Professional Documents
Culture Documents
MIRCEA IFRIM
vrN Sf VIN HAN LAM Y KHOA RUMANI
? = ,
ATLAS GIAI PHAU NGIIO'I
Ph;i'n ncji tl!Jng
NguiJi d;ch: as. Nguyi}n Kim LQc
.. . . . ~ ?
NHA XUAT BAN Y HQC
HA N(n - 2004
Coordinaitor:
Colaborators:
Reviewers:
Mircea Ifrim
Member of the Medical Science Academy
Human Anatomy Atlas
Mircea !frim
Chen Feng Ifrim,
Adrian Maghiar,
Traian Maghiar,
Viscera
I Acad. Gh. Niculescu I
Prof. Dr. Cezar Niculescu, Prof. Dr. Dumilru Dragoi, Prof. Dr. Mocanu Gh.
Illustrations by E. P5.1rascuta
Translation into English - L.M.Roller
Ifrim, Mircea
Human Anatomy Atlas/Mircea Ifrim - Arad: Servo - Sal, 1999.
3 vol.; i1.; 34cm.
ISBN 973 - 9442-03-X
VaLlI - 1999 - 272 p. Bibliogr. - ISBN 973-9442-04-8
611 (081)
Loi lI!a
euon Atlas gia.i phau nglidi rna cae b:;m dang d.m tren tay co nQi dung de cl}p chu yeu
Wi cae (cd quan). Tac dUQc xuat ban b.ng tieng Anh va 18. cang trinh dftu tien
thuQc nay cua nganh Giai ph au hQc Rumani.
"Atlas giai ph au ngudi" truClc het la slJ. ke thua va phat ttl tudng cua nha gi3.i
ph[m h9C VI Francisc Josef Rainer, cha de cua nganh Giai phfru hQc Rumani. Nen tang
tli h1dng khaa hQc cua Rainer bit ngu6n tit each ohio c{lu true thea chile nang: mQi
dlu true gi3.i phftu deu dl1Qc nghien CUll va giai thich d1;ta tren Cd sd chuc nang cua chung.
Ben d6, "Atlas giai ph au ngl1di" con dang thdi mQt quan Cd ban khitc
ella y hQc dlili. D6 chfnh la quan Him sang.ICu6n sach kh6ng di vaa rno t8 cae cau
true giai phftu voi nhung chi tie't ntdm ra va b6. NgU<;lC l;;ti, no trung trinh bay cac ca'u
truc Day trong moi tlidng quan voi y nghla lam sang cua chung theo phlidng phap dinh
khu, nh5m phrit huy tai muc t6i da t(nh huu dl).ng cua giai h9C d6i voi thvc hanh
y h9c.
VOl nQi dung ki{n thuc sau rQng va hinh anh minh hO\l- lam sang phong phu, cu6n sach
nay da VU<;lt qua khuan kh6 cua mQt cu6n Atlas giai hQc thong thl1dng.
Thanh cang cua cu6n sach bAt ngu6n tU ket hqp giua quan dinh khu him sang
voi nhung ky nghien cuu moi nhat ve cau truc hinh thai (chl).p cAt lop vi tinh, ghi
hinh cQng hUdng tU, chl).p nha'p nhay quet lOp, n(ii soi). ke't h9P ay phan anh qua trinh
vua ke' thua nhung gia trj khoa h9c truyen th6ng dli<;lc thie't bdi Francisc Josef Rainer,
vua khang ngung tie'p nhung kham pha moi nhat cua y hQc d\l-i.
Voi mQt phl1dng phap tie'p hoan taan moi, thaat khoi 16i rna ta chi tie't rudm ra
chi' q.p trung vao nhung khai Cd ban nhfft, co y nghIa lam sang quan trQng, cu6n
"Atlas gilli phftu ngl1di" da d\l-t toi mQt sv thong thOling hiem tha"y trong mQt Hnh vvc v6n
rat C\l thJ la gi8.i hQc. Cuan sach chuyen khao nay, vi the, la S11 phan xung dfmg
cua mQt nganh khaa hQc gi8.i phfru d\l-i, tUdng xung voi nhung doi hoi cua ki nguyen
moi dang bAt dau.
Tac gin cua cu6n "Atlas gilli phftu ngudi" la mQt nha gilli phfru hQc co uy tin, voi tai
nang va nhung c6ng hie'n dB. dU9C bie't den tren toan the gioi, va dang giu cac chuc vl).
Chu tjch cua A.B.! - Uy ban Nghien cuu Hoa Ky, T6'ng Giam d6c cua sU: The' gioi
6 Cambridge v .. v" C6ng trinh nay cua ong dl19C danh gia la mQt dong gop c6 gift trj cua
Giai ph:iu hQc Rumani cha gilli phfru h9C toan the' gidi. N6 cling d6ng thdi 18. s\1 ket
tinh cua qua trinh ke' thua c6 phat huy nhung gia tr! khaa hQc va tinh than cua GS Rainer,
m(Jt ngudi luon hl1dng cui}c ddi minh thea theo cau cham ngon: "Ngudi thay VI d\l-i 18. ngudi
thfry dEw t\l-o nen nhung the h9C tro xua't sa.c hdn chfnh bEm than minh",
si GS. ES. NICOLAE CAJAL
Chu tjch Han lam Y khoa Rumani
3
LC:ii n6idau
Cu6'n sach Atlas gi:ii ph.u hQc. xuat ban bltng tieng Anh 1:\ ffi9t tal c6 119i dung
vtiqt qua khuon kh6 eua l;i.11 phb.u hQc kinh MQt m;)t, chung toi nhun toi nhling
chi tiet phAu c6 tam quan trQng lam sang, va khac chung Wi trinh bi\y nhling u:ng
cil,ll1g khaa cd ban dt;!a tren nhung biet Sall sAc ve cau true giai phfru.
GiAi phAu ella cd song c6 ffii)t vai tro quan trQng, khai d5.u bdl quan cua Giao
:-;11 Feancisc Rainer eho dong: "Gial phau hQc l:i m9t khaa hQc cua cd th6 song". Cling trong
hoi c<:1nh nay ma giai ph.u hQc X quang, sang bdl Eugen Flavu, mQt ct;{u sinh vicn xuat
"iic tnloc cllly eua Giao 81.1 Francisc Rainer, da chiem dUQc vi tff uu the.
Do d6. "arh Atlas nay se co feh cloi v6i sinh vien eua cac tnldng d9-i hQc y khoa, va ca doi
vdi nhung bllC sy d cac ngimh chuycn khoa khac nua. Voi cuon sach nay, hQ c6 san mQt tai
11<'1.1 honn helo ve' giai ph5u hQc lam sang rat huu ich trong thljc hanh hang ngay.
TCJi mon,{ rang, trong boi canh nhu v*y, dut1c bay to long bict dn cua t6i doi voi nhung
ngui'J! v1 da dao tai trong nhieu nam: sl Stefan Milcu, SI 1.
Fagri'isfmu. Sl Theodor Burghele, GS. TS. V.Papilian, GS. TS. Th. Riga, GS. TS. F.
Crilciul1, 31 B. Menkes, GS.TS. Z.lagnov, GS. TS. RRobacki, GS. TS. 1. Chiricula.
Dong thdi, toi xin dim dn rat nhieu SI N. Cajal va sl V.Voiculescu vi slj quan
t[lm nong va Slj. giup da than thiet cua cae s1 trong toan bQ qua tdnh nghe
ng-hip eua Wi.
TOl mong: muCIn duCjc bay to long bi(t dn toi nhung dong eua toi Ia cae GS. TS.
Cczar Niculescu, GS. TS. Dumitru Dragoi va GS. TS. Gheorghe Mocanu, vi dli giup da toi
c6 hiu qua de' ho:\n thanh cu6n sach Atlas nay.
Cutli Cun!? nhung kh6ng he kern philn Ion lao, Wi xin bay to long kinh trQng sau
nh<1"t t{ji Sl Gheorghe NicuIescu, rna tai co han dUQc cQng tile gan gui va suo't ddi
81 o:i gianh cho tai tinh chan thanh.
GS.BS.MIRCEAIFRIM
si Vin Han lam Y khoa
5
LiJi lita .............. ....................................................................................................................... 3
Lai noi ddu .. ........................................................................................................... 5
Chu'dng 1. Duu va Cd ......................................................................................................... 9
1\-10 dAu ............................................................................................................................... 11
Vung mlii ............................................................................................................................. 12
Ctl..C hoc nllli ................................................................................................................ 15
Nhung xoang c0-nh mili ............................................................................................. 21
1lnc ............................................................................................................................ 23
Ti('i'n din h hoc ................................................................................................... 24
lloc chinh thl1c ................................................................................................. 25
Nhung vung nong cua hOC va cua ........................................................... 28
Nen (san) hoc mi$ng ................................................................................................... 31
lAiai va vung Iuai ......................................................................................................... 32
H
' lh" 'b 'h" " 38
ong tuyen nucIC Qt cua oc mH;mg ................................................................. .
Yom ................................................................................................................... 41
C
" h' h h" h h' ' h" " 49
,ac l an p an p 1,1 t u9c cua oc mWng ................................................................ .
Yung hiiu ............................................................................................................................ 55
Hau (H9ng) .................................................................................................................. 55
Vung duJi ham va vung mang tai .................................................................................... 65
Vung d110i ham ............................................................................................................. 65
Vung mang tai .............................................................................................................. 66
Vung thanh quan ............................................................................................................... 67
Thanh quan .................................................................................................................. 67
Vung tuyen giap khf quan. thvc quan ......................................................................... 81
Tuyen gitp .................................................................................................................... 81
Khi quan c6 ......................................................................................................... 87
Th' d "
J,iC quan co ....................................................................................................... 89
Chu'dng 2: Ngtjc ................................................................................................................... 91
Thanh ngl,iC ........................................................................................................................ 93
Vung vu (rung tuyen vu) ................................................................................................... 95
Khoang nb'Vc ....................................................................................................................... 97
Mang ph6i ..................................................................................................................... 97
Phc quan gac .............................................................................................................. 101
Ph6i ............................................................................................................................. 103
Cay phe quan .................................................................................................................... 108
Trung that ......................................................................................................................... 116
Trung tha"t truOc .......................................................................................................... 116
Vung tim-mung ngoai tim .......................................................................................... 127
Trung that sau ............................................................................................................ 146
Chu'dng 3. B1;Ing ................................................................................................................. 155
Mb d."iu ............................................................................................................................... 157
Gioi va cac th.3.nh cua bl,lIlg ..................................................................................... 157
6 b1,111g ............................................................................................................................... 162
7
8
Phuc (I' .... lang b1;l-ng) ........................................................................................... 162
Tfing treo kct m,:tc trang ngang ........................... . .. .................. 179
Vung dq day ...... .179
tit trang-t1;l-Y t,:tng .......................................................... . . ............................ 189
\lung gan .............................................................................................. .
Vung Iflch .................... ..
T:'ing dLiai treo ket trnng ngang ...................................................... ..
..196
.216
...21S
Hong tnlng vii h6i t.rang (Hong-h6i trnng) ............................................. .. .. ...... 219
D'.li trang (RuQt. gift) ................................................................................................ 226
Khoang sau phlic ......... .. . ........................................................................ 214
CIC tuyen tlni<:Jng .................... . . ................................... 247
Th('ln .................... .. . .................................................
NiQu qulin .. . ........................................................................... 262
e,k m,)ch m{m 6 khoang sau phuc m1).C .................................................................. 265
thong huyet sau phuc 01<)e ella (; bl,lng ..................... .................. ..267
Chuoi thAn kinh giao cam thAt lung ........................................................................ 269
D
.... , (D" .... d )
aln rOl ':lng 31n rOI t10ng ................................................. . ................ 270
Chu'dng 4. Ch:'ii-u hong ........................................................................ . . .... 273
1\16 diu .... . ................................................................................... .. . ................ 275
Pillir 11l(1C ehQ.u hong ...................................................................................................... 276
l:::'lllg quang ............................................................... . . ........................ 282
C{IC cd quan sinh d1;l-e trong- clla nam giai...... .. ......... .. . .......................... 28;'')
Tinh honn .............................................. . .. .............................................. 2S7
J\.-1 ao t inh ..... . ............................................................................... 2S8
Gng tinh ...................................................................................................................... 290
ang ph6ng tinh ........................................................................................................... 291
Tuyen tien ............................................................................................................ 292
Cflc h(;mg tinh (Cclc tuyen br,mg) ................................................................................. 295
d':lo nanl gidi ........................................................................................................... 295
Ule cd quan sinh d1;l-c trong ella nil gioi....................................... .. ................. 299
Vung am d(lo ............................................................................................................... 299
Vung tv cung ................................ .. .............................................................. 804
Vung voi ti':t eung-bu6ng trling ................................................................................... 312
nll gi6i ...................................................................................... . .. ............... 319
D,1Y chi,\u ........................................................................................................................... 821
Cfle bQ phi,l.n sinh d1;l-c ngoai clla nu gi8i ....................................................................... 332
Cr'lC br) sinh d1;l-c ngoai ella nam giOi ...................................................................... 335
Clnidng 5. Mc}t so ling dVng lam sang nC;H-ngoliLi khoa .......................................... 341
:l\-19t. so ling d1;l-ng khoa ..................................................................................... 343
Chu'dng 6. Nhung khili vE'! giai phhu in vivo va nQi soi ............................... 363
Nhllng khfli v& giai ph3.u in vivo va n9i soi ........................................................... 365
Kh{l.m lam sang cae trong khoang than ................................................................. 365
Hinh ehieu dlC t<,lng trong 6 len thanh ......................................................... 365
Binh chicu cae trong 6 by.ng ten thanh b1;l-ng ......................................................... 372
Kham cae t<,lng trong khoang than d1;l-ng C1;l-... ............. ...382
Tai tham khao ch<)n 19c .......................................................................................... 399
9
Madau
Phhn tren eua than ngl1di bao gam hai
thanh philn: dau (cephalaeum) va co'
(cervix). gioi han phau each giua hai phau
nay lil mqt yang, brlt dau lit lJ cham
ngoai (inioll). dlidng nay keo dai sang hai
hen d<.>c theo dttdng tren, toi mom
chum, yang qua mom nay toi phfa
dVdi ong tai ngoai, roi tOi bb sau eua nganh
len xLtdng ham dvoi thl d6i huang di tiep
xu6ng dvai dQc bd nay dtf tOi goc xlidng ham
du(ii (gonion), r6i Lien 1'a phia trLloc qQc
thea bCl dvoi eua xVdng nay toi I} dim
Wnalhiun). d day du'dng gioi d hai ben
gry.p 1,1hau khep kin yang gioi gilta dau
va co.
Xoang tran
XlJong cu6n mOi giO'a
(xuang xoan giva)
Xl/emg cu6n mui dlfOi
(XLlang xoan duOi)
Khau cai xuong
(khau cfJi rung)
Man khau cili
(khiu cai m<lm) .-.,:.-..
dinh ____
Tru INOc man khau cai
(cung khau cai-Ilfrn). -------'
Hanh nhan (amidan) _____ -=:;;
khau cai
Tru sau man khau cai _---'1
(cung khc\u cai-hau)
dinh mieng
Co cam-IOO
Co cam-m6ng Ngach tren
hanh nhan
eua can xut1ng ue, d day dliang nay trung
oi gioi dlioi eua ho nnh mQ.eh canh.
Nhung C(1 quan nen phftn dftu ella
''b may thu nh(m cae chat" (Rainer) tue la
phftn tren eung clla tieu hoa va h6 hap,
dliQe gQi ten kh6ng chinh xae la cae
"tQ.ng" "ct1 quan")l, Nhung nha giai
phdu e6 gQi cae thanh phan ella thong
tieu hoa va h6 hap nAm a trong lang ngl,tc
va 6 bl,mg 1a "tf,tng", vi nhin tha'y chung eo
ve bong mliQt (nhay nhot), Am Vat, va nAm
trong m<?t 6 thanh m?c (6 mang ph6-i hol)c
phe mf,tc, 6 mang ngoai tim ho(le ngo?i tarn
m?c, 6 nlang bt,mg ho(l.c phlic rna tit
d6 chung co de dang dva ra ngoai dl1c;1C
Xuang cu6n mOi tren cung
(xuang xoan tren cung)
Xucmg cu6n mOi Iren
(xuang xoan tran)
/ ",.na boam
Ranh mOi sau
cai
L6 cila
voi tai (vOi nh9
Hanh nhan hau (VA)
Go voi tai (vOi nhQ
Cung d61 dOi
7(---_Ty.11.U (hongmOi)
(Iurn gal
vOI-hau
i
thanh mOo)
Khoang thanh quim
Hinh 1: Thiel do dling dQc giila dau vii eel
Oltang giai h;,ln dvdj clla vung ed, phan
deh cd va ngtJe, la mQt dl1dng bAt dftu tit
dlnh mom gai ella dot song cd thu 7, keo dai
>lang hai ben, Wi mom eung cae xut1ng vai,
!'oi d6i huang di ra trUoe va vao t rong, dQc
theo ba trvae ella hai xUdng don, Wi bd tren
, d!ch III danh philp IIII'ng LaM "vIscera", c6 nghia
chung ta cltc t><> co quan Irong co Ihl!; a Iilc
gl3 lrinh ngu6n g6c clla III "viscera" lCu,s1 phillill tfnh ngli
c6 nghia la nh/in, b6ng, Iron, ICm, mOl O'liu ,,' chi nhling bO
ph('m, co quan nAm Irong 16ng ngl,lC va /I: bl,lng nhe thanh m,c
bao b9C, nUn c6 O'lIQc nhimg tfnh ch1 Ir!n. Tuy nhi!n, ngay
nay nghia Clla let nay 0'1I<;JC rna rng ,,4 chi C3 nhiAu b
co quan khac khOng a I rong 16ng ngl,lC va IS bl,lng, nhll mai,
mii)ng, hliu. c6 Ih' d!ch til "viscera" sang li4ng Vii)\ ta "lang"
"co quan".
II
(gQi li:l dua phu ra ngoai) chi qua mQt
duting ddn gian, du sau lam thung
to[l.ll bQ chieu day CUD. cac thanh gioi h:;m
diC 0 n6i tren. Thu*t ngu dl1Qc dung
d6 chi' cac bQ ph*n cua thong tieu hoa va
h6 hap a phtin tren cua than (dfiu va c6)
la kh6ng chinh X{\C, vi chung kh6ng a
trong mQt 6 thanh do d6 chung kh6ng
duCjc baa bQc bal mQt mang thanh bong
mliQt va :lm, tuy nhien cac nay nhm
d nhung vi trio ma toi dUQc chung thi
phal phflU tich, dt chung ra khoi vung cd
t.h chua chung.
Cac "tq.ng" d ph<in trim cua than ngutii
nay deu llam d ph <in giua (vung dung
dQc glua eua than ngudi), ca_ trong hai phftn
cua phftn tren than ngl1di, tUc 18. a dfiu va d
vung trl10c cua c6, nhung vung nay Sf!
mang ten eua phan tl1dng ling.
Nhu the, d dau, ngay giua co vung
nuli, tq.o nen bdi mQt xUdng ben ngoai va
hai hoc mili a trong sau, phia duai vung hoc
mui 180 viJng ming voi cac m6i tren va
duOi. v:\ vung dim (hinh 1).
o vung truac cua c6 lien tiep c6 cac
vung dudi cdm, vung xudng mong, vung
tuy{/n giap va vung s/.fn nh6n (toan b9 cac
vung nily hQp thanh vung thanh quan), roi
toi vung khi quiin, trong be sau cua ho
llnh mQ-ch canh, keo dui toi t(m khuye't finh
11I(lch canh (incisura jugularis) (xem q.p I).
Oloi hai bi?m cua cac (cd quan)
t.huQc c\u<Jng tieu ho8.-h6 hap, d trong vung
c6' truoc 18. hai dUdng thAng dung, theo quy
udc. W cae khop lic-don tai bd duoi cua
xtidng ham dual.
Tu)' nhien, do?-n dau cua thong tieu
hoa con c6 cac cd quan doi (co hai cd quan
doi xling), do d6 chung phai nam d hai ben
cua dUdng giil'a. D6 b nhung d6i tuyen
nuoe bQt Ion: doi tuyen dUal ham va d6i
tuyen mang tai, nh6'ng tuyen TIlly mang ten
cua cac vung tUdng ling. Cac tuyen dUdi
ham d phia dUal xUdng ham dudi, a
hal ben cua vung duoi dm, con cac tuye'n
mang tai thi nAm a phia dudi 6'ng tai ngoai,
giUn co' lie-don-chum va bd sau cua 'nganh
len xudng ham dudi. Giua vung mang tal
12
va vung 1a vung cd don, d lop nong
cua vung nay c6 miu nh6 ra trl10c (mfru
trudc) eua tuyen nudc b9t mang tai cung vOl
O'ng bal xua't eua tuyen gQi 18. o'ng Stenon
(dQe thea tieng 18. xte-nong).
Vung mui
(Regio nasalis)
Vung mui co nhiing gidi sau day;
phia tren la mQt dudng th&ng nam ngang di
qua die'm goc mui (nasion) (la
nhau giU'a dudng khop mui-tran va
phtlng dung dqe giua); ben dUal la mN
dUdng thiing n&m ngang di qua die"m dudi
mui (lil di'nh eua goc hQp bdi bd duoi cua
vaeh mlii voi moi tren); a hai ben la hai
ranh tiep noi nhau: ranh miii-mci va ranh
mui-mi mdt.
Vung mlii c6 hlnh nhu mQt hinh
thap voi ba ben va mQt day (gQi la thap
mui). C::tnh trude, tue 18. song mui (dorsum
nasi), di tU gO'c mili, Wc lA die"m goc mui
(nasion) tal dau mlil con gQi la dinh mui.
Song mui nam d giUa hai m:)t trude-ben cua
thap mlii; hai nay trai chech sang hai
ben tOi cae ranh mlii-ma va mlii-mi mflt,
hai ranh nay l::ti chinh lii. hai ben cua
thap mlii. M:;it ben thu ba cua thap mili 10.
sau, d sau, va lien tiep voi ca_c hoc mlii.
Day eua thap mlii chinh la hai lo mui
(nares), ngan each voi nhau bdi b2l duoi cua
vach mlii.
Mili co be ben ngoni phil bai da, va
be ben trong phil bai da-niem lien
tie'p voi niem h6 hap cua cac hoc mlii.
N5.m trong be day, giua hai be mi}.t ben
ngai va ben trong nay In cae Idp khac cua
vung mlil:
Idp mo lien ket-ma dtioi da
lop cd va
khung xudng-sl,m.
Mlii nh6 ra truoc so voi m0-t, c6 hinh
va kich thuoc rat thay dSi. Phan dual
cua cac trlloc-ben cua mui di d9ng
dllQc, thnnh canh mui (alae nasi). Tu
dinh mai di ra phia sall co m9t nep da.
Vach mili va nhung bd tl.}' do cua cac canh
mili gioi hai l6 mui (nares), phan a ben
ngoai nhat cua 16 mili gQi In nhung diim
canh milL
Chieu cao cua mili dllQc tfnh W dilm
goc miii (nasion) toi ctiim dudi mili, va
chieu rQng cua mG.i la khoang cach giua hai
ctie'm ccinh maio Ty s6 giua chieu cao va
chie'u rQng cua mili gQi la chi s6' mili. Phan
b6 cua chi s6 mili tren to<'m cau mang tinh
chat thich nghi va thea lu$.t Thomson
Buxton thi chi 56 nay tang len til cac vung
toi cac vung am (hinh 1-6).
Cau true: a phan tren cua mui, lop da
mong va de di dQng, nhllng a phan dlloi
mui, da trd nen day hdn va dinh hdn vao
cac lop d sau. Da dllQc cung cap bai nhieu
mau va chua nhieu tuyen bi'i nhdn. 0
phan tren, da de tach khoi cac lOp sau;
nhllng a mla dllOl fhi da dinh ch(lt van cac
cftu truc s\lll-sQi a lOp sau hdn.
Lap rna lien ket-rnd duai da mong,
chi c6 chu yeu a phan tren cao cua vung
mui, nhllng hall nhll kh6ng co a khu vl.}'c
cac canh mili va dinh miii.
Lap Cd do cac cd bam da m(lt
2
nen,
va bao gam cac cd duoi day:
- Cd kieu hanh (ho(lc cd thap cua miii),
bam s1,ln ben cua canh mili va vao
xudng mili (os nasaIe, cling gQi 1a xl1dng
so'ng mili) rai di toi va bam da a
vung nAm giua hai cung long may.
- Cd mili (musculus nasalis) bao gam hai
phan: phdn ngang (pars transversa) ho:)i.c cd
ngang mili va phdn canh miii cd nil
mili. Phlin ngang clla cd mili di tu lop can a
song mlii va bam vao sau clla da a
ranh mlii-ma. Phlin canh mili cua cd mlii
thi b:it nguan tu sau clla ranh mlii-ma
va den bam vtw lap sau cua da d bd
dlldi cua hai I6 miii (nares).
2 Cae eo bam da eon l1l1<;le 99i 18 cac Cd net
- cd nang moi tn!n va cdnh mili (m.
levator labii superioris alaeque nasi) bam
nguyen uy van m{i t ben mom tran cua
xlldng ham tren va vao mom mlii cua xlldng
tran (tuc mom {5 mM trong cua xlfdng tran)
rai toa xuong bam vao lop sau cua da a
canh mili va moi tren.
- cd h(1 vach mili (m. myrtiformis)3 xuat
ph at tu ho cd la cua xudng ham tren va tu
ho nanh rai den bam tan van lop sau cua da
a phan vach mlii di dQng (hinh 5).
Khung Vung mlii dUQc
nang da bai mgt khung xl1dng-S1,ln.
Phan Xl1dng cua khung hQp bai mom
tran cua xl1dng ham tren, cac Xl1dng mui
4
,
gai mlii truoc va mom khiu cai cua xUdng
ham tren, hai mom Xlldng nay gidi hJ;ln 16
hinh qua Ie (Wc 1(\ 10 trudc cua h6c mui
xudng).
Ll.}'c nen cua dQng tac nhai til' nhung
ding a phia trudc cua cac ham dQc
thea hai mom tran cua xUdng ham tren, len
toi vom SQ (calvaria), nen mgt khu vl.}'c
Xl1(1ng gQi la tr1,l khang ll.}'c mlii-tran .
Nhung ll.}'c nen til cac rang ham dau tien
truyen dQc theo cae dl1dng ll.}'c duoi 6 mAt
cua cac tr1,l go rna, roi cilng h9i t1,l VilO cac
tr1,l mlii-tran noi tren. T6ng ll.}'c nen noi
tren du<;!c truyen qua cac tr1,l mlii-tran toi
xU(jng tran va cac xudng mlii, tJ;lo nen mQt
tr1,l khang ll.}'c tran-sang trudc cua xudng SQ,
do xUdng sang va dlldng khop lien-tran hQp
thanh. Nhl1 phan trl10c cua cac hoc
mlii duqc d6ng khung bai hai tr1,l khang ll.}'c,
cac tr1,l nay bao cho phan trl1dc cua cac
hoc mlii va dong thdi dung lam khung
xl1dng nang eta cho mlii.
Cac Xl1dng mlii (cling gQi la: xl1dng mui
chinh thuc) la hai manh Xl1dng d{ic hinh
b6n cJ;lnh, tiep khop voi nhau b tren dl1dng
giua, nen mgt vom, hai bd ben cua vom
nay t\1a tren bd trl1dc cua cac mom tran
Xl1dng ham tren, va b phia trm thi vom tiep
khdp vbi gai mlii cua xl1dng trim_ 0 tren
3 Co h{l Of;ich maf (m. myr1fformfs) con l1l/<;le dich Ii] cO /tJ
4 XUdng mai (os nasa/e) con 9Qi la Xl/dng s6ng mui ho(i.c
Xl/ong mUi chfnh therc.
13
dudng giua ve phfa sau, vom clla hai xudng
mlii tie'p khdp vdi monh dung thiing clla
xudng sang, do do vom nay tang cUdng cho
he thong nang da d giua hai ho'c mlii (Wc la
";anh dUng thiing xUdng sang va xUdng la
mia
5
). Bd truac cua mam khAu cai clla
xudng ham tren c6 tac dvng nang da cho bd
sau clla cae 10 mlii trudc clla ho'c mlii xUdng
vil. vach mlii cling bam vao gai mlii clla
xlMng ham tren.
* Nih ben duai clla khung xudng Sl:m
clla mlii chi' h9P bai cac s\ln, bao gam: cac
s1;in ben cua mili (cartilago nasi lateralis),
Ii hai mimh sl,ln hinh tam giac, n&m a hai
ben dudng giua thuQc ve hai m;)t trudc-ben
clla thap mlii, xen van giua xudng mlii va
canh mili (alae nasi) a moi ben (hinh 2).
- Sl.j..n canh miii ldn (cartilago alaris
major) lil. sl.1n doi, nAm d phia dudi s\ln ben
clla mlii, hinh mong ngt!a, giai ph An
trudc ngoai Clla cac 16 mlii. 81.1n cimh mui
lOn co hai nganh, ngimh trong tham gia vao
ph.n di d9ng clla vach mlii, va nganh ngoai
t9-o nen khung cua canh mlii (hinh 3, 4).
Khoang trong giua nhung s1,ln tren
ella mui dut;lc biS sung bbi cac cau mang
xd, trong be day clla cac ming nay c6 co
m9t so lut;lng kh6ng co d!nh nhung mieng
s1,ln nha gQi la S{ln ph{l, s{ln canh mili nhd,
sl!n vitng va s1j.n lua; cay. Mang xd xen
giua cac s1,ln lien tiep vdi mang xUdng hol)c
mang s1,ln
6
d xung quanh.
81,1 tiep giap giua ph.n xudng va sl.1n
cung tham gia vao hinh thai clla mlii.
Lap dztai niem mae: d bd cac 16 mui,
da phu be m;)t ben ngoai cua mui qul)t sau
vao trong cac hoc mlii, va tdi muc bd dUdi
clla nhung sT/-n ben clla mili thi da tiep noi
vdi niem m9-c h6 hap clla ho'c mlii. PhAn da
d day (a be ben trong clla mlii) dfnh
vao mang s\m (ngo9-i S1,ln) , do do neu
bi m1,ln nhQt a vung nay thi rat dau.
5 XUdng 1.3 mia (vomer) con 99i 1011 xUrJng l/fiji cay.
S Mang xUdng. mang sl!n con chJqc 99i la ngOl;li c6t va
sun. Iii m6 lifln ket baa b9C a Mn ngoaj cac cau truc xUdng
va sun.
14
Hoc miii: Be ben ngoai ella vung
mlii d ca. hai beh se tiep no'i vao phia trong
va ra sau vdi be ben trong clla ph..n
n..m d phia truoe ella cac h6c mlii. Be
ben trong clla d09-n truoe-duoi cac hoc mlii
dUQc phll bai da, c6 hinh mQt ang vdi chieu
dai khoang 15 mm (gQi la tii/n dinh mili).
Thanh ben ngoai clla tien dinh Wong ung
voi canh mlii va thanh ben trong chinh Ill.
uach mili (septum nasi). La dudi clla tien
dinh chinh la cac 16 mlii. La tren clla tien
dinh nAm d m uc dut;lc gQi la thm mili
(limen nasi), tuc la mue d do ldp da phu be
clla tien dinh tiep noi vdi ldp niem m<,lc
h6 hap; them 'mlii co hinh clla mQt khe hinh
tam giac. 0 truoe clla nhung 16 mlii,
sat hai ben dinh mlii, thi bd dUdi clla cac
canh mlii hdi qU?t ra phia sau gioi h9-n mQt
khoang nha d ben trong gQi la ngach dinh
mili. Trong lOp da clla dUdi cac tien
dinh mlii, co cac tuyen b8 nhdn vil. nhung
long rung (uibrisae), cac 16ng nay dai ra va
tro nen cung hon theo tu5i.
Hai canh miii co tac d1.}.ng dAy kh6ng
khi tai niem khuu giac, neu kh6ng co
tac dQng clla canh mlii thi cam th1,l khuu
giac se bi giam.
kham phkn truoc cua cac hOc mlii,
ngudi ta 811 d1,lng phudng phap soi mili va
soi hoc mili tit phia trUde.
m{lU va day than kinh vimg miii
D(mg mgch ella vung mlii gom co:
- d{)ng m(Lch s(i'ng mili, 18.. mQt nhanh
cua di)ng miit, dQng m9-ch nay 18.
nhanh bEm clla duy nhat cua di)ng
canh trong. DQng m9-ch sang mlii phan bo
eho vung goc mlii, s6ng mlii va tiep n6i voi
dt;ng m(Lch gac (m6.t) Ia nhanh clla dt;ng
m(Lch mij.t, nay d6i khi cung
tach ra mQt nhanh cho song mlii, canh mui
va mQt nhanh cho vom
- d{Jng m(Lch canh mili: la nhanh ella
dQng m9-ch
Tinh mqch thu mau clla vung
mlii HI. rinh mach canh mili va finh mach
gac (mdt), ca hai deu la nhanh cua tinh
mg.ch m(it. thong tinh m9-ch ms;it tiep
noi a vung g6c trong cua mat voi tlnh mg,ch
mat tren, tInh nay se db vao xoang
Unh mc;tch hang ij trong h9P SQ, do d6 ne'u
n;)n mt,m nh9t con non (chua thanh mu) d
vung mili thi e6 dftn toi h:).u qua viem
tinh mQ-ch huyet khoi d xoang tInh ml;1ch
hang, day 1a mi}t tinh tq.ng Him sang n$ng.
Mqch bgch huyet (bgch mgch) cua
vung mili dU9C phan thanh cac nh6m sau:
nh6m tren: thu bl;1ch huyet r6i
db vao cac huyet a vung tren
tuyen mang tai va cac truac tai;
. nh6m giua: thu nh$-n huye't dt; db
vao cae hl;1ch bl;1ch huyet duai tuyen mang
tai;
nh6m duai: thu nh$-n huyet
d5.n ve nh6m hl;1ch dudi ham.
Th,j,n kinh V/;in d9ng dU9C tach ra tU
cac nhanh cua day th:ln kinh mat.
Than kinh cam giac dUQc dam baa
bqi day than kinh tam thoa, thong qua
nhung nhanh:
thfrn kinh duai-rong rQc (mili ngoai),
1;\ mi}t nhanh t(i.n cua day th:ln kinh mili-
mi, day than kinh nay 1l;1i 1;1 nhanh cua
day than kinh m<'it; nhanh duai-rong rQc chi
ph6i cam giac ij vung goc mili.
day th.n kinh dudi () mAt, 10. nhanh
t:).n eua day th.ln kinh ham tren; day th.ln
kmh dliai {) m<'it chi phoi cam giac cho ph.ln
ben ngoai cua vung mili;
- nhanh mili ngoai (day th.ln kinh canh
mili), la mt nhanh cua day than kinh sang
trude (day than kinh mili trong); than kinh
nay bi la nhanh tl}n cua day than kinh
mili-mi, mt nhanh cua day than kinh
mat. Sau khi tach ra khoi day thAn kinh
sang tntac, thi nhanh mili ngoai di len
ngoai cua xudng mlii tdi cho xUdng TIlly tiep
khdp vdi cac sl,ln cua mlii, vUQt qua gidi hl;1n
nay va tiep tl,lC di ij dudi da cho tdi ti).n dinh
mlii. Nhanh thin kinh mlii ngoai nay chi
ph6i ca.m giac d phan trudc-dudi cua mlii.
Phia sau cua thap mlii la cac h6c mlii.
Cae hoe miii
(Cavum nasi)
H6c mlii hinh thanh mot he th6ng
dudng h.lm c6 nhieu ngach, d ph.ln
trung tam cua khoi xudng m;)t, va dUQC
phan thanh hai nu:a bdi m(lt vach d chinh
giua (xem I).
Cac hoc mui thong voi cac hoc hdi gQi la
cac xoang cg,nh mui (sinus paranasales)
xoang hdi eua mi;it: d6 la cac xoang
tran, xoang ham, xoang budm, va xoang
sang. Ve phia truoc, cac hoc mili (xl1dng)
md ra ngoai bAng hai 16 gQi la cac zJ mili
trude. Ve phia sau, cac hoc mili (xl1dng)
thong vdi ph:in h(;mg-mili (con gQi la ty-
hau)7 bdi hai 10 gQi la cac lo mili sau. Cac
h6c mlii la cd quan nglti; vi vi tri cao cua
chling, cac hoc mili la ph.ln tren cung cua
dudng ha hap.
M6i h6c mui c6 b6n thanh, d6 la: thanh
ben ngoai khong deu va thanh ben
trang, thanh tren va thanh duoi; ba thanh
sau nay c6 cfi'u truc ddn glan hdn.
'" Thanh ben trong cua hai hoc mlii la
mQt khung xUdng-Sl,ln chung cho ca hai h6c
mlii nen con gQi la vach mili (septum nasi),
vach mlii hQp bdi manh dung thAng cua
xudng sang (lJ ph fin tren), xudng la mia
xudng ludi cay (d phfln sau va d110i) va
vach sl,ln (d ph;in trudc).
Veieh mili duc;!c phu bdi niem d;
tach khoi nen xUdng-Sl,ln. Cach bd sau cua
10 mlii trudc 1,5cm, dai khi co thay mQt
16 nha cua cd quan Jacobson con gQi la Cd
quan lei mia-mili (organum vomeronasal),
la m9t 6ng nha di tich phoi thai, dUQc lot
bdi niem tren m(lt chieu dai khoang
7 Trang tai lil)u Gial phau hoc tiing Yil)t trll6"c h9n9
ciJng 99i la hau. Vi hau thOng vai ba Cd quan kh,k nhau
o phia tnrOc. la h6c mai, Mc mi(mg va thanh quan, nEm dlt9c
phAn biE)t thanh ba phan: ty-hau (philn miJi), kMu-hau (phan
va thanh-Mu (phan Ihanh quan). Neu sa ng6n
ngu thong Ihltang thi c6 the 99i ba phan d6 Ian 11I<;!1 la h9ng-
mOi, hC;Jng-ml(mg Ya h9ng-thanh quan. Trang lai liE)u nay
chUng 10i SLr ca hai danh philp n6i trAn. Ngoai ra
kha:u-hau, thanh-hllu con dlt<;!c 99i la thu'9ng - h9n9
(epipharynx). trung-Mng (mesopharynx) va h!J-h9n9
(hypopharynx) (xem thllm cM thich 14),
15
vili milimet. a phcin duoi cua vach mUl,
trong lOp niem m!;l.c co mQt ''vet m!;l.ch", la
mQt vung rat giau mau, va thudng la
ndi xay ra chay mau cam (chay mau mlii).
* Thimh tren cua moi hoc mlii can g9i la
fran hoc mili, la mQt mang dai theo chieu
tniac-sau, va cong 16m huang xuong phfa
du'oi, chi rQng khoang vai milimet. Trim
h(rc mili kf tu phia truoc ra phfa sau h9P
bai: cac xztdng mili (can g9i 1a xu'dng song
mlii), gai mili cua xztdng trein, mdnh ngang
cua xztdng sang (can g9i la manh sang:
lamina cribosa) va than xztdng bztdm. Tr:ln
hoc mlii ngan cach hoc mui vai h9P va Ia
phan xu'dng de gay va nhat cua so-mat, vi
manh sang rat mongo . .
* Thil.nh dvdi can g9i la (ho$.c san)
eua hoc mui, cling co hinh nhu' mi)t
m{mg, nhung mang nay ri)ng hdn va ngiin
hdn so vai trb.n cua h5c mui. Scm hoc mili
ngan each cae hac mui voi hoc Ba
phtl.n tv truoc eua san hoc roui hinh thimh
boi mom khdu cdi cua xztdng ham tren, can
mQt phtl.n tu sau la manh ngang cua xztdng
khti'u ceii. Niem mf,lC phu nen hoc mui che
kin mQt ang nho g9i Ia ong rang cUa
(ductus incisivus) ho$.c ong khdu cdi trztac.
* Thanh ben ngoai cua cae hoc mui h9P
thanh bdi m$.t trong cua cac xVdng ham
tn2n va cdnh trong cua mom chan blidm,
hai xu'dng nay tiep khop 16.n Ivqt voi:
xztdng (os lacrimale);
mdnh dz/ng thdng cua xztrlng khdu cai;
cac khai ben cua xztdng sang (con gri
la me cung xudng sang);
xztdng cuon mUl dztdi (concha
nasalis inferior) con gri la xlidng
xoan dztdi.
Xztdng sang Ia yeu to' ehinh hinh thanh
nen thanh ben ngoai cua h6c mlii, vi v*y
xu'dng nay la dUQ"c coi la ''xvdng chinh cua
mili" (Guerran). Cac xVClng tham gia van
thanh bm ngoai cua h6c mlii girli hl"m hai
6ng va rnQt 10:
- Gng mili-l ho$.c ong (canalis
naso-lacrimalis), ong nay girli d phia
ngoai boi xUClng ham tren, xUdng va mom
16
cua xztdng cuon mili dztdi; 0 phia trong
bdi chinh xUClng cuon mui duoi; ang
Ia dUdng th6ng giua hoc mAt voi hac mlii,
qua ong nay mtoc mAt se d6 vao ngcich
milt dztdi.
- Gng khau cdi ldn ho$.c ong khii'u ceii
sau, nAm giua xudng ham tren va xudng
khftu cai; 5ng nay ngan cach hoan toan voi
hac mlii va chi co 10 md ra d vom cai;
- Lr5 bliJm-khdu cai (foramen spheno-
palatinum) giai hf,ln bdi mi)t khuyet cung
ten va xztdng bztam; qua 16 nay, ho' chan
bztdm-khdu cai th6ng vdi hoc mlii, va cung
qua 16 nay rna bo kinh chinh
clla hoc mui di vao h6c mui, do do 16 buaro-
cai dvqc coi la "r6n" clla h6c mili. 8
Cae xu'dng ellon rniii xu'dng
xoan): Thanh ben ngoai cua cac hoc mlii
kh6ng rna go ghe do co cac xudng
cu6n. Thvc ra day chi la cac la xudng, cong
10i ve phia long cua h6c rolii, va co chieu dai
theo hVdng tnioc-sau.
Xrtdng cufIn miU drtai ho(ic xLtdng
xoan dztai (concha nasalis inferior) la m9t
xUdng rimg va 13. xUdng dai nha't
trong so' cac xVdng cuon; Xl1dng eu6n duoi
n.m bAc ngang qua 10 clla xoang ham, che
kin ph:ln dvoi ella 10 nay, va tiep khop voi
gd cuon clla cac xVdng ham tren va xUdng
khu cai, va tiep khop voi ca xudng
Cae xrtdng cuon (xodn) tTen va giiia
(concha nasalis superior et media) kh6ng
phiii la cac xudng rimg rna 1ft cac bQ
cua xUClng sang. Ed tren clla cac xUClng
cu6n nay dinh khoi ben eua xVdng sang
me cung xUClng sang).
Xztdng cuon giita hinh thanh nhv mi)t
mom hinh vo-van nh6 vao phia trong, Wi
g:ln sat voi vaeh mui, va do do phan chia
hoc mlii ra thanh hai Mng: t:lng tren, Ia
vung khltu gidc (regio olfactoria) va tang
dudi Ia viing h6 hap (regio respiratoria).
XVClng cu6n giua keo dai ra trVac va ra sau,
8 "R6n': Iii ngiJ chi nai cac m<;lch mau va day than kinh
trung (Ii vila \la (Ii ra khoi m9t Cd quan. vi r6n phOI,
r6n Iilch,
V1.1Qt qua d ben tren cac xoang sang ra phia
tru'dc va ra phia sau, khop voi mao sang
(hoQ.c g(j cuon trEm) cua xu'ong ham tn'3n va
xu'ong khfru cai. Xuong cuo'n tren nha hon,
nhl.lng co hinh giong voi xu'dng euon
giua; eo con c6 mQt xuong cuon thu: tu
ha<)c xu(}ng cuon tren cung (xltdng euon
Sanlorini). Phi a tren cac xuong euon la
'lung iren cuon (hoi;ic ngach buam-sang),
phia trlioc cua ngach nay e6 [0 cua xoang
bu{Jm md vifo hoc mlii. M6i xu'dng eu6n
cung vui thanh ngofri cua h6e mlii d ph:1n
tlldng ling, gioi h?n mQt khoang gQi la
ngdch mili (meatus nasi).
Nhung ngaeh miii
Ngdch mUl tren (meatus nasi
superior) chi 18. mQt khoang nha, n<'im d
phiin sau cua hoc mui, trong ngach mui
tren thay co 2 ho?c 3 16 nha cua cac tf[ bao
sang sou (cellulae posteriors) md 'laO ngach
mili nay.
Ngdch mUl giita (meatus nasi
medius): (j thanh ben ngoai cua ngach nay
c6 nhieu cau
- BQt sang (bulla ethmoidal is) baa gom
llli)t te' bao sang hinh t6 chim en, thanh
tren eua te' baa sang nay la mQt la xu'dng
thu9c ve xu'(1ng xoun giU'a;
- MQt nhieu 16 nha eua nhU'ng te'
ha(} sang tru'oc va giU'a md ra d ben duoi va
phia truoc eua b9t sang (vao mQt ranh d
phia sau eua b<:mg nay);
- Nhl ngdeh mui giila hoQ.c 16 th6ng
giua nhf1:ng ngaeh mlii;
- Mom moe, la mQt hi xuong c6 hinh mQt
lUdi gUdm eong, t\1 tach ra di vao vitng de
/nUL (agger nasi) - mQt vung 16i lm khae
eilng do mOt te' bao sang t(l.O nen - mom
m6c vUQt qua 16 eua xoang ham, r6i tie'p voi
xUdng euon duoi d phia duoi, va voi xUdng
kh:lu cai d phia sau;
Khe ban (hiatus semilunaris)
ho:)e ranh moc-bqt, nllm d giU'a bqt sang va
mOm moe;
- Phiu sang hoi}.e ong tran-mili lien tie'p
voi khc ban biit cheo khoi ben
xUdng sang; day la mQt "6ng thong nh6 len"
eao tren d6 hinh thanh xu'dng cuon giib_
Ngach mui dliiJi (meatus nasi inferior): (j
phan tru'oe cua bd tren cua ngaeh nay co 16
du'oi cua ong md van ngach.
L6 eua xoang ham bi ehe Hlp d phia
duoi bdi mom ham cua xliong euon du'oi;
xoang ham md vao ngaeh mfi:i giua.
mfJ-c mlii: Niem phil thanh
ben ngoai cua hoc mlii dinh chQ.t voi lop
ngo(l.i cot (mang xuong, cua eac
xu'ong, va dUQc g9i la niem ngo?i c6t.
Niem ml;lc nay phu be mQ.t cae xu'dng va 16i
ra luon sau vao trong nhf1:ng xoang cr;rnh
hoc miii va nhung tt bao sang (gqi chung la
eac xoang hoi). Rieng xoang ham thi kh6ng
nhu' vi}.y, vi niem mG.i ehe Hip hai 16
cua xoang, va chi eho xoang th6ng voi
h6c mili d phia sau va phia tren b(ji mQt 16
n<'im d phia tren mom moe. Cac 16 eua tat ca.
eac xoang hdi deu md 'lao ngach mG.i giU'a
la do chung c6 cung mQt nguon goe ph6i
thai voi h6c mlii tlidng l1:ng, ttl ngu6n goc
ph6i thai chung nay ve sau moi e6 s\1 phan
ly khac nhau. V m{it djnh khu, thanh ben
ngoai cua hoc mili c6 phan chia thanh
ba vung kha-c nhau: vung d phia trlioc
phiing nhan, vung d phia sau c6 cae ngaeh
vi c6 nhU'ng xudng euon va vung tren la
vung khuu giae.
Cae m\lch mau va day than kinh (hinh 6)
mgch ehinh eung dip mau cho
hoc mG.i HI. nhanh eua dOng mt;Ich ham
tren, gqi la d(jng mt;Ich bl1dm-khdu cdi, va
nhung ngu6n phV la nhung nhanh cua
dqng mt;Ich milt va d(jng mqch mij..t.
D(jng mr;zch buam-kh6.'u cdi
(a. sphaenopaiatina) ehui qua I6 bl1dm-
khdu eai (du'qc coi nhu' "ron" cua hoc mili)
thoat ra khoi ho' dUdi-thai dudng, r6i
phan chia thanh nhieu nhanh gqi ia cac
dong mf;lch mui sau, mili ngoai, va mili
trong (aa. nasaies posteriores, laterales et
septi).
- D(jng mr;zch mui trong (con gqi la di)ng
mr;zch vach mui) se tach ra nhung nhanh
mlii tren va ngoai phan ph6i cho vung
eua xuong cu6n tren, r6i di che'eh vach mlii
17
tai g:ln ong rang crla thi no'i tiep voi
d9ng mJ;lch khftu cai xuo'ng, d9ng mQ-ch nay
di ngang qua man khftu cai (ho<ii-c khftu cai
mgm)9 til phia truoc ra phfa sau,
- Nhiing dQng m(Lch mui ngoai, doi khi
hqp nha't thanh m9t than chung, ph an bo'
cac nhimh cho cac xUdng cuo'n mili va cho
cac ngach mili dudi va giua.
'" Nhi1ng nguon dqng m(Lch phl:l baa gam:
- nhung d(jng m(Lch sang truac va sau
(aa. ethmoidales anterior et posterior), dgu
1a nhanh clla dQng mJ;lch mAt; nhung d9ng
sang nay cung cap mau cho vling
khuu giilC va cho niem clla vung truoc
xUdng cuo'n, cilng nhu cho xoang tran;
- dng mqch dudi-vach miii, la m9t
nhanh clla d9ng phan nhanh d
vung trudc-dudi clla vach mili.
"Vet la m9t vling nh6 niem
n5.m d ph:ln dudi-trudc clla vach mui, d day
cac d9ng mJ;lch da mo ta a tren no'i tiep voi
nhau. H:lu het nhung trudng hqp chay mau
cam (chay mau mui) n<ii-ng thlidng xay ra d
phia sau ella "vet m:;1ch" va mau chay ra la
tu d9ng ml.lch mui trong.
Tinh mgch dgu di kern theo cac dQng
mJ;lch cung ten. Chung thanh hai
luoi: m9t luoi nong a trong niem mJ;lc
va. mQt mQ-ng sau a trong c6t-mQ.c (ngo<;li
cot). Nhung tInh mQ-ch trong xUdng chay
thiing tdi ''ron'' clla hoc mili, va la nguan chay
mau trong phiiu ciit xUdng cuon. Mau
tInh mJ;lch clla hoc mui mQt phAn duqc dftn luu
qua nhilng tlnh mqch mili sau van dam roi
tlnh m(Lch chan budm, m9t ph:ln qua nhung
tlnh mqch miii tren tOi xoang tlnh mqch hang,
con mQt ph:ln nh6 qua nhung Hnh m:;lch
de; vao tlnh mqch mi,it.
Mach bach huyet (bach mach) tao
nen nhung 1uoi phong ph-d. n&m' a
trong niem mui, va cung giang nhu cac
Hnh mQ.ch, chung dAn luu b<;lch huyet theo
ba hudng: tdi nhilng bJ;lch huyet sau-
9 Mim khiu cai. khiu ceti mAm, trong mOt s6 Illi lio?u
tieng Vio?l Inioc day cOn g9i la man hau. Trang tai nay
chung 16i chi d!ch la man kh.1u cai hoitlc kh.1u cai mem vi thea
ti6ng Latin thl chi c6 hai tlt -palatum molle", "velum palatinum"
de chi phan nay, va l?oi Ihw[ll ngG' lieng Anh va tieng Phap
cling Ian iu'QI la soft palate va voile du palais .
18
hau, tdi cac c6 sau, va m9t phan nh6
hdn tai cac huyet dudi-ham.
Thein hinh gidc quan (khriu gidc)
dUQc dam baa bdi day th:ln kinh khuu giac,
bao g6m nhigu sqi xuat phat til vung khuu
giac clla niem mui, va hQp tren
m9t tich khoang 2 centimet vuong, d
mat tren clla xudng cuan tren va a ph.1.n
mui ngang vdi muc d6. Day than kinh
khiiu giac la nhung b6 sqi tn,lc clla cac te
bao clla niem mac khuu, cac te' bao khuu
giac nay n&m rai 'rac, xen l.ftn giua nhilng te
bao nang dB clla ldp niem Nhung te
baa khuu giac luang cl,l'c se tiep xuc th6ng
qua cac khdp thtin kinh (sinap) vdi nhung
te baa mu-ni (ho<ii-c mil su) clla hanh khuu
bdi sQi trl,lc ella chung, sau khi nhilng sQi
trl,lc nay da chui qua nhung 10 clla manh
ngang xudng sang. Tit day nhilng xung
thftn kinh khuu giac se tn,tc tiep di tdi vung
khuu nao, khong qua m9t trJ;lm trung gian
nao nua, va do d6 dt1dng d.n tru.ygn khuu
giac chi baa gam c6 hai ndron.
Than kinh cam gidc duqc dam bao
bai nhung nhanh tan cling clla ddy than
kinh budm-khilu cai, m9t nhimh clla day
than kinh ham tren, day nay lQ-i Ia nhanh
thu hai clla day than kinh tam thoa. Ngudi
ta phan cac day thiln kinh miii tren
(nn. nasales superiores) tai phan nhanh chi
pho'i cam giac d phan niem m:;lc phll cac
xUdng cuo'n giua va duoi, day thiln kinh
miii-khtlu cai (n. naso-palatinus) thi chi
phai cam giac a vach mlii, va nhung nhanh
clla nhung day thftn kinh khAu cai trudc va
giua thi chi pho'i dm giac d ngn hoc mui.
N goai ra, co mQt nhom nhung sqi than kinh
th1,1c n&m trong day thftn kinh buom-
khAu cai, chung xuat phat til hqch chan
budm-khtlu cai honc hach budm-khtlu ccii.
Nhung sqi than thl,l'c tren di tdi
hach cai la nhung sdi tach ra tl1
m'Qt day th:ln kinh, gQi la day than kinh
Vidien (dQc la vi-dieng), n:lm trong o'ng
chan buom, thong qua re giao cam clla dam
ro'i. thiln kinh quanh d(jng mQ.ch canh trong,
va tU cac day thiln kinh da thong qua day
than kinh m(it va ddy than kinh thit.hau.
Day thftn kinh mlii trong day than
kinh sang trudc, la nhanh clla day thi'in
kinh miit chi pho'i cam giac a vung 10 mui
va phan trudc clla mlii.
xuong Ie
I
"
XU'ong tr<'m
XU'ong mOi (wong s6ng mOi)
Mom Iran xuong ham tren
_----- Sun ben cua mOi
phl,l cua mOi
canh mOi 16'11
f) (tru ngoai)
Sl,ln canh mOi nho
LomOi
Hinh 2. Cae eua rniii (nhin W phia ben ngoai)
Xoang tran
xuong mOi
(wong song mui)
Manh d(mg Ihang _______
xL/l1l1g sang
Sun b'n cua mui
Sun vech mOi _____ ...
(sun Ie mia)
Sun canh mOi 16n __ -
(tru trong)
Gai mQi trvoc
Xlfang Ilfai cay
(Xlfong Ie'! mia)
6ng rang clla
.. .
Mao ga wong sang
/ Manh ngang 'u""g s'ng
// (manh sang)
/" La wang buOm
Xoang blfOm
Manh trang mom
chan buOm
Manh nam ngang
wang khau cai
Mom khau cai wong ham tfen
Hinh 3. Cae eua rniii (nhin W phia ben trong)
19
Dinh mOi
mOi
Vaeh mOi (vaeh giDa mOil
Sun canh mUi Ian (tru trong)
Sun canh mOi Ian (Iry ngoai) ===::::::::::::::::::::::i
__ -------Canh mUi
Sun vaeh rnaii
(vach gii1a mOil
LOng mOi
Gai mOi \rude
Hinh 4. Cac clla mui (nhin tit ben dlfai)
Xuong Iran
H6c rnlt (6 rn't)
Mom I&n xuong _______
ham \r&n
Xuong 1& __
Sun ben eua mUi __
Sun canh mOi Ian -------Tj
(Iru ngoai)
Sun canh mOi Ian
(tnJ trong)
Sun vach mUi (vach giDa mOil
xuong mOi (wong 56ng mOil
Khemi
_----:;7 Sun ml mal
Co nang mOi tr&n
va canh mOi
.,....-.;;:-----_ Co mOi, phan ngang
(co ngang mOil
Co mOi, phan canh
mOi (ea no mOil
Co ha vaeh mOi
Cav6ng mOi
Hinh 5. Thap mui (khung va cac ca)
20
Xoang tran ------,!i
DOng mach mang nila Wac
Gai tran
Xuang mGi (xllang
s6ng muil
Day "kinh mGi
va dOng mach vach mGI
NMnh mGi ngoai (Vl) ---_....:
Vaeh mOi (vaeh giCta mGir
Sun ben eua mui
Mao ga xuang silng
Htmh khlru, cu6ng kh(tu, cae day tMn kinh khw g(ae,
dng m<;lch sang tnIac
Cae day thAn kinh kh(ru giae trang, dOng m<;leh vaeh mui
Mimh sang (manh ngang xllang sang)
Xoang bUOm
H6 yen
'7:.it:== Mat doc
t--' Cae day tMn kinh va dOng
mach vaeh mOl
Dc1y kinh mui-khau
dlnh mGi
Sun canh mOi ian
Dinh mGi--
caL dOng magh vaeh mGi
Hanh I)han hau (amldan)
Mac
LO mGi sau
Vach mOi (phan di dOng) __ /
Day kinh va dOng __
mach mOi-khu cai ___
MOl tr6n---
6ng rang ella ______ ---.J
LO hau eua vOi tai (vOi nhD
GO' vOi tal. ;
Man kMu cal (khau cal
Cung truac d6t di
--'---- (Iurn gal
L ___ Khau cai Xl..fOl1g (khau cai cling)
Hinh 6. Cae mau vii day than kinh (ala niem mae mui
Nhiing xoang c<;Inh miii
(Sinus paranasales)10
xoang ct;lnh mili la nhling xoang
hdi phl.l thuQc vao cac hoc mui, vi chung
phat :,;inh tu cac hoc mui va. clmg nh*n
khong khi tit cac hoc milL Nhling xoarlg
cq.nh miii phitn bo thanh bon nh6m: cac
xoang sang, xoang tran, xoang bU'om, va
xoang ham: cac xoang nay tlll.fdng hay bi
nhiem khuf1n Ian tu hoc mui vao va gay ra
viem xoang.
OIl xoang eanh mUI. Iii ngfr chi ehung cae h6c nam a
trong kh6i xlIClng mat. ehlia kh6ng khi. va (feu th6ng vOi cae
hoc mui. Co m6t 56 ten gQI khik 130: xoang hOi, xoang
Cae xoang nay (fl/oe goi t6n theo t6n ella xlIClng ehlta cae
xoang <'6
Cae te bao sang
(Sinus ethmoidalis seu labyrinthus ethmoidalis)
(Xoang sang me cung sang)l1
Cac te bao sang vo-j soluqng tit 8 den 10
te bao, hinh thanh mQt thong ng6c
ngach, nl1rn trong be day cua hai kh6i ben
xl.lrJng sang. Nhung te bao sang deu rna
thong ve phia ben trong vilo cac ngach mili
tren va !;iua, nguqc ve phia ben ngoai
chung duqc ngan each hoan toan voj cac hoc
mAt bdi manh hoc m6.t cua xUdng sang. Cac
te bao sang lien quan: ve phia tren vo-i
mang nito cling va nao (ncn co dan Wi
" Xoang sang bao sang: 130 eae xoang e1;lnh m(ji
hoae xoang hoi a trong xllClng sang. Tuy nhi6n, vi eac
xoang sang bao g6m rift nhi4iu h6e nhe, n6n mil; h6c (fl/QC gQi
Itl tiS bao sang. Cae bao sang (f4iu nam a trong hai kh6i
b6n ella xl/dng sang, lam eho eae kh6i xl/ong nay e6 cau true
roit phltc tiilP boi nhieu h6e, ngaeh nhe, h9P nhiJng h6e,
ngaeh (f6 (fl/ge g<;l; t6n 130 mit eung sang.
21
cae bie'n chung a mlmg nao va nao khi bi
viem), ve phia ngoai vai hai hoc mAt, ve
phia sau vai xoang buam, va ve phia du'ai
vai xoang ham, cae te' bao sang d phia tru'ae
con lien quan ve phia tren vai xoang tnln,
xoang nay co dUQe eOlIa m9t te' bao
siwg-trcin ZJn.
Xoang tran
(Sinus frontalis)
La hoc hdi co hinh thap ba ml\it va m9t
day, xoang tran xuat trong giai
tre em va co mue d9 phat thay d5i.
Thanh truae eua xoang day, va tu'dng ung
v(ji vung 16ng may; thanh sau eua xoang
mang hdn, lien quan voi mc:mg nao va qua
cae lap mang nao lien quan vdi thuy tran
eua d(Li nao (qte trU:de eua ban edu d(Li
nao). Thanh trong eua xoang trim la vach
gian-xoang, ngan each hai xoang trim d hai
ben voi nhau, hai xoang nay bao gio eung
kh6ng b:lng nhau ve kieh thuoe; thanh dUal
dl1QC xem la day eua cae xoang tran va lien
quan voi hoc mAt va xudng sang. Xoang
tran th6ng voi ngaeh mili giua bdi 6ng tran-
mui, ong nay c6 16 md VaG phlu cua ngaeh
mui giiLa n:lm d cve trm eua khe ban
C6 lam thu th6ng xoang
tran b:lng each dua ong th6ng qua ngach
mui giua.
Xoang bllOm
(Sinus sphenoidalis)
Cae xoang buom d hai ntia ben eua
than xU:dng bU:dm, hai xoang hai ben dUQc
ngan each vai nhau bdi m9t vach rat mango
Cae xoang buom lien quan: ve phia tren voi
h6' yen (sella turcica), trong ho c6 chua
tuyen yen (con gQi la tuye'n nao), ve phia
sau vai mq.t doc, ve phia ngoai voi cac
xoang tlnh m(Lch hang, trong xoang tinh
m9-ch nay con chua d9ng canh trong,
va cac day thlln kinh SQ so III, IV, VI> va
VI, con ve phia duoi thi xoang buom liEm
22
quan voi hau (hQng). Thanh tru'oe eua
xoang buom nhin VaG phan hdu-mili (con
gQi la ty'-hau), va co m9t 16 nha md thong
VaG ph an nay eua hau, nhung 16 bi lap bdl
m9t mang ngan niem va bi khoi xltdng
cu6n giiLa ehe khuat tam nhin. Xoang bllom
co thJ co kfch thuoc nha, trung binh,
IOn; trong trudng hQp xoang Ian thi e6
se thong Val cac ngach n:lm trong be day
cua canh ldn xU:dng bu:Jm, trong nen eua
mom chan bu:um, ho:;i.e thong voi 6ng thi
gicic, hoi;ie voi xoang ham, eilng nhu voi
ngaeh d mom cua xr.tdng cham.
Xoang ham
(Sinus maxillaris seu antrum Highmori )
(Xoang ham hang Highmor)
Xoang ham la mQt hoc nam trong than
eua xU:dng ham tren, nhung thanh eua
xoang c6 thJ chi' la nhung tam xudng mang.
Hinh cua xoang cung gi6ng voi hinh
eua than xUdng ham tren, We la hinh thap
c6 bon mi;it bEm (deu gQi Ia thanh xoang) vdi
mQt day huang VaG phia trong.
Thanh trude tudng ling voi h6' nanh va
la thanh phftu thu@.t, vi dudng VaG xoang la
dudng qua ranh ltJi-mci 12, ph.n dUal eua
thanh nay c6 dam r6i rang trm bAt
cheo qua. Thanh sau va ngoai thanh
duoi-thai dUdng) lier.. quan voi h6' chan
buam-kha'u cui, trong be day cua thanh nay
c6 day than kinh ding sau day
than kinh rang sau) di V':W chia nhimh
toi cac rang. Thanh tren (con gQi la
thanh 5 mii.t) la min d mdt, trEm thanh nay
co ranh dum 6' mt'it ch9-Y tU sau ra truoc, roi
tiep tl,1e vai ong du:Ji 0" mdt. Ranh duoi 6
mAt lam thanh mQt gd xt1dng 10i vao bm
trong xoang. Thanh trong eua xoang tlie 1a
day thap, tudng ling voi thanh ngoai cua
cae ngcich mui giila va dUdi, e6 m9t 16 r9ng
gqi la [6 xoang ham (hiatus). (] ngach mui
giua, 16 xoang ham c6 mom moe di ngang
'. RSnh r::lnh ti;lo nAn bai mt bAn (bm ngoai) la m-\il
trong rna va ben kia, (ben trong) Iii Ic;!i phu bO rang (be
dU'Oi) cua xll<lng ham trm.
qua vb. phan lOn 18 bi lap kin bai niem m<:tc.
d ngach mlii duoi, 10 xoang ham bi bit kin
hdi mom ham cua xudng eui{n dUdi, nhung
V1 trf nay chinh la dUQc chQn chQc
xo::mg ham. Bd truck cua xoang ham tUdng
ling vdi ong miiil. Bd duoi cua xoang lien
quan voi cua hai rang ham IOn dau tien
va rAng ham be thli hai, do do xoang hay b!
<'tnh hUdng bdi nhung vg ding. Binh
thu(Jng xoang ham chua khang khi. Hinh
vii. kfch thuac cua xoang kha thay doi.
Xoang nha vdi tich dudi 8 centimet kh6i
co th& la binh thudng ho<!c do h$,u qua cua
qua trlnh khuftn mq.n tinh. Xoang
tan voi tich vUQt qua 15 centimet khoi
co the" thong voi cac ngach: ve phfa tren
ng-ach nftm trong bg day cua nganh len
xu'dna hiun tren, vg phia ngoai ngach nAm
trong x/.Ldng go ma, ve phia duoi uAm trong
be dily cua b(t huyt rang cua vom khftu cai,
va ve phi a sau-tren cung co th& co ngach
n:lm d phAn tren cua xudng khdu cui.
Hoc
(Cavum oris)
JI6e ming ho<!c (W tie'ng Hy
LQ.p: stoma = m6rn) la b9 ph(l.ll d:lu tien,
ho.$,c d m.$,t cua dudng tim hail.. Nhd
c:'lu truc cua nen b(i phQ.n nay c6
chU'c nang la hoan thilnh giai dau cua
qua trinh tim hoa, va kim so at cha't luqng
cua thlic an bAng cac hO<:J,t d(ing: nhai, tham
miOc b9t, va nu6t khoi thlic an; cung nhu
vf).y, vi co cac thanh gioi h6c va
cac cd quan chua dVng d ben trong, rna am
thanh philt ra W thanh quan se duqc
thanh l(ji n6i phat ra ro rang va co hiJu
dUQc (hinh 7).
H6c ca'u t<:J,o nen bdi m!)t khung
xudng voi hai xUdng ham, cac ca'u truc
phan mem se dUQC phan ba'd nang hdn ho<}.c
sau hdn so voi khung xUdng nay, cung
t<:J,o nen cac thanh cua h6c
1J H6"c mi('mg co the con goi liiI 6
Cac thanh d nang cua ml!?ng chinh la
cac vung nang cua m.$,t, bao gom: cac moi,
cAm va vung cd dn.
Nhung thanh b sau cua mleng: phfa
tren va trong nen vung khau cui (can
gQi la vom phfa duai t(;lO nm ntn
(hoc san) Val a giUa la ludi va hai
ben la cac vung cua cac tuye'n nuac bQt duoi
ham va duai ludi.
Vg phia sau-ben, h6c lien quan
voi hai vtlng Ian vung dudi-thui dUdng
va vimg chan bUdm-ham, hai vung nay
chua nhung thanh ph.n mau va th.in
kinh la nguon cung cffp mau va chi phoi
thfin kinh cho phan Ion hoc
Hoc rnb ra phia truac bbi khe
(rima oris), khi cac moi giil yen d tu
the bat d(ing, thi khe nay chi la m!)t khe ra't
voi chieu nAm ngang tit 4-5 cm, gioi
bai cac bd tl.,i do cua cac moi tren va
duoi. Hoc thong vg phfa sau voi hau
(h9ngj14 bai mQt 18 md thudng xuyen, gQi 1<\
tiin dinh hau ho<}.c h9ng-ming (eo hfiu-
hO{lc eo h9ngj15, eo co hinh cua mQt
cung voi chieu cong lorn nhin xu6ng phia
dUOl va ra sau, dU:Qc gidi d phia tren
bai man khau crii (can gQi IS. khdu cui
me'm) , d hai ben bdi cac nep khdu crii-lui1i
(con gQi In cac trl!- trudc eua man khdu crii),
va d phia duai boi ndi tiep n6i giua hai
phfin day va than cua luai.
Khi hai cung rang (ham rang) tren va
duoi khep l1i1i sat voi nhau, thi h6c
chi con 18. mQt khoang 010, voi kh6i lUdi
chiem het phlln trung tam cua
NguQc h6c chi trd thanh mQt
khoang sv khi no chU'a cac tich
chat rAn, chat long, hdi khi, ho<!c khi
14 Hl1v cling 99i la hpng hai tU nay coi nhl1 dong nghia, la
thCl' hai clla 6ng lieu hoil xen giii'a va Ihl,Sc
quan. Tu h9ng dl1t;1c dung phd Ihong hdn (viem hong, dau
h9ng), nhling trong nhUng Ihuoitt- nglr kep bao g6m hai hoi71c
ba tU thi hau va h9ng c6 Iht1 dung thay doi cho nhau. (vi dl,l
ty'-hliu, eo-h9n9, ung thll h{J-h9n9, amidan hAu, cO nang
hau. Cd khll hBu, co vOi-Mu ... ). Trong lai li$u nay lu Hl1v va
H9ng dU'QC dllng thay cho nhau va la dong nghfa.
Eo la 16 thong giii'a h6c mi(lng va phan
clla h;!iu ho.(\c khBv- hliu). Trang mQt s6 tai lieu
Giai phliu h9C 10 nay c'lI1<;1c 99i la eo-h9n9. Trong lai
chUng toi chi slt dl,lng hai thuoitt ngii' eo eo
va la !'long nghTe.
23
MOi tren __ eu mai Iren
Gung rang tren (ham rang
Khau cai xlIang (khau cai clffig)
Man khau cai (khau cai mem) ----f
Ihit (illcri gal ------;,
Mep (mOi, m"ngj--__
Eohong (eo-hau) -----"
Ham II" ai---_+\""
Gung rang dLlrn {ham rang d"'.J-----\:"'"
CO ngang Illm
I LO l, t cua
, .
1- .j Day lUrn (cu6n9 lurn)
Caham-mong
Cacam-m6ng
xucmg mong
Thung lOng Ihanh
1---- Sun thanh
(nAp thanh mon)
nl1n dinh Ihanh quan
"'--jJ+-- Sun giap
Hinh 11 . Llfoi va nen hoc (thiet do dang dqc giua)
35
Co khau cai-llJOi - - --_--,
Co Iram-Il,rOi - - --_ _ --,
Dinh 11IOi
Co doc dll6i
HCilnh nhan khu cai (amidan cai)
;i----- -- Co lram-hau
t----- -- Co khfl hau b6
A ....... ftf-- - --- Co khft hau giO'a, b6 sun-hau
Co ----./
Co cltm-mong
Co m6ng-ll1O'i -
Ca ttam-m6ng ---___ _
Mang giap-m6ng
Co giap-mong
Manh ben ttai ctia sun giap
Co nhan-giap, b6 !hang, b6
Co khfl giO'a, b6
-------- Sling Ian xlIoog mong
- '7--- ---Co khft hilu dll6i, b6 giap-hilu
;';?::::zS1-::;::t ---- Co khit hau dllal, b6 nhan-hau
Hinh 12. Cae ea ella hrai
Cae 6ng bai nh6 eua dll6i I
Cue dll6i II" ____ ..... ...,
6ng bai euatuyl1"n
Co I '
,-
"
-:.
Co hal than. bl,mg Irvac ___ .....J
36
Tuyen nllOc bQI dll6i 11I0l
i:----- --- 6ng bai xuat eua dl1O'l ham
nutJc bot diJ{Ji ham
'f----- - Co hammong
'---- Co cam-m6ng
Hinh 13. Tuyen mfae b9t dlfai IlfCti
Phan day-IlLdi thl. bam vao than xudng
m6ng, V.?l0 bd 16m ella ch6 bam ella cd dim-
luiii vii. phia tren ehB bam cua ed ham-
mong d xVdng ham dvoi. Til nhling nguyen
u.Y n:iy, c8. hai ph An eua cd duai[udi, each
nhau bdi rnQt khoang trong, di chech lm
tren, ra tntoe, va trong, toi ph:1n ben
ngoai ella Ivdi. Hai ph:1n nay duqc lien ket
vdi nhau bdi nhling b6 tren clla cd tram-
ludi rna chung b&t cheo, rbi eh0-Y tiep tdi
dinh iUdi va Wi uach ludi.
DQng tac: cd dUdi-luui keo ludi xuong
dtidi. eel niiy lil dbng vdi cd clim[uai, va
voi cd tram-luBi d mQt mue dQ nhat dinh.
)Jeu ca hai cd hai ben cung co thi hai cd
dUdi-luai keo IUdi ra ngoai
* Cd khdu ceii-Iuai (m.palatoglossus) Ia
eel d6i, nen trv trudc cua man khilu ceii
(eo ming- hr;mg). Cd khau cai-Iuai chQ.Y tU
tren xuong duoi va van trong, tdi phnn ben
cua day [uai, d day cac sqi cua cel nay tr(in
l;\n vdi cac h6 sdi cua cac cd tram-luai, hau-
llLdi va hr;rnh nhan-luai.
DQng tac: tham gia vao dQng tac nang
d{lY IUdi, lam giam bch thuoc clla eo hQng-
mi$ng.
* Co hr;rnh nhan-luai hoQ.c amidan-luai
(m. amygdaloglossus) dvqe eae tac gia Phlip
neu len nhu m9t cd khi co khi khang. Khi
c6 thl. no dl1qc rna tit Ia m(it bo cd nha bam
van can htiu, can nay di tiep ve phia m?t
sau ella hq.nh nhan khau ceii. Ttl day, cd
h(lJrh nhan-luai di xuong dvoi tdi day luBi,
va van phia trong d@ dan Vdj cd cung ten d
ben doi
DQng tac: hai ed cung eo thl nang day
[uai len tren ve phia vom khilu cai.
"' Cd hau-luai (m.pharyngoglosssus)
thvc ra chi la nhling b6 tren cung eua cd
khit hau tren, cac b6 ed nay ch:;ty xuong
dudi va ra trvoe d dvoi cd dUdi-luui, roi tr9n
Hin voi nhling b6 sqi cua cac cd khac
clla hidi.
DQng tae: keo luBi ra sau va hdi len
phia tren
B) Cric Cd nlim d trong [uBi (n(ji tq.i)
* Cd [uBi du{Ji {m. longitudinalis
inferior = cd dQc duaO: t:;to nEm philn duoi
cua Juai; cd nay a phia sau thi n&rn giUa cd
clim-iuai va cd duai-iuai, eon d phia truoe
thl. nArn gilia cd tram-Iudi va cd clim-ludi.
D(mg tac; keo dinh Ium ra sau va xuong
dVdi, lam eho Juai ngftn l:;ti va uon IuBi cong
len tren.
". Cd luai tren (m. longitudinalis
superior = cd dQc tr{m) nArn ngay d bEm duoi
lap niern m:;tc va lOp din cua m:;it trEm Ivai;
cd ch:;Ly dQc tU day {uai toi dinh Iuai va bam
vao dinh ludi.
DQng tac: nang dinh ludi len cao va keo
IuBi sang ben ve phfa ed co.
". Cd ngang (m. transversus linguae = cd
ngang Iuao, b8.o gam nhling b6 sqi ed eh:;ty
theo chieu ngang clla Iuai, do do Ia mQt eel
Ie, d ben duoi clla cd doc tren cua ludi.
Cae b6 sqi cel bam vao m:;it ben cua vdch
IUdi va vao m$.t sau clla lup dm eua niem
mr;rc phu bd Ivai.
DQng tdc: cd ngang 1l1ai co se thu nha
chieu ngang clla luai va do d6 lam bing
chieu dai clla Iuai, ho$.c uon IVdi cong
thanh hinh mang dQc.
"' Cd dilng dQc (m. verticalis linguae :::
cd dilng dQc IUdi) xuat phat til m$.t sau clla
can Iuai, roi den bam vao ldp duai niem
mqc eua mi;it dudi luai.
Di)ng tac: lam dfi!t luai theo chieu tren-dudi.
Cac ffi'ilch rnau va day than kinh
clla htdi (hinh 16 va 17)
DQng mqch: luoi kh:i giau m:;teh mau
nuoi duang, chu ye'u Ia cac nhanh clla dQng
mr;Ich Ium va thu ye'u la dic dQng mr;Ich
khtlu ceii len va dQng mq.ch h6.u len (nhanh
clla d9ng mq.ch canh ngoai).
C6 hai vung hinh tam giac qua d6 c6 th@
vao duqc tOi dQng mq.ch tum, trong hai vung
nay, dQng m:;tch luai chi bi che khuat bdi cd
m6ng-lum va tuye'n nude bQt dum ham.
Tam giac Beclard co nhung c:;tnh Ia:
sitng ldn xudng mong, bd sau cua cd mang-
37
illdi va bljng sau cua Cd hai than, trong tam
giflC nay, u9ng mQ.ch Ivai cheo day than
kinh hc;z-thit_
Tam giac Pirogoff, c6 nhung cStnh sau
tillY: gan trung gian cua cel hai than, bCl sau
cua c(i ham-m6ng, va day than kinh hC;Z-
thit. Trong thvc te', ne'u g.$.p tniClng hc;lP
ehiiy mau 6 f,l.t a IVdi, thi ngvCli ta ua th5.t
than eua dJ)ng mqch canh ngoai heln 103. thAt
rieng di?ng mf,l.ch JUdi.
Tinh mqeh: 'fren dOf,l.n dnu thi tInh
mQ.ch ltt6i di kern d(mg mf,l.ch Juai; nhvng
sau do thi rdi xa dqng mf,l.ch va ra phia
ngoai, xuit hin cung voi day th6n kinh hq-
lhit {J khoang giua cd m6ng-ludi va bd sau
eua ed ham-mongo Tinh mQ.ch Iuai nhQ.n cac
l'ink mqeh lung hldi, tlnh mqeh iudi sau, va
tlnh mqch dllfJi iUdi db VaG nhu nhung
nhanh bEm, roi di V,lO phia trong Wi cd
trdm-m6ng va dO' VaG linh mqch canh trong
ho<)c tn;tc tie'p, ho$.c qua mqt than chung voi
hai tInh mQ.ch khac gQi Ia than linh mqch
gidp-llliJi-mi!t.
Mwh br;Ich huyet: cac mf,l.ch bf,l.ch huye't
cua vung Judi m<).t djnh khu co chia
ra lam ba nhom chinh:
1. Nhom mf,l.ch bf,l.ch huye't day ILiai va
bti luJi, dO' VaG hqch dllrJi-ed hai than; cac
mf,l.ch bf,l.ch huye't sau cua Iudi cung dO' VaG
hf,l.ch nay.
2. Nhom m:;tch bQ.ch huye't xuit phat til
philn lung cua IUdi n:lm d phia tnioc V Iuai
(sulcus terminalis linguae) thi de; cac
ntlm d c:;tnh than tInh mqch giap-luiJi-
ml. B,:!-eh huyet a phan nong thuqc bCl cua
nhling vung nay thi thudng hay de; cac
hQ.ch dlldi ham hdn.
3. Cac ml}-ch bf,l.ch huyet d vung dinh
lLidi thi hQi tl;l cac hg.ch dudi cd:m, tu day
bf,l.ch huye't se duc;lC dan Wi chuai hqch linh
mach ednh trlldc, va de; VaG trong nh6m
hqeh vai-mong.
Su d6 nay co thay dO'i, nhit Ia khi
cae mZlch bf,l.ch huyet xuit ph at tU vung
nam i1 g:1n giua bd cua Ivdi.
Nhilng ddy than kinh vn df)ng cua IUdi
h6.u het la nhanh cua day than kinh
38
hg.-thit (day than kinh S9 sf/XII), day th:1n
kinh nay chia thimh mQt so IOn nhung
nhanh cho m6i b6 cua cae cd Ivdi. each
phan b6 th:1n kinh nay cilng nhu 56 IU<;lng
IOn cac cd cua IVdi Ia Iy do lam cho luai co
dQng tac rat da df,l.ng. Trong s6 nhung day
than kinh khac, thi chi' c6 day thrin kinh
hau chi ph6i dQng cho cd kha'u
cai-illiii.
Ddy than kinh cam giae: cam giac cua
Iudi duc;lc chi ph6i bai ba day than kinh
khac nhau: than kinh tam thoa, thong qua
day than kinh Iuiii nhQ.n cam giac a do:;tn
trvoc V Juai; than kinh thit-hriu cam
giac a ph:'in sau lUdi, tru mQt khu vvc rat
nh6 eqnh-thanh a giua, do day thrin
kinh phe'-vt nh*n cam giac, thong qua
nhanh clla n6 Ia ddy thrin kinh thanh
qudn tren.
Than kinh giac quan (vt giac) d hai
ph:1n ba truoc ella Iuai duc;lC dam bao bi1i
day thitng nh'i (nhanh cua day than kinh
trung gian Wrisberg, hol).c day th6n kinh
VI!'), di tdi n6i tie'p voi day than kinh htui
Wi h1di.
MQt phan ba sau cua IUdi thi vt giac do
day than kinh thiijt-hau va than kinh
vi dam
thCing tuyen nUde bc;>t
eua hCie
C6 rat nhieu tuye'n nUDC bQt dd chat che
tie't eua chung vao trong h6c mieng. Cae
tuyen nay duc;lC phan thanh hai IOQ.i:
cac tuyen IOn va tuyen nho.
Nhung tuyen mJoc bqt ldn: 1:\ nhung
d6i tuyen ntlm d6i Kung d hai ben, theo thl1
tv vi trf tU phia sau ra phfa truoc co: tuye'n
mang tai, tuyen dliJi ham va tuyin dudi
lliBi (hinh 13).
Hai doi tuyen duoi ham va duoi IVdi
thuQc vung nn ming, trong khi d6i
tuyen mang tai n:lm trong 56 nhung thanh
ph:1n cua khoang eqnh-hau.
Nhung tuycn nu'ae bQt nho eua
nlem ml,lC mHpng: Niem mwng
thucing xuyen Am uot nhC! nhung tuye'n
nuoe b9t nho tie't nuoe bQt nuoc (long) va
nh;\y vao h6c ming. Cac tuye'n nho nay
cling du<jc phan thanh ba nh6m thea
dinh khu:
1. Cae tuyen m6i-ma: n1m d trong
m9t lOp rna lien ke't mong dlUh cef ha:iic ngay
b6n dudi niem m:;J.c, lam eho niem m:;J.c 16i
vao trong va c6 ve nhu e6 nhieu num. Cae
tuyen mDi-ma nay tl}p trung voi so' IUQng
nhieu hefn d xung quanh ZO ming va d phftn
giua ella tiJn dinh d day chung hQp
thanh nhung tuye'n rang ham d xung quanh
10 cua ong Stenon.
2. Cae tuyen khiiu cai: nftm d trong
ldp rna mong dudi niem m:;J.C va trong ldp
niem m<,l.c phu be mQ.t man khdu eai d vung
c<,l.nh dudng giUa. 0 Yom khflu cai XUefng,
ldp rna chu:a tuye'n nuoe bQt dfnh chl).t
lrip niem m:;J.c va cOt-m:;J.c, d vung hai bm
dudng giua thi tuye'n mau hdn. 0 man khdu
ceii, ldp rna chu:a tuye'n nudc bQt giam dan
be d:iy, trd nen mong d phan mang; Idp rna
chaa tuyen nuoc bQt nay phu toan bQ vung
kh<lu cai va ti@u
3. Cae tuye'n IUdi, da dUQc trinh bay,
nam d sau dudi niem m:;J.c cua vung IUdi d
sau V Iudi, sau hefn ca ldp cac nang br;rch
huyet. d cac biJ lztdi thi co nh6m nhung tuye'n
Ham ngay trong lOp niem m:;J.c, su6t tU V lztm
Wi dinh lztm. M$.t dudi cua dinh lztiJi co doi
tuye'n nudc bQt gQi Ia tuye'n Blandin-Nuhn
voi kich thudc khoang 10-15 mm, n:lm sau
trong lOp cef va d6 ra hoc bang cac
6ng bai xuat nho (cac tuyen nay 1:1 nhi.'tng
tuycn pha, nuoc-nhay). 0 day IUdi co tuyen
nudc Ebner.
Vung dutli lutli vii tuyen nutlc bc;>t dutli lutli
Trong khoang giua day lztiJi (euo'ng
[/loi), xztdng ham dztdi, niem nen
2B TI{iu tllJt la mol mom nho nh6 ra khoi phan gilla ella bo
sau man khfiu cal. ngon ngll dan gian goi la 11.10; gao
va phan dudi nen n6i len mQt
\1-, t{lo thanh khoang (vung) dudi luai. Trong
khoang nay co chua tuye'n nude b9t dUdi
lztiJi voi ang bai xuat cua n6, mdu nh6 ra
trztde cua tuyen nuoc b9t dudi ham di kern
bai 6'ng bai xuat cua tuyen nay (6ng
Wharton), b6 kinh cua Iuai (g6m
d(Jng m(1ch, anh m(1ch lztiJi, va day than
kinh lztdi voi cae hr;reh thljc ut phv thuQc)
va day than kinh h(1-thit (day thdn kinh S9
85 XII).
Vung t<,l.O nen phan tren.ham-mong (We
ph:1n tren) cua ne'n la m9t vung hinh
liing trv tam giae dUQc gidi h<,l.n bai: m$.t
ngoai cua day IUdi (cu6ng lUdi) a phia trong,
m$.t trong cua XUefng ham duoi d phia
ngoai, va cd ham-mong d phia duoi.ngoai. d
m$.t trong cua xudng ham duai thuQc vung
nay co mQt h6 nh6 la h(/ dztdilztiJi, nftm a
ngay phfa tren cua gil cd ham-mong (gd
xliefng cd ham-m6ng bam vao). Hai cd
ham-mong la m9t hoanh cd cua nen
ngan cach vung dudi IUdi vdi tam giac dztdi-
cam a phia trudc, vdi phan trudc cua uung
dztdihd.m a khoang giua, nhung hai vung
nay (dudi-Iudi va duoiham) thong thudng
tt,1 do vdi nhau a pbla sau cua bd sau cd
ham-mongo d phia tren, phan tren cua ne'n
dUQc che phu bai niem m<,l.c di
tU biJ rang cua XUefng ham dudi tai
day IztiJi. Thanh nay (Wc Ia niem
lien tvc vdi thanh tren cua vung
dudi ham.
Vimg du'di-lu'i1i chua d-t!ng nhling thanh
phan sau day: tuyen nztde b9t dztm IztJi, mdu
nho ra trztde eua tuyen nztde b9t dztdi ham di
kern voi ong Wharton, cac day than kinh lzti1i
va than kinh dpng mr;rch, linh mqch
lztiJi va cae m{lch huye't.
* Tuyen nlide b9t dztdi lzti1i chie'm
khoang Idn nha't cua vung, day la mQt tl}p
hQp nhling dam tuyen nho, to an bQ t<,l.O nen
mQt kh6i nQ.ng khoang 68 g, voi chieu dai
Ia 25-30 mm, chieu cao la 11-15 mm, va
chieu day Ia 5-6 mm. TUYeTr nztdc bQt dztdi
lztBi dUQc bao bQc bdi mQt la rna lien ket-xef,
mQt phan (phan duoi-trong) dUQc phu bai
mQt Ia mong rna md. Tuyen c6 hai m:)t, hai
bd va hai dau ho$.c ct,1c (hinh 13).
39
- Mt trong cua tuye'n, ph5.ng, lien quan
voi cd c6m-luai va cd cdm-mong, tuyen mtac
b9t va hai eo nay cach nhau mQt khe, di
qua khe nay c6 cae thanh phan sau: day
than kinh luai, cac d9ng m(Lch va tlnh
mc;tch dUdi lu:ai, dOliln cu6i eua day than
kinh h<;l-thit (XII) va 6ng bai xUllt cua
tuye'n nuac bQt dudi ham ({{ng Wharton).
- Mt dUdi-ngoai cua tuye'n, 16i, n.m
glln trong h6 dudi IUdi d m<;'it trong xuong
ham dudi, ngay tren crJ ham-m6ng.
- Bd dudi eua tuye'n, mang va 16i, lach
sau van trong g6c giua crJ hdm-mong, cd
ciim-mong va cd cam-luiJi; viem ta'y nen
c6 th@ ph at sinh b trong khe nay. Doi
khi. vung duai IUdi e6 thong thudng voi
vung duai ham qua khe giua nhung b6 blch
rdi khoi nhau eua cd ham-m6ng, vi co nay
chi dUQc phu bbi mQt la mang mo lien ke't e6
nhieu 18 thung.
Ong bai xua't eua tuyen dudi Iuai c6 mQt
ong chinh (ductus lingualis major) eon e6
ten Ia f/ng Bartholin, ong nay di kern vai
6'ng bai xUllt cua tuyen duai ham (We Ia
6ng Wharton, mb van b dinh cua cl,le
dudi lUdi), va rna vao 6 bai 16 nAm d
phia ngoa! c!ic dudi ludi, tuyen dudi Iuai con
c6 nhieu ong bai xuat nha, md van ranh
bdi nhieu 10 nha n.m tren dUdng
th5.ng dQc thea tr\lc dai cua dUdi luai.
* Mau nh6 ra trudc cua tuyin nudc bQt
dudi ham: mue dQ ldn nha thay deli vi mJ.u
nay keo dai co th@ tai sat qtc trU:dc eua tuyen
duoi IUdi, hoi;ie khong vUQt qua mQt phin ba
sau eua tuyen nay. Du trong tinh huang dtnh
khu thi ngudi ta cung thEiy mdu
nh6 ra trude cua tuye'n duoi ham deu dU9C
ket noi ch<).t che voi bd dudi cua tuyen dudi
h.tdi bai mQt Ia mo lien ket-xd nha, eung vdi
cac m'.lch mau va day than kinh.
* Ong Wharton: di vao vung dudi h.tdi
tren mot chieu dai tU 30-40 mm, va nAm d
trong khe d giua tuye'n duai lUdi va day !tidi
(cuong ludi), chi d duai lOp niem mlilc phu
ne'n c6 Val milimet, va b phia tren
cua mJ.'u nh8 ra trude cua tuyen dlidi ham.
* Day than kinh luJi: la mQt day than
kinh cam giac va giac quan (vt giac), va la
40
mQt trong nhung nhanh cua day than fann
ham dU:di (13). Day than kinh lui1i di vao
vung dudi Iuai, bAt eheo ang Wharton tU
ngoai vao trong va tu duai len tren , d trong
khe giua tuyen dudi IUdi va mfru nho ra
trudc eua tuyen dudi ham, d day day than
kinh taeh ra m9t nhanh quan trQng eho
tuye'n nUde bot duai 1udi. Sau d6 ddy thtln
kinh ludi di vao khe giua day Iudi va tuyen
dudi Iudi, r6i di tie'p vg phfa dinh Iuai
eung d d6.
'" Ddy than kinh (than kinh S9
so' XII): vang qua bd truac eua cd mong-luiJi
r6i di sau phan duai cua vung dudi ludi,
tOi gan thanh trong eua vung nay va
chia thanh hai b6 nhanh ehui van be day
eua luBi qua nhung khe giua cac b6 eua cd
c6.m-luai. Giua hai day than kinh h<;l-thit
va than kinh ludi, c6 nhigu nhanh n6'i tie'p
hinh cung (cong).
* D(mg m(lch lui1i: chlilY dQc d ben q.nh
cd mong-luai, r6i d phia ben ngoai cd cam-
ludi cho tai dinh }lidi.
Cac m<;lch b<;lch huye't: trong vung duai
hldi e6 nhigu m:;teh blilCh huyet to thu
b:;teh huyet W eac bd huyt rang cua xudng
ham dudi, tU niem m(LC ne'n ming, tU dinh
luai, va bd ludi cung ben, d6 vao eac
hQ.ch bc;tch huylt dudi ham. Trong trudng
hQp ung thu tuyen duai ham, thi c6
phat thEiy m9t hai h'.lch b'.leh huyet
cua vt'mg duai lUdi bi sung to.
C6 di vao vung nen bAng
nhung dudng vao phau nhu sau:
- DUdng duai, biing cach r'.lch thanh da
d giUa biJ dudi eua xUdng ham dUdi va
xudng m6ng;
- DUdng tren, di qua bhng caeh
q.ch lap niem mc;tc d ne'n ming, d giua
tuyen dU:di luiJi va xudng ham dudi, ho(!.c d
giua tuye'n du:di" luai va mt dudi luai
(dl1dng vao tai ong Wharton);
- DUdng trude: di qua tam giac dUdi-
cdm. Dudng r:;teh da co th\l'e tren
dudng giua ho<).c d ben ngOal hon, dQe ba-
truac cua bl,lng trude cua cd hai than. Neu
can thi e6 d.t rdi cd nay lehoi xUdng
ham dudi.
- C6 mQt dudng truac vao ne'n
md rQng nhung it khi du<;!c s11 dVng, 18. dt
xudng ham duai d ca. hai ben dudng giua,
ho:(ic d ch6 noi giila hai phfin ngang va
phfrn dung cua xUdng ham duai.
Vern
(Tran hoc mi,m9)
Hoc ming du:c;c gioi v phfa tren-
sau bdi mQt thanh cong 15m xuong dudi
ni'm vimg kha'u cui (vom kh;\u cai, vom
Thanh nay ke c*n ve phia tren va
tru:oc voj cac hoc mil-i, ve phfa ben voi vung
lqi-rdn!{ (vung xlidng ham tren) va cac
xoang ham, ve phia tri'm va sau voi phan
hau-mili (con gQi In ty'-hau) va cac ubi tai
(hol).c uOi nhL), ve phfa ben va sau voi thanh
ben cua hau, va ve phia duai 13 hoc ming
cung voj uilng hc;Inh nhdn (amidan).
tren-sau cua vung kh;\u cai tudng
ung voi cac hoc miii, voi cac xoang ham (m(l.t
tri'm vom khiu caj 1\ mi?t phAn nen cua cac
xoang nay), va voi phAn h9ng-miii (ty'-hdu);
mQ.t duoi cua vung khftu caj nhin trVc tiep
vao hoc ming, va niEm uam ming.
Vung khftu cai bao g6m hai phAn r5
phtln truoc, hau nhu ngang, 13. phAn
xudng, va co gQi 18. vom kh;\u cai,
hol}c kha'u cui cung (palatum durum), hoi).c
kha'u cui xlidng; phAn sau chech tU
tren xuo'ng du:di va ra sau, gan nhu thiing
dung, mem, c6 cau to-0 va di dQng
gQi 1a man khiiu ccii hoi).c khdu cdi
me'rn (palatum molle).
Co quan sat va kham xet vung khftu
cal thong qua hoc ming, qua cac hoc miii
va qua phan h9ng-miii (t:t-hiw). Cach kham
xet thu<).n 1<;li nhat la kham qua dudng hoc
Kham vung khftu cai phat
nhung thay dei v hinh cua vom
khflu cai. vClm c6 lien tl,lc hay bi dut quang,
vom c6 vet nut hoi;lc 16 thung khong, dung
ngon tay sd n.1n van vom khftu Cal co thi
phat du:qc nhilng cho da-y len, kh6i u,
mQt tich tv nao d6. C6 thi kham ml).t
tren-sau cua man khdu ccii (khdu ccii mim),
bftng cach dua ngon tay qua hoc
hau (hQng).
Vung kh;\u cai, nhin chung, cong 16m
theo ca. hai chieu, va c6 dUdng vien 18. biJ
huyt rang, hinh cung, cua xlidng ham tren,
vom hu:ang xu6ng du:di va ra tru:ac; chieu
trudc-sau cua vom la 7-9 cm, chieu nay
thay dBi tu)' theo kich thuoc cua ph.n man
khilu ccii (khilu ccii mim), vi man khdu ccii
c6 thi ng:in, trung binh, hol}c dai. Chieu
cao trung binh eua vom khftu cai la 1,5 cm.
C6 nhung trudng h<;!p vom cong nhieu va
trong cae trU:dng h9P khac vom tha'p
hdn va c6 trai r(>ng thanh (dl}c
la b nhilng ngudi bi mftt mQt phtln hof).c
toan bi? rang).
d tre em, man khd'u cui (khilu cdi mm)
dai hdn, va doi khi co giu nguyen nhU:
den tuBi trudng thanh, lam cho ngudi
d6 khi n6i co giQng mui. Man khd'u cui c6
rung dQng trong giac ngu sau; khi ngu
sau, ham duai co gjan va ngudi ngu hit
khong khi qua ca mili va he md lam
cho man khdu ccii rung d(>ng giua hai luong
khong khl, nen cac am g9i la tie'ng ngciy
(hinh 14, 15).
Vung kh;\u cai ca'u bdi b6n ldp mo:
- niem m;;tc phu be mi).t ben duoi cua
vom c6 biJu mo thuQc tieu hoa
mo lat tAng);
- ldp t-uyen d duoi niem khftu cai;
- lop xUdng cua kh;\u cai cung lien
tiep ra phia sau voi lop cua kh6.'u
ccii mm;
- ldp niem phu be bEm tren cua
vom khAu cai (trong d6 c6 mQt phfin la nen
cac hoc mui) la biiu mo te baa tru c6 long
thuQc ki@u ho hap. .
41
Dliang dan cai
Cac (nl1Oc b<;lt)
khau cai
XlJUllg ham dllm
MOe bot mang tai
(lliDi gal
mach khau cai
Khau cai wang (khau cai clrng)
Day than kinh khau cai 16'n
E>6og mach khau cai len
Man khau cai (khau cai mem)
Hinh 14. cai xlidng cai CUng) va cai mom
(man cai) (Ben trai : lap n6ng; Ben phili: lap saul
Cung rAng tn!!n (ham fang
Co nang man khau cai
Co khit hau
(b6
Co khAu cai-hau
Co khau cai 11iDi
Hanh nMn khau cai
(amidan khau cai)
Khau cai XlJUllg (khau cai Cting)
DOng mach khau cai
Gan co cang man khau cal
Dliong dan (day
chan bu6mMm
Co khau cai-oau
Co cai-llIOi
Co tram-lliDi
Day 11iDi (cu6ng 11IDi)
lieu (tllm gal
Vach tllm (vach giO'a 100)
Hinh 15. Khu cai xlidng va milO cai , vllng nhan (cac Cd cua v(Jng cai)
42
TInh mach canh ngoai
:0 hai than (nhl than), bl,mg tntO<:
DOng mach
Day than kinh (XII)
DOng mach ltc-dOn-chOm
Quai than kmh c6
DOng canh ngoai
DOng mach luOi
Co mong-luOi
DOng giap Iren
Co giap-mong
COllc-don-chOm
Co tram-m6ng
Dng mach nhan cai, co Iram-IU'Oi
Day than kinh IU"', hach duOi ham (than kinh thuc vM)
6ng bai xual cua (mtt'1c bI;lt) dllOi ham,
co cam-Ilia;
Xl/l1l1g ham dllOi
DOng mach dlJOi IlIfJi.
cocam-mong
COham-m6ng
XlIang mong
Co ltc-mong (ltc-don-mong)
Co val-mong
Hinh 16. Vung dllcii Illai va vung trim mong
(day than kinh ha-thiet, than kinh luai, co duai luai, dong maeh duai luai - lien quan)
co chan butnn trong
Co day than kinh thiet-hau
Co tram-mong
Co hai than (nhi than). bung sau
mach dlJOi Ilia;
DOng mach mat
DOng mach cimh ngoai
Day than klnh (trim ch6 cat)
Co. tram-hau, va day
chang tram-m6ng
DOng mach canh trong
Co khit hau giCra, dOng mach IltOi
SlIIlg Ian xU'Cmg m6ng
Hi nh 17. Vung dllcii IlIai : lien quan - than kinh
OaytMn
(ph'n cho
Cac dong mach Illng
co cam-llIfJi
XlIang mong
(boe 10 dOng luai va day than kinh luai bang eaeh eat bvng sau eua eCl hai than)
43
Kha'u cai cling kha'u
cai xltdng
(Palatum durum)
Niem Lit (phil) m(l.t dudi ella
vom khd'u aii; d bO' rang cua Xl1dng
ham tren thi niem illJ;lC nay day, dfnh
van Idp mang xzldng (c6t-mt;Ic). d hai philn
ba truoc eua Yom khfru cai va d cae bO' ella
Yom, tren m<)t niem m:;tc thay c6 3-7 nep
nAm ngang, mau do-xam. d mQt phftn ba
sau, thi niem ill9-C nay nhan, va co nhieu 16
ella die tuyen nude h9t nho.
d hai phAn ba tniac, c6 pharr
dUQC mqt vet ella duo-ng giua; con d mqt
phftn ba sali thi vet nay t9-0 nEm dVdng dan
cua khftu cai, dl10ng nay th@ hoi mQt
vet nh6 cao nhu mQt mao, ngl1Qc l:;li,
bdi ill9t vet lorn nhl1 mqt rauh. Rauh nay d
phia trl10C t*n het d phia sall ella khe giua
cae ding eva giUa ella ham tren, boi mQt h6
nh6 hlnh qua Ie, ho(l.c d6i khi boi mQi di@m
nh6 gQi 103. cll kha'u cai, wang ling voi 16
rang ctta. H6 hinh qua Ie eu khdu ecii
n6i trE!ll Ia vi trf ella ong Jacobson, m9t di
tfch clla dl1dng thong thl1dng
nguyen thuY. b ndi nay co m9t bo rna lien ket
chui sau vao ong kha'u eai trudc va cung co
cho dl1dng dan giG'a. d phia sau, thl dl1dng
dan giua cling d tiiu thit (lu:iJi ga).
Lap tuyen clla niem phll vom khftu
di.i trUi r9ng ra hai ben clla dUdng giua
duoi d:;mg hai dai song song, day khoang 2-
3 mm, keo dai tdi khliu cui m;m. Lop
tuyen nay khong th tach ra khoi Idp duai
niem dut;jc vi chung dinh chJ:it vdi phfrn
sau clla Idp dudi niem
Khung xUdng cua khftu cai (khftu ca.i
xUdng) dl1qc tang cUd-ng d chu vi bdi bd
huyt rang clla xuang ham tren, hinh cung,
la m9t vom cong 15m theo ca hai chieu
ngang va trl1dc-sau. Khftu cai xl1dng h9P
bdi mom kha'u ccii cua xU:dng ham trim d hai
phfrn ba trudc, mom nay tiep khdp vai bdi
mom ndm ngang cua xrtdng kha'u ccii,
nen rn9t ph.n ba sau cua khftu cM xudng.
44
Vorn khfru cai xudng nhan 21 phfrn sau,
nhung go ghe d phfrn trudc, VI co nho.ng \l-
nho xep song song va d6ng tam. Vorn c6 hai
dUdng khdp thiing g6c vdi nhau: m9t dUdng
khdp tnidc-sau tren dl1dng giua, g9i 13
du:itng khap giua khci'u ccii, va m(lt dl1dng
khdp chf,ly theo chieu ngang. Hai dUdng
khdp nay thanh hlnh chu la nho.ng
dudng tiep kho-p giUa cac xUdng nen
khftu cai xUdng_
Hdi 21 phfa sau cua dUdng khdp ngang,
co cac 6ng khilu cai phlJ sau rnd vao It kha'u
ccii be (foramen palatinum minor), 10 nay
n:lrn 21 ngang voi muc xUdng ham cu6i cling
va 21 gfrn bit rang; 16 khftu cai be th6ng
lE!n phfa tren nb r(lng dfrn nhu hinh m9t
rnd vao trong h6' chan bU:dm-khdu cui.
Bd sau clla vorn khftu cai Xl1CJng hdi 15m
ra trl1de, tren du'dng giua clla bd nay co m9t
mftu xUdng 10i ra sau g9i la gai mui sau
(spina nasalis posterior). d ca. hai ben, bd
sau ella khftu cai xudng deu he't d dfru
ella mom chan brtdm. Canh trong clla mom
chan buo-m co m9t rnftu lOi n:lm ngang va
huong ra phfa ngoai g9i la moe clla mom
chan bu:dm. Xung quanh 16 ehinh c6
thay nhieu 16 ph\l-. d ca. hai ben, bAt dftu ttl
bd trl1ac ella ZO kha'u aii co mQt ranh nho
dQc ra phfa trude theo bd cua vom
khftu eai xUdng, ndi vorn nay lien tiep voi
bit rang tren; eac d{mg mCfeh vii day
than kinh kha'u cai d trong tanh nho
nay. d ben eua ranh nho nay con thiy
eac h6 nho phan each nhau, doi khi bdi
nhung mao nhQn trong do ehl1a cac tuyen
nudc bQt nho. Mang xl1dng phu
vom khfru cai xudng kha phat va dfnh
ehlllt voi xl1dng d tren dUdng giila. Lop cot-
cling dinh vdi niem va kh6 boc
khoi Idp xU'dng, nha't la vi be m{it xU'CJng go
gh@. Ldp c6t-rnf,lc nay c6 rn(lt y nghla th,-!c
trong nhung phau d vom khftu
cai, ca ve m{it md dudng VaG thdi d tai
hoc mui, Ian ve ph au t{lO hlnh
cho tre em bi ti}.t hd ham e'ch
(palatoschisis). Ldp tren cling ella khfru cai
XUdng tl1dng ung vdi n;n hoc mlii va la ldp
niem mCfe mili.
Cae mach miw va da-y thiin kinh
eua vung khu cui
* Ve phfa vom kh:1u cai xudng
dUQc nu6i du6ng chu yeu bdi d(Jng m(}ch
khf/u cai xu6ng, la mQt d9ng m;;Lch riEmg, va
thli yeu b6i nhanh vach mui cua df)ng mqch
hlidm-khdu aii.
_ Df)ng m(Lch khdu cai xu6'ng (ho$e dt)ng
mQch khdu cai sau) la m9t dQng m;;Lch cua
v(\m khfru cili xUdng, tach ra tU df)ng m(}ch
ham trong. d trong ha'dudi-thai dudng, sau
d6 di qua ang khdu cai iJn, vuc;!t qua fai
tndJc cua li'i khd'u cai va tiep t\lC di trong
ranh nha ;) bd cua yom khftu cai da n6i tai d
ncn. tU trong ranh nay dQng m;;Lch tach ra
nhung nhanh ben vao phia trong va ra
phia ngoai; nhung nhanh ben nhi) nay se
philn chia thanh cac nhanh nho hdn nua,
nai tiep voi nhau thanh cac cung dQng
m;,l.ch d bd rang cua vom khftu cai.
Vi chung ta da biet ro dudng di cua
dng m,:!-ch chinh cua yom khftu eai xudng,
nen trong ph&u khi n:.ch mimh niem
nH,lc d!nh dung b1t kin m(>t chb khuy12t
cua xL1dng th1 ph.i}i b<it dnu dUdng r<;tch d
phia tntdc cua rang ham cuai cung.
_ Cu5ng dQng thu hai cua yom
khAu cai xudng la d\)ng mc;teh mui trong,
m(>t nhfmh cua df)ng mc;teh bUdm-khiiu cai,
tU htlc mui, chui qua liJ rang cita (16 khdu
cai trudC), vao h5c va phan bo b
ph&n truoc cua yom khftu caL dong thdi noi
ticp voi d(>ng mf,lch kh&u cai xu6ng.
* Cac tInh m(}ch deu di kem dQng m<;tch
cung ten, dftn mau d5 vao dam ra'i finh
m(1ch chan burim va vao cac nnh mf,lch cua
niem mf,lc mlii; cac t'inh m;;Lch chi d&n mau
ve cilC nnh mf,lch cua h&u va cua tuy12n
hi.mh nh'ln CljC ky thu yeu.
* Cac m(1.ch bc;tch huy{/t chf,ly ve phia cac
h(1.ch bqch huyr/t cd sew va cae h(1.ch sau hau.
* Gae day than kinh la nhEmh cua day
than kinh ham tren (V
2
). Nhung day than
hinh khd'u cai trurk va giiia (thoat ra t11 l6
khfiu cai ldn). di b ben cf,lnh cac dQng mQ.ch
vii phfm chia thanh nhung nhanh nhi)
ph{m ba V[:lO trong niem mQ.c, chung a
giua nhung C1,lm wyen nuoC bQt nh6; mQt
vai sQi than kinh di ra phia sau ve phia
man khd'u cai; vung ehi ph6i cua day than
kinh kha"u cai truae va giiia la hai phan ba
saU cua YOm khfiu cai xudng, tUdng ling voi
cac rang ham nhi) va Ion. N guon chi phai
than kinh thu hai la day than kinh miii-
khdu cai, day nay chui qua l6 rang ella va
phan ba cac nhanh vao niem cua phan
truoe Yom khfiu cai voi giai h;;Ln sau la mQt
dUdng ngang noi giua hai rang nanh.
La rang clla, bi che khuat bai nhii rang
cua, tren duong giua, d phia sau cac
rang ci'1a giua khoang 1 em; a ph:in duai thi
16 nay nho, nhung Um phia trcn thl tfl.eh
thanh hai nganh hQp thanh chu "V" hoQ.c
chu "Y" di chech ra sau va len tren, md
vao nen hai hac mui, d ngay hai ben cua
vach mui. D@ thlfC dung d9ng tac gay
te, phiii chQc kim vao sau trong 10 khoang
5 mm, theo huang song song vai cua
ding cva giua.
LiJ khdu eai ldn d cach bd sau cua
kh:lu cai xudng 5 mm ve phia truoc, a cach
moe cua canh trong mom chan budm 1 cm
ve phia truac, va cach bfJ ding 1 cm
ve phia trong. Tren m$,t phftng dung ngang
(m$.t phiing tran), 10 nay ngang muC khe
giila di.ng ham Ion thu hai va rang khan.
