Professional Documents
Culture Documents
GEMİ MAKİNALARI :
GÖREVLERİ BAKIMINDAN;
1-Ana makineler
DİZEL MAKİNELERİ:
Ölü nokta:Pistonun silindir içinde çıkabildiği;en yüksek noktaya üst ölü nokta,
En alt noktaya da alt ölü nokta denir
Strok veya kurs:Pistonun alt ve üst ölü noktalar arasında kat ettiği mesafeye
denir. Bu iki nokta arasında kalan hacme de kurs hacmi veya piston deplasmanı
denir
Ölü hacim:Piston üst ölü noktada iken kaver ile piston arasında kalan boşluğa denir
o Piston ÜÖN’den AÖN’ya ilerlerken bir vakum oluşturur. Hava silindire girer. Piston
AÖN’ yı biraz geçince emme valfı kapatılır. Bu zamana Emme stroku adı verilir.
Emme strokunda silindire giren havanın basıncı 1 bar’dan azdır.
o Pistonun ÜÖN ya yönelmesinden sonra emme valfı kapatılır. Sıkıştırma stroku
başlamış olur. Bu strokta ,40 bar ve 450-650 dereceye ulaşılır. Piston ÜÖN ya
gelmeden enjektörlerden yakıt püskürtülür ve Yanma ve Genişleme stroku
başlamış olur.
o Yanma ve Genişleme strokunda silindir içinde 40-80 bar ve 1400-1900 dereceye
ulaşılır. Piston hızla AÖN ya doğru ilerler. Buna iş stroku da denir.
Yanma ve Genişleme stroku sonunda basınç 2-3 bar’a düşer,piston AÖN ya gelmeden
önce egzost valfı açılır. Buna serbest egzost denir. Pistonun ÜÖN ya
yönelmesinden sonra ; silindir içinde kalan gazlar piston tarafından
dışarıya atılır. Buna da cebri egzost denir.
İKİ ZAMANLI DİZEL MAKİNELER
Besleme pompasının depodan emdiği yakıt, yaklaşık olarak 0,5 -1,5 kg/cm-
basınçla filtreye gönderilir. Burada süzülen ve içindeki pisliklerden temizlenen
yakıt, yakıt pompasına gelir. Yakıt pompası, basıncını yükselttiği (80-400 kg/cm-
ye) ve miktarını ölçtüğü yakıtı yüksek basınç boruları ile enjektörlere gönderir.
Enjektörler de bu basınçlı yakıtı yanma odasına püskürtürler. Enjektörlerden
sızan ve pompanın gereksinmesinden fazla olan bir kısım yakıt, geri dönüş ve
sızıntı boruları ile depoya geri gönderilir.
Besleme pompalarında hangi tarafın giriş, hangi tarafın çıkış olduğunu anlamak
için bazı işaretler vardır. Bunlar:
1 — in (giriş), out (çıkış) yazılan.
2 — Gövde üzerindeki ok işareti.
3 — El pompasının olduğu taraf giriştir.
4 — Giriş tarafında tek, çıkış tarafında ise iki delik vardır.
1 — itecek emniyet sekmam
2 — itecek makarası
3 — itecek
4 — itecek yönlendirme pimi
5 — Çıkış supabı
6 — Çıkış supabı yayı
7 — Çıkış supabı kapağı
8 — El pompası
9 — Giriş supabı yayı
10 — Giriş supabı
11 — Kaçırmazlık pulları
12 — Giriş rekor
13 — Süzgeç
14 — Piston kapağı
15 — Piston
16 — irtibat çubuğu
17 — Piston yayı
18 — Gövde
19 — Kaçırmazlık pulları
20 — Çıkış rekoru
21 — Conta
22 — itecek yayı
23 — itecek yönlendirme pimi
24 — itecek makara pimi
AŞIRI DOLDURMA VEYA SÜPER ŞARJ
o Makine egzostundan çıkan gazlar bir türbini ve türbine bağlı bir hava bloverinin
çalıştırılmasını sağlar. Blover bir filtre aracılığı ile emdiği havayı interkulere
gönderir.
