T.

C
DOKUZ EYLÜL ÜNĐVERSĐTESĐ
MÜHENDĐSLĐK FAKÜLTESĐ
MAKĐNA MÜHENDĐSLĐĞĐ BÖLÜMÜ

RÜZGAR ENERJĐSĐ

BĐTĐRME PROJESĐ

Mehmet SÜLÜN
2002485045

Projeyi Yöneten
Prof. Dr. Đsmail H. TAVMAN

Haziran,2007
ĐZMĐR
 TEZ SINAV SONUÇ FORMU

Bu çalışma … / … / …. günü toplanan jürimiz tarafından BĐTĐRME PROJESĐ olarak

kabul edilmiştir.
Yarıyıl içi başarı notu 100 (yüz) tam not üzerinden ……… ( …………….…. ) dir.

Başkan Üye Üye

Makine Mühendisliği Bölüm Başkanlığına,

………………….. numaralı ………………… jürimiz tarafından … / … / …. günü saat
…… da yapılan sınavda 100 (yüz) tam not üzerinden ……. almıştır.

Başkan Üye Üye

ONAY

2
 TEŞEKKÜR

Bu projeye beni uygun gören ve destekleyen Sayın hocam Prof. Dr. Đ.Hakkı
TAVMAN ‘a içtenlikle teşekkür ederim.

Ayrıca projenin her adımında bana destek olan aileme, arkadaşlarıma teşekkürlerimi
sunarım.

Mehmet SÜLÜN

3
 ÖZET

Günümüzde dünyamızın bulunduğu enerji dar boğazında, yenilenebilir enerji

kaynaklarına ihtiyaç artmaktadır ve bu yeni ve temiz enerjilerden olan rüzgar
enerjisine olan ilgi ve yatırımlarda gün geçtikçe önem kazanmaktadır.

Bu çalışmada rüzgar enerjisinin gelişimi, Türkiye’de ve dünyada kulanımı ve bir

rüzgar türbininin çalışma prensibi incelenmiştir.

4
 ĐÇĐNDEKĐLER

Sayfa No
Đçindekiler...........................................................................................................5
Şekil Listesi.........................................................................................................8
Tablo Listesi........................................................................................................9

Bölüm Bir

Giriş

1.1. Rüzgar Enerjisinin Tarihçesi..........................................................................10

1.2. Rüzgar Enerjisinin Özellikleri.......................................................................12
1.3. Rüzgar Enerjisinin Diğer Enerji Kaynaklarıyla Karşılaştırılması.................13
1.3.1. Maliyet.......................................................................................... ......13
1.3.2. Emisyon Değerleri............................................................................ ..14
1.4. Rüzgar Hızının Sınıflandırılması...................................................................14

Bölüm Đki

Dünya’da ve Türkiye’de Rüzgar Enerjisinin Durumu

2.1. Dünya’daki Durumu.....................................................................................15

2.2. Türkiye’deki Durumu...................................................................................19
2.2.1. Türkiye Rüzgar Hızı ve Potansiyeli Dağılım Haritaları......................22
2.2.2. Türkiye’deki Rüzgar Santralleri..........................................................23
2.2.3. Türkiye’de Rüzgar Ölçümlerine Đlişkin Tebliğ...................................24
2.2.4. Türkiye’de Kapatılan ve Çalışan Đstasyonlarının Ölçüm Verileri.......28
2.2.5. Türkiye’de Kapatılan ve Çalışan Đstasyonlarının Yerleri.....................32
2.2.6. Türkiye’de Rüzgar Enerjisi Đçin Mümkün Hedefler............................40

5
 Bölüm Üç

Rüzgar Türbinleri ve Generatörleri

Sayfa No
3.1. Rüzgar Türbinleri ve Sınıflandırılması.........................................................41
3.1.1. Eksen Yapısına Göre Rüzgar Türbinleri...............................................42
3.1.1.1. Yatay Eksenli Türbinler..................................................................42
3.1.1.2. Düşey Eksenli Türbinler.................................................................42
3.1.1.3. Eğik Eksenli Türbinler....................................................................42
3.1.2. Pervane Kanat Sayısına Göre Rüzgar Türbinleri..................................42
3.1.2.1. Üç Kanatlı Rüzgar Türbinleri........................................................43
3.1.2.2. Đki Kanatlı Rüzgar Türbinleri........................................................43
3.1.2.3. Üç Kanatlı Rüzgar Türbinleri........................................................43
3.2. Rüzgar Türbini Elemanları...........................................................................44
3.2.1. Rotor Kanatları....................................................................................45
3.2.2. Yaw mekanizması...............................................................................45
3.2.3. Kule.....................................................................................................45
3.3. Rüzgar Türbini Genaratörleri.......................................................................46
3.3.1. Gerilim Üretme....................................................................................46
3.3.2. Soğutma Sistemi..................................................................................46
3.3.3. Generatörü Başlatma ve Durdurma.....................................................47
3.3.4. Generatör Seçimi ve Şebeke Bağlantısı...............................................47
3.4. Rüzgar Gücünden Elektriksel Güç Elde Etmede Kullanılan Dönüşüm
Sistemleri ve Kontrol Teknikleri.........................................................................48
3.4.1. Sabit Hız Sabit Frekans Dönüşüm Sistemleri (SHSF)........................48
3.4.2. Değişken Hız Sabit Frekans Dönüşüm Sistemleri (DHSF)................49
3.4.2.1. Değişik Frekansta Alternatif Akım Üretme..................................49
3.4.2.2 DC Akıma Dönüştürme.................................................................50
3.4.2.3. Sabit Frekanslı Alternatif Akıma Dönüştürme.............................50
3.4.2.4 Alternatif Akımın Filtre Edilmesi..................................................50
3.4.3 Değişken Hız Değişken Frekans Dönüşüm Sistemle...........................52

6
 Bölüm Dört

Rüzgar Oluşumu ve Rüzgar Enerjisi Metodolojisi

4.1.Giriş...............................................................................................................53
4.2. Rüzgar Potansiyelinin Belirlenmsi...............................................................53
4.3. Rüzgar Oluşumuna Etki Eden Kuvvetler.....................................................55
4.4. Rüzgar Enerjisi Metodolojisi.......................................................................56
Sonuç...................................................................................................................57
Kaynaklar............................................................................................................58

7
 TABLO LĐSTESĐ

Sayfa No
Tablo 1.1. Maliyet değerleri...................................................................................13
Tablo 1.2. Küresel ısınmaya yolaçan karbondioksit için elektirk üretimi sırasında
karşılaştırılamalı emisyonlar..................................................................................13
Tablo 1.3. Asit yağmuruna yolaçan kükürtdioksit için elektirk üretimi sırasında
karşılaştırılamalı emisyonlar..................................................................................14
Tablo 1.4. Asit yağmuruna ve duman oluşumuna yolaçan azotoksitler için elektirk
üretimi sırasında karşılaştırılamalı emisyonlar.......................................................14
Tablo 1.5. Rüzgar Ölçeği........................................................................................14
Tablo 2.1. Ülkeler bazında rüzgar türbini yatırımlarları.........................................18
Tablo 2.2. Avrupa ülkelerinde rüzgar enerjisi potansiyeli......................................19
Tablo 2.3 Türkiye’deki rüzgar santralleri...............................................................24
Tablo 2.4. 30 m ‘lik ölçüm direğinde ölçülen parametreler ve ölçüm
yükseklikleri...........................................................................................................27
Tablo 2.5. Çalışan bazı ölçüm istasyonların yıllara göre rüzgar hız verileri..........28
Tablo 2.6. Kapatılan bazı istasyonların yıllara göre rüzgar hız verileri.................29
Tablo 2.7. Türkiye ‘nin bölgeleri için oluşturulan rüzgar hızı ve enerji yoğunluğu
değerleri..................................................................................................................31
Tablo 2.8.Türkiye’de yıllara göre rüzgar gücü hedefleri.......................................40
Tablo 2.9. Türkiye rüzgar endüstri tarafından yaratılacak iş sayısı.......................40
Tablo 3.1. Generatör seçiminde şebeke bağlantısı.................................................47

8
 ŞEKĐL LĐSTESĐ

Sayfa No

Şekil 1.1 Smith-Putnam Rüzgar Türbini..................................................................11

Şekil 1.2. Gedser Türbini..........................................................................................11
Şekil 2.1. Dünyanın teknik rüzgar potansiyel dağılımı ........................................... 16
Şekil 2.2. Dünya rüzgar enerjisi kurulu güç hedefi .................................................. 17
Şekil 2.3. Rüzgar hızı dağılım haritası...................................................................... 21
Şekil 2.4. Rüzgar potansiyeli dağılım haritası .......................................................... 22
Şekil 2.5. Kırklareli ve Muratlı’deki istasyonlar ...................................................... 32
Şekil 2.6. Çanakkale’deki istasyonlar....................................................................... 32
Şekil 2.7. Bursa’daki istasyonlar .............................................................................. 33
Şekil 2.8. Sinop’taki istasyon ................................................................................... 33
Şekil 2.9. Đzmir’deki istasyonlar ............................................................................... 34
Şekil 2.10. Muğla’daki istasyonlar ........................................................................... 34
Şekil 2.11. Konya’daki istasyonlar ........................................................................... 35
Şekil 2.12. Đskenderun’daki istasyonlar .................................................................... 35
Şekil 2.13. Kayseri’deki istasyon ............................................................................. 36
Şekil 2.14. Adıyaman’daki istasyonlar ..................................................................... 36
Şekil 2.15. Siirt ve Batman’daki istasyonlar............................................................. 37
Şekil 2.16. Van istasyon ........................................................................................... 37
Şekil 2.17. Kütahya’daki istasyon ............................................................................ 38
Şekil 2.18. Biga’daki istasyon .................................................................................. 38
Şekil 2.19. Erzincan’daki istasyonlar ....................................................................... 39
Şekil 2.20. Gebze’deki istasyon................................................................................ 39
Şekil 3.1 Bir rüzgar türbininin elemanları ................................................................ 44
Şekil 3.2 Tüp kule ........................................................................... 46
Şekil 3.3 Kafes yapılı kule.......................................................................................46
Şekil 3.4 Dire kkule..................................................................................................46
Şekil 4.1 Weibull ve Rayleigh modellerindeki hata yüzdeleri ................................. 54
Şekil 4.2 Weibull şekil katsayısının hız dağılımına etkisi ........................................ 54

9
 BÖLÜM BĐR
GĐRĐŞ

1.1. Rüzgar Enerjisinin Tarihçesi

Rüzgar enerjisinin kullanımı çok eskilere dayanmaktadır. Đlk olarak, Asya

Medeniyetlerinden Çin, Tibet, Afganistan ve Đran’da kullanıldığı bilinmektedir. Rüzgar
Tribünlerinin (RT) kullanımına ait ilk yazılı bilgiler Büyük Đskender tarafından M.Ö. 200-
300 yıllarında basit yapıdaki yatay-eksenli rüzgar türbinler hakkındadır.

Düşey eksenli ilk rüzgar türbinleri, M.Ö.500-900 yıllarında Farslılar tarafından dizayn
edilip, buğday öğütme ve su pompalama amaçlı kullanılmıştır. Bu rüzgar türbinleriler
merkezi düşey bir şafta bağlı,ağaç ve kamış dallarından yapılan düşey yelkenlerden
oluşmuş bir yapıya sahiptir.

Rüzgar gücü kullanımı, Asya’dan Avrupa’ya 10.yüzyıl civarında geçmiştir. Bu geçişin

ilk belirtileri olarak 11. ve 12.yüzyılda Đngiltere de rüzgar değirmenlerinin kullanıldığı
bilinmektedir. Mesela, 1190‘lı yıllarda Alman haçlıları rüzgar değirmenlerini Suriye’ye
getirmiştir. Dolayısıyla Orta çağ döneminde rüzgar enerjisinin Avrupa da kullanıldığını
görmekteyiz. Hala günümüzde birçok ülkede çiftçiler tarafından kullanılan rüzgar
değirmenleri daha çok kuyulardan su çekmek amaçlı kullanılmaktadır.

Endüstri devrimi ile birlikte, 18.yüzyılda buhar makinelerinin ortaya çıkması sonucunda
dünya,enerji ihtiyacı temini için termodinamik işlemlere dayanan makinelerden
yararlanmaya başlamıştır. Özellikle kömür, petrol ve doğal gaz gibi fosil yakıtların
kullanımı ile beraber , bu makineler daha avantajlı bir duruma gelmiştir.

Đstenildiği anda enerji üretimi olanağı sağlamasından dolayı, rüzgar enerjisinden daha
popüler hale gelmişlerdir. Bu nedenle 19.yüzyılda ve 20.yüzyılın ortalarına doğru rüzgar
enerjisinin önemi azalmıştır. Sadece, Amerika, Rusya ve Avustralya gibi nüfusu geniş bir
alana yayılmış olan ülkelerde rüzgar enerjisi çiftçiler tarafından su çekmek için
kullanılmıştır.

10
 1981 yılında Paul la Cour ve Danimarka Askov Folk High School bilim adamlarının
oluşturduğu bir grup rüzgardan elektrik enerjisi üreten ilk tribünü yaptılar. Danimarka
hükümetinin desteğiyle de test amaçlı bir rüzgar santrali kurdular[1].1918 yılına
gelindiğinde Danimarka’da rüzgardan elektrik enerjisi üretmek amacıyla kurulan 120 adet
RT bulunmaktaydı. Güçleri 20-30 KW arasında değişen bu RT ‘lerin toplu güçleri 3 MW
civarındaydı.

Đkinci Dünya Savaşı yıllarında rüzgar enerjisinde büyük gelişmeler oldu. Danimarkalı bir
şirket olan F.L Smith 2 ve 3 kanatlı rüzgar tribünleri inşa etmiştir. Bunların en büyüğü 1941
yılında Vermont‘ da inşa edilen 1.25 megawatt Smith-Putnam makinesidir(Şekil 1.1).
Yatay eksenli, 2 kanatlı ve 175-foot rotor çapına sahiptir.

