Bai Giang CNPM Chuong 1-5 Hoan Chinh 2007-09-23

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm
Trang 1
Chng 1 Vi nt v qu trnh pht trin v mc tiu ca cng ngh phn mm

1.1. Qu trnh hnh thnh v pht trin ca k thut lp trnh
Khong trc nhng nm 1950, tin hc ang trong thi k s khai. Ban u, ngi ta s dng tng lnh ring cho my hot ng, tin n vic xy dng mt h thng cc lnh tun theo trnh t nht nh gii quyt nhng bi ton hay mt vn no - ngi ta gi l cc chng trnh. Thi k u, ngi ta xy dng cc chng trnh ny bng ngn ng cp thp: MinCK 22, MinCK 23, Algol, Fortran, Nhng chng trnh ny khng th sa ngay trc tip trn my tnh c m phi m ho thnh dng nh phn. Tin hc ngy cng pht trin, ngi ta lun tm cch ci tin c phn cng ln phn mm. V phn cng: Kch thc phn cng ngy cng gim v dung lng b nh ngy cng ln. Tc tng, gi thnh h. V phn mm: Ngy c ci tin phong ph hn. Cho n nhng nm 1960, vic ng dng tin hc vo thc t ngy cng nhiu ln. Tuy vy, gii quyt nhng tnh ton thc t ngy cng su hn th chng trnh i hi phi ngy mt s hn. Chnh v th, vo thi im ny mt lot cc chng trnh khi a vo thc t u tht bi. Ngi ta tm hiu thy c 3 nguyn nhn chnh: Chng trnh l mt khi ln lin nhau ln kh theo di v chnh sa. Cc chng trnh s dng qu nhiu lnh GOTO. Cc quy nh v ng php lng lo, gy ln hiu nhm cho my tnh, v d: tn ca cc bin trong ngn ng Fortran cho php c c du cch; cc bin khng phi khai bo kiu ca chng trc khi c s dng. khc phc s thiu cht ch ca Fortran, ngi ta a ra ngn ng Algol. Nhng ngn ng ny li c quy nh qu rm r, rc ri v cu trc ng php nn rt kh ci t hay ci t thiu hiu qu. n thp k 1970, ngi ta ngh n vic lm mt cuc cch mng v lp trnh. Mc tiu l xy dng ngn ng lp trnh d tip cn, d ci tin v pht trin; c th khai thc c ti a cc kh nng ca my tnh v khng ph thuc vo bn thn my tnh; chng trnh c th phn chia thnh nhiu khi ln ri ghp li v quan trng l
Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi
http://www.ebook.edu.vn
Trang 2
phi m bo v mt ton hc. V ngi ta a ra Ngn ng lp trnh C - l ngn ng p ng c iu kin ny, sau l Ngn ng PASCAL, Hin nay, cc cng c lp trnh c ci tin hn. H tr nhiu cho ngi lp trnh. Cng c lp trnh Basic ca hng Microsoft ra i nh du mt bc mi trong vic lp trnh, b pht trin phn mm ny c vn hnh trn nn ca h iu hnh Windows. C th k n mt s cng c nh: Cc cng c trong b Visual Studio cc phin bn 5.0, 6.0, 7.0 v .NET (Visual Basic, Visual C++, Visual FoxPro). Ngn ng PHP, Delphi, Java, H qun tr c s d liu nh: Microsoft Access, Visual FoxPro, MySQL, SQL Server v gn y nht l Oracle.
1.2. Khi nim v cng ngh phn mm.

Cng ngh phn mm l mt lnh vc nghin cu ca tin hc nhm a ra cc nguyn l, phng php, cng c, phng tin gip cho vic thit k v ci t mt sn phm phn mm t c cc yu cu sau mt cch tt nht: Phi c tnh ng n v khoa hc. D tip cn v ci tin. Ph dng. c lp vi cc thit b.
1.3. Cc giai on cho ra i mt sn phm phn mm.

* Tm hiu nhu cu ca khch hng: y l giai on u tin v khng th thiu c trong vic xy dng phn mm cho mt h thng no . Sn phm phn mm m nhm pht trin to ra suy cho n cng th phi p ng c (khng phi l ton b) nhu cu ca khch hng.
Nhu cu ca khch hng c th chia lm 3 cp : Nhu cu ca ngi c quyn cao nht i vi h thng (gim c, ch tch,): y l ngi a ra yu cu tng qut nht ca h thng. l kt qu m h thng cn t c. Tuy nhin, do mc qun l cp cao ln nhu cu a ra mang tnh khi qut, tru tng, khng c th. iu ny i hi nh pht trin h thng cn phi tm hiu su hn nhng ngi khc. Nhu cu ca ngi qun l (trng phng, ): y l ngi qun l mc thp hn. H nm bt c yu cu tng th ng thi h cng d tip cn vi cc cng vic c th hn, qun l vic thc hin cc quy trnh nghip v trong h thng. Do vy, yu cu h a ra s mang tnh c th hn, phn cp r rng hn. Nhu cu ca ngi dng cp thp nht (nhn vin): y l ngi dng cp cui cng ca h thng (end user). Yu cu h a ra l rt c th, chi tit. Th hin r c cng vic cn thc hin. Tuy nhin, yu cu m h a ra khng mang tnh h thng, kh phn loi. Do vy i hi
Trang 3
nh pht trin h thng phi bit thu thp ri phn loi cc yu cu t c th hiu c ton b nhu cu ca t chc .
* Xc nh r cc chc nng h thng. Chia ra tng khi ln tng i c lp v giao cho tng nhm ngi thc hin. Mi nhm ngi phi ch trch nhim t vic thit k - sn xut - th nghim theo mt nguyn tc nht nh v mt ngn ng cng vi c s d liu thng nht. Sau ghp ni cc khi thnh khi ln. * Sa cha v th nghim nu thy cn thit. y l giai on mang tnh ni b ca nhm pht trin phn mm. H thng c th c chia thnh nhiu phn nh (module) ri rc nhau. Do vy khi xy dng xong chng ta cn phi th nghim cho tng module . Sau tin hnh tch hp cc module li to thnh h thng hon chnh. Vic kim th tch hp phi c tin hnh. Cc thay i c th c thm vo; cc kin ng gp ca khch hng cng c ghi nhn v a vo trong phn mm ti giai on cui cng ny. * Bn giao sn phm cho khch hng, tm hiu kin ca khch hng quyt nh nhn bn nu n tt hoc l sa i. o to ngi s dng. Trong qu trnh t khi tm hiu nhu cu ca khch hng cho n khi hon thin, trong thi k trc kia, trung bnh mi ngi trong mt ngy ch lm c 5 hoc 6 lnh. Khi c th ni Lp trnh phn mm ht sc nng nhc. Chnh v vy ngi ta phi c gng s dng nhng chng trnh con (modul) chng trnh ca nhng ngi i trc to ra (thng trong th vin) v ng thi ngi ta cng to ra cc modul thm vo th vin ngi khai thc c th dng. Theo quan im hin nay, cc cng c lp trnh h tr rt ln cho lp trnh vin. Lp trnh khng cn l mt cng vic nng nhc na. Tri li, ngi lp trnh li l ngi c vai tr cui cng trong qu trnh sn xut phm mm. Quan trng nht by gi hin ti l nm bt v phn tch yu cu ca khch hng. Do vy ngi phn tch v thit k h thng l ngi ng vai tr quyt nh i vi ton b h thng.
1.4. Ni dung c bn ca cng ngh phn mm.

* Phi tm hiu v phn tch cc yu cu ca bi ton hoc ti, thu thp y cc thng tin v phn tch cc thng tin theo mi kha cnh c chiu rng ln chiu su. * c t (hay m t) chng trnh: Ti mi nt ca chng trnh, ngi ta ch quan tm n u vo v u ra, cn cu trc v ni dung ca cc thao tc trong chng trnh th ngi ta khng quan tm. Cc c t ny c th s dng nhng m hnh ton hc c t mt cch hnh thc, hoc dng ngn ng thng thng c t phi hnh thc hoc c th kt hp c hai dng c t hn hp. Vic nghin cu v c t s c cp n trong chng sau.
Trang 4
* Thit k chng trnh bng phng php lp trnh c cu trc v phi kim th chng trnh bng cch cho nhiu b d liu khc nhau kim tra chng trnh xem cn li hay khng. ng thi kim tra tnh n nh, phc tp theo thi gian, chi ph ca min nh v kh nng ti a ca chng trnh. * Phi chng minh c tnh ng n ca chng trnh v mt ton hc v ph hp i vi c s . * Phn bin tnh ng n ca chng trnh (nhng ngi khc xt duyt). * Tin hnh ci t, s dng bo tr, ng thi phi cung cp cho ngi dng nhng phn mm h tr cho h thng chng trnh ang c s dng.
1.5. Mt s m hnh c bn ca cng ngh phn mm

1.5.1. Khi nim Phn mm. Hai mi lm nm trc y (vo nhng nm 1975), t hn mt phm trm cng lun c th m t mt cch thng minh phn mm my tnh ngha l g. Ngy nay, hu ht cc nh chuyn mn v nhiu ngi trong a s cng lun cm thy rng h hiu c phn mm. Nhng iu c tht khng? M t v phn mm trong sch gio khoa c th c dng sau: Phn mm l mt tp hp bao gm: 1 Cc lnh (chng trnh my tnh) khi thc hn th a ra hot ng v kt qu mong mun. 2 Cc cu trc d liu lm cho chng trnh thao tc thng tin thch hp. 3 Cc ti liu m t thao tc v cch dng chng trnh. M t nh vy th khng c vn cn phi a ra cc nh ngha khc y hn. Nhng ta cn mt nh ngha mang tnh hnh thc nhiu hn. Cc c trng ca phn mm: Phn mm l phn t ca h thng logic cha khng phi h thng vt l. Do vy, phn mm c mt s c trng khc bit ng k i vi c trng ca phn cng. c trng 1: Phn mm c pht trin hay c k ngh ho, n khng c ch to theo ngha c in. Thit k Phn cng (HW) Cht lng Cht lng
Ch to
Sn phm tt
Trang 5
Thit k Phn mm (SW) Cht lng
Sa i
Sn phm tt
Cht lng
Mc du c mt s im tng ng gia pht trin phn mm v ch to phn cng, hai hot ng ny v c bn l khc nhau. Trong c hai hot ng ny, cht lng cao c t ti thng qua thit k tt, nhng giai on ch to phn cng c th a vo vn m cht lng khng tn ti (hay d c sa i) cho phn mm. C hai hot ng ny u ph thuc vo con ngi, nhng mi quan h gia ngi c p dng v cng vic c thc hin hon ton khc. C hai hot ng ny i hi vic xy dng "sn phm", nhng cch tip cn l hon ton khc. Phn mm c ch to ra l hon ton mi, khng c tin l trc v n cng ch c to ra 1 ln duy nht. c trng 2: Phn mm khng hng i. Phn mm khng cm ng vi khim khuyt mi trng vn gy cho phn cng mn c i. Phn mm nu c vi cc b d liu u vo hp l th n lun cho kt qu c ngha ging nhau, khng thay i theo thi gian, iu kin kh hu,
T l hng Cht yu T l hng Mn c Gi t l cho n khi lc hu
Thi gian ng cong hng hc ca phn cng
Thi gian ng cong hng hc ca phn mm (l tng)
Thc t, phn mm s tri qua s thay i (bo tr). Khi thay i c thc hin, c th mt s khim khuyt s c thm vo, gy ra trong ng cong t l hng c du hiu nh hnh v di y. Trc khi ng cong c th tr v t l hng hc n nh ban u, th mt yu cu khc li c a vo, li gy ra ng cong pht sinh nh nhn mt ln na. Dn dn, mc t l hng ti thiu tng ln - phn mm b thoi ho do s thay i.
Thay i T l hng ng cong thc t
ng cong l tng Thi gian Hnh 1: ng cong hng hc thc t ca phn mm Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi
Trang 6
Nhn xt: Phn cng hng c vt t thay th, nhng khng c phn mm thay th cho phn mm. Mi hng hc ca phn mm u ch ra li trong thit k hay trong tin trnh chuyn thit k thnh m ho lnh my thc hin c. Do , vic bo tr phn mm bao gm vic ph thm ng k so vi bo tr phn cng. c trng 3: Phn ln phn mm c xy dng theo n t hng, ch t khi c lp rp t cc thnh phn c sn. Cch thit k v xy dng phn cng iu khin cho mt sn phm da trn b vi x l: v s mch s => thc hin phn tch m bo chc nng ng => phn loi cc danh mc thnh phn => gn cho mi mch tch hp (thng gi l IC hay chip) mt s hiu mt chc nng nh trc v hp l; mt giao din xc nh r; mt tp cc hng dn tch hp chun ho. i vi phn mm: Khi xy dng ta khng c danh mc cc thnh phn. Phn mm c t hng vi n v hon chnh, khng phi l nhng thnh phn c th lp rp li thnh chng trnh mi. Sau y ta s xem xt mt s m hnh c bn hay c ng dng trong thc t. 1.5.2. M hnh "thc nc" (hay m hnh "vng i c in"). i khi cn c gi l m hnh tun t tuyn tnh hay m hnh thc nc, m hnh ny gi mt cch tip cn tun t, c h thng ti vic pht trin phn mm vn bt u t mc h thng v tin dn qua phn tch, thit k, m ho, kim th v h tr. Di y minh ho m hnh thc nc cho k ngh phn mm. c m hnh ho theo chu k k ngh qui c, m hnh thc nc bao gm cc hot ng sau:
K ngh h thng Phn tch v nh r yu cu Thit k h thng v phn mm M ho Kim th n v v tch hp h thng Vn hnh v bo tr
Hnh 2: M hnh thc nc

Trang 7
K ngh v m hnh ho h thng / thng tin. Bi v phn mm bao gi cng l mt phn ca mt h thng (hay nghip v) ln hn nn cng vic bt u t vic thit lp yu cu cho mi phn t h thng v ri cp pht mt tp con cc yu cu cho phn mm. Quan im h thng ny l iu bn cht khi phn mm phi tng tc vi cc thnh phn khc nh phn cng, con ngi v CSDL. K ngh v phn tch h thng bao gm vic thu thp yu cu mc h thng vi mt lng nh thit k v phn tch mc nh. K ngh thng tin bao gm vic thu thp yu cu ti mc nghip v chin lc v ti mc lnh vc nghip v. Phn tch yu cu phn mm. Tin trnh thu thp yu cu c tng cng v hi t c bit vo phn mm. hiu c bn cht ca cc chng trnh phi xy dng, k s phn mm ("nh phn tch") phi hiu v lnh vc thng tin (c m t trong phn sau) i vi phn mm cng nh chc nng cn c, hnh vi, hiu nng v giao din. Cc yu cu cho c h thng v phn mm cn phi c lp t liu v xt duyt cng vi khch hng. Thit k. Thit k phn mm thc t l mt tin trnh nhiu bc tp trung vo bn thuc tnh phn bit ca chng trnh: cu trc d liu, kin trc phn mm, biu din giao din v chi tit th tc (thut ton). Tin trnh thit k dch cc yu cu thnh mt biu din ca phn mm c th c nh gi v cht lng trc khi giai on m ho bt u. Ging nh cc yu cu, vic thit k phi c lp t liu v tr thnh mt phn ca cu hnh phn mm. Sinh m. Thit k phi c dch thnh dng my c c. Bc m ho thc hin nhim v ny. Nu thit k c thc hin theo mt cch chi tit th vic sinh m c th c thc hin mt cch my mc. Kim th. Mt khi m c sinh ra th vic kim th chng trnh bt u. Tin trnh kim th hi t vo ni b logic ca phn mm, m bo rng tt c cc cu lnh u c kim th, v vo bn ngoi chc nng; tc l tin hnh cc kim th lm l ra cc li v m bo nhng ci vo nh s to ra kt qu thng nht vi kt qu mun c. Vn hnh v bo tr. Phn mm chc chn s phi tri qua nhng thay i sau khi n c bn giao cho khch hng (mt ngoi l c th l nhng phn mm nhng). Thay i s xut hin bi v gp phi li, bi v phn mm phi thch ng vi nhng thay i trong mi trng bn ngoi (chng hn nh s thay i do h iu hnh mi hay thit b ngoi vi mi), hay bi v khch hng yu cu nng cao chc nng hay hiu nng. Vic bo tr phn mm phi p dng li cc bc vng i ni trn cho chng trnh hin ti ch khng phi chng trnh mi. M hnh tun t tuyn tnh l m hnh c nht v c s dng rng ri nht cho k ngh phn mm. Tuy nhin, nhng ch trch v m hnh ny lm cho nhng ngi
Trang 8
ng h n tch cc phi t vn v tnh hiu qu ca n. Mt s cc vn thnh thong gp phi khi dng m hnh tun t tuyn tnh ny l: 1. Cc d n thc him khi tun theo dng chy tun t m m hnh ngh. Mc du m hnh tuyn tnh c th cho php lp, nhng iu ch lm gin tip. Kt qu l nhng thay i c th gy ra ln ln khi t d n tin hnh. 2. Khch hng thng kh pht biu mi yu cu mt cch tng minh. M hnh tun t tuyn tnh i hi iu ny v thng kh thch hp vi s bt trc t nhin tn ti vo lc u ca nhiu d n. 3. Khch hng phi kin nhn. Bn lm vic c ca chng trnh ch c c vo lc cui ca thi gian d n. Mt sai lm ng ngn, nu n khi c chng trnh lm vic mi pht hin ra, c th s l mt thm ho. Trong mt phn tch th v v cc d n hin ti, Brada thy rng bn cht tuyn tnh ca vng i c in dn ti "cc trng thi nghn" m trong mt s thnh vin t d n phi i cho cc thnh vin khc ca t hon thnh cc nhim v ph thuc. Trong thc t, thi gian mt cho vic ch i c th vt qu thi gian dnh cho cng vic sn xut. Trng thi nghn c khuynh hng ph bin vo lc u v cui ca tin trnh tun t tuyn tnh. Tng vn trn u l thc. Tuy nhin, m hnh vng i c in c mt v tr quan trng v xc nh trong cng vic v k ngh phn mm. N a ra mt tiu bn trong c th b tr cc phng php cho phn tch, thit k, m ho, kim th v bo tr. Bn cnh , vng i c in vn cn l mt m hnh th tc c dng rng ri cho k ngh phn mm. Trong khi n qu thc cn im yu, n vn tt hn ng k nu so vi cch tip cn ngu nhin ti vic pht trin phn mm. 1.5.3. M hnh "xoy c" (hay m hnh thm d). M hnh xon c, ban u do Boehm xut, l m hnh tin trnh phn mm tin ho vn cp i bn cht lp ca lm bn mu vi cc kha cnh h thng v c kim sot ca m hnh trnh t tuyn tnh. N cung cp tim nng cho vic pht trin nhanh cc phin bn tng dn ca phn mm. Dng m hnh xon c ny, phn mm c pht trin thnh tng chui cc ln a ra tng dn. Trong nhng ln lp u, vic a ra tng dn c th l m hnh trn giy hay bn mu. Trong cc ln lp sau, cc phin bn y tng dn ca h thng c k ngh ho s c to ra. M hnh xon c c chia thnh mt s khun kh hot ng, cng cn c gi l vng nhim v. V c bn, c t ba ti su vng. Hnh sau m t cho m hnh xon c c cha su vng: 1. Trao i vi khch hng - nhim v i hi thit lp vic trao i c hiu qu gia ngi pht trin v khch hng.
Trang 9
2. Lp k hoch - nhim v i hi nh ngha cc ti nguyn, hn thi gian v cc thng tin lin quan ti d n. 3. Phn tch ri ro - nhim v i hi nh gi c nhng ri ro k thut v qun l 4. K ngh - nhim v i hi xy dng mt hay nhiu biu din cho ng dng 5. Xy dng v a ra - nhim v i hi xy dng, kim th, thit t v cung cp s h tr cho ngi dng (nh ti liu v hun luyn) 6. nh gi ca khnh hng - nhim v i hi thu c phn hi ca khch hng da trn nh gi v biu din phn mm c to ra trong giai on k ngh v c ci t trong giai on ci t. Mi mt trong cc vng u c t vo mt tp cc nhim v, c gi l tp nhim v, vn c thch ng vi cc c trng ca d n c tin hnh. Vi cc s n nh, s cc nhim v cng vic v tnh hnh thc ca chng l thp. Vi cc d n ln, nhiu cng thng hn, th mi vng nhim v li cha nhiu nhim v cng vic vn c xc nh t ti mc hnh thc cao hn. Trong mi trng hp, hot ng h tr (nh qun l cu hnh phn mm v m bo cht lng phn mm) - c nu trong phn sau - s c p dng. Khi tin trnh tin ho ny bt u, t k ngh phn mm i vng xon c theo chiu ngc kim ng h, bt u t trung tm. Mch u tin quanh xon c c th lm pht sinh vic pht trin c t sn phm; cc bc tip theo quanh xon c c th c dng pht trin bn mu v th ri cc phin bn phc tp dn thm. Mi bc qua vng lp k hoch li lm ny sinh vic iu chnh k hoch d n. Chi ph v lch biu c iu chnh da trn phn hi c suy t nh gi ca khch hng. Bn cnh , ngi qun l d n iu chnh s vic lp lp k hoch cn hon chnh phn mm.
Lp k hoch Phn tch ri ro Trao i vi khch hng
Trc im vo d n
K ngh
nh gi ca khch hng Xy dng v a ra D n bo tr sn phm D n nng cao sn phm D n pht trin sn phm mi D n pht trin khi nim
Trang 10
Khng ging nh m hnh tin trnh c in vn kt thc khi phn mm c chuyn giao, m hnh xon c c th c thch ng p dng trong ton b cuc i ca phn mm my tnh. Mt ci nhn khc c th c xem xt bng vic kim tra trc im vo d n, nh c v trong hnh trn. Mi hnh hp c t theo trc c th c dng biu din cho im bt u cho cc kiu d n khc nhau. "D n pht trin khi nim" bt u ti ct li ca xon c v s tip tc (nhiu ln lp xut hin theo con ng xon c m vn gn vi vng t m trung tm) cho ti khi vic pht trin khi nim l y . Nu khi nim ny c pht trin thnh mt sn phm thc ti, th tin trnh tin qua hnh hp tip (im vo d n pht trin sn phm mi) v mt "d n pht trin mi" c khi u. Sn phm mi s tin ho qua mt s ln lp quanh xon c, i theo con ng vn gn vng c t mu sng hn vng li. V bn cht, xon c, khi c c trng theo cch ny, vn cn lm vic cho ti khi phn mm c cho ngh. C nhng lc tin trnh ny ng, nhng bt k khi no mt thay i c khi u, th tin trnh ny li bt u ti im vo thch hp (tc l nng cao sn phm). M hnh xon c l cch tip cn thc t cho vic pht trin cho cc h thng v phn mm qui m ln. Bi v phn mm tin ho khi tin trnh tin ho, nn ngi pht trin v khch hng hiu r hn v phn ng vi ri ro ti tng mc tin ho. M hnh xon c dng cch lm bn mu nh mt c ch lm gim bt ri ro, nhng iu quan trng hn, lm cho ngi pht trin c kh nng p dng c cch tip cn lm bn mu ti mi giai on trong tin ho ca sn phm. N duy tr cch tip cn tng bc mt cch c h thng do cch tip cn vng i c in gi , nhng t hp cch tip cn ny vo mt khun kh lp li, vn phn nh c st thc hn th gii thc. M hnh xon c i hi vic xem xt trc tip cc ri ro k thut ti mi giai on ca d n, v nu c p dng ng th n c th lm gim ri ro trc khi chng tr thnh vn thc s. Nhng ging nh cc m hnh khc, m hnh xon c khng phi l mt liu thuc bch bnh. C th kh thuyt phc nhng khch hng (c bit trong tnh hung c hp ng) rng cch tip cn tin ho l kim sot c. N i hi tri thc chuyn gia nh gi ri ro chnh xc v da trn tri thc chuyn gia ny m t c thnh cng. Nu mt ri ro chnh khng c pht hin v qun l th khng nghi ng g na vn s xut hin. Cui cng, chnh bn thn m hnh ny cng cn cha c s dng rng ri nh m hnh trnh t tuyn tnh hoc lm bn mu. Cn phi c thm mt s nm na trc khi tnh hiu qu ca m hnh quan trng ny c th c xc nh vi s chc chn hon ton. 1.5.4. M hnh to bn mu. Thng thng khch hng xc nh mt tp cc mc tiu tng qut cho phn mm, nhng cn cha nh danh cc yu cu ci vo chi tit, hay x l ci ra. Trong cc trng hp khc, ngi pht trin c th khng chc v tnh hiu qu ca thut
Trang 11
ton, vic thch nghi h iu hnh hay dng giao din ngi my cn c. Trong nhng trng hp ny v nhiu trng hp khc m hnh lm bn mu c th a ra cch tip cn tt nht.
Bt u Tp hp yu cu v lm mn => xc nh mc tiu tng th, kho st thm nh r yu cu Thit k nhanh
Kt thc Sn phm
Lm mn bn mu nh gi ca khch hng v bn mu
Xy dng bn mu
M hnh lm bn mu (hnh di) bt u vi vic thu thp yu cu. Ngi pht trin v khch hng gp nhau v xc nh cc mc tiu tng th cho phn mm, xc nh cc yu cu no bit, v min no bt buc phi xc nh thm. Ri n vic "thit k nhanh". Thit k nhanh tp trung vo vic biu din cc kha cnh ca phn mm thy c i vi ngi dng (nh cch a vo v nh dng a ra). Thit k nhanh dn ti vic xy dng mt bn mu. Bn mu c khch hng / ngi dng nh gi v c dng lm mn cc yu cu i vi phn mm cn pht trin. Tin trnh lp i lp li xy ra cho bn mu c "vi chnh" tho mn nhu cu ca khch hng trong khi ng thi li lm cho ngi pht trin hiu c k hn cn phi thc hin nhu cu no. Mt cch l tng, bn mu phc v nh mt c ch xc nh cc yu cu phn mm. Nu mt bn mu lm vic c xy dng th ngi pht trin c th dng c cc on chng trnh c hay p dng cc cng c (nh b sinh bo co, b qun l ca s, v.v..) nhanh chng sinh ra chng trnh lm vic. Nhng chng ta ngh v bn mu th no khi n c dng cho mc ch c nu trn? Brook nu ra cu tr li:
Trong hu ht cc d n, h thng u tin him khi s dng c. N c th l qu chm, qu ln, cng knh trong s dng hay tt c nhng nhc im ny. Khng c cch no khc l bt u li, au n nhng tinh khn hn, v xy dng mt phin bn c thit k li trong nhng vn ny c gii quyt... Khi mt khi nim h thng mi hay mt k ngh mi c dng, ngi ta phi xy dng mt h thng ri vt i, cho d vic lp k hoch c thc hin chu o nht th n cng khng th bao qut ht chy ng c ngay ln u. Do cu hi qun l khng phi l liu chng ta c nn xy dng mt h thng th
Trang 12
nghim v ri vt n i hay khng. Bn s lm nh vy. Cu hi duy nht l liu nn lp k hoch trc xy dng mt ci vt i hay ha hn bn giao ci vt i cho khch hng...
Bn mu c th phc v nh "h u tin" - ci m Brook lu chng ta nn vt i. Nhng iu ny c th l mt cch nhn l tng ho. Ging nh m hnh tuyn tnh tun t (thc nc), vic lm bn mu ta nh mt m hnh cho k ngh phn mm c th tr thnh c vn bi nhng l do sau: 1. Khch hng thy c ci dng nh l phin bn lm vic ca phn mm m khng bit rng bn mu c gn li "bng ko cao su v dy gi hng", khng bit rng trong khi x y cho n lm vic th chng ai xem xt ti cht lng phn mm tng th hay tnh bo tr thi gian di. Khi c thng bo rng sn phm phi c xy dng li cho c th t ti mc cht lng cao, th khch hng ku tri v i hi rng "phi t sa cha" lm bn mu thnh sn phm lm vic. Rt thng l vic qun l pht trin phn mm b bung lng. 2. Ngi pht trin thng hay tho hip ci t c c bn mu lm vic nhanh chng. H iu hnh hay ngn ng lp trnh khng thch hp c th c dng n gin bi v n c sn v bit; mt thut ton khng hiu qu c th c ci t n gin chng t kh nng. Sau mt thi gian, ngi pht trin mi c th tr nn quen thuc vi nhng chn la ny v qun mt mi l do ti sao chng li khng thch hp. Vic chn la khng c theo l tng by gi li tr thnh mt phn tch hp ca h thng. Mc du vn c th xut hin, vic lm bn mu c th l mt m hnh hiu qu cho k ngh phn mm. Cha kho l nh ngha ra cc qui tc ca tr chi t ngay lc bt u; tc l khch hng v ngi pht trin phi cng ng rng bn mu c xy dng phc v lm c ch xc nh yu cu. Th ri n phi b b i (t nht cng mt phn) v phn mm thc ti c a vo k ngh vi con mt hng v cht lng v tnh bo tr c. 1.5.5. K ngh th h th 4 (4GT). Thut ng k thut th h th t (4GT) bao gm mt phm vi rng cc cng c phn mm c mt im chung: mi cng c u cho php ngi k s phn mm xc nh c trng no ca phn mm mc cao. Ri cng c t ng sinh ra m chng trnh gc da trn c t ca ngi pht trin. Ngi ta gn nh khng cn bn ci v vic phn mm c th c xc nh i vi mt my cng mc cao th chng trnh c th c xy dng cng nhanh hn. M hnh 4GT cho k ngh phn mm tp trung vo kh nng xc nh phn mm bng vic dng cc khun mu ngn ng c bit hay k php ho vn m t cho vn cn c gii quyt di dng khch hng c th hiu c.
Trang 13
Tm hiu yu cu Phn tch Thit k Ci t Kim th

