapılmalıdır?
- İflâs e d e n e k o n o m i k m o d e l değiştirilmelidir.
- Enflâsyon süratle aşağı çekilmelidir.
- Kişiler arasında ve bölgeler arasındaki gelir dengesizliğini giderici ö n ­
lemler ivedilikle alınmalıdır.
- İşçi e m e ğ i n i n içte u c u z a k u l l a n m a k ve dışarıya u c u z a p e ş k e ş ç e k m e k
anlayışı terkedilmelidir.
- S e ç i m k a n u n u değiştirilip, e r k e n s e ç i m e gidilmelidir.
- İktidar, politikacılar kendilerine çeki d ü z e n vermeli, bu g ö z ü kara g i ­
dişe s o n verilmelidir.
- Anayasa'nın başlangıç kısmı d e ğ i l , t ü m ü Avrupa P a r l a m e n t o s u , AT ve
N A T O ülkeleri s t a n d a r d ı n d a değiştirilmelidir.
- TSK.lerini tahrik edici - «Tapu m e m u r u mu idin?» gibi.- u c u z kahra­
manlığı politika s a y a n anlayıştan vazgeçilmelidir.
- Partilerin su y ü z ü n e çıkan N a k ş i b e n d i , N u r c u , Işıkçı, vb. g i b i tarikatlar­
la sıcak ilişkilerine s o n verilmelidir. 1
- Kapitalist e n t e r n a s y o n a l örgütlerinin t ü m ü d e n e t i m altına alınmalı, bu
örgütlerin Türkiye'yi A B D g ü d ü m ü n e s o k m a k için s ü r d ü r d ü k l e r i çabalar
engellenmeledir.
135 Y.n: Evren »The Daily Telegraph» gazetesine verdiği demeçte «Türk ordusu darbeci değil» demekte.
(Cumhuriyet, 11 Temmuz 1988), Özal ise «Reuter» ajansına «Darbeler dönemi bitti.» (Milliyet, 13 Temmuz
1988) şeklinde demeç vererek Cumhurbaşkanını teyid etmektedir. Ama bu tarihten dört ay sonra TBMM'­
de bazı milletvekilleri «ihtilâllere karşı lojman tahkimatı» gibi «ilginç» istekler öne sürmektedir. (Sabah, 24
Kasım 1988) Quo Vadis?
136 a) Talat Turhan, Terazinin Kefesi ve DGM'ler, Politika, 28 Eylül-3Ekim 1976. Bu dizi yazımda şöyle diyor­
dum: «Nakşibendilik Tarikatının kökenini, boutlarını, niteliklerini ve bugün ulaştığı düzeyi algılamayanların
Türkiye'nin politik oyunlarını teşhisle güçlük çekmeleri olasıdır.»
b) Atatürk diyor ki: «Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, mensuplar memleketi olamaz. En
doğru, en hakiki tarikat, tarikatı medeniyettir.» Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, 2.Kitap s.215
127
- A m e r i k a n u y d u l u ğ u anlayışı terkedllmelidlr. Onları tarihsel suçluluklarıyla b a ş b a ş a bırakarak d i y o r u z ki, d e m o k r a s i
- A t a t ü r k ç ü l ü ğ ü p a r a v a n a yaparak, O ' n u n her t ü r l ü ilkesini ç i ğ n e m e k t e n içinde seçenekler t ü k e n m e z . K u ş k u s u z birincil s e ç e n e k «serbest piyasa
vazgeçilmelidir. 7 e k o n o m i s i n i n karşıtı olanıdır.

- T e k b o y u t l u a d a m yetiştirme s e v d a s ı n d a n vazgeçilmeli, üniversiteler O g ü n g e l d i ğ i n d e sorunlar çözülebilir. Bu yazıda b e l g e l e r e d a y a n a r a k

b i l i m yuvaları haline d ö n ü ş t ü r ü l m e l i . Y Ö K kaldırılmalıdır. m e v c u t d u r u m o r t a y a k o n u l m u ş , olası tehlikelere d i k k a t ç e k i l m e y e ç a ­
lışılmıştır. E k o n o m i k ve sosyal b u n a l ı m a ek olarak, yerel seçimler s o n u ­
•- İstihbarat ö r g ü t l e r i n i n t ü m ü n e çeki d ü z e n verilmeli, yasadışı istihbarat
c u n d a ortaya çıkan t a b l o , C u m h u r b a ş k a n ı s e ç i m i , siyasal bunalım v e
t o p l a y a n kuruluşların faaliyetleri ö n l e n m e l i v e b u örgütlerin A B D ile m a d ­
s ü r t ü ş m e y e n e d e n o l u c u istidatta g ö r ü n m e k t e d i r . D e m o k r a t i k g ü ç l e r
d i , m a n e v i ilişkileri kesilmelidir.
olası tehlikeleri g ö ğ ü s l e m e n i n önlemlerini a l m a k göreviyle karşı karşıya
- T ü r k Silâhlı Kuvvetleri d e ğ i ş e n koşullar altında her a n l a m d a reorganize bulunmaktadır.
edilmelidir.
- Sivil, asker arasındaki e ğ i t i m d e kalite farklılığını giderici tedbirler alın­
malı ve t e m e l kavramlar arasında anlayış b e r a b e r l i ğ i s a ğ l a n m a l ı d ı r . 1 3 8
- Talan, v u r g u n , rüşvet ve s o y g u n c u l a r ı n çanlarına ot tıkayıcı önlemler
süratle alınmalı, hayali ihracatçı h o l d i n g patronları yargıya t e s l i m edilme­
lidir.
- G e r ç e k d e m o k r a s i anlayışının t o p l u m u n her k e s i m i n c e ö z ü m s e n m e s i -
ni s a ğ l a y a c a k ö n l e m l e r alınmalıdır.
- i n s a n haklarına s a y g ı gösterilmelidir. İ ş k e n c e y e kesinlikle s o n veril­
melidir.
- Cezaevlerindeki insanlık dışı u y g u l a m a l a r a s o n verilmeli canlarını
f e d a etmeyi g ö z e alarak insanlık o n u r u n u k o r u m a k isteyenlerin eylemle­
rine s a h i p çıkılmalıdır.
Sorunlar s a y ı l a m a y a c a k boyutlara ulaştığından bu, kadarıyla yetiniyoruz.
B u d u r u m u n tek s o r u m l u s u «kapitalsiz kapitalist» d ü z e n k u r m a y a kal­
kan s ö z d e «liberal e k o n o m i » ya da «serbest piyasa ekonomisi» adı altın­
d a Türkiye'yi e m p e r y a l i s t d ü n y a y a p e ş k e ş ç e k e n iktidarlardır.
137 Atatürk: - Antiemperyalist,
- Antıkapitalist,
- Tam bağımsızlıktan yana bir kişi olup, bu nitelikte kurduğu Cumhuriyetin Üelebed yaşatılması için «Türk
Gençliğine» emanet etmiştir. Bugünkü iktidar tüm bu temel ilkelere sırt çevirmiş görünmektedir.
Ercan Vuralhan'ın bu ay katıldığı SİSAV toplantısında «Tam bağımsızlık hiç bir zaman arzu edilen durum
olmamalıdır.» şeklinde bir cümle sarfetmiştir. (Milliyet, 10 Haziran 1988.)
Böyle bir kişinin Milli Savunma Bakanı olması düşündürücüdür. Ve tek başına bu anlayış Türkiye'nin ge­
leceği için potansiyel bir tehlikedir. Bu konuşmanın lepki görmemesi de Atatürkçülüğün ne hale getirildi­
ğinin kanıtı değil mi?
Sorunun İlginç yanı Erdal İnönü'nün de benzer görüş açıklamasıdır. «Bağımsızlaşmada tam bağımsızlık di­ 139 Avrupa Parlamentosunun 19 Mayıs 1988 günkü kararında: «Evren'in müdâhaleden söz etmesi hatırlatıl­
ye bir slogan almamak lazım. AT'ye gireceğiz. Hiç bir ülke de tam bağımsız değildir.» Cumhuriyet, 23 A- mış» ve aşağıdaki görüş karara bağlanmıştır:
ğustos 1988. Ve 7 Aralık 1988 günlü Hürriyet gazetesi de «Moskova 'tam bağımsızlık" teorisini terk etti.» di­ «Avrupa Parlamentosu 1 Mayıs gösterilerinin yasaklanmasından dolayı meydana gelen olayların, Türk
ye yazmaktadır. - Hükümetinin İnsan hakları ve temel özgürlüklerin gelişmesi konusunda fazla çaba göstermediğinin ispatı
Yeni tez «karşılıklı bağımlılık» onlara göre... Peki biz bağımlıyız, bizim bağımlı olduğumuz devletler bize ne olduğunu tespit etmiştir.»
kadar bağımlı? Sorunun Özü bu,.. «Avrupa Parlamentosu: bir ülkenin (Türkiye) böylesine bariz bir biçimde demokratik hakları çiğnemesini
138 M. Ali Birand, Emret Komutanım. tefin eder.»

