Arte cirterciense.

Contexto histórico artístico.

A orde cisterciense (en latín: Orde cistercienses), igualmente coñecida como orde do Císter ou ata como
santa orde do Císter é unha orde monástica católica reformada, cuxo orixe remonta á fundación da
Abadía de Molesme por Roberto de Molesmes en 1075, posteriormente en 1098, Roberto e varios
monxes saen de Molesmes, descontentos coa falta de acatamento da Regra de S. Benito, funda un novo
mosteiro en Císter onde cumprir máis estritamente a regra, nacendo a Orde do Císter ( ao principio foron
chozas o redor dunha capela, como non seguen a regra S. Benito), funda alí unha abadía Cîteaux.( A
Orde configurouse durante medio século 1075 ao 1125).
A orde cisterciense desempeñou un papel protagonista na historia relixiosa do século XII. Pola súa
organización e pola súa autoridade espiritual, impúxose en todo o occidente, ata nas súas marxes. A súa
influencia foi particularmente importante no leste do Elba onde a orde fixo progresar ao mesmo tempo o
cristianismo, a civilización e o desenvolvemento das terras». Debe o seu desenvolvemento a Bernardo de
Caraval (1090-1153) home de gran carisma que fixo que o século XII fose a época máis importante do
cisterciense, non sendo o seu fundador consideráselle o mestre espiritual da orde. A orde cisterciense, nos
nosos días, está de feito formada por dúas ordes e varias congregacións. A orde da Común
Observancia» contaba en 1988 con máis de 1.300 monxes e 1.500 monxas, repartidos respectivamente
en 62 e 64 mosteiros. A Orde Cisterciense da Estreita Observancia», comprende hoxe en día preto de
2.000 monxes e 1.700 monxas, comunmente chamados trapenses porque proveñen da reforma da abadía
da Trapa, repartidos en 106 mosteiros masculinos, abadías e priorados e novas fundacións, e 76
mosteiros femininos, tamén chamados abadías ou priorados, xunto con outras fundacións, no mundo
enteiro. Pero se as dúas ordes cistercienses están actualmente separadas, manteñen estreitos vínculos de
amizade e colaboración entre eles, sobre todo no ámbito da formación e da reflexión sobre o carisma
común. Na Idade Media chámanlles monxes brancos.
O seu hábito é practicamente o mesmo: túnica branca e escapulario negro, retida por un cinto que
leva por baixo; o hábito de coro é a tradicional cogulla monástica, de cor branca, de onde vén a
denominación de monxes brancos. De feito, chamóuselles na Idade Media os monxes brancos en
oposición aos monxes negros, que eran os beneditinos. Tamén é frecuente a denominación monxes
bernardos ou simplemente bernardos polo impulso que deu á orde Bernardo de Fontaine. Aínda que
seguen a regra de san Benito, os cistercienses non son propiamente considerados como beneditinos. En
efecto, é no IV Concilio de Letrán (1215) cando a palabra beneditino apareceu para designar aos monxes
que non pertencían a ningunha Orde centralizada,por oposición aos cistercienses. Pero numerosos
vínculos unen a ambas as familias monásticas, en particular no ámbito da formación.

A orde cisterciense promove o ascetismo, o rigor litúrxico e trata, con certa mesura, o traballo como
un elemento cardinal, como o demostra o seu patrimonio técnico, artístico e arquitectónico. Ademais da
función social que ocupou ata a Revolución francesa, a orde exerceu unha influencia importante nos
ámbitos intelectual ou económico, así como no ámbito das artes e da espiritualidade.
Regula de san Benito:...di o Profeta: sete veces ao día encomieiche... dixo o mesmo Profeta : a media
noite levantábame para darche grazas... ofrezamos pois... encomios ao noso Creador... nestes tempos...
en Laudes, Prima, Terza, Sexta, Nona, Vésperas e Completas, e levantémonos pola noite para darlle
grazas.
A igrexa era para o uso exclusivo das comunidades de monxes e conversos. Por iso non hai unha
fachada principal por onde entran os crentes á igrexa. Os monxes accedían por dúas portas laterais da
parte dianteira, polo día a través do claustro e pola noite desde o dormitorio pola escaleira de maitines. Os

conversos entraban por un lateral da parte traseira a través dun corredor independente que conectaba co
seu edificio. A comunidade de monxes colocábase no coro de monxes na parte dianteira da nave central,
os conversos no coro de conversos na parte traseira da nave central. Ambos os coros estaban fisicamente
separados.
A igrexa é o edificio máis importante da abadía e a casa de Deus.