Cng c t ng hoc h tr
Sn phm
Hnh 3: M hnh k ngh th 4 - 4GT
Hin ti, mt mi trng pht trin phn mm h tr cho m hnh 4GT bao gm mt s hay tt c cc cng c sau: Ngn ng phi th tc hi p c s d liu. B sinh bo co. B thao tc d liu. B tng tc v xc nh mn hnh. B sinh chng trnh. Kh nng ho mc cao. Kh nng lm trang tnh v vic sinh t ng HTML. Cc ngn ng tng t c dng cho vic to ra trang Web thng qua vic dng cc cng c phn mm tin tin. Ban u nhiu trong nhng cng c c nhc ti c sn ch cho nhng lnh vc ng dng rt c th, nhng ngy nay mi trng 4GT c m rng cp ti hy ht cc loi ng dng phn mm. Ging nh cc m hnh khc, 4GT bt u t bc thu thp yu cu. Mt cch l tng, khch hng s m t cc yu cu v cc yu cu s c dch trc tip thnh mt bn mu vn hnh c. Nhng iu ny khng thc hin c. Khch hng c th khng chc chn mnh cn g, c th c s m h trong vic xc nh cc s kin bit, c th khng c kh nng hay khng sn lng xc nh thng tin theo cch thc m cng c 4GT c th gii quyt c. Bi l do ny, i thoi khch hng/ ngi pht trin c m t cho cc m hnh tin trnh khc vn cn l phn bn cht ca cch tip cn 4GT.
Trang 14
Vi nhng ng dng nh, c th chuyn trc tip t bc thu thp yu cu sang ci t bng cch dng ngn ng sinh th h th t phi th tc (4GL) hay mt m hnh bao gm mt mng cc biu tng ho. Tuy nhin vi n lc ln hn, cn phi pht trin mt chin lc thit k cho h thng, ngay c nu c dng 4GL. Vic dng 4GT thiu thit k (vi cc d n ln) s gy ra cng nhng kh khn (cht lng km, kh bo tr, ngi dng kh chp nhn) m chng ta gp phi khi pht trin phn mm bng cch dng cc cch tip cn qui c. Vic ci t dng 4GL lm cho ngi pht trin phn mm biu din c cc kt qu mong mun theo cch l pht sinh t ng chng trnh tnh ra chng. Hin nhin, mt cu trc d liu vi nhng thng tin c lin quan cn phi c sn v sn sng cho 4GL truy nhp vo. bin i mt ci t 4GT thnh mt sn phm, ngi pht trin phi tin hnh vic kim th ton din, xy dng cc ti liu c ngha v thc hin mi hot ng tch hp gii php khc vn cn ti trong cc m hnh k ngh phn mm khc. Bn cnh , phn mm c pht trin theo 4GT phi c xy dng theo cch lm cho vic bo tr c th c tin hnh mt cch chng vnh. Ging nh mi m hnh k ngh phn mm, m hnh 4GT c u im v nhc im. Nhng ngi ng h cho l lm gim ng k thi gian pht trin phn mm v lm tng rt nhiu hiu sut ca ngi xy dng phn mm. Nhng ngi phn i cho l cc cng c 4GT hin ti khng phi tt c u d dng hn cc ngn ng lp trnh, rng chng trnh gc do cc cng c ny to ra l "khng hiu qu," v rng tnh bo tr cho cc h thng phn mm ln c pht trin bng cch dng 4GT vn cn l vn m. C i iu li ch trong cc lun im ca c hai pha v c th tm tt trng thi hin ti ca cch tip cn 4GT nh sau: 1. Vic dng 4GT l cch tip cn c th tn ti c cho nhiu lnh vc ng dng khc nhau. Gn vi cc cng c k ngh phn mm c my tnh h tr v b sinh m, 4GT cung cp mt gii php tin cy c cho nhiu vn phn mm. 2. D liu c thu thp t cc cng ty c dng 4GT ch ra rng thi gian cn cho vic to ra phn mm c gim ng k i vi cc ng dng va v nh v rng khi lng thit k v phn tch cho cc ng dng nh cng c rt bt. 3. Tuy nhin, vic dng 4GT cho cc n lc pht trin phn mm ln i hi nhiu phn tch, thit k v kim th (cc hot ng k ngh phn mm) t ti vic tit kim thi gian vn ny sinh t vic xo b m ho. Tm li, cc k thut th h th t tr thnh mt phn quan trng ca k ngh phn mm. Khi i i vi cch tip cn da trn cu phn (s c trnh by mc
Trang 15
tip theo), m hnh 4GT c th tr thnh cch tip cn thng tr cho vic pht trin phn mm. 1.5.6. T hp cc khun cnh. T hp cc khun cnh k ngh phn mm c tho lun trong cc mc trc thng c m t nh l cc cch tip cn khc nhau ti k ngh phn mm ch khng phi l cc cch tip cn b sung cho nhau. Tuy nhin trong nhiu trng hp c th v cng nn t hp cc khun cnh t c sc mnh ca tng khun cnh cho mt d n ring l. Khun cnh xon c thc hin iu ny mt cch trc tip t hp c lm bn mu v cc yu t ca vng i c in trong mt cch tip cn tin ho ti k ngh phn mm. Nhng bt k mt trong cc khun cnh ny cng u c th lm nn tng tch hp cc khun cnh khc.
Tp hp cc yu cu ban u
Phn tch yu cu
Lm bn mu
4GT
M hnh xoy c
Thit k Bn mu: vng th N 4GT
M ho
4GT
M hnh: vng th N
Kim chng H thng hot ng
Bo tr
Hnh v trn y minh ho mt cch t hp cc khun cnh ca k ngh phn mm trong mt n lc pht trin phn mm duy nht. Trong mi trng hp, cng vic bt u vi vic xc nh mc tiu, phng n rng buc - mt bc i khi vn cn c gi l thu thp yu cu s b. T im ny, bt k mt con ng no c v trn hnh di y u c th c chn. Chng hn c th i theo con ng vng i c in (ng bn tri), nu c th xc nh c ton b h thng ngay t u. Nu cc yu cu cn cha c chc chn th c th s dng bn mu xc nh yu cu mt cch y hn. Bng cch dng bn mu nh l mt hng dn, ngi pht trin c th tr li cc bc ca vng i c in (thit k, m ho v kim th). Theo mt
Trang 16
cch khc, bn mu c th tin ho thnh h thng sn xut, vi vic quay tr v khun cnh vng i kim th. Cc k thut th h th 4 c th c dng ci t bn mu hay ci t h thng sn xut trong bc m ho ca vng i. 4GT c th c dng km vi m hnh xon c cho cc bc lm bn mu hay m ho. Khng cn phi v on v vic chn khun cnh cho k ngh phn mm. Bn cht ca ng dng nn n nh ra cch tip cn cn c chn. Bng cch t hp cc cch tip cn th mt tng th s cn ln hn l tng ca tng thnh phn.
Trang 17
Chng 2 tiu chun ca mt sn phm phn mm

2.1. Tiu chun v trnh v cu trc ca nhm sn xut phn mm.
Trong nhm nhng ngi pht trin phn mm, cn c hiu bit v cc lnh vc sau: 1. PC: Tri thc v phn cng. 2. HT: Kh nng tip cn h thng. 3. PM: Hiu bit v cng ngh phn mm. 4. TT: Tri thc v ton hc v thut ton. 5. LT: Kh nng lp trnh. 6. MKT: Kh nng tip th. Cc thnh vin trong nhm pht trin phn mm cn c mc hiu bit v cc lnh vc nh sau: Ch nhim ti: L ngi c hiu bit v kh v h thng v MKT, l ngi c kh nng tm l hc cao nht, c kh nng v i ni v i ngoi. Ngi phn tch v thit k h thng: Phi kh v tt c mi mt, cn phn cng v phn mm ch cn bit l c. Ngi m bo phn cng: Gii v phn cng v phn mm. Ngi m bo phn mm: L c vn v phn mm, gp v cung cp cc cng c phn mm h thng v tin ch thch hp gip cho nhm gim c ti a cng sc v thi gian l nhng cng vic trng lp. Ngi lp trnh: l ngi chuyn v lp trnh, hiu bit thut ton v chuyn i theo c php ca cc ngn ng. Ph trch MKT: Gii giao dch v bit v h thng. Bng tm tt v tiu chun ca nhm thnh vin sn xut phn mm Kin thc Thnh vin 1. Ch nhim ti 2. PT & TK h thng 3. m bo phn cng 4. m bo phn mm 5. Ngi lp trnh 6. Ph trch MKT PC B B K/G B B B HT K K B K B/K K TT B K B K K B PM B K K K/G K/G B LT B K B K K/G B MKT K/G B B B B K/G
Trang 18
Ghi ch: Cc k hiu G - Gii, K - Kh, B - Bit.
2.2. Cc li c th mc trong qu trnh thit k v ci t cc phn mm.

Li th 1: Li v thit k sai. y l li nng nht. H thng m chng ta xy dng s khng th p ng c yu cu ca khch hng. Li th 2: Li phn tch cc yu cu khng y hoc lch lc. y l li cng thng xy ra. Thc t cho thy, nhng ngi lm chuyn mn th khng hiu su v tin hc nn khng cung cp c nhng thng tin cn thit cho nhng ngi lm tin hc. Ngc li, nhng ngi lm tin hc l khng hiu ht v chuyn mn nghip v ca khch hng. Do vy m vic thu thp thng tin s khng y hoc thiu chnh xc. Chnh v vy m d mc li. Li ny c th c khc phc ti cc cuc gp g gia hai bn v gii p nhng iu cn m h. Li th 3: Li hiu sai cc chc nng. y l li thng hay mc phi do trong h thng c th c cc chc nng hay lnh vc c tnh chuyn mn cao. Cc t chuyn ngnh. Dn n kh hiu i vi nh pht trin phn mm. V d: i vi phn s, khi ci t rc ri th ta quan nim T_s Z (s nguyn); Mu_s N (s t nhin). Nh vy biu thc 3/-4 s c hiu l thng ca hai s nguyn. Khi ci t, i khi ngi ta khng ch n chuyn ny, do vy c th mc li. Li th 4: Li b xt cc chc nng. Li ny cc nh pht trin phn mm cng hay mc phi, do iu kin thi gian v chuyn mn c hn, i khi cc chc nng khng th c a ra mt cch y . Li ny c th c hn ch (khng phi l khc phc tt c) qua thi gian lm vic nhiu hn vi khch hng, do vy m ta c th bit c nhiu thng tin hn. V d: Khi thc hin cc php ton vi Phn_s ta qun rt gn phn s; khng khi to; kim tra php chia cho s 0, Mt kha cnh khc na, i vi vic thit k hng i tng (s nghin cu sau), ta cn phi tun theo nguyn l v hng i tng (ch yu l tnh che du thng tin v k tha): ta phi bit cch truy nhp n tng thnh phn ca i tng. Li th 5: Li ti cc i tng chu ti. Li xy ra ti cc hm hoc cc th tc cp thp xy dng ln cc th tc khc. Li ny cng l mt li nng, c th ko theo sai xt mt lot cc hm hoc th tc khc. Xt v nguyn l v mc li th li nng nht vn l thit k sai hoc l th tc chu ti mc thp nht. Xt v d sau: Gi s ta cn thc hin cc php ton trn mt i tng Phn_s. Khi cn thc hin cc php ton + (cng), - (tr), *
Trang 19
(nhn), / (chia). thc hin php +, - th ta cn gi th tc tm BSCNN, th tc ny li phi gi ti th tc tm USCLN ly tch chia cho USCLN; cc php ton + - * / phi rt gn USCLN. Nh vy y c cc i tng chu ti c mc khc nhau v th tc USCLN chu ti nhiu nht (th tc cp thp nht). + * / Nh vy, nu nh trong qu trnh thit k hay thc hin ci t th tc USCLN m c li th li s nh hng n ton b h thng ca chng ta.
BSCNN
Rt gn
USCLN
Li th 6: Li ly lan. y l li do virus c th ly t chng trnh ny sang chng trnh khc. V d, nu trong th vin c mt chng trnh b li. Nu ta gi th tc ny th s c li. Li th 7: Li c php. Li ny sinh ra do vic vit sai cc quy nh v vn phm. Nhng li ny thng c chng trnh dch thng bo ngay khi dch theo nguyn l an ton: cc li nh nht cng phi c x l ngay khi dch n . Li th 8: Li do hiu ng ph. Li xy ra do vic s dng hm, th tc hay chng trnh con, c cc php tnh bin i chng trnh con nm ngoi mun ca ngi lp trnh. Xt v d sau:
Var x, y, z : real; Function FF : real; Begin X := 10 + 2*x; FF := x + y/5; End; Begin Write(' x = '); readln(x); Write(' y = '); readln(y); Z := FF; Writeln(' 10 + 2*', x, '+', y, '/5 = ', z); End.
Chng trnh sai l do x l bin ton cc nn n tc ng trn ton b chng trnh. C nhiu cch sa bng cch sa chng trnh bng cch thm bin ph hoc bin a phng. Hay bng cch chuyn i li cch in ra (v kt qu vn ng). trnh hiu ng ph ta cn phi tun theo:
Trang 20
Tt c cc bin c khai bo trong chng trnh con u l bin a phng. Tt c cc tham bin hnh thc c truyn theo tham tr trong chng trnh con d c trng tn vi bin ton cc cng khng lm thay i gi tr ca bin ton cc. i vi cc php tnh lm thay i gi tr ca bin th phi dng bin ph.
2.3. Cc tiu chun ca mt sn phm phn mm.

2.3.1. Sn phm phn mm l g? Sn phm phn mm l mt hoc mt nhm cc chng trnh c xy dng gii quyt mt vn no . V d: chng trnh qun l hot ng ca my mc v cc chng trnh ng dng. 2.3.2. Nhm cc sn phm hin c. Hin nay ngi ta phn chia thnh 7 nhm phn mm chnh. Nhm 1: Phn mm h thng. L mt tp hp cc chng trnh c vit phc v cho cc chng trnh khc. Chng trnh ny x l cc thng tin phc tp nhng xc nh cp thp, to mi trng hot ng (trnh bin dch, trnh son tho, qun l tp tin, ). Cc chng trnh ny c trng bi tng tc ch yu vi phn cng my tnh, phc v nhiu ngi dng, c cu trc d liu phc tp v nhiu giao din ngoi. Nhm 2: Phn mm thi gian thc. L phn mm iu phi hoc phn tch hay kim sot cc s kin th gii thc ngay khi chng xut hin. Phn mm thi gian thc bao gm cc yu t: Mt thnh phn thu thp d liu thu v nh dng thng tin t bn ngoi. Mt thnh phn phn tch bin i thng tin theo yu cu ca ng dng. Mt thnh phn kim sot hoc a ra cc p ng cho mi trng ngoi. Mt thnh phn iu phi iu ho cc thnh phn khc sao cho c th duy tr vic p ng thi gian thc. H thng thi gian thc phi p ng c nhng rng buc thi gian cht ch.
Nhm 3: Phn mm nghip v.
Trang 21
Ngy nay, x l thng tin nghip v l lnh v ng dng phn mm ln nht. Phn mm loi ny phc v cho cc h thng ri rc: h thng tin qun l. Cc ng dng phn mm nghip v cn bao gm c tnh ton tng tc (nh x l cc giao tc cho cc im bn hng) ngoi ng dng x l d liu. Nhm 4: Phn mm khoa hc cng ngh. Phn mm ny c c trng bi cc thut ton. Phn mm to ra mt ng dng mi, thit k c my tnh tr gip (computer aided of design - CAD), c ch n cc c trng thi gian thc v phn mm h thng. Nhm 5: Phn mm nhng. Nm trong b nh ch c v c dng iu khin cc sn phm v h thng cho ngi dng v th trng cng nghip. C th thc hin cc chc nng n gin nhng mang tnh chuyn bit (huyn b), v d: iu khin chc nng cho l vi sng; hay c th a ra cc kh nng iu khin v vn hnh (chc nng s ho -t, kim sot xng, biu th bng ng h, cc h thng phanh). Nhm 6: Phn mm my tnh c nhn. Loi phn mm ny bng n trong hn thp k va qua (nh x l vn bn, trang tnh, ho, qun tr c s d liu). Hin nay c tip tc pht trin biu th giao din ngi my, to ra s thn thin, d s dng cho ngi dng. Nhm 7: Phn mm tr tu nhn to. Dng cc thut ton phi s gii quyt cc vn phc tp m tnh ton hay phn tch trc tip u khng th qun l ni. Phn mm ny hot ng mnh h chuyn gia (h c s tri thc); trong lnh vc nhn dng v x l hnh nh v m thanh; chng minh cc nh l v chi tr chi. Hin nay pht trin mnh mng n-ron nhn to: m phng cu trc vic x l trong b no ca con ngi. 2.3.3. Cc tiu chun ca mt sn phm phn mm hin c. Ngi ta xc nh mt s tiu chun nh gi mt sn phm phn mm. Tiu chun 1: Tnh ng n. Cc sn phm phn mm phi thc hin c chnh xc cc mc tiu c t ra giai on thit k, khng b treo my hoc ra kt qu sai i vi b d liu nm trong phm vi yu cu. t c yu cu ny, cc sn phm phn mm trc ht phi c thut ton ng v chng trnh tnh phi tng ng vi thut ton. Tiu chun 2: Tnh khoa hc.
Trang 22
Tnh khoa hc v cu trc: Cc sn phm phn mm c chia thnh cc n v nh cn i v c quan h hu c khng trng lp v c th t hp tng nhm to ra cc chc nng mi. Thut ton v chc nng c xy dng mt cch c cu trc. Tnh khoa hc v ni dung: Thut ton c xy dng da trn nhng thnh tu mi ca ton hc v tin hc. Cc chng trnh phi c xy dng trn cc ngn ng lp trnh mi v ph dng. Tnh khoa hc v hnh thc thao tc: Mi lnh ca chng trnh cn phi c ti u. Mun vy, cc lnh phi c xy dng mt cch hp l, logic v ph hp vi t duy t nhin ca ngi s dng. Cc li phi c thng bo mt cch r rng (li s bao nhiu, v tr li, ni dung li, cch khc phc). Tiu chun 3: Tnh hu hiu. Th hin cc mt sau: Hu hiu v kinh t: C gi tr kinh t hoc c ngha gi tr thu c khi p dng sn phm . Hu hiu v tc x l: C s lng ln cc i tng c x l trong mt n v thi gian. Lng ti a ca sn phm qun l c (v d: trong Excel qun l c 65536 bn ghi, FoxPro qun l c 255 trng). Hu hiu v dung lng b nh. Tn cng t cng tt. Tiu chun 4: Tnh sng to. Sn phm phi mi m v c o. Nu pht trin trn ci c th phi tip theo c nhng ci hay ca n ng thi phi cung cp c cc chc nng mi tt hn so vi ci c. Tiu chun 5: Tnh an ton. Sn phm phn mm phi c c ch bo mt chng xm phm, sao chp trm v lm bin dng chng trnh. C c ch bo v i tng m n pht sinh v qun l, c c ch hi phc khi c s c. Tiu chun 6: Tnh y v ton vn. Sn phm thc hin c y yu cu ca khch hng. Cc chc nng phi c tnh i xng, ngha l: c to lp th c xo b, c m th c ng, c tip theo th cng cho php tr v, Tiu chun 7: Tnh c lp vi cc thit b. Sn phm c th s dng trn nhiu loi my khc nhau v s dng nhiu cc thit b i km khc nhau. c lp c vi cu trc ca i tng m n pht sinh ra. Tiu chun 8: Tnh ph dng.
Trang 23
C th s dng c rng ri trong nhiu lnh vc v nhiu ch lm vic. Tiu chun 9: Tnh d hc v d s dng, ci tin. Sn phm hp vi yu cu ngi dng v ngn ng, h thng cc chc nng (menu), cc thng bo, c php n gin, r rng, d nh, d thao tc, d tng cng cc chc nng, d m rng v ci tin.
2.4. H s ca mt sn phm phn mm.

Khi bn giao sn phm cho khch hng ta cn ch n cc thnh phn sau: Phi c chng trnh ngun, chng trnh ch trn a. nh km cc phn mm tin ch c lin quan. Cc bn in chng trnh ngun, trn c li gii thch r rng tin cho vic chng minh tnh ng n ca chng trnh. Bn m t cc thut ton ca chng trnh. Bng hng dn s dng chi tit, cc li c th c v cch x l li. Cc thng s c trng ca chng trnh, sn phm gm: Tn ch nhim ti, chc v, ni cng tc, a ch, in thoi, Cc thng tin v sn phm: tn y , tn vn tt, s hiu phin bn, ngy thng thit k v ci t, cc chc nng ca h thng, ch lm vic (hp hi thoi, menu, ). Cu hnh ti thiu ca h thng, cc thit b i km. Cu hnh ti a s dng ht cng sut ca sn phm. Gii thiu v ngn ng lp trnh c s dng to ra sn phm. C ch bo mt v mt s phn mm tng thch. Cung cp thm mt s t liu khc: phn mm quc phng, mt s cc kt qu s dng mt s ni, thi gian s dng l bao nhiu, yu cu v bn quyn, c th bit kho bo mt hay khng?
Trang 24
Chng 3 c t
3.1. Khi nim v c t.
c t mt vn l m t (mt cch rt ring nh cc k thut th hin) cc c trng ca vn . Vn c th l i tng, khi nim, mt th tc no , Yu cu u tin ca c t l phi mang tnh chnh xc. Phn tch v nh r yu cu l bc k thut u tin trong tin trnh k ngh phn mm. Hot ng phn tch v nh r yu cu hng ti c t yu cu phn mm oc th hin trong cc khun cnh nh sau:
1. Thit lp cc nhu cu h thng 2. Nghin cu tnh kh thi 3. M hnh ho h thng
4. Xc nh yu cu 5. c t yu cu (c t tru tng)
1.1. Bo co nhu cu (ti liu quan nim cho phn mm)
2.1. Bo co kh thi
3.1. M hnh h thng
4.1. Yu cu qua thm nh 5.1. Ti liu c t yu cu
6. c t thit k h thng v phn mm (m t tru tng cho phn mm)
4.2. T liu yu cu
6.1. Ti liu c t thit k (ti liu c t cc yu cu h thng v cc yu cu phn mm )
Cc c t thng mang tnh tru tng ho cao. Do vy ngi ta phn chia thnh nhiu mc c t. Cng mc cao (nhng mc u tin ca qu trnh lm mn hoc chnh xc ho) c t cng tru tng. Cng xung cc mc thp hn, c t cng tin dn ti c th - tc l mt th hin trn mt my tnh c th vi mt ngn ng lp trnh c th - y chnh l qu trnh lm mn dn.
3.2. Cc loi hnh c t.