128 129

V. B Ö L Ü M
HAYALİ İHRACATA BİR ÖRNEK..
Bir g a z e t e d e m a h k e m e y e verilen 33 "HAYALİ İ H R A C A T Ç I " şirketin
adları a ç ı k l a n ı y o r d u . 1 Listenin 13. sırasında T A M DIŞ TİCARET d i y e bir
şirket yer alıyordu. G e r ç e k t e K O Ç G R U B U ' n a bağlı RAM DIŞ TİCARET
ŞİRKETİ'ni g i z l e m e k için " R " harfi yerine "T" harfi k o n u l a r a k bu y a n ­
lışlık bilinçli bir şekilde yapılıyordu. Diğer bazı basın organları da aynı y o ­
lu d e n e m i ş l e r d i . Aslında iktidarın sürekli baskıları altında y a ş a m savaşı
v e r e n basın organları K O Ç G R U B U ' n u karşısına alıp bir de reklamlarının
kesilmesini g ö z e alamadıkları için, bu yola b a ş v u r u y o r l a r d ı .
A n c a k anılan haberin yayınlandığı tarihten bir yıl ö n c e bir g a z e t e d e yer
alan h a b e r d e 2 " K O Ç H O L D İ N G " e bağlı RAM DİŞ TİCARET y ö n e t i c i l e ­
rinden T u n c e l G ü l s o y ile Halil C e m G ü l c ü r ' ü n 600 m i l y o n liralık haksız
v e r g i iadesi olayından yargılandığı, m a h k e m e n i n davayı o r t a d a n kaldır­
dığı ve s a v a n ı n d a d a v a y ı t e m y i z e t t i ğ i " açıklanıyordu. "MİLLİ İSTİHBA­
RAT TEŞKİLATI VE S İ V İ L L E Ş M E " ve "POLİTİK D U R U M D E Ğ E R L E N ­
DİRMESİ - I . B Ö L Ü M " 3 başlıklı yazılarda HAYALİ İHRACAT OLAYI'nın
üzerine gidilmesi g e r e k t i ğ i vurgulanmış; ENKA, TEKFEN ve RAM DIŞ Tİ­
CARET v b . gibi b ü y ü k ihracat şirketleri h a k k ı n d a kaçar d a v a açıldığı s o ­
r u l m u ş t u . O z a m a n d a belirttiğim kanıya g ö r e , ü l k e m i z d e g e r ç e k d e m o k ­
rasi kurulmasının ön koşullarından birinin üç kağıtçı, m a d r a b a z , bezir­
g a n , s o y g u n c u , sahtekâr ve kaçakçı işbirlikçi hayali ihracatçılarının yargı
ö n ü n e çıkarılmasından g e ç t i ğ i n i açıklamıştım. Oysa, u y g u l a m a y a bakıl­
dığında iktidarın b ü y ü k bir telaş içinde, devleti ayakta t u t a n t ü m d e ğ e r l e r i
h i ç e sayarak olayı k ü ç ü m s e d i ğ i n i g ö r m e k t e y i z . Bilindiği gibi b u a m a ç l a
çıkartılan yasa, C u m h u r b a ş k a n ı tarafından "Kaçakçılar affediliyor" d i y e
* Bu yazı SORUN Birlikle Sosyalist Dergisi'nin MART'89 sayısında yayınlanması için kaleme alınmıştır. An­
cak anılan sayıda yer olmadığı için yayınlanamamıştır.
1 "Hayalci"nin kuyruğu sıkıştı. Yavuz Gökmen'in haberi, Milliyet, 25 Ağustos 1988
2 Söz, 8 Kasım 1987
3 Bu yazıların yayınlandığı dönemde özellikle büyük İhracat şirketlerinin hayali ihracatla ilişkileri tüm boyut­
larıyla kamuoyuna yansıtılmamıştı.
130
ağır ve u z u n g e r e k ç e y l e v e t o edilmiştir.
D a h a s o n r a T B M M eski başkanı N e c m e t t i n K a r a d u m a n yaptığı açıkla­
m a d a 5 "Para cezasında ısrarlı o l u r s a k " hayali ihracatçılara arka çıktığı­
mız izlenimi kaçınılmaz hale gelir... Hayali ihracatçılara hak ettikleri ceza
süratle verilmelidir... Bir y a n d a n kaçakçılara hapis cezası verilirken haya­
li ihracat kaçakçılarına para cezası ö n g ö r ü l m e s i bir çelişkidir. E k o n o m i k
s u ç kavramı üzerinde durulmalıdır. C e z a h u k u k u n d a e k o n o m i k suç kav­
ramı y o k t u r . " şeklinde kanısını belirterek Özal'la gelişmiştir.
Bir bilim adamımız ise yayınladığı m a k a l e d e 6 ; batıdaki ülkelerin c e z a ya­
salarından örnekler verip, b i z d e k i yetkililerin aynı k o n u d a k i t u t u m u n u
eleştirmekte ve " z a m a n z a m a n resimleri g a z e t e l e r d e çıkan manavdan
şeftali çalan kız kelepçe ile adliye koridorlarına getirilebilirken, milyarla­
rın kimi toplayıcıları burnu kanamadan sonuçta işten yakasını sıyırabil-
mekte ve kısa bir u n u t t u r m a d ö n e m i ertesinde hatta aynı cafcafla yine
s e r m a y e piyasasının "as"1arı arasına s o y u n a b i l m e k t e d i r l e r . " şeklinde
g ö r ü ş ü n ü açıklıyordu.
T ü m b u v e benzeri bilimsel g ö r ü ş l e r e karşın, ç a ğ d a ş ceza h u k u k u n d a
yeri b u l u n m a y a n " E k o n o m i k s u ç a e k o n o m i k c e z a " d o k t r i n i ile (!) payan­
daları olan hayali ihracatçıları y a r g ı l a m a k t a n k u r t a r m a y a çalışan Özal,
bu tavrıyla kendisini ele v e r m e k t e d i r .
Bu k o n u d a z a m a n ı n b a ş b a k a n yardımcısı Kaya E r d e m ' i n tavrı tek keli­
m e y l e g ü l ü n ç t ü r . 7 A m a E r d e m ' i n açıklaması A N A P iktidarının oportünist,
p r a g m a t i k , dışa bağımlı, işbirlikçi felsefesine ö z g ü n bir örnek oluştur­
maktadır8 "Hayali ihracat yapılmıyor demiyorum yapılıyor ama devlet­
ten para almak için değil, itibar sağlamak ve yurt dışındaki kara paraları­
nı aklamak için yapıyorlar. Kaldı ki bu da teşvik edilmesi gereken bir
şey. Olayın b ü y ü t ü l e c e k abartılacak bir yanı yok. Devlet s o y u l u y o r m u ş ,
vatandaşın parası c e b i n e g i d i y o r m u ş , bunlar geçerliliği o l m a y a n iddia­
lar...
B e n ihracatçımızı ürkütecek, t ö h m e t altında bırakacak, halkın g ü z ü n d e
d ü z e n b a z havası verecek bu iddiaları yanlış b u l u y o r u m . Olayı abartarak
b ü y ü k ihracatçıyı karalayarak s p e k ü l a s y o n d a n kaçınmamız milli bir poli­
tika olmalı... Biz araştırırsak kimbilir kaç eroin kaçakçılığı dosyası çıkar?
4 13 Haziran 1988 tarihli gazeteler.
5 Karaduman: Hayali ihracatçı hapse atılsın, Cumhuriyet, 23 Kasım 1988
* Özal'ın fikri
6 Prof. Dr. Ali Sait Yüksek, "Batıda ekonomik suçlar para cezası ile geçlştirilmiyor-Eskiyen yasaları yamamak
çözüm değil" Milliyet, 8 Haziran 1988
7 "Hükümetin özrü, kabahatinden büyük" Hürriyet, 28 Temmuz 1988, Mehlika Türkmenoğlu'nun haberi
8 Yn: Kaya Erdem'e göre tüm hayali ihracatçıların yurt dışında kara parası var. Peki bu para nasıl kazanılmış?
Orasını kurcalamak iktidarın işine gelmiyor...
131
Bunları g ö r ü n c e ü l k e d e h e r k e s eroin kaçakçısı d i y e m i d ü ş ü n e c e ğ i z ?
Hayali ihracat olayı da aynı işte. Denizde kum misali. Üç beş kişi yaptı
diye bütün ihracatçıyı karalamak olur mu?
İktidarın s u ç u ö r t b a s e t m e çabasını b u g ü n k a m u o y u ç o k iyi b i l m e k t e ­
dir. Olaylar ve g e r ç e k l e r Kaya E r d e m ' e y a d s ı y a c a k bir g e l i ş i m göster­
mektedir. Ç ü n k ü , hayali ihracatçının " Ü ç beş k i ş i " d e n o l u ş m a d ı ğ ı , b u n a
karşın y ü z l e r c e ihracatçı şirketi kapsadığı g e r e k b a s ı n d a çıkan yazılar­
d a n 1 2 v e g e r e k s e y a r g ı l a m a l a r d a n anlaşılmıştır. Hayali İhracatçılıkla suç­
lanan 197 firmanın her birinin o n l a r c a hissedar ve y ö n e t i c i d e n o l u ş t u ğ u ­
nu v a r s a y a r s a k üç b e ş kişi d e ğ i l , binlerce sahtekârın e k o n o m i m i z i n kanı­
nı e m d i ğ i açıklıkla g ö r ü l m e k t e d i r .
Kaya E r d e m , üstü kapalı d a olsa g ü m r ü k ç ü l e r i n y ü z d e 2 0 rüşvet aldıkla­
rını itiraf e t m e k t e d i r . 1 3 O n u t e y i d e n bir DPT yetkilisi "gümrüklerde za­
ten sistem oturmuş, dolar başına hesabıyla işini hallediyorsun."
şeklinde kanısını belirterek E r d e m ' i d o ğ r u l a m a k t a d ı r .
Yabancı sigarayı serbest bırakmanın bir g e r e k ç e s i olarak "kaçakçılığın
ö n l e n e m e m e s i " gösteriliyor. B u n u n gibi hayali ihracatı, " k a r a parayı
a k l a m a " diye halka y u t t u r m a y a çalışılmaktadır. G ü m r ü k l e r d e k i rüşveti
önleyemiyorsanız iktidar koltuklarını hangi hakla işgal e d i y o r s u n u z ?
D ü n y a d a k i t ü m iktidarların görevleri arasında kaçakçılık ve rüşveti önle­
m e k v e d e suçlularını y a r g ı ö n ü n e çıkartmak d a b u l u n m a k t a d ı r . Eğer b u
v u r d u m d u y m a z l ı ğ ı n hesabı s o r u l m a z diye d ü ş ü n ü y o r s a n ı z , yanıldığınızı
anladığınızda iş işten g e ç m i ş olabilir. 5
"Devlet h e r g ü n yeni bir z a m furyası altında ezilen halkın d e ğ i l , milyarları­
nın bir k u r u ş u n u n bile hesabını s o r m a y a m e c b u r d u r . Devlet D e n e t l e m e
K u r u l u ' n u n , devlet t o k a d ı n ı bu pervasızların y ü z ü n e şaklatmasını bek­
liyoruz."
DPT u z m a n ı anılan a ç ı k l a m a s ı n d a 1 4 "Hayali ihracatçılardan bir ikisinin
harcanacağı ama asıl büyüklerin yerinde kalacağını" ve " H a y a l i ihracatın
genel ihracattaki payının y ü z d e 40'ın altında o l m a d ı ğ ı n ı n " ve "... o yap­
mış bu yapmış, o firma bu firma önemli değil, sistem önemli bu sistem
9 Yn: ANAVATAN iktidarının "Milli Politika" (!) anlayışına tipik bir örnek...
10 Uğur Mumcu, Kaya Erdem'in demeciyle suç işlediğini iddia etmektedir. "Suç, suçtur..." Cumhuriyet,
29 Temmuz 1988
11 Yn: Mahkemeye çıkarılan hayali ihracat sanıklarının çoğu cezası daha hafif olduğu için TOPLU KAÇAKÇI­
LIK yerine SAHTEKARLIK suçunu kabul etmektedirler...
12 197 firma didik didik, Milliyet, 18 Kasım 1988 Cengiz Kuşcuoğlu'nun haberi
13 12'de agy
14 "Adını açıklamayan eski DPT uzmanına göre hayali ihracatçılar yırtacak. Bu işten bir şey çıkmaz" Milliyet,
16 Temmuz 1988 Zülfikar Doğan'ın haberi
15 "Hayalcilere devlet tokadını kim vuracak?" Prof. Dr. C. Tayyar Sadıklar, Hürriyet, 18 Temmuz 1988
132
için pazarlık yapıldı, kuruldu, bu güne getirildi. Ş i m d i iş aleni o l m a y a
başladı. Hükümet de rahatsız ama kesse, gelen döviz Türkiye'yi idare
etmez, borca batmışsın, göz yumacaksın. İkâme edecek başka bir dö­
viz kaynağın yok.
Bu k o n u d a iktidarın gaflet ve v u r d u m d u y m a z l ı ğ ı n a bir ö r n e k v e r m e k ge­
rekirse Bursa'da DIBIRDIK H O L D İ N G y ö n e t i c i l e r i n d e n s ö z e d e b i l i r i z . 1 8
Anılan h o l d i n g 17 Aralık 1986 g ü n ü TV'nin birinci kanalında Hayali ihra­
catçı olarak s u ç l a n m ı ş ve halen y a r g ı ö n ü n d e h e s a p v e r m e l e r i n e karşın,
a r a d a n 4 ay g e ç t i k t e n s o n r a (13 Nisan 1987) Hazine ve Dış Ticaret
Müsteşarı Yavuz Canevi imzasıyla " İ h r a c a t o n u r m a d a l y a s ı " almıştır.
Hayali ihracat k o n u s u n d a iktidarın " D ö v i z gelsin de nasıl gelirse g e l s i n "
anlayışını b e n i m s e m e s i n e C u m h u r b a ş k a n ı yasayı v e t o e d e r e k karşı çık­
mış ve yargı talan önleyici kararlar almıştır.
B u n a karşın iktidar, başıboş tavrını b ü r o k r a s i n i n kilit noktalarına
yerleştirdiği adamlarını kullanarak s ü r d ü r m ü ş v e b u d o ğ r u l t u d a k i d ü z e n ­
lemelere başvurmuştur. Ö r n e ğ i n hayali ihracat k o n u s u n d a DPT
Müsteşar yardımcılığına atadığı Bülent Ö z t ü r k m e n ' i t a m yetkili kıl­
mıştır. ' Bu şekilde ihracatın p a t r o n l u ğ u r e s m e n o n a y l a n a n Öztürk-
m e n , hayali ihracatçıların sorunlarını ç ö z ü m e kavuşturabilmek için Mer­
kez Bankasına bir yazı g ö n d e r m i ş t i r . Bu yazıda ihracat dahil t ü m teşvik
tedbirlerinin kendileri tarafından y ü r ü t ü l e c e ğ i hatırlatılmıştır.
Ö z t ü r k m e n , g ü m r ü ğ ü n uyarmasına karşın, Süzer'lere ait T O P DIŞ TİCA­
RET firmasının k a b l o ihracatında b i r i m fiyatı (metre) 3.32 centlik kabloya
1 D o
% ?¥at v e r e r e k
firmaya açıktan yaklaşık 3 0 kat kazanç sağla­
mıştır. ö
Olayı bireysel ö r n e k s a y m a k kanımıza g ö r e olanaksızdır. Basında uzun
s ü r e d e n beri Bülent Ö z t ü r k m e n hakkında k u ş k u y a r a t a c a k d o ğ r u l t u d a
16 Vural Arıkan, "Hükümet, 'döviz gerek' dedi, gerisini boş verdi." Cumhuriyet, 13 Temmuz 1988
17 Hayali ihracat sanığı Anamur Gümrük Muhafaza memuru Nurbay Şahin mahkemede "Başbakan Özal ver­
diği emir ve demeçlerinde ihracatın engellenmemesi için herşeyin seri yapılmasını istiyordu." şeklindeki
açıklaması. (Milliyet, 7 Şubat 1989 - Bülent Yalvac'ın haberi) bir bakıma gerçeği yansıtıyordu.
18 "Önce gözaltına aldılar, sonra başarı ödülü verdiler - Zoraki hayalci" Milliyet, 22 Ekim 1988, Çetin Yetkin'-
in haberi
19 "190 hayali ihracat dosyası beklemede, 'Hayali'cilerin umudu DPT'de" Cumhuriyet-, 18 Haziran 1988
20 "Özal'ın şifahi emriyle başlatılan 'Operasyonla' hayali ihracatçıları nasıl kurtardılar. Hayali ihracatta kolla­
ma" Cumhuriyet, 8 Temmuz 1988
21 Yn: Türk parası ile metresi 27 lira 22 kuruş olan kabloya 822 TL fiyat verilerek yaklaşık otuz misli haksız
kazanç sağlanılmasına göz yumulmuştur. Bu paralar kimin adına, kimlerle bölüşülmüştür? Belli değildir...
22 Milliyet, 9 Temmuz 1988
23 Yn: SÜZER HOLDİNG'e ait DIŞ TİCARET Firmasından Merkez Bankasının 5 milyarlık vergi iadesi istemi
9 Temmuz 1988 günü Milliyet Gazetesinde açıklanıyordu. Oysa ki bu tarihten 3 gün önce aynı gazetede
yer alan bir haberde, SÜZER'lerin şirketine" 'Altın madalya' verildiği belirtiliyordu, işte iktidarın "köşe dö­
nücülük", "işbitiricilik" anlayışına belirgin bir örnek daha...
133
haberler yeralmış ve özellikle Uğur M u m c u bir yazısında bu kişinin
A m e r i k a ve isviçre bankalarında b u l u n a n hesabına (!) 1984 yılında bir
g ü n arayla 20 bin d o l a r yatırıldığını hesap numaralarını da vererek açıkla­
mıştır.
A ç ı k ç a s u ç o l u ş t u r a n b u d u r u m u n s o r u ş t u r u l m a s ı gerekirken Öztürk-
m e n ' i n b ü r o k r a s i d e k i etkinliğinin arttırılması d i k k a t ç e k i c i niteliktedir.
Söylentilerin d o r u ğ a çıktığında ise bu kişi Başbakanlık danışmanlığına
alınmıştır. Doğal olarak bu k u ş k u l u ilişkiler i ç i n d e birbirlerine karşı g e b e
olanlar arasında h e s a p sorulması olanaksız hale g e l m e k t e , bu nedenle
de bazı kişiler T B M M dışında olmalarına karşın, etkin bir d o k u n u l m a z l ı k
zırhı a r d ı n d a d ü m e n i n e b a k m a k t a g ü n ü n ü g ü n etmektedirler...
Ö z t ü r k m e n ' i n eski bir MİT görevlisi o l m a s ı kuşkuları d a h a da arttırmak­
t a d ı r . 2 5 Kaldıki bu kişinin 12 Mart sonrası bu d ö n e m d e " i ş k e n c e c i " ol­
d u ğ u hakkında basında açıklamalar y a p ı l m ı ş 2 6 " 2 7 a n c a k yazılanlara karşı
Öztürkmen suskunluğunu korumuştur.
12 Mart d ö n e m i n d e MİT görevlisi olarak hakkında işkencecilik iddiası
ö n e sürülen bu kişinin .MHP'li bir bakanın müsteşar yardımcısı olması,
12 Eylül sonrasında ise DPT müsteşar yardımcısı olarak hayali ihracat­
çıya d e s t e k vermesi, o r a d a n Başbakanlık Danışmanlığına atanması,
A m e r i k a n ve isviçre bankalarında hesaplar 12'li d ö n e m l e r için ilginç bir
b i y o g r a f i o l u ş t u r m a k t a , k o k u ş m u ş d ü z e n i n pisliklerini sergiler g ö r ü n ­
mektedir.
Ş i m d i de hayali ihracat k o n u s u n d a yargının t u t u m u n d a n kısaca söz et­
mek istiyorum:
izmir D G M , Antalya'da yakalanan Şafak g e m i s i y l e ilgili d a v a d a sanıkla­
ra yüz bin liralık para cezası yerine onar yıl hapis cezası vermiş ve bu
karar Yargıtay 7. Ceza Dairesinin onayıyla kesinleşmiştir. 8
D a h a sonra bu tür suçlarda bir yıllık z a m a n aşımından yararlanıp, pa­
çayı kurtaracağını sanan hayali ihracatçılar, yargıtayın z a m a n aşımını 5
yıla çıkartması üzerine paniğe kapılıp iktidarı sıkıştırmaya başladılar.
Ç ü n k ü g e r ç e k t e bunlar Kaya E r d e m i n s ö y l e d i ğ i gibi üç-beş kişi olmayıp
b i n l e r c e para babasıydı. B ü y ü k dış ticaret şirketleri yaklaşık olarak yapı-
24 Uğur Mumcu, Sorumlusu Yok, Cumhuriyet, 9 Temmuz 1989
25 Yn: Eski MİT'çi Bülent Öztürkmen'in ayrıcalıklı ve dokunulmaz konumuna karşın, eski MİT'çi Mustafa Ne­
cati Ercan Marmaris hayali ihracat davasında sanık olarak yargılanmaktadır. (MİT'çi ağladı... Diller çözül­
dü, Hürriyet, 18 Ocak 1989) Ne ilginç çelişki değil mi?
26 Aydınlık, 22 Ağustos 1978
27 "MİT ajanı Bülent Öztürkmen, MHP'li bakan Agah Oktay Güner'in müsteşar muavini idi." Aydınlık,
20 Eylül 1978
28 24'te agy.
134
lan ihracatın y ü z d e 75'ini ellerinde b u l u n d u r m a k t a ve her a n l a m d a iktida­
rı yönlendirmektedirler. Daha da ö n e m l i s i halka " S e r b e s t Piyasa E k o n o - -
m i s i " diye y u t t u r u l a n uluslararası f i n a n s çevrelerince y ö n l e n d i r i l e n bu uy­
d u e k o n o m i k d ü z e n i n direklerini b u g ü n hayali ihracatçılıkla suçlanılan
işbirlikçi patronlar oluşturmaktadır. Onların sahtekâr, hırsız ya da kaçak­
çı o l d u ğ u n u n o r t a y a çıkartılması e k o n o m i k sistemin ve Özal iktidarının
balon gibi s ö n m e s i demektir. Sistemi açığa v u r a n m ü c a d e l e d e koşullar
hiç belli olmaz, iktidardan h e s a p s o r u l a c a k bir d o ğ r u l t u d a değişebilir.
Bu nedenle demokratik hak ve özgürlükler için verilen kavgada birinci
öncelik hayalcilerin tümü ve onların destekçisi iktidardan hesap sorul­
masından geçtiğini altını çizerek belirtmek isterim.
Ne yazık ki " m u h a l e f e t " bir kaç k ü ç ü k girişim ve d e m e ç dışında olayın
30-31
üzerine b ü t ü n g ü c ü y l e y ü k l e n m e m e k t e d i r .
Oysa iktidarın y u m u ş a k karnı hayali ihracattır. S e ç i m taktiklerini b u n a
g ö r e d ü z e n l e m e y i g ö z e alabilen muhalefet partileri a n c a k parti olabilir
y o k s a olası sürprizlerle karşılaşabilirler.
Artık hayali ihracat olayı k a m u o y u n a malolmuştur. K u ş k u s u z bu duyarlı
k o n u d a halkımızın beklentileri bulunmaktadır. " M u h a l e f e t i n " tavrı duyar­
lılıkla izlenileceği h e s a b a katılmalıdır. İktidar seçilmiş üç beş kurbanı yar­
gı ö n ü n e çıkartırken b ü y ü k patronlar haksız kazançlarını uzun süreye
yayılan taksitlerle geri ö d e m e k ya da hiç ö d e m e m e k için iktidarla pazar­
lığa girişmişlerdir...
O y s a d a h a ö n c e DPT, 6183 sayılı y a s a g e r e ğ i n c e bazı firmalardan hak­
sız kazançlarının yaklaşık olarak 3 katını geri almaya ç a l ı ş ı y o r d u . 3 2 " 3 3
Bazı basın organlarının RAM'i g i z l e m e k için T A M d i y e bilerek yanlışlık
yaptıklarını açıklamıştım. Bu k o n u d a bir ç o k hayali ihracat firması içinde
n e d e n RAM'ı seçtiğimi açıklamak istiyorum.
-RAM DIŞ TİCARET ŞİRKETİ, 1987 yılında 285.598.274 dolarlık ihracat
y a p m ı ş ve T E K F E N ' d e n sonra ikinci sırayı almıştır. 1988 yılında ise ih­
racat birincisi o l m u ş t u r . 3 5 " 3 6
29 "Hayali ihracata soru önergesi" DYP Hatay Milletvekili Murat Sökmenoğlu, Cumhuriyet,
29 Temmuz 1988.
30 "Narin için önerge", SHP Adana Milletvekili Cüneyt Canver, Milliyet, 29 Ocak 1989, Ayhan Aydernir'in
haberi.
31 "Hayalci 38 firma için önerge verildi- 62,5 milyarlık devlet avantası- SHP Milletvekili Kamer Genç" Milliyet,
2 ŞUbat 1989" Erhan Aydernir'in haberi.
32 " 'Hayalci' dosyaları Özal'da", Milliyet, 24 Ağustos 1988, Yavuz Gökmen'in haberi.
33 Yn: 76 firmanın haksız kazancının 72,4 milyar TL olduğu açıklandı. Yasa uyarınca bu miktarın 200-250
milyar TL olarak geri alınması gerekiyor. Anc'ak başka sorunlar öne çıkarılarak sorun geriye itildi.
34 Milliyet, 2 Eylül 1988, Celal Pir'in haberi.
35 "RAM İhracatın liderliğine yükseldi", Hürriyet, 10 Kasım 1988
135
 - Listeye giren b ü y ü k firmaların ç o ğ u hayali ihracatçı o l a r a k suçlanılmak- Ceza h u k u k u n u n d e ğ i ş m e z kurallarından biri d e ' s u ç o l a n y e r d e c e z a -
tadır.37"38 nında olacağı' şeklindedir. Bu n e d e n l e haksız v e r g i iadesinin geri ö d e n ­
mesi şirketin, genel m ü d ü r ü n ü n v e olaya karışan b ö l ü m m ü d ü r l e r i n i n
Buna karşın ö r n e ğ i n ENKA, 18 milyar TL, M e n t e ş o ğ l u , 26 m i l y o r T L hak­
suçluluklarını yargı s ü z g e c i n d e n g e ç m e d e n o r t a d a n kaldırmaz.
sız v e r g i iadesi aldıkları halde, listede bu r a k a m RAM için 600 milyon
TL'dir Çarpıcı bir ö r n e k , ihracattan en b ü y ü k k a z a n ç s a ğ l a y a n RAM RAM DIŞ TİCARET şirketi K O Ç G R U B U ' n a " g ö l g e " d ü ş ü r m ü ş t ü r . Bu
dış ticaret haksız v e r g i iadesi miktarı K O Ç G r u b u ç a p ı n d a ç o k az g ö r ü n ­ k u ş k u d a n " a r ı n m a n ı n " tek y o l u öneelikle b u k a d r o n u n t e m i z l e n m e s i n ­
mektedir. O halde bu r a k a m a n e d e n ve niçin tenezzül edilmiştir? Ka­ d e n geçer. N e dersiniz Rahmi Koç, aksi d u r u m d a kuşkuların K O Ç G R U ­
m u o y u n u n b u n u ö ğ r e n m e k e n d o ğ a l hakkıdır. Ç ü n k ü : B U üzerinde y o ğ u n l a ş m a s ı n a g ö z y u m m a k d u r u m u n d a kalmış o l m a y a ­
c a k mısınız?
- RAM DIŞ TİCARET ŞİRKETİ Koç G r u b u n a bağlı bir kuruluştur. Baba
ve o ğ u l Koçlar ve ailenin d i ğ e r bireyleri basın ve yayın o r g a n l a r ı n d a özel Baba diye anılan N e c d e t U l u c a n hayali ihracat suçlamasıyla t u t u k l a n ­
s e k t ö r c ü l ü ğ ü n s i m g e s i olarak halka tanıtılmakta, içeride ve dışarıda ö d ü l ­ mış ve birkaç ay s o n r a salıverilmiştir. Bu d ö n e m d e "asıl suçluların h o l ­
lendirilmekte ve iktidarlarla sıcak ilişkiler kurmaktadırlar. K u ş k u s u z KOÇ d i n g patronları onların üzerine gidilmesi g e r e k t i ğ i n i " sürekli v u r g u l a ­
G R U B U ' n u n etkinliği ROTARİSYEN ilişkilerde dahil o l m a k üzere Ç U H ve mıştır. 4 6
ÇUŞ' larla k u r d u ğ u ortaklıklardan kaynaklanmaktadır. Ulucan'ın d u r u m u b a n a bir ö z d e y i ş hatırlattı: "YASALAR Ö R Ü M C E K
- TÜRK DIŞ TİCARET DERNEĞİ, "Hayali ihracat izleme k o m i t e s i " adı al­ AĞINA BENZERLER. SİNEKLER TAKILIR, EŞEK ARILARI DELER G E ­
tında bir k o m i t e k u r m u ş ve bu kuruluşun başına RAM DIŞ TİCARET Ge­ ÇER" diye... Yargılanan hayali ihracatçılar a ğ a yakalanmışlardır. B o z u k
nel M ü d ü r ü i b r a h i m Yazıcı'yı g e t i r m i ş t i r . 4 1 D o ğ a l olarak anılan kuruluşun d ü z e n d e EŞEK ARILARI'nın vızıltıları kulaklarımızı sağır ediyor.
bu k o n u d a hiç bir etkinliği o l m a d a n dağılmıştır. Onların amaçlarına Basından beri Bülent Ö z t ü r k m e n ' i n yasadışı t u t u m u n a karşı çı­
u l a ş a m a m a g e r e k ç e s i farklıdır. A m a bir de aklın y o l u vardır. Hayali ihra­ kan DPT m ü s t e ş a r yardımcısı Fahrettin Kunak " 1 2 0 milyarı geri ala-
catçılık iddiasıyla s u ç l a n a n bir şirketin genel m ü d ü r ü o l a n İ b r a h i m Yazı­ cağız."demektedir.
cı bu g ö r e v i nasıl y a p a b i l i r d i ? 4 2 /
Kunak'ın başarılı olmasını dileriz. A n c a k bu kadarı yetmez... Serbest
- G ö r ü n e n k ö y kılavuz istemez a m a Genel M ü d ü r Yazıcı, hakkını a r a m a k Piyasa E k o n o m i s i y u t t u r m a c a s ı n ı n ipliğinin pazara çıkartılması t ü m suç­
için d a v a açtığını a ç ı k l a m a k t a d ı r . 4 3 Oysa bir g a z e t e d e açıklandığına g ö r e luların yargı ö n ü n e getirilmesine bağlı o l d u ğ u n u biliyoruz. Avantalar ve
" R A M haksız yere v e r g i iadelerinin b ü y ü k b ö l ü m ü n ü geri ö d e m i ş t i r . " 4 4 yağmalar ülkesinde asla h e s a p sorulamayacağını sananlar bir g ü n yanıl­
Eğer bu haber d o ğ r u y s a şirket iddiaları kabul e t m i ş d e m e k t i r . dıklarını anladıklarında, onlar için her şey t ü k e n m i ş olacaktır." s
10 Şubat 1989
36 Yn: Rahmi Koç, Cumhuriyet, 1 Temmuz 1989, hedeflerini açıklarken: "Dış Ticaret şirketimiz RAM, 492 mil­
yon dolar ihracat yaparak Türkiye'de ihracat birincisi olmuştur." demektedir. Ama şirketin hayali ihracat o-
layıyla ilgisini gözardı etmeyi yeğlemiştir.
37 " 'Devler' de hayali şoku", Cumhuriyet, 4 Ocak 1989, Bilal Çetin'in haberi.
38 "Milyarlık cezalar sıkıştırdı, 'Develer'e hayali faturası", Cumhuriyet, 10 Ocak 1989, Bilal Çetin ve Enis Ber-
"* beroğlü'nun haberi.
39 "ihracatçıya ceza listesi", Cumhuriyet, 19 Ocak 1989, Bilal Çetin'in haberi
40 Gecikme faizleriyle birlikte RAM DIŞ TİCARET'ın haksız kazancı olan 2 milyar 300 milyon TL geri istenil­
mektedir. (Cumhuriyet, 9 Şubat 1989) Yn. Bu paranın geri ödenip ödenmediğini Rahmi KOÇ, RAM DIŞ
TİCARET başta olmak üzere diğer büyük ihracat şirketlerinin neden yargı önüne getirilmediğini de Özal
açıklamaktadır.
41 Hayalı ihracatı izleyemediler, Milliyet, 19 Eylül 1988
42 Yn: Bu yazı yazıldıktan sonra ibrahim Yazıcı görevinden uzaklaştırıldı.
43 "Hayalinin faturası büyük şirketlere mi?", Sabah, 8 Ocak 1989 Şule Talu'nun haberi 45 "1300 sahife ifade veren Ulucan yorgun ve bitkin, holdinglerin üzerine gidin" Milliyet, 15 Kasım 1988
44 41'de agy Yn: Geri ödenilen miktar tam belli olmadığı için açıklama yapılmalıdır. 46 Milliyet, 5 Şubat 1989 Ulucan: "Asıl ihracatı yapan bankalar, holdinglerdir. Devlet teşvik ediyor ama bu
* ÇUH: Çok Uluslu Holding
pisliğitemizlemelidir."
ÇUŞ: Çok Uluslu Şirket
47 Milliyet, 1 Şubat 1989, Ünver Çekemoğlu'nun haberi.
** Koç Grubu'nun Dünya genelinde 500 Büyük şirket içinde 143'üncü sırada yer almaktadır. (19 Temmuz
48 Yn: Yazıya bazı dipnotları yeni eklenilmiştir.
1989 tarihli gazeteler)