Şekil 1.1 Smith-Putnam Rüzgar Türbini Şekil 1.2 Gedser Türbini

Bu zamana kadar inşa edilen tribünler doğru akım üretiyordu. 1951 yılından sonra
doğru akım generatörlerinin yerini alternatif enerji üreten 35 kW asenkron makineler
almaya başladı. 1960 yılların başında, 200 kW gücünde Gedser tribünü Juul tarafından
SEAS elektrik şirketi için Gedser ‘de yapılmıştır. Bu tribün 3 kanatlı, elektromagnetik yaw
(yönerge) sistemini ve asenkron generatör kullanmaktaydı. Stall(durdurma ) kontrol
sistemine göre çalışan Gedser türbinin de ayrıca, aerodinamik üç fren bulunmaktaydı. Bu
sistem günümüzde kullanılan türbinlerde de bulunmaktadır(Şekil 1.2).

11
 1960 lı yıllardan sonra rüzgar enerjisinden elektrik üretiminde ekonomik nedenlerden
dolayı azalma meydana gelmiştir. Daha ucuz olan fosil yakıtlar ( kömür, petrol, doğal gaz
vb.) kullanılarak yapılan termik santraller popüler olmaya başlamıştı.

1973 dünya petrol krizi, alternatif ve yenilenebilir enerji kaynaklarına gösterilen ilginin
artmasına sebep olmuştur. Dünya enerji ihtiyacının önemli bir bölümünü karşılayan fosil
yakıtların kısıtlı kullanım sürelerinin olması, enerjinin elde edilmesi sırasında çevreye
yapılan tahribat ve gelecek nesillerin de enerji ihtiyacı dikkate alındığında, yenilenebilir
enerji kaynaklarının önemi daha iyi anlaşılmaktadır.

Rüzgar Enerjisi; özellikle 1990‘lı yıllardan itibaren önemli bir gelişme göstermiş,
Amerika ve Avrupa’da yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. Yapılan araştırmalara göre;
şu an yürütülmekte olan politikaların devam etmesi durumunda dünya üzerindeki elektrik
enerjisi üretimindeki payının hızla artacağı tahmin edilmektedir.

1.2. Rüzgar Enerjisinin Özellikleri

Temiz ve ucuz yenilenebilir enerji kaynakları arasında önemli bir yer tutan rüzgar
enerjisi genel olarak aşağıdaki amaçlarla kullanılabilir:
• Düşük güç gerektiren yerlerde yani aydınlatmalarda,
• Yüksek kurulu güçlü santraller ile yüksek güç gerektiren yerlerde,
• Küçük işyerleri ve küçük işlemelerde, çiflikler, evler ve büyük ölçekli sulamalarda.
• Rüzgar enerjisi kullanımının avantajları şunlardır:
• Sera gazı etkisi yaratmaz,
• Temiz bir enerji kaynağıdır,
• Güvenirliği ve ucuzluğu gittikçe artmaktadır,
• Rüzgar türbini kurulan bir arazi ikili kullanım imkanına sahiptir,
• Dışa bağımlı değildir,
• Rüzgar enerjisi enerjisinin bazı dezavantajları da bulunmaktadır, bunlar ise,
• Gürültü kirliliği,
• Kuşların yaralanma ve ölümlerine sebep olması,
• TV görüntüleri ve iletişim sistemlerine etkisi.

12
 Çevresel üstünlükleri tanındıkça, bir çok ülke hükümet destekli girişimler ile rüzgar
enerjisinin gelişimini desteklemeye başlamışlardır. Bu desteklerin hedefi pazarın
hareketlendirilmesi, maliyetlerin düşürülmesi, konvansiyonel yakıtların örneğin devlet
sübvansiyonları yoluyla sağladıkları hakça olmayan üstünlüklerinin etkisinin azaltılmasıdır.
Farklı ülkelerde bir dizi Pazar hareketlendirme mekanizmaları kullanılmıştır.

1.3. Rüzgar Enerjisinin Diğer Enerji Kaynaklarıyla Karşılaştırılması

1.3.1 Maliyet

Türbinlerin ortalama ömürleri 20 yıldır. Bu değer, atmosferik nem, kararlı rüzgar yapısı
vb. gibi faktörlere bağlı olarak değişebilmektedir. Ayrıca diğer önemli bir nokta da, rüzgar
santrali kurulduktan sonra yapılan harcamalar sadece işletme ve bakım masraflarından
ibarettir. Bu miktar da son derece düşüktür. Enerji üretiminde kullanılan farklı
yöntemlerden elde edilen elektriğin maliyet karşılaştırılması Tablo 1.1’de verilmiştir.
Tablodan da görüldüğü gibi diğer yaygın enerji kaynakları kadar ekonomiktir.

Tablo 1.1. Maliyet değerleri

Yakıt Maliyet (sent/kWh)
Kömür 4.8 - 5.5
Gaz 3.9 - 4.4
Hydro 5.1 - 11.3
Biomass 5.8 - 11.6
Nükleer 11.1 - 14.5
Rüzgar 4.0 - 6.0

1.3.2 Emisyon Değerleri

Tablo 1.2. Küresel ısınmaya yolaçan karbondioksit için elektirk üretimi sırasında
karşılaştırılamalı emisyonlar
Salınan
Üretilen kWh başına Üretilen CO2,Toplam
Yakıt
salınan CO2 kWh, 1995 üretim (milyon
(pound) (milyar) ton)
Kömür 2,12 1,653 1,754
Doğal gaz 1,34 268 180
Petrol 1,96 56 55
ABD ortalama yakıt karışımı 1,33 2,995 1,991
Rüzgar 0 3 0

13
Tablo 1.3. Asit yağmuruna yolaçan kükürtdioksit için elektirk üretimi sırasında
karşılaştırılamalı emisyonlar

Üretilen Salınan
Yakıt Üretilen kWh başına kWh, 1995 SO2,Toplam üretim
salınan SO2 (pound) (milyar) (bin ton)
Kömür 0,0136 1,653 11,26
Doğal gaz 0,000007 268 1
Petrol 0,0123 56 345
ABD ortalama yakıt karışımı 0,0078 2,995 11,608
Rüzgar 0 3 0

Tablo 1.4. Asit yağmuruna ve duman oluşumuna yolaçan azotoksitler için elektirk üretimi
sırasında karşılaştırılamalı emisyonlar
Üretilen Salınan
Yakıt Üretilen kWh başına kWh, 1995 Nox,Toplam üretim
salınan Nox (pound) (milyar) (bin ton)
Kömür 0,0079 1,653 6,514
Doğal gaz 0,0046 268 614
Petrol 0,0036 56 102
ABD ortalama yakıt karışımı 0,0048 2,995 7233

Rüzgar 0 3 0

1.4. Rüzgar Hızının Sınıflandırılması

Rüzgar hızı, bölgenin bulunduğu coğrafi kesime göre farklı şiddete sahiptir. Bu hızların
şiddetlerine göre aldığı isimler aşağıdaki tabloda rüzgar ölçeği şeklinde verilmiştir.

Tablo 1.5. Rüzgar Ölçeği

RÜZGAR ÖLÇEĞĐ
RÜZGAR HIZI
(m/s) NĐTELĐĞĐ
0-1,8 SAKĐN
1,8-5,8 HAFĐF
5,8-8,5 ORTA
8,5-11 TAZE
11-17 GÜÇLÜ
17-25 FIRTINA
25-43 GÜÇLÜ FIRTINA
43 VE ÜZERĐ KASIRGA

14
 BÖLÜM ĐKĐ

DÜNYA’DA VE TÜRKĐYE’DE RÜZGAR

ENERJĐSĐNĐN DURUMU

2.1. Dünya'daki Durumu

Rüzgar enerjisi, temiz enerji kaynaklarındandır ve yaşadığımız çevre üzerinde olumlu

etkileri gözlemlenmektedir. Şöyle ki; 500 kW lık bir rüzgar türbini, 57 000 ağacın yapacağı
CO2 temizleme işine eşdeğer iş yapar.
BTM consult tarafından geliştirilen senaryolara göre de, şayet dünya genelinin elektirik
ihtiyacının %10’u 2025 yılına kadar rüzgar enerjisinden sağlanabilirse, yılda 1,41 Gton CO2
emisyonu azaltılabilecektir. Bu değere ulaşılabilmesi için bazı kabuller yapılmış olup,
bunlar 2002 yılı sonuna kadar 20.000 MW kümülativ tesis, 2012 yılına kadar büyüme ilk on
yılda her yıl %25 ve sonrasında büyüme %20 ve %15 olduğu takdirde, kümülativ kapasite
2028 yılında 1,07 milyon MW’a ulaşabilecektir. Avrupa birliği çalışmalarına göre ise,
elektirk enerjisinin %10’luk kısmı rüzgar enerjisinden sağlanabildiği takdirde, Avrupa kıtası
170 milyon ton CO2 ve ayrıca 2 milyon ton da kükürt ve azot oksitlerinin ( SO2 ve NO2 )
atmosfere atılmasından kurtulabilecektir. Bunun hırslı, ama fakat gerçekleşebilecek bir
hedef olduğu ilgililerce belirtilmektedir.

Dünyanın elektriğinin % 10’unun rüzgar enerjisinden elde edilmesinin yıllık yatırım

gereksinimleri 1999 da 3 milyar dolar olmuş ve 2020 yılında 78 milyar dolara ulaşacaktır.
Bu değerler 1990’lı yıllarda ortalama yıl başına 170-200 milyar dolar olan toplam küresel
enerji yatırımlarının bir dilimidir. Tabii ki bu dilim rüzgar gücü elektrik sektörünün önemli
bir kısmını oluşturduğunda göreceli olarak artacaktır.

Amerika Birleşik Devletleri’nde rüzgar çiftliklerinin toplam kurulu gücü 1700MW

dolaylarındadır. Yıllık üretim miktarı ise 3 milyar kWsaat kadardır.

Rüzgar gücü ekonomisi ağırlığını koymaktadır. Rüzgar türbinlerinin inşaat ve işletme

maliyetleri daha şimdiden önemli ölçüde azalmıştır. Danimarka’da rüzgar enerjisi
maliyetleri 1981 ile 1995 yılları arasında 2/3 oranında düşmüştür. Rüzgar güçlü elektrik

15
maliyetleri bugünkü 4.7 sent / kWh değerinden daha da azalacak ve 2013 yılına kadar 3
sent / kWh seviyesinin altına düşecektir. 2020 yılında üretilen birim elektrik başına
maliyetler 2.5 sente kadar gerileyecektir. Bu durum rüzgar enerjisini, büyük ölçekli hidrolik
dahil olmak üzere, günümüzün tüm yeni üretim teknolojileri ile rekabet edebilir hale
getirecektir.

Son yıllarda rüzgar enerjisinin en başarılı pazarları, özellikle Danimarka, Almanya ve

Đspanya olmak üzere Avrupa ülkeleridir. Arasında Hindistan, Çin ve Güney Amerika'nın da
bulunduğu bazı gelişmekte ülkelerin yanı sıra Amerika Birleşik Devletlerinde de bu
teknolojinin kullanımında bir sıçrama görülmektedir. Rüzgar enerjisi bir dizi farklı ekonomi
ve coğrafi yapıda başarılı olmaktadır.

Grubb ve Meyer tarafından yapılan ve “ IEA – Word Energy “ tarafından

yayınlanmış çalışmada ,5.1 mt / sn. üzerinde Rüzgar kapasitesine sahip bölgelerin ,
uygulamaya dönük ve toplumsal kısıtlar nedeni ile % 4 ’ün kullanılacağı esasına dayalı
çalışmada , Dünya Potansiyeli 53.000 TWh / yıl olarak hesaplanmıştır. Bu değerin
Dünyadaki dağılımı , Tablo 2.2 ‘de verilmektedir.

16000
14000
14000
12000 10600 10600
[ T W h / y ıl ]

10000
8000
6000 5400
4800 4600
4000 3000
2000
0
Kuzey Doğu Avrupa Afrika Güney Batı Avrupa Asya (Rusya Okyanusya
Amerika Rusya& Amerika )hariç

Şekil 2.1. Dünyanın teknik rüzgar potansiyel dağılımı

2001 yılında 24.700 MW olan rüzgar kurulu gücünün 2007 yılında 120.600 MW ‘ye
yıllık% 25 ’lik bir artışla yükseleceği , daha sonra bu artış oranının düşerek , kurulu

16
gücün 2020 yılında 1.261.158 MW ‘ye çıkacağı , bu tarihten sonra sıfır artış hızı ile [ yılda
sabit 150.000 MW kurulu güç ilavesi ile ] 2030 yılında 2.551 GW , 2040 yılında 3.044
GW kurulu güce ulaşılacağı hedeflenmiştir. Bu tarihte , rüzgar enerjisi kullanımında
doyum noktasına gelineceği varsayılmaktadır. Ayrıca , 20 yıl olarak tahmin edilen türbin
ömürlerinin sonunda % 5 ‘inin yeni teknolojiye dayalı Türbinler ile değiştirileceği
düşünülmektedir.

Bu çalışmalarda, dikkate alınmayan 4-5 mt / sn. hızlı bölgelerde ayrıca ciddi bir
potansiyeldir. Sadece Almanya’da bu değerin 90 TWh / yıl olduğu tesbit edilmiştir. Ayrıca,
bu hesaplamalar sadece karasal bölgeler için yapılmıştır, dikkate alınmayan denizsel
bölgelerinde ihmal edilemeyecek ciddi bir potansiyeli mevcuttur. Matthies ve Garrad’ın AB
için yapığı çalışmada, bu değerin sadece Avrupa için 2500 TWh / yıl olacağı hesap
edilmiştir.