Características da súa arquitectura:

*Planta:Cruz central con bóvedas de canon apuntadas (no período inicial, románico) o bóvedas de aresta
lixeramente oxivais con nervaduras e ventas laterais (no segundo período, góticas).
*Naves: tres a cinco de menor altura que serven como contafuertes da bóveda central.
*Xírola as veces.
*Unha cornixa sole recorrer lonxitudinalmente a base da bóveda.
*Coro plano con ventas no arco testero (inicialmente), logo aparecerían tamén os circulais.
*Transepto con outros catro coros secundarios planos (onde os outros monxes-sacerdotes celebraban a
súa misa diaria).
*Fachada principal dúas torres e as veces galilea.
*Bóvedas canon apuntado no periodo inicial do románico, de crucería lixeiramente oxivais con nervaduras
e ventas laterais, no gótico.
*Piares cruciformes con pilastras circulares embebidas que se prolongan, unha ata o arco fajón da bóveda
da nave central, outras dúas nos arcos formeros e a cuarta na nave lateral.
*As pilastras circulares da nave central, frecuentemente, interrómpense antes de chegar ao chan nunha
ménsula.
*Alzados da nave central dun só piso con arcos formeiros.
*Alzados da nave central dun só piso con arcos formeros.
*Iluminación monocroma, normalmente branca
Estado actual do patrimonio del Císter
Tal como sinalouse, das 700 abadías de finais do século XIII, só quedaban 350 en 1790.
Moitas destas últimas non se conservaban como no XIII, pois os mesmos monxes alteraran e modernizado
as vetustas dependencias medievais.
En 1791, a Revolución francesa suprimiu a orde e vendeu os mosteiros en Francia. A maioría dos
países de Europa imitou a medida francesa. Os compradores transformaron os mosteiros en canteiras de
extracción de pedra, fábricas ou almacéns. En xeral, a maioría acabaron en ruína.
Conservouse un número representativo destes mosteiros. A situación actual do patrimonio cisterciense é a
seguinte:
Francia: Logo da supresión e venda de 1791, as abadías pasaron a mans particulares. Aínda con
todo, é o país onde o patrimonio conservado é máis amplo. Os mosteiros dos Alpes e dos Pireneos forman
un conxunto impresionante: Thoronet (moitos especialistas o sinalan como o mellor conxunto), Fontfroide,
Silvicane e Sénanque. Tamén Noirlac é un conxunto moi completo e por suposto, Fontenay.
España: A venda dos bens relixiosos, produciuse coa lei de 1835, coñecida co nome de
Desamortización de Mendizábal. Do que se conservou, os máis recoñecidos son os mosteiros de Poblet,
Santes Creus, Mosteiro de Roda e Veruela no que foi o Reino de Aragón, o Mosteiro de Oliva no Reino de
Navarra, así como o Mosteiro das Huelgas de Burgos ou o de Huerta no Reino de Castela.
Italia: A supresión da orde e a venda estivo ligada á Revolución francesa en 1798, a procesos
revolucionarios en varias repúblicas como a de República Cisalpina de 1799 e a un edicto de Napoleón en
1818. A peculiaridade das abadías italianas é que foron construídas en ladrillo. As máis coñecidas son
Morimondo, Casamari, Fossanova e Chiaravalle della Colomba.
Alemaña: a Reforma Protestante de Lutero en 1517 terminou coa orde e a venda dos seus bens. Os
casos que se salvaron son poucos: a igrexa de Otterberg, o único que queda da abadía, está considerada
do mellor do císter. Maulbronn conservouse a totalidade da abadía, ata talleres e dependencias de
conversos, grazas á súa transformación en seminario protestante.
Inglaterra e Irlanda: a Reforma Anglicana de Enrique VIII (1531) suprimiu a orde. Só quedan ruínas.
Portugal: A supresión e venda da orde sucedeu en 1854. A máis coñecida é a de Alcobaça, declarada
Patrimonio da humanidade pola Unesco.
Austria, Polonia, a República Checa e Hungría : Non se mencionan aquí os mosteiros barrocos que se
construíron no século XVIII, pois son de estilo diferente ao denominado cisterciense.
A orde do Císter en Galicia
Temos que comentar algún dos mosteiros cistercienses que temos é os datos relativos a esta
orde relixiosa. O primeiro mosteiro cisterciense fundado en Galicia. Trátase do de Sobrado dos
Monxes, na provincia da Coruña. A historia do Císter, a súa orixe e á súa implantación en
España, podemos resumila (xa mencionada). neste pequeno síntese:
"Císter provén do nome latino de Citeaux, lugar de Francia. No ano 1098 neste pobo de Francia,
o duque de Borgoña e san Roberto de Molesmes fundaron o Mosteiro en Citeaux, como unha
rama da orde Beneditina e xa que logo gardaba a regra de San Benito, engadindo a esta regra
uns estatutos particulares ou Carta de Caridade.
A san Roberto sucedeulle San Alberico (1099-1109). Posteriormente san Esteban Harding en
1119 a converteu nunha orde distinta, chamándoa orde do Císter ou Cistel. Estendéronse por
toda Francia e o seu maior desenvolvemento foi co Abade San Bernardo de Claraval desde o ano
1114 ata 1153 ano da súa morte. Había nado no ano 1090 moi preto de Dijon en Francia.
A orde relixiosa foi estendéndose en Europa: España, Portugal, Italia, Alemaña, Inglaterra,
Polonia, etc.
O Papa Benedito XII foi o que efectuou a primeira reforma.
No ano 1134 establecéronse en Navarra no Mosteiro de Tulebras. En 1140 fundaron o Mosteiro
das Folgas en Valladolid, hoxe desaparecido, e en 1187 o de Santa María das Huelgas de
Burgos.
Tempo despois reformáronse os estatutos da Orde e dividiuse en dúas ramas: Os de
Observancia Común e os Estritos, chamados tamén trapenses.
Existen innumerables Mosteiros en todo o mundo. O máis moderno, non pola súa construción
senón porque foi rehabilitado no ano 1940 por monxes Cistercienses, é de Poblet en Tarragona."
En Galicia, Sta. María de Melón e Sta. María de Sobrado dúas Monxes, temos como os máis
importantes románicos en canto á súa historia e arquitectura os de :Santa María de Oseira
(Ourense), Santa María de Meira (Lugo), Santa María de Montederramo (Ourense), Santa María
de Armenteira (Pontevedra) e Santa María de Oia (Pontevedra). Logo tamén destacan: os de
Bóveda, Toxosoutos, Xunqueira de Espadañedo, Ferreira de Pantón, Monfero, Penamaior, A
Franqueira e para rematar, o de Aciveiro e San Clodio (recentemente restaurados e
extraordinarios complexos hostaleiros na actualidade) e posiblemente exemplos a seguir para
devolver o antigo esplendor e sacar da ruína ao mosteiro de Santa María de Melón.