136 137

VI.BÖLÜM
SONUCA DOĞRU.
Ç o k ç a İstihbarat Ö r g ü t l e r i n d e n v e İstihbaratçılardan söz edildi. A m a c ı ­
mız k e n d i açıklamalarından d a yararlanarak bir d u r u m s a p t a m a s ı y a p ­
m a k v e artık k a m u o y u n d a n s a k l a n a m a z b o y u t a ulaşan bozuklukların g i ­
d e r i l m e s i n e yardımcı olmaktır. Bu d ü z e n l e m e n i n nasıl yapılacağının yanı­
tı b u g ü n için boşluktadır.
Yasaya g ö r e MİT, B a ş b a k a n ı n emir ve k o n t r o l u n d a olması gerekirken,
b ö y l e bir d e n e t i m i n b u g ü n e kadar s a ğ l a n a m a d ı ğ ı anlaşılmaktadır.
B u n u n gibi, MİT g ü n ü m ü z e d e ğ i n P a r l a m e n t o Denetimi dışında t u t u l ­
d u ğ u d a ortaya çıkmış b u l u n m a k t a d ı r .
MİT R a p o r u Olayı'ndaki d e n e t i m , raporla sınırlı kalmış, ö r g ü t d o k u n u l ­
mazlığını korumaktadır. B ü y ü k yankılara n e d e n olan r a p o r u n sızdırılma­
sında u z u n zamandır bilinen bazı ö r g ü t , kişiler ve hattâ iller arası ç a ­
tışmayı g ü n y ü z ü n e çıkarmış, yapılan pazarlık s o n u c u bir y a n d a n yeni
d e n g e l e r e u y g u n atamalar yapılırken, bazı MİT'çiler k ö ş k tarafından tas­
fiye edilmişlerdir.
R a p o r u n soruşturulması ise, kanımıza g ö r e Ü r u ğ ' u n s o r u n a o n u r m e s e ­
lesi olarak yaklaşma s o n u c u n d a , üst d ü z e y d e k i bir pazarlık s o n u c u
başlamıştır. Üruğ'a yöneltilen s u ç l a m a n ı n g e r ç e k m u h a t a b ı g ö z ardı edi­
lip, s u ç l a m a yanlış a d r e s e postalanmıştır.
Aslında MİT arşivlerinde binlerce benzeri rapor b u l u n d u ğ u k u ş k u s u z ­
dur. Bu tür raporlara dayanılarak on binlerce insan m a ğ d u r edilmiştir.
E y m ü r bile suçlanan kişi U r u ğ o l m a s a y d ı d u r u m u n u n farklı olacağını söy­
lemektedir.
MİT'çiler ö r g ü t t e n uzaklaştırılmış, MİT müsteşarı değiştirilmiş ve Ü r u ğ ' a
tazminat ödenmiştir, a m a her şey s o n u ç l a n m ı ş değildir.
Ö r g ü t ü n yasal hiyerarşisi içine alınması ve P a r l a m e n t o d e n e t i m i n d e n
geçirilmesi, dış ilişkilerden arındırılması, d e ğ i ş e n d ü n y a koşullarına g ö r e
kendini yenilemesi, faaliyetlerini yasa sınırları içine alması ve A ' d a n Z'ye
138
y e n i d e n d ü z e n l e n m e s i kesin bir z o r u n l u l u k olarak g ö r ü n m e k t e d i r .
Özellikle 1971 yılından bu y a n a i ş k e n c e olaylarıyla bazı MİT'çiler
ö z d e ş l e ş m i ş b u l u n m a k t a d ı r . B u kişilerin sürekli etkin k o n u m d a b u l u n ­
maları ö r g ü t e y ö n e l i k s u ç l a m a l a r a haklılık kazandırmaktadır.
Adı İşkence olayları içinde sıkça anılan H i r a m A b a s , M e h m e t Eymür,
Bülent Ö z t ü ç k m e n m u t l u MİT'çiler arasında sayılabilir. İlk ikisinin emekli
olmalarına karşın yurtdışı seyahatlarına çıkabilecek bir e k o n o m i k k o ­
n u m d a o l d u ğ u anlaşılıyor.
Bülent Ö z t ü r k m e n ise her taşın altından ç ı k m a k t a b u n a karşın b ü r o k r a ­
sideki itibarlı k o n u m u n u s ü r d ü r m e k t e d i r . Savlara bakılınca, bu kişi, DPT
müsteşar yardımcısı olarak Hayali İhracatın o l u ş m a s ı n a katkıda b u l u n ­
muştur. Hayali İhracatçılar yargılanırken o n u n yalnız g ö r e v yerinin
değiştirilmesinin ardındaki giz nedir b i l i n m e m e k t e d i r . H o r z u m ' u n dostları
arasında adı g e ç e n , y a b a n c ı b a n k a l a r d a k i hesabı b u l u n a n v e b u hesaba
k u ş k u l u paralar yatırılan bu kişi, nasıl o l u y o r d a B a ş b a k a n Danışmanlığın­
d a t u t u l u y o r ? A n l a m a k m ü m k ü n değil...
Bir eski MİT'çi Hayali ihracat'a b ü r o k r a s i d e n d e s t e k v e r i r k e n diğerinin
- Mustafa N e c a t i E r c a n - M a r m a r i s Hayali İhracat d a v a s ı n d a yargılan­
ması ilginç bir çelişki oluşturmaktadır.
B u n u n gibi, A b a s ile E y m ü r m u t l u azınlık gibi y a ş a r k e n eski MİT'çi Ferdi
Tamer'in manavlık y a p a r a k g e ç i m i n i s ü r d ü r m e s i aklı karıştırmaktadır.
Üruğ'a ö d e n e n 40 m i l y o n u n , yasal olarak r u c û edilerek E y m ü r ' d e n geri
alınması g e r e k m e k t e d i r . Rapor ile s u ç işlediği t a z m i n a t ö d e m e kararıyla
anlaşılan E y m ü r h a k k ı n d a görevini k ö t ü y e k u l l a n m a k t a n n e d e n d a v a açı­
lamamaktadır?
Yoksa bu kişinin bildiklerini açıklamasından mı k o r k u l m a k t a d ı r ?
E y m ü r bir MİT'çinin S h e r a t o n Oteli'nde "Aşk O d a s ı " işlettiğini açıkla­
maktadır. Bu o d a d a n geçenleri bildiğini ima e d e n E y m ü r bir şantaj k o k u ­
su hissettirmektedir.
"Otelde özel bir odası vardı. Kendisini herkes MİT elemanı olarak bi­
liyor ve oteldeki o oda, ona MİT adına tahsis edilmiş. Bu şahıs, bütün
bu Mehmet Ağarlar, Ünal Erkan'lar, Şükrü Balcı, Tuncay Mataracı gibi­
lerle vıcık vıcık olmuş bir adam. Şimdi, İstanbul Belediyesi'nde Sivil sa­
vunma uzmanı olarak çalışıyor. Bunun odasında kimler kalmış acaba?
Araştırmak lâzım. Bakmak lâzım tabii..."
K a m u o y u n u n merakını g i d e r m e k için bu kişinin M.T. o l d u ğ u n u açıkladık.
Ş i m d i ilgililerden s o r m a k lazım:
- Vıcık, vıcık ilişkiden ne kast ediliyor?
139