o İnterkuler havayı soğutarak; daha fazla miktarda havanın silindirlere gitmesini
sağlar (25-50 derece). Böylece makine gücü de artırılmış olur.
o Dört zamanlı ve aşırı doldurmalı bir dizelde süper şarj basınçları şöyledir;
1.20-1.55 bar . İki zamanlı ve süper şarjsız bir dizelde de bu değer aynıdır. Yani;
Dört zamanlı makinelerde süper şarj uygulaması iki zamanlılara göre daha kolaydır.
o İki zamanlı diesellerde süpürme havası basıncı 1.15-1.55 bar’dır. İki zamanlı diesel’e
süper şarj uygulandığında süpürme havası basıncı 2.5 bar ve üstüdür
o İki zamanlı diesellerde 2.5-6 bar basıncı sağlamak için süpürme pompası ve
süperşarja birlikte ihtiyaç vardır.
o Günümüzde tüm gemi dizelleri süper şarjlı yapılmaktadır.
SÜPERŞARJIN FAYDALARI
BUHAR TÜRBİNLERİ:
Nozul yoktur. Buhar işi nozula benzer hareketsiz kanatlar yapar. Hız artımı da
aksiyon’daki kadar olmaz.
Hareketsiz kanatların ön-arka yüzleri arasında önemli bir basınç farkı vardır. bu
durum itme kuvveti – srast’ı meydana getirir.
Srast hareketli ve hareketsiz kanatlar arasındaki klerensi azaltır. Buna karşı “demi
pistonu” kullanılır.
10
Gemilerde genellikle aksiyon türbinleri ana makinelerin alçak basınç ünitesini
oluşturur.
Rotor şaft yatakları: İki yatakla taşınır. Rotordan gelen dönme enerjisini pervaneye veya
şanzımana iletir. Rotor şaft yatak sıcaklıkları şöyledir.
Srast yatakları :
o Türbindeki eksenel yükleri karşılar.
o Türbinde buhar giriş tarafına konur.
o Genellikle tek kolarlı srast yatakları kullanılır.
o Srast yatakları 38-49 derece arasında bir işletim sıcaklığında tutulur.
Şarf-boğaz glendleri: yüksek basınç kısmından dışarıya buhar alçak basınç kısmından da
içeriye hava girişine engel olur. Gemilerde bazen labirent ve genellikle karbon glendler
kullanılır.
Glend siğili sistemleri: havanın türbine girmesine engel olur. Türbinin soğuk iken
ısıtılmasını sağlar. Bu işlem boğaz glendlerinin düşük basınçlı sitimin verilmesiyle sağlanır.
Nozullar:
o Sadece aksiyon türbinlerinde vardır.
o Buharın ısı veya potansiyel enerjisini kinetik enerjiye çevirir.
o Buharı hızla hareketli kanatlara yönlendirir.
Dami pistonu:
o Sadece reaksiyon türbinlerinde vardır.
o Reaksiyon türbinlerinde kanatlar arasındaki buhar giriş ve çıkış
açısındaki fark nedeniyle bir itme veya srast oluşur. Dami pistonu bu
srastı karşılamak amacıyla konulmuştur.
11
Şekil Türbin kanatlarının gösterimi
Buhar Türbinlerinin Faydaları
Yoğuşturma işi hacim ve yatırım olarak buhar türbinleri için dez avantajdır.
12
Türbin yağ sıcaklıkları:
1.Türbin çalıştırılırken yağ sıcaklığı 20’C nın altına düşürülmemelidir.
2.Alçak basınç türbin yataklarını terk eden yağın sıcaklığı 49-55 derece arasında olmalıdır.
3.Yüksek basınç türbin yataklarını terk eden yağın sıcaklığı 55-60 derece arasında olmalıdır
4.Yataklardan çıkan yağlama yağı sıcaklığı 72’C yi geçmemesi gerekir.
