Regering voert neoliberaal beleid

De strijd om vrijheid
De vrijheid van liberale economen blijkt vooral de goede oude wetteloosheid voor geld en macht te zijn. Nederland verliest veel goeds als zij overgeleverd blijft aan deze ideologie. Volgens Murat Kotan is de vakbeweging een belangrijke tegenkracht, die zich inzet voor de vrijheid van mensen, niet die van economien of markten.
Internationaal wordt in naam van vrijheid de publieke opinie warm gemaakt voor oorlogen om grondstoffen en macht. Thuis schreeuwen zelfuitgeroepen strijders van de vrije meningsuiting het hardst om censuur van hun critici en wil een kabinet met liberalen onze vrijheid van informatie rond het doen en laten van de overheid (Wet openbaarheid van bestuur) aan banden leggen. Het begrip vrijheid is gekaapt door individuen en organisaties die er weinig mee van doen hebben. Veel economen, met politici onder hun gevolg, hebben misbruik van het begrip zelfs tot een wetenschap gemaakt. Een marktuitkomst waarin Jantje alles bezit en Eva niets, heet een pareto optimale situ atie. Terwijl wanneer een overheid ingrijpt in die vrije markt en Eva ook iets van de koek toebedeelt (en daarmee haar vrijheid verhoogt), er sprake is van een distorsie, een inefficintie. Een maatschappij zonder enige werknemersrechten en waarin vakbonden verboden zijn, heet een vrije arbeidsmarkt. Daarentegen, wanneer werknemers bescherming tegen willekeur en uitbuiting genieten, spreekt men van een rigide arbeidsmarkt. Economen en politici die het hardst om vrijheid schreeuwen hebben het vrijwel nooit over werknemersrechten, zeggenschap of gelijkheid. Wat houdt die economi sche vrijheid van hen dan precies in? de inkomensbelasting en de belasting voor grote ondernemingen, hoe beter een land scoort op de vrijheidsindex. Vrijheid van overheidsuitgaven: hoe hoger de belastinginkomsten en uitgaven van de overheid, hoe minder de vrijheid, aldus de index. Investeringsvrijheid: met name de vrijheid van buitenlands kapitaal om ongehinderd een land binnen te dringen, te verlaten en winst te repatriren. Financile vrijheid: kwestie van een ongereguleerde en ongebreidelde bancaire en financile sector, waar wederom (speculatief ) bui tenlands kapitaal ongereguleerd kan binnenkomen en vertrekken. Vrijheid van arbeid: aan het einde van een cynische lijst, waar economische vrijheid bij nader inzien voornamelijk de goede oude wetteloosheid voor geld en de machtigen blijkt te zijn, dan eindelijk toch een echte vrijheid? Nou nee, de vrijheid van arbeid heeft hier, net als bij veel economen, een zeer bijzondere betekenis: het minimum loon, het ontslagrecht, een wettelijke opzegtermijn die voorkomt dat je van de ene dag op de andere op straat staat en ontslagvergoeding wanneer dat gebeurt, tellen allemaal als onvrijheid! Hoe lager een land scoort op vrijheden van werknemers, hoe hoger het scoort op economische vrijheid.

Economische vrijheid
Een bekende maatstaf voor economische vrijheid is de Index of Economic Freedom van de Heritage Foundation en de Wall Street Journal. Vrijheid volgens deze rechtse denktank is vrijheid vooral een kwestie van de afwezigheid van sociaaleconomisch beleid en milieubeleid. In deze definitie valt vrijheid uiteen in onder andere: Business vrijheid: afwezigheid van vergunningen voor bedrijven. Fiscale vrijheid: voornamelijk vrijheid voor de hoogste inkomens en grote (aandeelhouders) ondernemingen. Hoe lager het toptarief van Murat Kotan is econoom en beleidsadviseur bij AbvaKabo FNV.

