ÖZ DEĞERLER VE ÖZ

VEKTÖRLER
Öz değer problemi Ax = λ x
lineer sistemi X = 0 dışında 1)Öz değerler hakkında genel bilgi
çözümlere sahip olacak şekilde λ 2) Kuvvet iterasyon yöntemi

sayılarının belirlenmesini gerektirir. 3) House-holder 3’lü köşegenleştirme yöntemi

Bu sayılara Öz değerler denir. Buna 4) QR çarpanlarına ayırma yöntemi.

karşılık gelen çözümlere de öz

vektörler denir. Bu bölümde öz

değerler ve öz vektörlerle ilgili

nümerik çözüm yöntemleri ele

alınacaktır

A = a jk  , nxn tipindeki bir matris ve x de n bileşenli bir vektör olsun.

Bu durumda, Ax = λ x (1.1) olacak şekilde λ skalerleri ve sıfırdan
farklı x vektörlerini bulma problemine, öz değer -öz vektör problemi ve λ skalerlerine
de A matrisinin öz değerleri yada karekteristik değerleri denir. Genel olarak λ skalerleri
ve x vektörleri kompleks elemanlı olabilirler.
A matrisinin tüm öz değerlerininkümesine A nın
spektrum'u (spectrum) denir. Dikkat edilirse (1.1) denklem indeAx çarpım ı x
vektörünü yine kendi skaler katına dönüştürmektedir. Bundan dolayı (1.1) denklemi
(A- λ I)x = 0 (1.2)

şeklinde yazılabilir. BuradaI , nxn tipinde birim matristir. (1.2) sistemi

homojen bir sistem

olup bu sistemin sıfır çözümü her zaman vardır. Sıfırdan

farklı çözüm olabilmesi için karekteristik

determinant det(A- λ I) = 0
λ ya göre n.dereceden bir
olmalıdır. Dikkat edilirse bu determinant hesaplandığı zaman

denk. Bu polinomun kökleriλ öz

polinom elde edilir, bu polinoma karekteristik polinom

değerleridir. Biz genellikle A matrisinin

öz değerlerini :

λ 1 , λ 2 , ………, λ n şeklinde göstereceğiz.

Örnek. Aşağıdaki matrisin öz değerleri ve öz vektörlerini bulunuz.

2 1 1
A = 2 3 4
−1 −1 − 2

Çözüm. BirA matrisinin öz değer ve öz vektörlerinin, sırasıyla

Ax = λ x denklemini sağlayan
λ (A - λ I)x = 0 ve bu da bir
sayıları ve x vektörleri olduğunu biliyoruz. Bu eşitlikten

homojen denklem sistemi olduğundan

 | A- λ I|=0 sonucuna varılır.Buna göre:
sıfırdan farklı çözümünün var olabilmesi için

2−λ 1 1
0=[A -λ I ]x = 2 3−λ 4 =( λ -1 )( λ -1 ) (3 + λ )
−1 −1 −2−λ

olur. Buradan verilen matrisin öz değerleri :

λ1 =λ
1, 2=−λ1,=3 3 olarak bulunur.

λ 1,λ 2 , λ 3 öz değerlerine karşılık gelen öz vektörleri bulmak için bu

değerleri
öz tek

tek (A - λ I)x = O denklem sisteminde yerine koyup, elde edilen

denklem sistemlerini çözeceğiz.

λ1 = l için:
2 1 1  x1  0 
 x  0 
A = 2 3 4  2 = 
−1 −1 − 2  x3  0 
olur. Buradan :

 x1   −1
x1 =  x2  = 1 
 x3  0 

λ
elde edilir. Benzer işlemlerle, 1 = -l ve λ3 = 3 için de

0  2 
x2 = 1  ve x3  
= 3  öz vektörleri bulunur
 −1  −1

l.Tanım. B matrisi nxn tipinde bir matris olsun. Eğer

B = T −1 AT
olacak şekilde bir T matrisi varsa B matrisi A matrisine benzerdir denir.
l .Teorem. Benzer matrislerin öz değerleri aynıdır. Eğer x , A matrisinin
özvektörü ise, y = T-1x de B matrisinin öz vektörüdür.
2.Tanım. nxn tipindeki bir A matrisi için A−1 = At ise, A
matrisine ortogonal matris denir.
2.Teorem. Öz değer ve öz vektörlerle ilgili aşağıdaki özellikler vardır.
(a) A matrisi tekil ise en az bir öz değer sıfırdır. A matrisi tekil değilse tüm

öz değerler sıfırdan farklıdır.

(b) Birim matrisin bütün öz değerleri l dir.
(c) A köşegen bir matris ise, öz değerler köşegen elemanlarıdır.

(d) A simetrik bir matris ise tüm öz değerleri reel dir.

(e) A Hermitsel bir matris ise tüm öz değerleri reel dir.

(f) A−1 matrisin öz değeri, A nın öz değerinin tersine eşittir.

(g) Reel simetrik bir matrisin tüm öz vektörleri karşılıklı ortogonaldir.
(h) A ve At matrislerinin öz değerleri aynıdır.

(i) Eğer bir A matrisinin λ öz değerine karşılık gelen öz vektörü v ise,

c bir sabit olmak üzere cv de A matrisinin öz vektörür.

7. Teorem. (Schur teoremi): A a jk  , n × n tipinde bir matris ve

A a jk  nın öz değerleri de λ1 ........

λ n olsun. Bu durum da

n n n

∑| λ | ≤∑∑
i =1
2

=j 1 =k 1
| a jk| 2 olur.

Örnek: Aşağıda verilen matrisin öz değerlerini bulunuz ve bu öz değerler için Schur

eşitsizliğini kullanarak bir sınır bulunuz.

 26 −2 2 
 
A =  2 21 4 
 4 2 28 
 

Çözüm: verilen matrisin öz değerleri λ1 = 30,λ 2 = 25,

λ 3= 20 olarak bulunur.

Schur eşitsizliğinden

|λ
| ≤
1949 elde edilir.

30 2 + 252 + 20 2 = 1925 olarak bulunur.

Buradan 1925<1949 elde edilir

.