13
Şekil Krank mili ve ana yatakların yağlanması
o Buhar türbinleri yüksek basınç girişli ve düşük basınç da (0.01) egsost olduğundan
yüksek verimle çalıştırılırlar.
o Kızgın buharın bir kilogramındaki işe çevirilen ısı miktarı yaş doymuş buhara göre çok
yüksektir. Bu hem verimi arttırır hem de türbin ebatlarının küçük olmasını sağlar.
o Buhar türbinleri verimi %32, pistonlu buhar makinelerinin verimi ise %18
civarındadır.
o Türbinler yapısı sade, sadece yatakları yağlanır. Buhar makineleri ise yapısı kompleks
sesli ve hantal çalışır.
o Buhar türbinleri sessiz ve vibrasyonsuz çalışır.
14
o Yoğuşturma işi hacim ve yatırım olarak buhar türbinleri için dez avantajdır.
o Buhar türbinleri ayrı bir tornistan türbinine ihtiyaç gösterir.
o Buhar türbinleri dreyn, açma ve kapamalarda ihtimam gerektirir.
Plancerli ( pistonlu ) pompalar : Alev borulu kazanlar ve alçak basınç su borulu kazanlarda
besleme suyu pompası olarak kullanılırlar. Sintine devrelerinde kullanılırlar. Kondanserde
vakumun oluşturulmasında erpamp olarak tercih edilirler.
Pervane pompalar: Sıvı akışı eksenel yönde olan pompalardır. Kondanser ve sirküleytin
pompası olarak kullanılır. Santrifüj pompası ile aynı yerlerde kullanıla bilirler.
Dişli pompalar : Her türlü sıvının transferinde özellikle viskositesi yüksek akışkanların
(yağ yakıt ) transferinde kullanılır.
Vida pompalar : Sıvıların 200 bara kadar basınçla basılmasını sağlarlar. Santrifüj ve
pervane pompaların özelliklerini tek başına sağlarlar. Sıvı içerisinde yabancı madde
olmamalıdır.
Yağ ve yakıt seperatörleri : yağ ve yakıttaki su ve tortuları ayırır. İki çeşidi vardır.
Prufikasyon metodu : yağ içindeki su ve tortuları ayırır.
Klarifikasyon metodu : tortuların ayrıştırıldığı seperatördür.
15
Dizel makinelerde hareketli e hareketsiz parçalar
16
Şekil Üst karter silindir blokları
17
Şekil Supap itecekleri
18
Şekil Motorun iç görünümü
SOĞUTMA SİSTEMİla ısıyı giderip, motoru en verimli ısıya en kısa zamanda
Yakıt motorda yandıkça yakıttaki enerjinin 1/3 ü kuvvete çevrilir. 1/3 ü ise hiç
kullanılmadan egsozdan gider ve geri kalan 1/3 ise ısı enerjisine dönüşür.
İçten yanmalı motorlarda herhangi bir tür soğutma sistemi mutlaka gereklidir. Hiç
bir soğutma sistemi bulunmazsa yanan yakıttan açığa çıkan ısıdan parçalar erir ve
pistonlar silindirlerin içinde hareket edemeyecek kadar genişler. Su soğutmalı bir
motorun soğutma sistemi: motorun su kanalları, termostat, su pompası, radyatör ve
kapağı, elektrikli veya kayışlı fan, hortumlar, kalorifer radyatörü ve genleşme
kavanozundan oluşur. Yakıt yakan motorlar büyük miktarda ısıyı açığa çıkarırlar;
açığa çıkan ısı 1500 dereceyi bulabilir. Fakat normal çalışma ısısı 600 derece
civarındadır.
Egsoz sistemi ısının çoğunu alır, fakat motorun silindir duvarları, pistonları, ve
silindir kapağı gibi parçalar da büyük miktarda ısıyı absorbe eder. Eğer motorun bir
kısmı çok ısınırsa yağ tabakasının koruma kabiliyeti kalmaz, yağsızlık da motora
büyük hasar verebilir. Diğer taraftan, eğer motor düşük hararette çalışırsa hiç
verimli olmaz, yağ kirlenir, tortular oluşur, yakıt sarfiyatı artar--egsoz
emisyonlarından bahsetmiyoruz bile!.. Bundan dolayı motor ısınana kadar soğutma
sistemi devreye girmeyecek şekilde tasarlanmıştır.
