O SISTEMA PERIÓDICO á luz da

exposición FRECUENCIAS
6 de maio de 2011

Manolo Bermejo
Departamento de Química Inorgánica
Sistema periódico dos elementos químicos: o ADN na Química
 As científicas
Sistema periódico dos elementos químicos: instrumento conceptual
máis marabilloso que temos os químicos para construír a nosa ciencia

no sistema periódico
Contido

1. O S. P. como homenaxe á exposición Frecuencias

a) Os Metais no S.P. e na exposición

b) O porqué do nome dos elementos químicos

c) Clasificación dos elementos químicos polo seu nome

2. O S.P. visto dun modo especial

a) As achegas españolas no S.P.

b) As científicas no S.P.
1 O S. P. como homenaxe á exposición Frecuencias
Os metais no S.P. e na Exposición
 Nomes e símbolos dos metais clásicos: comparanzas cos corpos
celestes e cos días da semán

Ouro Prata Ferro Mercurio Estaño Cobre Chumbo

Metal (Au) (Ag) (Fe) (Hg) (Sn) (Cu) (Pb)

Símbolo ∀
Corpos celestes Sol Lúa Marte Mecurio Xúpiter Venus Saturno
Galego Domingo Luns Martes Mércores Xoves Venres Sábado

Latín Solis Lunae Martis Mercurii Jovis Veneris Saturni

DÍAS
Francés Dimanche Lundi Mardi Mercredi Jeudi Vendredi Samedi

Inglés Sunday Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday

O porqué do nome
 “O nome e o símbolo dos
elementos químicos”

Páxina web do
Centro Ramón Piñeiro:

http://www.cirp.es
 Algúns nomes clásicos de minerais anteriores ao
novo método de nomenclatura química

Nomes clásicos Nomenclatura moderna

Colcótar Óxido de ferro(III)

Azafrán de marte Óxido de ferro(III)
Aceite de vitriolo Ácido sulfúrico
Ponfolix Oxido de cinc
Flores de cinc Óxido de cinc sublimado
La filosófica Óxido de cinc
Ácido muriático Ácido clorhídrico
Espírito do sal Ácido clorhídrico
Ácido muriático osixenado Cloro
Espírito de Venus Ácido acético
Vitríolo de Chipre Sulfato cúprico
Sal milagroso Sulfato de sodio
Sal de Glauber Sulfato de sodio
Carl von Linneo Tobern Olof Bergman Jean Henri Hassenfratz

Guyton de Morveau Claude Louis Berthollet Antoine François de Fourcroy

Lavoisier coa súa muller
Anne-Marie Paulze
(retrato do pintor David)
Sistema periódico dos
elementos químicos

Dimitri Mendeleev
Clasificación dos elementos químicos coñecidos,
atendendo á orixe dos seus nomes

Título Nº de elementos

Nomes prequímicos 9
Nomes derivados de corpos celestes 10
Nomes derivados da mitoloxía ou supersticións 14
Nomes derivados de minerais ou menas 14
Nomes derivados das cores ou da cooración producida 11
Nomes derivados de outras propiedades distintas 9
Nomes derivados de motivos patrióticos ou xeográficos 26
Nomes que lembran a persoeiros 16
Nomes construídos sobre características propias dos elementos 16
Nomes sistemáticos 9
Nomes derivados de corpos celestes

Nome Símbolo Z Orixe

Cerio Ce 58 asteroide Ceres

Fósforo P 15 nome de Venus en latín

Helio He 2 nome do Sol en grego
Mercurio Hg 80 nome do planeta
Neptunio Np 93 nome do planeta
Paladio Pd 46 segundo asteroide descuberto
Plutonio Pt 94 planetoide Plutón
Selenio Se 34 nome da Lúa en grego
Telurio Te 52 nome da Terra en latín
Uranio U 92 nome do planeta

Neptuno. A imaxe foi

tomada o 17/8/1989
pola sonda Voyager
da NASA.
Nomes derivados da mitoloxía ou da superstición