- M.T. nin " A ş k O d a s ı " n d a n kimler geldi, kimler geçti?
- S u ç l a n a n l a r d a n birisi eski bir b a k a n , birisi vali, biri emniyet m ü d ü r ü
d i ğ e r i ise eski e m n i y e t m ü d ü r ü d ü r . Bu kişiler n e d e n E y m ü r hakkında d a ­
va a ç m ı y o r l a r ?
- R a p o r d a adı g e ç e n d i ğ e r kişiler hazır ö n l e r i n d e o l u m l u bir emsal var­
k e n , n e d e n d a v a a ç a m ı y o r l a r ? Paraya g e r e k s i n i m l e r i m i yok, y o k s a ç e ­
kindikleri g e r ç e k l e r mi var?
- M.T.'nin Dalah'ın Belediye Başkanı o l d u ğ u d ö n e m d e Sivil S a v u n m a ör­
g ü t ü n d e nasıl hizmet verdi?
- Halkına z u l ü m ve haksızlık yapılmasını isteyen emekli general AP, ikti-
d a r ı n c a Sivil S a v u n m a Teşkilatına b a ş k a n yapılıyor,
T ü r ü n ' ü n namı d ü n y a y a yayılan m e ş h u r sıkıyönetim Savcısı S ü l e y m a n
T a k k e c i ve 12 Mart işkencecileri içinde i s m i n d e n en ç o k söz edilen
E y ü p Ö z a l k u ş halen T H Y Sivil S a v u n m a ö r g ü t ü n d e ne arıyorlar? "Aşk
O d a s ı " işleticisi M.T.'nin Belediye Sivil S a v u n m a ö r g ü t ü n d e k i g ö r e v i d e ­
v a m e d i y o r mu?
Ve de E y m ü r diyor ki: "Bir k o k u ş m u ş l u k var..." Kendisine katılmamak
m ü m k ü n değil... Tabii b u o l u ş u m içinde o n u n payını parantez dışı t u t m a
koşuluyla...
G e r ç e k t e "POLİTİK D U R U M DEĞERLENDİRME"lerini ü ç l e m e k gerekir­
di. G ö r ü l d ü ğ ü gibi olaylar t ü m hızıyla sürüyor. S o n perdesini y a ş a y a r a k
göreceğiz.
G e ç m i ş t e istihbarat örgütlerine e g e m e n o l a m a y a n Başbakanların
D a r b e ile iktidardan d ü ş ü r ü l d ü k l e r i g ö z a r d ı e d i l m e m e s i g e r e k e n bir o l g u ­
dur.
Bu koşullar içerisinde Özai'ların ÇANKAYA özlemini bazı çevreler, sığın­
m a v e k o r u n m a i ç g ü d ü s ü olarak d e ğ e r i e n d i r i y o r s a d a K A M O Y araştır­
ması yüzde 87.9'un Özal'ın C u m h u r b a ş k a n l ı ğ ı n ı n i s t e n m e d i ğ i n i g ö s t e ­
riyor.
Tabanı yitirmiş bir iktidarın, T B M M ' d e k i ç o ğ u n l u ğ u n a d a y a n a r a k C u m ­
hurbaşkanı s e ç i m i n d e u z l a ş m a a r a m a m a s ı s a y ı l a m a y a c a k kadar tehli­
keyi b e r a b e r i n d e getirebilir...
Financial Times** y o r u m u n d a : " H ü k ü m e t i n , fırtınalı bir s o n b a h a r ile
karşı karşıya kalacağını," açıkladıktan s o n r a " B a ş b a k a n , e k o n o m i d a h a
da kötüleşmeden erken seçime gidecektir" demektedir.
Özal'ın fırtınadan ilk a ş a m a d a kurtulmasının y o l u bize g ö r e d e , C u m h u r ­
başkanı o l m a s e v d a s ı n d a n v a z g e ç i p , bir a n ö n c e e r k e n s e ç i m e g i t m e ­
sinden g e ç m e k t e d i r .
Doruklara h e m kartallar h e m d e s ü r ü n g e n l e r çıkabilir. Kartallar uçarak,
ötekiler sürünerek. Rastlantılar s o n u c u d o r u k l a r a ulaşabilmiş s ü r ü n g e n ­
ler bir g ü n o r a d a kartallara y e m olur.
O y s a k i G E C E YARISI D O R U K O P E R A S Y O N L A R I 1 h e m zevkli h e m d e
sakıncasızdır. İyi d o r u k l a r , İyi operasyonlar... M a d e in USA d a m g a l ı o l ­
sun.2
Yapıtımı o k u m a k g ü ç l ü ğ ü n e katlandığınız için t e ş e k k ü r e d e r k e n , yeni ç a ­
lışmalarım için r e h b e r o l a c a k öneri ve eleştirilerinizi b e k l i y o r u m .
Saygılarla...
30 Temmuz 1989
Talat Turhan
Yenigün Sok. No: 19
81200 Kuzguncuk İSTANBUL

Özal'ı M e n d e r e s , M a r c o s (İmelda), Mussolini, XVI.Louis (Marie-Antoî-

nette)'e benzetenlerin dillerinin altındaki bakla nedir?
Özal'ın uyguladığı e k o n o m i k m o d e l iflas sinyalleri veriyor. Enflasyon'un
ö n l e n e m e z yükselişi ü ç l ü rakamlara d o ğ r u kayıyor...
M o d e l ' i n altında - O r j ş d i r e k - ezilirken, Türkiye'nin p a t r o n cennetine d ö ­
n ü ş t ü ğ ü açıklanıyor.
D ü z e n i n vıcık vıcık ilişkiler içinde k o k u ş t u ğ u n u , halâ kendilerinden he­
s a p s o r u l a m a y a n eski MİT'çiler söylüyor...
Hayali ihracatçı ve işbirlikçi h o l d i n g patronları yargı ö n ü n e getirile- * Milliyet, 23 Temmuz 1989
miyor. Birkaç göstermelik d a v a ile hırsızlıklar ö r t b a s e d i l m e y e çalışılıyor. *" 20 Temmuz 1989
1 İngiliz The Daily Telegraph gazetesi, "özal seçilirse darbe olur", .6 Ağustos 1989
* Y.N: S. Takkeci Asil Nadirin de sözcülüğünü yapan «Yeni Batı Trakya» dergisinin genel yayın koordinatör­ 2 "Özal'ın Cumhurbaşkanı olması için CIA devrede - TÜRKİYE'Yİ KUCAĞA OTURTMA PLANI - ABD Merke­
lüğünü yapmaktadır. 2000'e Doğru Dergisi, 6 Ağustos 1989. zi Haberalma ögrütü'nün hazırladığı planı Başkan Bush kabul etti." Gazete, 9 Ağustos 1989
** Hürriyet, 10 Temmuz 1989

141
140
 Ek—1 Millî Emniyet Hiz
GÖREVLERİ:
metleri Başkanlığ
(MAH) Milli Güvenlik ile ilgili
istihbarata esas olacak
haberleri toplamak ve is­
tihbarata karşı koymak­
tır.

}
İstahbarat GÖREVLERİ:
Başkanlığı MAH ve PSB ile çeşitli
(İB) Devlet daireleri ve resmî
kurumlar tarafından der­
lenen Millî Güvenliğe ait
haber ve istihbaratı al­
mak, Devlet çapında yo­
rumlamak, tasnif etmek,
yaymak ve MİT içindeki
EK-1 Milli i s t i h b a r a t T e ş k i l â t ı ş e m a s ı istihbarat faaliyetlerini
koordine etmektir.
Başbakanlık

EK-2 Milli i s t i h b a r a t K o o r d i n a s y o n K u r u l u ş e m a s ı
Psikolojik Savunma GÖREVLERİ:
Başkanlığı
Barışta ve savaşta mil­
EK-3 " Ş E Y T A N Ü Ç G E N İ : C I A - M O S S A D - MİT İ L İ Ş K İ L E R İ " 2 0 0 0 ' e (PSB)
lî bünyeyi içten ve dıştan
gelecek psikolojik tesis­
D o ğ r u D e r g i s i : 28 Ş u b a t - 5 Mart 1988, Yıl: 2, Sayı: 10
lere ait açık haberler top­
lamak, yorumlamak ve
Millî İstihbarat Teşkilâtı karşı koymaktır.
EK-4 " O l a y l a r l a H i r a m A b a s CIA - M O S S A D i ş b i r l i ğ i " 2 0 0 0 ' e D o ğ r u Der­
(MİT)
gisi: 12 H a z i r a n 1988, Yıl: 2, S a y ı : 25

>
İdari İşler
Başkanlığı GÖREVLERİ:
MIHI İstihbarat Teşkilatının Görevleri:
EK-5 G ü n a y d ı n G a z e t e s i m a n ş e t i : 1 E k i m 1 9 7 9 (ÜB)
Devletin Milli Güvenlik politikası ile il­ Topyekûn istihbaratın
gili planların hazırlanmasında esas ola­ sağlanması için gerekli
cak askeri, siyasi, iktisadi, ticarimali, sı­ destek görevlerini yap­
EK-6 B ö l g e K o o r d i n a s y o n M e r k e z i A C C - S ı k ı y ö n e t i m E ş g ü d ü m K o m u ­ nai, ilmi, teknik, biyografik ve psikolojik maktır.
tanlığı - Ş e m a s ı (FM 31-16 r e s m i A m e r i k a n T a l i m n a m e s i : S a h i f e : 33) ve Milli Güvenlikle ilgili istihbaratı Dev­
let çapında istihsal etmek, bu istihbaratı
Başbakana, Milli Güvenlik Kurulu'na

}
(MGK) ve gerekli resmi makamlara ulaş­ Teftiş Kurulu
EK-7 G ü n a y d ı n g a z e t e s i m a n ş e t i : 2 E k i m 1 9 7 9 tırmak, yaymak, istihbaratla uğraşan bü- Başkanl.ğ. > GÖREVLERİ:
tündaire ve kurumlar arasında koordinas­ MİT'in teftiş, denetim
yonu sağlamak, psikolojik savunma icap­ — ve soruşturma işlerini,
EK-8 Y a b a n c ı Servisler " E s r a r e n g i z EK-B ve Ev s a h i b i ü l k e " Yankı, Sayı: ların yaymak ve istihbarata karşı koymak­ yapmaktır.
tır.
448, 22-28 E k i m 1979
MİT'e bu görevler dışında hizmet
yüklenemez ve bu teşkilat Devletin gü­
venliği milli politikası ile ilgili istihba­ GÖREVLERİ:
EK-9 Kararlılık Operasyonları, İstihbarpt-Özel ajanlar FM 30-31 EK-B Hukuk Müşavirliği
rat hizmetlerinden başka hizmet istika­ MİT ile ilgili hukukî iş­
Yankı, s a y ı : 4 4 8 , 22-28 E k i m 1 9 7 9 metlerine yöneltilemez. leri yönetmektir.

(Kanun No: 644

MİLLİ İSTİHBARAT TEŞKİLATI

142'
KANUNU 6 TEMMUZ 1965
Resmi Gazete ile neşir ve ilanı:
22 TEMMUZ 1965 Sayı: 12055) ,

143
Diğer
Gerekli Daireler
) GÖREVLE

!
 EK-3

—• Milli Güvenlik Kurulu Genel KUVEYT GAZETESİ AÇIKLIYOR

Sekreteri veya Yardımcısı 1
İKİBİN'E DOĞRU DERGİSİ, Yıl:2, SayıMO 28 Şubat • 5 Mart 1988

Millî Emniyet Hizmetleri L Seyran üçgeni: CIA-MOSSAD-MİT ilişkisi

(MAH) Kuveyt ve A r a p âleminin ö n d e gelen g a z e t e l e r i n d e n El Ray El Em (Ka­
Başkanı
1 m u o y u ) gazetesi çeşitli tarihlerde yayımladığı h a b e r l e r d e , Türkiye'nin
MİLLÎ İSTİHBARAT b ö l g e d e İsrail'in k o r u y u c u kalkanı o l d u ğ u n u ve MİT ile M O S S A D arasın­
KOORDİNASYON da çeşitli alanlarda sıkı bir işbirliği yapıldığını ileri s ü r d ü . El Ray El Em ga­
zetesinin ö n e m l i bir özelliği de güvenilir d i p l o m a t i k kaynaklara sahip Ol­
K U R U L U (MİKK) İstihbarat Başkanı ması ve z a m a n z a m a n olay y a r a t a n gizli ilişkileri o r t a y a çıkarması. Gaze­
t e d e Türk-israil işbirliği m a n ş e t t e n verilmiş, M İ T - M O S S A D yardım­
laşmasını açıklayan haber ise İsrail kaynaklı.

Genel Kurmay İstihbarat ! | "Sıkı İşbirliği" Hem de Kimle?

Başkanı veya Yardımcısı 13 Haziran 1987 tarihli El Ray El Em gazetesinin iç sayfalarındaki haber­
! lerin başlığı a y n e n şöyle: " T ü r k i y e istihbarat teşkilatıyla, İsrail istihbaratı
arasındaki sıkı işbirliği açığa çıktı..."
/
Bakanlıkların İstihbarat hiz- | İsrail'de i b r a n i c e yayımlanan g ü n l ü k "Ma'ariv" gazetesi İsrail istihba­
metleriyle görevlendirilmiş daire rat teşkilatı olan M O S S A D ve ŞIN BET ile Türk istihbarat Teşkilatı (MİT)
Başkan
arasında u z u n z a m a n d a n beri sıkı işbirliği ve güvenlik alanında karşılıklı
MİT Müsteşarı y a r d ı m l a ş m a ve ortaklaşa çalışma yapıldığını o r t a y a k o y d u . Türk-Israil
d i p l o m a t i k ilişkilerindeki s o ğ u k l u ğ a r a ğ m e n , Ma'ariv gazetesinin M O S ­
SAD ö r g ü t ü n d e görevli üst rütbeli bir s u b a y a d a y a n a r a k verdiği h a b e r d e
MİT Müsteşarının
—b
şunlar belirtiliyor: M O S S A D , T ü r k i y e ' d e k i sol ö r g ü t elemanlarını eğiten Fi­
çağıracağı kimseler
listin örgütleri hakkında MİT'e ö n e m l i bilgi ve belgeler s u n d u . Bu k o n u ­
da MİT'e y a r d ı m etti.
Madde 8 — Aynı s u b a y M O S S A D ve ŞİN BET teşkilatlarının Yunanistan ve Tür­
kiye'de geniş çaplı istihbarat v e casusluk faaliyetlerinde b u l u n d u ğ u n u d a
İstihbarat çalışmaları ile ilgili koordinasyon sağlanmasında ve bu ça­ belirtti.
lışmaların yönetilmesinde temel görüşleri bildirmek üzere Millî İstihbarat
Koordinasyon Kurulu kurulmuştur. (MİKK) Kurul en az üç ayda bir toplanır. Atlantik Ötesinden Gelen İlham
Bilindiği üzere, 2000'e Doğru dergisinin 2-8 A ğ u s t o s 1987 tarihli 3 1 . sayı­
(Kanun No: 644
sının kapak k o n u s u MİT m ü s t e ş a r adayı Mister K o m p l o H l r a m Abas idi.
MİLLÎ İSTİHBARAT TEŞKİLÂTI
KANUNU) Bu h a b e r d e , " P o r t r e " başlığı altında Hiram A b a s hakkında şu bilgiler ve­
6 TEMMUZ 1965 riliyordu:
Resmi Gazete ile neşir ve ilânı: "1965'ten s o n r a bazı MİT görevlileri yurtdışına gönderilerek, ClA'da e ğ i ­
22 TEMMUZ 1965
tildiler. Bunlar yurtdışına Dışişleri Bakanlığı'nca 'siyasi ateşe' g ö r ü n ü -
Sayı: 12055