Terminologie
Zoals dat gaat met Unspeak, schrijver Steven Pooles aanduiding voor zorgvuldig bedachte politieke terminologie, is dat wat begrippen verzwijgen vaak belangrijker dan wat ze verkondigen. Woorden als fiscale vrijheid en lastendruk communiceren natuurlijk de onwenselijkheid van belastingen, in plaats van de bijdragen van belastingen aan de maatschappij. Vrijheid van overheidsuitgaven verzwijgt of ontkent dat overheidsuitgaven dienen om de vrijheden van mensen juist te vergroten. Wrang genoeg scoren op dit punt ontwikkelingslanden zonder capaciteit om in de behoeften van hun bevolking te voorzien, hoger dan Nederland of Zweden qua economische vrijheid.

Zeggenschap juni 2011

22

Business vrijheid verzwijgt dat vergunningen er zijn om vrijheden te waarborgen, de vrijheid op schone lucht bijvoorbeeld en op veilig voedsel. Investerings- en handelsvrijheid heten ook vrijheid als ze tegen de democratische wil van een bevolking worden opgelegd door partijdige internationale instituten als het IMF en de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Ze betekenen ook dat Westerse ondernemingen de markt in ontwikkelingslanden overnemen, dat water- en elektriciteitsprivatisering leiden tot verdubbelingen van prijzen en uitsluiting van armen en het platteland. Colombia, bijvoorbeeld, scoort zeer hoog op vrijheid van arbeid. Het is ook het meest gewelddadige land in de wereld voor vakbondsleden. Tussen 2002 en 2009 met de komst van Alvaro Uribe zijn meer dan vijfhonderd vakbondleiders en activisten vermoord. Doch zelden uitgesproken door economische vrijheidsstrijders die zich voor de macht van corporaties en financile instellingen inzetten, is vrijheid gestoeld op macht. Financile vrijheid heeft ondanks de wereldwijde crisis en publieke verontwaardiging daarover nauwelijks een deuk opgelopen. Dat is geen wonder. Grote private banken, verzekeringsgiganten, financile ondernemingen en hun lobbyorganisaties domineren het wetgevingsproces. Maar liefst 160 van de 167 publiek gemaakte adviescommissieleden en alle zestien leden van de groep die tien jaar voor de crisis het plan voor de regelgeving van de Europese financile sector schreven, zijn bankiers, verzekeraars, fondsmanagers en handelaren. Het zijn deze experts die de EU consulteerde voor een oplossing voor de crises en van wie de Europese Commissie zich afhankelijk maakt voor voortgaande voorstellen (Alter-EU. 2009. A Captive Commission).