Ong khdu ccii di chech xuong phia duoi
va ra trudc. thv:c hi(m gay te t6t, kh6ng
d.n phai chQc kim vao trong ang, rna chi
phong be vung la khdu cai lon la du, d$,c
la phong be' vung truoc cua 10 nay.
cai mem hO{lc man cai
(Palatum molle)
Khdu cai me'm la mQt manh cd-di.n
giila hrng-miii (ty'-hau) va
(khd.u-hau). Khau ccii m@m co chuc nang
ngan cach giila hai phan mlii va ming cua
hQng trong luc nu6t, va lam thay dbi am
phat ra. Kha'u ccii me'm dinh vao bd sau cua
khiiu edi xudng va hEm tiep ve phia sau vo-i
tilu (ludi gil). Ve phi a duai, khfru cai
mem hEm ket vdi day luJi va thanh h&u
(hQng) bai hai b6 cd hinh cung, gQi la cung
45
khd"u cai-lui)i (arcus palatoglossus) ho$,c
tr(I trudc va cung khdu ceii-hau (arcus
palatopharyngeus) trl! sau cua kh{lu
ceii m{/m, nAm giUa hai tr1.,l nay c6 h(Jnh
nh6n khiiu ceii (amidan khiiu ceii)_ cai
mem dur}c cau tl,lO bdi can, co, va niem m<:tc,
Can. kh6:'u ceii mfi'm 1a m9t 1a s<;li lien
tie'p vai khti'u ceii xUdng d phia tniac V?l
ctinh vao bd sau cua ph.n nay, a phia hai
hen thi khllu cai mem dlnh vao moe chan
hudm (hamulus pterygoideus: m6c d d.u
dLi{Ji canh trong cua mom chan buom), Can
S<;li ni"\Y hlnh tam giac, m<).t tren eua manh
dm 5<;li m\y c6 m9t s6 co bam vao, va tu duy
cae cd di len toi nen 59 (cd nang man khdu
cai va cd ciing man khdu ceii), tu
dvdi eua can cai mcm di xuang day
llfdi VI\ thanh hau (Cd kh{iu ceii-Iudi va cd
khtiu ceii-hau). Ngoai ra, d ph.n giua c6
nhung b6 cel nho, xuat phat tu gai mili sau
cti tai dinh cua tilu thift (g9i 1a cd tilu
ho<).c JUdi gll.).
Cae cd eua kh5u cai miim
* C(} nang man kha'u ccii (m. levator veli
palatini), con g9i 1<'1. cd dei-voi tai trong, nAm
(j phiin sau-ben cua Jo mui sau, cd co
nguyen uy tu:
m(lt gun nho bam van go ghe eua
m<).t dliai cua xudng thcii duong, d phia
truck ngo;\i so vdi 16 dudi cua ong d9ng
mQ.ch dinh;
- mom bqc eua ph an nh! cua XUdng thai
duong, mom nay t<;lO nen phan tren cua baa
ct9ng m;,lch dnh;
m9t 56 S<;li cd bam vao m<).t dudi cua
phan s1.,ln cua voi tai (voi nhr).
Tu nhung nguyen uy nay, cd nang man
kha'u cai di xu6ng phia du'di cua vi)i tai, vi
eel chI b,it cheo phim trong cua vi)i tai b
mue canh ngoai cua mom chan buam, roi
de'n bam van mat tren cua can kh[{u cai
mem, cheo b dUdng giua veri cd cung ten
d ben d6i Cd nang man kha'u cai
nen mot nep niem n6i cao len d thanh
ben cua hqng-mili.
46
D9ng tac: nang man khfru cai len cao,
va co d(>ng tac phl,l 113. lam gian r9ng 10 hfiu
cua voi tai.
* Cd ding man khfiu cai (m. tensor veli
palatini); con g9i Ia cd da-voi tai ngoai,
nAm d phia ben ngoai 80 voi canh trong cua
mom chan buom, so voi voi tai, va so voi cd
nang man khau ceii. Cd bam nguyen uy tu
ho'thuyin cua mom chan buam, 113. ngoai
cua sun voi tai, va phfln xtlong cua voi tai d
gilJa to bau va Ii] gai budm
JO
d d
trong cua gai butim. Cac b6 cua cd
cang man khtiu ceii W nhf:1ng nguyen uy
n6i tren di xuong gif:1a cd chan budm trong
va cd nang man khdu ceii, vang qua va dl.l<;lC
ket nai VIl.O m6c chan buam, roi VU<;lt qua
cho bam cua cd milt d toi bam tan van can
cua man kha'u ceii, vao ttch d phia
5au mao khdu ccii, va vao manh n6m ngang
cua xUdng khdu ceii. Gif:1a gan cd cang man
kh[{u cai va moc chan budm (hamulus
pterygoideus) co m9t tui thanh m(Jc nho.
D9ng tac: ding phfln trlioc cua man
kh:1u cai trong d9ng tac nu6t, dong thdi mij
r9ng vbi tai,
* C(} kha'u ccii-hau hau-voi tai
(m, palatopharyngeus, m. pharyngosta-
phylinus): xuat phat tit m;).t duoi eua can
man khdu cai, tit d.u trong cua sun voi tai,
va tit moc chan budm, cung voi nhung S<;li
cua cd khit hau tren. Cd kh&u cai-hfiu
nen be day cua trv sau man khtiu cai
arcus palatopharyngeus: cung kha'u cai-
hau), d philn duoi cung cua cd, phan Ion
eae 8<;:1i cd di vao va t;)n het d ldp duoi niem
m<;lc cua phan dlidi hftu.
DQng tac: nang hfiu len cao, keo
man kh:lu cai xu6ng dlidi; thu nha 16 cua eo
(isthmus (audum),
* Cd khdu ccii-ludi (m. palatoglossus):
bftt dall tit m;).t dv6'i giua cua din man
khdu cai, roi di tdi philn ben ngoai cua day
lUdi (eu6ng Ivai), nen trudc cua man
kha'u cai (ho;).e arcus palatoglossus: cung
khdu ccii-ludi).
:10 Ld gai buVm con d"tJ<;lC cac tilc gia Phap 99i 103 /0 tron be,
FJi)ng [(ie: nhu eo khfru cai - hau.
* Cd tie"u hOQ,e IILdi ga (m. uvulae):
biit dftu til gai mili sau va t1).n het d trong
ti6ll thi$t.
T()rn Lit di?ng tac cua nhung ed cang va
c(/ nang man khd'u cai, chung ta c:ln nha
n)n,:{. co thu nhat lam ding ph an truoc cua
man khiilu cai. trong di?ng tiic nu6t, len toi
ph6ng ng':-lng voi moe c}din bILdm. trong
khi co thli hai cung cang man khiu cai,
nhu'ng chi c6 nang man nay len toi
ngang muc eua nhling cd chan bILdm, va
niH! V'\Y cd dl.ta man cai toi rip VaG
thanh sau clla hau (hQng). Cil. hai co k
tl'('n deu la nhling cd lam giiin voi tai. Voi
vi tri ella chung, hai co nay bao quanh voi
tai. cd eang man hau 6 phia truoc voi, va cd
nang man h{}u 6 phil! sau voi. Cit hai cd
cung c6 tac d\mg rna ri?ng voi tai, vn nhu
v,), lam thfmg khf hom nhl.
Niem mac eua man khfiu cui: m9t
ph&n cung gi6ng nhu niem mC.J.C a khdu cai
Xltdng. Tuy nhien, niihn a man khd'u
cai mong hon, kern dfnh hdn, va ngan cach
vdi ldp tuyen bai m9t Wp rna lien ket duai
nicm
Vung hgnh nhan kh6."u cui ho<,'ic
vung amidan khfiu cui (regia tonsillaris):
niim d giai h?n giua h6c mi$ng vii hau
(hqng), tham gill. cau tQ.o nen eo hQng-ming
(co lulu-ming). Vung hC.J.nh nhan khfru cai
bao gom mM ben mOt h6 gQi la ho' hq..nh
nhdn (fossae tonsilares) va hai hq,nh nhan
hhrIU cai ho(te amidan khdu ceii (tonsillae
palalin.ae) gQn trong hai h6 cung ten.
Ho' hanh nhan hinh vom nhon la do 6 phia
tren thi hai tnf. trude va sau' Clla man khdu
c-di sat voi nhau, nhung a duoi thi tach xa
nhau,
Tn; trude, con gQi la cung khdu cdi-ludi
(arcus palatoglossus) la do Cd khdu cdi-llLdi
loi vho phia trong tQ.o thanh ffi{lt nep c6
niem mQ.c che phu. TrlJ. trlLdc b:it tu
gan day cua tiiu thit, di tai thanh ben cua
ho'u (hQng), rBi di xuong dudi tdi ba ben cua
day llif]i tQ.n het a day. Tn; sau ho$.c
cung khdu cai-hau (arcus palatopha-
ryngeus) cling la m{lt nep co-niem ffiS\C nhu
trv truoc, nhung 10i vao phia trong hon va
bam vao thanh ben cua hau; ne'p nay c6
hinh tam giac huang chech phia duoi, ra
ngoai va ra sau, va dUQC phu bbi niem rn0-c
cua h<iu. Thanh ben ngoai cua hi;' hq,nh
nhan dUQc tC.J.o nen b6i cd khft hau can
hau, va rat hiem khi c6 c:l cd hq..nh nhan-
llLdi tham gia (khi c6 co nay). d phla ngoai
hdn nua, 10. cd tram-llLdi va cd tram-hau,
hai co nay 6 trong khoang cr;mh-hau.
Day cua h6 hC.J.nh nhan b phia duai, ttidng
ling vai nep lltdi-thanh ben, Thanh
ben ngoai clla h6 hl;lllh nhan con hQp b61 c:i
ean n(Ji-hau, H0-nh nhan khfru cai (arnidan
khfrU c3.i) d nua tren cua h6 hy-nh
nhan d5. rna til d tren.
Hanh nhan khdu cai (amidan khfru
cai): cau tQ.o biJi mi?t kh6i cae nang bqeh
huylt, n5.m d be m<).t thanh ben eua hall,
trong vung hgnh nhan. H?nh nh:1n khAu
cai hinh qua ball dvc, hdi dui thea
tren-duoi, va theo trong-ngoai.
M$.t tfong cua h?nh nh:1n hoi 10i ho$.c
phng, nh5.n vi c6 niem mQ.c hftu phu,
nhung tren nay thay c6 nhung 10 (18
den 20 10) la mi$ng cua nhling h6c an sau
VaG trong hC.J.nh nh:1n. ngoai cun hQ.nh
nhan khfru cai c6 mot lop rna lien ket bao
bQe tQ.o nen baa hq,nh nhan (va hqnh nhan),
rat kho tach rdi khoi nhu rna ben trong.
Cilia hai ph<in ba tren cua bao hQ.nh nh:in
vai thanh cua hau c6 m9t lop b6c tach dUQC
vi la lop rna lien ke't long leo, gQi 1a khoang
quanh-hq.nh nhan, dUQe ung dVng trong
phau ciit hqnh nhan khdu eai; tuy
nhien ap xe cling c6 th@ hinh thanh trong
khoang quanh hC.J.nh nhan nay va dUQc gQi
khang dung Ia viem tay hy-nh nhan. M9t
phan ba duai cua bao hqnh nhan thi dinh voi
cac co cua thanh h<iu va 1a vung d di toi
dtlQc cuang;:;l chinh cua h?nh nh:1n (hinh 15).
CIjC tren clla h:;lllh nhan khtiu cai, cach
vai khfru cai xuong bai h(j'tren-h(;mh nhan,
la di tich clla ranh cung mang thli hai a
thdi ky bao thai.
J1 Cu6ng: la Ihual ngCf Giai phau h9C hay dung de chi I.f!p hQp
cac Ihanh phan nu6i dlfang (m'Slc mau, m'Slch bach huyi'1I),
day than kinh, va thanh phan chu-c nang (vi dy phs qU<3n, ong
m.f!t) trung l'Sii de Cli vao va di ra khOI cd quan h01i\c t;,'lng.
47
Bd sau cua h:;mh nhan ngan each VOl
tru sau cua man kh:lu cai bai mot ranh c6
ch'ieu sau thay dbi.
evc dUdi cua h,;mh nhan thong thudng
narn {j dich nep lUdi-thanh ben 2 cm
ve phia tren, va tach rdi khOl nhung m6
lympho d xung quanh.
C6 quan sat hQ-nh nhan cm
rat de dimg b,1ng cach nhln qua h6c
Khi hil r9ng va keo hrBi ra truoc, an
hrai xu6ng thfip vi:t ra truoc bang rn9t de
Iuai. thi se trong thay ra hQ-nh nhan khftu
C<ii nam giii:a hai In.! cua man khdu cdi, voi
kich thuoc to nha; hQ.nh nhan c6 kich
thltac Wn h(jn a em va bi teo nha khi
den tubi gia. C6 kham nhan bftng
ng6n tay dVng cv dlia qua hoc
Kharn h;;mh nhan khftu cai qua dUdng
milt rat kh6 khan vi bi can tra bai nganh
xUdng ham dudi. Ne'u bAng an mQ-nh
dau ngon tay vao cac lOp rno mern nam d
ben duai goc ham, thi c6 cam dU9C
lWnh nhan kh:lu cai neu b! phi dQ-i to;
tuy nhicn, kham se d{; dang hdn nhieu
neu dlra ng6n tay vao vung hg,nh nhan,
nhling d9ng tac nay phai rat kheo leo.
Vimg hqnh nhan: lien quan ve phia
tren vai man khd'u cai, nen khi vung hQ.nh
nh<1n bi tich mD. thl mu d@ Ian tai man
khiiu clh, ve phfa tniac duoi voi day lUdi,
nen ung thu hQ-nh nhan hay Ian tai day
Iuai, ve phia duoi vai vung dual ham, nen
viem tay d khodng quanh- hc;mh nhan thi co
Ian tai vitng duai ham.
Mgt ben ngoai cua vung hQ-nh nhan lien
quan qua thanh hftu vai khoang cg,nh hau
(ho.$-c khoang "ham-hau"), chua day m6liEm
ket va rna rna, vui trong khoi rna nay c6 dic
cd ldim-lucJi va cd tram-mong, nhung dqng
mqch hau len, d(Jng mc;zch mt, d(jng mfl-ch
canh trong va canh ngoai, (inh mqch canh
trong, va cac day than kinh phe:
vi, than kinh phl/
2
va thiln kinh
Phiin IOn cac rnQ.ch rnl'm va day than kinh
nay deu nim hdi d phfa sau.ngoai so vai
-" Day than kinh phu (n, accesorius) la day than kinh S9 s6 IX.
cac tac gia Phap QQi day than kinh nay 103 day than kinh gai
song.
48
dien d6i chie'u cua hanh nhan kha'u cdi len
cua h&u. D(Jng mqch canh trang nflm
cach hQ.nh nhan kh:lu cai khoang 1,5 em d
phia ngoai va phia sau (doi khi dQng rnQ.ch
nay nam sat Vdi h<;lnh nhfm va chi cach
nhau bdi thanh eua hau), dii'iu nay bUQc
phfru thu$.t vien phai rat th$.n tr9ng khi
thlfC cae phfru d vung hr;wh
nhan. Df)ng mqch mgt e6 khi di cong len tai
giap cvc duJi cua hQ-nh nhan khftu cai. do
d6 cilng cfin thQ.n trQng d tranh gay chiiy
rnau do tan thudng dQng mqch nay. Trong
s6 nhung day than kinh vua d tren, thi
day than kinh ntlm rat gtin thanh
eua hau, do d6 cung la thanh phfin bi
tBn thudng trong cac thli d vung
hQ-nh nhan.
Cae m;;teh mau va day than kinh
ella hl;lnh nhan
. Cac d9ng mQ-ch bftt nguon tu d(mg
mgch luai, d(Jng mgch hau len, vn d(Jng
mgch mt, cac ct9ng m9-ch cua hQ-nh nhan
dgu tai hQ-nh nhan tU m?t ben ngoai (g9i Ia
r{/n hqnh nhan). DQng mQ-ch quan trQng
nhat la d(jng mqch khflu caL len
(a. palatina ascendens) (Ia nhfmh cua dQng
mqch mt), d(jng mqch khflu cai len tach ra
mQt nhanh (ramus tonsillaris: nhanh hgnh
nhan), doi khi kha to gay ra chay mau 0 Q-t
trong ph.u thuQ.t dt hQ-nh nhan khfru cai.
- Cac tInh m9-ch tQ-o thi'mh m1)t luai cac
tInh mQ-ch nha d be m$-t eua nhiin, va
mau tlnh mQ-ch duqc thu nh$,n vao cac tInh
mQ-ch cua h:lu.
. M<;tch b?ch huye't: hQi tv ve cac h?ch
mQ-ch huye't duai ham, nfirn d vung quanh
g6c xtwng ham dUdi, va ve cac hQ-ch c6 sau
(nodi lymphatici jugulodigastrici : nh6m
hfl-ch bqch huyit rinh mgch crinh-cd hai
than). Trong trudng hqp b1 viem nhi@rn, thi
eac h:;tch nay sung to va co Sd min thay,
doi khi chung hQp thanh m9t kh6i to, dau a
duai goc ham.
- Cac day than kinh hinh thanh d be
mat cua hanh nhan khfru cai mot Iuoi sdi
nha v6i cac sdi tach ra tU cac day 'than kinh
lUdi (mQt nhinh nha cua day thfrn kinh tam
thoa: va than kinh thit-hau (so' IX).
Cae mJil-ch mau va day kinh
eua khdu cai xu'o'ng va man cai
Cae dQng m<:).ch cua vam khiiu eai
xurJnf..[ va eua })Uln khdu ceii xuat phat. til
I1H}ch mf)t (a.palatina ascendens: dng
mQch hh{u ceii len) va tit do<:).n cu6i eua
a(mg mQeh ham trang (a. palatina des-
c('nciens: d(Jn/t mq..eh khiiu cai xuong), di.c
dQng m?ch nay cho cae nh;'Inh wong ung 18.
d(mg mq..ch kha'u ca,i lim (a. palatina major)
'1/1l. nhung dng mq..eh khi.iu. ceii be (aa.
palatinae minores), phan nhanh ij trong h6
chan buomhlin1.
_ Cae finh m?ch t?O nen nhung- dam roi
do cac thrm tlnh m?eh ldn hdn va dim
m{1lI do' v;\o dam rt)L tlnh mq..ch chan burJtn
va vao d.c anh mq..eh cua hau.
_ Cac b[J.ch huyet d6.n luu b?ch
h uyet eua vung Wi nh6m h:;tch tren clla
clw(]i hl7ch b(Ich huyet eo'sau.
_ Cac day th:1n kinh cam giae la nhanh
(,Uel day than kinh miii-kha'u cui (cac nhanh
nay mang ten la nn. palatini major, medius
et minnres: cae day than kinh khii'u eui [rln,
trun;..: binh uu nho), tat ca. di toi vung khftu
c:ii qua ()ng khdu eui trude va d(fu thuQc ve
khu v\fc chi phoi eua day than kinh ham
tren (V J. Ngoai ra, vung khiiu eai can
chi phoi hiji cac sQi cam giac eua hai day
than kinh vaphe'-vj. Cae day thftn
kinh vi;tn dQng thi xuat phat til day than
kinh ham dlidi (VJ (cac nhimh vQ.n dQng
nay g{)i ten la n. tensoris veli palatini: than
hi !th erl ding man khiiu ceii), tU day than
kinh thit-hau va day than kinh phe'-vj, Hin
lli0t c6 nguon goc tU nhung day than kinh
lIIt va hl7-thit (day than kinh chi
chi phoi rimg mQt cd luBi-ubi tai).
Cae thimh philn phlol thuqe eua
hoe
Lqi
(Gingivae)
La phftn niem mt;1c dinh vao cot-
m(IC ella cae xUdng ham tren va ham dudi,
che phil bit rang cua cae xlidng nay a
ca hai mi;l.t tien dinh va mi;l.t (mi;l.t
Ivdi). phil a hai nay lien tiep voi
nhau qua khe giua nhung va xung
quanh C6 rang thi thanh m(>t vong nh.n
(vong tron c6 be day), tang eu'dng eho rang
du'Qc giu vung hdn vaO cae huyt rang, dong
thdi cung voi lOp c6't-mt;1c rang-huYft rang
hinh thanh m(>t lien ket dan hoi, phai tach
ra trlioe khi muon nh6 m(>t rang nao do. LQi
bam vaO lop cot-m<:).c (mang xlidng) ella
d.c xlidng ham, do d6 khi ehQe kim phong
be novoeain d 1r;11 rat dau.
Cae rang
(Dentes)
La cac eau truc c:im VaG trong die
rang d bd cae xVdng ham trm va
dlioi; rang co ehuc nang nhai va ea chuc
nang Idi noi. Cac ding xe'p thanh hai
hang tren va dlioi, t<;lo nen eac cung rang.
Khi ng$,m cung ham tren (cung rang
tren) thl1cmg qua ra trlioc so voi cung
ham dlidi (cung rang duoi), t<;lo thanh eai
gQi la d.n rieng" eil
kdu khep rang. a 10ai ngudi, rang chi'
thay co m(>t Hin {gQi 1a mQc rang hai
Ian), qua trinh nay bAt dftu tit khoang 6
tU6i rlidi va ket thuc vao khoang 14 toi 15
tu6i. Tuy nhien, rang ham Wn thu ba con
gQi 18. rang khan (dens sapientiae), thi mQe
mU9n hdn.
MQc rang: Lftn mQc rang tha nhat c6
20 rang sdm, can gQi 1<1 rang sita
(dentes decidui lactei: rang sua r\lng som)
bao gam: 8 riing crla, 4 rang nanh, va 8
rang ham sita
33
; rang ham sua CUBl eung
mQc d chb eua nhung rang ham nho trong
lJ Giua s6 lu'Qng va len goi clla cac rang sua va rMg vlnh
vien co m9t diE!m can n6i r6 de khoi nham Ian: d nguoi Ion
trong s6 cac rang vTnh "ien Iren moi nua ham co 2 rang ham
be (premolars) va 3 ham Ion (molars). con d tre em
Irong thai ky m9c rang sua thi moi nua ham chi co hai rang
ham. Cho nen khong n6i ro dU9C 103 rang ham be ho9c Ion.
Tuy nhiEm a Clay tac gill 99i la rang ham Ion (molars) va them
d!nh ngu "sua". do d6 chung toi d!ch cac 111 Cl6 la rtJng ham
sO'a th(l nhfit va th(l hal.
49
IAn thay n'ing ho<)c Ian mQC rang vlnh vien.
Thai ky mf)C rang sita b&t dfru til 6 thimg
t{ji :H'i th{mg tubi. Dc'iu tien In mQc cac rang
cUa giita (thang thli 6-9), rai den eac rang
Clta hen (th{mg thli 9-18), rai den cac rang
ham thlt nhi{t (thang thli 22-26), rai den cae
rdng nanh (th{mg thli 28-34) va cu6i cung
\;'-1 cllC rang ham thlt hai (thang thli 32-36)
(hinh 18. 25).
Cric rang vlnh viJn (dentes permanents)
xuar sau khi cac rang sua l'\mg di. r@
clla cac rang sua bi tieu dfrn du{ji ap l-t,J'c clla
cac n'ing v1nh vi@n dang mQc len (tnl
tn_iCing hQp cac rang ham Ion vlnh vien, vi
di.c rang nay khang c6 trong lhiJi hi' rang
sita). d ctay, th11 tt): mQc rang (mQc rang
v1nh viEin ry.ng rang s-G'a) b. nho sau:
rang ham IrJn thlt nhrt't (giua 5 va 7 tuGi),
cac rang eua giita (giua 6 va 8 tubi), cac
rang elta ben (gi-G'a 8 va 9 tubi), cac rang
nanh (gi-G'a 10 va 12 tubi), cac rang ham be
(gi-G'a 11 va 12 tuGi) va rang ham ldn thlt
hai (gi-G'a 12 va 14 tuGi). Rang ham Ion thlt
na (gr}i la "rang kh6n") In rang mQC cu6i
cung giua 19 va 30 tubi. N6i chung, Cal'
rtmg thu(lc ham du'oi mQC tru'oe so voi rang
ham tren, cach nhau tu 2-4 thang.
Nhling rang vlnh vien, voi so lU'qng la
32 se bao gam: 8 rang czla, 4 rang nanh, 8
rang ham be va 12 rang ham ldn, phan bo
giong nhau d hai ham tren va du'oi.
Trang th1jc hanh ngu'di ta
dung "c6ng thlic riing" dem va biet
cac rang, cang thuc nay trinh bay so' clla
Cal' rang tu'dng ling, lily moc la dudng giua
clla moi cung rang, do d6 cong thuc rang se
nhu sau:
50
8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8
87654321 12345678
Ho(l.c don gian han
2 123
2 123
Hinh chung: Thong thudng, mM
rang bao gam ba phf!n: vanh rang, c6' rang
va re rang (hO?C chan ding) (hlnh 21, 22).
Vanh ding (corona denlis) la phfrn nhin
tha'y dUQe trong mall tdng nga. C6
ph an tren vanh clla m6i rang: mi;'>t
ngoai huong ve phia tien dinh
(facies labialis sive buccalis: m(tt moi va
ma).'l4, mi;'>t m?t trong hudng ve phi"3 lu6i
phia vom (facies lingualis sive
palatina: mgt lrtdi hoic khri'u ceii), cac ml}t
tiep giap vdi nhung rang ben q.nh tren
cung m9t cung rang th1 gQi In mit tie'p girip
(facies contactus) - tuy thea cac rang khac
nhau, cac m<).t tiep giap se la dic mrl-t ben
doi voi rang clta va rang nanh, se la m(It
trrtdc va sau doi voi rang ham be va Ion -
ngoai ra cac rang ham be v,\ ldn thi can c6
m9t milt nhai (facies masticataria) ra't
hoa. Tren m(It nhai clla Cal' rang nay, c6 dic
num lui gQi la Cal' cit rang (tubercula
dentis), Cal' cll nay giu vai tro tham gia vao
d9ng tal' nghien th11C an.
ea' rang (collum dentis) noi tiep giUa
vanh rang va re rang va nAm ngang mue bd
rang clla lc;ti.
Re rang (radix dentis) la ph..n c6
vao riing, cach v{ji thanh clla
ding bdi lop cfIt-m'1c rang-huyiJt rang. C6
rang va rang mau vang C6 rang
chi e6 m9t rEi, c6 rang nhieu rEi, m6i
cung bai mi;'>t dinh re rang (apex radicis
dentis).
Hinh neng (hinh 23, 24). Nhling
rang clta (dentes incisivi) hinh nhu ludi
simg, thea chieu truoc-sau. Rang cva ham
, Ve m<"illhual nglt 1161 ve hlJilllg cac m(il Clla vanh r<"ing can
pRan biel nhu sau: cac rang cCra va r<"ing nanh co hai m<"il
hLlang ra (ruoe ho(!.c ra ngoai, ILldng lIng vOi m<"il trong ra mOl
va rna (nen con dLl!1c goi la mill mOi va ma). m9t m\'lt huang
ra sau ho<"ie vao trang thi nhin ve phia IIJOi hMe vom miEmg
(nen dUClC goi la Mji haac khtJ'u cai). con cae m;'!.t rang
gi8p vei nhau thi dell 99i la tiip giap: a rang eLfa vil rang
nanh thi la cae mal ben, con a rang ham Ihi la m;'!.t trude vil
sau Rieng eae rang ham eo nhai.
"
Rang nanh sua
Cae rang ham sO'a
Hinh 18. B(I rang CI Ire em 6 lubi (rang 5i13)
Xoang ham ----..;
Cae rang Mm be
,--F!anQ ham Ian Ifen thil ba (rang kh6n)
Rang nanh (ham) tri}n
Rang nanh (ham) duCri -
dutli thO hal
duCri Ihil ba (rang khOn)
6n9 rang dlla; (6ng Mm dU'Oi)
lO can
Rang ham Ion dL1lJi thu- nhat
Hinh 19. B{> rang CI ngllai 'an
dLiOi tintdng dung trong khi rang ei'ta
ham t!ntimg hdi chech ra tnidc.
Cae ding flanh (dentes canini) co vanh
rflng khoe hdn va loi 1'a phfn moi. Re rang
nanh hloh khoe thLtdng hdi chech
ra ngoai.
Cae rang ham be (dentes premolares:
rling tn/dc-hilln) c6 didm ia d nhai
c6 hai ell rang (mQt ell d phia tien dinh
VI\ l1l(?t ell b phia ILiai ho<'.ic phia
caiY
If
" hai ell rang nay ngall each nhau
kh6ng hoim toim boi mc)t ranh ngang.
Re eua cae rang ham be thi tht1dng co
mt re du d6i khi rang ham be thu
nhat co re chi; ct6i .
Cae riing ham Wn (dentes malures: ding
ham) co In nhai c6 tit 3 den 5
Ve gQi ten cac CIl rlmg 0 mtit nhai cua cae rang ham,
)(em I{li chu thich 'Ie cach goi len cac cua vanh rang a
chu thich 3:1 cuO; lrang 34.
51
Hinh 20. B9 rang khi khep kin (can)
cli riing. cac co nay co vai tro dimg
trong dQng tac nghien thtrc an . . Vanh eua
cae rl-\ng ham IOn trim (0 haITI tren) hinh
Lboi ho(lc hinh khoi bfi.u dl.lc, voi nhai
co bCin ell (hai ell b phfa Inn. va hai ell d
phia Ittai phia khiiu cili), phon deh
nhau hoi m9t ranh. Vanh eua nhung rAng
ham lon du'ili (d ham duoi) thU'o:ng hinh
khoi vuong. Ian hem va thltang c6 so'll.lr.Jng
ell thila (gQi iii eu Carabelli) so voi nhung
rang ham Ian trim lllong (rllg.
Rarlg ham Lan thl1 ba (con gQi Iii. "ding
hh6r1" - dens serotinus siue sapientiae), lit
rAng phat nhat va c6 khi khong c6.
Ccie dillg ham Lan trim c6 ba re (hai re a
phfa rna va m9t re d phfa khtlu cai), trong
khi cac rAng ham Ion dttdi chi c6 hai re
(mQt re tnl{Jc va mQt re sau), tQ1C eua ca.c
rllng ham 10'0 hoi chech ra phfa sau.
""' ... 11 ....,. WIngar. Mgo/I
Hinh 21 . Cae rang (rang elra: 1-2; rang nanh:
3; rang ham be: 4-5; rang ham Ian 6-7-8)
Hinh 22. Cae rang vinh vien
Ham tren
Ham dum
Cae rang r/!ng slim (We 1a rang sita) co
vanh mau hoi xanh, va nho hOn. Hoc
tuy rang i(li thllong rqng hon.
Cac rllng b6 tri thanh mt hang
cong gQi Iii. cung rAng, cac tiep giap sat
voi nhau. Nhung d ngang muc co rAng, thi
giua nhung rang d nhau c6 khe gian
rallg (spatial interdentaria: khoang gian
rang). Cac Tang ham nho va h3m Ion trim
co hltdng thAng dung, trong khi vilnh coa
cac rA.ng ham IOn dudi thl hoi chech ve phja
trong, tltc 130 phia hoc chinh thuc.
Cung ding trclL (arculi dentaLis
superior) hlnh ball dl,1C (hinh elip), con eUTIg
rang duai (arcus dentalis inferior) thi hinh
paraboi, voi nhieu bien khac nhau it
nhi eu.
Kilu cdn tiep xuc) dUQc gQi ia
"d6ng" ho(i.c "khop". Trong vi tri dong thl
cac rAng ctra ham t ren thlldng ra phia
tn((Je hdn vdi rang cua ham dlrdi, chong
Il'll C':lC rang ('uo] dudi IllQt. chilt.
CtlU t.rllC ci.'ia ciw rang (hinh 26, 27):
il hun i rung m(li ]';lng: 1.:0 m<)t hoc gql lit hoc
}'(f11f! (Cot'/"" dFlttis). lute lilY rallg. hoc
thong: \'di mQt ho;)c nhiel! {/ng re rCilig
ho0.(' filiI! chrill n'ing (conati ... radicis dClltis),
c;l(' tillg" nil)' dell co 10 Illd 1'3 d dmh
l'UOl C;'I(' re nlng [{oram ..... /! apltt!s de/His: /6
dlnh (1'1'/ I'clflp!.
/-Il ic Illy relng va die ()/tg re ding chua
d:1\' m{) hen klYt memo nuill do giilu
m:ldl molll vi) nhung s(li than kinh cam
gl:1L dlt<;lC KQi In ttl}' rang (pulpa dentis).
Bao xung: quanh ttly rll.ng In mQt chit
gu)ng v(ji xlidng gQI Iii. nga rang (substantia
elwrol'a: chri'l IIgiIJ, chat nay mall vn.ng
nh.)t. h(m va glall mu6i khoilllg hdn. so
\'i1i Xlrong-.
Chilt nga a phal1 re rang dU(Jc phil ben
ngoill bell 1ll9l lop mo xl(dng mongo mall
niw-\'ang nlu,l1 .. gQi In ccment (cementum
S/L't' substantia ossca: cement hOQ-c cha'l
uldl/if). lap Xltdng nay kct noi vdi cot-mac
!'(tl1g.lllIyt rfing bdi mQt thong nhung
";(ii tr,W keo (gqi Hl sC;1i Sharpey),
r\gil n)ng d phhn vanh rAng thi dtl(Jc
linn b9(' bdl men rdng (substantia
adamaillilla). In ml chfll mall tdng. bong,
co [he COl [:'1 m6 nin cung nhat trong co
the. h:lll nlnt ch I Call hoi cac muoi
kho.lng vii ngrlm bdi apatit thuc
phosphat. Men rcillg dltQC d'iu t:;IO bdi nhung
don vi g'Qi Itt lrf! mell rang. tl'l,l men ri1ng
hinh trl,l dui. SilU m.;tt. nam goc
viJi be cua lJalLh rang vii ket noi voi
nhau bdi m(lt chat gAn vo dinh hinh,
,
b
Cae tIang nanh
bed
Cae rang ham IOn tr6n
c
CAe rang ham l(m dum
Hinh 23. Cae ella rang
b
Gacrangcita
(ham) duO b
e
lUng naOO (htsm) dUOl
Hinh 24. Cae eola rang
Hinh 25. Cae rang sila (rang rung sl1m)
53
B9 may nang da va co djnh cae
ding (parodontium: ct{u truc cr;rnh rang)
bao g6m ban yeu ta sau day:
1. M6 quanh d rang ho$.c nha chu
(periodontium) hQp bdi rna hen ket bao
xung quanh re rang, d khoang glua re
n)ng va thanh clla huyt rang. Cac sQi
ken ket nfli re rang vao thanh clla
n'ing mang Hnh dim hoi, do d6 lam giam
suc ep tac d9ng Wi rang trong hic nhai, d.n
nhilng th-u:c an d.n. 0 g.n mi$ng clla huy$t
rhng. cac sQi keo cua rna quanh chan
r{ing nAm toa ra xung quanh nhu nan hoa
b{mh xe, hdi uan cong ve phia be m:).t clla
t"flng, gQl la day ch6ng vang rang
(ligamentum circular dentis), day chAng
D<:\Y f:i6p philn ket n6i lQi voi co riing. a phia
duai huy$t rang, nhung s0i cua mo quanh
rJ rang c6 huong chech heln, va a dinh re
rang thi cac sQi nay thanh m9t phl1e
h9P cac s9i dQc va toa ra hinh nan hoa, gQi
lb. day cltling dinh d (ligamentum apicale).
2. Lr;Ji: (da mo ta d ph8.n tren).
3. Bit huyt rang va huyt riing: cae
huy$t rang ho$.c 6 chan rang 18. nhung ho'c
nJm d bd huyt rang (con gQi la mom huYrl
rang) cua cac xlldng ham lrcn va dUdi,
trong d6 e6 re rang cAm Xtidng d huy$t
rang luon thay d6i, phl,l thuQC vao cae yt'(u
to' Cd hQc tac dQng toi huy$t ding.
4. Cha't cement: con gQi la xlldng
quanh rtf rang (xudng quanh chan rang)
du<;lc ket nai voi co't mt;Lc riing-huyt rang
bdi cae sr;Ji Sharpey.
M{ich mau va day than kinh cua cac riing
* Cae dQng mr;rch nuo:i duang cae rang
xuat phat tU dQng mc;.ch huyt rang dUdi
(a. alveolaris inferior) va cae dong mr;rch
huyt rang lren (aa. alveolares superiores
ante rio res et a.
p08terior: cac d(mg
trudc va trcn-sau);
54
alveolaris supenor
mt;1ch huyrt rang tren-
tat ca cac dQng
nay deu la nhanh dip mQt hOQ-C cap hai cua
d(ing m(lch hdm trong. Sau khi di qua 6'ng
rang dlldi clla xUdng ham duoi, va nhung
6'ng nho eua xudng ham tren, nhung d<)ng
n6i trEm no'i tiep voi nhau ra't phong
phil, rBi tach ra cho m6i rang mt)t ho$.c
nhieu nhanh ding (rr. dentales). Truoc khi
chui vao I6 dinh rtf riing, nhung nhanh
rang nay tach ra nhung nh{mh rat nha
di tai lr;i va cot mt;1c rang-huy?t rang, rbi
mal chui vao ong rtf rang (tJ'ng chan rang)
trd thanh mao d trong tuy rang.
Cac tinh mr;rch di kem cac dQng m[).ch
ttidng ung.
M(lch br;rch huyet: huyet W
cac rang clla ham tren tOl nhom giua va
ngoai ella chu6i hq.ch bg,ch huye't dlloi ham,
trong khi huyet tit nhung fang cua
ham duoi thi dUQc dAn ve nh6m trE!D clla
cac hc;.ch cd sau.
Day than kinh: la th.n kinh cam giue,
thuQc vung chi ph6i cam giac e-ua e{lc nhanh
cua day than kinh tam thoa. Cung rang
tren e6 eac nhanh di toi clla day than kinh
ham tren (Vz); cac nhanh nay tSLO nEm dam
rOl ding, W do phan eac nhanh eho xudng,
lQi va rang (rr. gingivales et dentales
superiores: cae nhanh lr;i va rang tren).
Cung rang duoi cac nhanh ella day
than kinh rang dudi (la mQt nhanh cua day
than kinh hdm dlldi, V,1), day than kinh
rang dlldi trong mQt ang eung ten d
trong xudng ham duai, cung nen dam
rai ding, tit d6 tach ra cac sQi than kinh cho
lQi va eho rang (rr. gingivales et dentales
inferiores: nhanh lr;Ji va rang dlldi). Tat ca
nhung nhanh nay sau khi di trong ang re
rang thi vao tuy rang va nen m(it 1uoi
sQi rat phong phu.
Vanh rang
c6 rang
R! rang
(chan r.lng)
I.IL __ LO 6ng ro rang
Hinh 26. Cau true chung ella rang
(thiet do dung dQc)
Vung hau
vung hQng)
Hau (HQng)
(Pharynx)
Hall hf)ng) la mQt cd Qllan d do
hDi dVdng h6 hap (tit rnili thong xuong
thaTllt quan) va t ieu hoa (til xuong
tllI{(> quan) b.-it cheo nhau; do do co ten goi
Iii .. nga tli hau" (nga ttt hong), H6u co hln'h
the' nhti mr)t phel1 a phfs lrlioc
cQf sf/ng co', va keo dai tren mQl k hoang dQ
1 ii em, tit /l i n SQ toi ngang mue be, dlioi eua
nhall thanh quan, tlidng ung voi bd
dllui ella dot song e6 thu 6 (Cr,) a nguai JOn,
dot song co 4 ( d tre sd sinh, dot
song co 7 (C;) d ngliai gilL Nhung: moe nay
thny d6i thea st;( dQng eua huu
trong khoang giin bAng chieu eao eua mot
d6l sling_ -
li:J. i phal1 ba tren cua hau n6m d dnu.
ph13 sau eua yang cung clla xltdng ham
dltdi: con mQt phall ba dl(oi eua hau lai
ndm 0 uimg c6', lien quan voj than.h quan
lien tiep v(jj quan.
Hinh 27. Cau true eua m!)t rang ham be
Hau thong ra phia tntCic: a mQt ph:'i.n ba
tren vCij cac hoc mlli , thong qua cae 16 mlli
sew, d mQt phall ba giua voi hoc qua
eo (eo (aditus
huccopharyngeus: 101. vdo va d
m9t phrl.n ba dlioi thi thong voi thanh quan
qua i6 pheu-thanh (aditus laryngi s: 16
uno lhanh quail, [6 thanh quan tren),
SIJ phan chia die phan cua hAu thea dinh
khu a trong vung cung phl,l thuQc
nhung vi trf thong thlidng nay: vung tren
cua hAu gQi In thlLqnghQng (epipharynx)
ty-ha' u (rhinopharynx) hQng-miii
(pars nasalis pharyngis: phan mui eua
hilu) , vung gilla In trunghau (meso-
pharynx) kh6.'u-hau (oropharynx) hO$c
(pars Of'alis pharyngis: phall
mifng cua h{iu) , va vung dlioi gQi Ja Ju;z.-
h9ng (hypopharynx) thanhh6.u
(laryngoph.arynx) , /u;Jflg.thanh quan
(pars laryngea pharyngis: phan thanh quan
cua hau) ( h lnh 28-34), 36
Hinh ngoai va li en quan: Hau co
mQt m{lt sau, hai m{lt ben, m9t ct,tc tren va
mQt CIJC dvdi,
:)01 Va danh phap Gild ph3,u h9C gQi tim cac phtin ella hau
ho$c hi\mg, xem them cac chU th(ch 7 lIa 14
55
* sau hfru gan nhu va lien tiep
d hai ben vai cac m;;it ben, h9P vai hai m;;it
nay thanh cac g6c gan tron. sau cua
hau tudng ttng vai cot song co', voi than va
m(Jm ngang cua 6 dot song c6' tren cung,
dlIQC phil a phfa truoc bal mQt lap cd t<;l.O
nen bai cac cd trudc song (mm. rectus colli
et rectus capitis: cd thiing co' va cd th6ng
dau) va bai mq,c trudc song. Ngoai ra, m;;it
sau hau con lien quan voi chuoi than kinh
Ulan cam co'.
Gilia hriu, a phia truoc, va cac cd
trUde sdng va mq,c tru(k song, nAm a phia
sau. b khoang sau-hau (spatium
retropharyngeum). Khoang nay chtta mo
lien ket long leo va hai h<;l.ch bQ.ch huyet
(gQl 18. cac h(Jch sau-hau), nhilng hQ.ch b;;tch
huye't wi,Y nh(i.n cac m<;l.ch b;;tch huyet til
tuyitn yen (tuyen h<;l. nao), til h(Jnh nhtin
helu (amidan hau), til voi tai (voi nhI) va tit
cAe hoc miii.
NhU'ng h?ch b;;tch huyet nay rat de bi
viem nhiem (viem tay h<;l.ch sau hAu).
Khoang sau hdu bao dam cho hau
dQng dUQc so vdi cQt s6ng.
Thong qua thanh sau hau c6 kham
xet c(le dot song c6 tren cung, chich
l"<;l.ch 6 viem tay sau hau, ho$.c ch9C hut ap
xe l<;l.nh xuat thtt phat do Pott a
cQt song c6 (lao cQt song CO).
* d hal ben, thi dOlln ddu cua hau lien
quan a hai ben voj cae tuyen nudc b9t mang
tai, con dOlln co"' cua hfru thi lien quan voi
vimg cd uc-dim-chum; vung nay c6 thi phan
chia thanh hai vung, mQt d tren va mQt d
duai, bbi mQt ph.lng nftm ngang di qua
b6" trm eua slJn giap.
- d trong vung ben tren, thi lien quan
voi thanh ben cua hau c6 nhU'ng th13.nh
ph'ln sau day: nguyen uy cua cac dqng
lIlQ.ch canh trong va ngodi, ca.c df)ng mgch
gidp tren, hau len, luiJi, (inh milch canh
trang; phfa duai hdn thi c6 than (inh milch
gidp-luai-m(it; ch?y a phia tren va phia
trong cua than ti"nh m<;l.ch nay la day thdn
hinh day than kinh nay bftt cheo
56
phfa ngoa! cua cac dQng mQ.ch canh trong
va dnh ngoai, d d.ch 5"20 mm phfa tren
cua chb chia doi cua d9ng milch canh goc
(con g9i IS. d9ng milch canh chung), thuClng
nhat 113. d ngay phfa tren nguyen uy cua
d9ng milch luiJi. Tren m$.t ben cua thanh
hau c6 day than kinh phi.vj di til tren
xuong duai kern theo bdi nhanh than kinh
tim tren cua day nay.
. d trong vung ben duoi, thi thanh ben
cua hilu lien quan v6'i d9ng m(Jch canh goc
(dnh chung), rinh milch canh trong va day
thdn kinh ph' vj, voi ph<in sau thuy ben cua
tuyin giap (giap tr;;tng) va cuong m<;l.ch cua
tuyen nay, voi quai cua day than kinh
(XII) di kern thea rinh m(lch
canh trong.
Trong khoi rna lien ket a khoang
cq,nh hau (spatium parapharyngeum) c6 cac
cd tram di qua (cac cd bam nguyen uy d
mom tram cua xudng thai dudng g9i chung
la cac cd tram), cac cd nay cung vai m?c cua
chung t:;to nm rnQt vach dttng ngang (g9i 113.
canh cua hau - Thoma Ionescu)37, vach nay
chia khoang c<;l.nh hau ra lam hai vung
trudctram va vung sau-tram.
Vung trudc-tram thong thudng tr\!,c tiep
voi vung mang tai; con vung sau-tram thi
c6 d9ng milch canh trang, rinh m(Jch canh
trang, day thdn kinh phi-vj (X), than kinh
phlJ (XI), (IX), va chu6i giao cam
c6' di qua; tat ca. cac thanh phan vila dUQc
k@, moi dAu deu n.m d phia sau cua d9ng
milch canh trong; nhung sau d6, day than
kinh phl:l ch;;ty ra phia ngoai d@ toi cd uc-
don-chum va cd thang, day than kinh
hau di chech xuong phfa duoi, tai phia
hfrU va day lUdi; day than kinh c6
dUClng di tUdng tv nhu day than kinh
hau, nhung xuong thap hdn, lach qua giua
nnh m?ch canh trong va dQng m:;tch canh
trong va di vao vung duoi ludi. d vung nay
cung c6 nhung hgch (bllch huyet) co" sau.
37 Canh cua hau diJl;lc cac lac gia Vi!)!1 va Phap goi la
hoimh tn'}m.
Co cMn bllOm ngoai
. Mom tram
Day chang tram-m6ng
Co tram-m6ng
Co cMn buom trong
Co hal tMn (nhl tMn), bung sau
Co tram-luDi
Co trAm-m6ng (gAn bam tan) --
DuOng dan giCia a thanh sau hau
',i--- Co tram-mona
(s(mg dum)
duO; S\ln giap)
Hinh 39. Sun giap (nhin tu phia lruae)
,--CU giap Iren (eli tren syn giap)
Sltng mong (sling Iren) syn giap
g;ap Iran (c, Ir'n sun g;ap)
\ fF')
[)uCmg eheo (ga eheeh)
syn giap
"------(;, glap du"
(eli duO'i sl,ln giap)
Hinh 40. giap a nam giai
, l' " 8uOOg ch'o (go chlich)
giap duO; (ell duO; syn giap)
syn gialP
Hinh 41 . giap a nil git:li
syn
Mom ell
Mom Ihanh am
Oien khap vO'i
ban sun nhan
Hinh 43. pheu Irong)
Oi$:n kh<'1p vO'i bi?m SI:Jn nhlm
Sun thanh thiel
c---- thanh mOn),
, bCr II! do
Hinh 42. pheu (mal dien khap. haae day)
Sun poe" ---,.'11
Cl'.--- H61am giae
Mom Ihanh 'm--
Hinh 45. Cae pheu: cae khap nhan-pheu
(nhin Icr phia Iruae)
\\
Cu6ng thanh thi1
Hinh 44. Ihanh
mip Ihanh mon
73
Ban (hoac manh)
sun nhan
Mom thanh
am Sl,ln pheu
MOmcc
sun pheu
i khOp v6'i
sun giap
Hinh 46. Cae khc1p
(nhin tIT phia saul
Thung lang Ihanh ---...,
Sl,ln thanh (nap thanh mOn) ___ -."
Son cMm ---... ,..,....;
Sl,ln sLII1g - __
MOm co sl,ln --+
Mom nhan (mom dU'6'i) sl,ln giap
Sl,ln sLmg ---=
;""---1 oi pheu
Mao hinh cung -----L.t', ___ HIS hinh tam giac
Momcc MOm thanh c\m
sl,ln pheu
suo
Ban (heac n'lanh)
L ___ ", ban cau
SI,1n nhan
DiE!!n khOp
SI:1n giap
sl,ln
Cung sl,ln nhan
-C:::::-. __ Sun nhan
Hinh 47. Khc1p
(nhin tlr phia ben ngoai)
IIlO'ithanh glfta
!,\---- Mang giap-m6ng
SLII1g 11m XLlang m6ng
+--- Sun IhOc
'--..-1---- Mang b6n (;<!;nh
't--- sang m6ng (Slffig Iren) sun giap
Day chang nhan..glap
Hinh 48. Khung sc;ti cola Ihanh quan M,mg, day chang (nhin tlr phia saul
71
* Cd gidp-pheu (m. thyreoaryte-
noideus)'ll: Di tU' trong ella dOQ.n dudi
g()C slfn gidp tai m(it ben ngoi1i pheu.
Cd dUQe tQ.o nen bai hai b6: b6 ngoa; (pars
lateralis) Vll 66 trong (pars medialis). Hai
eli hai ben eo tac Iam khe thanh
m{jn, bang cach keo hai pheu lQ.i gan
nhau (b6 ngoai) va dieu chlnh slrc ciing clla
cae clay thanh am (66 trong), lam cang
hun trung eae nep thanh am (day thanh
hm): do d6 hai cd n,l.y dtiQe gQi Ia cd thanh
am bi$t 10. b6 trang).
.. Cd lien pheu (m. arytenoideus): bao
gam hai b6, 66 ngang (pars transversa), di ttl
m(it sau va mom cd cua s\in pheu mc}t ben
,.,ang ben doi va b6 cheo (pars obliqua),
cti tii mom cd clla mc}t sy.n pheu tai dinh cua
pheu bEm doi Cae ed nay lam
thanh mon (rima glottidis) , va lam
phfin nEW [8 thanh quan tren (aditus
laryngis: 1/; vao thanh quan).
* C(i gidp-thanh (m. thyreoepig-
lotticus): di tu g6c sl;ln gidp to-i bCi ben cua
S(W thanh thit va to-i mang b6n cqnh. Cd
c6 tac d\lllg d6ng lif thanh quan tren bang
c{{ch keo thanh (nAp thanh quim)
xliong dudi va fa sau. Hai cd gidp-thanh
e6 vai tra bao kh6ng cho di
rdi V,lO thanh quiin theo cd che phan
CltC cd eua thanh quan, nhin toan bc},
thvc hi$n dU(jc cae chlrc nang sau day: bao
khbng cho cae di vi)tt rdi van dudng h6 hap
theo cd che' phan XQ., khep nha hoQ.e rna r9ng
hhl' thanh mon va Iam ding kung cac
/tel) thanh am (day thanh am), b&ng each
n,\y, thanh quan co the"; phat ra mQt 109-t cac
am vai tan so khac nhau va nhu thanh
quan dong thdi IS. mQt ed quan phat am.
44 Co thanh am 1.3 len goi b6 Irong cua Cd (dlfai). vi
b6 lrong nay nam sal va cung VO"l dc day chtJng giap-phf,u
tao nEon cae day thanh am (theo cae tac gia PMp). Day chang
gl.9p-pheu cung vai be trong Cd giap pheu dl1i?c phu boi niem
mac thi goi 1.3 nf'ip thanh am.
Khoang thanh quan (cavum laryngis):
khoang thanh quan eo hinh th6 nhu mc}t
dang h6 eat nen cO th phan ba phan
(ho$.e tang): phan tren (tang tren) gQi IS.
thztc;Jng thanh quan (epilarynx) ho<)c khoang
tren thanh mfm, ho$.c tie'n dinh thanh quan
(vestibulum laryngis), keo dal til: lo thanh.
quan tren tai ngang nip tiJn dinh a phfa
dudi. Phnn giua (dng giua) giua
khoang phia tren la cae nep titn dinh va
phia duo-i IS. cac nep thanh am (day thanh
am), phan nay dUQc gQi la trung-thanh
qudn (mesolarynx) ho<)c thanh-tho't
(ventriculus laryngis)4.,. Khoang tU cae nip
thanh am tdi bd dub cua sl,1n nhrin IS. thuc}c
phan duai (dng duai) va dU<;le gQi la h9--
thanh quan (hypolarynx) ho:)c khoang dUdi
thanh mon (cavum infraglotticum
laryngit,;).
... Phan tren (epilarynx: thuc;Jng thanh
quan) con gQi la titn dinh, cO giai tren
la [t thanh quan tren (aditus laryngis: It
VaG thanh quan), 16 nay huang ra phfa sau
va len tren. Chu vi eua It thanh quan tren
00 VaG thanh quan) phan truac la bd eua
s"m thanh thit, hai ben la hai nep pheu-
thanh (plicae aryepiglotticae), hai nep
nay di tit phia truo-c ra phia sau, ehech til:
tren xuong dudi va vao trong, do do hai nep
sat gan nhau V,l. d khoang gill a dau sau
cua hai nep hinh thanh khuye't gian phEu
(incisura interarytenoidea). Trong be day
eua moi nep pheu-thanh thit co mQt
nha: sn chern Wrisberg, va d dau sau clla
moi nep thi eo sn sung Santorin;. La
thanh quan tren (18 vao thanh quan) md
r9ng khi thd binh thudng, nhung trong hic
nuot thi 16 bi bit kin bdi thanh thi$t va
day Iuai, con thanh quan dUQe keo len phia
tren. d phia ngoai ella cae nep pheu-thanh
45 Thanh lhiit con I'IlfQC 99i 18 bu6ng Ihanh qUEm. thlfC ra 1.3
hai ngach 0 hai ben Ihong vai lang giiJa cua khoang Ihanh
qW1n boi mot khe. khe nay nam gilta nep lien rJinh va nep
Ihanh am 0 moi ben (Wc 1<'.1 giiJa day thanh am gia a tren va
day Ihanh am Ih.f!t a dlfal)
75
thi0t. niem thanh quan lien tiep vai
niem cua hriu, hinh thanh a moi ben
m(>t ranh huang ve phia lo tren cua thzJc
quan, gQi la ngcich hinh qua le (recessus
piriformis). Thanh thit (ndp thanh quan)
dUQc noi vai day lUdi n5.m a phia tn1ae-tren
bdi ba nep niem m0-c d6 la hai ne'p lUdi-
thanh thit ben va m(>t ne'p lUdi-thanh thit
gill'a (hlnh 37, 53, 54, 57,59).
:-.liem m?-c phu tdn dinh thanh quan la
thlH?e b@'u Lit tring, voi mQt lOp duai niem
m<:te phong phil rna lien ket thua, rna trong
tnfdng hQp viem se thi gay ra phli ne
thanh man, tuy gQi the nhung phli ne la (j
phla tren thanh man.
Khi vi m(>t IS' do nao d6 (b9nh huyet
thanh, hau thanh quan v.v.) rna
x[iy ra phil thanh mon, thi ve giai ph:iu
cac nep bt sung to len, ZO thanh quan
tnJn 00 vao thanh quan) bj thu nha
dtl.l1g va benh nhan se kh6 thb, doi khi
khong th6 duqc va bi thd. Neu khong
can cap cuu b5.ng ong nQi khi
quAn hol)c rna khi quan thi nh:1n c6
nguy C(j bi t11' vong do ng0-t thci.
*' Thanh th(i't (bu6ng thanh quan)
(mesolarynx: trung thanh quan) tudng ung
val cua khoang thanh quan giua
nep tdn dinh a phia tren va nitp thanh am
(ddy thanh am) a phia duai. Giua hai nep
nily, c6 mQt ngaeh phat ra phia ngoai
gqi la ngcich thanh quan (recessus laryngis)
lcon gQi 1<1. ngach (bu6ng) Morgagni]. Hai
IH'P tlin dinh giai d gi ua chung m9t
khe goi 18. khe tiil'n dinh (rima vestibuli), va
giua hai nip thanh am (day thanh am) 103.
khe thanh mon (rima glottidis, cling gQi la
thanh mon). Nhu the, phfrn giua thanh
qU<:1n thong voi phan tren (tien dinh) qua
khe tien dinh va thong voi pha.n duoi
(khoang duai thanh man) qua khe thanh
mon (hinh 54, 57).
Ciie nep thanh thilt 103. m9t doi nep niem
m9-c biit d:1u (j phia truae tit bam cua
76
S(ln thanh van goc S(ln gicip, va trai ra
thea n<1m ngang. Trong day ella
hai nep nay c6 mQt so sqi cd bam vao me>t
day chftng (ligamentum ventriculare: day
chdng thanh tMit). Hai nep nay con dugc
gQi la day thanh am gid. Mang b6n
ti},n het ci muc ella cac ne'p nay.
6 phia dvoi eua cae nep thanh-thei't 1a b(l
may thanh am chinh thuc (eac day thanh am
ehinh thuc), chung tl;lo nen thanh mono Be>
may thanh am la hai nep thanh am (labia
vocals plicae vocales), gioi a hai ben
khe thanh mon h{l?-e thanh mono Trong
day ella cae nep thanh am c6 cae cd thanh am
(m. vocal is), bam vao day thanh am
day ch<1ng thanh am), day nay n:1m a bd tv
do eua moi nep thanh am, va cling 103. bd tren
cua cae non chun (hl.nh 56).
Cae nep thanh am bam 6 phia truoc van
goc 8!ln giap, ngay d duoi eha bam cua Sl,in
thanh thit, can vc phia sau thi bam vao
mom thanh am ella day sun phcu.
. .
Nhu vi}.y, khe thanh mon (hoi;ie thanh
mon) dU<;lC phan thanh hai phan: phan
truoc gQl la pha'n gian mang (pars
intermembranacea) va phan sau la ph an
gian s(ln (pars intercartilaginea).
* Phan duoi thanh man clla khoang
thanh quan gQi 18. khoang dltrJi thanh mon
(cavum infraglotticum) hc;t-thanh quan
(hypolarynx) nftm trong s(ln nhan ella
thanh quan, va dVQc gioi d phia trVoc
va ben tren bbi cung sl,in nhan va non chun,
gioi h\l.n phla sau va phfa ngoai boi ban sl,in
nhdn va phan ben cua s1,1n nay, phia
dudi thi khoang dudi thanh man thong vdi
khi quan. Non chun bam vao bd" tren cua
cung nhan, rai tU d6 di len toi bd duai
sl,in giap, ph:in giua cua n6n nay t:;l0 nen
day chling nhan-gicip, can gQi la ph6n tzJ
do cua non chun (parI>' libera coni elastici);
ph an con l<;l.i eua non chun di len toi ti}.n
cae day thanh am va ti}.n het a day, Trang
Mau Ihlla
thanh that
Day chang
nhAn-giap
Xl/Ol'lg mong
SlIflg IOn
xU'ang m6ng
Mang
giap-m6ng
;---'1-- Day chIng
giap-thanh
Khi quan
Hinh 49. Day chang nhan-giap va mang
giap-mong (nhin IiI phia InIac)
XlJOIlg m6ng
Co
Sl)n cham
Sl)n slIflg
Cae co lian eheo
Co sau
Sun slIng -+-'\.;:,
Cae co lien
eMo
Co nMn-
pheu sau
phllu-thanh thiel
m6ng
(slrrig Iren) s\Jn giap
...o;JJ-- C:a lien ngang
f-- S'ln nhAn
nhan
(slIng dl/(Ji) sl)n giap
Hinh 50. Cae cd cua Ihanh quan
(nhin IiI phia saul
S\Jn thanh thlel (nap Ihanh mOn)
CU Ihanh (eu mlp thanh m6n)
Sl)n phllu
Sl)n giap
Co lien pheu ngang
Sl)n nhan
Hinh 51 . Thanh quan ben Irong (nhin IiI phia saul
kho:ing 11;lIn giua lion chun va cac manh
bell S!iI! guip co cd gicip-pheu. Niem
thanh Quan dinh VaG trong cua
lion c/wn. niem nay thu9C ki&u h6 hap
(biiu nuj trlj. co long ehuyii'n). tru d phan
nJj) th(lflll am: d phan nay nicm phai
thfch nghi voj tac kea cl'lng cd hQc
trang lue ph{\t am va thd, nEm duc;le phu boi
biell molal i(lng.
Citc ml.lch ma u va day tlul n ki nh
eua t ha nh qulw
* Cae (tqng cua thanh quan deu 1a
nhanh eua cae dQng mgeh gicip trim va
dQlIg rnt;tch gicip dt1di.
D,";ng mq.ch thanh quan tren (a. laryngea
crallialis) tach ra tu dQng m(lch gicip tren d
77
Co giap-
thanh thi$t
Slrng m6ng (Slrng trEm) s(,Jn giap
Co pheu-thanh thiet
Xlfffilg m6ng
hau-thanh thi$t
Mom ca sun pheu o;aIJ-mOn,I_-''Ii
'
Co giap-phlw
Nep Mn dinh
Nep thanh am
(day thanh 'm)
Cothanh am
Co giap-pheu
Co
pheu Mn
Day chang
nhan-khf quan
Co lien pheu cheo
Co lien pheu ngang
Co nhan-pheu sau
Dien khap vOi S(,Jn
giap (di$n khap giap
cua sun nhan)
Co nnan-giap
(cat ngang)
Hinh 52. Cae cd eua Ihanh quan
(nhin chech tCt phia ben)
S(,Jn thanh thiet (nap thanh mOn)
Xlfffilg m6ng
Day chang dinh
Mac cO __
Mang hinh bOn eanh
Tien dinh thanh quan
Khe dinh
, Sun giap
Day thanh am (day chang thanh am)
Khe thanh mom (thanh man)
Dong Ifnh mach giap tren
Khoilng dlfOi thanh m1n
Sun nhan
Thanh that (bu6ng
thanh quan)
Sun giap
Sun nhan
Khf qUl3n
Hinh 53.Thanh quan, Ihiel do dUng ngang
(nhin tCt phia saul
Tien dinh thanh quan
Co pheu-Ihanh Ihi$t
Co giap-mong
sau
Tuyen giap
Hinh 54. Thanh quan, Ihiel do dUng ng"ng (nhin tCt phia saul
ngang milc bd tren s\ln giap. D9ng
thanh quan tren cheo nheinh trong cua
day than kinh lhanh quan {ren, chui qua
mang m6ng-gieip va to.1 nhl.I1h nuoi dlldng
phan liJ'n dinh thanh quan. Dqng m0ch
thanh quan tren co tlnh cling ten di
kem. D9ng mf.l.ch giap tren ciing tach ra
nhfl.l1h gQi Ja d(Jng mqch nhan-gicip, t(1i nu6i
dltdng phan du'di clla thanh quan. D(Jng
m[Jch thanh quan dUdi (a. larYllgea
caudalis) 180 m9t nhanh nh6 cua d(mg rnc;rch
gieip dUdi, di xuang d phfa sau va tren ella
khdp llh(lll-gicip, rai tach ra nhung nlulnh
cho nhung cd d phia sau thanh quan va cho
lOp niem eua thanh quan.
* Ceic tlnh m(Jch clla thanh quan baa
gam anh rnc;rch thanh quan {ren, d6 vao
tinh giap tren va tlnh mc;rch thanh
quan dltdi d6 vao dam rai tinh mach
tuyen giap. .
Thung lung
thanh
Sun cMm --tl,........[,\
Sun sung
II.lOI-thanh gll1a
Sun thanh thillt
(nAp thanh mOn)
"""-.- X""'9 m60g
Nep thilll
Day ehling m6ng-igap
Nep dinh
Khe glan pheu
Sun pOeu
(khe glan sun pheu)
Day chIng
sau
Day
nhan-glap sau
S(Jng m6ng (s(mg
Irlln) sun giap
Sun SlfnQ
KhOp nhan-giap
N6n chun
Cung sun nhan
sa Irl!n ban
(manh) s",n nhan
MOm co soo pMu
MOm thanh
am sun pheu
[My IhaIlhAm (day
cMri] tI\aM ami
Hinh 55. Thanh quan: mimg mong.giap
(nhin phia saul
Khuyet giAp tren
(khuyel tren sun glap)
Hinh 56. Cae day lhanh am
Xll(1llg m6ng
Kh6i mo (dllm
alhanh quan
Day cMng giap-m6ng
Day ch1ing giflp-thanh
S",n giap
Thanillh3! (bu60g thanh quan)
Day nhan-giap
Sun nMn
Cae v6ng sun khi quan
Sun thanh Ihil!!
(nap !hanh m6n)
Day cMng glap-
thanh thll!t
Nep pMU-lhanh Ihl(ll
Cu sun cMm
Cu sun slrng
dinh Ihanh quan
Co lilln pheu ngang
Nep phelJ-
Ihanh !hiel
Cli sun chem
Cli sun
'""g
Galilln
p. pMu ngang
lOp n;em mac thlle quan Co nhan-
pheu sau
Khe thl!C-khf quan Co nhan -
-hAu
Hinh 57. Thiel do dUng dQe qua Ihanh quan
cae tuyen
elIn giap Irang
Sun thanh !hill! (nap thanh qUfl1l) ....
Cllihanh (eU nap Ih"'"
Nep Mn dinh
pM,I"oo" Ih,'.' __ .' dlnh thanh quan
Sun Ihanh !hillt
(nap thanh mOn)
Day than klllh
thanh quan trlln
Quai Galien
S(mg nhan (svn9
dl/O'i) sun glap
Tuyen giap
D6ng mach
giap durn
Day than klllh
qual ngltOC
Ngach hinh qua 1(1
Cli sun cMm
Cli sun sling
Nep thanh am (day thanh am)
<.1-. n,',h sau eUa thanh quan
Hinh 59. La vilo lhanh quan
(10 lhanh quan Iren)
Hinh 58. Cae day than
kinh eua thanh qUlin
79
* M(jch b(jch huyet ella thanh qUEm
(h((lc chia ra lam hai nh6m; nh6m tren va
nhom dltOi. 6 ph5.n tren thanh quan, cae
m:.lch huyet theo dlidng oi clla d9ng
iTIQ-ch thanh quan tren va dd v6 eac hgeh d/
sou, nl)m d glin eho phCin doi eua d6ng
nI(lch canh goc, B;;teh huyet d phfin dlioi
thanh qUlin trlioe tien dUQe diin ve cac h(Jeh
tnt/Je thanh quan, r5i tu day moi dUQc dan
ve c/liloi h(Jch eo'sau, dl}c la bQ.eh huyet
o dOQ-n tren Sl}n nhan: trong khi bl.lch huye't
d do<).n dliai Sl}l1 nh?l.n, thl chl.lY theo cac
]11;.leh di cung ddy than kinh thanh quan
dldii. de Wi chw)i h(Jch trude hhi qudn. Tit
ca nhu:ng ml.lch b'.l.ch huye't ella thanh quan
euoi cung deu d6 ve nhung h9Ch ben duoi
ella c/wiii e(f
* Cric ddy than kinh cua thanh quan
(hinh SR) la day than hinh thanh quan tren
(n. larYII!{pus va thiln hinh thanh
quan dr/oi (n. laryngeu8 caudalis), cii hai
deu e6 nhling sQi thAn bnh V(lll d9ng va
cam giae.
DllY than hinh thanh quan tren la m9t
nhfll1h ella day than kinh (X). Day
thAn kinh thanh quAn tren di tOi gan sung
Jdn xlidng m6ng thi chia ra hai nhanh:
IIJuinh trong va nhcinh ngoai. Nhanh ngoal
rhl ph6i eho e(j thanh quan-hau va co nhdn-
;.:iap. I\Thflnh trong chui qua mang m6ng
girlp. r(ji ch;:;ty d dlioi lop niem m::).c cua
nwich hinh qua Ie va chi ph6i niem mac
phu sl}n thanh va niem m?c thanh
qUlln toi ben dUdi cac ne'p thanh am (day
thanh am).
Day than kinh thanh quiin dudi 1a
nh!lnh cung cua day than !?inh quijt ngur;e.
D[l,Y thAn kinh thanh quan dltdi di clIng
m(jch thanh quan dUdi tOi thanh sau
ella thanh quan i'J ngang muc hhop nhdn
girip. Nhu:ng nhanh v?n dng cua th.n kinh
nflY chi phoi toan b9 cac cd cua thanh quan,
nil co n!uln-girip (vi cd nay da dliQC chi phoi
bO'j nhanh ngoai CUR day th:ln kinh thanh
qUlln tren). Nhung nhanh cam giac cua
than kinh thanh quan dudi chi phoi niem
len tai t:;l.n phia tren cua hhe thanh
mon. va xuong phia duoi toi tc).n ngang muc
[.'img -"(In hhi quan thu 2 hOQ-c thu 3.
eo
a dO<;l.n tren thanh quan, vung chi ph6i
cua hai day th.n kinh thanh quim tren va
dvoi xen ke voi nhau.
Tham kham thanh quan: Sd n&n
thanh quan dftu cuc ngon t.ay doi voi
ph5.n thanh qUaD 21 tren dUdng giua, va n&n
thanh quan (j giua hai ngon cai va ng6n tro
doi voi ml)t ben cua thanh quan. Tham
kham nhu phai dUQc th1jC m9t
cach ben nhlin va thong, nhhm phat
nhling yeu to giai ph.ll khAc nhau co
thk cam nh$.n dliQe phap nay.
Nhm d gio! h9n tren cua uung dUdi
m6ng, xudng nay chi loi len chut it, nhling
co sd nAn thuy duQ'c. Tiijp theo Xlidng
m6ng d tren dUdng giuB. co mQt hellam nong
cao khoang 2 cm tUdng ling vai mang mongo
girip, roi tOi khuye't girip tren 16i nhf{t, Vil
goe SI,W gicip, 16i thanh quan hay qua tao
Adam dlioi nua l;;ti c6 mi)t 16m thu- hai
tVdng ling voi mang nhdn-girip, va dlioi
clIng Ia cung S{lll nhdn. a hai ben, c6
nn thay sitng ldn cua xudng m6ng, VA thap
hdn mt ehut co sd thay cac sltng m6ng
(sung tren) cua sl}n giap va monh ben cua
Sl}l1 nay, bi che phu mQt phan bdl cac thuy
ben tuye'n girip (G, Portman).
Tham khrim cac hc;tch bg.eh huye( c6 y
nghla nhat Ia trong cac trudng hqp
ung thu thanh quan, nhlim phat di
can tdi Nhung h(Jch trude thanh
quan, chu6i hc;tch tlnhdQng mfleh canh,
ehu6i h(Jch gai deu c6 sd n&n thay neu
bi sung. Trong th1jC te, d.n quan tam d$c
bi9t tOl ehu6i tlnh-dQng mc;tch canh vi hay
c6 di can Ian tOi nhat. Sd nan chubi h;:tch
nay bii.ng diu ngon tay, an s!lu VllO vung
dng mg.ch eanh tu phla bd trltac va bd sau
co ilc-clon-chiim. C6 mQt kg lam cho
cach kham nay de thvc hdn la;
bnh nhan ngoi tren ghe dJu, thtiy thuoc
dung 21 phia sau; bao nhan cui dilu ra
truoc, sd nAn chuoi h:;lch nhu da rna tii d
tren voi ngon tay gap cong llJ-i.
Soi thanh quan: Trong khuan kh6
cach tham kham nay, chung tai chi n6i toi
vi9c quan sat cac dQng cua cac ntp
thanh am (day thanh am) va eua slfn pheu.
PhM quan sat ca trong luc nhan phat
am llm hic thd. Df d:;tt m\lc dich d6, baa
bmh nhan phat cac am "i" hoac "a", roi sau
d6 hit sau vao. B.1ng cach nay chung ta se
c6 d1.1t;lc cac dli lien quan tOi ba nh6m
eej thvc cac chuc nang sinh ly cua
thanh quan (cac cd ding dtiy thanh tim, va
hhfip thanh man ho:;tt d9ng khi ph at am, va
cd md thanh man ho:;tt 09ng khi thb) dong
thdi cung oanh gia d1.1t;lc chuc nang eua hai
khrip nhdn-ph&u.
U.1ng cach kham xet n6i trm, chung ta
co nhin thay hinh anh cua b9 may
thanh am nh1.1 sau:
- Trong khi nhan thb nhang
thl ne'p thanh am (dtiy thanh tim) hdi d
cach xa nhau (gi-stng), va do d6 khe thanh
man c6 hinh tam giac can, day huang ra
sau (nhin thfty day d phan duoi gudng soi
thanh quim).
- Trong hie nhan hit vao th.$.t sau,
thi ca hai phJu deu lui each xa nhau,
keo theo chung hai day thanh tim (ne'p
thanh am), do 06 day eua tam giac thanh
man tang kich thuoc va thanh man trd
thanh hinh nam q.nh.
Trong luc phat am thi cac day thanh
am nam song song va hai phJu sat l:;ti
gnn nhau; khe thanh m6n c6 kich th1.1oc
chieu ngang nha nhat. Trm thvc te, thi
trong luc phat am cac ne'p thanh am (ddy
thanh am) rung, l{li giln va tach xa nhau
voi tKe d9 nhanh; bAng mih thudng thi
khong nhin thay nhung rimg tung
chuy@n dQng nay, nhU'ng thay dUQc
dOng t6ng h<;lp- cua chung la hinh anh oa- m6
tii d tren.
Vi tUc;lng sinh 19 cua hon hQp cac
hinh anh, nhung dao dong V1.1qt qua tan so
10 chu ky/giay khong nh.$.n tha'y bang
mlit thudng oUQc, nhung hinh anh nay c6
th@ thiy du<;!c nhC! qua ho:;tt
neu sa d\mg mQt nguon anh sang phat
thi1.nh nhip, dieu chinh a mQt tiln s6 thich
hqp. BAng cach kham duoi den
voi tan so va bien dQ thay d6i, va
trong dieu thanh man khep, thi c6
phat du<;!c cac ve phat am a ngay
giai do:;tn chuc nang.
Vung tuyen giap-
khi qulm - thvc qulm
La vung nAm a truoc va glua c6, bao
gom tuye'n giap (giap tn;mg), khi qudn va
dO<;ln c6 cua thljc qudn. Vung gicip-kh(Ahljc
qudn cung thu9c ve vung dllai-mong, va co
mQt khung sQi xd t:;to nen bdi mqe cd nong
voi cd bam da c6, va m(,1c co"' giila.
Ve trinh bay, vung gicip tr(,1ng co
th@' phan each ro voi vung khi-thlje
qudn. Vung giap tr:;tng c6 hinh th@' In hai
tam giac nAm d hai ben dudng giua, deu
lien quan ve phfa trong voi khi qudn, ve
phia tren-ngoai voi tren eua cd vai-
mong, va ve phfa duoi- ngoai voi cd lIc-acJn-
mongo Tuyen giap trai dai tu mQt phan ba
giua eua slfn giap ve phia tren, xu6ng Wi
t.$.n vong s/l-n khi qudn thli 5 thu 6,
tudng ung voi cae aot song c6' 5 aen co' 7
(C(;-C,) ve phia duaL Vung khi-thljc qudn
hinh chu nh.$.t, giai b phia tren bdi s/l-n
nh!in, d phia duoi bdi khuye't anh m(,1ch
eanh cua bd tren xudng lic, va d hai ben bai
hai dudng th&ng n6i giua cac khdp lie-don
voi bd ngoai cua c&m.
Tuyen giap
La mQt Cel quan Ie, a phv nu ph at tri@'n
hdn so voi d nam gioi, lam eho c6 e6 hinh
tron deu dJ:j.n hdn va to hdn. Tuyen giap
hinh chu H gam c6 hai thuy ben, hau nhu
bAng nhau, hinh thap ba (voi mQt e\l'C
nhQn {j tren va mQt evc to (j duoi coi nhu
day thap). Hai thuji ben cua tuyen n6i voi
nhau a giua bAng mQt eo trung gian. Ngoai
ra, con e6 mQt mom thap (gQi Ia thap
Lalouette), thap nay khi c6 thi xufft phat tu
eo tuye'n ho!}e thuy trai, rai di len tren
tOi phia xlldng m6ng (hinh 60).
Eo tuye'n giap: eo tuyen giap nAm d
phia truoc hai vong s/l-n khi qudn tren
cung, d6i khi e6 nAm eao a phia tren
81
sun nhan. Vi lien quan giua eo tuye'n giap
v{ji khi quan, nen thu thu*t rnb khi quan co
hai tren-eo va dudi-eo. Eo
tuyen giap n5.m cach khuye't t'inh mc;zch
ednh eua xtMng Ile tit 2,5 de'n 3 em vil phia
tren, va d,ly 18. rn9t m6c quan trQng d.n
phiii biet khi him thu thul).t rnd khi quan.
Ve' phia trude, eo tuye'n giap dUQ'e ehe phu
bdi eae ed zte-gicip, cae mc;Lc co' nong va mc;ze
co'giila, ed bcim da c6', va da.
Cite thuy ben tuyen giitp: die thuy
ben tuyen giap la hai kh6i tuyen dai thea
ehleU tren duai, vai ba m$t bm la mi;it cd
(tue tntae-ngoai), m(it thanh-khf qudn
(tue rn$t trong) va m(it mr;teh mau (We
sau); moi thuy ben co rn9t qte tren nh6 hdn
VR mQt eife dudi to dU<;le coi Iii day.
* M(it trudc-ngaai: lien quan qua mQt ldp
mt) lien kct ma vdi ed zte-gicip, ed zte don-
m6ng va cd vai-m6ng, cae ed nay deu dUde
baa hQc bdi can eri'giila (fascia calli media) ..
* M4t sau lrang: lim quan voi vong SlJn
khf quiin thu nh[{t, voi s1,ln nhlin, va s1,ln
giap. (j phia sau, nay di qua ra sau khi
quan, gan thlje qudn, va lien quan vai
eae thanh phan nam trong khe giua thuy
ben tuyen giap va thve quan la day than
kinh thanh quiin dllJi va chuai hQ.eh bc;LCh
hllyifl khi quiin.
* M(it sau eua thuy bm tuyen giap lien
q uan vai b6 mc;zch than kinh co', Ia
voi dng mc;Lch eanh gar: (eanh chung).
* C!Lc tren cua thuy ben hdi nh9n, 18. vi
trf d do, d(mg mc;Lch giap tren, nhanh eua
d(jng rnc;zch canh ngaai, ehui qua bao tuyen
glap VaG trong tuye'n va toa ra cae
nh,inh, ehu yeu 18. d ml)t truocngoai eua
thuy ben eua tuyen. D9ng rnQ.eh giap tren
e6 finh rnQ.eh eung ten va cae nhanh cua
day than kinh thanh quan tren di kern.
Nhd nh ngadi cua day th:ln kinh nay (gQi la
nhanh nhlin-gi6p) di eheeh tit tren xu6ng
duCi-j 6 tren eua thuy ben tuyen giap
tal cd nhan-gidp.
* Cl/c dllJi cua thuy ben, binh thu'dng
nftrn c{\eh 1,5-2 em d phia tren xrtdng ztc
(incisura jugularis: khuye't tinh rnl;leh canh).
82
Miing lien ket bao bQe tuyen gi:ip bao gam:
- Baa trong ehinh th ue (baa rieng eua
tuye'n giap), la rnQt lop rna lien ket sQi xd
dinh vdi nhu rna tuyen;
- Bao ngoai quanh tuyen giap, xuat
ph:it tit mf7c co' giua.
Bao quanh tuyen giap (bao xd hoQ.c
baa ngoai): khac voi baa trang chinh thztc
(baa trang rieng) eua tuye'n giap, bao ngadi
quanh tuye'n bao bQc than tuyen, va dfnh
voi baa trang. Baa ngaai quanh tuye'n la
rnQt la rna lien ket sQi Xd, ve phia sau-trong
thi bao nay dai biln hdn con tren cae ph:ln
can chi la rna lien ket rfft thua, baa
ngaai quanh tuye'n do rna lim ket la til
nhieu ngu6n g6e khae nhau dong d;;ic 1?-1.
Baa ngaai quanh tuye'n, tren tht,rc te, Iii slj
n6i tiep giua cae mang lien ket (j each nhau
dUdi day:
- ve phfa truoe, 113 rnQ-e bao ed uc-giap,.
nay eilng chi Ia rn9t ehe eua mc;ze c6' giita;
- ve phia ngoai va phia sau, Iii baa mr;reh
than kinh eua b6 tlnh-dng mc;Lch ednh;
- baa dqng mQ.ch canh (vagina caratica);
- vil phia trong, baa ngodi quanh luye'n
giap 113 nhung la. rna lien ke't bao quanh
thve quan va khf quan, va cilng 113 rnQt
ph:ln eua baa tr;mg. Bao ngadi quanh tuyen
giap can dUQ'e tang cUdng bdi rna quanh
rnQ.eh rnau eua 4-5 euong mc;Lch eua tuyen.
Nftrn sat voi phfrn quanh khi-tht,re quan eua
baa ngoai tuycn giap co nhung la rna hEm
ke't dong dQc dUdng di eua cae ddy
than kinh qu(it ngrt(jc, day th:ln kinh nay di
d phia ngoai bao tuyen gi{ip, niim giua khi
quan va tht,re quan. De vao dU<;le tdi day
than kinh quoilt ngU<;le, tren day thfrn
kinh nay d phftn gii1a va tren ella c6, thi se
phai pha va bao ngoai tuyen giap va rnd
khaang gian-baa eua tuye'n (khoang gii1a
bao ngoai quanh tuyen va baa trong rieng
cua tuyE(n). Nhie'u 13. s<;li xd truoe s6ng di
kern ea dng mc;Lch giap drtdi va vong tuyen
giap eua chu6i than kinh giaa cam. 0 vi tri
eac 18. rna lien ket nay n5.m sat nhau, thi
chung tQ.o nen rn9t mang duy nhat b5.ng
each dinh lien voi nhau, va tang eUdng eho
bao xd eua tuyen. DQe theo nhilng eau true
nay. nhung chat djch tich t\,l ho;)c ap xe 0
khoang gian-bao tuyen giap co thli Ian trim
xu6ng toi t:)n phan trm trung that, vao
viillg c(f b('ic thang-e(Jt so,zg va van
tntdc .<;(;"1Ig va k/wang trUde song.
- ve phia tren. baD ngoai quallh tuye'n
aiop tie"p t\,lC di len toi xUdllg mong va bam
\'10 xlfdng nay.
- d phis dudi eua eo va qte dUdi thuy
ben tuyen giap, bao tuyen giap 11).1
ban vong quanh eo tuyen va cac thuy ben,
U)O nen me?t tlli eimg. tui nay bam vaa khi
quan (1 phia sau, va tre?11 Ian voi phan con
1,)1 eua lit InO lien ke! trude-khi quan. La m6
liell he! dltdj -eo tuycn giap thli nhu
rncjl 1ft rna dltng ngang duy nhat, kea dal toi
trung tluJl va dUc;lC me?t so tac gia gQi la
\:). uiapngoc:zi tam a giG:a baa ngoai
quorzh tuye'l giap va baa trong lIqle 81/ (baa
ricng) Ikl. hho(wg quanh luyelt giap
khoallg luye'l giap, khoang nay, tuy co cac
me.1eh mau eli qua, nlll.tng th(tt s\11a me?t ldp
boc tach trong phau thu(tt, tuy nhien, b
phia tnfoc, phia duoi va phia sau-ngoai thl:
boc tach hdn. Dall moi eua dUdng vaa
toi boe tach eua tuyen Iii. dic cd lic-
gicip. vi cd nay dinh voi baD quarzh luye,z
giap cht)t ehe hdn sa voi phlin con cua
nl(lC co' giita, Xac dinh dUc;lc hai cd lic-giap
vn di van dUc;lC m(tt sau cua chung, voi lOp
rna lien ket phl,l thue?c, se dAn chung vao toi
klzoang quanh tuyen giap. Ngoai ra, baa
quanlz luye,z giap con ket noi chi! voi
ldp cio IIgoai clla khi quan va tht,re quan va
kh6i tuyen va cae baa eua no voi nhJn
va khi quan. Do do, a day b6c tuyen
trong baa (ne?i-bao) th(tt s\1 la kh6ng thli
thl!c hi(m dUc;lC, va colaeh van khaang gian
bao tuyen iii. hanh de?ng nguy
Tuyen g iap (t r <;a. n g) lien quan
m(tt thiet voi tuyen giap, Cac tuye'n. C9n
giap tr;lllg la nh ung tuyen nhi). thong
thUdng c6 so' IUQng Ia bon tuyen, moi ben co
hai, me?t tuyen tren va rne?t tuyen duoi.
Cac tuye'n. c91l giap tr;lng !a ndi co rat
nhieu bien giai phAu hc;>c.
Doi tuyen dl1di co nam a gAn
C1/e dUdi eua cac thuy ben tUye'l giap, trong
goe hQp boi tuyen giap va tlli/e quiin,
nAm b trong be day eua baa tuyen gidp, a
khu v\1C ben trong hdn, gfin ndi d(mg nu;teh
gidp dl1di chui vao tuyen. Doi tuye"n cn
giap tn;mg tren, khi nAm 0 ngang mltc cua
m(\.t truoc-ngoai S{LIt nh6n, thi dUc;lc gQi la b
vi tri cao (Silveirs); nhUng cac tuyen nay
thudng hay b vi tri thap hdn, ngang mue cua
vang Sl:ln khi quan thlt hai, V! tri nay dUc;lc
gc;>i 13 vi tri ben trang (Crisoli). Rat hie-m
trUdng hc;lP, tuyen co th& co vi tri nqibaa
ho(\c niji-tuye'n. co thli giG: cac tuyen
c4n giap In;l1lg, trong ph au thu!).t cAt tuyen
giap gan toan be?, nglloi ta phai chua ra dijng
m(lch gidp tren va chi thAt chc;>n lQc rieng
nhcinh lntdcngodi cua dQng mQ,ch nay.
..
,,,
voj bao mq.eh eua co', Tren rnQt thiet do .,
ngang ce), toan bQ nhung ldp rna lien ket mo
tn d trim ra nhu me?t la mo him ket '
nfun ngang. do d6 mQt so tac gia mo ta
nhG:ng cau true nay nhtt me?t tht,rc thli rieng
bit. gQi In can co' ngang, de?C doi voi la
gilta cua ml).C co (m;lc co' giiLa).
Ve phia ben trong va phia sau, thi
khoang qIJarzh tuyeiz giap dan dan thu
va mat hAn do bao qualllz tuye'n va baa
rieng cua tuyen dfnh lien voi nhau, t!;lO nm
m(>t Iii rna lien ke't duy nhat, la nay dinh
iuon ca voi IJp ao ngoai cua thanh quan va
khi qufl.l1, La rna lien ket nay th\1c s\1 trb
thnnh me?t be? may nang do, ket n6i toan be?
"
"
Hinh 60. Chyp nhap nhay quet tuyen giap
83
I
Cac tuyen qin gwp tn;mg thudng hay
dliQC nuai dliang bai cac nhanh cua a9ng
m(J.ch giap dl1di nhat; mai dQng
nuai tuye"n deu la mQt dQng mq.ch tiji.n,
khang c6 nguon n6i tiep nao bu khi
thAt. Nhu viji.y khi thAt cac dQng cua
tuye"n giap, c6 gay ra tinh tr\1ng tuye"n
giap bt d.t sinh ly do thie"u cap
mau; khi dt thuy ben tuyen giap toan bQ d
ngoai baa quanh tuyen thi cung c6 dftn
toi h$.u qua nhu tren, do d6, khi phftu
thu?t phai giu l\1i mQt "tudng" nhu rna a
phia sau (mQt lOp mong nhu rna d ph.n sau
thuy ben tuye"n giap) bao nhung
nhanh tuyln cua dQng giap duoi, d6i
tuyen e(in girip trc;mg dl1di, va day than
kinh thanh quan dudi.
),Ie"u nhi.1ng thanh phan n6i trm bi t6n
th liang, thi se din tal bie"n chung sau m6
1a chung co cung cd, bien chung nay c6 thJ
tranh duqc bttng cach chi th&t rieng nhanh
trudc-ngodi cua dQng m\1ch giap tren va
chua nhanh sau,
Cae mau va day thi1n kinh
eua tuyen giap
Tuyen giap la mQt co quan rat phong
phli m\1ch mau, Kich thuoc cua tuye"n giap
thay d6'i tu)' theo luqng mau duqc cung cap,
trong trudng hqp huyet ap -a phan dftu-c6'
tang len thi tuyln gicip c6 dliqc
mQt luqng mau thua du, rna no se gui trd
l\1i tim, xoang canh tham gia vao co che"
dieu hoa luu luqng mau nay. Mai dQng
mq.ch trong b6n a9ng mt;Lch giap deu c6 mQt
kich thuoc long m\1ch ngang voi mQt a9ng
m(J.ch quay. Nhung dQng m\1ch giap cung
cap cho tuyen giap mQt luQng mau b&ng voi
luqng mau rna cac a(Jng mt;Lch nao cung cap
cho
Tuyen giap co nam cuong mt;Lch: d m6i
ben c6 hai cu{/ng ben va chi rieng mQt
cuong dudi.
>I< Cae dl)ng mgch
1. D(mg mg,ch gicip tren tach ra tu
truoc cua d9ng mt;Lch canh ngoai d cach
phfa tren cua ch6 phan doi cua d(Jng mg,ch
canh goc 5 cm. Moi dftu dQng giap
tren di ngang a trong vung tam gicic aQng
84
mr;teh canh, roi Wi gan tuye"n glap va t$,n
het b&ng cach chia ra hai nhanh cung d q(C
tren cua thuy ben tuytn giap.
Trong vung tam giac a9ng mQ.ch canh,
dQng m\1ch gia.p tren lien quan ve phfa
ngoai voi cac lOp co m\1c va da che phu vung
nay, va ve phia trong thi dQng mf,lch ap VaG
thanh quan, d t.rm ngoai cua thanh
quan dQng m\1ch di kern voi day than kinh
thanh quan tren.
o dO\1n gan tuye"n giap (ciji.n.tuye'n),
dQng m\1ch giap trm c6 Hnh m(lch cung ten
di kern cung voi nhrinh ngoai cua day than
kinh thanh quan tren, tat ca h9P thanh
cuong mQ.ch than kinh trfm cua tuye'n giap;
cu6ng nay lien quan: d phia ngoai voi cd !Ie-
gicip va bftlng tren cua cd vai.m6ng; d phia
trong voi mung gidp-mong va sl:ln giap; d
phia truoc voi bd sau cua cd gicip-m6ng; va
d ph fa sau voi- b6 tLnh-a9ng mt;Lch canh.
DQng m(lch giap tren tach ra nhung
nhanh bm sau day: nhanh dl1dimong di toi
cac cd duoi-mong, nhanh giua cd uc-aon-
chum, aQng mg,ch thanh quan tren chui qua
mung giap-mong cung voi day thftn kinh
cung ten va ph an nhanh cho thanh cua
thanh quan, va nhcinh nhdn-giap n6i tie"p
voi nhanh cung ten ben d6i
Nhung nhimh cung cua dQng m(lch giap
tren la:
- Nhanh trong, tie"p h.lc hliong di cua
dQng m\1ch chfnh, di thAng dung - xu6ng
phia duoi, d9C theo thuy ben tuye'n gicip va
cung b:lng each n6i tiep vdi nhanh cung
ten ben d6i t\10 thanh nor tie'p tren-eo
(tuyen giap);
- Nhanh sau, ch\1Y d9C theo sau
thuy ben tuye'n giap va n6i tiep voi nhanh
sau cua dQng mg,ch giap dudi cung ben;
- Nhanh ngodi, toa nhanh d m(lt truoc-
ngoai cua thuy ben tuye"n giap;
DQng m(lch giap tren nuoi dUdng hai
phftn ba tren cua tuye"n giap va mot phan
cua eo tuyen giap, cung voi thanh cua
thanh quan.
2. D9ng mt;lch gicip dudi, trong hftu het
cac trudng hQp tach ra nhu mQt nhanh ben
cua than d9ng m(Lch gicip-co', rat hie'm
trudng hqp di;mg m\lch nay tach ra trlfc tiep
tU d9ng m(}ch dudi don. Dong m\lch giap
dUdi cung c6 t\lo nen mot than chung
vdi bat cu nhfmh ben cua dong m{lch
dUdi Qcm'u,. Ve m$.t ngo\li khoa thi dang chli
y hl. trudng h<;lp dQng m\lch giap dUdi tach
til di}np mQ,ch duai don cung mQt than
chung vdi d(jng m(Lch d6t s6ng. NgL1di ta da
thay c6 6% 56 trudng hQp, d dO\ln goc cua
than chung cua d(mg mqch gidp duiii vdi
df)ng mr;tch dot s6ng hinh thanh mQt non
d(jng mr;tch.
DL1dng di cua dong m\lch giap duai dut;1c
chia ra la.m ba dO\ln.
DO\ln dftu la dO{ln dung dQc, dong
m{lch du't;1c phil bdi m{lc trUdC song va rna
md, va di qua giua b6 m{Zch than kinh co' vii
dQng mr;tch do't song (d phia trudc-ngoai),
rbi t?o thanh dO\ln cong thu nhat duai-
trong, d phia dudi cu dQng m(}ch canh rna
di;mg m{lch giap dUdi kh6ng bao gid tai gftn
vi n6 di cach xa cu d(jng mt;Ich canh tU 1
den 3 cm, trung binh la 1,5 cm.
- DO{ln thu hai la dO\ln nftm ngang,
d(>ng m\lch giap du'di t\lo nen m{lt dO{ln cong
thu: hai ra phia trL1ac, va b:it cheo mi)t sau
cua dQng mq,ch canh goc va m*t trL1ac cua
d(jng m(Lch dot seIng. Tuy nhien trong 12%
56 trL1dng hdp d ben trai va 3,5% so trL1dng
h0P d ben phai, di;mg m{lch giap duai b&t
cheo phia sau dong m\lch dot song, tu), thea
cac bien ve nguyen uy cua d(jng m(}ch
piap dudi va tuy theo muc dot so'ng dL1ai
cung (Co ho$.c C
5
) co [6 ngang ma d(jng
mt;Ich dat song chui vao. Trong dO{ln nay,
d(>ng m\lch giap dL1ai dinh vai m{lc co'sau
va quai than kinh giao cam va lien quan
gdn vdi h(}ch giao cam cd giila. d day, dong
m{lch tach ra nhimh cho chu6i giao cdm c6.
Dieu nay giai thich t{li sao khi th&t dong
giap duai co gay ra nhung t6n
thudng d chu6i than kinh giao cam ca'.
'b Cac tac gia Phap rna tll m! nhanh cua d(Jng mi;Jch d!J(Ji
don, gOI la tMn giap-nhi c6'-vai la rn{lch chung, t(r
xuat phat 4 nhanh cung, rna m9t trang s6 nay la
dong mi;Jch gi'ap d!ldi'
- Tdi bd trong cua a(jng m(Lch canh gtfc,
thi dQng m\lch giap dudi l!ili t\lo nen dO\ln
cong thu b.a, 15m len phfa tren, va sau do
thi ho$.c dQng m\lch giap dudi phan nhanh
cung, trong 70% so trudng hqp, ho$.c di
them 3-4 cm nua nhu mQt than dQng m{lch.
a dO\ln thf.t. ba nay, d{lng m\lch giap dL1ai
tach ra nhanh ben cho tuye'n cn giap
trQ,ng, va c6 lien quan vai day than kinh
'qui;it ngu(Jc. DQng m\lch bao gid cung b:it
cheo day th.n kinh d bd sau cua tuye'n
giap. Bien sau day hay g$.p hdn: day
than kinh qu(it ngu(Jc phai bcit cheo d phia
trudc than dQng m\lch giap duai chu khang
belt eheo nhanh cung cua no; con day than
kinh qu(it ngu(Jc trdi thi a phfa trong
hdn vii bAt cheo phia sau dong m\lch giap
dL1ai d ph.n ba trong cua n6. DO\ln thu hai
va thu ba cua dQng m\lch giap dL1ai bao gid
ciing lien quan yai mi)t sau-dudi cua thuy
ben tuye'n gidp va dO\ln thu ba cua dQng
m\lch nay la n&m trong bao eua tuyen
(nQi-bao).
DQng m\lch giap duai tach cac nhanh
chokhiqudn,hau,vathcquan,khinhung
nhanh nay kh6ng xuat phat tU mQt
trong nhung nhcinh cung cua dQng m\lch
giap duai.
Nhung nhanh cung eua dQng m\lch giap
duai gam co:
- Nhdnh sau di len tren thea biJ sau eua
thuy ben tuyen gitip t\lo thanh noi tiep dQc d
bd nay;
- Nhcinh trong vang qua cc dum cua
thuy ben tuye'n gidp, va di len tren d9C theo
m(it trong eua thuy ben, t\lO thanh cung no1,
tie'p dudi-eo, hiem thfly. Khi co cung nay,
thl cung dUQc hinh thanh bai mQt nhtinh
trudc-trong eua dQng m\lch giap dUdi, ill dge
bd duai cua eo tuytn gidp.
- Nhdnh ngodi toa nhanh nuai duang eho
m(it trudc-ngodi cua thuy ben tuyen giap;
- Nhdnh sau, tiep t\lc huang di cua than
di)ng gidp dUdi, ch\lY d9c mfit trong
cua thuy ben tuye'n giap, n&m giua thuy
nay va khi quan, tren dUdng di tach ra cac
nhanh eho tuyen. Cac nhanh cung cua dQng
m\lch giap duai vua rna ta a tren cung cap
85
mau cho n1'1a duoi cua cac thuy bm tuyen
giap va n6i tiep vdi nhau d trong nhu rna
tuy(n va viii nhanh cung cua dgng mc;Lch
gieip tren. RiEmg phiin eo tuyen thi nllm d vi
tri "giao giua b6n dQng giap,
nhl1ng chi c6 it nhanh n6i tiep nilm ngang
giua chung a day, vi c6 th@ d.t eo tuyen
giap rna kh6ng sQ chay mau nhieu.
3. 'fJgng mc;Lch giap gii1a hoi)c a(;ng
mClch giap dUdi cung (a(ing mc;Lch
Neubauer) la mi)t di)ng m<;lch khi c6 khi
khong (co trong 10% s6trl1dng hQp); khi co,
thi dQng nay tach ra tu than a(;ng
mrp:h tay-aau hol).c tn,tc tiep tu quai a(ing
mflch chil, va di lm tren d trong lei ma lien
kit gieip-ngoqi tam mq,c tiii eo tuyin giap,
va khi co ai)ng m{Lch giap gii1a na-y thi mQt
trong hai at)ng mt;Ich gieip dUdi l<;li thudng
khbng co. Trong thiJ. md khi quan qua
eo hoi.ie dudi eo phai tranh dt phai dQng
giap giua neu thay co.
* Tinh mq,ch: ve so' IUQng, finh mt;Ich
giap gilta co thieu, co chi co mQt,
ho$.c nhieu: nhung Iuon luon la tInh m<;lch
ng.n, xuat phat tU mift ngoai cua thuy ben
tuyen giap, r6i di qua phia trudc cua dqng
nu/ch canh goc va db tn1c tiep tlnh
mc;Lch canh trong, va khong di kern viii dQng
m<;lch nao eua tuyen giap.
1tnh mg,ch gicip dUdi phat sinh tU
nhieu re, r6i di xu6ng phia dudi d trong lei
ma lien kit gicip-ngog,i ttim mg,c toi d6
vao g6c finh mc;tch dUdi aon-canh trong
van finh mc;Lch tay-aau trai.
* Mq,ch va hq,ch bq,ch huyet cua
tuyen giap va tuyen giap tr<.'lng: b<.'lch
huyet tU cac phtln ben ngoai va tren-sau
cac thuy ben tuyin girip dUQc thu
vao nhung than b<;lch huyet
47
ch<;lY theo cac
cuong mg,ch than kinh girip tren va d6 van
dic hqch co' sau (nllm d phia trong tinh
m<.'lch canh trong). B{lch huyet tU philn
trUoc va philn tren cua thuy ben ca tU
eo, dUQc thu nhi;tn vao m9t thfm bm trong,
than nay khi di qua m$.t truoc cua tuyen
giap co bi ng.t quang bdi mQt vili h{lch
47 Than huyel ia nhiing ion, thu
nhieu nhanh nho hdn n6 va IhUang diS vao
86
cd nang (nAm d giita, trudc thanh quan). Tdi
giUa tuyen giap va s\m nhftn thi cac than
na-y hQp voi cae b<.'lch huyet cua phiin
tren thanh quan va cung d6 chulJi hc;LCh
linh mg,ch canh trong.
Tu phiin dudi cua thuy ben va tU eo
tuyen giap, cac m<;lch b\leh huyet co mQt
nhom di ra phia ngoai (nh6m ngoai) va m9t
nhom vao trong (nh6m trong). Nh6m ngoai
di kern theo finh mg,ch gicip giila va dan
b<.'lch huyet ve cac ben dudi cua chuoi
cd stiu d phia trong tInh m<.'lch canh
trong). Nh6m trong thl d5 vao 5-6 h<.'lch
trung gian (trude va cc;tnh khi quan), n&m
dQc tren dUdng di cua day than kinh quQ.t
nguf1C va day than kinh phe'-vj; Cac h<;tch
nay cung nhi;m blilCh huyet tU phan sau va
dudi cua thanh qudn va tu phan trE!ll cua khi
quan, cu6i cung d6 ve chuoi h\lch cb sau
(phia trong tInh m<;tch canh trong). Cae m<;lch
b<.'lch huyet thuQC nhom ben trong co co
dUdng di khac (kh6ng de vao chuoi h<.'lch tinh
m\lch dmh trong), tUe IS. db vao cac ht;Ich
b(Lch huyr/t trung th{{t sau, rBi tU day d6 van
thiln bt;Ich huytt phe' quan-trung th{{t.
MQt bien thu nam 18. nhung m<.'lch
b<.'lch huyet tu tuyen giap d6 van chuoi h(Lch
b(Lch huye't sau hd.u.
* Cac day thdn kinh cua tuyen girip:
tuyen giap dUQc chi ph6i bdi cac sQi than
kinh giao cam (e6) khong vo myelin di theo
cac m<.'lch mau va bdi nhUng day than kinh
thanh qudn tren va audi. Day than kinh
thanh qudn dUdi lien quan vdi at)ng mt;Ich
giap dUdi (nhu da dUQc mo ta d phan tren),
phai dUQC chu. y tranh kh6ng ch{lm tdi day
than kinh nay trong phau thuat cAt tuyen
giap, vi day than kinh nay neu bi t6n
thUdng se gay ra rai IO\ln phat am. Do do,
trong trudng hQp phai thAt mQt so' nhanh
cua cuf/ng mt;Ich duOi eua tuyen giap thi
phai het suc tranh khong cac nhanh cua
day than kinh thanh quan dudi b! tan
thudng.
Khi quan ciS
Khi quan lien vai thanh quan vi
khi quan 18. mQt phArr cua dUdng h6 hap
d110i. 6 nglidi lOn, khi quan biit d.u d
ngang mue kholmg giua cae ddt song cd thu
6 va thu 7 (C
6
-C,), nhu'ng dOl chie'u nay
cung thay d6i it nhieu thea tueli. Khi quim
hE{t d ch6 n6 chia d6i thanh hai pht
(juan g6c. Vi tri chia doi nay ttidng flng voi
dOl song nglfc thfl 4 va thli 5.
Ve mi;it dtnh khu, khi quim du'Qc pharr
ra lam hai do:;tn: dor;zn co' (pars cervicalis
tracheae) va dO(ln ngljc (pars thoracalis
tracheae).
6 ngudi Idn, khi quan dor;zn cf/ da.i 5-7 em,
chiem khoimg mQt llva t6ng chieu dai cua
ca. khi quan. 6 tre em, khi quan eel
ngAn hdn, chi 4-6 em. Yang khi quan
thli nhat d ngang mue d6t song c6 6 ho$.c 7,
th*m chi ngang mue dot song ngl,lc thti
ohat (thea Corning-Hafferl). Khi quan
ciS dau til bo duoi s,!n nhiin, co mang xd
kEh noi voi 5lJ.n nay, va t<)n het d muc ml}t
ph.ng nAm ngang di qua bo tren cua can
xlldng uc. Trong nay, khi quan
tren duong giila cua ciS, nhung hdi
sang phiii di dan xuong phia ngvc, uon
theo tu the cua CQt song, tuc la di chech
xu6'ng dudi va ra sau.
Lien quan quan trqng nhilt cua khi
quan ngvc la vdi ia ma lien ktt trllac-
khi quan. Day la mQt la rna lien ket mau
(day dl}c) che phu m(it trlldc-ben cua khi
quan. Tuy nhien, co tach sau cua
Ut rna lien ket nay ra khoi mi;it trlldc khf
quan di vao khoang trlldc-khi quan,
khoang nay thong xu6ng tdi t<}.n trung theft
va la mQt ldp boc tach phau thu(Lt 1:9" tudng;
cling co thvc nQi soi trung that
cach di theo lop boc tach nay. xac
dinh Idp boc tach n&m giua la rna lien ktt
trlidc khi qudn va khi quan lam cho thu
thu<)t md khi quan trd thanh kh6ng chay
mau. M<;lt trudc cua la mfi lien ktt trlldc-khi
qudn lien quan vai tat ca cac thanh ph an
cd, va kinh cua vung dlldi-
mong, rna la rna lien ke't nay co bao
trong thu thu<}.t b9C 1{1 khf quan.
ve. phia tnioc, thong qua ia ma lien
ktt trllac-khi quan, khi quan ciS lien
quan: d muc cac vang S\ln dAu tien (vang
thu 2, 3, 4) voi eo tuyen gieip, vbi lei mo lien
ke/; giap-ngog.i tam mg.c, rna trong be day co
chua cac huyet (gQi la chu6i hg.ch
trlldc khi quan, cac huyet
tn cac thanh quan, va cac
huyet tn eo tuyen giap), voi cac tlnh mg.ch
giap, voi than tlnh m(1.ch tay-ddu khi than
nay di vuqt qua len tren can xllcJng uc, va
doi khi vdi d9ng m(1.ch gidp giiia (d(ing
m(1.ch Neubauer) khi co d{lng nay.
Ve phia ngoai, khi quiin ciS lien
quan voi nhung mau Ion cua ciS d moi
ben; dQng mg.ch canh goc hdi lui ra sau hdn
so voi khi quan va b! dily ra phia ngoa.i bdi
thuy ben tuyen giap.
Trong khe niim giua dQng rn(1.ch canh
goc, thl,lc quan, va khi quan, co dQng m(1.ch
giap dllili di qua va. phan chia thanh cac
nhanh cling d phia duoi Cl,lc dlldi cua thuy
ben tuyen giap. Day thdn kinh qu(it ngll<Jc
phai n&m d phia sau hdn, d trong khoang
gioi hJ;l.n d giua khi quan, thvc quan, va cQt
song, trong khi day thdn kinh qu(it ngll(lc
treii d phia truoc hdn, trong goc hQp
bdi ben tht):c quan va ml}t sau khi
quan. Ca hai day thAn kinh qui;it nguqc deu
bitt cheo d9ng gia.p duoi cimg bim.
Tat ca cac thanh phAn tren deu duqc
che phu d phia truoc bdi lop va da.
o ngang muc Sl;Ln nhdn (C
6
), khi quan con
lien quan voi l6 tren eua thl,lc quan.
Ve phia sau, qua thl,tc quan, khi quan
lien quan voi C9t song cd; khi quan ket n6i
voi thl,tc quan bbi rna 5qi chun va cac sqi cd
87
(gQi 1a cac day chdng khi-thc quan). Ca
hai nay dU<;lC baa bQc chung trong
mQt la rna lien ke't (gQi Ia m{Lc baa
t{Lng Monteiro), baa nay xuat phat tu
ngoai sQ, baa phu hau, thanh Ibp cia
ngoai cua hcw, rai tiep t\lC baa bQc khi
quan va th1;tc qulm va di xuong Wi
trung thift.
Cau true ella khi qwin: Khi quan co
hinh thfi nhU' m{it ong hinh tr\l, nhU'ng m{it
ph fin tU' sau cua ong thi Khi quan dU'gc
cau bbi:
- Lap niem mqc a trong cung. Niem
nay lien tie'p voi niem cua thanh quan
6' phia tren, va phu bdi bie'u mo trLJ t6ng
co long chuye"'n. Ben dubi la lop duai niem
mqc;
- Lop giua la lap Cd-slfn, hQp bai 16-20
vang s\ln khong dfly du (vi thieu a mQt
phfln tU' sau, nen m6i vang s\ln ra la
hinh m6ng ng1;ta); eae vang s\ln nay hdi
theo ngang a do;;>.n khi quan e6 va
thea chiou dQC a khf quan ngv:c; vang
S\ln thil nhat d(ic day hdn cac vang
khac. Cac vang s\ln ket noi voi nhau bai cac
day ch6ng chun (mang chun), lien tiep voi
lOp mang SLJn (ngo{Li slJn) cua cac yang. Hai
dau sau cua moi vang S\lll dU'Qc noi voi
nhau bdi mQt mang cd hQp bdi nhung sqi cd
lrdn ngang;
- Ldp ngoai cung la mQt mang sqi xd
chun, phu a ml)t ngoai cac vang s\ln va ket
noi chung vbi nhau (gQi la day chling vong)
dong thdi phu tie'p cii ml)t sau cua khi quan
(phfin Cd), toan bQ hQp thanh [dp ao ngoai
eua khi quan.
Cae mall va day than kinh dla
khi quan
* D{)ng mqch: cac d{ing m;;>.ch cua khi
quan dOf,ln c6 tach ra tU aQng m{Lch giap
dudi cling nhU' tu dQng mqch, giap giUa (khi
c6 d{ing mQ.ch nay).
88
Tinh m{Lch: d.c tlnh nilm ngang
trong khoang giua cac vang s\ln cua khf
quan, va d6 eae tInh mt;Lch giap va van
ludi tInh m{Lch quanh thl.jc qua.n.
Cac m{Lch b{Lch huye't di qua cac mang
sQi xCI va a moi ben d6 van chuoi
nilm dQc cac day than kinh quijt nguqc; a
phfa dU'bi, cac nay lien tiep voi cac
h{Lch khi-phe' quan.
Cac day than kinh: khf quan chi a se
ngu6n cung dip day th:in kinh cua thanh
quan, tilc la hai doi day than kinh thanh
quan tren va dudi.
- Day than kinh thanh quan tren, chu
yeu la th:in kinh cam giac, xuat phat tU
h{Lch dudi (hQ.ch r6i) cua day than kinh phe'-
vi, tu day di chech xuong du6i va ra trU'dc,
biit cheo eho phan doi cua aQng mt;Lch canh
goc a ngang milc sitng Zan xudng mong (m6c
gay te), rai phan ehia thimh hai nhanh
cung: nhanh trong va nhanh ngoai.
+ Nhanh trong (hol)c nhanh tren) nhm a
ben dU'bi a(jng mqch thanh qudn tren, chui
qua mang giap-mong va phan nhanh chi
phoi niem ml;lc ph.n trE!ll thanh quan, niem
eua ph.n h6u d g.n, va day ludi.