Soğutma sistemleri su ve hava soğutmalı olmak üzere ikiye ayrılır.
19
Şekil Dizel makinelerde kullanılan açık soğutma devresi
20
Şekil Dizel makinelerde kullanılan buharlı soğutma devresi
21
DÜMEN MAKİNESİ
1- El dümeni donanımı
2- Buharlı dümen donanımı
3- Elektrik dümen donanımı
4- Hidrolik dümen donanımı
5- Elektro hidrolik dümen donanımı
Dümenler yapı itibariyle de üçe ayrılırlar;
1- Balanslı
2- Yarı balanslı
3- Balanssız
Gemilerde genellikle Elektro hidrolik dümen donanımı kullanılır.yüksek momentte bir
kumanda sağlayabilir. Hidrolik yağ ile çalışır
Bir gemide dümenin kumandası köprü üstünden Hidrolik yağ vasıtasıyla yapılıyorsa buna
telemotor dümen sistemi denir.
Telemotorlu bir gemide dümen alabandada takıldığında ilk iş olarak by-pass valfini açarak
dümenin ortaya gelmesini sağlayabiliriz.
Bir gemide köprü üstü ile dümen arasındaki irtibat birbirine bağlı çubuklar (rotlar)
vasıtasıyla yapılıyorsa buna teledinamik sistem denir.
22
PERVANE VE KAMEWA(SU JETİ) SİSTEMLERİ
Geminin yol almasını sağlayan pervane sadece ana makine tarafından tahrik edilir.
Bunun dışındaki makineler yardımcı makineler sınıfına girer.3 tip gemi tahrik sistemi vardır.
1- Sabit kanatlı pervane
2- Pitch kontrollü pervane
3- Kamewa (Su jeti)
Ticaret gemilerinde genellikle sabit kanatlı pervane sistemleri kullanılır.
Manevranın fazlaca yapıldığı gemilerde pitch kontrollü pervaneler kullanılır. Bu sistemde
pervane kanatları kendi ekseni etrafında hareket edebilir. Gemi makinesi stop etmeden
tornistan yapabilir.
Gemi tahrikinin etki tepki prensibi ile yapıldığı sisteme de Kamewa veya su jeti denir.
Burada büyükçe bir pompanın denizden aldığı suyu kıç taraftan püskürtmesi ile gemi tahriki
oluşur. Su istenilen yönde püskürtülebildiğinden dümene ihtiyaç yoktur. Kamewa yüksek hızlı
ve iyi bir manevra kabiliyeti istenen gemilerde tercih edilir.
Pervane şaftı gemi dışından A braket ile tutulur. Bu kısma fazlaca yük bindiğinden
zaman zaman kontrol edilmelidir. Yine demir çıpasının konduğu yerde de a braket vardır.
Pervane şaftının; ana makine ile stern tüp arasındaki hareketini yapabilmesi için belirli
aralıklarla yataklanması gerekir ve bu yatağa da ara şaft yatağı denir.
PERVANE ŞAFTI VE STERN TÜP
Şaft malzemesi krom-nikel alaşımdan tercih edilir. krom-nikel dış etkenlere karşı
dayanıklı ve sağlam bir çeliktir. Ana makine ; Srast yatakları , şaft yatakları , stern tüp,
pervane şaftı, pervane şeklinde dizayn edilmiştir.
Pervane hareketini bir vida şeklinde yapar.
Stern tüp : Stern tüp pervane şaftının gemiden çıktığı noktada sızdırmazlığı temin eder.
Baş tarafı kıç-pik perdesine kıç tarafı da kıç bodoslamaya tespit edilmiştir. İki tür stern
tüp vardır.
