Elektronski fakultet u Nišu

Katedra za telekomunikacije
MOBILNI
KOMUNIKACIONI
SISTEMI
Prof. dr Vera Marković
 HSPA
High Speed Packet Access
 Inicijalne specifikacije za UMTS
objavljene su 1999. godine pod nazivom
Release99, tj. R99.
Ovo bazično izdanje omogućilo je
kompatibilnost sa GSM sistemom i definisani
su osnovni principi UMTS-a.
 2002. godine izdanje pod nazivom
„Release 5“
Uvedena tehnika brzog paketskog
pristupa - HSPA (High Speed Packet Access).
Ova tehnika je donela značajno unapredjene
brzine prenosa podataka u odnosu na početne
specifikacije.
 Najpre je razvijen brzi paketski
pristup na downnlinku – HSDPA (High Speed
Downlink Packet Access).
Kasnije, u okviru izdanja „Release 6“ iz
2005. godine, predstavljena je i tehnika brzog
paketskog pristupa na uplinku – HSUPA
(High Speed Uplink Packet Access).
Brzi paketski pristup na downnlinku
HSDPA i brzi paketski pristup na uplinku
HSUPA, zajedno čine brzi paketski pristup –
HSPA.
Predvidjene su brzine prenosa podataka:

™ do 14.4 Mb/s na downlinku

™ do 5.8 Mb/s na uplinku.

Nova tehnička rešenja:
¾ Prenos korišćenjem kako dodeljenih, tako i
zajedničkih kanala
¾ Kratak vremenski interval u okviru koga se
vrši dinamička alokacija kodnih resursa
¾ Primena modulacije višeg reda: 16 QAM --
Brza adaptacija linka sa kontrolom brzine
prenosa podataka
¾ Brzo rasporedjivanje resursa korisnicima,
koje može da favrizuje korisnike sa
optimalnim stanjem kanala
Promene u arhitekturi sistema u vezi su sa
uvodjenjem novih tehnika za brzu adaptaciju
na promene radio kanala.

Zbog toga ove tehnike treba na strani mreže

da budu što bliže radio interfejsu, da bi se
izbegla dodatna kašnjenja prouzrokovana
protokom kontrolnih informacija kroz mrežu.
Zato postoji trend da se kod HSPA neke
funkcije za koje su ranije bili zaduženi
kontroler baznih stanica BSC, odnosno
kontroler radio mreže RNC, spuste u baznu
stanicu odnosno čvor B.
LTE (Long Term Evolution)
 LTE ( Long Term Evolution)

• U cilju poboljšanja performansi UMTS, 2004.

godine počinje razvoj LTE
• LTE je novi standard u bežičnim komunikacijama,
koji se razvija od strane 3GPP (The 3rd
Genaration Partnership Project)
• Kompletna specifikacija LTE standarda završena
je početkom 2009. godine, a komercijalna
upotreba LTE predviđa se u periodu od 2010. do
2012.godine
LTE je bežična tehnologija optimizovana
za paketski prenos, koja je razvijena kao
proširenje i unapredjenje 3G
tehnologije, tako da predstavlja korak
na putu ka mobilnim sistemima četvrte
generacije.
 Karakeristike LTE

• Silazni link: brzina prenosa podataka do

326 Mb/s i propusni opseg od 20 MHz

• Uzlazni link: brzina prenosa podataka

do 86.4 Mbps i propusni opseg od
20 MHz
 Karakeristike LTE

• Rad u TDD i FDD modu

• Promenljiva širina propusnog opsega
(od 1.4 MHz do 20 MHz), zavisno od
potreba korisnika
• Veća spektralna efikasnost (postignuta pre
svega naprednim antenskim sistemima),
itd.
 Prednosti LTE standarda

• Jednostavnija arhitektura mreže (zahvaljujući

redukciji brojnih mrežnih elemenata)

• Bolja iskorišćenost spektra

• Sposobnost iskorišćenja postojećih servisa i

pružanje novih – korišćenje postojeće
infrastrukture (koegzistencija sa postojećim
standardima)