Nhanh nay thl.1dng hay noi tiep vbi day
than kinh thanh qudn dudi (qufit ngufJc)
tl;la nen quai Galien.
+ Nhanh ngoai (hol)c nhanh dudi) iJ
phia ngoai, dQc theo ch6 bam cua cd khit hau
dum, tach ra mQt nhanh un ang cd nh6n-
giap, chui qua mang nh:1n-giap r6i phan
nhanh cho niem ml;lc ph:in tien dinh thanh
quan, nep thanh am, va vung dudi thanh
mon. Ngoai ra, nhanh ngoai can duy tri
trl.1dng 11;tc cua tat ca eae eCl cua thanh quan.
Day th6n kinh thanh quan dudi (qut
ngut;Jc) ehu yeu 13. day dQng, tach ra tu
day than kinh phe'-vi: day bEm phai thi tU
phia duai cua dQng m{Lch dudi don phai,
day ben trai thi tU duai quai d{)ng m{Lch
chu. Tli nguyen uy m\y, cac day thfrn kinh
thanh quan duoi di lfm phia trm, nftm
trong g6c khi-thvc quim, day ben phai thi
di hdi chech can day ben trai thi di theo
huang thing dung. Cac day thi'in kinh
thanh quan duoi deu di qua mt sau cua
thuy ben tuyen gicip, nhung lien quan voi
d9ng mf1ch thanh qudn dudi khac nhau
gii1a day thftn kinh ben phri.i va ben trai;
sau d6 cac day thftn kinh nay di qua phia
duoi cd khit hdu dudi, roi chui vao trong
thanh quan va cung cap nhanh cho tat ca
cac cd cua thanh quan (ngo;;ti tru cd nhan-
giap), dQng tac cua cac cd nay la khep
rna thanh man, do do c6 vai tro phat am va
thd. Day th6n kinh thanh quan dudi can chi
phoi niem a phftn sau thanh quim va
noi tiep voi nhanh trong cua day thftn kinh
thanh quan tren. Tren dUdng di, day than
kinh nguQc con tach ra nhu-ng nhanh
ben la than kinh tim giila, cac nhanh khi
quan, thl/c qudn, va hau.
ThlfC qui'ln dO<:ln ci5
Thl/c qudn 1a mQt ong noi voi
hau (h9ng) ij tren va voi df1 day d duoi. Dva
tren cac vung rna thvc quan di qua, c6
phan thanh ba sau: ce,
ngvc va bl:lllg. (Chung toi se trinh bay
chi tiet hdn ve sv phan chia cac cua
thvc quan trong phfrn n6i" ve thvc quan
do;;tn ngvc).
DOf1n c{/ cua thl/c qudn nftm d lop sau
nhat cua vitng dudi-mong, phia sau khi quan
c6. c6 eua thvc quan dai 5-6 em,
dfru d ngang mue btl dudi s,!-n nhtin, each
voi cung rang dudi 15-16 em ve phia duoi
(nAm ngang muc dot sfing co' thu 6), va t?n
cung d ngang muc phAng nAm ngang di
qua bd tren cua xudng rIc.
Thvc quan nftm tren dudng giUa c6
nhung htl} sang trai. Ba trai cua thvc
quan vUQt qua sang trai so vai m(it ben trcii
cua khi qudn; can bd phili cua thvc quan thi
nftm trong g6c nhi h9P bdi khi qudn va
c9t so'ng co'.
Thvc quan cung voi khi quan dl1Qc baa
bQc bdi mQt lOp ao m6 lien ket, t;;tO nen mQt
baa sQi xd, lien tiep voi bao cua huu (ao lien
ket baa quanh hfrU) va keo dai xuong trung
that tai t$.n cd hoanh. Baa rna lien ket nay
chua dVng cD. day than kinh qu(it nguqc
(nhanh cua day tha'n kinh ph:vi), n.1m
trong g6e giua khi va thvc quan.
Thve quan c6 lien quan: d phia
truoc voi thimh sau cua khi qudn, ehi c6
mQt phftn rat hfi!p gfrn bd trai, vUQt sang
trai hdn so veri khf quan thi kh6ng d sau khi
quan. Phfa truac cua phftn thVe quan vUQt
sang bfm trili so voi khi quan nay lien quan
voi nhu-ng thanh phi'in: day than kinh qui;it
ngur;Jc trai, d(mg m!ch giap dum trai, tInh
cung ten di kern dQng m;;tch, chu6i
hf1ch b!ch huyit nAm dQc day than kinh
qui;it ngur;Jc, va sau cua thuy ben tuyin
gidp trai. Phia sau, thvc quan lien quan voi
m:)t truoe cua ci}t song co: dUQc che phu bai
cac cd va mf1c trude so'ng.
Ed trai thvc quim khong bi khf quan
ehe d phfa truoe, la bd d; di vao dt1 md thVc
quan tU bm ngoai, day la bd ph.u thu$.t
cua thvc quan.
Ed phai eua thVc quan nAm fln sau 2-3 mm
trong g6e hQp bdl khi quan va cQt s6ng cd,
lien quan a phia tn2n voi day than kinh
qug,t ngurJc phdi, vi day than kinh nay tu
dtUii di len di'in dan gi'in bd thve qUEm,
voi d(mg mr;zch gicip dUdi phdi va nhung
nhanh eua dQng m;;tch nay, toa ra nhu nan
d gilla khi qudn va CQt song co'.
Hai bd cua thvc quan e6 lien quan m$.t
thiet voi chu6i giao cam co' (h(lch giao cam
89
cd gii1a), voi d(jng mt;Lch canh goe, tlnh
mt;Lch canh trong va day than kinh ph:vi.
Do trai cua tht;1c quan d phan duoi cua
Cd con lien quan voi ong ngljc
41l
Cite mau va day th.n kinh
eua thlj'e quan e6
Tht;1c quan c6 chu yeu duqc nuOl
dLidng bdi cac dQng mt;Lch giap dl1di, thong
qua cac nhanh thljc quan tren cua dQng
mQ.ch nay: cac tlnh m:;tch gam co tlnh mr;z.ch
thljc qudn tren, dftl1 mau d6 vao cac tlnh
mr;z.ch giap tren. Br;z.ch huye't cua tht;1c quaD
dOQ.n Cd thi d6 ve cac ht;Lch cd sau.
Cac day than kinh chi phoi tht;1c quan
dOQ.n c6 la nhanh cua day than kinh phe'-vi
(X), than kinh (IX) va nhuDg sqi
cua than giao cam C6'4'J
a ong dan b\lch hUYEH Ion nha"ttrong CCI the. thu htlu het
loan b bach huyet trong cd <'Ig ali vl:lo mt tfnh m\lch "
nen co (phan dl10i cung cua co).
49 Phan th!!ln kinh giao cam cli bao g6m 3 than kinh n6i
voi nhau boi nhung /hilng (day than k.inh cO to) trung gian 99i
chung 103 /Mn glao cam co hol;ic giao cam cd.
90
91
Thanh nglfc
Khung xltdng eua ngifc (osteothorax:
fr)ng xltdng) hqp boi 12 d6i xl1dng
Sf/Un. 12 dot SO;lg va xlidng ue, cae
xti<Jng nay gioi m<.>t khoang gqi 18 "long
ng\jc". khoang nay chua cae eua ngt,1c.
Gidi IH.m tren eua ngl,tc In dot S(rng ngl/c
thu nhat (trim cung), d6i xlldng slli/It tha
nhat (tl'm cung), va khuyet tren uc
(incisura juguLaris sternalis: khuyet anh
II/cJ(-h canh cua xlidng Uc), cae Xl1dng nay
h9P thanh 16 lren cua lo'ng ngljC (apertura
thoraeis craniali,'): 16 lOng ngl!C phia dau).
Cae hach bach W '"" ,
Than duO; don phai
Cae hach bach dinh nach
Cae hach dlf(, d(in_""
Cac hach bach llQuc
Cae hach bach huyet trung
tam nach (nhom lrung lam)
Cae b<;Jch --1"=1::
huyet dU6i,: --o""':!:::::=
Cae 0
huyet nClog
I (
,
Gidi dudi cua ng\1C dUQc gQi la lo
dl.lai eua l6ng ngljC (apertura lhoraeis
caudalis: La l6ng ngljC phia du6i), hQp bdi
miii uc, biJ dlirJi cua cac xltdng sUdn dttoi
cung, dau trttoc cua 3 xttdng xUdn dttdi
cung va mom ngang eua dOL song ngljc
thit 12.
Klwang long ng\1C chua (cavum
viscerltm thoracis: khoang l6ng ngt/c t(pzg),
vttQt qua nhung gioi tren cua lo'ng ngljc
xlidng vaa dttQe rno tao Nhtt d n.hung
giai dOl;1n h6 hap nao do, mang ph6i
2
va
pho'i VLlc;:lt hAn Im tren so Va! cac xtfdng
sttdn tha nhat, dinh mang phoi co the lm
eao tdi tan nua chieu day eua xlidng don. <1
phfa dltdi c\ing gidi hlJ.-n duoi cua
khoang long ngve chua tl;1ng 13 tuy theo vj
linh mach canh trong phai
Co (rc-d6n-chum
-
Cae huy61 nm Mp
Cac hach bach huy61 canh (rc
Co ngl,fC to
Hach bach huyel gian-sU'OIl.
Hinh 61 , Cae huyet ella tuyen vii
D6t s6ng ngi/C cang c6 \.!.Ii li4u gQi I.!.I dtit s6ng /llng
93
Xoang sO'a
6ng dan sO'a -=::::t-J.<
---
\
l
Tuyen
Hinh 62. Cae tuyen vu
Co gian Sl1Cm ngoai
Co gian Sl1Cm trong
XI.IC1Ilg SlIOn Ihl1 VI
Numvli
Xoang dan sCra
Tuyt1n vii
Kh6i mO' cUa vii
XlfOflg slIOn thl1111
dOng mach,
SlfCm
Xl1OflgslfCmlhl1Vll Congl1c
Hinh 63. Tuyen vu - thiet do dge (eau true)
tri clla cd hoanh, cd nay co lm cao tOi
ngang mtle khoiing gian sILitn
3
4-5.
J Khoang gmn suon cung nhU' cac co glan stJOn. d3y
klnh. d6ng mach. tinh mach 9'8n siltln trong m1 s6 lai liltu
COn gOI 1ft Mn slIOn (vi du co si/CIn, klnh lien
si/CIn .).
94
Ths.nh ngVc chinh thtre du<;!e cau bdl
nhung thanh phan sau day: long ngl,(c
xUdng, cae cd gian slLitn ngodi, mQ-c ngoai
ngt!c (ngolili-ngJ.!e), ph6n tiep t\le eua mQ-c co'
nong (fascia colli superficialis) di xuong
ngl,(C, cae cd gian slfitn trong phu bdi mQ-c
trong ngl/c (ntji-ngl!c). GiOa mlile Ilqi-ngJ.!c
va mang ph6'i con c6 IJp ma lien klt dllJi
thanh mw (tela subserosa), 18. ma lien ket
nay dinh ch,)t vui La thanh cua mang pho'i,
va cung vai La thanh mang ph6'i khi bj viem
se g,1y ra chung viem day mang ph6"i.
o thhnh np,ic, co vling vu (vung tuyen
Vu.) la vling dl).c dang quan tam v& m*t
lam s,l.ng (hinh 61-63).
Vung vu (vung tuyen vu)
(Regio mammae)
Ve m*t djnh khu, vung vu trAi dQc tren
dueJng thAng dung qua di@m giG a cae xUdng
clon, tU ngang muc xUdng suon thu 4 de'n
xlirJng sUdn thu 7, va thea ehi&u ngang til
phia trong 1'a phia ngoai tu dU:dng eqnh
x/l'(/ng Ltc tai dlldng nach trU:de a m6i ben.
Ve phia ngoll.i, tuye'n vu dIng thudng xuyen
c6 mdu Zoi vao vung naeh,
Vilng vu v& chi&u sau tien toi s:ft mQ.c
eua cd ngl/c to, nhu vQ.y, vung vu du'r;le ngan
c{\C'h v01 cac xU:dng sl1dn va die khoang gian
sltiJn bili nhung thanh ph:in giai phftu tQ.o
nen thanh truoe eua h6' naeh,
Co hai tuy{tn vu (tuyen sua). Tuy nhien
d6i khi e6 gl)p C{iC tru'dng hr;lp tuyen vu
thiLa (da vu) ho?c chi' e6 mQt, ho$.c thie'u ca.
hai tuyen vii (t(it kh8ng vu).
Hinh th@ eua vu nlt thay d6i, thang
t.hu'dng nhat In hinh ban du, dai khi hinh
qua 1e, hinh rna ho*e hinh tn,!.
Kfch thuoe eua vu thay deli thea tu6i,
tlnh tn:l-ng 15' (co thai, sau de) va theo
tUng di nhfl11 khae nhau, Truoe tu6i dl)y
thi. t.uyen vu chua phat tri@n, tui tu6i d*y
thL tuye'n vu moi ddu philt t.ri@n day du
hOn. V,l. sau tu6i man kinh thi tuye'n vu l<il-i
thofli (hinh 62).
() trung tam clla ph:in da phu tuye'n vu,
e6 num vu (papilla mammae) bao xung
quanh b6i Quang vu. Quang vu h1 mQt vling
hinh tn'm bao quanh day num vu, co dl1dng
Idnh tit 15-25 mm. Da trong vilng Quang
vu mong va mau do tim, tren m$.t da e6
nhieu num lOi nho, gQi la cae eu c-ua qU:lng
Vll. cae ell nay tl1dng ling voi 16 ma ella
nhung tuyen bii nhiln hdi bj phi d<il-i nAm d
duoi da.
Trang thdi ky co thai co mQt so ell xuat
0 vilng Quang vu, dut;le mQt so tae gia
eoi la eac tuyen vu phl,l, gQi la eu
Montgomery .
N&m 0 trung tam ella qU:lng Vll la num
vu. num vu la mQt num 10i hinh trV cao tu
10-12 mm va e6 duong kinh tu 9-10 mm.
Dai khi num vu khang 1ai ra ngoai ma l<il-i
lun sau vao trong (gQi la num vu hinh r6'n).
Be ella num vu go ghe, nhan nheo, e6
mau nau, sam hdn so voi mau do tim eua
qU:lng vu. Dinh ella num vu co khoang 15-
20 16, d6 la 16 md ra ngoai ella cae 6ng ddn
sita (ducti laetifcri). d dinh num vu da rat
mong, dfnh eh$.t voi cae ma ben duai, va d
m$.t sau e-ua da co mQt so Sc;Ji ed trdn t(;iO
Den ed du:di qutlng vu
1
, khi eac sQi ed nay eo
thi lam eho num vii d\1ne th:lng len.
Ma kim ke't ma a vung vu du'r;le phan
chia ra lam hai lOp: mQt lop 6 phia tru'oe
t.uyen vu (d nang hdn ma tuyen), lOp nay phat
hdn, gop ph:ln t<il-0 nm hinh ben
ngoai ella t.uyen; mQt lop khac n:1m d sau,
phfa sau tuyen vu (6 sau hdn ma tuyen), kem
phat tri@n hdn va gQi la ma md sau tuye'n vu.
Hai lop ma nay thang thudng voi nhau qua
suot be day ella nhu ma tuyen vu.
Nhu ma tuye'n vii thuQc tuyen 6ng-
nang. Nhung nh6m nang tuyen lien ke"'t voi
nhau thanh nhung tilu thuy tuyen, va
nhi&u ti@u thuy hQp thanh thuy tuyen. M6i
nang tuyen bao gam mQt mang day, kh6
ra, tren do co mQt lop te bao hinh sao
gQi la te' baa ed-bie"'u mo, co tac dvng tich
elje dfty sua ra ngoai. Cae tiiu qudn tuye'n
(ong dan sua nh6) dur;le cau t<;lO bai mQt lOp
te bao ed-bi@u rna va mQt hO$.e nhieu lOp te'
bao hinh khoi vuang ho(l.e hinh try-. Cac
ti@u thuy dUQe bo trf theo hinh nan hoa,
moi thuy co mQt ong dan sua ma ra
ngoai boi mQt 10 d dinh num vu; m6i ong
truoe khi ma ra ngoai deu c6 mQt dO<il-n
ngcin phinh to gQi la xoang dan sita. Cae
nang tuyen vu dUQc baa quanh bai ma kien
ke't mB, n&m d phfa truoe va phia sau tuyen
(hinh 63).
4 C6 t,k gill 99i co d(/(Ji quang vO la cO nOm vO
95
Tuyen vu co nhieu m.1u nha, mQt s6
mflu khi co khi kh6ng nhu m:lu nha dl1di
xudng don, xudng lic, va mElu nho duoi,
nhl1ng co mQt mElu baa gid cfmg co 13. mElu
nha vao ha nach (mElu nha naeh) di qua bd
dl10i cua cd ngt;tc to.
Tuyen vu duQc baa bQc trong mQt la
mw: do rna kien ket dudi da (h{1 bi) hoa
tqo tha nh, mqc nay c6 th phan thanh
hai phAn la m{1c truoc va va m{1c sau uu.
M{1c sau va du<;lc ngun cach vai mSlc cua
cd ngl/c to bCii mQt lop mo lien ket long !eo,
l.im cho tuyen vu di chuyn de dang so vai
lop cd (ldp mo lien ket sau vu nay du<;lC g9i
if) tiii sau vii - Chassaignae).
sau vu ve phia tren c6
vao mQ.c cd ngt;tc to, th<)m chi vao c6t mSlc
(mang xudng) clla xudng don, dang thdi
cung noi voi m<;tc trl10c vu t<;to thanh m9t
day ch5.ng treo st;t eua tuyen vu. Neu
d,1y chAng nay bi daD, gian, thi se gay ra
chung sa tuyen vu (vil tinh tr<;tng nay
bi&u bdi num vil bi 15m xu6ng, kern
thea vai vu phi dSli dau (chung dau vu).
Cae mall va diiy than kinh
cua villlg vu
*' Cac ai)ng mc;wh xuit phat tu ai)ng
mg.ch vu trang, la m(it nhanh cua di)ng
m(Jch dUdi don (chu ye'u nu6i dl1dng phAn
trong va tren cua tuyen), tU ai)ng m(Jch va
ngadi (con gQi la aQng m{1ch ngl/c ngaai) ,
mQt nhtmh clla ai)ng mr;zch nach (chu yeu
nuoi dudng ph.n ngoai tuyen), va tu nhung
d{)ng mr;zch gian slfdn thong qua nhung
nhanh xien nuoi dudng ph.n sau
cua tuyen).
*' Cac tlnh mg,ch ch<;ty theo huang nguQc
lQ.i vai cac dQng m<;tch Wdng ling.
* M(Jch b{1ch huye! (hinh 61): dl1Qc phan
thanh ba nh6m: ngoai, trong va duai. Nh6m
mSleh bSlCh huyet ngoai dim b\lch huyet Wi
nh6m ngl/c cua chuoi hr;zch neich; nh6m
trong dan bSlCh huyet ve cac hSlCh b\lch
huyet tren dudng di ella di)ng m{1ch va
trang; con nh6m dudi dan b\lch huyet tdi
cac h(Jch bg,ch huye! neich va dlfdi aon.
96
Cac m\lch bSlCh huyet cung hinh thanh
mQt llfdi nang va mQt IILdi sau. Ludi nang
bao gam hai dam rai, aam rat bi va h(J bi,
cac dam rai mSlch b:;tch huyet nay mau hdn
d vung Quang va. Luai b(Jch huy{/t sau
thi nAm ij giua va baa quanh cac tie'u
thuy tuyffn.
M\lch bi,lch huyet di tU cac h.1ai nay c6
phan ra lam hai dudng chinh va ph1,l:
- DlfiJng chinh la auiJng nach va ngl/c
trong (vti trang). Cae m\lch b\lch huyet di
thuQc aILdng nach d vung bd ngoai cua
tuyen vu se di Yang qua bd duoi cua cd ngl/c
ta (d6i khi di XUYEm qua cd nay) va tai cae
hSleh bQ.eh huyet a h6 nnch (chuoi hoi},c
nh6m h{1ch nach), ehu yeu la nh6m hr;tch vu
ngaai (nh6m hSleh nftm theo di)ng m(Jch vu
ngaai hoi},c ngl/c ngadi), nhung cilng co thJ
tai nh6m trung tam, nh6m h(Jch vai va
nh6m dum don. Cac hSlCh b;;tch huyet nay
chu yeu thu nh$.n bSlch huyet d phftn til
ngoai cua tuyen VD.. Tu cac h(Jch nach b<;tch
huyet se tiep t\lc dl1Qc da.n ve cac hr;tch b(Jch
huyet tren aon.
Nhung h(Jch vu trong ho<)c cr;tnh rIc nAm
d9c tren dudng di cua di)ng m(Jch vu trang,
cac mSlch bQ.ch huyet db' ve chuoi h?ch nay
xuat phat tU 1um b(Jch huye! sau clla tuyen,
ehu yeu la thu9C mia trang, r6i tU cac hSlCh
vu trong b(leh huyet dUQe dan tdi nhung
hSlCh nAm ij phia trong nhit cua vung tren
don, ho{lc dUQe d5 trt;tc tiep vao a'ng ngl/c (d
ben trai) hol)c VaG ong br;rch huyf/t phdi 5 (d
ben phai).
- DuiJng ph 13. dudng trt;te tiep da.n
h(lch bSlCh huyet Wi cac hr;rch tren don
(Mornard), baa gom nhung mSlch bQ.ch
huyet di xuit phat tu ph.n tren clla vung
vu (vung vu dUQC chi a thanh bon 6 bai hai
dudng th.lng dung va nAm ngang cAt nhau
d mim vu), cae mSlch nay da thftng vao cac
hqch bg,ch huyit tren aon, hoJ:i.c nAm d
hoJ:i.c d duai vimg xUdng don.
DlfiJng nach trung ttlm-ngaai (Gerota)
la dudng da.n b(lch huyet tu mQt ben vu
" Trong tai litiiu nay. eng b,!,ch huydt ph?Ji dllOC tac gia 99i
tim trnh b{Jch huydt Ion (greallymphalic vein).
",ll1g ben (ttli dt1 tdi c:1c hqch nach ben
dr;i
DUlin;.; phu dlfdi, kern ph6 bien hdn,
xU{lt ph,'tt tU phan d1.16i ella vung vu va dan
hach huyet t6i cac hQ-ch nhm d phan tren
ella ("(i tluing b(mg.
j{6 rang lD. each phan b6 cae vung
huyct eua vu lam eho ph au thu:}t vien g.$.p
kh{l khtlO Wn. khi phiii cih tuyen vu ca khai
(t08n bi)) cung vO'i toan bi) nhung nhung
hw:h b:.1Ch huyet thu b
0
eh huyet eua
\'llllg. khi ruyen vu b1 ung thlt; nay dai
khi the thtjc duqc. Do d6 chftn
do,ll1 ung thu tuyen vu bui)c phiii duqc
thuc hien s6m nh1t khi co tilc Ia vao
gini ctOl.ln m;) nhung nhom hq.eh b:;teh huyet
COll chua bj eli can tbi, nhat la cae h{lch cua
chu/;i L'U trong.
"' Cflc day than kinh cua tuyen vu xuat
ph,\t tu cae day than kinh gian sudn, cac
ct6i d(lY than kinh gian sl/rJn til thli II t6i
thu VI, tU cae nluinh tren aon cua aam roi
than !?inh c6' va tu cae nhanh ngl/c cua dam
nii thein hinh canh fay. Cae sqi than kinh
t/qlc v(it thl. di thea c:1c di)ng m9.eh Wi
tuye'n vu,
Khoang ngl!c
(0 ng\1c)6
() ng\ic c6 gi6i h0n tren va du6i la hai io
ng{1c lrl}n va dUdi ([0 tren va lo dUdi cua
/(1n,I<,' ng{lc), 6 phla tnt6c, ben thi 6 npjC
lhi(,iC glfji h0-n brJi xuring ltc, cac xudng sudn
\'8. cie cri {[ian surln, can 6 phla sau thi b6i
('(d ,wfng ngl/c: 6 ng\ie la mi)t khoang chua
(',ll1g, dl) c6 nhi4u (Cd quan ho$c
thilnh phan) khae nhau (hlnh 64, 65, va
hin11 120).
l\10t so d.C trong {5 ng\ic dUrjc bao
bQc biji thanh mQ-e (nhu ph6i va tim), can
.' I J. hoac khoang, hoac hoc 18 ba tlI Viiit dung de dieh tU
Latinh cavum, co nghTa la mt kho2lng trang, co ho;[le khong
chera cac thanh phan d ben trang. Viii thai quen trang ngon
ngCi glai va y hoc, cae lac gia sii dung ba 111 nay
thay the nhau tuy thea hoan canh vi dl,l. h6c h6c mai,
khoang hau. khoang thanh quan, 6" ngl/C, 6 pMc m.;Jc.
d.c t9-ng khae thl. chi c6 ma liiin ket dUdi-
thanh mqc baa bQc,
C6 hai thanh mqc: mang pho"i (ho.$.e phe'
mqc), bao bQe quanh ph6i, va mung ngodi
tim ngoQ-i tam mqc) baa bQc quanh
tim, do d6 nen ba 0" thanh mQ-C 16n, Cae
cau truc giai phau nam trong khai mo Win
ket dudi thanh mqc n6i chung keo dai theo
ehieu dQc tren-duoi, va ma lien ket t9-0 nEm
a xung quanh cae cau truc nay m!)t ldp ao
lien ket (ao ngoai), va dlC day chang, ho.$.c
qp trung thanh mo lien kc't cua trung tha't
(lamina fibrosa mediastini: lti s(ii xri cua
trung that), va mo lien ket dUdi thanh mQ-c
(tela subserosa: lap dudi thanh mqc), lien
quan mQ-t thiet v6i thanh mQ-e, 100p ma lii?m
ket du6i thanh mQ-':: can b.lo nen mqc n(ji-
ngl/c va bao xa ngo(Li tam mq.c.
,
Mimg ph6i
(Ph"
Mang phi;i (phe mQ-c) la thanh mqc bao
bQc quanh ph6i.
Mang pho'i bao gam hai Hi: la tq.ng, bao
bQe trlJC tiep xung quanh ph6i (dinh sat vao
nhu ma ph6i), va la thanh 16t trong ella
thanh ngl/c, sat voi la ma lien ket gQi 10.
m(Lc nQi-ngl/c. La thanh va la tSlng eua
milng ph6i lien tiep voi nhau d vung ron pho"i
t:;w nEm mi)t thanh lien tl,lC, va gidi d
giua hai 18. m9t khoang ao, toan toan kin, gQi
103. 6' mang ph& (ho.$.c o'phe'mqc).
Theo dinh khu, th1 la thanh cua mang
ph{5i (can gQi la phe' mqc than h) bao gam
nhung vung sau day: dOSln 15. thanh phil
m:).t ben cua c(U so'ng, cac xuring 8udn va cac
khoang gian Sl.tdn, va mQt ph<in xudng ltc,
dOl.ln nay dU(jc gQi la mang pho"i Sl.tdnc(jt
so'ng (pht mqc suan-d)t so'ng) (pars
costvertebralis pleurae parietalis: phan
sl.tdn-c(jt song cua pht mqc thanh), dOQ-n 15.
thanh phu m(lt tren cd hodnh dU(jc gQi 10.
mang phrfi hoanh (phe' nlq..c hoanh (pars
diagphramatica pleurae parietalis: phan C(i
hodnh cua phe' m(LC thanh), dOQ-n Ia thanh
97
llH-lng phoi ehe phu nu).t ben eua cue thanh
phiin nt.m cf vung giua cua long ngt,tc (trung
th:'l'lL lu'C III dic thanh phall giua hai
phoi (quod ill medio stat). nay dl(<;IC
J.!qi Ii'! mimg ph6'i lrung th(j't (phe'mgc trllllg
(hri'n (]Jars mediastillalis pleurae paricta.lis)
phon (rung thi/l ClIO. pltif tn(IC tlianh): trang:
nily phe' m:,lC thanh co mQt phan giap
vejj /1!illlg ngoai tim (lIg0g,; tam mgc). che
phu bao xCI cua ngo::n tum m<)c, va ngftn
t:'I(:h phan nay CUll trung that voi e[le i/
//Ifill!: phf/i (binh 6668).
Dng mach chu I.n--
Cae nhanh eua tinh m1,lch Clla {a !rong g''")-4
La thanh eua mang phol khi tit
mQL nay eua thanh ngl,tc sang mt),t
khac thi nen mQt goc /lhj ho::,'tc lui
cimg, gqi lit lui cung phil' 1n(IC
1
Tui cimg
sttCfn-trulIg thfl't dl1(1e t:;to nen do phe' m\lC
phu cac xUdng sltdn sang thanh pht m(IC
(rung thlit, t!j.i cUllg hounh-(rullg th{/t du'Cjc
t\lO nim do phe' nl(lC hoonh chu),cn tiep
thanh phfJ' I7l{lC trlwg Ih6'1, va lui cung
sltiJrt-c(J1 SO;lg dlf<;1C t {lO nen khi phe mry.c
phu dlC, xlidng sudn Il),t len phu m:)1 ben cQt
songl!, d dm_tn lrung lhei't, l:i thanh mang
phoi HI lien l \Ie, nhung laeh vao khe giua
,--- TInh durn don Iral
Ph6i Iral
DOng phOi
6 mang ngoal tim (O ngoai tam mac)
6
Mang
ngoai lim tam mac)
manaphOi 10 m,c)
...... Tam thai tral
4l"f-- OTnh !1m (mom tim)
Co hoanh
_____ Thuy gan
loch Ity)
day
eal Irang ngang trang ngang)
Hinh 64. Thiel do dtlng ngang qua ng,!e va phan Iren ella
Pill mac ((ung theft (lil thanh) d vung
rein pllOf qu,)l I<)i de' lien tiep voi pht 1It(IC plio!.
\b t(lI1!::,), con U,lO nen day cluing phot, d
hen tiuoi Clla CIIO;lg pluj/ va roil plu)i. va koo d:\i
xuong m:jt tren cd hoilllh: day chllng nay c6
hll1h L<lm giac. nen dl1c;:IC Wuldeyer gQi 1ft m{lC
(rt!(J plr6t (mesonellnlollium),
ILa Ihanh clla mang ph6. lal bA mal lrong clla long "-hi
tat II) mot 1hanh nay sang lnanh "-,a Ihi lao 1hanh m61 gec nhi
dii'm, c6 S:,U n6ng Cac g6c nhl diEln nay dll(1(: cac
lac gia Phap Q9i la llii cling, nhllng nhllng lac gia Anh My
dung til SinUS ( ..wang) d6 chi chung_ Tuy "huln tr.uAI nglltti'
cung mong phtii rna cac lac giB Phap st't dung Ii:! Ihkh hop
hon,
I La thanh cua rnang phOI phil Irong cac xllong silon va
khoang gian siJan, l<;It (1'4 phu len mat ben cua trung thai
hop thanh hai g6c nh! dr,n (hat lUI cling) m1 " phia Irlloc
dllQc gol la /til cung slIdnlrung thaI (nhdiu lal lieu khilc gQt la
lui cling slIiJn,lrung thaI Irlldc) , mol a phia sau rna Irong
nhleu tal lifl'u '<hac go. 13 llii cung slIdn-/rung that sau; nhtlng
ITong tai lieu nay lac gia go; la gol Ii:! lui cimg sUiJn-c1 s6ng
mae trung that
phO;, 0",,0 '0,"0 'Mil
TInh maeh dan I
mach dan Ion)
Thlle quan
doan nglle
06t s6ng nglle 1h1I VI (mom gail
Trung that sau
Chu6i than kinh giao cam ngllc
..... DOng mach chu nglle
(di)ng mach chu xul5ng)
:: PhOi trai
quan g6c
(ben) phai
00n9 mach
Ph. quan 960
phOi phai
chu tran
,
(ban) uai
6ng nglle
hach bach gian khf-pM quan
PhOi phai /
Htmh dng mach chu (dng ehu lE!!n) .. mae mang phOi, phan lrung that)
XlIang lIe
Sl,ln slIon Mang ngoai tim (ngoai tam mae)
Hinh 65, Thiet do ciit ngang ngl,lc qua mltc dot song ngl,lc thlt 6
La tMnh mang ph6i,
Rhan SlIon-cOt s6ng
6 mang phOtO
(0 ph. maC)
, .,
06t thlI VII (mom gail
nglle
TInh mach
e.
Dng chu ngU'e
dan (IOn) __
TInh mach (f
(OM chu xu6ng)
Thllc quan
phOi phai
@
Ph6i trai
Tam nhi trai
PhOi phai
Van nhi-IMI ir3i (van hai la, van mO nI)
TInh mach chu dLl'tn 6 mang ph6i (0 mae)
Van ba la (van nhi-that phai) Tam thai phai
XU'ang lIC mae trung that (Ia thanh mtmg ph&. phan trung thai)
Trung IhallrU'O'e TUI cung sU'Gn-lrung Ihal (lui cung xoang sU'Gn-lrung IhatlNO'c)
Hinh 66, Thiet do ciit ngang ngl,lc qua dot song ngl,lc thlt 7
99
PMi phai
ThU'C quan
Xvang lie
PhOt trili
Tam nhilrai
_ - Da,y k.inh
hoanh trai
Tam trai
Mang ngoal 11m
(ngoal tam mac)
Tui cling SIlOn-trung 1Mt (rui rung hoac
xoang SlMl-trung truac)
Hinh 67. Thiet do cat ngang ngl!c qua mtic dot song ngl!c thtiVIll
Day dlang Morozov (day dlsng glan- 061 sang oou, ,X
mang ph6i hoac
Mang ph6i thanh, phan ><I"" mao ch cM ""\lC (OM chu xu6ng)
Xl1On-ct s6ng "," ","
6 mang ph6i
(6 mac)
TInh mach
"" ,""1
Thuc quan
Tui cling (xoang) glan dOng
mach cnu-thuc quan
TInh mach phOi phai
Tui cung (xoang) gian-
tinh mach dan-Ihl,lc quan
Tam nhitral
Van nhT-lhal !rai
_ (van hai la, van mii nil
Ph61 Iral
Ph6i phai
Dnh mach chu du() Tam Ih:lt trill
Tamnhiphal Tsmth:llphai 6 m<ing ph6i (6 pM mac) Ph(i mac trung (Ia lhanh mang
phOi. trung 1M1)
Van ba la (van nhi-thal phai) Tui cling SIJOfl-trung 1M1
XU'Of\g (Ie Trung truac (lui cling hoac xoang slMl-trung thai lruac)
Hinh 68. Thiet do cat ngang ngl!c qua mtic dot song ngl!c thti IX
lon
cac phan nAm d trong trung thd't sau
(nhu d(ing chil, th1jc quan, trnh m(1ch
dan), tQ.o nen mQt lOQ.t cac tui cung nua,
nhu tui cung gian chu-thuc quan a phfa ben
trlli do mang ph6i lach khe gina d(ing
m(lch chil ngl/c va thl/c quan t;;tO nen, tui
cung gian tfnh m(lch ddn-thl/c quan d phfa
ben phaj do mring ph6i lach van khe giua
anh m(lch ddn va thl/c quan t;;tO nen_ Hai
tui cung nay lQ.i dUQc noi v9i nhau bdi m9t
day chang gian miing phoi (Morozov), la
m6t Uim rna lien ket sqi Xd, mau, va mong
nd'm theo mQ.t ph:lng dung ngang,
d vling 18. thanh eua mang ph6i phu
mi;it :-;ridn cua thimh' ngl/c lq.t len phu mr:t
triin Cd hoiinh, hinh thanh nm tui cung
sU/IIt-hoanh, khi tha van sau thi ph6i chi
liln van trong tui cling nay mQt phan, phan
con lQ.i thl la mQt tui cling mang ph6i
d{jn thuan,
a thanh ng1.}'c truac, phia sau xUdng uc
c6 m(it vling khong co mang ph6i che phu,
vung nay giong hlnh cua hai tam giac, vai
hai day mQt huang len tren mQt huang
xuo'ng duai, no'i vdi nhau d dlnh cua chung
(duQc gQi la tam giac tuye'n uc va tam
giric tim),
Tam giac tren cling du<;lc gQi la
gian-ph&' m(lc tren, a em tUdng ung vOi
tUYCII uc, va d ngudi lOn thl d vi tri nay co
rnllt khoi rno hEm ket rna la di tfch cua
tuyen uc thorii trie'n,
Tam giac dudi cling du<;le gQi la
gwn-phe' mqc dudi, co mung ngoui tim
(ngo(li tam mqc), mang nay nftrn sat vai
thanh truac ng1.}'C, khong bi che phu bai
mang ph6i, Khi chQc 6' mcing ngocii tim
(ch9C 6 ngo:;ti tam m{lc) thi th1.}'c
trong din nay se khong dl,lng ch<;tm tai 0'
miing ph{l'i.
d vung dinh ph6l. (apex pulmonis), phfa
tren xudng sudn thu nhat, phe' m(lc trung
tha', Oa thanh) hEm tiep vai phe' m(lC sudn-c(Jt
song (cling la IS. thanh) tJilO nen mQt vorn, g9i
1& dinh mdng ph()''i (cupula pleurae), che phu
dinh pho'i ij ngay ben dudi.
Ve phia truac, dinh mung pho'i vu<;lt len
tren so voi xudng sudn thu nhat, doi khi
vUQt len trm ca xudng don; ve phfa sau,
dinh mang pho'i ngang muc cua dot
song ngl/c thzi: nhat.
Dinh mang pho'i dfnh voi m(1c nqi-ngl/c
bdi rna lien ket, tlit0 nen cac day chAng, tuy
theo vi trf du<;lc gQl. la day chdng sUdn-mung
pho'i, cqt song-mcwg phdi, cqt so'ng-sudn-
mung pho"i, phe' qudn va thl/c quan-mdng
pho'i, h9P thanh m9t b9 may treo mang ph6i
theo quan eua Sebileau. Dinh mung
pho'i cling dUQc gin bdi bao lien ket cua cae
m{lch mau va day thAn kinh d gfin Clitnh,
cling nhu bdi cua cac cd bc thang.
Dinh mung pho'i lim quan ve phia sau
vai diiu sau va c6 cua xudng sudn thu nhat,
cd c(f dui, dUQc che phu bai mc;zc trudc song,
va than th.n kinh giao ca.m ma d day lu
hc;zch giao cam dUdi con g9i la hc;zch sao;
ve phia truac-ngoai dinh mung lien
quan vdi ca.c Cd bc thang, dOl;l.n sau cd b{lc
thang cua d(ing mgch dUdi don, dqng mc;zch
ngl/c trong (vu trong), d(Jng mC;Zch gian sudn
tren cung la m(it nhanh cua d(ing m(Lch chii
va vai ddy than kinh hoanh.
Phe quan goe
(Bronchi principales)
Rai phft qudn goc phai va trai (bronchi
principales dexter et sinister), cua hai ph6i
phai va trai, phat sinh tu ch6 ehia d6i cua
kh{ qudn, d ngang muc tU rua gian dot
song ngl!C thli 4 den thli 6
9
Cae phe' quan
g6c di chech ve phfa r6'n ph6'i tudng ung, r6i
se phan ra cae nhanh cho ca.c thuy ph6i, g9i
la cac phi quan thuy, phe quan thuy
phan thanh cac phi quan phan thuy
(hinh 69).
Cac phe' quan g6c deu co huang di chech
xuong dUdi va ra ngoai, h9P vai nhau mN
goc khoang 70. Phi qudn g6c phdi co
huang dBc hdn, ngtm hdn, to hdn va hdi
huang ra truoc; con phe' qudn goc trai thi
9 MI so lac gia cho dIng cho chia d6i cua khf Quan Ihanh hai
qulin goc nam ngang mLrc (161 song ngl1c Ihlt 5 6,
c61ntong hqp ngang mu-c 061 song ngl!c Ihu-7.
101
nAm ngang hdn, hdi uon h1<;1n giong hlnh
chii' S hoa, dai hdn va nha hem; ph' qaan
gOl: trai mai dau heti cong 16m len tren va ra
ngoai. om blY cung d(jng l1u;zch chu d phfa
tren. ticp do l:)i cong lorn xuong dUCJi va vao
trong tltdng (tng vai chieu cong 16i cua tim
(xl!m them hlnh 75).
.. c-:han co ewa khi quan
--_..:. ,;1!'IIi.-
Lap ao ngoai
quim (ao lien cUa quan.
Hinh 69. Chi) chia doi cila khi quan
(Khi quan va cac quan hai
ben dugc ma thea chieu dQc)
Phe' qudn goc c6 mQt dOJ;ln ngoAi ph6i vA
mgt trong ph6'i (xem them hlnh 82).
Cuong phdi (radix pulmonis) IA hqp
toan bQ nhUng thanh gia) phau
trung IQ.i dr; di vAo va di ra khoi ph5i, d ron
pho'i. Moi cu6ng ph6i baa gam mgt 'phit
qlUin goe, nhung di)ng mq.ch va linh m{tch
phi/i , cae di)ng mt;lch, finh mq.ch phe' Quan,
cae day kinh vA mQ.ch bQ.ch huyet
(xem them hinh 71).
Lien quan cua pht qudn goc vdi nhung
thanh phAn khac cua cu6ng ph6i khac nhau
d ben phai so vdi d ben trai (xem them hlnh
113 vii 114).
102
Moi phe.-qudn gae lien quan d phla truoe
voi di)ltg mq.ch pho" tUdng ling, nhung khi
toi gan ron ph5i thi d9ng nU;1.ch phrli phai
hoan to;ln nAm a phia tru(k eua phe- quail
goc phal , trong khi dpng m(Lch plio! lrcii
d phia tntoc-tren phe' qllan gor: trai
NAm a phia truce va phia dudi cua cae phe-
Qudn gac la hai anh m(Lch pho'i. mQt tinh
CJ ben tren (linh m{teh pho'; tren)
va hdi lech ra trUac so vaj tinh mach nAm CJ
ben (tLnh 111.(Lch ph{/i dltcJi). hai tinh
ph6'i deu nAm d dudi dQng: ph6'i
t\1dng ling: ve phia sau, cae phe' quan gae
lien quan vai cae d9t1g m(Lch phe' quail.
Cung: trong euong: ph6'i, phe- quan goe
con lien quan vai cac hJ;\ch huyet va
voi nhung dam rOt than kinh thljc truac
va sau.
Xa hdn, plte' quan goc lien quan Vdl
nhung cd quan va thanh phfl.n ngoai cuong
ph6'i d vU.ng tiep glilp vdj cuong ph6'i nhu sau;
a ben trai, quai d(jng mr;r.ch chu bAt
cheo lJ phia tren cua pht quan goc trai, va
d(jng mq.ch chit ngljC thi di xuong CJ ngay
phia sau cua phe quan nay. cung vai day
than kinh phe'-Uf trcii nAm d ben ngoai. Phia
tren phe' qua.n g6C trcii con c6 day than killh
qu(it ngu't;/c trcii. day thAn kinh nay sau khl
tach ra ]{hoi day than kinh ph vi trai thl
lu6n qua duai quai d9ng mr;r.ch chit I\l,i
di len tren tai phia ca. Phla sau ella
phe' quail g6c trcii con c6 thljc quan ctOt:;L/l
IIgljC, di tit tren e{) xuong va nAm qua
sang ben trai so vdi ba trili eua khi quan.
G ben phlli, thi quai linh m{tch dan
eheo phe-' quail goc phai d phis sau va phia
tren, va day than kinh phe' phdi eung di
xuong qua sau cua phe quan go'e phai ,
d phia trong quai Hnh mJ;\ch ddn. Ve phis
trude phe- quan phai lien quan vai linh
mt;lch chit tre.1t va day thdn kinh hoanh
phdi, day nay di tit e6 xuong ngt!c a
ngoai ella t'inh mJ;\ch chu tren.
Cae mau va day thitn kinh
cua phe quan
Cile phif quan duq'c nuoi dua"ng bdi cac
d9ng m(J.ch phe quan, la nhanh eua d(jng
mq.ch chit ng(tc. Cae finh mq.ch phI quan
Hinh 70. Hinh anh X quang cua ph6i (Phim cua Khoa X quang thuc B$nh vien Quan di Trung uang )
tu'dng ung v(ji c1Qng mQ,ch phe qUEm, d him
pha.i thi db linh nu;z.ch ddn, con d him
trai thi db vaa cae tlnh m<;lch bcin ddn
lO
huyet ella cae ph&' quan duqc thu
'0 Theo cae lac gia Phap thi 0 trung that sau c6 m1 tTnh mf,lch
ddn Ian" ben phai. va hai tinh mf,lch don be (tr6n va duoi) a
ben trai chu yeu (Ie thu mau tU' cae tinh m{lch 9i8n sl.lOn,
Hai linh ml;lch (Ion be I{li do vilo Hnh mi;lch don 16n va (inh
mach nay cu6i cung do vao sau eua tinh mf,lch chii tdln.
Theo danh philp btmg tieng latin thi tinh m{lch dan l6:n 99i 13
linh m<;lch dan, linh m{lch don be duai dlIdC goi lil trnh m(lch
ban dan, con linh m{lch (Ian be Iren (hJ<;'C 9Qi lil linh mf,lch
ban dan phu_
d6 ve die h9-ch b(lch huyet quanh khi-pht
quan va cae day than kinh thi xUllt ph at tli
cac dcim phot.
Ph6i
(Pulmones)
Pho'i 1il cd quan chfnh cua h9 may h6
hap, d d6 mdu linh mc;tch (mau do
103
ngheo khi oxy) dltQc chuy.n thanh mdu
dng mf;lch (mau do tltoi, gian khi oxy). C6
hai -ph6i, pho'i phdi va phe/i trdi, trong
hai ph&n ben cua a" ngl!C va dUQC ngan cach
kh6i nhau bal m9t vimg gQi la trung thett.
Phbi thay dbi kha nhieu ve hlnh va
kich thtiac, tuy thea dung lu'Qng cua long
n!{l.,l'c va giai tha vao ho<:ic tha ra. Ph6'i
phai 16n hon so vai ph6'i trai, nhting ca. hai
ph6'i deu giong mQt n-tta hinh non cAt theo
chicu dung dQc, vai hai mgt ben, mQt
16i, mQt ml).t phAng it ho;).c nhieu, m(Jt day
va m(Jt dlnh (hinh 70, 82).
* Cae m;).t ben cua ph6'i dUQc phan
thanh m(it sztdn (jacies costalis) ho;).c miJ,t
ngoiii, va m(it trung thtit (facies
mediastinalis) ho;).c m(it trong, ph6.n trtiac
cua ill;).t nay lien quan vai mang ngodi tim
(ngof;li tam mf;lc), can ph.in sau lien quan
vai cit stfng. Day phdi cung gQi la m(it
hoanh (jacies diaphragmatica), can dlnh
pho"i thi lien quan vai cac miw va th.in
kinh 0 vung nen c6' (day c6'). Giua cac ml).t
ben c6 m9t biJ trztdc, mong, gQi 1a biJ zi'c
(margo sternalis) va m9t bit sau day, tron
gQi la bit song (margo vertebralis), phan
each giua hai m;).t ben vai day la illQt
bd hinh n-tta vong tron g9i 13 bi! hoanh
(margo diaphragmatica) hol).c bit dztdi (hinh
71-74)_
Nhftng moi lien quan cua cac ml).t cua
ph6'i dUQc th. bai cac ve't ma cac eo
quan va thanh phan 0 trong 6' ngl.,l'e in dau
len cac be cua ph6i.
- d m(it szti!n (mi;it ngoai) cua ca hai
phcji co nhin thay dau an cua nhung
xzt(Jng szt(ln va khoang gian suitn tren
m;).t ph6'i.
- d m(it trung that (m(it trong) cua phdi
phdi, phia truac mflc treo phdi (tlic la day
chiing ph6'i day chiing tam gicic) c6 tin
tim (impressio cardiaca) la do tam nh'i phdi
eua tim Il).i, an nay trai r9ng tai t;}n bo
trudc pho'i ho;).c bit zi'c (margo sternalis), va
tiep tl,le a phia tren vai d'n t'inh mflch chu
trr?n (sulcus venae cavae cranialis: ranh
tlnh mflch ch-u tren), do Hnh illf,lch nay
trEm m;).t ph6i. T'inh mflch ddn cung d.
mN an lorn a phia tren cua ro'n phcfi
10-1
phdi, trong Hnh nay di vong tU
sau ra tru'oc d d6 vao nnh chu tren
thanh quai flnh mg,ch ddn. d phi a sau
r6n pho'i phdi c6 an 15m thl.,l'c qUEm
(impresssio esophagea: (fn thl!c qudn) do
thl.,l'c qulm tren m;).t trong cua ph6i.
d ml)t trong (m:;it trung that) cua ph6i
trai an tim rQng va sau, r5 hon so vai
ben phai, va phia tren an nay lien tiep
vai fin cua dng mqch ch-u (sulcus aortic us:
ranh dng mg,ch chu) do dQng ehu len
trim m;).t ph6i. d phfa tren cho cao
nha't cua tin di?ng chu hlnh cung nay
can c6 tin cua a(Jng mflch dztdi don (sulcus
arteriae subclaviae: ranh dng mg,ch dztdi
don), an nay con tiep t\lC di len ph:ln dlnh
pho"i (apex pulmonis) phai.
Ngoai nhung lien quan vua tren,
m;).t trung that (m;).t trong) cua ph6i phai
can lien quan v6'i thl!c qudn, khi qudn, day
thdn kinh pht-v? va day than kinh hoanh
va tuytn zi'c.
PhAn sau cung cua m(it trung th{{t (m(it
trong), du'Qc gQi la ph an ct song eua m;).t
nay, a ca hai bEm, deu lien quan vai than
cac dot song ngl!c, voi dau sau cac xztdng
sztein, cac hqch giao cdm ngl!c, cac day th6n
kinh, d(mg mt;Lch va tlnh mflch gian sztiJn.
- Mi;it hoanh (facies diaphragmatica)
can gQi la day ph6'i (basis pulmonis) d hai
ben ph6i lien quan khac nhau: day ph6'i
trai lien quan qua cd hoanh voi lach, phz'nh
vj ldn (day vi) cua dt;L day, va thuy gan trai;
can day pho'i phdi thi qua co hoanh lien
quan vai m$.t hoanh cua gan, moi lien quan
m'ly giai thieh nhung trltClng hQp ap xe duoi
eo hoanh ben phai doi khi c6 lam thung
co hoanh mu tran vao 6' pht mflc phai va
vao ph6'i phdi.
- Dlnh pho'i (apex pulmonis) lien quan
giong vai nhung lien quan clm dlnh
mang pho'i.
- Ea bit cua ph6i la: bit trztdc (margo
anterior) ngan each giUa mij,t sztitn (m(it
ngoai) va mi;it trung thtit (miJ,t trong) , bd
truoc ph6i trai c6 mQt khuyet tltong ling vai
tim (incisura cardiaca pulmonis sinistri:
khuytt tim cua ph6i trai), phia duai cua
quan g6c phai
1:;;-;;;;:=:::::::---- Khf quan
Phe qulin g6c trai
Dng m<;lch ph& phai
Cac tTnh mach ph& lrfIi
Tinh mach chu tren ___ -+
DOng m<;lch cM
nhi phai
Hinh 71. Cae dng phbi
"
, '
/1 II
,
1
Tt6u nhilrai
, '
I
"""""""". ' III
. "l'
'"
I' ,I I
j 1111
. ' 1' ,
, J I I
I,ll, II I I
II I,'
, I
, ,w
',I '
,',', J , ,
I)Ji
'
f'('
I
it/l
, ,', 'IH
I , III
111,11 '
Hinh 72. Hinh nhap nhay phbi binh thll<ing
(Tai li$u clla Phong Xli! nghi$m y hqc nhan, Benh vien Quan di)i Trung liang)
105
Khe gian Ihuy chech (chea)
DOng mach ph6i Irai
Phe quan g6c Iral
nnh mach ph6i Iral
Day chang ph6i (DC tam giac)
Thuy dum
Thuy Iren
An 11m (h6 tim)
Thuy giO'a
106
)inh phoi
Thuy Iren
,
I,'f
An lim (holim)
I
~
Hinh 73. M ~ t trung that ( m ~ t trong) cua ph6i tra;
Dinh phoi
Ranh Ifnh mach don (ri:inh TM don Ian)
Hinh 74. M ~ t trung that ( m ~ t trong) clia ph6i phai
Phe quan g6c phai
06ng mach ph6i phai
TInh mach phoi phai
Phan cOl song
Day chang phoi
(DC lam giac)
Day phOi
(Mal haanh)
khuye't nay, la rn9t nhu rna phci'i gQi la
It/cli (lingual pulmonis sinistri: lliBi pho'i
treii): biJ sau (margo posterior) day, tron,
nArn giua m(it SUdn ngoai) vaphdn C9t
so'ng eua m(it trong (rnQ.t trung that); biJ
dUdi (margo inferior) chinh la chu vi cua
m(;it hoimh (facies diaphragmatica)
dciy phi/i.
Ph(j'i'dl1qc chia ra lam cac thuy, phan
cach vdi nhau bai nhung khe, cae khe nay
laeh s,lu tu be cua ph6i vaa Wi ron
ph6'i (hilum pulmonis), va d11'QC gQi la khe
gian lhuYII. Ph6i phai eo hai khe gian thuy,
et'm ph6i trai ehi e6 rnQt.
- Khe gian thuy eua ph6i trai gQi la khe
eM/ch hoi;ic cheo (fissura oblique), di tU phia
trEm xu6ng phla d11'di va ra tr11'de, ehia ph6i
trai thanh hai thuy: thuy tren (lobus
superior) va thuy duoi (lobus inferior). Khe
chich b:it d:1u d mi;it trung that (rni;i.t trang)
clla ph6i, tu phfa tren ron. pho'i chech
len tren va ra sau, vong qua biJ sau ph6'i tai
m(it sl1iJn ngoai), tU day khe di chech
xuong tdi biJ dl10i (bd hoanh) eua ph6i, roi
tiep t\lC di chea m(it hoanh (day) eua ph6i
tai mi;it trung thdt euoi cung tra
r6'n ph(/i.
. Phdi phili e6 hai khe gian thuy, m!}t
khe chich va rnQt khe ngang
l2
, ph an ehia
ph6i phai thanh ba thuy Ia thuy tren, giua
va d11'ai. Khe gian thuy chich e6 d11'dng di
wong t\i nh11' khe cheeh a ph6i trai, khe nay
phan each thuy tren (lobus superior) va
thuy giita (lobus medius) veri thuy dudi
(lobus inferior) ella ph6i. Khe gian thuy
ngang (fissura horizontalis pulmonis
dextri) bAt d:1u tu phia sau, tach ra tU khe
gian thuy cheeh khi khe nay tu m(it trong
tdi m(it ngodi (melt sl1iJn) cua ph6i,
tU day khe gian thuy ngang thea ehieu
gan nh11' nArn ngang toi biJ trl10e eua
ph6i phai roi vao m(it trung thd't
trong) di tai ron ph6i. Khe ngang va khe
11 Khe gian thuy: trang mt s6 tai II$u .... iet Iii riinh gian thuy
(ha(!c ranh, khe fi{m thuy).
12 d phoi ph.li. khe gian Inuy chech con go;Ji Iii khe gian thuy
/On va khe gian tnuy ngang cOn go;Ji la khe gian tnuy M.
cheeh gi6i thuy giila (lobus medius) cua
ph6i phai.
Cling doi khi tr11'dng hQp ph6i co
nhieu thuy hdn so veri rno til hinh 6
trEm, gQi HI. pho'i du thuy, vi dV c6 e6
thuy rinh mr;rch ddn, thuy dudi phlf (lobus
cardiacus: thuy tim), va thuy sau. Trang
cae trudng hQp pho'i dl1 thuy, thi th11'dng
thuy d11' d ben phi/i phiii.
Thuy tlnh mr;rch dOn Ia rn9t phfrn khong
tach hoan taan khoi thuy dinh (thuy tren),
va d11'Qc nen la da e6 rnQt khe ph\l hinh
thanh bai dUdng di bat th11'dng eua tlnh
mr;Lch dOn. Thuy tim thuy dl10i sau
tim) th11'dng hay gi;i.p han so vdi thuy tlnh
mr;Lch don. Thuy nay e6 nhin thay trEm
phirn X quang, neu a bEm ph6i phai thi nllm
trang goe hQp bdi tim va cO hodnh, va e6
hinh tam giac, con neu a bEm trai thi thuy
d11' nay bi tim ehe khuftt. Thuy sau d11'<;je
hinh thanh bai phdn thuy dinh eua thuy
day-sau va bien thanh rnQt thuy dQe
Ron ph6i (hilus pulmonis) la noi rna
eac thanh ph:in cua cu6n.g pho"i trung di
vaa va di ra kh6i ph6i. Ron phD'i nllrn d m<it
trung thdt (rn(tt trong) cua ph6i (hinh 71).
Trong ron ph6i c6: phi quan goe, d(mg
mr;Lch phtli
13
, eae tlnh mr;Lch ph6'i, cae d(jng
mr;rch va tlnh m9ch pht qudn, cae
huyet va dam roi th:in kinh ph5i. Vi
tri t11'ong quan giua cac thanh phfin nay a
ron ph6i phai va trai khong nh11' nhau.
. Ben ron ph6'i phai: pht qudn goe
th11'dng nitrn a phia tren nhat (vi trf tren
d9ng mfLch), d(jng mfLch phtli phdi phan doi
thanh hai nhimh d ngay r6n ph6i, va a
phia d11'ditr11'de phe' qudn goe phdi. Cac tlnh
mr;rch phtli nAm d phia dueri mia va hoi d
phfa tr11'ere.
13 E>Qng phlSi la dng mang mau tinh W tam
phai cua tim Ian phlSi thanh mau dng
C6 mt thAn dng mi1!ch phoi chung cha hai phoi phal tU
tAm thA"t Phai, sau 1!16 chia thanh hai nhilnh phai .... 03 trai di toi
cac phlSi tU'Clng U'ng. Trang mQt S61ai cac lac gia 99i than
chung la ([()ng ml!lch phiJi .... a hai nhanh di toi hai phlli Iii
nMnh phai .... a nMnh Irai. Nhlmg cling lai li(!u khac 99i
hai nhanh la d()ng mlilch phlJi phSi va d()ng milch pniJi trai.
107
- Ben ron ph6i trai, thi a9ng m{lch pho'i
trai n<1m a tren phe' quan gae, phe quan gac
n;lrn iJ phfa dudi va hdi ra sau so vdi dQng
m{lch ph6'i trai (vi tri dudi d9ng m{lch). Hai
rinh milch pho"'i cung nftrn ij phfa dudi cung
v,) hdi ra truoc nhu d ben phai.
Cau true gild ph:1u eua ph6i
Ph6i dUQc cau bdi:
- DOl}n trong ph6i clla cay phe quan
Cae ludi d(mg m<;1ch, tlnh m<:J.ch,
va huyet.
- Cac nhanh th.n kinh
- M6 lien ket chun nftrn xen vao giua
cac thanh ph.n ph&' quan, mau va
d,1y th.n kinh.
Cay phe quan
Phe quan goe pha;
(bronchus principalis dexter)
Ph&' quan gae phai tach ra ba phe' quan
thUy: phe quan thuy tren phai (bronchus
lobari!> superior dexter), phe quan thuy
giua phi'ii (bronchus lobaris medius
dexter), va ph&' quan thuy dudi phai
(bronchus lobari:> inferior dexter).
Mai phe' quan thuy l<:J.i ehia ra thanh
nhieu ph{{ quan phdn thuy, di Sall
nhung khu v"l,1e nha't dlnh clla moi thuy.
MOl vung hinh thap do mQt phe' quan phfin
thuy nay thong khi dUQe gQi la phfin thuy
pho"'i. Ph&' quim thuy tren phai chia ra
thanh ba phe quan phan thuy: phfin thuy
dinh, phfin thuy sau va phfin thuy trudc;
phe quan thuy giua phai chi a ra lam hai
phe quan phan thuy: phdn thuy trong va
phun thuy ngoai; phe quan thuy dudi Ifin
1uqt tach ra: phe' quan phun thuy dinh clla
thuy dudi, dic phe' quan ph an tl:.iY day-
trong (ho<)e c{lnh tim), ph fin thuy dciy-trudc,
phan thuy day-ngoai, va cung trd thanh
phe' qudn phdn thuy day-sau, t6ng so co 5
ph&' quan ph un thuy clla thuy dudi.
108
Phe qulm goe trai
(Bronchus principalis sinister)
Phe' quan gae trai chia ra thanh hai phi
quan thuy: phe quan thuy tren trai
(bronchus lobaris superior sinister) va phe
quan thuy dudi trai (bronchus lobaris
inferior sinister).
PhI quan thuy tren trai khong tn,tc tiep
ph.n ra thanh cac phe quan ph.n thuy nhu
bEm phai, rna 1<;1i ehia d6i thanh hai than,
m9t than tren, va rnQt than dudi. Than dudi
di sau phfin truoc va duai Clla thuy trm
ph6i trai (gQi lao htai ph6i), va ehia thanh
haiphlquanphan thuy m9t tren m9t duoil-!.
Than tren thi di tdi philn tren va sau clla
thuy tren ph6i trai, chia ra thanh ba ph'
quan phan thuy 1a phan thuy dinh, phan
thuy trude va phan thuy sau (hinh 75).
Phe' quan thuy dum trai ciing phan
nhanh tudng tv nhu ph&' quan thuy duai
clla ph5i phai, chi c6 m9t khae la ph@'
quan phan thuy eqnh tim va phdn thuy
day-trudc c6 m9t than chung.
Cae phe' quim phan thuy (bronchi
segmentales): La nhung dO<;1n 6"ng khf
eu6i cung con nAm trong mb ella ph6i,
va c6 mQt khung khong lien tvc. Tu
nhung phe' quan phan thuy nay tach ra
nhung tilu phe' quan tie'u thuy (bronchioli:
tilu ph@' quan), r6i Wi tilu ph@' quan trong
tiiu thuy, ttldng ung voi nhung tilu thuy
phdi. Moi tie'u ph@' quan tdu thuy l<;1i phan
chia thanh nhieu tilu phi quan tq.n, voi cau
true thanh ang khong con Sl!-n rna chi e6 cd
trdn. Tilu phe' quan tn tach ra nhung tilu
phe' quan h6 hap (bronchioli respiratores),
thong voi nhung ph' nang va tham gia van
qua trinh ho hftp. Nhung tie'u phil quan h6
h({p l<;1i phan ehia thanh nhi@u {/ng pMi' nang
(ductuli alveolares), t$n cung boi nhung tui
phe' nang (sacculi alveolares), cac phe' nang
(alveoli pulmonis) md van cac tui nay.
Trong cau truc clla ph6i, cae tie'u phe'
quan tgn e6 vi tri di).c vi chung vua la
,. Cae phA quan phlln Ihuy nay dtIge 99i la phe quan pMn
thuy Il.IiJi trlJn va phan thuy 11id; dUrii.
,------SIJn Ihanh (nap thanh Quan)
Sun glap ' \
Sun nhim
Phi quim gOt phal
Phi quan thuy tren phai
Ph quim pMn thuy dlnh ---.:;:\
Ph quim pMn thuy trlltJc (bl,lng)
Phi! quan thuy giU'a phai ---,
quan phan thuy ngoai
quan phtin fuuy tronp' :=;;;;
Ph6 quan thuy dl/m phai
Pne quan goc troll
quan pMn thuy <'Irnh
," quan pMn !huy sau (llll1g)
f:
i Phe quan phan thuy truOe (bl,lOg)
Phe qulm thuy Iren trai
""",,pJ
#; ... Phe quim pMn thuy ll1rn tren
Phe quan pMn thuy ItlOj dU'rn
"' .. quan pMn Ihuy (irnh (pMn thuy Irem)
Phi quan thuy dlldi tral
Phe quim phan Ihuy Clay IrvOc
PM quan pMn thuy day IIong
(pMn thuy 11m)
quiln ph3f'1 !huy day wOe
qufm 'pMn !huy day ngoal
Ph6 quan pMn thuy day sau
Phe quiln pMn thuy day
trong (pMn thuy tim)
Phe quim phan thuy day ngoai
Phe quan pMn thuy day sau
Hinh 75. Cay khi.phi' qUlIn
IIHJt clo;}11 ctl<l dl.tdng d[\Il khi 1,,1] vita Ja mQl
th:lnh ph{ln h6 hap. do chung lien mf.lt.
duct Vdl nhling phi!' nang (hinh 75. 87).
Then each mo La d trim. moi phon thuy
plleil dl.fQC gloi va ph\1 thuQC vao mQt.
pll(; ' qucfl1 pll(in (hl/Y ,
Ph1Il t.huy phii'j ch.tQc coi Ih ddn vi giiii
ph;\u. ng-O<.ll khoa ClI;) pho'i, dliQC thong khl bdi
m(lt phi!. quail phon (lillY. Tr&n thl.tC Ie. plulII
lliuy pli61 la mQt phci'i thu nho. "di IlH?l ra'l
tnQt dl?ng m.}ch. mQl tlnh ml).ch. mQt phe
quan, cac ml).ch bl).ch huyel. va nhung sQi than
kinh l'icng do do mit co the C<.1t bo rieng
tung phan thuy ma kh6ng anh htidng tai cae
phfin khae eua phci'i, va trcn phim X Quang
nhffng Iy rieng bit d tung phan thuy
PhAn thuy
dinh
(eua
thuy
dlli
thuy sau (h.mg)
thuy
PhAn thuy dinh
(eua thuy tren)
----''''<-- PMn Ihuy
truOc
(ella thuy tren)
---"..-+\- PMn thuy
ngoai
(eua
thuy gilra)
5 Phan
thuy
trong
(eua thuy
gl()a)
day truOc
(eua thuy dum)
PhAn Ihuy day ngoai (wa Ihuy dlfOi)
L Phan thuy day sau (eua Ihuy dum)
Hinh 76. Cae phan thuy ph.5;'
(Nhin ngoai ella phoi phai)
khil(' nhau cung rieng dOl vdi
nhau (hinh 76-81. 83-86).
Drill! ('ria eric phcin lhuy plui'i n6i chung
dell 11lti1ng vc phia r611 phi/i_ Ngoai nhung
linh ve hlnh thai va chuc nang
eua moi phon tlwy phril. ciie phon thuy pho'i
\,\ nhttng ddn V! ve ml).t him sang, vi
nhung bi6n doi Iy (viem phe quan-
ph{)i. lao phoi. ginn phe quan) I ue khoi duu
I.:ung lilltdng hay khu tru trong mQt phan
tllllY phi;'i nil.o eto .
Tronl; tinh tql.ng blnh lhudng, khong
lhl; ph;1Il gidi gifta cae phan thuy
ph {JI' nen phim X quang_ nhung nhung gidi
nay lrd nen r6 rang trong m9t so
lin
Phan thuy IruOc (eua Ihuy tren)
Phan Ihuy dinh
(eua thuy tren)
- + Phan Ihuy
dinh (ella
thuy durn)
. .,...,..,..1,-----+ Phan thuy
L-__ Phan thuy treng
(eua Ihuy giaa)
day trong
(eua
thuy dum)
Phan thuy
day 5au
(cua thuy dllOi)
Hinh 77. Cae phan thuy phbi
(Nhin mal Irang ella phoi phai)
tinh Iy (VI d\l tham nhicm pho'i,
pho'i), vi hie do muc cim Quang cua nhu
mo phSi d cac phan Iy va blnh thudn{.{
trd nen khac nhau. Thong thudng thL
khong nhin thay dUQc gidi ph un cach
cac phun thuy ph&'i vdi nhau cit tren be m:)t
ph6i, 15.n trong be sau cua nhu me. pho'i.
Gidi cua nhung phan thuy eung rflt
thay d6i tuy theo tung tntdng hQP, va phl,l
thuQc vao hinh va kich thtti1c ella long
nglJC, va vuo V! trf cua phSi d trong long
nglJC hie quan sat. Gidi giua dlc ph:in
clla ph6i chi ro 0 cac khe gian lhuy, con
gidi giua cac phdn thuy thl hicm khi
nen boi mt)t vach th(lt 51.1.
Phan thuy day tNOc
PMn thuy
day trong
(canh tim)
PMn thuy
day sau
Phan thuy day ngoai
Phan thuy tnroc ,. ......
(bung)
Phan IhUy dinh (\huy Iran)
(thuy IrM), / /P."r'
Phan thuy sau (h.mg)
(Ihuy IrM)
.--/-- -\
Phan Ihuy
luiJilren
(Ihuy giOa)
PMn thuy dinh
(thuy duln)
Phtm Ihuy
day sau
(thuy dum)
Hinh 78. Cae phan thuy phili
(nhin mat duOi , haae mat day ella phili phai)
PMn Ihuy day ngoai (thuy durn)
thuy day truOc (thuy dum)
Phan thuy lucri dum (thuy gili'a)
PMn thuy dinh
(thuy dum)
Hinh 79. Cae phan thuy phili
(nhin ngaai ella phoi trail
PMn thuy sau (ILIng) (thuy trem)
Phan thuy dinh (thuy
Phan Ihuy trude (byng thuy
PMn \huy 'urn (\huy gili'a)
PMn Ihuy lucri dum (thuy gili'a)
Phan thuy day Irong (canh tim)
Phan thuy day sau (thuy duOi)
PMn thuy day tNOc
Phan thuy day sau
Phan Ihuy
day ogoal
Hinh 80. Cae phan thuy phili
(nhin trang ella phDi trail
Hinh 81 . Cae phan thuy phili
(nhin mat duoi haae day ella phDi trail
111
Hinh 82. Ph6i va ciiy khi.phe quan (nhin long qual)
10
PMn thuy dinh (thuy Ir!!n)
PhAn thuy sau
(lung) (!huy Ir6n)
PhAn thuy dinh
(Ihuy durn)
PMn Ihuy day sau (thuy duOi)
Hinh 83. Cae ph;;n thoy ph6i
(nhin sau eua phDi phai)
! I
--".-- PMn thuy dinh (thuy Iren)
, ----'\"-- PMn Ihuy wOe
(bung) (Ihuy "6n)
PMn thOy day ngoal
--+-- PMn thuy day lrong
PMn thllY day tnroc
Hinh 84. Cae ph;;n thoy ph6i
(nhin phia InIac eua phoi phai)
Phtm thuy lruac
(b!:mg) (Ihuy Iran)
;+- I'Mr thuy luOi
(thuy giua)
PMn thuy hJOi duO!
(lhuy giaa)
Ihuy day lruac
(lhuj duOi)
Hinh 85. Cae phan thuy ph6i
(nhin phia tnlac cua phoi trail
phe quan
Lap 00 Iron
phe quan
Sci chun
00 Iron
LuOi mac.
mau quanh
nang
ph6i
nang
Maog phOi
J (phe mac)
----'f-- Phan Ihuy dmh
(thuy
Phan thuy dinh
(Ihuy duOi)
,,--+ Phan thuy day sau
(Ihuj durn)
'----- Phan thuy day ngoai (thuy dlJ(Jj)
Hinh 86. Cae phan thuy ph6i
(nhin phia sau cua phoi trail
Vach gian phdn thuy thudng
ngheo, t rong do chua dic b<).ch huyet,
cac nha nh m;;tch mau. biet dUQc gidi
h<).n clla moi phan thuy c6 y nghia d:l\.c
quan tr9ng doi voi ph au vien, th\)c
ph au edt phdn thuy pho'i, In mQt
phau chuc va. baD ton 0 ph6i.
true e ll a phe n ang: Phe' nang 13.
cac hoc rang hinh bim cau, co nhl1 mc)t
tui, voi mo vao trong o'ng phc' nang
va cae tie'u phe' quan h6 hap, cae phe' nang
con th6ng vdi nhau boi nhling 16 nhd ho:).c
khcfu khi, moi phe nang eo tU 16 10 nho.
Nhung 10 nha nay trudc kia dUQc coi la ,
nhung 16 do t6'n gay nen, chung xuat
la do bong cac te' bao phe' nang va tf,lO
1Qi cho nhling qua trinh Iy Ian
tran tli phe nang nay sang phe nang khae.
Ph(!' nang 13. nhung hoc nha th*t S\),
nitm viji a trong m9t chat nen SQi chun va
SQi luai cua ph6'i. Moi phe nang co thanh
Hinh 87. Cau trtie ctla phtie h\1p phe nang mao phdi
113
LKhiquan
-3 DOng mach phOi tr<3i
DOng mach pMi phai
-
quan thuy tren phai
Nhanh cua quan thuy trai
Hinh 88, Cay khi phe quan va d(>ng phbi (sa do)
nen bbi mQt biii'u m6 leil dUll (chi co mQt
lop te bao). gQi la bic'u mo ph{{ nang. Cae
phc nang ng;1n e{lch vi:li nhau bdi vach gian-
ph{;" liang (thill1h phe nang). (} ngvdi Idll
moi phi!' nang co dUdng kinh tit 100-300
micron. kich thVdC nay thay doi tuy thea
thl thd vao ho(lc thd ra (hinh 87).
Phue hqp diu true " phe nang-mao
1ll . LCh": Cae plu!' !lang du'<jc gioi h1;ln bbi mQt
pllli'c h(Jp bie'u-trung rnd, phue nay co y
nhu mQt reio can mau-Jlhong khi
(ho(te mau-khi) (nhling bien d6'i Iy eua
1';10 can nay l?t nhung cd chat tnn thudng
clia tinh tn:lIlg gQi la bloc's phf/ nang-mao
1119ch). Phue hc;lp kt tu phia tit long ella phe'
liang tdi long eae mao m(lch mau dUQc cau
t.)O boi nhung thtll1h phftn sau: (1) mQt
/mIff!! ('her.'l hoql n5m d giua khang khi
v.l bii/u ma phe' nang, (2) bilu mo phI; nang,
Tlt bloc dung Iheo lIng Phap 1;'1 slf can Ira. Sl! ng3n can. Sl!
iIc che. khOng ChO mOl hlt\in 1I/9ng nao do xay ra h03c khOng
cho cac mOl tac nMn nhan IYhoa n30 dO ill qua h03c di
chuyen qua .... 1 du bloc 1;'1 do b(mh Iy cua 11m ngan
cim khOng cho lu6ng kinh {II t(f lam nhi .u6ng 10m th,'1"!
11 I
(3) melllg day ella bitfu rna phe nang, (4)
eho'l ruin (subslantia fUlldamentalis) n5m b
giua mang day ella bitu mo phe' nang va
mang day eua Iltji mo mao m{lch mciu, (5)
mallg day eua miji rna mao m(lch, va (6) bew
Lltdng ella tl bila 1ttji lila cu a cae mao m(lch
(ph6'ij gion vach phe' nang.
Ddn V! hinh thaichlie nang ella
ph6i 1.\ eae chum phe nang. Moi ehllm
phl nang la taan bQ vung nhu rna ph6'i ph1,l
thllQc vao mQt tie'u phe' quail ha hap. baa
gom ifng phe' nang, tui plu!' nallg va cac phe'
nallg rnd vao nhung ong va tui nay.
Cae mach milU vi, dilY than kinh
ella ph6i. .
'i'uan ho3.n di? ngnnh mf;lch clla ph6i
thuQc hai I01;li khac nhau: tUQn haem cllltc
nang du't;fe dam bao bdi eae dong mch pho'i
va arlh mq.ch ph6'i, va tuall hoon nuoi
duang bao gom cae dijng m(1ch va tinh
m(lch ph/I quan (hinh 7174. 88. xem them
hinh 92, 94-96, 98).
'" Dng mr;.ch phi/i: Than d(mg m?eh
pl16i xuiit ph:it W tam tha't phdi eua tim,
sa u 1119t dOQ.n thi ehia thanh hai nhanh
cling la nluinh phdi va nhanh trai, di tdi
(':1C !'()n ph{)'i tu:dng ling (xem ehu thieh 12).
C,,'tc dQng mr;rch phdi phdi va trai deu bAt
chea d trude cua pht' quan goc, b5t cheo
nay ('j phia duoi ch6 tach ra phi quan thuy
tren neu Ja ph6i phii, va 0 tn2n cho tach ra
phil qUlin thu,), tren neu la ph6i tra.i, sau do
(!6ng m(lch phdi, n6i chung. di tiep kern
theo v6i cac phi!' qudn thuy va phe' quan
phan thu,Y.
D!}ng mr;tch phdi phdi tach ra mOt
nh{ll1h cho thuy tn'n, nhanh nay l?i ehia ra
5 nh5.nh phdn lhuy; mQt nhanh cho
thu,}! Uiiio. nh{mh nay chi a thanh hai
nhftnh ph6n lhuy, va hai nhfmh eho thuy
dll'eli. tnmg d6 mt)t nhimh la cho phtln thuy
dinh cua thuy dudi va nhanh kia thi chia ra
th,\nh bon nhanh eho cae phdn thuy day.
D(jng m(1ch ph6'i trai chin thanh ba
nh:.'tnh chinh: mQt nhanh eho thuy tren,
nh{ll1h nily l?i chia thanh nam nhanh phon
thuy: mt)t nhanh eho phtln thuy dinh e-ua
th u,Y dudi v,) nhanh euoi eung thi ehia
thanh brin nhimh eho cae phon thuy day
eua thu.y du:di.
'" Tinh mr;rch ph6'i biit nguan til cae
nH.-lllg lutJi mao mq,ch quanh phi nang. Tu
d:ly biit d:iu hlnh thanh cae tlnh m?eh c6
kich thudc bing dhn va e6 dudng di dge IQ.p
v6i (hitlng eli cua eac phe quan ung.
Cuai eung. m{w til cae t'inh mach miy d6'
vilo hai tilth mpch pht/i, mQt tren, mQt dudi
('j mOl ben ph6i; c:ie llnh m(1ch ph6'i tren va
d Illh 6 ell hai phO'i deu d6' vao tam nhi trai
ella tim.
* Turin hoiln nuoi dUd"ng ph6i dUQe dam
b:lo bdi cae dong mqch va linh mq.ch phi quan:
Co hai d(5ng mr;rch phit quan, phai va trai,
deu 1:\ nhanh eua di)ng m(1ch chit ng(1c; til
oy. cae d(ing m(1ch phe' quan di tdi
l1l,l.t sau cun cAe phr/ quan g6C eung ben, va di
"flU \',\0 lrong ph6i qua ron phi/i, chung tach
l"<l nhung nh{lllh nuai dUdng thanh e-ua di)ng
mqch phr;'i va nuoi duong cay phi quan tai
t(1ll C,1e tie'u thu5; pha'I.
Cae linh mgch phit quan m6i ben c6 hai:
t'inh m?ch trude va sau. Tlnh mq.ch phit
quan :;au di a m:)i.t sau phit quan g6C, nhung
khong di kern dt)ng m?ch phe quan, rai d6
vao linh mgch ddn d ben phai, va vao Unh
m(Ich ban ddn tren 0 ben trai; nhung tlnh
m(1ch phi quan trudc cua m6i bEm deu dO'
vao linh m(}ch phdi eung ben vao linh
mc;zch ddn a ben phai va ban dan tren 0
ben trai.
Cae m(}ch bt;Lch huyet e-ua ph6i xuftt
phat W nhung lttdi mr;tch bgch huyet quanh
tte"u thuy ph6'i va htdi dudi mang phdi, til
day, cae b?eh hUYE{t d:1n b?ch huyet
d6' vao nhung hqch br;tch huyet quanh khi-
pht quan, rai tiep tl,le dO' vao nhung hgch
trung thfit trude va sau.
o m6i ph6i deu phan dUQe ba vung
b?ch huyet:
- d ph6'i phai: b?eh huyet til vung tren
duqe dftn ve cae h(lch cqnh-khE quan phai,
b?eh huyet e-ua vung dudi dUQe dftn ve
nhung hq,ch gian khE-pht quan, va b?eh
huyet cua vung giua dUQe dftn ve eac hfLCh
cgnh khE quan phdi va hr;tch gian khi-
pht qudn.
- d ph6i trai, b<;leh huyet e-ua vung tren
duqe dftn ve cae h(}ch cr;mh khE quan trai,
b?eh huyet c-ua vung dudi dU<;le doin ve cae
hq.ch gian khE-pht quan, va b?eh huyet W
vung giUa dUQe ve chu6i hqch trung
tha't trudc va ve cae h?eh niim d dudi ch6
phan doi eua khi quan (d.e hf,Lch gian khE-
phi quan).
Cae day thhn kinh chi phoi ph6i deu
e6 nguan gae W cae dam rot thdn kinh thvc
v(it c-ua ph6'i.
Ph6i va trung that: Hai ph6i deu lien
quan vdi trung thd't qua mat trung that
(ml}t trong) e-ua m6i ph6i, m?-t nay deu
e6 phi mq.c thanh ngan cach ph6i vdi trung
that, mang nay ph-u d be m?-t hai ben e-ua
khoi rna lien ket xd d trung thd't. Cae ph6i
noi vdi trung tMtt bai cac m(1c treo ph6'i
(day chdng ph6L, ho:;ie day chang tam gidc)
va bdi cuo'ng ph6'i (radix pulmoni:;). Ve phfa
trude, trung that dUQe ngi:tn each vdi
khoang ngoai mang pho'i m?e)
115
SOU .H.ldllg !lC. khoimg nay nAm b giUa cac
miwg pho'i thanh etoi xung d hai ben, va co
hinh gi6ng nhu chiec dong ho cat, hQp bbi
hal tnm giac. n6i voi nhau d dinh: tam giac
(ren dUQc gQi la luyitn lIc, tam gwc
dUdi dUQc gQi la tim (ho(tc lim-
mallg nguai tim). Ve phia sau, tl'ung that
clai theo cQi s011g ngl/c va dQc hai ben
Ctln cQt s6ng co c{lC lui cung mang ph6'i (llii
Cilllj.{ phe' mgc slldll-cQi sO'Tlg). 0 ben phiii
Lon c6 llli cUlig gian tinh nUJ.ch ddn-thI/c
quail (ho;)c /lgach gian ddnthl/c quan).
trong khi d ben tnli thi co lui cung gian
chu-tlq/c quail (ngach gion C/ill-th{/c quan).
Trung that
Trung lh{/l (spatium mediastini: khoang
[rung- thiit) In khoang d trong i; llgl/c nAm
giua hai t'llflg ph6'imcmg phOl a hai ben.
Trung that nAm gilla xudng tiC a phia truoe
va cc}t song ngl./c a phia sau. gioi a phia
trcn In fo tren clia Mng ng{/c, va gidi
phia dUdi til cd hocwh. Trung that dUQc baa
quanh bdi fn{lC rieng cua irung tha'i,
nay la mQt cau truc rna lien ke't, va la mQt
b cua nt{lC 1tQi-ngl./c. Tl'ung that chua
cac m:;tch mau, tim, va mang ngoai tim
tam Trung lha't dl1t;jc chia l'a lam
hai phan. la trung lha'[ in/de va trung lha'l
sau, bbi mt m(lt dvng ngang theo quy
uCe nflm d sat m<':'t truck khi quan va ttidng
ung: voi cho bam cua nhung day cluing phi/i
(day chang lamgicie).
Trung that tnroe
7'rung th{lt [ruiJe \:;\i dltQC phan ra lam
hai vung:: vung tren (Itt vung luye;1 ucmach
nUlu) Vft vung duoi (Itt ulmg tim-ho help).
Hinh 89. Chyp X quang d(>ng chu vel i thuoc can quang
(tili lieu cua B$nh vi$n Quan doi Trung uong)
I1()
Vung tuyen mau
Vung tren eua trung thiit trude chua
dung tuye'n ftc va nhung mall Ion n&m
d khoang giua day tim va ne'n c6',
Tuyc'n uc (Thymus)
Tuvitn Ltc 1;\ mot co quan lympho-bie'u
ma vai tro qua trinh mi@n dich.
Tuy{tn Ltc d tre em phat triJn cho Wi tu6i
thi sau d6 thi bt dau thoai tri&n, va
d1.1QC thay the boi rna lien ket rna.
N.m 6 phan tren eua trung theft trude,
tuyen ue c6 hinh va kich thu'dC kha
thay d6i; tuyen c6 hai thu)' kh6ng deu
nhau. thuy phdi (lobus dexter) va thuy trdi
(lobus sinister), n6i yoi nhau bai ffi9t dOJ;lll
(j giua t?-o nell hlnh chu H hoa (hinh 90).
Trong trung tha't, tuyen lie lien quan:
ve phia trVoc voi xztdng zIC va 4-5 d6i
slLiln ttEm cung; ve phia sau, Hin lu'Qt k& tU
iren xuong du'oi, tuyen lie lien quan vdi cac
finh mflch canh tay-dau" finh mflch chll
lren, cung ding mw_'h chll, &;ng mflch chu
len, than mflch pho'i, tim va miwg
ngoai tim (ngor;ti tam mflc); phia hai ben
tuyen lie lien quan vdi phit mr;tc trung thett
va hai dav than kinh hoanh. Trang tnJ'dng
hc.Jp phat toi da, tU tu6i sd sinh Wi 12
15 tu6i, tuyen lic e6 trai rQng Wi vung
e6, va c6 lien quan vdi cae ed dltdi-m6ng a
phfa tn1oe, vdi khi qudn a phia sau va vdi
cae b6 mr;rch than kinh co' a hai ben (d(mg
mflch canh g6e, tlnh mr;tch eanh trong va
day than kinh phii'-v.i).
Tuyen lic du'<;le bao bQc bai mQt baa xd, tu
bao xc! nay tach ra nhung veich ngiin di sau
vito trong tuyen, gidi h::;m nhung tieu thuy
fUJiln lic (lobuli thymi); tuyen lie chia ra lam
hai vung: vung va va vung tuy phan Qu'<;lc
dvd-j kinh hign vi; ca vung va va vung tuy
deu cau bai mo vfmg (mo htdi) chua d1,l'ng
trang mAt Ju'di nhung te' bilD tuyitn Ltc (la cac
t{,' hao lympho nha). Trang vung tuy tuyen uc
con c6 nhung tie'u the' Hassan, cau tJ;lO nen
bdi nhung tit hao bie"'u mo-ludi hQp thanh
nhieu lOp dong Him, moi tie'u the' Hassan
trong giong nhu' m!)t eu hanh tay, va sohl<;lng
cun chung thay d6i thea tu6i va tinh trJ;lng
d!)ng cua tuyen.
Thoai triin tuytn lic bAt d:1u xay ra
dong thdi vdi hie cac chlic nang sinh dl,lc
dftu hOJ;lt dQng, tuy nhien doi khi tuyen
lie vAn ton tai du'di trJ;lng thai tuyen uc
lympho va c6 gay ra tai bien
ngung tim, doi khi chi vi mqt stress nho,
hoac la hEm qua cua gay me toan than;
tru'dng h<;lp nay thi bUQe
phai ph Au dt bo tuyen lic.
Chung tai nh:le IJ;li ding u tuyen lie
thU:dng gay ra nhung rai loJ;ln do u chem ep
nhung Call tJ;lO giai phAu c6 lien quan
gftn, nhat 18 dic mJ;leh mau va cae day thftn
kinh a ben cJ;lnh.
Cae mach mau va day than kinh
cua tuye'n uc
Ding m9ch nuai tuyen uc la nhung
nhanh ben eua ding mflch girip duai, eua
than dtlng mr;Ich tay-dau, cua ding m(lch
duai don trrii va cua dtlng m(lch ngl/c trong
(vll trong).
eac finh mach di kern cac QQng mJ;lch
cung ten theo ehigu ngu'Q"c lJ;li, va d6' van
than tlnh m(lch tay-dau trcii.
BflCh huyet tu tuyen lic Qu'<;lc d.n boi
cac mJ;lch tai nhung hQ.ch bJ;lch huyet du'di
cua nh6m hach tlnh mach canh, cac hach
c(lnh lic, va hfleh phil quan-trung that, roi
sau d6 d5 vao i{ng ngc.
eric day than kinh chi ph6i tuyen lie la
nhanh cua day than kinh phe'-v.i, va nhanh
cua chu6i giao cam c6'-ngl/c, va nhanh cua
day than kinh hoanh.
Phia sau tuyen ue e6 cac mJ;lch mau lOn
thuQc euang m{lch cua tim, nhu' tlnh mflch
chu tren, cung ding mr;tch chll, va than
dQng m(lch pho'i, dOJ;ln du'di cua cac mJ;leh
mau Ion nay deu nAm trang baa mang
ngodi tim (can gQi la bao ha$.c tui ngo(li tam
mflc), nhu'ng dOJ;ln tren cua chung thi d
ngoai ngoJ;li tam mQ.c. Cac mJ;lch mau nay
chiem phftn du'di eua vung tren trung that
tru'de. phia tren, cac m{lch nay l:;li lien
tiep vdi cac mJ;lch mau ldn cua nn c6' (day
e6) baa gom: cac than tlnh mt;Ich canh tay-
dau phai va tnii, cae than tInh mJ;lch nay
hinh thanh bdi cae tInh mflch canh trang
va tlnh mfleh dudi don a moi bem h<;lp nha't
117
Khi qulin ---, ,---Th"IC. qulm
,.;r . lng dlJOi dOn trai
[lOng tanh g60 .0;
..oh
TInh tay-dau trai
DM va TM ngl,lC trong
(vu trong)
,----,---,;- Bao xo (SQi xo)
mang ngoal tim
Hinh 90. Trung Ihal Intdc, phan Iren (tuyen Ltc va quan)
vdi nhau; phia sau nhltng than tinh
nay lit cac nhanh dQng m<;lch xuat ph at til'
cung d(mg chu, bao gam thdn dqTlg
lII(lch lay-dau (than dQng nay se chia
d6i th:'l.nh dqrzg m.gch canh gae phai va
d9ng mgch dUdi dim phiii), dqng mgch eanh
goc trcii, va d(mg mgeh dUdi don trcii (hai
dQng l1lf.lch nay xuat phat rieng re tU chinh
qllai d911g mgch chu). Vi chung Wi
nhnn la cac mau Ion d vung
trc n cua trung that trUoc xep thanh
hai lop: d phia dUoi, lOp tntoc la lJp d91lg
nU:,1ch (bao gom cling drjng mc;z.ch chu va
than drj flg r1lgch ph6'o va lop sau la ldp linh
nU;lCh (bao gom finh mc;z.ch chu tren na m d
" flU va hoi sang phai); ngll<,1C d phia
tren thl lOp truoc 1:'1. ldp linh mgeh (bao
ga m cae tlnh nUJch tay-duu va cac tinh
h<,1p thanh cua dic than nay), can lop
sa ll 1ft Lop d91lg mgeh (bao gom drjng mgch
1 1 t'I
tay dou, d(,iflg mt;lch cdnh g6c trai va drjng
mt;lch dldi don trail. Trong vung nay can co
nhung ht;1ch bt;lch huyet trung that trudC, va
phai thef!1 eua ddy chlillg dqng mc;z.eh
day chang d(Jng mt;lch BOlat) noi gilta
dlioi eung dOng m<;lch chu vdi nhanh
cua than dOng m.!,l.ch ph6i (dOng
ph6i trai); d ben trai, day thun kinh pht-vi
til' c6 di xuong ngt,tc, tdi phia ngoai cung
dqng mg.ch chu thi tach ra day than kinh
qug.t nguqc l:-cii di vong qua dtla:i cung dQng
m.!,l.ch ehti de vito trong va len tren; d
ben phai thl day thall kinh hodnh di tit c6
xuong dqc theo ben phai cua tinh mach
chu tren; phia dvoi quai dQng ml,leh chu
e6 dam rot. thdn kinh thuc vat timchu voi
cae hc;z.ch tim. Quai d(Jng chu xen giOa
d(mg ntt;lch chu lell va d(Jng mt;lch chu
xuo'ng chu ngt,tc), nb.m ngang
trong mQI. phAng gan nhtl dung dqc d
DQng m<;lch cimh g6c trai --,
Dng rTI<;Ich dLf(Ji don trai - --'.-'101
Cac h<;lch b<;lch khf quan ---"",..
Cac h<;lch b<;lch gian khi - quim dllln ----+ ....
Qua,i dQng ch, ---+--
gian
ci, thuy
TInh m<;lch ph6i trtIi dLf(Ji --"e::..
Mtmg ngoai tim (ngo<;li tam m<;lc)
Th\IC quan----\-------"
,--"---Dong mach canh g6c phlii
,.,...-;;'-- Dong dUlii don ph;;
Than dQng m<;lch tay..<fAu
- noh m<;lch chu trlln
c::;, TInh m<;lch chu d1JOi
Hinh 91 . Tim vii nhung mau lI'n CJ vlIng day (nen) tim (nhin tiI phia quan)
c;)nh dLfdng giua, mCli dau cung nay bAt
cheo than dijng mc;zch pho'i nAm d ben trilL
rai di liep ra sau va sang phai eua khi quan
tltdng ll! nhu quai ttnh mc;z,eh dan d ben
phai (hinh 91-96).
OQng e h u d n gl;l' c
DQ'lg mc;z,eh ehu la than d9ng
chin h, nguon goe ella mQi d(lng trong
/if Oufllg dc;z,i tuan holm (can gQi ia tuan
hoiin h{; tho'ng). DQng ehu d ngl!e bao
gom hai dOf.ln:
- quai dijng mc;z,ch chu: bAt d:1u tu La
dijng mc;z,ch chii (ostium aortae) eua tim, va
het d ngang mue sUdn trai ella dot SO;tg
thu 4;
dijng mc;zch chu ngt!c (can gQi la dijng
m(;LCh chii xuong): bAt dau tU sLldn trai ella
dot SO;lg ngl/c thu 4 , di xuong toi LO dQng
mc;z,ch chu eua cd hoanh, ngang mue dot
scfng ngl/c thu 12 (hinh 89).
Quai dQn g ch u
Quai d9ng mc;z,ch chu nm m9t dUdng
vong cung lorn dvdi, nAm trang mi}t
phAng gan nhv dung dQc, trang phang
nay, quai dtjng mf",lch chii. di tu trLlac ra sau
va hdl ehech tit phai sang trai, bao gom hai
- doq,n len: mai dall di cheeh icm tren, ra
trude, va sang phai, tren mQt ehieu dai 34
cm, roi d9t ngQt thAng dung lEm tren
ding tren mQt ehieu dai khoang 3 em, tdi
ngang mue ella khdp uc-sf;ln Sl.tdn trcii
thu nhat.
- doc;z,n ndm ngang: chech ra sau
va sang trai, sao eho trai ella nay
hudng ra phia trLlac can phai thi huang
ra sau. Quai dijng mc;z,ch chu d phia tren,
119
TInh mach canh trong phai
D(.>ng m<;lch dlJUl don phai
TInh mach dum don phai
TInh m<;lch lay-dau phai
TInh mach giap durn cung
TInh mach cM tren
(doan cal Mn trim)
TInh m'i'ch don (Ian)
DOng mach phOi phai
Cac linh mach ph6i phai
TInh mach chu
(do<;ln JI
E>qng
Khi quan
E>Ong mach canh g6c \rai
TInh mach dum don Irai
DOng mach dum don trai
TInh mach lay-dau trai
Quai d(.>ng chu
oay- chAng dng
)(.>ng m<;lch phOi trai
Cac linh mach ph6i Iraj
TMn dOng m<;lch phoi
(doan cat Mn
Than dng mach phOi
cal Mn dU'Oi)
Hinh 92. Trung that tnlcic (phan dum: tim va cac mau lien quan)
"oi chieu cong huang xuong duoi, om lay
d(Hlg nu;teh phi/i, roi sau db d6i huong di
xuong phla duaL trd thanh dQTlg mf,l.ch
chu XU6-11g (con g9i In d(Hlg Tnq.ch chu ngl,fc),
k6 tu ngang muc ml)t ben trai clla than d6t
S('-llg llgl,fC Lhu 4 (hlnh 91, 92, 96, 97).
le n ella q u a i d c} ng c hu
(con g9i lil dijng m q,c h ch u Len): di Wi sat
ben than dQng mq,ch ph6'i va cung voi
than nay h9P thanh cu6-ng dQng m{lch cua
tim, cuifng d(mg mf,lch cua tim giln nhu
hoan toan nbm trong bao mang IIgoai tim
(bao ngo(li tam mgc).
- Lien quan voi bao ngoq,i tam m{1c:
CU6-11g dQng mq,ch dUQc baa quanh hoi bao
thank m(IC cua mang ngoai tim (ngoJ;li tam
bao thanh mq,c cua mang ngoai tim
16t mi)t trong boo x(} ngoq,i tam mq,c, bao xd
nay keo dai len phla tren thea cu6,zg dQng
mq,ch cua tim, bao quanh cac di)ng mJ;lch,
roi lien tiep voi lcJp cia ngoai cua cac
d9ng
o trong baa ngo(Li tam mq.c, di)ng
chu len lien quan vCii than d{)ng m(Lch phd! ,
xuat phat tit 16 dQflg mq,ch plz6'i d Him that
phai, 10 nay nAm 0 phla trudc va hdi chch
sang phai so voi l6 dQrzg mq,c/z chii d tam
that trai. Dc)ng nwch chu d ngay tr:n
nguyen uy da tach ra hai d<jng mq,ch uimh
cho tim, trong dOl;ln nay con lien quan vCii
cac sQi eua dcim ro1 than kink tim.
o ngoai bao ngoJ;li tam mJ;lc, dqllg
mf,lch chit len c6 nhung lien quan sau day:
- ve phia phai: vCii anh m{Lch chit tren,
day thdn kinh hodnh phdi, va phe- fn9C
trung lha-t phai, phe nay che phu ea
mqt ph:1n eua baa xd ngo{Li tam m{lc;
- ve phfa trai: voi ch6 chia d6i cua than
aQng mq,ch phol, voi day chling aljng m(lch,
va vdi phe' m(lc trung thilt trai;
- ve phia sau: voi a(jng m(lch pho'i phdi
va doc h(lch b(lch huye't gian khi-phf/ qudn;
- ve phfa trudC: voi tit n6ng v:'w sau
dQng m<;l.ch chu I!ll lien quan voi xUdng IIc,
cac d9ng m;lch va tlnh m;lch vu trang, tui
cung SUdn-trung thii't clla mang ph6i va
tuyitn lie.
nAm ngang ella quai dQng
ehu e6 nhung lien quan sau day:
- tntdc-tnli tUdng ung vdi phe' m(lc
trung that trai, mi;it trong Clla phd'i trai, va
nhling thanh phdn sau: day than kinh
hodnh trai, day than kinh phit-vj trai, va
eac day than kinh giao cam tim.
- MQ.t sau ngoai phiii: tit phia truoc ra
phia sau, lien quan Ian lU<;lt voi: tlnh m;lch
chil tren (co cung tInh mSl-ch ddn d6 vao a
sau), khi qudn ngl,l'c (ph..n n&m
ngang clla quai d9ng chu to:).o nen mQt
an 16m vao bO' tnii cua khf qWln), day than
kinh qu{it nglff/C trai, dic day thdn kinh
giao cam tim va nhanh tim cila than kinh
ph' vj, thljc quan aO(ln ngI/c (thl,l'e quan
vU<;It qua sang ben trai so vdi bO' trai cua
khi quim, va ij day c6 mQt ch6 do quai
dQng chu de vao), sau th1,l'c quim
eua ong nglfc (se di l!ll tdi mi;it sau eua
dQng dudi don tnii), mi;it ben tnii eua
them aot song ngI/c thu 4, rinh m;lch ban
ddn tren va chu6i giao cam ngifc trai;
- M:;it dudi cua ph..n n&m ngang cua
quai dQng ehu bAt eheo nhung thanh
ph..n sau day, tit phia trude ra phia sau
va til phia phai sang phia trai: nhanh phiii
clla than dQng m{l.ch ph6i (dqng mq,ch phol
phai), ch6 chia d6i eua than a(jng m(lch
ph{/i, n&m 6 ben trai cua duO'ng giua, dQng
m(lch phi/i trai, phe' quan goc trai;
.M"i;it dudi cua quai dQng mt;leh ehu nbi voj
eh6 chia d6i clla than d9ng ph6i b6i day
chang aQng m(lch, la mQt ong Xd, di ttch eua
ong a9ng nU,Ich trong thO'i ky ph6i thai.
Tit Ini;it tren eua ph..n ngang quai
di)ng m{l.ch chu tach ra ba nhimh dQng
IOn: tit phia truoc ra phia sau la:
than ang mq,ch tay-aau, di chech len sang
phai, d phia truoc khi quan, d(Jng m(lch
canh go'c trai, di lE!ll tren b phia ben trai
cua khi quan, va d9ng m(lch duJi aon trrii
di len 6 phia ben trai cua thl,l'c quan.
N&m giua than dljng mq,ch tay ddu va
d9ng m(lch canh goc trai la tam giac m(lch
trudc khi quan, trong d6 c6 d(Jng m(lch girip
dudi cling Neubauer (arteria thyreoidea
ima) khi c6 d9ng nay, m9t hr;ch b(lch
huytt gian khi-pht quan, va doi khi mQt
m&u tuyerz gicip l(lc ch6.
Giua d9ng canh goe trai va d9ng
duoi don tnii la tIl giric Bourgery, tU
giac nay gidi ho:).n phia truoc b6i a(jng m(lch
canh goc trai, phia sau bal a{)ng m(lch dudi
aon trai, phia dudi bai quai d(jng m(lch chu
va phia tnn bdi tinh m;lch gian suim tren
trai (trong til giac nay, day than kinh pht ..
vj bt cheo day than kinh hodnh trrii).
DQng chu ng\1c (DQng ml.lch
Chll xuong)
D(jng mftch chil ngI/c (dQng m<;l.ch chu
xubng) bAt dau tit mi;it ben trai cua thfin
aot song nglfc thu 4, tiep theo quai a(jng
m(lch chu (hlnh 94, 96).
DQng mt;lch chu ng1,l'e di tit tren xuong
duoi trong trung that sau, dQe thea biJ trrii
cua c(jt song ngifc.
DQng mo:).ch chu ng1,l'C chui qua 16 a(jng
m(lch chu c-ua Cd hoimh d ngang mitc dot
song ngljc thli 12, roi d6i ten thanh a(jng
mgch chu bVng.
Trang trung thfi't sau, dQng m<}.ch chu
ngl,l'c la thanh phfin nAm d phia sau nhat,
cung voi ong ngI/c, va c6 nhung lien quan
nhu sau: ve phia trudc, kJ tit tren xuong
dUdi, d9ng ml}eh ehu ngl,l'C lien quan vdi
cuo'ng ph& trai, day thiln kinh phe:vj trrii,
thljc quan aO(ln nglfc, va tui cling gian chu-
thifc qudn eua mang ph6i; ve phia sau,
d9ng mo:).eh chu ngl,l'c lien quan voi cac aljng
m(lch gian sUdn, cac dQng nay xuat
ph at tit mi;it sau eua ehfnh d9ng ehu
ngl,l'C, chu6i giao cam ngl.fc trai, day thiln
kinh t(lng Idn, cac t"inh m(lch brin ddn tren
va dUOl (cac tInh ml.lch nay di ngang qua
121
duO; d6n phai _ -"'"
Day kinh hoanh phili
Than dng mach -,p.:..-"c,
Iay-d'u
TInh m<;lth tay
phai
chu trim
r.
quan
t {)(log dum d6n trai
"i'" rr--'-:l''--,,-- Day than kinh trai
_ - IT"" trai
than kinh ph6-vi trili
-I Day than kinh
_ _ nglJQC thanh quan
Day chIng dOng mach
1:--_.=-'--- Day than kinh hoanh trai
_ .. Sao XO' mang ngoai lim
Iii .... tam
,
Hinh 93. Trung that tntc1e (phan tren, cae lap mau, lien quan)
Day than kinh phai
nnh mach dan (Ianl
f--:--:---:::- Quai dQng m{l:ch cluj
chIng dOng mach
ph6i trili
Than dng m<;lch eM
Cae fjnh m(l:ch ph6i
trili tr6n va duOi
PMi phai _ __ __
Th,!c quan nglfC - c---Cr---'---,---t'
- ... --t----'\- Day tnan kmh
Irai
E>(mg mach chu ngvc
,
(DM chu xu6ng)
Hinh 94. Trung that tntc1e (sau khi dii cat tim khoi cae mau -lien quan)
122
sau clm d(>ng chu ngt,tc Hin h.tQt d
ngang mtic dot song ngt,tc thti 6 va thti 7
hO:1C 8, db LInh mach ddn d ben
ph;ii), qua nhung thanh vila kEi tren,
dng mt).ch chu ngt,tc liEm quan voi cqt song
ngr,tc: ve phia ben trai, d(>ng m?ch chu ngl:!c
dtiQc che phil bih phl m(lC trung that trai;
ve phia ben phai dng mt).ch chu ngl:!c liEm
quan vai bd trfl.i cua lhljc quan; tren suot
dQc dUdng di, d(>ng rnJ;lch chu ngl:!C deu lien
quan vai ong ngljc, ang nay til vi tri sau-
(!(mg mqch chu d phia tren, dan dan xuong
phia duoi thanh vi tri sau-thljc
quan. d vi tri nay thl ong ngljc di d giua
dt'jnM mr;Lch chu va tlnh mqch ddn.
Dng m<;lch chu ngt,tc chui qua lo d{}ng
nu;u:h chu cua cd hoiwh xuong by.ng, 18
nR)' gioi bdi cac sQi gan, xd, cung,
kh6ng co gian dU<jc, nilm giua hai trl,L chinh
cua ca hoanh, va d ngang mtic do't so'ng
ngljc thu 12.
d dO'im cd hoanh thi ve phfa truoc d{}ng
nu}ch chu ngr,tc lien quan voi thl/c quan,
th\.jc quan cung chui qua l6 thl/c quiin cua cd
ho{wh de xuong bl,lllg 06 tht,tc quan cua Cd
hoil.nh n:lm ngang rntic dot song ngljc thli
10). va ve phia sau thi1ien quan. voi than dot
S()ltg ngl/c- thti 12 (xem them hinh 110, 113).
Cac nhanh cua d9ng m(lch chu ngljc
(d(mg mq,ch chu xuong) dUQc phan ra lam
hai nhom khac nhau:
* eric nhcinh tqng gnm co cac dQng
m:,lch phe quiin, dQng m<;lch tht,tc quan, va
cae dQng mt.leh trung tha't.
Cae d(jng mt;Lch phl quan: thudng co
hai ctng mf;leh ph quim phai va trai, tach
ra til phan tren eua d9ng m(1,ch chu ngl,tc
tit trong eua cung d{}ng mr;lch
chu), rni di tai truoe cua eac ph' quan
ROc tlldng ung, d6i khi tdi m$.t sau, va di
sau van ph6i qua ron phd'i phan nhanh d
tl'(mg pho'i.
- Cae d{}ng m!ch thl/c qudn: co tit hai
tai hon d9ng mt.leh, tach ra W m$.t truac cua
d(mg m!ch chu ngl,tc, eac dQng m:;Lch nay
noi tie'p Val nhung nhcinh thl/e qudn cua
d9ng mr;lch gicip dudi, Vdl eac d9ng m(lch
ph' qudn d phia tren, va noi tiep voi nhilng
nhanh cua d9ng mQ-ch hoanh dudi, va
dqng mQ-ch vanh vi (dqng mg.ch vi trcii) a
phfa duoi.
- Cac dqng m,!ch trung that: 1a nhung
dQng m:;Leh nho tach ra tu m$.t truoc
dl}ng m(lch chu. ngl/c tdi nuai mang
ngoai tim tam mang pho"i (phe
va cae hq,ch bg.ch huyet d g:1n.
Nhung nhanh thanh ngljc: la nhung
dl}ng m9-ch gian sUdn ChU
16
. Cac d9ng m:;Lch
nay thudng co tit 8 den 9 d6i, In nhilng
dQng mJ;lch cua 8 den 9 khoang gian sUdn
duai eung (nhilng dQng mJ;lch cua hai ho(le
ba khoang gian sUdn tren cung la nhanh
cua mQt than chung gQi la than di}ng
m(lch co'-gian sl1dn, m(>t trong nhung nhanh
ben cua d<5ng m(1,ch dudi don). Cac dpng
m{Lch gian sUdn chu tach ra tit mi.it sau cua
dQng mr;lch chu ngl/c d hai ben dUdng giila,
khi di toi d:1u sau cua cae khoang gian sUdn
thi co eac tlnh m{Lch gian sudn di kern, eac
d9ng mqch gian sU:dn chu di ra phia truoc,
tiep noi voi cae d(mg mq,ch gian sudn trudc
la nhanh eua dQng mr;leh ngl/c trong (ho$.c
vu trang).
DQng ph6i
La mQt dl}ng mr;lch chuc nang, co
Vl,l d.n mau tInh m:;Lch (mau do s.m, ngheo
khi oxy) tu tam thi{t phdi cua tim len ph6i
dUQc cung cap them oxy tu kh6ng khf
thd vao. DQng m(lch pho'i bao gom m9t than
chung va hai nhanh do than chung nay
tach ra 18. nhanh phai va nhanh trai
l7
, We
18. cae d(Jng mqch ph6'i phai va dt;ng mqch
phifi trcii (hinh 71, 88, 92, 94, 107, 113).
16 fJ9ng gian su'On tach ra tU d(lng mf;lch chu ngi/C thi
99i I.l! dng gian su'On chu (hoiilc saul. cac dng mach
gian sllCln tach ra tU dng m{lch ngi/C trong thi 99i la cUing
mf;lch gian S!10n trUOc.
'I Xem them chu thich 12.
12:3
E>inh mang phOi
XU'ong sU'O'n th(r I - -,:';
Chulli than kinh glao cam nguc
OM_ TM va day TK gian SI.J(Jl1
Khi qufm
Thu, quan *"..::.<
Dnh mach don (Ian)
f----8ng duO; don phai
--Ti"nh mach cimh trong
Dnh dudi don phai
Can wong Ltc
TMn dOng mach tay-dau
E>Qng mach ngU'c Irong (vii lrong)
Dnh tay-dau phai
mach tay-dau trai
t- Day than kinh
Day than kinh hoanh
Dnh mach chu Iren
Mang ngoai tim tam
Dnh phOi phai
Co hoanh
Hinh 95. Trung that (nhin W phia ben phai, sau khi aii cat bo phoi phai)
Th .i n d<} ng m\tch ph6' i
Thein dqng nt(Lch phOl xuat phat til l6
dql1g m(tch pho'i cua tam tha't phdi cua tim,
10 nay n5.m d dinh eua mQt ngach gQi 18. non
dqllg l1uJ-ch trang buong tam that phai. Mdi
dtiu til xuat phat, than dQng m:;tch
ph6i di lE'm phfa tren, huang ra sau va sang
tn'll. lam thanh mc)t dUdng cong hefi lorn ve
phfa sau va sang bm phili, om lay m:\\t
tntac-tnii eua dqllg mfJ-ch chu len .
