INSTITUT PENDIDIKAN GURU KAMPUS DATO RAZALI ISMAIL KUALA TERENGGANU

PROGRAM IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN PISMP SEMESTER 4 AMBILAN JANUARI 2010
AMALI 4

~SCE 3107~ EKOSISTEM DAN BIODIVERSITI -MENGUKUR KEPELBAGAIAN SPESIES-

NAMA PENSYARAH: ENCIK HASHIM BIN SALLEH NAMA

Nurul Asma Bt. Ibrahim

NO. I/C
900217115794

NO. MATRIK
123394

Praktikal 4 Tajuk : Mengukur Kepelbagaian Spesies. Objektif : Mengukur dan membandingkan kepelbagaian spesies. Pengenalan/Teori : Biokepelbagaian merupakan kepelbagaian benda hidup di muka bumi sama ada flora atau fauna. Ia merangkumi semua hidupan dalam ekosistem atau seluruh bumi termasuk hidupan laut. Biokepelbagaian selalu digunakan untuk mengukur keadaan sistem biologi yang sihat. Kepelbagaian hidupan di bumi hari ini terdiri daripada berjuta-juta spesies biologi yang tersendiri hasil daripada evolusi 3.5 juta tahun lalu.

Gambar 4.1: Kepelbagaian spesies rama-rama. Kita memang sedia maklum bahawa masyarakat setempat kebanyakannya masih belum memahami akan kepentingan memulihara kepelbagaian hidupan dan ekosistem, malahan istilah kepelbagaian hidupan atau dalam bahasa Inggerisnya Biodiversity itu sendiri masih terlalu asing bagi mereka. Maka dengan itu mereka kurang menghargai usaha-usaha berbagai pihak untuk memulihara kepelbagaian hidupan ini kerana mereka tidak dapat melihat apa manafaat disebalik usaha-usaha sedemikian.
Istilah Biodiversity dan Pemuliharaan.

Biodiversity atau Kepelbagaian Hidupan: Bermaksud kepelbagaian organisma hidup termasuklah daratan, laut, ekosistem akuatik atau diperantaraannya. Kepelbagaian hidupan juga termasuklah kepelbagaian dalam kalangan spesies, di antara spesies and ekosistem yang sama atau berbeza.

Pemuliharaan: Cara manusia mengurus alam semulajadi untuk mendapat hasil yang terbaik untuk generasi sekarang sambil mengekalkan potensinya untuk keperluan generasi akan datang. Oleh itu pemuliharaan ialah satu usaha positif, merangkumi pemeliharaan, sokongan, penggunaan lestari, pemulihan dan penambahbaikan kepada alam semulajadi. (Unit of Science & Technology, 2003) Tujuan aktiviti ini di jalankan adalah untuk bagi membolehkan anda berlatih membandingkan dan menilai tumbuhan yang berlainan atau komuniti haiwan dengan menggunakan alat analisis statistik yang sama. "Indeks Kepelbagaian Simpson ialah ukuran kepelbagaian spesies. Dalam ekologi, ia sering digunakan untuk mengukur biodiversiti habitat. Ia mengambil kira bilangan spesies yang hadir, serta kelimpahan spesies masing-masing. " "Indeks kepelbagaian Simpson mengambil kira bilangan spesies, jumlah individu, dan sebahagian daripada jumlah yang dijumpai dalam setiap spesies. Jika indeks digunakan untuk membandingkan kepelbagaian dalam kalangan komuniti, saiz sampel mestilah sama. Jika data banci lengkap digunakan, kawasan sampel mestilah mempunyai saiz yang sama. Masyarakat yang mengandungi hanya satu spesies akan mempunyai nilai 1.0. Nilai-nilai akan meningkat/bertambah kepada infiniti, di mana setiap individu kepunyaan satu spesies yang berbeza."
D = N(N-1) / ni (ni 1) D = indeks kepelbagaian N = jumlah bilangan individu daripada semua spesies n = bilangan individu dalam satu spesies i = subskrip untuk mewakili bilangan spesies yang berbeza