144 145
 m ü n d e yollanıyorlardı. H i r a m A b a s d a Dışişleri siyasi m e m u r u kimliği al­
tında d e f a l a r c a yurtdışına çıktı. CIA okullarında d ö r t yıl eğitim g ö r d ü . Sor­
g u l a m a , s a b o t a j v e p r o v o k a s y o n konularında uzmanlaştı. B a t u m v e Ati­
n a ' d a n s o n r a 30 Eylül 1 9 6 8 - 1 Aralık 1970 tarihleri arasında Beyrut'ta
g ö r e v yaptı.
2000'e Doğru dergisinin 14-20 Şubat 1988 tarihli ve 8 sayılı nüshasının
MİT R a p o r u ' n u hazırlayanlar k a p a k k o n u l u yazısında ise şu s a p t a m a l a r
yapıldı:
"1981 yılında teşkilattan k e n d i isteğiyle e m e k l i o l m u ş , ( H i r a m Abas) ve
yıllarca işadamlarının " B o d y g u a r d " l ı ğ ı n ı y a p m ı ş bir insan, nasıl o l m u ş t u
da bu kadar etkili bir k o n u m a sıçrayabilmişti? Bu sorunun kritik cevabın­
da ABD ve CIA vardı. MİT'in kollarını O r t a d o ğ u ' y a uzatmak, H i r a m A-
bas'ın rüyasına giren Ş e y h Edebali tarafından s ö y l e n m e m i ş t i . Bu ilham,
Atlantik ötesinden geliyordu. Büyük müttefikin bir numaralı adamıydı Hi­
ram Abas."
17 Mayıs 1985 tarihli m a n ş e t şöyle: El Ray El Em, Türk-israil gizli işbir-
» ligini açıklıyor... Türkiye'nin araplara d ü ş m a n c a t u t u m u n u teyid e d e n 16
belge... Türkiye'nin A B D B ü y ü k e l ç i s i "Türkiye, israil'in k o r u y u c u kalkanı­
nı o l u ş t u r u y o r " d i y o r .
Gazetemiz "El Ray El Em", Türk-israil gizli işbirliğine ait d o s y a n ı n bazı
ayrıntılarını açıklıyor. Ö t e y a n d a n Türkiye'nin Araplarla olan ilişkilerinden
kalkınma amacıyla yararlandığına dikkat ç e k i y o r ve ticari bağlantıların 9
milyar doları aşmış olduğunu.belirtiyor.
El Ray El Em, habere şöyle d e v a m ediyor: "Türkiye'nin israil ile olan sı­
kı işbirliğini ortaya k o y a n 16 kanıtı açıklıyoruz. Her ne kadar T ü r k i y e K u ­
veyt Büyükelçiliği aracılığıyla haberimizi yalanladıysa da, v e r d i ğ i m i z haber
d o ğ r u y d u . Haber, bir T ü r k r e s m i heyetinin İsrail'i gizlice ziyaret e t m e s i
k o n u s u n d a y d ı . Biz haberi, 3 Nisan 1985 g ü n ü yayımladık. A n c a k d a h a
sonra Türk Büyükelçiliği'nin yalanlama haberini de yazdık. Ç ü n k ü a m a c ı ­
mız en b ü y ü k islam ülkelerinden biri olan T ü r k i y e ile A r a p â l e m i arasın­
da 200 yıldan beri var olan ilişkilerin k o r u n m a s ı y d ı .
"Ancak... Türkiye - israil d o s y a s ı hayli z e n g i n ve kabarık. Bir dizi nesnel
v e aynı z a m a n d a ü z ü c ü anlaşmaları içeriyor. Söz k o n u s u anlaşmalar
arasında Türkiye'nin b ö l g e d e İsrail'e k o r u y u c u kalkan olması da b u l u ­
nuyor. Nitekim Türkiye'nin W a s h i n g t o n Büyükelçisi "Türkiye, israil'in hi­
m a y e s i için k o r u y u c u k a l k a n o l u ş t u r u y o r " diyor... Dahası var...
" E ğ i t i m alanında, d e r s kitaplarından Filistin adının silinmesi ve Filistin
haritasının kaldırılmasıyla başlandı. Kudüs, İsrail'in başkenti olarak g ö s ­
teriliyor. B u n u Araplara d ü ş m a n olanlar bile y a p m a d ı l a r . "
146
EK-4
HİRAM A B A S -CIA-MOSSAD İŞBİRLİĞİ
İKİBİN'E DOĞRU DERGİSİ, Yıl: 2, Sayı: 25, 12 Haziran 1988
"Elçinizi Kefenle Yollarız"
(Özet)
Yeşilköy Havalimanına, 1987 başlarında esrarengiz bir y o l c u iniyor. (...)
Kimliği özenle g i z l e n m e y e çalışılan bu a d a m , İsrail İstihbarat ö r g ü t ü
MOSSAD'ın ö n d e g e l e n şeflerinden biriydi. Adı: Arie Levin. (...) Bu ziya­
retten bir kaç g ü n s o n r a Ankara'nın bir başka israil'li k o n u ğ u d a h a ola­
caktı, Devid K e m h i . (...) A n k a r a ' y a g e l d i ğ i n d e k i r e s m i sıfatı ise İsrail Milli
S a v u n m a Bakanlığı Genel M ü d ü r ü . T a m da A r a p ülkeleri ve Filistin Kurtu­
luş Ö r g ü t ü n e karşı MİT o p e r a s y o n l a r ı d ü z e n l e n d i ğ i o d ö n e m d e bu iki
ziyaret ilgili çevrelerin g ö z ü n d e n kaçmamıştı. Bu ç e v r e l e r d e Arie Levin
MİT ile M O S S A D arasındaki ilişkiyi y ü r ü t e n kişi o l a r a k t a n ı n ı y o r d u . Türk
tarafını ise bu ilişkilerde H i r a m A b a s temsil e d i y o r d u . Arie Levin'in ziyare­
t i n d e n kısa bir süre sonra, 14 Ş u b a t g ü n l ü bir istanbul gazetesi (Ebu Fi-
raz gitti) başlığını a t ı y o r d u .
Abas Orta Doğu Sahnesinde
H i r a m A b a s ve MİT b ü t ü n bir 1986 sonbaharını T ü r k i y e ' d e k i Filistinliler
üzerinde y o ğ u n l a ş a n o p e r a s y o n l a r a ayırmışlardı. İşte o s o n b a h a r d a ,
s i y o n i z m e karşı m ü c a d e l e n i n ö n ü n d e yer alan bir A r a p liderine H i r a m
Abas'ın birinci mesajı ulaştı. H i r a m A b a s şöyle d i y o r d u : "Ankara'daki
diplomatınızı ç e k e r s e n i z size her t ü r l ü kolaylığı sağlarız. (...)" H i r a m ' d a n
A r a p liderine ikinci mesaj ulaştı: H i r a m A b a s bu kez o l d u k ç a pervasızdı:
" B u a d a m ı b u r a d a n alın, y o k s a kefen içinde y o l l a y a c a ğ ı z ! " Diplomatın
karısına telefonlar g e l i y o r d u : " D u l m u kalmak istersin. Y o k s a b o ş a n m a k
m ı ? " (...)
Adı Üstünde Mi ster Komplo
H i r a m Abas d i p l o m a t l a niçin bu kadar uğraşmıştı? 24 T e m m u z 1985 g ü ­
nü A n k a r a ' d a Ü r d ü n Büyükelçiliği birinci katibi Ziyad Sati ö l d ü r ü l d ü . Ci­
nayetin s o r u m l u l u ğ u n u E b u Nidal ö r g ü t ü üstlendi. A r a d a n bir yıl geçti,
Eylül 1986'da bir g u r u p Filistin'li Sati'nin katil sanığı olarak gözaltına alın­
d ı . T ü r k polisi katilleri yakalamıştı. Ertesi g ü n sanıklardan ikisi serbest bı­
rakıldı. Bırakılanlardan birinin adı Rafet Şaban'dı. Ş a b a n d a h a sonraki
g e l i ş m e l e r d e ö n e m l i roller üstlenecekti. Nitekim Rafet Ş a b a n FKÖ'nün
Ankara'daki temsilcisi E b u Firaz'ı E b u Nidal'ın a d a m ı olarak g ö s t e r e n ifa-
147
eteler vermişti. Ş a b a n Firaz'ı T ü r k i y e ' y e karşı çeşitli sabotaj planlarıyla da
ilişkili g ö s t e r i y o r d u . Ş a b a n ' a ifadelerini d i k t e ettiren kuvvetlerin E b u Firaz
üzerinde çalıştıkları anlaşılıyordu. Ş a b a n i ç e r d e k i Filistinli sanıklara karşı
v i c d a n azabına kapılarak F K Ö temsilciliğine d e b a ş v u r u p g e r ç e k kimliğini
açıklamıştı. Rafet Ş a b a n O D T Ü ' d e ö ğ r e n c i iken bir u y u ş t u r u c u işi kullanı­
larak MİT tarafından elde edilmişti. E b u Firaz, 16 Kasım 1986 tarihli Nok­
ta d e r g i s i n e v e r d i ğ i u z u n r ö p o r t a j d a Filistinlilere ve FKÖ'ye karşı girişilen
k o m p l o y u anlatıyordu. Firaz, Nidal'ın kendilerinin c a n d ü ş m a n ı o l d u ğ u n u
da v u r g u l u y o r . Rafet Şaban'ın serüvenini anlatıyor. (...)
Bu a r a d a 80 kadar Filistinli sınır dışı edildi.
Abas'ın Şabanı
2000'e Doğru Rafet Şaban'ın d a h a sonraki yaşamını araştırdı. Rafet
Ş a b a n T ü r k p a s a p o r t u y l a c e b i n e dolarlar k o n a r a k Avustralya'ya g ö n d e ­
rildi. Ü r d ü n devleti v a t a n d a ş ı Şaban'ın yerini ö ğ r e n d i . Avustralya'dan ka­
çırılan Ş a b a n Ü r d ü n ' e getirildi. Ü r d ü n Adalet Bakanı ile birlikte televizyo­
n a çıktı. Ş a b a n g e r ç e k m i s y o n u n u a ç ı k l a m ı y o r d u t e l e v i z y o n d a a m a ken­
disini k i m i n Avustralya'ya g ö n d e r d i ğ i n i s ö y l e d i : H i r a m Abas! (:..)
Dört Filistinli g e n ç h a k k ı n d a Sati'yi ö l d ü r m e k t e n açılan dava, 7 T e m m u z
1987 tarihinde s o n u ç l a n d ı . Karar: Beraat. (...) A m a beraatten de ö n e m l i
bir g e r ç e k dile g e l i y o r d u d u r u ş m a l a r d a . Avukatlar Veli D e v e c i o ğ l u ve
Günfer Karadeniz s a v u n m a l a r ı n d a şöyle d i y o r l a r d ı : " O l a y CIA, M O S S A D
ve MİT'in bir s e n a r y o s u d u r . A m a ç l a r arasında T ü r k i y e ' d e k i Filistin Kurtu­
luş Ö r g ü t ü temsilciliğini k a p a t m a k d a vardır."
El Mecelle'ye Bile Geçti
(...)
L o n d r a ' d a A r a p ç a y a y ı m l a n a n S u u d i yanlısı, haftalık El Mecelle d e r g i s i
17-23 Aralık 1987 tarihli sayısında Batı'dan Araplara karşı estirilen o l u m ­
suz havanın İngiltere, A l m a n y a ve İtalya ü z e r i n d e n Türkiye'ye de b u ­
laştığını yazıyor. Dergi Sati olayı dizisini "Bir polisiye filmi andırdığını söy­
lüyor. " A m a ç " diyor, " g e l e n e k s e l Türk-Arap ilişkilerinin koparılmasıdır."
16 Aralık 1986 tarihinde ise Yaser Arafat d e m e ç v e r i y o r d u : " K a r d e ş
Türklerle bizim aramızdaki ilişkileri b u l a n d ı r m a k isteyenler Rafet Şaban'ı
kullanmışlardır." (...) D i p l o m a t i k açıklamalar ve g a z e t e y o r u m l a r ı a r k a ­
sında parmaklar bir ö r g ü t ü ve bir kişiyi gösteriyor. Ö r g ü t : M O S S A D , is­
rail İstihbarat Ö r g ü t ü . Kişi: H i r a m Abas.
Teşhis Özal'a Bildiriliyor
H i r a m Abas'ın Arap ülkelerini, özellikle FKÖ'yü hedef alan çabaları tabii
d i k k a t l e r d e n kaçmıyor. (...) A r a p ülkeleri H i r a m Abas'ı teşhis ediyorlar.
148
Teşhis: M O S S A D ile işbirliği.
A r a p ülkelerinin d i p l o m a t l a r ı H i r a m A b a s k o n u s u n d a k i d e ğ e r l e n d i r m e l e ­
rini ve rahatsızlıklarını Özal H ü k ü m e t i n e de yansıtıyorlar. (...) Özal, ilgili­
lere Suriye ve FKÖ k o n u s u n d a k i o p e r a s y o n ve s o r u ş t u r m a l a r d a n rahat­
sızlık d u y d u ğ u n u söylüyor.
Kaddumi'nin Gösterdiği Odak
H i r a m Abas Türk-Arap ilişkilerinde ö n e m l i bir s o r u n haline gelmişti.
A b a s bir y a n d a n Suriye aleyhine o p e r a s y o n l a r y a p a r k e n , bir y a n d a n d a
Filistinliler h a k k ı n d a Suriye'ye s ö z d e bilgiler u ç u r u y o r d u . Ş u s o n r a p o r
olayı Abas'ların ilk ve s o n işi d e ğ i l . Anti-siyonist m ü c a d e l e n i n ö n ü n d e yer
alan bir A r a p ö r g ü t ü n ü n A n k a r a ' d a k i d i p l o m a t ı h a k k ı n d a B a ş b a k a n Ö-
zal'a verilmiş bir r a p o r var.
Raporda, d i p l o m a t ı n d i p l o m a t i k d e ğ i l silah kaçakçılığı yaptığı ö n e s ü r ü ­
lüyor. (...) Bu raporların da M O S S A D tarafından verilen bilgilerle, g e n e
MOSSAD'ın y ö n l e n d i r i l m e s i s o n u c u hazırlandığını 2000'eDoğru güvenilir
kaynaklardan aldığı bilgilerle d o ğ r u l a d ı . 26 O c a k 1987 tarihli Cumhuriyet
gazetesi FKÖ Dış İlişkiler Daire Başkanı Faruk K a d d u m i ile bir g ö r ü ş m e
yayımladı. K a d d u m i , E b u Firaz'ın A n k a r a temsilciliğinde kalacağını belirt­
tikten sonra, "Bir istihbarat odağı'nın Filistinlilere karşı ö n y a r g ı l ı " d a v r a n ­
dığını söylüyor. (...)
Bir Arap, Bir İsrailli Tanık
MİT ile M O S S A D arasındaki ilişkiler A r a p d ü n y a s ı n d a ö t e d e n beri bili­
niyor. Kuveyt'te yayımlanan El Ray El Em gazetesi 13 Haziran 1987 t a r i ­
hinde şöyle yazıyor: "Türkiye istihbarat teşkilatıyla, İsrail istihbaratı ara­
sındaki sıkı işbirliği açığa çıktı." H a t t a israil gazeteleri bile k o n u y a yer ve­
r i y o r d u . İbranice yayımlanan İsrail gazetesi Ma'ariv, M O S S A D ve ŞİN
BET (İsrail İç İstihbarat Ö r g ü t ü ) ile MİT arasındaki u z u n z a m a n d a n b e ­
ri sıkı işbirliği ve güvenlik alanında karşılıklı y a r d ı m l a ş m a ve ortaklaşa ç a ­
lışma yapıldığını ortaya k o y u y o r . (...)
1985'te Türkiye'ye gelerek MİT yetkilileriyle g ö r ü ş t ü ğ ü bildirilen CIA üst
d ü z e y yetkililerinden H a r o l d R o o d ' u n israil'i d e s t e k l e y e n planlar getirdiği
anlatılıyor. (...)
H i r a m Abas, Sabah gazetesinde t a m sayfa reklamlara başladı. Dikkat
ç e k e n bir n o k t a Abas'ın kendisini ClA'nın karşıtı gibi g ö s t e r m e y e ö z e n
g ö s t e r m e s i . G ü n g ö r M e n g i (...) ş ö y l e diyor: " A m e r i k a hesabına çalışan
casusları s u ç ü s t ü yakaladığı için ClA'nın bile kara listesine giren H i r a m
Abas".
(...)
149
 H i r a m Abas'ın CIA k o n u s u n d a yüklü o l d u ğ u için böyle söyleyip yazdırt Ek-5
tığı ç o k açıktı. (...) Abas'ın, ClA'nın T ü r k i y e ' d e k i adamları listesinin başın
da b u l u n d u ğ u artık sır d e ğ i l d i . (...)
A m a A b a s artık bir emekli...

- A m e r i k a n İstihbarat örgütlerinin ilk d e f a

a ç ı k l a n a n gizli r a p o r u n d a k i itiraf:

"Anarşi yeterli değilse

özel ajanlarımızla
A m e r i k a ' n ı n dostu olan ülkelerdeki ımbfr 3« IB79« By Sı
faaliyetler raporunda "Ajanlarımız Exclusive:
Top Secret l 1 .S. A r m y Memo on I n f i l t r a t i n g
und Subverting Allies.
aşırı sol örgütlerin lider kadrolarına
sızarak onları kullanıyor" deniyor C t o v e r t A c t i o ı ı
I N F O R M A T I O N B U L L E T I N

fl) Bazı eski CİA görevlileri İsrafından açıklanan "Çok gizli "raporda Amerika'nın askeri
varlığının bulunduğu ülkelerde Siyasal istikrarın sağlanması için ne gibi bir politika
İzlenmesi gerekliği geniş bir biçimde anlatılıyor.

fl) Raporda Amerika'ya dost ülkelerde asi güçlerin şiddetten kaçınmaları halinde Hükü­
metlerin komünizme karsı pasiflik ya da kararsızlık,gösterdikleri bunu önlemek ve
hem kamuoyunu hem de hükümell harekete geçirmek için özel ajanların çeşitli terör
eylemlerine giriştikleri belirtiliyor.
) Raporda "Demokrasi . gelişmekte olan ülkelerde komünizm aleyhtarı düzenin gerek-
Gizli raporu yayınlayan dergi KClA'dan
lor urubunun cıkardıf)ı darrjlde yayınlandı. Amerikan İstihbarat öroütlerlrıln de­
mokrasi di|i gizil ful i yellerini belgelerle ortaya dûkmoyi amaçlayan dergi "Co-
vcrl Aclıon InlormationBulletlnlOrlulü eylem bilgi Oûlonı ladmı tasıyor.Yukarı-
daözollıklo Ameri kan tlyall çevreleri ndebliyük yankı uyandıran darglnln kapağı..