Nome Símbolo Z Orixe

Arsénico As 33 do grego arsenikos
Cobalto Co 27 do alemán kobold
Neptunio Np 93 deus dos mares
Niobio Nb 41 Niobe, filla de Tántalo
Níquel Ni 28 alemán nickel
Paladio Pd 46 na mitoloxía grega Palas Atenea era a deusa da sabiduría
Prometio Pm 61 do personaxe que roubou o lume ós deuses
Plutonio Pu 94 deus das profundidades terrestres
Tántalo Ta 73 fillo de Xúpiter
Titanio Ti 22 derivado dos Titanes, fillos de Urano
Torio Th 90 deus da guerra na mitoloxía nórdica
Uranio U 92 deus do universo
Vanadio V 23 deusa da beleza na mitoloxía nórdica
Volframio W 74 do alemán wolf (“lobo”) e rahm (“sucio”)
Nomes derivados da mitoloxía ou da superstición

O deus Tántalo no inferno de Tártaro

Nomes derivados de presentar outras propiedades

Nome Símbolo Z Orixe

Antimonio Sb 51 do árabe al ithmid e/ou do grego anthemonium

Bromo Br 35 do grego bromos

Hidróxeno H 1 do grego hydros (“auga”), gen (“producir”)

Nitróxeno N 7 do grego niter (“nitro”), gen (“producir”)

Osíxeno O 8 do grego oksys (“ácido”), gen (“producir”)

Osmio Os 76 do grego osme (“fedor”)

Fósforo P 15 do grego phos (“luz”), phero (“portador”)

Platino Pt 78 platina (do castelán, “prata de baixa calidade”)

Cinc Zn 30 do persa seng ou do alemán zinke

The discovery of phosphorous

(Wright of Derby 1734-1797)

2 O S. P. visto dun modo especial
As aportacións Españolas no S.P.
Canto importante somos?
 Ordenación dos elementos en función do país no que foron descubertos
País Símbolo dos elementos Total Compartidos/País
Alemaña P, As, Sb, Bi, Xe, Zn, Cd, In, Rn, Rb, Cs, Zr, Re, 24
Hs, Mt, Ds, Rg, Cp, U, ...

Inglaterra H, Na, K, Mg, Ca, Sr, Ba, Ti, Os, Rh, Ir, Pd, B, 22
Tl, N, Te, He, Ne, Ar, Xe, Kr, ...

Suecia Li, Sc, La, Nb, Ta, Mo, Mn, Co, Ni, Si, Se, Cl, 21
Tb, Er, Tm, Th, ...

EEUU At, Pm, Np, Pu, Am, Cu, Bk, Cf, Es, Fm, Md, 17
No, Lr, ...

Francia Be, Cr, Ir, B, I, Br, Ga, Sm, Dy, F, Po, Ra , Ac, 16 Lu/Alemaña
Eu, Lu, Fr B, Ir/Reino Unido

Antigüidade C, S, Fe, Cu, Ag, Sn, Au, Hg, Pb 9

Rusia Ru, Rf, Db, Uuq, Uuh, Uut, Uuq, Uuo 8 Rf, Db/USA

España Pt, W, V 3 V/Suecia

Suiza Ho, Yb, Gd 3
Austria Nd, Pr 2
Dinamarca Al, Hf 2
Finlandia Y 1
Italia Tc 1
Rumanía Te 1

Contribución española ao descubrimento de metais no S. P

► 3 elementos Pt (1748), W (1783), V (1801) V/Suecia

Antonio de Ulloa

Contribución española ao descubrimento de metais no S. P

Contribución española ao descubrimento de metais no S. P

Manuel del Río

As científicas no sistema periódico
Contribución escasa?
Fr Re Po, Ra

Cm

Jl (No) Mt
 Realizar unha
carreira científica!