Mosteiro de Oseira

O Mosteiro cisterciense de Santa María de Oseira cóntase entre os grandes monumentos de

Galicia. Pola súa magnificencia denomínano "o Escorial Galego". Este monaterio, orixinario do
século XII, está situado na provincia de Ourense, no concello de Cea.

A historia deste cenobio é verdadeiramente interesante. E é que foi a primeira fundación do Císter
en Galicia. Xa antes había un mosteiro fundado por uns pouco eremitas. En 1141 decidiron seguir
a Regra Cisterciense e chegaron novos monxes desde o propio Claraval.
Así, o Mosteiro de Oseira convértese en emblema do Císter en terras galegas, semente, que
como sabemos, propagaríase en numerosos lugares de Galicia.
A igrexa non se iniciaría moito máis tarde sendo consagrada no ano 1239.
 Foron estes séculos, o XII e XIII, os de maior esplendor de Oseira, que empezou a decaer no
XIV. No século XVI, o Mosteiro de Oseira entra na Congregación Cisterciense de Castela,
comenzando un novo período de florecimiento que trouxo a renovación artística, impulsora das
obras levadas a cabo durante os séculos XVI, XVII e XVIII.
Coa exclaustración provocada pola Desamortización de Mendizábal no século XIX, o conxunto
monástico é abandonado e con iso comeza unha progresiva ruína da súa arquitectura e o espolio
das súas obras de arte e mobles No século XX volven monxes a Oseira e empréndese unha
titánica e exitoso labor de restauración e recuperación deste complexo monacal, recuperando o
brillo do que fose e é un dos máis fastuosos exemplos arquitectura relixiosa española.
Ten este mosteiro, entre outras moitas dependencias, unha extraordinaria igrexa románica de
transición, tres claustros de distinta época e estilo e unha sala capitular de gran vistosidade.
A igrexa románica ten planta de cruz latina con tres naves e cruceiro. As naves están separadas
por piares con columnas embebidas. A bóveda da nave central é de canón apuntado con fajones.
As ventás de medio punto ábrense no arranque da bóveda. A cabeceira imitaba á de Santiago
con xirola e capelas aínda que hoxe están moi alteradas as orixinais. Sobresae a beleza do
presbiterio cunha colección de columnas sostendo o muro de peche, como en Moreruela..

No século XIII construír un cimborrio con cúpula sobre pechinas no cruceiro. Como era preceptivo
nas igrexas cistercienses, a decoración escultórica é practicamente nula. Esta escaseza
ornamental parece engrandecer a súa monumentalidad arquitectónica.
No século XVI transformouse a fachada principal e reformulouse en estilo renacentista, con
sillería almohadillada e frontispicio, a máis diso outros ornatos e esculturas clasicistas.
Al lado meridional de esta fachada de lana iglesia y perpendicular a ella, encontramos otra
grandiosa fachada, en este caso barroca de influencia compostelana, lana de él conjunto
residencial de él monasterio.
Tiene él Monasterio de Oseira, como decíamos, nada menos que tres claustros. Él de lana
Portería, Él Procesional y de los pináculos.
Él claustro procesional destaca por lanas efigies situadas en lanas arquerías y que representan
rostros de personajes históricos.
Lana antigua sala capitular eres obra de él siglo XV y eres él elemento más pintoresco de él
monasterio. Construida sobre planteamientos tardogóticos, eres un espacio abovedado por
complicadas bóvedas estrelladas, cuyos nervios arrancan de imaginativas columnas estriadas.
Estos soportes palmeriformes que se abren en infinidad de nervios, como sí fueran ramas de
palmera, nos trae al recuerdo los soportes de lana lejana lonja de Valencia, también de cierra
semejante
http://www.arquivoltas.com/11-Galicia/01-Oseira.htm