C hai kiu c t l c t hnh thc v c t phi hnh thc.
Trang 25
c t hnh thc: L cc c t chnh xc tc l khng th dn ti nhng cch hiu khc nhau. c t hnh thc s dng cng c ch yu l i s v logic. V d: c t mt ma trn: Cp ca ma trn n x n (n l s t nhin l). Phn t cui ca hng 1 bng phn t u ca hng cui. Phn t trung tm bng trung bnh cng ca cc phn t 4 gc. Hoc c th din t nh sau: A n x n = (a[i, j])n x n; n = 2k + 1, k Z. a[1, n] = a[n, 1].
n + 1 n + 1 a , = ( a[1,1] + a[1, n] + a[n,1] + a[n, n]) / 4 2 2
c t phi hnh thc: Din t bng nhng ngn ng, tuy khng cht ch nhng c nhiu ngi bit v c th trao i vi nhau chnh xc ho cc im cha r rng, nhng khi nim cn m h. V d: C hai con hu trn bn c. Hai con hu s ng nu chng nm trn cng hng, cng ct hoc trn cng mt ng cho song song vi ng cho chnh hay ng cho ph. => R rng y c mt s khi nim m h. c t hn hp: Phi hp c hai kiu c t trn.
Trong thc t, c nhiu loi hnh c t, v d nh: a. c t cu trc d liu: Nu cc thnh phn ca d liu V d: c t mt phn s: Phn_s = { x/y , x Z , y N } S_phc = { a + b.i a, b R } b. c t chc nng: M t thng qua vic nu ln cc tnh cht hay thuc tnh ca tn vo v tn ra. V d: aN UCLN bN c. c t i tng: Bao gm c t cu trc d liu v m t cc chc nng. cN
a M c; bM c c > d a M d ; bM d
Trang 26
V d: c t i tng phn s. PS = { x/y , x Z , y N } Php cng: a PS + b PS d. c t thao tc: Nu ln trnh t tin hnh cng vic. V d 1: x, y, z PS. Cc bc cn thc hin i vi php cng (+) 2 phn s. Quy_ng_mu_s(x, y); z.t_s = x.t_s + y.t_s; z.mu_s = x.mu_s; }; V d 2: Quy trnh Bn hng: 1. Khch hng yu cu c mua hng. 2. Hng dn khch xem v la chn hng ho. 3. Tho thun hnh thc thanh ton: Tin mt, sc, chuyn khon, 4. Ghi ho n cho khch. 5. Nhn tin v giao hng ho cho khch. e. c t c php: Thc cht l cc nh ngha c tnh truy hi t tng th n c s. M t cch lp ghp cc k hiu, cc t vi nhau li to thnh chng trnh. V d: Trong ngn ng lp trnh PASCAL, tn (nh danh - identify) c khi qut nh sau: L dy cc k t bt u bng ch ci hoc du gch ni di, sau c th l ch s, ch ci hoc du gch ni di. <nh danh> = <ch ci> <nh danh> <k t> <k t> = <ch ci> <ch s> <ch ci> = { A, B, C, , Z } { a, b, , z } <ch s> = { 0, 1, 2, , 9 } +: PS x PS PS c PS
z=x+y {
Trang 27
f. c t qua s : V d: c t nh danh AZ az c t phn s 09 +,/ g. c t thut ton: Cc bc thao tc gii quyt bi ton. Kiu c t phi ph hp vi gii php. Cc yu cu ca phn mm c th c phn tch theo mt s cch khc nhau. Cc k thut phn tch c th dn ti nhng c t trn giy hay trn my tnh (c xy dng nh CASE) c cha cc m t ngn ng ho v t nhin cho yu cu phn mm. Vic lm bn mu gip c t c th c trin khai, tc l bn mu s th hin nhng cng vic thc hin cc yu cu. Cc ngn ng c t hnh thc dn n biu din hnh thc. 19 09 A Z, a z 09
3.3. Cc nguyn l c t.
c t c th xem nh mt tin trnh biu din. Mc ch cui cng ca c t l cc yu cu c biu th sao cho dn ti vic ci t phn mm thnh cng. Balzer v Goldman ngh 8 nguyn l c t tt. Nguyn l 1: Phn tch chc nng vi ci t. Trc ht, theo nh ngha, c t l mt m t v iu mong mun, ch khng phi l cch thc hin n (ci t). c t c th chp nhn 2 dng hon ton khc nhau. Dng th nht l dng ca cc hm ton hc: Vi mt tp d liu u vo cho, to ra mt tp d liu u ra c bit. Dng tng qut ca c t nh th l tm ra (mt hoc tt c nhng) kt qu ng vi P (u vo), vi P biu th mt tn t bt k. Trong c t nh th, kt qu thu c phi c din t mt cch y , ton vn, theo dng l ci g (khng phi l nh th no). Mt phn iu ny l v kt qu ca mt hm (ton hc) ca u vo (php ton c im bt u v im kt thc xc nh r) khng b nh hng bi mi trng bao quanh. Nguyn l 2: Cn ngn ng c t h thng hng tin trnh. Xt tnh hung trong mi trng l ng v s thay i ca n nh hng ti hnh vi ca thc th no tng tc vi mi trng (nh trong h thng my tnh nhng). Hnh vi ca n khng th biu din c dng hm (ton hc) ca u vo. Thay v th, cn phi s dng cch biu din khc - cch m t hng tin trnh, trong
Trang 28
c t ci g t c bng cch xc nh mt m hnh cc thao tc mong mun t c ca h thng di dng cc cng vic p ng chc nng i vi kch thch khc nhau t mi trng. Nhng c t hng tin trnh nh vy, trnh by mt m hnh v hnh vi h thng, thng thng b loi ra khi cc ngn ng c t hnh thc, nhng chng li l bn cht nu nhiu tnh hung ng phc tp hn cn phi c c t. Trong thc t, cn phi tha nhn rng trong nhng tnh hung nh vy c tin trnh cn t ng ho ln mi trng tn ti ca n u phi c m t mt cch hnh thc. Tc l, ton b h thng cc b phn tng tc phi c c t ch khng ch mt thnh phn c c t. Nguyn l 3: c t phi bao gm h thng c phn mm l mt thnh phn trong Mt h thng bao gm cc thnh phn tng tc nhau. Ch bn trong hon cnh ca h thng ton b v tng tc gia cc thnh phn ca n th hnh vi ca mt thnh phn ring mi c th c xc nh. Ni chung, mt h thng c th c m hnh ho nh mt tp hp cc s vt tch cc v th ng. Nhng s vt ny c lin quan ln nhau v qua thi gian th mi quan h gia cc s vt thay i. Mi quan h ng ny a ra s kch thch cho cc s vt tch cc, cn gi l cc tc nhn, p ng. S p ng c th gy ra nhng thay i thm na, v do , to ra thm kch thch cho cc tc nhn c th p ng li. Nguyn l 4: c t phi bao gm c mi trng m h thng vn hnh. Tng t, mi trng m trong h thng vn hnh v tng tc vi cng phi c xc nh. May mn l iu ny n thun ch cn s tha nhn rng bn thn mi trng cng l mt h thng bao gm cc s vt tng tc, c tch cc ln th ng, m trong h thng ch l mt tc nhn. Cc tc nhn khc, theo nh ngha l khng thay i bi v chng l mt phn ca mi trng, gii hn phm vi ca vic thit k v ci t v sau. Trong thc t, s khc nhau duy nht gia h thng v mi trng ca n l ch n lc thit k v ci t v sau s vn hnh ch trong c t cho h thng. c t mi trng lm cho giao din ca h thng c xc nh theo cng cch nh bn thn h thng ch khng a vo cch hnh thc khc. Cn phi ch rng bc tranh c t h thng c trnh by y chnh l bc tranh ca tp hp cc tc nhn xon xut nhau cao phn ng vi nhng kch thch trong mi trng (thay i cc s vt) do cc tc nhn to ra. Ch c thng qua nhng hnh ng iu phi ca tc nhn m h thng mi t ti mc tiu ca n. S ph thuc ln nhau vi phm vo nguyn l phn tch (c lp vi cc phn khc ca h thng v mi trng). Nhng y l mt nguyn l thit k, khng phi l nguyn l c t. Thit k tun theo c t, v quan tm ti vic phn r mt c t thnh cc mu gn tch bit chun b cho ci t. Tuy nhin c t phi v li chnh xc bc chn
Trang 29
dung ca h thng v mi trng ca n nh cng ng ngi dng cm nhn theo mt cch thc nhiu chi tit nh cc giai on ci t v thit k cn ti. V mc chi tit cn thit ny l kh thy trc, nu khng ni l khng th, nn c t, thit k v ci t phi c tha nhn nh mt hot ng tng tc. Do iu mu cht l cng ngh cn c bao qut tht nhiu cho hot ng ny khi bn c t c son tho v thay i (trong c hai giai on pht trin khi u v bo tr v sau). Nguyn l 5: c t h thng phi l mt m hnh nhn thc. c t h thng phi l mt m hnh nhn thc ch khng phi l mt m hnh thit k hay ci t. N phi m t mt h thng nh cng ng ngi s dng cm nhn thy. Cc s vt m n thao tc phi tng ng vi cc s vt ca lnh vc ; cc tc nhn phi m hnh cho cc c nhn, t chc v trang thit b trong lnh vc ; cn cc hnh ng h thc hin th phi m hnh cho nhng hot ng thc t xut hin trong lnh vc. c t phi c kh nng t hp vo trong n nhng qui tc hay lut bao trm cc s vt thuc lnh vc. Mt s trong nhng trng hp l lut bi tr nhng trng thi no ca h thng (nh hai s vt khng th ng thi cng mt ch v vo cng mt lc), v do gii hn hnh vi ca cc tc nhn hay ch ra nhu cu son tho thm ngn cn nhng trng thi ny khi ny sinh. Cc lut khc m t cch cc s vt p ng li khi b kch thch (nh lut chuyn ng ca Newton). Nhng lut ny, biu th cho tnh vt l ca lnh vc, l phn c hu ca c t h thng. Nguyn l 6: c t phi th hin tnh vn hnh. c t phi y v hnh thc c th c dng trong vic xc nh liu mt ci t c ngh c tho mn c t cho nhng trng hp kim th tu khng. Tc l, vi kt qu ca vic ci t trn mt tp d liu c chn mt cch tu , phi c th dng c t xc nh tnh hp l cho nhng kt qu . iu ny ko theo rng c t, mc du khng phi l mt c t hon ton v cch thc, vn c th hnh ng nh mt b sinh cc hnh vi c th trong s nhng hnh vi phi c ca ci t c ngh. Do , theo mt ngha m rng, c t ny phi l vn hnh ... Nguyn l 7: c t chp nhp dung sai v tnh khng y . Khng c t no c th l y hon ton. Mi trng trong n tn ti thng qu phc tp cho iu . Mt c t bao gi cng l mt m hnh - mt s tru tng ho - ca mt tnh hung thc (hay c mng tng) no . Do , n s khng y . Hn th na, nh c pht biu n s tn ti ti nhiu mc chi tit. Tnh vn hnh c yu cu trn khng nht thit l cn thit. Cc cng c phn tch c s dng gip cho ngi c t v kim th c t phi c kh nng x l vi tnh khng y . Mt cch t nhin iu ny lm cho vic phn tch b yu i, khi c th c thc hin bng cch m rng phm vi cc hnh vi chp nhn c tha
Trang 30
mn cho c t, nhng mt s suy gim nh vy phi phn nh cc mc bt trc cn li. Nguyn l 8: c t phi c cc b ho v c ghp lng lo. Cc nguyn l trc x l c t nh mt thc th tnh. Thc th ny ny sinh t ci ng ca c t. Cn phi tha nhn rng mc du mc tiu chnh ca mt c t l dng lm c s cho thit k v ci t mt h thng no , n khng phi l mt s vt tnh dng sn m l mt s vt ng ang tri qua thay i ng k. Vic thay i nh th xut hin trong ba hot ng chnh: pht biu, khi mt c t ban u ang c to ra, pht trin, khi c t c son tho trong qu trnh thit k lp phn nh mi trng thay i v / hoc cc yu cu chc nng ph. Vi nhiu thay i xut hin cho c t, iu mu cht l ni dung v cu trc ca n c chn lm ph hp hot ng ny. Yu cu chnh cho s ph hp l ch thng tin bn trong c t phi c cc b ho sao cho ch mt phn nh (mt cch l tng) cn phi sa i khi thng tin thay i, v ch c t cn c cu trc (ghp) mt cch lng lo cho tng phn c th c thm vo hay loi b mt cch d dng, v cu trc c iu chnh mt cch t ng. Mc du cc nguyn l c Balzer v Goldman tn thnh tp trung vo tc ng ca c t trn nh ngha v ngn ng hnh thc, nhng li bnh lun ca h p dng c cho c mi dng c t. Tuy nhin, cc nguyn l cn phi c dch thnh s thc hin. Trong mc sau chng ta s xem xt mt tp cc hng dn to ra mt c t cc yu cu.
3.4. Cc mc tru tng ca c t.

Cc c t c th hin mt vi mc tru tng khc nhau cng vi mi tng lin gia cc mc y. Mi mc nhm n cc i tng c khc nhau m h c quyn quyt nh v vic da vo m thc hin nh gi bn thit k ca cc nh pht trin phn mm. Cc mc l: Mc 1: nh ra yu cu. c th hin bng ngn ng t nhin v cc dch v m h thng s phi cung cp. Phn ny phi c vit sao cho d hiu i vi khch hng v ngi qun l hp ng, ngi s mua sn phm phn mm v ngi s s dng n. K thut c t phi hnh thc l thch hp cho mc c t ny. Mc 2: c t yu cu. Ti liu nu ra cc dch v mt cch chi tit hn. Ti liu ny i khi cn c gi l ti liu c t chc nng. Yu cu i vi c t mc ny l phi chnh xc n mc c th lm c s cho hp ng gia nh pht trin phn mm v khch hng. ng thi cng cn c vit sao cho d hiu i vi nhn vin k thut ca c ni
Trang 31
mua phn mm v ni pht trin h thng. K thut c t hnh thc hn l thch hp cho mc c t nh vy, tuy nhin cng cn tu thuc vo trnh kin thc c bn ca khch hng. Tt hn c l ta c th dng loi hnh hn hp c t. Mc 3: c t phn mm / c t thit k (y l m t tru tng cho phn mm). Dng lm c s cho vic thit k v thc thi. Cn th hin mt quan h r rng gia t liu ny v c t yu cu. Ta phi xc nh rng: i tng c y ch yu l cc k s phn mm ch khng phi l ngi s dng hoc ngi qun l. K thut c t hnh hnh thc l hon ton ph hp cho mc c t ny.
3.5. Xt duyt c t.
Vic xt duyt bn c t yu cu phn mm (v/ hoc bn mu) do c ngi pht trin phn mm v khc hnh cng tin hnh. Bi v c t to nn nn tng cho giai on pht trin nn cn phi cc k cn thn trong khi tin hnh cuc hp xt duyt. Vic xt duyt trc ht c tin hnh mc v m. Ti mc ny, ngi xt duyt c gng m bo rng bn c t c y , nht qun v chnh xc. Cn cp ti cc cu hi sau: 1. Cc mc tiu v mc ch c thit lp cho phn mm c nht qun vi mc tiu v mc ch ca h thng hay khng? 2. Nhng giao din quan trng vi mi phn t h thng c m t cha? 3. Lung v cu trc thng tin c m t thch hp cho lnh vc vn cha? 4. Cc biu c r rng khng? Liu mi biu c th ng ring khng li gii thch khng? 5. Cc chc nng chnh c cn bn trong phm vi v c m t thch hp cha? 6. Liu hnh vi ca phn mm c nht qun vi thng tin n phi x l v chc nng n phi thc hin hay khng? 7. Cc rng buc thit k c hin thc khng? 8. Ri ro cng ngh pht trin l g? 9. Cc yu cu phn mm khc c xem xt n cha? 10. Cc tiu chun hp l c pht biu chi tit cha? Chng c thch hp m t mt h thng thnh cng khng? 11. Liu c s khng nht qun, b st hay d tha no khng? 12. Vic tip xc vi khch hng c y khng?
Trang 32
13. Ngi dng xt duyt bn Ti liu s b ca ngi dng hay bn mu cha? 14. Cc c lng v K hoch d n phn mm b nh hng th no? a ra cu tr li cho nhiu cu hi trn, vic xt duyt c th tp trung vo mc chi tit. Ti y, mi quan tm ca chng ta l vo t ng ca bn c t. Chng ta c gng lm l ra vn c th n nu bn trong ni dung c t. Nhng hng dn sau y l gi v vic xt duyt chi tit bn c t: Phi quan st cc mi ni c sc thuyt phc (nh chc chn, do , r rng, hin nhin, t suy ra rng) v hi Ti sao chng li c ? Theo di nhng thut ng mng lung (nh mt s, i khi, thng, thng thng, bnh thng, phn ln, a s); yu cu lm sng t. Khi c nu danh sch, nhng khng y , th phi m bo mi khon mc u c hiu r. Ch vo cc t nh vn vn, c nh th, c tip tc nh th, sao cho. Phi chc chn pht biu phm vi khng cha nhng gi thit khng c ni r (nh m hp l trong khong 10 ti 100. l s nguyn, s thc hay s h 16? Phi nhn bit v cc ng t m h nh x l, loi b, nhy qua, xo b C th c nhiu cch hiu v n. Phi nhn bit cc i t vu v (nh m un vo/ra lin lc vi m un kim tra tnh hp l d liu v t c bo kim sot ca n. C kim sot ca ai? ). Tm cc cu c cha s chc chn (nh bao gi, mi, tt c, khng mt, khng bao gi) ri yu cu bng chng. Khi mt thut ng c nh ngha tng minh ti mt ch th hy th thay th nh ngha ny vo ch xut hin ca n. Khi mt cu trc c m t theo li th hy v ra bc tranh gip hiu c n. Khi mt tnh ton c xc nh th hy th vi t nht hai th d. Mt khi vic xt duyt hon tt th bn bn c t yu cu phn mm s c c khch hng ln ngi pht trin k tt. Bn c t tr thnh mt hp ng cho vic pht trin phn mm. Nhng thay i trong yu cu c nu ra sau khi bn c t hon thnh s khng b hu b. Nhng khch hng phi lu rng tng thay i sau khi k u l mt m rng ca phm vi phn mm v do c th lm tng thm chi ph v / hoc ko di lch biu (thi gian thc hin). Ngay c vi nhng th tc xt duyt tt nht ti ch th mt s vn c t thng thng vn cn li. Bn c t rt kh kim th theo mi cch c ngha, v do s khng nht qun hay b st c th b b qua khng ti. Trong khi xt duyt, ngi ta c th khuyn co nhng thay i cho bn c t. C th s cc k kh khn lng nh tc ng ton cc ca thay i; tc l, lm sao vic thay i trong
Trang 33
mt chc nng li nh hng ti cc yu cu cho chc nng khc? Ngi ta pht trin cc cng c c t t ng ho gip gii quyt vn ny v s c tho lun trong cc chng sau.
Trang 34
Chng 4 Thit k phn mm

4.1. i cng v thit k phn mm.
Trong i sng hng ngy, khi mt ngi no cn xy dng mt ngi nh, ngi mi mt k s xy dng n, yu cu thit k cho h ngi nh. Vi cc s liu v cn nh cn xy dng. Cn c vo , ngi k s s thit k ra m hnh ngi nh. y khng phi l ngi nh c c xy dng trong thc t, m ch l trn bn v. Nhng thng qua m hnh , cng vi s m t chi tit ca ngi k s, ch nh cng c th hnh dung ra ngi nh ca mnh. Bn thit k ny rt quan trng, n gip cho ch nh cng vi k s xy dng hiu v cng vic mnh cn lm, nu c yu cu chnh sa th thc hin ch trn bn v. Cn khi bt tay vo xy dng thc t th vic chnh sa lc ny s rt kh khn v tn km. Khi sn xut phn mm cng vy. R rng, yu cu ca khch hng cng khng khc g yu cu cn xy ngi nh ca ch nh n. Cng vic ca k s xy dng v k s phm mm theo tng giai on cng c nhiu im chung. Ta hy xem xt bng so snh sau: K s xy dng K s phn mm Kho st a hnh, tm hiu nhu cu ca Tm hiu nhu cu khch hng, kho ch nh: cn xy nh bao nhiu tng, kch st h thng, ly s liu, thc bao nhiu, trang tr nh th no, Thit k ngi nh trn bn v Tm hiu kin ch nh v bn thit k Thc hin cc chnh sa nu cn Cho thi cng ngi nh Thit k phn mm, a ra m hnh Duyt li vi khch hng Thc hin cc chnh sa nu cn Tin hnh ci t chng trnh
Thit k l bc u tin trong giai on pht trin cho bt k sn phm hay h thng cng ngh no. N c th c nh ngha l " tin trnh p dng nhiu k thut v nguyn l vi mc ch xc nh ra mt thit b, mt tin trnh hay mt h thng chi tit cho php thc hn n v mt vt l." Mc tiu ca thit k l to ra mt m hnh hay biu din ca mt thc th (s vt: ngi nh, chic xe hi, ci cu, ) m sau ny c xy dng. Thit k l mt qu trnh sng to, i hi kinh nghim v s tinh nhanh ca ngi thit k. Thit k phi c thc hnh v hc bng kinh nghim, bng kho st cc h thng ang tn ti, khng th hc bng sch v (ni ng ra l khng ).
Trang 35
Thit k phn mm l mt qu trnh chuyn ho cc yu cu thnh mt biu din phn mm. Bc u, biu din m t ton b v phn mm. Vic lm mn tip theo sau dn ti mt biu din thit k gn vi chng trnh gc. Thit k phn mm nm trung tm k thut ca tin trnh k ngh phn mm v c p dng bt k khun cnh k ngh c s dng (thc nc, xoy c, bn mu, th h th 4 - 4GT, ). Mt khi cc yu cu v phn mm c phn tch v c t th thit k phn mm l mt trong ba hot ng k thut - thit k, lp trnh, kim th - nhng hot ng cn xy dng v kim chng phn mm. Tng hot ng ny bin i thng tin theo cch cui cng to ra phn mm my tnh hp l. Lung thng tin trong giai on k thut ny ca tin trnh k ngh phn mm c minh ho trong s sau:
M hnh chc nng M hnh thng tin Thit k d liu (cu trc, cch lu tr, cch khai thc)
M hnh hnh vi Cc yu cu khc
Thit k
Thit k kin trc (thnh phn, cu trc chng trnh, v mi quan h gia chng)
Thit k giao din Thit k th tc (m t th tc phn mm ng vi tng thnh phn cu trc)
Lp trnh
Module chng trnh
Kim th
Hnh 4: Thit k phn mm v k ngh phn mm
Phn mm qua tch hp v kim th
Cc yu cu phn mm, c biu th bi cc m hnh thng tin, chc nng v hnh vi l ci vo cho bc thit k. Bng vic s dng mt trong s cc phng php thit k, bc thit k to ra thit k d liu, thit k kin trc v thit k th tc. Thit k d liu: Chuyn m hnh lnh vc thng tin to ra trong bc phn tch thnh cu trc d liu s cn cho vic ci t phn mm. Thit k kin trc: nh ngha ra mi quan h gia cc thnh phn cu trc chnh ca chng trnh.
Trang 36
"Hnh mu thit k" c th c dng t ti cc yu cu c xc nh cho h thng, v nhng rng buc nh hng ti cch m cc hnh mu thit k kin trc ny c th c p dng. Biu din thit k kin trc - khun kh ca h thng da trn my tnh - c th c suy ra t c t h thng, m hnh phn tch v tng tc ca cc h con c nh ngha bn trong m hnh phn tch. Thit k giao din: M t cho cch phn mm trao i vi chnh n, vi h thng lin tc vi n, v vi ngi dng n. Giao din bao gm mt lung thng tin (nh d liu v / hoc iu khin) v cc kiu hnh vi c bit. Do , cc biu lung d liu v iu khin cung cp nhiu thng tin cn cho thit k giao din. Thit k th tc: Bin i cc thnh phn cu trc ca kin trc phn mm thnh m t th tc cho cc cu phn phn mm. Chng trnh gc c sinh ra ri vic kim th c tin hnh tch hp v lm hp l. Trong khi thit k chng ta ra cc quyt nh m cui cng s nh hng ti s thnh cng ca vic xy dng phn mm v iu quan trng l nh hng ti s d dng bo tr n. Nhng ti sao thit k li quan trng? Tm quan trng ca thit k phn mm c th c pht biu bng mt t - cht lng. Thit k l ni cht lng c nui dng trong vic pht trin phn mm: cung cp cch biu din phn mm c th c xc nhn v cht lng, l cch duy nht m chng ta c th chuyn ho mt cch chnh xc cc yu cu ca khch hng thnh sn phm hay h thng phn mm cui cng. Thit k phn mm phc v nh mt nn tng cho mi bc k ngh phn mm v bo tr: Tm quan trng ca thit k: Khng c thit k, ta c nguy c dng ln mt h thng khng n nh - mt h thng s tht bi khi c mt thay i nh; mt h thng kh c th m th c; mt h thng khng th no xc nh c cht lng chng no cha n cui tin trnh kim th, khi thi gian cn rt ngn m khng t tin phi chi ra. Thit k tt l cha kho cho cng trnh hu hiu, khng th hnh thc ho qu trnh thit k trong bt k mt cng trnh no. Ch rng RAISE ch l mt phng php nghim ngt vit ra thit k, pht trin n, kim tra n ch tuyt nhin khng phi l mt phng php hnh thc pht trin thit k.
Bo tr Kim th Ci t Thit k
Bo tr Kim th Ci t
C thit k
Khng thit k
Trang 37
Thit k phn mm tri qua mt s giai on sau: Giai on 1: Nghin cu v hiu ra vn . Khng hiu r vn th khng c th thit k c phn mm hu hiu. Giai on 2: Lm sng t cc c im ln ca mt hoc mt vi gii php c th. Vic chn gii php ph thuc vo kinh nghim ca ngi thit k; ph thuc vo cc thnh phn c th ti s dng v ph thuc vo s n gin ca cc gii php trc . Kinh nghim cho thy, nu cc nhn t l tng t th nn chn gii php n gin nht. Giai on 3: M t tng iu tru tng (cha r rng) trong gii php. Trc khi to ra cc t liu chnh thc, ngi thit k nn thy rng cn phi xy dng mt m t ban u s khai ri chi tit ho n. Cc sai st v khim khuyt trong mc thit k ban u s c pht hin v c iu chnh cho ph hp ti cc mc chi tit thit k tip theo. Qu trnh khc phc khim khuyt ny s c lp li cho tng phn tru tng t mc thit k ban u cho n khi mt c t thit k chi tit cho tng phn tru tng kt thc. Nn phn chia ra cc phn nh ng vi thit k ri t hp li, sao cho vic m t chi tit cc phn nh ch trong khong mt trang giy. 4.1.1. Qu trnh thit k. Qu trnh thit k l qu trnh tng cng hnh thc ho trong s tin trin ca thit k v phi lun quay tr li cc thit k ng n t hnh thc (t hnh thc y c ngha l mang tnh m t c h thng trong thc t) c trc y ca qu trnh . Nh thit k phi bt u vi mt bn phc tho ht sc khng hnh thc ri sau tinh ch n, thm vo cc thng tin l cho thit k tr nn hnh thc hn. Qu trnh thit k th hin nh sau:
Phc tho thit k phi hnh thc Thit k phi hnh thc Thit k hnh thc Thit k kt thc
Quan h gia thit k v c t l rt cht ch. Mc du qu trnh a ra mt c t yu cu c xem nh l mt phn t c bn ca hp ng l mt hot ng ring bit, song vic hnh thc ho c t yu cu hn l mt phn ca qu trnh thit k. Thc t, ngi lm thit k s lp i lp li gia c t v thit k. Qu trnh thit k lin quan mt thit n vic m t h thng mt s mc tru tng khc nhau. Khi mt thit k c phn chia thnh nhiu thnh phn th ngi ta thng pht hin ra c nhng sai xt giai on trc. Do phi quay tr li tinh ch. Thng thng th ngi ta bt u giai on sau ngay trc khi giai on trc kt thc n gin l lui qu trnh tinh ch. Hnh v di y nu cc hot ng ca qu trnh thit k v cc sn phm ca n. Cc giai on l kh tu nhng n lm cho qu trnh thit k tr nn nhn thy c v t d qun l c.
Trang 38
c t yu cu
Thit k kin trc
Kin trc h thng
c t tru tng
c t phn mm
Thit k giao din
c t giao din
Thit k thnh phn
c t thnh phn
Thit k cu trc d liu
c t cu trc d liu
Thit k thut ton
c t thut ton
c t cc yu cu Hot ng
c t cc yu cu Ti liu c to ra
Hnh 5: Cc hot ng thit k v sn phm ca thit k. Thnh qu ca mi hot ng thit k l mt bn c t. c t ny c th l mt c t tru tng, hnh thc v c to ra lm r cc yu cu, n cng c th l mt c t v mt thnh phn no ca h thng phi c thc hin nh th no. khi qu trnh thit k tin trin th cc yu cu ngy cng c b sung vo bn c t . Cc kt qu cui cng l cc c t v thut ton v cc cu trc d liu c dng lm c s cho vic thc hin h thng. Thc t, cc hot ng thit k din ra song song vi cc sn phm thit k khc nhau. Cc sn phm ny li c trin khai cc mc chi tit khc nhau trong din bin ca qu trnh thit k.
4.1.1.1. Cc hot ng ct yu trong vic thit k mt h thng phn mm ln
1. Thit k kin trc: Cc h con to nn h tng th v cc quan h ca chng l c phn hoch r rng v ghi thnh ti liu. 2. c t tru tng: i vi mi h con, mt c t tru tng cc dch v m n cung cp v cc rng buc phi tun theo cng c h tr. 3. Thit k giao din: y bn c khng nn hiu giao din ch l nhng g hin th trn mn hnh, m phi hiu rng c th l tng tc gia cc thnh phn
Trang 39
trong h thng vi nhau. Giao din vi tng h con khc cng c thit k v ghi thnh ti liu. c t giao din khng c m h v cho php s dng h con m khng cn bit n nhng g c din ra bn trong ca h con (theo kiu hp en). 4. Thit k cc thnh phn: Cc dch v c cung cp bi h con c phn chia thnh cc thnh phn hp thnh ca h con . 5. Thit k cu trc d liu: Cc cu trc d liu c dng trong vic thc hin h thng c thit k chi tit v c c t y. 6. Thit k thut ton: Cc cch thc (phng php x l) c dng cung cp cho cc dch v c thit k chi tit v c c t. Qu trnh ny c lp li cho mi h con sao cho n khi cc thnh phn hp thnh c xc nh mt cch r rng v u c th chuyn i (nh x) mt cch trc tip vo cc thnh phn ca ngn ng lp trnh, chng hn nh cc gi (packets), cc th tc (procedures) v cc hm (functions). Phng php tip cn thng xuyn c khuyn khch s dng l phng php tip cn t trn xung (top down): Vn ln c phn chia mt cch quy thnh cc vn con cho n khi cc vn d gii quyt c xc nh r rng. Trong qu trnh ny ngi thit k khng nht thit phi phn r tt c cc thnh phn tru tng (ngha l vn ny cn phc tp m cch gii quyt l cha xc nh r) khi m bng kinh nghim h bit chc chn rng c th hon ton xy dng c. Do h c th tp trung sc lc vo cc thnh phn ng xt nht. Ch rng khi m phng php hng i tng c chp nhn th phng php t trn xung s t hiu qu. Khi ngi thit k s dng cc i tng sn c lm khung thit k. Theo quan im qun l d n, thit k phn mm c tin hnh theo 2 bc: Bc 1- Thit k s b: Quan tm ti vic chuyn ho cc yu cu thnh kin trc d liu v cc thnh phn phn mm. Bc 2- Thit k chi tit: Tp trung vo vic lm mn biu din kin trc dn ti cu trc d liu chi tit v biu din cc quy trnh tnh ton v x l ca phn mm. Trong phm vi thit k s b v chi tit, c xut hin mt s hot ng thit k khc nhau. Bn cnh vic thit k d liu, kin trc v th tc, nhiu ng dng hin i c hot ng thit k giao din phn bit. Thit k giao din lp ra cch b tr v c ch tng tc ngi-my (HCI humen computer interface). Mi quan h gia cc kha cnh k thut v qun l ca thit k c minh ho trong hnh v di y.
Trang 40
Thit k chi tit Kha cnh qun l Thit k s b
Thit k d liu
Kha cnh k thut
Thit k kin trc Thit k th tc Thit k giao din
Hnh 6: Quan h gia kha cnh k thut v kha cnh qun l trong thit k
4.1.1.2. Vic m t thit k.
Thit k phn mm l mt m hnh ca th gii thc m t cc thc th v cc mi quan h ca chng vi nhau. Thit k cn c m t sao cho t c mc sau: Lm c s cho vic thc hin chi tit. Lm phng tin lin lc gia cc nhm thit k cc h con. Cung cp y thng tin cho ngi bn tr h thng. Ngi ta thng dng cc khi nim th, cc ngn ng m t chng trnh hoc vn bn khng hnh thc to dng ti liu thit k.
4.1.1.3. Phng php thit k.
Trong nhiu t chc, vic thit k phn mm vn cn l mt qu trnh t hc. Bng cch cho mt tp hp cc yu cu (thng l bng ngn ng t nhin) ngi ta c mt thit k khng hnh thc. Bt u vic m ho v thit k c ci bin trong qu trnh thc hin. Khi giai on thc hin kt thc th thit k b bin i sn phm so vi c t ban u n mc m cc ti liu thit k ban u l mt m t hon ton khc vi ci c to ra. Mt cch tip cn c phng php l phng php cu trc. l phng php lm mn kin trc phn mm theo cch thc t trn xung. Cc kha cnh th tc ca nh ngha thit k tin ho thnh mt trit l gi l lp trnh c cu trc. Phng php cu trc c dng rng ri trong nhng nm u ca nhng nm 1980. N c dng thnh cng trong nhiu d n ln, n lm gim gi thnh mt cch ng k, s dng c cc khi nim chun v m bo rng vic thit k tun theo mt chun nht nh. Cc cng c CASE (Computer Aided Software Engineering thit k phn mm c my tnh h tr) c dng tr gip cho phng php ny.
Trang 41
Cc phng php thit k thng tr gip mt vi cch nhn nhn h thng nh sau: Nhn nhn cu trc: Cho ci nhn cu trc thng qua lc cu trc. Nhn nhn quan h thc th: M t cu trc d liu logic thng dng, cp n c t d liu quan h thc th. Nhn nhn dng d liu: V lc dng d liu. Ngi ta cn dng lc chuyn trng thi b sung cho phng php trn. m bo cht lng cho mt biu din thit k, cn c cc tiu chun cho thit k tt. Song v mt phng php, chng ta a ra cc hng dn sau:
1. Thit k nn a ra cch t chc theo cp bc dng cch kim sot thng