3500000
3.044.000
3000000
2.551.300
2500000

2000000

1500000 1.261.200

1000000
610.000
500000 233.900
73.900
0
2005 2010 2015 2020 2030 2040

Şekil 2.2. Dünya rüzgar enerjisi kurulu güç hedefi

Dünyada rüzgar enerjisi konusunda asıl büyüme oranın, Kuzey Avrupa, ABD ve
Japonya’da denizsel kapasitelerde olacağı tahmin edilmektedir. Bu potansiyelin, özellikle
ABD ve Japonya’da oluşmakta olan elektrik enerjisi talebinin, iki katına yakın [ % 180 ]
potansiyel içerdiği hesap edilmektedir.

Arka sayfada verilen Tablo 2.1 de, 2005 ve 2006 yıllarında çeşitli ülkelerin rüzgar
türbini üretiminde yaptıkları yatırımları megawatt cinsinden verilmektedir.

17
 Tablo 2.1 Ülkeler bazında rüzgar türbini yatırımlarları
Ülkeler bazında rüzgar türbini yatırımları
(yıl sonu verileri)
Sıra Ülke 2005 (MW) 2006 (MW)
1 Almanya 18 20,621
2 Đspanya 10,028 11,615
Amerika Birleşik
3 Devletleri 9,149 11,603
4 Hindistan 4,43 6,27
5 Danimarka 3,132 3,136
6 Çin 1,26 2,604
7 Đtalya 1,718 2,123
8 Đngiltere 1,332 1,963
9 Portekiz 1,022 1,716
10 Fransa 757 1,567
11 Hollanda 1,219 1,56
12 Kanada 683 1,459
13 Japonya 1,061 1,394
14 Avusturya 819 965
15 Avusturalya 708 817
16 Yunanistan 573 746
17 Đrlanda 496 745
18 Đsveç 510 572
19 Norveç 267 314
20 Brezilya 29 237
21 Mısır 145 230
22 Belçika 167 193
23 Tayvan 104 188
24 Güney Kore 98 173
25 Yeni Zelenda 169 171
26 Polonya 83 153
27 Fas 64 124
28 Meksika 3 88
29 Finlandiya 82 86
30 Ukrayna 77 86
31 Kosta Rika 71 74
32 Macaristan 18 61
33 Litvanya 6 55
34 Turkiye 20 51

35 Çek Cumhuriyeti 28 50
36 Đran 23 48

Avrupa'nın Geri Kalanı 129 163

Amerika'nın Geri Kalanı 109 109

Asya'nın Geri Kalanı 38 38
Afrika ve Orta Doğu'nun
Geri Kalanı 31 31
Okyanusya'nın Geri Kalanı 12 12
Dünya Toplam 59,091 MW 74,223 MW

18
 Tablo 1.5. de verilen rüzgar ölçeğine göre yapılan ölçümlere göre Avrupa ülkeri için
potansiyel ölçümleri Tablo 2.2 de görüldüğü gibi ülkemiz ilk sırayı almaktadır.

Tablo 2.2. Avrupa ülkelerinde rüzgar enerjisi potansiyeli

potansiyel
Toplam rüzgar Yöre Teknik
Avrupa yüzölçümü sınıfı>3 Potansiyeli Potansiyel
1000 km2 1000 km2 km2 GW TWh/yr
Avusturya 84 40 200 2 3
Belçika 31 7 280 2 5
Danimarka 43 43 1720 14 29
Finlandiya 337 17 440 4 7
Fransa 547 216 5080 42 85
Almanya 357 39 1400 12 24
Đngiltere 244 171 6840 57 114
Yunanistan 132 73 2640 22 44
Đzlanda 103 103 2080 17 34
Đrlanda 70 67 2680 22 44
Đtalya 301 194 4160 35 69
Luksamburg 3 0 0 0 0
Hollanda 41 10 400 3 7
Norveç 324 217 4560 38 76
Portekiz 92 31 880 7 15
Đspanya 505 200 5160 43 86
Đsveç 450 119 2440 20 41
Đsviçre 41 21 80 1 1
Türkiye 781 418 9960 83 166

2.2. Türkiye’deki Durumu

Türkiye'deki rüzgar enerjisi kaynakları teorik olarak Türkiye'nin elektriğinin tamamını

karşılayabilecek yeterliliktedir. Fakat rüzgar enerjisinin sisteme girişinin tutarlı bir
biçiminde gerçekleşmesini kolaylaştırmak üzere gerekli altyapı tasarımlanmalıdır.

Türkiye'nin teknik potansiyeli 83.000 MW dır. Bu, Türkiye'nin biran önce kullanması
gereken önemli bir rüzgar enerjisi potansiyeli olduğunu göstermektedir.

19
 Türkiye’de 1995 yılında yayınlanan enerji raporundaki istatistiksel veriler ile 2010 yılına
dek geleceğe ilişkin üretim tahminlerinde rüzgar enerjisine yer verilmemektedir. Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve TEAŞ, kaynak olarak rüzgar enerjisini göz önüne
almamaktadır. Bu görmezliğe karşın, Türkiye için rüzgar enerjisi yabancı sayılmaz.

1960/61 döneminde rüzgar türbinleri ile ilgili bir araştırma için Tarım Bakanlığı
kanalından Türkiye çapında yaptırılan bir anket çalışmasında, 718 tanesi su çıkartmada ve
41 tanesi elektrik üretiminde kullanılan 749 rüzgar kuvvet makinesi saptanmıştır. Ancak
ucuz petrol döneminde bu makinelerin varlıklarını sürdürmeleri ve sayılarının artması söz
konusu olamamıştır.

Türkiye‘de rüzgar enerjisi üzerindeki bilimsel çalışmalar 1950‘lerin sonlarında

üniversitelerimizde başlatılmıştır. Bakanlık düzeyinde el atılması ise yapay petrol
bunalımından sonra olmuştur. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı‘na bağlı EĐE bünyesinde
1981 yılından bu yana rüzgar enerjisi çalışmaları yapılmaktadır. 1989 yılında Rüzgar
Enerjisi Şube Müdürlüğü diye ayrı bir birim de oluşturulmuştur. Bu çalışmalar Türkiye‘de
rüzgar enerjisi potansiyelinin belirlenmesi, enerji amaçlı ve bilgisayar destekli gözlem
istasyonları kurulması üzerine toplanmış, çeşitli rüzgar türbinleri üzerinde demontrasyon
amaçlı uygulamalara girilmiştir.

1990 sonrasında TÜBĐTAK Marmara Araştırma Merkezi (MAM) bünyesinde bazı

çalışmalar yapılmıştır. MAM‘da eksikler ve hataları bulunan ilk rüzgar atlası çalışması
başlatılmış, Gebze – Özbek tepede çeşitli pompa çalıştırma ve elektrik üretim amaçlı rüzgar
türbinleri kurularak denenmiştir. Ancak pompa çalıştırmak için seçilen makine büyük
elektrik üretimi için seçilen makine küçüktür. Türkiye rüzgar enerjisi potansiyelinin
belirlenmesi ve rüzgar atlası ile ısıl haritalarının oluşturulması için Devlet Meteoroloji Đşleri
Genel Müdürlüğü ( DMĐ ) tarafından sürdürülen ve kullanılabilir ilk sonuçları alınmış bir
çalışma da vardır.

EĐE’nin girişimleri ilk 1992 yılında Bakanlar Kurulu kararına dayanarak, Avrupa Rüzgar
Enerjisi Birliği Türkiye Şubesi ( AREB – TŞ ) kurulmuştur. Bugün Türkiye ‘de gücü 1 kW ‘
nın üzerinde ve çalışır durumda olan elektrik üretim amaçlı çok sayıda rüzgar türbini vardır.
Bunlardan biri 1985 yılında Danimarka ‘dan alınan 55 kW güçlü Çeşme – Altın yunus
turistik tesisleri rüzgar türbinidir. EĐE Bandırma ‘da kurmak için1986 yılında 20 kW ‘ lık
bir rüzgar türbini ithal etmişse de sistem hatası yüzünden çalıştırılamamaktadır. Son olarak

20
dört özel sektör kuruluşu yap – işlet – devret modeli kapsamında rüzgar çiftliği kurmak için
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na başvuruda bulunmuşlardır. WASP ( Wind Atlas
Analysis and Application Programme) programına uygun olarak hazırlanan bir çalışma da
10 yıllık bir periyot için kesintisiz rüzgar datasının temini söz konusu olmuştur.

WASP Avrupa rüzgar atlası bir PC paket programıdır ve menülerle çalışmaktadır. Ana
menüleri ; DATA, OBSTACLE, ROUGHNESS, OROGRAPY, ATLAS ve WESC.
Program datayı analiz edip engel pürüzlülük ve dağoluş etkileri yönünden düzelttikten sonra
ATLAS menüsünde yatay ve dikey değerler olarak depolanmaktadır. 87600 karekterlik 10
yıllık rüzgar hız ve yön kaydını çok kısa bir sürede okuyup 1 m/s ‘lik aralıklarla 30 o lik
yön sektörleri için esme sayılarını hesaplıyor, her yön sektörü için 1000‘e normalize ediyor
ve bunların kümülatif frekansını % olarak veriyor. Bu esme sayıları frekans tablosunda
ayrıca her bir yön sektörü için Weibull parametrelerini ( A , k ) hesaplıyor ve ortalama
rüzgar hızını belirleyip m/s birimiyle, ortalama rüzgar enerjisi yoğunluğunun değerini de
hesaplayıp W / m2 birimiyle veriyor.

DMĐ tarafından 1993 yılında başlatılan rüzgar atlası çalışmasında 43 meteoroloji

istasyonunun verileri WASP bilgisayar programı ile değerlendirilmiştir. 10 metre ölçüm
yüksekliğinde ortalama yıllık hızı 2.7 – 3.5 olan yörelerimiz Afyon, Antalya, Isparta,
Samsun, Sarıyer, Akhisar, Malatya, Anamur ve hızı 3.5 – 4 m/s olan yörelerimiz Bergama,
Bodrum, Çanakkale, Çorlu, Gökçeada, Đnebolu, Sinop ve son olarak hızı 4 – 6 m/s olan
yöreleriz ise Antakya, Bandırma ve Mardin olup, en yüksek hız 6.2 m/s ile Bozcaada ‘ da
saptanmıştır.

Türkiye Rüzgar Enerjisi Birliği TÜREB' in kuruluşundan sonra yatırımcılar,

akademisyenler, imalatçılar ve diğerleri Türkiye'de rüzgar enerjisi gelişimini desteklemek
üzere bir araya geldiler.

1996 yılında da ETKB' nin Türkiye'de rüzgar enerjisi kullanımına ilişkin politikası pek
iyimser değildi. Resmi açıklamalar Türkiye'de rüzgar enerjisi gelişimine çok şans
tanımıyorlardı.

21
 Türkiye Rüzgar Enerjisi Birliği'nin çabaları ve ETKB ile Elektrik Đşleri Etüt Đdaresinin
(EĐEĐ) TUREB çalışmalarına katılımı sonrası Türkiye'deki rüzgar enerjisi potansiyeli kabul
görmeye başlamıştır.

2.2.1 Türkiye Rüzgar Hızı ve Potansiyeli Dağılım Haritaları

Şekil 2.3. Rüzgar hızı dağılım haritası

Şekil 2.4. Rüzgar potansiyeli dağılım haritası

22
2.2.2 Türkiye’deki Rüzgar Santralleri

Çeşme'de 1998 yılında toplam 8,70 megawatt kapasitede kurulan 2 rüzgar santrali ile
başlayan rüzgar enerjisi yatırımı, 2007 yılın sonuna kadar Çanakkale-Gelibolu, Manisa-
Sayalar ve Hatay-Samandağ da kurulacak 3 üretim tesisi ile 206,95 megawatta ulaşacak.

2008 yılında Đstanbul'da Gaziosmanpaşa, Çatalca, Đzmir'de Aliağa

Kemalpaşa,Balıkesir'de Bandırma, Şamlı'da, Hatay-Samandağ, Aydın-Çine ve Çanakkale'de
toplam 405,16 megawatt kurulu güçte üretim tesisi kurulması planlanırken, 2009 yılında
Osmaniye-Bahçe'de tek başına toplam 130 megawatt kapasiteli kurulacak rüzgar santrali ile
toplam kapasite 742,11 megawatta ulaşacak.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisi kurmak için
Kuruma yapılan başvuruları da karar bağladı. Buna göre 30 Nisan Kurul kararıyla EPDK,
toplam 847,55 megawatt kurulu güçte yeni RES lisansı verirken, 188,55 megawatt güçte
kurulması planlanan tesis için lisans verilmesini uygun gördü.

Kurul, 32 şirketin RES üretim lisansı başvurusunu ret ederken, 10 şirketin lisansını iptal
etti, 4 şirketin de lisansını sonlandırdı.

Böylelikle EPDK, yatırıma geçemeyen, öngörülen sürede yeterli gerçekleşmeleri

gösteremeyen şirketlerin lisanslarını iptal etmek suretiyle rüzgar alanında ciddi yatırım
yapacak şirketlerin önünü açmayı amaçlıyor.

Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisi için lisans başvurusu sayısının beklenenden çok
olması üzerine, EPDK gerekli incelemeleri yapmak üzere 1 Mart 2007 olarak belirlenen
başvuru alma tarihini 1 Ekim 2007'e erteledi.
Karasal (on-shore) rüzgar açısından zengin sayılabilecek bir konumda olan Türkiye'de
özellikle Balıkesir, Çanakkale, Đzmir, Manisa, Hatay illeri rüzgar potansiyeli açısından başı
çekiyor.
Rüzgar enerjisine dayalı üretim yapmak isteyen şirketlerin, teknik açıdan şu hususlara
dikkat etmesi gerekiyor:
-Seçilen bölgedeki rüzgar verilerinin uluslararası normlarda toplanmış olması,
-Yatırıma karar verilen bölgede şebekeye bağlantının mümkün olduğunun veya şebeke
genişlemesinin veya yenilemesinin TEĐAŞ veya gölgedeki dağıtım şirketinden teyit

23
edilmesi,
-Seçilen bölgenin SĐT alanı gibi, izin, onay ve ruhsat gibi işlemler açısından problemsiz
olduğunun tespit edilmesi.