1. Pelesenkli sistem : Bronz gömlek içine yerleştirilmiş pelesenk ağacı
çubuklarından imal edilir. orta ve küçük tip gemilerde kullanılır. Yağlama amacıyla
deniz suyu kullanılır.
2. Sedervalli sistem : Bronz gömlek içine dökülmüş beyaz metalden imal edilmiştir.
Makine dairesi gravite tanklarındaki yağ ile yağlanır. Cebri olarak da yağlama
yapılmaktadır.
Çamur Fırını Veya İmsineratör : Atık Yağ ve çöplerin yakıldığı kazandır. Ekonomi amacıyla
su borulu kazan şeklinde de yapılır.
23
Su atmosfer basıncında 100’C de kaynar. Basınç düşürülür ve iyi bir vakum sağlanırsa
kaynama derecesi 32’C ye kadar düşürülebilir.
YAKITLAR
Yakıtlarda genellikle Carbon (C), Hidrojen (H), Kükürt (S); yanıcı madde olarak
vardır. oksijen(O), Azot(N) ve diğer maddeler ile kül bırakan inorganik bileşenler vardır.
Ham petrolde metan gazından asfalta kadar yüzlerce bileşik vardır. kaynama
noktaları –125’C ile 600’C arasındadır.
Motorlarda kullanılan benzinin buharlaşma sıcaklığı 40’C ila 150’c arasındadır.
Benzinde vuruntuyu önlemek için; hidrojeni az ve doymamış hidrokarbonların yani
naftenlerin fazla olması tercih edilir.
Benzinde yanma patlama şeklinde olur ve bu durum mahsurludur. Vuruntuya karşı
mukavemet oktan sayısı ile ölçülür. Benzindeki izo oktanın sayısı artırılarak oktan sayısı
da artırılır. Benzinde oktan sayısı 70, normal benzinde 85, süper benzinde 95 ve uçak
benzininde ise 100 dür.
Diesel motorlarda ise kullanılan diesel yakıtın yanma yeteneğinin yüksek olması
istenir. bu da Setan sayısı ile gösterilir. İyi bir diesel yakıtında ateşleme ile püskürtme
arasındaki zaman farkının az olması istenir. ağır devirli makinelerde setan sayısı az ve
yüksek devirli makinelerde setan sayısı yüksektir. Setan sayısı arttıkça yatak yükleri de
artar. Genelde diesel motorlarda kullanılan yakıtların setan sayısı 70 kadardır.
Kömürün yapay yoldan sıkıştırılıp sıvılaştırılmasıyla benzin, diesel yağı gibi ürünler
elde edilebilir.
Ateş alma sınırı : yağın buharlaşıp buhar yaymaya başladığı ana denir.
Yakıtın ısı değeri : bir Kg sıvı yakıtın tam randımanla yanmasıyla elde edilen kilokalori
cinsinden alan değerdir. Gemilerde marine diesel, oil kullanımı vardır diesel aile belli oranda
fuel-oil karıştırılarak elde edilir.
Pis su(sewage) tankı: Gemi tuvaletlerinden gelen suları toplar, gerekli arıtma işlemlerinin
yapıldığı tanktır.
25
AKÜMÜLATÖRLER (AKÜLER)
12 V akülerde :
12-1.2=10.8 volt değeri akünün boşaldığını gösterir. (6v-1.2=4.8v boş)
10.5v değerinin altına izin verilmemelidir. Kullanılmayan akü kendi kendine boşalır. Buna self
deşarj denir.
o Aküler seri bağlanırsa voltajları artar, paralel bağlanırsa voltaj sabit kalır,
buna karşın akünün kapasitesi artar.
Problem: 200 Amper-saat kapasitedeki bir akü 5 amperlik bir cihazı kaç saat çalıştırır?
Cevap: 200/5 = 40 saat
Problem : 100 Amper saatlik bir akü 5A şarj akımı ile kaç saatte doldurulur?
Cevap: 100/5=20 saat
27