Verstandelijk en of Lichamelijk Gehandicapten Definitief Rapport 131

Toepassing domotica
Ondersteuning bij het wonen voor de doelgroep lichamelijk en/of verstandelijk gehandicapten anno 2007
Toepassing domotica
Ondersteuning bij het wonen voor de doelgroep lichamelijk en/of verstandelijk gehandicapten anno 2007
Auteurs Charles G.Willems Carla Schutgens-Willems In opdracht van: Kenniscirkel Domotica De fotos in deze publicatie zijn uit het dagelijks leven van clinten van Kwecoo gegrepen. Dank zij technologische ondersteuning kunnen ook zij wonen in een huiselijke omgeving.
iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap Postbus 192 6430 AD Hoensbroek Tel. 045 523 75 37 Fax 045 523 15 50 www.irv.nl
Vilans Catharijnesingel 47 3511 GC utrecht Tel 030-7892300 Fax 030-7892599 www.vilans.nl
iRv/2-03/200355/26723/maart 2007
In samenwerking met:
Amstelrade Laan van Kronenburg 12 1183 AS Amstelveen Tel 020-5470470 www.amstelrade.nl Dichterbij Stiemensweg 38, 6591 MD Gennep Tel 0485-499 996 www.dichterbij.nl
Fokuswonen Van Iddekingeweg 33 Groningen Tel 050 5217200 www.fokuswonen.nl
Kwecoo 't Park 11, 6373 AR Landgraaf. Telefoon 045-5690808. www.kwecoo.nl
De Lichtenvoorde Het Brook 2 7132 EJ Lichtenvoorde 0544 371130 www.delichtenvoorde.nl
Pepijn en Paulus Pepinusbrug 4 6102 RJ Echt Tel 0475 479666 www.pepijnenpaulus.nl
Prisma Biesbosweg 14 5145 PZ Waalwijk 0416-671350 www.prismanet.nl
Vanboeijen Industrieweg 14-16 9403AA Assen

0592)-30 53 05 www.vanboeijen.nl
Inhoudsopgave
1 2 3 4 4.1 4.2 5 6 6.1 6.2 7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 8 9 10 Samenvatting Inleiding Verandering in het wonen Functioneel Programma van Eisen De woonprogrammas Typering van de onderscheiden woonprogrammas Welke technologie kan worden toegepast? Inzet van technologie bij wonen en zorgverlening Enkele voorbeelden van technische toepassingen Typering van de projecten Voorbeeldprojecten van toepassing domotica Amstelrade project Zoelenkerkstraat te Amsterdam De Schans te Groenlo Fokuswonen Kloostertuyn te Brunssum Vanboeijen Dichterbij Kwecoo Te Landgraaf Prisma te Oosterhout Conclusies Literatuurlijst Dienstverlening iRv over domotica 1 3 5 7 7 8 11 13 13 16 21 21 26 30 33 36 40 42 47 51 53 55
Samenvatting
Onder domotica verstaan we de toepassing van informatie- en communicatietechnologie in een woonomgeving. Met behulp van deze technologie is het voor mensen met een lichamelijke en/of verstandelijke beperking mogelijk om een betere kwaliteit van leven te bereiken. Immers, met behulp van de inzet van domotica zijn woonfuncties beter op de maat van de gebruiker af te stellen. Ook zorg en dienstverlening zijn een woonomgeving met domotica beter toe te passen, qua effectiviteit en efficiency. Toepassing van domotica in een woonsituatie voor mensen met een lichamelijke en/of verstandelijke beperking blijkt niet iets te zijn wat men zo maar kan realiseren. Tussen de veelheid van mogelijkheden de goede vinden is niet eenvoudig. Stapsgewijs komt er informatie beschikbaar over mogelijke toepassingen. De Kenniscirkel Domotica heeft als doel de toepassing van domotica te bevorderen door het geven van informatie over het gebruik van domotica in de praktijk van wonen en zorgverlening thuis. Dit publicatie geeft een korte typering van de gebruikssituaties die zijn aangetroffen in woonzorg projecten gerealiseerd ten behoeve van de doelgroep lichamelijk en/of verstandelijk gehandicapten (LG/VG) waarbij rekening is gehouden met de kenmerken van deze doelgroepen. Deze kenmerken stellen eisen aan de praktische voorwaarden waaraan dergelijke projecten dienen te voldoen. Aangegeven is welke technologie kansrijk in het gebruik is. De publicatie vervolgt met een korte beschrijving van de woon-zorg projecten waarbij domotica daadwerkelijk is toegepast. De condities die nodig zijn om een effectieve toepassing van domotica te realiseren zijn beschreven. De publicatie sluit af met een gedetailleerde beschrijving van de afzonderlijke woon-zorg projecten. Deze gegevens laten zien dat de toepassing van domotica bij de realisatie van woon-zorg projecten voor mensen vanuit de LG/VG sector mogelijkheden biedt. De projectontwikkeling vergt veelal een gestructureerde aanpak waarbij samenwerking met meerdere partijen nodig is. Ook organisatorisch en financieel dienen er de nodige barrires te worden geslecht. De resultaten laten nadrukkelijk ook zien dat zowel op het vlak van kwaliteit van leven voor de bewoners, als op het vlak van organisatie en uitvoering van zorgverlening voordelen te behalen zijn. In sommige projecten zijn deze investeringen ook in financile termen kosteneffectief te noemen gezien de relatief korte terugverdientijd van de investeringen. Met de praktische informatie uit deze publicatie zijn organisaties in staat het toepassen van domotica bij woon-zorg initiatieven voor mensen met lichamelijke en/of verstandelijke beperkingen gerichter tot een succes te brengen.