Bu arada 2007 itibariyle Türkiye'de tamamlanmış toplam 7 rüzgar santrali bulunurken,

14 tesisin yapımı devam ediyor, 2 tesisin de yap-işlet-devret modeliyle devreye girmesi
bekleniyor.

Tablo 2.3 Türkiye’deki rüzgar santralleri

Elektrik Üretimine Kurulu
Firma Yer
Geçiş Tarihi Güç (MW)
1998 Şubat 1,5 Demirer Çeşme ĐZMĐR
1998 Kasım 7,2 Güçbirliği Çeşme ĐZMĐR
2000 Haziran 10,2 Demirer-Enercon Bores ÇANAKKALE
Hadımköy
2003 Kasım 1,2 Sunjut-Demirer
ĐSTANBUL
Mevcut RES'ler 20,1
Bandırma
2006 Mayıs 30 Bares-Bilgin
BALIKESĐR
2006 Ağustos 39,2 Demirer-Enercon Çeşme ĐZMĐR
Çanakalan
2006 Kasım 30,4 Demirer-Ado
ÇANAKKALE
2006'da üretime
99,6
geçenler
Gelibolu
2007 Mart 15 Demirer-Polat
ÇANAKKALE
2007 Mayıs 30,4 Demirer-Polat Sayalar MANĐSA

2007 Aralık 28,8 Demirer-Enercon Dares DATÇA

2007'de üretime
74,2
geçecekler

2.2.3. Türkiye’deki Rüzgar Ölçümlerine Đlişkin Tebliğ

Rüzgar enerji santralının projelendirilmesi ve ekonomisi temel olarak seçilen santral

sahasından üretilebilecek enerji miktarına bağlı olmaktadır. Bu enerji miktarının tespiti için
seçilen proje sahasına ait arazinin topoğrafik yapısı da göz önüne alınarak uygun nokta veya
noktalara rüzgar gözlem istasyonu (RGĐ) kurulmalıdır. RGĐ’larındaki bir ölçüm direği

24
üzerine yerleştirilmiş ölçüm aletleri ile standartlara uygun olarak yapılan rüzgar hızı, rüzgar
yönü gibi ölçümler rüzgar enerji santralı projesinin daha sonraki aşamaları olan verilerin
değerlendirilmesi, enerji üretim miktarının belirlenmesi ve rüzgar türbini seçiminde yol
gösterici olacaktır.

RGĐ’larının yerlerinin belirlenmesi hayati öneme sahiptir. RGĐ’nun kurulacağı nokta

veya noktalar her şeyden önce o alanı temsil edebilecek bir yer olmalıdır. WMO (Dünya
Meteoroloji Örgütü) standartlarına göre temsil mesafesi arazinin topografik yapısına bağlı
olarak 500 m ile 100 km arasında değişmektedir. Ayrıca seçim yapılan nokta, topoğrafik
açıdan son derece uygun olmakla birlikte bu alanda, engel yüksekliğinin 10 katı mesafeden
daha yakında başka yüksek engeller bulunabilir. Bu şekilde seçilmiş yerler amaca uygun
olmamaktadır. Tepe arkalarında yer seçimi tercih edilmemelidir. Bu durumda rüzgar hızı
gerçek değerinden türbülanslar nedeniyle çok fazla uzaklaşabilir. Ayrıca RGĐ’nun
kurulacağı noktadaki rüzgar akışları daima birbirine paralel (laminer) olmalı, bozulmuş
rüzgar akışları ve türbülanslar bulunmamalıdır. Özellikle enerji amaçlı rüzgar hız ve yön
ölçümlerinde hassasiyetin çok düşük olması istenmektedir. Zira, ölçümlerde yapılabilecek
küçük bir hata enerji üretimine önemli oranda hata ve belirsizlik olarak yansır. Bu yüzden
yer seçimi mutlaka bu konularda son derece deneyimli uzman personel tarafından
yapılmalıdır. RGĐ’larının kurulduğu noktalara ait 1/25 000 ölçekli harita üzerinde UTM
(Universal Transver Mercator) ve coğrafi koordinatları ile deniz seviyesinden olan
yüksekleri de uzman elemanlar tarafından tespit edilmelidir.

RGĐ’undaki ölçüm aletleri tamamen doğal atmosferik şartlarda çalıştığından kapalı

yerlerde çalışan diğer aletlere göre ekonomik ömürleri daha kısadır. Paslanma, korozyon,
çürüme, aşınma, buzlanma gibi etkenler yüzünden rüzgar aletlerinin ölçüm değerleri
normalden hızla uzaklaşır. Bu yüzden rüzgar ölçüm aletleri ve kayıt sistemleri ile elektrik
devreleri sık sık kontrol edilmeli, bakımları ve kalibrasyonları standartlarda ve aletlerin
teknik el kitaplarında öngörülen zamanlarda mutlaka yapılmalıdır. Bir RGĐ kurulurken
aşağıda sıralanan unsurlar da ayrıca göz önüne alınmalıdır:

• RGĐ rüzgar profilini değiştirecek engellerden uzak yerlere kurulmalıdır.

• Ölçüm aletleri kuzey-güney doğrultuda olacak şekilde monte edilmelidir. Ölçüm

yüksekliğine bağlı olarak direk tipi (iç içe geçmeli boru veya demir üçgen, dörtgen
profil) projelendirilmelidir.

25
 • Ölçüm direğinin yerinden oynamaması için direği toprağa bağlayan betonun yüzeyi
ve derinliği projelendirilmeli, yüksek rüzgar hızlarında direğin devrilmesi
önlenmeli, gerektiğinde çeşitli yüksekliklerde lentelerle yere irtibatlandırılmalıdır.

• Sistemlerin uçuşlara engel olmaması için direk üzerine yanıp sönen kırmızı flaşör
lamba bağlantıları ile çevrede direkten daha yüksek engel yoksa direk üzerine
paratoner tesisatı projelendirilmelidir.
• Direk üzerine monte edilecek sistemlerin periyodik bakım, onarım ve
kalibrasyonları için direklerin yatırılabilir olması sağlanmalıdır.

• Montaj esnasında sensörlerin yerlerine uygun şekilde monte edilip edilmediği

kontrol edilmeli, diş kapması veya aşırı sıkışmalara meydan verilmemelidir.
Sistemlerde aşırı yağlama yapılmamalıdır. Zira fazla yağ çevredeki tozlarla
birleşerek sistem millerinin ve sistem yataklarının normal çalışmasına engel olur.

• Ölçüm aletlerinin kabloları direk üzerine bağlanmalı, hiçbir kablo sarkık durumda
olmamalıdır.

• Montajı bitmiş bir ölçüm direği yer düzlemine dik konumda olmalı ve ölçüm
aletlerinin hepsi tek bir direk üzerine monte edilmelidir.

• Ara ölçüm aletlerini ölçüm direğine bağlayabilmek için traversler kullanılmalıdır.

Bu traverslerin taşıdığı ölçüm aletlerinin ölçüm direğine olan uzaklığı, ölçüm
direğinin çapının en az 7 katı kadar olmalıdır.

• Ölçüm direğinin en üst noktasına yerleştirilecek anomemetre, ölçüm direğinin üst

seviyesinden en az 800-900 mm yukarıya monte edilmelidir.

Aynı tip ve marka ölçüm aletlerinin kalibrasyon eğrileri birbirinden tamamen farklı olup
biri diğerinin yerine kullanılamaz. Bu nedenle ölçüm direği üzerine monte edilen öçlüm
aletleri ölçüm süresince değiştirilmemelidir.

26
 Rüzgar hızı ve yönünü belirlemek amacıyla yapılan ölçümler, ölçüm amacına göre
değişir. Meteorolojik amaçlı (klimatolojik, sinoptik, hava kirliliği vb) yer rüzgarı
ölçümlerinde Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) kurallarına göre standart ölçüm yüksekliği
10 metredir. Enerji amaçlı rüzgar ölçümlerinde ise rüzgar hızı, rüzgar yönü ve çevre
sıcaklığı gibi parametreler 30 metre ve mümkünse türbin hub yüksekliğinde en az bir yıl
periyodik olarak (10 dk, 1 saat) ölçülür ve bilgisayar ortamında değerlendirilebilinecek
şekilde veri paketi olarak tespit edilir. Rüzgar hızı ve rüzgar yönünün yanısıra diğer bazı
meteorolojik parametrelerin de ölçülmesi son derece faydalı olacaktır. Özellikle rüzgar
enerjisi hesaplamalarında kullanılan bir değer olan hava yoğunluğunu hesaplayabilmek için
basınç, çevre sıcaklığı ve nemlilik değerlerinin ölçülmesi önemlidir.

Ölçüm aletlerinde üretilen sinyal voltajı kablolar yardımıyla bir data logger’a iletilir.
Data logger gelen bu sinyalleri işleyerek ölçüm değerlerini depolar. Depolanan veriler
bilgisayar ortamına aktarılıp değerlendirilir.

Bir bölgenin rüzgar enerjisi potansiyeli rüzgar hızlarının kübüyle orantılıdır. Bu nedenle
rüzgar hızı ölçümlerinde yapılabilecek ölçüm hatası santral sahasının rüzgar enerji
potansiyelinin belirlenmesindeki doğruluğu oldukça etkiler. Ölçüm periyodunun uzatılması
ve mümkünse türbin hub yüksekliğinden alınacak rüzgar ölçümleri rüzgar potansiyelini
daha sağlıklı belirleyecektir. Ayrıca, elde edilen rüzgar ölçüm kayıtları yeterli ilişkiye sahip
yakın istasyonlarla veya aynı ölçüm noktasından alınan uzun dönem rüzgar ölçüm
kayıtlarıyla karşılaştırılıp değerlendirilmelidir. Rüzgar ölçüm verileri mümkün olduğunca
sürekli olmalı, kesintili ve eksik olmamalıdır. Ölçüm serilerinde bir ayda meydana gelen
ölçüm kesintilerinin 180 saatin üzerine çıkması hassas bir değerlendirmeyi mümkün
kılmadığından elde edilen ölçüm değerleri iptal edilmelidir.

Tablo 2.4. 30 m ‘lik ölçüm direğinde ölçülen parametreler ve ölçüm yükseklikleri

ÖLÇÜM
ÖLÇÜLEN
YÜKSEKLĐĞĐ
PARAMETRELER
(m)

2 Çevre Sıcaklığı ve Basınç

10 Rüzgar Hızı

20 Rüzgar Hızı

30 Rüzgar Hızı ve Rüzgar Yönü

27
2.2.4. Türkiye’deki Kapatılan ve Çalışan Đstasyonlarının Ölçüm Verileri

Tablo 2.5. Çalışan bazı ölçüm istasyonların yıllara göre rüzgar hız verileri
YER YIL O Ş M N M H T A E E K A ORT.
1998 6,8 5,4 5,1 5,3 6,2 6,3 4,6 4,5 5,3 6,0 5,6
1999 5,6 6,0 4,9 4,7 5,2 5,2 6,2 5,8 4,5 4,6 5,9 6,5 5,4
BABABURNU

2000 5,9 5,9 5,6 4,4 4,0 N/A 5,2 6,5 5,2 4,9 4,7 5,7 5,3
2001 6,0 6,0 5,9 6,0 3,0 5,3 6,2 6,4 4,5 5,7 5,9 8,2 5,8
2002 5,1 4,9 6,0 5,0 4,8 6,3 5,0 5,6 4,2 5,0 4,3 6,4 5,2
2003 6,2 7,3 6,0 5,1 3,9 5,4 5,9 6,5 5,3 5,6 5,1 5,7 5,7
2004 7,5 6,5 6,3 N/A N/A N/A N/A N/A 6,3 4,9 5,6 4,3 5,9
2005 6,1 7,1 N/A 4,9 4,4 5,4 5,2 5,5
1994 10,6 6,9 4,5 5,9 5,5 6,7
1995 4,5 4,9 5,5 5,7 6,1 9,4 10,4 11,3 9,0 5,1 4,7 4,4 6,8
1996 6,1 5,6 4,4 5,6 7,3 8,1 11,5 10,4 7,6 5,4 5,2 4,5 6,8
1997 5,6 3,4 4,1 4,1 N/A N/A 10,7 11,8 7,0 4,4 5,0 6,4 6,3
1998 6,3 6,1 5,7 6,1 6,5 10,1 11,0 9,8 7,4 5,6 3,8 4,7 7,1
BELEN

1999 5,1 5,6 6,1 6,2 7,4 7,4 11,7 9,8 N/A N/A N/A N/A 7,4
2000 4,8 N/A N/A N/A 7,0 N/A N/A N/A 9,4 3,9 3,7 4,4 5,5
2001 4,8 4,9 5,4 6,0 5,0 9,3 11,5 10,3 8,2 5,3 5,6 5,8 6,8
2002 5,0 5,8 5,3 5,4 5,4 7,8 8,8 9,1 6,0 N/A N/A N/A 6,5
2003 8,0 8,3 8,8 6,4 6,4 5,7 8,9 N/A N/A N/A 4,6 6,5 7,1
2004 5,5 6,0 6,0 6,2 7,7 9,3 9,2 10,6 7,6 5,0 5,2 5,4 7,0
2005 5,8 5,7 5,1 6,1 7,6 9,3 10,8 11,3 7,9 4,9 4,7 3,9 6,9
1994 6,8 7,0 5,3 4,6 6,7 5,9 6,1
1995 5,1 5,8 5,6 5,4 5,2 5,1 7,5 8,3 6,2 5,9 5,0 4,9 5,8
1996 5,6 N/A N/A 5,5 5,1 6,7 8,0 N/A N/A N/A N/A 4,4 5,9
1997 5,1 6,4 6,2 6,3 4,8 7,0 6,5 7,3 7,7 5,4 3,9 5,9 6,0
1998 5,0 6,0 6,8 4,7 5,7 7,2 6,8 7,6 6,1 5,4 4,3 4,8 5,9
DATCA