• Bolji kvalitet i veća bezbednost mreže

• Veći kapacitet i brzina prenosa podataka

• Kraći vremenski odziv – ukupan vremenski odziv

manji od 20 ms

• Bolja pokrivenost - u celoj mreži uvek najbolja

konekcija

• Odlična mobilnost – optimizovane su performanse za

korisnike u kretanju, a takodje su odlične performanse i
kod srednjih brzina do 120 km/s, dok se veza može
održavati i pri 500 km/s.
Primenjene tehnike:

• OFDMA (Orthogonal Frequency Division Multiple

Access)

• MIMO antenski sistemi (Multiple Input Multiple

Output)
• OFDMA
Kod klasičnih FDMA sistema spektar se deli
na nosioce koji se medjusobno ne
preklapaju da bi se izbegla medjukanalna
interferencija. Zbog toga se spektar ne
koristi efikasno, jer postoje zaštitni intervali
izmedju kanala. Nasuprot tome, kode
OFDMA se koriste kanali koji se
preklapaju, ali s medjusobno ortogonalni
pa iz tog razloga ne smetaju jedan
drugom.
• OFDMA
Osnovna ideja je: umesto da se korišćenjem
jednog fekvencijskog nosioca prenosi
velika količina podataka, kod OFDMA
koristi se veliki broj ortogonalnih potkanala
koji se paralelno prenose. Grupe ovih
potkanala mogu biti dinamički alocirane za
različite korisnike.
MIMO sistem podrazumeva tehniku
višestrukih antena.
Pri tome postoji dve ili više predajnih antena
i dve ili više prijemnih antena.
Ideja je da se višestruki tokovi podataka
prenose frekvencijski i vremenski
simultano, uz maksimalno iskorišćenje
prednosti koje pružaju različite putanje pri
prostiranju.
Trenutno stanje i trendovi LTE u svetu
• Do 2013. godine 32.6 miliona koristika od toga :
• Azija i Pacifik 12 miliona
• Zapadna Evropa 9.9 miliona
• Severna Amerika 6.7 miliona
• Istočna Evropa 1.9 miliona
• Južna Amerika 1.5 miliona
• Afrika i Bliski istok nekoliko stotina hiljada
• Tendencija ka nižem frekvencijskom opsegu:

2.6 GHz u Evropi i 700 MHz u USA

Zašto niži frekvencijski opseg ?

• Bolja indoor pokrivenost posebno u ruralnim

krajevima

• Manji troškovi izgradnje infrastrukture

• Zahvaljujući velikoj brzini prenosa podataka i manjoj
latenciji LTE pruža sve širokopojasne multimedijalne
servise I to poboljšane :

telefonske pozive, Internet (brzina protoka kao u

fiksnim mrežama), multimediju,video konferencije i
mobilnu TV
KONVERGENCIJA FIKSNIH I
MOBILNIH KOMUNIKACIJA
Fiksno-mobilna konvergencija (FMC) predstavlja evoluciju
današnjeg heterogenog telekomunikacionog sveta koji se
sastoji od mnoštva fiksnih mreža, celularnih mreža,
bežičnih sistema, mreža za prenos podataka itd., ka
integrisanim i personalizovanim telekomunikacijama.
FMC je integracija mrežnih i servisnih kapaciteta koja
omogućava korisniku da pristupa odabranom skupu
servisa nezavisno od terminala i pristupne tačke,
korišćenjem bilo fiksnih bilo mobilnih mreža.
FMC je otežana ogromnim nasledjem različitih
telekomunikacionih tehnologija i mreža. Postojeće
nacionalne telekomunikacione organizacije najčešće su
glomazne i inertne. Uslovi konkurencije na tržištu imaju
povoljan efekat jer novi operateri brže osvajaju napredna
tehnološka rešenja i idu ka integracijama.
Prednosti FMC sa aspekta korisnika su:

™ Jedinstveni personalni broj

™ Jedinstveni račun za sve servise
™ Jedan servisni provajder za sve telekomunikacione
potrebe
™ Transparentna kontrola komunikacionih troškova
™ Širok opseg FMC servisa i servisnih paketa, npr.
ƒ servisni paketi prilagodjeni porodici,
ƒ paketi za zabavu,
ƒ Small Office/ Home Office (SOHO) paketi,
ƒ Small/ Medium Enterprise (SME) paketi, itd.