Toepassing domotica in de VG sector - iRv
iRv - Toepassing domotica in de VG sector
Inleiding
De Kenniscirkel Domotica1 verricht activiteiten gericht op het bevorderen van de toepassing van domotica. Daartoe maakt het gerichte beschrijvingen van woon-zorgprojecten waarin domotica is toegepast (www.domoticawonenzorg.nl). In deze publicatie is gericht op de gecombineerde sector lichamelijk gehandicapten/verstandelijk gehandicapten (LG/VG). Op individueel niveau is immers vaak een combinatie van lichamelijke en verstandelijke beperkingen aanwezig. Het hebben van beperkingen (lichamelijk en of verstandelijk) stelt eisen aan de inrichting en indeling van de fysieke ruimte waarin men woont. Voor het ontwikkelen van (nieuwe) woon-zorg initiatieven wordt in deze sector vaak uitgegaan van een groep van bewoners. Derhalve is een ordening van gegevens op het niveau van een doelgroep wenselijk. Echter ook op het niveau van een doelgroep is een scherpe afbakening tussen groepen individuen met lichamelijke beperkingen enerzijds en verstandelijke beperkingen anderzijds niet altijd goed mogelijk, veelal verschilt de mate van beperkingen. Om toch een goede ingang tot de benodigde informatie te krijgen is voor de ontsluiting van de informatie gekozen voor de een onderverdeling in subdoelgroepen. Voor de indeling daarvan zijn de woonprogrammas gebruikt zoals die in het Handboek Buitengewoon wonen zijn opgenomen. Teneinde de beschikbare kennis te ontsluiten is inzicht nodig in de functionele vraag die een persoon met beperkingen stelt aan effectieve ondersteuning. Hiermee is de koppeling te maken met de mogelijkheden die te verkrijgen zijn via technologie of via begeleiding of zorgverlening. Uitgangspunt daarbij is dat de individuele beperking maatgevend is. Bij het realiseren van oplossingen is veelal toch enige schaalgrootte noodzakelijk. Initiatieven richten zich veelal tot een groep potentile gebruikers. Om die reden is een onderverdeling in doelgroepen gehanteerd. Bij het maken van een dergelijke onderverdeling is zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij het onderwerp dat in deze kenniscirkel centraal staat: de woontechnologie, oftewel: De fysieke inrichting en uitrusting van de woonomgeving. Technologie die ondersteunend is bij het uitvoeren van woonactiviteiten. Technologie die ingezet wordt bij het verlenen van zorg en begeleiding in een woonomgeving.
Domotica zijn woninggebonden technologische toepassingen die ervoor zorgen dat mensen langer zelfstandig
kunnen blijven wonen. Ook kan deze techniek een belangrijke bijdrage leveren aan het verhogen van de arbeidsproductiviteit in de zorg. NIZW Zorg (vanaf 1-1-2007 Vilans) en het iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap maken hun kennis over domotica en ICT toegankelijk via deze website. De website vormt de spil van de Kenniscirkel Domotica van wonen en zorg en is bedoeld voor zorgaanbieders voor ouderen (inclusief bijvoorbeeld dementerenden) en gehandicapten (verstandelijk en lichamelijk), voor thuiszorginstellingen, voor woningcorporaties en andere woningaanbieders, consumentenorganisaties en overheden.