1999 4,4 5,3 6,3 5,0 3,5 7,5 7.0. 6,8 N/A N/A N/A N/A 5,5
2000 N/A N/A N/A N/A 5,9 6,3 5,6 6,7 5,9 5,3 2,7 5,6 5,5
2001 4,6 5,1 4,7 4,5 6,5 5,6 8,0 5,9 6,2 5,5 5,3 5,4 5,6
2002 5,4 4,0 5,0 5,5 5,4 5,4 6,2 7,0 4,9 4,6 3,5 5,1 5,2
2003 4,6 7,6 6,2 5,9 3,9 5,8 8,0 6,6 7,0 5,8 4,3 5,2 5,9
2004 5,7 6,4 6,0 4,6 4,8 N/A N/A N/A N/A N/A 5,0 4,8 5,3
2005 5,7 5,8 5,8 5,7 5,5 6,9 6,9 7,0 7,3 5,6 N/A N/A 6,2
1996 9,1 10,0 9,8 7,2 6,2 9,4 9,9 8,5 6,4 7,3 8,3 10,1 8,5
1997 9,2 8,8 10,3 7,8 6,8 6,5 7,5 8,6 9,6 9,6 6,4 10,0 8,4
1998 6,8 9,8 9,5 7,4 6,7 7,9 9,3 9,5 7,6 7,6 8,1 10,1 8,4
1999 9,5 8,9 7,5 6,5 7,5 7,6 8,3 9,1 6,2 7,2 10,5 9,4 8,2
KOCADAĞ

2000 8,8 9,7 8,1 6,3 6,9 9,7 8,1 9,8 7,3 7,9 6,4 9,3 8,2
2001 8,5 8,9 8,5 8,5 N/A N/A N/A N/A 6,7 9,0 9,3 10,7 8,8
2002 8,0 7,7 8,0 7,0 7,0 8,6 8,6 6,5 7,2 5,3 7,1 N/A 7,4
2003 N/A N/A 10,0 7,3 6,5 8,0 8,6 9,7 7,8 9,2 6,9 9,3 8,3
2004 9,2 N/A N/A N/A N/A N/A 9,5 7,7 9,1 6,7 N/A N/A 8,4
2005 N/A 11,5 7,4 19,9 6,1 7,8 N/A 7,4 6,9 8,2 9,5 9,7 9,4

28
Tablo 2.6. Kapatılan bazı istasyonların yıllara göre rüzgar hız verileri
1994 7,8 7,4 7,6 6,4 4,5 5,4 8,2 6,1 6,1 7,2 7,4 6,5 6,7
1995 9,3 7,5 7,7 5,7 6,9 4,6 7,4 6,6 5,3 8,4 6,7 8,3 7,0
1996 8,6 8,6 8,1 4,5 5,5 6,0 7,3 6,4 5,2 6,2 6,9 8,2 6,8
GÖKÇEADA - I

1997 7,4 7,7 7,7 6,1 N/A N/A N/A N/A N/A 7,8 5,9 7,6 7,4
1998 5,2 6,4 8,1 7,2 5,8 5,5 6,9 7,7 6,4 6,4 7,7 10,0 6,9
1999 7,4 6,7 6,1 5,2 5,8 5,2 7,1 6,6 4,7 6,1 7,4 8,6 6,4
2000 7,2 6,8 6,5 4,4 4,3 4,7 4,2 7,9 6,9 7,4 5,5 7,2 6,1
2001 7,7 6,9 8,1 6,7 5,3 5,9 6,2 7,8 5,7 8 7,6 11 7,2
2002 6,6 6,2 7,8 6,2 5,9 6,3 N/A N/A 4,7 5,4 5,2 8,3 6,3
2003 8,2 10,4 7,8 9,7 9,5 - 9,1
1996 3,8 6,4 6,7 6,5 3,0 3,6 3,2 3,5 3,1
1997 4,2 4,4 4,5 3,4 3,7 5,1 5,2 5,1 5,9 4,2 2,9 3,2 4,3
1998 3,4 4,6 4,2 3,1 3,4 5,6 5,9 6,2 4,2 3,6 2,6 3,6 4,2
SOKE

1999 3,2 3,0 3,2 2,9 4,6 5,1 5,0 4,9 3,8 3,7 3,7 2,9 3,8
2000 4,1 3,6 3,3 N/A N/A N/A 4,6 5,3 3,8 4,0 3,0 3,8 3,9
2001 3,2 3,5 3,1 3,1 4,5 4,9 6,0 5,1 3,7 4,5 3,5 3,6 4,1
2002 4,2 3,3 3,8 3,4 N/A N/A 3,8 4,1 2,6 3,1 N/A N/A 3,5
2003 N/A N/A 5,1 3,8 3,9 - 4,3
1999 6,7 5,6 4,9 3,6 1,2 4,4
FETHIYE

2000 2,9 3,0 2,7 2,5 2,7 4,0 3,4 3,5 2,9 2,5 N/A N/A 3,0
2001 N/A N/A N/A N/A 3,1 3,9 3,3 2,5 2,7 1,9 2,0 1,6 2,6
2002 3,1 2,1 2,2 2,4 2,6 3,6 N/A N/A N/A N/A N/A 1,9 2,6
2003 1,6 3,5 3,3 2,9 2,6 - 2,8
BERGAMA

2001 5,2 6,3 6,8 7,8 4,8 8,4 5,6 7,7 6,6
2002 4,8 N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A 5,6 5,2

2003 5,5 7,4 6,3 5,2 5,3 - 5,9

1993 6,5 6,5 5,2 6,1
1994 5,1 5,5 6,4 7,5 5,3 8,0 10,1 8,8 6,6 5,0 7,7 5,2 6,7
1995 6,3 6,7 6,9 4,9 6,9 4,4 10,4 8,1 5,4 8,1 5,0 6,6 6,6
1996 N/A 6,3 8,5 5,8 4,5 8,6 9,5 8,6 4,3 5,4 4,6 6,8 6,6
AKHĐSAR

1997 5,4 6,6 8,4 5,3 N/A N/A N/A N/A 8,0 7,0 3,3 5,7 6,2
1998 4,2 6,2 7,3 4,8 4,9 7,3 8,7 9,0 6,2 5,0 5,0 6,6 6,3
1999 5,9 5,6 4,7 4,0 6,1 7,4 8,2 8,5 5,6 5,3 5,8 N/A 6,1
2000 N/A N/A N/A 4,0 6,3 8,7 7,0 9,3 6,0 3,4 5,3 4,4 6,0
2001 5,2 6,2 2,7 2,7 4,3 5,4 8,7 9,0 5,0 7,1 5,6 8,3 5,9
2002 5,2 4,3 5,3 5,3 6,1 7,2 6,0 6,2 3,8 4,3 N/A 5,4 5,4
2003 6,5 9,0 7,6 5,8 5,4 7,6 8,2 8,6 7,1 6,0 4,2 - 6,9
1993 3,7 4,3 5,4 4,5 4,3 3,4 6,8 5,1 4,7
1994 4,8 5,0 5,4 4,5 4,5 5,5 4,7 5,3 3,6 3,9 6,3 5,6 4,9
1995 6,1 5,1 5,6 4,0 3,8 3,4 5,7 4,5 4,1 4,3 5,3 5,7 4,8
DIDIM - I

1996 4,9 5,0 6,0 5,1 3,6 5,1 4,8 4,5 3,9 3,8 4,4 5,3 4,8
1997 5,1 5,6 5,5 5,1 3,5 3,9 4,8 4,7 4,8 4,4 3,7 6,1 4,8
1998 4,5 5,8 5,9 3,4 4,0 5,0 4,7 4,3 4,1 4,0 4,2 4,7 4,6
1999 4,9 5,7 4,8 3,6 3,7 5,0 3,9 4,3 2,9 3,5 4,3 4,5 4,3
2000 5,2 5,0 4,5 6,3 4,7 - 5,1

29
DIDIM - II
2001 N/A 3,3 N/A N/A N/A 4,2 4,6 3,7 3,5 4,1 4,7 5,2 4,2

2002 5,0 3,3 3,9 4,1 3,5 4,3 3,8 4,3 3,3 3,4 2,9 4,7 3,9
2003 4,2 5,8 4,8 4,2 2,5 4,3 5,3 4,2 - 4,4
1991 5,3 5,6 6,3 4,8 3,9 5,7 5,9 6 5 6 4,7 7 5,5
BANDIRMA - I

1992 4,9 N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A 5,2 5,1
1993 5,5 6 5 4,9 3,5 4 5,5 6,5 4,7 5 5,9 4 5,0
1994 5,2 5,6 5,6 5,2 4 4,5 5,9 4,8 5,2 6 2,7 3,7 4,8
1995 5,4 N/A N/A N/A N/A N/A 6,9 5,4 4,1 6 3,8 5,7 5,5
1996 5,5 5,6 6,9 - 6,0
BANDIRMA - II

2001 8,1 6,6 6,5 6,8 8,2 9,6 6,1 8,4 8,1 12,0 8,0

2002 6,1 6,2 7,4 6,4 7,0 6,2 5,2 6,1 N/A N/A N/A 7,0 6,4

2003 7,7 9,3 8,2 6,0 6,7 6,9 6,0 8,2 7,6 7,0 5,7 - 7,2
1997 6,1 6,0 4,4 6,3 5,7
1998 4,2 5,7 6,0 4,5 4,4 5,4 6,1 6,4 5,3 4,6 5,2 6,3 5,3
1999 5,3 5,5 4,6 4,4 5,1 5,2 5,6 5,5 4,6 N/A N/A 6,3 5,2
FOCA

2000 5,2 5,7 5,1 4,0 4,8 6,0 5,1 6,2 5,2 4,7 4,0 5,2 5,1
2001 5,6 5,5 5,6 5,3 4,8 5,5 5,8 6,3 4,7 5,8 6,0 7,4 5,7
2002 5,1 4,8 5,3 4,4 4,7 5,7 4,8 5,5 4,1 4,6 4,0 6,1 4,9
2003 6,0 6,6 5,8 4,5 4,3 5,4 5,6 5,9 5,3 5,5 4,3 5,9 5,4
2004 6,7 6,0 6,1 5,3 - 6,0
1998 8,0 9,1 8,6
1999 6,9 6,4 6,1 5,1 5,9 5,1 7,0 6,7 6,0 5,6 7,5 8,2 6,4
GELIBOLU

2000 7,1 6,6 6,2 4,6 5,9 6,6 5,7 8,1 6,8 7,5 5,2 6,6 6,4
2001 7,4 6,7 8,3 6,0 5,2 5,8 5,7 7,6 5,7 7,4 7,0 9,1 6,8
2002 6,2 6,0 6,5 4,6 5,0 N/A N/A N/A N/A 4,6 N/A 7,9 5,8
2003 7,8 9,2 7,2 5,9 6,0 5,9 5,4 6,7 6,1 6,8 6,1 7,0 6,7
2004 8,0 6,6 6,5 6,4 - 6,9
1996 7,1 6,6 5,5 5,2 5,3 7,0 6,1
1997 6,0 7,7 6,8 7,8 5,7 5,8 6,6 6,3 6,8 6,7 5,3 7,6 6,6
1998 5,4 6,7 7,5 6,0 6,5 6,5 6,3 6,6 6,0 5,9 5,4 5,6 6,2
BODRUM

1999 4,9 6,3 7,5 5,9 6,2 7,1 6,0 6,4 6,1 N/A N/A N/A 6,3
2000 6,2 6,6 6,8 6,5 5,7 6,3 5,8 N/A N/A N/A N/A N/A 6,2
2001 N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A 5,3 5 N/A N/A 5,1
2002 N/A N/A N/A N/A N/A N/A 5,1 5,7 4,9 4,6 4,5 6,4 5,2
2003 6,5 7,2 6 5,9 3,8 5 6,4 5,1 6,0 6,8 4,5 6,4 5,8
1997 6,0 7,3 4,4 3,7 N/A N/A N/A N/A 3,0 5,5 5,0
1998 3,6 5,3 6,1 4,8 4,9 4,6 5,2 4,2 5,0 5,1 3,0 N/A 4,7
GELENDOST

1999 5,0 6,6 5,4 4,7 4,6 5,3 4,6 4,5 4,3 4,2 5,5 5,2 5,0
2000 5,3 5,2 5,6 6,3 3,9 4,7 4,8 5,2 3,9 4,1 3,0 5,3 4,8
2001 3,8 6,0 4,8 6,0 5,3 5,2 4,9 4,4 4,2 4,2 5,5 6,1 5,0
2002 4,2 4,3 5,0 4,9 4,7 4,6 4,7 4,5 3,7 4,0 4,1 4,3 4,4
2003 6,5 6,6 5,0 5,6 3,9 4,5 5,4 4,5 4,7 5,2 3,4 4,2 5,0
2004 5,1 6,1 5,4 5,3 4,8 4,4 - 5,2

30
 YER YIL O Ş M N M H T A E E K A ORT.
1992 N/A N/A 5,1 4,8 6,2 5,3 6 7,3 7,4 6 N/A N/A 6,0

KARABIGA
1993 N/A N/A N/A N/A 3,9 5,5 6,3 8 6 7 9 5,8 6,4
1994 6,1 6,6 7,2 5,5 5,1 5,3 7,9 6,5 6,3 8 N/A 6 6,4
1995 8,4 6,1 7 5,1 6,2 4,8 7,1 6,7 5,7 9 5,6 8,9 6,7
1996 8,1 7,5 8,7 - 8,0
1991 3,3 4,2 3,8
1992 4,3 N/A N/A N/A 6,7 11 13 11 8 6 3,9 4 7,5
NURDAGI