Korisnici će moći da biraju korisnički profil po želji i da

personalizuju željene servise.
NUMERACIJA

Posedovanje samo jednog personalnog broja predstavlja

jedan od najatraktivnijih fiksno-mobilnih servisa.

Personalni broj povezuje broj direktno za osobu umesto

za terminal.

Sa korisnikom se može ostvariti veza nezavisno od njegove

lokacije i od toga da li koristi fiksni ili mobilni terminal.

Moguća je prenosivost broja korisnika kada menjaju tip

servisa ili operatera.
TERMINALI

Trend je potpuna zamena klasičnih fiksnih terminala

mobilnim uredjajima.
Biće potrebno da se obezbede preduslovi kao što su:

• prilagodljivost terminala
• dobra pokrivenost unutar zatvorenih prostora,
• veliki frekvencijski opseg,
• tarife poredive sa tarifama fiksnih mreža,
• jednostavno rukovanje i izbor željenog servisa
TARIFIRANJE
Tarifiranje bi trebalo da bude prilagodjeno korisnicima, na
primer:
• redukovanje tarife zavisno od aktuelne lokacije korisnika
(cene zavisne od rastojanja za mobilne korisnike, poredive
sa odgovarajućim iznosima kod fiksnih mreža).
• definisanje zona namenjenih pretežno stanovanju i zona
koje obuhvataju poslovni deo grada,
• popusti za veći obim usluga, odvajanje poslovnih od
privatnih tarifa, itd.
BIOLOŠKI EFEKTI ZRAČENJA
MOBILNIH SISTEMA
 Sa ekspanzijom mobilnih sistema sve
više pažnje poklanja se problemima
izloženosti stanovništva mikrotalasnom
zračenju.
Interakcija EM polja visoke učestanosti
i živih organizama i biološki uticaj ovih
polja na ljude su već niz godina predmet
intenzivnih istraživanja
Dve osnovne grupe efekata EM zračenja
na organizme: termički i netermički.
 Postojanje termičkih efekata RF
zračenja je naučno dokazano i
odgovarajuće mere zaštite ugradjene su
kroz odgovarajuće standarde

U vezi netermičkih efekata i

njihovog uticaja na ljudsko zdravlje još
uvek se vode diskusije u naučnoj javnosti.
 Izlaganje EM poljima na frekvencijama iznad 100 kHz
može dovesti do apsorbcije energije u organizmu i do
porasta temperature u telu.
Postoje specifičnosti kada je u pitanju prostiranje
EM talasa kroz biološka tkiva.
Za opisivanje EM osobina biološkog tkiva koristi se
kompleksna dielektrična konstanta tkiva:

σ
ε = ε rε o + j
2π f
Dubine prodiranja EM talasa u ljudski organizam na nekoliko tipičnih
frekvencija