Than dQng ph6i t!}n cung
citch chia thanh hai nhanh, hai nhanh cung
nily hQp VOl nhau thanh mc)t g6c rat tu; eho
chia d6i eua than dc)ng m:;tch ph6i nAm d ben
tnll cua dUdng giUa than ngudi, each cho
phan doi cua hhi quan 2cm ve phia dudi.
124
Than dQng m:;tch ph6i til xual
phat khi di len phia tren thi d(mg
m(Lch chu len va eung voi dQng m:;teh nay
thanh cuo'ng dqng m(Lch (euong dc)ng
cua tim).
trong baa ngogi tam mfJ-c, than
dc)ng ph6i lien quan vdi dqng mgch
chu len (mdi dftu nfim d phia sau thfm dQng
ph6i, rai len phia tren thi a phla
ll'udc-philli cua than nay); vdi hai dqllg
mc,zch udnh tim chl;ly til sau I"a trudc d hai
ben eua than dQng ph6i, va vdi nhung
nhanh cua dam rOt than kinh tim.
Thong qua baa ngogi Uim Tnc,zc, than
dQng ph6i lien quan vdi nhung thanh
phftn ben ngoai mang tim nhu sau:
DOng mach dum don trai
E>lnh ph6i
TInh m<;;ch du6i don trai
Can xl1ang Ltc ----.{L..
6ng ng"e
DOng mach cimh g6C trai - -.'-
TInh mach tay-dau IF-II
DAy than kinh hoanh
DM va TM ngl1c trong (vu trong)
Day chAng dQng m<;1ch
DOng mach ph6i tn'li
Ph. ,",.,
MaflQ ngoai tim (ngoal tam mac)
TInh mach ph6i doo
Cahoanh-.< .....
..-..,--- Dqng m<;1ch gian suOn tren cung
__ DM, TM va day TK gian Sl10n
!4-.l.--- DOng mach du6i don
;.;.j"'r-1, Qual dOng mach chu
Day than kinh phe-vj
,-=;".*- Chulli than kinh giao cam ngl1c
Hinh 96. Trung that (nhin t([ phia ben t"ii, sau khi 6a cat bo phOi trai)
_ ve phin tnloe tu tnioe ra sau (tu
n6ng- viw co th;\nh tl'l{OC (x/iUllg
li(", dO',ttl trollg eua stliJrl thu hai,
idIOM/I-! gion slldl! tlut hoi ben tdi. than
d(II1K m:.\(-- h pho'i doi chieu len thanh ng\fC
nil lll tl'ung khoang nay). va t'inh
m;,\(' h nKl.fe trong (vu trong:) bim trai, lui
('1111# .-:lldll-trllng thii't eua m,\ng ph6i. bc':l
tnidt, cua ph6'i lnii va philn ben duoi tllye'n
Ife. d dlioi va sau nua co llnh I1Iqch
pll(jj dllal;
. \'e phia phai. th[w d()ng m0.ch phoi
111:'11 (juan voi tlnh II/(lch cllli tren d ngoai
hao mang ngo:li lim. voi day thart killh
IwolIl! ph:ii va phi!' mqc trung lhitt phai:
. ve phfa trai than d{:tng lll0.ch phoi lien
quan voi phe'm(lc trung tho'! tnli. phdi trai.
day than kinh hoiUlh trcii;
ve phia tren. thim dqng ph6i
lien quan cho chia d6i ella chinh no va voj
mi)t dubj cua quoi d(jllg mgch chu. dQng
ph6i dUQc n6i vbi nll)t duoi cua quai
d9ng m:).ch chu boi day charll! dQTlg r1H;ICh.
DQn g p ho i plul i
Ul nhanh cung phili cua than dong
m(lch phi;i. co V\l dtra mau tlnh nwch
(milll do sam, ngheo khf oxy) len ph6i phat
(di)ng Jn0.ch ehuc nAng). xuat phut
eua d9ng m0.ch phoi phili nlim d phia trai
cua dudng giva thfm ngucli. hau nhu liep
l \,l C ng voi dQ1Jg m(lch pho'i trcii,
125
D(mg lllQ-ch ph6'i phiii c6 hai do an: dOQ,n
ll'u'd('-cwrng phdi di ve phia ben phai. hau
nhtt n,\m ngang, tren dudng di ngAn nay n6
b,"lt cheo 0 phla sau dOQ.n len eua quai dQng
1Ii(;H:h chu, va linh mq,ch chu tren; dOQ.n tiep
then 1:1 dO(In cw'/ng phdi thi c6 lien quan v(ji
nhllng thimh phrtn khac cua cuong pho"i
phai nhu dii m6 til d ph{in tren.
Dong nwch ph6i trai
. .
Ll nh,,'mh cung tn'li eua than dQng
mQ.ch phf/i. e6 V\l duo. mau tlnh
len phtii trai, do d6 18. d(jng mq,ch chue
nang.
Diem xuat phiit cua d(>ng m<}-ch ph6i
teil} hAu nhu lien tiep v(ji dQng m(lch phdi
phor. vii du<je n6i voi cung d(mg mq,ch chu
b6'i day ch6.ng d(5ng nUlch.
D9ng llll.ieh ph6i trai cung dUQc phan
Jinn hai ngoai-ro'n phi/i di l:;ti
g<-1n bd tn?n eua phd' qudn goc trai, nhung
kh6ng Vlf<;lt qua len tren bo nay; tiep
theo lft dogn ro'n phdi, a nay d(ing
111{1.eh di thea 1119t duong cong 16m ra truck,
'laO trong va bAt cheo phia sau eua ph{[
quail thuy tT/in trai.
Tinh chii tren
La them nnh mach thu nhan mau nnh
mQ.ch ella h:1u he't' be) phd'n tren cd
hoiwh eua than ngudi: finh mg,ch nay kh6ng
c6 van (hinh 91, 93, 95, 98, 107, 116, 117).
TInh /nr;rch chu tren bat dau d phia sau
eua hi:! dual s!ln suifn thu nhd't ben phili, sat
bd phni eua xudng uc, ngang v(ji mue eua
dot S611g ngl(c thu hai. TInh mf,lch ehu tren
dU(.ie hinh thanh do hai than tlnh nU;lch tay-
dau phdi va trai hQp nhat voi nhau: thdn
tu)'-dau phai h,lu nhu dung con than
ta,v-(ttiu trai thi di rat eheeh til tren xu6ng
(hi6i va tu tdli sang phai g$-p than tay-
dUll phdi.
TInh nt(lch chu triht c6 dUdng di gan
thiing dung va t$.n eung d thanh tren cua
tdm nhl phdi, bdi mQt 16 kh6ng e6 van; 16
nay ehieu len thhnh ng1j.c truoe tuong ling
v(ji (Viu truoe cua khodng gian sudn tha
12G
hai ben phai; chieu len thanh ng1j.e sau thi
16 t1.iong ling voi dot so'ng ngl/c thli 6, hol}e
voi bd tren eua dot :"'(/ng ngl(c thu 7.
Tinh m(leh chu tren ndm d phan tren
eua lrung thf[t trudc, cQ,nh dzLdng giiia ve
phia ben phai.
Hai phan ba tren cua tInh nt(lch chu
tren nitm ngoai bao ngo(li tam mQ,c, con
mQt philn ba duoi thi a trong baa.
Dot;ln ngoai bao ngot;li tUITl ITlt;lc
Tinh mg.ch ehu tren e6 nhung lien quan
nhu sau:
Ve phia truoe, kc tit nong toi sau,
ti:nh mQ-ch ehu tren lien quan vdi tii.'m uc-
szLdn, d(mg mc;rch va tInh mg.ch ngl(c trong
(v11 trong) ben phai tui ciing SUdn-trung
tho't trude cua mang p h5i phAi. vung luy{n
ue (We 18. hinh tam giae tren eua trung
tha't truoc).
* Ve phfa sau lien quan eua tInh mf:lch
ehu tren du<;!e ph an thanh hai dOQ-n
tren va duoi, gidi h0.n giUa hai d00.n 18. quai
tlnh m(lch ddn, d6 vao sau cua nnh
m0.eh ehu tren. d tren quai nnh m/!eh ddn,
phia sau tlnh mQ-ch ehu tren c6 chuoi hr;rch
br;rch huye't cr;rnh khi quan ben phai (trong
d6 e6 h(Ich quai tlnh mQ,eh ddn); d dOQ-n
dudi quai tlnh m'.lch don, nnh mQ-ch ehu
tren lien quan vdi philn tren eua cu(/ng phdi
phdi (bao gelm: phe' quan g6c ngoai
euang, dQng mQ-ch ph6'i phai, tlnh mQ-eh
ph6'i phai tren); eu6ng ph6i phai con e6 day
than kinh phe'-v.i phili bAt cheo d phia sau.
* Ve phia ben phiti: tlnh m<,leh ehu tren
lien quan vdi day than kinh hoimh phdi,
chu6i than kinh giao cam ng!1c ben phiii va
ph/t mq,c trung that ben phai.
Ve phia ben trai, nnh ehu tren
lien quan v(ji d(mg mc;rch chu len va voi
philn tren dQng mQ-ch chu eua ngach gian
tlnh-dQng mr;rch chu. Ng:ieh nay 10. m(lt
khoang gidi hQ-n phia ben phai bdi tInh
mr;rch ehu trfin, phia ben trai bdi dQng mr;ch
chu len, phia tren bai than tlnh mc;rch ta,Y-
driu trai, va phia dudi la bao thanh ntQ,C eua
mang ngoai tim.
trong bao ngol;li him
Tinh m",eh chu tren lien quan v6'i baa
ngo(}-i tilm m(lC va qua baa nay lien quan
v{ji nhung thanh phftn sau day:
QUil hi t(lng eua bao thanh mq,c mung
ngaai tim, tlnh nwch ehu tren licn quan voi
tam nhl phdi d phia tnioc va voi da{ln trang
ngo<:li tam m{lc cua finh m(l.ch phdi phiii" a
phia S:lU. cling qua baa ngoQ.i tam m(,lc, nnh
In,.,ch chu tren lien quan voi m?t duoi cua
dong nu;u;h phtJ'i phdi.
Qua hao ngo(l.i tam m(lC, finh mf,lch chu
tren lien quan voi nhung thanh philn sau
U[lY: phfa t1'u:oe voi khoang gian sudn thu
hai; phia trai voi ngach gian llnh-d(Jng
mach chu, ndm (j giua tlnh m{lch chu trcn
Vll dQng m",ch chu len; phia phai voi day
thdn kinh hodnh phdi, phe'mrte trung that
ph'li: va phia sau voi curIng phdi phdi (g6m
ctQng nwch phbi phai, phe quan goc phai va
t1nh m{lch phoi tren phai).
Vung tim-mimg ngoai tim
(Vung tim va ngo?i tam m?c)
DlfQC gi6'i h<;ln: d phfa tr11'oc bbi phan
du'oi thanh ngl/c lrude; a phia d11'oi bai ed
hoanh; Ci phia ben phiii va ben trai bbi eac
phi/ mqc lrung tha't; d phia sau b6i mQt
ph6ng ddng ngang thea quy uck di qua
ngay phia truoe ch6 chia t16i clla khi quan;
va 6 phia tren bbi mQt mi.J.t phung nam
ngang thea quy u'oe di qua ngay tren day
(nAn) tim.
Trang vung nay eua trung tha't trl1de co
tim vf, ngoai tim.
Mang ngoai tim
18
(Ngoai tam m?c)
Mdng ngoiii tim cung gQi la ngoQ.i tdm
III(lC Ii" mQt tui xd-thanh mq,e, baa bQc xung
'S COng giang nhLl mimg phOi con chlr;lc gqi Iii phe mac, mang
Ilg0(ll lim con goi Iii ngo?i lam m?c, hai Ihu*t ngli nily dl1dc
slJ dung lhay dOl eho nhau tuy linh huang. va kh6ng anh
hUdng loi y nghia eua cum W.
quanh tim va ffi(>t ph:'in eua nhung
mau IOn lien ket voi tim d gan day tim.
Mdng ngodi tim (ngo(li tam m(lc) g6m hai
thanh phfin:
- baa ngaai Iii. mQt baa xd, gQi la bao xd
mang ngoai tim haf,ic baa xc! ngo(l.i tilm m(lC
(pericardium fibr-osum).
. baa trang (sau) hQp bCii hai 1a thanh
mQ.c lien liep voi nhau, B"Qi lil baa thanh
mQ.c mang ngodi tim ha$c baa thanh mq,e
ngoQ.l tam mq,c (pericardium sero!;um).
Bao xd mimg ngoai tim
Baa xd mang ngoai tim giong mQt tui
hinh non, voi day d phia duoi, nAm tren
trung tilm gan eua cd hoanh (pars
diaphragmatica: phan hoanh), va mQt dinh
huong len phia tren, d day bao xd lien tiep
voi lrJp ao ngoai cua eac mQ-ch mau IOn lien
ket voi day tim. Nhung m(it ben (phiii va
tnii ) eua baa xd lien quan voi phii' m(lc
trung thil't, phe mSlC nay che phu m$t ngoai
eua baa xd d6ng thai phu luan ca. eae day
than kinh ho(wh, tren dU:dng day than kinh
nay di tU tren xuong cd haanh cung voi cac
mQ.eh ngo(l.i tilm mQ.c-hoanh. M$.t sau eua
baa xd mang ngoai tim giap voi thl/c quan
va dQng mt;Ich chll ngl/c (par!; vertebralis).
M$.t truoe cua baa xd lien quan voi mang
ph6'i va ph6'i (pars retropleuro-pulnwnaris)
va m9t phan lien quan tnte tiep voi thanh
ngl!e trudC (pars extrapleuralis), thong qua
tam giae du'oi d vung sau XUdng de.
Baa xd mang ngoai tim ket noi voi
khung xUdng cua l6ng ng1j.e va nhung ed
quan Ian c*n b6i nhGng day chilng mang
ngoai tim (day ehiing ngoQ.i tam m(lc). Cae
day nay co phan thanh ba IO{li:
day ehing zle-mang ngoai tim, hoanh-mang
ngoai tim, va crt so'ng-mang ngoai tim.
Ngaai ta eon c6 nhung day chang phl,l khae
(hinh 90, 93, 96).
* Cac day chftng uc-mitng ngoai tim
(uc-ngollli tam mQ-c): co hai day tren
va duaL
- Day ehiing ucmang ngoai tim tren:
mQt d.u bam VaG can xlidng UC, phia d11'oi
l27
cho bam cua cd uc-giap, m9t afru bam
bao xd mang ngoai tim d ngang muc cac
mi.,eh mal! lon, thvc ra la mQt day chling ci/-
mang ngnai tim;
- Day cluing u:c-mang ngadi tim dllai: ai
tV driu du"oi Xu"dng uc va til mui I1c toi phfrn
dVOI eua baa X(J ngor;zi tam mr;zc.
* Cae day ehAng hoanh-mang ngoai
tim h\ thanh phan cua m(Jc nQi-ngr,tc, m?c
nay baa gam mQt lop rna lien ket rna duoi-
ph&' m'fc vii mQt lop ma lien ket s(li xd, ket
n61 ybi 1116 X(j cua bao xd nga(Ji tam m(Jc,
u.10 t.himh ba dAi S<;li xd dai ben, d6 la nhung
day chling hoanh-mang ngoai tim, rna cac
uJ.e gd. rna tn co ph.n hdi khac nhau.
- ddy chdng haanh-mang ngaai tim
tn/de: Wdng ung voi vung trui'lc cua etay baa
xl1 /liang ngoai tim;
- ddy ch6.ng hoanh-mang ngaat tim
phdi: ehe phu mQ.t sau-ben cua tTnh mQ.ch
("hu dlkii;
- day chdng hodnh-mang ngoai tim trai:
khi c(J khi kh6ng, nam d phia sau-trai cua
day bao xd mang ngoai tim.
* Cac day chAng cgt song-mang
ngoai tim: nguan tU din trudc song
(m0c tnioc song) tren mQt dai db.i tit etot
song c6' thu 6 toi etot s6ng ngljc thli 4, rai di
t{ji b;l.m vao baa xd mang ngoai tim d ph..n
d ben ph8.i thl ch6 bam d phia tren
clioonu pho"[ phdi, con d ben trai thl ch6 bam
18. hai i;i xd bao quanh cung etQng m(Jch chu.
* Cae day chAng ph\!: ket noi bao xd
m:.\ng ngoai tim voi cac ed quan Ian c6
the' k@ ra cac day chling khf.qudn-mang
IIgoai tim. phil quan-mang ngoai tim, thlfc
l/udll-mong ngoai tim. Mg,c giap-mang ngoai
tim b mQt bi} ph(m eua m(tc c6' giiLa (fascia
colh l1ledw), cling dU(jc eai b mQt day eh:lng
ella //lang ngoai tim (ngor;zi tam mg,c).
quan cua bao xd mang ngoai
tim: baa xd manu ngoai tim bao bqc hAu
nhu toan bQ tim tru phan tren cung, 6 day,
bao x(j di len phia tren bao b9C quanh cae
miw Ian eua tim. Bao xd mang ngoai
tlm co nhung lien quan voi cae thanh ph.n
Jan nhli sau:
- vg phia truoc: d phan dlioi bao xd lien
quan voi thanh ngt!c trudc, mang ph8i, va
pho'i, 6 ph.n tren thi lien quan voi tuyen I1c;
- ve phia sau: bao xd lien quan voi cac
thanh n:lm trong trung thilt sau, d1)c
la lien quan trl!e tiep voi thljc quan;
- ve phia hai ben, lien quan voi phe' mr;zc
trung thflt va lbp rna lien ket long leo nflm
giua mang ngoai tim va phe mQ.e, trong aD
c6 eac day than kinh hoanh, va cac et!)ng
mg,ch, tTnh m(Jch hoanh tren;
. ve phia dlioi, bao X(j lien quan v{ji
trung tdm gan cua cd hoanh (trung tam
hoanh) , va thong qua cd haanh. bao xd lien
quan voi mQt s6 t:;tng trong 6 bl,lllg, aQ.e
la voi d(J day rna trong mQt so tinh trQ.ng
ly eo lao cd sb ella h(Ji chl1ng d(l
day-tim (hQi chung vi-tim) co d;lJ.c tfnh Ia
dau tim giang nhv nhai mau cd tim khi eo
rai lo1}n hOQ.t dQng d dQ. day;
- b phftn tren cung cua bao Xd, thl CilC
m;lJ.t sau, tntoe (uc-su"dn) va hai m*t ben
lien voi nhau tSlo thanh mQt bao
(capsula pericardii: bao nga(Ji tam mQ.c), tv
day, cae et(mg m(Jch chii va etJng mg,ch phe)'i
chui ra khoi bao xd, va tlnh mg,ch chu tren
di vao baa. a phan nay vi baa xd nga(Ji tam
mg,c keo dai mQt do:;tn len thanh eua etQng
mr;zch chll, nen hinh thanh ngach dQng
m(tch chu (recessus aarticus).
Bao thanh mang ngoai tim
Cilng giang voi cac thanh khac, baa
thanh m(Jc cua mang ngoai tim baa g6m hai
i3. lien tiep nhau: la tr;zng, con g9i Ia mang
tren tim (epicardium: thllr;Jng tam m(Jc), bao
b9C xung quanh va dinh sat van mQ.t n$oai
cd tim, va lei thanh (pericardium serosum:
mang ngoai tim thanh mr;zc) 16t m.$.t trong
ella bao xd mang ngoai tim.
Giua hai la tg,ng va la thanh la mQt
khoang ra't gQi Ia d mang ngoiii tim
(cavum pericardii: 6' nga(Ji tam mQ.c), trong
6 nay co chua m9t so lli<;lng rftt nha thanh
dich chua albumin, lam eho d(lng
cua cd tim d trong bao au"<;le de dang (h1nh
97, 98, 99).
DOng mach canh g6c Irai
Than mo\ilch tay-dau
D9n9 mo\ilch ph6i phai
MOi vao
xoang nganQ Theile
TInh mo\ilch chu tren
Cac Unh mo\il ch phOi
phai Iren va duOi
TInh mach chu dlJOi
D9n9 mo\ilch dlJOi don Irai
Quai dOng mach chu
D9n9 mo\ilch ph6i Irai
Cac linh mach phoi Wi tren va diJOi
Xoang chech (Haller) ngoai tam mac
Bao Ihanh mo\ilc mang ngoai lim (Ia thann)
Bao xa mang tim
Hinh 97. Mimg ngoai tim tam
(nhin tl1 mat ben trong. sau khi dli cat ren tim ra kh6i cae m"eh mau Ian)
Khf quan
TInh mach tay-<1au phili
Day IhAn kinh phe-v!
TInh mo\ilch chu Iren
Mui chi vao
xoang ngang Theile
Baa Ihanh mo\ilc mang
ngoai liro. la tang
TInh mach phoi phaf tren
TInh mach ph6i phili dlJOi
./
Day than kinh qual nglIQC Ihanh quan
, -tr- - TInh mach tay-<1au Iral
Day Ihan kinh hoanh
8M va TM mang ngoai tim
Dng mach phoi trai
mo\ilch phoi phai
TInh mo\ilch phoi Irai Iren
TInh mach ph6i Irai dlJlJi
Xoang chech
(Haller) mang ngoai tim
Bao Ihanh mo\ilc
mang ngoai tim. la thanh
Hinh 98. Bao xd mang ngoai tim tam (Cae lien quan ben trong)
129
La t{lng va 113. thanh cua bao thanh m{lc
lien tiep vdi nhau, va 0 ndi chung g<}p nhau
thl hinh thanh cac tili cung mang ngoai tim
ho;3.c xoang ngot).i tam mo:).c.
Nhu V?y, sau khi phu ml)t ngoai cd tim
cung cac ding mr;rch va (inh mr;rch uunh tim
num trong riinh uanh d giua hai ph.n nhi
vi\ ph&n that, thi lei tr;rng (hoi;ic mung tren
tim) tit phia dinh tim di len phia deiy tim,
tile Iii. phia co cae cU6'ng mr;rch bao bQe
mot phan cae euang nay. Co hai cuang
m{lch ia: cuong ding mr;rch d phia trtidc bao
gam d(lng mQ.ch chu va ding mQ.ch phdi, va
cUfJ'ng (inh mr;rch d phia sau baa gam tlnh
mach chu tren d phia tren baa xd mang
ngoil.i tim, tlnh mq,ch chrl dUdi d phia dUdi,
di tll 10 tTnh mach ehu eua cd hoanh len, va
eac (inh mr;ch' pho"i (hai tinh m{lch phfli
hai tlnh m{lch ph6i trai) deu d mi;it
sau clla day tim.
Mang tren tim (epicardium: thuC/ng tam
mr;c) tuc In la tQ.ng cua baa thanh mq,c
mang ngoai tim di tu m$t truac tim len
phia trcn va phu m$t truae ella d(jng mr;tch
chu len, d ben phai, va m$t trudc eua ding
mach pho'i d ben trai tren vung day tim. Cil
hai d9ng m{leh nay duqc bQc chung trong
m9t dOG-n clla thliC/ng tam mq,c (la tr;tng), la
nay di len tdi ndi baa xd ngoai mang
tim lien tiep vdi ldp ao ngodi clla cac d9ng
mi.lch tren, thi tu tniac clla ding
mr;Ich chu len qui.it nguQc phu m<}t trong
baa x(], t{lO nen lui cung trlidc-d{)ng mr;rch
chu (ho?c xoang trudc-d(3ng mr;Ich chu), con
ph.n mr;Ic tren tim phll trttac d(jng
mr;rch pho'i thi cung va tili cung duqc
hinh thanh gQi la tui cung trlidc-ding mr;tch
ph(/i (ho?c xoang trlidc-d(jng mr;ch phi/i),
hai tui cung nay dUQc coi vi tri lien tiep
giua lei tgng va lei thanh ella bao thanh mgc
mung ngo:\i tim. Nhtt ding mr;Ich chu.
len va d(3ng mgch ph6'i duqe baa bQc chung
b6i lei tr;Ing cua bao thanh mgc, nen chung
c6 mQt baa chung. Phia sau clla hai d9ng
n10eh noi tren hinh thanh m1)t khe n&m
ngang gQi la xoang ngang xoang
Theile (neu dua ngon tay tra lu6n tit ben
trili ra phi a sau sau d(jng mq,ch pho'i, r6i di
tiep sang phai, thi S8 nhin thay d.u ngon
130
tay thaat ra d b2:J phai eua dOng mg,ch chu
len - ngon tay trong xoang Theile). La
tr;wg clla bao thanh mgc mung ngodi tim
(mdng triin tim) tit mi;it truac tim cung di
len phu m?t truck clla tlnh mgch chu tren,
tdi ndi baa xd ella mfmg ngaai tim lien tie'p
vdi ldp eio ngoui eua tlnh nay thi
cung l{li d@ phll mi;it trong (mij.t sau)
ella baa xd va nen m9t tui cung d phia
truoc tlnh mgch chu tren. Mdng tren tim
phll ml)t truac tam nM phdi con di xuang
dQc thea cae finh mr;rch ph8i phdi, Wi eho
cae tlnh m{lch nay chui vao baa xd ngodi
mang tim thi qu{it phu m{it trong
(m{it sau) eua baa nay, thea m1)t dUdng
th.1ng dung dQe (inh mgch chu dUdi; mdng
tren tim cung phu tinh nay Wi tl)n 10
rna tlnh m{lch nay chui qua cd hodnh, rai
qu{it phll m{it trong (m<}t sau) cua baa
xd mdng ngodi tim va d day lien tiep vdi hi
thanh cua baa thanh mr;rc mang ngo:\i tim.
Tuy nhien, mdng tren tim, tuc la la
cua bao thanh mgc mang ngoai tim,
cung phu ca m<}t sau cua tim tai t?n ndi eac
t1nh db VaG mi;it sau tim. Mang nay,
sau khi phu m{it sau tam nhZ trai, thi laeh
sau van giua cac finh mgch ph6'i phdi va
tlnh mr;rch ph6'i trai, tdi t?n ndi cae tlnh
nay d6 van tam nM trai, thi
phu trong sau) ella bao xd
ngor;Ii tam mr;rc; nhu d day eung hinh
thanh m(lt tui cung sau, huang hdi ehe'ch
len tren va sang phai, dUQc gQi la tui cling
che'ch xoang che'ch Haller, roi tit day la
thanh chuy{;n tai mi;it trUdC cua tlnh
mr;rch ph6'i treii tren lien tie'p voi mq,c
tren tim phu m$,t truac ella tam nhZ treii, va
tien sang phiii phu tai mi;it trUdC clla tlnh
Chll tren, each nay t<;t0 nen
thanh thanh sau xoang ngang Theile.
Khi dua ngon tay tham do vao xoang
Theile, thi phia truac eua ngon tay 1:\ cuang
ding mr;rch g6m co dng mq,ch chu len va
than d(jng mr;tch pha'i, phia sau ngon tay se
la thanh trtidc cua tam nM trai; phfa tren
ngon tay la ding mq,ch ph6>i phdi va phia
duai ngon tay la goc hQp bdi cu6ng ding
mr;rch va thanh trudc tam nM trai.
Lo phdi cua xoang Theile la m9t khe
dl1ng dQc co bd trong la dQng mCfch chii len
va bd ngoai la ti{/u nhf phdi, tam nhf phdi
cung vdi tLnh mCfch chil tren; d day khe nay
Co dQng mCfch vanh phdi n.1m. Dua ngon
tay tro vao khe nay thi se mlm duqc toan bQ
cuong dQng mCfch (giua ngon tro a phia sau
va ngon cai a phia trudc).
L6 treii cua xoang Theile cilng 13. m9t
khe dili, gidi d phia ben trai bai tam
nhr treii, phfa tren bdi dQng mg,ch ph6'i trai,
va phia dUdi bdi dQng m{lch vanh trai.
DUdng eua baa thanh mg,c mang
ngoQi tim tu lci tfwg (mEmg tren tim) tra
nen lei thanh co hinh chu T hoa. Giua
quat a tlnh mach chu dUdi va a tLnh mach
phfi'i phdi, d ben, va ch6 a tlnh
mg,ch pho"i trai m9t ben khac, hinh thanh
ngcich ngogi tam mg,c dUdi, xoang
chich Haller (sinus obliquus Halleri).
Muon dua ngon tay tham do van xoang
chech Haller thi dnu tien phai nhtlc mom
tim len roi luon ngon tay ra sau tim,
to an b<) tim se n.1m trong long blm tay, con
dnu ng6n tay se di sau van trong xoang
Haller, xoang nay gidi a hai ben bai
nhung tLnh mt;lch pho"i treii va phdi, ij phia
trude hoi thanh sau cua tam nhL trai, va d
phia sau bai ph:ln sau eua baa xd mang
ngoai tim co lei thanh cua bao thanh
16t d mQ.t sau, phia sau cua bao xd la tht,(e
qUEm ngl,le n.1m d ngoai baa nay.
Xoang chich Haller sau khoang 10 cm,
n:lm a phi a sau eua tam nhL tnii, giua hai
tlnh mt;lch ph6'i phdi va trdi (noi cach khae
la n&m a giua hai cuong tLnh mt;lch), thong
ra phia sau vdi 6' mdng ngoiii tim (0" ngo(li
tam mCfc) noi chung, va co lien quan rfit
gan gili voi thljc qudn dO(ln ngljc.
a khu vt,(c cuong tLnh mgch con co m<)t
tlii cung tUdng frng vdi tlnh m(lch pho! trdi
va m9t tlii cung nam a giua tlnh mgch pho'i
trdi tren vdi dOng mgch pho"i trcii (gQi la
ngach pho'i trai) dUQc gioi a phia trong
bai nip di tich Marshall.
Cac ml,lch mau va day thdn kinh
cua mang ngoai tim
- Baa thanh mCfc mang ngoai tim dUQc
nuoi dllang bai nhung nhanh cua cac dQng
mt;lch va linh m(}ch vanh tim. Cac mt;1ch
bt;lch huyit eua mang ngoai tim hinh thanh
mQt lUdi duJi-mang ngoai tim cua tim. Cac
day than kinh chi phoi mang ngoai tim
xuat phat tu dam rot than kinh tim dlloi-
mang ngoai tim.
- Baa xd mdng ngodi tim dUQc nuoi
dllBng bdi cae nhanh tach ra tu cac dOng
mt;1ch hoanh tren, dOng mt;lch phi quan, va
cae dQng mgch thI!c qudn.
Cae tinh di kern cac dQng
tlrdng ung va de) ve di.e tLnh m(Jch ddn va
tlnh mt;lch hoanh tren.
huyet eua bao xd dUQc dftn
ve' nhung ht;1ch trung that trudc va ht;tch
trung that sau, nhung ht;tch hoanh va h(Jch
gian khi-phe' qudn.
Than kinh chi phoi bao xd 10'1. nhanh cua
cac day thdn kinh hodnh, than kinh phe'-vf,
thdn kinh quilt nguqc, va cac nhanh eua
than kinh giao cdm co"'.
Nhung tae gia kinh dl).c la
Lusehka, da rna ta nhieu nhanh tam
c6 ngu6n goc tU eac day th6.n kinh phe:
vi, than kinh giao cam, hol).e th6.n kinh
hoanh. Mdi day ngudi ta da phu cac
nhanh nay. Tuy nhien, nhung tai bien e6
tinh phan xay ra khi rna bao xd mang
ngoai tim, hol).c nhung kich thfch ddn thufrn
vao bao nay dB. chung minh rAng baa x(J
ngo(}i tam mt;lc giau sqi kinh chi phoi,
c6 Ie a muc d<) vi
C6 Ie cae Idp cua mang ngoai tim deu
dllQe ehi phoi bai cung m9t ngu6n than kinh
chung vdi tim. Nhung nhanh tach ra tll
dam roi th6.n kinh tim se eho nhung nhanh
nha dfrn di vao nhung baa mq.ch mau hol).c
vaa thclng mang ngoai tim a vi tri Id tqng
eua baa thanh m(Lc qul).t lien tiep vdi la
thanh (Hovelaque), trong khi nhung nhanh
khac sau hdn thi, phan nhanh a dUdi mdng
tren tim (thuqng tam mgc), nen cac dam
roi kinh n9i trlloe khi di van Cd tim
131
Khi quan
TInh mach canh trong phai
giap giap trang)
Day than kinh
TInh mach dum don
Than dOng mach tay-qilu
Day than kinh quat nQupG ttianh (tl.Ian
Day Than kinh phe-vi
TInh mach tay-dau
Day Ihan klnh hoanh
TInh mach chu trem
quat nguoc thanh quan
fMng mach canh g6c trai
Day than kinh
vi Irai (keo ra tNOel
NMnh cila dam r6i than kinh tim
PhOi phai
PMi troli
Day than
kinh hoanh
Mang ngoai 11m
(ngoai tam mac)
Co hoanh
Hinh 99. Ph"i vii trung that tnfac, sau khi dli cat rai tuyen ((c
(nhin tong quat phia tmac, day than kinh phil-vi trai duqc kilO ra phia truac)
Tim
(Cor)
Tim la mQt khoi cd rang gam e6 bon
huang (khoang rong). gQi Iii hai tam nhl va
hni tam that (hinh 100-112).
:.Ihin t6ng tim co hinh n6n, voi mQt
dciy (ruin) lUidng ra sau, len tren, mQt dinh
(mom) httdng xuong dudi. ra trude. Trl,lc dai
eua tim chech ra trude, xuong dudi va sang
trai. nhung hau nhu ngang 0 nhung
ngtio-i thAp lUll va gall nhu thAng dung 0
nhung ngltai cao gay (cor pendulum: tim
!reo).
Tim co mau do nhf,lt,;' nam gidi can n(tng
khoang 270g va d IlU brioi thl hdn.
132
D,-!a tren hlnh chung cua tim, c6
phan ba m(ll ben, ba bil. mQt day va
mQt dinh (mom).
Tren be cua tim c6 nhung dinh,
nhung l't'inh nay th4 tren be m:;'t bien
gioi gilla nhung buang tim. Trong nhung
ranh nay If,li c6 nhung mau eua tim
nAm va dU(.le che khuat phan nao boi rno
md. NgLtai ta phan nhung ranh sau:
ranh gian nhl (sulcus interalrialis), dinh
gian that (sulcus interventricularis), va
ranh gian nhl-th(t dinh nhl-thci't
dinh vanh (sulcus coronaris).
Ba cua tim fa: m(il [rudc
(sternocostalis: m{it uc-sudn), m{it dudi
(diaphragmatica: m(it hoanh), hai nay
Cac 10 clla linh mach nho clla tim
LO linh mach chu dllOi
(bavien) clla h6
H6 bau duc (dllfch 10 B,
N6p van finh chu dltOi
Lo xoang tfnh vanh
DOng mach chu
Cac co Iliac
Vach gian-tam nhf
Tam nhf phai
Lo nhi-that phai
Np van 10 xoang tfnh vanh
Van ba la, la sau
Van ba la, 103 vach (la lrong)
Van ba la, 103 tmac
Tam that phai
Cac co nhu
Vach gian-tam that
Be bO vAch (trabecula septumarglnalis)
Hinh 100. Tim ph"i , nhin ben trong ella eae buong tim
(Cia thanh clla tim phili thee chieu dQc W day tm mom tim, va banh r9ng ra hai ben)
Cac linh phOi phai
nnh mach phOi !rai
Tam nhitrai,vo3ch gian-Iam nhi
-iit- TTnh phOi trai
H6 bau duc
Lo
V6ng soi (xa)
Van hai la (van mO nil, 103 sau
TTnh m<;lch vanh IOn
nhi !rai
Tam Ihattrai
Vach gian-tam that
Cac day chang van tim (thLmg gan)
Cac co nhu
Catim
CacbEl co
Mom tim (dinh tim)
Hinh 101 . Tim trai , nhin ben trcng ella cae buong tim
(Cat thanh cua tim trai thee chieu dQc W day tm mom tim, va banh r9ng ra hai ben)
133
El6ng mitch ph6i Ir{u
Cac Ifnh mach phoi Irai
Mom tim (dinh tim) ----
,Quai mach chu
----"It-- )Qng Ill'tch ph6i phal
_:70ac Ifnh mach phOi phai
Tam nhitrai
Ranh (ranh cung)
TInh mach chu dum
-----Tam that phai
Hinh 102. Tim, eau true ella ICd tim
Cae van dc)ng phoi
Van ban
Van bfm n1
Van ban
LO dong mi,lch chu
Tam giae sa (xa) phili
T'm """',---
Van nhi-that trai
(van hai ta, van mfi nil
L; truac ===::::./
La sau
L6 nhi-tMt tfai ----'
,---LO ph6i
Cae van dc)ng chu
Van ban tral
Van ban nguy$1 phai
Van ban nguy$t sau
L6 nhi-that phai
L-. La sau an n 1-t at r:::-==== La tNoc I v h- h-
'-_______ La vach (Ia trang) phai (van ba la)
Hinh 103. Cae 10 vii khung s<!i xd ella tim (nhin tel phia nen day tim, sau khi da cat btl philn tam nhD
134
phin each voi nhau bdi hai be; m(}t bi!
lrttdc-dlldi (margo aeutus: bi! s&.e, nhqn)
Wdng doi mong, va m(}t bd day (margo
oblusus: bi! day, til) n6m a phia triti va hoi
ra sau. be nay nay duqc coi Ia m*t thu
bu. gqi In m(it ben lrcii.
Tim khong n&m doi xung giua hai ben
eua long ng1,1C, rna hai phan nam (2/5)
cua tim d ben phai cua dUdng giua
nglfc, bao gom phan IOn tam nhi phdi va chi
m(}t phan nh6 tam tho't phai, trong khi ba
phan nam (3/5) con cua tim nAm (j ben
tr:ii cua dUdng giua ng1,1C va bao gom toan
b<) lam nhi va tam thn't trdi va mt phan
Wn Idm thn't phiii. Tim phdi, chua mau linh
l1/(lch, nfim a phia sau, con tim trai, chua
Van nhf-tht phai (van ba la) 1
Cae 00 nhu (cae cOl CO)
Cae be CCI
mau d9ng nu;zch, thi nclm a phfa trude. Tim
chi ket noi vdi trung thilt b(ji nhung cUfj'ng
d9ng m(lch va cueing linh mach. va lai nAm
trong mt 6' thanh m(lC (6 m'ang tim).
vi cac ch dQng va co b6p cua tim
cang de dang.
Day (ne'n) tim hinh thanh boi phan sau
eua cac Uim nhi va nhung tinh mach d6 ve
tam nhi, We la hai tinh m(}.ch chii. (chu tren
va chu dudi) va cac linh m(}.ch pho'i.
Li e n q ua n eua t im
Tim c6 nhung hem quan day (xem
them hinh 92):
Ve phia truoc, tu nong toi Sall (tl!
truoc ra sau), tim lien quan voi ta:m uc-
l6 nhi-'hj' ph"
L6 nhi-Ihal trai
-L_ r--DOng mach chu Ian
Wmg mach phOi
-::------ Non dQng m;;.ch
Tam that trai
Hinh 104. Tam that phai (nhin ben trang bu,ong tim) va cac lei nhi - that
(sau khi dil cat bo cac tam nhD
135
Dng mo\leh dmh g6e trai
maeh dum d6n trai
Quai dOng mach eM
Cae linh mo\lch ph6i lrai - <...,,!
nau I1hTtrai
Van hai la (van mO nil
Cae ca nho (-cae cOt cal
e
Cae linh maeh phdi phai
TInh mach ehu
nau nhT phsi
H6 bau dVe
(di tich ella Botal )
Vaeh gian-Iam nhT
Van ba la
mo\leh vtmh phsi
Cae eo nhu (cae eOt cal
Vach gian-lam that
Hinh 105. Tim (hinh the be," trang bu6ng tim)
slliln, co nhftng day chiing U'c-mang ngoa"
Illn ket n6i mang ngoai tim voi xUdng (tc ,
va trim tam lic sUdn co th6 xac dlnh mQt
vung chieu cua tim gQi la tim; phia
sa u tam uc sUdn Iii cae mg.ch ngl!c frong (uu
trollg) va huyet. sau nua la cae
till d'llg phi m(1.C sudn- lrung that (truoe)
pJHli va trai. tu hai ben gan sat nhau b
lu Hwang gian sudn thu 2 Wi thu 5;
va van cach nhau bbi hai khoang hlnh tam
glnc c6 dinh huong vao nhau (tam giae tren
In tam gine tuyin UC, va tam giac du'oi
tUdng (tng voi mang ngoai tim), ve phia
136
tntoe tim cung lien quan voi mQt phan nho
cua ph6i.
Ve phia dlioi, tim lien quan tren
rQng voi cd hoimh, c6 nhung day chang
hoanh-mdng ngodi tim ket noi tam
voi cd hoanh.
Thong qua Cd hozmh, tim lien quan voi
phinh vi zan eua d<,l daY,va thuy gan trdi;
Bd tru'oe-du'CJi (margo ncutus: bd sAc,
nhQn) eua tim lien quan voi goc hQp bCli
thanh ngt,te-bvng tru'CJc va phan truCJe eua
cd
* Ml)t ben phili cua tam nhT phdi lien
quan voi m4t trung tha't trang) cua
ph6i phai d ph8.n tntoc-r6n ph6i, ph:in nay
nAm a tru'oc day chiing phdi (day chAng tam
va voi day tha'n kinh hoanh phai, day
nay di tU tren xu6ng, nAm d phfa trang phe'
IIUIC trung that phili, dQc thea phili eua
linh milch chu tren.
* Mi.it trai cua tam nM trai lien quan
vai phii' m(;lc trung that trai, vai vung an tim
cua phlJr lrai. voi d,1y than kinh hoanh trai,
nay di tit tren xuong dQc thea bao xd
mung ngoai tim, va tai m(it trfm cd hodnh a
gan dinh (mom) tim. M$.t trai cua tam nht
tnii con lien quan vdi cac d(jng mq..ch va tlnh
m(;u;h hoanh tren, nAm d phfa tru'dc hdn so
vai cac tUdng ung a bm phai.
* Ve phfa sau, tim lien quan yoi thz.tc
quan, cac day than kinh phe' vi, d.c tui cung
mlwg phi/i (tui cung gian thz.tc qudn-mang
ngoai tim, gian d(mg mq..ch chu-thl/c quan,
gian linh milch ddnthz.tc qudn), voi ding
I/u;tch chil ngl/c (dQng m?ch chu xu6ng), cac
tfnh milch ddn va ban ddn va ong ngz.tc.
Lien quan g:in gui giiJ'a tam nht trcii va
thz.tc qudn thong qua xoang che'ch Haller la
1y do cua chl1ng dau lung a vung cac do't
80na tim (cac d6t s6ng ngl,1c ngang ml1c voi
tim), va cua chung nu6t kh6, xay ra khi
mftc m!)t s6 tim, d$.c la trong
ttlidng hc;lp viem ngo:;ti tam voi chen ep
tim. Trong Ijch S11, Brutus gie't che't
Caesar dung dao gam dam vao ng\ic Caesar
thi ve't dam nam d vung ca.c d6t s6ng ngl,tc
tren.
T6m l:;ti, lien quan chu ye'u cua tung
buong tim la nhu sall: tam nM phdi lien
quan vai trIm uc-suiJn va voi phe' m(lc trung
th.elt phdi qua bao xd mang ngoai tim; tam
nht trcii lien quan voi ch6 chia doi cua khi
quan va voi thr,iC qudn; tam that phai lien
quan voi tam uc-sl1iJn va tui cung sl1iJn-
trung th{/t cua mang ph6i; tam that treii
lien quan vai cd hoanh va pha'i treii.
Hinh trong ella tim
Tim hinh n6n dUQc ngan ra thanh b6n
buong 1a hai tam nht va hai tam tha't; tuy
nhien, ve ml}t hinh thai sinh 15' thi c6
phan hai nva: tim phiii va tim trai,
ngan cach hiin voi nhau bdi cac vach (veich
gian nM va veich gian that)19.
M6i tam nhi voi tam that cung ben
thong voi nhau bdi mQt l6 nht-tha't, cac 16
nhitha't co van cho mau chI di theo mQt
ehieu tu tam nhi xu6ng tam tha't va cilng
dUQc gQi chung la cac van nht-that.
M6i tam that thong voi mQt dQng
m(lch bal mQt 16, gQl chung Ia 16 dQng mq..ch;
d m6i l6 df)ng mg,ch co ba van cho mau
chi duc;lc di thea chieu tu tam that ra dQng
cac van nay dUQc gQi chung Ia van
xich-ma van ta' chim).
Cae vaeh tim
Veich gian that hinh tam giac; dinh
cua tam giac nay d phfa truoc, tudng ung
voi dinh tim (mom tim) nhung ve ben
phai, lam cho dinh cua tim thuQc ve tam
that treii; day vach gian that hUdng ra sau,
va lien t1,lC voi uach gian nh!; cac bi! trudc
va biJ dl1di cua vach gian tha't n6i lien voi
ca.C thanh tUdng ling cua tim, dQc theo nhiJ'ng
ranh gian that d ml}t ngoai tim (hlnh 100,
101, 105, 109). Mi;it phiii cua vach lien tha't
cong loi, nhin vao tam that phiii va mt treii
16m huang van tam tha't trai. Philn sau cua
vach gian that khong ph.lng, tu"dng l1ng voi
van ba la va 16 dQng mg,ch pho'i a phfa ben
phai, vdi van hai lei (van mil ni) va l6 dQng
m{Ich chu d phfa ben trai.
Veich gian nM la mQt mang mong,
ngan cach hai tam nh! phdi va trai, t:;to nen
thanh ben trong cua chung. Mt ben phdi
cua vach gian nhi huang van tam nM phai
c6 mQt 16m nAm d ph:in dUdi-sau, gQi Ia ho'
b6u dl!-c (fossa oualis) (di tich bao thai cua
l6 Botal), h6 nay gioi h:;tn a phia truoctren
bdi mQt bd hinh cang n6i hiin len nhu' mQt
gd, gQi Ia vitn h6' Botal (limbus fossae
oualis) uong Vieussen.
'" Cae W Vach giantam nhr va vach gian-tflm theft
eon cllJ<;'c Ihay the bang cae tU 1110ng CJng la vach lien nhr va
vach lien thfft.
137
Cae tam that
M6i tiim thii't 1a m9t khoang (buong)
hinh thap, nAm 0 phia trudc va dUdi so vdi
cac tam nhZ tUdng ling, va duqc ngan cach
v{ji nhau bbi urich gian tha't.
Tren be ml)t cac thanh clla tam that,
deu di\y hdn so vdi thanh tam nhl, c6 nhung
nep neli cua cd tim ph an thanh 10J;li dip
m9t, cap hai va cap ba, duqc gQi chung 1a
cac he cd (trabeculae carneae)20
* Tam that phai c6 ba thanh, cac thanh
n6i chung ga ghe VI c6 cac be cd dudi dJ;lng cac
nep nbi len thuQc ba cap nhu da mb til d tren
va c6 ba cd nhu (musculi papillares) ba
C9t cd (hlnh 100, 104, 107, 108).
Day clla tam that phai c6 hai 16, la ZO nhl-
thci't phdi va ZO d9ng phi/i, 16 dQng
m{lch ph6i la xuat phat clla than d(jng ,
phI/i.
- Lo nhl-that phdi nAm 0 phftn dudi clla
day tam that phiii; qua 16 nay, tam that phai
thong vdi tam nhl phai. Lo nhl thdt phdi co
van ba la hQp boi ba la van hinh tam giac,
t.udng ling vDi ba thanh clla tam that la
thanh tntdc (la van trudc), thanh dum. (Ia van
dudi) va thanh trong (la van trong).
- Lo d9ng mgch ph6'i chiem ph&n tnlOC-
tren clla day tam that phai, va la dinh cua
pheu d9ng phdi; pheu nay con gQi la
n6n dQng mQ.ch, la pha.'n nh6n (pars glabra)
clla buang tam tha't phiH (gi6ng nhu m9t
ngach hinh n6n cvt rna thanh nhAn, kh6ng c6
cac be Cd). Lo d9ng mgch phaL nAm {j phia
truoe-trai ella 10 nkl thtit phdi, va cung 'nhu
to d(jng mgch chu d tam that trai, c6 ba van
vay quanh, gQi Ia cac van xich-ma (van xfch
rna c6 hinh tel chim, nen con duqc gQi la van
t6' chim); tuy thea vi tn cac van nay duqc gQi
1a van trudc, sau-phiii, va sau-ti'ai.
20 Cac be co (trabeculae carneal noi len " Irong cac
buong lam IM't, du'Oi ba khllC nhau, cUi du'Qc cac lac gia
rna Iii la cac gO co (be cap 1), cau cO (be cap 2) va ef)t CO (be
dip 3). Cae ct CO con dl1QC 99i la ca nhU (m.papil/aris), cae
day chang van tim bam W dinh ella cac cot Cd Il'li bo cac la
van nhi-tha'I, day van lim cOn du'QC g9i la thiJng gan
(chordae lendinae), Cac thu{ll ngli nay c6 thE! dung Ihay
Ihe nhau
138
Tam that trai: c6 hai thanh, {j ml)t
trong cac thanh nay ding co nhung nep nth
clla cd thu9C ba ca'p nhu 0 tam tha't phili,
nhung cac nep cd nay day hdn (hinh 101,
102, 107, 109).
- Lo nhl-thdt trai nAm d phfin dudi (phfin
thap) cua day t:im that, va c6 van hai la hinh
gi6ng mu cua su nen con g9i la van mil ni,
- Lo d9ng mgch chu nAm d phfin truoc-
phili hdn so vdi 16 nhl-tha't trai, va cung co ba
van xich-ma nhu van cung ten {j lo d(jng
mgch pho'i, nhung ba van nay dai hdn.
Thea vi tri, cac van nay duqc g9i la van sau,
van truDc-trai, va van truoc-phui,
Cae tam nhi
Rai ttim nhl phdi va trcii ngan cach
nhau b{ji uach gian tam nhl; cac thanh clla
tam nhl tJilo cho moi tam nhI c6 hinh mQt
khoang phudng (sau gftn deu
nhau), nhung nhung thanh nay mang hdn
ra't nhieu so voi thanh cua tam tha't.
TiUn nhi phai co nhung dl)c tinh sau day:
- b thanh truOc co mQt c9t Cd gt?i la cd lu()c;
- thanh trong chfnh lit ml)t ben phiii cua
vach gian tam nhl;
0 thanh tren c6 10 clla tlnh chu
tren d6 vao tam nhI;
- 0 thanh dudi c6 10 clla tlnh mgch chil
dudi d6 vao tam nhl, bd ella 10 nay c6 m9t
ne'p van gQi la van Eustachi (dQc thea am
la van dtx-tasd dtx-tasi), phfa
truoc-trong 10 nay c6 lo cua xoang tlnh
mQ.ch uanh del vao tam nhl phai, 16 nay c6
nep van g9i la van Thebesius;
thanh trudcduoi la lo nhl-thdt phdi;
- 0 giua b2l phai clla nhung lo tlnh
chu tren va lJ tlnh m(Lch chil dum, co mQt
mao, gQi la mao cung holitc mao tn (crista
terminalis), tUdng ling vdi dinh cung holiic
dinh tn His (sulcus terminalis) 0 ngoai
clla thanh ben phai ella dim that phai.
Cae linh mach phOi phai
TInh chu d\lOi
van cua III xoang linh
mach vanh (van Thebesius)
Tam tMt phai (bu6ng
tam thaI phai)
mach ph6i phai
TInh mach chu tren
Di)ng chu len
III xoang linh mach vanh
Hinh 106. Cae mau Ian a viJng day (nen) lim
(mQt 10 ma dlloc tao ra a thimh tam nl11 va tam that phili)
Than dng
Quai dQng mach chu
mach chu len
Di)ng ph6i phai
TInh chu
lOng mach vimh Irai - -":..:j",
DOng
Dong canh g6c tn3i
DOng dlJOi don trai
Day chang dng mach
-- El(lng mach phOi Irai
7' Than dOng mach phOi
Tieu nhi Irai
Dong mach vanh traL nhanh mLi
NOn pMu dOng mach phOi
lOng mach vanh trai , nhanh gian that tn.rOc
TInh mach vanh Ian
Ranh gian that tr\lOe (ranh dQC tr\lOc)
Tarn that phai
Tarn that Iral
Morn tim (dinh tim)
Hinh 107. Cae mau nuoi dllilng ti m, nhin lit phia Irllac
(da cat bo doan than dOng mach ph6i tCt day tim toi cho than dOng nay chia dOi)
139
Tam nhi trai: cung co hinh g.n l$p
phttdng, vdi cac bd g.n tron gina cac
ml).t (thanh) khac nhau; d thanh sau cua
Lim nhi: trai c6 b6n 16 cua anh mr;rch pho'i
d/l van tam nhi:, va 6 thanh tru'dC thi co l6
nhf-thd't lrai.
Cau true eua tim
Tim du'Qc bao bQc xung quanh bdi mQt
bao xr1-thanh m(Jc, tltc la mang ngoai tim
ngo(Ii tam m(Jc) da rna ta d phfrn
tren, va cau tQ.o bdi ba lOp ao:
ldp ao ngoai (Ia thanh tuc mr;rc
tr{m lim (epicardium: thu'Qng tam
- ldp ao giua In cd tim;
- ldp ao trong la nQi tam mr;rc (mang
trong tim).
Lop ao ngoai mang tren tim chinh
la la t(lng cua bao thanh m(lc mang ngoai
tim.
Cd tim
La mQt kh6i cd day va r6ng, diu bdi
mo cd van dQ.c gQi la cd tim; trong so'
cac sQi cd tim nay c6 nhilng SQi rieng cho
tung buang tim, va nhung sQi tham gia van
diu tQ.o thanh chung cho ca hai tam thtft
(hinh 101, 102),
Nhung sdi cd tim deu bam van mot
hhung srji (Xd), nAm d ddy cua cdc
theft, giGa cac tam that va tam nhi:, t:;1.0 nen
m(it khung nang da cua tim (va cho cac van
tim).
Khung sdi (xd) eua tim: bao gam 4
vong sqi, nm bd cua 4 16 IOn cua tim,
hai vong cho hai [J nhr-thtit va hai vang
cho hai l6 dQng m(Jch, cac vong sqi nay n6i
chung c6 hinh va huang chieu tUdng
nhti nhau. d vi trl tie'p giap giua cac vong
sqi cua d.c [6 nhl-tha't voi vong sQi cua dQng
m(}ch chu, hinh thanh hai tam gidc sqi
(trigone fibrosa), tam giac sQi d ben phai
tlldng {tng voi nut cua tim. Ph.n tren
cua vdch gian-tam that cung la mQt bQ
ph,$.n cau thanh cua khung st;li (Xd) cua tim
(hinh 103),
140
NQi Him (mang trong tim, ilO
trong cua tim)
La mang trong cung, Hit be ml).t ben
trong cua cac bUbng tim, va hEm tie'p voi Idp
do trong (ho$c n9i mo) cua cac dQng mQ,ch
va nnh lien ke't tn)'c tiep voi tim
(hinh 105). Ngoai ra nQi tam m(Ic cung phu
bg cua cac van tim.
Phia bm trong cua tim c6 cau tQ,o khac
nhau giua 111la phai so voi ni'ta tral; blnh
thudng, thi hai ni1a phai va tnii cua tim
dUQc ngan cach hOEm toan voi nhau b61
vdch gian-tam nh'f va vach gian-tam thut.
Ben trong tam nhl phdi, hai nnh mQ,ch chu
trm va duoi deu db mau vao, nhung dong
chay cua hai nnh nay phan cach
nhau nhl1 sau: dong mau tii: tfnh m(Jch chu
dudi, dl1Qc nep van CI 16 cua ti:nh nay
(van Eustachi) huang ve phia ben trong,
tUc la ve phia vrich gian-tam nhl; trong khi
dong mau tn tlnh mr;rch chu tren db xuong
thi dUQc mQt giJ gian-tInh m{Lch chu, gQi
la cu Lower (tuberculum Loweri), hl1dng ra
phia ngoai nen mQt vong xoay di ve
phia tam tha't phdi. Tren thanh vach gian-
tam nhi' can co van eua [6 xoang vanh (van
Thebesius) bam co h6' bdu duc, voi biJ
vin cua h6 nay, can ph.n vach phAng thl
lien t\1C voi thanh cua tie'u nhl phdi. Dong
mau di qua 16 nh'i-that phai van trong
bUbng tam tha't phai, se chay vang thanh
mQt goc ve huang cua non dQng m{Lch, va
trong thi tam that thu thi bi dfty tiep vao
dQng mgch ph6'i, lam cho cac van xich-ma
cua dQng ph6i md ra, trong khi van
ba lei d6ng Dong mau d trong nhanh
trai cua than dQng mr;rch ph6'i (dQng m{Lch
ph{j'i trrii) thAng huang voi than dQng miilch
ph6i hdn, so voi dong mau trong nhanh
phdi (dQng m{Lch ph6'i phdi), do d6 dong
mau d.u tien se di vao dQng mr;rch pho'i
trai, rbi sau d6 chay ch*m hdn d(Jng
m(}ch ph6'i phdi. Cac [6 cua tim (ostia) co
nhin thay ro tren mQt tieu ban gd.i
phftu da d.t b6 ph.n tam nhi: kh6i ph.n cae
tam that. Hai 16 nh'i-thfit d nhau
d hai ben, trong khi [6 dQng m(}ch chu va [6
dQng m(}ch thi mQt d phia trudC,
mQt d phia sau so vai nhau. Cung tren ln9t
tieu bim giai phftu nhu v(ly co nhln
Quai dong mach chu
lng mach phOi Irai
Cac finh phOi Irai _=--,,,,,
TInh mach vanh IOn
DOng vanh trai, nhanh mu
TInh mach that lrai sau
TInh mach tim giLra
(TM gian that dlfrn)
Mom tim (dinh lim)
TInh mach chu lren
mach pMi phai
Cae linh m<;leh phOi phai
Tam nhi phili
TInh mach chu dlJOi
Xoang linh m<;l:eh vanh
lim (xoang vanh tim)
TInh tim .
(tinh mach glan thai dlfOi)
I(>ng mach vanh phili
lOng mach vanh phai ,
nhanh gian that sau
Tam that phai
Hinh 108. Cae mau nuoi dllilng eua tim (nhin tu mat saul
TInh mach ehu
Nut xoang (nul Keith-Flack)
Vach gian-tam nhT
Tam nhi phili
H6 bau dl,le (dl Ueh eua 16 8ota1)
Galuoc
Dnh mach ehu duO;
86 His (00 nhi-that)
Van nhi-that pha; (van ba la)
Cac day chang van tim (Ihlff'lg gan)
Cae co nhu (cac 00\ co)
86 His phai (nhanh phai cuab6 His)
Tam thai phai
Vaeh gian-tam thai
r
TInh mach phOi pha;
Cae 16 tinh mach phOi phil;
Tam thai Irai
Cac Unh mach phOi
L6 finh mach phOi Irai
Nut nhi-Ihal (nul Aschoff-Tawara)
Cac mach vanh
Van nhi-thal Irai
(van halla,van mCi nil
Cae day chang van lim
(lhlIng g'n)
Cae co nhu (cac cOl co)
86 His Irai
(nhanh Irai eua b6 His)
Tam that Irai
Hinh 109. Cau trtie than kinh t\f dng eua tim (thiet do dQc thea truc cua tim)
141
th{l:" ra khung sqi (xd) cua tim, a giua
hai ph.n nhI va that, va niim sau trong
khoi cd eua hai phfrn nay. Cilia hai philn
nhI va that kh6ng c6 diu true nao ke't n6i
voi nhau tru b6 than kinh-cd gQi la b6 His,
rung' nhu hai tam gieic sqi (Xd) phai va trai
cua khung sqi (xd), n:lm a giua cac vong sqi
(Xd) cua nhung liJ nhl-thct't va vong sqi (Xd)
c11a t/S (ffjng mqch chu. Hai 16 cua Him that
phr\.i, lo nhI-thc'[t phdi vil lo a(mg mc;z.ch
ph6'i, pharr cach voi nhau a ben trong tim
b6i mao tren-th{[t (crista supraven-
tricularis), mao nay g6p phftn phan chia
buong tam that phai thanh hai phftn (hai
khoang'). nhau theo hinh chu U [mQt
phc'in xuong, ho$.c phan thilt (pars
ventricularis), va mQt phftn lm ph an
ph(?u (pars infundibularis)]; neu so sanh
vdi ben tam that tnli thi sv phan chia nay
Ja do hi trudc ho:).c lei d(jng mqch chu
(cuspis aorlicus) cua van hai lei, va do d6
dong mau dQng trong tam tha't trili
theo hinh chu V.
erlC lei van eua uan ba la He lei truGc, la
sau. va lei trong (hi veich), con nhung la eua
van hai za IS.: La sau (lei lung ho<)e lei
lhd.nh), va hi trudc (lei bl,ing lei d(}ng
mQch chU). Vi tim nftm theo huang che'ch,
nen vi tri cua nhung 10 cua tim cung n{;m
tren mQt mQ.t nghieng, goc voi
d()c cua tim.
thong truyen trong tim
thong th&n kinh t\l' dQng eua tim): La
cac diu truc cd-than kinh, co vai tro phat
sinh nhling xung kfch thieh cd tim co b6p
theo nhtp, va dftn truyen cac xung nay tU
ph.n nhi xu6ng phan that. Cae xung lam cd
tm1 co b6p dau tien phat sinh a nut xoang
(ho0-c nut xoang-nhI, ho:).e nut Keith va
Plack), nut nay n&m trong phftn tren cua
rfinh t(in (sulcus terminalis), a thanh phai
cua tam nhI phai, ngay duoi lOp mang tren
tim (thuqng tam mt;Lc). Nhung xung thftn
kinh h5.t ngu6n tu nut nay dUQc d..n truygn
qua thanh cd eua tam nhI, tai nut nhL-that
nut Aschoff va Tawara), nut nay nam
6 trong vach gian-tam nhl, phia dudi cua
uidn h(f hdu d(lc, va a phia trtioc cua lo
.wang tInh mqch vanh d6 vao tam nht phai.
142
Tu nut nhI-that, xuat phat b6 nhL-thfi't (con
gQi 18. b6 His), b6 nay di qua khung s<;li (xd)
ella tim, nam giua khoi cd cua tam nhI va
kh6i cd cua tam that, nhu mQt than chung
(crus commune: b6 chung), d bo sau cua
ph6n mang cua vrich gian-tam thilt, r6i chi a
ra thanh hai nhanh: nhanh phdi (crus
dexter: b6 phai), nha hdn di tai tam that
phai a cung phfa voi th,ln chung, nhanh
trai (crus sinister: b6 treii), Ion hdn,
phan thanh hai nheinh trudc va nhanh sau
(ramus anterior et ramus posterior) di
xuang tam that trai. Nhu vi).y, nhanh trai
cua b6 His phat trin hdn so voi b6 phai, d$.c
nay 113. do kh6i cd tim cua tam that trai
phai ho?t dQng hdn dam bao phan
phai mau tren dia phQ.n rQng hdn nhieu, so
voi tam tha't phai, d6 113. dta ph$.n phan b6
cua h the/ng d(jng mqch chu (hinh 109).
Nut Keith va Flack dUde nu6i dUdng bai
nhung nhanh cua d(jng mt;Lch tam nhl
truGc, mQt trong nhung nhanh eua hai dfjng
mt;Lch vanh (truClng h<;lp hay gQ.p nhilt la
nhfmh eua d(jng mqch vanh phdi).
Nut Aschoff-Tawara va b6 His (chung)
dU<;lC nu6i dUdng bdi a(jng mq.ch veich sau
thu nhat, mQt nhanh eua di)ng mc;z.ch vanh
phai (c6 113. nhanh eua dQng m{leh vanh
trai nhl1ng hie'm g:).p hdn).
Nh6.nh phiii cua b6 His (b6 His phai)
dU<;lC nu6i duang b6i d(jng mqch vrich trudc
thu hai (nhanh cua dQng ml.lch vanh trai);
nheinh trrii cua b6 His (b6 His trai) dU(jc
nubi duang bbi ca hai dijng mq.ch veich trudc
va sau.
cap mau cho b6 His nhu v$.y e6
1a ly do lam cho nhling truong hQp nhoi
mau cd tim 6 uach gian thilt thuong la nQ.ng
(lol.ln nhip, bloc nhI-thit, bloc b6-nhanh).
Cae mljlch mau va day than kinh
cua tim
Tim dU<;lc nuoi duang bai hai a(jng
mc;z.ch vanh (ho$.c dQng vanh tim):
dijng mc;z.ch vdnh phdi va d(jng mt;Lch vanh
trai (hinh 107, 108).
- D(jng mqch udnh treii ho:).c trudc (a.
coronaris sinistra): 113. nhfmh cua d(jng
mq.ch chu ten, tach ra tu dQng nay
Ot)ng mach canh g6c phai
TInh mach tay-dau phai --r;
TInh mach chu Iren
TInh chu dllOl ---J;
Than dOng mach tang (ElM than tang)
TInh mach clla - -,t.,
DOng mach chu bung - .. 11-t.
DOng mach chau ngoai
Ot)ng mach khoeo - """f"
D<lg mach cMy wile - -\lll\
[lOng mach chay sau
f)Qng mac
Elng mu chan
DOng mach canh ngoai
F Ong canh Irong
[lOng dlJ{ri dOn !rai
Quai dOng mach chu
Cac tlilh maCh Dh6i
Than dOng mach phoi
Ong mach cM ngllc (cM xu6ng)
DOng mach canh tay
O(>ng treo trang trim
Ot)ng mach treo trang dllrn
DOng mach quay
g6c chung)
mach chau trong (OM ha VI)
Dng mach dui
DOng mach dui sau
Cung dOng mach gan lay sau
'----- Cung dOng gan tay nOng
DOng mach gan chan Irong
Cung dOng mach gan chan
Hinh 110. SCI do be? may lUiln hoim
ngay phia tren nguyen uy \3 Lo d9ng tn{Lch
('hlt U tam tho-t trai, \0 nguyen uy cua dQng
nH)ch vanh tnli nAm a ph fin giua cua van
xlch-ma (reii: trong thi tam thu \a van xieh-
ilia nay chc hlp it nhit!u [0 nguyen uy clla
clQng vanh trai; do d6 htu hlqng mau
eli vao dQng m<;lch vanh trai In toi da trong
thi t6m lnldng. Tu nguyen uy, dQng
vitnh trili tien ra phia trude, iaeh trong khe
giltH than d<5ng m(lch pho'i a phia trong va
ti{/u nhf trai a phia ngoal, rai di vao ranh
gialHam the'lt lrl1de a tntoe tinh
di tdi dlnh tim (mom tim), va di vong
qua mClm nay; trcn suot duang di, dQng
m<;lch vanh trai dvqc phu bai mang tren tim
(thuQng Him va co nhung mo rna di
kern. Sau khi vong qua mom tim, dng
vanh trai het a trong riinh gian-
tam the'lt dl1cJi each mom tim vai centimet.
143
DLlCmg thang dLtng gilra xLI'Cflg U'c
Cung tinh mach chu tren
Cung tam nhi phai
d
VOm hoanh
ben
." .1;
Cung d(lflg mach chu
Cung dOng phOi
Cung lam nhl trai
,
G6c nhT-lhal trai
Cung tamthat trai
Vom hoanh
ben iral
Hinh 111. Hinh chieu cola tim (theo huang tNac saul
. [Xmg mgch vimh phai (a. coronaris
dextra), cung tach ra til dij1!g m(Ich chu len
ngang muc voi dijng m(Ich uCl.1lh trdi.
10 nguyen uy eua dQng ml),ch vanh phai nam
d ph fin glua coa in van xich-ma phdi; tli day
d(mg tn(Jch ui11lh phai tien ra tnlo.c, .
tl"ung khe giua /Min dijng m(Ich phoi d _ben
lrong tillil nhi plliii a ben ngoai, de toi
raT/h nhl-lhii'l phai (ph:in phai cua rilnh nhi
thal), dQng thea ranh nay eli ve phfa
phili da Wi m.tll duai tim, 1'oi re vao ranh
giG/Ham then dl1tii. Dijng m(J,ch udnh phdi
t{m het trang 1'811h nay bhng cach noi tiep vai
llli;tch vanh t1'ai 0 vilng gAn mom tim.
NOI tiifp gilta hoi dijllg nt(J.ch uanh: thiiy
trong 97'Y
o
so tntdng hQp, nhung thudng
nhung nOI lisp nay kh6ng du bu 1<;\i khi mQt
I rang hai dQng mt;lch bi tdc, va trEm th1,1c te
I hI hal dQng mt;lch vanh dUQc coi nhu dijng
//loch fein. va do d6 khi bi thc nghen thj
gflY ra nhoi mall cd ti;n n.tlng.
... Miiu tinh mQ-ch (sal! khi da nuai dl.rJng
tim) cua tim dude thu nh(m hoi mqt
thong chinh va idn 13 tho'ng xoang anlt
mgell uanh, lUy nhien co mqt phan nho mau
tinh lTIf,lch cu,a tim dl.tQC tim boi mQt
thong khac haa gam nhieu tinh nho gQi
thung In cac tinh mgch Thebesius.
_ th6'lIg :wallg llnh m(lch vG.n.'t: baa
gom tinh lIl(lch u(1I1h lan, rna dO/iln gan CUO!
j II
phinh to tl,lO thanh xoang finh mq,ch uimh, va
!inh mach uanh eheo th u n hft n In a u tU cac
nhanh . d tarn nhI trai (gQi In Unh m'il
ch
Marshall) d6 van dOf,ln (hlu cua xoang
vanh. Xoang lInh mach vanh co hai ncp van.
mot van d 10 cua mach uilnh Ltin do VaG
gQi 13 van Vieusse;t, va rnQl van khac a
10 cua xOO'ng vanh db vao tam nhi phdi. gQi la
varl Thebesius.
_ Cdc tinh mach udnh n.lta, xuat phat tu
phia tntdc va phai C\W tam lhitt phai, va
md vao thanh trm cua tam nhi phdi hoi
nhung 10 nho (foraminae); tinh m{l.ch quan
trQng nhfi't trong nh6m nay 13 linh m(l.ch
Galien (dQc thea am la Calieng).
. Nhu'ng tinh mach Thebesius la nhung dnh
mach nhc cua thanh tim, ma tn1c ticp vao cac
bu6ng tim hOi cac 10 gQi Is LO
Cae tn(lch b(lch huy{/t cua tim bao gom
mot mgng llirJi dltc1i-mimg trim lim (duai
thugng t:am thu huye't cua
cd tim va nhung lliiti nQit6.m m(J.c (mang
trong tim), ca hat Iltoi deu db VaG die
than b(lch huyet Idn, co van. di kern cac
mau.
Hinh 112. Hinh anh X quang cua tim
- Ludi huyet dl1oi-mang trcn
tim do' vao hai than b9-ch huyet chfnh 18
than ben phai va than ben trai.
Than b(Lch huy//t ben lraE ella tim: thu
nh$n bf)ch huyeL tit phfa tn'ti eua lUdi mach
bach huvet. 1'61 di len trel1 doc thea milt ben
tl:ai. the'o sau eua than d(Jng nt(LcA ph6'i
Vfl t(l11 het d cac hf;tch 69Ch huyil gian khi-
phi/ qudn. ttl day huyet tiep tue dUde
d:ll1 t6i cae h(1ch c<;mh khi quan phd( .
Than bf!ch huy{/l ben phdi eua tim: thu
nhf.m huyet d phia ph a] eua htdi
huyet, nhm trong riink nhl-th{z't, r6i di
Wi trlldc eua di}ng m(1ch chil len va tl)n
het d nhung b<}.ch huyet thuQc chuoi
trung [htll irlidc [rai chuoi trllde dQng
m(lch ednh),
Nhu v$.y, cae khu vt,ic thu nhf.m b:;tch
huyet 13. "chong chea nhau".
145
* Than kinh chi ph6i tim xuat phat tll
dam rob. than kinh tim (hoac dam r6i tim),
dam r6i nay hinh thanh bai cac nhanh tim
cua chuoi giao cam cd va cac nhcinh tim cua
day than kinh phe:uj.
- Nhilng nhcinh tim cua chuoi giao cam:
moi ben c6 ba nhanh: tren, giUa va duoi,
xuat phat Ian hlQt til ba h(Lch giao cam cf/
tren, giua, va duOi.
- Nhilng nhcinh tim eua day than kinh
phe'-uj: m6i ben cling c6 ba nhanh tren, giUa
va dUdi, xuat phat nhu sau: nhanh tim
tren tach tn1-C tiep ra tll cac day than kinh
phe'vi; nhanh tim giua thi tach ra til day
than kinh qu<it nguflc (than kinh thanh
quim dUdi), va nhanh tim duoi cling tach
tnjc tiep tll day than kinh phe'-vi a dUdi
nguyen uy day thAn kinh qui;it nguQc (vi
day nay cling la nhanh ben cua day thAn
kinh phe vi).
Dam r6i tim dt1Qc hinh thanh bai sv n6i
tiep phlic tQ.p giua ca.c nhdnh tim cua than
kinh giao di.m va phe'-vj k@ tren, a xung
quanh cac dQng mlilch lOn thuQc vung day
tim. Ngudi ta phan du<;lc hai dam r6i:
dam rot trudc dQng mqeh va dcim r6'i sau
finh mqch.
Trung that sau
Gidi hJ;ln giua trung thitt trude va trung
that sau 18. m9t mi;it phiing dling ngang
theo quy udc, a sat mQ.t trudc khi qudn
dO(ln ngljc, do d6 khi qudn da(Ln ngl/c cling
dU:Qc xem la m{)t thanh phan cua trung thfit
sau. Ngoai khf quan, trung thfit sau can
chu:a dljng thl,1c quan, hai day than kinh
phe'-vi, than kinh phe' vi phdi nllm a mi;it
phiii roi ml}t sau thl,1c qudn, can than kinh
phe:vi trdi n:lm d m*t tnh rai m*t trUdC cua
thljc quan. Phia sau thVc quan can co tfng
ngl/c (ductus thoracic us); a phan tren cua
trung thfi"t sau, dQng m(lch chil ngljc nAm a
phi a trai cua thl/c quan, nhung khi xu6ng
ph an dUdi thi IQ.i nAm a phia sau thljc
quan. Ben phai thvc quan lil finh m(Lch
don, va d c:i hai ben thvc quan deu co hai
146
chuoi hqch than kinh giao cam ngl/c, VOl
nhung nhanh cua chung cho cac d
ngvc va b\lng (tac la cac than kinh t(Lng)
(hinh 113).
Khi quim ngl!c
Khi qudn du<;;lc diu bai 16-20 vong
(eartilagines tracheales), khong hoan
toan, vi thieu d phAn sau (vi vong s\ln
thl;lC ra co hinh mong ngva), cac vong sl,ln
giu cho long khi quan hie nao cung thong,
rna, va cac vang q.nh nhau dUQc ket n6i voi
nhau bai nhung day chling chun hinh vong
nhdn (ligamenta annularia). Mi;it sau cua
khi quan, noi cae vang s\ln thieu dUQc bit
kin bai mdng khi quan (membrana
trachealis), cau tJ;lo bai nhung sfli cd trOn
nim ngang. Mi;it ben trong cua khi quan
dU<;lC lat bai niem m(Lc h6 hap, giau tuyen,
con m<:it ngoai khi quan thi dU9C bao quanh
bdi rna lien ket, co gQi la lop cia ngadi,
lOp rna lim ket nay n6i khi qudn voi thljc
qudn bAng nhung ddi ma cd-sqi xO (cau
bai sQi lien ket va SQi cd tron). Khi quan
dogn ngl/c hoi chech sang ph ai, trong
khi thlje quan ni3.m a phi a sau lQ.i hoi chech
sang tra.i so vdi khi quan.
Dau duoi cua khi quan, la ch6 khf quan
chia doi thanh hai phe' qudn goc phai va
trai, lim quan a phia truoc voi ch6 chia doi
cua than d{mg mpch pho'i va voi nhanh
phdi cua than nay (Wc la dt;ng m(Lch pho'i
phai), vi ch6 chia doi cua than dQng mc;zch
phdi nAm sang trai 0,5-1 cm so voi ch6
chia doi cua khi quan.
o phia trt10c cho chia doi cua than dQng
mJ;lch ph6i la quai dQng m(Lch chil, quai nay
bAt cheo khi qudn a mi;it ben trai, ill phia
truoc ra phia sau, t:;1.0 nen m9t dfiu an lorn
vao m:;i.t nay cua khi quan, gQi la {fn dQng
m(Lch chilo Giua khi quan va d9ng chli
co dam rot than kinh tim sau (hinh
113, 114).
Phia tren quai dQng mc;zch chu,
truoc khf quan ngVc, ill ben phai
sang ben trai, lien quan voi than dQng
rnqch tay-dr'iu, d9ng mqch canh goc tnii, va
chu6i hqch bqch huyi/t trung theit. Gilia
than df)ng m(,lch tay-dr'iu va dflng m(,lch
canh goc trai c6 df)ng mqch gicip dUdi cung
Neubauer tu du'ai IEm tren, khi c6 d(mg
nay.
B:it eheo ij phfa trude nhung than dQng
vua tren la than Unh rn(,lch tay-
dau tnii. Tlnh m(lch chu tren di tU tren
xuong duoi d9C theo mQ.t phai eua khi quan,
trong khe giua khi quan va tlnh ehu
tren c6 nhung b;;tch huyet. d ngudi Ian
thi phia truac than Unh m(,lch tay-dau trai
e6 di tfch eua tuye'n lIc thoai
M$.t sau khf quan do;;tn ngt,(e tie'p giap
voi thl/c qudn dO(,ln ngl/c.
Hai m$.t ben eua khf quan dOliln ng\1c c6
lien quan khac nhau:
- d ben trai, khi quan lien quan voi quai
df)ng mQ-ch chil, df)ng m(lch canh goc trcii,
ddy than kinh phe'-vi trai, d(mg m(,lch dudi
don trai, 61tg ngl/c, day than kinh qut
ngulJc (thanh quan dudi) tnii, chU6i h(lch
giao cam ngl/c bEm trai va phe' m(,lc trung
tha't ben trai.
d ben phai, khi quan lien quan vdi
quai llnh m(,lch ddn, than df)ng m(lch tay-
dau, day than kinh phe'-vj phai, cae hlilch
bQ.eh huyet va phi!' mqc trung tha't ben phai.
Cae mall va day than kinh
eua khi qllan
Khi quan. do(ln ngl/c du(je nuoi duang
bdi nhung d9ng m(lch khi quan, va nhung
tfnh mq,ch khi quan di kern d9ng mlileh
tUdng ung. Day than kinh chi phoi khf quan
thuQc cae day than kinh thl/C v4t giao cam
va ph6 giao cam.
Do khf quan U}.n het b5ng each chia doi
d phan giua ngvc (ngang muc dot song ngl/c
thu 4), nen ngudi ta phan hai phdn
eua trung that sau: ph an khi quan
va phon dudi-khi qudn. Phon khi qudn eua
trung that sau keo dai tu 16 tren cua l6ng
ngl/c toi ngang mue dot song ngl/C thu 4.
Phan dudi khi qudn, duqe cae nha X quang
g9i 1a khoang !>'au-tim, trong khoang nay c6
nhin thay tri'm phim X quang cae h(lch
bqch huyet khi bi sung to nhin thiy
tdm nhl trai khi bi gian to.
Phon dudi khi quan du(jC ngan each vai
tam nhI trai bdi mang ngoai tim (ngolili tam
mlilc), ij day, hinh thanh tui cung Haller, tui
eung nay bi gian T9ng khi c6 tran dich roang
ngoai tim (viem ngo;;ti bim mlile xuat tiet).
d hai ben eua tam nhr trai, e6 bon finh
m(,lch pho'i d6 vao, cae tinh nay di
ngang a phia duoi va phfa sau nhung ph{/
quan goc hai bEm.
Phi!' quan goc trai (Bourgery) n:lm d phia
duai quai di}ng m(,lch chll, phfa dudi quai nay
l;;ti c6 day thein kinh quit ngu(lc trdi vang
qua; moi lien quan nay glai thich tai bien
day thanh am trai khi day than kinh qu{it
ngul/c trai bi chen ep bai phong d9ng mlileh
ehu a quai bdi m9t khoi u trong
trung that tU nguon g6c khae.
Th,!c quan ng,!c
ThVe qulm do;;tn ng1,1e d ph an duoi eua
trung theft sau bAt eheo trude dQng
mlileh chu ngvc (dQng mlilch chu xuong) va
di chech sang trai, ehui qua cd hoanh d toi
tam vi. Tam vi d ngang rouc cua dot song
ngl/c thu 11. Chieu dai t6ng e9ng eua thl/c
quan la 22-25 cm, neu cQng them 15 em
ehieu dih tu LJ minlJ. (khe tdi [6
t,.en cua thl/c quan, nam, ngang mue cu
Chassaignac eua dot song co' thu 6, thi chung
ta dUDe mot cbie'u d:h toi thiJu cAn co dJ cho
m(>t 'ong' thong thVe quan (ong thong
Faucher) tdi dUQe d(,l day (binh 113, 114).
Kh:lu kinh eua th,-!c quan n6i chung
deu d?n, tuy n hien, tren su6t d9C ehieu dii
thi c6 nhung eho sau day: eho d
eua th,-!c qudn (co thg gQi 18. s(in
nhan), eho d ngang muc quai di}ng
m(,lch chu (g9i Ii h(}p dng m(,lch chu), a phi'
quan trai (hf(.p phe' quan) va d tam vi (g9i la
tam vi), a tam vi d6i khi co thJ xay Ta
co thllt cd do ldp cd phi dlili, va do d6 c6
phai cAt cd th:h tam vi dg dieu tri (phftu
cdt cd tam vi Heller). Doi khi c6
co eho thl1t a dOliln th\1C quan ehui qua cd
hoanh hoanh), LJ thl/c qudn eua cd
147
Quai linh
dan (11m)
Day- tMn kinh phe-Vl
Ong ngllc
"'-____ Day than kinh quat
- nguqc thanh quim
Thuc quan
' .
Quai
chu
__ -'-D6ng
, mach phOi
,
,
Thuc quan .,
Hinh 113. Vimg ehia doi ella khi quoin
(lien quan. nhin phia truae, da cat rai tim kh6i cae cu6ng maul
hoilnh d ngang: muc d{/t Sf/lIg ngtlc thu 10.
Ve C,lU d dO<:J,n trm cung, giap v{ji hau,
thanh eua lhl.tC quan dUQc eau boi cac
S(li cd van. nhung d dv{jj hon thi cau
boi mo e(l trdll. Niem m(lc tht,1e quan co
nhting nr/p dqc va de di dong tren ldp Cd,
n hd co lOp dUdi fliem mfJ-C In mo lien ket
long leo.
C{lC t111,lCh mau va diiy t luln kinh
ClW tht!c qullll n gl/c
1 18
- Tht,1c qulm ngt,1c du<;lC nuoi duang
hoi nhung nhanh tach ra tit nhOng dQng mry,ch
o gan (We In dQllg mg,ch giap du(}i. d9n9 nu;ch
phe' quan, d9n9 mg.ch hodnh iren).
- Cdc tinh mach tao thanh nhung dam.
rot dlldi rziem dam roi nay. d dO<.1n
du{ji cung eua tht,1c quan, noi tiep v{ji
nhilng tInh mr;z.ch dr;z. day (tinh vanh
vi hoae vi trai) la cac nhanh d6 VaG khu vl,1c
cta llnh mr;z.eh nhvng 0 dO<,ln tren thl
noi tiep vai cac tInh nU;lCh ddn. tuc 1ft
nhling tlnh m<:leh d6 VaG tlnh mf;1ch chu
Irell. Vdi nhung noi tiep nhu trcn, cae tTnh
eU<1 thlje quan d dO<:ln dudi co thJ bi
giiin (giiin tlnh nu}ch tlqtc quan) trong
lnidng hQp tinh mqch cila b-i nghen (VI
11lJ. tl'ong xd gan, khoi u eua gan), va
l;} nguyen nhfm eua nhling tai bien ehay
milll dUdng tieu hoH. tren (eao), khi nhung
I1nh m'.lLh bi ginn nay va ra.
Gan
XlIoog m6ng
Tuyen giap
Khi Quim
Thl,fe Quan
(loan cd
Ph6i phai
PM Quan
g6e Irai
day,
phlnh vi Ion
chang
Jiem eua gan
Hinh 114. D9n9 chu,
khi qu;ln, va th\"c qu;ln (lien quan)
- Cae mqeh bq.eh huyet eua tht,te quan
ngt,te dUc;Je dan ve d.e nftm rai
rae ttt tam vi Wi nh6m hqch tren don, dieu
nay giai thieh eho nhung tnidng di din
ung thu thve quan Ian tdi c3 nhung hQch
tren don Troisier- Virchow.
- Cac day than kinh phe--uj di Wi m:)t
ngoai thVe quan d ngang mue khf quon ehia
d6i; thljc quan ciing nh.i)n cae nhanh eua
day than kinh qu(i.l va eua chu6i giao
eam ca' ngljc.
Ong ngl!c
(Ductus thoracicus)
Ong nglje !D. ten gQi than huyet
21
ldn nhtlt trong cd thJ. 6ng ngljc thu nh.;t,n
huyet d lOan be) phun dudi-cd hoanh
eua ed th6, tru me)t phan gan, va
nhung mqeh bqch huyet tren ron ella thanh
b\lng; dong thdi i{ng ngl,lc eung thu nh.i)n
huyet til phan sau-ben eua thanh
ngljc, va mqt phan eua min cd' (hlnh 115).
Ong I1gl,lc hlnh thanh 1a do hqi
nh.;t,p cua hai than bQch huyet th&t lling, d
ngang mlCe hai dot song thilt [ling tren cung
h1nh thap), ngang rnu:c hai dot
so'ng ngljC dUlY. cung h1nh eao), vi v.i)y
ong lIg,",c co thJ dau ho$,c tu trong 6
bl,lng, trong 6 ngt,tc. Theo kinh diJn,
Lhi ring ngljc dfru bdl me)t phlnh to,
gQi la bi Pecqllet (dQc thea am ia Pee-
kc) ho(ie b/i'dlidng trap (cisterna chyli). Tuy
nhien phinh nay chi co, neu ong nglje
dau tU trong [; bl,lng va net! hai
than bc;tch huy{/l that lung va than bq.ch
hllyet ru(d rnd VaG phan dal! cua
ong ngt,tc
2t
.
TMn, ngoai nhiJng nghia khac (vi d\,l than ngU"oi. than nao).
con 13 ngiJ dU"Qc su dl,lng (Ie chi m9t mau
mach b(lch huyet lon, tham chi cae dtlY than kinh iOn, vi du
than dOng milCh tay-dau. tMn than klnh glao cam. Trong
thong cae b<;leh huyet thi e6 hai than b<;leh huyet to
nhat Clilde goi I;') ong: Clo I;') 6ng ngl./C va ong b(lch huye't phai
n ong ngl,fC k.hi (I'\u treng 6 bl,lng thi ClIlQe hinh th;')nh bei
Slf h9i nhap eua ba lI.an bach huyet Ion la hai tMn that Il.hlg
va mt (han r.ut.
149
TInh phai
6ng bach huyet phai
Cae gian sltem
TInh dan (dan Ian)
TInh trai
TInh ban dan
(dan be
6ng ngltc
B' dllilng ('" Pe<:quel)
cung
.... cung)
Hinh 115. TUl'n ho,m huyel
'I'u ndi bAt dau, ong ngt,tc di len theo bd
phai eua dfjng 17uJch chil, Wi ti)n day co'
(nin co), d day, ong ngt,tc di thea mQt du'dng
cong 10m xuong dVdi va ra tru'ac (gQi la quai
hof:tc cung t{ng ngl/c), roi ra tru'ac
va sang trili Wi hQi lliu t'inh rnt7-ch canh
lrongdltdi don trai, d day. ong ngt,tc
do' vao hQi lvu nay, vao t'inh rnt7-ch
canh trong trai, VaG linh mt7-ch dllai
don trcii.
Than bt7-ch huye'1. canh trong trcii va
than dllai don trai db vao {/ng ngl/c tru'ac
khi ong nay d6 vao tinh
Ong ngl,lC c6 nhung lien quan sau day:
. Phan trong 0' blj.ng. neu ong bAt dau tU
day. ong ng1.JC nhm d phia sau bd phili cua
150
dfjng mt7-ch chu bl:Lng, va d phfa ben trong
clla tr/!- phai cd hoanh (crus mediale).
. Phan trong 6' ngl/c, du'Qc phan ra lam
hai gian ddnchu (gian linh
rnfJ,ch ddn-dQng mt7-ch chu) va dOf.ln tren
dQng mt7-ch chu (dot7-n trenchu).
o dO{ln gian dan-chil, ong ngt!c nhm a
sau th(tc quan, giua dQng mt;Ich chil ngl/C a
ben trai va linh mt7-ch don (lon) d ben phai.
Ph fa tren nua, ong ngt,tc di qua m(1t phili
clla quai dQng mfJ,ch chilo Ve phia sau, ong
ngt!c lien quan vai cac d(jng mfJ,ch gian
slfdn bim phai.
o dot;Ln trenchu, ong ngt!c tiep ty.c di
len a sautrong clla dQllg mfJ,ch dlfai
don trai, lien quan ve phia trltdc Vd) d9ng
Tfnh m<;lch giap dlJai cOng TInh m<;lch giap dlJai
Xl.l'OI1g SllOn thu 1---' /
TInh m<;lch quim sau
TInh IT\<;Ich dan (dan Ian)
XIJOIlg sutm thu XII ---Jl-'-:,!-- :""....:c::.:
Co 'nat '''''9 (ea d,;) --JI
Tfnh rTI<;Ich chu dlJO'i
Tfnh m<;lch g6c ---1
chung)
"-"=-'--- TInh rTI<;Ich tay-dAu Irai
Tfnh m<;lch chu
,-- ---'\-- TInh m<;lch ban dan phI,!
(TM dan be IrEm)
_ ___ -1 __ TInh m<;lch ban dan
(TM dan be dllOi)
,--.... -
"""",..!-- Cac TM gian sutm VIII. IX
TInh ITI<;Ich thl!c quan
"":=::'\--Co hoclmh
TInh that h.mg Il!n
Co vuOng that IlfnQ
c-:,,--f''''''+ ---TI"h cOng giCta
Hinh 116. thong cac tinh dan
mc;tch canh goe tnii va day than kinh ph:uj.
trai , lien quan ve phia sau voi Cd ddi CO
(musculus longus colli), ve phia trong vdi
thljc quan va day than kinh qu(it ngl1(1C
trai, va li en quan ve phia ngoai voj d<jng
mf,lch dliili don trai va pht mc;tc trung th(t
ben t n'ii.
o vung ni n co', quai ong ngl!C
cung ong ngt,1c) di qua mQt khoang hlnh
tam giac, gQi 18 tam gicic d<jng mr;J.ch dOl
song, nAm gifta c(! ddi c6 va thl/c quan b
phia trong, cd b{ic thang trl1dc b phia ngoai,
va XI1(!ng sl1i:Jn thlZ nheft b phia duoi. Quai
ong ngl!c di b phia sau-ngoai so vdi b6 mf,lch
than kink co', phia trl1dc-trong so vdi d<jng
mf,lch va tinh mf,lch dot song, va phia trong
so vdi day than kinh hodnh trdi .
6ng ngt,1c nhftng den tit cac
hf,lch b{Lch huyt gian slii:Jn, c{Lnh c(jt song,
va trung theft sau.
151
thong cac tinh don
Tinh mQ.ch adn ddn ldn (vena
azygos major)23 bilt dall d trong ngl,ic, ngang
mue khoang gian sUdD phai thl1 11; tlnh
ddn hinh thanh do h(ii eua hai
nhimh tInh illl}-ch goc: nhanh ngoai hinh
thanh do tinh mQ.ch th.1t lung len phai hQi
nh$.p voj tinh illl}.ch gian SUdD thu 12 ben
phkli, va nhanh trong khi c6 khi kh6ng la
mQt tInh ffil}.ch hinh thanh tren be ml}t eua
tinh illQ-ch chu dudi, ho(lc (hiem g$p hdn) 18.
m(>t nhanh xuat phat tu tInh ml}.ch th:).n
phai (hinh 116, 117).
Trang 6' ngl,1c, tInh illQ.ch ddn di leD phia
tren (j mQ.t truoc eua CQt song ngl,1c , phfa
phai cua dU'dng giua, tdi ngang mue dot
song ngt!c thli 4, thi cong ra phia trudc tJ;lO
thanh quai tInh ddn b;1t chea phia
tren cua cuong ph6i phai va mb VaQ ml}t
sau eua tInh ffi<;lch chu tren.
Trang dOQ.ll di len phfa tren d trong
long ngt,(c, finh ddn co nhung lien
quan nhu sau: ve phia trong, lien quan voi
ong ngljc, va xa hdn voi dOng nu;tch chu
ngljc (dQng chu xuong) d ben trai cQt
song; ve phla ngoai (phia phai) lien quan
v{ji ph' mllc trung thiit ben phai; ve phia
.-lau lien quan voi ccjt sfIng ngljc va cac dcjng
mQ.ch gian suiJn, ve phia trudc, voi cuo'ng
pho"i phdi va ben dudi cuong ph6i thi lien
quan voi thljc quan dOQ.n ngljc, thong qua
tui cung gian anh mQ.ch ddn-thljc quan.
Quai linh mQ.ch don (ho?,c cung nnh
ml?ch dOn) di tli sau ra truoc, d ben tren
phit quan go'c ph,1i va d(mg mp.ch pho'i phiii,
nhung d bEm dudi cac hp.ch b(1ch huye't cllnh
khi quan phai, lien quan ij phia ngoai
(phai) voi phl m(lc trung that bEm phai, va 6
phia trong vdi kh[ quan, thljc quan, va day
than kinh phai.
23 Thea cae tac gia Philp thi co ba tinh mach dan, m9t tinh
mach oan di a phia phai cua C9t song ngt,lc goi la trnh ml;Jch
oan Ion. con hai tinh miilch dan dl a ben tra! C9t s6ng ngt,lc thi
a1I9c g<;>i la cac tlnh mach dan be tren lIa duoi, Thea danh
phap Wing La-tinh. thi tinh miilch dan ion duac goi iii rrnh
dan, tTnh mach dan be duol dU9c g<;>1 la linh m?ch ban
dan. lIa tinh mach dan be tren du9c 9<;>1 iii linh ban oan
phl,J (xem them chu thich10)
152
Tinh mr;z.ch dOn dic nhimh d6 vao
la anh mr;z.ch phit quan phai sau, d.c finh
mr;z.ch thljc quan va anh milch mang ngodi
tim, di.c finh m<;tch gian SUdn va di.c finh
m(lch ban ddn (tinh mr;z.ch ban don tren va
tinh milch ban dOn duai). Cac tinh milch
ban dOn di dQc theo m*t trai cua cOt song
ngljc, ben ngoai dcjng m(lch chu ngljc, toi
khoimg ngang muc dot s6ng ngvc tha 7 thi
cong sang phai, cheo m*t sau cua d9ng
m(lch chil ngljc va o'ng ngljc d6 vaG tInh
m<;l.ch ddn. Cac linh mr;z.ch ban don thu
nhQ,n mau tu 6-7 tinh mr;z.ch gian suon dftu
tien, va doi khi ca W tinh milch phi}' quan
sau trai.
Chu6i giao cam
ho*c than giao cam
(Truncus sympathicus)
La diu truc giai phftu cu6i cung n&m
d6i xung d hai ben c<;l.nh c9t so'ng ngljc, 6
dQc dau sau cac xuong sUdn, va 6 phia trudc
cac mr;z.ch gian SUdn rna chu6i h<;l.ch giao
cam cheo. Khong gi6ng cac hQ.ch giao
cam crs', chuoi hc;Ich giao cam ngljc duqc ca'u
tQ,o thea phan dOQ,n. Rieng giao
cam ng\lc thu nhat (va doi khi ell thu hai)
hQp nhftt voi giao cam c6 duoi cung
con gQi la ht;Lch sao, va cung voi h{lch sao
chuoi giao cam c6 t;;10 nen quai dudi don
(ho(>c quai than kinh giao cam Vieussens).
Chu6i than kinh giao cam ngvc tach ra dic
nhanh tim (neruus cardiac us imus: day
than kinh tim dudi cung), nhanh thljc
quan, va nhanh dcjng mc;Ich chilo Tu 6 (co
khi tu 7-8) hQ.ch giao cam ngljc cuoi cung
tach ra nhung nhimh hQp nhat l<;l.i nen
cac day than kinh t(lng ldn (nervus
splanchnicus major) va day than kinh t(lng
be (nervus splanchnicus minor), cac day
thfrn kinh t<;lng chui qua khe 6 cd hoanh
xu6ng 0' bl}ng, va tham gia vao chi ph6i
thtin kinh d cae t<;l.ng. ChuiJi hc;ICh giao cam
lI!!lk noi chung gom co 11 hgch Odin hinh
lrcn cung htlu nhLt baa gid cung h';'l
nhDP voi h(lch d/ dud; gQi 1:1 /U.1ch sao), cae
h(Ich giao cam ng(lc nEtm d phla trLtoc cae
IlI!up slliln.cql s(j'ng.
chlll;i h(/C:h giao cam ng(/C co nhung
lii'n quan sau day: d phia sau, lien quan viJi
(,:1(, 1I!(lch lJian sudn: vc phia ngoai lien
quan vai plu]' nt(IC lrUl!g thd'l, ve phfa trong
lu:'n quan voj cqt ngtlc; ve phla trLtoc
TInh mach tay-d3u phai
TInh mach chu
TInh mach dan (dan Ian)
Cac linh gan (TM gan)
thugng than phal
TInh mach linh (ben) phal
chuai giao cd m ngVc trcii lien quan vdi d(mg
mg.,ch chil ngl/c, con chuoi giao cam ngl/C
phdi lien quan vo j Unh mgch ddn.
C6 hal day than hinh t(Ing a moi ben:
than kinh t(Lng Lan va than hinh t(wg be.
- Day than kinh t(wg Mn 1:1 do nhung
nhanh xuat phat tu nhung hgch giao cam
Ilgljc thu 6, 7, 8 va 9 hQp thanh, cling co
trLtdng h9P them cac nhimh tU hf.lch thu 5
ho:!c thu 10.
TInh mach canh trong trai
TInh mach nach
TInh mach tay-dau tJai
TInh mach bim dan phu (dan be
E)6ng mach chu nguc (chu xu6ng)
TInh m<;lch bfm dan (dan be dum)
Than m<;lch tang (DM than tang)
DOng macn mac treo trang
TInh mach than Irai
TInh mach mac treo trang dum
TInh mach chau goc (chau chung)
TInh mach that lung len
Hi nh 117. thong eae tinh ehu va tinh deln
153
- Day than kinh t(Lng be h9P bai nhung
nhimh xuat phat ttt cac hg,ch than kinh
giao cam ngl.jc thli 10, 11, va 12. Day thAn
kinh nay di xu6ng phia duoi a phia
ngoai ella day than kinh tg,ng Ian, va chui
qua cd hodnh thudng cling trong m9t khe
voi chuai than kinh giao dim, doi khi chui
qua trong cling m9t khe voi day than kinh
tc;zng ldn chui qua la al)ng mc;zch chil
ella cd hoanh cung voi dQng m:;tch nay. Khi
xu6ng tai {5 hl,mg, day than kinh tg,ng chia
ra lam ba nh6m nhanh: nh6m tren, di tai
m$.t 16i ella hg,ch ban nh6m giua di
tai h(Lch mc;zc treo trang tren; va nh6m duai
di tai dam rot th(ln.
154
Bung
155
Bljng Ia phAn eua than ngudi n5.m b
glua ngl/c, va ch(iu hrF. Ve phia tren, hl;mg
du<;iC ng;\n cach vai ng-Ifc bai cd hoanh,
nhling ve phia dUdi thi thong thudng tt;1 do
vaj chou be, tf:lO thanh m9t b chung (khoang
chung) la 6' phuc mr:,rc (cavum
peritoncale), 0" mang bl!ng. Gidi hf:ln
giua d hl}ng vit (/ ch(iu he lU lStren "ua ch(iu
be. can gQi la eo tren (aditus pelvis: ZO
('no chu he), trong khi vung day chu thi
turing ung- voi is dudi cua ch(iu be ho<}c eo
dl/di (ho<}c III ra cua ch(iu be).
Gioi h"m va cac thanh
cua bl,mg
A) Gl0i h?n trel1 cua 6 b\,"mg lU cd
ho(lnh. mOt cd n5m ngang, ngan each 0'
ngllc vdi 6' bl}ng.
Cd hoanh: hinh th@ giong m9t vorn
m\rn ngang, chie'u ngang hdi dai hdn chieu
trU'oc sau, cd hoanh cong 10i len phia trm.
Ph:\n chu vi cua Cd hoanh bam van cae d(u
lnic giiii phliu tQ.o nen ZO dlldi cua lo'ng
ng(lc. Cd hoi\nh cau t:;to bai hai phan: phan
trung ttim Iii phan gan, va phan chu vi 13.
pluln cd thjt). Phan trung tam eung
gqi Ja trung tam hoanh ho<}e trung tam gan
(centrum. tendineum), can phAn ngo0.i vi bao
g{lm dlc b6 cd bam vao nhung phan khac
nhau cua ltJ dlldi long nglfc. Cd hoanh c6
chiQc xern 13, m9t cd to.O nm bbi rat
nhieu e(l hai thrin (nhj than), rna cac hl!ng
Clta cluing t",o nen ph tin vi eua cd
hoanh va balll van hai phia dai nhau
1 () ph<in dLidl eua than ngU'cli. hai XU'dng chau va xU'dng cung-
cut khdp Val nhau tao nen khung chau XLldng. Phan tfen eua
khung chau baa gom hal h6 chfju trong. con phan dU'l'li Ihu
hep lal. gOI la pelvis (be. chau), nhlU lai giai phau dich
la hong M. hO<;1c eMu be. va cac nha san-phI,! khoa hay
goi la lieu khung. Co nhCi'ng eho tei giCl' l'ill thuat ngCi' be
de chi phan n<iy. ke ca khung xU'dng. eac phan mem bam
VEW. va khoang nam d ben trong.
eua chu vi la dUdi cd hoanh; trong khi gan
trung gian d giua nhung bVng cd d6 thi dan
voi nhau, va tSlo thanh trung tam hoanh.
Cac b6 cd d phftn ngo:;ti vi c6 phan
thanh ba phan khae nhau: phan cQt soOng
th6t lung hoQ.c phan th&t lung (pars
lumbalis), phan sudn (pars costal is) va
phan lic (pars sternalis).
Phan th&t lung (pars frwlbalis) l0.i bao
gom m9t b6 ngoai va mQt b6 trong. B6 trong
cua phftn th6t lung bam vao C9t sang
lung, d moi ben bdi hai dai gan gQi la cac
trv: trl} trong (crus mediale), va trl} ngoai
(crus laterale), cac trlj- trong va ngoai d hai
ben n5m doi xung nhau, so vdi dudng giua;
eae trv d ben phai bam vao than bon ddt
s{/ng thdt lung tren cung, COn cac trv ben
trili bam vao than ba dd-t song th&t lung
tren cung; ngudi ta con rna ta m9t tTl;' giiLa
ho<}c trlj- phI!- (crus intermedius: trl!- trung
gian). B6 ngoai eua phfin thAt lung la m9t
cd voi cac sql cd bam vao rung cua cd
thdt lling hoQ:c cung thdt lung-sudn lrong
(arcus lumbocostalis medialis) va vao cung
cua cd vuong thdt lling hoQ.c cung th&tlllng-
sudn ngodi (arcus lumbocostalis laleralis).
Phlin slldn (pars costal is) cua cd hodnh
bam b<ing 6 b6 hinh rang cua vao mQ.t trong
cua nhung xlldng slldn tU thu VII de-n thu
XII, va dan cheo vdi nh ling b6 rang cua
tU'dng ung eua cd ngang bl}ng.
Phan lie (pars sternalis) bam vao mQ.t
sau eua mui lic.
V phfa trude, a ca. hai ben dU'dng giua
c6 m9t khoang trong gQi 18. tam giac s(li (Xd)
lic-slldn (khoang Larrey), nAm a giua hai b6
cd bam vao mat sau mlii tic. V phfa sau-
ben, c6 m9t khoimg trong khac gQi la tam
giac srji (xd) th&t lling-slldn, tam giae nay 10.
mQt dUdng thong thudng giua vung th*n
voi lOp rna lien ket duoi mang ph6i (gQi la la
khe Bochdalek), thoat vi hoanh c6
doi khi xay ra qua khe nay.
Cd hoanh c6 ba 10 r9ng d@ cho cae thanh
ph tin sau day di qua: anh mr:,rch chil dudi
(qua {6 anh mg.ch chu dlldi, foramen v,enae
cavae), thl/c quan va 8ng ngl/c cung voi hai
day than kinh phe'-vi (di qua Z6 thl/c quan,
157
hiatus esophageus) , va dQng mq,ch chu (di
qua L6 d()ng mflch chil, hiatus aortic us).
Cling vay. di qua cd hoanh con c6 thun
than hinh giao cam (chu6i giao cam), ehui
qua khc d giua trl! ngoai (crus lateralis) va
b6 cd bam vao cung cd thilt lung, cac day
than hinh t(lng ldn va be, than goe eua cae
tlnh lnflch ddn, va d9ng m(lch ngl/c trong
(vu t.rong) thi chui qua khodng Larrey.
Cae mach mau va day than kinh
eua cd hoanh
D()ng lnflch: Mfjt tron cd dliQ'c
cung cap mau bdi d9ng m(1ch cdhoanh Oa
nh {1nh eua dOng In(lch ngl/c trong) va hbi
d(jug !ru;zeh hoiuth tr{m (til. nhanh cua d{)ng
mwh chu ngl/c); rnfjt dlidi cd hoanh dLiQ'e
cflp mall bdi d9ng mflch horinh duai (la
nhiinh clla d(mg In(tch chu ol.;lng).
thong tlnh m(lch phfrn lOn di kern
cac u9ng tLidng ling.
Cd hOflnh c6 rnQt thong m(1ch b(lch
hUYftt kh{l phong phli. C6 phan hai
nwng hi6i Iii ludi dudi-mang bvnq (dudi
phue mf.l.c) va ludi duai-mang phoi (duoi-
phe' Nhd slie hlit trong long ng-t,ic (do
(lQng tac thC'J) mil dong bE;leh huyet
dQng m(!.nh hdn ve phia long ngl,1c. Nhv
vQ.y. viem m,lng ph6'i lien quan toi nhung
clla 6 dUdihoanh thLibng hay xiiy ra
hdn nhieu so voi viEim phuc rn;;tc duoi cd
hO?il1h do viem rnu 6' mang ph6i, ph6i, hofjc
tnrng that Ian xuong. Khung h{l.ch b;;tch
huyet phVdng phan Ion cac m?ch
h'.lCh huyet til cd hoanh deu ntm d trong
trung that trV6c VII sau.
B) Giai hE;ln duoi cua 6 bVng la hai h6'
('h(iu trong. trong dc ho nay e6 cd thdt
Lung-chill( (con g9i la cd Hai ht/
ch(i 11 trang nhm d hai ben, cung voi (1 nho
(can g9i la goc thdt lung-cung: angulus
lurnbasacralis) d phia sau va giua, va xLidng
mu d phia trucJc, baa quanh 16 vaa ch(ju be
(fd trt?n cua ch(ju be, hol),c eo tren).
C) Thanh truac cua b\:mg t;;to nen
b61 cac cd r(mg hvng (bao g6m cd chea b(1ng
n/{oai. cd chea bVng trong, va cd ngang
v6i cac din cua chling, va cae m?c
L Cac Cd nay CO thi! goi ngan g9n la Cd cheo ngoaJ, co cheo
trong vil Cd ngang. Cd eheo ngoili con dLfdC 991 la co cheo to
va Cd eMo Irong Iii Cd cheo be. Cae Cd r9ng bl,mg c6 gan d'i!t
158
bao b9c chung. Ngoai cac cd r9ng bvng, m6i
ben thanh ?Vng tru'ae can c6 h,ai cd thftng,
g9i la cd thang bvng va cd
d phia sau cua nhung cd nay va m;;tc
phu mQ,t sau cd ngang bl.lng, g9i 1a m(1c
ngang (fascia transversalis), e6 lop rna
lien ke't du6i-phlic rn;;tc roi de'n phuc
m(lc thanh 4.
Lop rna lien ket duai-phlic kha
ph at va thua (long leo) d ph an du6i
eua thanh bq.ng truoc, nen d phan nay b6c
tach phlic m?c ra khoi thanh bVng dEi dang,
nguqe l{l.i, d nhung vung khae thl 16p rna
lien ke't day d{ic hdn va dinh eh,}t phue ml.le
vao thanh bl;lng. 6 m$,t trong (rn?t sfm) eua
thanh b1,lng truoc, c6 cae nep phuc m(lc n6i
len, dtlu tit ron di len phia tren va
xuong phia du'ai, cae ncp nay la do di tich
cua nhung ml;lch mau d thCii ky phai thai
dQi phuc m{l.c thanh len, va bao g6m: Ve
phia tren, til ron di ve phia cd haanh vu
m{it tren gan, e6 ddy chdng liern, trong
bb tl,1 do cua day nay la day chdng
trim cua gan (ligamentum teres hepatis), di
tich cua tlnh m(lch ron d bao thai dil bi
ll;li va xd hoa. Til ron nhu'ng di ve phia duai
c6 ba nep phuc hai nep hai ben g9i Ja
nep ran trong (plica umbilicalis medialis),
trong m6i nep nay c6 chlia mQt d(mg m(lch
r6'n b thbi ky bao thai dil bi tAc l?i va xd
hoa g9i Ia eac day chdng ron trong (lig.
umbilicale mediale), vu a tren dUdng giua
cung e6 m9t nep phlic m{l.e, ben du'ai c6 ong
dil bi d.c 11.li, va dUQ'C g9i la day
chdng ron giiia blJ,ng (ligamentum
umbilicale medianum). Nhung nep thuqng
vi (plicae epigastricae) , do cae df)ng mflch
thuc;Jng vi duai dQi len thi d phia ben
ngoai cua cac nep ron trong va kh6ng c6
lien gi voi r6n, nhu'ng di ra phia sau tai
va rat rang, gol la can, khang nen nham vai mae Iii lap milng
lien ket bao xung quanh Cd.
3 Trong nguyen ban. philn ma la Ihilnh IrlIoc c.ua b\mg nay
Ihieu hai Cd lil Cd thAng bl,JOg (con 99i lil Cd IMng to) vii cd
IMp.