minh trong s cc thnh phn phn mm.
2. Thit k nn theo cc module, tc l phn mm nn c phn hoch mt cch

logic thnh cc thnh phn thc hin chc nng hay cc chc nng con xc nh.
3. Thit k nn cha cch biu din phn bit v tch bit gia d liu v th tc. 4. Thit k nn dn ti cc module (nh chng trnh con hay th tc) nu ra cc
c trng chc nng c bit.
5. Thit k nn dn n giao din l rt gn phc tp ca vic ni ghp li gia

cc module v vi mi trng bn ngoi.
6. Thit k nn c hng theo cch dng mt phng php lp li c iu

khin bi thng tin c trong phn tch cc yu cu phn mm. Cc c trng trn ca mt thit k tt c c khi thc hin ng tin trnh thit k k ngh phn mm thng qua vic p dng cc nguyn l thit k c bn, phng php lun h thng v xt duyt thu o. Nh vy, mi phng php thit k phn mm u a vo nhng phng php trc cm v l php duy nht, cng nh mt cch nhn thin cn th no v ci g c trng cho cht lng thit k Tuy vy mi phng php u c nhng c trng sau: 1. Mt c ch chuyn ho t biu din min thng tin thnh biu din thit k 2. Mt k php biu din cc thnh phn chc nng v dao din ca chng 3. Cc trc cm lm mn v phn hoch
Trang 42
4. Cc hng dn v nh gi cht lng Bt k phng php lun thit k no c dng, cng trnh s phn mm phi p dng mt tp cc khi nim nn tng cho thit k d liu, kin trc v th tc: Tru tng Modul Kin trc phn mm. Cp bc iu khin Cu trc d liu Th tc phn mm Che du thng tin Tp cc khi nim thit k nn tng tin ho hn ba thp k. Mi khi nim u cung cp cho ngi thit k phn mm mt nn tng t ngi ta c th p dng nhiu phng php thit k phc tp Theo M.A.Jackson: Ci bt u ca s khn ngoan i vi k s phn mm l tha nhn s bt u lm chng trnh v hiu vn mt cch ng n. Cc khi nim thit k phn mm nn tng cung cp mt khun kh cn thit hiu vn mt cch ng n. 4.1.2. Chin lc thit k. Ta xt cc chin lc hay c nhc n thit k hng chc nng, thit k hng i tng, thit k h thng tng tranh.
4.1.2.1. Thit k hng chc nng
H thng c thit k theo quan im chc nng, bt u mc cao nht, sau tinh ch dn dn thnh thit k chi tit hn. Trng thi ca h thng l tp trung v c chia s cho cc chc nng thao tc trn trng thi . Ban u, ta coi yu cu mc cao nht ca h thng l mt chc nng duy nht cn phi thc hin. Sau , ta tr li cho cu hi thc hin chc nng trn th cn phi lm cc cng vic g? t cng vic trong cu hi trn c coi l chc nng con ca chc nng trn. Thc hin xong cc chc nng con cng l thc hin xong chc nng cha. H thng c phn r dn dn, v c lm mn. Hnh nh ca h thng s c xy dng theo cc bc trn.
4.1.2.2. Thit k hng i tng
H thng c nhn nhn nh mt b cc i tng (ch khng phi l mt tp hp cc chc nng). H thng c phn tn, mi i tng c thng tin v trng thi
Trang 43
ca ring n. i tng l mt b cc thuc tnh xc nh trng thi ca i tng v cc php ton thc hin trn . Mi i tng l mt khch th ca mt lp m lp c xc nh bi thuc tnh v cc php ton ca n. N c tha k t mt vi lp i tng cp cao hn, sao cho nh ngha n ch cn nu cc khc nhau gia n v cc lp cao hn n. Cc i tng lin lc vi nhau ch bng trao i cc thng bo. Trong thc t, hu ht cc lin lc c thc hin gia cc i tng bng cch ni i tng ny vi mt th tc, m th tc ny kt hp vi mt i tng khc. Thit k hng i tng da trn tng che du thng tin. Gn y theo cch thit k ny, ngi ta pht trin nhiu h thng cu to bi nhiu thnh phn c lp v c tng tc vi nhau. S tht, cc h phn mm ln phc tp n mc m ngi ta dng cc phng php tip cn khc nhau trong vic thit k cc thnh phn khc nhau trong h thng. Chng c mt chin lc tt nht no cho cc d n ln. Cc cch tip cn hng chc nng v hng i tng l b sung h tr cho nhau ch khng phi l loi b nhau. K s phn mm s chn ra cch tip cn thch hp nht trong tng giai on thit k. Nhn mc tng th th h thng nh l mt b cc i tng (ch khng phi l mt b cc chc nng), cho nn mc tru tng cao th cch tip cn hng i tng l thch hp hn. n mc chi tit th mt cch t nhin hn nn xem chng l cc chc nng tng tc gia cc i tng. Sau mi i tng li c phn gii thnh cc thnh phn, tc l c th xem n nh l mt h con. Rt nhiu h thng, c bit l h thng thi gian thc c nhng (vo mt h thit b vt cht c thc) c cu to nh mt h gm mt b cc qu trnh hot ng song song v c lin lc vi nhau. Cc h ny thng phi tun theo cc rng buc nghim ngt v thi gian, m cc phn cng thng phn ng tng i chm, ch c cch tip cn nhiu b x l hot ng song song mi c th hon thnh c yu cu v thi gian. Cc chng trnh tun t l d thit k, thc hin v kim tra v th nghim hn l cc h thng song song. S ph thuc v thi gian gia cc qu trnh l kh hnh thc ho, kh khng ch v th nghim. Do , qu trnh thit k nn c xem nh l mt hot ng gm 2 giai on: Giai on 1: Minh nh cu trc thit k logic, c th l cc thnh phn ca h thng v cc mi quan h gia chng. C th dng cch nhn hng chc nng hoc cch nhn hng i tng. Giai on 2: Thc hin cu trc trong dng c th thc hn c. Giai on ny i khi c gi l thit k chi tit v i khi l lp trnh. Chc rng s quyt nh v tnh song song nn l giai on ny ch khng phi l cc giai on sm hn trong qu trnh thit k.
Trang 44
4.1.3. Cht lng thit k. Khng c cch no hay xc nh c th no l mt thit k tt, ph thuc vo tng ng dng v vo yu cu ca d n. Mt thit k tt hn l thit k m n cho php sn sinh ra m lnh hu hiu, n c th l mt thit k ti thiu m theo vic thc hin l cng cht cng tt, hoc l thit k bo dng c tt nht. Tiu chun bo dng l tiu chun tt cho ngi dng. Mt thit k bo dng c tt c th thch nghi vi vic ci bin chc nng v vic thm chc nng mi. Do , thit k phi d hiu v vic thay i ch c hiu ng cc b. Cc thnh phn trong thit k phi kt dnh (cohensive) theo ngha l tt c cc phn trong phi c mt quan h logic cht ch. Cc thnh phn y phi c ghp li sao cho vn c s linh hot mm do (ghp ni lng lo). S ghp ni l mt o tnh c lp ca cc thnh phn. Ni ghp cng lng lo th cng d thch nghi. xem mt thit k c l tt hay khng, ngi ta thit lp mt s o cht lng thit k:
4.1.3.1. S kt dnh (cohension)
S kt dnh ca mt thnh phn l o v tnh khp li vi nhau. Mt thnh phn thc hin mt chc nng logic hoc thc hin mt thc th logic. Tt c cc thnh phn u tham gia vo cc cng vic ca h thng. Nu mt thnh phn khng tham gia trc tip vo vic thc hin chc nng th mc kt dnh ca n l thp. Constantine v Yourdon nh ngha ra 7 mc kt dnh theo th t tng dn sau y: 1- Kt dnh gom gp: Cc phn ca thnh phn khng lin quan vi nhau, song li b b vo mt thnh phn. 2- Hi hp logic: Cc thnh phn cng thc hin chc nng tng t, chng hn nh vo, x l li l c t vo trong mt thnh phn. 3- Kt dnh theo thi im: Tt c cc thnh phn cng hot ho mt lc, chng hn nh khi s v kt thc l c b vo vi nhau. 4- Kt dnh th tc: Cc phn t trong thnh phn c ghp li trong mt dy iu khin. 5- Kt dnh truyn thng: Cc phn trong thnh phn cng thao tc trn cng mt d liu v v a ra cng mt d liu ra. 6- Kt dnh tun t: Trong mt thnh phn, ra ca phn t ny l vo ca phn t khc. 7- Kt dnh chc nng: Mi phn ca thnh phn u cn thit thi hnh mt chc nng no .
Trang 45
Cc lp kt dnh ny khng c nh ngha cht ch v cng khng phi l lun quyt nh c. Mt i tng kt dnh c th l mt thc th n. Tt c cc php ton trn thc th u nm trong thc th (mang tnh ni ti). Do vy c th xc nh mt lp kt dnh na l: 8- Kt dnh i tng: Mi php ton cho mt chc nng, chc nng ny cho php cc thuc tnh ca i tng c ci bin, kim xot v s dng nh l c s cho vic cung cp cc dch v.
4.1.3.2. S ghp ni (coupling)
Ghp ni lin quan n kt dnh, n ch ra ni ghp gia cc n v ca chng trnh. H thng c ni ghp cht ch s c ni ghp cao gia cc n v, cc n v ph thuc ln nhau. H thng ni ghp lng lo s lm cho cc n v c lp hoc tng i c lp vi nhau. Cc module l c ghp ni cht ch nu chng dng chung cc bin chung (c th l bin ton cc) v nu chng trao i cc thng tin iu khin (ghp ni chung v ghp ni iu khin). Ghp ni lng lo t c khi bo m rng cc thng tin biu din c gi trong thnh phn ny l giao din d liu ca n vi cc n v khc, v chnh cc n v ny li thng qua danh sch cc tham s ca n. C l tnh u vit ca thit k hng i tng l bn cht ca i tng dn ti vic to ra cc h ghp ni lng lo. Vic tha k trong h thng hng i tng li dn n mt dng khc ca ghp ni.
4.1.3.3. S hiu c (understandability)
S hiu c lin quan ti mt s c trng thnh phn sau y:

a. Tnh kt dnh: C th hiu c thnh phn m khng cn tham kho n
mt thnh phn khc hay khng?

b. t tn: Phi chng mi tn c dng trong thnh phn u c ngha? Tn
c ngha l tn phn nh tn ca mt thc th trong th gii thc c m hnh bi thnh phn .

c. Son t liu: Thnh phn c c son tho t liu sao cho nh x gia cc thc
th trong th gii thc v thnh phn l r rng?

d. phc tp: phc tp ca cc thut ton dng thc hin thnh phn
nh th no? T phc tp y c dng theo ngha khng hnh thc. phc tp m ch nhiu quan h gia cc thnh phn khc nhau ca thnh phn thit k v mt cu
Trang 46
trc logic phc tp m n dnh lu n su lng nhau ca cu trc if-then-else. Cc thnh phn phc tp l kh hiu, v th ngi thit k hn l nn l cho cc thit k thnh phn l cng n gin cng tt. a s cng vic o cht lng thit k c tp trung vo vic c gng o phc tp ca tng thnh phn v t thu c mt vi o v s d hiu ca thnh phn . phc tp, theo mt kha cnh no , phn nh d hiu, chng hn nh t chc d liu v kiu m t cch thit k. Cc s o phc tp c th ch cung cp mt s ch s cho d hiu ca thnh phn. S tha k trong mt thit k hng i tng phn nh d hiu. Nu s tha k c dng gn kt cc chi tit thit k th thit k s d hiu hn. Mt khc, nu s dng s tha k i hi ngi c thit k phi nhn nhiu lp i tng khc nhau trong s (hay tn ti) tha k th d hiu ca thit k l c rt gn.
4.1.3.4. S thch nghi c (adaptability)
Nu mt thit k nhm c bo tr th n phi sn sng thch nghi c. D nhin iu ny say ra rng cc thnh phn ca n ln c ghp ni mt cch lng lo (th hin tnh linh ng). Tuy nhin s thch nghi c cng c ngha l t liu ca thit k phi c vit ra sao cho ngi dng d c. Mt thit k d thch nghi hn l c mc nhn thy c cao. Mi quan h r rng gia cc mc khc nhau ca thit k. Ngi c khi c bn thit k phi thy c cc bin hin lin quan sao cho lc cu trc biu din biu lung d liu. Cn phi d dng kt hp cht ch cc bin i ca thit k trong ton b bn thit k. V nu khng nh vy th nhng s thay i ca thit k c th s khng c a vo trong cc m t lin quan. T liu thit k c th tr nn khng thng nht. Cc bin i tip theo l kh thc hin (iu ny cho thy thnh phn thit k ny l t c tnh thch nghi c) v s ci bin khng th a vo v nh vy c th l mt tnh nht qun ca t liu thit k. c thch nghi ti u th mt thnh phn u phi t cha. Mt thnh phn c th l ghp ni lng lo theo ngha ch lin h vi cc thnh phn khc thng quan vic truyn cc thng bo (tn hiu - message). iu ny khng ging nh l s t cha v rng cc thnh phn ny c th da trn cc thnh phn khc, chng hn cc chc nng h thng hoc cc chc nng x l li. S thch nghi vi mt thnh phn c th dnh lu n s thanh i cc thnh phn trong m n da trn cc chc nng ngoi i tng nn c t cc chc nng ngoi ny cng phi xt n s ci bin . Mun l t cha mt cch hon ton th mi thnh phn khng nn s dng cc thnh phn khc c xc inh ngoi lai. Tuy nhin iu ny li mu thun vi kinh nghim cho thy cc thnh phn hin c nn c tnh s dng li c (k tha). Vy nn cn c s cn i gia tnh u vit ca s dng li cc thnh phn v s mt tnh thch nghi ca thnh phn .
Trang 47
Mt trong nhng tnh u vit nht ca tha k trong thit k hng i tng l cc thnh phn ny c th sn sng thch nghi c. C ch thch nghi c ny khng da trn vic ci bin cc thnh phn m da trn vic to ra mt thnh phn mi c tha k cc thuc tnh v php ton ca thnh phn gc. Ch cc thuc tnh v php ton cn phi bin i mi c ci bin. Cc thnh phn da trn thnh phn c bn l khng b nh hng g. Ch ring tnh thch nghi ny l l do duy nht v sao cc ngn ng hng i tng l hu hiu n vy trong vic to mu nhanh. Tuy nhin vi cc h thng tn ti lu di th vn tha k l ngy cng c nhiu thay i cn thc hin. S (mng li) k tha ngy cng phc tp. Cc chc nng thng l c nhn bn cc im trong mng l cc thnh phn kh m c th hiu c. Kinh nghim ca lp trnh hng i tng ch ra rng mng k tha phi thng xuyn c r xot theo chu k v phi c cu trc li nhm thu gn phc tp ca n v gim bt cc bn sao chc nng. R rng iu lm tng chi ph cho thay i h thng.
4.2. Cc m hnh thit k v c t phn mm.