Verandering in het wonen
Wat we willen? Gewoon wonen. Een simpel antwoord op een simpele vraag. Gewoon wonen! Ook mensen met een lichamelijke of een verstandelijke beperking willen dat. Wonen houdt niet alleen in het hebben van een dak boven je hoofd maar is tevens een plaats van waaruit je tot ontwikkeling en ontplooiing komt. Ook mensen met beperkingen hebben daaraan behoefte. Indien hier op een adequate manier ingespeeld kan worden, via het opheffen van beperkingen, blijkt dat ook zij meer mogelijkheden kunnen benutten. Tot voor enkele jaren lag de nadruk van de begeleiding op het creren van een omgeving waarin adequate inrichting en begeleiding geboden konden worden. Dat was in hoofdzaak een intramurale omgeving. Veranderingen zijn in gang gezet in organisatie en financiering van zorg en begeleiding. De doelgroep zelf vraagt nadrukkelijker om zelfstandigheid in het wonen. Technologie (toegepast bij huisvesting en ondersteuning van activiteiten) maakt meer zelfredzaamheid mogelijk. Een andere visie op zorg en begeleiding is ontstaan. Al deze factoren dragen bij tot het proces van extramuralisering dat inmiddels breed in Nederland is ingezet. In het kader van de Kenniscirkel Domotica wordt gericht aandacht besteed aan de mogelijkheden die de technologie kan bieden bij het wonen.
4
4.1
Functioneel Programma van Eisen

De woonprogrammas
Het functionele programma van eisen is geordend met de onderstaande doelgroepenmatrix. Uitgangspunt voor de indeling is aan de ene kant de mate van lichamelijke beperkingen en de aanpassingen die nodig zijn, aan de andere kant de mate van verstandelijke beperkingen en de mate van ondersteuning die daaruit voortvloeit. In de matrix is per woonvorm in het kort aangegeven welke aandachtspunten op het doelgroepniveau gelden als het gaat om inrichting woning, zorg en dienstverlening. Daarbij geldt de kanttekening dat binnen deze doelgroepen individuele verschillen nadrukkelijk aanwezig zijn.
Licht tot matige Ernstig verstandelijke verstandelijke handicap handicap Ernstig lichamelijke handicap
1 clusterwonen met
Geen verstandelijke of psychiatrische problematiek met zorginfrastructuur

7 zelfstandig wonen
4 begeleid wonen met 6 zelfstandig wonen
zorginfrastructuur
zorginfrastructuur
5 begeleid wonen in
Lichte tot matige 2 clusterwonen in lichamelijke handicap aangepaste bouw Geen lichamelijke handicap
3 clusterwonen in
aangepaste bouw
8 begeleid wonen in
in aangepaste bouw
9 zelfstandig wonen
reguliere bouw
reguliere bouw
in reguliere bouw
Tabel 1 Indeling van de woonprogrammas
Onder clusterwonen verstaan we woonvoorzieningen waarbij een deel van de ruimte priv is (slaapvertrek) en een deel gemeenschappelijk in gebruik is (woonkamer, keuken, natte cel). Het gaat hierbij om woningen die individueel gesitueerd zijn in een wijk of geclusterd in de vorm van een hofje of een etage van een gebouw. Bij begeleid wonen betreft het zelfstandige wooneenheden waarbij de dienstverlening verleend wordt via een gemeenschappelijke hulppost die in het gebouw of in de wijk is gesitueerd. In deze situatie is dan ook geen sprake van 24-uurs zorg of verblijf. Zelfstandig wonen gaat ervan uit dat het wonen en de zorg volledig zijn gescheiden. De zorgvoorzieningen kan men in dat geval betrekken vanuit een thuispost. Ten aanzien van de zorgverlening zijn verschillende voorzieningen te treffen; gezamenlijk noemt men die de zorginfrastructuur. Bij het wonen met verblijf betreft het dan een inpandige voorziening ten behoeve van de zorgverlening die onderdeel is van de fysieke infrastructuur (kantoor, ruimte voor een slaapwacht, zorgoproepsysteem). Bij begeleid en zelfstandig wonen betreft het een voorziening die niet noodzakelijkerwijs gekoppeld is aan de woonvoorziening. Onderdeel van de zorginfrastructuur vormt ook de extra ruimte die nodig is ten behoeve van zorgverlening en begeleiding zoals bredere gangen (gebruik tilhulpmiddelen, rolstoel, scootmobiel) bouwkundige aanpassing voor gebruik plafondtilliften en technische voorzieningen op het gebied van communicatie en alarmering.
Aangepaste bouw is het inrichten van de bouwkundige ruimte met een maatvoering waarbij het (toekomstig) gebruik van rolstoelen mogelijk is.