4 Cling nhlI d6i voi milng phoi, mang bl.jog cling dlIde 99i lil
phUc milc, tUe la thanh lat mi'll situ cua lhilnh bung va
dlIoi Cd hoilnh dong Ih,(ji bao bge hilu hel cae nam
Irong .5 bl,lng, va do do cung dLfde philn ra lilm hai la: Ie lhanh
(Ial mal sau Ihanh bl,Jng) va Ie (baa boc eac lang). Mang
bl,Jng vii phue dlIde dung nhlI cae 111 dong nghia.
c'.ll;.h nlidng giua ehui van baa eua cd
thdng hl,wg. Nhung ne'p phue nay gioi
h'.lll cae he; 16m (j giOa chung, gQi la cae h6'
hl!n: co ba h6 Ia: ha' bf{n tren bang
(luang (fossa inguinalis supravesicalis), h6'
hf!n trong (fossa inguinalis medialis), va hlf
hf!n ngoai (fossa inguinalis lateralis), h6
nay nhrn d phia ngoai cua nep d(jng mq,ch
thlMng vj, va trong ho co 18 sau cua a'ng
(16 b<;n "au)".
Thanh by.ng truae diu bbi nhung
Wp sau:
_ 6 hai bEm, tU nang toi sau e6: da, rna
lien ke't rna duoi da, cd cheo b1..lng ngoai, cd
eheo b1..lng trang, cd ngang h1..lng, m(1c ngang
va ph{u.: mq,c thanh.
_ 6 cQ.nh dUdng giua, tu nang tili sau c6: da,
1110 lien ke't rna duoi da, la truae ella bo.o cd
thAng hll,ng, cd thdng b1..lng, lit sau cua bao co
th,1n!-{ by.ng, mt;LC ngang va phue thanh.
Vung b((o: vilng bf{n (regio inguinalis)
ve chieu sau tliang ung voi orrg (canalis
inguinalis).
Vung hinh tam giac voi gioi h<;lll
duoi 1a Gung dili, va giai tren la rn9t
dlidng nftrn ngang n6i hai gai chfiu trude
trl'n, va gidi trong la bd ngoai cua cd
thling b1..lng.
Lop nang cua vung e6 da va rna lien
ke't rna duoi da, trong lOp mo lien ke't
rna dudi da nay co cae d(jng mt;Leh mu ch(iu
nong (vi dOng rn;;>.ch nay di).p thudng xuyen,
nen tRc dQng tOi lap rna lien ke't lam cho lop
mfl nay d<).e l?i duai dQ.ng nhu rnQt m{le, gQi
Ia InQ-C Thompson), di eung d(jng mq,ch mil
ch(iu nong con co nnh m;;>.ch eung ten va cae
';(.li eua day than kinh b1..lng-sinh dl,lc. Duai
ldp rna lien ket rna nay la can eua cd cheo
bung ngodi.
:.J5.rn d lOp sau duoi can cd cheo b1..l
n
g
ngodi co m9t khe gQi 1a ong trong 6ng
co thilng tinh ella narn gioi ho:'j.c day chdng
" each gOI cua cac h6 bliln theo cac lac gia Philp la nhll sau:
ho ben /dm bang quang dllr;Jc goi la ho ben /rong: ho bfi!n
trang (medialis) dUde 99i la ho bfi!n giO'a; h6 bfi!n ngoai
(latera/is) van gOI la ho ben ngoai (trong h6 c6 10 bi?n saul
tron tiL cung eua nil di qua. Ong eo b6n
thanh (truoe, sau, tren, va duai) va hai 16,
16 nang va 10 sau.
Dog (canalis inguinal is) la mQt
khe co ehieu dai 4-5 em, bAt dau tu 16
sau (annulus inguinalis profundus), 16 nay
n:lrn d trong ha' ngoizi. H6 ngoai
6 phia ben ngoai so voi nep d(Jng mt;Lch
thl1rJng vi, la nep phuc mQ.c do d9ng rnQ.ch
nay d9i 1!il. Ong di tU l6 sau cheeh
van trong, xu6ng duai, n5.rn giua cac lOp can
cua cac eo r9ng by.ng va ti).n he't d 16 bf{n
nang (annulus inguinalis superficialis), 16
nay nArn 6 dLiai da, tuong ling thea chieu
sau voi h6' trong (hinh 118, 119).
1) Ong duqc giai h{ln nhu sau:
Phia duai bbi ddy chiing bqn
(ligamentum inguinale)6 va day chdng phdn
ho'i Colles (ligamentum reflexum);
. Phia tren bdi bd dudi ella nhilng cd
ngang bl,lng va cd cheo blfng trong d nva
ngoai, va bbi gan kef hejp (tendo conjuntivus
aut falx inguinalis) 6 n11a trong;
_ Phia sau bdi mQ.c ngang, gan k{/t hqp
va ddy chiing phdn hOi Colles;
_ Phia truoc bdi can cd cluio bung ngodi
voi nhilng trl,l trong va ngodi, eac s<;li g18n
trl,l eua can co ehea bl,lng ngoai va mt;Lc
nang cua b1..lng.
2) L6 n nang (annulus inguinalis
superficial is), n:lrn ngay dudi da. dulje giai
hQ.n bdi ba tr1,l: trz:l trong (crus mediale sive
superius: trang hoQ.c tren), trl,l ngodi
(crus laterale sive inferius: trl,l ngoai hoQ.c
dudi), d hai trl,l nay deu xurtt phat tu can
cd cheo b1..lng ngodi cung ben, va trll- sau
(crus posterius) xuat phat ttl can cd chea
bl:lng ngodi d ben de;i va du<;lc Colles
gQi Ia day chimg phcin h6i. Ed cua U;
nang du<;lc bien deli thanh hinh trcm nhd co
nhung sqi gian dui hinh eung (arciform),
sQi (den tu rnl;J.e ngoai-by.ng) va
sqi (den tu rn{le dui) di dUdng
trc1ng (dudng giua by.ng), chung ngan
can kh6ng cho cae tr1,l cua 10 ngoai
di
6 Day cMng bi?n con dUr;Jc 99i la cung dui.
159
3) L6 hfn sau (annulus inguinalis
nAm (j mt;tc ngang, phia tren va
phin t.l'ong cua diem giua cung dui. Bd tl,l do
CUe] L/; bl./n sau dl1Qc nen bdi ch1nh mr;c
ngang. khi nay lu6n sau vilO trong 6'ng
bcn: 6 phill dLidi. 10 b9n SaL! can dl1qc gidi
hl.m b6i day chling Hesselbach (lig.
intcr/oL'colare: day ehhng gian h6), va mr;c
Ch(lll-lu(iC.
4) Ong bl";'n chva nhung thanh phtin
sau (l.,),\':
6 na111 gi6i: d.c cd biu, c{lC 8Qi eua day
thdn hinh ch(j.u-dll.i va chu-hiJ vi, ({ng tinh,
d(lng /Il(Jch 6ng tif/h (h m9t nhanh cua
({turf..[ nUJch bang quang dltcJi, d(ll1g
nily 1<'1 nhlmh cua d()ng miJeh ht;t v,i hO(IC
('h6u trong), df)ng lIlf1ch tinh (11'1 nhimh cua
d(in!!.' /lu;u.:h chv. blj.ng), dr5ng In(lch thling
tillh (Ill nhlmh eua mq.ch thu:(/ng v.i),
ctrim rn/" Unh 1Il9ch tinh trude di kern d(Jng
til/h (In m(it d{lm rbi tinh mQ-ch,
nhreu t1lQ-ch vil ngoeo, d ben phai thl.
(t()' tn!c ticp vao tInh m(ll.:h chil dudi, can d
ben trill thl (to VaG tlnh m(lch tluJ.n trai,
tinh mz<ch nay l?i la nha nh cua tinh rnQ-ch
clni dlidi). Dam r6i {inh mach tinh trudc
bf:n trai c6 bi gian, do t1nh rnQ.ch tinh
g,)p dn trd khong d6 mau duqc vao tInh
I11WJl th(m trlli, vi doi khi tInh m<;lch nay
tn'j thanh mOt rao cim kh6ng cho mau tro
v6 tim: tnidng hQ'p hQ'p nay dl1Q'c gQi 1a
gian lInh mr;ch tinh (0110c dieu trj bftng
phiiu AMARRAL ho;)c
1VA..\IISIEVITCH, tVe Ia dit di doan Hnh
In'.Ich m;) trong d6 mau bi dung khong
v6 tim ci"tr(jc); dam rot (ink mt;tch tinh sau
nh(J hdn nhieu thl n1m baa quanh d(ing
mach thu:ng tinh, va d&n mau ve tlnh miJch
h(l vi; cae m?ch bQeh huyet nftm trong ong
bl";'n do' ve nhung hr;zch bt;tch kuyet thdt lung,
- 6 nil gidi: ong chua day chling
trbn til: cung (Zig. teres uteri). Day chlng
n,\y b5.t dfiu tv sling tit cung, di ngang qua
('11(111 be nAm trong phfin trl10c cua day
chAng rng, va di tai 10 bfn sau. Day chAng
tn'lI1 ttl: cung be hdn thling tink eua nam
gi6i, di qua (j'ng rai ra khoi 6ng d 16 bfn
ntmg, va toa thhnh cac b6 SQ1 bam vao gai
mu, Jihdp nan. dng mu, va lop rna cua moi
IGO
Mn am hr}. TUdng tv nhl1 6 nam gioi, trong
6ng nu gioi, di kern theo day chAng
tron tV cung c6 nhung s<Ji eua day than
kinh b\lng-sinh dlj.-c Mn va be, va rnQt
nhanh d9ng rnQ.ch tach ra tu dr}ng miJch
thU:(/ng vi cung tlnh cua n6.
Vung ong Ja ndi e6 xay ra [haat vi.
Ve rniJ,t lam sang, ngl1di ta phfm bit
hai kie'u thoat vi ch1nh: thoat vj tl"l!C tiep
va gi.fm tiep. Trang trudng hQp thoat vi tqtc
tirfp thi tui thoat vi' chui qua thanh by.ng d
phia trong so v6i d(;ng mf1ch thur;tng vj, va
do d6 eung dUQc g9i Ih thaat vi h<;n trang.
Trong trl1dng hQp thodt vt gidn tiifp thl. ttii
thoat chui VIIO ()ng ofn tU phia ngoai so vdi
dng mgch thWing vi (nen can gQi la thoat vi
bc;n ngoai)R. Thout vj ngo;)i c6 the' b5'm
sinh ho,)c mAc phai, con thoat vj bl";'n trong
thl bao gid cung 18. thoat vi mAc phai.
Trong tang so' nhung trl1C!ng hQp thoat
vj thl 80% la thoat vj ngoai, va 20% Ja
thoat vi trong. Trong trl1dng hQp thoat
vi brim sinh thi 6ng phlie-linh miJe d thdi ky
phoi thai v..n tan t{li (v..n thong. khong tit).
Trong trl1dng hQp thoat vj trvc tiep thi
tui thoat vi chui ra ngoai thhng g6c voi
thanh bl,lng, can trong trl1dng hQp thoat vt
vi giim tiep thi ttii thoat di cheeh qu,,,
thanh b\wg. Ca hai thoat V! deu co
thoat ra ngoai thanh by.ng va xuat a [0
bf;!n nang, nhl1ng tho;)t vj trl,le tiep thl1dng
chi dung a gbc cua biu va c6 kich thl16'c
nh6 han.
Tho(it vj n(;i-thanh bl;ing la thodt
v,i gicin tie'p, khong thoat ra bEm ngoai
thanh bl,lng, ma chi dung ll.li d trong ong
bfn, va dudi ap 11!c thi bi giG: 1Q-i d gifra CilC
16'p cd cua thanh by.ng.
7 Tui thoat vi la m9t bao h9P boi m\lc ngang va la thanh phuc
mac. 0 ben trong ehCta dl.[ng mq! so thanh phan d'i di?ng b
trong 6 phUc m\le, thOng thu'dng nhat la cae khue rU9t non va
mac noi Ibn, bi dih ra ngoai 6 bung, qua thanh bung, nhat la
qua vung ben ong khi cac cO eua thanh bung yeu
(thoa! vi mac phai), hoiic do 6ng n6i phuc m,!c vdi tinh m,!c
cua I'mh hoan (ong phuc-tinh m,!c 0 thol ky ph6i thai) con ton
t\li (thoat vi bm sinh),
" ThoM ngoai con dlfr;lc 99i la thoal vi che'ch ngoai.
Co cheo bl,mg lrong
Co ngang b\lng
Co cheo bung trong
Co cheo bung ngoai
TInh mCilch dui
Co cheo b\lng ngoai
Liem
Cobiu
Day chAng phan h6i
(Ct lru Colles)
L6 nOng
ThlIng tinh
Hi nh 118. Thanh trim cua 6ng
lM va TM thuqng v\ durn
EluOng ban (cung Douglas)
luang tfang (duang giCra bung)
Co b\lng (co to)
Liem (Mm can
Day chang Gimbemat
Day chang gian h6 (Hesselbach)
Co ngang bung
va TM tinh trong
6ng tinh
H""':'-- TInh fTl<iIch dui
Day chang bE;ln (cung duil
Vang dui
Hi nh 119. Thanh sau cua 6ng
Khi linh hoem ngung philt va
ngung di chuy4in xuong biu, th! dUdC goi In
l(it linh hoem a'n. Neu sau khi sinh 'ma tinh
van con a ben trong & bt,mg, thi
dliQc gQi 13 tinh hoan a'n d bl.j.ng (retentio
abdominalis: tinh ho3.n bj giU a b\mg). Neu
tinh h03n trong 6ng bl;m, thi gqi la
linh hoan an d b,?n (retenlio inguinalis: tinh
ho3.n bj gilt a bf,m). 'l'inh h08n xu6ng va
holm lOan nAm trong biu 18 dau hieu tre sd
::;inh da philt tl'i4in day dU. .
Tinh hoan nAm trong biu a 96% so' tre
sO sinh. nhung chi d trong biu cua 68% so'
tre de non. Trang t(l.t tinh hoan l(l.e ch6 (con
gQi 130 di vi tinh h08n) thi tinh ho3on nAm a
vi tri kh6ng di4in hinh. Nhung tinh h03n
eha, thea quy tAc, baa gid eiing bi thoili hoa.
tl'ong d6 chi c6 ph an sinh tinh 1ft bi phS.
huy, con nQi tiet thi kh6ng. Trang 10% so'
trudng hQp tinh h08n chi) tbi thoai
hoa ac Hnh, vbi 50% 1a u tinh. Do do, khi
tinh h08.n nAm a vi trl bat thudng thi phai
chi dinh. phau thuilt sClm sua chua lai
neu kh6ng keo xu6ng biu thi phsi cAt
bo tinh ho3on da bj teo.
161
Thodt vi day ron hie'rn va chi xay ra
khi s"lj xAp xep cac co quan trong thdi ky
phoi thai khong hoan toano Nhu thadt
vi day ro'n cuorrg ron) xay ra la do sv.
ton cua thodt vi ron sinh 15', rna blnh
thudng se het di rat sam truac khi sinh.
Khong gi6ng vai thaat vj ron, thoat vj day
r6n khong dU<;lc che phu bai bl da, rna
chi dU<;lC che phu bai rnQt lap rnang 6i rnong,
trong su6t va rno chat keo cua day r6n.
D) Thanh sau cua 6 bVng duqc nen
bdi vung CQt song va hai vung thdt
lztng-ch(lu.
1) Vung CQt song bao gam cQt s6ng
thAt lung va nhung ph.n rnern baa quanh
no 6 phia sau (da, rna lien ket rna dUdi da,
va dic ldp co clla vung sau than ngudi
vung lung).
2) Vung th6.t lztng-ch(lu duqc gioi
phia tren b6i xudng sUdn thli 12 (n6i chinh
xac hon la bdi cac cung co thAt lung va cung
co vu6ng th&t lung), phia ben ngOal bdl bd
ngoni clla cd vuong theit lUng, phia dUdi bai
maa ch(lu, va phia trong b6i than cac dot
s6ng theit lung.
Cac co va can cua thanh sau 6 bVng
cilng dU<;lc xAp xe'p thanh tUng ldp, tit
phia truoc ra sau co: cd vuong theit lUng, cd
theit lztng-ch(lu, can sau clla cd ngang bl,lng,
cac co thuQc vung sau clla than ngudi (cd
gai song, cd ding be sau dudi, cd chea trong,
cd lling ta).
Giua bd sau clla cd cheo bl,lng trang, bd
ngoai clla cd gai s6ng, cd rang be sau-d.lidi
va xUdng sUdn thli 12, co rnQt khaang tr6ng
gQi la khaang thdt IUng-sudn-bl,lng (ho(ic til
giac "Grynfeltt", trong khoang nay, can co
ngang bVng tie'p xlic trv.c tie'p Vdi cd lung to
6 phia sau, do la rn9t vj tri co th@ xay ra
thoat vi. MQt vung khac, Wong tt;( voi tU
giac Grynfeltt la "tam giric Petit" tam
gidc theit lUng (trigonum lumbale), nArn a
giua cac cd lUng ta, cd cheo bl:lng ngoai va
maa ch(lu; tam giac nay cling la rnQt
ye'u clla thanh bVng sau, qua do co xiiy
ra tho at vi.
162
.:!
o bl,lng
(Khoang byng)
Vi 0" bl,lng va ch(lu be dell duqc lat bai
phuc mg,c, nen ngu a' bl,lng-ch(lu be la
dong nghia voi d phuc mf,lc (hlnh 120).
6 bl:lng-ch(Lu be n&rn giua cd hadnh 6
phia tren, va day chu a phia duOi. Gioi
h:;m giGa d bl}ng va a' ch(Lu be la 16 vao chu
be, ttic la eo tren. Tuy nhien, gidi h:;tn nay
chi co gia tr! ve rniflt trinh bay rno ta, vi
thl,lC ra rnll va mau tv co Ian r9ng tt;( do
a khAp toan bQ hai 6, khong phl,l thuQc vao
V! tri phat sinh. Ngoai ra, rnQt so' vi
dV tit cung von n&rn trong chu be nhung co
phat len tOi 0" bl,mg khi co thai;
nguqc l\1i, nhung khac binh thudng
n:lrn trong 6' bl,lng, nhung khi bi sa co
tvt xu6ng ch(iu be (hlnh 120-199).
Phuc m;:tc (Mimg bl,lng)
(Peritoneum)
Cac thanh va cac clla d bl,i-ng-ch(iu
be dU<;lC lat bo$.c bao b9C bbi thanh rn\1c gQi
la phuc mg..c (ho(ic mang b/!-ng). Phuc mg,c
(peritaneum) co tich khoang 1.500
Cling nhu cac thanh khac (vi dV
mung pho'i) , phlic bao g6rn la thanh va
ld tf,lng.
La thanh cua phuc phuc mg..c
thanh (peritoneum parietale) la ph5.n clla
phuc lot sau cac thanh Clla 6'
bl,lng-chu be va duqc dinh voi thanh nay
bdi rnQt lop rno lien ke't, gQi la mo lien ket
dUdi-thanh m(lc (tela subserosa) ho(ic mg..c
ni}i-bl,lng (fascia endoabodominalis),
nay lien tvc voi mf,lc nQi-ng,!c la lop rna lien
ket narn b duoi mung pho'i (hlnh 126).
La tf,lng cua phlic hoiflc phuc mg..c
tf,lng (peritaneum viscerale) bao b9C h.u he't
cac n:lrn trong 0' b/!-ng-ch(iu be. Phlic
thanh so voi phlic rn\1C t\1ng thi day
hon, va dai he1n, nhung kern dinh hon
VflO tap mo rna no phii a be
Phuc thanh va lien tiep voi
nhau va khep kin m9t khoang gQi la o'phuc
hoflc 0' mang b{tng (cavum peritonei), &
nay chi la khoang ao va chi trd nen mQt [}
th(lt t.rong nhang trudng hQp IS'_ 6
phuc fng.c vdj nhung thanh trdn nhAn nay
Chl chua mQt lOp rat mong chat dich co
lTnh
tay-dau phai
TInh mach chu tren
PhOi phai
, Gan
Mac chang viilan
(mac n6i bel'
Mac chang ganUi Irang
G6c lIang phai (g6c gan)
Ta Irang
phili
Rb Ireo Irang
albumi n, vdj tac d\Jng lam cho cae Cd quan
a ben trong' 6 truQt len nhau dl1QC de dang.
a nam gidi, 0' phuc hoan toan kin,
trong khi CI ntt gioi, [} phuc mf,lc thong voi
ben ngoai boi mQt dl1dng thong thl1dng baa
g6m Ian 1l1Qt: [0 ella hai voi til cung (ong
d6n trung) , hai viJi tEi cung, tEi cung va am
(hinh 126, 127).
Dng mach canh g6c (canh chung) Irai
----- TInh mach canh !rong !rai
Than trai
Ngach " trang Ir'n
Knuc ta trang len
i1lk,hUC!.l trang thu 4)
.;... mac treo trang
Hinh 122, Tang tren treo ket trang ngang va eae vung ket trang
thuge tang dtfc'li treo ket trang ngang (nhin W phia Irutie)
165
M(lC no'i ldn to-o nEm boi nhieu la phuc
CO d00-n dinh voi nhau, co tach xa
nhau (hinh 121, 123).
Hai lei trILric cua m0-c n6i Ion bam a phia
tn?n VaG bit cong l(m d(l day, tU mon vi tai
cho bflm cua lnq,c no; d(l day-lach (m0-c noi
vj-ty) d day hal m(lc not nay lien tie'p voi
nhau. Tu biJ cong lUn d(l day, hai Ia truoc
cua mq,c nOl ldn di xuong tOi ngang muc
xuong mu thi ra sau liEm tiep voi
hai lei sau. Hai lei. trlLdc cua mQ.C noi Ian:
myt la (truoc) lien tie'p voi phuc mq,c t{Lng
che phu truoc day, va m9t la (sau)
hen tiep vai phlic m:;J.c t:;J.ng phu sau d?-
day. khi toi bd cong IOn df;!. day thi hai Hi
phuc m(lc t(lng nay sat g:in nhau t9-0
thanh hai lei. trudc eua m9-C noi lan, dinh sat
VaG nhau. va di xuong duoi. d ngang muc
xlwng mu thi hai lei truac eua m:;J.c noi Ian
vua rna ta d tren 19-i ra sau va len phia
trcn d trd thanh hai lei sau, hai lei sau di
len tOi m<)t truoc kilt trang ngang roi phu
va dinh VaG m(>t tren cua m(lc treo kef; trang
ngang toi cua n6. Toi day hai 18. phuc
ml.lC tl.W nen hai 18. truoc va hai Ia sau cua
noi Ian tach xa nhau: la phuc m9-c di tU
m,)t sau eua d9- day thi tie'p tl,lC di len qua
mQ.t truoc cua tuy, va dong thdi lat thanh
sau ella hu cung mr;c not (gQi nhu v<}y vi
day la m9t ng8.ch nha cua 6 phuc m{lc, nam
d phia sau d9- day va noi be); 18. phlic
m?c xuat phat tU mQ.t truoc dlil day, thi khi
tdi thanh bl,lng sau cung se di tie'p len tren
nhung d mi;l.t sau tuy va dinh voi phuc m(lc
thanh bl,lng sau, va du<;lc coi la m9t phAn
m(lc dinh cua tuy va ta trang.
Vi cac 18. phlic m9-c nhu dB. rna ta d trEm,
khi n.lm sat nhau thi dinh vai nhau trong
qua trinh phat trin cua phuc m9-c, nen tU
ngang muc cua ket trang ngang xuong phia
dudi, thi hai la trlldc va hai lei sau cua m(lc
w}lidn dinh voi nhau va t{lO thanh m9t m9-c
noi v6i be day gom bon la thanh mlilC (phuc
mac) dlnh voi nhau, nhung d phia tren muc
kef trang ngang thi hai la trl/dc va hai la
sau eua mq,c neIi. Ian 19-i cach xa nhau: hai
lei tntac di tU bit cong Zdn dr; day toi kef
trang ngang, nen can dUQc gQi la mf,lc not
u.i-kitt trang, can hai la sau thi dfnh voi mf,lc
treo kitt trang ngang nhu da rna ta d tren,
166
lam cho treo nay trd thanh co bon la
thanh (phlic m:;J.cr
J
Tli nhung chi tie't n6i tren, chung ta
thay r.lng m(lc nur ldn va m(lc nor vj-ke!
trang kh6ng phai la m(it, va n6i Idn co
th.f phan thanh hai phfrn khac nhau:
phAn tren chfnh 1:':1. m(lc nor v.i - kitt trang,
va phfrn duai r9ng han nhigu co gQi IS.
m(lc norldn chinh thuc. Nhung nghien cuu
dU<;lc thvc doi vdi m:;J.c noi lOn, trong do
co nghien cuu cua 1. Filip, da chung minh
hai la truoc va sau cua m(lc nor l(m
khang s\! dinh voi nhau, va chung c6
vai tro trong 15' xol'in day. Tren co
Sd cua nhung du nay, Gh. Nicu1escu da
dua ra m9t ky mG cua rieng minh,
b:lng cach tai 19-i dinh va da d{lt dU'<;lC
ke't qua tot ve lam sang.
noi dJ? day-lach ho<)e mJ?c noi
V!-ty (ligamentum gastrolienaZe): la m9t
ne'p phue hinh bon cQ.nh, noi giua bit
cong ian d(l day va ron leich, va tham gia
VaG thanh trudc ella phan ben trili eua hu
cung m(lc n6i (gQi la ngach lach ho<ii-c ngach
ty cua h?u cung noi). M:;J.c noi d(l day-
leich (vj-ty) cau bdi hai 18 thanh m9-c
n.lm ap vao nhau. La truoc lien tiep voi
phuc m{lc phu m<ii-t truoc cua day,
la sau lien tie'p voj phuc phu m<ii-t
sau d9- day, tuc la 16t thanh truoc h(tu cung
mr;c not; t1t biJ cong Ian d(l day, hai 18. ap
VaG nhau va cung di tOi ro'n lach, giua hai
la co nhung nhanh m9-ch mau ngAn va d9ng
mq,ch vi m(lc not trai (hinh 130).
niH tUy'-hich noi tuy'-
ty (ligamentum pancreaticolienaie): cung la
ne'p phuc mlilC hinh bon c:;J.nh, di tu ron lach
tdi duoi tux. M9-c noi c6 hai 18. ap vao nhau: la
trude lien tie'p voi phuc m{lc phli thanh sau
h(tu cung mr;c noi, can 18. sau di t1t phuc m9-C
thanh sau cua 6' bVng, hai 18. gan nhau d
du6i tuy roi cung di toi ron lach. GiG'a hai 18.
cua not tux-lach co du6i tuy, va cae dQng
mC}-ch, tinh mq,ch lach n.lm.
g Phan ma la va mac n6i Ion nay trong nguyen ban tiang Anh
c6 mQI s6 diem lam Ian va kMng ra rang, nen nguoi dich da
m{mh di;ln si"ta Ii;li it nhieu.
:3) M(lc chdng la nhung nep phue n61
giu (ho<)c treo) vao thanh bl,mg nhung
trong: () phlie thuge b9 may tieu hoa
nhung khang: thut;')c bt;') may nay (vi
dl,l. mgc chang vo.nh, m(lc chang liem, mgc
ch6.ng laIn giric cua gan, f1l(lC chang rf)ng eua
rtr cung. v .. v ... ) (hinh 128).
Giua thAnh bl,lng va nhung rna
tl'Ong qua trlnh phat eua chung,
chuybn tit t(wg trongphuc nlg.c tra thanh
((lIIg SOUpJIlIC nu;.c, X3Y 1'1 qua trinh dinh,
t:w nfm cae m{lc dinh (vi dl,l: mg.c Treitz tuc
I:) m(IC sau teilIlY; m(lc Told Wc la mg.c sail
1u}1 ,,ang). Nhung mr,tc dinh nay la ket qua
eua 51,1 hoa Ian (din h) vao nhau cua nhung
m,)c treo nguyen thuy voi phuc mg.c thanh
Thuy gan phai
Thuy gan vuOng
ThuyauOi
(thuy Spiegel) cila gan
dinh hau cung mac n6i
Tui
n6i trang
(thuOc n61lan)
G6c k6t trang phai
(g6o ganl
trang
trang (ruOt non)
nguyen thuy nhd qua trinh dinh (hlnh 132).
6 phuc dUQc ph an thanh hai tang
bai ket trang ngang va m{lc treo cua n6:
ph an ho;)e tang tren m{lc treo ket trang
ngang (cavum supraomentale: 6 tren
n6i) va ph fin ho;)c tang dUdi m{lc treo kitt
trang ngang (cauum infraomentale: () duoi
ml}.c n(1).
Ta ng t r e n treo k ct trang n ga ng
(ho;)e tAng tuyen) dUQc gioi phia tren
bai cd hO(Lnh, phia duoi bai Ilet trang ngang
va m{lc treo ket trang ngang eung hai day
ch6.lIg hoanhket trang, va tntoctren
ella nOL Lon (omentum majus).
Thuy gan trai
Lath (IYI
trvac
Da day (phan than,
hQae thIn "I
Mac n6i gan-VI (mac n6i be)
Ba cong be da day
sa ooog Ian da day
trang ngang
Mac nO. Ian
trang Sigma
H!nh 123. Tang Iren Ireo kiil Irim,g ngang sau kh! dii dl be
no! be va keo day sang ben Ira! de Ihay ro no! Ian
167
T&ng trEm treo ke't trang ngang l{li
duQ'c phan ra lam ba khu 0' gan, 6' dg,
day, va 6' leich, cac 6 nay baa xung quanh
h(i,u cung mg,c nOl (hinh 122, 123, 125).
cung noi
'o
(Tuj m<;ic no;' tuj sau d<;i day)
H(i,u cung mqc no,- ho.i.ic tlli mg,c no'i
(bursa omentalis), hoac 0" phuc mqc be la
m9t ngach clla 6' phuc m(lc lfm, nAm a phia
sau dg, day. H(lu cung m{lc noi chi thong vdi
6 ph6c m{lc Ibn qua khe Winslow (foramen
epiploicum: 18 mg,c nOl) (hl.nh 124, 129).
Hu cung mg,c nOl baa gom hai ph&n:
tie'n dinh hu cung mg,c nOl (vestibulum
bursae omentalis) va hu cung m(lc nOl
chinh thuc, hai phftn thong v{jj nhau bbi
m9t 16 gQi 103. la hfju cung mqc nOL ho.i.ic to
tui mfLc not (foramen bursae omentalis).
1) Nhung thanh clla tuln dinh hu cung
mfLc not bao g6m: (a) thanh trudc 103. mfLc
not be; (b) thanh sau 103. khoang thanh blfng
sau n..1m 0 gifra anh m{lch chu dUdi va cac
nep phuc m:;l.c do d9ng m{lch vi trai (d9ng
m{lch VD'l va drng mfLch gan dQi len,
e6 phlic m{lc thanh lat; (c) thanh tren la
mgt dUdi gan; va (d) thanh du{ji la bd cong
be ddy (hinh 131).
dinh h(i,u cung mfLc not a phia
dudi nhung rna rQng d phia trEm, c6 m9t
ng13.ch an ra m.i.it sau gan, a giua thuy
Spiegel (thuy duoi) va cd hoanh, tdi ddy
chling vanh.
Khe Winslow 103. mQt 10 rna sang ben tr13.i
clla ti'n dinh h(tu cung m(lc not, qua khe
nay, cung m{lC noi thong thuong vdi 6
phue mac IOn. Khe Winslow dai theo chieu
tren dUdi, dUQ'c gidi h(ln: a phia trudc boi biJ
10 Hi!u cung ml(lc noi 103 m! ngilch cua 15 phUc mflc nam a
phia sau diil day, vii cac miilc noi be, noi vi:!y, mQc n6i vi
ket trang. Danh philp bang th3ng latin, bursa omantalis e6
nghfa Iii Wi mf!c no'i. Do do hai thui!t nglt cung miilc noi
vii tui miile noi nay coth4 Slt dyng thay the nhau.
11 CiIe tae gill Phap 99i nhilnh eua dng mflch than tl(lng di toi
ber eong be diil day la dng ml(lch vanh VI: theo danh phap
tieng latin, vii eile tac gia Anh My thi dqng nay dllqe
99i la dng ml(lch vj Ira!.
168
tv: do clla m(Lc nOl be We la phtin mg,ch clla
m{lc noi nay (pars vascularis), b day c6
cw5'ng gan (trong cuong gan thl finh mfLch
dla b ldp sau, Idp trudc tlnh m{lch ctta
c6 ong mt chu nAm a ben phai va dng
mg,ch gan n..m 0 ben trai); khe Winslow
duc;lc giai h{ln a phia sau bai bCi phai clla
finh mach chu dUdi; a phia tren bdi thuy
duoi clla gan; va phia dudi bai khuc ta
trang thlt nhat.
L6 tui mfLc not (M hiju cung mr;zc nOl): la
16 thong phia trai clla tien dinh cung
m<.tc noi, qua 16 nay, tien dinh thong vdi hu
cung mqc nOl chinh thuc. LO tui m{lc nOl gibi
h<.tn: d phia truac bai bi! cong be dg, day; phia
sau-tren boi ddy chang vi-tuy. day
chling d(! day-tuy. t{lng: la ne'p phlic m(lc do
d(Jng mr;zch vi trai d9i len); phia sau-dudi boi
day chiing tei trang-tuy' tfLng (ne'p phuc m{lc
do drng mg,ch gan dQi len).
2) Hfju cung m{lc not chinh thitc trai
rQng tit phai sang trai, ill la tui mfLc not tdi
ron hich. Hiilu cung m(lc n6i chinh thlic
duqc giai h<;in: phia tren bbi dO{ln phuc mg,c
thanh sau qu.i.it ra trudc tra thanh phuc
mg,c t(!ng phu m.i.it sau dq. day; phia duai
bai mr;zc treo ket trang ngang co hai 1a sau
cua m{lC noi ldn dinh a m<lit tren; phfa trudc
bbi m(it sau d(! day va m{lc nOl vi-ket trang
tuc la phan tren ClIng cua hai la trudc clla
mg,c nOl ldn, hiilu cung co Ian xuong
giua hai lei trudc va hai la sau clla mfLc nOl
ldn thanh ngach mqc not; phia sau
(thanh sau) h(lu cung noi lien quan vdi
than va duoi tuy, th(m tnii va tuyen thuqng
thn trai va cd hoanh.
cung m{lc noi c6 ba ngach: ngach
tren la ngach thv:c quan, ngach tnii La
ngach lach (ho?c ngach ty) va ng13.ch dudi
la ngeich m(!c no!.
Ngach lach ho.i.ic ngach ty (recessus
lienalis) di ttt rouc biJ cong ldn d(! day Wi
ro'n lach, gibi h{ln 0 phia sau bai m{lc not
tUy'-lach trong d6 co dic d9ng va tlnh
m(lch lach, gidi a phia trubc boi
noi d{l ddylach (vi-ty), trong d6 co nhung
nhanh cua drng mqch lach va dqng
m(lch v!-m(!c not trai. 0 ron lach, 113. trudc
cua noi tuy-lach hEm tl,lC vCli la sau cua
noi d::t day-Jach (vj-ty).
Ngach tnln ngach thlfc quan
(recessus superior): len tCli cd hodnh va
t:.10 thanh m9t tui cung (tui tit) d ben phia
tn'ii eua tJq(C quan dot;Ln bl,Wg.
Chung toi nhAc d,ng phuc dinh
khuc ta [rang thli hni (khuc xu(fng) phan d
trcn lrco ket trang ngang vao thanh
bl,lng sau co t(lO nen d phia tren th*n
phiii mQt ttli gQi la lui gan-td trang-th4n-
Mae Mm eua gan
Day lui
Phan mOn vi eua df! day
G6c kellrang phai (g6c gan)
Nep r6n ngaai
ket trang (tui ganth4n Rutherford-
Mori son), Tui nay, nhl1 ten gQi ella no, dl1Qc
bao quanh bdi: la trang, clfc tren th4n phcii,
gan, va goc ket lrang phdi (g6e gan eua ket
trang), thanh mQt khodng dudi gall d
phia tren ella goc ket trang phai, khoang
nay ia mt)t dl1dng thong thl1dng gilia tien
dinh eua h(Lu cung m(lc nOt vCli dinh cQ.llh
ket tr{mg phdi (thuQc t&ng dl1di treo
ket trang ngang).
L6 tam vi (eua da day)
Laeh, da day {mallNOc-lrong)
Than tuy.
Day chang hoanh-ket Irang !rai
Kel lrang ngallQ
Ket trang sigma
Nep r6n trang
Hinh 124. eung noi sau khi dii cat bo thanh tn/de day).
Tang dltdi treo kat trang ngang
169
Tang du'oi ml}.C treo ket trang ngang
Tang dudi m(tc treo ke't trang ngang clla
r; phuc mSle gidi ve phia tren bbi
kf/{ trang ngang va m(tc treo kit trang
ngang, day chling hoanh-kit trang tnii va
m(tc not ldn sau-du'di clla mSlC n6i IOn),
ve phia du'di bbi liS tren cua eh4u be (eo
tren)_ ve phia truoc, hai ben va phia sau bai
nhung thanh bl.:mg ttidng ung. Tang dud;
hitt mflc treo trang ngang lSli dtiqe mflc treo
frell trang, kf/t trang len va ket trang xuiJng
phiin ra lam nam khoimg khac nhau sau
(by (hlnh 124).
- Cac riinh (khoang) c(tnh kef trang
phdi va trai: n&m d giua ke/; trang len va
thanh bVng bEm phai, va giua kef trang
xu(j'ng va thanh bVng ben trai;
- Khoang mflc treo tie'u-ke't trang phai
(hO<.1C tlli ket trang phdi): la khoang n&m
giua phai eua mc;lc treo tie'u trang va
kitt trang len, khoang nay hinh tam giae
d(iY 6 tdm;
- Khoang m(tc treo tie'u-ke't trang treii
(ho,)c tui ket trang trcii): ciing hlnh tam giae
nhu'ng day a phfa du'di, va thong thtidng
rQng rai vdi ch(i.u be;
- Ch(i.u be n&m d ph.n tha'p nhat eua 0'
ph/Ie m(tc, dtit;le gidi hJ;!.n vdi 0' phuc m(tc bai
m(Jt m(it phAng quy tide di qua l;l nho, dge
cae mao va danh (geJ hinh cung) ella cae
Xlt(jng ch$,u, va bd tren xUdng mu (Wc la
phdng ella eo tren).
B6 Iri phUc " nhUng vimg
khae nhau ella is bl:Jng
Dtnh khu clla phuc m(tc d nhung vling
khae nhau ella 0"' bl;lng lam eho ta ro
hon ve tfnh chat lien tue ella phlic mac va
cho ta m(>t cach nhin 't6ng quil.t ve 'phlic
mQ.C (hlnh 126, 127, 129-134).
'I'll m(it sau eua ron, phuc m(tC thanh
lat m(it sau ella thanh bVng tru'oc, roi lat
tdi m(it dudi eua cd hoanh toi ngang mue ba-
tren-sau eua gan thi qui)t l<;ti phu tren
170
ella gan, Wc la tra thanh phuc mgc tgng
phu m$,t tren gan, va dOJ;!.n tiep n6i giua
phlie mSlc thanh va phue mJ;!.c tQ.ng b day
nm hi tren ciia cae day ch!i.ng vcmh va
ddy ch!i.ng tam giac ella gan; tit m(i.t tren
gan la phlie m:;:l.c nay di tiep Wi biJ trudc
gan r6i qu(i.t xu6ng m(i.t dudi gan, phll ml).t
nay eho t6i ron gan, b day n6 lien tiep voi la
trudc ella m(tc not be (omentum minus).
DQe bCl cong nh6 clla d<;t day, la. trude
ella mQ-c nor be lien tiep vdi phuc mflc
t(Lng phll ml).t tru'oe day eho toi qm bCl
cong ldn dJ;!. day, tuc la ldp thanh mQ-c cua
d::J. day. D9C bCl eong ldn thl. lil thanh mQ.e
nay lien tiep vdi La trudc clla mac nor vi-kili
trang, va tdi ngang mue ke't t'rang ngang
thi trd thanh mQt trong hai lci trUdC eua
m(tc nat ldn (omentum majus), vi nh1.1 ph.n
tren dB. mo tii (xern: mJ;!.e noi ldn), lei trudc
eua mQ-c not vi-ket trang nay se cling lei sau
di xu6ng qua tr1.10e ket trang ngang va
cae khue rU9t non, toi t$,n bd tren xUdng mu
r6i ngu'qc ra sau va len tren trd
thanh hai Iii. sau cua mc;lc not ldn; do d6 a
du'Ol ket trang ngang m<;tc nor IJn trb thanh
nep phlic mJ;!.e vdi bon Iii.; va vdi caeh thay
d6i nhu' thi Iii. d phfa trude nha't lQ.i trb
thi'mh Iii. a phfa sau nhflt; Iii. sau nhat nay
eua mac nOi ldn khi len Wi mat tru'oe kef
trang ;"gang thl dfnh vdi ke't nay r6i
phll va dinh len m.;it tren eua mQ-c treo kef
trang ngang eho tdi rJ eua n6 thi lien tve
vdi phuc mJ;!.e thanh b\lng sau. khac,
nhu' chung tai da rno ta, Iii. thanh mQ.c phil
m(i.t sau dQ- day tue lil thanh trUde h(w
cung m<;tc nor, d bd eong Idn dSl day se cling
voi la thanh m:;:l.e phll mi,lt tru'oc dJ;!. day lSli
g.n nhau, tJ;!.o thanh m(tc noi vi-kef trang,
va tU ket trang ngang xuong phia duoi thi
la hai Iii. truoe clla mgc not ldn; khi hai la
nay len thanh hai Iii. sau thi chung se
d vi trf ngu'qc l:;:l.i voi lue di xu6ng, do d6 Iii.
thanh mQ.e phu ml)t sau d<;t day se a phia
tru'oe hdn so vdi Iii phll m<)t tru'oe dJ;!. day,
va khi ea hai vu'Qt qua phfa trl10e ket trang
ngang va mi)t tren mJ;!.c treo clla ke't trang
nay t6i thanh b\lng sau, th'i Ia tit m(lt
sau day se di tiep len tren phu ml).t
tru'oe eua tuy, tUe la lil.t thanh sau cua hdu
cung m(tc no'i, Ve phia ben phai, hi. nay 'se
tdi phll mQ.t d1.1oi ella gan, va b phfa ben
trai thi lien tiep vdi Iii tru'oe ella mac not
tuy-leich, r6i lien tiep voi Iii. sau ella m'Slc nai
dQ- day-leich (vi-ty) d ron lach.
Mac cMng lam giac
Irai Clia gan
Gao
D9ng mach gan ribng
lOng mach gan chung
Tinh
T" It" ta;,}
Tinh mach mi;le treo Irang
Tinh mach vI-mac n6i
lOng mach vi-mac n6i phai
DOng mach Ia-tvy
GOc MI trang phai (g6c gan)
Ta trang
!rang lim
h6i-manh Irang
Mac !reo rut thua
Manh uang (I'\)(It bt)
RuOI thua (wng trang)
lM va TM ngoai
Trvc trang
Bang Quang
ThlJCQuim
Laeh (ty)
Oa day
D6ng mach IMn tang
lM va TM lach
Mac n6i !rang
Tinh mac treo Irar.g dUO!
DOng mach mac treo Irtmg trbn
G6C trang lral (g6c
G6c ta-h6ng trang
Ngach ta !rang Iren
TMnlrfli
Khue ta trang len (khiJC Ihu 4)
Re mac treo trang
trang xu6ng
Dng mach chu bung
Tinll mach chu dLlOi
DOng mach eMu g6c
(chau chung) trai
Mac treo kel
trang sigma
MI trang sigma
Hinh 125. Cae mau eua tang tren treo ket trang ngang (da cAt be m(>t phan day,
ket trang ngang va treo ket trang nay; gan va laeh du'<;1e keo len phia tren). Cae khoang ket
trang ella tang du'ai treo ket trang ngang (da dt be trang va treo trang)
d taTlg dltdi tnt;lC treo ke't trang Tlgal/g,
Iii phuc thanh 0 re cua tnt;lc treo kel
lrimg Tlgang di xuong Wi re Clta mt;lc treo
tii/II trang. tit day lui lien tiep voi lci ben
, . -
phdi cua treo tieu trang de di Wi hong
hot V'ring va tro thanh phuc mt;lc t(lng, tuc
In thanh mQ.C bao quanh hong-hoi trang.
Sau khi bQc hong-hoi trang, 13. thanh
nay tro tro thanh lei ben treii eua
treo tit1u trang va di tiep tai thanh
sau, ("ung voi 13. ben phai t{lO nEm re
ella treo trang. Tu re nay la phuc
llili di tiep tdi re eua tnClC freo ke't trang
sigma, rai tiep tl,lC eli Wi. va bao bQc kel
trang sigma rai de di tai re va
thanh m{lc treo cua kel trang sigma voi hai
la. Tu re eua treo ket trang sigma, la
phuc m{lc tro thanh phtic tn{lC thanh va di
dqc theo thanh sau xuong ch(iu be.
Trong ch(iu be, phuc du<;lc bo tri khac
nhau gi ua nam va nu gioi.
o nam gioi, phuc chi phu phAn
tren clla m(it trl.t{Jc trt;tc trang, rai lach
xuong BaU toi thanh duoi eua khung
171
l(Jp thanh mac cila da day
Da day
Thanh sau hau cung mac n6i
Ngach dLK1l (ngach n6i)
clla hau Ctlng mac n6i
Kft trang ngang
6 phuc mac
(khoang phuc mac)
n6i Ian
Phuc thanh bung tnrOC)
Tui cung b ng quang"-ht cung
Khoano sau mu
Bang quang
Kh(Jp mu (kh(Jp bfm (lOng mu) ---'t--"--
dao
Am'vat
Mac chAng vanh gan
Gan
than tang
Dng vi Irai (vanh vi)
Dng lach (dong mach ty)
{tj)
-lk--4- Dong mach vi-mac noi Irai
Mac n6i Ian
Hinh 140, DQng than
183
D) B(! cong ldn day hoQ.c bd' cong V!
l{jn (curvatura major) duQ'c phan chia lam
hai mQt dOQ.n dung dQc va mQt dOQ,n
nhm ngang.
DOQ.n dilng dQc k tli' tren xu6ng dudi
t liOng ling voi cho bam cua nhling mgc
chdng hoanh-dg ddy (hoanh-V1)' va mqc nol
d(l day-lrich (vl-ty), m9-c noi nay ra't va
tnlllg be' day c6 chila nhung nhimh ng:ln
ella mQ-ch lach di tai d[.l. day.
DOQ-n nhm ngang la cho bam eua mqc
IIni uf-kc't (r(lng, trong m[).c n6i nay c6 chua
m(Jt cung d(mg m:.ich do cac d(mg mqch vj-
III(IC n6i phai vii trai tiep nCli voi nhau, cung
dQng mq.ch nay n:im cach xa b2J cong Ion
l11()t khoAng tren dudi 1 cm.
D) Mtm vi s\f la mt)t ong, ldp cd bao
quanh man vi c6 cau truc nhu mi)t cd thilt
l(Jflg. l\Ion vt 1<1 ong thong thudng giua
hang vi vii khuc ta trang thzi nhd't, mon V!
clWY che'ch tren, sang phai, va ra sau.
Do'i chieu len thanh bl).ng sau, man vi n:im
ngang ml1c phili cua than dot song thilt
lling thu: nhat. Man 'Ill n5.m sau trong uitng
vi, va c6 nhling lien quan sau day:
ve phfa truoc-tren, lien quan voi thuy
vutmg cua gan va voi cd tiii mgt; ve phfa
chlai, lien quan voi tuy, tlnh mq,ch caa,
dr}ng nlQ-ch gan, dQng mg,ch vi-tci trang,
nguyen uy cua di)ng mflch vi mgc noi phdi,
cung nhu voi kttt trang ngang va mr;zc no/'
v?-ket trang; ve phfa sau, mon vi lien quan
vai tdn dinh cung mflc nor va thong
qua tien dinh, lien quan voi pht'in cd tuy va
d(ing mgch vi-ta trang; mon V! cling nam b
giai h'.lll duai cua viing tq,ng d:l ma ta a tren
va lien quan voi mqc treo ket trang ngang va
cung dng m(}ch Riolan nAm trong mJilc treo
n{ty; ve phfa tren thi mon 'Ill lien quan voi
rnqc nor be va cuong gan n.lm trong philn
mQ.ch (pars vascularis) cua mi}c noi nay,
E) Lien quan cua tam vi cling giong voi
nhung lien quan cua th\fc qurm dOQ,n bVng
dil. du'r;lc mo til b ph:in tren.
184
Cau truc cua day
D:;;t day c6 nhung lOp ao
12
sau (hinh
135-138);
- Ldp niem mgc: lr;lp bbi rna trv
dd'n, voi nhung tuyen nhay, ChE( tiitt chat
nhay 6 vung hang vi va man Vl, va ciic
tUYE(n day vi che tiet acid va pepsin;
- Lap du:(}i niem mqc: chua cac mQ.ch
mau, mQ.ch b?ch huyet va cac dam roi thnn
kinh th\fc gQi 18. dcim rar Meissner;
- Lap cd: cau tQ,O bOl ba lop khac nhau:
lOp nang nhit 1a lOp cd' dQc, n.lm ngay du'oi
lop thanh mg,c (p huc mi}c qmg bao b9C dQ.
day), lOp giua 13 lop cd vong, va lOp trong,
n.lm 6 sau nhat 1a lop cd' cheo.
- Lap thanh m(1C: chinh la lci tg,ng cua
phuc mqc (mang b1,lng); thanh mQ.c khong
che phu mQt phan nho cua day (vom d:;t
day), b day co nhting sQi lien ket, noi day V!
vdi cd hoanh va dUQc gQi 13. day chdng
hoanh-dg, day (hofmh-vD.
d cac bit cong be va bit cong Ian cua dQ,
day thi thanh mi}c bao bQc hai cua dC}.
day 1i}i giln nhau lien tie'p vai cac 1:5. cua
cac mqc noi be, mqc noi vj-ket trang va mqc
not dg, day-Iach (V1-ty).
Cac mi}ch rna u va day thiin kinh
(hinh 139, 140)
1) Cac mgch mau cua d? day:
Cac d9ng mqch cua d? day deu c6
nguan goc tU d9ng mq,ch than tqng (d9ng
mg,ch vi trai ho?c vanh vi, cac nhanh cua
d9ng mg,ch gan va cua d9ng mflch Leich), cac
dQng m9-ch tai dS! day thi no'i tiep vai nhau
t?O nm hai cung (vangJ di)ng mr;zch ch?y
dQc hai bd cong cua d? day.
a) Cung (vongJ mc;.ch bit cong be do dQng
m?ch vanh V1 vi trdi va (a. gastrica
sinistra), dng mflch man vi dng
m(1ch vi phdi (a. gastrica dextra) noi tiep
voi nhau t?O thanh.
12 Thea each ma 18. cua nhltng nha ma hac thi thanh cua eac
ong hoiile t{lng rong (vi dl,l ('lOng mach. linh ong lieu
haa, duang sinh dl,lcdt ... ) cau tao bdi nhieu lop. thi
moi h'lp d6 (llIClC 99i 1<'1 ao.
Hinh 141. Chyp X quang clay
,
"
II'
/'
""
."
,
-
'I
I
Hinh 142. Cae huyel eua day
tam V! phai; tam V! Irai ; bO cong be bUconglan; tren mOn vj; dlltn mOo vi; 7.Nh6m
dng mach vi Irai (vanh vi); 8.Nh6m dn9 gan chung; 9.Nh6m dOng than 10.Nh6m h<;lch r6n lach; 11.Nh6m
d(lnQ lach: 12.Nh6m h<;lch m{lcchang gan-ta trang; 13.NhOm sau tuy' .
185
DQng m(Jch vj trai (a. gastrica
sinistra) con gqi Ia dQng mQ.ch vanh vi la
nh{mh phia tren trong ba nhanh cung clla
Gng m(Jch than tr;ng (tuy nhien, co tnldng
hqp d9ng mQ.ch V1 trai Ia mQt nhanh ben
cua di)ng Hich). Duang di cua dQng
m:.wh V! tral co th phan lam ba dOQ.n: (1)
DO:;ll1 thnnh sau, ij nay dQng vi
dinh voi nhung lOp sau, bj c6 djnh va
bao quanh bdi cac nhanh cua day than kinh
phe-vj va cac h,,!-ch b?ch huye't cua nh6m
h(tch tn/dc dQng mr;ch chu. (2) DOQ.n gioa,
m6i diu d9ng mlJ.ch di len phia tren gan
nlnt thimg dung, rai huong ve phia ba cong
ue dQ. day, d dOJ;!.n nay dQng mQ.ch vj trai dQi
phuc ll1Q.C len thanh illQt nep cong, b
gldi hQ.n giaa tMn dinh hu cung m(Jc nOl
va hdu cung m(Jch noi chinh thitc (gQi In
lit:hn dQng mJ;!.ch vanh vi). (3) DOQ.n dJ;!. day,
tli dQng illQ.ch vi trai tai bd cong be
dJ;!. day, Ia diill n6i ill(lt phan ba tdm va hai
phin ba duoi cua bd cong nay, dQng illQ.ch
chia thanh hai nhimh cung truoc va sau,
hai nhimh nay di sat vao bd cong be dQ. day
(j phia truoc va sau, va n6i tie'p voi cac
nhimh tUdng ung clla dQng illQ.ch vj phai
(ho?c dQng m<:).ch mon vD (a. gastrica
dextra).
1Ynh mr;zch vj trai (v. gastrica sinistra)
xuit phrit d giln mon vi, tit day, ttnh ill<:).ch
nay di len phfa tren, dQC theo bo cong be
dil.y va di kern voi dQng illQ.ch cung ten cho
tal t.$.n nep do phuc mQ.c dQng mQ.ch nay dQi
len gQi Iil li@m df)ng mr;ch vj trrii. Sau khi
di Wi phia sau phuc illJ;!.C thanh sau, thi
tlnh ill,,!-ch vj trai di ra phia sau tuY, va del
van sudn trai cua llnh mr;ch clla.
FJng m(Jch man vi hO$-c dng m(Jch vi
phdi (a.gastrica dextra) trong h..u het cac
trudng hqp deu la nhanh ben cua d(mg
mr;ch gan chung, tuy nhien co trudng hqp
l<;l.i tach ra tit dng milch vi-ta trang; dQng
mQ,ch nay nh6 hdn dQng m?ch vi trai nhieu.
Trong trudng hqp tach ra tit dQng mJ;!.ch gan
chung, thi moi d..u dQng illQ.ch vj phai nAm
t.rong culJ'ng gan, d phia truoc va ben trai
cua nhung thanh ph..n khac cua cu6ng gan
(gam co rinh milch cila d lOp sau, ong mgt d
phia phai va dng mr;ch gan d phfa trai clla
186
lOp truoc), nhu V?y dQng mQ.ch phiii cung
nAm trong hai la clla m{lC n6i be va di dQC
bo cong be d{l day len phia tren va chia
thanh hai nhanh cung n6i tiep voi cac
nhanh tUdng ung cua d9ng mQ.ch vi trai.
'I'lnh mr;ch mon vi (vj phai) di kern theo
dQng mJ;!.ch cling ten va da than t'inh
milch cila.
b) Cung (vongJ m(Jch cua b& cong ldn dc;t
day: do hai d9ng milch v,i-mr;c nOl phai va
trai n6i tie'p voi nhau tQ.o nen.
- D9ng mr;ch vi-mllC noi phdi la mQt
trong hai nhanh chia d6i clla df)ng milch vi-
ta trang, bftt dftu tit ba dudi khuc ta trang
thlL nhat. DQng mJ;!.ch v!-m,,!-c n6i phai lOn
hdn so vdi dQng mQ.ch vi-m{lc n6i trai. Tit
nguyen uy, dQng mJ;!.ch v!-mQ-c n6i phai chui
vao gitta hai lit clla mllc noi vj-ktt trang va
di sang ben tnii dqc thea b& cong ldn d(l
day, thudng cach xa ba nay m(lt khoang.
'I'lnh milch vj-mr;c nOl phdi 103. dang
hanh cua dQng m,,!-ch cling ten, di tai bd
dudi clla man vi, thi d6i huang di len phia
tren, d phia trudc cua tuy, tham gia
cung t'inh mr;ch trl/dc tuy. TInh m<;lch vt-
m,,!-c n6i phai cung vai rinh milch kef. trang
phdi tren hQp thanh mQt than chung rai d6
vao rinh mc;tch m(lc treo trang tren.
- Dng m(lch vi-mllc nOl trai la mQt
nhanh ben tach ra tU df)ng m(lch leieh ho.$.c
tit mQt trong nhung nhanh cung cua dQng
m{l.ch lach. DQng m:;tch vi-mJ;!.c n6i trM di
trong gitta hai la cua m(lc noi dll day-Iach
(vi-ty) d tdi bo cong lOn d{l. day, do do co
mQt sau dJ;!. day va m9t dO{ln duoi dJ;!.
day. dlioi d.<:). day cua dQng m{lch V1-
m?c n6i trai nAm trong giua hai lit cua mr;c
n6i vi-ket trang, di sang phia phai, dQc thea
ba cong Ian dQ. day di n6i tie'p voi dQng
vi-m{l.c noi phai.
'I'lnh mr;ch vi-mllc noi treii dong hanh
voi dQng m{lch cung ten va db' vao rinh
milch leich d giin r6'n !rich.
c) Nhflng nhrinh ng6.n clla dng m(lch
leich tach ra tit chinh d9ng m{lch lach ho:)ic
ill nhanh cung clla no r6i di tai phiin tren
clla bd cong IOn d{l day va tal day vi.
6ng lUi mal
Gan (thuy phaiJ
6ng mal chu
(6ng Choledoc)
Tui mill
6ng tuy phu (6ng Santorinl.
6ngI'y,",) __________
;
)
6ng mAt chu (6ng eh",,,,,,) ----flI
Khuc t:J trang xu6ng
(khuc 1M 2)
6,g gao
finh mach clra
O(Ing mach gan neng
OQng mach lach (dOng ty)
TInh mach lad!
(linh mach tY)
DuOi IUy
Than tuy
'""'-:-:- TInh mach mac Ireo trang
OQng mach m<:tc treo trarog
G6c t:J-Mng trang
Hinh 143. (Cae 6ng b<ii xuat - tien quan gan)
OM va TM VI!rai (vanh vi)
TInh mach elsa
0Qng mach gan
6ng chu
(6ng Choledoc)
DOng mach ttl
lrang tren
Moo vi
DOng mach-
vi-t:J trang
DOng mach ta-IUY
m<,lch v!-
mac n6i phai
OM va TM
mac treo trang
DOng mach
tA-tuy dllOi
OM vA TM
lrang phai Iffin
ThAn tral
lath (tY)
OM vaTM
I""
Tuy
ElM v;!J TM
than trtli
DOng mach trang gill'a
Hinh 144.Tii Irang Va nhin lit phia Irllile; cae rnau
187
Loch (ty)
ElM va TM lach (ty)
Hong trang
nnh mach mac !reo trang dum
ElM va TM vi Irai (vanh vi)
DOng mach Ihan tang
" . - - -
-
- --'
6n9 mal eM (6n9 Choledoc)
nnh mach Gila
lOng gan
ElM va TM mac treo trang
Khuc ta trang xu6ng (khuc thli 2)
lau tuy
Khuc ta !rang ngaflQ (khuc th(t 3)
Hinh 145. ra trang, tyy va ong (nhin tcr phia saul
Cohoanh
Ihllang than phai
nnh mach cua
DOng mach gan
gan chung
6n9 lui mal
Than phai
Khuc la Irang
xu6ng (khUc th(r 2)
lau luy.
Khue 109 trang
ngang (khuc !hll3J
nnh m<;lch ehu du6i
I
I.
Co vuOng thall1Jl19 . :J
El009 mach gan
DQng" vi Irai \vanh vi)
DOng m<;lch ehu ngue
Loch (ty)
f---\..;t;_ DM ,; TM lach (ty)
""-- Irai
El M va TM than Irai
ElM va TM mac treo trang
_--4'-1'-- - Hong trang
Ngach ta
Hong trang
DOng mach mile tree trang dUC1l Mac treo trang
0009 mach chu bung
ta trang durn
lOng rna'"
ket trang \rai
Hinh 148. Cae ngaeh la - hong Irang
6ng chu (6ng Choledoc)
6ng luy phu (6ng Santonnl)
Toy
609 luy dlinh (6ng Wirsung)
Nep ngang ella mac iii trang
Khoc til trang I!n (khuc thl14)
Hinh 149. Cae ngaeh la Irang
Gai til trang be (num ruot be)
Gai til trang lem (mirn ruQI (0)
6ng mat chu (6ng Choledoc)
6ng luy chinh (6ng Wirsungj
Hinh 150. cilu Irue eua la Irang. La rna eua cae 6ng
(
L 'Co that ,j"" til !rang (Aibot-KapandJi)
'----Co that Ochsner
Hinh 151. Cae eel Ihal yang eua la Irang
- Bd duoi c& tux tiep giap voi cae m(lch
ntt;Ic freo trong lren, cae mach nay di tli
phia sau ra tnioc qua duai bd nay.
c) Th an tuy' hinh lAng tfl,l ba tuy
khan!; deu nhau, voi ba va ba bd:
- truoc (facies anterior) co hi thanh
phuc ml;lC cua h(iu cung m(lc not phu, va
thong qua cung ml),c noi lien quan voi
m<;it sau dt;l ddy;
- rn(lt sau (facies posterior) tiep giap voi
mt;lc dinh Treilz va thong qua ml;lc dinh nay
lien quan nhung thanh phan sau day, kif tu
ben phai sang ben tr:ii: dQllg mt;lch chu
va phan nguyen uy eua dQng Inl;tch
mt;lc lreo lrang tren, dam rot tlu1n kinh
t(lng, tlnh m(lch th(in trai, cu(fng th(in trai,
va thq.n lrcii; dQng mq.ch va Unh Tnq.ch leich
Dai xa clla gan
TInh gan
(linh mach ""'1 _ _
Ranh thvc
Thuy dol Imuy SpogO)
Day chang tTnh
(day chang
6ng Arantius)
TInh clla
000g _ !l'n neng
6ng gan
An da day
An ta trang
Thuy gan vuOng
Tui mat
Thlmg tinh mach r6n
(day chang Iron clla gan)
,--co tui mat
An' Irang
TInh mach chu dlfUi
Mal hoanh cua gan
(phan dinh)
An thuang Ihan
Ranh tTnh mach chu dttOi
An -
6ng malchu
Choledoc)
6ng lui mal
Co lui
Thuy gan phai
(mal dttOi hoAc mal lang)
Hinh 152. dlldi cua gan
Mac chang vanh
chang lam giac phai
Mal hoanh cUa gan (mal _____ _
Thuy gan phai -t".
,,---- chang !iem
/
Co hoanh
Mac chang
tam giac trai
Thuy gan trai
__ -;;:L. __ Day chang
TUI mal
80 duOi clla gan
tr6n clla gan
Hinh 153. So tri ph,;c m",c it gan (cac m",c chang cua gan)
195
(r'j phan nilY nnh lach nh$n tlnh
"'([ch m(1c treo trem/{ dudi d6' vao), cae h9Ch
huyct thu(JC chuai tux-hich (tuY.-ty).
- ml}t dliCli cua than tuy rat c6 ba
cho lorn, til trai qua ph:li la: an ta-hong
trang do /{oc ta-hfmg trang de vao; (In hong
{rang la do quai hong trang thli nhat lQ-i
vet lorn; va (tn kl!f trang do kef trang ngang
dc vilo.
. bt':! tren lien quan 6 phfrn ben phai voi
d(jng nU;J.(;h than t(mg va dam r/Ji duong, d
phan ben tnl.i lien quan voi cuong lrich;
- bd tnidc 1:) cho bam cua m(1c treo kitt
trang ngong;
. ba saL! lien quan voi goc ta-hong trang
V.:1 v6i th(Ln trai;
d) Du6i t{lY n5.m d gifra hai ia cua mgc
Jl(J/: tuy-lach (tuy-ty)
- t trttac tham gia vao phan ben trai
ella thtlnh sau h(Lu cung mg.c noi, va lien
qunn voi d(mg nUJ.eh va tlnh mgch hich;
- sau lien quan vai thn trai;
- m(lt duai g5.n voi ket trang ngang.
- di@rn ti)n cung cua duai tuy co tai
gan sat ho<}c d cach xa ron lach, tuy thea
aubi tuy dai ho<).c ng5.n.
Cau true eua t\lY
Tuy Ia mQt tuyen hon h<;lp ca ng001 tiet
V:.1 nQi tlet, d110c bao quanh bai rn9t bao (vo).
oj Phan ngoc;Li til/t, con gQi Ia tuy ngoc;Li
td'f dllQc cau tf).o bai nhling nang tuye'n (tui
tuye'n) hinh cfru, gi6ng voi cac nang tuyen
rncue b9t. H$ thong nhling quan bai
xuiit (ti6u quan tuy) bt dau til nhling nang
tuyen nay, hQp nhltt th.hnh cac ong bai xuat
11l0i dau Ia cac ong gian nang tuyen, rai
th,lnh cac 6ng to hcm dan, d@ cu6i cung d6
vilO ong bai chlnh gQi Ia rs'ng tuy chinh
(duct us pancreaticus) hoqe ong Wirsung, va
({ng lily ph,! (ductus pancreatieus
acessorius) hof,lc ong Santorini. Ong tuy
chinh md v,)o trong long ta trang cung vai
(j'ng mt chu, thong qua bong Vater a CI}C
rUrll lOll ho<}c nhu ta trang lfin (papilla
duodeni major), con ong luy phI} thi de vao
196
til. trang a dinh cua CI}C rUQl be ho:?c nhu ta
trang nhJ (papilla duodeni minor).
b) Phan nQi titt tux n(Ji tiel bao
g6m nhung ddo Langerhans, rai rac d
khii p nhu rna tuy. Cac daD Langerhans
dllQc cau tf.l.O bbi nhling dili te bao xen ke
bai nhling mao rn0ch mau, trong cac te b,)o
cua tuy n9i tiet co nhling ti'/ bew bela che
tiet insulin va nhung til bao alpha che' tiet
glucagon va yeu t6 lipocaic (yeu t6 co UtC
d1,lng ngan nguo. rna dqng d gan).
Cae mau va day than kinh
ella tuy'
- Tuy dtiq:c nuor dlldng bal cac d(Jng
mq.ch ta-tuy, In cac nhanh cua d{Jng m(lch
viola trang (dqng mQ-ch nay I,;ti Ia nhanh
cua dQng m<'lch gan chung), va cua d(Jng
m(Jch mgc treo trang tTl?n: phfrn than va
duoi tuy d119c nUDi dlidng chu yeu bdi
nhung nhrinh tuy cua d(Jng m(1ch lach va
cua d(Jng mc;Lch mc;Lc lreo trang tren, Tuy
nhiE!n, doi khi tit d(jng mll-eh gan chung
di.ng tach ra mt)t nhanh trt.!c tiep di Wi tuy',
gQi Ia dQng mq..ch gan trong.
Cac finh m(Jch clla tuy di kern nhfrng
d9ng cung ten, cac tInh nay deu
d.n mau ve thong (inh mc;Lch cU:a.
Cac rnf,l.ch huyet d,ln b<,1ch huyet
t6i cac hgch quanh tuy hoi).c Cc;Lnh-tuy, d(lc
Ia tai nhling hc;LCh sau-tuy, cGng nhll
toi cac hq.ch b9Ch huyrIt lily-lach cae ht;zch
tuy tren va durii, va diC hc;LCh quanh dQng
mq.eh thrin tc;Lng.
Cac day tha n kinh chi phoi tuy Ia
nhling 89i thfrn kinh giao cam va phD giao
cam di tCli tuy tu cac dam rot duong, dam
rOl mq,c treo trang tren, va dam r6lltich (la
cac dam r6i thfrn kinh thvc di theo C{lC
d<;mg rn0ch cung ten).
Vimg gan
Vung gan (regio hepatica) nAm a phan
ben phai cua lang tren mq.c treo kef trang
ngang cua 6 ph6.c mQ-c, vung nay chua rnt)t
rat IOn 1a gan (hinh 152-170).
v! tri
Gan nAm a vitng hq, SlLdn phdi va Iffn
mQt phtin sang vung thuqng vi ben trai.
Can lien quan ve phia tron voi cd hoanh, va
bch mQ.t tren 10i con g9i 18. m(it hoanh (facies
diaphragmatica) tiep xuc tr\1C tiep voi cd
hOi'mh. ve phia duoi, gan lien quan voi cae
t'.1ng d phfin tren eua {; b\lng (nhu' thljc
(juan. dq, day, phfrn ta trang a tfing trE!ll
treo ket trang ngang), va rni.J,t duoi
hO(lc mt tq,ng (facies visceral is) gan con
lien quan voi rnQt so tf.lng nAm d gioi hf.ln
cLw vung nay (vi d\l goc gan cua klt trang,
V:\ 1111a phiii cua kitt trang ngang).
Ve phia duoi, 0' gan c6 lien ht% voi nhli'ng
kho:ing va 6 Hin c$.n thuQc cii hai tftng tren
Vi\ dtidi rn,}e treo ket trang ngang. Nhu' viily,
thhng qua khe Winslow (foramen
epipZoieum). {; gan thong voi h(w cung mq,c
nat: va thong qua khodng gan-th(m-td-kitt
[rang (spatium hepatolicum), 6 gan thong
thtidng voi ranh thanh-klt trang ben phdi
(spatium parietocolicum dexter); d phia tren
khuyet tam vi (incisura cardiaca) va day vi
hOi).C vbm dq, day (fornix ventriculi) {) gan
thong thudng voi 6' hich (loja lienalis), va
dqr theo ml).t truoc cua mq,c noi lOn
(omentum majus) thi {) gan thong thudng
voi phnn dudi eua {) bl,lng.
Hnu het cac ml)t eua {; gan duqc lat a
h6i phuc mg.c thanh va di.c t:;mg trong
{3 nay (tilc la gan va tui rn$.t) cilng du'qc bao
bqc hAu kh&p rnQi mi.J,t bai thanh mg.c (la
phuc m0.c), ngo0.i trl1 rieng rnQt phan
nh6 ella mi).t sau gan gQi la phan dinh (pars
cl{{ixa), va tat nhien trl1 c:1 nhung
dVdng ham cua nhung mQ-C chiing sau day:
mac eh6ng libn (lig. falciforme), mq,c chling
vanh (lig. coronare), mq,c chling tam gieic
(lig. triangulare), m(}c chling vanh vj (lig.
coronaTe ventriculi), nep vj-tuy' (plica
gastropancreatica), mq,c chling gan-thljc
(juan ph an day (lig. hepatoesophagicum
pars densa) va mq,c chling gan-vi phan
mong (lig. hepatogastricum pars (laccida),
mfle chdng gan-tei trang (lig.
ht'patoduodenale), mq,c chling gan-thi}.n (lig.
hepalorenale), mq,c chling thi}.n-ket trang
(lig. renocolicum) We Iii mq,c ch6ng hoanh-
k':illrang phat (lig.phrenocolicum dexter).
Phue mae ella gan
Phlic mq,c phu be m<)t cua gan tlic 18.
thanh mq,c cua gan lien tie'p voi phuc mq,c
thanh qua nhli'og mq,c chling va lien tiep
voi thanh mQ-c cua cac to.ng khac thuQc 6ng
tieu hoa thong qua m(}c noi be (omentum
minus).
Cac m0.c chAng cua gan la nhli'ng ne'p
phuc m0.C n6i (hoi.J,c treo) gili' gan vao thanh
b1,lng va cd hoanh (hinh 153-155), g6m co:
a) Mq,c chdng vanh (ligamentum
coronare) , keo dai til phai sang trai va nAm
hall nh11 thea mQt ml)t ngang, bao
gom hai la tren va duoi. M6i lil la mQt ne'p
til phlic mq,c thanh (la thanh) len ho$c
l$,t xu6ng toi be m$t gan d@ trd thanh phuc
mq,c tq,ng (la to.ng), do v$,y gili'a hai hi. co
mQt khoang d d6 ml)t sau cua gan tie'p xuc
tnjc tiep voi nhung thanh phfrn ntlm d phfa
sau n6 rna khong qua la phuc m0.c nao,
phan nay d11qc g9i 18. ph an dinh cua gan
(pars affixa hepatica).
- La tren cua m0.c chtlng vanh lien tie'p
voi eac 1a phai va trai tudng ling cua m0.c
chling liim a m$t tren gan.
- Lei dudi eua m0.c chAng vanh l$,t til
truoc cua t'inh mq,ch chu duoi, va di len
dQc theo bd trai cua tInh nay, bao b9C
Iffy thuy auoi (thuy Spiegel) cua gao. M0.c
nay di dQc bd tren, roi bd trai cua thuy auoi
rai lien tiep voi lei sau cua mq,c nOT be. D00.n
ben trai eua la duoi m0.c chtlng vanh ve
phia ben phai, lien tiep voi la trlioc cua
mg.c noi be.
Hai dftu phai va trai cua cae la tren va
duoi eua mg.c chling vanh to.o thanh hai
mq,c chling tam gieic, trong d6 m0.c chtlng
tam giac ben trai hinh thanh 1'6 han.
b) Mq,c chang tam gicic trai (lig.
triangulare sinistrum): hinh thanh bdi d:lu
ben trai cua hai la tren va duoi eua mq,c
chling vanh IQ-i gftn va dinh voi nhau. M0.c
chtlng tam giac trai hau nhu nAm ngang,
lien ket thuy trai eua gan voi cd hoanh. Do
do, e6 mQt mit tren, mQt miJt duoi, va ba bd
103. bd sau hol)e biJ hoanh, bd truoc hO$c biJ
gan va bd ngoai la biJ t{t do.
197
xc clla gan
Thuy gan!rai --,
MClC chang vanh
Thuy auOi (Ihuy Spigel)
TInh mClch gan (tinh mClch ganl
TInh mClch chu durn
Mac chang
Thuy gan phai
Day chang linh mach chu durn
Hinh 154. hoilnh cua gan (nhin tlt phia saul
e) Mgc chang tam gicic phai
(/ig.trianguiare dextrum) ciing dUQc hlnh
thanh nhu chAng tam gi3.c trai, nhting
ng:)n hdn va kem ro hdn so vbj ben trili.
d) Mt;lc ch&ng liem (ligamentum
(a/ci{orme). 13 nep phuc mac Iftt tit thanh
bl:lIlg trudc vii mM duaj cd hoanh Wi mat
trl'n gan: chAng liem nAm theo
1111)t dung dQc tit truoc ra sau nhung
co phon httdng ra sall va sang trai.
ehhng licm hinh Lam giae voi nhung bCi sall
d.-I),: oil tl'l/()c-tren, keo dili tit dttoi cd
/toc/nh toi t:;tll r6ll; biJ sau dudi, keo dai tu
giua hai ella lei tren mc ch6.ng vimh
toi dciy chc1ng tron eua gan: bi! tl! do di tu
I'()II tai day chling troll g(lp bd trUde
eun gan.
. Giua hai In eua m;:te hem co day
chang trim cua gan nlim, va nAm doc thea
bi! tl/ do cua chAng hem (day' chAng
tre)J1 In di lieh cua tlnh nt(lch ron b phoi
thai bi tAc ngoai day ehAng tron, eon e6
nhung (inh mach canh ron.
e) M(IC: not be (omentum minus) la mot
nc"p phuc m:)e nAm theo chieu dung ngang,
n6i ml)t dt(ai gan vbi thl/c quan, bd cong be
d(1 day vi, khue thu nhat tei trang. M::tc noi
be diu t;:to bili hai \a truac va sau, co hai
m(tt va bon bd:
198
- a bi! trcii (bCi d::t day). thi tuy theo
tung do:)n noi be thay d6i khae nhau.
Tue la, a do:)n thljc quan, Iii trube eua mae
n61 be phu trude thl!c quan. can la
eua n6i nay lQ.i b bCi phai eua
thl!C' quan: a do:)n bi! cong be d(l day thl c:l
hai J{\ trude va lit sau eua mac n6i be deu
lien tiep voi thanh m9-c phu c'ac m{.lt tUdng
ung truoe va sau cua d(l day (va ehe phil ca
vong m9-ch cu,a bi! cong be). 0 phan di dQng
cua khuc lei trang tlui nh{t"t (hanh lei lrang),
dOQ.ll phia trai eua ([(mg Tnt;lch vi-lei trang
thi phuc eiing dUQc bo tri nhu d bi! cong
be d(l day; tuy nhien a phan eo cua khuc
ta trang thu nhat (do\tn d bell phili eua d(mg
m::teh vi-ta. trang), thl lit truae cua mQ.c n6i be
lien tiep vbi thanh m9-c eua truac ta
tnlng, Ia. sau eua mQ.c nOl nay ra
phla sau de len tiep voi phuc mt),e thanh phu
thanh b\mg sau tf.lO nen m(lc chdng tei triillg-
finh mc;rch chit.
. Bi! hoanh cua mQ.C no! be rat ngAn, ea
hai la truae va sau deu lien tiep vai phue
m:,te thanh lat d dubi cd hoanh;
- Bi! til do cua m::tc no! be chua CU6l1g
gan d giua hai 14 truoe va sau, bd nay cling
la bb trubc eua khe Winslow. Doi khi mac
n6i be e6 phan keo dai qua sang phai,
nen m(lc chang lui mit-td-ket trang;
l14i;it trudc eua mf!.c no'i be c6 gan che
phu (khoiing cach giua m<il-c noi va
dlibi gan gQi l.h khoang
- Mat sau cua mac noi be la thanh trttoe
eua dinh hu ;ung mgc noi va tttdng
(1l1g 6 phia sau vbi vitng tg,ng (vung d(ing
m:.lch than t:;tng).
. ':\'lac noi be c6 ba phan khac nhau ve
C;)U b.w: (1) phiin ben phai gQi la phtln
IIIQch (pars vascularis) hoQ.c ph an cuang
gan, chua cae thnnh phan cua cuang gan
(vdi ([nh nU;ll'h dia b sau nhat, phia trttoc
tlllh 1111.lCh clta c6 dQng mg,ch gan d ben trai
Vl1 61Ig nUlt chu d ben phai); (2) phan giua
phan mang hoQ.c phfin trong suot (pars
j7accida), rat mong va trong; (3) phan tren-
trill phan day (pars densa): day hdn,
ni'i,m giua hai 18. c6 cac nhanh gan cua dng
nU;J.(;h vi trai Vll. nhieu nhanh chi phoi gan
eua day thim kinh pM/-vi trai.
Gan
(Hepar)
Gan (hepar) In m(it tuyen Ibn, nAm d
vung hq-sridn ph iii thuQc tang tren mg,c treo
la" tnlng ngang cua 6 phtic m(l.c,
Hinh va lien quan
Gan c6 hai m"-t la tren ho:)e mfit
IWdnh (jacies diaphragmatica) va m"-t dttoi
nuJt tr;ng (facies visceralis) ngan cach
nhau d phia trttdC bdi mN bd duoi ho:)c biJ
sac (margo acutus); con d phia sau, thl hai
mQ-t gan lien tiep voi nhau bai m(it biJ tron
(margo obtusus; bo til), nhl1ng bd nay
khang dtiqc coi In m(it bo gioi giua hai
m<.1t gan, mel. du'qc xem nhl1 m(it m{i.t, Wc
mij.l sau gan ttidng ung voi phn gan khong
c6 thanh mt;tc (phue t<il-ng) Wc la phtln
dinh (pars affixa) hOQ-c con gQi la
kh6ng ehe phu"!.'.
1) M(it tren m(it hoanh (facies
diaphragmatica) cua gan 15i va rQng, nAm
sat nhl1 due khu6n voi m?t dual cd hoanh,
", Cac lae gia Phap ma la gan c6 ba milt la mal Iren hoae
truoe-Iren. mal duoi hoae sau-duoi. va sau, cae
dude ngan eaeh nhau bOI ba bel lil: bo truCe mong va sae. bo
Jau Iren va sau duoi (feu IU.
m{it tren dl1qe phan lam hai thuy gan Ia
thuy phdi va thuy tnii, b(ji mQt
theo m(it ml)t phftng g.n nhti dung dQc
gQi 113. mt;tc chfing li@m (da mo tfl. d phc1n
tren), m<il-c ch.1ng nay noi gan van vai cd
hoanh va thanh bl:mg truoc. Ph an each giai
hl.ln giua hai thuy d dttai gan IS. mQt
ranh ch<il-Y dQe theo chiu trl1dc-sau. 0 m:)t
trm gan, ben thuy phai c6 c6 cac vet
16m cua cac xudng svcm, con (j thuy trai thi
c6 an tim (hinh 153, 154).
2) dUdi ho:)c mfit t<;mg (facies
uisceralis) cua gan hl10ng xu6ng du'oi, hdi
ra sau va sang trai, tren be m{i.t c6 ba rfinh
(hinh 152, 155, 157):
- Ranh trl1oc-sau d ben trai, gQi ranh
dllC trai (sulcus sagitta lis sinister), biit dfru
tit mQt ho (khuyet) b bd trl10c cua gan, roi
di dQc ra phia sau d6 Wi khuyet day chiing
tlnh mach. Ranh doc trai chia ra lam hai
do:;tn: truoc tt1dng ung voi day chiing
trcm eua gan (ligamentum teres hepatis),
Wc la di. tieh eua tInh ron d ph6i thai
d5. tiic l<il-i, con do:;tn sau ttidng ung voi day
chiing (inh mt;tch (ligamentum venosum) Iii.
di tich cua ang Arantius (ductus venosus:
ong tlnh m(lch) d phoi thai cung dB. tAc
- Ranh trl1oc-sau ben phai con gQi 13.
ranh dqc phai (sulcus sagitta lis dexter),
cung c6 hai dO<il-n, trl10C In ho'lui mt
(fossa vesicae (elleae), con d0<il-n sau Iii. riinh
tlnh mq.-ch chit dzt8i (sulcus venae cauae),
hai phftn trl10c va sau cua dinh dQc phai
dvqe ngan cach nhau bdi m(it mu nhu rna
gan gQi 113. mom du6i (processus caudatus)
vi mom nay thuQc thuy duai ho{i.c thuy
Spiegel eua gan,
- Ranh ngang (sulcus transversus):
eung la rifn gan (porta hepatis: czta gan), la
ndi cho cac thanh ph an eua cuang gan di
va di ra khoi gan (gom c6: lOp sau 18.
tlnh m,!ch czta, lop trtibe d ben trai Iii d9ng
mqch gun va d ben phai la a'ng mt)l1.
" Theo cae lac gia Phap thi trong ron gan (ranh ngang eua
du"oi gan), mOl Ihanh phan cua euong gan (fa phan thanh
hai nhilnh. va (llIge xep thanh ba lop: lop d sau nhal la hai
nhanh eung phai va trai eua tfnh mach caa, lap giiJa la hai
nhanh eua dt)ng m,!,ch gan va lop trLroe nh<'lt lil hal ong gan
phai va tfai. tuc loll hai 6ng mal di ra khoi gan d4 sau d6 hqp
nhal thanh 6ng gan.
199
Thuy duOi (thuy Spigel)
Day cMng [nh mach
(di tich ala 60g Aranbusl
An !hlfe quim
At. da day
Thuy gan \rai
Day chang Iron cua gan (Ifnh mach roo)
Thuy gan '""'9 ...
,---- Tinh mach chi) dlJOi
---"' ___ - Pnan trl!n (pMn dlnh) wa
mat hoanh sau gan)
Mac chang vanh gan
Mac cMog tam 91aC PMI
-----...!i.+-. '"" trang
lui mal
-_-#-_ f..n Mt trang
Thuy gan phai
Hinh 155. dttdi cua gan Ron Ilan (riinh ngang)
M
lui mal
0(')n9 mach
liiimAt
An ta Irang
6nglui m" - -E'
An tMn - +'
6ng gan - -&-'
chung
6ng mat chU
(6n9 Cho!edoc)
TInh mach cira
gan dinh)
Hinh 156. dttdi) cua gan
Day chartg Iron ella gan
Thuy gan VUOog
6n9 gan lraj
An da day
Day chang nnh mach
(dl tich cUa 6ng Arantius)
000g mach gan ril!ng
Thuy duOi (thuy Spigel)
(86 Iri cua tinh clra, dng gan, 6ng mat; cae mau eua lUi mal)
200
Ba rilnh vVa rna ta ij tren ph an chia
rn(lt duoi eua gan thanh b6n rnQt din
(j hen phii.i clla ranh dQc phdi, rnQt Ct
ben trai ella ranh d{Jc tnii, con hai
n';111 d khoimg giua hai ranh dQc thi rnQt (j
phia tntl:lc v:'i rn9t (j phia sau ranh ngang.
ben phai (clla riinh dQc phiii)
tu'(Jng (tng voi thuy gan phdi, co nhung vet
16m t<;1o nen b6-i cac t<;1ng nim d sat voi m{it
dltai gan sau day: an ki/l trang (impressiv
colica) d phia tru'oc, tfn lh(tn (impressio
ref/v lis) cung voi (t'n thU(ing lh(tn (impressio
slJprarenalis) d phia sau, va (i'n ta trang
(unpressio duodenalis) ij phia trong va giua
{i'n hi!'t trang vil an thn.
Din n5m d ben trai rflnh dQc trai ttldng
(tng vai thllY gan tnii, lien quan voi day vi
hOQ-c vom day vit m9t phan cua rn*t
tru(k df.l. day (impressio gastrica: d'n dq
doy). d phftn tru'oc. Val thljc quan dO<;1n
bl,Illg (impressio esophagea: tIn thl/c quem) d
phfa SHU. thljC quan nam sau trong gan t{lO
th:1nh m9t ranh, phia trong ranh nay co eu
In(IC no/: (tuber omentale).
n:1m d phia truoe ranh ngang gQi
la thllY vuOng (lohus quadratus), tiep giap
vai man vj dZl day, Vl'i hanh ta trang;
nAm d phia sau ranh ngang gQi Ja
thuj: dw3i thuy Spiegel {lobus
("([udalus) n5m d trang tiJn dinh hgu cung
m(jc n6t, lien quan (] phia sau voi cd hodnh,
(J ben ph:ii voi tinh lh(Ieh chit dILdi, b ben
tl"fli voi tlu!e qudn va d phia dudi voi df)ng
l1u;J.(;h than lqng, bCl tren eua tuy va bd eong
be d(l day.
hoanh (m$.t tren) cua gan voi
cong loi len tren, hilu nhu tiep xue toan bo
voi cd hodnh. Chi c6 phfln giua va truoc
m:;it nay tiep xue voi thdnh bl:Lng trILde tren
mQt di$n hlnh tam giac b phia dUal cua goc
giua hai cung s/fn-sILcm, trong vung tht/(!ng
[Ii (vung nay duqc gQi la tam giac gan), va
d,'ly Ii{ vling duy nhat c6 thcf sCI nAn thay
gan khi kham b\lI1g.
_\I\'i.t hoanh (mi;it tren) clla gan e6 mot
di11 khong co thanh mqc (phuc m<;1c
che phu (pars af/ixa: phon dinh) nam d
giO'a dtc Hi tren va 18. dual cua m(Lc chdng
vdnh, tu hai la nay hinh thanh hai m(Ic
chdng tam giac phai va trai (ligamentum
triangularis dexter et sinister), va mQt
cung khong co thanh rn{lc che phu Ct
giua ch6 bam cua hai ia cua m?c ching trea
gan Wc mr;c chdng liJm (ligamentum
falciforme).
d mq t hoanh eua gan chi c6 m9t vet lorn
do tim de vao gQi la. an tim (area cardiaca),
phnn con l<;1i thl m{i.t haanh cua gan lien
quan qua cd hodnh voi uung phdi-mang
pho'i (area pleuralae et pulmonalae) tudng
ling. d vung kh6ng c6 thanh mQ-C phu Wc lil
phan dinh (pars affixa), thi m$.t tren gan
lien quan trljc tie'p Val voi cd hoanh d ca hai
ben cua linh m(lch chu dudi.
d phia tren va phia truac cua philn
dinh (pars affixa) hinh thanh hai khoang
(6) phlic m<;1C giai h<;1n bdi Ia tren eua m?c
vanh cua gan, va m<;1c chang liem d6
la: cac khoang phuc mqe hoanh-gan trudc,
d hai ben phai va tnii eua m<;1C
hem; b phfa sau va duai cua philn dfnh thi
la duai cua m{lc vanh gioi hslll mQt
khoang (6) phlic m{le gQi 13. khoang phuc
mqc haanh-gan sau ttidng ling Val phftn sau
cung cua m*t haanh, khaang nay lien tiep d
phi a sau voi m<).t t<;1ng duoi) cua gan.
Trang nhung khoang phlic m1.lC miy c6 thcf
xay ra ap xe duoi ed hoanh (duoihoanh).
Cau true ella gan
Cau truc ella gan bao gam nhung
nhimh cua tlnh m(Ich cua, eua d(jng mqch
gan, nhung dUdng mt trong gan, C{lC nu;tch
b(leh huytt va cae sVi thiln kinh.
Ph an thuy gan
Gan duge mo tii la chi a thanh hai thuy
chfnh la thuy phdi va thuy trai, nhung each
phan chia nay khong thich hqp voi yeu cau
cua ph..u thu$.t, vi khong tudng ling voi
te phan nhanh eua cac m{lch mau b
trong gan. Thljc ra, gan dugc phan thanh
m9t so khu vljc tuy thea each phan nhanh
ella thong tlnh m(lch cua ho<'j.e cua
thong tlnh m(Ich tren gan Iii. Slj nay ia
15 thong tinh m<lch trlJn gan con cll/oc 991 If! he thong fjnh
ml{1ch gan, vi nhiin9 Ifnh m{lch tr{m gan (hMc /lnh mfjlch gan)
201
r{{t quan trqng, vi trong tntdng hqp gan co
kh6'i u ho$.c u nang v .. v .. thi ngl1di ta co
d.t b6 h&n mQt ho$.c vai phfin thuy co
sau khi dfl th.it bUQc nhung mau di
\n)o chung. :Khi1ng khu vl/-c g9i 1a phon thuy
1111Y ngan cach voi nhau b6i nhi1ng ranh
gioi it duQ'c cung dip mau, tlic la cac khe
gian phfin thuy, tuy ChI 1a khe 8.0 (h1nh
1 GO. Hi 1, 16:'), 164).
C6 ha khe:
- Khe cita chinh J(i, di tU hl'/ tui mt toi bd
tr()i cull finh mach chu dudi, tao thanh mot
m;)t phdng doc khoang 70 dQ: doc ve phfa
C\au v,) sang phai, va di c&t ngang qua r8'n
gan d n(Ji phan doi cua CllC mau va
6ng dan m(l.t.
- Khe cita phai: n{u nhln m?t duoi gan
thi khe nhy keo dai tU dAu phili cua ron gan
tOi hiJ trutlc cua gan, va t$n cung d mi).t tren
go.n (j bd ben phai cua finh mr;ch chu dudi.
- Khe cita trai: hlnh thanh mQt goc nhi
90 dq va bao gom hai mqt da'.ln
dung dqc di thea f{ng Arantiu8, va mqt
d ltng ngang 18. dl1dng keo dai sang tnli cua
ron gan.
I\Thung khe nay deu chua nhung tlnh
/!Iach tn?n. gan, va gioi nam vung chfnh:
-Vung giua phai: nAm a giua khe
ctia chinh va khe clia phai;
-Vung hen ngoai phai: 0 ben phai
clla khe cva phai;
-Vung giua trai: n&m 0 giua khe
Ctill chinh va khc cva trai.
-Vung bon ngoai trai: d phia trai
cua khe cVa tral.
Vung sau (ho?c vung ll1ng) tuong ling
yoi thu} Spiegel, 1a mqt don vj rieng duqc
cung cap mau boi ca hai cuang m'.lch phai
Vel td.i.
Moi vung k. tren dl1Q'c phan ra lam
clic phan thuy, dl1qc cung cap mau bai mqt
nh,inh cua tInh eva. Cae phan thuy
thLle SLlla nhiJng tTnh mach thu hoi mau til trang gan Clo VaG
trnh mach eM dudl de vi!:. tim.
,(, Khe ella: nen hleu la khe trnh m{Jch etla, vi dl,la VaG sl/
phan bo nhanh cua trnh ella
202
dl1qc danh s6 tU 1 de'n 8, theo kim
dong ho la:
- vung sau (ho$,c lung), tuong ling voi
ph an thuy 1;
- vung ben ngoai tnii, tU'ong l1ng voi
phfin thuy 2;
- vung q.nh giua trai, tu'ong l1ng voi
phan thuy 3 va 4;
- vung gii1a phai: tu'ong ung voi
phan thuy 5 va 8; trong hai phan thuy nay
thi chi ph an thuy 8 1a nhin thuy dl1qc a m<)t
tren gan;
- vung bEm ngoai .phai, tuong l1ng voi
phan thuy 6 va 7.
Th;}t thi kh6ng c6 mi!.t ph.ing nao
ngan each giua nhung ddn v1 nay. Cac
cu6ng m:;lch phan b6 trong gan thea
m:;lch t$n, do d6 neu th&t bUQc cueing thi se
Wi tli a nhi1ng vung ma cuo'ng bi
th5.t chi ph6i. th6ng phan thuy thea cac
{inh mr;ch trcn gan, ve t6ng 103. chong
chea vai thong phfrn thuy thea (inh
mQ-ch ciia.
Cac vung theo (inh mr;ch tren gan chi co
ba: vung tren gan phai, do nnh trEm
gan phai thu hoi mau; vung tren gan giiIa
do nnh tren gan dqc thu hoi mliu,
tInh nay nAm dung tren khe cl'ta
ehinh; va vung tren gan trai do tInh
trEm gan trai thu hoi mElli.
Tinh mljLch clia 103. than tInh m:;lch lOn,
thu hoi mau 0 dl1dng tieu hoa dl10i Cd hoanh
d. dan ve gan.
Tlnh m:;lch caa hQp bdi ba nguon tinh
m:;lch chfnh:
Tinh mr;ch mf1c treo trang dudi thu hoi
mau tu kc't trang trcii, d6 vao (inh mr;ch
!rich t(lo nen m9t than chung, than tInh
m(lch nay se hqp nhat vai tlnh mr;ch mr;c
treo trang tren, 1a tInh thu nhij.n mau
tu ke't trang phdi, tif/u trang va tuy', t:;lO
thanh tlnh mc;Lch ciia,
Than chung cua tInh m:;lch m:;lc treo
trang duoi va tInh m(lch ty hlJp nhat voi tInh
m(lch m:;lc treo trang tren d ngang muc dot
s6ng that lung thu 2, ngay sau c6' tuy', tf,{O
thanh than tlnh mgch cua (hinh 165, 166).
I '''''. I I IU" II U"II UIU'"UII'"'" I
"" ' Ol ,
,
',llj",IIIIIJIUII"UI'"IIIIU'I''lltt'I''I''' :'Ulilli' u', 'I," II,' "
II " I W II I' "" III' 11111"'1 ' '" .,
II ':'l"',','l "1 I " M,I,.','rm ',",',',nll/l "1\',,'1' /,',:I,iU, ,: "1,,. ,\':11::/ \ "
,I dU, 'IN"I:I\',"", 11",11 ,111 I" IIIJIII' '
II I 101 m," '" 1111 I ,11, II
I I 1l\:W III .,MI,fll:l,\,/IIjI\\\UI)uW,,:H'rllllllll,llw.I',I,UlIIIIIIV,h\1 P .,
, .. ,,/,1 ' I /' 1,\'II'llltllm\II,,IH11\)',IW,I\1/1/ 1Ir"IIII"nu"
'1Iilll\" I ','I,'\11ml"/ln'I\\jl ,IIIMI\!,'r,'nlWJ, ::,\\,
'I '" '," U II' I 'I'UW 1f"WIIIIIIII
'11v I "1/"
111
1,'/ 'l N mr'lIl ',II\W"II
III, I: I
J
,,' \"1""/' ,//lIluM I
,',",',1" 111" 11).1' '/'''111111 '{I'I"P,
, 11'111 '1",1,,, 11,1,' I 11"11"','/1'111 ,
, 711 UII , I'"'" " 'II 11'/' , II "' , 'I"
I '/1)" , '11"1" , II " '" II I I '"" II , .. \
, 'II, I{( 'I'I II', 'II,' I," ,"" ,'" 1'1
1
"1',',1'1''\\1:'
111111" 11'1/" I ' , " I , ", , ,
'I/II'I\\' . . . ,11 .. 1" II
I I, " I ,\,,",1111,11 I
" ,,'
''''/ I ,\\ I'I '"
, "'1" ' I
, "
,
Hinh 157. Hinh chyp nhap nhay gan binh thllong
Thuy phai (Phan sau
eua thuy phai kinh dien)
TInh mach chil doo
1 + Thuy trai ben (thuy tfai kinh
........
,.
Cae nhanh tr6n ella tfnh maeh elia
(1-4 eho cae thuy tren)
TInh mach chil durn
TInh m<:lch eiIa
\ Nhftng nhanh doo
Thuy phai gula (canh giua) (phan 1 . Thuy tfai gll)a (canh giua) cUa tfnh mach elra
tnt&: cia thuy phai kinh (thuy duOi va thuy vuOng) (t '-4' cho cae thuy dU'OI)
Hinh 158. Djnh khu trcng gan cua tinh ci'ta va tinh gan (tren gan) (Trinh bay sa do)
,
Ong rnt;lch gan
TIn!) mach eva
Ong mal
Hinh 159. s6 tri nhanh cua tinh ci'ta, d(,"g gan, va 6ng c't trcng gan
(Trinh bay sa d6)
203
Tinh m?ch ci'ta ai len tren tOi ron
gan, toi gan ron gan thl t*n cung b::tng cach
chia thanh hai nhfmh cung; tinh m?ch ctia
co chieu dai 8-10 cm va aUdng kfnh kho':mg
15 mm. Tinh m?ch ctia co nhung liEm quan
nhu sau:
a) sau tuy': ve phia tnioc, finh
m?ch ci'ta lien quan voi cd' luy; phia sau,
lien quan voi lInh mqch chu dUdi thong qua
mqc dinh Treitz; ve ben phili lien quan vai
Oltg mt chu; ve phfa tnli lien quan vai
phAn nguyen uy cua di)ng mqch mqc treo
trang tren.
b) aO?n trong cuong gan: lien quan cua
tinh m?ch ci'ta co phan ra lam ba dOl;ln:
b aay cuong gan, b bO' tlj do cua m?c noi be,
va d ron gan.
- 6 day cua cuong gan (ndi cu6ng gan
b&t aau hinh thanh) tInh mf).ch ci'ta lien
quan: ve phfa truac voi mqc no! be (la
cruac) va cu mqc no! cua tux, cu nay ntm
glua Hnh m?ch ci'ta va khuc ta trang thli
nhat; ve phfa tnii lien quan voi di)ng mqch
gan, dQng m?ch nay di theo m9t duO'ng cong
len tren va sang phai, va tach ra dQng
mqch ui-tei trang; ve ben phai lien quan vai
6ng mt chil, 6ng nay cung voi tinh m?ch
ci'ta t?O nen khodng gian clla-chil, hinh tam
giac; ve phia sau lien quan voi day chAng ta
trimg-tinh m?ch chu.
- 6 bd phili cua m?c nbi be, tinh m?ch
ci'ta lien quan voi nhung thanh phan khac
cua cucJ'ng gan nhu sau: tinh mach cva la
thanh phfrn to nhat va n.1m a ml)t phftng sau
nhat; d{)ng mqch gan di tu duai len tren dQC
theo sUdn trai cua tinh m?ch ci'ta va d phia
trtioc hdn, ong gan 01 tu tri'm xu6ng nAm d
phfa truoc sUdn phai cua tlnh m<;lch ci'ta va
hqp nhat vai ong tui mt a m9t khoang khong
nhat dinh; cac mqch bqch huye't di kern nnh
m?ch ci'ta, con cac aam r6i than kinh thi
nam d ml)t truoc va sau tinh m?ch. Nam
trong bd phai cua m?c n6i be, tinh mf).ch ci'ta
lien quan voi nhung thanh phfrn ngoai cu6ng
gan nhu sau: phfa tru6'c la duai gan,
phfa sau la khe Winslow, n.1m d gil1a tinh
m?ch cva va tinh m?ch chu auai, va la 10
th6ng gii1a titn dt'nh hu cung mqc no/. voi
6' phuc mqc ldn.
204
- 6 trong r6n gan, tinh m?ch ci'ta van la
thanh phan nltm d phi a sau nhat, va chia
a6i thanh hai nhanh cung d phan ben phai
cua ron gan; nhanh phai ngAn hdn va c6
phan tie'p tl,lC huong di cua than tinh m?ch
ci'ta, con nhanh trai dai hdn nhung cong
sang tnli ai vao gan nhti m9t hinh cung.
D9ng m?ch gan cung chia ra hai nhanh
cung a phfa truoc sUdn trai cua finh m?ch
ci'ia: nhanh phili cua dQng m<;lch gan ai cheo
qua giua ong gan phdi d phfa truoc va
nhanh phili cua tinh m?ch ci'ta d phfa sau;
nhanh trai cua d{mg m?ch gan cung nAm d
giua t{ng gan trcii d phia tru6'c va nhanh
trai cua tinh m?ch ci'ta d phia sau. Dng gan
phai va tnli tu trong gan di ra hqp nhat
thanh' ong gan, hoQ.c o'ng gan chung (ductus
hepaticus communis) d phfa truck nhanh
phdi cua linh mqch clla.
Than linh m<;lch clla nh*n cac nhanh
ben la finh mqch vj trai (vanh vD, finh
m<;lch ui phdi (finh mQ.ch mon v!) va finh
mgch td-tuy' phdi tren. Ngoai ra, nhanh
phai cua tinh m?ch ci'ta con nh*n hai linh
mach tui mat va nhanh trai cua n6 nhan
tinh dil bi tAc 1a o'ng
va finh mqch ron a phoi thai (bi tilc, tra
thanh day chii.ng finh mqch va day chang
tron cua gan).
Nhung nhanh cung cua tlnh mach clla
lo (hlnh 158, 159):
a. Nhanh ph,ii, ng5n, hfru nhu tie'p tl,lC
dUdng di cua than tinh ci'ta' va chia
thanh hai nhanh cho vung: (1) tlnh mqch
ben ngoai-duJi (cho vung ben ngoai phai),
nhanh nay di thea m9t dUdng cong chieu
16m huang ra sau va sang trai; tu phfa 16i
cua nhanh nay I?i tach ra nhi1ng nhanh
cho phan thuy 6; con do?n cu6i cua n6 chia
thanh nhung nhanh cho phan thuy 7.
(2) tlnh mqch trung ttim-tren (cho vung
c?nh giUa phai), cung di theo m9t aUdng
cong rna chieu 16m huang ra sau va di ve
phfa ml)t tren gan; ttt chieu 16i cua aUdng
cong, tach ra nhung nhanh toi phan thuy 5,
va aO?n con 1?i thi chi a ra thanh cac nhanh
cho phan thuy 8.
Phan thuy lung-ben
(sau-ngoai)
Phan trong tMy !rai (vung trung tam)
I
Khe chfnh
Phan thuy bung-
(truac-ngoai) Phan trong thuy
trai (vung bung)
Phan lung-auOi
Phan thuy
trung gian
Hi nh 160. Cae ph.n Ihuy gan
dllai) (Thea C. H. Hjartsjb)
Thuy phai
quan mat trong thuy
TInh mach gi an thuy
DQng gian \i!liu thuy
6ng mat gian lieu thuy
Maoquan mat
Mao mac hinh xoang
TInh mach trung tam !huy
Hinh 162. Cau Irue eua gan Ihuy gan
(sa do)
Thuy trai
Khe chfnh
Phan thuy b!,mg-dau
Phan thuy trung gian
Phan thuy lung-duai (sau-dLlOi)
Philn lrong thuy trai (vung Irung tam)
Khe phu
Phan thuy lung (sau-ngoai)
1.-..._ ./ "--- Phan thuy (IrLloc-ngoai)
Phan trong thuy Irai (vung bung)
Hinh 161 . Cae ph.n Ihuy gan hoanh Irllae Iren) (Thea C. H. Hjartsja)
h. :\Thilnh tn'ti. lllili CUlU nAm ngang d
!rong din gan. nli khi lili dau sau cua dinh
(1;\\' ehi.lng tdm thl {l<)t ngc)t hltong
\'ong: rn lnldc. Vt\ l:)11 het d cach bd trude
).!:11l ('Ill. Til nhtlllh u-{\i d trang
.lfrtll ra nhung nhcinh cho phon thuy 1
duoi): til eho qu:)t I'a tnldc eua nhanh
tdi. 11.1ch ra til/It m(IC:/z g6c: eli tdi phan thuy
:2. viI do;:tn cuoi cua nh{lIlh tnli ch ia thanh
hal cu6ng tinh nl0ch: (I) t u{/ng phdi eli ve
phla ph a n thuy 4; va (2) cu611g treii eli ve
phai phan thuy 3.
Ngoai cach chia nhanh hinh rno III
d tren. co eo bat thuang: vi du nhanh
phai kh6ng co. thay vao do la hai nhftnh
tach t n,te tiep til eho t(lIl cu ng eua Hnh
rn0eh cu:a va di vao phan gan wdng ling voi
nhilllh phat di&n hinh.
205
ThiJy phal
PT c.anh gilla
PT ngoai-trlm
PT ngoai-trem
PT ngoai-dllOl
\
PT ngoai-dllOl
,
l
PT canh gilla dl/(Ji
PT canh gili'a dUOl Tui mal
Hinh 163, Cae phan thuy gan hoilnh trllae tren) (Thea Reiferscheid)
Khi tinh m.)ch etta bi U\c nghen, di.e noi
tiep cltu-('hu co th& phat Cac tiep noi
nay X!IY n1. d nam vung:
(1) No, tiep th{tc quan-tam-phinh vi: eae
(lnh m'.lch d phan trcn eua day noi tiep
voi nhung tlnh mD-eh thl.,te quan (lhuQe
th611/1 linh mgch ddn). va voi tlnh nU;lch
hocmh (ilidi tr,ii, nhung trong trvong hQp
d.c tlnh elta thi thong noi tiep nay
khong du dan hiu mau, cae tlnh se
ginn vA va ra, dan to-i tui bien ehay mau
tiet! hoa ne).ng.
(2) No! liJp (j rOrt: thong qua nhung finh
l1u;H.:h qlllh I'D!! (quanh r6n), day chling trim
d6i khi eung van dan mau,
(3) No! tie'p d tn!e lrimg: la n6i tiep grua
Ilnlz I/I(Jch tr(/e troflg (ren. la. nhanh eua
til/II 1II(lch mgc treo trong dUdi voi nhung
tlnh IIIgch trang git/a va dUdi, thuQc
th6rlg anh m(Jch cldt dudi.
(4) Not tiep day eh(w-thaflh bl:mg: th&
bdi enc tinh m(l.ch Retzius, la no/: tiep
('tlath(ill va nhung t1nh mt;\ch d cac mD-C
ch,\ng eua gan:
(5) No, tiep cila-tren gal!: rat hiem thay.
tInh ctta eua gan, con e6
nhung linh lII(lch eua p}qJ, nAm trong
day eua nhung ml;lc ehAng la eae nep phue
me.le. c{l(, finh m(leh eua phl.t nay nOI tiep
:206
giun twin hoan cua cac tD-ng trong {} hl,lng.
nhat la a dJ;l day. tui va gan Vdj tuan
hoan Hnh cua thanh bl:lIlg va cd
hoanh.
Trang so' nhung tinh m<:tch noi nay.
chung toi ddn cli: cac tinh eua m<:te
chAng liem. die t'inh cua ll1<:tc ehAng
tam giile t.rai, cac nnh m<:tch eua day chAng
tron. c{lC t.lnh mD-ch tui cac tlnh mJ;lch
duong ml)t, nen 1l19t eung tlnh
mD-ch thl)t sl! dqc theo 6ng m*t.
D{lng gan
D<)ng m;;t.eh la m9t trong ba nhanh eung
eua d9ng mg.ch than t(,wg, tach I'a tu d9ng
than a ngay phia tren cu In(lc
not cua tuy, sau nguyen uy cua dQng
vj tnii (vanh vi) (hinh 166).
Nhanh dQng IOn nay moi driu ticp
tl,lC huong di cua d(Jng mg.ch than 19.ng.
nhung sau d6 thi di ehe'ch ra tl'lidC. sang
phiii va h6i xuong duO-i. Khi di)ng nay
to-i bo trai eua linh m(Jch cua thl ehia ra
lam hai nhanh la dcjng m(lch gan rieng v:)
dQng mgch vi-ta trang.
. D(mg mg.eh vi-la trang di eheeh xu6ng
duoi, ra tl'Vde va sang phiii, bAt eheo
sau eua khuc La trang thtl nha'l, a gio-i hJ;ln
giua hai phan di d(mg va co' djnh eua khue
ta trang nay, roi khi Wi bd dUdi khuc La
trang thli nhfit thi phun ra thanh hai
nh3nh la dQng mf!ch v!-mgc nOl phai va
nhting dang mQ-r:h ta-tuy' tn/Cle-tren (dQng
O1[.,ch t6.-tuy' phai tren).
- mqeh gan rieng tie'p tl,lC di lm
phia tn'n 6 phia tntdc bd trai cua tinh
mW'h cU'a d phn bd phai eua mf,l.c noi be, va
khi Wi /'(j'n gan thl chia thlmh hai nhmh
cung phlii v,\ trai. Lien quan cua dQng
tn[.,ch gan of{ dUQc mo ta trong ph,ln hEm
qllan ella nnh mf:l.ch elia.
lnQ.ch gan c6 nhling nhanh hEm
sau day: d(lng mQch vi phdi (mon vD, d(Jng
lIIQ('h tlii lnrJl.
nh(111h cua dQng mQ.ch gan phan
nh{lllh 6 trong gan, n6i chung, di kern voi
cnc I1h:1nh clla tlnh mQ.ch cua (hinh 159).