4.2.1. Thit k hng i tng.
4.2.1.1 Cch tip cn hng i tng
Che du thng tin l chin lc thit k du cng nhiu thng tin trong cc thnh phn cng hay. Ci ngm hiu rng vic kt hp iu khin logic v cu trc d liu c thc hin trong thit k cng chm cng tt. Lin lc qua cc thng tin trng thi dng chung (cc bin tng th) l t nht, nh vy kh nng hiu c nng ln. Thit k l tng i d thay i mt thnh phn khng th khng d kin cc hiu ng ph trn cc thnh phn khc. Thit k hng i tng l da trn vic che du thng tin, nhn h phn mm nh mt b cc i tng tng tc vi nhau ch khng phi l b cc chc nng nh cch tip cn chc nng. Cc i tng c mt trng thi c che du v cc php ton trn trng thi . Thit k biu th cc dch v c yu cu cng vi nhng h tr cung cp bi cc i tng c tng tc vi n. V d trong H thng bn hng, khch hng ta coi l mt i tng. Khi cc thuc tnh ca i tng ny l: H tn, a ch, in thoi, s ti khon Cc dch v (hay cc chc nng, php ton) m i tng ny thc hin l: Xem hng, tho thun phng thc thanh ton, t hng, mua hng trc tip, nhn ho n Khi ta cn thit k ra mt i tng Khch hng c y cc thuc tnh v chc nng nh trn. i tng ny cng c th tng tc vi cc i tng khc nh Nhn vin bn hng, Th kho trong ton b h thng. iu ny cho thy cc thao tc trong h thng u xut pht t chnh bn thn cc i tng ch khng phi l t chc
Trang 48
nng ln trong h thng yu cu. Cch tip cn ny khc hn vi cch thit k hng chc nng m ta s xem xt di y.
4.2.1.2. c trng ca thit k hng i tng
1. Khng c vng d liu dng chung. Cc i tng trao i vi nhau bng trao i thng bo (message) ch khng phi bng cc bin dng chung. 2. Cc i tng l cc thc th c lp, d thay i v rng tt c cc trng thi v cc thng tin biu din ch nh hng trong phm vi chnh i tng thi. Cc thay i v biu din thng tin c th c thc hin khng cn tham kho (tham chiu) ti cc i tng h thng khc. 3. Cc i tng c th phn tn v c th hnh ng tun t hoc song song.
4.2.1.3. Cc u im ca thit k hng i tng.
D bo tr v cc i tng l c lp. Cc i tng c th hiu v ci bin nh l mt thc th c lp. Thay i trong thc hin mt i tng hoc thm vo cc dch v s khng lm nh hng n cc i tng h thng khc. Cc i tng l rt tt cho vic s dng li (do tnh c lp ca chng). Mt thit k sau c th dng li cc i tng c trong bn thit k trc . C mt vi lp h thng th hin phn nh quan h r rng gia cc thc th c thc (chng hn nh cc thnh phn dng chung) vi cc i tng iu khin trong h thng. iu ny lm cho thit k tr ln d hiu, d tip cn hn.
4.2.1.4. Nhc im ca thit k hng i tng.
S nhn nh v cc i tng trong h thng mt cch hp l l mt iu kh. Cch nhn nhn t nhin nhiu h thng l cch nhn chc nng v thch nghi vi cch nhn hng i tng i khi l kh khn. y l mt phng thc cn kh mi m trong phn tch v thit k h thng thng tin.
4.2.1.5. Phn bit gia thit k hng i tng v lp trnh hng i tng.
Th nht, d nhm ln hai khi nim ny. Ngn ng lp trnh hng i tng cho php ci t thc t cc i tng v cung cp cc lp i tng cng vi s tha k. Th hai, thit k hng i tng l mt chin lc, khng ph thuc vo mt ngn ng thc hin c th no. Cc ngn ng lp trnh hng i tng v cc kh nng cung cp cc c ch nh bao gi, k tha, a x, gia cc i tng lm cho vic thit k hng i tng c thc hin mt cch n gin hn. Tuy nhin, mt thit k hng i tng cng c th c thc hin trn mt ngn ng t h tr v lp trnh hng i tng nh PASCAL chng hn, n khng cn cung cp c ch thc hin bao gi tt nh ngn ng lp trnh JAVA.
Trang 49
Vic chp nhn thit k hng i tng nh l mt chin lc hu hiu dn n s pht trin ca phng php thit k hng i tng. V d tip theo, Ada khng phait l ngn ng lp trnh hng i tng v n khng tr gip s k tha ca cc lp. Nhng li c th thc hin cc i tng trong Ada bng cch s dng cc gi hoc cc nhim v (tasks), do Ada l ngn ng c th c dng m t cc thit k hng i tng. Th 3, phng php thit k hng i tng vn cn l tng i cha chn mui v ang thay i nhanh chng. Phng php hin ang c s dng rng ri l phng php da trn s phn r chc nng. 4.2.2. Thit k hng chc nng.
4.2.2.1. Cch tip cn hng chc nng.
Thit k hng chc nng l mt cch tip cn thit k phn mm do bn thit k c phn gii thnh mt b cc n th tc ng qua li ln nhau, m mi n th c mt chc nng c xc nh r rng. Cc chc nng c trng thi cc b nhng chia s nhau trng thi h thng. Trng thi ny l tp trung v mi chc nng u c th tru cp c.
C ngi ngh rng, thit k hng chc nng li thi v nn c thay i bng cch tip cn hng i tng. Th nhng, trn thc t nhiu t chc pht trin cc chun v cc phng php da trn s phn r cc chc nng. Nhiu phng php thit k kt hp vi cc cng c CASE u l hng chc nng. V khi h thng c pht trin bng cch s dng phng php tip cn hng chc nng, chng s c bo tr cho mt tng lai xa xi. Bi vy thit k hng chc nng vn cn c s dng rng ri.
Trong thit k hng chc nng, ngi ta dng cc biu dng d liu (m m t vic x l d liu logic), cc lc cu trc (ch ra cu trc ca phn mm) v cc m t vic thit k chi tit (c t thit k chi tit). Khi nim dng d liu ang hng ti thch hp hn cho vic s dng mt h thng v biu t ng v s dng mt dng lc c cu trc km thm cc thng tin iu khin. Chin lc thit k hng chc nng da trn vic phn gii h thng thnh mt b cc chc nng c tng tc nhau vi trng thi h thng tp trung dng chung cho cc chc nng . Cc chc nng ny c th l thng tin trng thi cc b nhng ch dng cho qu trnh thc hin cho chc nng m thi. Xt v d v H thng qun l kinh doanh bn hng. Nh vy chc nng chnh l Kinh doanh bn hng, nhng thc hin chc nng trn th ta cn phi tin hnh cc cng vic sau: Nhp hng ho, Bn hng v Thng k bo co. Mi cng vic ta coi chng nh l cc chc nng v n l chc nng con ca chc nng Kinh doanh bn hng. Thc hin xong cc chc nng con th cng chnh l hon chnh chc nng cha. Tuy nhin, phn r nh vy cha chi tit v d hiu. Ta cn phi tin hnh vic phn r ra thnh nhiu chc nng con mc thp hn na. Sao cho dn ti vic
Trang 50
c t chng trnh (phn mm). Mt cu hi t ra l phn r n mc no th dng li. Theo kinh nghim th vic phn r c th dng li khi ta tch thnh cc chc nng m c th thc hin c ngay (d thc hin) v vic c t n trong khun kh mt trang giy, nh cp chng 3 (c t). S phn r chc nng c th c v nh sau:
Kinh doanh bn hng 1. Kinh doanh bn hng 1.1. Nhp hng ho 1.2. Bn hng 1.3. Thng k, bo co
Thit k hng chc nng gn vi chi tit cu thut ton gn vi chc nng nhng cc thng tin trng thi ca h thng l khng b che du. iu ny c th gy ra vn sau: V rng mt chc nng c th thay i trng thi theo mt cch m chc nng khc khng ng ti. Do vy c th gy ra cc tng tc bt ng cho cc chc nng khc. Cch tip cn chc nng thit k l tt nht khi m khi lng thng tin trng thi h thng h thng thng c lm nh nht v thng tin dng chung trong h thng l r rng.
4.2.2.2. Biu dng d liu (Data Follow Diagram - DFD).
Biu dng d liu (cn gi l biu lung tin trnh) ch ra cch thc bin i d liu v thnh d liu ra thng qua mt dy cc php bin i. l cch n gin v hu ch nht m t mt h thng m khng cn mt s ch thch g thm. Bc th nht ca thit k hng chc nng l pht trin biu dng d liu h thng. Bu ny khng nht thit bao gm cc thng tin iu khin nhng ta ln lp t liu cho cc php bin i ny. Biu dng d liu l mt phn hp nht ca mt s cc phng php thit k v cc cng c CASE thng tr gip cho vic ti ra biu dng d liu. Thng thng, ta dng cc k php sau (xin a ra mt s b k php thc t hay c s dng): 1. Cc hnh ch nht gc trn: Biu din mt php bin i (chc nng) dng d liu vo thnh dng d liu ra, s bin i c ch ra bng chnh tn ca hnh .
u vo (input)
Php bin i
u ra (output)
Trang 51
2. Hnh ch nht: Biu din kho d liu, d liu c ni r qua tn (nhn - label) ca hnh .
3. Cc hnh trn hay hnh bu dc: Biu din tc nhn (giao tc) tc ng vi h Kho d liu Tn tc nhn V d: V d: Danh sch khch hng Khch hng
thng, cung cp thng tin vo hoc thu nhn thng tin ra. 4. Mi tn: Ch hng dng d liu. 5. Cc khuyn trn: Dng ni cc dng d liu. 6. Cc li ch thch nh km vi cc k php trn: Gii thch cho k php .
Mt s ti liu khc th li dng b k php sau: D1 Kho d liu S1 Chc nng M t chc nng Nhn (tn gi tt)
Tc nhn Lung d liu
V d sau y minh ho mt s lung d liu ca chc nng Bn hng trong h thng Kinh doanh bn hng. M t hot ng trong thc t ta thy: Khi mt khch hng bc vo ca hng, th h c th mun mua hng hoc ch xem hng ho (tuy nhin vic xem v la chn hng ho l tt yu phi c). Sau khi la chn xong hng, khch hng s tin hnh tho thun thanh ton vi nhn vin bn hng (tr tin sau, thanh ton trc tip bng tin mt, chuyn khon, ). Tip theo, nhn vin bn hng lp ho n v giao hng cho khch hng, cp nht thng tin v hng ho. Phn tch chi tit hn, ta thy rng: H thng m chng ta xy dng c th h tr c vic xem hng ho bng cch cung cp cc thng tin v hng ha nh: Tn hng ho, n gi bn, ni sn xut, iu ny c c bng cch lu thng tin v hng ho trong kho d liu Hng ho. Thng tin v cc mt hng c kit xut bng cch "c" (read) t kho d liu ra. Vi chc nng tho thun thanh ton th phn ln l do con ngi thc hin. H thng ch c th h tr mc sau: i vi khch hng quen, th thng tin v khch hng c lu trong kho d liu khch hng vi cc thng tin: h tn khch hng,
Trang 52
a ch, in thoi, s ti khon, v c th a ra li nhc nh v ngi khch ny: nu tr tin sau th ti khon m ngi khch ny c kh nng thanh ton khng. Cn vi khch hng mi th ch c th cp nht thng tin v khch hng vo trong kho d liu khch hng. Vi chc nng lp ho n th h thng hon ton c th h tr vic in ra mt ho n v cp nht thng tin v s lng hng ho trong kho do bn i mt lng hng ho theo s la chn ca khch hng. Vi chc nng Giao hng cho khch th hu nh h thng thng tin khng h tr g nhiu. Ch yu vn do con ngi thc hin. S lung d liu c th v theo dng sau:
S1 Xem v la chn hng ho S2 Tho thun thanh ton Nhn vin Khch hng
D1
Hng ho
S3 Lp ho n
D2 D3
Khch hng Ho n
S4 Giao hng cho khch
Ch thch v lung d liu: i t S1 n S2: Thng tin v hng ho: tn hng, s lng i t S2 n S3: Thng tin v khch hng v hng ho: tn khch hng, a ch, ti khon, tn hng, s lng, n gi bn i t S3 n S4: Thng tin v khch hng v hng ho: tn khch hng, a ch, ti khon, tn hng, s lng, n gi bn i t D1 n S1: Thng tin v hng ho: tn hng, s lng, n gi bn, ni sn xut i t D1 n D3: Thng tin v hng ho: tn hng, s lng bn, n gi bn i t D2 n S2: Thng tin v khch hng: tn khch hng, a ch, ti khon... i t D2 n S3: Thng tin v khch hng: tn khch hng, a ch, ti khon
Trang 53
i t S3 n D3: Thng tin v khch hng v hng ho: tn khch hng, a ch, ti khon, tn hng, s lng, n gi bn i t S3 n D1: Thng tin v hng ho: tn hng, s lng cn li Nhn xt: Vi s lung d liu, ta c th thy c cng vic tun t c thc hin; lung d liu lun chuyn gia cc chc nng v cc kho d liu; thng tin chi tit v cc trng d liu m ta cn lu tr; cc trng thi cp nht d liu: To mi (creat), c (read), cp nht (update), ... T m ta c th tin hnh cc bc tip theo l thit k d liu v thit k module chng trnh.
To ra M hnh lung d liu (Data Follow Diagram - DFD) Biu lung d liu lm cho ngi k s phn mm pht trin c cc m hnh v min thng tin v min chc nng cng lc. Khi DFD c lm mn thnh nhng mc chi tit ln hn, th ngi phn tch thc hin vic phn tch chc nng khng tng minh v h thng, do hon thnh nguyn tc phn tch vn hnh th t cho chc nng. ng thi, vic lm mn DFD cn gy ra vic lm mn tng ng cho d liu khi n chuyn qua cc tin trnh c th ho ng dng. Vi hng dn n gin c th gip c rt nhiu trong khi dn ra biu lung d liu: (1) biu lung d liu mc 0 nn m t cho phn mm/ h thng nh mt bong bng; (2) cc ci vo v ra ch yu nn c ghi chp cn thn; (3) vic lm mn nn bt u bng vic c lp cc tin trnh, cc s vt d liu v kho ng c vin c biu din mc tip; (4) tt c cc mi tn v bong bng nn c nh nhn bng cc tn c ngha; (5) tnh lin tc ca lung thng tin phi c duy tr t mc n sang mc kia, v (6) mt lc nn lm mn cho mt bong bng. C mt khuynh hng t nhin l ahy lm ri rm biu lung d liu. iu ny xut hin khi ngi phn tch c gng by t qu nhiu chi tit qu sm hay biu din cc kha cnh th tc ca phn mm thay v lung thng tin.
4.2.2.3. Lc cu trc.
Lc cu trc ch ra cu trc cc thnh phn theo th bc ca h thng. N ch ra rng cc phn t ca mt biu lung d liu c th c thc hin nh th no vi t cch l mt th bc ca cc thnh phn (n v) chng trnh. Lc cu trc c th dng m t chng trnh nhn thy c vi cc thng tin xc nh la chn cc vng lp. Lc ny cn dng trnh by mt t chc c tinh ch ca thit k. Mi thnh phn chc nng c biu din trn lc cu trc nh l mt hnh ch nht. Th bc c biu din bng cch ni cc hnh ch nht vi cc ng. Thng tin vo v thng tin ra cho mt thnh phn c ch ra bi vic dng mi tn c thng tin trn . Mi tn i vo mt hp biu th thng tin i vo, mi tn i ra t mt hp biu th thng tin ra. Cc kho d liu c biu din bng mt khi hnh tr ( trnh nhm ln vi cc k hiu dng trong s lung d liu) v hnh bnh hnh biu din thng tin vo. Nhn chung, lc cu trc cho ta thy c m hnh tng quan ca h thng. Lc ny nn a ra mc thit k tng qut. Sau ny, vi tng m hnh thc t, nu d hiu th ta khng cn thit phi a ra lc ny. Hnh v sau minh ho mt lc cu trc.
Trang 54
Qun l kinh doanh xut nhp khu Qun l nhp hng Qun l xut hng Thng k nhp, xut hng ho
Ho n nhp
Kho hng
Ho n xut
4.2.2.4. Cc t in d liu.
T in d liu va c ch cho vic bo tr h thng va c ch trong qu trnh thit k. Vi mt u vo c xc nh r rng trong biu phi c mt ng ni vo t in d liu cung cp thng tin v kiu, chc nng ca d liu v mt gii thch c bn cho vic d liu i vo. i khi ngi ta cn gi y l m t ngn ngn ca chc nng thnh phn. Li vo t in thnh phn phi l mt m t dng vn bn cho thnh phn v phi c m t tht chi tit. Cc t in d liu dng ni cc m t thit k kiu biu v cc m t thit k dng vn bn. Mt vi cng c CASE cung cp mt php ni t ng biu lung d liu v t in d liu.
M t thit k kiu biu T in d liu M t thit k kiu vn bn
Thit k c s d liu Thit k c s d liu c dng nh ngha v ri xc nh cu trc ca cc s vt nghip v c dng trong h thng khch/ngun phc v (client/ server). Vic phn tch i hi nh danh cc s vt nghip v c thc hin bng vic dng cc phng php k ngh tin trnh nghip v tho lun trc. K php m hnh ho phn tch qui c c th c dng nh ngha cc s vt nghip v, nhng mt kho c s d liu nn c thit lp thu tm thng tin ph vn khng th c lm t liu y bng vic dng k php ho nh ERD.
To ra biu thc th/quan h (Element Ralationship Diagram - ERD) Biu thc th/quan h cho php ngi k s phn mm c t hon ton cc s vt d liu l ci vo v ci ra ca h thng, cc thuc tnh xc nh nn cc tnh cht ca nhng s vt ny, v mi quan h ca chng. Ging nh hu ht cc phn t ca m hnh phn tch, ERD c xy dng theo cch lp. Cch tip cn sau y c chn: 1. Trong vic khu go yu cu, khch hng c yu cu lit k ra nhng "vt" m ng dng hay tin trnh nghip v cp ti. Nhng "vt" ny tin ho thnh danh sch cc s vt d liu vo v ra cng nh cc thc th ngoi to ra hay tiu th thng tin. Mi lc ly ra cc s vt, ngi phn tch v khch hng xc nh liu c tn ti ghp ni (cha c tn ti giai on ny) hay khng gia s vt d liu ny v s vt d liu khc.
2.

3. 4. 5.
Trang 55
Bt k khi no c ghp ni, th ngi phn tch v khch hng to ra mt hay nhiu cp s vt / quan h. Vi mi cp s vt / quan h, tm hiu v bn s v th thc. Cc bc t 2 ti 4 c lp li lin tc cho ti khi tt c cc s vt/quan h c xc nh. Thng th s pht hin ra nhng b st khi tin trnh ny tip din. Cc s vt v quan h mi lc no cng c th c b sung vo khi s ln lp tng ln. Cc thuc tnh ca tng thc th c xc nh. Biu thc th quan h c hnh thc ho v xt duyt Cc bc t 1 ti 7 c lp li cho ti khi vic m hnh ho d liu hon tt.
6. 7. 8.
Trong kho ny, mt s vt nghip v c nh ngha nh thng tin vn thy c cho ngi mua v ngi dng h thng, khng phi l ngi ci t ca chng. Thng tin ny, c ci t bng vic dng c s d liu quan h, c th c duy tr trong kho thit k. Thng tin thit k sau y c thu thp cho c s d liu client/ server: Cc thc th c nh danh bn trong ERD cho h thng mi. Cc tp ci t cho cc thc th c nh danh bn trong ERD. Mi quan h tp vi trng thit lp nn cch b tr cho cc tp bng vic nh danh trng no c a vo tp no. Cc trng xc nh ra cc trng trong thit k (t in d liu). Mi quan h tp vi tp nh danh cc tp c quan h vn c th c ni li to ra ci nhn hay cu hi logic. Lm hp l quan h nh danh kiu mi quan h tp vi tp hay trng vi trng c dng cho kim chng. Kiu trng c dng cho php k tha cc c trng trng t trng ca siu lp (nh ngy thng, vn bn, s, gi tr, gi c). Kiu d liu xc nh cc c trng ca d liu c cha trong mt trng. Kiu tp c dng nh danh v tr ca tp. Chc nng trng bao gm kho, kho ngoi, thuc tnh, trng o, trng suy dn, v nhng th ging th. Gi tr c php nh danh cc gi tr c php cho trng kiu trng thi. Qui tc nghip v l nhng qui tc cho vic son tho, tnh ton cc trng suy dn, ..v..v Khuynh hng nghing v vic qun tr d liu phn b tng tc khi kin trc client/ server tr nn ph cp. Trong cc h thng client/ server c ci t cch tip cn ny, cu phn qun tr d liu nm c pha client v server. Bn trong hon cnh
Trang 56
ca thit k c s d liu, vn mu cht l phn b d liu. Tc l, lm sao d liu c phn b gia client v server v c ri rc qua cc nt ca mng? H c s d liu quan h to kh nng d dng truy nhp vo d liu phn b qua vic dng ngn ng vn p c cu trc (SQL). u im ca SQL trong kin trc client/ server l ch n l "khng dn li". Trong mt h qun tr c s d liu quan h (RDBMS), kiu ca d liu c xc nh bng vic dng SQL, nhng khng cn ti thng tin dn li. Tt nhin hu qu ca iu ny l ch RDBMS phi phc tp duy tr v tr ca tt c cc d liu v c kh nng xc nh con ng tt nht cho n. Trong cc h thng c s d liu km phc tp hn, mt yu cu v d liu phi ch ra ci g c truy nhp v ni c n. Nu phn mm ng dng phi duy tr thng tin dn li th vic qun l d liu tr thnh phc tp hn nhiu i vi h thng client/ server. Cng cn ch rng cc k thut phn b v qun tr d liu khc cng c sn cho ngi thit k: Trch th cng: Ngi dng c php sao chp th cng d liu thch hp t ngun phc v v my khch. Cch tip cn ny l c ch khi d liu tnh c ngi dng yu cu v iu khin vic trch ny c th c li trong tay ngi dng. nh chp nhanh: K thut ny t ng vic trch th cng bng vic xc nh mt "nh chp nhanh" v d liu vn phi c truyn t server sang client trong nhng khong xc nh trc. Cch tip cn ny c ch cho vic phn b d liu tng i tnh hn l yu cu cp nht khng thng xuyn. Ti to: K thut ny c th c dng khi nhiu bn sao ca d liu phi c duy tr ti nhng v tr khc nhau (nh cc server hay client khc nhau). Ti y, mc phc tp leo thang bi v tnh nht qun d liu, vic cp nht, gi an ton, v x l tt c u phi c iu phi ti nhiu v tr. Phn mnh: Trong cch tip cn ny, c s d liu h thng c phn mnh qua nhiu my. Mc du hp dn v l thuyt, vic phn mnh l kh ci t mt cch ngoi l v thng khng hay gp. Thit k c s d liu v/ hoc c bit hn, thit k c s d liu cho h thng client/ server l ch bn ngoi phm vi ca mn hc.
4.3. Giao din ngi s dng.