δ FM radio TV predajnik GSM 900 GSM 1800

Frekvencija (u MHz) 100 450 900 1 800
Dubina prodiranja δ 3 cm 1.5 cm 1 cm 0.7 cm
(polje opadne e puta)
Dubina do koje snaga 9 cm 4.5 cm 3 cm 2 cm
opadne na 1%
 Zbog nehomogenog sastava ljudskog
organizma, dolazi do neuniformne depozicije i
distribucije energije EM polja unutar tela.
Za opisivanje raspodele apsorbovane
energije u telu koristi se veličina SAR
(specific energy absorption rate) [W/kg]
Raspodela apsorbovane energije EM polja
zavisi od frekvencije.
U opsegu od desetak MHz do oko 300
MHz može se javiti relativno velika apsorbcija
u celom telu.
Na frekvencijama od oko 300 MHz do
nekoliko GHz nastaje značajna lokalna
neuniformna apsorbcija.
Na frekvencijama iznad 10 GHz do
apsorbcije mikrotalasne energije dolazi
uglavnom uz površinu tela.
 Zbog zagrevanja tkiva usled apsorbcije energije
RF polja može doći do oštećenja tkiva (termički
efekat). Posebno su uzeta u obzir zapažanja o
osetljivosti očnog organa usled izloženostri RF
zračenju
Prvi standard u oblasti zaštite od RF zračenja:
1953. godine
Granična vrednost gustine snage: 10 mW/cm2,
kao rezultat eksperimenta na termičkom modelu kod
koga je ograničen porast unutrašnje temperature
čoveka do najviše 1˚C
 Došlo je do pojave različitih
standarda u pojedinim zemljama.
1991. IEEE komitet za koordinaciju
standarda, objavio je novi standard,
zasnovan na rezultatima dotadašnjih
naučnih istraživanja. On je ubrzo
usvojen za američki nacionalni
standard.
Prema ovom standardu:
za granicu iznad koje je ustanovljeno da dolazi do
štetnih bioloških efekata ustanovljena je vrednost
SAR-a od 4 W/kg,
primenjen faktor 50 kao bezbednosna margina.
Konačno: Maksimalna dozvoljena vrednost SAR-a od
0.08 W/kg u 1g tkiva usrednjeno za celo telo, za period
15-30 minuta,
za profesionalnu izloženost dozvoljava se 5 puta
veća vrednost SAR-a, tj. 0.4 W/kg, u odnosu na
izloženost opšte populacije.
U Evropi:
Medjunarodna komisija za zaštitu od
nejonizujućih zračenja (ICNIRP) je 1998. godine
objavila dokument o preporukama za
ograničavanje izloženosti EM zračenju do 300
GHz
ICNIRP propisi su usvojeni od strane
Saveta Evrope kao važeći standard za sve
zemlje članice Evropske unije.
ICNIRP standard obuhvata:

I. Osnovna ograničenja, koja moraju uvek biti

poštovana.

II. Referentne nivoe, koji smeju biti prekoračeni

ukoliko nisu prekoračena osnovna
ograničenja.
ICNIRP osnovna ograničenja za izloženost EM poljima u
frekvencijskom opsegu 10 MHz do 10 GHz

Opšta Profesionalno
populacija osoblje
SAR usrednjen za
celo telo
0.08 W/kg 0.4 W/kg
SAR usrednjen za
tkivo glave ili trupa 2 W/kg 10 W/kg
mase 10 g
SAR usrednjen za
tkivo ekstremiteta 4 W/kg 20 W/kg
mase 10 g
ICNIRP referentni nivoi za izloženost opšte populacije
elektromagnetnom polju u opsegu od 10 MHz do 300 GHz

Jačina Jačina Gustina

Opseg
električnog magnetnog snage
frekvencija
polja (Vm -1) polja (Am -1) (Wm -2)

10-400 MHz 28 0.073 2

400-2000
1.375f 1/2 0.0037f 1/2 f /200
MHz
2-300 GHz 61 0.16 10
200 E [V/m]
180
ICNIRP
160
profesional.
140

120

100

80
stanovništvo
60

40

20
f [MHz]
0
10 100 1000 10000 100000
ICNIRP referentni nivoi na GSM frekvencijama

Jačina Jačina
SAR
električnog magnetnog
(W/kg)
polja (V/m) polja (A/m)

Profes.
90 0.24 0.4
900 osoblje
MHz Opšta
41 0.11 0.08
populacija
Profes.
127 0.34 0.4
1800 osoblje
MHz Opšta
58 0.16 0.08
populacija
 Medju zemljama u Evropi i svetu ima dosta
razlika u pogledu limita za RF zračenje koje
potiče od GSM mobilne telefonije.