Kekayaan dan Keseragaman/Kesamarataan Spesies. Kita boleh bahagikan kepelbagaian spesies kepada dua komponen: kekayaan spesies, yang mana bilangan spesies dalam himpunan, dan keseragaman/kesamarataan spesies, iaitu yang bilangan relatif individu yang sama rata dalam kalangan spesies. Sebagai contoh, bayangkan dua komuniti, masingmasing dengan 10 spesies dan 100 individu. Masyarakat pertama mempunyai keserasian yang maksimum dengan setiap spesies yang diwakili oleh 10 orang individu. Masyarakat kedua mempunyai keserasian yang minimum, dengan 91 individu yang 1 spesies dan 1 setiap individu daripada 9 spesies yang baki. Kebanyakan ahli ekologi akan mengatakan bahawa masyarakat yang pertama adalah lebih pelbagai kerana ia lebih sama rata. (Kesey-Bear and Acquired Intelligence, Inc.; 2000)

Alat dan radas : Krayon pelbagai warna, kertas A4 dan set Moths of SE Asia. Keputusan/Hasil kajian :

Gambar 4.1: Haiwan diklasifikasikan ke dalam taxa atau spesies yang berlainan mengikut ciri-ciri yang terdapat pada mereka menggunakan sifat morfologi mereka dan ditanda dengan menggunakan warna yang berlainan.

Gambar 4.2: Setiap pengelasan dicatatkan secara kasar/draf seperti gambar di atas.

Jadual 4.1 di bawah menunjukkan bilangan spesies dan bilangan individu spesies untuk 3 pulau di Malaysia. D = Indeks kepelbagaian Simpson P = Urutan Keutamaan untuk pemuliharaan (1 Paling segera, 3 Kurang segera)

Spesies A Merah jambu B Hijau C Biru gelap D Biru muda E Kuning F Coklat G Hitam H Hijau muda I Kuning (Neon) J Ungu K Putih L Merah M Oren (Jingga) N Peach Jumlah Bilangan Kekayaan Spesies Kesamarataan Spesies Indeks Simpson (D)

Pulau Sipadan

Pulau TalangTalang 23 0 12 15 0 33 5 0 4 0 0 0 2 4 98

Pulau Redang

16 10 5 3 0 3 0 9 30 0 2 0 4 34 116

23 11 4 0 18 0 0 0 0 8 3 7 0 0 74

10

Kurang kesamarataan

Sederhana kesamarataan

Tinggi kesamarataan

5.26

4.69

4.92

Keutamaan untuk Pemuliharaan

Jadual 4.1 Pengiraan bagi indeks Simpson Indeks yang digunakan adalah seperti berikut: D = 1/pi2 Dimana pi = pecahan kelimpahan untuk ith spesies pada setiap pulau. Pulau Sipadan D = 1/ (16/116) + (10/116) + (5/116) + (3/116) + (9/116) + (30/116) + (2/116) + (4/116) + (34/116) =1/0.189

= 5.26

Pulau Talang-talang

D = 1/(23/98) + (12/98) + (15/98) + (33/98) + (5/98) + (4/98) + (2/98) + (4/98) = 1/ 0.213 = 4.69 Pulau Redang D = 1/( 23/74) + (11/74) + (4/74) + (18/74) + (8/74) + (3/74) + (7/74) = 1/0.203 = 4.92

Perbincangan : 1) Apakah yang dimaksudkan dengan binaaan asas atau unit operasi taksonomi bagi kepelbagaian alam? Biodiversiti merangkumi kesemua organisma hidup yang dijumpai di atas tanah dan juga di dalam air. Semua spesies mempunyai peranan dan menyediakan 'kepentingan' di mana kita bergantung kepadanya: daripada sekecil bakteria di dalam tanah, sehingga ikan paus yang terbesar di lautan. Empat binaan asas bagi biodiversiti ialah gen, spesies, habitat dan ekosistem. Gen. Gen adalah binaan asas kehidupan. Mereka menentukan ciri-ciri kesemua hidupan organisma. Ianya mengekalkan kepelbagaian genetik dengan memulihara spesies dan kepelbagaiannya adalah merupakan kekuatannya dalam pemuliharaan alam. Spesies. Hampir dua juta spesies telah dikenal pasti di seluruh dunia dan ia dianggarkan bahawa ini boleh mewakili hanya 20% daripada jumlah yang sedia ada di Bumi. Tanah sahaja menjadi tuan rumah lebih daripada satu perempat daripada segala jenis. Selain daripada mikro-organisma, serangga kumpulan yang terbesar dan paling pelbagai termasuklah kulat, tumbuhtumbuhan, lichens dan lumut. Berbanding dengan benua lain, Eropah dan Kesatuan Eropah (EU) mempunyai spesies yang relatif sedikit, walaupun ramai yang hanya hadir di rantau ini (iaitu endemik). Habitat. Jenis spesis tumbuhan dan haiwan ini berkumpul untuk membentuk komuniti ekologi dalam satu kawasan atau alam semula jadi yang dikenali sebagai habitat. Habitat termasuklah faktor-faktor fizikal seperti tanah, kelembapan, suhu dan cahaya. Habitat terbentuk sebagai tindak balas kepada keadaan alam sekitar tempatan seperti jenis tanah dan iklim. Di Eropah, aktiviti manusia telah memainkan peranan penting dalam membentuk dan mewujudkan habitat yang mempunyai nilai biodiversiti yang tinggi (contohnya padang rumput). Ekosistem. Suatu ekosistem yang boleh terdiri daripada satu atau banyak habitat yang berlainan. Ekosistem yang sihat membantu mengekalkan spesis dan habitat serta menyediakan kritikal barangan dan perkhidmatan kepada manusia. (European Environment Agency, 2010)