150 151
 BÖLGE KOORDİNASYON MERKEZİ ŞEMASI*
>
ASKERİ Sitate (Province) State- (Province)
SİVİL
Devlet (Eyalet) Askeri Personel
C i v i l Government
- Police, Lw A Order
- Intelligence Agencies
- Coobat
Military Staff

- Combat Support
— Savaş - Development Agencies - Coatbet Service Support
— Savaş destek (Agriculture, Commerce,
— Savaş hizmet destek Public Works, Coaawni-
c* t ions, Industry)
- Inforaatloo Office State (Province) Parsstlllt
Devlet (Eyalet) Yarı askeri
Devlet (Eyalet) Sivil Hükümet 1 Irregular Unit(s)
(Paramiliter) ve .Düzen dışı
— Polis, yargı ve diğerleri
(İrregular) Örgütler '
— İstihbarat örgütleri
— Kalkınma örgütleri (Tarım, USAID ltepresentatlve(s)
— Evsahibİ Ülke Silahlı Kuvvetleri Host Country Ragù lar Araad
Ticaret, Emekçiler, Haberleşme,
(Kara, Deniz, Hava, Jandarma) Forcee UnjLt(e) (Arery, Ravy
Endüstri)
— Devlet (Eyalet) Sürekli Görevlileri Air Force)
— Danışma Bürosu
- Feraanently aaslgned «1
— Devlet (Eyalet) Geçici Görevlileri
State (Province)
Amerikan AID Örgütü Temsilcileri U
S1
À Representative(s) - Tenporsrlly operatine
— Amerikan Silahlı Kuvvetleri
vithin Stata (Provinca)
— Savaş Other Boat Country, US, &
Amerikan İstihbarat Örgütü
— Savaş destek t i l l e d Civic A c t i v i t y Agencies]
Temsilcileri
— Savaş hizmet destek
Diğer Ev Sahibi Ülke, Amerika ve US Araad Forces Unit(s)
— Müttefik Silahlı Kuvvetleri - Ccab*t
Müttefik Sivil işler örgütleri1
Representatives of County - Coetbst Support
- Savaş destek •District) ACC - Comb*t Service Support
Bölge Koordinasyon Merkez: (ACC)
Temsilcilikleri - Savaş hizmet destek

Amerikan ve Müttefik Askeri

İUV* Allied C i v i l i a n Advisors Allied Araed Forces Uait(s)
Danışmanlar
- Combat
- Coabat Support
- Coabat Service Support .

^BöfgeKoordinasyon Merkezi (ACC) Hükümetin yerini alamaz.

s Bölge Koordinasyon Merkezi (ACC) bölgenin koşutlarına

OS and Allied Military Advli
göre düzenlenir. Ancak Bölge Koordinasyon Merkezi (ACC)
her türlü ateş desteği ile istihbarat birimlerini içermelidir.

• TOBB Genel Başkanı Ali Coşkun "Bu uzman kuruluşun (AID) bilgi
birikiminden yararlanacağız." •-
(1)2)
< ACC DOBS MOT REPLACE STATE (PROVIMCB) COVKRKMEOTS.
ACTUAL COMPOSITION OF ACC WILL BE DETERMINED BY LOCAL
• FM 31-16 Counter Guerilla Operation adh Amerikan rasmi talimnamesinden çevrilmiştir.
"SOURCES, BUT AS A WltDfJM. ACC SHOULD COMTADf ELEMENTS
FOR CONTROL OF TACTICAL GROUND FOtCES, PIKE SUPPORT, AIR
~ INTELLIGENCE, AMD InTERNAL DEVELOPMENT.

Fİgurt İ. T***Mat* (trovine*) arta coordination etnttr.

J
(Şema IV)

153
152
 Ek—7
Türkiye ajanların
cirit attığı bir ülke
haline geldi
Ü l k e m i z d e f a a l i y e t g ö s t e r e n y a b a n c ı ajanlarla onların kullandığı
y e r l i a j a n l a r ı n s a y ı s ı n ı n 1500 c i v a r ı n d a olduğu belirtiliyor
O Amerika, Sovyetler Birliği, İsrail,
Fransa, ingiltere ve Almanya he­
THE MYSTERIOUS SUPPLEMENT Bj sabına çalışan bu ajanların yoğun
STICKING IT TO THE "HOST COUNTIfY" bir çaba içinde bulundukları ve
bunların çoğu zaman yerli işbirlik­
çilerden faydalandıkları belirtiliyor.
# "Amerika'nın dostu olan ülkelerde
anarşi yeterli değilse,bzel ajanları­
mızla biz şiddetlendiriyoruz" şek­
lindeki itirafın yer aldığı Covert
Action adlı dergi Türkiye'deki ajan
faaliyetlerinin bir ara azaldığını,
"Covert Adiorfın Türkiye ile ilgili bölümü 'fakat son zamanlarda artış göster­
"Amerika'nın dostu olan ülkelerdeki anaral yeterli değilse özel alanlarımızla biz diğini yazıyor.
şiddet lend rlyoruz" şeklindeki ıtl'alın yer aldıflı Covert Action adlı derginin TOrki- (Yaz.,8! 4.sayfada)
ye ile llgi'l bolümünün kupürü görülüyor.. Dergide birçok İlginç açıklama daha var.
154
1975 yılının Nisan ayında Barış gazetesi «FM 3 0 - 3 1 , Karanlık O p e r a s ­
yonları - İstihbarat» isimli bir A m e r i k a n O r d u t a l i m a t n a m e s i n i n varlığın­
d a n söz etti. M a k a l e d e bu b e l g e n i n eki «B» kısmı üzerinde de d u r d u . O
g ü n d e n sonra ne t a l i m a t n a m e ne de «B» eki k o n u s u n d a b a ş k a tek bir
söz d a h a yayınlanmadı.
1975 yılından s o n r a k i bir iki yıl içerisinde «B» eki bazı Kuzey Afrika ülke­
lerinin b a ş k e n t l e r i n d e ve İ s p a n y a ' d a da o r t a y a çıktı. B e l g e n i n nasıl o l u p
da Akdeniz t u r u n a çıktığı anlaşılamadı. Belgeyi basına sızdıran kaynağın
istanbul'da b u l u n m a s ı akla yakın g e l i y o r d u . 1970'lerin ortasına d o ğ r u
T ü r k i y e CIA için yalnızca ö n e m l i bir h a b e r a l m a merkezi d e ğ i l aynı za­
m a n d a D o ğ u A v r u p a ' d a y ü r ü t ü l e n National Security A g e n c y (Ulusal G ü ­
venlik Ö r g ü t ü ) faaliyetler için d e bir k a r a r g a h d u r u m u n d a y d ı . Y u n a n c u n ­
tasının devrilmesi, Kıbrıs'ın fiili olarak b ö l ü n m e s i ve Türkiye'ye u y g u l a n a n
silah a m b a r g o s u n d a n s o n r a Y u n a n i s t a n ve Türkiye'deki A B D İstihbarat
faaliyetleri yavaşlatıldı, a n c a k d u r d u r u l m a d ı . Eski istihbarat d ü z e n i n i n ye­
n i d e n kurulması için gösterilen çabalar azalmadı, şu sıralarda da bu faa­
liyetlerin y e n i d e n hız kazandığı anlaşılıyordu.
1978 yılının Eylül ayında Triunfo isimli M a d r i d gazetesi Ek «B»nin t ü m
metnini yayınladı. A B D elçiliğinden bu ekin varlığını y a d s ı y a n tek s ö z c ü k
işitilmedi. Kısa süre sonra Ek «B»den bazı alıntılar Milano dergisi olan
L'Eurepea'da ilk m a k a l e y a y ı n l a n m a d a n kısa süre ö n c e g a z e t e n i n o l d u k ­
ça iyi bir üne s a h i p olan Giovvanni Valentini isimli yayımcısına R o m a ' d a -
ki A B D B ü y ü k e l ç i l i ğ i n d e çalışan üst d ü z e y d e k i bir yetkili t e l e f o n etti. Bel­
g e n i n yayınlanmasını «vakitsiz ve münasebetsiz» b u l u y o r d u . A B D yetkili­
leri dizinin yayınlanmasına engel o l a m a y ı n c a gazeteye bir açıklama g ö n ­
d e r e r e k b e l g e n i n u y d u r m a o l d u ğ u n u , resmi olarak varlığı yalanlanan bir
b e l g e y i yayınlamakla gazetenin şaşkınlığa n e d e n olacağı s ö y l e n d i . Mek­
t u b a g ö r e «Triunfo gazetesinde A B D O r d u s u FM 30-31 t a l i m a t n a m e s i bi­
ç i m i n d e yayınlanan belgenin eki y o k t u » Bu tür bir yalanlama ilginçti. Or­
du Ek " B " n i n varlığını yalanlıyor a n c a k zımni olarak da Ek «A»nın varlığını
kabul e d i y o r d u .
«B» ekinin ö z g ü n bir k o p y e s i Covert A c t i o n Information Bulletin dergisi
155