Trong li ta cho cun sch v thit k giao din ngi dng, Ben Shneiderman c vit:
Chn nn v lo u l mt phn ca cuc sng thng ngy i vi nhng ngi dng cc h thng tin hc ho. H vt ln hc ngn ng ch lnh (syntax - c php cu lnh) hay cc h thng la chn cc mc (menu) vn c xy dng gip cho h lm vic. Mt s ngi gp phi cc tnh hung nghim trng nh chong my tnh, khip hi thit b cui (terminal) - v
Trang 57
d nh my in, my foto, my fax, - hay cu bn vi mng n mc h trnh l vic dng cc h thng tin hc ha.
Vn m Shneiderman ng ti l c tht. Tt c chng ta u gp cc giao din kh hc, kh dng, ln ln, khng khoan dung v trong nhiu trng hp, hon ton lm cho ngi dng chn nn. Qu vy, mt s ngi dnh thi gian v cng sc xy dng ra cc giao din ny v cc th ngi xy dng ra chng khng ch to ra cc vn nh vy. Trong phn ny ta s xem xt thit k giao din ngi dng - mt ch tr ln ngy cng quan trng khi vic dng my tnh cng pht trin. Chng ta gp cc giao din "thng minh" khi dng my photocopy, l vi sng, b x l vn bn, hay h thng thit k c my tnh tr gip (CASE). Theo quan im ngi dng, chnh giao din l cho phi cng bay c trn con tu hin i, bc s X-quang din gii c cc kt qu ca my qut CAT, ngn hn chuyn hng triu -la qua cc lc a Giao din theo nhiu cch l vic ng gi cho phn mm my tnh. Nu n d hc, s dng n gin, trc tip v dung th th ngi dng s thin hng dng hiu qu nhng ci g c bn trong. Nu n khng c cc c trng ny th vn s thng xuyn ny sinh. Trong cc phn trc, chng ta tho lun cc thit k c lin quan n nhng ci bn trong ca phn mm. Mc du c tm quan trng ch cht v cht lng phn mm ton b, "thit k" vn c coi nh l b che du vi ngi dng cui cng theo nhiu cch. Thit k giao din li khc. Nu n rt tt th ngi dng s ri vo nhp t nhin ca tng tc. Ngi y thm ch c th qun mt rng vic trao i c tin hnh vi my. Nhng nu ti th ngi s dng s lp tc bit n iu v s khng hi lng vi cch thc "khng thn thin" ca tng tc. Thit k giao din ngi dng phi x l nhiu nghin cu v con ngi cng nh lm vi cc vn n cng ngh. Ai l ngi dng? Ngi dng hc tng tc vi h thng da trn my tnh mi nh th no? Ngi dng din gii thng tin do h thng to ra nh th no? Ngi dng trong i g h thng? ch l mt s trong nhiu cu hi v phi tr li nh mt phn ca thit k giao din ngi dng.
4.3.1. Nhn t con ngi v tng tc ngi my. Khi chng ta xem xt h thng tng tc da trn phn mm th cm t nhn t con ngi mang mt s ngha khc nhau. Ti mc nn tng, ta nn hiu l cm nhn trc quan, tm l nhn thc ca vic c, tr nh ca con ngi, lp lun din dch v quy np. Ti mc khc, chng ta nn hiu ngi dng v hnh vi ca ngi . Cui cng chng ta cn phi tm hiu cc nhim v m h thng da trn phn mm thc hin cho ngi dng v nhng nhim v m ngi dng yu cu xem nh mt phn ca tng tc ngi - my.
Trang 58
Thit k h thng my tnh bao gm mt lot hot ng t thit k phn cng ti thit k giao din ngi dng. Cc k s in t lun chu trch nhim v thit k phn cng cn cc k s phn mm chu trch nhim v thit k giao din ngi s dng cng nh thit k h thng. Cc chuyn gia v nhn t con ngi thng ch l c vn cho k s phn mm ch khng trc tip thit k giao din. Giao din ngi s dng l c ch qua thit lp i thoi gia chng trnh v ngi dng. Nu nhn t ngi dng b b qua th h thng gn nh bao gi cng b coi nh khng thn thin. Giao din s dng ca mt h thng thng c chn lm tiu chun so snh nh gi h thng theo quan im ca ngi dng. Mt giao din kh s dng th s gy ra nhiu sai lm ca ngi dng. Trong trng hp xu nht, n c th lm cho h thng b hu hoi bt chp chc nng ca n. Cn bnh thng th c th lm cho ngi dng cm thy kh chu, nhm chn vi phn mm trong h thng. H thng nh vy l khng p ng c nhu cu ca ngi dng, h s nhanh chng lng qun v ri xa n. Mt giao din thit k km c th lm cho ngi s dng gy ra cc sai lm nghim trng. Nu cc thng tin c biu din mt cch ln ln v d hiu nhm th ngi dng c th hiu sai lch ngha ca cc khon mc thng tin v gy ra mt dy cc hnh vi nguy him. Trong gio trnh ny, ch nhn mnh v giao din ho.
4.3.1.1. Nn tng v cm nhn ca con ngi.
Con ngi cm nhn th gii qua cc h thng gic quan c hiu tng i r. Khi giao din ngi-my tnh (HCI) c xem xt, th cc gic quan nhn, s m v nghe ng vai tr hn c cc gic quan khc. Cc gic quan ny lm cho ngi dng h thng da trn my tnh cm nhn c thng tin, ghi nh n trong k c (con ngi) v x l n bng cch dng lp lun suy din v quy np. B mn vt l thn kinh v cm nhn gic quan nm ngoi phm vi ca quyn sch ny. Mt tho lun tuyt vi v cc ch c lin quan, c pht trin tham khao ring cho HCI, c Monk nu ra. cung cp mt hiu bit bc u c s v cc nhn t con ngi v mi quan h ca chng vi thit k giao din ngi dng, mc ny s trnh by mt cch tng quan ngn gn. Phn ln HCI u c thc hin thng qua trung gian trc quan (nh bo co in hay ho, mn hnh). Mt v c lm vic vi nhau nhn v din gii thng tin trc quan da trn kch c, hnh dng, mu sc, hng, chuyn ng v cc c trng khc. Trao i trc quan c tnh cht "song song". Nhiu khon mc thng tin c th c trnh by c th con ngi hp thu. c t ng n v trao i trc quan l phn t mu cht ca giao din"thn thin ngi dng ".
Trang 59
Mc du c mt khuynh hng xc nh hng ti trao i hnh nh ( ho) trong thit k HCI, nhiu thng tin trc quan vn cn c trnh by di dng vn bn. c - tin trnh trch thng tin t vn bn - l hot ng ch cht trong phn ln cc giao din. Con ngi phi gii m mu hnh trc quan v tm kim ngha ca cc t hay cm t. Tc ca tin trnh ny c kim sot bi mu hnh chuyn ng trong mt qut qua vn bn thng qua vic mt di ng dt qua, tc cao, c gi l o mt. Kch c vn bn, kiu phng ch, chiu di dng, vit hoa, v tr, v mu sc tt c u nh hng ti s thoi mi t xut hin vic trch lc thng tin. Khi thng tin c trch ra t giao din, n phi c ghi nh li sau ly ra dng. Bn cnh ngi dng c th phi nh ti cc ch lnh, cc dy thao tc cc phng n, tnh hung sai li v nhng d liu b mt khc. Tt c nhng thng tin ny u c ghi nh trong k c con ngi - mt h thng cc k phc tp m hin nay ngi ta coi n bao gm b nh ngn hn (short term memory - STM) v b nh di hn (long term memory - LTM). Ci vo cm gic (nhn, nghe, s) c t vo trong "b m" ri c ghi nh vo trong STM ni n c th c dng li ngay. Kch c b m v chiu di thi gian m vic dng li xut hin l c gii hn. Tri thc c duy tr trong LTM v to nn c s cho p ng c hc hi ca chng ta khi dng HCI. C thng tin c php v ng ngha (tri thc) u c ghi nh trong LTM. Nu k s h thng xc nh mt giao din ngi-my m giao din ny li to ra nhng i hi v l v STM hay/ v LTM th hiu nng ca phn t con ngi ca h thng s b suy gim. Phn ln mi ngi u khng p dng cch lp lun din dch hay quy np khi phi ng u vi mt vn . Thay v th, chng ta p dng mt cch trc cm (theo hng dn, quy tc v chin lc) da trn cch hiu ca chng ta v vn tng t. Tc l mt vn ging th, c gp phi trong mt ng cnh hon ton khc nhau, c th c p dng bng cch trc cm khc nhau. Mt HCI nn c xc nh theo cch thc l cho con ngi pht trin c trc cm cho tng tc. Ni chung, nhng trc cm ny nn gi nht qun qua nhng ln giao din khc nhau.
4.3.1.2. Mc k nng con ngi v hnh vi.
Bn cnh nhng yu t c bn ca cm nhn con ngi, iu quan trng cn ch ti l s khc bit v mc k nng c nhn, s bin thin nhn cch v ci khc bit trong nhng ngi dng h thng da trn my tnh. Mt giao din hon ton chp nhn c vi k s c bng cp c th hon ton khng thch hp i vi cng nhn khng chuyn mn. Mt giao din c hai ngi dng cng mc gio dc v nn tng, nhng vi c tnh khc nhau th dng nh n "thn thin" vi ngi ngy m "khng thn thin" vi ngi kia. Do vy, giao din ngi s dng phi tnh n nhu cu, c tnh, kinh nghim v kh nng ca ngi s dng. Mc mc k nng ca ngi dng cui cng (end-user) s c mt tc ng ng k nn kh nng trch lc thng tin c ngha t HCI, p ng mt cch hiu qu
Trang 60
vi cc nhim v tng tc c yu cu v ng dung mt cch hiu qu cc trc cm s to ra nhp iu tng tc. Trong nhiu trng hp, k nng ca con ngi cn hn c hiu bit mang tnh sch v hay tr thng minh (tc ng Vit Nam c cu: "trm hay khng bng tay quen"). Chng hn, mt th c kh dng h thng chn on -t da trn my tnh s hiu bit v lnh vc vn v c th tng tc mt cch c hiu qu thng qua mt giao din c thit k chuyn dng thch hp cho ngi dng c nn tng c kh. Cng giao din ny c th lm cho mt bc s b l ln - cho d v bc s ny c gio dc ng k v trong thc t cn thnh tho v my tnh hn anh th c kh k trn. Mi ngi s dng my tnh u c mt tnh cch duy nht. Trong phn ln cc trng hp, mt nhn cch c nhn s nh hng cht ch n phong cch nhn bit ca mnh. Do , HCI l tng s c thit k thch hp cho nhng khc bit trong tng nhn cch, hay mt cch khc, s c thit k thch hp vi nhn cch "in hnh" trong mt lp ngi dng cui cng. Shneiderman phc ho cc lp tm l sau y: dm nhn mo him/ trnh mo him; hng ni/ hng ngoi; suy t/ hp tp; hi t/ phn tn; lo u nhiu/ t; chp nhn cng thng nhiu/ t; chp nhn m h nhiu/ t; ph thuc/ c lp lnh vc; qu quyt/ th ng; ng c cao/ thp; p buc cao/ thp; hng tr tu tri/ phi. Vn cn tng i t cc kinh nghim thc t gip cho ngi thit k HCI to ra mt giao din thch hp cho nhiu ngi dng c c tnh ring. Tuy nhin, gn nh khng c vn l cc giao din no s d dng c c ngi dng vi kiu tnh cch c nhn ny chp nhn hn l vi kiu ngi dng c tnh cch c nhn khc. S pht trin nhanh chng ca cc h thng da trn my tnh lm ny n mt hin tng c gi l "s k thut" - mt ni s v l v cc sn phm v h thng cng ngh cao. Khi chng ta m rng hiu bit ca mnh v nhn t con ngi trong cc h thng ny v xc nh HCI theo cch thch hp cho nhu cu con ngi th rt c th l mc s k thut s dn gim i.
4.3.1.3. Nhim v v nhn t con ngi.
Mt h thng da trn my tnh tng tc him khi c th ngi dng lm c mt ci g hon ton mi. Trong phn ln cc h thng s c xy dng t ng ho (v do nng cao) mt s nhim v no m trc y vn lm th cng hay mt cch tip cn khc. Mt cch l tng, cng ngh mi lm cho ngi dng thc hin nhim v mt tt hn, nhanh hn, hiu qu hn, chnh xc hn hay t tn lm hn. Nhng nhng nhim v nn tng vn th, v mt HCI phi cung cp cho ngi dng cui cng mt mi trng t nhin, d dng tin hnh nhin v . Mc du cc nhim v cho tng ng dng l khc nhau, vn c th c mt phn loi tng th. D ta c xem xt cch lm vic "c" hay cch tip cn "mi" dng h thng da trn my tnh tng tc th cc nhim v chung sau y bao gi cng phi c thc hin:
Trang 61
Nhim v trao i: Cc hot ng lm cho thng tin c chuyn t ni sn xut n ni tiu th. Nhim v i thoi: Cc hot ng l cho ngi dng nh hng v iu khin tng tc vi h thng da trn my tnh. Nhim v nhn bit: Cc hot ng thc hin mt khi thu c thng tin; cc hot ng lin kt vi h thng. Nhim v iu khin: Cc hot ng cho php ngi dng kim sot thng tin v nhn bit v ra lnh cho tin trnh, thng qu cc nhin v tng qut khc xut hin. pht trin cc th nghim c bit ca nhng nhim v tng qut ny, ta s dng mt k thut thit k giao din ngi dng, gi l phn tch v m hnh ho nhim v. Ta s tho lun mc ny trong phn sau. 4.3.2. Phong cch tng tc ngi-my. Phong cch tng tc ngi-my bao qut c lot cc tu chn c quan h cht ch vi tin ho lch s ca my tnh (v cc thit b tng tc c lin qua khc) v ti khuynh hng HCI. Khi phn cng tr nn phc tp hn th cc tu chn cho phong cch tng tc cng pht trin. Trong nhiu th nghim, cc h thng da trn my tnh hin i vn dng mt phong cch tng tc c thit k nguyn thu cho mi trng phn cng hon ton lc hu t 25 nm nay. Trong nhng ngy u ca tin hc (trc khi c nhng thit b hin th ho, chut, trm lm vic tc cao hay cc thit b tng t) th ch c mt ch tng tc ngi my duy nht l giao din ch th lnh v cc cu hi (th h I). Trao i thun tu vn bn thng qua cc ch th lnh v cc p ng cu hi do h thng sinh ra. Ngi dng c th trao i vi h thng bng cch xc nh mt ch lnh nh: >run progr1.exe/debug=on/out=p1/in=t1alloc=1000K * RUN ALLOCATION TO BE QUEUED?>>yes * AUTOMATIC CHECKPOINTING INTERVAL?>>5 Mc d ch lnh v cu hi b mt nh trn rt chnh xc, chng vn c kh nng sinh li, khng cho ngi ta c kh nng khi phc li (nu c phm li), v hn th na l rt kh hc. Ni chung vi phng cch giao tip nh vy vi ngi dng l khng th chp nhn c v khng hiu qu. Mt ci tin thm v giao din ch lnh l a ra cc mc ta la chn, v d:
Hy ty chn chng trnh mong mun: 1 = Nhp d liu t bn phm. 2 = Vo d liu t tp tin c.
Bi ging mn hc Cng ngh phm mm 3 = Thc hin phn tch n gin. 4 = Thc hin phn tch chi tit. 5 = To u ra di dng bng biu. 6 = To u ra dng ho 7 = Cc tu chn khc Bn chn: -
Trang 62
Menu n gin cung cp cho ngi dng mt ng cnh tng th v t sinh li hn trong ch th dng lnh, nhng cng mt khi dng. Chng hn, tu chn 7 trong th d trn ko theo rng c th cn n cc tu chn ph (n). Ngi dng khng th i trc tip ti tu chn khc m phi lm vic theo tng mc menu cho ti khi t ti tu chn mong mun. iu ny rt chn v s khng hiu qu. Khi phn cng tr nn tinh vi hn v k s phn mm hc c nhiu hn v nhn t con ngi v tc ng ca chng ti thit k giao din th giao din tr v nht (drop and drag), hng ca s bt u tin ho. Khi nim v mn hnh nn (desktop) xut hin (c minh ho trong hnh sau). Giao din "th h 3" ny cung cp cho ngi dng mt s ch li quan trng.
Software engineering
Giao din "th h 3" ny cung cp cho ngi dng mt s ch li quan trng.
1. C th hin th nhiu kiu thng tin khc nhau, cho php ngi dng chuyn hon cnh (nh cho php vit m lnh ca s ny; xem kt qu ca s khc; vit cp nht vi li thut x l ca s th ba) m khng mt mt mi ni trc quan vi cng vic khc. Ca s cho php ngi dng thc hin nhiu nhim v trao i v nhn bit m khng nhm chn. 2. Nhiu nhim v tng tc khc nhau c sn s n ko xung, do vy n cho php ngi dng thc hin cc nhim v kim sot v i thoi mt cch d dng. 3. Vic dng nhiu biu tng ho, mc la chn (menu) ko xung, nt n v l thut cun mn hnh lm gim khi lng g. iu ny c th tng tnh hiu
Trang 63
qu i vi nhng ngi khng phi l chuyn vin g my tnh v c th lm cho my tnh tr ln d tip cn i vi nhng ngi s bn phm. Th h HCI hin ti ni tt c cc thuc tnh ca giao din th h 3 vi siu vn bn v a nhim - kh nng thc hin mt s nhim v khc nhau ng thi (tt nhin l theo quan im ca ngi dng). Do , mt tc gi dng h thng xut bn trn mn hnh nn (desktop) c th gi chng trnh kim tra chnh t cho mt chng di, trong khi vn thc hin vic tm kim d liu tham kho v mt ch mi v vn c th tip tc g vn bn cho chng mi. Trong khi my tnh (workstation) ca tc gi ny vn l mt nhim v c tnh "hu trng" nh theo di th in t v/ hoc duy tr lch hn gp hng ngy vi bo thc ch ra mt cuc hp sp ti. Cc giao din th h 4 ny hin c trn nhiu trm lm vic v c PC. Hin nay, ngi ta ang nghin cu v pht trin giao din theo m thanh, v d nh: thc hin c vic ra mt s lnh n gin cho my tnh thc hin bng ging ni (c th thc hin vic ghi m trc v lu vo trong c s d liu, sau thc hin php so snh vi m thanh va thu nhn c) hoc kt hp iu khin t xa Mi mt trong nhng giao din va oc m t trn, chng ta u vn gp trong mi lnh vc ng dng. Khng hoi nghi g rng khuynh hng ang i v cc giao din nh nht, hng ca s, a nhim. Nhng li ch thch th vn cn. Cc giao din th h th 3 v th 4 tht s lm cho HCI d dng hn v thn thin hn, nhng ch khi ta tin hnh thit k cn thn cho giao din. 4.3.3. M hnh thit k giao din ngi-my. Thit k giao din ngi-my lm mt phn ca mt ch ln hn m chng ta ang ni n l thit k phn mm. Cc phng php thit k phn mm m chng ta cp trong phn trc x dng lung d liu, cc s vt th gii thc hay cc cu trc d liu v a vo k php m hnh ho biu din thit k. Cc phng php thit k cho HCI cn cha c dng rng ri, mc d cc c t ho v da trn ngn ng cho giao din ngi dng qu c tn ti. Ton b tin trnh thit k giao din ngi dng bt u vi vic to ra cc m hnh khc nhau v chc nng ca h thng (nh c cm nhn t bn ngoi). Ta phi phc ho nhim v hng con ngi v my tnh cn t ti chc nng h thng, xem xt cc vn thit k p dng cho moi thit k giao din, ri s dng cc cng c lm bn mu v cui cng l ci t cho m hnh thit k v nh gi kt qu vd cht lng. C bn m hnh khc nhau khi thit k HCI. Ngi k s phn mm to ra m hnh thit k; ngi k s con ngi (hay l k s phn mm) lp ra m hnh ngi dng, ngi dng cui cng xy dng mt hnh nh tinh thn, thng c gi l m hnh ngi dng hay cm nhn h thng, v ngi ci t h thng to ra hnh nh ca h thng. iu khng may l cc m hnh ny c th khc nhau ng k. Vai tr ca
Trang 64
thit k giao din l iu ho nhng s khc bit ny v a ra mt cch biu din nht qun cho giao din. M hnh thit k ton b h thng t hp c biu din d liu, kin trc v th tc phn mm. c t cc yu cu c th thit lp nn mt s rng buc gip cho vic nh nghi cc hot ng ca ngi dng trong h thng, nhng thit k giao din ch ngu nhin l m hnh thit k. M hnh ngi dng m t s lc cho ngi dng cui cng ca h thng. xy dng mt giao din ngi dng c hiu qu, "mi thit k nn bt u vi mt s hiu bit v ngi dng c d nh, k c cc thng tin v tui tc, gii tnh, kh nng th cht, nn tng gio dc, vn ho hay tn gio, ng c, mc ch v c nhn cch". Bn cnh , ngi dng c th c phn loi thnh: Ngi mi hc - ni chung khng hiu bit v c php ca h thng v gn nh khng bit v ng nghi ca ng dng hay vic dng my tnh. Ngi i khi dng, c hiu bit - bit ng nghi ca ng dng nhng t nh c thng tin c php cn thit dng giao din. Ngi dng thng xuyn, c hiu bit - bit r v c php v ng ngha, thng i ti "triu chng ngi dng siu", tc l ngi dng tm nhng ng tt v thch hp vi cch thc vn tt ca giao din. Cm nhn h thng (m hnh ca ngi dng) l hnh nh ca h thng m ngi dng mang trong u. Chng hn, nu ngi dng s dng mt chng trnh x l vn bn c bit c yu cu m t li vn hnh ca chng trnh th cm nhn v h thng s gip cho h vic tr li. chnh xc v m t s tu thuc vo lc s ca ngi dng (ngi mi hc c p ng ngn ngi) v s quen thuc ni chung vi cc phn mm trong lnh vc ng dng. Mt ngi dng hiu y v b x l vn bn, nhng ch lm vic mt ln vi b x l th thc t c th a ra mt m t y v chc nng ca n hn l ngi dng mi hc dnh c tun hc h thng . Hnh nh h thng t hp cch biu l bn ngoi ca h thng da trn my tnh (nhn v cm thy giao din) vi mi thng tin h tr (sch, ti liu s dng, bng video) m t cho c php v ng ngha h thng. Khi hnh nh h thng trng vi cm nhn h thng th nhn chung ngi dng camt thy thoi mi vi phn mm v s dng n mt cch hiu qu. thc hin c tnh s tan chy ny ca cc m hnh th m hnh thit k phi c xy dng ph hp vi thng tin c cha trong m hnh ngi dng va hnh nh h thng phi phn nh c chnh xc cc thng tin c php v ng ngha ca giao din. 4.3.4. Hng dn thit k giao din ngi-my. Thit k giao din ngi - my i hi nhiu kinh nghim ca ngi thit k v kinh nghim giai thoi c trnh by trong nhiu bi bo k thut v rt nhiu cun
Trang 65
sch khc. nhiu ngun ti liu trnh by mt tp cc hng dn thit k HCI to ra giao din thn thin v hiu qu. Trong mc ny s trnh by mt s hng dn thit k HCI quan trng nht. Chng ta gi ba phm tr ca hng dn HCI: tng tc chung, hin th d liu v vo d liu.
4.3.4.1. Tng tc chung.
Hng dn v tng tc chung thng xuyn qua bin gii ca hin th thng tin, vo d liu v iu khin ton b h thng. Do chng l bao qut v rt hay b b qua. Nhng hng dn sau y tp trung vo tng tc chung: Nht qun: Phi dng nh dng nht qun cho vic chn n, vo ch lnh, hin th d liu v v s cc chc nng khc xut hin trong HCI. Cho thng tin phn hi c ngha: Cung cp cho ngi s dng nhng thng tin phn hi bng hnh nh v m thanh nhm thit lp vic trao i thng tin hai chiu ( gia ngi s dng v giao din ). Yu cu kim trng mi hnh ng ph hu khng tm thng: Nu ngi dng yu cu xo mt tp tin, ghi ln thng tin bn cht hay yu cu kt thc chng trnh th mt thng bo Bn c chc? nn xut hin ra. Cho php d dng ln ngc nhiu hnh ng: Cc chc nng UNDO (hon tc) hay REVERSE (o ngc) gip cho hng nghn ngi dng khi mt i hng nghn gi lm vic. Kh nng ln ngc nn c trong mi ng dng tng tc. Gim thiu khi lng thng tin phi ghi nh gia cc hnh ng: Khng nn trng i ngi dng cui cng nh c mt danh sch cc s hiu hay tn gi cho ngi y c th dng li chng trong chc nng thit k sau. Cn phi ti thiu ti trng ghi nh. Tm kim tnh hiu qu trong i thoi, vn ng v ngh: Nn ti thiu dng cc phm, cn xem xt chut phi i qua gia cc im thit k b tr mn hnh, ng u ngi dng vo tnh hung phi t hi, Ci ny l g nh?. Dung th cho sai lm: H thng nn t bo v khi li ca ngi dng khi b cht, hng. Phn loi cc loi hot ng theo chc nng v t chc mn hnh hi ho theo vng: Mt trong nhng ci li chnh ca lnh n ko xung l kh nng t chc theo kiu. V bn cht, ngi thit k nn c gng t cc ch lnh v hnh ng nht qun. Cng cp tin nghi cung tr gip cm ng cnh: Tr gip mang tnh trc tip, tc thi. V d khi ngi dng di con tr chut n ni c biu tng (icon) c dng X
Trang 66
th ngay lp tc, bn di xut hin dng ch thch xo (delete) hoc ng (close) (trong mt s ngn ng lp trnh hin nay th l tooltip). Dng cc ng t n gin hay cm ng t ngn t tn ch lnh: Tn ch lnh di dng th kh nhn dng v nh. N cng c th chim khng ng th kh nhn dng v nh. N cng c th chim khng gian khng cn thit trong danh sch n. Dng cc ng t n gin hay cm t ngn t tn cho ch lnh (command). Tn ca ch lnh di dng th kh nhn dng v ghi nh. N cng c th chim nhiu khng gian trong danh sch n.
4.3.4.2. Hin th thng tin.
Nu thng tin c HCI trnh by khng y , m h hay khng d hiu th ng dng s khng tho mn nhu cu ngi dng. Thng tin c hin th theo nhiu cch khc nhau: vi vn bn, hnh nh v m thanh; bng cch sp t, di chuyn v kch c, dng mu sc, phn gii; v thm ch c vic b lng. Cc hng dn sau y ch tp trung vo hin th thng tin: Ch hin th thng tin c lin n ng cnh hin ti. Ngi dng khng cn kh nhc ln qua d liu, n gin v s dng ho ph thu c chc nng h thng ring. ng chn vi ngi dng di d liu, hy dng nh dng trnh by cho php hp th thng tin nhanh chng. ho hay s c th thay th cho cc bng ln. Dng nhn nht qun, cch vit tt chun v mu sc c th d on trc c thng tin trnh by. ngha ca thng tin khng cn phi tham kho ti thng tin bn ngoi. Cho php ngi dng duy tr ng cnh trc quan. Nu vic hin th ho my tnh c thay i th t l hnh nh gc nn c thng xuyn (giao din chnh main menu- c rt gn gc mn hnh) cho ngi dng hiu c v tr tng i ca phn hnh nh hin ang c xt. a ra cc thng bo li c ngha. Thng tin a ra ngn gn nhng cng cn phi ch n ng ngha trn vn ca n. V d, mt thng bo sau l v ngha C li. Vn ca ta cn bit l li g, sa n nh th no. Dng ch hoa, ch thng, tht l v gp nhm vn bn tr gip cho vic hiu. Nhiu thng tin c HCI truyn t l vn bn, ngay c cch b tr hnh dng vn bn cng c tc ng ng k n s thoi mi ngi dng hp thu thng tin. S dng ca s (nu sn c) ng khung cc kiu thng tin khc nhau. Ca s cho php ngi dng gi nhiu kiu thng tin trong phm vi t ti d dng.
Trang 67
Dng cch hin th tng t biu din cc thng tin d c hp thu hn vi cc dng biu din ny. Chng hn, hin th p sut ca b cha trong xng lc du s t hiu qu hn khi hin th dng s. Tuy nhin, nu hin th dng nhit k hay c dng chuyn ng theo chiu ng v s thay i mu sc c th c dng ch ra nhng iu kin p sut thay i. iu ny s cung cp cho ngi dng c thng tin tuyt i v tng i. Xem xt hin th thng tin trn mn hnh v dng n mt cch hiu qu. Khi dng nhiu ca s, t nht ln c nhng khng gian ch ra mt phn ca ca s ny. Bn cnh , kch c mn hnh (vn cng ngh h thng) nn c la chn ho hp vi kiu ng dng c ci t. Mt k nng m chng ta hay dng, l ca s xp chng nhiu, gi s c 5 ca s, nu xc sut t ca s th 5 v ca s th 1 nhiu hn th nn b tr chng cnh nhau t c hiu qu trong thao tc.
4.3.4.3. Vo d liu.
Phn ln thi gian ca ngi dng c dnh cho vic chn la cc ch lnh, nhp vo d liu v cung cp ci vo cho h thng. Trong nhiu ng dng hin nay, bn phm vn cn l phng tin nhp d liu c chnh, nhng chut, b s ho v thm ch c h thng nhn dng ting ni ang nhanh chng tr thnh cc phng tin c hiu qu. Nhng hng dn sau y tp trung vo vic a vo d liu: Ti thiu ho hnh ng cn a vo m ngi dng cn thc hin. Thng thng, khng nn qu 15 thao tc trn mt giao din. V l ngng thao tc chnh xc ca con ngi. Vic rt gn khi lng g vo l yu cu trc ht. iu ny c th c thc hin bng cch dng chut chn t mt tp ci vo c xc nh (c th l hp la chn - selection box - v d: Chn tn quc gia); dng thanh trt xc nh ci vo trong mt min gi tr; dng macro lm cho ch mt phm cng chuyn thnh mt tp d liu v phc tp hn (v d: chc nng t ng hon thin - Autocorrect - trong Microsoft Words). Duy tr s nht qun gia hin th thng tin v ci vo d liu. Cc k t hin th trc quan (nh kch c vn bn, mu sc, cch b tr) nn c thc hin i vi min ci vo. Cho php ngi dng lm ph hp ci vo. Ngi dng chuyn gia c th quyt nh to ra cc ch lnh sa i ph hp mnh hay b qua mt s kiu cnh bo v kim chng hnh ng. HCI nn cho php iu ny. Tng tc nn mm do, nhng cng nn ho hp vi mt a vo ang c a thch. M hnh theo quan im xut pht t yu cu ca ngi dng s tr gip cho vic xc nh mt a vo no l a thch. Mt th k c l rt thch hp vi cch a vo t bn phm, trong khi ngi qun l li thoi mi khi dng cc thit b tr v nhy nh chut.
Trang 68
Kh kch hot cc ch lnh khng thch hp vi hon cnh hin ti. iu ny bo v cho ngi dng khi phi dng thm mt hnh ng no m n c th pht sinh li. cho ngi dng kim sot lung tng tc. Ngi dng nn c kh nng nhy qua cc hnh ng khng cn thit, thay i trt t ca hnh ng yu cu (khi c th c trong hon cnh ng dng), v khi phc c t cc iu kin li m khng cn phi ra khi chng trnh. Cung cp tr gip cho mi hnh ng a vo. Thc t cho thy, chi ph xy dng cho phn tr gip (help) ca h thng thng chim ti 1/3 trn tng chi ph. Nhng a s ngi dng hin nay t dng n. Khng phi ngi dng khng bit l c tr gip, nhng v bn tnh ngi kh, v cng cha bit cch tra cu. Tr gip trc tip (tooltip) c v nh thun li hn c. Tuy nhin cng cn phi cung cp cho ngi dng mt chc nng bt/ tt tooltip, v i vi ngi dng thnh tho th tooltip i khi gy phin toi v mt thi gian.
Tuy nhin, hin nay thit k giao din ngi - my vn cha c mt tiu chun no, m ch yu theo kh nng v cn mang tnh ngh thut. Bi giao din ca chng trnh c cm nhn qua chnh ngi dng, y l a s v ph thuc nhiu vo tm l, s thch, trnh ca ngi dng. iu ny i hi cc nh xy dng phi tm hiu nhu cu ca ngi dng mt cch c th, y . T c th a ra c mt giao din ph hp vi a s ngi dng.
Trang 69
Chng 5 Thu thp d liu v qun l d n