Marat
SPELDENPRIK
Soms zit ik tijdens het 8-uur journaal schaterlachend voor de buis. Vroeger was dat overigens seizoensgebonden. Traditiegetrouw stegen de eerste proefballonnetjes op rond 1 april. Rutte is van plan Colijn op te graven en hem voor te stellen als de nieuwe president van de Europese Bank. En op 2 april komen we dan altijd met de schrik vrij. En daarna kwam de zomer. Komkommertijd! De lanspuntslang in Alkmaar, de tijger op de Veluwe. De reden dat je niet meer van die onzin opkijkt, is dat het een kwestie van gewenning is. Het probleem is alleen dat de zomer steeds langer lijkt te duren. En dat de proefbal lonnetjes niet worden doorgeprikt, maar vertaald worden in beleid. De Aziatische vogelgriep, de Mexicaanse varkensgriep, honderddui zenden kinderen werden gepest met een dubbele prik, zonder ranja. Opvallend is dat de proefballonnetjes niet meer leuk zijn maar altijd gericht op dreigend dan wel feitelijk leed. Al is het einde mogelijk in zicht. Met name het bericht dat Spaanse of Duitse komkommers kun nen zorgen voor nieuwe sterftedreiging wegens de opkomst van een nieuwe poepbacterie geeft hoop. Als de komkommertijd echt met een komkommer moet worden gevuld en als het niveau daalt tot paniek over poep en pies, dan lijkt toch het einde van de journalistieke fantasie in zicht. Ik zou zeggen, we pakken gewoon schoon ondergoed en zet ten onze hersens weer op actief. Natuurlijk moeten we dan opboksen tegen de media met hun dagelijkse portie popie-jopie verontwaardi ging en een hypje onheil, gebaseerd op de politieke zomergrap dat alleen Colijn ons uit de crisis kan helpen. Het probleem is alleen dat het moeilijk is om daar afstand van te nemen. Tien jaar geleden schreef ik op deze plek dat n en ander toch een schande was. Over afbraak beleid. Over speculatie en misbruik. En over dat de rijken de crisis maar ach, dat weet u toch nog wel. En veel heeft dat nooit geholpen. De afspraak tussen de directeur en de pastoor hou jij ze dom dan hou ik ze arm werkt nog steeds. Het moet anders. Ook ons tegengeluid moet met de tijd mee. Wellicht is het een beter idee om ook zelf zomergrap pen te lanceren. Shell vindt oplossing voor economisch problemen van Griekenland: met een nieuwe techniek kunnen de petroleum en de wijn uit de retsina worden gescheiden. VNO-NCW geeft toe dat niet alleen oud-ministers maar ook fungerende ministers in dienst staan van het grootkapitaal. Maar eigenlijk is dat niet leuk. Het beste idee blijft toch om allemaal naar de Hema te gaan. Om spelden te kopen. En als er dan morgen weer een proefballon langs drijft, kunnen u en ik zorgen voor een grote knal.

Nederland
Neoliberalisme is de ideologie achter de economische vrijheidsindex. Nederland is sinds lang een exporteur van deze agenda. Via notoir ondemocratische instituties als het IMF, de Wereldbank, de WTO en Europese Vrijhandelsverdragen, hebben we economische vrijheid aan menig ontwikkelingsland opgelegd, ongeacht of ze dat wilden of niet, ongeacht of dat goed voor ze was of niet. Maar deze neoliberale vrijheid klopt sinds een tijd ook op onze eigen deur. Op de economische vrijheidsindex van de Heritage Foundation staat Nederland op de 15de plaats in de wereldrangorde. Gestegen van de 22ste plaats in 1996.

Zeggenschap juni 2011

23

Nederlandse werknemers met tijdelijke contracten behoren tot de slechts beschermden binnen de veertig landen van de OECD plus opkomende economien. En we lopen voorop in de privatisering van alle mogelijke publieke taken en ondernemingen. Het deel van de nationale productie dat naar lonen gaat is vrijwel ononderbroken ge daald van 78,9%, op zijn hoogste punt in 1979, naar 66,8% in 2008, voor de crisis. In de periode 2006-2008 bereikte het haar dieptepunt in bijna vijftig jaar en was het winstaandeel in het nationaal product op haar hoogst sinds 1973. Zonder inkomensherverdeling door de overheid zouden we n van de ongelijkste maatschappijen in de EU zijn: de inkomensongelijkheid vr herverdeling door middel van belastingen, premies en uitkeringen is driemaal zo groot als erna (gemeten door de Theilindex: CBS, Sociaaleconomische trends, 1e kwartaal 2008).

schapsbelasting. De vrijheid van overheidsuitgaven wordt nagestreefd door massaontslagen, uitkleding van de publieke dienstverlening en financile maatregelen die de onderkant van de inkomens verdeling raken. Ondertussen neemt Minister Kamp van SZW geen genoegen met de steeds grotere klasse van rechteloze flexwerkers en zet zich in voor onze vrijheid van arbeid door niet te rusten tot ontslagbescherming voor iedereen op de schop is.