(ClA'dan emekli o l a n ya da atılan eski istihbaratçıların yayın organı) tara­
fından ele geçirilerek yayınlandı. Bu eki a n l a y a b i l m e k için FM 30-31 tali­
m a t n a m e s i n i n biraz da olsa anlaşılması gerekliydi. (Bu t a l i m a t n a m e bir­
ç o k askeri kitaplıklarda b u l u n a b i l e n v e emperyalist askeri o p e r a s y o n l a r a
yol g ö s t e r e n bir r e h b e r T a l i m a t n a m e d e , HC olarak anılan evsahibi ülke­
lerin entelijans servisleriyle ü l k e d e k o n a k l a y a n A B D askeri birlikleri ara­
sında nasıl ilişkiler k u r u l a c a ğ ı en ince ayrıntılarına kadar anlatılıyor. Belge
evsahibi ülkelerin, A B D çıkarlarına yakınlık duyduklarını ve bu g e l i ş m e
çizgisi içinde tutulmaları gerektiğini anlatıyor. D o s t l u ğ a y ö n e l e n A B D ve
d i ğ e r ülke arasında savaştan bir ö n c e k i tehlike; ülkede belirsizliğin ege­
m e n olması, Belirsizliğin en b ü y ü k n e d e n i de çeşitli iç isyanlar ve başkal­
dırmalar. T a l i m a t n a m e d e ; isyanların nasıl başladığı, geliştiği ve ne olduk-
ları tanımlanıyor İsyanların zararları, evsahibi ülke gizli sevrisleriyle
işbirliği halinde A B D O r d u s u istihbarat ö r g ü t ü n ü n bu isyanları nasıl başa­
rabilecekleri kararlılık ve d e n g e y i y e n i d e n kurarak A B D çıkarları için d e ­
vamlı d e s t e ğ i n nasıl s a ğ l a n a b i l e c e ğ i n i a ç ı k l ı y o r
Bu rehberi yabancılar g ö r e m e z ( N O FORN) 132 sayfalık hizmet talimat­
n a m e s i n d e : «FM 30-31-A ekiyle birlikte bu A B D o r d u s u n a evsahibi ülke
güvenlik ortamı i ç i n d e kararlılık ve d e n g e o p e r a s y o n l a r ı için gerekli d o k ­
trin taktikleri ve verebilecekleri istihbarat d e s t e ğ i k o n u s u n d a yol g ö s t e ­
rir.» d i y o r d u .
T a l i m a t n a m e ' d e isyan olasılıkları verebileceği zararlar ve olaylar
karşısında gizli servislerin ne yapabilecekleri k o n u s u n d a bilgiler var. Ev­
sahibi ülkenin gizli servisleriyle nasıl çalışılacağı, o p e r a s y o n l a r ı n nasıl
planlanacağı istihbarat d e ğ e r i o l a n belgelerin nasıl t o p l a n ı p d e ğ e r l e n d i r i ­
leceği, belirtiliyor. İstihbarat eğitiminin nasıl yapılacağı, örnekleri açıklayı­
cı notlar, istihbarat t o p l a m a teknikleri ve. ö r n e k bir istihbarat k u r s u için"
genel eğitim planı veriliyor. Askerlere ö z g ü pratik ç ö z ü m l e r i n en iyi ör­
neklerinden biri sayılabilecek bir de başka ek var: İsyan halininîn~belirti-
leri. Bu k o n u d a yaklaşık bin göstergelik bir liste verilmiş. Göstergeler"
arasında « H ü k ü m e t görevlilerinin kaçırılıp öldürülmesi» gibi ç o k açık,
olanlarından başka r a d y o satış ve kullanımında artış g i b i ilginç ve pek
d e isyanla bağlantısı o l m a y a n g ö s t e r g e l e r d e b u l u n u y o r . B a ş k a göster­
geler: «Öğrenim s i s t e m i n d e tartışmalı doktrinlerin yer alışı ve b a n k a soy­
g u n l a r ı n d a n artışlar.»
T a l i m a t n a m e n i n b ü y ü k b ö l ü m ü o l d u k ç a s a ç m a v e k o m i k s o ğ u k sa­
vaştan izlenimler taşıyor. «Tipik K o m ü n i s t isyan örgütü» tanımı yanlışlar­
la d o l u . Parti yapısının h ü c r e l e r d e n m e y d a n a geldiği söyleniyor. Parti
üyelerinin çeşitli işlevlere sahip h ü c r e l e r d e g ö r e v aldıkları bu hücrelerin
üç-yedi kişilik g r u p l a r d a n o l u ş t u ğ u ve h ü c r e n i n başında da bir k o m u t a n
b u l u n d u ğ u verilen bilgiler arasında. Belgeler akılları karıştırıcı aşırı sağcı
156
ö r g ü t l e r i n yayınlarını andırıyor.
T a l i m a t n a m e d e u y d u r m a bir m a s u m i y e t havası da seziliyor. «ABD g ü ­
venlik politikasının evsahibi ülkeye yapısal b a k ı m d a n y a r d ı m e t m e k iste­
d i ğ i söyleniyor.» Bu g ö r ü ş «B» e k i n d e yalanlanıyor. «B» ekine g e r e : A B D
istihbarat örgütlerinin birinci g ö r e v i n i n evsahibi ülkelerinin arkasından
çalışmak, askeri ve istihbarat ö r g ü t l e r i n e sızmak onları d e n e t i m altında
t u t m a k o l d u ğ u belirtiliyor. B u n u n A B D ' n i n politikası o l d u ğ u d a belirtiliyor.
FM 30-31 t a l i m a t n a m e s i n d e k i giriş b ö l ü m ü n d e «Ayaklanmaya karşı ev­
sahibi ülke ile ABD'nin birlikte o p e r a s y o n l a r y a p m a s ı ve böylelikle karar­
lılığı y e n i d e n kurması gerektiği» açıklanıyor. Giriş b ö l ü m ü d e v a m ediyor:
«FM 30-31 B, eki evsahibi ülke ö r g ü t l e r i n i n ABD o r d u istihbaratı alanı
içine girdiği belirtiliyor.»
Bu ç o k gizli belgenin en ilginç y ö n ü , hizmet t a l i m a t n a m e s i n d e ülkede
örgütleriyle birlikte A B D örgütlerinin isyanları bastırıp ö n l e m e y ö n ü n d e
işbirliği ö n g ö r ü l ü r k e n , ABD ö r g ü t l e r i n i n evsahibi ülkenin örgütleri içine
de sızmaları gerektiği anlatılıyor. B ö y l e c e yardım g ö r e n örgütler bu sız­
maların alanı haline geliyor.
Belgenin tüyleri ürperten başka bir b ö l ü m ü n d e «ABD ve yerel örgütlerin
isyana karşı birlikte yürüttükleri o p e r a s y o n l a r t e r c i h e n özgürlük, adalet
v e d e m o k r a s i adınadır, yine d e A B D h ü k ü m e t i , d e s t e k l e n m e s i g e r e k e n
rejimin yapısı hakkında karar v e r m e k t e k e n d i n e en b ü y ü k ö z g ü r l ü ğ ü ta­
nır. A B D ' n i n uluslararası d ü z e y d e k i çıkarları bakımından d e s t e k l e n e n y ö ­
n e t i m i n d e m o k r a t i k olması arzulanır birşeydir» deniliyor.
3. b ö l ü m d e A B D istihbaratının evsahibi ülkenin askeri ve polis ö r g ü t l e ­
rine nasıl ö n e m v e r m e s i gerektiği ve en s o n a ş a m a d a «ülke h ü k ü m e t i n e
bile nasıl baskı yapılabileceği» ve bu k o n u d a hazırlıklı b u l u n u l m a s ı gerek­
tiği anlatılıyor. Eğer evsahibi ülke h ü k ü m e t i zarar verici bir g ö r ü n ü m alırsa
bu tür baskı gerekli oluyor. Ekte: «Resmi girişimlerin bu belgenin k o n u ­
s u n u o l u ş t u r m a d ı ğ ı resmi o l m a y a n yeraltı faaliyetlerinde ise ABD o r d u s u
ve d i ğ e r örgütlerin s o r u m l u l u ğ u paylaşacakları» belirtiliyor,
4. B ö l ü m d e en olanaklı sızma ve e l d e e t m e hedeflerinin subaylar olduk­
ları evsahibi ülkelerin ö r g ü t l e n m e l e r i n d e k i t ü m elemanları elde e t m e n i n
A B D örgütlerinin bir görevi".olduğu da belirtiliyor. CİA'nın yardım sağla­
ması b a ş k a bir k o n u , diğer ülke örgütlerinin üyelerinin elde edilmesi
b a ş k a bir k o n u . A ekinin varlığının belirtileri d e . b u b ö l ü m d e . Bu ekin
ajanların elde edilmesinde genel bir d o k t r i n ve rehberlik sağladığı bu k o ­
n u d a genel bilgiler verdiği sanılıyor.
Sızma ve elde e t m e harekatı b u r a d a da bitmiyor. 2. kısımda «özel o p e ­
rasyonlardan» söz ediliyor. Evsahibi ülke isyana yeterince şiddetle reak­
s i y o n g ö s t e r m e z s e ABD o r d u istihbaratı h ü k ü m e t i v e k a m u o y u n u
157
d o ğ m a k t a olan tehlikeler karşısında ikna e d e c e k ve b u n u gerekli ö n l e m ­
leri a l m a y a z o r l a y a c a k elde ettiği ajanlar yoluyla «şiddet ya da şiddet ge­
r e k t i r m e y e n bazı eylemlerle d u r u m u n gerektirdiği ölçüde» y a p a c a k .
Başkaldıran kesime y e t e r i n c e sızılamamışsa «beklenen hedeflere
u l a ş m a k için aşırı sol ö r g ü t l e r d e n yararlanabilecek» Bu eylemler «FM 30-
31 t a l i m a t n a m e s i n d e açıklanan isyanın 2. ve 3. aşamalarındaki t e d h i ş ve
gerilla savaşını içeriyor.
Ajan p r o v a k a t ö r l e r i n kullanıldığı safhalarda g ö z e ç a r p a n acı g e r ç e k bir
evsahibi ülke h ü k ü m e t i n i n yalan ve yanlış provokasyonlarla «gerçekler­
d e n haberdar» edilmesini sağlaması.
S o n paragrafta ise evsahibi ülkenin arşivlerine erişilemediği t a k d i r d e bu
arşivlerdeki bilgileri elde e t m e k için o p e r a s y o n l a r ı n d ü z e n l e n m e s i gerek­
tiği var.
B u b e l g e d e n T ü r k i y e ' d e söz e d i l d i ğ i n d e i s p a n y a ' d a t ü m olarak basıl­
dığında A B D h ü k ü m e t i n d e n çıt çıkmadı, italya'da basılacağı z a m a n A B D
yetkilileri b u n u n «vakitsiz ve münasebetsiz» o l d u ğ u n u söylediler. S o n u n ­
d a R o m a ' d a k i ABD elçiliği F M 30-31 t a l i m a t n a m e s i n i n u y d u r m a o l d u ğ u n u
açıkladı.
Belgenin u y d u r m a o l d u ğ u n u d ü ş ü n m e k zor, ebat, üslup ve işaretler di­
ğer o r d u belgeleriyle aynı. Belge u y d u r m a y s a n e d e n 1975 yılında ortaya
çıktı? N e d e n elçilik yetkilileri yayınlanmasını «vakitsiz» buldular? Covert
A c t i o n d e r g i s i n i n isteği üzerine belgeyi inceleyen askeri istihbarat emek­
lileri b e l g e n i n g e r ç e k o l d u ğ u n a inanıyorlar. Belgenin d o ğ r u o l u p o l m a d ı ğ ı
k o n u s u n d a k i tartışmalara g i r m e d e n diğer ülkelerdeki yayıncılar gibi biz
de belgeyi okuyucularımıza o k u y u p kendilerinin karar v e r m e s i için ay­
nen s u n u y o r u z .
158
EK-9
Ç O K GİZLİ
KARARLILIK OPERASYONLARI İSTİHBARAT - Ö Z E L A J A N L A R
FM-30-31'e
EK:B
Karargah Kara Kuvvetleri Bölümü
Washington D.C 18 Mart 1970
l- GİRİŞ
Bu Ç O K GİZLİ FM 30-31 B eki hassas o l m a özelliğinden ötürü, Standard
FM serisinden yayınlanmıştır.
FM 30-31'de yerel iç s a v u n m a o r t a m l a r ı n d a A B D O r d u s u n u n istikrar
operasyonlarına d o k t r i n , taktik ve t e k n i k açıdan istihbarat y ö n ü n d e n na-
" sil d e s t e k o l u n a c a ğ ı anlatıldı. GenTşl^çTmde'dağıtılacağı ö n g ö r ü l d ü ğ ü için
içindekiler isyana karşı ve b u n d a n s o n r a EÜ olarak anılacak evsahibi ül­
keyle birlikte yapılacak istikrarı s a ğ l a m a y a yönelik o p e r a s y o n l a r l a kısıtlıy­
dı.
Diğer y a n d a n FM 30-31 B EÜ (Evsahibi Ülke) örgütlerini de A B D istihba­
ratı hedef olarak değerlendirir. Bu e k t e FM 30-31 ve FM 30-31 A ' d a anla-
' titan genel istihbarat ilkeleri tekrar e d i l m e y e c e k . Belgenin a m a c ı EÜ ör­
gütlerinin istihbarat operasyonları bakımından özel bir alan o l d u ğ u n u ve
EÜ hakkında istihbarat t o p l a y a r a k isyana karşı yapılması g e r e k e n işlem­
lerden d a h a genel bir bilgi v e r m e y i ve ABD çıkarlarının korunmasını
amaçlar.
Bu özel alandaki o p e r a s y o n l a r A B D O r d u s u n u n EÜ'deki isyan ve isyana
karşı birlikte çalışma alanının kısıtlı olması bakımından kesinlikle gizli
olarak kalmalıdır. A B D o r d u s u n u n n e d e n işe karıştığı hiçbir d u r u m d a b e ­
lirtilmemelidir.
EÜ örgütleri t e r i m i bu bağlantı içinde ş ö y l e c e anlaşılmalıdır:
a. EÜ'nün iç güvenlik ö r g ü t ü ,• •
b. E Ü ' n ü n silahlı kuvvetleri,
o E Ü ' n ü n silahlı kuvvetleri, polis ö r g ü t ü , sivil s a v u n m a örgütleri ulusal
ve yerel y ö n e t i m organları, p r o p a g a n d a örgütlerinin dışında kalan diğer
t ü m örgütleri.
Diğer bir deyişle A B D O r d u İstihbaratı EÜ'nün isyana karşı t ü m p o t a n -
159
siyelini harekete geçirmesinde" her y ö n ü y l e A B D politikasına u y g u n ola­
rak g e n i ş bir a l a n d a faaliyet gösterir. Uzmanlık isteyen askeri görevlerini
yerine getirirken o l a n a k çıkan her y e r d e A B D çıkarlarını kollamak z o r u n ­
dadır.
II Ö N C E S İ ( B a c k g r o u n d )
FM 30-31'de belirtildiği g i b i yakın g e ç m i ş t e k i ayaklanmalar, g e c i k m e k t e
o l a n ya da bağımsızlıklarını yeni kazanmış eski s ö m ü r g e l e r d e ortaya çık­
mıştır.
Başkaldırı t e h d i d i altında b u l u n a n az g e l i ş m i ş ülkelerdeki A B D m ü d a h a ­
lesi A B D ' n i n t ü m d ü n y a d a uyguladığı a n t i - k o m ü n i s t savaşın bir parçası­
dır. Başkaldırı k o m ü n i z m dışındaki b a ş k a k a y n a k l a r d a n da doğabilir,
aşiret, ırk ve m e z h e p kavgaları isyanlara n e d e n olabilir. Kaynağı ne olur­
sa o l s u n başkaldırılar her z a m a n k o m ü n i z m için ve k o m ü n i s t sızmalar
için o l a n a k sağlar, e ğ e r etkin karşı ö n l e m l e r alınmazsa komünistler
başarılı bir b i ç i m d e y ö n e t i m i ele geçirebilirler. A B D ' n i n b ö y l e d u r u m l a r d a
m ü d a h a l e s i için bakılacak ölçüt bir taraftan h ü k ü m e t i n k o m ü n i z m e karşı
aldığı ö n l e m l e r e d i ğ e r y a n d a n d a E Ü h ü k ü m e t i n i n A B D çıkarlarına göster­
d i ğ i t u t u m a bağlıdır.
II- SİYASAL EMEKLİLİK G E R E K S İ N M E S İ
A B D O r d u s u diğer A B D örgütleriyle aynı b i ç i m d e EÜ'deki herhangi bir
h ü k ü m e t i s o n s u z a d e k d e s t e k l e m e k d u r u m u n d a değildir. B u n u n n e d e n ­
leri vardır.
a. A B D d e s t e ğ i n d e n y a r a r l a n m a k t a olan bir h ü k ü m e t K o m ü n i s t ya da
K o m ü n i s t tahrikli bir isyan karşısında isteksizlikten ya da g ü ç s ü z l ü k t e n
zayıflayabilir.
b. Ü l k e d e k i ö n e m l i kesimlerin çıkarlarını y a n s ı t m a k t a yanlışlar yapabilir.
c. Aşırı milliyetçilikle A B D çıkarlarıyla u y u ş m a y a n hatta aykırı davranış
içinde olabilir. •
B u öğeler EÜ'de h ü k ü m e t değişikliğini v e b ö y l e c e d e A B D yardımından
ve r e h b e r l i ğ i n d e n EÜ d a h a rahat yararlanmasını A B D çıkarları bakımın­
d a n gerektirebilir.
isyana karşı birlikte o p e r a s y o n l a r ı n yapılması genellikle özgürlük, ada­
let ve d e m o k r a s i adınadır, bununla birlikte A B D h ü k ü m e t i yardım ede­
c e ğ i h ü k ü m e t i n yapısını s a p t a m a k t a k e n d i n e ö z g ü r l ü k tanır.
Azgelişmiş ülkelerden pek azında t a m a n l a m ı n d a d e m o k r a s i n i n ge­
lişebilmesi için yeterli birikim vardır. Katı ya da y u m u ş a k y ö n e t i m i s e ç i m ­
leri engelleyebilir otoriter y ö n e t i m gelenekleri derindir, halk isteklerinin
a n c a k ç o k k ü ç ü k bir kısmını dile getirir.
160
Bununla birlikte A B D ' n i n d e s t e k l e d i ğ i ülkenin d e m o k r a t i k s ü r e ç içeri­
sinde veya e n azından d e m o k r a t i k bir g ö r ü n ü m ü o l a n d ü n y a k a m u o y u
bakımından d a h a iyidir. B u y ü z d e n eğer anti-komünist t u t u m u s ü r d ü r e b i -
liyorsa d e m o k r a t i k yapı her z a m a n için A B D tarafından h o ş karşılanır.
Eğer bu gerekler yerine getirilmiyorsa yapının c i d d i b i ç i m d e d e ğ i ş t i r i l m e ­
sine azami ö z e n gösterilmelidir.
III-EÜ REJİMLERİNİN KARAKTERİSTİK ZAAFLARI
A B D politikasını etkileyen yukarıdaki g e n e l l e m e l e r d e n s o n r a az g e l i ş m i ş
ülkelerin yapısından k a y n a k l a n a n zayıflıklara azami d i k k a t harcanmalıdır.
a. Geri kalmışlığın, g e ç m i ş i n , v e y a her ikisinin etkisinde olarak isyanla
karşılaşan rejimler genellikle m ü z m i n iç h u z u r s u z l u k l a r d a n ve kararsız­
lıktan müzdariptirler. Ö n d e gelen siyaset adamları ç o ğ u z a m a n t e c r ü b e ­
siz, çelişkilidirler, rüşvet alırlar. O l a ğ a n ü s t ü liderler ortaya çıktığı z a m a n ,
çabaları m o d e r n koşullara u y a m a y a n y ö n e t i m m e k a n i z m a s ı etkisiz v e a z
ücret alan personal tarafından b o ş a çıkartılır."
b. Bu zaafiyet h ü k ü m e t örgütlerinin memurlarıyla isyancılar arasında g e ­
niş ilişki k u r m a olanakları d o ğ u r u r . Rejimlerin m ü z m i n d e n g e s i z l i ğ i n e ve
baştaki y ö n e t i m l e r e karşı başlayan isyanların kısmi ya da t ü m d e n
başarısına karşı garanti e t m e k isteyen kişiler vardır.
c. Azgelişmiş ülkelerdeki iç çelişkilerde taraflar milliyetçiliğin g e r ç e k sa­
hiplerinin kendileri o l d u ğ u n u ileri sürerler. A B D yardımının b ü y ü k miktar­
larda ve açık olarak verilmesi baş kaldıran tarafa h ü k ü m e t i kuklalıkla
s u ç l a m a k olanağı verir. B u n u n genel s o n u c u da halk ve devlet m e m u r l a ­
rı hatta o r d u mensupları arasında anti-Amerikancı d u y g u l a r ı n e g e m e n
olmasıdır. Silahlı Kuvvetler rejime bağlı olabilir hatta e g e m e n de olabilir­
ler, a n c a k o ülkedeki zaafiyetten onlar da etkilenmektedirler.
A B D O r d u s u n u n EÜ o r d u s u n d a n çıkarları yalnızca mesleki işbirliğinden
ibaret değildir. Ç o k d a h a geniş olarak, siyaset ithal ederler. Silahlı kuv­
vetler siyaset y a ş a m ı n d a ö n e m l i rol oynar, bu rolün ö n e m l i askeri ö n ­
lemleri g e r e k t i r e n d u r u m l a r d a , isyan halinde d a h a da artar.
IV-ABD O R D U İSTİHBARAT GÖREVLERİ
A B D O r d u istihbaratı EÜ h ü k ü m e t i n i n eylemleri k o n u s u n d a geniş bilgi
t o p a r l a y a c a k d u r u m d a d ı r . B u n u n l a birlikte A B D o r d u s u n u n özel çıkarları
bakımından istihbaratın ö n e m l i b ö l ü m ü n ü EÜ'nin o r d u birliklerinden v e
iç güvenlik kuvvetlerinden elde edilen kısmı oluşturur.
EÜ O r d u s u içindeki özel istihbarat alanları şunlar olabilir:
a. A B D O r d u istihbaratının ulusal ve yerel d ü z e y d e karşılıklı işbirliği y a p ­
tığı EÜ o r d u birliklerindeki kişiler.
161
 b. A B D o r d u s u istihbaratının, çalışan o r t a m ı b a k ı m ı n d a n ilişkiler kura­
bildiği o r d u b i r l i k l e r i n d e n personelle o l a ğ a n askeri işbirliği dışındaki faa­
liyetleri.
c. A B D o r d u istihbaratının d o ğ r u d a n ya da dolaylı olarak ilişkide b u l u n ­
madığı a n c a k , isyancı g ü ç l e r tarafından ç a b u k etkileyebilecek d u r u m d a
olan yerel birlikler. Bunlar isyancıların etkisine genellikle en açık olanları­
dır.
d. U z u n menzilli keşif birlikleri ya da özel g ö r e v birlikleri gibi seyyar bir­
likler. Bu tür birlikler isyancıların k o n t r o l ü altındaki b ö l g e l e r d e eylemler
yaptıkları için isyancılar tarafından rahatça etkilenebilirler.
E Ü ' n ü n o r d u s u n a ek olarak ülkenin iç güvenlik ö r g ü t ü n e ve polis kuvve­
tine d e a z a m i dikkatin g ö s t e r i l m e s i gereklidir,
Polis genel olarak mahalli sakinlere o r d u birliklerinden d a h a yakındır.
Bu d a h a güvenli bir haber kaynağı olabildiği gibi d a h a da risklidir. Bu risk
polis kuvveti askere alınıp da yerlerine d a h a ç o k e ğ i t i m gerektiren yeniler
geldiği z a m a n d a h a d a artar.
A B D o r d u s u n u n istihbarat operasyonlarının aşağıda belirtilen listedeki
belli başlı hedeflere yöneltilmesinin bazı nedenleri vardır.
a. EÜ o r d u birliklerini sızmalara ve başkaldırıya s e m p a t i d u y a n unsurla­
rın ya da A B D d ü ş m a n ı olan kişilerin e t k i l e m e s i n d e n k o r u m a k .
b. EÜ o r d u s u üyelerinin geleceklerini garanti altına almak isteklerinden
ö t ü r ü başkaldıran gruplarla ilişki kurmalarını ö n l e m e k .
o E Ü ' n ü n o r d u s u n d a A B D ' y e yakınlığıyla tanınan subayların terfi e t m e ­
lerine çalışmak.
d. EÜ o r d u s u n u n saflarındaki etkisizliği ve rüşvetçiliği mazur görülebilir
d ü z e y e indirmek.
e. Aynı tür k o r u m a görevini EÜ'nin A B D istihbaratı sahasına giren t ü m
örgütlerinde yürütmek.
Bu hedeflerin gerçekleştirilmesi, EÜ örgütleri içindeki muzır gelişmelerin
e r k e n teşhis edilebilmesi A B D istihbaratının z a m a m ı n d a t e p k i g ö z e t m e ­
sine bağlı o l d u ğ u n u bilmek gerekir.
V-EÜ'DEKİ ZARARLI GİRİŞİMLERİN TEŞHİSİ
A B D O r d u istihbaratı tarafından EÜ örgütleri içinde tahkikatı ve teşhisi
gerektiren zararlı faaliyetler belirtileri şunlardır:
a. 1. Siyasal güvensizlik, 2. rejime karşı g i d e r e k s o ğ u y a n tavırlar, 3.
başkaldıranlara sempati, 4. b a ş k a l d ı r a n l a r a ortaklık.
b. Başkaldıran tarafın p r o p a g a n d a s ı n d a n EÜ memurlarıyla A B D örgütle-
162
rinde çalışan kişiler arasında d o ğ a n ç a t ı ş m a l a r d a n , ' y a da Amerikalı yet­
kililerin ç o k açık b i ç i m d e b u y u r g a n d u r u m d a b u l u n m a l a r ı n d a n d o ğ a n
hoşnutsuzluk ve anti-Amerikancı d u y g u l a r .
c. EÜ memurlarını başkaldıran kimselerle a k r a b a d u r u m u n a d ü ş ü r e n
kan bağları. Bazı ailelerin h e m h ü k ü m e t h e m de başkaldıran taraflar a r a ­
sında akrabalarının bulunması. Böylelikle bu aileler iki tarafta oynadıkları
için kendilerini kurtarabilirler. Kanbağları, özellikle k e n d i d o ğ u m yerleri
yakınında g ö r e v bu y ü z d e n de aile ve a r k a d a ş baskısına m a r u z kalabi­
len, polis kuvvetleri için önemlidir. »*
d. Rüşvetçilik, rüşvet alanların h e m isyancılar tarafından baskı altında
tutulabilmesi h e m de yaygınlaştığında halkın rejime o l a n güvenini sars­
ması bakımından böylelikle de isyanın yaygınlaşmasını s a ğ l a m a bakımın­
d a n ö n e m l i olmaktadır.
e. Etkinsizlik ve b u n d a n d o ğ a n operasyonların ağır ilerlemesi giderek
d ü ş m a n a d o ğ r u d a n bir d e s t e k sağlayabilir, idari İşlemlerin yavaşlaması
başkaldıranlara s e m p a t i d u y u l m a s ı y ü z ü n d e n d e olabilir. B u ç o k bilinen
bir idari s a b o t a j t ü r ü d ü r . Göreceli olarak uygulaması kolay ve ortaya ç ı ­
karılması da z o r d u r .
VI-ABD O R D U İSTİHBARATI HAREKATI
ABD o r d u istihbaratı zaafiyet belirtileri g ö r ü l ü p de u z u n süre d e v a m
ederek s o m u t bir zarar ortaya çıkabilmesi d u r u m u n d a u y g u n işlemleri
önerecek d u r u m d a olmalıdır. Bu tür harekatlar, kişiler, v e y a d a h a genel
olarak gruplar ü z e r i n d e baskı yaratabilecek önlemler olabilir. B u n u n da
ötesinde EÜ ö r g ü t l e r i ve en s o n olarak da h ü k ü m e t üzerinde yaratılabile­
cek baskılardan söz edilebilir.
ABD O r d u istihbaratının EÜ'nin s o r u m l u örgütüyle işbirliği y a p m a s ı arzu­
lanır bir şeydir. A m a bazı d u r u m l a r d a birlikte hareket ayrılan ya da ç e ­
lişen çıkarlardan ö t ü r ü gerçekleşemeyebilir. ABD o r d u istihbaratı A B D
çıkarlarını EÜ'deki muhalif kuvvetlere r a ğ m e n s a v u n m a k zorundadır.
Bu ayrılıkların ya da çelişkilerin yer aldığı d u r u m l a r genellikle bazı k a d r o ­
lar ve siyasal ya da bürokratik işlemler tarafından bazı kişilerin k o r u n ­
dukları d u r u m l a r d a ortaya çıkabilir.
Harekat EÜ ö r g ü t l e r i n i n hatta h ü k ü m e t i n i n etkilenmesi ya da baskı altı­
na alınması b i ç i m i n d e A B D çıkarları tehlikeye g i r d i ğ i n d e g ü n d e m e gele­
bilir. Alınacak ö n l e m l e r resmi olabildiği gibi gayri resmi de olabilir.
Resmi ö n l e m l e r b u b ö l g e d e tartışılan hiçbir d u r u m d a g ü n d e m e gelmez.
Gayrı resmi girişimler ise A B D o r d u istihbaratı ve diğer A B D örgütlerinin
ortak s o r u m l u l u k sahasına girmektedir.
163
 VII-İSTİHBARATTA REHBERLİK
A B D O r d u istihbaratı ve EÜ örgütleriyle birlikte y ü r ü t ü l e n istikrar hare­
katlarının başarısı ABD'li ve yerel personel arasındaki karşılıklı anlayışa
bağlıdır.
A B D personeli ve EÜ'deki muhatapları arasındaki ilişkilerin d e r e c e s i ne
olursa olsun b u s o r u n u n k o l a y bir ç ö z ü m ü E Ü ö r g ü t l e r i n d e n A B D O r d u
istihbaratıyla ajanlık ilişkisi içinde bulunabilecek kişilerin elde edilmeleri­
dir.
Bu y ü z d e n EÜ örgütlerinin ö n d e gelen üyelerinin u z u n d ö n e m l i ajanlar
olarak elde edilmesi önemlidir.
VIII-İSTİHBARAT AMAÇLI ELDE E T M E
A B D o r d u s u n u n özel a m a ç l a r ı için en ö n e m l i elde e t m e hedefi EÜ'nin
o r d u s u n d a k i subaylardır. Azgelişmiş ülkelerin b i r ç o ğ u n d a subaylar var­
lıklı ailelerden geliler. Aile g e l e n e ğ i olarak ve ö ğ r e n i m b a k ı m ı n d a n t u t u c u ­
durlar. Bu y ü z d e n de isyana karşı çeşitli doktrinleri b e n i m s e m e k t e ol­
d u k ç a alıcıdırlar. Bunlar o l d u k ç a önemlidir, ç ü n k ü ülkelerinin gelişme­
sinde hiç de a z ı m s a n m a y a c a k ö l ç ü d e ö n e m l i roller oynarlar.
Aşağıdaki kategorilerde bulunanlar uzun d ö n e m l i elde e t m e l e r için aza­
mi d i k k a t gerektirirler.
a.-ABD ile u z u n d ö n e m l i kültür ve e k o n o m i k ilişkiler içerisinde b u l u n a n
ailelerden gelen subaylar.
b. A B D askeri eğitim p r o g r a m l a r ı n d a n yararlananlar ile özellikle A B D ' d e
e ğ i t i m g ö r m ü ş bulunanlar. '
o E Ü ' n ü n istihbarat ö r g ü t ü n e atanmak d u r u m u n d a b u l u n a n subaylar.
Bunlar özel d i k k a t gerektirirler a m a bu d i k k a t i n aşırı olması da gerekli
değildir.
A B D e ğ i t i m , k u r u m l a r ı n d a eğitmenler alt paragraf 2 (b) de belirtildiği
üzere 1. siyasal sadakatleri 2. k o m ü n i s t idolojiye karşı bağışıklıkları ve 3.
A B D ' n i n d e m o k r a t i k idealleri bağlılıkları b a k ı m ı n d a n kurslara katılan s u ­
bayları i n c e l e m e k l e y ü k ü m l ü d ü r l e r . ABD e ğ i t i m p r o g r a m ı n a katılan her
s u b a y hakkında eğitim s o n u n d a gizli bir r a p o r verilerek A B D O r d u İstih­
baratı saflarında uzun d ö n e m l i istihdam edilip e d i l e m e y e c e k l e r i raporlar­
da belirtilir.
Elde e t m e sorunları FM 30-31 A'da geniş ve detaylı olarak ajanlar yoluy­
la istihbarat (HUMINT) ( H u m a n İntelligence) genel d o k t r i n i n e bağlı ola­
rak d a h a geniş b i ç i m d e belirtilmektedir. Bu ekte belirtilen direktifler EÜ
ö r g ü t l e r i n d e n ajan d e v ş i r m e işlemlerinde d e uygulanmalıdır.
164
IX-ÜLKE DIŞINDAKİ A B D Y U R T T A Ş L A R I N D A N Y A R A R L A N M A
ABD o r d u istihbaratı EÜ'lerde y a ş a y a n A B D yurttaşlarından d o ğ r u d a n
istihbarat kaynağı olarak ya da EÜ yurttaşlarından resmi ya da b a ş k a g ö ­
revlerde bulunanlarının bazılarının u z u n d ö n e m l i a j a n olarak elde edile­
bilmesi k o n u s u n d a yol gösterici o l a r a k yararlanılabilir. Bu tür A B D yurt­
taşları A B D o r d u mensupları ye işadamları dışında diğer A B D kurumları
için ve kitle iletişimi dalında EÜ'de çalışanlar olabilir.
X-BAŞKALDIRI H A R E K E T L E R İ N E SIZMA
FM 30-31 t a l i m a t n a m e s i n d e EÜ ülkeleri örgütlerinin başkaldıran tarafa
ajanlar yoluyla sızmadaki ö n e m l e r i karşı harekatta b u l u n m a k açısından
anlatılmıştı. İsyancı ajanların E Ü ' n ü n örgütlerine h ü k ü m e t kuruluşlarına,
polisine ve askeri istihbaratına sızabilme tehlikeleri belirtilmişti. Bunlar
gizli istihbarat bilgiler toplayabilirler. EÜ ö r g ü t l e r i n d e isyan hareketi k o ­
n u s u n d a yeterli isyancı ajanların sızdığı ve h ü k ü m e t kararlarının u y g u l a n ­
masını önledikleri söylenebilir.
Bu d u r u m d a A B D O r d u istihbaratı iki a n a harekat çizgisi takip etmelidir.
a. EÜ'nün iç güvenlik örgütlerine sızarak isyancılar lehinde çalışan ajan­
ları s a p t a m a k ve bu tür ajanların çalışmaları üzerinde gizli d e n e t i m kur­
m a k g e r e k m e k t e d i r . (Bu tür d u r u m l a r d a k i harekat y ö n t e m l e r i her ülkeye
göredeğişir).
b. İsyancıların lider k a d r o s u n a güvenilir ajanlar yerleştirmelidir, bu a j a n ­
lar isyancıların EÜ örgütlerine karşı istihbarat y a p a n k a d e m e l e r d e g ö r e v
almalıdırlar. EÜ örgütleri hakkında isyancı k a y n a k l a r d a n edinilen bilgile­
rin A B D O r d u istihbaratının d o ğ r u hareket etmesi ve ABD çıkarları için
gerekli ö n l e m l e r i n alınması k o n u s u n d a ç o k ö n e m l i o l d u ğ u akılda t u t u l ­
malıdır.
XI-ÖZEL HAREKATLARDAKİ AJANLAR
Z a m a n z a m a n EÜ hükümetleri k o m ü n i s t ya da k o m ü n i s t kaynaklı ayak­
lanmalar karşısında kararsızlık ve etkisizlik gösterebilir, A B D örgütleri ta­
rafından verilen istihbarata u y g u n şiddetle karşı harekata geçemeyebilir.
Bu tür d u r u m l a r , isyan e d e n tarafın taktik nedenlerle şiddet kullanmak­
t a n v a z g e ç t i ğ i z a m a n l a r d a ortaya çıkabilir, bu d u r u m l a r d a EÜ yetkilileri
aldatıcı bir güvenlik d u y g u s u n a kapılabilirler. Bu d u r u m l a r d a A B D O r d u
istihbarat kaynakları EÜ hükümetlerini ve artan başkaldırı tehlikesine ve
h e m e n karşı harekete g e ç m e k gerekliliğini özel operasyonlar yoluyla ik­
na etmelidirler.
Bu nedenle A B D O r d u İstihbaratı özel görevli ajanlarla isyan harekatı
içindeki en radikal gruplar arasına sızabilen özel harekat timleri k u r u l m a -
165