2) Terangkan apa yang dikatakan kekayaan spesies dan kesamarataan spesies? Kekayaan spesies bilangan spesies yang berbeza di kawasan tertentu. Ia diwakili dalam bentuk persamaan sebagai S. Kekayaan spesies adalah unit asas untuk menilai keseragaman alam sekitar. Biasanya, kekayaan spesies digunakan dalam kajian pemuliharaan untuk menentukan sensitiviti ekosistem dan spesies pemastautin mereka. Bilangan sebenar spesies dikira secara individu adalah sebahagian besarnya adalah nombor yang sewenangwenangnya. Kesamarataan spesies merujuk kepada sejauh mana perbezaan bilangan setiap spesis di dalam persekitaran yang sama. Secara matematik, ianya ditakrifkan sebagai indeks kepelbagaian, ukuran kuantiti biodiversiti yang sama bilangan komunitinya. Jadi, jika terdapat 40 musang, dan 1000 anjing, komuniti adalah kurang sama rata. Tetapi jika terdapat 40 musang dan 42 anjing, komunitinya cukup kesamarataan. (Wikipedia, 2011)

3) Apakah susunan untuk pulau daripada diversiti yang tertinggi kepada diversiti yang paling rendah? Susunan bagi diversiti tertinggi ke terendah ialah Pulau Sipadan, Pulau Redang dan Pulau Talang-Talang iaitu masing-masing 5.26, 4.92 dan 4.69. selain itu, kekayaan spesies juga dimonopoli oleh Pulau Sipadan, iaitu sebanyak 10 spesies, Pulau Talang-Talang dan Pulau Redang, masingmasing dengan 8 dan 7 spesies. Jika dirujuk kepada jumlah individu bagi setiap pulau pula, mengikut susunan Pulau Sipadan, Pulau Redang dan Pulau Talang-Talang, masing-masing berjumlah 116, 74 dan 98.

4) Bagaimana kamu meletakkan sesuatu pulau-pulau tersebut untuk pemuliharaan? Adakah ini mengikuti nilai kepelbagaian? Apakah faktor lain yang ingin dijadikan rujukan apabila menyatakan kepelbagaian keutamaan? Kami menyusun pulau yang perlu dipulihara mengikut kekayaan spesies dan bilangan individu. Pulau yang paling kurang perlu dipulihara ialah Pulau

Redang. Ini kerana pulau itu mempunyai kekayaan spesies yang sedikit; iaitu sebanyak 7 dan bilangan individu yang paling sedikit iaitu sebanyak 74. Manakala, pulau kedua yang perlu dipulihara ialah Pulau Talang-Talang yang mempunyai kekayaan spesies sebanyak 8 dan bilangan individu sebanyak 98. Bagi pulau yang paling perlu dipulihara ialah Pulau Sipadan yang mempunyai kekayaan spesies yang paling banyak iaitu sebanyak 10 dan bilangan individu sebanyak 116. Kekayaan spesies memainkan peranan yang penting kepada pemilihan pulau untuk pemuliharaan. Hal ini kerana kita perlu memulihara pulau yang mempunyai kekayaan spesies yang paling banyak agar nilai kepelbagaian itu tidak kurang. Faktor lain yang mempengaruhi pemilihan untuk pemuliharaan ialah kesamarataan spesies. Kesamarataan spesies bergantung kepada kekayaan spesies; yang mana semakin banyak kekayaan spesies, semakin kurang kesamarataan spesies. Oleh itu, sekiranya kesamarataan spesies telah stabil/tinggi (kekayaan spesies yang paling sedikit: Pulau Redang), maka tidak perlulah lagi untuk dipulihara.