5.1. Thu thp d liu
5.1.1. Thu thp d liu t ngi dng Mi giai on pht trin h thng i hi s trao i gia nh pht trin v ngi dng nhn c thng tin c ch. Mi giai on cn tm kim mt di rng cc cu hi v ng dng. V d: Khi phn tch tnh kh thi, cc cu hi tng i rng v tng qut: u l phm vi ca vn ? Cch tt nht t ng ho l g? Cng ty c c gng pht trin ng dng ny hay khng? Cng ty c th h tr vic pht trin ng dng khng? Khi phn tch yu cu chng ta tm hiu cc thng tin c lin quan n ng dng l g. V d: Cc d liu cn thit l g? Cc x l no c tin hnh v cc thng tin chi tit lin quan? Khi thit k chng ta pht trin thm: Lm th no thng tin c lin quan ti ng dng: Lm th no chuyn ng dng vo mi trng chn? Lm th no thit k d liu logic c chuyn vo thit k d liu vt l? Cc module chng trnh c phi hp vi nhau nh th no? Cc thng tin khng xut pht t u khc ngoi chnh t yu cu ca ngi dng. Nhim v ca nh pht trin l phi nm bt c cc thng tin trn. C nhiu cch thu thp d liu: Phng vn - hp nhm - quan st - gii thiu trc chng trnh sau xin kin - n nh cng vic tm thi - lm vic chung - xem xt ti liu ni b, ti liu ngoi Mi phng php c u, nhc im ring (chng ta s tho lun sau). Nh pht trin phn mm phi bit vn dng linh hot cc phng php trn thu c thng tin mt cch hiu qu nht. 5.1.2. Cc tnh cht ca d liu. Cc d liu c phn bit theo mt vi kha cnh:
Trang 70
nh hng thi gian. Cu trc. Nhp nhng. Ng ngha. ln. Mi yu t trn u quan trng trong vic xc nh cc c t ca ng dng bi v chng hng dn cho cng ngh phn mm bit s lng v kiu thng tin nn c chn. Cng vy, cc kiu d liu khc nhau c lin quan ti cc loi ng dng khc nhau v i hi cc k thut khai thc thng tin khc nhau. Khng ch ti cc c tnh ca d liu s dn ti li phn tch thit k. Bn cnh vic thu thp thng tin, chng ta cng cn s dng cc k thut nh lng thng tin v bin dch v ng dng ra.
Tnh cht 1: Hng thi gian.
Tnh hng thi gian ca d liu cp ti qu kh, hin ti hoc cc i hi tng lai ca ng dng ra. Cc d liu qu kh, v d, c th m t cng vic c bin it th no qua thi gian, cc quy nh nh hng th no ti nhim v, v tr ca n trong t chc v nhim v. Cc thng tin qu kh l chnh xc, y v xc ng. Cc thng tin hin ti l cc thng tin v ci g ang xy ra. V d thng tin ng dng hin ti lin quan ti qu trnh hot ng ca cng ty, s lng cc lnh c thc hin trong ngy hoc s lng cc hang ho c sn xut, cc chnh sch, sn phm, i hi nghip v, yu cu php quy hin ti hoc cc rang buc khc cng rt cn thit cho vic pht trin ng dng. Cc thng tin hin ti nn c chuyn thnh cc t liu cho ph hp vi i ng pht trin tng s hiu bit ca h v ng dng v phm vi ca bi ton Cc i hi trong tng lai lin quan n cc s thay i s din ra, chng khng chnh xc v rt kh kim tra. Cc d on kinh t, khuynh hng tip th, kinh doanh l cc v d.
Tnh cht 2: Tnh c cu trc.
Thng tin chng ta thu thp c l nhng thng tin c t chc theo mt cu trc (khun mu) nht nh; c nh vy mi th hin mt ngha phn nh mt i tng no , iu ny l hin nhin. Tuy nhin, trong qu trnh thu thp d liu, chng ta c khi khng hiu c cu trc ca thng tin phn nh, m rt c th hiu
Trang 71
theo hng khc (iu ny c cp phn cc li c th mc phi trong qu trnh pht trin h thng - Chng 2). Cu trc ca thng tin nh hng v phn m rng theo thng tin c th c phn loi theo mt cch no . Cu trc c th tham chiu ti cc hm, mi trng hoc dng d liu hy hnh thc x l. Cc thng tin thay i t phi cu trc cho ti cu trc m phn cu trc c xc nh bi cng ngh phn mm (SE). Mt v d thc t khi phn tch chc nng ca nghip v. Cc chc nng ca nghip v nu theo ngi qun l h thng th khng th k ra ht v l cc cng vic ca tng b phn, ca tng nhn vin. Do vy ta ch nm c nhng ci tng quan (c tnh tru tng cao - khng r rng, c th). Cn cc chc nng nghip v ca tng b phn, tng nhn vin th rt nh l. V ng gia mt danh sch cc chc nng nh vy th kh c th thy c tnh cu trc ca n. Cc nh phn tch li phi "ngi li" vi nhau v t chc li cc chc nng nghip v . C nh vy th khi xy dng chng trnh, ta trnh phi lm i lm li cc chc nng ging nhau gia cc b phn trong thc t. M ta ch cn nu ra mt lin kt (link) t b phn (module) ny n b phn khc. Tnh "khng chun" ca d liu th hin r nht thng tin trong mt t "ho n". Ho n thanh ton th hin rt nhiu thng tin, nh: S HD, Tn H, Tn khch hng, a ch khch hng, v sau l mt bng lit k chi tit tn cc mt hng, n gi, s lng, thnh tin ... nhng trong thc t, khng mt bng d liu c khun dng ging nh mt ho n no c mt trong kho d liu ca h thng. iu ny l do lin kt d liu t cc bng khc m thnh, trnh lu tr trng lp qu nhiu thng tin. Do vy, cc nh thit k d liu t chc li cu trc ca d liu cn lu tr.
Tnh cht 3: y .
Hn lc no ht, khi tm hiu v mt i tng hay lnh vc no , ta lun cn thng tin phn nh v n mt cch y v chnh xc nht c th c. V mt l thuyt th khng bao gi ta c c ton b thng tin v i tng hay lnh vc m ta x l. Trong thc t cng nh vy, thng tin m ta c ch l tm ta c th x l m thi. Cc thng tin c th xp theo cp tnh y m cao nht l mi thng tin cn thit s c biu din. Mi kiu ng dng i hi mt mc y khc nhau. Cc h thng x l giao dch lun tip cn cc thng tin y v chnh xc (v d h thng bn v my bay). Tuy nhin cc h thng xy dng theo kin trc h chuyn gia hay tr tu nhn to (AI) l minh ho tt nht vic x l thng tin khng y .
Tnh cht 4: Nhp nhng.
Tnh nhp nhng l mt thuc tnh ca d liu khng trong sng v ngha hoc c nhiu ngha mt cch hu (c ch nh). Tnh cht ny lin quan n mc ng
Trang 72
ngha. V d, nhn thy mt ca hiu c th bin Git l hp, th mt cu b c th hi b mt cu hi nh sau: Ti sao git li l hp?, vo hon cnh ny, ng b s phi mt rt nhiu cng sc gii thch cho con hiu. Nh vy c hin tng ng ni g, b ho cuc. gii quyt vn ny cn cn c vo ng cnh.
Tnh cht 5: Ng ngha.
Mi ngi trong mt t chc u c mt tp hp cc nh ngha c chia s cho bit cc thut ng, chnh sch hoc cc hnh ng c biu hin nh th no. Ng ngha rt quan trng vi vic pht trin ng dng v vi chnh bn thn ng dng . Nu mi ngi dng chung mt thut ng m c cch hiu khc nhau th s dn n khng th trao i thng tin c. i vi ng dng th d liu s khng bao gi x l c cho n khi ngi s dng hiu c ng ngha ca d liu ny. Cc ng dng s c ngha xc nh vi mc d liu c nh tnh thng qua vic o to v s dng lu di. Khi cc cn b ch cht chuyn cng tc, th kh nng chuyn ho ng ngha d mt. Vic nh mt ng ngha ca mt cng ty c th gy tn tht rt ln cho cng ty .
Tnh cht 6: ln (volume).
Volume l s lng cc s kin nghip v h thng phi tin hnh trong mt chu k no . Volume ca to mi hay thay i khch hng c tin hnh theo thng hoc nm, trong volume ca giao dch c tin hnh theo ngy gi hoc l theo peak volume (peak volume l s cc giao dch hoc cc s kin c thc hin trong thi k bn nht). Thi k cao im c th l cui nm hoc cui cc qu, v d chun b cho bo co np thu. Volume ca d liu l mt ngun thng tin phc tp bi v s lng thi gian cn thit vi mt giao dch n l c th tr thnh rt quan trng i vi lng ln d liu cn x l sau ny. 5.1.3. Cc k thut thu thp d liu. Cc k thut thu thp d liu c th k ra l: phng vn, hp nhm, quan st n nh cng vic tm thi, xem xt ti liu, xem xt phn mm. Mi k thut u c im mnh v hn ch v s lng v kiu d liu ta thu c khi s dng chng. Chng ta hy bn lun v cc k nng ny.
5.1.3.1. Phng vn.
Phng vn l vic tp hp mt nhm ngi s lng t trong mt khong thi gian c nh vi mt mc ch c th. Phng vn thng c tin hnh vi 1 hoc 2 ngi hi i vi 1 ngi c phng vn. Trong qu trnh phng vn, cc cu hi c th c thay i. Bn c th nh gi c cm nhn ca h, ng c v thi quen vi cc b phn, qu trnh qun l hoc cc thng tin v thc th khc ng ch . Kiu ca phng vn l kiu ca thng tin yu cu. Phng vn c dn dt sao cho c 2 bn tham gia u cm thy tho mn vi kt qu ca n. Cuc phng vn c chun b k
Trang 73
ng ngha vi vic hiu c v ngi ang c phng vn. Do bn khng l cho h bi ri v bn c th hi vi cu ban u c chun b cho d khng phi l tt c. Mt cuc phng vn bao gi cng c bt u, on gia v kt thc. Lc bt u, bn t gii thiu v t cc cu hi n gin. Nn bt u vi cc cu hi tng qut v khng i hi cc tr li mang tnh quan im c nhn. Hy ch n kt qu tr li tm ra mi cc cu hi tip theo v tnh trung thc, thi ca ngi c phng vn. Vo gia bui, nn tp trung vo ch . Hy ly mi thng tin bn cn lu , s dng cc k thut m bn chn ban u. Nu thy mt v thng tin qua trng, hy hi xem bn c th c tho lun sau ny. Vo lc kt thc, hy tm tt cc th m bn nghe v ni nhng g s phng vn tip. Bn c th ghi chp v ngh ngi c hi xem xt li. Tt nht l trong thi gian 48 gi v c s chp nhn ca ngi dng theo ngy xc nh. Phng vn c th s dng 2 loi cu hi: Cu hi m: L cu hi c nhiu cch tr li khc nhau, cu hi m thch hp cho cc chc nng ng dng hin ti cng nh ang ngh v cho vic xc nh cm nhn kin, v mong i v ng dng c ra. Mt v d l: ng c th ni cho ti v , ng c th m t lm th no . Cu hi ng: l cu hi m ch tr li c hoc khng hoc mt cu tr li c th. Cc cu hi ng tt cho khai thc thng tin thc t hoc bt ngi dng tp trung vo phng vn. V d, cu hi c th l: Bn c dng cc bo co hng thng hay khng ?. Vi cc cu tr li C th c th c tip ni bng cu hi m: ng c th gii thch
Cc bc tin hnh phng vn thnh cng Tin hnh t cuc hn ph hp vi thi gian ca phng vn. Chun b tt, tm hiu k v ngi c phng vn. ng gi. C k hoch m u Gii thiu bn thn, mc ch. S dng cu hi m bt u. Lun lu vo cu tr li. C k hoch cho ni dung chnh. Kt hp cu hi ng v m.
Bi ging mn hc Cng ngh phm mm Lun bm st cc cch trnh by v pht trin chi tit.
Trang 74
Lun cung cp thng tin phn hi, v d: Cho php ti trnh l iu ng va ni . Hn ch ghi chp nu thy khng tin. C k hoch kt thc. Tm tt ni dung, yu cu hiu chnh. Yu cu xc thc li ni dung, nh gi li ghi chp. Cho bit ngy thng h s nhn c bo co. Thng nht ngy thng ly bn hiu chnh. Xc nhn li lch lm vic.
Cc cu hi c th a ra theo kiu c cu trc hay phi cu trc. Phng vn c cu trc l phng vn trong ngi c phng vn c danh sch cc mc cn duyt qua, cc cu hi xc nh v cc thng tin cn tm hiu c xc nh trc. Phng vn khng cu trc l phng vn c nh hng bi cu tr li. Cc cu hi phn ln l cu hi m, khng c mt k hoch ban u. Do vy ngi i phng vn bit cc thng tin cn thit s dng t cc cu hi m pht trin chi tit hn v ch . Phng vn c cu trc thch hp khi bn bit v cc thng tin cn thit trc khi phng vn. Ngc li, phng vn phi cu trc thch hp khi bn khng th on trc c ch , hay cha c thng tin g v ngi c phng vn. Cc trng hp in hnh ca phng vn l ngi khch hng bt u vi phng vn phi cu trc cho hai bn nhn thc c v min ca bi ton (hiu s lc vn ). Sau , phng vn dn dn tr thnh c cu trc v tp trung vo cc thng tin bn cn hon chnh phn phn tch. Cc kt qu phng vn ngi s dng ln c trao i li vi ngi c phng vn trong mt thi gian ngn. Ngi c phng vn phi c bo trc v thi hn i vi vic phng vn. Tuy nhin, c th xin b tr b sung phng vn trong trng hp cn nhiu iu cn hi hoc nhiu ngi cn gp. Bng sau so snh phng vn c cu trc v phng vn phi cu trc. Phng vn c cu trc Phng vn phi cu trc
Dng dng chun cho nhiu cu hi C kh nng mm do nht D qun l v nh gi u Cn chm ch nghe v c k nng m rng cu hi.
Trang 75
im
nh gi c nhiu mc ch. Khng cn o to nhiu. C kt qu trong cc phng vn.
C th bao c nhng thng tin cha bit i hi c thc hnh.
Lng ph thi gian phng vn. Nhc Chi ph chun b ln. im Tnh c cu trc c th khng thch Ngi c phng vn c th nh hp cho mi tnh hung. kin vi cc cu hi. Gim tnh ch ng ca ngi i Tn thi gian la chn v phn tch phng vn. thng tin. Mt k nng tt l pht trin cc s nh l mt phn ca ti liu phng vn. Khi bt u mt cuc phng vn mi, nn bn bc v cc s v a cho h bn ghi chp h c th kim tra sau ny. Bn s nhn c ngay kin phn hi v tnh chnh xc ca s v hiu bit ca bn v ng dng. Li ch ca cch tip cn ny th hin c mt k nng v tm l. T kha cnh k thut, bn thng xuyn c kim tra li cc vn m bn c nghe. Cho ti khi thi gian phn tch kt thc, c bn v khch hng u tin chc rng qu trnh x l ng dng l y . T kha cnh tm l, bn lm tng nin tin ca khch hng vo kh nng phn tch bng cch trnh by cc hiu bit ca mnh. Mi khi bn ci thin s v i vo phn tch, bn cng tng c nim tin ca ngi s dng rng bn c th xy dng c ng dng p ng c nhu cu ca h. Phng vn thch hp cho vic nhn thng tin m bo c s lng ln cht lng: Cc kiu thng tin nh tnh l: cc kin, nim tin, thi quen, chnh sch v m t. Cc kiu thng tin nh lng bao gm: tn sut, s lng, nh lng cc mc c dng trong ng dng. Phng vn l mt dng khc ca thu thp d liu c th lm bn lc li, thiu chnh xc hoc thng tin khng thch hp. Bn cn hc cch c ngn ng bng c ch, thi quen quyt inh c cc iu kin cn thit cho cng mt thng tin. Trong khi phng vn, chng ta cn ch n hn ng c ngi c phng vn c cch ng x thch hp. Bng sau lit k mt vi tnh hung v kinh nghim x l. Hnh vi ca ngi c phng vn.
on cc cu tr li ch khng tha nhn l khng bit C ni nhng iu lt tai ngi i phng vn, sai s tht. Cho thng tin khng y Dng trnh by khi ngi i phng vn ghi chp
p ng ca ngi i phng vn.

Sau phng vn, kim tra cho cc cu tr li. Trnh cc cu hi d on c cu tr li, kim tra cho cc cu hi Kin tr hi t mc ch. Ghi nhanh nht c th, ch hi cc cu quan trng
Trang 76
Vi v hay tr li ri rc, u oi Th hin s khng quan tm, tr li t qung Khng mun thay i mi trng hin ti Khng hp tc, t chi tr li
Phn nn v v tr cng tc, lng,
L ngi thch th v cng ngh
Nhanh chng kt thc, ngh b tr bui khc Ni chuyn vui sau chuyn ti khc ng vin ci thin mi trng hin ti v so snh 2 khuynh hng. Ly ngun tin khc v hi: ng c quan tm v nhng iu ngi khc ni v ng hay khng?. Nu cu tr li l Khng th thi phng vn. Tm ra mu cht vn . C gng dn dt v ch chnh, v d: Dng nh c quan ng c rt nhiu vn , c th ng dng mi m chng ti xut s gii quyt c cc vn trn. Chn lc cc thng tin cn thit, khng b li cun vo cc vn cng ngh.
Phng vn v gp g ph hp vi mi loi kiu d liu do chng thng xuyn c s dng. u im ca phng vn: Nhn c c thng tin cht lng v s lng. Nhn c c thng tin y v chi tit. L phng php tt cho cc yu cu bn ngoi. Nhc im ca phng vn: i hi c k nng giao tip. C th c kt qu thin v v mang tnh ch quan ca ngi c phng vn. C th dn n cc thng tin sai lc, khng lin quan, thiu chnh xc. i hi phi c 3 ngi kim tra kt qu. Khng thch hp vi s lng ln ngi.
5.1.3.2. Quan st.
Quan st c th tin hnh th cng hoc t ng. Theo cch th cng, ngi quan st ngi ti ch v ghi chp li cc hot ng, cc bc x l cng vic. Cc bng video i khi c th c dng. Ghi chp hoc bng ghi hnh c phn tch cho cc s kin, cc m t ng t chnh, hoc cc hot ng ch r l do, cng vic, hoc cc thng tin v cng vic. Theo cch t ng, my tnh s lu tr chng trnh thng tr, lu li vt ca cc chng trnh c s dng, email v cc hot ng khc c x l bi my. Cc file nht k ca my s c phn tch m t cng vic.
Trang 77
u im ca quan st: Bao trm c cc tiu chun quyt nh, quy trnh suy lun, cc th tc khp ni (mang tnh thc hnh). K s phn mm s khng b nh kin (khng b nh hng bi ngi khc) m hon ton tp trung vo vn ca mnh. Quan st s khc phc ngn cch gia k s phn mm v ngi c phng vn. Nhn c cc hiu bit tt v mi trng cng tc hin ti, vn v qu trnh x l thng qua quan st. Nhc im ca quan st: Thi gian quan st c th khng biu din cho cc cong vic din ra thng thng. Thi quen d thay i do bit mnh b quan st (ngi b quan st s mt t nhin, hnh ng c th b gh p). Mt nhiu thi gian. Ngi i quan st nn xc nh ci g s c quan st. Nn xc nh thi gian cn thit cho vic quan st, hy xin s chp thun ca c ngi qun l v c nhn trc khi tin hnh quan st.
5.1.3.3. n nh cng vic tm thi.
Khng c g thay th c kinh nghim. Vi mt cng vic tm thi, bn c c nhn thc y hn v cc nhim v. Cng vy, u tin bn hc cc thut ng hon cnh s dng n. Thi gian ko di t 2 tun n 1 thng di bn c th quen vi phn ln cc cng vic thng thng v cc tnh hung ngoi l nhng khng c qu di tr thnh chuyn gia thc s i vi cng vic. Cng vic tm thi cho bn c s hnh thc ho cc cu hi v chc nng no ca phng php hin thi ca cng vic s c gi li v ci no s b loi tr hoc thay i, nghin cu c ng cnh hin ti. C th bng cng vic thay th cho cc cu hi khng thc hin c. Bt li ca cng vic tm thi l tn thi gian v s la chn v thi gian c th lm ti thiu ho vn , khng bao ht c cc hot ng hoc thi gian. Mt nhc im khc na l k s phn mm c th thin kin ho v qu trnh x l cng vic (do t mnh lm), ni dung lm nh hng n cng vic thit k sau ny.
5.1.3.4. Hp nhm (meeting)