sına d i k k a t etmelidir. Yukarıda ö n g ö r ü l e n e b e n z e r d u r u m l a r d o ğ d u ğ u za­
m a n bu timler ABD O r d u istihbaratının k o n t r o l u n d a şiddet içeren veya
i ç e r m e y e n d u r u m a , özelliğine bağlı harekatlara girmelidirler. Bu tür hare­
katlar FM 30-31'de a y a k l a n m a n ı n II. ve l l l ' ü n c ü safhalarında tanımlanan­
lara u y g u n olmalıdır.
isyancılar lider k a d r o s u içerisine bu tür ajanlar etkin b i ç i m d e yerleştiri-
l e m e z s e aynı amaçların gerçekleştirilmesinde aşırı sol ö r g ü t l e r d e n ya­
rarlanılabilir.
XII-ABD O R D U İSTİHBARATININ AVANTAJLARI
insan istihbaratı alanında (HUMINT) A B D O r d u s u personeli b i r ç o k d ü ­
zeylerde EÜ'nün istihbarat yapısında kendi muhataplarıyla yakından
ilişki içinde o l m a k avantajına sahiptirler. K e n d i ö ğ r e n i m üstünlüklerine
t e c r ü b e ve uzmanlarına dayanarak bu tür işbirliğinden d o ğ a n her türlü
d u r u m d a rütbe bakımından kendilerinden üstün d u r u m d a olan muhata­
pları karşısında bile A B D o r d u mensupları d a i m a yararlı çıkarlar. Bu ya­
kın işbirliği ABD O r d u istihbaratının, EÜ istihbarat yapısı hakkında an­
laşılabilirce detaylı bir açıklamasının yapılmasını sağlar.
FM 30-31'de Ulusal İç S a v u n m a E ş g ü d ü m Merkezinin kurulmasının ve
B ö l g e E ş g ü d ü m Kontrol Merkezlerinin kurulmasının arzülanabilirliğini,
böylelikle istihbarat o p e r a s y o n l a r ı , y ö n e t i m ve lojistik hizmetlerini isyana
karşı tek bir yaklaşım çizgisine oturtmayı sağlar.
Bu öneri EÜ'nün isyana karşı g ö s t e r e b i l e c e ğ i çabaların iyileştirilmesi ko­
n u s u n d a yapılmıştır. Ama b u n u n yanında A B D o r d u istihbaratının EÜ or­
d u s u n a b ü t ü n olarak sızabilmesini de kolaylaştırabilir. Ulusal iç Savun­
m a E ş g ü d ü m Merkezi v e B ö l g e E ş g ü d ü m K o n t r o l M e r k e z l e r i n d e çalışan
A B D personeli EÜ'nin o r d u ö r g ü t ü , o p e r a s y o n l a r ı n y ö n e t i m i lojistiği ve
istihbaratı k o n u s u n d a y a y g ı n bilgi edinebilirler.
Ulusal İç S a v u n m a E ş g ü d ü m M e r k e z i n d e ortak arşivler kurulmalıdır.
EÜ'nün A B D personeli tarafından resmi olarak erişilemeyen arşivlerin
b u l u n m a s ı n d a n kuşkulanıldığı veya bilindiği hallerde bu arşivlere
ulaşabilmek için özel o p e r a s y o n l a r düzenlenmelidir.
S a v u n m a Bakanının Emriyle W. C. W E S T M O R E L A N D General, Birleşik
Devletler O r d u s u G e n e l k u r m a y Başkanı Adına
Resmi:
K E N N E T H C. W I C K H A M T u ğ g e n e r a l , Birleşik Devletler O r d u s u
166
YAZI VE YAYINLAR
(Talat Turhan)
1 G e n ç Kemalistler Savunması (8 Eylül 1964 g ü n ü G e n e l k u r m a y M a h k e ­
mesine verilmiştir) (61 sahife) (yayınlanmadı)
2 Orgeneral C e m a l Tural'a açık m e k t u p (Akşam, 6 Aralık 1965) (Emekli
K u r m a y Albay Selçuk Atakan'la m ü ş t e r e k imzalı)
3 Emekli T ü m g e n e r a l Fahrettin S o y d a n e r ' e verilen yanıt yazıları:
a. "Talat A y d e m i r ' i n hatıratıyla ilgili a ç ı k l a m a " (Akşam, 14 Aralık 1966)
b. "Talat Turhan'ın emekli T ü m g e n e r a l Fahrettin S o y d a n e r ' e c e v a b ı "
(Akşam, 20 Şubat 1967)
c. "Talat Turhan'ın S o y d a n e r için yaptığı a ç ı k l a m a " (Akşam, 4 Nisan
1967)
4 infazlarla ilgili açıklama (Dünya, 8 Nisan 1967)
5 Bir Y ı l d ö n ü m ü n ü n D ü ş ü n d ü r d ü k l e r i (Dünya, 22 Mayıs 1967)
6 22 Şubat ( A k ş a m , 24 Şubat 1969) (Emekli K u r m a y Yarbay O s m a n De-
niz'le müşterek imzalı)
7 Sayın Sunay'a açık m e k t u p (Devrim, 20 O c a k 1970)
8 B o m b a Davasında Talat Turhan'ın savunması (1975) (10 klasör, ekle­
riyle 5000 sahife) (Bir b ö l ü m ü iki kitap halinde yayınlandı, b ü y ü k b ö l ü m ü
henüz yayınlanmadı.) ( M a d d e : 15, 20, 23 ve 25'e bakınız)
9 T ü r ü n ' d e n c e v a p b e k l i y o r u m ( C u m h u r i y e t , 5 Ekim 1975)
10 Terazinin Kefesi ve Devlet Güvenlik Mahkemeleri (Politika, 28 Eylül - 4
E k i m 1976)
11 Devlet Güvenlik M a h k e m e s i n e n e d e n hayır (Cumhuriyet, 29 Eylül
1976)
12 12 Mart h u k u k u n u n ardındaki A m e r i k a mı? (Politika, 11-13 E k i m
1976)
13 Demirelci devrimcilik ve AET (Politika, 19-21 Ekim 1976)
14 işçi sınıfı ve sınıf g e r ç e ğ i (7 G ü n Dergisi, 16 Şubat-9 Mart 1977)
15 S a v u n m a m (7 G ü n Dergisi, 23 Mart - 6 Nisan 1977) (Giriş b ö l ü m ü )
167