(1) .'ih6.nh cung trai cua dQng m?ch gan di
(i he'n ChiOJ vii phla trL10C nhanh trai ca tlnh
111l.ICh CUD, va chia ra hai nhanh di gan:
11h6.l1h In"(oc cap mau cho phan thuy 3 va
nhil.l1h sau di ngang van phan thuy 2. Trudc
khi phan 2 nhimh cung n6i tren, nhanh trai
ella d(ing nwch gan tach ra hai nhanh ben:
nh6.l1h trudc di Wi phan thu)' 4 va nhanh
.:;nu !J,)t cheo tinh mQ.ch cua d@ di tOi phan
thuy 1, (2) Nh{mh cung phai cua dQng mf,l.ch
gan dl ngang sang phai va nftm d giua ong
gaH phal d phia tru'ac va nhanh phai cua
tlnh mQ.ch cua ('j phia sau. Sau d6 nhanh
ph:1i clla d(ing mQ.ch gan di tdi bd tren cua
nhanh ph,ii cua tinh mf:l.ch ctia, di kem
11 hb nh nb)' va cung nhu nhanh phai cua
t111h l1l?ch clia, chia ra thanh hai nhanh:
nhfl.l1h giua eho phan thuy 5 va 8 va
nh:'ll1h ben ngol,i phai eho cac phan thuy 6
va 7,
Cae m:;-teh b:;-teh huyet cua gan bao
geJtl1 nhung nong va nwch sau.
1) fl..IW'h LQ.ch huyet nang, nAm d ben
thanh mQ.c cua gan (phtic mQ-C thanh
huo bqe gan):
. Cac mf:l.ch huyet d nua truoc eua
m:)t tren va mQ.t dudi gan d6 ve' cac h<?-ch
huye't r6n gan,
- Cae mG-ch huye't a nlia sau cua
m.(i.t tren va m(it sau gan di toi nh6m h?ch
b:.iCh huyet d9ng mQ.ch chu; m9t s6 cae
InQ.(:h nay di thea tinh m\lch chu duoi va toi
c{it: h:)ch nglJc.
- Cac m\lch bQ-eh huyet d cQ-nh m?c
chAng hem di toi cac h:;l.ch b;;tch huyet trong
6 nglJC va cac hG-ch sau mlii tic.
2) Nhung m\lch bl,lch huyet sl1u di theo
cae nhanh tinh m?ch va trung thanh
hai dong ldn: dong: tlnh mq.eh ci'ia, di ve
phia cac h?ch r6n gan. va dong tdm gan di
toi cae h?ch b?ch huyet d xung quanh nnh
m?eh chu du'oi va trong 6' ngl,ic.
Cae tinh m:;-teh tren gan: du'Cjc phan
thanh bon nh6m: CriC nnh m?ch tren
gan chlnh (phai, giua va trai) va phl,l, deu
di Wi sau gan v{i d6' vao finh mQ-ch chu
duoi (hinh 152, 154).
- Tinh mg,ch tre n gan lrai dUQc hlnh
thanh do slJ hQi cua mQt nh(mh ldn
ch;;ty theo chieu tniac sau, thu hoi mll.u tu
phan thuy 3 voi mQt nhanh nh6 hdn,
theo chieu ngang, thu hoi mau til phan
thuy 2 va voi m9t nhanh trung gian khi co
khi khang.
Tinh mQ.ch tren gan tr{l.i dUQc hlnh thanh
nhu vf}.y c6 chieu dai khoang 1-3 cm, se hOi
nh(ip voi (inh mqch tren gan giua, rbi db vao
sUdn truoc-trai cua finh mg,ch ehu duCli.
- Tinh mg,eh tren gan giUa du'Qc hlnh
thanh bdi nhling nhil.llh den tu phan thu)' 3
va 4. Ngoai ta tinh ml.ich nay con m9t
nhanh den tU phan thuy 8, Than tlnh m:;tch
tren gan gilia dai khoang 12 cm, ch:;ty dQe
thea khe flnh m\lch cU'.a chinh va tf.lll het
bAng cach hQp nhit voi (inh mr;teh lren gan
trai d@ d6 vao (inh mach chu du(1i;
- Tinh mqch tren gan phdi hinh thanh
bch nhling nhanh thu hoi mau d ben
ngoai ph:h, tlnh m?ch nay nftm d khe etin
phai, dai 12 cm, va long rfft to, Tinh mQ.ch
tren gan phai ch:;ty thea mQt dUdng cong
16m xu6ng duai, song song voi m:Itt tren
gan. Tinh mg,ch tren gan phdi c6 m9t do?n
d ngoii.i gan, nAm a khoang lien ke't sau-
gan, va d6 van su'dn truoc-phai eua tlnh
mq.ch ehu dUCli a p hia tren cho d6 vao tinh
m\lch ehu duoi cua hai tlnh m\lch trEm gan
trai va gilia m9t khoang d9 1,2 cm,
- Cac tlnh mqch tren gan sau: 10.. nhling
!lnh mQ-ch tren gan phl,i ho.;1c eac nnh m\lch
207
Thuy phili Thuy trai
PT e<;Inh giO'a duOi
PT ngoai-duOi PT ngoai-duOi
PT ngoai-tren
Hinh 164. Cae phiin thuy gan - dllai) (Thea Reiferscheid)
('U:1 bd va cac tlnh cua thuy
Spiegel.
at(O' ng tl1<)t trong ga n: cac dUdng
m(lt tl-ong gan cung mang tfnh chat ph an
thll)" tu trong gan nhung dtidng m$.t nay
hQi v6i nhau tra thanh hai ong di ra
khoi ron gan dutjc gQi la Oltg gan phdi va
(/II{.: gan trai.
- Ong mDt eua phan thuy 3 mOl d5.u di
chech l'a tl-UOC va sang phiii, rai uon cong
de eh0Y theo huang dQe truoesau; ong nay
hqp nhat vdi ong m$t cua phtin thuy 2 t':10
th,\nh mQt than chung eli ngang ve phia
phrii, va nh::)n them m(Jt hol)c nhieu ong eua
phdn thu 4 do' vao m(lt truoc va rnQt hol)c
nhiell ong ella ph{jn thuy 1 do vao sau.
cYIIg gar! (,,6i duqe hlnh thanh bling cach
nh u v(\y.
- Ong m$t eua phan thuy 6 va 7 hqp
nhc'lt v6i nhau de to.O nEm allg ben ngoai phdi;
- Ong cua phan thuy 5 va 8 cung
hqp nh<:'lt de t::).o thanh {'-ng cqnh gilla phdii
208
- Ong tr;mh gilLa phai va ong ben ngoai
phai hqp nhat voi nhau thanh (;ng gan
phdi. Tuy nhien co nhieu bie'n th& khac
nhau trong cach hinh thanh ong gan phiii.
Gan dut}c baa bQc bdi mQt bao lien ke't
gQi la bao Glisson, phia ngoai co thanh IlWC
(phuc rrwc to.ng) che phu. 0 ron gan, bao
Glisson vay quanh cac mall cung
cae mall nay di van sau trong gan, va
cung voj nhung nhanh nll:lch phan bo thea
hi nh nan qU0.t, ph an chia nhu mo gan I'fi
lam cac ddn vj gQi la tie'u thuy gan .
thuy gan kinh di 6n
La nhung ddn vj hinh thai, ngan cach
voi nhau bai l11a lien ket nang dJ (rna
d ngudi, tie"u thuy gan dfi dut}c xac dinh 1ft
giong vdi thuy gan cua It}n, trong do
vach mb lien ket quanh thuy rat phat
va r6
:\1oi tiiu thuy gan co hinh thap
hinh non voi day 1ft mQt hinh 11.,lc giac, day
cac thuy gan dell Iniong ve phia bao
Glisson. 0 vi cua nhung ddn vj nay
thuy), mo quanh thu th&
dudi dQ-ng nhung dui (vach) mong nAm
giua dic thuy lm c$.n nhau, nhu'ng d
nhung g6t tie'p giup nhau cua nhieu
thuy, thl ma o$rn hin duai d<.lng mi)t
khoang h1nh tam giue A"qi la cae khoang eua
ho(:\c kh()ang Kiernan, trong cac khoung nay
c6 bon thanh phan ong, d6 la: rnQt nhanh
clla ([nh mqch elLa, mi)t nhanh cua dQng
nu;zeh {Jan, mOt {/ng dan m(it va mqch bq,ch
huyel. Khti v:).y, thl,ic ra ti6u thuy gan cua
Iljn dUQc ngan cach vdi nha u bai rna dm
quanh tiJu thuy, va a g6c cua nhung ti6u
thuy hlnh da giac thi rna dm thJ hin nhu
nhung khoang hinh tam giuc gql la khodng
cu'a (tuc la nhung khoang rna di;)m trong d6
c6 chua brin thanh ph<ln giong nhu' cac
thanh phan 6 ron gan) va d trung tam mOl
Lieu thuy thl c6 rn9t t1nh gqi Iii tlnh
mq.ch lrung tam ldu thuy, ca cac mao mq.eh
hinh xoang v:\ cac be til hao gan (be Remak)
trong moi ti8u thuy deu h9i t1,l ve phia t1nh
m,).eh trung tam nay.
6 ngul'ji, ti6u thuy gan c6 cau truc
kh6ng den muc oien hinh nhu v$.y, vi vach
1116 lien kGt dm quanh cac ti&u thuy khong
phat nhl.! (1 108.i lQn. Do d6, thuy
gan d ngu'di dUQc quy o!nh 18. toan bQ nhung
be ti/ hew {Jan ph1,l thuQc vao mQt tlnh mc;,eh
trung lam, vil. dl1Qc giG! h0-n d chu vi bdi
In()t dUdng tuy ti$n, n6i giua cac khoang
clla: Wc hl. d ngu'di, cac khoan{J eua kh6ng
no'i Val nhau bai cac dai mo lien ket, rna chi'
bdi nhung mQ-ch mau ch<.lY vong quanh
thuy.
Tie'u thuy (gan) etta
6 ngtidi, trEm t11l.jc te chung ta g$.p
quan ni$m ve tii/u thuy gan eua ho$.c tie"'u
thuy ddo ngu(ie cua Sabourin, voi trung
tam 10-i la m.Ot khoang eUa, hoQ.c chlnh xac
hdn la In!)t o'ng dan m$.t. Tie'u thuy eua nil.y
h'inh thanh bdi toan bi) nhung ddn vi che
tie't khang t(nh toi vi tri cua chung, mien IS.
chung phy. thuQc vao m!)t rIng mt trung
tam. Phf1n ngo0-i vi cua thu), cua Iii
In!)t utidng tuy y noi giua ba tlnh mqch
trun{.f tam lulu thuy kinh 6 nhau
va t<:lO nEm Tn!)t tam giflC.
Tu cac mach mau n.m d trung tam cua
tidu thuy cu-a, tach ra cac dng m(l.ch va
t1nh mQ.ch quanh thuy, di d chu vi cua
tiJu thuy va cap mau cho nhu rna gan cua
thuy, thong qua nhung mao mq,eh hinh
xoang. Di song song voi nhung m(l.ch mau
quanh thuy nay co mt {/ng m(lt nh6
quanh tifi'u thuy, cac tifi'u quan m(lt 6 trong
wfu thuy (6 giua hai hang te baa cua nhiing
be te bao gan) d6 vao cac ong m$.t nho
quanh ti6u thuy nay, cac ong nay d6
m$.t o'ng mi)t Ion hdn d khoang
elLa.
Cae nang tuyen gan
6 ngu'di, Rappaport rna t3. cau truc gQi
la nang tuyen gan, baa gam toan b9 nhung
ddn vj hinh thai-chile wing cua gan, phV
thu9c vao cung mQt nguan cung cap mau va
cung mQt a'ng m$.t nha; n6i each khac, nang
tuyen gan la nhung ddn V! nha hdn so voi
nhung thuy, vi chung 18. tham gia nhu
nhung yeu to' thanh phfrn vao ca cau t:;1.0
cua hai 10Q.i tiri'u thuy kinh difi'n Iftn tie'u
thuy eita cua gan.
),.101 thuy kinh oiJn se phai dUQc
xem lil. cau tQ.o nEm bdi nhie'u dudi-odn V1
hinh thai chue nang, tuc la nhigu nang
tuyi/n gan.
M61 nang luyen gan dEfu niim a trong
hai tUlu thuy kinh die'n 6 q.nh nhau. Trong
cung m9t thuy kinh thi nhung
nang tuyen gan 13. nhung ddn vi d9C l$.p voi
nhau ca ve phudng cap mau 1:1n
dan luu mi)t. Slj huu cua nang tuye'n
gan cung chung to c6 tU<ln hoan "phan
dO{ln" ton t{li trong moi tiu thuy, va dieu
nay giai thfch t6'n thl1dng khang b:lng nhau
6 cac di$n tich khac nhau trong ti&u thuy,
Nhung diu truc nang tuye'n nay gini
thich dUQc nhieu khia c:;l.llh trong
ly cua gan, vi trong nhung trudng hQp nay
c6 thJ quan sat thay t6'n thu'dng kh6ng nhl1
nhau trong cung mQt tie'u thuy kinh die'n.
),.1oi tiu thuy kinh cung baa gam
nhung be te baa gan gQi la be Remak, x.lp
xep thea hinh nan hoa banh xe hQi ty. 'lao
mQt {inh mqch trung ttim tie'u thuy. Nhung
be Rernak dUQc bao quanh bai nhung mao
mq,eh hinh xoan{J c6 thanh kh6ng lien ty.c.
Ciua nhung mao mqeh hinh xoang va cac
209
Dnh mach cua
Ta trang
Dnh mach ta-tuy
Dnh mach vI-mac n6i phai
trang ngang
Dnh mach ta-Iuy dum
Dnh VI lrai (vanh vi)
Dnh mach 1,3th (ty)
Tuy
Dnh mach vi-mac n6i trai
Dnh mach vi-ta lIang
Dnh mac treo lrang Iren
Dnh mach trang giDa
Hi nh 165. TInh ella, tinh laeh va tinh ket trang girta
be tc bilO gan (be Remak) 1a nhung khoong
Disse. a thanh eua nhung khodng Disse co
m{>t Itidi ba ch ieu cae sQi vang (s<;li
reticulin), Hi nh eua cae te haD gan co
the' khtL khac nhau, nhttng ndm lien vt'ii
nhau thanh hai hang mc)t thanh cae
b(, Remah. To baD gan co thcf hinh J{ip
phltdng, ho;)c da din (nhieu m$t). ffii)t
trong nhung eua te baa 18. qtc
m(;ll hliong VaG mao hinh
xO:lng) va m(l.t doi thvong Ifl q/c mt
huang ve phia qwin a giua
hai hang te biw eua moi be Rcmak).
C(/c II/(jt eua te bl:\o gan la m(l.t trim do
c6 nhung nlnh I1ho thAng. cung y(ji ninh {j
m:)t eua te bao d ben tf;lo thanh
nhung mao quan m(it. CI/c mg.ch lhi tiep
xut' tn.lc tiep vi:li dong mati d trang cac mao
1II(lch ht'nh xoang. Giua cl,tc va thanh
kh6ng lien ll,lC eua mao hinh xoang la
idWclllg Dtsse.
Giua cae mao quoit mr;il va mao mf,Lch
hil/h :mang kh6ng co mo'i lien tiep giap,
vi than tc bao gan nAm xen vaa giua hai
khu Vl.!C (hai c\,lc) nay; mo'i lien tiep giap
nay khi bi thay d6i. nhl1 trang mc)t so'tlnh
210
ly, thl se dan t(ji tlnh
di vao dong mau va la mQt trang nhung
nguon go'c cua chung yang cia trang
him sang.
Cae dlfong ngoai gan
Nh ilng dlldng (dan) m{it ngoiti gan HI.
nhung cau truc dQc ll)p ve m(l.t dinh khu,
tllY chung co lien quan rat gan gfii vai
nhung thanh phal1 khac eua cuo'ng gal!
(nhll Qi)ng mf,Lch gan. linh mgch cita, cac
tn(lch b(lch huyet va cac dam rOt than kinh
thl/c Cac dlidng m:)t ngaai gan nlim
trang viwg galt.th4nta-kel trang. la giiJj
h<:tn tniac eua khe Winslow (foramen bursa
omentalis), va lien quan ve phla tren viii 1ft
phuc m<:tc (lit. t<:tng) phil m(it dltdi gan, ve
phla dvoj v(jj th(in phdi va viwg tei trimg,
ve phla trai, lien quan voi phan mang eua
m(Ic ndt be (pars fZaccida). Dttdng m0-t
ngoai gan bao gom duang m{it chinh va
duitng mc;lt phl,l (hinh 150, 156. 167170).
Du'dng ehinh: la 6ng gan-m(it chu
Ong gan chung (ductus hepaticus
communis)" hinh thanh do hai 6ng gan
phdi va trai (ductus hepaticus proprius,
dexter et silJister) hqp nhilt vai nhau d vung
ron gan. Ong gan (chung) di xu6ng phia
duai d bd phai cua mq,c n6l be, rai hqp nhat
v6i 6ng tui mgt (ductus cysticus) di tit cd tui
mgt (vesica fellae) tai, d@ thanh ong m(it
chi' haQ.c 6'ng choledoc (d9C la c61ed6e,
ductus choledochus). Noi chung ndi ang gan
va. ang tlii m$t hQp nhat v6'i nhau thudng a
ngang bd tren cua khuc tei trang thit nhat,
a phia sau khlic nay. Ong mgt chil mai
dfiu di tiep huang eua r/ng gan chung rbi Wi
phia sau dau tuy thi cong sang phai va hdi
ra trv{Jc chui vao trong thanh ta trang, a
muc ph..n ba giua cua khuc ta trang thit
hai (khlic ta trang xu6ng). Ong m(it chu diii
khoang 5 cm, vii c6 dUdng kfnh long khoang
5 mm (hinh 156).
6ng m(it chu duqc phan lam bon daGon
khilc nhau: doq,n tren ta trang, rat ngi'in,
thudng khang e6 (thieu), doqn sau tei trang,
dOr;In sau tuy, v8.,doq,n thanh (n..'im trong
thanh ts. tri1.ng). Ong m{it chu t$n het
mlt 10 del chung v(jj rIng tuy chinh vao bong
Vater ho;).c bong gan-tuy (ampulla
hepatopancreatica) (hinh 150).
vg m!}t lien quan cua drtdng m(it chinh
(6ng gan-m$t chu), chung tai neu len nhung
di@m quan tr9ng nhat sau day:
- 0 doqn sau-tci trang: ang m<)t chil di
til tren xu6ng dudi qua ml)t sau khuc ta
triIn!? thit nhat, trong nay 6ng m$t
chu bdt cheo d(mg m(Jch td-tuy. phdi tren.
- 0 dOfln sau tuy, ang m$t chu n..'im a
m$.t sau ddu tuy, ong thanh mQt ranh
sau trong nhu rna tuy, c6 khi thanh him
mQt dUdng hAm. Phia sau clla ong m$t chu
la m(Jc dinh Treitz, va qua nay, ang
m$t chu lien quan v6'i {inh mqch chit duiii,
{inh mflch th(in phdi, {inh mflch tinh phdi
va (inh m(Jch thrtqng th(m phai.
17 6ng gan chung do hai ong gan phili va (fai
phai va tral). tl1 gan Cli ra khoi ron gan thl help nhat voi nhau
t'ilO thanh mt 6ng chung nen goi la 6ng 'gan chung. Tuy
nhien cho ngan gon va theo th6i quen, nhieu t.!li lieu tieng
Viiit van gQI 6ng gan chung co the gQi ia 6ng gan.
- DO(Jn thanh, ang chu n5m trong
be day eua thanh trong khuc ta trang
xu6ng, hQp nhat vai 6ng tuy chinh va cung
del vao mQt hoc gian rQng a thanh ta trang
g9i 1a bong Vater ho$.c bong gan-tuy'
(ampulla hepato-pancreatica). Trang mQt so
trudng hQP, tuy hie'm thay, hai 6ng nay co
th@ d6 vao ta trang bai hai 10 rieng.
Ong m(it chu va 6ng tuy chinh cung nhu
bong Vater dl1Qc bao quanh bai nhung sQi cd
vang va eheo, c6 nhung sqi chung va SQi
rieng cho tilng ang, thanh mQt cd g9i Iii
cd thdt Oddi (a(,Jc la O-di).
Cae mau va day kinh eua
du'dng chinh (hinh 167)
Cac di}ng mr;Lch eua dUdng chinh
bao gam nhung nhanh qu$.t ngu<;lc tach ra
tU d(Jng mr;Ich tui m(it, dQng nay la
nhanh bEm cua dr)ng mflch gan, va nhi1ng
nhanh cua cac dfjng mqch ta-tuy, nhat la
d(mg m(J,ch tci-tuy phdi tren.
Cae {inh mach dgu thu6c khu vuc thu
hai mau cua {ink m(Jch cita. . .
Cac mqch bg,ch huyet chu yeu di kern
dng m(}ch gan, vi chung deu d6 vao cac
h(Jch bqch huyet d cu6ng gan.
Cac day than kinh xuat phat tll hai
dam rai: dam rOl gan trrtdc di theo dQng
gan va dam rOl gan sau, di kern tInh
cua.
Nhii'ng du'ong phy. bao gam tui
mgt (vesica (ellea) va 6ng tui mt (ductus
cysticus).
- Tui mgt (vesica (ellea) hinh qua Ie,
n..'im trong h6' titi mt a m$.t duai gan. Tui
m{it co nhung phfin sau day: day (fundus),
thudng hdi nha ra phfa truoc so voi biJ trrtiic
gan; than (corpus) a duoi gan, trong h6'
tui mgt (giua mllit tren cua than tlii m$,t va
duai cua gan e6 mQt lOp rna lien ket xd
trong do c6 nhfrng ilnh mflch cita ph), m$.t
dvai than tlii mat lien quan voi goc kef:
trang phdi va hanh ta trang; cd (collum) tui
lien tiep v(ji 6ng tui m(it (ductus
cysticus). Ve cau true, thanh tlii m$,t
dU<;lc eau bai ba lOp iLO: lop phuc mq,c (la
thanh phu duai than
va day tui m$t, nhung dai khi, phuc
211
chang vanh gan
Mac chang
Day chang Iron (di tich tinh
Dnh Clra va d9n9 mach gan neng
TOi mal
6ng IOi
Dnh m?ch vi phai (Iinh m?cti mon vi)
Dong mach vimac n6i phai
. . D9n'9
Cac linh m?ch ta-tuy
Dnh m?ch kellrang gi((a va phai
Dnh chu durn
Dnh h6i manh Irang
D9n9 than
D? day
Cac tinh mach ngan cua da day
DM va TMlach ,(1"\ .
Dong mach mac trang tren
Dong mach vHa IranQ
Dnh macti vi-m'ac nOi trai
Dqng mach chu b\mg
Dnh m?ch kEH !rang gi((a
Dnh m?ch mac Ireo trang Iren
Cac linh kel Irang Irai
Dnh mach treo Irang durn
Cac linh m?ch sigma
Hinh 166. thong tinh ella
LOp Ihanh mac
'1-"'. Day IOi mat
Than tui
Co IOi mat
D9n9 mach IOi mal
""an' phai
. m?ch gan neng
6ng gan chung
-f--6ng mat chu
(609 Choledoc)
Hinh 167. Cae mau eua tui
212
cung baa bQc toan h9 cac mf.lt eua tui
m(lt va tl.lO thanh m9t Tnt;Jc lreo nai tui
voi duoi gan; IJp cd rat mong; IJp
nieTn Tnt;lc hinh thanh nhung nep thVdng
xuyen, bao quanh nhung h6 10m hlnh da
giae, va nhung nep khae, se mat di khi tui
m(lt ehllu day Dung tieh eua lui
khoang 50-60 cm:l.
- Ong lui m(il (ductus cysticus) gap khuc
d c(/ lIli m(il; tu c6 tui m<:lt ang nay di xuong
phfa dtioi, sang trai, va ra sau, tai sVdn
phai cua (/Ilg gan chung, t<;l0 voi ang
thanh m9t goe nhQn, rai t<)n cung bflng cach
d6 chung voi ang gan vao dng m(il elUt. Ndi
hai ong gan va dng Uii m(il hQp nhat thlidng
6ng gan chung
Ong ehu
b d
,
9
h
k
'. "-.
C7
m
"
p
=
q
,
Hinh 168. Cae hinh dllang dan ngoili gan: (Thea B. Kaurias)
a. Ong nOi gan-Iui malden; b. Ong noi gan-Iui kep; c. Ong noi gan-ong tui d. Ong e. 6ng gan voi ba nhanh;f. ong gan vai
b6n nhc:mh; g. Ong noitui mal-ong gan phai; h. Ong lui Crvi trf cao; i. Cae loq.i hinh nguyen uydud'ng matehfnh;j. OnglUi mal-6ng gan Irai;
k. 6ng lui do o-v! tri Ihap; I. 6ng lUi mat xoan oe 0- phfa truoe; m. Ong lui xoan a phia sau; n. Ong lui mat xoan hai vang; o. Kh6ng co ong
gan chung; p. Cae ong gan do vao lui q. Ong mal d6 VaG la trang o-hai cho; r. luang lu voi truemg hqp q; s, ong ehu che dOi a doan cuoi ;
t. TUi IhUa o-doq.n cuoi eua ong chu; u. Nang sinh eua 6ng
213
Hinh 169. X quang tui - Hinh anh tui tnlerc khi tui co bop
d ngang bo trim eua khuc lei trdng thIJ nhill,
va doi chieu len thanh bvng sau thi iJ
ngang mue bd duiJi eua d6t sf/ng thii.t lung
thu 1. Gng tui dili khoang 3 em, va
long ong tli c6 tui ml),t toi cng chu to
dan ra. Co mQt so trVdng h<;lp ring tui mtfi.t
ohin be ngoai nhv co hioh mot chubi hat
hloh ben ngoai nay tltdng u ng
214
nhung nep ngang va chea d trang, cae
nep nay tJ;lo thanh cae van xodn 6C Heister.
Trang' nAm d trong bo phili eua
not be, 6ng tui c6 nhung lien Quan
sau day: v(ji linh m{fch ella nAm d phia sau;
veJi {/ng gan chung nAm d ben phiii, va cung
v(j j ong l ui m4t va m<it dltdi gan gioi h;;tn
mc)t khoang hinh tam giac gQi 13 tam gicic
Hinh 170. X quang lui Hinh anh lui dang co bop
Budd, nhimh trai cua dQng mt;lch gan di
cheo qua tam giite nay chui vao ron gan; d
xa hem, ong tui con lien quan vai dijng
1I!(;Lch gan nborn d ben trai cua ong gan chung.
d day eua cuong gan, 13. ndi rr.a ong lui
mQt thlidng da llili sat va dinh vai {/ng gan
chung. thi ong tui m(lt lien quan a phia
truoc vbi khuc tei lrang tha nhd't, ong tui
chi each voi sau til. trang hoi
nui be (Ia tntoc), lien quan b ben trai voi
tinh mt;z,ch cua va cho chia doi eua dijng
m<;tch gan chung (thanh dQng mr;z,ch gan
rieng va d(jng mQ,ch vj-tei trang), a dOliln
. nay, qua cae lit eua mli\c n6i be, ong tui
lien quan voi ml).t duoi gan va khuc tit
215
trang thu nhat d phia trude, vdi khe
WinsLow Unh nlt;Jch chit duai a phia sau
(xem them hlnh 169 va 170).
C{IC ma u va d ay than kinh
ella d lidn g m(lL ph\! (hlnh 167)
Cae dU'ang m;)t phl,l nuoi duang hai
dQug mr;tch tiii mU, dc)ng m;,tch nay 13
mClt nhclnh ben phai eua dqng rm;zch gan,
ho:)c tach ra tU nheinh cung phai eua d9ng
"u;zch gan, nhling trong ca hai trudng hqp,
dQng m"lch dell Lit nguyen uy di Wi eO'lui nu).t
va chin I'a thanh hai nhanh phai va trili.
Tinh mr;tch lui mt;'it, gom co hai tinh
Ill:),("h n6ng di kern dc)ng eung ten, roi
tai do' vaa nh6nh cung pluii cua tinh m(lch
clio. Nhung linh m(lch sau eua t.ui di
tn,fc tiep vaa gan va thuQe nhom eac linh
m(lch ('lfa ph lj.
Cae nUJch b(lch huyi;:t Min huyet. ve
CU'C sau cUa lach
Cae nhanh dng mach
ngcin 10i da day
HAu cung mac n6i-
(lui mac n6i\
DOng mach lach (Iy)
TInh lach
DOng mach vi.m<;lC n6i trai
cae h(lch d co'tui mcJl va nhung hc:teh b;;tch
huyet a ba trudc eua khe Winslow, til day,
b;;teh huyet duqc dan tiep tdi die h(lch sau
tei-tuy.
Gric day than !link chi phoi duClng m<)t
phl,l den tit dam rot gan trltac.
Vunglach
(Vung Iy)
Vimg lach chua leich (lien, con gQi la ty),
mQt cd quan cai la thuQc h thong
iympha (sinh te baa lyrnpho).
Oleich co nhung thanh sau day gidi h;,tn:
- Phio tren, sau va ngoai (ben t.rai): In
vom hoanlt ben trai, phia tren yom nay Ia
tui cung mang pho'i tnli. dciy pho'i trai, cac
Xl.ldng slton thu 9, 10, va 11, va cae khoang
gian Sltdn tUdng {tng;
ClIC salJ cila lach
NMnh cJQng mach ngan cila d<:l day
R6n lach (roo ty)
OOog mach lach (ty)
lTnh rTl<;lch lach (ty)
DOng mach vimac r.6i \rai
(mat sau !tong) ctia lach
Mal hoanh
(mat sau-ogoai) cila lach
Mat vi
truOc troog)
cUa lach)
Cuc trvOc cila lach
Hinh 171. Lach (Iy) - Cac mau cua lach
Hinh 172. Lach (Iy) - Ron lach
216
- Phia dltdi. la nva trim cua truoe
va biJ ngoai lh(tll trai, luye'n thllr;Jng lh(ln
lrai . \'3 dliy chang hodnhlcich (suslenla-
CU/IIIII lien is": cluin de"lcich);
. Pllia trallg. 1ft than ella dot song ng{tc
lint 11. vft nih tren ella than dOl sf/ng ng{tc
thu 12. bi! cong Idn dt;t ddy, va nt(lC nOl dq.
day-hicll (V!tY):
. Phia tn/dc, Iii. mq.c Itoi v#kel trang, va d
lop truoc nua 1ft li1cinh ng{/c-b{wg ben pluli.
Lach (Ty)
(Lien)
Litch ic'! IllQt hlnh e6 thay
dOl ttl.y thea ca nhan. nhltng n6i chung la
hinh tU vui bon va hai eve. Laeh
d trong 0 dttdi haiz.nh treii: neu doi
chieu len thil.l1h bVng tntocbcn d vitTIg hg.
irai. thl d ngang muc dot song ngljC thu
11. va len thil.l1h ngl,iC ben thl {J ngang mue
cfl[' XI/Ulig SUdn tflu 9, 10, va 11, va trong dieu
blnh thltdng thl kh6ng sd nAn thiy qua
thanh by.ng. Laeh n&m eheeh d phia tren
cllng sy.n- sudn trai , voj try.e dQC eli dQe thea
xudng sl1('in lhli: 10 (hlnh 171-l73).
eve tNat ella I,kh _
R6n lach (,60
BiJ "09 cu.-jtl
ella IAch
Tren ngvdl song (in vivo) lach III cO
quan dtrt;lc cap milll rat nhieu, va ve hlnh
ngoili c6 phan bit m(il ngoai lien
quan v(j:i cd hoan.h, mt;it trong d gfin trung
tam co ron lach. ehia nay thanh ba
tiep X(IC vai nhung Ian
tiep xu(' voi t.h4n trai co lorn ho(l.c (i'n thQ.1I
lrai a phia sau-trang, tiep xue vui d(l
day a phia truoe-trong, tiep xuc voi goc
{rai kCllra.Tlg d dudi-trong). Lach co hai bd va
hai Cl,ie. 0 xac chet thl lach kh6ng con mau,
va do do nhung Ifill cae vet
10m tfll. nhu da trinh bay d trcn.
- Mt;it hoanh m{il ngoai C/acies
diaphrctgmatica); nhiln vn loi, ap sat vno
m<:Lt dlroi cd hoanh. Thong qua cd hoanh.
nay eua I{teh lien quan vdi tui cung
mang trai va day ph6t tr6.i. M(tt hoanh
dut;lc phu toan h(i bdi phuc In(lC tq..ng (thanh
mD-c lach), do d6 lach la m9t cd quan trong
phuc Doi khi Ihuy gall ira; qua phat
thi c\,tc trai eun gan keo da) toi t$n
vung nay, va lQt vao giua cd hoanh va leich.
- Mij.t vt mi,it dg. day, hof.le mij.t
In.tcJctrollg (facies gastrica) lit 10m.
ve phia sau cua nay c6 ro;t lach: ron lileh
phon chia truae-tl'ong thanh hal ph.n;
phl1n tl'UOC ron lien quan voi d(l day, con
phan sau ron t iep giap voi thgn trdi. Ro;/
- Cqc sau cU. lach
Hinh 173. Lach - nhin "hung
217
ldeh e6 1 he lien quan g&n v6i duoi tuy', khi
du6i tu.Y. clai, nllm a giita hai la eua mf!c not
lny-hich (tuy-ty) va tai sat r6n lach.
- M(it th(m (facies renalis) hu'dng
phfa trong va hcji ra sau, tu'ong doi be
m,)t V<'l lien quan vdi m*t tru'de va bd
ngo11i eua lhfjn Irar, vi)' voi tuye'n thlAing
th(in trdi.
. Al(it lui! tning (facies colica) hO{1c con
gQl 1:\ ddy ldeh ia tiep xuc v6i g6c kilt
tr/mg !rni. v,'l day chling hoanh-krlt trang
tr(ii con du(,ic gO! la chan de' hich
(8uslentacullwllicnis).
- Bli !nMC-lrt'n hrJl)C b(l rang cu'a ho<}.c bi!
sdc eua Jaeh (margo crenatus siue acutus)
ngan cach nujl Iwdnh veri m(it v,i (m*t
d;.l day).
- Bd sall-dlLdI ho$.c bi! tli (margo inferior
.'iil-'e margo obtusus) 1;\ gi6i hQ-n gii1a mql
l/()(inh vi\ mift th(in.
- Bi! [rong (margo medialis) ngan cach
giua m(it vi va m(it thn.
Crjc lTl(dC (ho$.c C{tc tTltdc-dltdi) deli
('hH?-U len thi'tnh ng1,1C d vao khoang gian
81((1n thlj' 10: c\ie nay n&m trt?n day chling
hodnh-}O('f trang.
. Crjc sau ho$.c sau-tren n&m ghn cQt
,:,ong 6 ngang muc dot song ngl/c thu: 10, do
dC!. can ltu'QC gQl la cl/c c(it song.
L,'tch dUQc baa b9C bal m9t baa (va) xd
khil d<li chilc. Dieu nay rat quan trQng, vi
trong nhltng trudng hQp chan thuong m?nh
d vung cltroj thanh ngvc ben tn'll, ho$.c vung
h[.1 t:1u<jn trili thi nhu m6 lftch c6 thf bj tBn
thLwng. nhlfng u() (bao) xd cua lach lQ-i
kh6ng 1';lch va (trudng hQp nay gQi la vo
Lrich dltdi-va). Trong nhitng trudng hQp
kh;5.c, khcJi mau du6i - vo c6 thf hinh
th,\nh, va ph at tri&n, rai lam va vo xo, d..n
tdl Ch,-1Y mau trong 6 phuc m?c ngoai vo
1;'leh (gqi 1:\ chdy mciu hai thi). Do do, cfrn
ph:l] tlwo roi che nhung nhan bi
chan th t/(Jng b vung duoi long ngVc trai
ho,1.c vung h? sudn t,-ui, neu thay huyet ap
ct(}ng rnQ-ch bi giarn dQt ngQt, nhanh,
n?ll nban khat nUdc, ra rna h6i l.;mh, tuc la
218
c6 nhi1ng dau soc chay mau, thi phai
can ngay bAng ph.ftu thuf).t.
Phia ngoai VQ xd, lach con dUQc bao bQc
cac m(it bai phuc mqc iQng (thanh
m{lc lflch), phuc rn{lc nay lQ.t lQ-i a vung r6n
leich, bQc nhung ml}.ch mau cua lach, eua dl').
day va du6i tuy, t?O nen nhung mr;rc nor
tuy-lcich (tuy-t5'), VI! dr;r day-Iach (vi-ty).
Citc ml;lch mau va day than kinh cua tach
- D(jng mqch {(ich la mQt trong nhitng
nhanh 16n cua d(jng mf!ch than tf!ng, tu
nguyen uy, d9ng mQ-ch nay di dQc bi! {ren
cua than {uy rai nam cung voi du6i tuy 0
giUa hai III eua m(!c n6i tuy.-lach (tuy-ty) df
tai r6'n leich. d gan ron lach, d9ng m?ch
lach ph an thanh hai nhanh cung, m6i
nhanh nay lai chia thanh G-8 nhanh nha
hon, d& di vao nhu rna Hich. Tren du'dng
di, d9ng m<;lch Hich con tach ra nhitng
nhanh ben sau day: cac nhcinh tuy, d(jng
mq..ch vi-m(,lc not trai, va nhung nhanh
ng&n cho phinh vj ion d(! day (vorn d? dl'ty,
ho$.c day vD.
- Tlnh mq..ch lach thudng co dUdng kinh
16n hon di)ng rni}ch cung ten, tInh m9-ch di
kern va n&m b phia sau dQng m?ch. TInh
rnl.lch lach nh$.n rinh mqch mQc ireo trang
dltrJi db thanh mQt than chung, rai hOi
nh:}p vOl finh nu;tch mq..c treo trang ldin,
t?O thanh finh mqch cita.
- Cae mf!ch bc;tch huyet db vao cae hqch sau
tuy va cae hc;tch quanh d(jng m(lch tluln tqng.
- Cae day thdn kinh den lach tU dam
rot dlldng.
Tang dLlCli m<;lc treo
ket trang ngang
Tfrng nay cua 6 bVng n<lm a phfa dudi
mgc treo ket trang ngang, a tIlng nay co
h6ng trang va hdi lrang (g9i chung Ia tii/u
trang, hoQ.c rU9t non) nArn a vung giua, bao
xung quanh bai khllng ket trang g6rn co Lin
luQt cac dOliln 13. manh trang c6 thila
bam vao, krlt trcmg len, kilt trang ngang, ket
trang xuong va kilt trang sigma, ket tril.ng
sigma 1a uOSln cUDi cung eua ket trang va
lien tiep voi trl!e trang nAm d trong ch(iu
eilC tSing nam a tang dudi InflC treo kitt
trang ngang ull'Qe ehe phu d phia truoc bdi
Inflc ncri lrIn (omentum majus). M'iic nDi lOn
b,,1m d phia trEm vaa dQc hi! cong ldn dq day,
roi til d6 di xuang phia tnioc kIJt trang
ngang, vu'Qt qua ket trang nay, che phu d
phia trudc CilC quai ti{/u trang va khung kilt
trang. Trong dng duoi m?c treo kct tJ;'ang
ngang, mQ.e n6i lOn Ia m9t tam philc ml}C
hinh b6n e?nh, voi be mQ.t kh6ng nhan eteu,
c6 diC ml,H:h mlw vii cac khoi rna n:lm d ben
trong; m?e nDi Ibn eau t?O bai b6n la phile
nll,IC, hai la trudc va hai la sau, cae 18. tUdng
ung nay lien tiep voi nhau a gi6i hQ.n dudi
eua m?c noi nay, nhu'ng mQ.c n6i ldn cung
c6 nhieu bien th@ kh{lC nhau tuy theo tUng
ca th@,
Cae mau va day thiin kinh eua
noi IOn:
Cac di)ng In(fch cua n6i Idn rat
phong phil, va tach ra tU m9t cung u9ng
m?eh hinh thanh bai cac d(Jng nu;zeh vf-mflc
not ph:h Vlt trlii n6i tiep voi nhau, cae
nhanh til (16 tliCh ra di vaa giua hai Hi.
tru6e; con hai la sau t.hl nh$.n cac dOng
lI1Q.ch tilch ra til nh:inh ella dJ;mg mqch hich
va hi che d(mg mfleh ta-tuy dudi (trAi),
Cele tInh mqch ]a dong h:l.nh cua dOng
mQ.ch tltdng ling, diC tinh m?eh d hai Ia
truoe clla m?c nOl 16n thi dS ve tInh mqch
u/-mflc nor trai ha:)c ve tInh mqch hich,
nhung tlnh m9.ch a trang hai Iii sau
thi thudng d6 ve tInh mach mflc treo
trang tren,
Cae mqch bqch huyet rat phang phil,
B?eh huyet til hai 18 truoe th1 d6 ve cae
n:lm dge thea d9ng mflch vj-mflc n(;'i
phdi roi tU do tiep tl,!C du<;le doin toi cae hflCh
18 K{;t trang trl16c cay 99i la d<;li trang. Nhl1ng hifln nay thea
danh phap giai phIIU hoc bang \ie'ng Lalin thi colon CI1<;lc d[ch
la k{it trang, con trang gia dtmh cho III Lalin
mtestmum crassum_ Ket trang baa gam cac phan CO'i\n:
manh trang, kef trang len, ke"t trang ngang, Uit trang xuong,
va ke"t trang sigma: con d{li trang ho{lc rut gi8 bao g6m Ia-t
ca cac doan /(fit trang ke tren cng them true trang .
sau-mon V? va cuo'ng gan, nhu trong
phoiu thu$.t d.t ung thu d? day eung din
phiii dot ca m:;tc n6i lOn, huyet til hai
la sau n6i IOn thi d6 ve cac h?ch ella
chuSi tuy-lcich
Cae day thiln kinh chi phoi m:;LC n6i IOn
cung rat phong phil va h9P thanh cac dam
rai, Cae sqi th<'in kinh den m:;tc n6i 16n til
dam rot gan va dam ro'i lach,
H6ng trang va hoi trang
(H6ng-hoi trang)
(Jejunum et ileum)
Hang trang va ho'i lrang la hai khue di
d9ng ella rui)t non, khac voi lei trang 113.
khuc co dinh
19
_
Hifng-ho'i trang di til goc tci-hSng trang
tai goc ho'i-manh trang (van hoi-manh
trhng), Goe ta-h6ng trang nkim a m:)t trai
clla C9t song, ngang ilia gian d6t song thilt
lung 1 va 2; con goc hoi-manh trang th1
n.m d trong ho' ch(iu phd-i, phfa tru6e khdp
cung-ch(iu phai, d giua khoang hai b6 cd
lhilt lung-eh(iu, H6ng-h6i trang dai khoang
6,5 m va dUdng kfnh ben trong thi giam
dan, kG tU hong trang (2,5 em - 3 em) to-j
hc5i trang (2 em).
Ve hinh th@ ngoai thi hong-hoi trang
hinh trl,!, dUQc mg.c treo tiiu [rang treo (noi)
vaa thanh bl.;lng sau. Til di@m dau tOl di@m
euoi, h6ng hoi trang sAp xep thanh cac quai
rUQt2_ Cae quai h6ng trang n:lm thea ehieu
ngang, quai nay d tren quai kia, va deu
nam d phan ben trai, tren va giua ella tang
dudi mflC trev ket trang ngang. Khung quai
hoi trang th1 sAp xep thea chieu d9C, quai
19 Ta trang, hong Irang va hoi trang la ba doan cua ruot non,
voi nhll'ng tinh cha-t chung ve hinh thai, cau truc, va chuc
nang khac voi c'i\i trang (ho{lc ru6t gia), tuy nhien tCrng dO'iln
cling co nhiing Cl{lc diem rleng, TlI "rut non" it nhi,elu c6 y
nghra la lieu trang, nhl1ng thl1ang III "tieu trang" hay dl1qc SLr
d\lng de chi hai khuc hong-hoi trang (vi d\l m'ilc Ireo lieu trang
la mi;l.c Ireo hong-heli !rang), con tCr ru(!t non dung de chi toan
be ca ta-, hong- va h6i-trang,
20 Moi quai rUQt Cleu co hinh chCr U voi hai nam song
song noi veli nhau boi m(!t doan ngAn 0 giCra.
219
nay d ben qmh quai kia, ngo<;ti trit rieng
mQt do<;tn cu6i cling clla hoi trang, dai
khoang vai centimet thl nftm ngang, th.lng
goc vdi manh trang va de) manh trang.
Ranh giai giua hang trang va hoi trang
khang ro tuy nhien, ngttdi ta uac h1Qng
103. ba phan nam phia tren cua tie'u trang
thui)c ve hong trang con hai phan nam duai
la thui)c ve h6'i trang
21
Cung co mQt vui yeu
to cho phep phan h8ng trang vai h8i
trang nhv sau: h6ng trang co so' luQng cac
nitp ngang nhieu hdn va khi sd nn thi thay
chc hdn, nhung khang co nhung mdng
Peyer; nguQc l<;ti, d ho'i trang nhung mang
Peyer rat nhieu; hong trang dl1Qc cung cap
mau phong phil hdn so voi hoi trang; ldp ao
cd cua heing trang day va chc hdn so vdi
ldp ao cd clla hoi trang.
Lif!n quan eua hang-hoi trang nhu
sau: ve phia truac lien quan voi mg,c not
idn, m<:).c nay ngfm cach htmg-h8i trang voi
thanh bVng truac; ve phia sau, hong-hoi
trang lien quan vai thanh bVng sau va
nhung thanh phan sauphilc mf!.c (ta trang,
th(in, nifu quan, nhU:ng dQng ml.lch va tinh
m'.lch Ion va cac than b<.'lch huyet ldn); ve
phia trcn, hong h6i trang lien quan vai mg,c
treo kitt trang ngang va kelt trang ngang,
trong khoang m(Jc treo tii/uk{/t trang phi'li
(con gQi la khoang ket trang phai) thi lien
quan vdi khuc ta trang thrl ba (khuc
ngang), dilu tuy', cl,1c duoi clla thn phdi,
cac mg,ch kift trang phiii va nifu qudn phdi;
trong khoang m(Jc treo tie"'u-k{/t trang trai
thl lien quan voi khuc ta trang ten (khuc
thu tl1), g6c ta-h6ng trang, goc k{/t trang
trai, cac mQ,ch mQ,c treo trang dudi, va
qudn trai; ve phia duoi, cac quai tifu trang
di xuong tdi cac ho' ch(iu va ca ch(iu be,
d day, cac khilc biu trang tiep xuc voi bang
quang, tn!c trang, va d nu giai thi tiep xuc
ca vdi til: cung; ve phfa hai ben, heing.hbi
trang quan vai k{/t trang len va kef
trang xu6ng.
21 Theo cac tac gia Pho3p thi hOi trang chi 103 dO<;ln cuoi coa tflu
trang, dai khoang 60-80 cm, lruoc khi do vilo manh trilng. Phan
con lai tinh ngl1t:1c len phia tren toi goc ta-hbng trang la thuQc vt;
hoi trang. Voi tong chieu dai cua tillu trang la 6.5 m. neu hOI
trang dai tU' 60-80cm. thi hong trang se dai til 5.75,9 m.
220
Tui thiia Meckel la mQt di tich clla
ang r6n-rui)t ton t<.'li d khoang 2% so ngl1oi.
Tui thila Meckel n.m cach goc hr5i-manh
trang khoang 80 cm ve phfa tren. Hinh thi
clla tui gi6ng m9t ng6n cua bao tay (gang
tay); chieu dai tit 5-6 cm, nAm tl,1 do trong 6'
phuc mqc. Trong mQt so trudng hqp hiem
hdn, tuy khang co tui thita Meckel, nhl1ng
co mQt dai m6 xd di tit rUQt toi ml)t sau clla
r{/n.
treo ti!u trang
(Mesenterium sive mesostenium)
Mqc treo tilu trang la ne'p phuc mJ;lc
treo cac quai hr5ng-ho'i trang vao thanh
bvng sau. treo trang cung Ia cau
truc d cho cac mJ;lch rna u va day than kinh
dt;la vao d6 rna lien voi hanghoi trang.
MQ,c treo tie'u trang co mQt rJ (biJ"
ngn chi khoang 15 cm; va mQt bit rUQt rat
dai, bAng vai chieu dai clla hr5ng-ho'i trang.
Chieu rQng Clla ml.lc treo tiiu trang (iUc la
kich thuoc tu re Wi bCi rui)t) thay deli tit 12
toi 15 cm, ph.ln rQng nha't 1a d dOJ;ln giua;
con (j hai dau, Wc 1a d gan goc ta-hang
trang va goc hr5imanh trang, thi nit
Ml.lc treo bu trang huang chech tit tnii
sang phai, tu tren xuong duai, tit ngang
muc clla m{lt trai dot song that lung thu 1
tai khdp cung-ch(lU phai, va phan chia tang
duai mSlc treo ket trang ngang thanh hai
khodng kef trang phdi va trcii; m<:).c treo tiiu
trang co hai m$.t 1a milt trudc-phai va milt
sau-trai va hai bCi 103. biJ rJ ho$.c bit thanh
(bvng) va bd rut.
Ri mac treo tiiu trang (radix
mesenterii) tirc la bCi thanh c6 hlnh mQt chu 8
hoa, vai mQt aOSln tren chech xuong dudi va
sang phi'li, di tit g6c ta-h6ng trang toi bd dUdi
ella khuc ta trang thl1 ba (khue ngang), (j
dOl.ln nay ml.lc treo tiiu trang bt cheo
phfa truoe d(jng mg,ch chu b(lng va tlnh mqch
chu dUdi; dOJ;ln giua Chl.lY th.lng dung tit tren
xuang duai d phia truoe d(jng m(Jch mg,c treo
trang tren, Wi t$.n rua gian dot song thilt
lung 4 va 5; dOJ;ln dUdi ll.li ehe'ch xuang dttoi
va sang phai, CJ m$.t trl10c cd that lung, di toi
manh trang, sau khi da: bt cheo phia truac
quan phai va cae d(jng mr;tch, tlnh mr;tch
ch(iu goc (ho$.c ch$.u chung).
Cae nep
ngang (van
Kerknog)
Hinh 174. Cau true eua hong trang
(eae nep ngang)
Trung rc CWI ml.lC treo tiall trong co
tll.jug II/(lch 111(1(.' lreo trung '''en n&m b phan
Irt'n "it Illiallh ho'i-manh-kel lrimg cua no
n,\m (j phnn dVdi.
Hinh trong eua tii"u tdmg: Be
m(lt ben lrong CllS rUQt non co nhung Call
tnic sau van ngang ho:)c Van
U.l nhung nep nlem hlnh bi.l.n
nAm ng-ang thea chieu vong eua
tif!i, frang (tuc lil gOt vbi tn:tc cua
khuc rUQt do): van co nhiell a hOIl!! frang va
it hUn d hoi fritng, nhling a h6i frartg e6
d{J m mil bach huyel gQi til mallg Peyer,
\'ai u'o l'ua de 1'011 ngang la tang din tich
hilp thl.1 ella lieu trang (hinh 174, 177. 17S).
true cua tn'tng: gom co bon
lop "au dft,\", tU nang vao sau:
- Lap thallI! m{ll': chinh lil plwc m(lc
!(lIIy hao b9C trang. thanh nay lien
ue'p viii hat Iii clw nl{Jc ireo ti{/ll lrimg di tit
fll! rllot tdi bd re cua rnDc trco nay d thiinh
,.;au.
- LiJp cd. gom co lllQt Idp ben ngoai cau
U.lO hdi Cl:l.C cd dQc vii Ibp ben trong bdi
SQi cd vong. giOa hal lOp cd nay co
nhung clam 1'01 Odin killh IIIr;e v(i.t gqi 1ft
dam r6, Auerbach.
- Ldp dl.!di ntem mg.c: la rno lien ket
lhua. tl'ong Wp nily co nhf:tng dam roi th;.ln
kinh gQi la d(im rai: Meissner:
- Ldp nicm In{JC: bao gam ma lc,1p
phu) d be va lop Bitht ma
phu cua nicm ml;lc Lrang la m6 Lrl,l
don. bao gom nhilng tc bao rugt v:\ te' bao
hlnh diii (te bflO tiet nhay) va nhung tUYlfn
1'1IQt (glandulae illtestilloles) con gQi la
luyen LieberkUlw (hinh 1 i5. 176, ISO).
Lop chua nhieu t6 bao lympho,
niim rai dlc (gQi la nang lympho ddn
dt)c) thanh di.c ciiu truc nang sl!
(nang Iympho trung), d(lc III nhung
mdng Peyer if phan hoi trang, bao gom
nhung dam nhieu nang Iympho t(tp trung
vdi nhau. Lop dttqc ngan cach vdi lOp
dlfoi Illem bdi mQt ldp cd niem
(muscularris mucosae)
Cdc lOng rUQt (nhung mao rUQt) (villi
illlestinales) la nhung call true gan hinh t1'l,l
eua niem rUQl non, voj chieu cao la 0,5-
1.5 III Ill, hinh gi6ng nhung ngon eua g:\ng
tay, co vai tro ehu eh6t trong ehue nAng
chinh eua trang 13 hap thu cae chat
dinh duong. Long rU9l (nhung mao rUQt)
Iii eau true Clla trang. phan
tri)l1 cua lei trcing va phan clioi ella hoi
trang kh6ng c6 long rUQt. Long rUQt Iii cau
true eua lop niem ml)c trang. bao gom
mQt trl.J.c lien het d giua. chua ma lien ke't
va cac !lUlU, tn:l.c lien ket nay In do
Idp clla niem nho vao trong long
ruQt. try.c liell ket phu bdi bicil mo
nicm m!).c trang. mo nay cling lit
rna trv don, voi ciie te' bao lIl{l.In khia
bao g6m chu yeu 13 nhung fe' boo ru{jt, hurm
c6 te bao hlnh dai (te' bao tiet nhay), hau
nhtt khong: eo, vii die te bao IlQi tiet cung
hiem thav (hinh 179).
.tY16 Cl'ia long rUQt, Iii khoi 1Il0 "16i"
vao long lrang tu ltip clla niem
m;.lc: day Iii mo lien ket vong (m6 IVdi), co
chua mot so' nhieu hoae it soi tao keo manh
nho. va' S<;li chun. te bao eua
try.c lien kift giau dic tii bao da hinh (da
lei nhung te bao nguon g6c cho.
tuc I.a nhOng nguyen baa sqi va mo bilO (rna
bao thttdng thuQc typ thue eung
221
nhung ye'u to te bao lai tUc la nhung
te hila den tu mau. te baa
lai baa gam nhung cau trung
flllh va 11a acid (thuQc nguon goc mo
nguon gac til mau), cac te baa Iympha va
Wong baa V .. v ... M6i l6ng rUQt d tr\lc trung
tiun co mQt mao Inf).ch dlfdng tni'p, vai mQt
"duu tjt" con mQt thl rna vao trong
l11;:J.ng hidi d.c lllQch huyet Clla [{jp
;\1(lch mau n:1rn trong cac long l'uQt La
ml)t l{Ali mao 1Il(l ch d(jnganh nU;lch. Ph:in
!
o
o
Lap niem
<>-Hl'- Nang Iympho dan
Nep ngang
(van Kerkring)
IllID\jL Lap dLlo; niem
LOp co vang
LOp co dc;x:
LOp Ihanh mac
(phuc
Hinh 175, Cau Irue eua Irang
222
(hinh anh ICIng lap ao)
r
/-
.. r ' f
Hinh 177, Cau Irue eua hoi Irang
di}ng tach 1'a tit nhung nhanh dQng
cua [{jp roi di vao nhung mao tu
day Wi dlnh cua nhung mao, d day di}ng
m:;lch cong (tf,lO thanh mQt eung) va trd
thanh l11ai mao nlf,leh phong phll nAm d
dtiai mung dciy ella m6 If,lp, roi do' vao
cae tie'u rinh mf)..ch, dic ti&u t1nh nay
se d6 vao dam r ot rinh ntf)..ch a lap
d110] rn6 l1iem mlilc.
... -l.ong ruQI
(nhung mao ruOt)
ILlo; mach bach huyet sau
Lap mO lien kel dLlo; niem mac
'r-::::-- huyet
Hinh 176, Cau Irue eua Irang -
Thiel do dling dge
Cae nang Iympho (mimg Peyer)
, ,
,
,
Hinh 178, Cae mang Peyer
,
Mach duOng trap trung tam
Nang Iympho
ruOt (nhung mao ruOt)
Luo; mach mau va mach bach
huy6t trong lOp duO; niem mac
Hinh 179. Cau true ella 16ng ru<it (nhung mao ru<it)
ra, nong lien ket cua long
l'u()t, con co nhftng sqi than kinh, xuut phat
tu dam rot Meissner, khi tdi clla long
1'1l9t thi cI\C sQi th::in kinh nay Sf! het a
lrong- thanh cua ca cac mall va mQ,ch
(/taing trap, hOi)c d nhung thanh phan c6
khn n;\ng co nit, nhung thanh phan co rut
n:'\y bao gam nhung sQi cd treJn di tU lcip cd
IIIi'm tal. hODC In nhung te bao hi nh thoi.
I,hl nhung te bho nay eo thi se lam eho long
l'uqt thu ngttn I:).i. va do d6 thuc diiy cac
chAt di chuyen trong die mao mt,lch mau va
II/flU lIIt;t.ch dlliJng trIHlp.: khi cac te bao nay
{!lan 1'a I;\m cho ltmg rUQt dai ra. va tu d6
bill t(ll1g din tfch hap thu. Bhng cach nay,
[(mg rui}t kh6ng nhung chi 13. Cd quan hap
thu rna con 13 be;, co tac d\1ng "chuybn
diiy" chat. dam bao sl.! v(tn cae chilt
hap thu a trong cac mau va mf),ch
duang trap.
Cae m;;tc h ma u va d ay thrt n ki nh ella
ti &u trang
1) .De;,ng cua hong hoi trang va
cua trco tieu trang 1:\ d{}ng nUJ-ch m(lc
treo t rang tn1rt; dqng mt.tch nay cap mau cho
toan bQ h6ng.luj'i trang. manh trang, ru(jt
hel triing len, va hai ph"n ba ben
ph:ii c-ua kel trang ngang, den die'm
Bohm.Canrwn. De;,ng mf.tc treo trang
223
Lap dum thanh
LOp thanh
(ph"c mac: lar,,1
LOp diJOJ niem mac
Lap niem mac
LOp dum niem mac
r Lilp ca
Lap Ihanh mac
Hinh 180. Sd do cae l<'1p ao eua Ihimh Irang (thiet do)
Mac IIeo Mu Irang - ___ ==-" "-Cf.-,I-:::J'-f" til""" ..
Ngach h6i-manh Irang durn-' ......
Khuc cu6i h6i Irang _---',,""'=-"
Manh trang ql) - -,
treo rut Ih('" 1----------,
(Irung Irang)
,----'>.,c-----Kel Irang ngang
Mac Ireo kel Irang ngang
m<;lc Ireo lieu trang
qulm Irai
Kel tiling xu6ng
Kel Irang sigma
IIVC trang
Hinh 181 . Tang dtl<'1i treo kettrang ngang eua 6 phue
(kilt trang ngang va kilt trang sigma duq, keo len phia tren)
Hinh 182. Hinh anh X quang cua d ~ day, ta tralng, va t i ~ u trang
(Ho so cua B$nh vi$n Quan di Trunlllong)
225
tren co nguyen uy tach ra tu mi;lt trudc cua
dong mfLch chu bng, cach nguyen uy cua
d{5ng m(lch thdn tfLng khoang 2 cm ve phia
dUdi; sau khi di dOQ-n dftu tien a sau ty.y
d6ng mQ.ch di ra phia truoc cua khuc ta
trang thli ba (khuc ngang), va chui vao
trong ri cua mfLc treo tiii'u trang, trong r@
nay, dQng m?-ch m?-c treo trang trEm c6
nhung lien quan sau day: ve ben phai vdi
tlnh mqch mfLc treo trang tren, ve phia sau
voi tlnh m?-ch cua quai hong trang thu
nhat. ve phia truoc, voi dQng m(lch ke't
lrang giiia d giua hai l8. cua mac treo
kef trang ngang , va ve phia trai vdi quai
hong lrang thu nhat.
fJrng m(lch mfLc treo trang tren tach ra
nhung nhanh ben cho vitng sau-tuy' va ke't
lrang phdi, sau d6 thi tach ra 14-15 nhanh
cho hong trang va h6i trang (g9i 1:\ cac dong
mfIch hong trang va dOng m(lch ho'i trang) ,
cac nhanh nay noi tiep voi nhau thanh
nhung cung d<Jng m(lch voi nhie'u cap khac
nhau, va cuoi cling thi tach ra nhung
nhcinh thdng (vasa recta) di toi thanh cua
tie''u trang.
CUO} cung cua d(mg m(lch m(lc freo
trang tren, d phia trai, va nhanh hoi-luang
manh-trung trang (cung cua dQng mQ-ch
nay), d ben phai, noi tiep voi nhau nm
mQt cung dQng mQ.ch rat rQng, n<'im trong
cU\lg di)ng nay la mQt vung mf,lc treo
hhu nhu khong c6 mQ.ch mau g9i la "vung
va mqeh Treves".
2) Cac tlnh mfLch hinh thanh mQ.ng ludi
duoi niem m:;LC, til day xuat phat nhung nnh
mQ.ch hong trang va h6i trang, la cac nhanh
dt; vao tlnh mfLch mqe treo trang tren.
3) Cac m(leh bfLch huyet cua ti@u trang
v,l mQ.c treo ti@u trang bft ngu6n chu yeu
tu C(lC mao mqeh duang chap trung tdm cua
cae long rut (nhung mao rU9t), tu: day b:;tch
huyet dO' vao ludi mfLch bqeh huye't d lOp
dUdi niem m<.'J.c, va sau d6 van cac mf,lch
bQ.ch huyet di kem cac Hnh m:;tch; dUdng
thu h6i b<;l.ch huyet nay c6 ch(ing h(lch thli
nhit la cac hfICh bfLch huyet d mfIc treo tie'u
trang, khoang 200 hQ.ch, tu day bf,lch huyet
ho$,c dUQc dO' tn;ic tiep ho$,c th6ng qua cac
hQ-ch b?-ch huyet a quanh drng m(lch than
226
t(lng, than rui}t, va than nay cung voi
hai than thelt lung t<;l.O nen b@ dUdng trap
(b Pecquet).
4) Cac day than kinh thue vat den ti@u
trang tu dam rol. dUdng va dam rOL m(lc
treo trang tren. (hinh 182).
DOjIi trang (RuQt gia)
(Intestinum crassum)
Kit trang lien tiep voi tie"'u trang d phia
tren va keo dai tii g6c ho'i-manh trang toi
tn-!c trang, cho ket trang sigma tiep noi voi
tqlC trang nhm d ngang muc dot so'ng cung
thil 3 (ke't trang va tnjc trang gqi chung la
dqi trang hoi;ic rut gia, xem chu thich 18).
Dgi trang dai tii 1,60 toi 1,85 m, voi
dUdng kinh khoang 7-8 cm d dOl,ln d.u,
giam dfin cho tdi dOQ-n cuoi chi' con khdang
3- 3,5 cm.
Nhung yeu to giai phftu dtnh khu va Slj
s:lP d(l.t cua phue mqe lam cho co m9t s6'
khuc cua ket trang di d9ng du'ljc (ket trang
di di}ng), trong khi m9t so' khuc khac l<;1.i trd
nen co dlnh (kilt trang co' djnh) bdi qua
trinh dinh cac hi phti..c ml,lc vdi nhau; dieu
nay dftn tdi st;l phan ket trang thanh
nhi1:ng doq.n khac nhau sau day: manh-
trung trang (manh trang va ru(it thua), kilt
trang len, kilt trang ngang, kit trang xuo'ng,
ket trang sigma (con gqi la ket trang ch$,u
h6ng) tie'p thea ke't trang sigma 1a trife
trang; trljc trang md ra ngoai bai 10 hu
mon (hinh 184, 185).
Kf!t trang c6 nhung d(l.c di@m sau day ve
hinh th@ ngoai, nhi1:ng d(l.c ditim nay cho
phep phan d:;ti trang voi ti@u trang
(hinh 183).
- Tren be m-$.t dQ.i trang c6 nhung ddi cd
dQc (taeniae coli), n6i chung c6 ba dib Cd d9C
theo chieu d9C cua cac khuc ke'! trang,
ba dai cd nay dUQc coi nhu' b5.t dau til m9t
di@m chung la cho bam cua rUGt thua vao
manh trang (g9i la day ru(it thua). M9t
trong ba dai cd d9c nay g9i la ddi tl/ do
(taenia libera), kh6ng c6 thanh ph.n giai
philu nao bam mQt dai tuong ling voi
eho btWl cua nco ket trang 0 ph6i t hai.
nen dUQc g9i 1:) diii mr;tc treo kef trang
(t(lf'lIia mesocoiica): con diii thu ba thi 0
het lrcwg ngallg co mr;tc no/: ldn bam
vilO nen dltQC g9i la ddi nU;lC not (taenia
0111('111 a li ").
C;te bl.!au. het trang (haustra coli) la
nhClng din loi len eua thanh ket trang. cae
11ltdU ngan cach voi nhau hoi nhvng ninh
n;1m ngang. wong ling voi nhling nep loi
vila tl'ong long ket trang gQi la nep him
l1!-!uyt ke't lI"ang (plicae semilunares coli) .
Tuy nhicn dlC nep him k(ft trang
. . .
kh;ic \'oi nep han tieu trang VI 0 t ieu
t l'img. ene nep nay chi cau hoi Ibp niem
m;.I<': . con nep a keL trang thi cau hoi
to:\n hi) be day Lhanh rui)t.
H6i Irang
Manh Irang (ruQI lit)
r6n ngoai
(n6p OM IhllOllg vi dlllJi)
Dili co doc -f-....
lap nillrn ---.,.J
mac
L--' __ Cae ngang
ella trang
Hinh 183. Cau true eua trang
(ru(>t gia)
Berm ma ella m<;le n6i lern
..... - M<;Ie n6i lern
",1';-,;..- Ket trang ngang
Goe ketlrang Iraj (g6c laeh)
Hong !rang
Ket trang sigma
Berm rna cU3
Nep r6n trong
thUn9 8M r6n)
r6n gilta bung
di tich 6ng nillu nang)
Hinh 184. Tang dt/cii treo ket trang ngang eua 6 phue
n6i Ian da duqe lat len phia tren)
227
Thuy duOi (thcl; S,pia,el
. Thl!c quan
Lach (ty)
long m<!ch
TInh mach mac treo
lng mach m<!c treo
lng mach tn,rc trang
G6c ket trang sigma
m<!ch cua
'--li'="o-TInh mach chu dlJcri
Tuyen thlJong than phai
Khe Winslow
6ng chu /6ng.Choledoc)
Bao ma Ruanh man
Than phal .
6ng tuy chinh (6ng Wirsung)
M'lnh Irang (rut IiI)
Rut thua (trung trang)
Hinh 185. Gae tang trong 6 bung hong (nhin tiI phia saul
. Cac bilm md (appendices epiploicae):
1ft d;;ie thu ba ve hinh ngoai eua
he! trang rna d tiifu trang kh6ng eo. Bitm md
la nhung cau truc hinh tum mau vang. voi
l11t)t lop phuc bao bQc d ben ngoai. ben
trong chua d\,1ng mt khoi rna, cac biJm ma
deu bam vao he't trang dQc theo nhung ddi
cd dvc.
Nhttng lop ao sau day cfing co nhung
dQ,c di&m ricng cho phcp phan giua ket
trang va trang:
228
BIJOU ket trang
Manh trang
(rullit)
Nep btm
nguyet ktH trang
Van hoi manh trang
""'- HI6ii trang
Irang)
:k-' Mac t",o rubt thua
Ru\ thua
(trung trang)
Hinh 186. Manh trang (rUl?t tit)
,
I
!
,
\
) -fJ(v
I
,
Hinh 187. Cae hinh ve vi Iri eua manh Irang (ru(>1 IiI)
a. Manh trang nAm ogang dll61gan,.ruot Ihcra hE!!n quan tl1!e vOi lUI b Manh Irang dung dU'Ol gan; c. Manh trang I(ln nguCJC nam
ngang dlJO'i gan; d. Manh trang nam Ov! trilhallung; e Manh trang aVI lri h6chau: f,Manh trang crv! In hOng
. Ldp than" mqc (tunica serosa sive tela
,"eros(,) chfnh la phlie nt(JC t(Lng baa bQc ket
In\ng. tuy d mi;lt so phuc mt,lc kh6ng
baa bqc tonn bi) cae eua ket trdng
12
.
Hieng tr!fC trang thi kh6ng co thanh
boo bQc ma chI c6 1n9t ao lien ket xd, day;
- Lap fIH?m In(LC (tunica mucosa) baa
hai lOp: lop ngoai In ldp cd dQC, nhvng
kh6ng ral eMu be ket tl'fmg rna
ThlfC ra loan b6 Icel Irang a Ihol ky phOi Ihal dilu
nam !rong 11 phuc mac deu chloe Ih8nh bao b9C "
loan bO cae mal Nhllng knl ket thue qua trinh nay thi mQt 56
doan ket 11<1ng (ktf t trang l{Jn, kattrang xu611g, dOiln bim phai
ket Irang ngang) dinh ... ao thanh bung sau ... a Iro thanh eo
dlnh, dO d6 ve mal hinh thU'c, Ihl cae doan nay kh6ng dllQC
eOlIa e6 thanll milc phu 0 mat sau dlnh) NgllQc
nhilng khuc Irang khOng dinh vilO thanh bung sau (m8nh
Irllng Iral ko/ lf8ng ngang ki/ ,r{)ng sigma) thi dtlOC
Ireo vao thanh bung sau bal mac Ireo, do 1!16 III do, va d6ng
Ihal co Ihrlnh mllc baa boc 0 bQ cae Riling tr/Je
l,-on9 chi c6 phuc mac (lilc Iii Ihanh mac) phu 0 mot ba
Iren eua mat 111l0\:. do d6 la mQllang nam ngoal (hoac drJOi)
phuc mac, va lop ngoa. cung Itl mO Mn kal xrJ
tf),p trung thanh ba ddi cd dQC, va lop trong
ra Jdp cd vong;
Lap duai niem tn(1C (tunica
submucosa) Iii rna lien ket tlnta ch ua ch,tng
cac thanh phan mau, bt,tch
huyet, va sQi kinh;
. Litp niem tn(1C (tunica muscularis)
dtiQc phil hoi rnQt rna trl,l don , vdi
nhieu tuyitn Lieberkuhn, hem dlioi lit ma
lien ket, lrong do chua nhi eu rna lympho.
Manh trang va ru{>t thlia1.l
(Caecum et appendix vermiform is)
Manh trong lei khuc dgi trang (ruQl
giil) dau tien, to nh<"it. nAm 0 dlidi 10 h(j'i
trang d6 vao trang,
rl RullhU'a con QQi Itl/rung trang ", I gl6ng nhll mQt can sau
thea danh phap Latin Ihl nghia (len la m$u hinh can sAu
1) Manh trang hinh nhu' m9t tili, ming
tui d phia tren th6ng vai kitt trang len;
rur)t thila bam vaa manh trang (d m.(it
trong) la dim ba deli cd dQC trung va tit
d6 xuat phat ra ba m$.t khac nhau clla
manh trang (mQt dai truac, mQt dai tl,t do
sau-ngaai va m(lt dai dinh sau-trong); ngaai
1'a nguCli ta con m6 ta manh trang c6 mQt
day va mQt than.
Manh trang trang h6' chq,u phai,
tu)' nhi6n trong trU:Clng hQp phat ph6i
thai bat thuClng, manh trang co th n:1m d
vt trf cao hdn (manh trang n:1m ngang duai
gan. luc nay ru(jt thiLa se lien quan voi tui
m{zl. ho$.c manh trang dung dQc duai gan,
luc nay kef trang len chi la mQt ra't
ng:1n): ho$.c manh trang d vi trf tha'p (manh
trang 6 vung thilt lILng, vung h6' chqu hol\ic
trong chqu be) (hinh 187).
Khi manh trang n:1m trong ho ch<).u
phai, thi co co bon kit1u hinh thai
nhu sau:
- pheu sl.!, vai rUQt thila bam
d phia duai va huang xuo'ng phia duai;
- Ki6u uon thanh goc tu, vai ruot thiLa
huang xuong duai va vao trong;
- Kieu uon thanh goc vuong Val rUQt
thua n<1m d sau manh trang;
- uon thanh goc nhQn, vai rUQt
thlta huang len tren va vaa trong (trlLdc
ho(lc sau-hfJ'i trang).
2) Lien quan clla manh trang va
rUQt thua:
- Ve phia truac, manh trang lien quan
trl,tc tie"p vai thanh bl}ng trlLde d vung ho
chl}u phai, d6i khi gifra manh trang va
thanh b-y.ng co nor zan lach vao. Ve
phia sau, manh trang lien quan vai cac
thanh phan n:1m trong ho' chQ-u phdi, baa
gam: phuc m(lc thanh sau, lap mo lien ker
mil dlLdi phuc lap rna lien ket nay lien
ty.c vdi rna lien ke"t n&m sau d du'ai cung dlii
va dUQc gQi la khoang Bogros, chQ-u
(m"l.c phu rn.s1t tru'dc cd thift llLng chq,u), cd
[Iuil ZlLng-chq,u, va cae nhanh clla dam ro/.
thtin kinh th&t llLng (than kinh dui va
dui bi).
230
- Ve phia ngaai, manh trang lien quan
voi chu, ben du'ai nay la cd th&t
IILng-chu va day than kinh dui-bi.
- Ve phia tren, manh trang lien quan
vai mew chQ-u phai va nhfrng cd rQng bl,mg.
OWa manh trang va h6 trong 18. phrln
duai clla ranh thanh-ker trang,
- Ve phia trang manh trang lien quan
voi cac quai h6i trang cu6i cling va dau
du'ai phai cua m{lc n6r Zan; d binh din sau
hdn, manh trang lien quan ve phia trang
vai nhung mc;Ich chgu ngodi.
- Ve phia dudi manh trang lien quan xa
hdn vai cung dui va l6 sau.
3) Hinh th bm trang ella manh trang
va rUQt thua, vi d mitit ngoai manh trang
kh6ng c6 cac bILau, nen manh trang chi la
mQt tui g.n tron; cae ddi Cd dQC thi nhBn va
deu bt d.u tu mQt chung la
ru(it thila bam vaG manh trang. Trang mQt
so' trudng hQp hiem g$.p co thay mQt vai
bILau, ngan cach nhau bai nhfrng ranh vang
tran nAm ngang. Ben trang clla manh trang
co mQt van, g9i la van h6i-manh trang, va
phia duoi van nay d thanh trang ella manh
trang c6 ZO cua rUQt thila md vao manh
tring (hinh 186).
Van h6'i-manh trang (valva ileocaecalis)
can gQi la van Bauhin (am tie"ng Bo-
hanh): e6 hinh th nhu' mQt khe nam
ngang, vai m9t la tren (labium superius:
m8i tren) va mQt hi dlLoi (labium inferius:
moi dILdi), hai la nay gl)p nhau d hai drlu va
tQ.o nen cac mep trlLoc va mep sau clla van.
Tu moi mep lQ.i c6 mQt ne"p gQi la ham mep
van (frenulum valvae ileocaecalis). Yang
quanh 10 h6i-manh trang, ldp cd vang clla
rU9t day len thanh mQt cd thdt trdn
sl,t, gQi la cd thilt Keith (hinh 188).
Ca'u truc ella van h6i-manh trang bao
gam: m9t lop cd trdn p hy. thuQC vao lap cd
ella h6i trang va mQt ldp cd khac th uQc ve
lOp cd Clla manh trang. Cae lit van ho'i-
manh trang cling dl1Qc phll a be m(lt bdi cac
lap niem rnt;te va du'ai niem m<;lc, con lop cd
thi Chll ye"u la cd vang.
Van ho'i-manh trang gi6ng nhu rnQt
pheu. Ma 16 nha thi hu'ang ve phia manh
Ham eua
h6imanh trang
l6 NOt
Ihllil (rna "0-,..-;:;:;;
manh lIang)
RuOI Ihua --'
(trung trang)
ket trang
jM; ..... _VaohOi.
manh trang
Hinh 188. Van hoi manh trang
Manh lIang (ru(lt lit)
h6imanh trang dlJOi
r ftijollk' / 'Ig'<'" h6imanh trang duo
NOt 1I1lIa
'trang
"\-FMI U1lra
trang)
;1.,f-.H6 <,"au ph'i
Hinh 190. Ngaeh hoi manh trang dtfdi
(mug con Ion thl huong vc phia h&i
(rang. do 16 tl'()ng nhu hoi tn'l. ng dttQC long
vall hen trong manh trang, va nhu van
nay chi cho cac chat tit lieu trong di xu6ng
d(ll trang. nhttng can trd kh6ng cho cac chal
tlt ria; (rang ngu<Jc trd lieu trimg.
La rufjt thila dc3 van man" trang (ostium
flppendiciil uermi{orm.is) a ndi tiep
gi ilp giua thanh dtioi voi lhanh sautrong
eua manh lrilllg, d phia dui:li cua van h6i-
manh trimg ml khoang cilch 1,52 cm. L6
c6 hinh pheu hoc)c hinh trim: 0 16 ruljt thila
11111 vao manh lrang co mQt ncp niem m<;lc
loi J6n gql 13 vall Gerlach.
,--'Ianh trang
,.--HIOii trang
Hinh 189. Cae ngaeh sau manh
trang va ket trang
,
,
I Truac h6i trang
Sau manh , \\' \ i;,
Sau h6i trang
In Mn Irong
ngoal .,
Vilrib'n 7Jf\'
lv
a vuog u nhO
chau hOng
,
- ,
Vi In blnh thlJO'ng, Ian
Hinh 191. Cae vi tri eo eo
etla rUQt thlla (theo Gerota)
4) Tuy thea 5\1 b6 trl eua phuc
manh trang c6 th c6 nhieu bien ve
hinh th.ii khac nhau:
- manh lrimg di dijng, khi phuc
(thanh bao bQc manh trang d hQ
m(lt ngoai, va nhtt manh trang kh6ng he
dinh vdj phuc f1l(l.C thanh eua h(/ chu phiii:
. monh trang co'dinh voi day tl,i do, In do
trong qua trinh philt phoi lhai cua phuc
sau manh frang dinh voi phli.c m(l.c
thanh phil h6 ch(tu trong ben phai:
231
BuOu
k't
trang
Manh trang
(ruel lit)
ban
ella trang
Dai codoc
ella lrang
trang len
Dng mach
h6i-manh trang
Mac treo
roOt Ih(ta
Ru(lt thua
(trung trang)
Hinh 192. Manh trang (ruot tit)
va rU9t thlfa (trung trang)
- monh trong dinh kh611g houn loan:
khi manh trang van hi co dinh. nhung con
mt khoang trong d phla sau gQi ia ngcich
sau-manh trang:
- NiYu qua trlnh dinh xuy ra hoan loan
thl manh trang holm toan bi co dinh. D6i
khi trong hoan doh nay. rurjl thiLa van di
tl! do trong 0' phtlc m{lc, ho:)c nAm
sou manll trimg, va doi khi tu'Qng dinh
chi xliy ra d dUdng giua-sau eua manh
trimg lam eho manh trang nhll c6 ml m\lc
treo gQi In nl(lC treo manit lrimg.
Tuy thea qua trlnh sAp xep eua ph/ic
d mank trimg va rUQl thila, trong vung
nay co hinh thanh m9t so lIe'p ph/ie m(lc
va rnQt so ho:
. Giua lhanh ngoai (ben ph:ii) cua rnanh
trang va phuc m<;l.c thanh co hei' c(Jnh-manh
lrimg; ve phia trong thi co n{/p 1t6i-manh
trang. nep nay ia do nhanh tntClc cua d(mg
"'(Jeh h&i-manh frang dQi lim tren dtlbng di
tai trude manh trang. va do do giai hJ;ln
d phin sau h{y' ho'i-manh trang trim.
- Giua ho'i trang_ manh trang. ruijl
thila If.l.i co mQt nep phuc m1;lc g9i ia nip h6i
trang-ru(Jt thila (nep hoi-tr ung trang), nep
nay giCli mQt ho itt ho' ho'i-manh trang
232
dudi, rUQt thua doi khi n11m d trong ho nay.
Phia sau manh trang thudng hay co hi/ sau-
manh triwg va rUQt thua eung hay nAm
trong d6 (hinh 189. 190).
V! trf eua ruijt thila thay dO'i eung voi V!
trf thay d6i eua manh triwg, do do rUQt
thua e6 nam d dudi gan. trong ho' chu
phai, ho<)c trong ch(w be.
5) Ru(jl thila con gQi ia trung trang
(processus vermiformis)
C6 hinh nhU mQt ong hinh tn,l dai
khoang 9 cm, xuat philt tU day tU m(il
trong eua manh trallg. Dciy rucjt thila la
d.iu bam vao manh trang. a ba ddi cd
dC}c ('ua ke-t trang hQi tl,l voi nhau.
nay d cach van h&i-manh trang khoang
2 cm ve phia duoi: ru(Jt thiLa kh6ng phai
bao gid cung rna thUdng cong queo.
hay nhat la rUQt thua c6 mQt reo
ngiin, bam vao manh trang, va mQt do:;t.n
dai hdn, di tlj do. Dqc trong cila
rUQt thua ia ndi bam eua treo rucjl
thila. Thong thudng, neu treo nay
ngiin, thi rUQt thua nAm a phfa trong so voi
rnanh trang; con khi mQ.C treo nay dai thi
rUQt thua co th! n&m d nhieu V! trf khac
nhau theo chieu kim dong ho.
Tuy thea chieu huong cua rut thua,
Testut da rno ta nhung V1 tri sau day: Rucjl
thiLa di xUlj'ng (42% so tn..tdng h!;1p), nAm a
phl'l.n trong cua h{/ chu phdi va dinh cua
n6 co tdi sut ch(iu be (trong trubng hqp
nay. rUQt thua lien quan a phia sau voi cd
th&t lurzg. d phia trudc voi thanh bl;trzg
trUde va cac quai h6i trang, d phia trong voi
cac quai ho'i trang, d phia ngoai voi dciy cua
manh triwg. dinh rui)t thila lien quan g.in
voi cac mg.ch eh(tu ngoai va eh(tu lrong va
cac mg.ch tirzh; neu bi viem, thi qua trlnh
viem de lan tdi cac t<;lng trong ehu bel.
Ruqt thiLa i.J ngoai (26% 56 trl1dng h!;1p), lien
quan phia ngoai vaj day ch&ng RUQt
thiLa d trong (17% so trUdng hqp) lien quan
voj cac quai lUi'u trang. Rucjt thiLa di len
sou manh trang (13% sO' trUdng h!;1p), nAm a
sau manh trang va chi a sau kilt
trang ten. Gerota da rna ta dily du hdn
nhung vi tri khac nhau nhu tren ella rUQt
thua (hinh 191).
ElOng manh trang InIac
Elng ru1 IhlIa
Irung trang)
-=
Hinh 193. Cae rna" eua rnanh trang
6) Cau truc cua manh trAng va rUQt thua
cung baa gam bon ldp ao nhlt ket trang:
- L6p thanh m(l.c chlnh la phuc m(l.C
tD-ng bao bQc quanh manh trang va
rUQt thua:
- L6p cd baa gam 16p cd dQC va 16p cd
yang: d manh trang thl. ldp cd dQC tq.p trung
thonh ba ddi cd dQc, nhu'ng d rUQt thita thi
Jdp cd dQc phan bo deu thanh mQt Jdp
lien tl,lc.
- L6p dv6i niem m;;tc la molien ket thU'a;
- L6p niem m:;tc. ij manh trang thi giong
\'di d ket trang n6i chung: con d rUQt thita
thl trong lop niem m,.\c c6 nhieu nang
lympho. va day 13 1:9 do mQt s6 tac gia
gQi l'uQt thita !a mqt hflnh nhan (hO(IC
anI/dan) o b(/ng.
7) C{IC llH,lch mall va day thb.n kinh cua
manh trang va rUQt thita (hlnh 192. 193)
C;1C nUJch cua manh trang va rUQt
thlia c6 nguon goc ttt drng Inc;zch mc;zc ireo
t r(lIIg t din. tli d9ng m:;teh nay tach ra
nhdnh ho'i-ket 'rang, nhanh hai-ket trang
tOI gan goc h6i- manh trang thl tach ra ba
nh{lI1h Ia: d(mg tn(lch manh trang tntdc,
dng mgch manh trang sau va dng m(lch
ruf;t thi/a.
- Dng m(lch manh trang tn/de (doi khi
c6 hail lach ra mQt nhanh eho ph an dU'oi
ke't trang len va m9t nhanh di tvi phfl.l1 ph6i
mau cho thanh trU'ac manh trang va day
ntrl thii'a;
- Dng m(lch manh trang sau cung tach
ra m9t nhanh cho phal1 dtiai cua Mit trang,
roi cho nhung nhanh manh trang Wi phan
ph6i ma u cho day cua manh trang;
- Dng m(lch rurt thita (hol,tc d9ng rn:)ch
trung tl'ang) trong m(lc treo rUQI thita
va trEm dU'dng di tach ra nhieu nhanh ben
di tai rU9t thita.
Cac Unh m(lch di kern cae dQng m<,leh
cung ten, la nhanh ben thu hoi mau ve cac
anh r!u;Jch ho'i-manh trang, tlnh m'i\ch nay
lai do v-ao finh mach mac treo trang tn2n,
r6i db ve tlnh m(lch clia,' dieu nay eho thay
viem rUQt thlia co dan tdi bien chung up
xe gan.
Cac m(lch b(lch huyifl dttn b;;tch huyet ve
cac nh6111 h;;tch sau day:
- Citc h(lch ho'i-manh trang, d day
va trong be day cua m(lc treo rUQl thita, d
goc manh trang-ruQt {hila, d trU'dc va
sau eua manh trang;
- Cac hflCh m(lc lreo ttill trang n&rn tren
dQc dU'ong di clla cac m(lch m(lc treo {rang.
- Cac h(lch la-lilY:
Cae day thti'n kinh di Wi rnanh trang va
rU9t xuat phat tU' dam rOL lI1(lc ireD
trang tren.
233
Ket trang
(Colon)
Ke't trang lil dO<;ln d(li (rang (ruQt gia) di
tu manh [rang t6i trlle trang (cho n6i tiep
giua ket trang va tr\1C trang ngang
J11l1c dot song cung thu: 3). Ket trang du'<;jc
chia ra thanh nhung khlic (ho{lc do<}.n) sau
etay (khang k@ manh kilt trang len
(colon ascendens), di tu ndi tiep tl,lC vai
manh trang tai ml),t dvdi gan, thi ra
tni{Jc va sang trni U,l.O thanh goc kli trang
phdi ho(ic g6c gan (jlexura coli dextral, til
gric trang phdi di ngang sang trai tai
grJc kif! trang trai (jZexura coli sinistral la
kt,i lrang ngang (colon tranversum), g6c kef
trang tnii ntim d duai lach, nen con gQi 1a
goc lach. Tit g6c lach, ket trang chuy@n
huang" di thftng xuong duoi tai ngang muc
mao ch(iu trai thi gqi Ii'! kef lrang xuong
(colon descendens), tiep thea kef trang
xu{/ng h. kef trang sigma (colon
signwideum) (con gQi Ia ket trang eh(i.u
h6ng) oi tU ngang mao ch(iu trai tOi ngang
mile phia trvoc ddt xzidng cung thu: ba, thi
tiep voi tT{lc trang (hinh 185, 194).
Ket trang len (colon ascendens): b&t
dau til phAn tren eua h6' chg,u phui, rai di
len phia tren trong vung thiit lung phai; d
phia truoe ket trang len duqc ph II boi ph lie
mQ.C (Is. q.ng) va co nhung lien quan, ve
phia sau vdi cd thilt htng-ch(iu va m;}t trude
qtc du(/i thn trai, thong qua mllc dinh
Toldt, ve phfa ngoai voi thanh bl:lng bEm
phri.i gilta thanh bl:lng va thanh ngoai eua
ket tnl.ng len U), ranh (khoang) thanh-kef
lrang phdi; ve phia truoe va phia trong ket
tl'ang len lien quan vai eae quai rUQt non.
Doi khi ket trang Jen co c6 m9t mQ.c
trea ket trang it nhieu ra
.'4 Theo nhling tac gia Anh My thl rut gia ho\l.c d<;ll trang
(intestlnum crassum) bao gom toan b6 dO<;ln rut tiep theo
rubt non tiifu trang. nghi8 la gam ea manh trang. mOl
thUa. cae khue kidl Irang l(!Jn. ngang, xuong. ket Irang sigma
va tnfc trang. con ket trang (colon) la phan d,;'li trang kh6ng ke
monh Irang ruM thCJa va trlic trang. Tuy nhien cac tac gia
Phap thl cung Co'l manh Irang la thuc ve k.t trang vi c6 cac
tinh chal eua ket trang n61 chung.
G6c ket trang phai (flexura coli
dextra) hol)c goc gan lien quan 0 phia sau
vdi khuc ta trang xu{/ng (khue thli hai) va
thn phdi, lien quan 0 phia truac voi mi;it
dUdi t<;mg) eua gan (tQ.o nen lom ke't
trang d m<)t nay) va day tzii m(i.t; goc ket
trang phai duqc gilt t{li cho bdi mg..c chAng
hoanh-kfif trang phdi. Goc nay c6 Ia mt)t
goe nhQn, khi k{[t trang ngang dai va 103. g6c
vuong hol)c goe tu, khi ket trang ngang
ngAn va di ehech len phia tren dJ Wi goc
kef trang trai (goc lach).
Ket trang ngang (colon transuersum),
103. khuc ket trang giua hai goc kef
trang phai va trai, ke't trang ngang di tu
phiii sang trai hoi ehech len phia tren. Kef
trang ngang co m9t mfJ,c treo r9ng, lam eho
ket trang nay co khii nang di rat
rQng rai.
Re mCfc treo kef trang ngang la dUdng bam
eua mt;tc treo nay vao thanh bvng sau, d1.1dng
bam nay n&m ngang () bl:lng, tit phai sang trai
hoi ehech len tren; dfru phai eua 6 tren eua
cc duJi thn phdi, con dau trai thi 0 tren cl/e
tren thn trai; kJ tu phai sang trai m?c
treo ket trang ngang bfi t cheo a m(i t tniac
khuc tci trang xu6ng (khlie thu hai) va dau
tuy', rai di dQe thea bd duoi than tuy'. Trong hai
la eua mfJ,c treo kilt trang ngang co cung mr;lch
Riolan va d(mg mfJ,ch kef trang giila (arteria
colica media). MQ.e treo eo hai m$t truoe-
tren va m;}t sau-duoi, m!)t sau- d1.1Oi lien quan
voj nhung quai tif/u trang.
Kef trang ngang duqc coi nhu eo
phan: phan bEm phai, In phan co djnh,
di tU goc kef trang phdi Wi chea
phia truae cac mfJ,ch mr;lc treo trang tren; con
ph..n ben trai, 103. phan con l{li cua ket trang
ngang, dai han, phIin nay rat di d9ng.
Kef trang ngang lien quan ve phia truoc
vai thanh bl;lng tnloc, m$.t truoc clla ket trang
ngang c6 mllc nor ldn bam vao; phia tren lien
quan voi m(it du:di gan va voi biJ cong ldn dr;l
day, bd nay noi voi ket trAng ngang bdi mllc
n{/i dfJ, day-kilt trang (vj-ket trang); ve phia
duoi, kef trang ngang lien quan voi goc ta-
hong trang. va nhung quai tie'u trang; ve phia
sau lien quan voi thn phdi, khuc tci trang
xuf/ng, ddu tuY, va than tuy'.
trang ngang
Mac treo trang ngang --- - --9F-'
gilta
Til Irang
DM va TM
treo Irang IrM
mach h6i manh trang
H6i Irang
Manh trang
\
DQng Irang gilta
va Ira;
1+----,- Irai
",,"7"+- H5ng Irang
mach trang Irai
KI trang xu6ng
ElM va TM mac
treo trang dllOi
Cac mach Iinh
th,!llII1g
qulm [raj
TInh g6<:
{chau chung} Iraj
"'1----'- DOng mach sigma
treo trang sigma
trang sigma
Hlnh 194. Khoang sau ph"c (Manh trang va ket trang len duqc keo ra ben ngoal;
kilt trang ngang duoc keo len cao, 19 khoang sau ph"c m.,c)
G6c kct trang tl'ui (flexura coli
sin/slm) goc lrich: lien Quan ve phla
:-;"l U voi Ihn [rdi va luyiln thl.L(fng th{in trrii;
ve phLa tren-ngoai voi lrich (dti lai a'n ket
Irang tren be lach); ve phfa tnfoe voi
(/a d(iy. t::lI1g nay keo dui ve ben trai d phia
truoe cua gac ket lrang trrii. Goe ket trang
Il"(ii 11<\111 d sau. va cao trong uung ht;I sl1i1n
Ireii. va nh911 hon goe kf/t trang phdi. Gac
hef Irimg Irai dli<JC no'i voi cd hoanh boi mac
chcing /wanhki/I frang tnii chhng
t l.W ne n chdn de'cua lrich).
Kct tnlng xuong (colon descendens)
keo dai tit gac kf/t trang Irai Wi ngang mue
m(lO ch{ill tr{li, hoi dui hdn so voi ket trang
len. Ket trang xuong cung b! thanh hail.
giong nhu ket trang len thong Qua mg.c
dinh Toldt.
Kef lrang xwfng lien quan ve phia sau
voi cd vuong thilt lllng, va bd ngoui than
trait voi nhung day than kinh chfluha vi
ch(i.u-hl;m; ve phia truoc, ket xu6ng
lien quan voi cae quai tili'u trang va voi
ranh lhimhket lrang trai. Cac truoc,
trong va ngoai clla ket trang xuong dU<Jc
phu boi phitc mg.c tgng (thanh mJ;lc), rieng
m(i.t sau thl co mg.c dinh Toldt.
Ket trang s igma (colon sigmoidellm)
tiep theo kef trang xu6,zg tit ngang mue
mao ch(iu tnli. rai di toi m(i.t trvue cua dot
235
SOilg cimg thu ba thi tiep noi voi tq/c trang.
Kef trilllg sigma con dUQc gQi In ket trang
chuch4u be (ket trung hong
be) kel trang CUOt. Ke'l lrang sigma c6
nhung d$c ditfm sau day: eae blldu ket lrang
kh6ng thtf r6 net, chi eo hai ddi cd d(Jc,
t.:{le bifm md rat ohieu va xep thanh hai
hang. kitl trilllg sigma di dQng nIt de dang
vi (hi(Jc treo vao thanh sau bdi mqt
III(IC' Ireo [(mg.
Ke:llrang
sigma
Ngach giian
kellrang
Hinh 195. Ngach gian sigma
TInh mach vi lrai (vanh vi)
TInh mach ct'ta
Ta Wng
TInh mach ta-Iuy !ren
TInh ke:1 Irang gl[(a
TInh mach ta-Iuy dl1(:fi
TInh mac lreo Irt:lhg !ren
TInh mach h6i-manh lrang
Kel trang sigma co ohieu bien thtf, lien
quan Wi dQ dui khae nhau eua ket trang va
cua treo kel lrang d tUng ea thtf.
Tuy thea muc dq di dQng, kel trang
sigma co thtf dl1Qc phan lam ba dO<;ln bdi hai
eha gap goe: dO<;lo thu nhat di tu mao chu
trili tdi bd trong eua cd that lllng (gQi la
"ket trang chi)U"): dO<;ln thu hai t<;lO nEm mqt
quai rUQt c6 dQ dai thay d6i, phy. thuQc vao
chieu cao eua doi tuQng thu9C VaG
doi WQng co di d<;lng to ket lrang sigma bflm
sinh hay kh6ng, thu hai nay dl1QC gQi
Ja "quai sigma", quai sigma eli theo mQt
dl1dng cong rna chieu 16m nhin xuong dl1oi;
elo<;ln thu ba eli chech tu phai sang trili va
xuong d110i, dl1QC noi VaG thanh by.ng sau
boi n1t treo ngAn, ell1t;jc g9i la "doliln
tn!c-ket trang". DOZln thu hai va thu ba t<;lO
thunh kel trang ch4u be (ket lriing ch4u
hong), co m9l treo nho, rng tu 25 tdi
30 em.
TInh mach lach (ty)
TInh mach vi-mac n6i !rai
TInh Irang trai
TInh mach mac !reo trang dum
Hinh 196. TInh Ireo Irang Iren
Re f1I(lC treo lrang sigma brlt dau tlt
melO ch{w trai. di ngang van phia trong, tiJi
bd ngoii.i eua cd thdt lung, b:1t cheo phfa
tn/de {Juan trai. d day treo hinh
Ih:'tnh m9t ngaeh gQi Iii. ngach ni- sigma
(recessus inlrasigmoideus), m9t ph an kltl
'rang sigma eo nAm d trong ngaeh nay;
lu bd ngoili eua cd th&t illng. re treo
ket trang sigma di xuong phia duiJi tdi gan
dttdng giua d muc dOl song cling thtt ba
(hlnh 195).
Ki!i lrimg sigma co nhung lien quan sau
d{IY: (I do;:tn ch';"u. ket trang sigma lien
quan ve phia tl'110C voi thanh bl,lllg tnMc,
vdj nhung quai tiiu (rang va vdi m(1c not
Mn: ve phia sau lien quan voj thank bl,t11g
sau d dinh thanh-ket trang lrai. vdj m(1C
dinh Toldt trai, vdi m(lc ch(iu. voi cd ch(iu.
vdj eae rHr;zch linh ho<:\.c m(lch buo'ng trung.
voi day than kinh sinh d(ICditi. vdi cae
mr;zch ch(zu ngoai; do:).n be
hong) cib ket trang sigma lien quan d phia
tnloc voj bang quang (neu la nu gidj thl
lien quan vdj lU cung va cae phan phi."). vui
eae quai tiiu trang. lien quan d phia sau voi
quan, voi bong tn,tc triuzg. voi cae
m(1ch ngoai va ch(iu trang (hI). vi): ve
trang ngang
Cac tinh trang
Khuc ta trang (khUc thl14)
Hllng trang
TInh mach true trang !rEm
TInh mach tach (lfnh mach ty)
TInh mach mac treo trang dlIOl
TInh mach kat trang tral
:::::",,"- Cac tinh sigma
trang sigma
TNc trang
Hinh 197. TInh Ireo Irang dlliti
Mac !reo trang ngang
80ng mach trang gliJ'a
80ng mach trang phai
DOng mach trang
86ng mach rubt thlIa (trung trang)
N6i vOi dOng mach trang trai
8Qng mo\lch mac treo trang
Cac dqng mach va h6i trang
Hinh 198. Dc)ng Ireo Irang Iren
237
phia dudi, quai kitt trang sigma lien quan
vdi bang quang. cac niu qudn (d nG: gidi thi
lien quan voi mg,c chdng rQng, cac 6'ng difn
trung, va cac bu6ng trung), voi bong tn,tc
trang va tui cung Douglas (am tieng
Du.gd-1a).
Cae mau va day than kinh
eua kct trang
Cac dr)ng mqch cua ket trang bftt nguon
tu dr)ng mqch mqc treo tning tren va dr)ng
mqch mqc treo trang dudi. Trong tht;Cc te,
theo quan diim giai khoa, neu
din Cll VaG phan b6' d9ng m9-ch nu6i dUdng
thl c6 thi phan chi a ke't trang thanh hai
phan 103. ke't trang phdi va ke't trang trai.
A. Cac d9ng mgch eua kef trang
phiii la cac nhanh cua dQng mc;tch mg,c treo
trang tren; d9ng m9-ch nay tach ra ba
nhanh chinh ben phai sau day:
1. Dr)ng mqch ho'i-manh trang (con gCli
1A d(jng m(Ich klt trang phdi dudi): tach ra
til dQng mg,ch mqc treo trang tren a phi a
duai m9t chut so vai nguyen uy cua dQng
mqch ker trang phdi tren, sau d6 di a trong
rJ mqc treo tdu trang, chech xuang duai va
sang phai, bAt cheo tlnh mqch mg,c treo
trang tren, niu qudn phai, ca.c mqch tinh
va tc).n het a phia truoc cua goc h6i-manh
trang. Trudc khi t<).n het, dQng m?ch hOl-
manh trang tach ra nhung nhanh ben sau
day: di)ng m(lch klt trang len, n6i tiep vdi
ca.c dQng m?ch khac cua ket trang tf,lO
thanh cung d(mg mg,ch c(lnh-ket trang; dQng
mqch manh trang trudc cap mau cho manh
trang va phan duoi ket trang len; d(mg mg,ch
manh trang &au cap mau eho m?t sau manh
trang; dQng mqch rur)t thua (dQng m9-ch
trung trang), va dQng mqch h6i trang.
2. D(jng mt;Lch ker trang phdi tren, tach
ra tu d9ng m9-ch mf,lc treo trang trm d phia
trudc khuc ngang ta trang (khuc ta trang
thli ba), sau d6 di chech len phia tren va
sang phai bftt cheo trudc cua phfrn ta-
luy' num dudi m(lc treo ket trang ngang r6i
chia ra thanh cac nhanh sau: nhanh dudi,
di xu6ng dudi d9C theo bd trong cua ke't
trang len, rai n6i tiep voi nhil.llh trm cua
dr)ng mqch ke't trang phdi giila tham gia
238
VaG cung dOng mqch c(lnh-ke! trang phai;
nhanh tren, di VaG giua hai la cua m(lc treo
ke! trang ngang, rai n6i tiep vai mQt nhanh
clla dng mqch ket trang tnii tren hinh
thanh cung d(jng m(lch RiolanHaller;
nhanh tren cua d9ng mf,lch ket trang phai
trEm cung cap mau eho hai phfin ba phai
cua ket trang ngang, tai t<).n dilm Bohm
Cannon.
3. D(jng mc;zch ke't trang phdi gifia tach
tU dong m0.ch m0.C treo trang tren a phia
dudi nguyen uy cua dOng mqch ke't trang
phdi tren, rai di tai bd trong cua ke't trang
len, chi a thanh hai nhanh mQt nhanh len
va mQt nhanh xu6ng. Hai nhanh nay n6i
tiep vdi nhung nhanh tucmg ling cua cac
dng mc;z.ch ke! trang phdi iren va dudi
thanh cung d(jng cqnh-ket trang;
d9ng m9-ch ket trang phai giua dut;:le coi la
dQng m9-ch t sl,l' clla ke! trang len.
. Cae tlnh mr;rch cung ten dic dng mqch
ke't trang phai nay thudng di kern dQng
m9-ch tudng ling. Rieng finh mqch ket trang
phdi tren khi tdi m;).t trudc dau tuy' thi ht;:lp
nhat vdi finh m(lch vj-mqc nor phdi , t9-0
nen m9t than vj-klt trang chung.
B. Cac d9ng mq,ch cua ke't trang trai
biit nguon tu drng mr;rch m(lc treo trang
dudi, dQng m<;tch nay tach ra til m;).t truoe
va a phia tren cho phan d6i t<).n cung clla
drng mqch chii br;.ng 5 cm, ngang mlic vai
dla gian dot sf{ng thdt lung thli 4 va thli 5.
DQng mr;rch mr;rc treo trang dudi co ban
dOQ.n lien quan khac nhau: do0.n sau til.
trang, thh lung, d09-n ch<).u va dOQ.n
ch<).u be (ch<).u hong be).
a do0.n sau-ta trang, d9ng m9-ch m9-c
treo trang duai bi che phu a phia truac bai
mqc Treitz, tuy' va tei trang; d d09-n thht
lung, dQng mf,lch m9-c treo trang dudi n&m d
giua cd thilt lung trai va nifu qudn trai,
tlnh m9-ch mf,lc treo trang duai di kern dQng
m9-ch d ben phai dQng m9-ch; d dOf,ln ch<).u,
d9ng m9-ch m?c treo tra.ng dudi n&m a giua
hal 1a cua m(lc treo ket trang sigma, va bAt
cheo phia trudc cac mt;Lch chu goc
ch<).u chung); d d09-n be ch$,u
hong be), d9ng m0.ch m:;>.c treo trang dudi
Dng mach trang giCra
D6ng mach mac treo trang dllOi
D6ng mach trang tn3i
D6ng mach InfC trang
-- E>ng sigma
H;nh 199. D9n9 treo trang dll,;;
van nfull d trong m(lc treo kitt trang sigma
V:'1 eli tai de tl)n het a ngang muc dot song
('ling thU 3, phia sau dau tren cua tr(tc
(rong. bAng cach phan i El.ln hai nhanh cung
iii hai d(Jng . ./I/(Jch trtlc trimg tren.
D(Jng /1/f1ch tn(lC treo trilllg dlliJi tach ra
m<)t so nhfll1h ben cap mau cho ket trang
"e (ht<jc rno tit dlt(li day, va hai nhanh cung,
lil (':1(' (t(Jng I!IQch trang tren se dttqc
m6 UI d phan trlnh bay ve tn;tc trang.
1. D(Jllg mt;lch het lrimg trrii tren, tach
ra tu d(Jng I1lQch mQc ireo frang dUdi d cach
khue ngang Ul trang (khuc thu 3) khoang 2
;3 em ve phia dudi: tU day, d(:mg ket
tl",\ng trai len dl len phia tren, qua khoang
n,)111 d gilta khuc ta lrang len (khuc thu 4)
\':'1 th:)n tnli; d(mg mt;lch het irallg trdi tren
hilt chea anh /llfJ-ch m(lc ireo {rang duai va
l'llng tinh nay hQp thanh cWlg mt;lch
'/'reitz, roi b:it chea phia trttoc qudn
tnli. c::tc mt;lch tinh ho(tc mf.lch buong trung
ben trili va lh(r.n trai; khi toi khoang goc kitt
'r(ing trcii (goc Inch) thl d(}ng ket
tr:lng trai trim chia ra Hlin hai nhanh: mQt
nh,\nh len, di dQc keL trang ngang, nAm
g"llh hai In cua mqc treo !lcl trang ngang va
noi tiep voj nhanh tuong ung cua d(Jng
t1lt;lch kilt trang phiii trcn thanh cung
d(ing mt;lch Riolan; mQt nhanh xuong eli dQC
he! trang xu6ng, rai noi tic'p voi nh[mh cua
d(Jng mt;lch /i.'ct lrang trdi giua, neu nhimh
nay co, ho(lc voi d(Jng mt;lch (kel traTlg)
sigma tren, t::to nen cung d(Jng nlt;Ich
ct;J.nh-kel trang xwj'ng,
2, Than d9ng mt;Ich sigma: tach ra tU
dQng treo trang, duoi roi nhanh
ch6ng phan Ghia thanh ba nhanh: cilc d(Jng
nlt;lch sigma lren, giua va dlldi. Nhung
d(Jng mq,ch sigma nay noi tiep voi nhau
nen cung d(JlIg mt;Ich cql!h'/lel trang. cung
nay noi tiep ca voi cung drjng nllJ.ch c(lnh-
ket lrang xuong.
Cac anh tn(l.ch chi' dong hanh 1119t phan
vai nhung d(Jng nlt;Ich wdng ling; m(Jng htoi
tinh m<i\ch b trong thanh ket trang dO'
cac Linh ntt;lch sigma va Linh tnt;lch kel
(rang trcii trdn, ca hai deu (1;111 mau ve
thong tinh ntt;Lch ctta, thong qua tinh mf.lch
m(Ic treo trang duJi, tinh m<i\ch nay hqp
nhat vai tinh mt;lch lrich thanh mQt than
chung truac khi diS' linh mq,ch clla.
239
Co nang
hau mOn
Ca that ngoai hau mOn
MO lien ket (ca that van hau man)
durn da
Hi nh 200. Tr\fe trang nhin chung
Cil e III/h mgch sigma di kem cac dng
1ll"H:h cung ten. ch(lY trong giva hai I{l eua
mae freo lull frang sigma, roi db vaa tlnh
1II{lch m{lC ireo trang dltili d ngang mue 10
tn:'n eua ch:)u be hong be).
Da
that ngoai
van)
mOn
Tinh mgeh ket trartg trai (ren kh6ng di
kem dng cung ten. va db vila
tren cua linh mr,lCh m{lc treo (rang dl1ai.
Cae mq.,ch bq.,ch huyet cua ket trang
hinh thanh cac mang Ivai d trong Ii.lp niem
m<;lc. lOp cd va Ii.lp dttoi nicm sau do d6
huyc't ve dic hq.ch b(lch huyitt c{Ulh kef
trang (cac h{lch hoi,ket trang. cac ket
trang phUi. giua va trail, roi lU clay clb ve
chu(1i lu;zch bq.ch huyiit m(lC treo I.rang lren
va f1zt;.tc treo trang dlliJi , va tu day.
huy6t l<;li tiep t\1C dO' ve cac nh6m Ju}ch tinh
nt(.tch dla va sau tuy'.
Cac day t/ul.n kinh cua ket trang lit than
kinh thl,1c V(lt, hQp bdi nhung than hinh
giao cam va ph6 giao cam. f\1anh trang, ru(>t
thua. kct trang len, va hai phan ba phai cua
kct t r ang ngang nh:;lIl di.c sqi than kinh gino
cam tU cac h(lch mq.c treo trtlllg (n1n va hc;zch
f(lng, va cac sqi than kinh ph6 giao ci'im til'
day thein kinh phe:vj, Nhung phan con lD-i
cua ket trang thi nhi)n cae sQi than kinh giaa
cam t il' dam rOl than kinh moc treo trang
dltdi va nhung sqi than kinh ph6 giao cam til'
dam rOt ph6 giao cdm cung thong qua cae
day than kinh t(wg ch{w be hong be).
Cae cOttrve trang (cOt Morgagni)
Cae xoang trlle trang
Ca nang hau mOn
CO that ngoai (that van) hau mOn
Ca thatlrong (that tran) mOn
Hinh 201. Cau true ella cae eC1 that (van g) mon
2-10
Cac oop ngang
(cae van Clia INC
Co thai ngoai
(IMI
cac xoang hau
nang Iympho
(ho&c INC trang mOn
Hinh 202. Cau true ella tn!e trang
Trt!c trang
(Rectum)
Trl/C frang lit dOlJ,n cUDi c\ing cua d(li
lning. Giai h(ln tren ella trl$C trang I:)
cuoi cua kef lriwg sigma. d ngang muc
dol sf/ng eli,ng thu ba, con giai h(lll dltai cua
trt,{c trang lit duilng htJu man-da, d
vimg ti6p gHip giua niem trvc trang
voi da clla vimg ddy c/HJIJ.
trang bao gom hai phan: mQt phan
be. gqi la bong tr{tc trang (ampulla
recti), nAm d ngay phiu trttoc chieu cong
cua x/Ldllg cung. va mQt philn day gqi
1a a'ng h(tu mo" (canalis analis). phiin nay
In mQt ong di vong qua xlldng c/!t. lam
thanh n1Qt dubng cong I&i 1'a tnioc.