Trang 78
Meeting l vic tp trung t 3 ngi tr ln trong mt khong thi gian tho lun v mt ch nht nh. Meeting c th va b sung va thay th phng vn bng cch cho php cc thnh vin kim tra li cc kt qun phng vn c nhn. N c th thay th phng vn bng cch cung cp mt din n cho cc thnh vin cng tm ra cc yu cu v cc gii php cho ng dng. Meeting c th lm lng ph thi gian. Ni chung nu meeting cng ln th cng t kin nht tr v thi gian i n quyt nh s ko di. Do vy ln c k hoch ban u cho meeting. Lch trnh nn cung cp trc cho cc thnh vin. S lng ch cn tho lun ch nn thp hn 5 ch . Meeting ln c thi gian c nh v c a im thng nht c th vi cc quyt nh cn thit. Meeting khng nn ko di qu 2 gi c th m bo c s tp trung, ch ca cc thnh vin. u im ca hp nhm : C th ra quyt nh m cc thnh vin u phi tun theo (a s). Nhn c c thng tin tng hp v chi tit. L phng php tt cho cc yu cu bn ngoi. Tp hp c nhiu ngi dng lin quan. Nhc im ca hp nhm: Mt nhiu cng sc thi gian v tin bc chun b. Nu s i biu nhiu s tn thi gian ra c quyt nh. Cc ngt qung trong cuc hp d lm mi ngi phn tn. D chuyn sang cc ch t lin quan nh : chnh tr, th thao, thi trang Mi khng ng thnh vin dn n chm c kt qu.
5.1.3.5. iu tra qua bn cu hi
c ng dng khi cn ly kin ca i a s ngi dng v mt s thng tin c th tp hp s liu thng k m khng c iu kin gp trc tip. Vi cch ny, ngi thu thp d liu s son trc mt bn cu hi, c th c sn cc phng n la chn ngi dng la chn nh du vo, sau thu li v thng k kt qu. V d, cc cu hi c th nh sau : Bn thng ng dng my tnh vo cc lnh vc no sau y ? A. Gii tr. B. Cng vic. C. Do thch. D. Khng dng.
Trang 79
Vi cch thc ny, ngi thu thp khng cn mt thi gian gp trc tip (nh phng vn hoc hp nhm) m vn thu c thng tin, khng i hi k nng giao tip. Cc cu hi trong danh sch c th l dng phng vn trn giy hoc my tnh. u im chnh ca cu hi l nu nh khng cn phi ch r tn ca ngi tr li th thng tin cc cu tr li s c tnh trung thc cao hn. Cng vy, cc cu hi chun xc cung cp cc d liu thc m theo cc quyt nh c th c da vo. Cc mc cu hi, nh l phng vn c th l cu hi m hoc ng. u im ca bn cu hi : Ngi cho kin c th khng cn bit tn do vy cho quan im v cm nhn c tnh trung thc cao, c th da vo ra quyt nh. C th tin hnh vi nhiu ngi. Thch hp vi cc cu hi ng v hu hn. Ph hp vi cng ty a chc nng v c th tu bin theo a phng. Nhc im ca bn cu hi : Kh thc hin li c. Cc cu hi khng c tr li khng c ngha l khng c thng tin. Cc cu hi c th kh hiu do yu cu cn phi ngn gn Thc hin nh gi c th chm. Ngi dng t c kh nng a ra kin khc (do tnh ng ca cc cu hi). Khng th b xung thm thng tin khi tin hnh cng b cc bn cu hi.
5.1.3.6. Xem xt ti liu
Khi nim ti liu m ch cc cm nang, quy nh, cc thao tc chun m t chc cung cp nh l hng dn cho cc nh qun l v nhn vin. Cc ti liu khng phi lun nm trong n v . Ti liu c th l ti liu ni b, c th l cc n phm k thut, cc bo co nghin cu, Cc ti liu thc s c ngha vi k s phn mm tm hiu cc lnh vc m h cha tng c kinh nghim. N hu ch cho vic xc nh cc cu hi v qu trnh thao tc v sn xut. Ti liu a ra cc thng tin mang tnh khch quan. Ti liu ni b m t c ng cnh hin thi ; ph hp vi vic nghin cu c tnh lch s (qu trnh hot ng lu di). Tuy nhin vic phi cung cp ti liu ni b lm cho ngi dng e ngi, gy thnh kin ; kh c th nhn bit c quan im, ng c tin hnh cng vic.
Trang 80
Ti liu ngoi cho ta xc nh c cc khuynh hng cng nghip, kin cc chuyn gia, cc kinh nghim ca cc cng ty khc v thng tin, k thut. Tuy nhin thng tin c th khng xc ng, thiu chnh xc v c th gy thnh kin.
5.1.3.7. Xem xt phn mm
Mt cch thng xuyn, cc ng dng phi thay th cc phn mm c. H thng hin ti c th c phn mm h tr t trc. Nghin cu cc phn mm tn ti cung cp cho chng ta cc thng tin v qu trnh x l cng vic hin thi v cc m rng c rng buc bi thit k phn mm. Khim khuyt ca vic thu nhn thng tin t vic xem xt phn mm l ti liu c th khng chnh xc hoc kp thi, m c th khng c c v thi gian c th lng ph nu ng dng b xo b. Kt lun Thu thp d liu l bc khi u v cng quan trng trong qu trnh pht trin phn mm cho h thng. Nhng thng tin thu thp c s l cn c xy dng phn mm v l bng chng xc thc cc yu cu ca ngi dng c c cp v c c p ng hay khng ? Thu thp d liu c th c tin hnh trong mi giai on ca qu trnh pht trin ng dng nhng c cc mc ch khc nhau. Cc c tnh cn lu ca d liu cn thu thp l : tnh hng thi gian ; tnh c cu trc ; tnh y ; tnh khng nhm ln ; ng ngha v ln. Thu thp d liu c th theo nhiu k nng : phng vn ; iu tra qua bn cu hi ; quan st ; hi hp ; lm vic chung ; n nh cng vic tm thi ; xem xt ti liu v xem xt phn mm hin ti. Mi k nng c u im v nhc im ring. Tuy nhin u im ca k nng ny c th khc phc nhc im ca k nng kia (v d : cc thng tin khng th hi c hoc din t khng r khi phng vn th c th thm c trong qu trnh lm vic chung). Tu tng iu kin hon cnh c th m ngi i thu thp ti liu c th p dng k nng cho ph hp. Mc ch chnh vn l thu thp c nhiu thng tin c tnh chn thc cao lm cn c cho cc cng vic sau ny.
5.2. Qun l d n
Qun l d n l mt t mang sc nng, c ni nhiu m mang ngha cng nhiu. Qun l d n cung cp cho bn cc cng c, tri thc v k thut tin hnh xc nh, lp k hoch, t chc, kim sot v kt thc d n. Nhng d n l g? D n c mt ngy bt u v mt ngy kt thc. Mi d n u phi bt u ti mt im xc nh trong thi gian v phi hon thnh mt lc no trong tng lai.
Trang 81
Ci gi l "d n" m khng c ngy kt thc th khng phi l d n; chng khng l g khc hn mt s lin tc v tn ca cng vic thng l. D n bao gm cc hot ng chuyn giao mt sn phm cui cng. Con ng i ti sn phm cui ny bao gm vic ch ra cc hot ng i t im A ti im Z. Mt s bc phi c thc hin theo trnh t logic, khng ngu nhin. lm bc B, trc ht bn phi lm bc A. D n khng c ch cho trnh t phi logic bi v n chu mt lot cc rng buc p ch nh chi ph, ngn sch v lch biu. D n cng ngh thng tin hiu theo mt kha cnh no l vic xy dng mt h thng thng tin cho mt t chc. u tin l xc nh d n, xc nh mc ch cui cng t c ca d n, xc nh cc vai tr v trch nhim ca nhng ngi tham d. Bc tip theo l lp k hoch ca d n, xc nh cch n s hon thnh cc mc ch v mc tiu ca mnh. Cch thc hon thnh mc ch v mc tiu l to ra cu trc phn vic, xy dng cc c lng thi gian, xy dng lch biu, cp pht ti nguyn, tnh chi ph, v qun l ri ro. Cn c vo , ngi ta s t chc thc hin d n. ng thi cng phi kim sot d n, vic ny m bo m bo rng d n c tin hnh theo k hoch. Kt thc d n, chng ta cn thu thp ton b ti liu thng k, hp rt kinh nghim v thc hin mt s cng vic iu ho li ton b hot ng ca nhm pht trin h thng. Chun b cho d n tip theo. Mt d n cng ngh thng tin bao gm cc giai on theo m hnh tun t nh sau:
Giai on Mc ch Cc hot ng chnh Ti liu, im mc Cng sc qlda 90%
1. Xc nh
Hiu vn v c - Vn c lng ban u - Mc tiu - Kt qu - nh gi ri ro
- cng d n v ti liu kh thi - Bn c t yu cu - Bng cc ri ro - Bn k hoch ban u - xut gii php
2. Phn tch
H thng tng th - Kho st, phn tch h - Bn c t chc nng cn phi lm g thng - K hoch trin khai - Thit k mc tng th - nh gi li
60%
3. Thit k
Tng cu phn h - Thit k h thng thng, cch h - Quyt nh mua hay lm thng lm vic - Duyt xt chi tit
- Bn c t thit k - Bn k hoch chp nhn - Bn k hoch c thng qua
30%
Trang 82
Giai on
Mc ch
Cc hot ng chnh
Ti liu, im mc
Cng sc qlda 10%
4. Thc hin
Xy dng cc cu - Lp trnh phn - Mua phn mm - Chuyn bit ho - K hoch kim th
- Bn thit k cho tng cu phn - K hoch kim th h thng - Ti liu cho ngi dng
5. Kim th h thng 6. Kim th chp nhn 7. Vn hnh
H thng lm vic - Kim th tng phn tt, khng c li - Kim th h thng - m bo cht lng
- Bo co kt qu tch hp h thng
10%
Ngi dng chp Thc hin qui trnh demo - B nhn h thng nh. o co kt qu qui trnh demo
40%
Vn hnh v hon - Vn hnh thin - Chuyn i - o to - H tr - Rt kinh nghim
- Bn k hoch h tr - Bo co kt qu o to - Kinh nghim c kt
20%
5.2.1. Vai tr ca cn b qun l d n. Trong mc ny chng ta s cp n cc v tr cn b ng vai tr quan trng trong mt d n cng ngh thng tin. l k s phn mm v qun tr vin d n. Vai tr ca k s phn mm (SE Software Engineer) khc so vi qun tr vin d n (PM Project Manager) bi SE chuyn v mt cng ngh trong PM chuyn v mt t chc. PM chu trch nhim duy nht v s lin lc trong t chc, qun l nhn vin ca d n, gim st v iu khin d n. Tu vo quy m ca t chc v nhm d n, mt c nhn c th m nhn mt hoc c hai vai tr trn. Vi nhm d n nh (khong 5 ngi) v t chc vi nhm pht trin phn mm hu hn (t hn 10 ngi) th mt ngi s thng m nhn c hai vai tr trn. Cn vi t chc ln hn, cc chc nng c kh nng c chia nh v cc kinh nghim ca c nhn cn tng thm tnh bao qut. Vic qun l d n l hot ng mang nng tnh con ngi, v bi l do ny, nhng ngi hnh ngh c kh nng thng l ngi lnh o t ti. H n gin khng c s trn ln ng k nng con ngi. Vy m nh Edgemon pht biu: "Khng may v qu thng xuyn l cc c nhn ch ri vo trong vai tr ngi qun tr d n v ngu nhin tr thnh ngi qun tr d n."
Trang 83
Trong mt cun sch tuyt vi v quyn lnh o k thut, Jerry Weinberg gi mt m hnh MOI v quyn lnh o: ng vin. Kh nng c v (bng "ko" hay "y") ngi k thut vo sn xut vi kh nng tt nht ca h. T chc. Kh nng to khun cho cc tin trnh hin c (hay pht minh ra tin trnh mi) vn lm cho khi nim ban u c dch thnh sn phm cui cng. tng hay i mi. Kh nng ng vin mi ngi to ra v cm thy sng to ngay c khi h phi lm vic trong nhng gii hn c thit lp cho sn phm hay ng dng phn mm c bit. Weinberg gi rng ngi lnh o d n thnh cng p dng mt phong cch qun l vic gii quyt vn . Tc l, ngi qun l d n phn mm phi tp trung vo vic hiu vn cn c gii quyt, qun l lung t tng, v ng thi cho mi ngi trong t bit (bng li ni v - iu quan trng hn nhiu - bng hnh ng) rng cn tnh ti cht lng v iu s khng b tho hip. Mt quan im khc v cc c trng vn xc nh ra ngi qun tr d n c hiu qu nhn mnh vo bn nt chnh sau:
5.2.2.4. Gii quyt vn . Ngi qun l d n phn mm hiu qu c th chn on
cc vn k thut v t chc vn l cu trc lin quan nht, c tnh h thng ti gii php hay ng vin ng n nhng ngi hnh ngh khc pht trin gii php, p dng cc bi hc bit t cc d n qu kh vo nhng tnh hung mi, v vn cn linh hot thay i chiu hng nu nhng n lc ban u v gii php vn khng c kt qu.
5.2.2.5. T cch qun l. Ngi qun l d n tt phi nhn trch nhim v d n. Ngi
phi c s t tin m bo kim sot khi cn v m bo cho php ngi k thut gii i theo bn nng ca mnh.
5.2.2.6. Thnh tu. Lm ti u ho hiu sut ca t d n, ngi qun tr phi thng
cho sng kin v vic hon thnh v biu l qua hnh ng ring ca ngi rng vic nhn ri ro c kim sot s khng b pht.
5.2.2.7. nh hng v xy dng t (nhm). Ngi qun tr d n c hiu qu phi c
kh nng "c" mi ngi. Ngi phi c kh nng hiu cc tn hiu li hay khng li v phn ng vi nhu cu ca ngi gi thng bo . Ngi qun tr vn cn phi kim sot c trong tnh hung c s dn nn cao. 5.2.3. Cc hot ng chun b d n Tham gia hot ng chun b d n ca qun tr vin d n v k s phn mm bao gm ln k hoch v iu khin d n, ng k i ng nhn vin lm nhim v v la chn gia mt hay nhiu gii php khc nhau.
Trang 84
Ngi qun tr vin d n trc ht cn lp k hoch cho d n (project planning), qun tr vin cn lm vic vi k s phn mm xc nh nhn t con ngi, my tnh v cc ti nguyn t chc c yu cu pht trin ng dng. Mt k hoch d n chnh l mt s ca cc nhim v, thi gian v cc mi quan h gia chng. N c th rt chung hoc rt ring bit. Phng php lp k hoch thng c dng l lp s tun t tng tc, biu ng gng v biu tng tc m hnh mng. Phng php lun chung trong vic ln k hoch gm cc bc sau: Lit k cc nhim v: Bao gm cc nhim v pht trin ng dng, cc nhim v c trng ca d n, cc nhim v v t chc giao din, s xem xt li v cc ph chun. Xc nh s ph thuc gia cc cng vic. Cc cng vic c th c lin quan nhau theo cc hnh thc: dy truyn kt ni (kt qu ca cng vic ny l u vo ca cng vic tip theo) hoc l theo kiu h tr ln nhau. n nh nhn vin tu theo tn hoc k nng v mc kinh nghim: Cn c v yu cu cng vic, kh nng p ng ca i ng nhng ngi pht trin phn mm, qun tr vin d n phi xc nh s lng, cht lng nhng ngi cn cho d n (yu cu v nhn vin c cp chng 2). Lp lch biu: n nh thi gian hon thnh cho cng vic; tnh ton hp l nht cho cc cng vic: cn c vo yu cu ca khch hng, kh nng ca tng nhn vin trong i ng pht trin, qun tr vin d n phi tin hnh lp lch biu cho d n (chnh l xc nh mc thi gian bt u v thi gian kt thc ca mi cng on trong qu trnh pht trin h thng). Lch biu gip cho tt c thnh vin bit c gii hn v thi gian cho tng cng on v lng cng vic cn hon thnh trong khong thi gian xc nh, tun th theo mc thi gian nh sn gip i ng pht trin hot ng nhp nhng, ng b. Xc nh hng i ti hn: y c th nu ra kt qu cui cng cn t n. Cng xut (nng lc) ca h thng phn mm c th t c. Nhng cng vic trong qu trnh t chc gm cc phn sau: Xem xt cc ti liu theo kha cnh y , ni dung, s tin cy v chc chn; Thng lng, tho thun v cam kt ngy bt u v ngy kt thc cho cng vic;
Trang 85
Xc nh mi cch thc tng tc (giao din) gia cc ng dng cn thit; t k hoch cho cc thit k cch thc tng tc chi tit. Tt c cc ti liu, k hoch v cng vic thit k ca mt i ng thit k l ph thuc vo ngi s dng. Nhiu b phn hay t chc khc c th phi xem xt li mt s hoc tt c cc cng vic trn. Nhng t chc ny bao gm nh qun l h thng thng tin (Information System - IS), ngi s dng, kim ton, cc nh lm lut chnh ph hay cc nh lm lut trong ngnh Mi mt t chc c th a ra nhng kin thc chuyn mn ca mnh vo nhng ti liu ng dng mt cch ph hp. Nhim v th 2 l t c s ng , cam kt t cc ngnh, phng ban bn ngoi. Thng thng cc ngun ti liu l do cc phng ban khc cung cp (t giai on kho st h thng). V d nh, s h tr ca nhn vin c th t phng qun l hnh chnh. 5.2.4. Gim st v iu khin d n. V mt l thuyt hu ht (nu khng ni l tt c) cc hot ng qun l d n tho lun trong cc chng trc u p dng c cho d n k ngh phn mm. Nhng trong thc hnh, cch tip cn k ngh phn mm ti vic qun l d n l khc bit ng k.
5.2.4.1. Khi u d n.
Cho d vic khon ngoi l chin lc c chn cho vic pht trin ng dng phn mm (DPM), mt t chc phi thc hin mt s cc nhim v trc khi tm nh cung cp khon ngoi lm cng vic ny: Nhiu hot ng phn tch tho lun trong phn trc nn c thc hin ni b. Ngi dng ca ng dng phn mm nn c xc nh r; nhng ngi bo tr ni b, ngi c th c mi quan tm ti DPM c lit k ra; nhng mc tiu tng th cho DPM c xc nh v xem xt; thng tin v dch v c chuyn giao bi DPM c xc nh; cc phn mm cnh tranh c lu ti; v "cch o" nh tnh v nh lng v DPM thnh cng c xc nh. Thng tin ny nn c lm t liu trong c t sn phm. Thit k i th cho DPM nn c pht trin ni b. Hin nhin, ngi pht trin phn mm c chuyn gia s to ra mt thit k y , nhng thi gian v chi ph c th c tit kim nu ci nhn chung v DPM c vch ra cho ngi lm khon ngoi (iu ny bao gi cng c th c sa i trong giai on s b ca d n). Thit k phi bao hm mt ch bo v kiu v khi lng ni dung c DPM trnh by v kiu x l tng tc (nh cc mu, a vo n) cn c thc hin. Thng tin ny nn c b sung vo c t sn phm.
Trang 86
Mt lch d n i th, khng nhng cha ngy thng chuyn giao cui cng m cn c nhng ngy thng ct mc, phi c xy dng ra. Ct mc nn c gn vo phin bn chuyn giao c ca DPM khi n tin ho. Mc gim st v tng tc bi ngi hp ng vi nh cung cp nn c nh r. iu ny nn bao hm vic ch tn ngi lin h ca nh cung cp v xc nh trch nhim cng ch quyn ca ngi lin h, xc nh cc im xt duyt cht lng nhi vic pht trin c thc hin, v trch nhim ca nh cung cp i vi truyn thng lin t chc.
5.2.4.2. La chn nh cung cp kho ngoi ng c vin
Trong nhng nm gn y, hng nghn cng ty thit k phn mm ni ln gip cc doanh nghip thit lp s hin din phn mm hay tham gia vo thng mi in t. Nhiu ngi tr thnh lo luyn vi tin trnh k ngh phn mm, nhng nhiu ngi khc vn ch nh mt ngi m say. tuyn ngi pht trin phn mm ng c vin, ngi c hp ng phi sing nng thc hin: 1. Phng vn khch hng qu kh xc nh tnh chuyn nghip ca ngi cung cp phn mm, kh nng p ng nhng cam kt lch biu v chi ph, v kh nng trao i c hiu qu. 2. Xc nh tn ca k s phn mm chnh ca nh cung cp v nhng d n qu kh thnh cng (v v sau, hy chc chn rng ngi ny c ngha v v mt hp ng c tham gia vo d n ca bn). 3. Xem xt cn thn cc mu cng vic ca nh cung cp vn tng t v ci nhn v cm gic (v min nghip v) vi DPM d nh k hp ng. Thm ch trc khi yu cu v gi c a ra, cuc hp mt i mt c th cung cp ci nhn ch cht vo "s thch hp" gia ngi c hp ng v nh cung cp.
5.2.4.3. Thm nh tnh hp l v gi c v tin cy ca cc c lng
Bi v cn tng i t d liu lch s v phm vi ca DPM cn hay thay i d s, nn vic c lng mang tnh ri ro c hu. Bi l do ny, mt s nh cung cp s gi ly l an ton ch yu trong gi cho d n. iu ny va l hiu c v thch hp. Mc qun l d n bn c th trng i hay thc hin. Tnh hnh thc lin kt vi cc nhim v qun l d n (c thc hin bi c ngi cung cp v ngi hp ng) t l vi kch thc, chi ph v phc tp ca DPM. Vi cc d n phc tp, ln, mt lch biu d n chi tit vn xc nh ra cc nhim v cng vic, cc im kim tra, cc sn phm cng vic lm, cc im xt duyt ca khch hng, v nhng ct mc chnh nn c pht trin. Ngi cung cp v ngi hp ng nn thm nh cc ri ro cng nhau v pht trin nhng k hoch di chuyn, iu phi v qun l nhng ri ro c v quan trng. Cc c ch cho vic m bo cht lng v kim sot
Trang 87
thay i nn c xc nh tng minh di dng vn bn vit. Cc phng php cho vic trao i hiu qu gia ngi hp ng v ngi cung cp nn c thit lp. Thm nh lch pht trin. Bi v lch pht trin DPM tri ra trong mt thi k tng i ngn (thng t hn mt hay hai thng), nn lch pht trin nn c bao gi (packet) cao. Tc l cc nhim v cng vic v nhng mc lm vic nh nn c lp lch hng ngy. Vic bao gi (khon) thi gian ny cho php c nh cung cp v ngi hp ng nhn ra vic trt lch trc khi n e do ti ngy thng hon thnh.
5.2.4.4. Qun l phm vi.
Bi v rt c th l phm vi s thay i khi d n DPM tin trin, nn m hnh tin trnh k ngh phn mm nn l tng dn (m hnh xoy c). iu ny cho php t pht trin "lm ng cng" phm vi cho mt ln tng cho vic a DPM ra vn hnh c th c to ra. Ln tng tip c th cp ti nhng thay i phm vi c gi bi vic duyt xt ln tng trc, nhng mt khi ln tng th hai bt u, th phm vi li b lm ng cng tm thi. Cch tip cn ny to kh nng t k ngh phn mm lm vic khng phi iu tit lung thay i lin tc nhng vn nhn ra c trng tin ho lin tc ca hu ht DPM. Nhng hng dn ny khng c ch lm sch ng dn cho vic to ra DPM gi thp, ng hn. Tuy nhin, chng s gip cho c ngi hp ng v nh cung cp khi u cng vic mt cch tri chy vi ti thiu vic hiu lm.
5.2.4.5. Phn cng nhim v cho nhn vin.
Phn cng nhim v phi minh bch v cng bng. Vn chnh l phi xc nh cc nhim v v k nng cn c thc hin cc nhim v. Qun tr vin lp danh sch cc k nng v kh nng thc thi cc nhm v ca nhn vin c th lm trong d n ri da vo m phn cng nhim v cho tng ngi (iu ny c th cn c vo kt qu thc hin cc d n trc hoc bn trch l lch). Qun tr vin d n bt u tho lun thc s vi cc thnh vin c th khi h ang vch k hoch d n v m th nhim v cho tng ngi. Sau , cng vic thc s cu qun tr vin d n mi bt u. Phn kh khn nht ca phn cng nhim v l s nh gi cn thit xc nh nhim v cho tng ngi m k nng cng vic ca h kh m xc nh c mt cch chnh xc; y l mt vn thng gp. Qun tr vin d n nn tm hiu bit r v cc thnh vin ca nhm. iu ny c ngha l nh gi v tr ca h trong cng ty; mong i ca h i vi d n; vai tr, cng vic m h a thch; thi im bt u v kt thc cng vic; nhng tnh cch v vn c nhn c th nh hng ti cng vic ca h. Nhiu trong s cc thng tin
Trang 88
ny c th ly t cc ti liu ghi chp trc . Nhng nht thit v khng c g thay th c vic tho lun trc tip vi nhn vin hoc trng nhm. Ngi qun tr vin d n chu trch nhim trc gim c, trc ngi bo tr khch hng v nhng thnh vin cn li ca d n l phi c c i ng tt nht, c iu kin nht c th c. t c iu , qun tr vin d n phi tho lun mt cch trung thc, thng thn v mi vn vi nhn vin, tt c cc khc mc v mt c nhn m c th gy nh hng n s tp trung ca nhn vin vi cng vic, bt c iu g ngoi cng vic, hay bt c trch nhim g khc c th gy hi ti cng vic ca chnh h. Nhn vin v qun tr vin d n phi to c hi cho nhau c th chp nhn hay loi b cc kh nng v cng vic. Thm ch ngay c khi khng tm c cch gii quyt th trch nhim ca qun tr vin d n l phi lm r c nhng mong mun ca nhn vin v cht lng v khi lng cng vic. Nu nhn vin khng ni iu ny trong cuc hp trc tip vi qun tr vin d n th c th bo co sau cuc hp. Theo cch ny, mi ngi c th bit c chnh xc vn g c cp v trch nhim no c m nhn. Sau y l nhng kinh nghim hay cc nguyn tc gii quyt vn phn cng cng vic cho nhn vin: 1. Phn cng ngi tt nht cho cng vic quan trng v phc tp nht. Phn cng tt c cc cng vic quan trng. Sau theo gim dn ca kinh nghim v trnh k nng ca cc nhn vin m phn cng cc cng vic t phc tp v nh hn. Khng giao bt c vic g quan trng cho nhn vin mi, t thm lin hay cha c iu kin. Giao nhng cng vic quan trng cho nhn vin c thm lin s lm gim kh nng khng hon thnh nhim v ng hn nh. 2. Xc lp mt chui cng vic cho nhn vin h c th li vi cng vic ti chng no k nng ca h cn cn thit cho d n. C gng phn cng nhng cng vic cho php pht trin k nng ca nhn vin. 3. Khng giao cho bt k ngi no khi lng cng vic qu ti so vi thi gian lm vic ca h. m bo rng mi ngi u phi lm nhiu vic nhng phi kt thc cng vic ny trc khi bt u mt cng vic khc. 4. Cho php nhng khong thi gian ngng lm vic ngu nhin cho mi ngi (25%); iu ny gp phn to hng th cho nhn vin. Tuy nhin khng bt k nhn vin no ngh lin tc 8 gi ng h (mt ngy lm vic). 5. Khng nn t k hoch lm vic ngoi gi. iu ny gy ra nhng cng thng bt thng trong cng vic ngh nghip v c nhn ca nhn vin, ng thi cng l hp l v phi tn trng thi gian lm vic chnh thc ca nhn vin v trnh cho nhn vin cng ln k hoch t chi.
Trang 89
Cui cng, qun tr vin d n phi m bo rng mi ngi u hiu c trch nhim v ngha v c giao ca mnh 5.2.5. Qun l nhn s Vic qun l nhn s trong d n l vic qun tr vin d n thu nhn cng, sa thi, hng dn, to ng lc thc y, lp k hoch, o to v hun luyn v thm nh cc nhn vin tham gia d n [1].
5.2.5.1. Thu mn nhn s
Vic thu mn nhn s thng c iu hnh thng qua phng nhn s. Phng ny xem xt cc nhn s thu, khng ch trong mt d n m c th nhiu d n. Cn c k hoch ca d n i hi v nhn s, phng nhn s tin hnh qung co qua bo ch hoc cc phng tin thng tin khc, qua nhn c hi m t pha cc ng vin (cc qung co tm ngi thng thng mt t 1 n 2 tun). Phng nhn s tin hnh sng lc cng khai, rnh mch cc h s xin vic, vic phn loi ny c th d theo cc yu t: trnh , bng cp, kinh nghim, tui, gii tnh, Sau phng nhn s s trnh ln qun tr vin d n thng tin v cc th sinh v chun b cho cc cuc thi tuyn, phng vn. Thi gian cho vic tuyn ngi thng mt khong 7 tun hoc lu hn. Thi gian phng vn c th tin hnh tu thuc vo s sp xp ca ban qun l v cn ph thuc vo lch biu ca ban gim kho cng nh cc ng vin. Thng thng nhng ng vin hin ang c vic lm khng mun tiu tn nhiu thi gian cho vic thi tuyn. Nu mt ngi c xem l xng ng th qun tr vin d n c th phi thay i lch biu phng vn cho ph hp vi ng vin (theo phng chm coi trng ngi ti).
5.2.5.2. Sa thi
Gi li mt ngi trong cng vic m h khng ph hp s lm hi cho ngi qun l, con ngi v d n hn l bn ngh. Nhng qun tr vin d n b thit hi bi v anh ta khng ngh g khc m ch lo lng v mt quyt nh cn lu mi thc s cn thit. Mi ngi cng thng bit rng h s b sa thi nu nh khng hon thnh cng vic ca mnh; h phi c thng bo bng vn bn, trc ngy chm dt cng vic. Ko di thi gian ra quyt nh chm dt cng vic lm thit hi n c ngi b sa thi bi v s a h n tm trng tht bi, lm cho h mt nim tin vo mi ngi nh nhng g h m t v c th gy nh hng tiu cc n cc thnh vin khc trong d n. Ngi b sa thi c th than phin vi cc thnh vin khc v tnh trng ca h v lm gin on cng vic (v nhiu ngi bit s cng tiu tn thi gian hn). Nhng ngi cn li s c tm trng hoang mang, lo lng v c th mt lng tin vo qun tr vin d n. Thng thng c mt giai on triu chng trc khi ny sinh vn . Vo thi gian ny, qun tr vin d n ln tho lun vi nhn vin v tnh hnh vn . To iu
Trang 90
kin cho nhn vin c th trnh by nguyn nhn. Nu thy nguyn nhn l hp l th t nht cng phi c mt th cnh co v c a vo trong h s nhn s ca h. Tip c th khin trch, ni r sai phm v cc l do phn xt. Khi khin trch cng nn ni r vic sa thi s din ra nu mt s cng vic (c ln danh sch) khng c hon thnh vo thi gian ti Tt c phi th hin bng vn bn, c ngi qun l h thng thng tin v ngi iu hnh nhn s xem xt v tn thnh, chng s l c s cho nhng tranh chp v php lut trong tng lai vi ngi lm cng. Nu cng vic c hon thnh, vic sa thi s bi b v ngc li h s b sa thi. Vic sa thi ra khi d n khng c ngha l sa thi h khi cng ty. Nu h ph hp vi cng vic, vn c th tuyn chn vo d n khc, v h vn c th l nhn vin gii. Mt qun tr vin d n gii l ngi bit sp xp nhn s vo v tr ng vi kh nng v s thch ca ngi lao ng.
5.2.5.3. To ng lc thc y
ng lc thc y (LT) mang nhng kha cnh ring t v chuyn nghip. ng lc chuyn nghip pht sinh t mong mun lm mt cng vic tt. Mi ngi c khuyn khch lm mt tt khi h c i x nh mt ngi c kh nng lm vic chuyn nghip v c lm cng vic th v, c ngha, c a ra cc quyt nh t do v cc pht kin sng to. LT c nhn xut pht t mong mun ci hin v tr ca ngi trong cuc sng. V tr c th mang tnh rt ring t v d nh c th kim c nhiu tin hn, mua c ngi nh to hn, tr thnh nh phn tch hoc mt nh qun l v.v.. Cch thc qun l d n l nhn t quyt nh ca LT c nhn. Mt qun tr vin d n bit to iu kin cho nhn vin lm vic, kim sot, hn ch ri ro v cho php mi nhu cu c nhn (hp l) u c p ng th s nhn c s trung thnh bt tn ni nhn vin. Mt qun tr vin d n m ch coi nhn vin ca mnh l nhng ngi km ci, lng bing v chm chp th cng c th nhn c nhng kt qu mong mun nhng phi thng qua s hm do v p buc, ng thi gy thnh kin vi nhn vin. Qun tr vin d n phi su st, tng tn tng nhn vin c th ng vin khen thng v phn chia cng vic mt cch hp l nhm gip h t c mc ch. Cam kt gip nhn vin t c mc ch c nhn ca qun tr vin d n s quyt nh LT chuyn nghip ca cc nhn vin. LT c 3 kha cnh: Th nht, bn thn cc cng vic trong d n c th c s dng cho cc mc tiu chuyn nghip khc na bao gm cc cng vic mi v tin ti mt v tr mi, kinh nghim mi v trch nhim mi.
Trang 91
Th hai, qun tr vin d n phi tht cn thn trong vic thng pht p ng nhu cu cng vic, phi nh gi khch quan mc v tm quan trng cc ng gp ca nhn vin cho cng vic. Th ba, nhn vin phi cam kt lm vic tch cc hn na nhn c khen thng.
5.2.5.4. Hoch nh ngh nghip
Nhn vin phi c bit k hoch ca n v mnh trong thi gian ti v c nh hng r rng, hiu c d kin v cng vic trong tng lai. H lm xong cng vic ny th c th thc hin tip cc cng vic g. T nhn vin c th xc nh khong thi gian c th li vi d n. Qun tr vin phi a ra k hoch c th r rng. Tun theo mt l trnh nht nh: V d, trong 6 thng u lm g, tip theo lm g...
5.2.5.5. o to, hun luyn
5.2.5.6. Thm nh

Bai Giang CNPM Chuong 1-5 Hoan Chinh 2007-09-23

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bai Giang CNPM Chuong 1-5 Hoan Chinh 2007-09-23

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Chng 1 Vi nt v qu trnh pht trin v mc tiu ca cng ngh phn mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

1.2. Khi nim v cng ngh phn mm.

1.3. Cc giai on cho ra i mt sn phm phn mm.

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

1.4. Ni dung c bn ca cng ngh phn mm.

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

1.5. Mt s m hnh c bn ca cng ngh phn mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Thit k Phn mm (SW) Cht lng

Thi gian ng cong hng hc ca phn cng

Thi gian ng cong hng hc ca phn mm (l tng)

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Hnh 2: M hnh thc nc

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Tm hiu yu cu Phn tch Thit k Ci t Kim th

Hnh 3: M hnh k ngh th 4 - 4GT

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Thit k Bn mu: vng th N 4GT

Kim chng H thng hot ng

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Chng 2 tiu chun ca mt sn phm phn mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Ghi ch: Cc k hiu G - Gii, K - Kh, B - Bit.

2.2. Cc li c th mc trong qu trnh thit k v ci t cc phn mm.

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

2.3. Cc tiu chun ca mt sn phm phn mm.

Nhm 3: Phn mm nghip v.

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi

Bi ging mn hc Cng ngh phm mm

2.4. H s ca mt sn phm phn mm.

Th.S. Nguyn Th Cng - Khoa CNTT - i hc Hng hi