1993 5,1 5,7 5,3 6,8 6,7 9,5 12 11 10 4 N/A N/A 7,7
1994 3,6 3,8 6,4 N/A N/A 6,9 15 12 6,7 4 3,6 3,4 6,6
1995 3 4,4 5,0 6,3 N/A 11 14 14 11 5 3,3 3,2 7,2
1996 4,5 5,0 4,0 5,6 - 4,8
1996 5,7 4,4 4,9 5,3 3,8 4,6 4,4 5,5 4,4 4,8
1997 5,7 4,8 4,6 5,3 4,4 4,5 4,9 4,2 4,5 3,9 4,2 N/A 5,1
1998 N/A N/A N/A N/A N/A N/A 4,8 4,4 5,0 5,0 4,5 4,3 4,7
1999 3,8 4,8 4,6 4,3 4,5 4,0 3,9 3,9 3,5 4,6 4,9 4,1 4,2
SINOP

2000 4,7 4,6 4,7 4,6 3,6 4,4 5,0 4,7 4,5 4,3 4,1 3,6 4,4
2001 3,9 4,2 4,9 4,7 4,5 4,8 4,4 4,1 N/A N/A 5,3 5,2 4,6
2002 3,6 4,1 N/A N/A 3,4 4,4 3,5 3,5 3,3 4 3,5 4,8 3,8
2003 N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A 3,6 3,6 4 4,1 4,3 4,0
2004 4,6 4,8 4,3 4,6 4,6 3,9 3,6 - 4,3
TIRE KELES

2003 2,6 2,4 2,1 2,5 1,2 1,5 2,1

2004 2,2 1,9 2,0 2,2 2,1 1,9 2,6 - 2,1
2003 3,9 4,0 3,9 2,8 N/A 3,7
2004 4,6 4,0 3,6 3,8 4,0 4,0 4,1 - 4,0

Türkiye’de bulunan rüzgar ölçüm istasyonlarının verilerine göre, Türkiye‘nin % 64’ünde

güç yoğunluğu 20 W/ m2 ‘yi geçmezken, % 16 ‘sında 30 – 40 W/m2 arasında, % 5.9 ‘ unda
50 W/ m2 ‘nin ve % 0.08 ‘ inde de 100 W/ m2 ‘ nin üzerindedir. Coğrafi bölgelerimize göre
10 metre yükseklikteki rüzgar hızları ve güç yoğunlukları aşağıdaki Tablo 2.5. ‘te
verilmiştir.

Tablo 2.7. Türkiye ‘nin bölgeleri için oluşturulan rüzgar hızı ve enerji yoğunluğu değerleri
Doğu Anadolu 2,12 m/s 13,19 W/ m2
Karadeniz 2,38 m/s 21,36 W/ m2
Akdeniz 2,45 m/s 21,38 W/ m2
Đç Anadolu 2,46 m/s 20,14 W/ m2
Ege 2,65 m/s 23,47 W/ m2
Güney Doğu Anadolu 2,69 m/s 29,33 W/ m2
Marmara 3,29 m/s 51,91 W/ m2

31
2.2.5. Türkiye’de Kapatılan ve Çalışan Đstasyonlarının Yerleri

Şekil 2.5. Kırklareli ve Muratlı’deki istasyonlar

Şekil 2.6. Çanakkale’deki istasyonlar

32
Şekil 2.7. Bursa’daki istasyonlar

Şekil 2.8. Sinop’taki istasyon

33
 Şekil 2.9. Đzmir’deki istasyonlar

Şekil 2.10. Muğla’daki istasyonlar

34
 Şekil 2.11. Konya’daki istasyonlar

Şekil 2.12. Đskenderun’daki istasyonlar

35
 Şekil 2.13. Kayseri’deki istasyon

Şekil 2.14. Adıyaman’daki istasyonlar

36
Şekil 2.15. Siirt ve Batman’daki istasyonlar

Şekil 2.16. Van istasyon

37
Şekil 2.17. Kütahya’daki istasyon

Şekil 2.18. Biga’daki istasyon

38
Şekil 2.19. Erzincan’daki istasyonlar

Şekil 2.20. Gebze’deki istasyon

39
2.2.6. Türkiye’de Rüzgar Enerjisi Đçin Mümkün Hedefler

Rüzgar enerjisinin geliştirilmesine gereken önem verilerek pazar yaratıldığında Türk

Endüstrisi rüzgar gücü santrallerinin imalatına kolayca adapte olabilecektir. Yeni kurulan
rüzgar çiftliklerinin kuleleri yerel olarak imal edilmeye başlanmıştır.

Tablo 2.8.Türkiye’de yıllara göre rüzgar gücü hedefleri

Yıl Kurulu Kapasite

2005 5.00 MW
2010 10.000 MW
2020 20.000 MW

Türkiye için öngördüğümüz kurulu güç hedefleri ve bu kurulu kapasitenin Türkiye

Endüstrisi tarafından imalatı durumunda yaratılabilecek iş potansiyeli aşağıdaki tabloda
verilmiştir.

Tablo 2.9. Türkiye rüzgar endüstri tarafından yaratılacak iş sayısı

Yıl Yaratılan Đş Adam Yıl
2005 100.000
2010 200.000
2020 400.000

Aşağıdaki tabloda ETKB’nin gelecek yıllar için öngördüğü kurulu güç kapasitesi içinde
rüzgar enerjisi kullanımıyla oluşturulabilecek üretim kapasitesi payları verilmiştir.

Türkiye 2020 yılında kurmayı hedeflediği toplam elektrik enerjisi üretim kapasitesinin
%18 ‘i kadar rüzgar güç santral kapasitesini mevcut altyapıda radikal değişiklikler
yapmadan tesis edebilecektir. Bu hedefe ulaşılabilmesi için;

• Türkiye’de rüzgar gücü tesisi için uzun vadeli hedefler konmalıdır.

• Halen yenilenebilir enerji kaynakları ve enerjinin etkin kullanımını cezalandıran

kömür, akaryakıt ve doğal gaza sağlanan teşvikler ve sübvansiyonlar kaldırılmalıdır.

• Enerji sektörüne ilişkin kararlar alınırken fosil ve nükleer güç santrallarının neden
olduğu toplumsal maliyetler ekonomik fizibilite çalışmalarında hesaba katılmalıdır.

40
 BÖLÜM ÜÇ

RÜZGAR TÜRBĐNLERĐ VE GENERATÖRLERĐ

3.1. Rüzgar Türbinleri ve Sınıflandırılması

Rüzgar türbününe bağlı elektrik üretici, mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirir.
Rüzgar enerjisi dönüştürme sistemleri 50W ile 2-3 MW arasında mekanik veya elektrik
gücü sağlayabilmektedir. Havanın özgül kütlesi az olduğundan, rüzgardan sağlanacak enerji
rüzgar hızına bağlıdır. Rüzgar hızı yükseklikle, gücü ise hızının kübü ile orantılı biçimde
artar. rüzgarın sağlayacağı enerji, gücüne ve esme saati sayısına bağlıdır özgül rüzgar
gücü, hava debisine dik birim yüzeye düşen güçtür. Topoğrafik koşullara göre yerden 50 m
yükseklikte özgül güç, hız 3.5 m/s den küçük iken 50W/m2 den az olabileceği gibi hız 11.5
m/s den büyük iken 1800W/m2 den çok olabilir. Ortalama rüzgar hızı yıldan yıla değişebilir.
Rüzgar hızının değişkenliğinden dolayı, rüzgar enerjisi potansiyelinden elde edilecek enerji,
yıllık ortalama hız değerinden hesaplanan enerjiden daha fazla olmaktadır. Bu yüzden belli
bir bölgede rüzgar türbünleri ile üretilebilecek elektrik enerjisi üretim miktarının hesabında,
yıllık ortalama rüzgar hızından çok, gözlemlenene dağılım veya Weibull dağılımı ile hesap
edilmiş rüzgar hızı sıklık dağılımı kullanılmaktadır. Türbün tarafından üretilen enerjinin
miktarı, rüzgar hızı dağılımına bağlıdır. Rüzgar hızları, frekans dağılımına bağlı olarak,
aynı ortalama rüzgar hızına sahip farklı yerlerde iki kata varabilecek güç yoğunluluğu
farklılıkları olabilir. Bu durum küb çarpanından kaynaklanmaktadır.
Güç Katsayısı (Power Coefficent): bir türbünün rüzgardaki enerjiyi elektriğe dönüştürme
verimi olarak adlandırılır. Bu rüzgar türbinin enerji çıktısı aşağıdaki eşitlik ile belirlenir.
P=1/2*d*v3*A*CP
P, güç çıktısı; d, hava yoğunluğu; A, süpürme alanı; CP, Güç katsayısı; v, Rüzgar hızı
Modern rüzgar türbünlerinde güç çıktısı rated power düzeyinde sınırlandırılır.

Belirli bir uygulamada kullanılan rüzgar türbinleri o uygulamanın gerektirdiği özelliklere

sahip olmalıdır.Şimdiye kadar değişik nitelikte ve tipte türbinler geliştirilmiş olup bunların
bir kısmı günümüzde ticari hale gelimiştir.

41
3.1.1. Eksen Yapısına Göre Rüzgar Türbinleri

3.1.1.1. Yatay Eksenli Türbinler

Bu tür türbinler, dönme eksenleri rüzgar yönüne paralel, kanatları ise rüzgar yönüne dik
olarak çalışırlar.Bu tür türbinler bu konuma, rotor kule üzerinde döndürülerek getirilir.Yatay
eksenli türbinlerin kule üzerinde yatay eksen yönündeki hareketi, motorlar(rüzgar veya
elektrik), rüzgara yönelik birimlerde kılavuz bir kuyruk ve rüzgarı arkadan gören birimlerde
ise oluşturulan konik açı ile sağlanır.

3.1.1.2. Düşey Eksenli Türbinler

Dönme eksenleri rüzgar yönüne dik ve düşey olan bu türbinlerin kanatları da düşeydir.Bu
türbinlerin rüzgarı her yönden kabul edebilme üstünlüğü vardır.Kanatların güç
üretebilmeleri için rüzgardan daha hızlı dönmeleri gerektiğinden, ilk harekete geçişleri
güvenli değildir.Giromill ise açısı değiştirilebilen kanatlara sahip olduğundan, kendi başına
çalışmaya başlayabilir.Düşey eksenli türbinlerin bir diğer üstünlüğü ise makina aksamı, hız
yükselticisi ve jeneratörün toprak üzerine konulabilmesidir.Günümüzde çeşitli ülkelerdeki
elektrik enerjisi üretimi uygulamalarının çoğunluğunu 2 veya 3 kanatlı yatay eksenli rüzgar
türbinleri oluşturmaktadır.Büyük güçlü düşey eksenli uygulamalar da mevcuttur.

3.1.1.3. Eğik Eksenli Türbinler

Dönme eksenleri düşeyle rüzgar yönünde bir açı yapan rüzgar türbinleridir.Bu tip
türbinlerin kanatları ile dönme eksenleri arasında belirli bir açı bulunmaktadır.

3.1.2. Pervane Kanat Sayısına Göre Rüzgar Türbinleri

Rüzgar türbinleri farklı kanat sayılarına sahiptir. Temel kural ise, kanat sayısının
azalması ile, dönüş hızının artmasıdır. Bu dönüşüm ölçüsü olarak uç hız oranı denen bir
parametre tanımlanmıştır. λ ile gösterilen bu oran, pervane dönüş hızının rüzgar hızına oranı
olarak tanımlanır. Eğer λ=1 ise, pervanenin dönüş hızının rüzgar hızına eşit olduğu görülür.

42
3.1.2.1. Üç Kanatlı Rüzgar Türbini

Modern rüzgar türbinlerinde en çok kullanılan model üç kanatlı olandır. Bunun temel
nedeni, pervanenin tüm hızlarda sabit atalet momentine sahip olmasıdır. Üç veya daha fazla
kanada sahip olan tüm pervaneler bu avantaja sahiptir. Ayrıca, üç kanatlı pervane bu
avantajından dolayı rüzgar türbinleri üzerinde ek bir yük getirmemektedir.

3.1.2.2. Đki Kanatlı Rüzgar Türbini

25 yıl öncesine kadar iki kanatlı rüzgar türbinleri yaygın bir şekilde kullanılırdı. 10
m’den 100 m’ye kadar değişen farklı pervane çaplarında Avrupa ve Amerika’da
kullanılmıştır. Đki kanatlı rüzgar türbini, üç kanatlı rüzgar türbininden daha ekonomik gibi
görünmesine rağmen, iki kanatlı rüzgar türbinleri dinamik etkilerden dolayı bir takım ek
ekipmanlar gerektirdiğinden, üç kanatlı rüzgar ile aynı maliyete gelmektedir. Üç kanatlı
rüzgar türbinden farklı olarak dönmeden meydana gelen ve kulenin yatay eksenine göre
olan bir atalet momentine sahiptir. Bu durum rüzgar türbini üzerinde ek bir yüklemem
meydana getirir ve sadece sallanan göbek ile giderilebilir. Sallanan göbek kullanılmasının
nedeni, dönen pervane üzerinde büyük atalet moment değişimlerinin etkilerini
önlemektedir. Ayrıca düşük şiddetteki rüzgar hızlarında (örneğin 3 m/s) pervane devreye
girememektedir.

3.1.2.3. Tek Kanatlı Rüzgar Türbini

Tek kanatlı rüzgar türbinlerinin kullanımının temel amacı, pervanelere etkiyen yüksek
rotasyonel hızın düşürülmesidir. Diğer yandan, tek kanatlı rüzgar türbini aerodinamik olarak
dengesizdir ve bu durumda ek hareketler ile istenmeyen bazı yüklere sebep olur. Bu
mekanizmayı kontrol etmek için, göbek kısmına ek yapılar yapmayı gerektirir. Diğer
dezavantajlarından birisi de yüksek aerodinamik gürültü seviyesidir. Uç hız oranı, 120 m/s
civarındaki üç kanatlı pervanelerle kıyaslandığında, uç hızı 2 kat daha yüksektir. Dolayısı
ile üç kanatlı rüzgar türbinlerinden daha gürültülüdür.