5) Jika kita tidak mempunyai sumber untuk melindungi kesemua spesies, apakah kriteria yang harus kita gunakan untuk menumpu usaha pemuliharaan? Kriteria yang harus kita titik beratkan ialah spesies yang hampir pupus dan spesies yang terancam oleh aktiviti manusia. Spesies lain yang tidak mempunyai sebarang masalah tidak perlulah diberikan perhatian. Cara yang boleh digunakan untuk menumpu usaha pemuliharaan ialah menggunakan kaedah in-situ dan ex-situ. Bagi spesies yang hampir pupus, kita boleh gunakan kaedah ex-situ, manakala bagi spesies yang terancam, kita boleh gunakan kaedah in-situ.

Kesimpulan : Kepelbagaian spesies bergantung kepada bilangan individu. Bilangan individu yang berbeza membawa kepada kekayaan spesies dan kesamarataan spesies yang berlainan. Setiap pulau mempunyai bilangan individu yang berbeza. Oleh itu, setiap pulau mempunyai kekayaan dan kesamarataan spesies dan juga Indeks Simpson yang berbeza dan boleh dibuat bandingan antara ketiga-tiga pulau tersebut. Indeks

Simpson digunakan untuk mengukur kepelbagaian spesies. Susunan bagi kepelbagaian tertinggi ke terendah mengikut Indeks Simpson ialah Pulau Sipadan, Pulau Redang dan Pulau Talang-Talang iaitu masing-masing 5.26, 4.92 dan 4.69.

Rujukan : Buku rujukan : 1. Dr. Shakinaz Desa & Co. (2007). College Matriculation Biology. Dikeluarkan oleh IPTA Publications; Subang Jaya, Selangor. 2. Foo Yuen Kooi (2004). STPM Biology Volume 2. Dikeluarkan oleh Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd; Johor Bharu, Johor. 3. Raven/ Johnson (1995). Understanding Biology. Dikeluarkan oleh Wm. C. Brown Publisher; Dubuque, United States Of America. Laman Sesawang :
4. Cikgu Jumali

(2011). Biodiversiti Dan Peranannya. Diakses pada 8 2011, daripada laman

September

http://fastnote.wordpress.com/2011/05/17/biodiversiti-dan-peranannya/

5. Tiada nama penulis dinyatakan. Diversity. Diakses pada 8 September 2011, daripada laman http://www.cnr.uidaho.edu/range357/notes/Diversity.pdf

6. Tiada nama penulis dinyatakan. Simpson Index. Diakses pada 8 September 2011, daripada laman http://www.countrysideinfo.co.uk/simpsons.htm 7. Tiada nama penulis (Februari 2009). Species Richness. Diterbitkan oleh Wikipedia. Diakses pada 9 September 2011, daripada laman http://en.wikipedia.org/wiki/Species_richness
8. Tiada nama penulis (Desember 2009). Spesies Evenness. Diterbitkan oleh

Wkipedia. Diakses pada 9 September 2011, daripada laman http://en.wikipedia.org/wiki/Species_evenness 9. Unit of Science & Technology. (2002). Temuramah Mengenai "Public

Awareness Component. Diakses pada 6 September 2011, daripada laman http://www.bbec.sabah.gov.my/PublicAwareness/PACinterviewBM.htm.

10. Kesey-Bear and Acquired Intelligence, Inc. (2000). Species Diversity. Diakses pada 8 September 2011, daripada laman

http://www.esapubs.org/archive/ecol/E081/022/EcoSim%20Help/Species/Spe cies%20Diversity.htm Keratan Akhbar :

11. (t.p.). (11 November 2009). Kepelbagaian Spesies Tempatan. Ruangan: Mega Fokus. Utusan Malaysia, pp. M4. Laporan :

12. European Environment Agency. (2010). Biodiversity Baseline: Biodiversity Policy. Denmark, Europe: (t.p)