4.2
Typering van de onderscheiden woonprogrammas
Onderstaande beschrijving geeft een korte uitwerking van de onderscheiden woonprogrammas. Naast de doelgroep en de ruimtelijke infrastructuur geeft ze inzicht in de technologie die, redenerend vanuit het gebruik door bewoner en/of zorgverlener, noodzakelijk is. 4.2.1 Clusterwonen met zorginfrastructuur Meervoudig complex (of ernstige meervoudig) gehandicapten Groepswonen bij voorkeur 6 bewoners vooral minderjarigen Individuele wooneenheden vooral meerderjarigen Plafondtilliften 24-uurs zorg met nachtwacht (in huis of technisch ondersteund) priv ruimte netto 20 m zitslaapkamer, totaal 63 m per bewoner
4.2.2. Clusterwonen in aangepaste bouw Ouderen met psychogeriatrische stoornissen: (onder andere dementerenden) Ernstige psychosociale met lichte tot matige fysieke problemen Ernstig verstandelijk gehandicapten met lichtere somatische problematiek Veiligheid bij dwaalgedrag Zekere mobiliteitsbeperkingen (niet rolstoelgebonden) Groepswonen voor 6 bewoners Priv ruimte 20 m voor zit/slaapkamer met bij voorkeur eigen badkamer, totaal 56 m per bewoner
4.2.3 Clusterwonen in reguliere bouw Gedragsproblematiek en autisme Ernstige verstandelijke beperkingen dan wel ernstige gedragsproblematiek Geen rolstoel nodig en kunnen traplopen Privacy binnen de groep belangrijk Deuren en ramen die tegen een stootje kunnen Uitraasruimten (voorkeur in open lucht) Vrijheidsbeperkende maatregelen Communicatietechnologie Priv ruimte 20 m voor zit/slaapkamer met bij voorkeur eigen badkamer, totaal 56 m per bewoner Wooneenheden zo individueel mogelijk vormgegeven
4.2.4. Begeleid wonen met zorginfrastructuur Ernstig lichamelijk gehandicapten met verminderde zelfredzaamheid Verpleeghuis of verzorgingshuisbewoners met zware somatische problematiek Assistentie op afroep: goede communicatievoorzieningen noodzakelijk
Rolstoelgeschikte woningen Woning gerealiseerd volgens ADL clusterproject (3 kamerwoning) netto 80 m per bewoner 15-18 woningen gegroepeerd in een wijk met een zorgsteunpunt (centrale ruimte en personeelsvoorziening totaal 52 m) binnen straal van 200m
4.2.5 Begeleid wonen in aangepaste bouw Oudere chronische patint uit psychiatrie Oudere thuislozen Vereenzaamde ouder met eerder sociale dan somatische problematiek Oudere verstandelijk gehandicapten die gewend zijn te wonen in een gezinsvervangend tehuis Licht fysieke en licht tot matige psychosociale problemen Dagelijkse begeleiding maar geen 24-uurs zorg Aanpasbaar bouwen Woning (3 kamerwoning) netto 54 m per woning In de naaste omgeving en wijksteunpunt voor dagelijkse begeleiding
4.2.6 Zelfstandig wonen met zorginfrastructuur Lichte beperkingen in staat tot individueel wonen met begeleiding Deuren en ramen die tegen een stootje kunnen Assistentie op afroep: goede communicatievoorzieningen noodzakelijk Aanpasbaar bouwen Zorginfrastructuur, wijkvoorzieningen, levensloopbestendig bouwen Woning gerealiseerd volgens ADL clusterproject (3 kamerwoning) netto 80 m per bewoner 15-18 Woningen gegroepeerd in een wijk met een zorgsteunpunt (centrale ruimte en personeelsvoorziening totaal 52 m) binnen straal van 200m
4.2.7 Zelfstandig wonen in aangepaste bouw Ernstig lichamelijk gehandicapten (Fokus) Gebruik van mobiliteitshulpmiddelen en assistentie Zorgpost op max. 200 m (eventueel verder bij goede communicatievoorzieningen) Draadloze communicatiemogelijkheden Aanpasbaar bouwen Woning (3 kamerwoning) netto 54 m per woning In de naaste omgeving en wijksteunpunt voor dagelijkse begeleiding
4.2.8 Begeleid wonen in reguliere bouw Lichte beperkingen, in staat tot individueel wonen met begeleiding Deuren en ramen die tegen een stootje kunnen Assistentie op afroep: goede communicatievoorzieningen noodzakelijk Aanpasbaar bouwen Zorginfrastructuur, wijkvoorzieningen, levensloopbestendig bouwen Woning 3-kamers netto 70 m te realiseren als onderdeel reguliere bouw
4.2.9 Zelfstandig wonen in reguliere bouw Individueel wonen Zorginfrastructuur, wijkvoorzieningen, levensloopbestendig bouwen Woning 3-kamers netto 70 m te realiseren als onderdeel reguliere bouw
10
Welke technologie kan worden toegepast?