Vakbeweging
Vrijheid, volgens Nobelprijswinnar Amartya Sen, die het begrip opnieuw introduceerde in de economie, is het geheel aan opties in het leven. Vrijheid is dat je kunt doen wat je wilt en kunt zijn wie je wilt. Dit vergt meer dan alleen holle kreten. Het vergt concrete middelen en rechten. Het vergt ook dat deze middelen en rechten niet alleen aan een exclusieve groep behoren, maar aan allen. Gelijkheid staat in onlosmakelijke relatie tot vrijheid. Een vrije maatschappij vergt gelijkheid van kansen voor individuen. En het vergt zeggenschap over aspecten van het leven die ons raken, economische aspecten niet uitgezonderd. Een maatschappij waarin alleen gegoede heren plaats hebben aan de politieke en economische beslistafels is noch democratisch noch vrij. Deze grondbeginselen van vrijheid resoneren ook in de grondslagen van de vakbeweging: Alle mensen moeten dezelfde kansen en mogelijkheden hebben om zich economisch, sociaal en cultureel te ontplooien en invloed uit te oefenen op de samenleving. Mensen moeten niet door hun materile positie afhan kelijk gemaakt worden van anderen. Dit ideaal is vastgelegd in De Grondslag van de FNV-bonden, en van vele andere maatschappelijke organisaties. Natuurlijk valt (en dient men) erover te discussiren in hoeverre vakbonden zijn geslaagd deze idealen te verwezenlijken en te verdedigen. Maar zonder vakbeweging was Nederland sociaaleco nomisch slechter af geweest, en zonder een levendige, inclusieve en progressieve vakbeweging kan Nederland bij gebrek aan alternatief alsnog afglijden van polder richting sociaal moeras.

Binnenlandse politiek
Gelukkig is de situatie in Nederland voor de meeste mensen onvergelijkbaar met die in landen als de VS of Engeland, waar werknemers vrijwel geen bescherming genieten en ongelijkheid tot de hoogste van de OECD-landen behoort. Maar ook hier roeren krachten zich sterker voor neoliberale vrijheid en stijgt de Europese druk daartoe. Themas uit de economische vrijheidsindex zijn terugkerende onder werpen in de binnenlandse politiek. Zo geeft minister Verhagen op advies van een ondernemerscommissie een radicale invulling aan Business freedom: bedrijven moeten worden gecompenseerd voor elk nieuwe wetgeving. Let wel, het gaat hier niet alleen om administratieve lasten maar om het zich houden aan de wet: Een taakstelling op administratieve lasten alleen is onvoldoende. Voor een merkbare daling van de regeldruk moet aandacht worden besteed aan de inhoudelijke nalevingskosten. Dit zijn kosten die ondernemers moeten maken om aan de inhoudelijke eisen van de wet te voldoen, zoals bijvoorbeeld het aanbrengen van verplichte roetfilters op vrachtwagens of het vloeistofdicht maken van vloeren vanwege milieubepalingen, schrijft het ministerie van Economische Zaken in Programma Regeldruk Bedrijven 20112015. Op het gebied van fiscale vrijheid maakt het kabinet Rutte zich na een eerste verlaging sterk voor een verdere daling van de vennoot-

Core business
Lang geleden schreef E.F. Schumacher, een uitzonderlijke econoom, dat de taak van onze generatie er n van metafysische reconstructie is. Een herziening van begrippen als werk en economie. Het lijkt erop dat ideologische tegenstanders van vrijheid en gelijkheid daarin beter zijn geslaagd dan wij. De vakbeweging wordt bijvoorbeeld routineus verweten dat ze aan oude verworvenheden vasthoudt en niet met de nieuwe tijd meegaat. Maar de vrijheden waar zij voor staat zijn relatief recent en met strijd verworven. Daarentegen is de vrijheid waar rechtse vrijheidsstrijders, maar ook hun onoplettend gevolg onder sociaaldemocraten, voor staan, hoogstens de vrijheid van het negentiende-eeuws rechteloze kapitalisme. Een vrijheid van een heel oude soort, die van een kliek ten koste van de rest. Daarom: vrijheid? Dat is nze core business.

Zeggenschap juni 2011

24