43
3.2. Rüzgar Türbini Elemanları

Rüzgar türbinleri rüzgardaki kinetik enerjiyi önce mekanik enerjiye daha sonra da
elektrik enerjisine dönüştüren sistemlerdir. Bir rüzzgar türbini genel olarak; kule, elektrik
jeneratörü, hız dönüştürücüleri (dişli kutusu), elektirk – elektronik elemanlar ve rüzgar
pervanesinden oluşur.

Bir rüzgar türbini, çevredeki engellerin rüzgarı kesemeyeceği yükseklikte bir kule ve
bunu üzerine yerleştirilmiş bir gövde ve rotordan oluşmaktadır. Kulenin yiksek olması,
ayrıca yeryüzüne yakın rüzgar profilinin yüksek hızdaki kısmını kullanmaya da yarar.
Rüzgarın kinetik enerjisi rotorda mekanik enerjiye çevrilir. Rotor milinin devir hareketi
hızlandırılarak, gövdedeki jenaratöre aktarılır. Jeneratörden elde edilen elektrik enerjisi
aküler vasıtasıyla depolanarak veya direkt olarak alıcılara ulaştırılarak kullanılır.

Şekil 3.1 Bir rüzgar türbininin elemanları

44
3.2.1. Rotor Kanatları

Modern kanatların çoğu güçlendirilmiş fiber glass malzemeden (GRP ) yapılır. Epoxsy
ve güçlendirilmiş fiber polyester buna örnek verilebilir. Karbon fiber kullanımı da diğer bir
seçenektir. Ancak bu malzemeler türbin kanadı için ekonomik bir seçenek değildir.Ağaç ,
ağaç-epoxsy karışımı veya bunlar gibi değişik karışımlar kullanılmaz. Aynı zamanda
aliminyum ve çelik kanatlarda sağlamlıklarına karşın ağırlıkları ile dezavantajlıdırlar. Bu tip
malzemelerde yaşanan diğer bir problemde metal yorgunluğu oluşumudur. Bu tip kanatlar
sadece küçük rüzgar türbinlerinde kullanılır.

3.2.2. Yaw mekanizması

YAW mekanizması türbinlerde rüzgarın sürekli rotora doğru yönelmesini sağlayan

sistemdir.

Rüzgar türbinlerinde eğer rüzgar yönü rotora dik konumda ise bu duruma YAW hatası
denir. Bu hata sonucu rotor enerjiden daha şekilde yararlanır.

Bu durum çıkış gücünün kontrolü ile belirlenir. Diğer yandan YAW mekanizması rotoru
bu konumdan alarak rüzgara doğru yöneltir.

3.2.3. Kule

Kule, rüzgar türbinlerinde nacelle ve rotoru taşır. Kuleler genellikle tüp şeklinde çelik ,
kafes yapılı veya betonarme olarak inşa edilir. Halat destekli direk tipi kuleler genellikle
küçük türbin uygulamalarında kullanılır.

Tüp şeklindeki kule şekli en çok tercih edilen kule şeklidir. Şekil 3.2 de tüp şeklinde kule
kullanılan rüzgar türbinleri görülebilir. Genellikle 20 – 30 metre yükseklikte üretilir.

Kafes yapılı kuleler çelik profillerin kaynaklanarak birleştirilmesi ile oluşturulur. ( Şekil
3.3 ). En temel avantajları maliyetlerinin düşük olmasıdır. Benzer boyutlarda bir tüp kulenin
hemen hemen yarısı kadar malzeme ve yapım maliyeti vardır.

45
 Birçok küçük türbin halat destekli direk tipi kule kullanılarak inşa edilir. En büyük
avantajı ağılığının çok az ve maliyetlerinin çok düşük olmasıdır. Şekil 3.4 te bir bu kule
tipine bir örnek görülüyor. Dezavantajları ise araziye kurulum zorluğu ve tarım alanlarının
kullanımını engellemesidir.

Şekil 3.2 Tüp kule Şekil 3.3 Kafes yapılı kule Şekil 3.4 Direk kule

3.3. Rüzgar Türbini Genaratörleri

Rüzgar türbin generatörleri mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirir.Bunlar, şebekeye

bağlanan diğer generatörlerle karşılaştırıldığında aralarında bir fark görürlür.Bu generatörler
devamlı azalıp artan bir mekanik güç veren tahrik kaynağı ile çalışmak durumundadır.

3.3.1. Gerilim Üretme

Büyük güçlü rüzgar türbinlerinde (100-150 kw ve üzeri) üretilen 3 faz gerilim genellikle
690 V civarındadır.Üretilen akım daha sonra trafolara gönderilerek, gerilim şehir şebeke
standartlarına bağlı olarak 10000-30000 V arasında bir değere yükseltilir.

3.3.2. Soğutma Sistemi

Generatörler çalışırken ısınır ve soğutma sistemine ihtiyaç duyulur. Türbinlerin çoğunda

generatördeki hava kanallarından bir fan ile hava sirkülasyonu sağlanması metodu ile
soğutulmaktadır. Fakat birkaç üretici firma su ile soğutulan generatörler kullanırlar.

Su ile soğutulan jeneratörler daha küçük yapılabilir. Ayrıca elektriksel olarak

46
daha sorunsuz ve verimlidir. Ancak bu sistemde soğutma suyu için sıvı tankı gereklidir. Bu
tankın veya radyatörün nacelle ye yerleştirilmesi problem yaratır.

3.3.3. Generatörü Başlatma ve Durdurma

Büyük bir rüzgar türbin generatörünü devreye alma ve devreden çıkarma esnasında
sıradan, rasgele bir anahtar kullanılırsa generatör , dişli kutusu ve yakın çevredeki şebeke
akımı zarar görebilir.Kullanılacak anahtar generatör tasarımı göz önüne alınarak seçilir.

3.3.4. Generatör Seçimi ve Şebeke Bağlantısı

Rüzgar türbinleri senkron veya asenkron generatörlerle ve bu generatörlerin şebekeye

doğrudan veya dolaylı bağlanmasıyla tasarlanır. Türbinler jeneratörün şebekeye bağlantı
şekline göre çeşitli şekillerde seçilir. Direkt şebeke bağlantılı sistemlerde 3 fazlı A.C
jeneratörler kullanılır. Đndirekt şebeke bağlantılı sistemle de üretilen gerilim çeşitli ara
birimlerden geçirildikten sonra şebekeye uyumlu hale getirilir.

Rüzgar türbinlerinde kullanılan senkron rotorlarındaki doğru akım şebekeden alınan

besleme ile sağlanır. Şebekeden alınan A.C doğrultularak D.C ye çevrilir. Daha sonra
rotorun sargılarına fırçalar aracılığı ile iletilir. Jeneratörün kutup sayısına ve dönüş hızına
bağlı olarak istenen frekansta gerilim üretilir. Aşağıda kutup sayısı ve dönüş hızına bağlı
olarak frekans oluşumu tablosu verilmiştir.

Tablo 3.1. Generatör seçiminde şebeke bağlantısı

Frekans 50 Hz 60 Hz
Kutup Sayısı Dönüş Hızı(rpm) Dönüş Hızı(rpm)
2 3000 3600
4 1500 1800
6 1000 1200
8 750 900
10 600 720
12 500 600

Jeneratör hızı terimi sadece şebekeye bağlanan senkron makineler için geçerlidir.
Asenkron jeneratörlerde böyle bir şey söz konusu değildir. Rüzgar türbinlerinde genellikle
altı kutuplu makineler kullanılır. Jeneratörün düşük yada yüksek hızlarda olması

47
kullanılacağı türbinin büyüklüğüne ve maliyete bağlıdır. Büyük güçlü türbinlerde yavaş ,
küçük güçlülerde daha hızlı generatörler kullanılır.

Generatörün şebekeya doğrudan bağlantısında generatörden elde edilen gerilim, üzerinde

hiçbir değişiklik yapılmadan direk şebekeye verilir.

Dolaylı şebeke bağlantısında ise elde edilen gerilim bir dizi elektriksel aygıt vasıtasıyla
şebekeye uygun hale getirildikten sonra şebekeye verilir.

3.4. Rüzgar Gücünden Elektriksel Güç Elde Etmede Kullanılan Dönüşüm Sistemleri
ve Kontrol Teknikleri

Rüzgar enerjisi dönüşüm sistemlerinde etkin olarak güç elektroniği devreleri

kullanılmaktadır.Bu tür dizgeler üretilen enerjinin istenen forma çevrilmesinde ve
amaçlanan kontrol mantığının gerçekleştirilmesinde önemli bir yer tutmaktadır.

Rüzgar enerjisinin elektriksel enerjiye dönüştürüldüğü sistemlerin çoğunda güç

elektroniği teknikleri kullanılmaktadır.Bu tür sistemlerde üretilen enerjinin istenen forma
çevrilmesi ve belirlenen kontrol mantığı çerçevesinde rüzgardan optimum enerji elde
edilmesi amaçlanmaktadır.Yarı iletken teknolojisindeki gelişmeler, güç kapasitesi yüksek
anahtarlama elemanları ve hızlı DSP işlemcilerini ortaya çıkarmış ve böylece rüzgar
enerjisinden optimum güç elde edilmesini sağlayan sistemlerin tasarımına olanak
sağlamıştır.

Rüzgar enerjisi dönüşüm sistemleri, türbin hızı ve üretilen gerilimin frekansı esas
alındığında çalışma prensiplerine göre 3 gruba ayrılabilir.
a) Sabit hız, sabit frekans dönüşüm sistemleri
b) Değişken hız, sabit frekans dönüşüm sistemleri
c) Değişken hız, değişken frekans dönüşüm sistemleri

3.4.1. Sabit Hız Sabit Frekans Dönüşüm Sistemleri (SHSF)

Bu tür sistemlerde rüzgar türbininin mili generatöre, generatör stator terminalleri ise
enterkonnekte sisteme doğrudan bağlanmaktadır.Generatör olarak senkron generatör veya
indüksiyon generatör kullanılmaktadır.Senkron generatör kullanıldığı zaman ikaz akımı güç

48
elektroniği devreleri ile kontrol edilerek güç faktörü ayarlanabilir.Đndüksiyon generatör
kullanılması durumunda rotor hızını senkron hızın üzerinde tutabilmek için türbin ile rotor
arasında hz dönüşüm redüktörü kullanılmalıdır.

3.4.2. Değişken Hız Sabit Frekans Dönüşüm Sistemleri (DHSF)

Bir rüzgar türbininden elde edilebilecek güç aşağıdaki formül ile ifade edilmektedir :

λ) ρ A v³ watt
P = ½ Cp (λ

Burada Cp rüzgar türbinin güç katsayısı olup θ ve λ parametrelerine bağlı olarak değişir.
ρ rüzgar türbininin A alanından geçen hava yoğunluğu, v ise rüzgar hızıdır. λ parametresi
uç-hız oranıdır ve şu şekilde ifade edilir:

λ = ω1 r / v
ω1 türbin milinin açısal dönüş hızı, r türbin yarıçapı, θ ise türbin kanat açısıdır.

Rüzgar hızının değiştiği durumlarda uç – hız oranı optimum bir değerde tutulmak
suretiyle rüzgardan elde edilecek gücün maksimum transferi sağlanabilir.Rüzgar
türbininden maksimum güç elde etmek için uç – hız oranı, kanat aralık açısı değiştirilmek
suretiyle optimum değerde tutulabilir.

Burada generatör çıkışı değişken gerilim ve frekansta olacağından enterkonnekte

şebekeye direkt bağlanamaz.Generatör çıkışlarını şebeke gerilim ve frekansı ile
uyumlandırmak için bir ac – dc – ac çevirgeç yardımıyla üretilen enerji önce dc daha sonra
da ac forma çevrilebilir.

3.4.2.1. Değişik Frekansta Alternatif Akım Üretme

Burada rüzgar türbin generatörü mini bir ac şebeke ile çalışmaktadır.Bu mini elektrik
şebeklesi elektronik olarak inverter kullanmak suretiyle kontrol edilmektedir.Generetörün
stator kısmında üretilen alternatif akımın frekansı değişkendir.Çünkü türbin pervaneleri
değişik hızlarda çalışmaktadır.Generatörden önce devir sayısını dişliler yardımıyla arttıran
bir dişli kutusu bulunmaktadır.

49
3.4.2.2 DC Akıma Dönüştürme

Değişken frekanslı alternatif akım şehir şebekesinde kullanılmamaktadır.Bu yüzden önce

tristörler veya büyük üçlü transistörler kullanılarak doğru akıma çevrilir.

3.4.2.3. Sabit Frekanslı Alternatif Akıma Dönüştürme

Değişken frekanslı alternatif akımdan elde edilen doğru akım, inverterler vasıtasıyla
şehir şebekesiyle aynı frekansta olacak şekilde alternatif akıma dönüştürülür.Đnverterlerle
yapılan bu işlem ayrıca transistör ve tristör aracılığıyla da yapılabilir.

Đnverterler yardımıyla elde edilen alternatif akım düzgün bir sinüs eğrisi şeklinde
seyretmez.Gerilim ve akımda ani sıçramalar görülür.

3.4.2.4 Alternatif Akımın Filtre Edilmesi

Uygun endüktans ve kapasitanslar kullanılarak, elde edilen alternatif akım daha düzgün
bir hale getirilir yani filtre edilir(AC filtre mekanizması).Đğne uçlu gerilim yükselmeleri
böylece ortadan kaldırılır.