De beschrijving van de functionele vraag maakt duidelijk dat bij de verschillende doelgroepen meerdere vormen van technische ondersteuning nodig zijn bij het dagelijks functioneren in een woonomgeving. In de database van Kenniscirkel Domotica zijn hiervoor de nodige voorbeelden van verzameld. Teneinde deze informatie toegankelijk weer te geven is voor de volgende onderverdeling gekozen a. Persoonlijk hulpmiddel Hulpmiddel dat wordt ingezet om individuele taakuitvoering mogelijk te maken ter compensatie van een lichamelijke en/of verstandelijke beperking. Voorbeelden van gebruikte technologien over domotica zijn hulpmiddelen ter orintatie van dag/tijd en een lichtwekker. Daarenboven een veelheid aan individuele hulpmiddelen die onder de noemer Ondersteunende Technologie wordt ingezet en betrekking heeft op bijvoorbeeld persoonlijke hygine, mobiliteit, ontspanning en dergelijke. b. Woninggebonden technologie Technische voorziening die in de woning wordt aangebracht ter ondersteuning van woonfuncties zoals omgevingsbesturing (afstemming verlichting, bediening apparatuur zoals audio, video en zonwering), toegangsverlening (sleutelbeheer, op afstand openen van deuren) en beveiliging (alarmering bij brand, inbraak of specifieke situaties). c. Communicatie technologie Technische ondersteuning van persoonscommunicatie ([beeld-] telefoniesystemenen) dienstverlening (personenzoeksystemen, data-infosystemen) d. Dienstverlening Technische ondersteuning van dienstengerelateerde communicatie, data-uitwisseling en ondersteuning arbeidsomstandigheden dienstverleners (zoals alarmeringssystemen, planningssystemen, zorgondersteuningstechnologie). e. Veiligheid Apparatuur die wordt ingezet ter bevordering van de persoonlijke veiligheid van clint en dienstverlener in reguliere en in acute situaties. (zoals gebouwen persoonsbeveiliging en alarmeringssystemen). Het informatiesysteem over hulpmiddelen is oorspronkelijk ontwikkeld door het iRv vanuit de optiek van ondersteunende technologie2. Vanuit de Kenniscirkel Domotica is de aanzet gegeven tot de doorontwikkeling gericht op de specifieke invulling van de onderwerpen domotica en alarmering. Deze is erop gericht om vanuit een functionele invalshoek inzicht te geven in welke technologie ingezet kan worden ter ondersteuning van woon- en zorgfuncties in een thuisomgeving. De onderscheiden doelgroep wordt daarbij als vertrekpunt van de zoektocht gezien. Resultaat van het zoeken op de website van Kenniscirkel Domotica is dan een overzicht van de op het gewenste onderdeel in Nederland beschikbare technologie. Door de koppeling aan te brengen met de projectbeschrijvingen in de kenniscirkel wordt tegelijkertijd toegang geboden tot informatie met betrekking tot kwaliteit en gebruikservaringen.
De ontwikkeling wordt op basis van een projectgestuurde aanpak verricht door het iRv in nauwe samenwerking
met (inter-)nationale partners. Er wordt gebruik gemaakt van internationale classificatiesysteem van technologie die is gebaseerd op de ISO 9999 classificatie van hulpmiddelen.
11
12
Inzet van technologie bij wonen en zorgverlening
In de woonvoorzieningen die ten behoeve van clinten uit de LG/VG doelgroep worden gerealiseerd worden verschillende technologien toegepast. Allereerst zijn daar natuurlijk de hulpmiddelen die de clint in staat moeten stellen om ondanks de beperkingen te kunnen functioneren. Bestaat bij lichamelijk gehandicapten en bij verstandelijk gehandicapten veel ervaring met hulpmiddelen. Het betreft hier dan veelal technologie die voor het verplaatsen of die de verzorging en/of de begeleiding van de gebruiker mogelijk maakt. Ten aanzien van de inzet van ondersteunende technologie worden onderlinge verschillen aangetroffen. Is er in de sector lichamelijk sprake van een ruime toepassing, in de sector verstandelijk gehandicapten is nog maar beperkt gebruik van technologie waar te nemen ter ondersteuning van het zelfstandig(er) functioneren. Een belangrijke verklaring hiervoor blijkt het ontbreken van informatie over de gebruiksmogelijkheden te zijn.3 In deze notitie willen we vooral stilstaan bij die technologie die te integreren is in n systeem en waarvan de inzet is ingegeven door motieven die betrekking hebben op het functioneren van de clint in een woon-zorg omgeving. Aan de hand van de verzamelde informatie uit de in het volgende hoofdstuk beschreven voorbeeldprojecten zijn eerst een aantal toepassingen eruit gelicht via een korte beschrijving. Daarna gaan we in op de stappen die zijn gezet om tot de realisatie van de technische mogelijkheden te komen. In de beschrijving van de voorbeeldprojecten zelf staan we nog even stil bij de financile aspecten die met de inzet van deze technologie gemoeid zijn.