Na primer, referentni nivoi za električno polje:

ICNIRP 41 V/m
Belgija oko 20 V/m
Italija 20 V/m, odn. 6 V/m za dužu izloženost
Švajcarska 4 V/m,
Luksemburg 3 V/m,
grad Pariz 1 - 2 V/m,
grad Salzburg 0.6 V/m.
U Srbiji je dugo godina bio na snazi
standard iz 1990. godine:
Jugoslovenski standard o maksimalnim
nivoima izlaganja radiofrekvencijskim
zračenjima koji se odnose na ljude (JUS
N. No. 205-1990)
2009. godine je u Srbiji, na osnovu Zakona
o zaštititi od nejonizujućih zračenja,
konačno donet
“Pravilnik o granicama izlaganja
nejonizujućim zračenjima“

(„Službeni glasnik RS”, br.36/09)

Referentni nivoi za izloženost opšte populacije
elektromagnetnom polju u Srbiji

Jačina Jačina Gustina

Opseg
električnog magnetnog snage
frekvencija
polja (Vm -1) polja (Am -1) (Wm -2)

10-400 MHz 11.2 0.0292 0.326

400-2000
0.55f 1/2 0.00148f 1/2 f /1250
MHz
2-300 GHz 24.4 0.064 1.6
Netermički efekti usled hronične izloženosti
RF zračenju savremenih bežičnih sistema

Od uspostavljanja sadašnjih osnovnih standarda,

situacija sa izloženošću opšte populacije RF i
mikrotalasnom zračenju značajno se izmenila.

Postojeće preporuke bazirane su na rezultatima

dobijenim za akutno (kratkotrajno), ali intenzivno
zračenje.

Propisi su u početku bili prvenstveno namenjeni

zaštiti profesionalnog osoblja.
Danas je veliki deo opšte populacije izložen RF i
mikrotalasnim signalima.

Izloženo je stanovništvo različitih kategorija

uključujući i decu, hipersenzitivne i bolesne osobe.

Zračenje je relativno niskog intenziteta ali se često

ponavlja, ili je dugotrajno, ili je čak neprestano
prisutno.

U fokusu interesovanja je, posebno, potencijalan

štetan uticaj mobilnih telefona.

Takodje, u fokusu su bazne stanice koje se

postavljaju u gusto naseljenim urbanim sredinama.
 Postoji rasprostranjeno mišljenje u naučnoj javnosti da
pod takvim uslovima može doći do tzv. netermičkih (NT)
efekata.
Rezultati brojnih eksperimentalnih studija pružaju
dokaze o njihovom postojanju. Od posebnog su značaja
dugoročne epidemiološke studije s obzirom na dugu
evoluciju nekih oboljenja.
Nasuprot tome, deo naučne javnosti zanemaruje ili
minimizira eksperimentalno dobijene rezultate o postojanju
NT efekata, prvenstveno zbog činjenice da je trenutni nivo
razvoja teorijske fizike nedovoljan za potpuno naučno
objašnjenje fizičkih mehanizama ovih efekata.
Kao rezultat ove razlike u pristupima, trenutno u svetu
standardi za izloženost zračenju variraju i do 1000 puta
Potencijalni štetni efekti netermičkih
efekata po ljudsko zdravlje:

Smatra se da hronična izloženost dovodi

do neke vrste akumulacije efekata.
Mogući su blagi zdravstveni poremećaji
(glavobolja, razdražljivost, nesanica
Potencijalna opasnost od razvoja ozbiljnijih
bolesti.
Postoji bojazan od moguće pojave genskih
mutacija.
 Potrebna su interdisciplinarna naučna
istraživanja i dugoročne epidemiološke
studije

Zadatak nauke je da objasni mehanizme

netermičkih efekata.

Ukoliko se nedvosmisleno dokaže da ovi

efekti dovode do zdravstvenih problema,
standardi za izloženost zračenju će svakako
morati da se modifikuju u smeru snižavanja
maksimalno dozvoljenih nivoa.