Değişken hız uygulaması bilezikli indüksiyon generatöründe rotor dirençleri

değiştirilerek sağlanmaktadır.Bu sistemde indüksiyon generatörü çıkışlar bir çevirgece
gereksinim olmadan doğrudan enterkonnekte şebekeye bağlanabilmektedir.Rotor dirençleri
değiştirilmek suretiyle indüksiyon generatörün tork – hız eğrisi değiştirilerek güç akışı
kontrol edilmektedir. Buradaki sistemde makinanın rotor dirençlerinde kaybolabilecek
enerji (rotor terminalleri kısa devre edildiğinde veya dirençle sonlandırıldığında), bir ac–
dc–ac çevirgeç yardımıyla kaynağa geri gönderilmektedir.Sistemin dinamik denklemi
yazılacak olursa:

ω = Tw - Td
Ta = J dω
dt
Burada ;
Ta : hızlanma torku (Nm)
Tw : rüzgar türbininden elde edilen tork (Nm)

50
 Td : indüksiyon generatörünün ürettiği tork (Nm)
J : tüm sistemin eylemsizlik momenti (kgm²)
ω : rotor milinin açısal hızı (rad/s)

Tω rüzgar hızı ile mil hızının bir fonksiyonudur.Td ise mil hızı ve rotor direncinin bir
fonksiyonudur.Đndüksiyon generatörünün ürettiği tork, mil hızı sabit kaldığı sürece, rotor
direnci arttıkça azalır veya tersi olarak azaldıkça artar.Buna göre Ta değeri 0 olacak
şekilde, türbin hızı artma eğilimi gösteriyorsa (J dω /dt > 0 ) rotor direnci azaltılır veya
azalma eğilimindeyse (J dω / dt < 0) rotor direnci arttırılır. Böylece rotor direnci
değiştirilerek indüksiyon generatörü sabit hız uygulamasından değişken hız uygulamasına
geçer ve türbin verimi optimum değerinde tutulmuş olur.

Değişken hız uygulaması eğer indüksiyon generatörü kullanılıyorsa PWM çevirgeçlerle

sağlanır. Bu sistemde indüksiyon generatörlerinin reaktif güç gereksinimi PWM çevirgeçler,
tarafından sağlanmaktadır. PWM çevirgeçlerin kontrolü bulanık mantıkla
gerçekleştirilmektedir. Sistemde 3 tane bulanık mantık kontrolü vardır. Bunlar sırayla
generatör hız izleme kontrolü, generatör akı programlama kontrolü ve kapalı çevrim
generatör hız kontrolüdür. Generatör hız izleme kontrolünde herhangibir rüzgar hızında
sistemin maksimum güç noktası tespit edilir ve generatörün hızı maksimum güç verilecek
şekilde ayarlanır. Generatör akı programlama kontrolünde rotor akısı kontrol edilerek
makinanın demir kayıpları azalır dolayısıyla sistemin verimi artmış olur. Kapalı çevrim
generatör hız kontrolüyle rüzgardaki çok ani değişimleri ve türbindeki salınım torklarına
karşı dayanıklı hız kontrolü gerçekleştirilmektedir.

Fırçasız çift beslemeli indüksiyon generatör kullanıldığında stator kısmında farklı kutup
sayılarında 2 adet sargı bulunmakta olup sırayla güç sargıları ve kontrol sargıları olarak
adlandırılmaktadır. Stator sargı frekansları ile rotor mil hızı arasındaki ilişki şu şekildedir:

fc = fr ( Pp + Pc ) – fp
Burada
Pp ve Pc sırasıyla güç ve kontrol sargılarının kutup sayısı
fp şebeke frekansı
fr mil hızı
fc gerekli kontol sargıları frekansı

51
 Buradaki sistemde kullanılan PWM çevirgeçler yardımıyla indüksiyon generatörünün
kontrol sargıları frekansı ayarlanarak generatör mil hızı kontrol edlilmekte ve değişken hız
uygulaması sağlanmaktadır.

3.4.3 Değişken Hız Değişken Frekans Dönüşüm Sistemleri

Üretilen enerjinin enterkonnekte şebekeye bağlanması zorunluluğu olmayan otonom

sistemlerde kullanılır. Bu tür sistemlerde kenel olarak kapasitör yardımıyla kendinden
uyartımlı indüksiyon generatörler, alan sargılı senkron generatörler veya sabit mıknatıslı
alternatörler kullanılır. Generatör çıkışları bir kontrollü ac – dc doğrultucu yardımıyla doğru
akıma çevrilip batarya şarjında kullanılabilir.Kontrol edilmesi gereken parametreler çıkış
voltaj seviyesi olup değişen rüzgar hızı koşullarına göre uyartımı sağlayan indüksiyon
generatörün mıknatıslanma akımını sağlayan kapasitörlerin değerinin denetlenmesi
gerekir.Alan sargılı senkron generatörlerde hem ikaz akımı hem de kontrollü ac/dc
doğrultucu yardımıyla çıkış gerilimi denetlenebilir.

Rüzgar hızının aşırı yükseldiği durumlarda türbini korumak amacıyla kanat aralık açısı
değiştirilir. Böyle bir sistemde çıkış gücü kontrol değişkeni olarak kullanılır.

Buna göre sistemin dinamik denklemi şöyledir:

J ω1x dω
ω1 / dt = P1 (ω
ω1) + Pm (ω
ω1)

Buradan da görüleceği gibi rüzgar hızı arttıkça J ω1x dω1 / dt > 0 olur ve türbin daha
fazla güç üretmeye başlar. Benzer şekilde rüzgar hızı azaldıkça J ω1x dω1 / dt< 0 olur ve
türbin gücü düşer. Buna göre batarya ve yükün güç ihtiyacına bağlı olarak dc referans akımı
ayarlanır. Böylece sistemin maksimum güç veya gerilim / akım kontrolü altında çalışması
sağlanır.

52
 BÖLÜM DÖRT

RÜZGAR OLUŞUMU VE RÜZGAR ENERJĐSĐ

METODOLOJĐSĐ

4.1.Giriş

Rüzgar enerjisiinin kaynağı güneştir. Rüzgar, yeryüzünün eşit olmayan ısınması ve

soğuması sonucu ortaya çıkan kuvvetlerin etkisi ile oluşan hava hareketleridir. Rüzgar
enerjisinden yararlanmanın en önemli böümü ise, rüzgar enerjisi potansiyelinin doğru bir
şekilde belirlenmesidir.

4.2. Rüzgar Potansiyelinin Belirlenmsi

Bir bölgenin rüzgar enerjisi potansiyelinin belirlenmesinde, ham verilerin işlenmesi

yoluyla elde edilmiş olan istatistiksel veriler kullanılır. Bu amaçla kullanılan istatistiksel
metotlar arasında en yaygın kullanılan iki tanesi Rayleigh ve Weibull dağılımlarıdır.
Rayleigh dağılımı, frekans dağılımı hesabı için sadece ortalama hıza ihtiyaç duyan bir
dağılım olduğu için kullanımı daha kolaydır fakat Weibull dağılımının sahip olduğu
hassasiyet derecesine sahip değildir. Şekil’de Đskenderun yöresinde yapılan ölçüm sonuçları
kullanılarak Weibull ve Rayleigh dağılımları ile elde edilmiş sonuçların hata kıyaslaması
yapılmaktadır.

53
 Şekil 4.1 Weibull ve Rayleigh modellerindeki hata yüzdeleri

Bu örnekte yıllık ortalama enerji hesabında, Weibull dağılımı kullanıldığında % 4,9 hata
yapılmakta iken Rayleigh dağılımı ile yapılan hesabın içerdiği hata % 36,5’tir. Bu örnekte
de daha düşük hata yüzdesine sahip olduğu görülen Weibull dağılımı rüzgar enerjisi
konusundaki çalışmalarda tercih edilen metottur. Verilen işlenmesi yoluyla elde edilen
Weibull parametreleri kullanılarak herhangi bir rüzgar hızının frekansı konusunda hassas bir
tahminde bulunmak mümkün olabilmektedir. Weibull olasılık yoğunluğu fonksiyonu şu
şekilde tanımlanabilir. Weibull olasılık yoğunluğu fonksiyonu, rüzgarın herhangi bir hızda
esme sıklığını gösteren fonksiyondur ve buna rüzgar hızı frekansı adı da verilir. Olasılık
yoğunluğu fonksiyonunun elde edilmesi, şekil katsayısı (k) ile büyüklük katsayısı (c)’ nin
bilinmesini gerektirir ve bu iki katsayı, ortalama hız ile standart sapmanın fonksiyonudur.
Weibull şekil katsayısı (k), oluşacak olasılık yoğunluğu eğrisinin biçimi konusunda da fikir
vermektedir. Bu katsayının büyümesi ile eğri daha sivrilmekte ve hız değişimi aralığı
daralmakta iken, değerin düşmesi eğrinin daha fazla hız değerinin içerecek şekilde
yayılması sonucunu vermektedir. Şekil katsayısının olasılık dağılımı üzerindeki etkisi
şekil’de görülmektedir.

Şekil 4.2 Weibull şekil katsayısının hız dağılımına etkisi

54
4.3. Rüzgar Oluşumuna Etki Eden Kuvvetler

Havanın dünya yüzeyi üzerinde hareket edebilmesi için, ona bir takım kuvvetlerin
uygulanmasına gerek vardır. Rüzgarı meydana getiren ve rüzgarın hızına etki eden atmosfer
içindeki belli başlı kuvvetler şunlardır:
1) Basınç gradyan kuvveti,
2) Coriolis kuvveti,
3) Merkezkaç kuvveti,
4) Sürtünme kuvveti.

Basınç gradyan kuvveti, havayı yüksek basınçtan alçak basınca doğru akıtmaya çalışacak
şekilde etki eder.

Coriolis kuvvetine, yer dönmesinin saptırıcı kuvveti de denir.

Rüzgarlar, genel olarak bir merkez etrafında dolanırlar. Bu hareketin neticesi olarak
da,kendilerini dolanım merkezlerinden uzaklaştırmak isteyen bir kuvvet etkisi altında
bulunurlar.

Bu kuvvete, merkezkaç kuvveti denilmektedir. Merkezkaç kuvvetinin birim kütleye etki

eden ivmesi, a, a= Vr^2/r bağıntısıyla verilir. Bu bağıntıda, Vr Rüzgarın hızı (m/s), r
Rüzgarın dolanım yarıçapıdır (m).

Rüzgarın meydana getirilmesinde etkili olmayan sürtünme kuvveti, rüzgar hızını

yavaşlatmaya çalışır. Bu kuvvet, yer yakınında en büyüktür ve türbülanslar tarafından
yukarıya taşınır. Rüzgarın sürtünmesinden doğan bu kuvvet, yer üstünde 450-600 m’
yüksekliğe kadar rüzgarı yavaşlatmaktadır.

Sürtünme katsayısını K gösterirse, Vr hızıyla esmekte olan rüzgara tesir eden sürtünme
kuvveti değeri iki parametrenin çarpımına eşittir.

55
4.4. Rüzgar Enerjisi Metodolojisi

Bilindiği gibi, hareket halindeki her cisim kinetik enerjiye sahiptir. Rüzgar da hareket
halinde bir hava akımı olduğundan kinetik enerjiye sahiptir.Kinetik Enerji (E) eşitliği,

ile verilmektedir. Burada m hareket eden cismin kütlesi, V ise hızıdır. Özgül kütle ρ olmak
üzere, eşitlikteki m kütlesi,

şeklinde yazılır ve burada H, hacmi ifade etmektedir. Eğer rüzgar esme yönüne dik alan A
ile, rüzgar yönündeki uzunlukta U ile gösterilirse bu durumda hacim,

ile ifade edilir. V rüzgar hızında ve t süresinde kat edilecek mesafe ise,

şeklinde olur. Böylece, ikinci denklemi birinci denklemde yerine koyacak olursak,

denklemi elde edilmiş olur. Burada t=1 ve A=1 alınırsa, birim zamanda birim alandaki
enerjiyi EB yani rüzgarın bir noktadaki enerjisi elde edilir.

Havanın özgül kütlesi (ρ ) deniz seviyesinde standart atmosfer şartlarında 1.223 kg/m3
dir. Rüzgar enerjisi analizinde kullanılan birimler, kg , m ,s ,Watt’tır.

56
 SONUÇ

Yeryüzünde gün geçtikçe artan nüfusu göz önüne alırsak ve enerjinin temel bir
gereksinim olduğu düşünürsek, her geçen gün enerji ihtiyacımız daha çok artacakatır.
Kömürün 230 yıl, petrolün 38 ve doğal gazın 60 yıl sonra tükeneceğini göz önüne alırsak
alternatif enerji kaynaklarına süratle yönelmemiz gerekir. Rüzgarda bu alternatif emerji
kaynaklarından bir tanesidir.

Bu yüzden, dünya açısından çevreyi kirletmemeyen, ekonomik olan, ülkemiz açısından

da dış ülkelere bağımlılığı olmayan rüzgar enerjisine, yatırımların artırılması rüzgar
potansiyelinden faydalanılması bir zorunluluk haline gelmektedir.

57
 KAYNAKLAR

1) “DEÜ MÜHENDĐSLĐK FAKÜLTESĐ FEN ve MÜHENDĐSLĐK DERGĐSĐ”

Cilt:4 Sayı:3 sh. 159- 173 Ekim 2002 , Önder Özgener

2) Arda Akşit Bitirme Projesi, 2002

3) T.C Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanlığı Açıklamaları

4) “ Dünya’da Rüzgar Enerjisi Kaynak Potansiyeli ” Dr. Atiilla Akalın

5) Devlet Meteoroloji Đşleri Genel Müdürlüğü

6) “ Türkiye Enerji Sektöründe Karar Verme ve Rüzgar Enerjisinin Entegrasyonu ”

Dr. Tanay Sıktı Uyar

7) 11/10/2002 tarih ve 24903 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlülüğe giren

“Rüzgar Ölçümlerine Đlişkin Tebliğ”

8) Đnternet;
www.eie.gov.tr www.ruzgarenerjisibirligi.org.tr
http://web.gyte.edu.tr/Ruzgarenerjisi www.alternaturk.org

58