6.1
Enkele voorbeelden van technische toepassingen
1) Alarmering In een situatie van intramurale woon zorg is de inzet van een alarmeringsinfrastructuur zeer gebruikelijk. Al of niet door de inzet van drukknoppen of trekkoorden is op die manier een actieve oproep tot hulp of ondersteuning te plaatsen. Afhankelijk van de keuze van de zorgverlener met betrekking tot de organisatie van de opvolging zijn bepaalde instellingen mogelijk. Gaat het signaal bijvoorbeeld naar een medewerker die op de afdeling aanwezig is of moet deze van elders vanuit het gebouw komen. Wordt er direct een spreek-luister verbinding opgestart of niet. Deze factoren bepalen de kwaliteit van de dienstverlening die hiermee bereikbaar is. Ook bij het gebruiken van het scheiden van wonen en zorg is de inzet van alarmeringssystemen gebruikelijk. De organisatie van de opvolging is dan vaak een wat ingewikkelder probleem om op te lossen. 2) Het uitluisteren Met name in de intramurale zorg voor verstandelijk gehandicapten is met succes gebruik gemaakt van de toepassing van zogenoemde uitluisterapparatuur ter begeleiding van clinten tijdens de nacht. Microfoons geplaatst in de verblijfsruimte van de clint registreren geluiden. Afhankelijk van de gebruikte apparatuur zijn de karakteristieken van het geluid te gebruiken om drempelniveaus te identificeren. Instelbaar kunnen zijn de duur van het geluid, de toonhoogte en de intensiteit. Overschrijding van de drempelniveaus leidt tot een signaal naar een zorgverlener. Soms is op dat moment ook nog een stukje voorafgaand geluid terug te luisteren. Dan kan men beter inschatten wat de feitelijke gebeurtenis is geweest die de
3
Verwijzing naar OT van A tot Z
13
melding deed veroorzaken. De communicatie tussen de plaats waar het geluid ontstaat en van waaruit de vervolgactie plaats heeft, verloopt via telecommunicatie. Dit kan gaan via de vaste telefoon, mobiele communicatie of sinds kort ook met behulp van (mobiele) internet technologie. Uiteraard is een stabiele kwaliteit van deze verbinding cruciaal aangezien het een veiligheidsvoorziening betreft. Met behulp van deze infrastructuur is dan op afstand te volgen wat er gebeurt, waar nodig kan vervolgens iemand naar het slaapvertrek toegaan om zelf poolshoogte te nemen. Het gebruik van deze uitluisterapparatuur is geleidelijk aan toegenomen bij de intramurale VG sector. Uiteindelijk zijn zo centrales voor nachtzorg ontstaan alwaar van een groter aantal clinten gegevens bij elkaar komen en van waaruit de zorgverlening (inclusief mogelijke opvolging van incidenten) kan plaatsvinden. De ontwikkeling van de technologie heeft het mogelijk gemaakt dat de uitluistergegevens van een toenemend aantal clinten overzichtelijk is geordend. Door coderingen toe te voegen kan men snel acute en minder acute signalen onderscheiden. Tevens is het mogelijk geworden deze gegevens te koppelen aan andere clintgegevens. Zo is het mogelijk om zowel in acute en in minder acute situaties toch een op de clint gericht antwoord te geven. Verschillende organisaties hebben zo op basis van de uitluistertechnologie een nachtzorg centrale gerealiseerd. Meer en meer maakt de inzet van deze technologie het mogelijk om ook in kleinschalige of extramurale situaties adequate nachtzorg te verlenen. Soms kan dat zelfs inhouden dat de actieve nachtdienst kan worden vervangen door een slaapwacht of dat er gedurende de nacht zelfs helemaal geen personeel permanent aanwezig is op de locatie. Bij de inzet van deze technologie past dat strikte voorwaarden met betrekking tot privacyaspecten van gebruik zijn overeengekomen (en gehanteerd in de praktijk!) tussen de clint (en/of diens vertegenwoordiger) en de zorgverleners. 3) Videocommunicatie Met behulp van beeldinformatie is op afstand informatie te krijgen over het feitelijke gebeuren in een ruimte. Traditioneel is reeds via het telecommunicatieprotocol de uitwisseling van beelden mogelijk. Zo zijn beeldtelefoons reeds geruime tijd op de markt aanwezig. Echter deze apparatuur is lange tijd relatief duur gebleven. De ontwikkelingen met behulp van de internettechnologie maken het mogelijk om snel beelden over te kunnen dragen tussen twee locaties. Op die wijze is real-time informatie uit te wisselen. Afhankelijk van de bandbreedte van de communicatie infrastructuur is de kwaliteit en de snelheid van de beelduitwisseling te bepalen. Met een eenvoudige webcam is het zo mogelijk om een overzichtsbeeld te krijgen van een ruimte. Wanneer de investeringsmogelijkheden groter zijn, zijn ook zeer gedetailleerde beelden uit te wisselen. Ook