OOng mCilch ru,19"O----i
,-Do' mach truc !rang trim
00'9 mach va trnh mach tlllC trang Ir!n
Jr. flO,,, mach truc trang giCla
'---c,,,,,,, Mu moo
mach In!C "''9 dV<i
Hinh 203. Cae rnau cila trlfe trang
DOng mach """'
DOng mach cung gll.ta -++1:
DOng mach cMu trong (ha VI) -u-'H
Dong mach INC trang III'n
[l()ng tNC trang
[lOng mach IfVC lrang dt
Hinh 204. Cae dc)ng eua
trlfe trang (sa do)
Tinh mach mac treo traflg durn
.r1C'-- nnh mach true tr<lng tr6n
,
Hinh 205. Dan hru rnau
eua trlfe trang (sa d6)
241
Tqtc lrang trong m9t khoang c6
gjlij h';ln ra do d6 trong phfiu thw)t co
slt dVng lam lOp boc taeh tnje trang,
hoQ.c eo th@ e6 dinh try:c trang be'u bi sa,
th(m1 chi d.t b6 tnje trang trong tnJ'd'ng hQ'p
ling thu.
Hinh th6 ngoai: Doc;rn ch(iu be eua
try:e trang hoQ.e bong tnle trang eo hinh
eua m9t ong hdi hinh trV, nhung kh6ng eo
nhii'ng df}C di@m eua ke't trang; lop cd dQe
ella try:e trang kh6ng tv 10-i thanh eae dai ed
dQc ma phan tan thanh m9t lop deu dQ,n
(hinh 200).
Trcn b6 m(l.t ngoai eua try:e trang, co
hai ho(l.e ba ranh ngang, tUdng ling voi cae
van Houston a m(l.t ben trong eua try:e
trang.
fJoQ-n day eh(iu eua try:e trang ho(l.e (fng
h(iu man co cae ed nang h(iu man va ed thdt
hiu mdn bao xung quanh.
Try:e trang (ruQt thftng) chi thilng d
d9ng vQ,t: eon a ngud'i, try:e trang eo hai
chieu cong khi nhin tit phia ben. DOf;l.n bong
tn,te trang d trong be la t9-ng nAm d
phia sau cung, va co dudng di gan nhu song
song vai chieu eong eua xlidng cung va
xrtdng c/.Jt, nhu v$.y try:e trang eo hai chieu
congo chieu eong lorn ra truoc d phia tren va
chieu cong 16i ra truae d phia duai. Chieu
cong thli nhat du<;lc gQi 18. gap eung (flexura
sacralis), vii chieu eong thli hai, hinh thanh
do tn,tc trang vang qua xUdng e1,lt, dUQ'e gQi
18. gap day ch(iu (flexura perinealis), sall
gap nay. thi try:c trang md ra ngoai ed
b(h 16 h(iu man.
TrT!e trang dai 15-20 em, trong d6 dOliln
bong dai 1216 cm, va d09-n ong h$.u mon
dai 34cm.
Long try:c trang khi r6ng, thi h:'iu nhu
chi 18. rn9t khoang ao, vi d.c thanh eua tnjc
tril.ng hie do S{lt voi nhau; tuy nhien d rieng
dOQ.n bong thi long tn,te trang co dudng
kinh tit 2-5 cm. Khi tn,tc trang chua day
phan. tich eua no se tang len dang kf,
Vll. co th@ de VaG nhii'ng t9-ng d ben C9-nh.
Hinh trong. d trong phfrn bong
tnle trang, co ba ne'p niem m9-c nAm ngang
(plicae transuersales recti: nip ngang eua
242
tnlc trang), eon dUQ'e gQi la eae van
Houston. Van thli nhat n:lm d phia ben
trai, cach Ii] h(iu man 67 em, van thli hai
n,j,m d ben phai, gQi Ia van Kohlrausch, eao
do 2 cm, va van thli ba nAm d thanh truoe-
trai, eaeh zi] h(iu man khoang 11 cm. 6
phfrn ong h(iu man thi niem try:e trang
hinh thanh 7-10 ne'p dQe nha, gQi 13. cac eQf
h(iu man (columnae anales) hoQ,c e9t
Morgagni, nhung ne'p nay If;l.i n6i voi nhau d
phia trcn 16 hQ.u man, va t9-0 thanh nhling
cau t<;!o hinh gi6ng tei chim se, gQi la cac
xoang h(iu man hoi;i.e xoang Morgagni (sinus
anales sive rectales: xoang hfju man hoQ,c
xoang tnle trang) (hinh 201).
d bd' cua zJ h(Lu man co thf nhin thay
mQt sO' ne'p da xep theo hinh nan hoa banh
xe. Vung tri Ia m9t vung hinh vanh khan
eua ang h(iu man, tuang ling ve phia sau
voi m9t so nhung cQt hfju man neii cao lE!ll,
va d vung nay c6 th@ nhin thay duQ'c nhii'ng
dam rOl tlnh m(,lch cua lop duoi niem m<;!e
tn,1c trang, khi tinh m<;!eh d eac dam r6i nay
bt gian thi co nhin thay ro (gQi la tri).
Call true eua tn!c trang. Tn,te trang
duQ'c ca'u tf;l.O bai cac lOp ao sau day: lOp
ngoai cung co ph an Ia thanh rnc;tc, co phan
la rna lien ket xd; lop giua Ia ldp cd, va ldp
trong la ldp dlidi niem mflc va ldp niern mc;re
(hinh 202).
. Lap thanh m(,lc va xd (tunica serosa et
fibrosa): phan tren cua truac va ben
cua bong trT!c trang co phuc mflc (thanh
m<;!c) bao phu, phuc m9-c nay tit truoc
tn,tc trang se len phu bang Quang d
nam giai ho$,c tit cung d nu gioi. Khi tit rni;i.t
truac tnjc trang, qu$,t len cae t9-ng noi tren
thi hinh thanh m9t tui cung, g9i la tui cung
Douglas, Ia thap nha't cua a' phiic
mc;rc; trong trudng hQ'p viem phue m<;!c, thi
mu va diCh thudng d9ng 19-i a tui cung nay.
Ph:'in con l<;!i cua tn,1c trang duQ'c bao bQc
bai mQt ldp rna lien ke't xa.
- Lap cd (tunica muscularis): bao g6m
lop ngoai Ia cae sQi cd dQc va lop trong la
cac sQ'i cd vang.
a) Lop cd dQc kh6ng thanh cac dili
ed dQc nhu d kit trang, nhung tnli deu
thanh rn9t lop lien t\lC va co phan
thanh ba lOp nha:
- lOp ngoai: cac sQi cel bln dIng i'J
tren clla c(/ nang hu man;
- ldp giiia: dan lfin v6i nhung sqi eel eua
C(j nang hu man;
- lOp trong: nitm giua cd thilt ngoai hu
man va cl1 thdt trong hu man, cel nay
nen hd1 Sl)' t$p trung nhieu sqi eua 16p cel
vong clla tn,tc trang;
b) Ldp cd vong Iii lOp sau, nAm d phia
trong so v6i ldp eel d9C va cd thilt ngoai hu
man (sphincter ani extern us); ph5.n dVdi
cung clla 16p cel vong nay nen cd thilt
tronf{ hu man (sphincter ani internus).
- Lop dUdi niem mf.lC (tela submucosa);
- L6p niem (tunica mucosa): cau
toSlo bdi m9t bi6u mo tr1.,l deln, d b6ng
tTilc tranf{, vii hi'Ji rna lat tang d dO<;ln
a'nf!, hfiu mon.
Cae phu'dng tii;n giii' tqtc trang:
Tn,tc trang dUcfC giii vung eho b21i phuc
mq.c phu d phan tren ella mi;it trude, va
thong qua phuc m?c nay b6i ca.e cuong
m<;tch (cac d9ng nu}ch tTile trang tTen va
gifta), bdi cac cd nang hu man, va bdi cae
ldp rna lien ket noi trl)'c trang voi nhilng
sinh d1.,lc-ti6t d gan.
Lien quan eua tn;tc trang: Trt,te
trang nllm a trong m9t khoang gQi 1a
khoang a trt,tc trang.
6 trl)'c trang gi6i h?n d phia tn10c bai
can tiiln lift-day chu neu la nam gidi va
hdi day cluing r9ng neu la nG: gidi; d phia
sau hdi m(it trudc xlldng cung va xlidng C(lt,
cac crJ thap va cac c(! ngo'i-c(lt; d hai ben bai
cac cd nang hu mon: d phia dvoi bdi g6e
hQp bch tTilc trang va cd nang hu man; ve
phia tren thi a tn,tc trang dl1QC gidi bdi
phlic mac.
Xung quanh tn,tc trang 1a: khoang
truric-trzjc trang. nlim giila tn,tc trang va
can tien lit-day chi:LU neu Ia nam gioi va
giua tn!_c trang va eac day chllng r9ng neu
Ia nil gidi: khoang sau tTile trang, nAm giila
tn,tc trang va elle xl1e1ng cung-c\lt; cac
hhoang ben tn.te trang, n:lm giua m9t la din
dung dQe ehea chigu trudc-sau, gQi 1a din
cung-trzjc trang-sinh dlfc-mu va thanh cua
chu be; c6 m9t vai dai mo lien ket nlim
thea ehieu dung ngang, trong do co cac
d9ng m(Ich tTilc trang giiia.
a) Ph..n b6ng tTilc trang co nhung lien
quan sau day: Vg phia truoc bong tn,tc
trang lien quan voi tui cung Douglas (can
gQi la tui tn!c trang-bang Quang d nam gioi
hol).c tui tTilc trang-ti't cung i'J nu gidi, tui
nay d nil xuong thap heln so voi nam gi6i),
voi day bang q uang, tam gicic gian ong
tinh, cae b9ng tinh, b6ng eua cac ong tinh
va tuye'n titn lit trong trudng h<;lp nam
gioi; con trong trU'dng h<;lp nll gi6i thi hEm
quan v6i ti't cung va am d(Io. phia sau,
bong trl)'C trang lien quan voi nhung thanh
ph..n n<1m d trong khoang sau tn,tc trang,
baa gam: d9ng mqch cilng giiia, cac
huyet, chu6i than kinh giao cam cilng,
rdi tdi xlI(/ng cung va xlldng cl;Lt. tren
eua hai mi;it ben eua b6ng trl)'C trang e6
phuc m(Ic phu, rai qul).t len thanh bEm clla
chi).u be thanh eae tui cung c(Inh-tTilc
trang; do do, d hai bEm, tn,tc trang co hai
da?n lien quan: tren eac tui cling
c(Inh- tTilc trang, qua phuc tn,te trang
lien quan voi ke't trang sigma va. cac quai
tie'u trang, can a dudi cac tui cung
c(Inh-trzjc trang thi mc)t ben tn,tc trang lien
quan vdi ddi trang-sinh dl,lc-mu
va qua dai rna lien ket nay lien quan voi
niu qudn, va. cac m(Ich ch4u trong
hf). vi). Khi tn1-c trang d:iy phan, tha.nh ben
clla trve trang tiep xue v6i cac ehi).u
trong va a nil gioi thi con tiep xuc voi hai
buo'ng trung va voi ti't cung.
b) Ph..n ong h4u mon clla tn,tc trang co
nhilng lien quan sau day: Vg phia trl10c
lien quan khae nhau d nam va nil; a nam
gioi thi ang hi).u mOn lien quan voi hanh
niu d(lO, cac tuyen hanh-nifu d(Io (ho<iie
tuyen Cowper), ed ngang niJng eua day
ch$.u, niu d(Io mitng, dinh cua tuyen titn
lit thong qua can titn lift-phuc m(Ic; a nil
gi6'i ang h*u mon lien quan d phi a truoc voi
thanh sau am dr;lO qua khoang trve trang-
am df).o. Vg phia sau, d ea nam va nil gioi
ong mon lien quan voi dUC1ng noi giila
hai eel nang h1)u man, voi dl1iJng dan h(iu
man-xlldng e(lt va ngach sau clla hr5' ngJi-
tnle trang. 6 hai ben, ong h*u mon lien
243
quan voi hfI ng(5i-tn!e trang va b6 mr;eh-
than kinh thrn.
JJ(iu mon (anus) la m<)t 16. qua do tn!e
trang md ra ben ngoai; 16 hZlll mon n:lm 6
ph:111 sau cua day ehq,u. L6 c6 hinh mQt khe
doc, vai lap da phu co nhicu nep nhan toa
hinh nan hoa, giau ciiC tuyen b3. nhdn va
tu:,--.'en mo h6i. B9 cd eua 16 h$,u mon thu9C
lo",i ed thdt vong, se dU<;lc rna ta 6 phn.il
trlnh bay ve day eh(iu,
Cae m<;lch mau va day than kinh
eua trtfc trang
eric m<;l.ch di tOi tntc trang la
nhung d9ng m",ch sau day (hl.nh 203, 204):
- D(Jng mr;teh trlfe trang tren (a. reetalis
superior): Iii. nhanh cung eua d(ing m(;1eh
!rule treo trang dlLJi, cung cap mau cho
phan bong tnle trang va noi tiep vai cac
d(jng mr;Ich tn!c trang giila va d(mg m(;1ch
tr(te trang dliJi;
DQng mr;teh tnfe trang gii1a (a. reetalis
media); hi. nh,inh cua dc}ng mr;teh ehu trong
(d(mg h<;l. vi). d9ng m",ch nay nha;
- D(jng mqeh tnfe trang duJi (a. rectalis
inferior); Iii. nhfmh eua d(jng m(1.eh trong
(a. pudenda interna), di)ng mf.1,ch nay l",i la
nh{mh eua dQng mr;teh eh(iu trong; d9ng
lw).ch try'e trang duoi cung cap mau eho phan
()'If..[ lI(1u mon eua tnte trang, vii. neli tiep voi
cti)ng tnjc tren va giua.
Mqng Iudi tinh mr;teh eua tnfe trang
ciuljc d[\ll lUll b6i (hinh 205);
- Tinh mr;Ieh tn!e lrang tren (vena reclalis
superior), W tnte trang di len phia tren hQp
nht{t v{ji (inh mr;eh 'let trang sigma
thanh finh mr;eh mr;c treo trang dudi va eUeli
dO' ve (inh m(;1eh eu-a;
- C{l.e anh mr;teh tnlc trang gii1a (venae
rectales mediae): thu nh*n mau 6 phan dudi
ella b6ng trl!e trang va d6 vao tlnh mr;teh
clui u trong.
Cac linh mq.ch tn!e trang dUdi (venae
rectaIe:.-o inferiorcs). d6 VaG linh mqeh
trong. tlnh ml;ich nay l<;1.i dfin m{w vg llnh
mqch eh(iu trong r6i vg linh mq.eh chu dUdi.
244
Noi tie'p glua cae tlnh m<;l.ch try'c tn'mg
t<;l.O nen, thong thuClng giua h thf{ng tlnh
mach eu-a (thong qua cac tlnh tnjc
trang tren) va thong lInh mr;ch chu dudi
(thong qua cac nnh tnjc trang giua
va duoi).
Cae mr;teh br;eh huyi/t eua try'e trang
bao gam ba nh6m:
- Nh6m tren: di theo tlnh mr;teh tTlfe
trang tren dAn b<;l.ch huye't ve churJi hr;Ieh
bqeh huyef kef trang;
- Nh6m giua: dan bf.1,ch huyet ve chu/ji
hr;teh br;Ieh huyet ehu trang va ehuai
xUdng eung;
- Nh6m duoi; dan huye't ve cac hr;ch
br;eh huyef bt;n-dui (nh6m tren va trong).
Nhi1ng day than kinh chi phoi trvc
trang den til dam rOl than kinh tht;n va
dam rOl than kinh eung-qd.
Khoang sau phuc m<;lc
(Spatium retroperitoneale)
Khoang sau phue mr;Ic b\ mQt vung chua
rna lien ke't, d giua l. phuc mr;Ie thanh
sau va thanh sau cua d bljng thuQe phfrn
th:'it lung-eh?u, co them mr;Ie bljng trong
(faseia abdomini ehe phu phia
trUde. Khoang sau phuc chi la mQt bt)
ph?n 6 phia sau cua m9t khoang Ion hdn
gQi lil khoang ngoai phuc mr;te (spatium
exlraperitoneale). Khoang sau phuc
chua dt;ing th(in, tuyen lh(in, niu
quan, m9t phfrn eua kef trang len va kef
trang xuong, ta trang, tuy, d(!ng mr;eh chu
bljng, linh mf!eh ehil dliJi, nhung thfw than
kinh thuoe he thue ual cua 6 bung, nhung
. . .. . .
mq.ch br;Ieh huyef va hr;ch hf!ch huyef,' tat d.
nhung thanh phAn nay nfrm 6 trong khoi
rna lien ke't phong phu eua khoang sau
phuc m<;l.e (hlnh 206, 207).
25 Mac bung trong (fascia abdominis intemus) con al1c;lC 99i 121
ngang bung. vi 113 18 rna lien ket phu d rnl'it trang cila co
ngang bl,lng.
La th\lc quiln ella co hoanh
Tuyen thuang thim phai
Than ph;;,------;
OOng mach tinh
TInh milch linh - - ,l---"-'C.,I:
Cac dOng milch sigma _ -'-_
OM va TM g6c
(chau chung)
Day than kinh sinh due dui
(nhanh dui va
OM va TM chau trong
be, tui eung bang
quang-tNc trang
OM va TM thllOng vi duO; - --l.,-----....::
Co thang bung (CO thang to)
"1--- Thue quan doan bung
OOng mach tMn tang
OOng mach mac treo trang tren
milch linh
""jJ,;f----Til,h mach tinh
OOng mach mac treo trang dum
quan trai
Hinh 206. Khoang sau ph"c
TInh mach eiia va dOng mach gan rieng OM va TM vi Irai (vanh vi)
M++- L>ch
TInh mach chu duOi
Tuyen thuang thim phai - -.-1+
OM va TM tach (ty)
. 6ng gan
eng mat cM (6ng C
Khuc ta Irang xu6ng
Khuc ta trang ngang (khuc tha 3) - -H+I---
TInh mach chu duOi
Nieu quan trai
09n9 mach chu bung
Hinh 207. Khoang sau ph"c (vung tiHuy)
245
M9t so nhung thanh phan tren (th$,n
va tuye'n thuQng cac m'il-ch mau IOn
cua by.ng, b{/ thrln va quan, ca.e than
thAn kinh th1,1C v(lt va eae h'il-ch b<;leh huye't
th,1t lung-chu) la nhung thanh phan sau
phuc mqc nguyen phcit, ehung du<;le bao
quanh b6i m9t 1a m<;le hoa tit mo lien
ke't, gQi In ao niu-d(lc trang, ngu<;lC llili
nhung thanh ph un khae (ba khuc la trang
cuoi, tuy, kitt trang len va ke! trang xu{{ng)
chI la nhung tqng sau phuc m(lc tha phdl,
do qua trinh dinh cae Ia phuc m{lc, lam cho
In(LC treo (nguyen thuy) cua chung dinh veri
lfi phuc mqc thanh sau (t1,lO nen eae mqc
dlnh sau td-tuy mqc Treitz, m(}c dinh
sau ke't trang phai ho(lc mqc Toldt I va
dinh sau ke't trang trai ho(le m(lc Toldt II).
Ve phia sau, khoang sau phuc m{lc lien
quan voi nhung thanh ph An t;;tO nen thanh
sau eua b1,lng 6 vung thAt lung-ch$,u, ne'u
tinh theo lop thi hi sau ra truoc e6: da va
mo lien ke't duoi da, cd lling to, can thilt
hint? (aponeurosis l.ombodorsalis), cd uu6ng
thelt lling, va cd lhdt lling (co dai); d hal ben
con c6 cae cd cheo bl;lng ngoai va trong (mm.
obliqui abdominis externuss et internus), cd
ngang bl;lng (m. transversus abdominis), va
t.rong (truoc) eung la mr;c bljng trang
(fascia abdominis internus).
Ve phia truoc, thong qua phue m<;le
t.h;\nh sau, khoang sau phue m(lC tie'p giap
voi nhung thanh ph an giai ph&u n:lm d
Lrung (j' phuc mr;c. Ve phia duoi, thi khoang
sau phuc m':l-c lien tie'p voi khoang dudi
phlic mt;[c.
Khoang sau phuc mt;[c chua d1,1ng m9t
khoi mo lien ke't rna gQi la kh61 mo qznh
thrln (corpus adiposum pararenale), ben
trong khoi rna nay l{li co m9t m(lC gQi 1a
mt;[c quanh thqn (fascia perirenalis), m?e
nay bao quanh thqn va tuye'n thur;Jng th(in,
J:{iua th$,n va quanh th$,n l:;1i co lop rna
gQi la bao mo quanh thn (capsula adiposa
perirenal is). M(lc quanh thqn co m9t Hi
trlioc (lamina pararenalis) va m9t la sau
(lamina retrorenalis), hai la nay lien tiep
voi nhau d phia ben ngoai, mr;c quanh thqn
chinh 1a 1a mo lien ket co ten gQi 1a do niu-
dl;lC trong. Ao nay lien tiep d phia dUal veri
246
"luoi t:;1ng" trong eh*u be, la m9t cau true
xo nang da eua eh$.u be (corpus fibrosum
intrapeluinum: khoi lien ket xo trong
be), va lien tie'p d phia truoc voi m(lc ron-
bdng Quang (fascia
Nhung thanh phftn tren t{lO nen rio xd
niu-dl;lC trang (tunica fibrosa urogenitalis
interna), khdi phat tll ron rai di xuong dUal
toi t$,n ch$,u be, va ra sau toi eac vung cua
cac tr;ng sau phuc mt;[c (hinh 219),
Ao niu-dl,ic trong lien tiep voi mo lien
ke't sau phuc m:;J.C, Ve phia dUdi, ao nay lien
tie'p voi mo lien ket a cae h{/ ch(iu trong keo
dai tdi t$,n cung aiLi, rai di dQc thea nhung
cau truc m{leh-thftn kinh VaG trong ch(iu
be. d phia sau, ao nay bao quanh eae
quan, d hai ben thi bao quanh cae mach
mau cua bu6ng trang, va trong ong bf!n 'thi
bao quanh thitng tinh. khae, lOp ao
lien ke't xd nay con bao quanh a9ng m(lch
ch(iu ngoai va khi d(mg m{lch nay qua vong
auP' xuong vung tra thanh a9ng mt;[ch
dili thi ao lien ke't cung di kern theo. d
trong ch$,u be, thi Ia mo lien ke't xo nay di
thea cac m(lch ch(iu trang va nhanh eua
chung Wi eac tl).ng va thanh eua ch$,U be,
lim tiep Vdi "luoi xd" (retinacula) (Wc lU
vaeh ho?c baa m(lch than kinh), lU m9t eau
truc nang da cho cac t:;1ng cua ch$.u be. Ve
phia trudc, cio trong keo dai til
m(lt truoc bang Quang len toi Sf!O ron, di.ng
giua hai dai xo la di tfch cua d(jng mt;[ch
r6n d phoi thai, va ap vao m?t trlioc eua
phuc m(lc thanh blfng trUdC, Vfi phia trm.
thi ao niu dr,J.c trong len Wi cd hoanh, va
dftn din lfin vdi lOp mo lien ke't eua cae
khoang dUdi hodnh, th$,.t 31,1 trd nen phudng
treD giu cua m9t so t{lng sau phuc m:;1C,
,r; MI!lC rein-bang qUBng dlfqe eae tae gia Phap gqi 1<11 r6n-
trudc bang quang. 1<11 m(!t la ma lien ket di tlt ron xuong toi
be. ehe phu trlfoe eua bang quang. hai bo ben eua
ron-trtIoe bang quang ehlta di lich cua hai dng maeh
rtin a phbi thai.
.7 Vong dui eon dlfqe gqi 1<11 vong (lacuna vasorum) tue
la khoang trong giua, bCltrtIac xtIO'ng chau va cung dui de cho
l'I6ng linh va day than kinh Clui Cli tlt trong 5 b!,mg
xuong vung Clui.
Cae tuyen thLt<;lng
(Glandulae suprarenales)
Tuyitn thllrjng th4n nAm d qtc tren eua
moi th(in: Luycn thu<;lng th$.n phai hloh tam
giac. tuyen lrai hinh ban Moi tuyen
('II ha m<;it: m(it truoe (facies anterior), m{it
S(lli ([acies posterior) va mgt day ho*c mgt
thrill (facies rerwlis), nay lien quan
tn,le ticp voi Vi tuye'n thuQng th$.n
khon!; c6 r6n. nen nhieu mB-eh mall va day
th;';n kinh di vao tuycn a m(l.t trlloc va cae
bd eun tuycn.
Tuyen thuqng th*n phai n&m hdi thap
hon. ngang mue dOl so'ng ngl/C Lhli 12, con
tuycn thuqng tnl.i thi obm ngang muc
ddt .wJi!g ngl/c thli 11 (hlnh 208, 209).
:\1oi lUYc'f/. tJutrJng th(in deu nAm trong
m(ll 0' thl/flng th(in, philo trm eua 6 gioi
h<-)11 bdi m9c quanh-th(in. Tuyc"o dll'Qc treo
gilt kha VaG cd hoanh va gan boi
nhung cuong m:;tch-than kinh va cae diii ma
lit'll ket.
Ba Iren thllOng tMn
Baa mO quanh-thiln
Bao xo cua
Cae dOng mach thlltlng IMn Iren
Cilc Unh mach thl1C1ng IMn
- I'" ''''''' thl1cmg thAn
'r- [lOng mach thtrong than dlJOl
jf-- mach thiln
mach IMn
Quan
Hinh 208. vii luyen Ihtlc;tng
phai (nhin Iniac)
'l'uyen thttt;:lng c6 nhung lien quan
nhu sau: Ve phia sau, tuyen thuQng
lien quan voi phan sau eua cd hoanh, qua
cd nay v(ji tui cung sl1i1n-hoanh cua mang
pho'i , qua tui nay tuyen lien quan voi hai
xl1dng su'itn thu 11 va 12; nhm giua tuyen
thuQng thi)n va cd hoanh, c6 chu6i than
kinh giao cam ngl/c-bng va cac day than
kinh t(Lng_ Ve phia sau, tuyen thuQng
phai con lien quan voi rinh mr;zch chu dl1ai,
goc tren eua tei trang, va thuy gan phdi.
Ngoai ra, tuyen thuQng th!)n tnh lien quan
voi iach, du6i tuy, m<).t sau cua phinh vi talt
dg day thong qua hij,u cung mge nol:. Ed
trong cua hai tuyen thl1c;lng tht),n deu tiep
giap voi dam rol: dUdng va voi cae h(Lch ban
nguyt cua dam rai nay, voi dijng m(Lch ch,}
brlg d ben tr{li va voi rinh mgch ch,} dl1di d
ben phai. DEiu trim eua cae tuyen thl1Qng
lien quan voi cd hodnh, con dEiu
duoi voi qtc tren thij,n, va xa hdn nua voi
cuong thij,n.
Tuyen thuQng hQp thanh bdi hai
phan: thl1CJng thij,n vo va thuCJng thij,n tuY
Thl1CJng thij,n vo cau t:;to bdi nhung te bao
cae dQrlg mach thtrong than giua
Nieu quim
Cae dOng mach
thl100Q than Iren
sa tren thtrong
Hinh 209. vii tuyen Ihtlc;tng
Ira; (nhin InIac)
247
xep thanh day, vui ba lOp khac nhau: vung
cung (zona glomerulosa), uung b6 (zona
fasciculata) trong vung nay cac te bao xep
thanh cae cQt song song, va uimg IUdi (zona
reticularis) c6 nhGng te baa veri bi@u
diu truc khang deu nhau
2R
Thuflng th{in
luy cau t<;to boi nhung te bao lia cram, khi
nhuOm muo'i cram thi b:it mau nau
ho?c vilng, xen ke giua nhung te baa nay la
d.c mao hinh xoang, cae sQi th:in
kmh giao cam, VI) ca. nhung tc baa thnn
kinh gino cam.
Cae mau va day than kinh
eua tuyen thu'gng thi[m
e[le tuyi/n thuflng lh(m rat gwu ml).ch
mall v;\ day thfin kinh chi phoi, vi chuc
ntll1g quan tn;mg eua tuy-en va moi lien
quan p;lua thu(Jng thqn lUy voi h lhiln kinh
giao cam.
C<:1C dOng m?ch baa gam ba a9ng mg.ch
llut(lng th(in: a9ng mc;ch thurjng th(in tren
(a. suprarenalis superior) Ia nhEmh cua
dng mg.ch hoilnh dUdi, a(mg mc;tch lhuf/ng
th(in giita (a. suprarenalis media) tach ra
trt!c tiep til ang mc;ch chu blfng, va a(mg
Inf!.ch thu(Jng th(in duoi (a. suprarenalis
i.nferior) Ia nh{mh ben clla ai)ng mc;ch th(m.
f'v1[w tlnh mc;ch cua tllyen thu0ng thQ.n
allQc thu h6i vao tlnh mg.ch trung tam
(vena centraLis), tlnh nay d ben phai
nO' vao tlnh mg.ch chu duui, con d ben trai
thj etO' vitO tlnh lru;u.:h th(m lrai.
e[,C m(lch bc;ch huyet tit tuyen thl1Qng
than dAn bach huvet d6 ve nh6m hach thilt
fltr;g.c!tu (chu.thb1t lung), va tren dl1dng di
chung noi tiep voi ml).ch b{l.ch huyet cua
th(l.ll vii. cua mang ph6i.
Tuyen thl1Qng thQ.n dUQc chi phoi bai
me)t dam rot thl(rjng th(jn rat giau sqi th:in
kinh, b&t nguan tu dam roi dUdng, dam roi
thlf0ng th$.n tf,lo nen cuong th..n kinh ben
trong (cuong than kinh dUdng) voi nhung
'$ Theo mot so lal lieu ma h9C, thi Ih119ng vo co ba lop
eau truG khac nhau ke III ngoai vi vao trung lam la: lOp cung
VOl cae Ie baa xep thanh hinh day uon congo lOp b6 voi cac Ie
baD xep Ihanh day loa ra phia ngoai vi, va lop Il.Ioi voi nhO'ng
day te b':'l0 noi nhau lhanh 111di xen ke vdi CaG mao
mach mju.
248
sQi thfrn kinh giao cam va ph6 giao cam.
Tuyen con dl1qc chi phoi bai cuong than
kinh sau do nhanh cua nhung day than
kinh tc;ng t<;to nEm, day thfrn kinh tf,lng xuat
phat tu sau hc;tch thEm kinh giao cam ngl/c
duoi cung.
Th{1n
(Ren dexter et ren sinister)
Th(jn !D. cd quan chfnh clla b may lief
niu. EO may nay h9P bai hai thQ.n, cac dai
th$.n, th?n, quan, bang quang va
d{l.o (hlnh 210-222).
Th?n !D. tl).ng nlim sau phuc m<;tc, th?n
trai hdi cao hdn than phii.i.
).i1oi th$.n (:teu c6 hinh hl;tt voi 2 In?t
la mt trude (facies anterior) va mi;it sau
(facies posterior); hai bd Ia biJ ngOlii (margo
lateralis) 10i, va ad tTOng (margo medialis)
mil. do<;tn giUa 16m sau tQ.o thanh rrIn thn
(hilum renalis); hai cvc la cl/c tren
(extremitas superior) va CI;/C dudi (extremilas
inferior). Tn:lc dQc cua thQ.n hdi chech til tren
xu6ng duoi va ra ngoai, con trvc ngang thl
hdi chech ra ngoai va ra sau. M6i c6
kfch thuoc khoang 12x6x3 cm, can n?ng til
120 tai 140g, th$.n c6 mau do nau, va dQ
tudng doi ch<ic.
Than dUdc cftu tao nen bai nhu ma than
va a trung t'am thi c6 m9t hoc rang g9i la
xoang lh(in.
Xoang th(jn (sinus renalis) sau khoang
3 cm, la mQt hoc trong d6 chua dVng cac
thanh phAn cua cwYng thn bao gam ph..n
dau cua nhung dUdng dan (ddi th(in va
be" thn), cilc ml).ch m[w (a9ng mc;tch va tlnh
mCJch th(in), cac day thnn kinh Vl) mQt khoi
rna. Sau khi tuac bb tiit ca nhung thanh
phfrn k@ tren ra khoi xoang thQ.n, thi tren
thie't dung ngang qua th$.n se thay
xoang th(in gAn hinh h9P voi thanh co
nhfrng num lai g9i 13 gai th(in (hol)c nhli
thn), bam vao chu vi clla moi gai co ill9t
a6.i nho, gifra nhung aili nho Ia cac If gian
gai tl).O nen bal chat va (va th$.n 1<\ mQt
trong hai ph..n chinh cun nhu rna
ph:1n kia la tuy
thap (day thap Malpighi)
rea, ,"" than (tuy
,ai
cot
Nieu quim
i nho
I
Hinh 210. Cau Irue eua
l ... rhu rna th(tn dl1Qc bao bQc ben ngoai
bOl m(Jt hao xd chl\e (capsula fihrosa), co th
hoc du(.lc. I3[,n trong hao xd. nhu rna than
(\ti(je phan thanh hai vung: vung tuy hO:\lc
tu:y lh(rn (medulla renis) vung vo ho?c vo
th(tn (cortex renis).
1) Tuy lh(m nfrm d Sall hdn bao gam
nhung thap lhfjn (pyramides renales) con
gqi 10. lhap Malpighi. Moi th$.n c6 tiI 7 den
14 thap day thap (basis pyramidis)
hlt"ong ra phla ngoai, g.n song song v6i biJ
nguai clla th<jn, dinh thap 10i v,lo trong
xoang th(tn, chinh 1a cac gai th(tn (papilla
rerlu/is). ivToi gai th(in c6 ml)t dai nho (calix
milloI') bAm vao chu vi, va co th nhin thfi"y
ttl: 15-20 ]0 nho gQi Ia la gai th(tn
(jiJraminae papillarcs) d phnn be m,)t gai
nhm () trong (iai nha, do d6 vung nay eua
gal th(m dtfQC gqi Ia dif!n sang (area
('r; bosa).
\10i lhap th(tn co coi la hQp hdi hai
Vlll1g; vung gai th<jn va vung ben ngoai hdn
c6 llhung van khfa toil nhu hinh nan hoa til'
{i(l[ th(tn 1'::1 phia ngoai. nhung van khfa d6
1,\ hlnh anh coa nhi1ng (:;'ng g6p (ong thu
gam ntiCk ti&u) Vll. nhung m?ch mau.
2) Vo thfjn (cortex renalis) nfrm d phia
ngoai so voi tuy th(m, chiem khoang giua
tuy va bao xd cua va th(in dUQC
xac dinh la nhi1ng vung c6 nhung {flu cau
th(in, va nhu v$.y, vo th<}n an sall cn VaG
giua nhung thap th(tn (thap Malpighi), tl.lO
thanh nhung c()t Bertin hoi;).c cf)t th(in
(columnae renales), nhi1ng c(Jt Bertin loi
VaG xoang th$.n nen cac I} gian gai d
thanh cua xoang th(in. Cilng v$.y, til' day
coa nhung thap th(in (thap Malpighi) c6
nhung van khia mau toa ra vung va
th(tn tl1dng ung, tl.lO ncn nhung tia tuy hoi;).c
cac thap Ferrein, m6i viln khia nay hqp bch
ttr 50 den 100 rIng sinh 1-10i thap
Malpighi va thong thap Ferrein tlidng
ung voi day thap dUQc gQi la mQt thuy th(in,
eon mai lhap Ferrein thi thea Danh philp
Oiai Phftu hQc Paris dl1Cjc gQi la tliu thuy
th(in [mi;).c du tliu thuy th(in d5. dl1Qc quy
dinh lD. cn ph&n me dqo bao quanh ml)t
d(Jng mqch (gian) tilu thuy di d trung tam
Ifin nhung thap Fercin d vung xung quanhJ.
Giua cac thap Ferein la phfin me d(;lO,
nhuQm mall sftrn, chua cac tulu cau th(tn
cung voi nhung d(Jng mQ-ch den cua chung
va nhung ong th<}n eoa cac nephron. Tren
cac tieu ban rna hQc, die tiiu cau th(tn
nhU: nhung cham mau do, va th(tn 18.
vung mau vang-do nhf.\t, con tuy th(m thl
mau nh?t.
Nhu' v<}y, th<}n dl1Qc chia thanh dic thuy
th(in (lobi renales), mai thu)' th<jn baa gam
mQt thap Malpighi voi nhi1ng thap Ferrein
co lien h$ voi day cua thap Malpighi nay va
toan bQ vung vo th<}n bao xung quanh
chung. Moi thuy th(rn bao g6m cac tie'u
thuy vi) (lobuli corticales) bao gam mQt thap
Ferrein ho?c mQt tia tuy V<1 vung vo th$.n
bao quanh thap nay (tuc Ia me dqo). d
trung tam cua m6i tia tu) 10. mQt rIng gop,
V<1 vung xung quanh chua dVng tat ca
nhung nephron phV thuQc vao ong g6p nay
(hlnh 214). Nephron Ia ddn vi hinh thai va
chuc nang cua th<}n.
Cdu true va sieu edu true eua
nephron
Nephron 1<1 nhi1ng ddn vi hlnh thai-
chuc nang coa th<}n, chung la che tiet
249
mtdc Moi nephron bao gom mt aiu
crill thc,in ho(ic tii/ll cau Maipiglti va mt {/ng
sinh Ca hai co 2-2,5
triu nephron (hinh 215).
cau thil.l1 hoi'tc cau
Malpighi: Ti(/u c{iu' th(in lit mt cau truc
phuc ht;lp mao mo; tilu diu th(m
co hlnh diu. dtidng kinh khoang 200 micron
(giua 150 va 300 micron). co the nhin tha'y
b:1ng thtidng nlnt mi?t cha'm mau do d
phan '11(; dQo cua vo th$.n. Moi tiBu d.u
cilu tl)O bai mt cur)n mao m(lch. gQi 10.
('lion mao mach than hoac cuon mao ,nach
M;Jlpighi. Vt\o giua hai tilu
fI/(1ch (vi dflY In m9t Ivdi mao-
dQng ky iI,t: rete mirabile); cU9n mao
nilY dti('}c bao quanh bai mQt baa h9P
bdi hai iI\ InO (1n phan dau cua ong
nlu). gQi la hao Bowman; giua hai la
bic'u mo hl mi?t khoang rong g9i la khoang
BouNllan.
lieu ciiu c6 hai C{/C: m9t ct,Lc
mqch thuQc ve ('uQn mao m(l.ch than va m9t
qlc thui?c vc baD Bowman. C(ic mg,ch
1:1 ron eua cU9n mao qua d6 tilu d(mg
mQch dell chui vao trong bao Bowman roi
chia ra thanh 3050 mao kh6ng n6i
ticp ngnng voj nhau, nhting t*p hQp l:;ti
thanh mQt lieu d(mg rn<;teh di, dng
,Ji nay rai khai bao Bowman eiing a
q/e mnch. Cve m"leh a sat voj (j'ng IUr;Jn grin
cua ullg sinh Ct,Le eua bao
Bowman In ndi bao nay lien tiep v6j {/ng
lllr;Jn gan eua ong sinh
Bao Bowm.an : dv('}e hinh thanh do
cUljn mao m(lch th(i.n Ian sau vao Hdau tit"
ella 6ng sinh (gi6ng nhti dflu mqt bao
ngon Lay bj dfly thl,1t va long vao ben trong);
nhti se hlnh thanh mqt khoang nAm d
giua hai la te bao mo lat dcm: la thanh
(.j phia ngoai gom mQt lOp te bao nAm tren
milflg day eua 6/1g sinh niu, va la t(lng
gom mQt lOp te bao nAm sat va luon vao
khe giua eac mao m(l.ch eua cU9n mao mg,ch
gan nhv "due khuon" trm ehung. Ha i la
thanh va lit eua baa Bowmarl lien tiep
voi nhau d quanh ct,Le m(leh eua Lilu cau
lh(i.n. Ciua hai 13. hinh thanh mQt khoang
rong gQi 1a khoang ho(le khoang
250
Bowman, khoang nay thong voi long eua
ong ll1{!n gan d qtc eua tilu eau th(i.n.
Cwjn Inao mq,eh thqn: eUQn mao
la mQt ky lQ" hQp bai
mot e/uim mao mach. nAm xen vao giua hai
tilu dqng mg,ch: tirlu d(mg mg,ch de'n va
mi?t tirlu dqng m{Zclt di. d ct,Lc m(lch eua tii!u
cau hai dng ml;l.ch nay nAm rat
gan nhau, hau nhti hQp voi nhau thanh tnqt
goc rnd rQng ra phia ngoai ti&u cau (vc phla
nhu rno vo Sl,t ehE'mh ve d IOn
giua hai dQng m;;teh den va di (dVdng
kinh cua lieu d9ng m{Zeh di nha hon so voi
dtidng kinh cua tirlu dQng nlQch den), lam
tilng itp Il,tc thuy tinh a trong cUQn mao
m(lch (gi6ng nhti tinh tn;l.Ilg u d nnh
do d6 thue dfty qua trinh IQC a cac
tiiu call. th4n. Hang ngay c6 1.500 lit mall
tuan hoan qua hai th$,n, tU do e6 mqt lvt;lng
nvoe la 180 1ft dVQc loc vao trong khoang
Bowman (hhoang eung voi mQt it
dtidng glucose, eae acid amin, va mQt so'
mu6i, dung djeh nay dV(,}e gQi la nl1de tiflu
dou tien (hinh 216).
DSI (IMn) nhe)
Sao xa cila than
TInhmach
N""",', '+
'-J IBao" co,
Hinh 211 , va quan
Bao xa eua than
r Vo 'Kh6i ma trong xoang
sang, cae 16 gai
Thap thim (thap Malplghi), tuy
f-ir1k- Day tMp
(day IMp Malpighi)
Dai
Ihuang thim
Cae dng thuqng tren
80' tren cua tuyan thlJOllg than
Baa ma quanh
Bao XI] cUa
Tuyan thlIqnq 1M.'
Dnh thuang than
DOng maeh IhlJOllg duO;
Nhimh d6ng maeh
Dnh
Cae (cot Bertin)
. . .
Hinh 212. Cau true the
cau -"'-- -'!tW'-'
dng di
OnQluan - -
Doan thang ong xa - --== ,--\\--":-
(doan
6ng 11Iqn xa Itlqn cUa 6r
lieu dng maeh
lieu ffnh mach thang
\
luy than (thap Malpighi) \
\
th?n
Hinh 213. Than trai
nhin tntcie (euong
Cae nhanh baa than
cau thim
Cae d(mg maeh gian thuy
Cae linh mach gian lieu Ihuy
"""';::::-- Cae dOng mach hinh eung
- - - Day IMp than (day IMp Malpighi)
mi,leh gian thuy than
I: Dnh mlleh gian Ihuy than
TMp (IMp Maipighi)
6", gall -----tt-'r ' i/ GaitM"
\L'l ___ /_ ,_.
! --LO gai (16 eua 6ng gai nam a dien sang)
Hinh 214. Cau true vi ella
251
COOn mao mach
diu
r -+- Onolu,,". gln
252
Tieu dQnHI-l
mach di
El9n9 gian
thuy lhan
Quai Henle
ILIon xa
6ngg6p --
Hinh 215. Nephron (ddn vi - cau tao)
dOng mach
di
Cae quai mao
mach eua
cl\"u
Bao Bowman
(bao cAu
Hinh 216. Cuim mao cau
6 1lg sinh moi eng sinh gom
e6 (eng) gan, (eng) trung gian va
do:.tn (eng) xa, tiep sau do:.tn xa 10. eng g6p:
- Ong gdn: In do:.tn ddu tim ella eng
sinh nil)u, do.i khoang 14 mm, dlfdng kinh
khoang 60 micron. 6ng gan ir,li du<}c phun
thanh hai dO<,ln la dot;Ln [!I<ln (cong
queo) va dogn lh6ng. Trong dOf).n lu<}n clla
ella eng gan, gQi lit o;zg lllrJn gan, 98.599%
ilt<}ng nuoc dau tien, cung voi dudng
glucose, cae acid amin va mQt so mlloi
khoang din thiet cho cd dl..lQC tai hap
thu: phan mloe con sc tham gia vao
thanh phan cau tf).O nuoc clloi cung (1.5
Ht). Do::tn ella Dng gan Ii!. mqt
ong d6 la phon xuo'ng eua quai Henle.
Ve chuc nl'\ng, nay tham gia VaG qua
t.rlnh co d<;'\.c va pha loang mldc .
. 6ng xa: lit doan thu hai ella ong sinh
nil)u cung bao g6m 'hai dOf).n la dog.n thdng
va dO(lrt l!lrJn (cong queo). DO<;ln ho<;'\.c
eng thil.l1g We In phan len eua quai llenle,
phfin nay co dUdng kinh to hdn phan xuong,
va d tl'ong vung luy thtJ;n (dai khoang
9 mm). luQn (do<,tn eong queo) cua
Dng xa gQi 10. o'ng [urJn xa (dai khoang 4,5
den 5 mm), tiep thea phon len cua quai
Henle. va nhm d vung vel thtJ;n,
du do do lien quan voj el/c mgeh ella
lieu diu, We til voi nhung lieu dQng mg.ch
den va di cua du thi).n. Nhung te bao
bit tha.nh eua (/ng [!If/It xa rat dng ve
hoa, co mQt thong enzym
phong phu; trong so nay co enzym
phosphatase kiem va SUCC1l11C
dehydlogenase. rno cua ong ll/f/n xa
tham gia VaG cae qua trinh tai hap thu
nuoe va qua trinh che tiet cung nhtl tGng
hgp (hinh 217).
Phuc h l1p t i 6u di U t h *n lit mQt
cau tru.c dang du<}c mo ta l'ieng.
Phuc hrJp e4n tiiu cau th(in bao g6m ba
cau true b may ci).n ti6u cau nhm
d tiC'u aQng mg.ch den. gOt q/c ("Polkissen")
nAm d lie'u dQng mg.ch den, trong g6e hQp
bdi hai d9ng m<,leh den va di va vet di;ic
(macu.la densa) (Zimmermann), 1ft rn9t e::lu
true mo nAm d gioi h<,tn giua phan len
Clla quai Henle va {{ng lur;1n xa, c6 lien quan
mf!.t thlet viJi ti&'u dng mr;zch aen.
Nglri'Ji ta cho r&ng phuc hfJp cqn tiiu
c/iu Odin, ngolli chlic nang che tiet, tl1C 103.
",iln xuat rn renin. cc'111 10. mOt cd quan cam
thV elp suat va/ho(lc hoa hQc (I. Diculeseu).
thaOl gia diEht hob tutln harm qua cu(jn mao
mqch eua tiiju cau thn,
Nhitng ong gop, hAu het n&rn trang
til)' thijn va trang vung tia tuy (eile thap
Fel'fein) Cll;! vo co ngu6n goc tll st,l
ph'lll nh{ll1h ella mum niu quan. vh chlic
ll{ll1g r:hinh clla chung chi 10. thu gam ntioe
ucu euoi eung tU nhi1ng aog sinh va
d,111 ntiiJc tieu xuong cae phtln i!J du'ai cua
cllidng din
Tuy thea dti(Jng kinh, cau truc te baa,
V;l \'j tri cae ong g6p dtic;le phan ra lam ba
lo<).i eh1nh: ong trung gian n&m b va thn,
vi't Ill. trtjc tiep nh(m m9t vai ong xa
eua cae nephr()n, rai di vha tuy thn tiEi'p
hen voi dic 6ng thdng (tubuli renales recti:
6ng th(tn th5ng). cac 6ng thiing la thanh
phlln chu yeu tQ.o nen tuy thqn, cac ong
thAng do' vao a'ng dTrg gai Bellini 6ng
gop BeLLini), 6 phan gai cua cac thap
Malpighi va. co 10 rna ra d din sang eua
nhftng gai thn. B{mg each cau nhll
tit h8.ng ngan ang thu gorn a day clla
moi lhap Malpighi (4,000-6.000), nlldc ti&u
dltc;lC t(tp trung dhn va dan tal dinh eua moi
th{lp chi b(1i 1520 orrg gop Bellini.
tri va lien quan eua th.;in:
n<11"n d khoang sau phuc m1;lc, trang vung
thllt htng-hoanh, va trong 0" than, voi
nhung gi6i h<;tn nhll sau: phia tren la mQt
1l1,)t ph,1ng ndm ngang di qua ao't song ngljc
thf1 11; phia d1l6i ding la mQt m$t ph1ng
nbv vQ.y nhting di qua dot song thdt lung
thtl 3: phia ngoai la mQt m,)t dl1ng
dqe di qua dinh clla xlldng slidn cuai eung
(xllong Sll(Jn 12); phia trong la dVdng cgnh
cQt song. C{tc tren clla th*n n:1m trong vung
u/t(ii-hoanh, con cljc dUdi trong vung
dltrii-thdt Lung,
Th?n du<}c bao 1ge bdi mQt phan clla do
.Hi niudw.: trong, rna d khu vl,1e nay thi gQi
HI f/1(le quanh-thn; m0C quanh th(tn gam
e6 m9t lei trude thn (lamina prerenalis) va
m9t ld 8au thq.n (lamina retrorealis): la
trude thqn tnH r9ng ra a phfa trlloc clla
tht}n, cu6ng th{m, d(jng m(lch chu bljng.
tlnh m(lch chu. dudi, rai lien tiep vdi La
trudC thij:n ben doi La sau thn (gQi 1ft
mc;zc sau thn Zuckerkandl) che phll m<).t
trtiac cac cd vuong th&t lung V,l cd thdt
lung-ch(w va bam vao c9t song th5t 11lng.
Ve phia tren, hai la tr1l6c th<itn va sau th(m
baa bQc ca tuycn thuqng thn r6i tiep tl,lc di
len d& bam vaa cd hoanh; ve phia duoi, ca
hai la deu lien tiep voi phan chf;l u b6 cua ao
xd dl;ic trong (hinh 219).
Cac 6' thn d hai ben thong thtidng voi
nhau qua phtln trlloC cua chung va thong
xuong phia dlloi dQc theo cae nifu quan.
Gilia ao xd trong (tll'e m?c
quanh th$.n) va th$.n c6 m9t lop ma gQi 1.1
bao rna quanh thn. Giua la sau-th(in eua
ao n,iy va cae cd vuong thAt Ivng va thAt
l<)i e6 m9t lOp ma khac gQi la. !rip
ma qznh thqn baa rna Gerota.
Thong qua mr;LC quanh-thn. eo lien
quan voi nhung phfin clla h9 xlldng d trang
vung thc'it lllng, voi phuc mQ.c, vai cae t
0
ng,
cac m<;l.ch mau, cae day than kinh d grin, va
voi thanh bl,lng, nhat la thanh bl,lng sau.
1) Lien quan eua thg.n uai b9 Xltdng:
bd trong eua th<).n n:1m aujlng giiia cua
CQt song mQt khoang thay dbi til 3 cm (ctJc
tren tai 6 cm (et!c dllai th<itn); ran
th{in n:1rn ngang mlie mom ngang ao't slIng
thdt lung thli 2. la ndi ma eac thanh phfin
clla ew{ng th(ln di V,lO va di ra kh6i thq.n.
Nita tren cua m(lt sau th<.n lien quan v6i
d.c xUdng suiJn thu 11 va 12, voi cd hoanh,
va voi khe tam gicie Bochdaleek; giua cae
Xlldng slldn va cd haanh c6 tui cung sliun-
hoanh eua mang ph6i laeh (khi lam
phau thu{it ma vung 11lng, kh6ng dVc;le
eh<).m vao tui cung nay), tui eung nay khi
toi dUdng giua thl xuong thip 2 cm d dti6i
xlldng sVdn thll' 12, va bAt chea xVdng slidn
thli 12 ho$e 11 d di&rn each dlldng giua
12 em. Do d6, khi Xlldng stidn thli 12 ng5n
ho<).e khong e6, thi mang pho"'i xuong thap
duoi Xlldng sVdn thli 11 nhieu, va chi co
lien quan voi day ch&.ng thdt llingsuun.
253
2) Lien quan eua thijn vai phue
mqe: phuc m<;l-c co nhung lien quan quan
trr:mg vai hai th$.n. Ben trai, re ml7c
[reo Icr/l [rang ngang mQ-t truoc
th(1l1 d giua phAn ha tren va ph&n ba giua.
Do d6. 6 tAng duai m9-c treo ket trang
ngang, mQ.t truoc cua th(m tr:'li lien quan
v{ji dudi clla m9-c treo nay; a b6 ngoai
th(l.l1 trai, phuc mflC phll mi;tt truck
n<\y lien tiep voi phlic m9-c d m,Q.t tnioe het
trang xuo'ng, phlic nlly l::ti lien tiep voi
ph tic mQ.C thanh phu phAn bEm ngoai cua
1111.lC ehB-Lt, v:l. ve phia trong thi lien tiep voi
I:) trai ella 1r/!;tC trea tie"u trang di toi phu
trni eua cac quai rUQt non. Ben th(l.l1
]1h;\.i. phuc phu m,Q.t truoc thf).n lien
riep ve phia tren v{ji phuc m9-c phu m(lt
(htoi gan, t:;l0 thanh m(!c chdng gan-th(in;
\'e phia trong thi lien tiep voi phuc mf}-C phu
bd salt khe Winslow Vll. voi phuc m9-c phu
l1lQ.t tnt6c khll,C ta trang thu: nhrt, tQ.o nen
m(!c chdng ta trang-lh(in, ve phia ngoai thi
lien tiep vai phuc tn(!C thimh bl:mg sau.
a) Lien quan eua mgt truae thqn:
b[:n th:).n phili: mQt phAn ba tren v:\ mia
ngoai phnn ha giua ella m$-t truoc th(m lien
quan vai m,i).t du6i thuy gan phdi, thong
qun phuc m(!c; nlia trong cua mQt phAn ba
giua truoc th(l.ll lien quan tn,ic tiep v6i
hhll,C ta trang lltll hai (khuc xuong), con
1119t phtin ba duoi clla m{it truoe th$.n lien
quan voi g6c ket trang phdi, voi mqc Toldt J
va cac quai tiri'u trang euoi. Ben th$.n trai:
mQt phnn ba tren ella m,i).t truoc thq.n lien
quan tn,ic tiep v6i tux, cac mq,ch hich di dqc
bd tren cua tuy.; qua phuc m9-c, ph an ba
tren clla mQ.t truoc thq.n trai con lien quan
vai m(it day cua Zeich va mQ.t sau d(! day;
hai phfln ba duoi cua m:)t trudc th$.n trai
lien quan thong qua phuc m{lc voi g6c ket
trang trai V<l. vai cac quai rUQt non.
4) Lien quan eua mgt .<;au thqn: du<;lc
phan Elm hai phnn 1:\ ph&n ngllc va
phan hy.ng.
a) Lien quan 6 phan ngl,ic: m:).t sau th$.n
lien q uan thong qua baa md cg.nh th(;in
Grrata voi cac t"lj- cd hoanh d phia trong, va
vai c{lC b6 ed hoanh bam vao cung cd lh&t
lling va cung cd vuong thilt lung. d V1 tri
254
nay, giua cae b6 cua co hoanh c6 nhung khe
hd, qua d6 mQ.t sau th$.n lien quan voi lui
cung sUdn-hoanh eua mang pho"'i, dieu nay
giai thfch Iy do viem quanh thq.n co Ian
t6i mang ph6i.
b) Lien quan d ph.n by.ng: m!}.t sau
lien quan a ben trong voi cd thilt lung
va ben ngoai voi cd vuong tluit lung, voi cac
diiy thiin kinh v:l. ch$.u-h9- vj. d
day cac day thrin kinh nay chui qua cri
ngang blj-ng Iach giua cd nay va cd
cheo hlptg trong. Dieu nay giiii thich nhung
trudng hqp If cua co th6 gay dau
Ian t6i vung vung sinh dy.c va ph:'in
gac ella dui. Phia sau cua eri ngang b(mg.
m(lt sau th(m eeln lien quan vdi "tu: gicic
Gryn{elt" va "tam gidc Petit", la nhG:ng khe
hd cua thanh by.ng sau rna qua d6 viem mu
a vung co th6 thoat ra ngoi'ti.
5) Lien quan cae biJ thqn
" TId ngoi'ti ella th$.n phai lien quan voi
m:).t dLloi gan, va kef trang con bd ngoai
th$.n trai thi lien quan vdi mt th(in cua
lach va v6i kilt lrang xuong.
- Ed trong cua th$.n phai dttQc che phll d
phia tru6c bai khuc ta trang xuo'ng va lien
quan vai rinh mf!.ch chil dUdi; con bd trong
th$.n trai thi lien quan voi g6c ta-h/fng
trang va voi af)ng In(!ch chu blj.ng.
d do:;m giua ella bd trong th$.n eo nrn
th(Ln, qua d6 cuong di trong th$.n.
Cac thanh phan clla cuang thq.n xiip xe'p
til tren xuong duoi va til truoc ra sau gam
co: rinh mflch th(1n, a9ng mg.ch thfin, va btl
lhr;in. Ntta duoi eua bd trong ca hai
deu lien quan voi d09-n tren eua niu qudn.
6) Lien quan cae elfe eua thi).n
- Cl/c tren cua hai thQ-n lien quan vd}
cac tuyen thuCjng th(in; tuy nhicn tuyen
dUQc ngan cach voi ey.:e trEm th$.n bai mQt
16p rna lien ke't, do do khi thQ-n bi sa thi
tuyen thuqng van duqc giG: cho.
- Cl/c dUdi clla thq.n. nam tren m(lt cd
vuong thiit lung.
Th$.n duqc chang giu t<;l-i cho bai chinh
cac thanh eua d thr;in, cac thanh nay t<:i0
tWI1 mQt Yong da duai eua th;)n voi bao
/lui quanh th(m, bai cAe m{leh m{w eua th$.n
cung la m9t yell ttl treo giu quan tr9ng.
l\htfng yeu ttl gia thi!.n t{li ehti quan tr9ng
nhnt vlin til. {l.p h;le trong 6 bVng, ap h;le nilY
cp V,l.O thanh bVng sau. Th(l.n trai duc;lc
gil1 t<.li cho ttlt hon so vai th(m phai III vi
nhung ly do sau: e6 m,!c dinh ket trang
x:ucl'ng (rectocolic fascia), c6 than tux a
phia tniac, co llnh nU;lch thuVng th(m trai d6
\':10 tinh mQ.ch th(in trai lam eho cu6ng th(in
tr,li (hide gll] vung hdn (hinh 220, 221).
Cae mau va day thfrn kinh
cuathl).n
A) dli(.Jc nu6i duJng bdi cae dng
III(;tch th(l.1I (aa. renales).
Thong thudng c6 hai df)ng m(lch th(in,
ul.ch ra tU df)ng mr;rch chu b(1ng, ben dUdi
che) nguyen uy eua dng m(lch m(lc treo
(rang tren, viI d ngang mue d6t s6ng thdt
lung thu 1.
Cac dQng m<,leh th$.n deu d sau
pi1l1e va oi theo hUdng eheeh ra ngOaI,
xutlng duoi. va ra sau; oQng m{lch th<).n trai
hCli hdn so vdi oQng th$.n phai;
ca hai de'u t(m he't d ron th(in tudng ung,
thudng bAng each ph an ra 5 nhanh t$.n,
trol1g- stl nay co 4 nhanh bAt cheo trUde
hi!' th(in di vao xoang th(m, chi e6 mQt
nh{lI1h di a phia sau be' th(in. Cac dng
mf!ch th(in co mQt lien quan a nguycn
uy, trpn dlidng di cua dO{ln tniac-euong
thQ.n. dO{ln trong cu6ng th(in, a ro'n th(in va
d lnmg xoang th(ln.
1) gfrn nguyen uy eua cae oQng
m'.lCh lien quan: a phia tren vdi dng
mqch than tfIng, nAm iJ trung tam cua vimg
tr;zng: d phia dUdi voi dfru cua cac dng
nUJ-ch sinh d(1c (dQng tinh d nam gidi
dOng buang trung a nil gioi), d
hen trong vai d(jng mr;rch mr;zc treo trang
Iren; (j phia sau-trong voi nguyen uy eua
(;//.g ngl/c, a phia truoe vdi than tux va lInh
Jr/wh th(ln lrai.
2) DO{ln truoc-euong th$.n
29
chi e6 d
d(jng mQ.ch th(in phai, vi dqng m?eh th$.n
trai co nguyen uy a rat gfrn cudng th(rn.
DOQ-n truac cuang th$.n eua dQng m{leh th$.n
phili nim d phia "au tlnh mach chu dudi,
va licn quan: uri phia trudC udi tlnh mr;zch
chu dUdi, vdi tinh m?eh th(l.n tdj d6 VaG d
do?n nay, va dUge baa quanh bdi nhung
hCj.ch th.n kinh truoe va sau tinh m{leh chu
va phu:e ht;lp t:;mg ta-tuy; ve phia sau, do?n
trudc-euong cua dQng m?ch phiii lien
quan vdi mQ-t phai cua than ddt SOltg thlit
lung thli 1, voi tr(1 phdi cua cd hoanh, Vdi
cae day than kinh tr;zng, va re trong eua
(inh mQ.ch dan iCm.
3) Do?n euong th$.n: moi cuong th$.n
baa g6m nhilng thanh phfrn nhu sau: tlnh
mfIch th(ln nim d ldp truoe nhat (tinh m?ch
th;)n trili dai hdn, nAm ngang hdn va co
mQt truoc- euong); df)ng mr;rch thn d
lOp giaa, va be' th(rn nb.m a lOp sau cung;
cac huy't siip xep thanh ba 16p:
d.e ldp truoe, giUa, va sau mau; Cae
day thfrn kinh s5p xep thanh hai lOp bao
quanh d(jng mr;zch th(in. Cae cuong th$.n
deu n&m trong d th(ln va qua thanh cua 6
th$.n (tilc 1a quanh-th$.n) lien quan: ve
phia sau vdi thanh b1}.ng sau thuQc vung
thdt lung (ngang mue dot song thAt lung 1),
ve phia trong voi c1i)ng m(lch chu bl:lng neu
Ia euong th$.n ben trai va voi ([nh mr;zch chu
dudi neu 103. cllang th$.n ben phili; ve phia
ngoai vdi r{/n than, ve phia trfm vbi cac
tuyen thltr;lng thein, ve phfa dUdi vdi niu
quan va cae mr;zch sinh dl:lc (mr;zch tinh d
nam gioi bU6'ng trung d nti: gidi).
Cuong ben phai nlim d muc tren
mr;rc treo ket trang ngang, nen lien quan ve
phi a truoc thong qua mr;zc Treitz vdi vung
ta-tuy (diiu tU);, khuc ta trang xuong, ong
m$.t ehu). Cuang th$.n ben trai ve phfa
trUde co rl mr;zc treo ket trang ngang biit
eheo, trong m?c treo nay c6 cung mr;zch
Riolan. d phfrn tren cua re m?e treo ket
trang ngang, eu6ng ben tral lien quan
voi than tU);, cac mr;zch lach, va a dUdi re
2. DO,;ln tntoc-cu6ng la cua c'!9ng phai
(va cua tinh m,;lch than trail chlla di vaa cu6ng than, chCt
kh6ng phai la n.1im 6 phia tr\Joc cu6ng th';'in.
255
treo ke't trang ngang thi lien quan voi
grfc ta-!Ulnu t,-rIng va a9ng mQ.ch kilt trang
trai tren.
-1) Do:::m ron th(\O: r1(Jng nu;zch thrIn t(in
eung {j gfin rOil thn bang cach chia thanh
hni thfl.n: than trLfoc-, V:l th(in; do d6
rl!ll1 toi hinh Thanh hai ldp nhanh d(mg
111 [.\ch: lOp va lOp lop truoc-
he' baa gflm nhicu nhanh tlich ra til than
trltde cun dOng ml.tch thf!.n; con Wp sau
thlfc {'htl't chi Ja than sau cua dc)ng mQ.ch
thEm n,l.y di s5.t vila mcp sau eua ron
th(ill va hi mep nay che khuat, do d6 m(lt
"all cun be' th(il1 khang e6 m(w. va la
trl thu(\l1 h,ii etc' mil be' thco dudng
thAt lung.
Trucc khi cti 1,'0.0 r({n th(in, dQng mG-ch
t6ch to. nhung nhanh ben eho cac
hQ-ch. e(ic nhanh niiJu quan truoe va sau,
dic nhanh eho bao md, nhung nhanh nay
n6i tie'p v6i cung ar)ng mQ.ch ngoai th(in.
eta sri trLidng h(!p, nhling nhanh cung
t<1ch ra ltl hai than cua dQng m::>ch th(m
thliCJng hao gam 4 nhanh va va
tn()t nh5.nh sau be', Nhung nhanh TIlly 18.
nhlfng d{Jng mr;ch phon thuy, n:lm d ranh
gidi trong nhu m6 th$-n cua 5 phdn thuy,
111:'1 ve m(lt ngoQ.i khoa thl. rat quan trQng
lt6i vdi phfru thu(it ciit th$.n mQt ph:in.
Nhung phdn thuy nay dUQc cung cap mau
m()t nhanh dOng va day than kinh
It()C 10P, 1:\ nhung phan thuy sau day:
. Phan thuy Lren (segmentum superius)
(phrtn lhuy et,tc tren) dUQc cung cap mau bai
cl(Jng /n(Jch phfin thuy tren (dqng mQ.ch cvc
tren) (a. segmenti superioris);
- Phan t/w:v dUt1i (segmentum in{erius)
(phan thuy clfC duai) dUQc cung cap mau bai
/n(Jch phfin thuy dUdi (dc)ng cvc
dU'di) (a. segmenti inferioris);
. Phdn tfwy trlidc-tren (segmentum
nnteriu::; ::;uperius) (ph5.n thuy tTl2n trudc-
he) chi(.lC cap m{Hl hdi d()n{{ mQ.ch phan thuy
triMe-tn!n (d(ing m0-ch qiC tntoc-tren) (a.
sl!gmcnti anlerioris superioris);
- Phan thuy tnidc-duai (segmenlum
anlerius inferius) (phan thuy trudc-be' du6i)
chrqc ctip mau biJi a(Jng mQ.ch phan thuy
tru(ie-dudi (dQng m9-eh phan thuy truDe-bi!
duai) (a. segmenti anterioris inferioris)
- Phan thuy sau (segmentum posterius)
(phan thuy dUQC cap mau bdi d(Jng
mQ.ch phan thuy sau (dQng phan thuy
sau-be') (a. segmenti posterioris),
GiUa khu vvc cap mau cua nhung oQng
m9-eh philn thuy truae v:\ cua
dQng mQ.ch phan thuy sau (sau-be) e6 mQt
vung it m0ch mau gQi la "r)img va mQ.ch
Hyrtl", ngudi tn hay md th!}n theo vung nay
lay sOi.
Phlln thuy thljn c6 gia trj thvc tien rat
lon, vi cho phep thvc clit phlln thuy
(dt m(it phfrn) Trang tnidng hQp th!}n
co gioi hQ.n d mQt vung nhat dinh (nhu
lao u ... ).
Ong ILIon xa ____
6ng g6p-\-----d
EJai than --\--
Hinh 217. Sa do eau true eua
vimg vo va vimg tuy cua
Ngay a trong xoang th(in, (:I1C dng
m(Jch phon thuy kg tren ds. ph,ln 1'a th,\nh
cac nhcinh gian thuy (arteriae interlobares
renis), cac dQng m0-ch nay di vao nhu rna
thi),n d vung cac c(Jt Bertin, r6i di thea C9.nh
cac thap thQ,n Malpighi tit gai t6i day
thap, a day cac dQng m9-ch gian thuy chin
ra Thanh cac a(jng mach hinh cung
(arteriae arcuartae), til cac nhanh hinh
cung nay tach ra cac dng m(lch gian tdu
thllY (arteriae interlobulares), cac d9ng
Tlu!ch gian tir/u thuy cung nhu nhung
nhanh di)ng m\}.ch dB. dU<;lc rna tii khac 18.
nhung dQng mQ-ch (khong n6i tiep vdi
nhling nhimh khac-KD), va dU<;lc phan b6
thea hinh nan hoa bimh xe; tit cac df)ng
mr;zch gian tic'u thuy tach ra cac nhanh bao
th(tn (rami capsular), n6i tiep vdi cac dQng
eua bao ma quanh-th(m. Cung til cac
dQng gian thuy, tach ra nhung
{if/u d(Jng mr;zch dr/n, chui vao trong nhung
bao Bowman (cua d.u thtj.n) rai phan
ra ths.nh 25-50 mao m:}.ch, tI}O nen cUQn
mao mQ-ch cua ciiu cac mao m?ch
nay co dQ.c Iii khong n6i tiep ngang voi
nhau rna 1Q-i hQp nh,,{t I?i t:;l0 thanh rnQJ
tit'u df)ng mr;zch di (We la hlnh thiinh mQt
lUdi mao m?ch ky cli). Ti(/u dQng mg,ch
di ra kh6i baa Bowman d qtc mr;zch cua baa
nlIY, va I:=,1i ph,ln chia ths.nh mQt rnQ-ng mao
rn?ch nun baa quanh Hi'y cac ong th(tn (6ng
sinh nhling d day IS. mQt mG-ng
lu01 mao mG-eh giong vdi di.c hfoi mao m:=,1ch
thong thuClng khac trong cd th, Wc Iii co
nhieu n6i tiep ngang va se d6 vao cac tit'u
anh nu;rch. Citc tii/u d9ng mqch di nay n5m
gan tuy th(m, nen con tach ra nhung nhanh
gQi Ia ti/u d(mg mr;rch thling (arterioIae
rcctae), cap mau cho tuy th(in, truoc day
dlic,lc gQi lD. tie'u d()ng mc;zch thang gid
(spuriae). Tuy nhlen, tuy th(m con duqc
cap mau bdi nhung ngu6n rieng cung gQi lao
tit'u df)ng mqch thang, va tniac day dUQC
gQi IS. cac tir/u di)ng mr;zch thling th(It
(verae), cac dQng m{1ch th&ng th(i.t nay
tach ra tU cae df)ng mr;zch hinh cung va cac
dng mr;zch gian tir/u thuy. Nhl1 vtj.y, tren
dong mall dQng m?ch, thi vo th*n duqc cap
mau nhieu hem tuy
DBi voi baa ma quanh th(tn, thi ngu6n
cung cap mau Ia til cac nhanh tach ra til
chinh d9ng mr;r.ch thn, til d(mg mqch
hoanh dUdi (mt nhanh ben nho cua di)ng
m{1ch chu b-l,lng), til df)ng mg,ch mr;zc treo
trang trim, tu cac d(;ng mc;tch thdt lung va
tU cac di)ng m(lch thur;Jng thn. Tift ca cac
nhanh dQng nay n6i tiep vdi nh2.u
hinh thanh nhling cung di)ng m'.lch.
Tom Iai. co thJ nhan manh dac ve
phan b6 m?ch cua thi;l.n Ia: thuQc
di)ng mG-ch (khong co nBi tiep ngang
giua cac nhanh-ND), va thi;l.t st): co mi)t gidi
h{1n giUa mQt vung truoc cua r9ng IOn
hdn va mt vung sau nh6 hdn, do Ia vung
vb mr;zch Hyrtl, di d phla sau cua blJ ngoiii
thn 1 cm, va hai vung qte thn trong d6
vung ct,l'c dudi kern ro hdn ve ranh gidi.
Do d6, c6 thlfc ph&u thuQ.t d.t thQ.n
mQt ph<'in va. neu illi)t trong nhung nhanh
cung cua d9ng mr;zch thn bt d.c nghen thl
5e dua l?i h(tu qua Ia nh6i mau d vung nhu
rna th(i.n tUdng ung.
B) Mau tlnh mr;zch cua nhu rna
dUQc thu h6i trudc tien vao nhling tlnh
mc;zch hinh cung, di kern cac dng rn{1ch
cung ten tUdng ling, cac tlnh mqch hl'nh
cung nay noi tiep nhau t:=,1o thanh nnung
cung Unh mqch trim thap, i.'I day C{lC
thap Malpighi, cac tlnh mr;rch len va xuong
deu db vao cac cung tlnh mG-ch nay.
Cac finh mr;rch xu/)ng Iii nhling finh
mqch gian ti{/u thuy (venae interlobulares)
di kern cac cIt)ng m<,lch cung ten_ Nhling
finh mqch len Iii. nhung tilu Unh mc;zch
thang (venulae rectae) cung di kern cac
dQng cung ten, va co V\l thu
hOi mau tu tuy than.
Cac cung finh mr;rch trcn tluip Malpighi
se dB vao cac tlnh mc;tch gian thuy (venae
interIobares), cac tlnh m?ch nay se di qua
cac cQt th(m (ct)t Bertin); trong vung nhling
ct nay cac nhanh tInh m?ch khac se
cung vai tInh ruG-ch gian thuy hQi tv l{1i d
q.nh cac dai th(m, t<:).o thanh nhling Hnh
ml}ch thea nhieu rat da dl}ng, va di
vao trong xoang thn t:=,10 nen anh
mqch th(tn.
Cac finh m(!ch th(tn deu Ia thanh ph..n
sau phue m?c va deu d6 vao finh mqch chu
duai; Hnh m<:).ch th;tn phai ng5.n hdn so voi
tInh m{lch thi!n trai_
Cac finh mr;r.ch thn Ia thanh ph..n nAm
b lop trl10C nhit cua cuong th(tn.
Chi rieng tlnh m?eh trai rndl co
do?n trudc-cuong, do<:).n nay c6 nhung lien
quan sau day: ve phia trudc lien quan qua
.
257
PMn thuy cuc
PhAn Ihuy lruac-be trim
PMn thuy IrLl ac-M dlJOi
PMn thuy cl/C dU'Oi
Nhin trtlt1c
Phc'ln thuy elle
Phc'ln thuy In.tOc-M
Phc'ln thuy tnrac-M dlJOi
Phc'ln thuy eU'e due. - "r
Nhin tit ben trong (ba Irong
Nhin sau
PMn thuy CU'C
Phc'ln Ihuy sau-be
PMn thuy trude-be
Phan thuy truac-M dlJOi
PMn thuy Cl/e dU'O;
PMn Ihuy el,fe
Phan Ihuy truac-M
+ -Ph,an Ihuy truOc-M dl/Ol
Phan tt1uy Cl/e dlJOi
Nhin III phfa ngoai (ba ngoai
Hinh 218_ Cac phan thuy
Can that h.tng-cung:
La nOng
La sAu
Khoang sau phuc m{lC:
M9C sau
Khoang
Khoang C9nh-tt1an
(bao mO canh
Than phai
Irang len
Mae bung ngoai
Mac gian co ngoai
Mac bung trong (mac flQang)
INac than
Mac dinh trang len
(mac Told! I)
nnh mach chu dU'Oi
Mae treo lieu trang
to
(\,k\in;-\'\ Ifang xu6ng
PhiJc mac thanh
Mac bung ngoai
Than lral Mac 91an co ngoai
Mac tntOc than Mac bung trong (mac ngang)
Mac dlnh trang xuOOg (mac Told! II)
06ng mach chti bung
Hinh 219. - trong - s6 tri a ngang mttc vai cac
258
"
I ,
" "
, I
I
I I II
I I I I
I ' I
I
t 1 I II I
I I I r I I I
I I I
I " , I II
,
I I I I
Hinh 220. Hinh anh nhap nhay binh thuang (Tai cua vien Quan y Trung uang)
Hinh 221. Hinh anh nhap nhay ctlo thay sa pha;
(Tai lieu cua Benh vi$n Quan y Trung uang)
259
mqc dinh Treitz VOl vung ta-tuy'; ve phia
sau lien quan v6'i aQng mqch chu bl}ng; ve
phia tren -tntac, lien quan v6'i nguyen uy
cua a9ng mc;lch mqc trea trang trim. TInh
m{lch trai cac nhanh ben la tlnh
mqch tinh hoQ.c tlnh nU;lch buo'ng trung,
tinh mqeh thufjng thn trai, va doi khi ca
tlnh mqch haanh dudi trai. d trang baa ma
quanh th(ln c6 mQt mQ-ng lu'oi nnh m:;tch rat
phong phu, htai nnh m:;tch nay hQi tl,l vaa
mQt cung tinh m:;tch ngoai song
sang voi bd ngoai clla cung nnh mQ-ch
nay cung mau tU thong qua cac
llnh m{Lch xuyen, va dfrn luu mau van cac
nnh m<;lch cua ke't trang, cua thanh bVng
sau, eua tuye'n thuqng cua quan,
cua tinh haEm hoiltc buang trung. sl.}',
h thong nnh m{lch nay la mQt dUdng d.n
lun bang trang trudng hqp huye't khoi
nnh th@.n.
Trong baa th(ln cung nhu' d quanh cac
adi th(in va gai th(m co nhftng noi tigp
d<)ng-tinh m<,lch. Cung nen n6i them la d be
m?t cua c6 nhftng tinh m(1,ch hinh saa
Verheyen, la hQi tv cua nhieu tlnh m{Lch
eua baa thijn d nhftng di@m bAt dau cua
nhung tinh mq,ch gian ti{/u thu::; ngay ben
dl.tai baa xd ella d day cac tlnh mc;lch
cua baa th(in d6 vaa tlnh mc;lch gian tie'u
thu} sau khi chung di qua bao th@.n.
C) Cae nu/ch b(lch huye't: N gl1di ta da
mo tit ba nh6m m:;tch b<;lch huye't ella
mQt nh6m sau gom cae m<,lch b:;teh huye't di
kern cae mQ-ch mau, va tren dUdng di cua
chung c6 thay nhfrng nhi); mQt
dam rai m:;tch b:;tch huyet dUdi baa xd cua
thijn, va mQt dam roi trong baa ma quanh-
thijn, noi tie'p vO'i aam rot dUdi baa xd cua
thijn. Ba nh6m m:;tch b:;tch huyet nay dfrn
luu huyet ella thl}n phai tai ehuoi
h(Jch bt;Lch huyet c<;tnh-chil phdi, va chu6i
ht;Lch sau-tlnh m{Lch chil, va d.n htu bQ-ch
huyet clla th$.n trni Wi chu6i ht;Lch ct;Lnh-
chil trai d vung thAt lung.
D) Cac day than kinh chi ph6i
thu9c thl.}'c v$.t, bao gam nhftng sqi thcln
kinh giaa cam de'n tU aam rot dudng,
dcim rot m(lc treo trang tren, va nhung h:;teh
than kinh vo-th(m. Ngoai ra con du'qe
260
chi phoi bdi nhanh clla ca.c day than kinh
t(Jng va day than kinh phr/-vi. Nhung SQi
than kinh k@ tren di thea a(jng m(lch thijn,
t<'!-o nen aam re/i thn, va di sau vao nhu rna
th*n d@ chi ph6i cac ciu true khac nhau,
dQ.c la phuc hrJp than kinh-niu-a(jng
m(lch c(lnh tdu cau thijn (phuc hQp c<;lnh
ti@u cau
Cae du'O'ng bili tiet (d&n ella
Sau khi hinh thanh, nuac ti@u cuoi
cung dUQc d6 ra ngoai cd thong qua
nhung dl1dng dan baa gam cac aai
nho (calices renales minores: dai nh6),
dili ldn (calices renales majores: dai
IOn), bl th(m (pelvis renal is), qudn
(ureter), bang quang (vesica urinaria) va
niu a<;to (urethra). Cac dai b@
va quan hQp thanh mQt vung dinh khu
gqi 121. vimg be' thn -niu quan, giai h?-n:
phia tren bdi mQt miJ,t phing n.m ngang di
qua du'ai dot song ngr,tc thu 12, ve phia dl1ai
bdi m9t m?,t phAng nftm ngang quy uac di
ngang qua cac gai ch(iu trudc tren, ve phia
trang bdi mQt mQ.t phAng dung dqc d cach
aul:!ng giUa than ngu'di 2-2,5 cm, va ve phia
ngoai cung bdi mQt m*t phAng dung dqc di
qua dinh mom ngang cua nhftng ae/t sc/ng
thdt lung (hinh 222).
Cae dcii thqn nho (calices renales
minares) la nhung cau t:;to cd-m:;tc, nAm d
ben trang xoang thijn, m6i dai nh6 c6 m9t
diu am lay va bam vao chu vi clla mQt gai
thijn, con dau kia thi hqp nhit vai mQt vai
dai nh6 khac t:;ta thanh mQt adi [fin (tuy
nhi!ll kh6ng ph:h bao gid cung nhl1 C6
tU 6 den 12 dai nh6, cung s6 IUQng v(ji cac
gai thn, nhl1ng l:;ti co it hdn so 111qng
cae thap th.$.n (Malpighi), vi co cac ong
gop cua hai thap th(in de) chung vaa mQt
aai nho, vi gai clla chung hc;lp nhat vai
nhau (gQi la gai chung). Be m*t ben trong
clla dai, tiep xuc voi nuac thi nhan,
con be m*t bEm ngoai thi lien quan v(ji kh6i
mB va nhftng m:;tch mau va day thfrn kinh
n.m trong xoang th(in.
Dcii thij,n liIn (calices renales majores)
c6 2 hoi1-e 3 dai Wn, moi dai lOn do hai hoQ.c
ba ddi nho hqp nhit tQ-a thanh. Neu cac dai
th$.n du'qc eau nhl1 vua rna ta thi
Hinh 222. Hinh anh X quang dlf()ng tiet binh thlfong
th*n c6 hinh r llng cLta; ngUQc If,li, neu cae
dai nhi) rnd thAng vao bti th*n thi cac dai
nay c6 kich t hl1dc Ion hon va thl}n se c6
hinh bong.
Bi (pelvis renalis) , ding Is m1)t
cau co-ml;lc, giong hinh eua m9t
hoi det t heo chieu trudc sau; pheu
hUang ra phia ngoai va nh*n cae ddi thn
d6 vao, con dinh pheu thi lien tiep vai
261
quan. Hinh thi cua bi kha thay d6i,
nhu'ng n6i chung c6 hai kiiu chinh: kiiu bi
th$.n hinh b6ng khi cac adi thn ngn con
bi thf;tn to kich thuoc lon, va kiiu bi
hinh rang cua hoi;lc tOR nhanh, khi cac ddi
nho hc;Jp nhat thanh nhung ddi lOn dai con
thf;tn thi nho hdn.
Be' th(in c6 hai m$.t truoc va sau, ba bd
duoi, tren va tren-ngoai bd day, bd day
chinh la pheu nh$.n cac dai th(Ln d6
vao, va m(it dinh la ndi b@ d6 vao
niu quan.
Be' th(Ln c6 hai ph.n: ph.n trong
(trong xoang va phfrn ngoai
(ngoiii xoang
Ph.n trong thudng ngAn, va bd
nftm d lOp sau so voi nhung thanh
phan khac cua cuong truoc bi
lien quan voi nhung m:;tch mau truoc-
bi (t'inh m:;tch nftm tru'oc so voi d(ing m:;tch);
sau bi chi' lien quan voi than
a(jng m<;Lch sau-be" la m(it trong nhung
nhanh cling cua d(ing m:;tch th$.n, va nhanh
nay di sat mep sau ron thn, nen sau
Iii vi tri l<;)i cho phau
rna b@
Phan ngoiii cua b@ th<}.n lien quan
d phi a tru'oc voi nhung d(jng m<;Lch phan
thuy trudc-bi cua d(ing m:;tch th<}.n va
nhung nhanh tlnh m<;Lch trudc-bil cua Hnh
Ngoai nhung lien quan voi mall
nhu vua mo ta d tren, bi than con c6 nhung
lien quan sau day: ve phfa tren voi tuye'n
thur;Jng th(in, ve phfa duoi voi niu quan,
phi a ngoai voi ron th(Ln, ve phia sau voi cac
lOp cua thanh b\lng sau C\l thi lEi cd thdt
lung, thong qua lOp ma cg,nh th(Ln Gerota,
ve phia truoc bi lien quan khac nhau
giua ben phai va ben trai: d ben phai,
th$.n lien quan voi khuc tei. trang xu{/ng
thong qua m<;Lc dinh Treitz, va voi tlnh
chu dUdi; con d ben trai lien
quan voi than tuy' va c6 d cua mf,lc treo ke!
trang ngang bAt cheo d m!).t truoc.
262
quan
(Ureter)
quan la m(it Bng nBi
voi bang quang, di tit tren xuong duoi
dQc qua 6 b\lng va be. quan nAm
sau phlic va dili khoang 30-35 cm.
Niu quan biit dau tU dinh cua be'th(in,
ngang mli:c ao't song thdt lling thu 2, rai
moi dau di thAng xuBng duoi, va sau d6 thi
chech vao trong. DUdng di cua quan
bao gam dOf,ln bl,mg (pars abdominalis),
h:1u nhu thAng dang, di tit ngang mac dBt
song thAt lung tha 2 tai eo tren ([6 tren
ch(iu be), va aOf,ln ch(iU be (pars pelvina), di
tU eo tren tai bring quang, va nftm trong
ch(iu be; tren dUdng di, quan co ba chB
gap khlic: m(it d gan thn, m(it d eo tren va
chb gfip khlic thli ba thi d trong chu be.
quim cung co nhilng hE;lp hdn
xen ke voi nhung gian r(ing hoo: ngay
duoi chB tiep nBi voi b@ th$.n la m(it dOliln
r(ing gQi Iii phiu (infundibulum), rai den
mot hE;lp hdn gQi la ctf quan, sau
do tdi m(it dOliln gian r(ing gQi lEi thoi
that lung-ch(iu, tai eo tren thi quan
hE;lp a m(it rat nd.n, va sau d6 la
gian r(ing gQi la thai chu be, rai toi chB hE;lp
cuoi cling truoc 16 d6 vao bang quang.
quan dUQc chAng giu chB m(it
cach tUdng doi: doi khi co m(it day ch6.ng
niu quan-that lung, nhung thong thudng
hdn thi quan dfnh vao phuc m<;Lc thanh
b;mg sau, nen khi di phlic thi
quan cling di thea, day la
phai ghi trang cac phau thuf;tt.
quan co m(it dam r6'i mau va s9i
than kinh baa quanh, can phai tranh trong
phau (vI d\l khi lay soi, md
quan, md thong quan).
Lien quan eua quan thay dO'i
tuy theo tung dOJ;ln:
1) DO<;Ln b(!ng (pars abdominalis) dUQc
phan thanh hai khlic la khuc thdt lung di
tU b@ toi xttdng cung, va khuc chu di
tu xudng cung tai eo tren.
Hinh 223. Hinh imh Chl!P X quang d9n9 chu-chau
(Cho thay r6 69n9 m"ch chu bl!ng, cac 66ng mach chi[l u ngoa; va chau trang)
a) Khuc th6.t lung eua quan pha.i c6
nhung lien quan nhu sau: ve phia trude,
lien quan va dinh voi phuc m{lC thanh bl,mg
sau, thong qua phuc ml;lC nay a phii n tren,
niu qUEm li en quan vCJi khuc la trang
A' . ?
XUOllg, 1'01 co re eua ml;lC treo trang bAt
cheo d phia tn.,tac, va sau d6 cae mach sinh
d{lC (nJ(;zch linh d nam gioi va buong
trung a nu giai) ciing chea a phfa tn.ti:lc
quan; ve phia sau niu quan phsi lien
quan vbi cd thdt lung, va thong qua ml;lc
chi)u, lien quan vbi die day than kinh sinh
dl,lc-dui va dui bi ngoai; ve phia trong, niu
quail phai lim quan voi Linh mg,ch chit
duJi , cae hl;lch bl;lCh huyet cua chuoi
htng-chu va cae chu6i than kink giao cam;
ve phia ngoai lien quan voi ket trang len.
Khl.i c thAt lung cua quan trai cung
c6 him quan tudng t1,1 nhu ben pha i, nhung
c6 nhung khac nhtt sau: ve phia trt10C
c6 re ella m(1c treo kf/t trang sigma bAt
cheot qua ngach cua treo nay c6 sa
nAn thA'y quan trai; ve phia trong
263
quan trai lien quan voi d(jng mg,ch chu
b(lng; va v& phia ngoai lien quan voi ket
trang xuong.
b) Khuc ch(iu cua quan dai 3-4 crn,
bAt cheo phia trlloc cac d(mg mg,ch ch(iu:
quan phai bAt cheo phia trllac drng
mr;rch chu ngoai b dlloi cho chia doi cua
drng mg,ch chu goc 1,5 cm, trong khi
quan trai bAt cheo phia trlloc drng mg,ch
chu goc b phia tren cho chia doi cua dQng
nay 1,5 crn; v& phia sau, cae
quan vrin lien quan voi cd thilt htng; ve
phfa trlloc, quan phai co r@ mg,c treo
tii/u trang bAt cheo va lien quan voi
cuai hfj'i trang, cac mg,ch ho'i-ket trang va
ru(d thita (khi rUQt thua thuQc di
xuong), trong khi do quan trai c6 r@
cua mg,c treo ket trang sigma cheo phia
trude. va hinh thanh d day ngach gian
sigma la rnQt moc sO n.in quan trai;
ve phia ngoai thi quan hai ben d&u
lien quan voi cac mg,ch sinh d(lc.
2) Doqn chu be (pars pelvina): di tU eo
tren toi bang quang. Do:;tn nay cling ehia
thanh hai khuc la khuc thanh va khuc
l(1ng. be cua quan co lien
quan khac nhau giua nam gioi va nu gioi.
a) 6 narn gioi: khuc thanh do:;tn be
cua quan hai ben di tU eo tren xuang
duoi up vao thanh cua ch(LU be va hau nhl1
thAng dung, co lien quan rat gan voi cac drng
n1qch va tlnh mqch ch(iu trang.
Khuc t:;tng do:;tn be cua quan
d nam gioi di ngang tU thanh be van
trong, qua khoang dlldi phuc mg,c cua ch;}u
be, va nllm d giiJa bang quang va tn.jc
trang, b:'it cheo a phia tr!l1 6ng tinh, rai di
qua truoc day bqng tinh chui van
thanh bang quang, rai rna van long bang
quang bai m9t 10 nho.
b) d nil gioi: khuc thanh do:;tn ch$.u be
cua quan hai bm d&u co di}ng m(1ch til
cung di d phia ngoai (dQng m:;tch nay la rnQt
trong nhung nhimh tJilng cua di}ng mqch
ch(iu trong), va c6 phuc m:;tc phu d phia
trong, phlic mlilC nay 16t day h6' buo'ng
tnlng, nEm quan co lien quan voi
buo'ng trzlng d phia trong. Khuc t(lng cua
niu quan d nu gidi cling di ngang VaG
264
trong, va nAm a dciy cua m{lc chang ri}ng, d
day, drng m{lch tit cung bAt cheo phia trl10e
cua quan, sau d6 quan di qua
phia truoc cua am d{lo rai chui van thanh
bang quang va rnd vao long bang q uang bdi
rnQt 16 nho. Lien quan giUa niu quan voi
drng mg,ch til cung b day m{lc chang rrng IS.
rnQt chi tiet giai phau quan tn;mg, vi trong
trl1dng hQp c.it tv cung, phau vien co
d.t phili niEflu quan.
3) tlianh bang quang: la dOliln rat
ngAn, quan ch(lY chech toi 16 rna vao
bang quang, a day co rnQt nep niem mqc
ngiin can kh6ng nudc ti@u tnlo nguQe tU
bang Quang len quan. Hai [0
quan va ZO d{lo giGi h<;l.n a bang quang
rnQt tam giac, gQi la tam gicic Lieutaud ho(ic
tam gicic bang quang (trigonum vesicae).
cau true, dlldng dan co nhung
ldp ao SllU day: do lien ket (tunica
adventitia) d ngoai cung, diu t(lO bai rna lien
ket xd chun; do cd (tunica muscularis): nAm a
giua; ao cd Ij b@ chi cau t{lO boi cae sQi cd
vang, nhung Uti quan thi rnQt ph an ba
tren va dudi hQp boi ba ldp s<;li cd trdn co
huong nhau (lop dQc ngoai cung, ldp
vong d giue, va ldp dQC a trong cung), nhung
a mQt phftn ba giila cua quan thi ao cd
chi c6 hili lop (lop dQC d ngoai va lop vang
a trong); do niem m{lc (tunica mucosa): 16t
trong cung, cau t{l.o boi mQt rna tang gQi
la rna tiep.
Cae m,;teh mau va day kinh
ella dai, va niilm quilll
Dai dl1QC cap mau bai
nhung nhanh cua dqng m{lch th{in.
quan dl1Qc cap mau bai nhung nhanh tu
nhieu ngu6n khac nhau: tren cung do
cac nhanh cua d(jng m{lch th{in va cua cac
dQng m(Lch thdt lllng, dO(ln rn9t phan ba
giua do cac nhanh cua dQng m{lch tinh
di}ng mt;Lch buo'ng trzlng, va dQng m{lch
ch{iu goc, dO(ln mQt phftn ba duoi cung do
nhung nhanh cua drng m{lch ch(iu trang,
drng m{lch bang Quang tren, dqng mqch
bang quang dl10i va dQng m{lch ong tinh (b
nam gioi).
Cac linh mg.ch di kern dQng rn(lch cung ten.
Cae m(Lch b(Lch huyet tU quan
bVng d.n b:;>.eh huyet tai cae h(Lch thdt
lling, va huyet eua quan
be thi duqe ve cae h(Lch
huyi/t ch(w trong.
Cae day than kinh chi phoi quan
In sQi than kinh thr,tc u4t den tU cac dam ror
thn, chu, va h(L vj, cae sQi thAn kinh nay
deu di thea cae d9ng tdi cae
Wong ting eua quan.
Cac mach mau d
khoang sau phuc m<:lc
)9n9 chu
D(mg m(Lch chu b(1ng di tu zo d9ng
m(Lch chu eua cd hoanh, d ngang mue gifta
dot srj'ng ngr,tc thti 11 va 12, xuong tdi
ngang mue dot s(j'ng thrit lung thil 4, thi
tllch thanh ba nhanh cung III hai d9ng
mgch chqu g6C chung) m9t d9ng
mg.ch eung giita (hinh 223, 225).
D(mg mg.eh ehu b(1ng co dUdng di g.n
nhti th.ng dung, nhung n&m hdi sang
ben trai eua dUdng g-iua, d ngay phia trude
eua e9t song thAt lung, va trang khaang sau
phuc
Chieu dlli eua d9ng m:;tch chu bVng tU
15 t6i 18 em, con dUdng kinh thi thu hE:p
dAn tU tren xuang dudi.
T.ren dUdng di, d(mg ehu bVng
dUQe baa quanh bdi m9t lOp mo lien ket
thua, bdi dam rot than kinh giao cam chu
30
,
va bdi eac huyet eua chuJi ht;Lch
tluit lung-chu: baa g6m di.e h(Lch trudc-chu,
3D Cac dam rOI than kinh thilC vflt thilong .:Ii theo cac .:Iqng
m\loch de toi cac vung cac I<;lng rna cac .:Iqng nay
cap mEw, trln .:Iilong <:l"i, cac so;Ii than kinh thl,lc vo,it n6i vCi
nhau t\loO nen cac dam r6i quanh i'l"qng mang ten dqng
mach rna chung dl theo. Do do nhl!ng ngii ve .:lam r6i va
h\loch than kinh c6 chl! chu (vi dl) dam roi chi}, lhan kinh
chU-Ih(m, chu-m?c Ireo Irang) phai dilo;lC hieu 1.3 .:Iqng
chu (VI dl,l than kinh chi'! th{1n tlic la than kinh
mach chi'!-.:Iong mach
cae h?eh chu ben-phdi, cac h(Lch chu ben-
trtii va cae hg,ch sau-chu.
1) Ve phia sau, d9ng m(Lch chu bftlng
lien quan d phia sau vdi C9t song thdt lung,
be' b(J.ch huyet Pecquet va d.u eua ong
ngr,tc, ve phia ben-sau vdi cac than than
kinh giao cam th6.t lung va cae tlnh m(J.ch
thdt lung ten.
2) V phia trude, lien quan d9ng
ehu bVng thay d6i thea tUng
(a) Trong uilng t(J.ng (vung than t:;tng):
d9ng m:;teh chu bvng tach ra cae d9ng mg.ch
hoanh dUdi va d9ng mg.ch than t(mg, tu
d9ng m:;tch nay tach ra cae d9ng m:;tch
gan, lach va vi trai (a. gastrica sinistra)
haiite vanh vi; phia trudc do:;tn nguyen uy
cua nhung d9ng m:;tch nay la h4u cung m(J.c
nor, ph.ln mong eua m(Lc nor be, ml)t duoi
gan, va biJ cong nho cua dg, day.
(b) Trang vung tci-tuy': d9ng ehu
bVng lien quan vdi tuy' va khuc ta trang
ngang (khue thu ba), cac nay ap vao
mi;it trude d9ng ehu bVng thong qua
phuc mg.c thanh sau. 0 day d9ng mg,ch chu
b(1ng tach ra cac nhanh la d9ng m(Lch m(Lc
treo trang tren va mt;Lc treo trang dudi, cae
d9ng mt;Lch th9-n va d9ng mg,ch sinh dl!-c.
Khue ta trang ngang va mom moc tuy' bi
kE:p d gilla di?ng m:;teh chu bVng va di?ng
treo trang tren. d do:;tn nay,
d9ng mg.ch chu bl!-ng n:1m tren trve gifta
eua mot m9t ttt giac gQi la ta giac Rogie, co
cae c:;tnh 13. finh mg.ch cua, tlnh m(Lch
thulJng th(in trtii, than tlnh mg,ch lach-m(Lc
treo trang va finh m(Lch th4n trai.
(c) Trang vimg dudi ta trang: la da:;tn
euoi cling cua dong chu b\lng; d
nay, d9ng mg,ch chu bl!-ng lien quan, d phia
trude, vdi nhung quai tdu trang thong qua
m(LC treo kef; trang sigma.
265
Cae nllfmh Ilia day mAn klroh
phe-vij (dat tllAn kmh phI-.., ph8l)
(""'(7. "',' dO, iMn kml'l larlg that Illng
Gal:; haen lhiin klllh mae tr1IO trarog d\IIlI
mad1 mac Ireo Irang
dam r6I thAn
mac IraC lIar.g dLJOl
Hinh 224. Cac dam rai than kinh
thifC d vlIng 6 hong
3) Ve phia triti. dQnC nl<;1ch chu b(mg
lit1n quan voi nhung thanh sau day
tu tren xu6ng dl1oi: cd hodllh. luyen thll(/ng
lhijn t.ril.J. bo trong cua thQ-fl trai, quart
tl"{li, trudc eua cd thdt lilng va cac
fIIf;lch sinh d{lC ben trai (mach linh
mach buang t1'llng) , . .
4) Ve phi:). ben phai, ben eQ,nh dqng
m{u.:h chu b(wg co linh mgch cluJ. dlldi di
kem. trong khe giua d<)ng mQ,ch chu
bl,lng va tinh mach chu dLtCli co eac haeh
b:.ICh huyet ella c;w6i hr;zch thdt
5) eha chia ba cung clla d1}ng nU,lch
ehti b\lng co nhung hem quan sau day: ve
phia trl1C1e 1;\ cae chuoi than kinh giao cam
thdt [Itng, d{IY than kir/h trudc cung, mg,c
treo kel trang sigma, va dOQ,n dau cua dQng
mgch tr(/c trang tn!n; ve phia sau, co dam
rOT thiill kinh !h&t lung: ve phia dttdi c6 t am
giac l,l nh6chiju, rna hai ben 13. nhOng
dqng m(l.ch chQ-lt gdc chung), va day
lit l,l nh6: trong tam glac nay co tinh mach
c:h(w goc trai di qua va c6 cae
huyet VEl phia tren Iii dftu cua
dQlIg m(,lch m('lc treo trang duiii, d<)ng "wch
nay xuat phat til' trudc dQflg mq.ch chu
h(lIIg d phia tren eho chia ba cung
266
45 em; ve phia phrli 13. cho bAt dau eua finh
m(1-ch chu dudi vil nhung hQ,ch huyet
tntbc t'inh lnQ,ch chu ho(\c chu bim-
phai; ve phia trai 13. ha gian sigma. nguyen
uy eua thdn d91lg nlgch sigma va nguyen
uy eua tinh nl<;1ch mq.c lreo lrang dlldi.
nhimh ben eua d(>ng Inl;lch chll
b\lng: DQng mQ,ch ehu bvng tach ra nhung
nhanh ben dl1<;1e philn lam hai lot;ti li.'l "Iuinh
thanh va nhanh t{Lng.
. Nhung nhanh thanh hao gom: dgllg
lIlf.J:ch hoanh dltdL va nhOng d9ng tn(lch
lhdt [ling.
- NhOng nhanh tQ,ng l\li du(:le phan
thhnh nhung nhanh d6i (co hai d9ng nweh
eung ten tach ra (} hai ben) 13 nhung dljng
Tlu;lch Oll-'f/rlg th9,n, dQng m9ch th(in, dQng
mgch sinh dl,lc va dQllg m(}ch niEJu quon
giila: nhi.1ng nhanh Ie (chi co mqt va xuat
phat tu truoe ella dQng m<,lch chu bl,mg)
baa gom dQng tnfJ..ch than tfJ..ng (d9ng m<.lch
nay lQ,i chia thanh ba nhimh cling la d(mg
fngch gan, d(mg m-fJ..ch tach va dqng mgch uj
trai ), dQllg mgch mq.c treo trimg t,riJ.1l va
d9ng mr;zc ireo trang dudi.
Cile nhliDh CilDg clla dQng
ehu bl,lng: DQng chu bl,lng chia ra ba
nhanh cung trong d6 hai nhimh JOn la hai
d9ng ntgch ch(J,u gdc (ho(i.c d(jng rngch chgu
chung):
1. DQng mgch ch9,u g6c (arteria iliaca
communis): Bdt nguon tit cha phan nhanh
cung cua dQng mq.ch chu bl}-ng d ngang muc
dot saizg that lUng thO 4. Hai d9ng m<;lch
goc phid va trai deu di ch(fch xuong
duoi ra ngoai toi phia trudc khdp cimg
chQ-u, roi chia thanh hai nhanh cung la
d9ng mfJ..ch ch9,u ngodi va dqng mq.ch chQ-u
lrong (d9ng ml;lch eh*u trong con gQi Iii
dng m (tch hq. vj);
2. D(jllg f1lfJ..ch chg.u ngodi (arteria iliaca
externa): d.i tit phia truoe khdp cungch{iu
tdi day chang b(J.n (cung dui) , tu day d<)ng
mQ,ch d6'i ten thAnh dQng mfJ..c:h dui. D<)og
ngoai Uich ra hai nhanh bEm:
dQllg mgch thllC;Jng vj dlliii (arteria
epigast rica inferior) va d9ng m(tch mil ch(iu
sdu (a rteria circumflexa ilium profunda).
DQng thu<;Jng vi duoi tach ra
nhanh mu (ramus pubicus) noi tiep voi
ai)ng m(1ch btt thanh mQt cung dQng
m:=).ch gQi 1a cung chet), con dQng mu
chau sau thi blCh ra nhanh len (nhanh
bvng) va nhanh ngang (nhanh chQ.u).
3. Di)ng mc;z.ch ch(iu trong (arteria iliaca
interna), con gQi la d(mg mc;z.ch hr;r vi: lEi
dQng ml,lch chinh ca'p mau cho ch$.u be.
D(>ng mQ.ch nay tit nguyen uy a truoc khdp
cung-ch(iu di xuong duoi va ra truoc, toi
hlwyitt hong ldn hoQ.c khuylt ngoi ldn
(in.cisura ischiadica major) thi chia ra
thanh mQt chum nhanh, dugc phan
thanh hai 10!,li: cae nhanh ngoai eh*u be va
nh:'ll1h trong chQ.u be.
- Cac nhanh ngoai ch*u be co: dQng
mc;z.ch !nong tren (arteria glutaea superior),
dong mc;z.ch ngoi mong dlldi (arteria
glutaea inferior), d(ing m(Lch bft va d(ing
m(Lch trong (arteria pudenda interna).
- Cac nhanh trong ch*u be g6m cae
nhanh thanh va cac nhanh tl,lng: (a) Cac
nh{mh thanh la df)ng m(Lch chrJu-thdt lllng
vii cac d(ing mc;z.ch cung ben. (b) Cac nhanh
to-ng g6m co: d(jng mr;rch ron, di)ng mc;z.ch
bewg quang dllJi, d(ing mgch tnlc tning
dlldi (neu d nil' gidi thi c6 them d(jng m(1ch
irk cung va cac df)ng mc;z.ch am dc;z.o).
Tinh chu dltdi
1.,11. nnh m:=).ch lon, thu h6i mau cua cac
chi dlldi, a' blfng va ch(i.U be dJ do' ve tim,
tlnh m?ch chu duoi la nnh di kern
a(;ng mc;z.ch chu blfng (hlnh 226).
TInh mr;rch chu dlldi hinh thanh bai hai
tlnh mr;rch ch(iu goc (eh*u chung) phili va
trai h<;Jp nhit voi nhau a ngang muc ctf.a
gian dot song giua dot song thdt lllng thu 4
va thu 5; tit day, tInh ml,lch chu dudi di
th5.ng len tren, dQc thea sUdn phai eua ci)t
song thdt lllng, toi ngang muc dot song thdt
lllng thu: 1 thi tInh hdi chech sang
phai dao thanh mQt ranh d m4t sau gan
va trong do; sau d6, nnh m{lch chu
duoi chui qua cd hodnh bdl 16 tInh m{lch
cua cd nay vaa 6' ngljc, ehui qua bao xd
milng ngoili tim roi d6 vao tam nhf phdi
eua tim.
Trang 6 bVng, tlnh mc;z.ch chil dlldi
nllm d sUdn phai cua c(it song that ll.tng va
co nhung lien quan sau day: (a) ve phia
truoc, c6 phuc m(1c thanh blfng sau phu, va
qua hi phuc nay lien quan voi re cua
m(1c treo tie'u trang, dic mr;rch tinh
m(1ch bu6ng trung ben phai, khuc ta trdng
thu ba, dau twx, va finh mr;rch caa (giil'a
flnh m{lch cua va tInh ml,leh chu duoi la khe
Winslow), va voi sau cua gan (b day
trnh m{lch chu duoi nAm trong mQt ranh
ngan cach thuy gan phdi voi thuy Spiegel
thuy duoi); (b) ve phia sau, tlnh mi;lch
chu duoi lien quan voi CQt song that lllng,
cae dQng m(1ch that lllng ben ph:h, dQng
mc;z.ch th(m phai, d(ing mc;z.ch hoanh dUdi
phai, cac day than kinh t(Lng Zan va be ben
phai, va chuJi th{m kinh giao cam thdt
lllng ben phai; (c) ve phia trong, tinh
chu duoi lien quan voi df)ng m(Lch chu
bl}ng; (d) ve phia ngoai, tInh chu duoi
lien quan voi cd thdt ll.tng, niu qudn phai,
bd trong eua th(Ln phili, tuye'n thuqng th(in
phai, va phAn ben trai cua thuy gan phdi.
TInh chu duoi tren dUdng di nhQ.n
nhil'ng nhanh bm sau day: cac tlnh mc;z.ch
hoimh dlldi (venae phrenicae inferiores), cac
tlnh m(1ch thdt lung (venae lumbales), cac
tfnh mgch thllqng thn (venae
suprarenales), cac tlnh m(1ch sinh dl}c
(vena spermatica interna et vena ovarica),
cac tlnh mq.ch th4n (venae renales) va cac
tlnh mc;z.ch gan (venae hepaticae)31.
thong bltlch huyet sau
phuc mltlc cua 6
thong b?ch huyet sau phuc cua
6 bvng baa gom nhung h(Lch b(1ch huye't va
m(1ch b(1ch huye't (hinh 227).
31 Cac tac gia Phap g(Ji cac tfnh gan la cae ITnh
lr{m gan
267
1) Cac b(,lch huyet (nodi
lymphatici) dll'Qc vui trong ma lien ket clla
khoang sau phuc m:;tc va dUQc phan hii;lt
thanh hai nh6m: nhom chu va nh6m thdt
illng-chd.'\2.
a) Nh6m ch(lu (nodi lymphatici iliaci):
gam co nhung phan nh6m ch{m ngoai, chQ,u
trong (ho(lc 0), g6c chung).
b) Nh6m thatlung-ch,] (nodt lymphatici
lumbales): chia thanh dic phan nh6m hach
that, Ivng-chll va phfrn nh6m tl),ng.
Dng mach ket trang gicta
KhUc ta trang (khuc thu 4)
ta treo tl6u trang
TInh mach mac treo trAng dum
DOng mach chu bung
DOng mach trang dum
Chu6i kinh giao cam that Ilmg
TInh mach cMu g6c (chAu chung) Irai
Nhanh cU8 dam tnan kmh vi
lymphatici gastrici), cac h(,lch leich (nodi
lymphatici lienales), cac h(,lch gan (nodi
lymphalici hepatici), cac hl;lCh m(,lC treo
trang (nodi lymphatici mesenterici), va dic
h(lch kilt trang (nodi lymphatici colici).
2) Cac m(,lch b(,lch huyet de'n cac
huyet sau phuc cua 6 bl:lOg la
nhung xuat phat til eac chuoi
ngoai, trong, chuoi tinh
buong trung, cae lung,
thti<Jng thi;tn, day, gan, lach, treo
trang v:i ket trang.
TInh mach thAn trai
TInh mach tinh trai
quan trai
Hinh 225. Khoang sau ph"c (Olla ben trail
Tuy thea vi tri dinh khu cua chung, cac
huyet thuQc phan nh6m h(,lch
thilt lllng-chu dVQe phan thanh cae
cr;mh-chu trait c(lnh-chu phai, trudc-chll, va
sau-chu.
Phdn nh6m ht;tch t(;mg baa gam nhung
nh6m sau day: cac h(,lch dt;t day (nodi
n N6i va cac hilCh bilCh huy't. ngil that IlIng<M phai
hl6u la tM! cM. vI cae h{leh nay nllm (, lung
Quanh ([ng milch chu bl,lng va a vung that lung: cung
cac nh6m h{leh C<,Inh-chu trai. phlli. tnloc-chu, sau-chu la eac
hach a Clloh milch cM. (, bAn phai. bAn trai. tnJik
milch cM va sau m(lch cM.
268
3) Cae mt;tch b(1.ch huyel di til cac
bl;1ch huret sau phue cua a bvng dbn
huyet Wi be' Pecquet be' duang
tdip (cisterna chyli); dudng trap a
phia trl1de dot song thal lung thu 1 va 2, va
d phia sau dqng m(,lch chll bl}-ng; nay thu
nh*n hAu het huyet eua phan thfm
d duifi cd hoanh va tiep noi voi ong
ngl,lc; ong ngl,lc (ductus thoracicus) bAt
nguan ti1 be' Pecquet, ong chi co mQt
rat trong 6 bl,lng, sau d6 ong
ng1,1e chui qua cd hoanh d l6 dqng m(,lch clla
ed nay van trung that sau, va di qua het
vung ntlY de len toi nen co va het bfing
e,lch do vito hfji lliu linh /nfl-ch ben trai hQp
hili lIll/) nu;ch canh trong va linh mQch
c/u'di don Ireii (con gQi Ill. hfji luu pirogo{n.