Nai: maestra, pianista e cantante

Pai: profesor e física e matemáticas de liceo

Excelente memoria e capacidade de estudio

Amante da lectura, da historia natural e da física

Intelixencia
Rigor
Vontade
Paixón
Marie Sklodowska Curie

7 Novembro 1867 (Polonia)

4 Xullo 1934 (Francia)
Outono de 1891 (23 anos)  París

Licenciatura de Física
Licenciatura de Matemáticas

Doutoramento en Física
Tese de Doutoramento (1903):
“Investigacións sobre as substancias
radioactivas”

Liberdade intelectual
Independencia
 Polonio e radio

Radioactividade da Pechblenda (1898)

Premio Nobel de Física (1903)

Illamento do radio puro (1910)

Premio Nobel de Química (1911)

Marie e Pierre Curie

210Po:
moi tóxico e radioactivo; difícil manexo
Emisor de partículas α: satélites e sondas lunares

226Ra:Luminiscente, extremadamente radioactivo

Pinturas luminiscentes; tratamento contra o cancro
 Cásase con Pierre Curie en xullo de 1895

Marie e Pierre Curie

Irène e Eve
 Renio

Re (Z=75): Ida Eva Tacke, W. Noddack e O. Berg;

1925

Masurio (Z=43): tecnecio (C. Perrier e E. Segre)

Explicación da Fisión nuclear

Ida Eva Tacke

(1896-1978)

Aliaxes con volframio (termopares, 2000 oC)

Aliaxes con molibdeno (superconductoras)
Imáns crioxénicos e filamentos eléctricos
Catalizador na industria química
 Francio
4 anuncios falsos (eka-cesio, Z=87):
- D. K. Dobroserdov, 1925 (russio)
- Gerald J. F. Druce e Frederick H. Loring, 1926
(alcalinio)
- Fred Allison, 1930 (virxinio)
Marguerite Perey - Horia Hulubei, 1936 (moldavio)
(1909- 1975)

Marguerite Perey: 1939, Francio (Fr)

Metal alcalino moi inestable e radioactivo

 Curio (Cm)
Elemento sintético

G. T. Seaborg, R. A. James, A. Ghiorso (U. de California)

244Pu + 4He2 247Cm + 1no

94 96

Metal radioactivo
Fonte de forza eléctrica
Cancro de ósos
 Recibiu a educación básica na casa
O seu avó paterno cultivou nela o amor pola
natureza, a poesía e a política

Os seus pais inculcáronlle o interese polo deporte

e pola súa autonomía

Estudiou na Univ. de París e en 1918

incorporouse ao Instituto do Radio para axudar
a súa nai
Irène Joliot-Curie
12 Setembro 1897 (Francia)
17 Marzo 1956 (Francia)

Con 18 anos, na 1ª guerra

mundial axudou a Marie a
instalar unidades de raios X en
hospitais militares e a formar ao
persoal
 Cásase con Frederic Joliot en 1926
Fillos: Helena e Pierre
Problemas pola súa ideolóxía
Presidente do Frente Nacional:
Movemento clandestino de
resistencia dos círculos
universitarios
Alto comisario da investigación
da enerxía atómica.
Destituído por afirmar:
“ningún científico progresista
debería contribuír cos seus
coñecementos á causa da
guerra contra a URSS”
 Investigacións sobre a radioactividade
artifical e a síntese de novos elementos
radioactivos
Matrimonio Joliot-Curie

Premio Nobel de Química (1935)

 Joliotio (Nobelio)

1957, Seaborg e colaboradores: Z=102

Nobelio (americanos)- Joliotium (rusos)

1961, Z=103
Lawrencio (americanos)- Joliotio (rusos)
Z=105, Joliotio
Hahnio (americanos)- Nielsbohrio (rusos): Dubnio
 Especialista en física nuclear. Protactinio
Lise Meitner e O. Frisch, fisión nuclear: Nature, 1939

Otto Hahn
e Lise Meitner

Premio Nobel a
Lise Meitner Hahn en 1945
(1878 - 1968)

“cando se cita nos libros aparece como “o químico“ Meitner, o

que imposibilita o coñecemento do seu sexo”
 Meitnerio

Lise Meitner
(1878 - 1968)

Mt: P. Armbruster e G. Münzenberg, 1982

209Bi + 58Fe 266Mt + 1n

Metal de transición sintético altamente inestable

Fío da Historia
O SISTEMA PERIÓDICO á luz da
exposición FRECUENCIAS
6 de maio de 2011

Manolo Bermejo
Departamento de Química Inorgánica