is het mogelijk om niet alleen het beeld vast te leggen maar kan er een snelle interpretatie plaatsvinden. Zo is het mogelijk om in een bepaald segment van het beeld beweging te registreren en het optreden van beweging als trigger te gebruiken voor bijvoorbeeld een veiligheidsmelding. Bij de ondersteuning van het wonen van mensen met een beperking zet men cameras in als aanvullend hulpmiddel om kritische situaties op afstand te kunnen beoordelen. Al of niet in combinatie met een uitluistersysteem is zo het gedrag van een clint te monitoren. De toepassing vindt meestal plaats op maat van de behoefte/noodzaak tot ondersteuning bij de clint. Aan het gebruik van videobeelden zitten duidelijke privacy aspecten verbonden. Bij de inzet van deze technologie is het noodzakelijk afspraken te maken tussen de gebruikers (clint, begeleiders en verzorgers). Mede om die reden is er een indicator nodig die laat zien of het videosysteem op enig moment aan staat of niet. 4) Toegangverlening tot de woning Vanuit de individuele beperkingen die clinten kunnen hebben kan het noodzakelijk zijn dat er een aanpassing wordt gerealiseerd in het systeem om toegang tot de woning te kunnen 14
verlenen. De inzet van bijvoorbeeld afstandbediening, automatische deurontgrendelaars en elektronische motorcilinders kan dan noodzakelijk zijn. Uit oogpunt van een adequate ondersteuning van de toegangverlening tot de woning van zorgverleners wordt bij de meeste nieuwe woonprojecten aandacht besteed aan technologie. Er blijken dan een aantal eisen in het geding te komen. Allereerst natuurlijk dient het een ook door de bewoner adequaat te gebruiken systeem te zijn. Vervolgens dient hiermee de toegangverlening op afstand mogelijk gemaakt te worden. Tenslotte zal er aandacht zijn voor het beheersvraagstuk van de (elektronische) sleutels. Afhankelijk van de lokale situatie en wensen is zo uit een veelheid aan oplossingen te kiezen. Bij deze keuze zal ook meespelen in hoeverre er gebruik gemaakt kan worden van gentegreerde systemen of dat standalone oplossingen toch de voorkeur verdienen. In het kader van de Kenniscirkel Domotica is een geactualiseerde uitwerking gegeven van de oplossingsrichtingen die op dit onderwerp in gebruik zijn4. 5) Omgevingsbesturing Dit blijkt bij uitstek een onderwerp te zijn waarop het nodig is een oplossing te zoeken op maat van de individuele clint. Afhankelijk van de individuele mogelijkheden is te bezien op welke wijze de clint toegang kan krijgen tot de naaste omgeving. Veelal bepaald men eerst of het voor de clint mogelijk is verlichting, gordijnen, deuren, TV en audioapparatuur, telefonie en dergelijke te gebruiken. Vervolgens hoe de bediening van deze elementen dan het best kan gebeuren. Traditioneel is zo een laag technische ondersteuning om de clint heen te realiseren. Bij de woon-zorg voorzieningen van deze publicatie is het vaak mogelijk om in de woning een basis(uitrusting) te realiseren waar de voor de clint specifieke apparatuur te integreren is. Uitvoering van technologie is dan mede een gevolg van de mate van integratie die wenselijk c.q mogelijk is. Uit de beschrijving van de voorbeeldprojecten blijkt dat veel van de bezochte organisaties allereerst een grondige clintanalyse hebben verricht met betrekking tot de behoefte aan ondersteunende technologie en vervolgens het totale programma van eisen met betrekking tot technische ondersteuning hebben opgesteld. 6) Communicatie technologie Het inzetten van communicatie technologie dient meerdere doelen. Allereerst natuurlijk het creren van mogelijkheden voor de individuele bewoners om te kunnen communiceren met anderen binnen of buiten de woning. Bij het inschatten en realiseren van de mogelijkheden is ook hier de individuele analyse van belang. Ook de communicatie van de bewoner met de buitenwereld die bijdraagt aan ontplooiing en ontspanning zoals het gebruik van audiovisuele middelen, internet en dergelijke. Vervolgens dient men natuurlijk de communicatie te ondersteunen die nodig is om zorg en ondersteuning goed te kunnen regelen. Dat kan te maken hebben met veiligheidsvoorzieningen maar ook het uitwisselen van informatie over het handelen van de bewoner en/of zorgmedewerkers. Veel van de projecten die nu zijn beschreven gaan uit van het principe van het scheiden van wonen en zorg. Het primaat van het wonen staat dan voorop. Bij de realisatie van de communicatie technologie kan men ook rekening houden met de behoeften vanuit de zorgverlening. Dat geeft vervolgens aanleiding tot het inrichten van een communicatie infrastructuur.