Chu6i than kinh giao cam
thilt lung
Chuo; than kinh giao cam th&t lung
n,)m (j khoang sau phuc cua (; bl,lng, d
hai ben cua than c{lC doL so'ng th&t [ling;
(huol nay In phan tiep n01 cua chuai than
I,i"h gwo cam ng{/c, kif tit Cd hocwh Wi
ngang mlcc l,J nho.
Chuo; ,!I(ln kinh giao cam (truncus
sympalhicus) thfit lung 13 mQt thung than
klllh, ma tl'en dUdng eli co nhung h(lch than
giao cam xen vao gilla,
K61 trang ngang
Ta trang
DOng mach k6t Irang phai
Than phai
TInh mach linh phal
Dng mach tinh phai
Niau quan phai
Chuoi than kinh giao cam thdt lung
nho hdn so voi chuoi than kinh giao cam
va 1:6 4-5 ht,lch than kinh giao cam
xen vao giua, chu ng nAm d ngang muc di.e
than dot song thdt lling Wdng ung.
Chuoi than kinh glao cam lung c6
nhung lien quan nht! sau: chuoi ben phai
lien quan d phfa tntoc voi lil/h !nfl-ch chil
dUdi, va tinh In(tch ch(iu goc phai; chuoi
ben tnli lien quan d phia tntoc mQt philn
viii d6ng tnQch chil b(lng. Ca hai chu6i lien
quan ve ph1a sau-tl'ong voi cf)t SOfig th&t
lling, va 'Ie phfa saungoai v(ji nhung eho
bam eua cd that lling,
Nhung n'\imh chinh cua chuoi thl.n
kinh giao cam lung la: (a) nhung
nluinh quan" dtjng mch Chl/; (b) nhung
nhanh no'i giua hai chuai thiln kinh
giao cam. d hai ben, (c) ddy than kinh t(trlg
ch(iu be, hinh thanh boi nhung nhanh
xuat phftt tit 4-5 h(lch giao cam Lltlit lung.
M;:IC treo k6t Irang ngang
Tuy
DOng mach trang gil1a
DOng mach mac treo Irang Iren
TInh mach mac treo Irang Irem
>ng m;:lch mac treo trang dLfOi
DOng mach chu bung
TInh mach chu dl16'l
DOng mach h6i k611rang
Cac DM va TM h6i trang
Hinh 226. Khoang sau phuc (nita ben phai)
269
cae nhanh nay hQp nhilt thanh day than
kinh tt;tllg ch(iu be a ngang muc mom nh6; a
day, hai day than kinh t(;mg phai va trili
ella hai ben hQp nhat thanh mQt "day than
kinh trU{JC cung", day than kinh trude eung
khi di vao trong be philn chia ra
thi\nh hai day than kinh h(l vi phiii va trai,
(d) nhOng nhanh n6i tiep (rami communi
cantes) hQp nhat vai nhau dtf nen dam
rot than kinh thdt lling-chu, dam r01 nay
bao quanh dijng m(lch chu bl:lng va lien tiep
d phia tren vai dam rot dudng va d phia
dttai vai cae dam roi ht;L vi (hinh 224).
Tinh chu diJOl - ---cF
Hach bach
DOng mach than tang
mach
Th>o
Than huyat) _ ---a
Ihlt kmg
Cae bl
huyat cling
eMu ngoai
Darn rai t<;lng (Dam rai dU'dng)
(Plexus coeliacus seu solaris)
Dam rOt dudng ia mQt dam r6i thlin
kinh phue t{lP va nAm a truac d{mg
m(lch chu bl,lng trong khoang tit nguyen uy
ella dijng mt;tch than tt;tng tai nguyen uy ella
cac dijng mC!ch th(in (til' dot song ngt,tc thu
12 tai dot song thdt lling thu 1; dam r6i
duong co ba doi h(,lch than kinh va rat
nhieu s<,ji thlin kinh lien ket giua nhOng
do (hinh 224).
DOng mach VI
trai (vanh vi)
Cae hach bach huyal V! Irai
DOng mach hoanh dl.ltli
bung
niW-duc trang
trang xu6ng
Phuc mac lhanh
Mac bung ngoai
Than Irai L Mac glan co ngoal
Mac tnJOc than Mac bung !tong (mac ngang)
Mac dlnh ket trang xu6ng (mac Toidt It)
DOng mach cluj bung
Hinh 219. - trong - s6 tri II ngang mlte vai cae
258
, .
" ,
I ,
, .
" I " I , , ,
I
I " I
,
I I I ,
Hinh 220. Hinh anh nhap nhay binh thllilng (Hi li$u ella B$nh vi$n y Trung liang)
"
, ,
"
" .. . it"
', ..,'.1 \ . .'1.,'.' .. 11..,1
,
..
,' 1
Hinh 221. Hinh anh nhap nhay eho thay sa phai
(Tai li$u ella y Trung uang)
259
mfiC dinh Treitz vd} vung ta-tuy'; ve phia
sau lien quan voi a(mg mqch chu bLJng; ve
phia tren-tnioc, lien quan voi nguyen uy
cua aQng mg,ch mqc treo trang tren_ TInh
trai cac nhanh ben b. tlnh
mqch tinh finh mfich buo'ng tritng,
finh mfich thufJng thn trai, va doi khi cn
finh mqch hoiinh dUdi trai. d trong bao ma
quanh th(in co m(it ml.lng hioi t'inh rat
phong phu, hioi tlnh m0-ch nay h(ii t\l van
m(it cung nnh ngoai nam song
song voi bd ngoai eua cung nnh mQ.ch
nay cling mau tlr thong qua cae
tlnh mqeh xuyen, va dan hiu mau 'laO d.c
nnh mQ,ch cua ket trang, eua thanh b\lng
sau, eua tuyen thli(lng cua quan,
eua tinh hoan ho(l.c buang trung. sv,
thong t'inh nay la m(it dUdng dan
luu bang trong trlidng h(lp huyet khBi
tlnh mQ,ch
Trong bao th(in cung nhu d quanh cac
aai th(in va gai th4n co nhung nBi tiep
d9ng-t'inh Cling nen n6i them la d be
m(lt cua th1).n c6 nhung tlnh mg,ch hinh sao
Verheyen, la hi)i t\l cua nhieu tlnh mqch
cua bao th(in d nhung bAt dau cua
nhung tlnh mqch gian tie"u thuy ngay ben
dlioi bao xu cua thQ.n; d day die finh mqch
cua bao th(in db vao finh mqch gian tie"u
thuy sau khi chung di qua bao
C) Cac m(lch bqch huyet: Nglidi ta dB.
rna ts. ba nh6m b?ch huyet cua
m0t nh6m sau gam dic mQ.ch b?ch huyet di
kern cac mlJ-ch mau, va trm dUdng di cua
chung c6 thay nhung hlJ-ch nha; rn(it
dam rai m?ch blJ-ch huyet duoi baa xu cua
th(in, va mQt dam rai trong baa ma quanh-
th(in, noi tiep voi aam rol. duoi bao xd cua
th4n. Ba nhom m<;lch b<;lch huyet nay d.n
luu bQ.ch huyet cua th$,n phai toi chu6i
hg,ch bt;Lch huyet cc;mh-chu phdi, va chuoi
hg,ch sau-tlnh mqch chu, va dan luu blJ-ch
huyet cua thQ.n trai tal chuoi hg.ch cc;mh-
chii tral d 'lung thiit lung.
D) Cac ddy thiln kinh chi phoi
thuQc thvc bao gam nhung sQi thftn
kinh giao cam den tlr aam rol. dUdng,
aam rol. m(lc treo trang tren, va nhung hQ.ch
than kinh vo-th$.n. N gOal ra thQ.n con dliqc
260
chi phoi bdi nhanh cua cae day thiln kinh
tg,ng va day thiln kinh phe:uj. Nhung S9i
thftn kinh tren di thea aQng m(lch th4n,
tlJ-O nm aam r6l th(in, va di sau vao nhu rna
df chi phoi cac ca'u truc khac nhau,
dl)c la phuc hfJp thrin kinh-niu-dQng
mqch c(Inh tie'u ca'u th(in (phuc hQp
cfru
Cae du'dng bai tie't (ddn nit%u) eua th*n
Sau khi hinh thanh, nliOc cuBi
cung dli(lc db ra ngoai cd th thong qua
nhling dUdng dftn bao g6m cac adi
nho (calices renales minores: dai thEm nha),
aiii ldn (calices renales majores: dai
IOn), be' th(in (pelvis renalis),. qudn
(ureter), bang Quang (vesica urinaria) va
aqo (urethra). Cae dai b@ th$.n
va niu quan hQp thanh mQt vung dinh khu
gQi la uung bt/ th(in -niu qudn, gioi hQ.n: ve
phia tren bdi ffii)t ml)t ph.lng nAm ngang di
qua duoi aot song ngl;fc thli 12, ve phia duoi
bdi mQt m(l.t phiing ngang quy lioc di
ngang qua cac gai ch(iu trudc tren, ve phia
trong boi mi)t m(l.t phimg dung dQc d cach
aUdng giUa than nglidi 2-2,5 cm, 'laVe phia
ngoai cung bai m(it ml)t phiing dung dQe di
qua dinh mom ngang cua nhiing aot song
thdt {ling (hinh 222).
Cae ddi thgn nho (calices renales
minores) la nhling cau tl.lO Cd-mlJ-c, nam d
bm trong xoang th4n, m6i dai nha c6 m(it
da.u om lay va bam 'laO chu vi cua mQt gai
th(in, con dftu kia thi h(lp nha't voi mQt vai
dai nha khac d t?O thanh m(it ddi Ian (tuy
nhien khong phai bao gid cung nhli Co
til 6 den 12 dai nha, cung so luqng voi cae
gai th(in, nhl1ng IIJ-i c6 it hdn so lUQng
cac thap (Malpighi), vi co cac ong
gop eua hai thap th(in db chung vao mi)t
aiii nho, vi gai eua chung hQp nhat Val
nhau (gQi la gai chung). Be m(l.t ben trong
cua dai, tiep xuc voi nlidc tifu, thi nh:in,
con be ml)t ben ngoai thi lien quan voi khoi
rna va nhling mlJ-ch mau va day tha.n kinh
trong xoang th(in.
Ddi thgn liln (calices renales majores)
co 2 hoQ.c 3 dai lon, moi dai Ion do hai hol)c
ba aai nho hQp nha't thanh. Neu cac dai
th$.n dliqc ca'u tQ,o nhli vua rna tii thi
Hinh 222. Hinh anh chl,lp X quang dlfang tiel binh Ihlfang
th(tn co hlnh rling eva; nglt<;lC ll;li, neu cae
dai nhi) rnb thAng vao thi cae dai
nay co kich thttoc Ian hon va sEl c6
hinh bong.
Be' than (pelvis renalis). cung 13 mQt
cau giong hinh cua mQt
hoi det theo chieu trLtoc sau;
huang ra phia ngoai va cac ddi th4n
d3 vaa, ci)n dinh pheu thi hEm tiep vdi
261
quan. Hlnh cua th;}n kha thay dBi,
nhung noi chung co hai chinh:
th:%l-n hinh bong khi cac dai thn nd.n con
b@ th(i.n to kic h thuac lon, va th{in
hinh rang cua toa nhanh, khi cac ddi
nho ht;lp nhat thilnh nhung dai ldn dili con
b@ th{in thi ngiin, nho hdn.
Bi th{Ln co hai truoc va sau, ba bd
duoi, tren va tren-ngoai hOl}c bd day, bd day
chinh la ming pheu nh{in cac dili th(tn dB
vao, va m{lt dinh la noi dB vao
qudn.
Bi th(Ln c6 hai phfrn: phfrn trong th:%l-n
(trong xoang va ngoai th$.n
(ngoui xoang
trong th$.n thudng ngAn, va
th:%l-n nAm d lOp sau so vai nhung tha.nh
ph:1n khac cua cuong truoc
th:%l-n lien quan voi nhung mau truoc-
(tInh nAm truoc so voi dQng
m$.t sau chi lien quan voi than
d9ng m(lch sau-be' la. mQt trong nhung
nhanh cung cua dQng va. nhanh
nay di sat mep sau ron th(in, nen sau
Iii V! tri 1(# cho phfiu
md th?n.
Ph an ngoai cua lien quan
(j phia truoc voi nhung dQng m(lch phdn
thuy tntdc-be" cua dQng va
nhung nhanh finh m(lch tntdc-bf/ cua tInh
th:%l-n.
Ngoai nhung lien quan voi mlilch mall
nhu vua mo ta d tren, con c6 nhung
lien quan sau day: ve phfa tren voi tuyen
thlllJng th(in, ve phia duoi voi qudn,
phfa ngoai vai ron th4n, ve phia sau voi cac
lop cua thanh bl),ng sau C1,l th@ la cd that
lllng, thong qua lop md c(lnh thn Gerota,
ve phla trudc b@ than lien quan khac nhau
giua ben phai va. b'en trai: d ben phai, b@
th<)n lien quan voi khuc tei trang xu6ng
thong qua m(lc dinh Treitz, va voi tlnh
m(lch chu dlldi; con d ben trai b@ th?n lien
quan voi than tuy' va c6 rJ cua m(Lc treo ktt
trang ngang biit cheo d truoc.
262
quan
(Ureter)
qudn lil mQt Bng noi b@
th{in voi bang quang, di tU tren xUBng dual
dQc qua 6 bl),ng va chi}u be. Niu quan nAm
sau phuc mStc va da.i khoang 30-35 cm.
qudn bl'it dau tU di'nh cua be'thcjn,
ngang muc dot song thiit lllng thu 2, r6i
moi dfru di thAng xuang duai, va sau d6 thi
chech vao trong. DUdng di cua niu quan
bao gom dO(ln bl}ng (pars abdominalis),
hau nhu thAng dung, di ttl ngang mllc dot
sang thAt lung thu 2 toi eo tren (ZO tren
ch(Lu be" va dor;z,n chu be (pars pelvina), di
tU eo tren tai bang quang, va nAm trong
ch(iu be; tren dU:dng di, niu quan co ba chCi
gflp khuc: m9t d gfrn th(Ln, m9t d eo tren va
cho gflp khuc thll ba thl d trong chu be.
Niu quan cilng co nhung doStn hfi!p hon
xen ke vai nhung dOliln gian rQng hdn: ngay
duai cho tiep nai voi th?n la m9t
r9ng gQi la phiu (infundibulum), roi den
m9t dO.!,l.n hfi!p hon gQi la cd qudn, sau
do toi mQt gian rQng gQi la thoi
that htng-ch(Lu, tai eo tren thi niu quan llili
hfi!p d mQt rflt ngAn, va sau d6 la doStn
gian r9ng gQi la. thoi chu be, roi toi ch6 hfi!p
cuai cling trudc 10 dB vao bang Quang.
Niu quan dUQc chAng giu cho mQt
cach tudng dai: doi khi c6 mQt day chdng
qudn-thiit Illng, nhung thong thudng
hdn thi niu quan dinh van phuc m(lc thanh
b1,lng sau, nen khi di phuc thi
niu quan cling di chuy@n thea, day la
diem phai ghi nh;}n trong ca.c ph.lu thu*t.
Niu quan c6 mQt dam rai mlilch mall va SQi
than kinh baa quanh, cfrn phai tranh trong
ph.u thu?t (vi d1,l khi lay soi, md niu
quan, md thong niu quan).
Lien quan eua nit?u quan thay d6'i
tuy theo tUng dOJ;ln:
1) DO(ln bl,i-ng (pars abdominaUs) dUQc
phan thanh hai khlic la khuc th&t lllng di
ttl b@ th?n toi xuong cling, va khuc chu di
tU xuong cling tdi eo tren.
_ Hinh 223. Hinh anh ch\lp X quang dC;>ng m,!,ch
(Cho thay r6 d(>ng chil bung, cac dong ngoai va trang)
a) Khuc lIuit lllng eua quan phai c6
nhung lien quan nhtt sau: ve phia truoe,
lien quan va dinh vi1i ph ric thanh b1,lng
sa u, thong qua phuc nay 0 phan tren,
quan lien quan viJj khuc tei trang
xU6'ng, roi co re eua m<;tC treo trang bdt
chea a phia truce, va sau d6 cae mg,ch sinh
d(JC (mfJ,ch tinh b nam giOi va m(;lCh bu6ng
lnj'ng 0 nu gidi) cung bAt chea d phia trl1dC
qua n; ve phia sau quan phai liEm
quan wi cd thitl lllng, va thong qua
lien quan voj cae day thfin kinh sinh
dl,lc-dlli va dui hi ngoai; ve phia trang,
quan phai lien quan voi linh mach chu
dum, cae hlilCh huyet eua thAt
htng-chu va cae chu6i than kinh giao cam;
ve phfa ngoai lien quan voi htt trang len.
Khlie thAt lung ella quan tnli eung
e6 lien quan tuong tlj nhu ben phai, nhung
e6 nhung khae nhu sau: ve phia trucc
e6 re eua treo ket. trdng sigma bAt
cheo, qua ngach cua m/ilC treo nay e6 sa
nAn thay qUEm trai; ve phia trong
263
quan trai lien quan voi dQng m!;lch chu
blj-ng; va ve phia ngoai lien quan voi kef,
trang xuong.
b) Khuc chrJu cua quan dai 34 em,
bAt cheo phia truoc cae dpng mt;Lch ch(iu:
quim phai biit cheo phia truoc dQng
Tn(Jch chrJu ngoai a duoi cho chia doi cua
(tpng mp,ch ch(iu goe 1,5 crn, trong khi
quan trai bAt eheo phia truoc dQng mq,ch
chu goc d phia tren eho chia doi cua d9ng
In?ch nay 1,5 crn; ve phia sau, cac nit%u
quan vftn lien quan voi cd thilt lllng; ve
phia truoe, nit%u quan phai c6 r mq,c treo
lie'u trang bAt cheo va lien quan voi do?n
cuoi h6i trang, eac m!;lch hd'ike't trang va
rupt thila (khi ruqt thua thu9C di
xuong), trong khi d6 nit%u quan trai c6 ri.
('ua m!;lc treo kef, trang sigma cheo phia
truoc, va hinh thanh a day ngach gian
sigma In m9t mac Sd nAn nit%u quan trai;
ve phia ngoai thi quan hai ben deu
lien quan voi cac m!;lch sinh dljc.
2) Dop,n ch(iu be (pars pelvina): di tit eo
lren tai bang quang. DOJ;ln nay cung ehia
thanh hai khuc la khuc thanh va khuc
tc;mg. Do?n eh?u be ella nit%u quan c6 lien
quan khac nhau giua nam giai va nu gioi.
a) 6 nam giai: khuc thanh do?n be
eua nit%u quan hai bEm di ttl eo tren xuong
duoi ap van thanh cua ch(iu be va hfrU nhu
th&ng dung, e6 lien quan ra't gfrn voi cae di}ng
nu;zch va anh mp,ch ch(iu trang.
Khue ch!}.u be cua quan
d na rn gioi di ngang tu thanh eh!}.u be
trong, qua khoang dlldi phuc mt;Lc eua ch!}.u
be, va n.1m d giua bang Quang va tn.,lc
trang, biit cheo a phia tren (rng linh, r6i di
qua m$,t tr110C day b9ng tinh d@ ehui van
thanh bang quang, r6i md vao long bang
quang bai m9t 10 nha.
b) 0 nu gidi: khuc thanh ch!}.u be
cua qUEm hai ben deu e6 drng mq,ch til
cung di a phia ngoai (d9ng nay hi m9t
trong nhung nhanh t?ng eua dQng mg,ch
ch(iu trang) , va c6 ph tic phu a phfa
trong, phuc nay l6t day hd' bUd'ng
trilng, nen quan c6 lien quan voi
bu6ng trilng d phi a trong. Khtic tJ;lng cua
quan 0 nu gioi cung di ngang van
264
trong, va nAm d day cua mp,c chdng rQng, a
day, dQng m!;lch tit cung biit cheo phfa trl10C
eua quan, sau d6 quan ci qua
phia truoc cua am dp,o r6i chui van thanh
bang Quang va md vao long bang quang bdl
mQt 16 nha. Lien quan giua nieu quan Val
dQng mp,ch til cung a day mqc chling r6ng la.
mqt chi tiet giai phau quan trQng, vi trong
trudng h<;lp cAt tli cung, phau thu!}.t vien c6
d.t phai quan.
3) th'anh bang quang: la ra't
ngAn, quan chech toi 10 rna van
bang quang, a day c6 rn9t nep niem mp,c
ngc\n can khang nuoc ngu<;lc tU
bang quang len quan. Hai l6
quan va [0 dp,o gioi a bang quang
mqt tarn giac, gQi 1a tam giac Lieutaud
tam gidc bang Quang (trigonum vesicae).
vii dLu true, dl1dng dan c6 nhung
lOp ao S=lU day: do lien kef, (tunica
adventitia) 0 ngoai cung, ea'u t<;io boi rna lien
ket xd chun; ao Cd (tunica muscularis): nAm a
giua; ao cd ,j th!}.n chi ca'u boi cac S<;li cd
vong, nhung toi quan thi mqt phiin ba
tren va hQp bdi ba lop s<;li Cd trdn c6
hl,l'ang nhau (lop dQc ngoai cung, lOp
vong d giUG, va lo-p dQc 0 trong cung), nhung
d rn9t phAn ba giua cua quan thi ao cd
chi c6 hai lOp (lop dQc d ngoai va lOp vong
a trong); c10 niem mt;Lc (tunica mucosa): 16t
trong cung, cau bai mqt rna tfrng gQi
la rna tiep.
Cae mau va day thlln kinh
eua dai, be' va quan
Dai th?n, dl1<;lc ca'p mau bai
nhung nhanh ella dQng mqch th(in. Nit%u
quan dl1<;le cflp mau bdi nhung nhanh ttl:
nhieu nguon kha.c nhau: dOJ;ln tren cung do
cae nhanh cua dQng m!;lch th4n va cua cac
dQng m!;lch thdt lung, m9t phnn ba
giua do eac nhanh cua d9ng mflch tinh ho?c
dQng mq,ch buo'ng trung, va dQng mp,ch
ch(iu gae, ID9t phfrn ba duoi cung do
nhilng nhanh ella dQng mg,ch ch(iu trang,
dQng mt;Lch bang Quang tren, dQng mt;Lch
bang quang duai va dQng mt;Lch o'ng tinh (d
nam giOi).
Cae finh m{lch di kern d9ng cung ten.
Cac m(Lch b(Lch huytt W quim
bt,lng dan b?ch huye't tai cac h(Lch th&t
lung, va b?ch huyet cua quim do?n
be thi duqc dan ve cac h(Lch b(Lch
huytt ch(zu trong.
Cac day than kinh chi ph6i quan
In sqi than kinh thljc vt de'n ttl cac aam rOL
thdn, chu, va ha vi, cac sdi than kinh nay
de'u di theo cac' ml,lch Wi eac do?n
tUdng ling cua quan.
Cac m'ilch mau d
khoang sau phuc m'ilc
Dr')ng m(Lch chu bljng di tu 16 aqng
rnr;Lch chu cua cd hoanh, a ngang muc giua
eMf s(fng ngljc thu 11 va 12, xuong tai
ngang muc aot song thilt lung thu 4, thi
t[\ch thanh ba nhanh cung la hai d(mg
mrJ-ch chu goc chung) va. m9t afmg
m(;u'h cung giiLa (hinh 223, 225).
FJr')ng m(tch chil bl!ng c6 dUdng di gan
nhu thing dung, nhung hdi sang
ben trai cua dl1dng giua, a ngay phia tnlac
cua c9t s6ng thAt lung, va trong khoang sau
phlic mf,J.c.
Chieu dai cua d9ng m<;tch ehu b1,lng tU
15 t6i 18 em, con dUdng kfnh thi thu
dan tu tdm xu6ng ou6i.
Tren dU:dng di, d9ng m?ch cho b1,lng
duqc bao quanh bai m9t lop ma lien ket
thua, b21i drim rOL thein kinh giao cam chu:
lo
,
va bbi cac h?ch b<;tch huye't cua chu6i h(Lch
that lung-chit: bao g6m cac h(Lch trude-chil,
3" Cac dam rOI than kinh thl,fc thlJong dl theo cac dng
milch de toi cac vung hol1lc cac t'ilng rna cac d9n9 m<;lch nay
c.'.ip mau. tren dlJOng di, cac 59i than kinh thvc v.\ll n6i vai
nhau tao nEm cac dam rOI quanh d9ng m<;lch, mang ten d9n9
m<;lch rna chung di theo, Do do nhCtng ngCr Clam roi va
hach than kmh co chiJ chu (vi dl,l dam roj chil, h<;lch than kinh
chu-thim, chU-mfJc treo trangJ phai dl1<;lc hiAu Iii dng m<;lch
chu (vi du hach than kinh chu Wc ta h'ilch than kinh dng
m<;lch chudng milch th.;inJ.
eac ch u ben-phiii, cac h(Lch chu ben-
trai Va cae h(Lch sau-chu.
1) Ve phia sau, a9ng m(Lch chu bl!-ng
lien quan a _phfa sau vdi C9t song that lung,
be' b(1ch huyet Pecquet va dO<;tn dAu cua rIng
ngljc, ve phfa ben-sau vdi dic than than
kinh giao cam thift lung va cac tlnh mr;zch
theit lung len.
2) Ve phia trude, lien quan d9ng
chit bt,lng thay deli theo tUng do<;tn:
(a) Trong uimg t(Lng (vung than
dQng ehu h1,lng tach ra cac af)ng m(lch
hoanh dudi va a9ng m(Lch than t(Lng, tit
d9ng m?ch nay tach ra cac d9ng
gan, lach va vi trai (a. gastrica sinistra)
vanh vi; phfa trlldc do<;tn nguyen uy
eua nhftng d9ng mf,J.eh nay la h(iu cung m(Lc
no'i, ph An mong cua m(Lc not be, dudi
gan, va bd cong nho cua d{l day.
(b) Trong uung ta-tuy: d9ng mf,J.ch chu
bl,lng lien quan voi tuy va khuc ta trang
ngang (khue thli ba), eac nay ap vao
tru6'c d9ng m?ch ehu b1,lng thong qua
phuc m(lc thanh sau. 0 day af)ng m(lch chu
bl,mg tach ra eac nhanh la ar')ng m{lch m(Lc
treo trang tren va mr;zc treo trang dUdi, cac
af)ng m(lch thn va a9ng m(1ch sinh dlj.c.
Khue tii trang ngang va mom moc tuy b!
a giua d9ng m<;teh chu b\lng va dQng
m<;tch treo trang tren. d do<;tn nay,
af)ng m(Lch chu blj.ng nam tren tr\lc gifta
cua mQt mQt tu giae gQi la tIL giac Rogie, co
cae la finh m(Lch cua, finh m(lch
thulng thn trai, than tlnh m'lch lcich-m(lc
treo trang va tlnh m(1ch th(in trai.
(c) Trong vung duai ta trang: la dO{l.n
cuoi cung cua d9ng chu b\lng; 21 do<;tn
nay, ar')ng m(Lch chu bljng lien quan, 21 phia
trU:oe, voi nhung quai tie'u trang thong qua
m{lc treo kef trang sigma.
265
r'k'-- 00", ","', w," va dam rOi bntl
"""1;7 "'" """ kiM tang 1M! ILtng
cae hadl thAn klnh mac !reO Irang dim
'-t--... ", mach mac Ireo Irang
dlt\'1l va dam r6i IMn
ktntl mac lreo trang dlfl
Hinh 224. Cae dam roi than kinh
thlfC d vimg 6 hong
3) Ve phia tl'iri, dqng m{lch chu b/..lng
li en quan \'ui nhilng thanh phan sau day
til tr&n xuong du'di: C(I hoimh, tuytn thlLf/ng
111(';11 tl'iii, bi:! trong eua th(l1l trai. Quan
trai. m;jt tnldc eua cd thiit lllng va cae
mgell sinh d{tc ben trai (mQ.ch tinh
O/{lch buang lrIlng) .
4) Vc phia ben phai , ben cf).nh dijng
m{l c:h cJui bl,mg co linh tn{l.ch chu dudi di
kem. trong khe giua dng ml;lch chu
bl:lOg va tinh chu dtiOi c6 cae h!;lch
bl;lCh huye't cua chu6i hc;z.ch th&'tlflng-chii..
5) Cho chia ba cung cua dQng
chu bl,lng co nhung lien quan sau day: ve
phf8 t rVce la cae chu6i than kinh giao cam
!lull lttTlg, day thun kinh truae cung, m{lc
lreo kct trang sigma, va dau cua d(mg
m(Lch ,,.(/e trimg tren: ve phia sau, co ddm
"0' tJdin kin" that lung; ve phia dttoi co tum
gicic {I nh6-ch(iu_ ma hai ben la nhung
dtjng m{Lch chfiu goc chung) , va day
lit II Ito: trong tam giac nay c6 finh m{Lch
goc trai di qua va c6 cae hach bach
huyel ch<)u ; ve phia trEm lit dAu
dqng m(!ch m(l.c treo triwg dltcii, dQng
nay xufi'l phat tit truoe d(mg m(!ch chu.
CI phfa. trcn cho chia ba t$n cling
266
4-5 ve phia phai Ia cho bAt dau clla tinh
m{Lch chit dlldi va nhung huyE1-t
tr110C tinh mach chii hoi\c hach cho. ben-
phai; ve phia tnii 1ft sigma, nguyen
uy cua I han d(mg nUJ.eh sigma va nguyen
uy cua link m{Lch m{LC treo trulIg dUdi.
Cae nhanh ben cua dQng lll{'ch chii
b\lng: D9ng chu bl,lng tach ra nhung
nhanh bdn dl1Qc phfin IaTn hai iO{l, i la nhdn!!
thanh va nhanh t(lng.
. Nhung nhanh thanh baa gom: dqng
In(lph hoallh dUdi va nhung dijllg lTl(Lch
thdt Lung.
- Nhung nhanh J{l.i duqc ph1.1n
thanh nhung nhil.l1h doi (eo hai dQng
cung ten tach ra d hai ben) 13. nhang dijllg
mg.ch lh t(jng th{in.. dqng mt;lch lhim, dqllg
mq.eh sinh va d9lig mq.ch quail
giita: nhung nhanh Ie (chi eo mot va XtUlt
phat tit truae cua di}ng m{l,ch chu bt)ng)
bao gom m{Lch thall ({,mg (dc)ng mQ-ch
nay I{l,i ("hia thanh ba nhanh cli ng la d(mg
mq.eh gal1, d9ng mg,ch leieh va dqng mg.ch vj
trai), dqflg Ing.eIL m(1e treo trang tren va
d9ng In{Lch m{LC treo trimg dudi.
Cac nhanh cung ella dQllg m{lch
cbu bl,lng: Dc)ng mlil ch chu bl:mg chia ra ba
nhanh cling trong d6 hai nh{tnh Ian la hal
dQlIg mq.ch ch(iu gDe d9ng m{Lch ch(iu
chung):
1. B{ing mq.eh ch4u gae (arteria iliaca
communis): nguon tit ehb phftn nhanh
cung cua dqng mq.ch chu. d ngang muc
dot Slrng thift lUng tha 4. Hal dQng
goc phai va tral deu di chech xuong
dvoi va ra ngoai toi phia trl1ac khdp cung-
ch(iu, roi chia thanh hai nhanh cling lit
dqng mr;u:h ch(iu ngoai va dqng mq.ch ch(ili.
trong (d(?ng chl)u trong con gQi lit
dqng m{Lch hg. vi);
2. Dqng m{Lch ch(iu ngoai (arteria iIiaca
externa): di tit phia truoe kluJp cungch(iu
toi ddy chting (cung dui) , tit day dQng
d6i ten thanh dQng mq.ch dui . Dc)ng
ch(lu ngoal tach rn hai nhanh ben:
dqng m{Lch thu(jng vj ducii (arteria
epigastrica inferior) va dijng /n{lch mu chg,u
sau (arteria circumfZexa ilium profunda).
DOng mQ.ch thu<;1ng vi duoi lQ.i tach ra
nhcinh mu (ramus pubicus) noi tiep voi
d()ng mf;Lch bit (tf,la thanh mQt cung dQng
mf,lch gQi la cung chf(t), con dQng mf,lch mil
ch(m sau thi tach ra nhimh len (nhmh
bVng) va nhanh ngang (nhanh
3. D(mg mflch ch(iu trang (arteria iliaca
interna), con gQi la dQng mf;Lch hq, vi: la
d(mg m\lch chinh dip mau cho eh$.u be.
D9ng m:;tch nay tit nguyen uy d truoc khdp
cimgch(iu di xuong duoi va ra truoc, toi t$.n
khuyel h6ng ibn ha$.c khuyet ngo'i ldn
(incisura ischiadica major) thi ehia ra
thanh m(}t chum nhanh, du<,;lc phan bit
thanh hai lo[).i: cae nhanh ngoai eh$.u be va
nhanh trong ch$.u be.
- Cac nhanh ngoai ch$.u be co: di)ng
mfj.ch mong tren (arteria glutaea superior),
di)ng rnqeh ngo'i hol)e m6ng dUdi (arteria
glulaea inferior), di)ng mf;Lch bit va di)ng
mr;,ch thf!n trong (arteria pudenda interna).
. Cac nhanh trong ch$.u be gam cac
nh{mh thanh va cae nhanh t?-ng: (a) Cac
nhanh thanh Ia dQng mq,ch ehrju-thdt lung
va cac dQng mqch cung ben. (b) Cac nhanh
t?ng gam co: di)ng mqch ron, di)ng mf;Lch
bang Quang dUdi, dOng mf;Lch trlfe tding
dUdi (neu d nu gioi thi co them di)ng mqch
tlt cung va cae di)ng mqch am dqo).
TInh chu dud;
Ul. tlnh mach lon, thu hoi mau eua eac
chi dUdi, 6' va cht;iu be d6 vg tim,
t1nh m?-ch chu duoi la tlnh mf}.ch di kern
(tQng mr;tch chil b(lng (hinh 226).
'IYnh mqch chit dUdi hinh thanh bai hai
linh mf;Lch chQ,u goc (eh$.u chung) phili va
trai h<;1p nhat voi nhau d ngang mue rua
gian dot s6ng giila dot song thilt lung thu 4
va thu 5; W day, tInh mQ.ch chu duai di
thimg len tren, dQc thea sUdn phili eua cQt
sdng thdt lung, toi ngang mue dot song thiit
lung thu 1 thi tinh m?-ch hdi ehe'eh sang
phai dJ dElO thanh mQt ranh a mt sau gan
va n:lm trong d6; sau do, tlnh m?-ch chu
duoi chui qua cd hoanh bdi 10 tInh
cua Cd nay dJ 0' ngl!c, ehui qua baa xd
mang ngoai tim rai de) vao tam nhl phdi
cua tim.
Trong dOQ.n 5 bVng, tlnh mr;tch chu dUdi
n&m a sUdn phai cua ci)t song thilt lung va
co nhilng lien quan sau day: (a) vi phfa
trudc, co phuc mf;Lc thanh b(lng sau phu, va
qua 1a phlic m:;J.c nay lien quan voi cua
mqc treo td'u trang, ca_c mr;tch tinh
mqeh bu6ng trltng ben phUi, khuc tei trang
thzi: ba, dau tuy', va tlnh mqeh clta (giua
tInh mQ.ch cl'1a va tinh mQ.ch ehu dudi 18. khe
Winslow), va voi sau cua gan (d day
tlnh mQ.ch chu duoi nAm trong m9t ranh
ngtm each thuy gan phdi vdi thuy Spiegel
hoQ.c thuy du6i); (b) ve phia sau, tInh m?-ch
chu duoi lien quan voi ei)t so'ng theit lung,
eac dQng mq,ch theit lung ben ph:ii, dQng
mr;tch th(in phai, dong mt;Leh hoanh dUdi
phili, cac day than kinh tqng ldn va be ben
phai, va chuoi than kinh giao cam thilt
lung ben phai; (c) ve phia trong, tinh mf,lch
ehu dU'oi lien quan voi di)ng mr;tch chil
blj-ng; (d) vg phfa ngoai, tInh ehu duoi
lien quan voi ed thilt lung, niu quan phai,
bd trong cua thn phai, tuyen thurjng th(in
phili, va phan ben trai eua thuy gan phdi.
Tinh mQ.ch chu duoi trm dUdng di nhi).n
nhilng nhanh ben sau day: cac rinh mr;tch
hoiLnh dUdi (venae phrenicae inferiores), eac
tlnh mr;tch thilt lung (venae lumbales), cae
finh mqeh thurjng th(in (venae
suprarenales), ca_c finh mr;tch sinh d(lc
(vena spermatica interna et vena ovarica),
cac tlnh mt;Leh thn (venae renaies) va cac
finh mqeh gan (venae hepaticae)31.
thong biliCh huyet sau
, ? A?
phuc millc cua 0
H thong huyet sau phuc m;;tc eua
{] bVng baa gam nhilng hflCh bflCh huyet va
mqch bqeh huyet (hinh 227).
31 Cae lac gia Philp gQi cae tTnh mach gan Iii cae tTnh ml!eh
tren gan
267
1) Cac hr;zch br;zch huyet (nodi
lymphatici) dUDe vui trong rna lien ket cua
khoang sau phuc mac va du<;,c phan
thanh hai nhom: nhom ch9-u va nhom thdt
a) Nh6m ch9-u (nodi lymphatici iliaci):
gam c6 nhung phan nh6m ngoai.
trang (ha<)c 0), gOc (ho<).c ch*u chung).
b) Nh6m th6t lung-chu (nodt lymphatici
lumbales): ehia thanh cac ph5.n nh6m
thAt lung.chll va phan nh6m
Dong mo\leh trang giaa
Khuc ta trang (khue th(r 4)
Nep ta trang-mac treo trang
TInh mach mac !reo trarlg duOi
DOng mach chu bung
D9n9 m<;lch mac treo trang durn
Chu6i than kinh giao cam that IlJI1g
TInh mach goc (eMu chungltrai
Nhanh eua dam roi Illan kinh n<;l vi
lymphatici gastrici), cae hr;zch hich (nodi
lymphatici lienales), cac hr;zch gan (nodi
lymphatici hepatici), cac lu;wh mr;zc treo
trdng (nodi lymphatici mesenterici), va dic
hr;zch !let trdng (nodi lymphatici colici).
2) Cac mr;zch bq.ch huyet de'n cac h:).ch
huyet sau phuc cua () b\lng In
nhung mJilch xuat ph at til' ca.c chuoi
ngoai, Ch(lU trang, chuoi tinh ho(tc
buang trung, cac h(l,ch thAt lung, th*n,
thuQng day, gan. lach, treo
trang va ket trang.
TInh mach than !rai
TInh mach tinh lrai
Than Irai
quan trai
Hinh 225, Khoang sau phuc (nrra ben trail
Tu), theo V! tri dinh khu clla chung, cac
b/ilch huyet thuQc phdn nh6m hr;zch
that lung-chil du<;,c phan thanh cac
cC;Lnh-chil trai, cr;znh-chit phcii. trude-chit, va.
sau-chil.
Phew nh6m hq.,ch tq.,ng baa gom nhung
nh6m sau day: cac hq.,ch dq., day (nodi
l2 N6i v& cac huy61, ngCr tMI Itmg-cM phal
hl&u la tMt m{lch cM, vi cac hlilCh nay c xung
quanh dng chu bl,lOg va c vung tht IImg; cling v;J!y,
cac nh6m h{lch Irai, phili, Irt/Oc-chu, sau-chu la cac
hech c c{lnh m{lch cM, c btln phai. btln Irai, tftl'()c
m{lch cM va sau m{lch eM.
268
3) Cac mq.,ch bq.,ch huyet di tU cac
huyet sau phuc Clla 6 b\lIlg
huyet tbi be' Pecquel be' duang
trap (cisterna chyli); dudng trap nAm a
phia truac dot song that lUng thu 1 va 2, va
a phia sau dijng mr;zch chit bl:lng; bJ nay thu
nh$n het huyet clla phAn than
thJ b duai cd hoanh va tiep noi voi ong
ngl/c; ong ngl,lC (ductus thoracicus) bllt
nguon tit be' Pecquet, ong chi co mQt
rat ngAn nAm trong 6 b\lng, sau do ang
ngv:c chui qua cd hoanh d 16 dijng mq.,ch cua
cO nay vao trung thd't sau, va di qua het
vung nay de len lci ncn eo' va het
each do' vila hQi lUll linh mQ,ch ben trai hQp
hcii tillh I1lftclt canh lrong va tinh mQ,ch
dlMI dotl Irai (con gQi la h(Ji luu pirogorn.
Chuoi than kinh giao cam
thilt lung
ChI/vi thall !;inlt giao cam thiit lung
n1m d khonng salt phue eua () blJ.ng, d
hai ben ('ua c{le dot SOlig thdt lUng;
ehuoi nay In phan ticp noi eua chuiJi th6n
hillh giao cam ngl/c. k& til cd hoitnh Wi
ngang mllc u 11116.
Chwri thel" !linh giao cam (truncus
sympathiclJs) lung In m9t thung than
kinh. ma tl'cn dUdng di co nhung hQ,ch than
h/llh giao cam xcn viw giUa.
trang ngang
Ta trang
ElOng mach trang phs;
Than phai
TInh mach tinh phi'li
Elng mach tinh phi'li
Nieu qulin phi'li
Chu.oi than kinh glao cam lung
nho hon so vci chuoi than kinh giao earn
ngl.,1C, va co 4-5 than kinh giao cam
xen vilo giua, chung d ngang mttc cac
than dot song thdt lung tuong ttng.
Chuoi than kinh glao cam lung co
nhung lien quan nhu sau: ehuoi ben phai
lien quan a phia trucc vci tinh mq.eh chu
dU{Ji, va linh mQ,ch chiju g{/c pha;: ehuoi
ben trai lien quan d phfa truce m9t phan
voi dqng m(lch chit bl.mg. ClL hai ehuoi lien
quan ve phia sautrong voi cqt slfng tltdt
IILng. va ve phfa sau-ngoai voi nhung eho
bam clla cd thdt lung.
Nh]]ng n1lanh chfnh eua ehuoi than
kinh giao d .. m lung 13: (a) nhvng
nhanh quanh di}ng mgch chu: (b) nhung
nhanh noi tii"'p giua hai chu6i tluln kinh
giao cam a hal ben, (c) day than kinh tgng
ch4u be, hinh thanh boi nhung nhanh
xuat phat tit <15 hg.ch giao cam LhiiL lung.
Mac treo trang ngang
Tuy
ElOng mach trang guIa
Elng mach mac treo trang tren
TInh m;;tch mac treo Irang Iren
DOng mach mac treo Irang dU'Oi
ElOng mach chu bung
TIrih mach chu dU'6i
DOng mach h6i trang
Cae ElM va TM h6i trang
Hinh 226. Khoang sau phuc (n(1a ben phai)
269
cac nhan h nay hQp nhat thanh day than
kinh tallg be b ngang muc mom nh6; b
day. hai day than kink phai va
ella hai ben hQp nhilt thanh mQt "ddy than
kinh tn/de eung", day than kinh trude eung
khi di vao trong ch:;"u be l(,1i phan chia ra
thanh hai day than kinh vj phai va trai.
(d) nhung nhimh n6i tiep eommu?i.
cantes) hQp nhat vdi nhau de t(,10 nen dam
rOt than kinh theit lung-chu, dam r6i nay
baa quanh d(jng nu;reh chu bl,mg va tiep
d phia tl'cn Vdl dam rot dtidng va (j phia
dUdi vdi cac dam rot vi (hinh 224).
TInh mach chu dl10l - -t'-
Hach
00 hoanh
OOng thfln
TM, 1""""''''''1--
Coc "'dh -----,
that lung
TInh --,1-
ehu dlJOi
Ctle b<;Ich --+--1
cUng
CO<: hach "'ch
eMu ngoai
lam rai tang (lam rai dLfong)
(Plexus coeliacus seu solaris)
Dam rot dudng lit mQt dam r6j than
kinh phuc tap va nAm b m(i.t trlloc d(mg
mach ehu trong khoang tu nguyen uy
cua dong than tdi nguyen uy eua
cac thg,,,; (tu dot song ngyc
12 tdi dot song that lung thu 1; dam rOJ
dUdng co ba doi th6n kinh va rat
nhieu sQi than kinh lien ket giua nhung
d6 (hinh 224).
DOng mach vi
Iral (vanh vi)
Cae hil huyfl vi Wi
..... -----'til#-- OOng mach hoanh dVOi
oo'ng (dng
(fc ,
xlfcrn.,9 don (dLfdng Ihang
qua diem giCra xlfang don)
'""""0 nach trLf(Jc
c
", 1\, - .j
c
--\/"100 ha slfan trai
Vung sLfon phiii
Vung thLfang vi (chfnh thUc)
't /1
::
, B
Vung r6n (hOck vung quanh ron)
Vung ho chau phai V,On,
7 he trai.
Vung trfm-bang quarg --M--'c"i
tren-mu hoac vung vi
, Hinh 350, Elinh khu thilnh tntOc cac tllang li'ng ,
AAl' dlfang thang dang doc qua diem giCra wang don phai; BB1. dLfang Ihang dang dqc qua diem giCra xLfcrng don Irai: CC 1: dLfang thang nam
ngang tren, n6i hai dau trLfoc ella dt'li XLf6ng sLfdn th(f 1 0 (dLfang ILfang-SLf6n); DD
1
: dLfdng thang nam ngang dLfOi, noi diem cao nhat eua hai mao
(dLfCmg ILfang-mao
372
Hinh 351. Hinh chieu cua day len
thanh bung tntcic
Tam giac Labbe: aa'. ducrng noi dau !rude ella
doi xl.IlJng slICm th(r 1 0
Hinh 352. Hinh chieu cua gan
len thanh tntcic
Hinh 353. Hinh chieu cua be gan len
thanh nglft thay d6i thuQc vao kie"u
cau thanh nglft
Hai dl1dng theing ditng d{Jc, 1a dOQ.ll
keo dai cua hai auiJng dung dvc qua die'm
giiJa xlfdng don, xuong qua thanh bt).ng
truoe, tdi tQ.ll hai dUdng nay cae
nip (hoQ.c 18. hai dtidng di dQc bd ngoai
eua hai cd thang b/!ng). Hai dudng thing
dung dQc nay 1Iri phan chi a ba vung vita
rno ta d tren, moi vung thanh ba vung nha:
mi}t d giua va hai d hai bEm. Vung thuqng vi
(epigastrium) n6i tren dli<;1C chi a thanh
vung thu(fng vi chinh thite d giua, va hai
vung hI:! slfdn phdi va tnii d hai ben; vimg
trung vj (mesogastrium) tren dUQc chia
(
\
J
Hinh 354. Hinh chieu cua llii len thanh
a.Yung chil1"u ella daytuj trl!n Ihanh truce: b. Diem lui
c. Cacoocua ccrthang bt,mg (cathang to) ben phai.
,
,
,
,
,
. ,
> ,
. ,
,
,
Hinh 355. Hinh chieu cua tUy'len thanh
tnldc, "vung chu"
a. H6 n:kh;Ao. DUOng thang Desjardins; b. Diem tuy (ncti 6ng
chu d6 vao til trang)
thilnh uitng rOil ij giua. va hai vung m(;mg
sr(iln phdi va trai d hai ben: con vimg h(J vi
(hypogastrium) tren dUQc chia thanh
l'llng tren-mu hoQ.c tren-himg Quang d giua,
vii hai uimg ht;' eh(iu phdi va trai d hai ben.
C{lC U:mg nam trong 6' phuc do'i ehieu
len be thii.nh bvng truoc d cuc vi
tri t uong ung trong cae vung (cae 6) nay
(hlnh :31)0).
Hinh chH;'u eua dl;t day: Hinh doi
eun dg day len u1i.ng thlit;!ng vi chinh
Ihlie vil uung IUJ sltr}n trrii dU<;le gidi h<.>n
\ heo c:'teh sau dflY:
- Ve p hi'1. t1'en Ia m(lt dudng thAng nhm
ngang di qua khoang gian sUdn thu 5, phia
duai (hidng nay e(l vung d\lc trudc tim (vung
f.("O dVe eiia tim);
- Ve phia dtiOl 1<\ m9t dUdng nam
ngang eli qua b0 duoi eua d6i XU(fng surln
thli10;
- Ve phia ben tr[li la m9t m$-t ph:lng
tiep tuyen voi thdnh ngl/c hen trai, phia
tl"Ong mClt nay c6 vimg go ri\lC eua
ldch. n,\m d trong VUltf.{ ha slidn treii.
'l\Wng ung voi phlln dfl day nau kin d
(h/CJi cung sltiin ben trai, c6 mQt vung eua
tlulnh ng{tc-bl!ng trude, gqi Ia hhodng brin
ngll)\;t Trauhe. Khodng Traube dU0e gioi
nllli sau: phfa tren lil SlpI sltdn thlt 5 va
Vllnf-[ riw tnMe lim, phia ngo3.i (d ngang
mue xuong sUdn thu 9 v;\ 10) 1:1 uitng d\lc
dw ldch: trong vung nilY tieng go nghe rat
vang. c9ng hu'dng. vi bEm trong s,1u e6
flii hhi eua phtln vhm d(J day (phinh vi lOn
d(l d:\y). Ve phia trang, d dtioi bd sU/In,
trong uung thlit;!ng vi ehinh thlic, truoc
eua d[). (HlY tiep xue tn;ce tiep voi thanh
b(Jnl! trudc, trong mOt vung hinh tam giae
mang ten 18. tam giac Labhe (dqc thea am
lil. la-be). tam giae Labbe c6 eac CQ.nh
nhu c;:t.nh bEmtrai la cung sudn treii,
cI.mh dudi 18. mQt dUdng th:lng nAm ngang
n6'1 Llilu tru:de eua hai xlidng sudn thli 10
phiii va tr5.i (q.nh nay tlidng ung voi bd
('()11{; ldn cua d0- day), va c{:lnh trEm-phai la
ell/dng phan giae eua g6c hqp bai dl1dng
thimg nam ngang n6i trEm voi cung slldn
phdi, dUdng phan giac nay tuong ling vdi bd
trllde cua gan (do<.>n bd nay di ehech qua
uitng lhuf.jng vi ehinh lhllc) (h1nh 351).
Hinh chieu cua gan: Gan doi chieu
len th,\nh bVng tru:dc niim d vung h sudn
phdi va vung thUf.jng vi. Khi go d vung dfli
ehieu nay, thi tieng go dl,lc. vi gan la qmg
d$,c, va ve phfa tren vung dl,le nil)' len tai
t:)n khoang gian surln thft 5 ben phui,
nhung thudng kh6ng xuong thflp dudi cung
sudn ben phcii. d trong uung thlt(Jng u.i
chinh thue, thi bd truae (truoe-dtfai) ho(1e bCi
s:ie eua gan doi chicu len thanh bVng thea
mc)t du0ng dit n6i tdi a phan tren, d6 1:\
dUdng: ph,ln giae eua g6e hQp be'll cung sltdn
ben phdi va dUdng nam ngang nf;i
dew trllde cua riai xlidng slidn lhu 10 (du'eJng
phan giue nay eung ehinh Ill. e0nh tren-phai
eua tam gieic Labbe). Then Murehinson, gidi
tren eua vung dl!c cua gan la m9t
dUdng hoi eong, va bdt dau d phla sau
ngang mue (t6't so'ng ngljc thu 10 ho(le thli
11, giai h0n nay gi).p riu(ing naeh phdi i'j
ngang mue khoang gian sudn thu 7. rai
vang ra truoc g(i.p rilidng thdng riling di qua
riie"'m giita xudng don d ngang mue idwang
gian su(in thl1 5, rai tiep tl,le di toi (fay cua
mili ue (hinh 352).
Vung ril!c trude f.{an e6 chicu cao Wi
9-10 cm tren riudng thling dung qua
giita xUdng don. Gioi h9-n dtioi thi thflp
xu6'ng gan 1 em khi d6'i t1.iQng: 6" tu: the nRoi
ho$.e dung (h1nh 353). Tren dUdng thAng
noi ro'n voi bd truae cua h{/ nach phcii. d
ch1.dng nay cung sudn ben phai, c6
mQt gqi Ia (fU/m tui m(it, tUring ling
vai deiy tui m(it. Thea Dejerne thi diem tui
m(it 13. gl)p nhau giua bd ngnai ella cd
thdng bl!ng ben phai vdj eung sudn phdi,
nay n5m a phia dltai ella dAu tl'UOC
s\ln su(in thti 9 va thli 10 ben phiii. e,1ch
dUdng giila blfng 9-10 em (hinh 354).
Hinh ehie'u eua tuy': Tuy nAm ('j trong
vung thuf.jng vi va vimg hg sudn tral; doi
chieu len thanh bl,lng truoe, tVY trong
nhung giai h<.>n nhu sau: ve phia tren Ja
mQt dUdng th:lng n5m ngang di qua dtiu
truoc cua xudng sudn thit 8; ve' phia dudi Ia
m9t dl1dng n5m ngang i'J phfa tren
ron 3-4 em; ve' ben phai 1<\ m9t dUdng
tb(ll1g oung each attiJllg giiia bl.;ing 3-4 em
\'6 ben phrii: ve phfa tr<:1l ta mQt dUdng
th,\ng dung c[leh dliiJng thdng dung di qua
dh"1Il giiia xuXJng don 2 em vc phfa tnh
(hlnh :V.i5).
Hinh ehicu cua lach: Lach (ty) doi
chi0u l[:n th[lnh bVng d trong vung hc;r su:iJn
lrdi thanh m(lt hinh bhu dve rna trve dai
n.1m song song voi x/tang sudn thu 10. Vung
dCli Chle'U n,\:.' 1:\ viing clla lach, vi khi
kh,\m hrmg phUcll1g phap go thi co tieng dve.
Cldi trcn cua vung allc cua lach 1m Wi
.nt'iillJ!,' suiin tltd.9, con gidi hQ.n dudi cua vung
nil.\' ('j ngnng muc xttdng suiln thu 11. et,1c
.o.;(Il1-/n'n cua Hich cach duijng giiia
khoring -1 em. gan sat voi mom ngang eua
e(IC ddt srJltg nff/.lc thu 9, 10 va 11; con qte
tl'lMc-durJi eua l{lch n6i chung kh6ng vu<;lt
.xuclnf!,' cht6i Qua cung sttdn trrii (hinh 357).
ChU:ng l6ch to thL1dng g(lp trong eac
nhiem khufln hoac ky sinh trung
m,.ll1 tinh nhu bnh sot ret, trong cac b$nh
C"ljl t1nh voi dien bien keo dili nhu' sot
thu(jnf!,' him, bW.:h diu cap v .. v ... Lach
to kct hqp voi gan to t.hfiy trong hQi chung
Hann. tl'ong hc)i chung nay, laeh phi dQ.i rat
lo. vliQ't xuong qua cung sUdn, c6 Wi t:;tn
gfin ,.OIL th(un chi xuong ho' chq,u trai.
Binh chicu eua ket trang va
trimg: Phan giua eun thanh b1,lng truoc
(cling trung U[ : mesogastrium) gam ba
\"lll1fo!: nh6 1il ['ung r61t d chlnh giua va hai
vllng /liang su'IJn phdi va trdi d hai ben
(hinh :3.31-)).
J(l;j trimg lell doi chicu tren thanh b1,lng
f]"liliC' ('j nong l}illlg Inllng sztdn phai, Wi b)n
g(ll1 mcit dtliJi gall thi h]'t trang len qu(tt ra
tni6C' vr. v;\o trong, tt).o thanh m9t g6c 70"
('"\()" cte' t-ie'p 1ie'n VOl kel trang ngang, g6e
411(lt nh:.' gQi 1a g6c hitt trang phdi ho(tc goc
g'nll. g6c h'dt tranJ; phdi ci6i chie'u len thanh
hlJng tnick thi nam 6 uung h(l sUdn phai,
<It ngay duoi vung ehieu eua gan. Kef
trang ngan{.i dCli chieu len thanh bVng truoe
th'i n5.m d gi-ua hai ciudng thAng dung cii
q un drill tru'OC cua doi xUdng stt/ln thl1 10,
V:\ 6 ngang' muc ro'n hO(le thfl"p hdn mQt
C'hlit. Ket trang ngang e6 e6 nhung hinh
thb khac nhau (hinh chu U, ehu V, ehu W,
ehil S v .. v ... ) cung nhu c6 kieh thuoe thay
dbi; chiu dai cua kitt trang ngang thay d6i
tit 50 em toi 90 em. D.u phia trai eua kit{
lrang ngang lien tiep vdi ket trang xuong,
cung theo cach thanh m9t g6e tudng tt!
nhu goc kef trang phdi, va duc;le gQi 18. goc
ke't trang trai goc lach (g6e ty); tuy
nhicn, goe kef trang trai nhQn hdn, va ni'im
6 mue cao hdn so voi g6c Idt trang phdi
(chcnh khoang 4-5 em). Kef trang
xuo'ng doi ehieu len thanh bvng n5.m d vung
mc;rng slti1n tnii. Toi ngang mue mew chu
trai thi ket trang xuong lien tiep voi doC;Zn
chu cua ke't trang sigma. DOt),n nay eua ket
trang l.;igma doi ehieu len thanh bVng truoc
thl d trong vung h6' chu trai. DOlln
chu clla ke't trang sigma di Wi eo lrcn thi
lien tiep vdi aoqn chq,u be eua ket trang
nay, va aogn chu be eua ke't trang sigma
sau khi to-o thanh mQt quai thi Wi phia
truoc eua dot siJ'ng cung thll 3 va lien t.iep
vdi dhU tren clla In!e trang.
Nhu v!)y C{lC dOQ-n cua ket trang tQ-o
thanh mQt khung, nftm trong khung hit
trang nay Ia cae quai hong-ho'i tremg, doi
ehieu len thanh bVng trude, thi cae quai
h6ng-h6i trang nAm d uung trung Vl
(mesogastrium).
Hinh chieu cua Thn doi chieu
len thanh bVng trude d phAn tren clla
hai vung nIllng szt(ln phai va tra-i, va ve
phia sau thi n5.m trong m9t vung gioi hQ-n d
phfa tren va phfa dudi bJi hai dUdng thimg
ngang, duong tren di qua aot s6ng
ngljC thl1 11, va dUdng duoi qua mao cht;iu,
vii phia trong thi gi6i hQ,l1 cua vung nay la
miilt ph5.ng dung dQe d cc;znh CQt song, va ve
phia ngoai IS. phdng dung dQc nAm
cach khoi cd thdt lung-cung til 2-3 cm d
phia ngoai (hinh 359).
Be" thq,n doi ehieu th<'mh bVng truoe
d diJm dUdng thing nam ngang di qua
r6n giilp bd ngoai eua die ed thdng blp<g
(gQi la Bazy) (hinh 360).
375
Hinh 356. Hinh chieu cua la Irimg len Ihimh
byng In/cic
aa', Duong n61 dau lmoc ella d6i xUClng sLfon 1M 9;
bb', DuOng nam ngang di qua seo ron.
'"
'"
Hinh 358. Hinh chieu cua ru(>1 len Ihilnh
byngln/cic
a- Hinh chit'iu len phan tren (vung thuang vi: epigastrium)
b- Len phan giiJa (vung trung vi: mesogaslium): (el Len phan
durn (vOng h<:l vi: hypogastrium),
Hinh 357. Hinh chieu cua lach (tY) len Ihimh sau cua
mia ng\fC Irai, vii lien quan cua lach vcii Irai
a.likh (ty): b. Than trai
Hinh 359. Vi Iri vii lien quan
giai philu cua
Hinh chieu ella quan: DU'dng di
cua /lieu (juan ao(w bl,mg d6i chieu len
th;lnh h\mg trltoc dvtjc H{y moe bdi m9t so
OleIn, gQi In cAe dil/m quan. Dii/m
quan tren turing dng voi dil/m canh-ron,
dii/m clul-U ]i) di6m' g*p nhau ella duiJng
tluing llt(lng- mao chu voi ber ngoai cae cd
thdng b/,lnR. thea Halle Ia
nhau gilla dUdng thdng lltdng-chiu vdi
dtidng dung di qua gai mu (tvdng
(tng vdi V! trl rna quan dO(In bl,mg
376
chuy@n thanh doqn ch(iu hang. trung 'lui
cho quan chea cac m(lch ch(iu).
Tren dztdng IztClng-mao ch(iu, nhu'ng d giua,
con c6 d6i chieu cua cho chia d6i
cung cua d{)ng m(lch chii b(wg. Vii/m ni(!u
quan dztJi quan-bilng quang) c6
th tham kham du'Qc qua du'dng trlfe trang
ha*c am dqo (hinh 361).
Hihh 360. Hinh chleu cu len thanh
tntdc: tLt giac Bazy-Moyrand
Hinh chieu ella ru(lt thua: Ph.n chidi
('lin thanh truoe, We vung ka vi
(hypogastrium) baa g6m ba vung hai
('llllg fur ch(iu phdi va tnii d hai ben voi mot
t'llng trf!n-mu a giua. Doi chieu len viing h6'
ch(llI phdi c6 mank trang va ruot thua.
D{('in rUQl [hila 1a doi chieu le"n thanh
b\ll1g tru:oc eua ndi rUQt thita bam vao
nwnh [rang (hiClng ung voi day ru(jl thua,
cling lb. vi tri d d6 ha ddi cd dQc eua manh
hi;>i Wl<;ti. V! trf nay eua manh trang
d phia duoi ella van hoi-manh trang khoang
:2 em), Thea Monro thi rUGt thita n:lm
(j giua dli(Jng thftng noi rdn y'6i gai chdu
tnlde ln2n ben phili, con McBurney th.
rUQt thira cung a tren dUClng th:lng noi ron
,
,
,
,
"
t
,
,
i
,
,
i
3
,
/
/
',,\
Hinh 362. Nhltng dau tren thanh bung
trong trLfilng h<;'p viem rU9t th(ta .
1 Diem McBurney; 2. Morris; 3. Diem lanz; 4. Diem
Sonnenburg; Vung chela tam giac lacobovici
:"'i:::5J
Hinh 363. Hinh chieu cua bang
quang len thanh trLf<ic
voi gai ch(tu tntrJc tTen ben phai nhU'ng each
gai nay hai khoat ng6n tay (khant ng6n tay
= be rQng eua ng6n tay). Lanzmann cho
rftng rUQt thua n&m ij noi giua
mQt phfrn ba phii vdi illc)t phfin ba giua eua
dVdng noi hai gai chu inide tren
(can gQi b. (}-u'CJng thAng lien gai chau).
So?-nenburg thi cho aie'm TUQl Ia
diem gQ.p nhau ella dltdng thang hti1ng-
chu va b6 ngosi eua cd thdng bung ben
phai. Lacobovici rno ta m9t tam g"idc ruot
th,ua voi nhung c,:!-nh la dVdng thAng n6i
vClj gai chu trILde tren ben phai, dltdng
thang luang gai chu, va bo ngoai cd lhiing
b{lng ben phai (hlnh 362).
Trang h6 ch.;tu trai thi co do an chau eua
ket trang sigma. ..
077
Hinh ehiCu eua biwg quang: Co
.'JCi n&n thay bang Quang ij vung hc;t vi, nh6t
]{l khi b,\ng quang day, va hic do thi bang
quang VllQt len tren hhJp mu (hlnh 363).
Hinh chicu eua ttt cung eo thai: Tli
th{ll1g' thu hai cua thrli ky thai nghen thi til
cung bit dall VlfQt len tren hhdp mu. rai
Ulng d<-'in chieu cao mai thang them 4 em
(hlnh 364).
Khum Iflm sang 6 bVng: dUQc thvc
hi$n b,\ng d.eh sii niin b{l/1,/? sCi n5.n b\lng c6
the v6i s(ie an 6 mVc nang, ho(lc mVc sHu
tu:\ then tlnh b$nh eua cae t,;mg trong
6' hl,lIlg. sa nAn vdi suc {in n6ng khi t6n
tllli(jng' trong ti bVng 1:\ c:,{p tinh, sCi n:1n y6i
,:;(te <'in sau tl'Ong truo-ng hQp b$nh mQ-n tinh
hO(lC khi crin phl11 philt nhung din
thLicing n{{m d S8.U (hinh 365, 366). Ngoai ra
con C'fin ph:ii n5.m vung nhung vung bi dau
trong nhung t1nh trf.l.l1g h$nh Iy kh,'le nhau
eua I;' hl,lllg (3G7).
Kham Him sang Vi n5m
1',1t ,s,lu. (1 trong khoang sau phue mc;te, n6n
chl ('6 sO- nAn thay th(m trong nhung
lnWng h(Jp th,)n bi to ra bat thudng nhu:
kh6i II V nuoc ho(lc u mu.
ThCmg thudng, th(w duqc phat nhu
v:}y bAng c:,'lc:h sd n,ln thea nhung dieh
sau (hy:
Ccich khcim Guyon: d6 b$nh nhan
n8m ngua. dau dQ.t tron mQt gai hoi cao, dui
(J t Li the gap ve phia b\lng va hoi gi0ng.
Thtiy thuoc O(lt biln tay trai cua minh
xuang (h]"6i vung thiit [ling cua bnh nhfin,
Ci\C ng6n tny thuc vao gac sliUn-thiit
fling (tue hl. g6e h9P bdi xuCing Hurln lha 12
vdi bi'i ngwli !thrfi crJ ehung d vung th5.t
hlng'J. ebn b;\n tay phai thi an len vung
lII(lIIP; slfdll cung ben. Khi bnh nhan th6
V;10 still, th1 s6 IQt vao giua hai brill
\,1,Y eua th,1y thuac. nhu mQt khai d sau
(n611 hi to). Voi cach kham nay. e6
C,-'1111 ciuQc dau hi$u "lh(Ln b(rp be'nh"
do (;uyon 1110 to. (h1nh 368).
Ccich hhum Glenard: bnh nhfm
n,\111 (j tu the nhLi tl'l2n. Th:ly thuac dLia gan
b:\n tay tl':5.i Xllang vung thiit lling cua bnh
nh[ln. voi cae dau ngon tay thue sau VaG gac
sldm-tlu'it lrlng, nhung rieng ngon c[,i thi an
vao thanh tnioe b\lng d vung m(mg suUn
cung ben, ngay ben du6i cae X!tdng suring
gia. Bao b$nh nh:1n hit vao sau. va ep ngon
cai l<;ti gin eac ng6n tay khiw, thi se c8.m
nh(iIl dUQc el/c dfiJi cua th(in IQt V:l0 giua
cae ngon nay va ngon cai (h'lnh a(-i9).
Cach kham Israel: b$nh nhan n?im
nghieng phia ben lanh (dai voi ben
dn phai kham). Th{iy thu6e tht,(e hi$n
cach kham nhti trong phurJng phdp Guyon,
co cam nh:}n thay ra han
(hinh 370).
KhiLm lam sang bl!ng d phV nit eo
thai: Sd 111in b\lng trong thvc h<'mh kh{lm
san khoa 1;\ phuong phap dang tin C(l)'.
B:lng phuong phap nay, c6 uoc lLiQng
dtiqc tu6i thai va quyet dtnh dUQC mQt so'
thai dt) tr! liu. D. Savuleseu da m6 bi nil.m
trinh tv lien tiep trong qU:1 trinh kham
bVng cho thai phV (hinh 371).
Tham kh:im m6n-tnfe trang
bfrng ngon tay: La phuong philP bi$t
co gia trt phat hi$n mQt so' bi;mh khu tru
t?i vung h(ru monln!e trang va d d cite
t:;mg xung quanh_ Phuong phap tham kham
h(iu m8n-tn/c trang dU(Jc tien hanh bftng
ngon tay tro, baa b:ing baa ng6n tay cao
su va bai nhdn bftng vaselin, dua qua l/)
h(Lu mon vao sHu nhat khoiing 10 cm trong
tn!e trang, nhu v:)y co kham mQt vong
toan bQ m.$.t ben trong cua trlfe trang va
6'ng h(iu mon (h1nh 372, 373).
Trang tn1dng hQp bi oai, qua tfuim
khcim tn!e trang b&ng ngon lay c6 th6 sO-
thay bang Quang ciing phong nhu mi)t khtJi
tron deu, nftm ij giua, v6i dQ dn nhting
dan hoi (hinh a74).
Kham tuyen (tuyen nhie'p hq):
Cling dllQc thl,tC hin qua each tham kham
tn!e trang b&ng ngan tay, sau khi dB. thao
mioC cho bang Quang trd nen rang, va
b$nh nhan co ij mQt trong hai tu the
nhu trong hinh :375. Khi tuy(/n tdn lirl bt to
thi ngon tay dua VaG tn,1c trang each 10 h(Lu
man khoimg 5 cm, se sa th:iy mt)t khoi dn
hlnh tam giac, dllY d tren, ciinh d duoi
(hlnh 375).
8
--- 9
- Blh"mg
7 tMng
6 thang
f -- 5 thang
4tMng
3 thang
2 thilng
Hinh 364. Chieu cao day hi cung i'I cac tubi thai
khac nhau, lien quan vdi khdp mu, ron va miii ltc.
1) MOi (Ie; 2) R6n (seo ron); 3) Khdp mu (khdp ban d9n9 mu)
Hinh 365. Co ctil1g ca thanh
, .
Hinh 366. Kham v"ng that IUllg trong tnlcYng
hQ"p viem ruqt thfta cap tinh sau manh trang
r:
"
.' v
. .
I,,,
-:;' ,A--- ,- 4
5
3"-- .:
-',--"
7 -- .... "0
.' ,
.
(I ,II
Hinh 367. Cac v"ng dau i'I thanh
trll6'c va thanh sau trong tnlcYng h\lp
cdn dau bunggan
1. Diem C9nh 'Cre phai trEm; 2. Diem delta (diem co delta);
3. Diemvai (diem xlIcng vail: 4. Cae diem cot song; 5.
sucn (diem xuong slIcn. nam 6xucng SllCm thCr 11); 6. Diem
canh Cre phffl duai; 7. Cae diem C9t song; 8. Diem delta
(diem co delta); 9. )i!m vai (diem xucng vail; 10. Diem
SlIon (cflem wang slIan. nam a XlJcrng SlIan thil 11)
Hinh 368. Cach kMm Guyon
(kham
379
Hinh 369. Cach kham Gienard (kham Hinh 370. Cach kham Israel (kham
'"
Hinh 371. Kham bang cach sil nan trong thl!c hanh san khoa
I. Giai dOf;l.n thl! nhat: ngU'Oi thaythuDc ap gan ban tay ella minh vaa thanh byng ella san phy dekham n6ng (sanan nhang); II. Giai thuhai:
Sa mln de xac d)nn dtlac day Ill' cung; III. Giai dm;m 1M ba: Sa nan ducri cua Ilr cung; IV. Giai oo?n IhlI til: So' nan day Ill' cung bang cit hai ban
lay; V. Giai doan tnu nam: Sa nan pnan eua III cung bang cit hai ban lay; VI. Giai thu sau: SO' nan dong thai cit hai phan ben ella Ilrcung.
380
Tham kham am bftng ngon tay:
La phlidng philp tham kham bUQe
tien hanh trong phV khoa va san khoa, ket
h(1p vdj sCI n5.n thdnh bl,mg trlldc b.ing ban
t;;y hem kia. Cach tien himh tham kham
nhll' c1uqe gQi la kham rim dflo-bl;lng
hang hoi ta.}' (hinh 376).
Hinh 372. Tham kham hau mcin-tnte trang bang
. .
ng6n tay
a,b,e,d: Cae vi trf thay d6i eua ngon tay de kMm toan bO trang
hEIU man va tr\fetrang.
Hinh 373. Vi tri ella ng6n tay trong khi tham kham
hau mcin-tnte trang iJ phia tren moie ella eCi nang
. .
mcin
Hinh 374. Kham bang quang bang each sil nan
thanh tntile, phili hc;tp vdi Iham kham Ir\fC
Irang bang ng6n lay
Do kich ihudC ch(iu be ben trong cung
dude thue hien nhCl phudng phap tham
khdm aao 'bang ngon tay. Cftn phai ghi
nha ding kinh hitu dlj.ng, con gQi la
dlldng kinh !l nho-sau mu tht sif.
(conjugata vera) phUi co kich thttoc tOl
la 10.8 em (hinh 377).
Hinh 375. Ky thiim kham tuyen lie.n
1 Tu the eua nhan: a- III Ihe dUng, chan duoi thang, than
ngllai cui ve trude t\fa tren ban kham: b- lu the nam ngua, aui
gap len va gi,;mg, rlng chan ga"p phia sau dui; 2,
tham kham: a tham kham tr\fe trang bang ng6n lay; b- sa nan tuyen
lue tham kham tr\fe trang. .
Hinh 376. Ky thuo1t tham kham am d'!O bang ng6n lay
Hinh 377. flo dU'ilng kieh khung Ihl/e
Irong hie lhiim kham am bang ng6n lay
a- ky Ihu$1 do duang kinh trang eua chau be; b- duang kfnh h(ru dyng
con gQi la duemg kinh nho-sau mu that S\f, co kieh thude la 10,8 cm.
381
Kham cae trong khoang
thfm dyng cy
ChAn dOkll1 x:ic dinh t1nldng kh6ng the:
(h,lt dltr.;lC neu chI dl,la vuo Iduim him sang,
do (16 nhicu phtldng tham khcim bdng
dUl1g ell dft dltl;lc elva vao thVc hnnh tlnJang
quy nhli nhung phlwng ph<lP bl'h buc)c phai
thl.1!: hin ph:'l.t bnh trong so'
nhting phltang phcl.p nay chung t6i s5 m6
IlHjt phlidng phLl.P hay du'(1c slt
nhl"t.
tam do: La p!nidng ph up thflm
khftm eho phep phat hln chiQc nhilng ton
tlHCdng l'lla nJ tim ho:;ic CllH cae d(J/lg m(l ch
l'e/nll, VU X<lC ctjnh dllqc nhttng rOlioQII
"hip lim. lam dJ lohe hai mQt
dlidng ghl. ll'en d6 ngttai ta d{lI1h nhung
mo'l: kh6.c nhall b&ng InQl sO' eha cil.i hI p, Q.
I{, S. T : nhung thay d6i nay i:'t do muc
tht;'phAt sinh hili cd lim, ma may tam
do g:hi chtr.;lc d CIII': giai dm)n kh{IC nhau trong
moi t.:hu ky co bop cun tim (con gqi lit clw hy
11111). Khung thay d6i eUH muc dit?1l the nay
:\u:"lt Ifl do tLfgng hlLli q/c vu tcii
('I/(' t5i ph:ln elje) trong hOl.ll d9ng ella
1(' boo ni tim.
S6f1g P phnt sinh do tugng khi't
ct.te <1 lam nhi. song nay co dt} clai 0,11 gifty,
V{I c6 bien uQ cao :1 Illlll.
- DO(J11 P-R hi(m khoang thai gian
giib Itic het khlt cljc d t{lm nht va bfit dati
ldllt cljt d Inm
- Plllk hd QRS nAIl1 trong khoang QRS
LUn. qUl'\ lrinh hill/ q/c tJ lam lhit"i.
- DOl/II ST th6 slj ket thuc Jdllt C{/e
(j 'am tho", va b:1t dati IOI cl/c (lai phan CLJC).
Tlwo deh d6. ngtfdi ta phan ba
pha: pho /(jill IIhl. pha xUIlg tham
nh(ip VllO COl" t6m lIlli"t. vI'! pha thooi lui.
Trang nhung tnldng hgp ]5'. lhi
til/Ollg gill liim drl cltfOi nhicu
hit;!u kh:il.: nhau, eho pllE!p d\,fn van
nlll"lng d,)c diem d6 Illa ctO:l1l cae bnh
eua lilll (hinh 378. 379).
Chl;tp m{l c h C,6 the phin duge
nhung bi!nh tim bam sillh,hol)c I1UtC phdi.
Ch{J.p X quang mqch e6 the kh6ng ch(J1L ll,)('
ho(le ch(1n lQc, tuy thea dung djeh thuoc can
Quang dugc t icm vao mt}t fillh mach I/go(J.i
ui dua qua mi)t 6ng thong catheter
iuon VilO trang tht/flg til1h II/(lch cllll ire"
chii dltiJ.i. Dung d! ch iad d d(J cd
lhe va VCJi nong d9 70(0'0 dttcjc dua vao tlnh
m(it bdm tiam tlj dQng dUCJi ilp.
h,rc 5-7 kg! Sau 2-3 gifly lhi co the
chyp dtfQc tim sau 4-5 giilY thi chl,lp
ducjc cite mqch pluji. va sau 7-' giay thi
chl,lp dLtgC hlnh anh ClIO c:ic a"h m(lcll pilOt
va tim trcii.
Hinh 378. Ca sCI giai ph au h9C cu. lam do
1 Nul xoang-nhi (nut Keith-Flack): 2 Vecta khu eve a t3m nhi:
3 Nut nhTlhat(nut Tawara)4. B6 HIs; 5. VectakhU-Cl,rcavach tim;
6. Veeta cu6i khli cvc a lam 7 Vecta tai ei/C (t:ji phan cl/C);
8. VeelakhCri phal khii elfe adTnh lim va tam Iral
Hinh 379. Ill/ilng ghi lam do binh Ihlli1ng
Thong tim: Cho phep tham do tn,tc
1I6p C:1C bluing tim. do ap hjc trong tim (ap
Il,fC tnmg tam nhl va tam th(i't). va trong
m;.lch (trong r1ng lnC!ch phdi va trong mao
lII(l('h pha'i). Thong tim cung cho phep dua
vi\O tim cac chat uin quang va chat dbng vi
ph6ng xa. cung nhu' lay mau mau dinh
. .
lUQng citc khi d trong miw eua tim phdi
hOrlC clla (t(mg m(Ich ph//i.
,
can Quang C{) thk luon mQt catheter
\',\0 tl'ong mOt tlnh n1(Ich a uung nep khuyu,
l'oi du'(l} s1,l' thea dOl bang x quang, dfly eng
th6ng nay v,lo t{Ji anI> m(Ich du:Ji rion rai
vao tlnh lnQ-ch chu va v:10 tim phai. Tu
!lIn phrii con c6 th6 d5y tiep ong thong vao
dr.!nR In(lch ph6'i. Sau khi dAu ong thong da
V,'IO t(Ji ll'i dV ainh, thi ngU:di ta rut ra
m()t ltiQng mau nh/) dn thiet dinh IU:Qng
C{IC khi oxy va khi carhonic, rai do ap IVc d
hl'll tl'Ong long 11l1.H:h ho(l.c trong huong tim.
Do {lp lu'c trong tim cung d'lP nhung so lieu
co 'Y' dk chrin donn b9nh tim d d,
tim m'.H:h Hin khoa pho'i.
Phli(Jng' phap thong tim md dall bdi
FOl':-,:-;m<ln (1929) va sau d6 bdi Cournard va
1{'lng\.!s di'i dUQc Bradley va
(3rnndjean cili tien: cac tac giil. nay SlJ dl,lng
['It/UJllg tim, ngh'la la dung mQt kim tiem
cd l(in h(m de ch(JC tlnh m(Ich. roi luon qua
lhng clla kim tiem nay melt catheter rat mem,
nh6. c6 rtudng bnh 1 mm, dai 130 em. Gng
thr"ll1g' catheter dUQc d.1y thea dong mau vao
teJl nhung buo'ng tim va toi cit dong mach
phi/i. Voi thli thuQ.t nay nh'an e6 'thk
chill dl,jng telt, khong gay roi lo?n dang kk
eho hOI.1t ctQng- cua tim, v:\ co thd lam 1"i
ne'u cAn thiet (hlnh 380, :381).
Ch\lp phe quan: Du'<jc thvc
(';\('h (tu'a mt chat can Quang (lipiodol) vao
Hong cny phi':' quan; chl,lp phe quan cho
phep HIm r6 ban chat eua nhung t6'n thuong
n,\m 6 vung vuot qui, t:lm cua ky thuut soi
pli(/ quan (n(li phe quan), va do d6 eho
ph6p phi,t hin dUQc nhling uSn thuong ma
chVP X quang truyen thong khong ph at
hi9n dUQC. ChlJp pM/ quan dUQc chi dinh
trong tat ca cile trudng hQp nghi ngd kho\ u
phi quanphoi, ginn phe quan, hang phe
qu::i.n va hyp phe quan. Tuy nhien, ky thuQ.t
nay co nhuQc diJm la tQ.o thuQ.n Ie;!i cho
nhi;m va ph6'i (hlnh 382, 383).
Trudc khi th\lc chlJp phi quan, thi
bUQc phili soi thanh quan, nhAm philt
hi9n t6'n thuong co co a day than kinh
(tieng noi hai giQng), va bang
cach nay lo?i tru dUQc nhung kh6 khan cho
th8.y thuoe kham bnh.
Soi phe quan: La phuong phap t6t
nha't tham kham khi quan va nhung phi
quan goe va phi quan thuy cua ph6'i. Soi
phe' quan hay dU:Qc 511 dl,lng trong khoa ph6'i
va khoa phftu thu.(it long ng1,l'c, nh..m lam
r6 ban chat cua nhung vet md kh6ng diJn
hinh tren cite phim X quang chVP long
ngvc. Vdi ml,le dfch nay, ngudi ta sU' dy.ng
ong soi pM/ quan mflm (hlnh 384), ong nay
cho phep chvp anh nhling hinh :lnh nhin
thay khi soi, lay di v(l.t roi vao cay khi-phf/
quan, va lam sinh thief cac mo benh, tham
chi riot riifn d@ dieu tri mQt so k'h6i u
quan Hmh tinh (hinh ;385).
D@ tien hanh soi phe' quan, can phai
biet kg ve khu cua thanh quan.
5V phan bo cua cay phe' quan va kich thu:dc
cua nhung 10 qua d6 dinh luon ong soi.
NQi soi thljc day-ruQt: Da
trd thanh mQt phuong phap tham kham
th\!e hanh thudng quy, nhC! c6 mQt dVng Cl,l
vdi cha't lU:Qng ky thw}t cao dUQc dua vilo S11
dvng, cho phep phat du'r;lc nhung t6'n
thuong nha nhat. DVng Cl,l dl1Qc dua vao
th1,l'e hanh dau tic.n la o'ng soi d{L day nita
me'm eua Schindler (1932), tiep sau d6 la
ong soi riC! day sqi Quang hr;c cua
Hirschowitz (1958). roi tdi soi k(/t trang
cua Overholt (1960) va Wi nay la nhGng
dlj.ng Clj. sqi Quang h9C uJi "anh sang [r;wh".
Nfji soi d(} ddy-rufjt, kh6ng nhGng co tac
dVng dinh nhung t6'n thuong do
X quang phat ma con eho phep chfln
doan dUQe tbn thuong tren nhGng tich
nh6, va nh$n dinh dUQC tinh tr"ng cua cac
mo d quanh tbn thuong. Ngoai ra, soi d(}
day-ru(Jt con cho phep lam sinh thiet va
th<)m chi dieu tri (vi dv H(y di v$t, dot
cac khoi u Elllh tinh, v .. v ... ) (hinh 386390).
383
Hinh 380. Thong tim: chat can quang da vilo Uri tam that phai (chyp tam that)
Hinh 381. Thong tim: chat can quang da vilo tai cac dng m ~ c h vilnh (chyp m ~ c h vanh tim)
384
Hinh 382. C h ~ p ph. quan: Ph6i Irai va phan nhanh C,;at cay ph. quan (nhin lit phia ben)
385
Hinh 383. C h ~ p ph. quan: ph6i tn;i va phan nhanh cua cay ph. quan (nhin tCJ phia truac)
386
Tuy theo vi trf soi, thu thuiitt 119i soi dl;l
day-ru<}t n6i ehung dUQc philn t hanh:
801 th(/c quon. soi d(,l day, soi kel trong.
S o; t1u,Ic quan cho phep tr\1C tiep quan
sal long th(/c quim. Bb.ng cach soi th\1c
qu:ln. ngudi t a kham xet be eua lOp
niJI/l I1I(1C th\1c quan. blnh thltdng c6 mall
hong I1hl.lt. vdj nhung nep thea chicu
d9C. khl dlta ong soi vao thl cac nep gian ra
niem mac trb nen nhAn. Hdn nua, neu co
ton tintdng thl soi th\1c quan co xac
djnh dUQc vj tri. biin chat va kich thudc cua
ton thlfdng. dong thdi tien hanh sinh thiel,
hoi).c co lfiy di v{lt ra, liim d6ng (dot)
nhung vet loet va chich ap xe thc Quan
neu c6. Soi tht!c Quan cu ng la mQt phltdng
rat c6 feh d08n cae trltdng hQp:
thoat ut hOGnh d l6 tht!c Quan, uiem tht!c
quan Barrett, giiin tlnh m(1ch tht!c quan,
lht!c Quan, va ung thl1 tht!c quan (hlnh
396, 387).
Soi dq diJ.Y va ch'fp hinh niem mf! c
da day noi soi Ia nhung phltdng phap rat
. .
huu feh, thudng rat dn thiet trong tham
kham ni em rrU;I C dl;l day, nhlim mve dich
doan. lam sinh thiet ho<)c lfiy dt v*t.
Cae hinh anh n9t soi khi-phe qu.an
Hinh 384. Ngi soi khi ph. qw'n
1. Hinh anh thanh mOn; 2. HlOh anh ella khi quan va hai 16 eua pM quan g6c phai va trai, 3. Hinh anh VI tri nhanh ella phE1" quan thuy
4 Dllong hO hap trim va rAy quan; 5. 6ng soi phaquan VOl anh sang lanh
387
,
3
, ,
Hinh 385. Cae hinh anh ni soi phe quan (1-6)
1. Di i'J qufm phan Ihuy dlnh eua thuy dLlm phoi phai; 2. Hinh anh u phe quim viem 9i6n9 vo; hinh anh lao: 3. Hinh anh loet do lao a phe qulm
g6c trtli; 4. Kh6i u ac tfnh cr phe quan g6c Irai ung thlt me sui; 5. Kh6i u lanh tfnh alhuy durn phdi phai; 6. Hinh anh nQi soi cua
Hodgkin aphe quiln.
Cae nep thanh am (day thanh am)
va 15 thllc Quan
Day vi (day d? day);
Hinh 386. Ni soi thl!e quan - day - rut
388
Vung hang vi va mOn vi
2 3
,
,
Hinh 387. Hinh anh n(li soi th\fc quan - day (1 - 6)
1. Dl (hal hi;mh ohan) trong thllcquan; 2. thL!Cqufm do kh6i u ac tinh; 3. Carcinom tung thll) atam vi; teo da dAy lam I rO cae
mau trong m(lt tMmg hap mau tang sac; 5. Hinh anh tOn thuang trong MalloryWeiss; 6. Polyp day.
. i
Onglui . ..:..:::
6n9 tl)Y phl,l (6ng Sanlorini)
609 chi (6n9 ChoteO()(:)-
Gai (nhu) til trang to - li---
nurn ruQI Ian)
,,--609 gan phai va trai
JJ-- 0," gan chung
6n9 eM
(6n9 CholeOoc)
609 Ivy chinh (6n9 Wirsung).
PhUc hap til trang - luy - dlJOng -
Hinh 388. N(li soi to tranlJ
Hinh imh nOi soi
(gai ta trang 10)
389
Hinh anh nQi soi g6c
Irang phai (g6c gan)
Hinh ilmh soi manh Irang
va van h6i-manh trang
van Irang)
Hinh 389. Ngi soi ket trang
,
Hinh 390. Hinh anh ngi soi ket trang
HlOh anh nQi soi ngang
Hinh anh nOi soi trang sigma
1. ViElm !rang cap tfnh; 2. Gia polyp (thit thCra gia); 3. TOn thuang ung Ihlf Iran n/in trang
"
Hinh 391. Nhilng chQc ,5
a. d6 cat ngang trinh bay ky chqc 6 bung;
b. Thanh bung truac, d6dimh da"u nhung diem choc 6 bung
390
v(lt. Nhd soi va chl,lp hinh niem m(l.C day
n<)i soi, nguCli ta co xiic dinh mQt cach
chfnh X3.C vi trL hinh va kich thuoc clla
vet loct dc;t day va tinh tr:;mg ella mo a xung
quanh vet loet, eung nhu xac dinh duc:;lc bim
chat, hlnh va so hlQng cac polyp, va
muc cll} n(\Ilg clla ung t/ut dc;t day, v ... v ...
(hinh 386. 387).
So; lei lrim g: eho phep chtin do8.n
dU<;jc [mit ta (rang va uiem ta trang trong
nhung tl'ltdng hc:;lp X Quang truyen thong
6ng cO nong (troca) chqc sinh
Sang Quang
trang sigma
kh6ng phat tha'y. Soi lei trang cung
cho phep ph at polyp va tui thila a ta
trang, ung thil uitng bong Vater va ung thil
tU1. v ... v ... (hinh 388).
Soi k e't tra ng: cho phep thi1m kham
trt!c tiep toan bl} khung ket trang, d.
cuoi h6i trang. 6ng soi ket trang co
hai voi kfch thuOc khac nhau: mQt
trung binb, dai 130 cm, va m9t lOf,li dai 180 cm.
Soi ket trang cho phep chAn doan duc:;lc cac
uiem ket trang, ban chat va vi trf cac
trang
Tuirnat
Gan
lach
Mac n6i IOn
Ket trang xu6ng.
Hinh 392. Ni soi 6 ky thl/c hien chQc il
hinh anh binh thlfang cua cac trong (; phuc
Hinh anh gan va lui
Hinh anh xcr gan Hinh anh thll di can vao gan Hinh smh dinh
Hinh 393. Cac hinh anh ni soi 6 Iy
391
lui Ihila. ph itt hi(m cac polyp khong ung
tint hoa. tang san va ung thv hoa. phat
wIg till! kef. trang va lo(w san nUJch
mdu. v .. v .. (hlnh 389. 390).
Soi trl/c trang-Idit trang sigma: eho
phcp quan sat tn!c tiep niem clla trllc
trclllg va clla ket trang sigma. Khi soi trUc
tr:'tng.ket trang sigma thi nhl1n phai'(j
ttl the' quy g6i va tt!a ngl.;l'C trim bim kham.
C'[lc d\mg CI,l kham phai dttt;lc boi trCjn r9ng
bltng nhieu vaselin. Moi Miu. 6ng sal
thea chiell htlong ve phia r6n cua nhan;
;:;au khi da da)' 6ng van du de? sau, thi rut
nang 6ng ra. va bAt dau quan sat. a ngang
muc eua cd thiil van hg.u mem, long 6ng h(lU
mon hll1h tron. voj nhung nep (van) toa ra
Hinh 394. Tham do bang ong
thOng (xong) co dolu hinh qua o liu
Hinh 396. Hinh anh soi
binh thl/ilng)
A. H6 Iren1,! nui (h6 Iren-tl6i linh); B. l) nui (d6i tmh):
C. Mao d<;lo
392
xllng qllanh nhv nan hoa banh xe. Toi dO 5au
tu 2,5 den 3 em thi cac nep (vim) n6i tren
hiem thay hdn, nhVng neu vao sau hdn thi
tha)' bong trlle trang Ind l"9ng ra, va dai hdn
nhieu 50 voi 6ng soi trl.;l'C trang, di.e nep niem
m(lC nam ngang dau xuat hln. Tal 09
5au em, thi nh1n thay d dau ong soi nep
van tf'(te trang-kef. (rimg sigma. Ngay sau khi
dVa ang sai VilO toi ket trang sigma thl hinh
anh eua ruot thay (t6i hiin: nhieu nep nho
n.iem xuat hii;!n. 6ng sai dy vao kh6
khan hon, va e6 quan sat thay hinh anh
ket trang bi dill ra, sung huyet, phil ne. 10L
dvdi nhieu khae nhau. vilt xuat huyet.
vung co b.;ii ehe phu, h9P ket trang va
khat u (hinh 389. 390).
7'
t' G,,6'"
- -::I' '
Hinh 3,95. Ky thong ella nam gidi
a. Lau n1a III ngoai niu dao (10 sao) bang dung d!ch khuan;
b. OlIa 6ng thOng (xOng) vao niu d<;lo Irong kin vO khuan;
c. Bam ph6ng b6ng Foley; d. Chuan bf buc c6 d!nh 6ng tMng
(xOng); e. 6ng thOng (xOng) da d1lQC bu{lcc6d!nh
Soi hau man: B6 sung them cho cach
t!Hlm hhd;n trzk trang-hiu m()n b6ng ngon
to.Y. y1\ cho phep chin doan d,c cua
pldin hu mdn,
ChQc () bVng thl1dng hay dl1Qc thl)'C
trong th1jC h,inh hang ngay, trong nhling
tni('ing h(ip dip cuu, nham X3.C dinh chfln doan
djeh trong C; phuc )TIl,ie, bAn chat cua djch nay
l11;'tu. mu, hoi)..c dich khac), va trong cac
m{Hl tinh thi ch9C 6 bVng d@ rut bOt dlch
di' tnMng (bang nudc) (hinh 391).
:"I{li soi (":" bVng dtit;lc cac bac sy
khoa V<'I ehuyen khoa tieu hoa i'1 chilu Au,
v,) cac bac sy phv khoa d Hoa Ky hay si'r
dl}ng. Kg thu.$.t nay eho phep chtln doan
eua cae t?ng trong 6 bVng, va
tr5.nh eho nhan kh6ng phai md 6' bf,lng
tlur In eli).
Thurn kham Trude khi thl.je
phai lam sinh va vo khucin kg cang
niu d[Jo, Sau d6, du'oi dieu vo khuin
d8i, dua mQt ong thong (catheter) dAu
hinh qua 6-liu (hinh qua bfru dvc) cd so 16
ho(1c 18 (hinh 394) hoi},c mQt que nang
Benique c(l so' 40 VaQ niu dc;ro. Bang cach
nay co the' danh gia dUQc kich thudc long
dQ dim hoi cua d?o, cung
nhti nhung v*t can co thi c6 (nhu polyp,
50i, cho v .. v .. ). Doi vdi phl} nu (nhat la
phV nil co thai) thi ca. ong thong mfm Iftn
/{ng thong kim lO(Li deu co si'r dvng dUQc.
Trong trl1dng hQp d(le co th@
(rrlg thang (xongJ co bong (xong Foley)
lllu trong mQt khoimg thdi gian nao d6,
nhung phai tinh Wi nguy cd nhiem khuAn
co x,iy ra ve sau (hinh 393).
Soi niu d(lO dl1Qe thl.jc mQt
6'ng soi d(w, quan sat trl)'C tiep ho*e
gian tiep (Mac Carty). Ong soi ni?u dc;ro
Mac Carty hay dUQc Stl d\,lng nhat VI cho
phep quan sat dong thdi dur;fc ca ni?u d(w
sau, c6' bang Quang va uung tam giac day
bang quang (g9i 18. ky soi dc;ra-
bang Quang),
Soi d(lo co cho phep chAn doan
d b(l may tiet mQt cach dang tin
(hinh 396).
Soi bang Quang: La phuong phap
tham kham tn;t.c bep phia trong cua bang
quang. Voi mvc dieh miy, thi co sl1 dVng
nhung dVng cv khac nhau nhu sau: {i'ng soi
bang Quang ddn thuan, chi cho phep quan
sat d ph?m vi bang quang; ({ng sOL hang
Quang vdi (tng thong mQt ben hoijc hai ben,
dUQc 511 dVng khi muon tham kham c8. bang
Quang va cac qudn (voi mvc dieh chir.
do an ho:).c chlJp bri th(in nguQc dong); may
soi-tan soi hang Quang dUr;fc Stl d\lng vdi
ml}c dlch nghien nho vvn vien soi d trong
bang quang,
Nhilng yeu diu trong ky thul}t soi bang
quang la niu d(Lo phai th6ng, dung rich
bang quang Wong doi du, va dich dua
vao bang Quang ph8.i trong suot (kh6ng
vAn dvc).
Sau khi dua ong soi vao bang quang,
thi quan sat cang dli va cang co phuong
phap cang tot, Doi vdi dinh hudng a
trong long bang quang, thi can phai nh$,n
ra ba m8c dfrn du'dng sau day: b9t khong
khi, cac l6 quan, va co' bang Quang.
B9t khong khi 18. do kh6ng khi di vao khi
dua dich vao lam phong bang quang, bQt
khi nay se n6'i len phia treD d dinh bang
quang, Xoay ong soi bang Quang quanh
trvc dQc tdi vi tri ""4 gi(j" va "8 gid" (giong
kim xoay trm d6ng ho), thi se
nhin thay eac l6 q uan (hinh 397), Rut
ong soi bang Quang ra mQt thi se
nhin thay co' bang Quang (tam giac day
bang Quang),
Binh thudng, niem m(lc bang Quang hdi
bong, mau do hang, hoi sftm han d vung
tam giac day bang quang, va e6 cae nep va
ranh mong hinh diy.
BAng ky thu$.t soi bang quang, co th@
phat dUQc nhung t*t bAm sinh, t6n
thuong viem, cac viEm soi, d! v$.t va kh6'i u
v .. v., trong bang quang (hinh 398),
Soi bang Quang tiem chat mau dUQe
thl)'c sau khi soi bang quang truyen
thong, roi tiem vao tlnh mlilch 4 ml dung
dich indigo-carmin 4%. Trong trudng hQp
chuc nang th$,n binh thudng, thi th$,n se
bai tiet eha't mau nay qua quiin xuong
bang quang, va se bAt dAu nhin thay chat
393
milU ph1,lt ra d tJ quan vao 68 phtit
sau khi tiem (hlnh 399).
Ch\1p th(in: Duqc t h \,tc sau khi
Hoi quan.bang quang, roi qua Dng
thong (catheter) luon vilo quan,
bdm thUDC can quang nguqc len bi thn
(hinh 400).
Kham X quang nhung t(lng nay cling
dLf(Jc th\,tc voi cung mt muc d(> phei'
bien nhll Trong kham lam sang thl
nhung ky thw:tt chl:lP (X Quang) thljc quan
(hlnh 401), cJll.lP d(L dayta trang (hlnh
402), chl.J.p ke'l trang (hlnh 403), ho(ie chl.J.p
be' lh{in (hlnh 404), deu mang J(li nhieu lqi
fch eho ehan doim .
. .
, .
,: "
, ,
Hinh 397, Soi bang quang (Ni soi bang quang)
394
1. Xoay huang 6ng soi bang Quang W 10 ngoai dao; 2. Phat hi$n da !hay bQt khOng khf cr dinh eua bang
Quang: 3. Hinh lmh soi bang Quang: A L6 ni$u qulm phai ; B gian 16 quan; c- L6 quan ben Irai
"lif '.
,
'"!J:
"
..
,
,
Hinh anh. cae; hat
ton thuang lao
Hinh anh ung thu biau
m6 bang Quang.
Hinh 398, Hinh anh soi banll quang
Chat mau Mm vila ITnh bai qua than
xu6ng bang Quang xuat a 16 niu quan
Hinh 399. Soi bang quang tiem
chat mau vao tinh
6ng tMng da duqc dlla vao ni(w quan qua 16 niu quan.
Hinh anh mac bang Quang binh IhllOng.
Hinh 400. Thong quan
Hinh 401 . th,!c quan X quang th,!c quan) (chup va chyp nghiimg)
395
Hinh 402. Hinh anh c h ~ p X quang d ~ day - ta trang
396
Hinh 403. Hinh anh c h ~ p X quang ket tr'lng
397
Hinh 404. Hinh anh X quang
E)lla 009 soi bang Quang vae trong 16ng bang quang, loon 6n9 thOng cathetervao quan, bam thu6c can Quang v306n9 thOng catheter, chat
can Quang se cho hinh anh (modl,lc) cua quan va cacdlItmg dan trim khi chl,lp X quang. C6 nhin thay hinh anh sOi ben phik
398
rai tham khao chQn IQc
Adominiclii, 1 - Curus de anatomie (Course of Anatomy), Publishing House of the Institute
of).ledicine and Pharmacy (LM.F), Jassy, 1980.
Albu, I. et a1. Anatomia omului, (Human Anatomy), Course, vol I, II" III, LM.F Publishing
House. Cluj).Japoca, 1980.
Andmnescu, A. - :0raatomia copilului (Anatomy of Child), Editura Didactica, Bucharest, 1973.
Arseni. A. - :t\eurologie, (::Jcurology(, vol I-V, Editura Medicala, Bucharest, 1981-1983.
Bernard, Claude, Baurgerie, P-Atlas d'Anatomic Humainc, vol I, II, III, IV, V, Paris, 1866.
BeninghoffYGoerttler - Lehrbuch der Anatomie .des Menschen, Urban-Schwartzenberg,
1975.
Boileau. Grant - Atlas of Human Anatomy, Baltimore, 1972.
Brazell, P-'l'ratat de chirurgie (Handbook of Surgery), Editura Medicala, Bucharest, 1966,
Chiricuta I - Cancerul colului uterin (Cancer of the Cervix of Uterus), Editura )..1edicala,
Bucharest. 1983.
Cuningham_ I-Manual of Practical Anatomy, vol I, II, III, London 1975.
Delmas, A-Voies et centres nerveux, Masson, Paris, 1983.
Diaconescu, - Curs de anatomie (Course of Anatomy), I.M.F. Publishing House.
Diculescu, I - Histologie (Histology) Editura Dicatica si Pedagogica, Bucharest, 1983.
Dimulescu. V, et. al - Anatomia omului (Human Anatomy), course, vol, I, II, III. LM.F.
Publishing House, Timisoara 1975.
Dnlgoi, Gh. and Mocanu, Gh - Anatomia pratica a sistemului nervos (Practical Anatomy of
the Kervous System); publishing House of the Faculty of Medicine, Craiova, 1982.
Fagarasanu, I Probleme de chirurgie S1 de anatomie clinica (Problems of Surgery and
Clinical Anatomy), Editura Academiei Romane, Bucharest, 1983.
Firu, P. - Stomatologie infantila (Pediatric Stomatology), Editura Didactica si Pedagogica,
Bucharest 1984.
Cavriliu, D - Chirurgia esofagului (Surgery of the Oesophagus), Editura Medicala,
Bucharest, 1974.
Gray. H - Anatomia descriptiva aplicaUi (Applied Descriptive Anatomy), vol I, II
(translated and adapted by Gr.T,Popa, 1944).
Grcgoire, K. Oberlin, S - Precis d'anatomie, I.E. Bailliere, 1973.
Grigol'cscU, A. Receptorii endocrini (Endocrina Receptors), Editura Academiei Romane,
Ducharest, 1964.
Cil"lgoresu, S - Anatomie umana (Human Anatomy) I, M, F. Publishing House, Cluj-
Napoca. 1997.
399
Lagnov T. et al - Anatomia omului (Human Anatomy), vol I. II. III, Editura Medicala,
Bucharest, 1956 ..
Lanculescu, aI., and Mogos I - Compediu de anatomie si fiziologie (Compedium of
Anatomy and Physiology). Editura Medicala, Bucharest, 1972.
Ifrim, M., et a1. - Anatomia si biomecanica educatiei fizice si sportului (Anatomy and
Biomechanics of Physical Training and Sports), Editura Didactica si Pedagogica,
Bucharest, 1978.
Ifrim, M. and Capusan, I . Morfologie normala si patologica a tesutului conjunctiv
(Normal and Pathological Morphology of the Connective Tissue), Editura Medicala,
Bucharest, 1983.
Ifrim, M. et. a1 - Riscul malformativ in reproduce rea umana (Malformation risk in
Human Reproduction), Editura Medicala, Bucharest, 1979.
Lonescu, Gh - Chirurgie (Surgery), Editura Dacia, Cluj-Napoca, 1985.
Juvara, I-Tratat de tehnici chirurgicale (Handbook of Surgical Technics), Editura
Medicala, Bucharest, 1980.
Kahle, W - Anatomie, tomes I, II, III, Flamarion Medecine Science, Paris, 1978.
Kapandji, A - Physiologie articulaire, Paris, 1968.
Kiss, Szentagothai - Atlas d'anatomie du corps humain, Budapest, 1966.
Kriendler, A. and Sager, a.-Neurologie (Neurologie), vol I, II, Editura Medicala,
Bucharest, 1957.
Lemnete, I - Curs de obstetrica si ginecologie (Course of Obstetrics and Gynecology),
LM.F. Publishing House, Bucharest, 1984.
Menkes, B. - Cercetari de embriologie experimental a (Researches of Experimental
Embryology), Editura Acedemiei Romane, Bucharest, 1984.
Menkes, B. et al. - Embriologic, curs (Embryology), course, I.M.F. Publishing House,
Timisoara, 1965.
Menkes, B. and Sandor, St. - Crecetiiri asupra formarii somitelor (Rsearches on the
Formation of Somites) in "Studii si cercetari de embriologie si histologie" (in Studies
and Researches of Embryology and Histology), pp. 129-152, Editura Acedemiei Romane:
Bucharest, 1970.
Milcu, St. M-Endocrinologie clinic a (Clinical Endocrinology), Editura Academiei
Romane, Bucharest, 1975.
Milcu, St. M. et. al - Andrologie clinica (Clinical Andrology), Editura Academie
Romane, Bucharest, 1974.
Milcu, St. M - Introducere in antropologie (Introduction to Anthropology), Editura
Acaemiei Romane, Bucharest, 1975.
Milcu, St. M. et a1. - Genetica umana (Human Genetics), Editura Academiei Romane,
Bucharest, 1976.
Moraru, I - Anatomie patologica (Pathological Anatomy), Editura Medicala, Bucharest, 1981.
Neagu, V. - Urologie (Urology), Editura Dicatica si Pedagogic a, Bucharest, 1983.
)Jetter, F. - Ciba Medical Illustration, Vol I, II, III, IV, 1984.
400
Niculescu, C. Anatomie umana (Human Anatomy), vol I, Publishing House of
University of Medicine, Bucharest, 1998.
Niculescu, Gh - Tratamentul fracturilor (Treatment of Factures): Editura Militara,
Bucharest, 1964.
Niculescu, Gh - Traumatismele membrelor (Traumatisms of the Extremities) Editura
1.filitara. Bucharest, 1973.
:t\'iculscu, Gh - Traumatismele (Traumatism), Editura Medicala Bucharest, 1975.
:-J"iculescu, V. - Anatomia extremitatii cefalice (Anatomy of the Cephalic Extremity),
Publishing House of the University of Medicine, Timisoara, 1997.
Papilian, V. Anatomie umana cu aplicatii practice (Human Anatomy with Practical
applications), vol I, II, 111, Cluj-Napoca, 1940 (reedited by Albu, 1., 1979).
Papilian V. - Histologie (Histology), vol I, II, Editura Dacia, Cluj-Napoca, 1980.
Paturet, G - Traite d'anatomie humaine, tomes I, II, III, IV, Masson, Paris, 1980.
Opp. D. and Pop a 1. - Sistemul arterial aortic (Arterial Aortic System), Editura
Medicala, Bucharest, 1984.
Popescu, L. - Atlas de Histologie (Atlas of Histology).
Rainer, 1. Fr - Oeuvrers Scientifiques, Editura Academiei Romane, Bucharest, 1945.
Rainer, 1. Fr. - Prelegeri de anatomie functionala (Lectures of Functional Anatomy),
Faculty of functional anatomy, Bucharest, 1924 - 1944.
Rauber-Kopsch - Lehrbuch und Atlas der Anatomie des Menschen, Georg-Thieme-
Verlag, Leipzig, 1940.
Riga, I. Th. - Curs de anatomie topografica si chirugie operatorie (Course of
Topographic Anatomy and Operative Surgery), vol. I, II, II, IV, Editura Medicala,
Bucharest, 1960.
Robacki, R. et al. - Anatomie pe viu (Anatomy in Vivo), Publishing House of the
University of Craiova, 1973 - 1974.
Robacki, R. - Anatomia functionala a omului (Fuctional anatomy of Man), vol I, II, II,
Editura Scrisul Romanesc, Craiova.
Rovacki, R. - Dinamica dezvoltarii somatice a copiilor intre 0 S1 7 ani (Dynamics of the
Somatic Development of Children Age 0-7 Years), in "Morfologie normal. si patologica",
vol. VIII, nr 3/1963.
Robacki, R. - Prelegeri de anatomie functionala (Lectures of Functional anatomy),
Publishing House of the Craiova University, 1970 - 1976.
Rohen-Yokochi - Photographic Atlas of Systemic and Regional Anatomy, vol. I, II,
Schrattauer, 1984.
Roman, V. - Cardiologie (Cardiology), I.M.F. Publishing House, Cluj - Napoca, 1984.
Rouviere. H. Anatomie, tome, I, II, III, Masson, Paris, 1980.
Rottenberg, N. et aI, Anatomie pe viu (Anatomy in vivo); Editura Facla, Timisoara, 1982.
S a r a ~ e a , M - Fiziopatologie (Pathophsiology), Editura Academiei Romane, Bucharest, 1983.
401
SineJnicov. RA. - Atlas anatomii celoveca, vol I, II, III, Moscva, 1972, Medghiz
(lzdatlotva meditina):
Seres - Anatomie umana (Human Anatomy), LM.F Publishing House, Tg. Mures.
Sobota-Becher Atlas der Anatomie des Urban-Schwartzenberg, Wien,
1 !land I. II. Ill.
Spalteholtz, W. Handatlas der Anatomie des Menschen, Leipzig, 1918.
Tnsca. G. et a1. - Morfopatologia substantelor de reglare endocrina (Pathomorphology of
Endocrine Regulation Substances). Editura Academiei Romane, Bucharest, 1983.
Toldt. W. Anatomie des Menschen, Leipzig, 1921.
Tonkov, V. - Anatomii celoveca, Medghiz, 1946.
'l'uchmann du Plessis - Embryologie, 11<1sson, Paris, 1976.
Vancea. P. - Curs de oftamologie (Course of Ophthalmology), LM.F. Publishing House,
Jussy, 1965.
Voiculescu, V. - Neurologie (Neurology), Editura Medicala, Bucharest, 1975.
4()2
, -' .,
NHA XUA T BAN Y H9C
ATLAS
GIA.I PHAU NGDCH PHAN NOI TANG
Chiu trach I l h i ~ 1 1 l xuat bdn
HOANG TR9NG QUANG
Bien ti[lp:
Sua ban in:
Trinh bay bia:
BS. HAl YEN
HAl YEN
CHU HUNG
. .
61 - 610.3
MS 97 - 2004
YH - 2004
In 1.500 Guan, kho A4 t ~ i XUdng in Nha xuat ban Y hQc.
G,ay phep xuat ban 56: 12-97/XB-QLXB ngay 6/2/2004.
In xong va nQp ILfU chieu quy II nam 2004.
GIA: 226.000D