Zie de aparte webpagina oplossingen sleutelproblematiek op www.domoticawonenzorg.nl
15
6.2
Typering van de projecten
Nu zal worden ingegaan op een typering van de projecten die in het kader van deze publicatie zijn beschreven. Ze zijn uitgezocht omdat ze allen betrekking hebben op het realiseren van woonvormen voor mensen met (ernstige) lichamelijke en/of verstandelijke beperkingen. Bij de ontwikkeling van deze projecten heeft het willen toepassen van domotica een rol gespeeld. De resultaten van dat realisatietraject zijn in de volgende hoofdstukken gedetailleerd beschreven. Nu staat hier het ontwikkeltraject ter discussie. Vanuit de optiek van de toepassing van domotica zijn enkele vragen te formuleren met het doel erachter te komen wat anno 2007 de kritische succesfactoren in de realisatie zijn. Onderwerpen die aan de orde komen zijn dan Wie nam initiatief tot toepassing domotica? Welke kennisvragen zijn gesteld over de toepassing van domotica? Welke doelstellingen wenst men te realiseren? Welke samenwerking heeft men gezocht? Welke financiering? Zijn/worden gebruikers ingeschakeld? Hoe staat het met de evaluatie van effecten? In bijgaande tabel worden de bevindingen weergegeven. Opvallend is dat in alle gevallen de eigen visie met betrekking tot de toepassing bepalend is voor het ondervonden succes. Daar komt bij dat zowel het willen realiseren van nieuwe woonvoorzieningen de initiator kan zijn om domotica te willen toepassen, maar dat blijkt niet perse nodig. Ook de eigen ambities met betrekking tot verbetering van de kwaliteit van dienstverlening kunnen heel goed het vertrekpunt zijn voor de ontwikkeltrajecten gericht op de toepassing van domotica. Niet blijkend uit de tabel, maar wel een bevinding vanuit de praktijk, is dat de toepassing van domoticatechnologie niet iets is wat vanzelf gaat en op korte termijn gerealiseerd kan worden. Alle genoemde organisaties zijn reeds meerdere jaren actief met het nastreven van de doelstelling domotica toe te passen. De eigen visie en ambities blijken steeds weer bepalend te zijn voor het uiteindelijk behalen van het gestelde doel.
16
Amstelrade
Doelgroep Lichamelijk/ verstandelijk gehandicapten
Dichterbij
Lichamelijk/ verstandelijk gehandicapten
Fokuswonen
Zelfstandig wonende (ernstig) lichamelijk gehandicapten
Kloostertuyn
(Ernstig) verstandelijk gehandicapten
Kwecoo
Mensen met (ernstige) communicatiebeperkingen
Lichtenvoorde Vanboeijen
Verstandelijk gehandicapten Verstandelijk gehandicapten
Prismanet
Verstandelijk gehandicapten m.n mensen met ernstiger gedragsproblematiek
Woonvorm
Zelfstandig wonen met zorg
Van individueel wonen tot en met kleinschalige woonvoorzieningen
Individueel wonen
Kleinschalige groepswoning
Groepswoning
Kleinschalige groepswoning
Intramuraal wonen in verschillende woongebouwen
Appartementen met steunpunt
Reden ontstaan initiatief gericht op toepassing domotica?
Extramuralisatie vanuit instelling
Kwaliteitsverbetering dienstverlening nachtzorg, Inspelen op nieuwe technische mogelijkheden
Optimalisering ondersteuningsinfrastructuur
Extramuralisatie
De toepassing van domotica maakt een betere kwaliteit van leven mogelijk
Extramuralisatie
Kwaliteit leefomgeving en kwaliteit dienstverlening verbeteren
Extramuralisatie, mogelijkheden om betere woonomgeving voor de clinten te realiseren. Positieve benvloeding van gedrag
Wie nam initiatief tot toepassing domotica?
Zorgorganisatie zelf
Ouderinitiatief
17
Amstelrade
Welke kennisvragen zijn gesteld over de toepassing van domotica in de voorbereidingsfase Welke ondersteuning is geschikt voor de clint. Hoe is de combinatie van doelstellingen (zelfstandig(-er) wonen, verlenen van zorg en ondersteuning, integratie in de wijk en ondersteunen met technologie Welke doelstellingen wenst men te realiseren met toepassen domotica? Creren van een op zelfstandig wonen gerichte woning, integratie van bewoners in een reguliere wijk
Dichterbij
Wat is de optimale technische uitrusting van de gebruik en dienstverlening
Fokuswonen
Welke technische ontwikkelingen dragen bij aan
Kloostertuyn
Verkenning naar de mogelijkheden van toepassing domotica vanuit
Kwecoo
Uitgebreide verkenning naar individuele behoefte aan ondersteuning, analyse met bedrijfsleven naar de technische mogelijkheden
Welke technische ondersteuning is in te zetten bij het verbeteren van de leefkwaliteiten de dienstverlening Welke technische ontwikkelingen kunnen dienstbaar gemaakt worden aan eigen dienstverlening
Prismanet
Welke technologische ontwikkelingen kunnen worden ingezet ter ondersteuning van nachtzorg en extramurale dienstverlening
woning in relatie tot verbetering van
ADL-ondersteuning wonen en zorg
Creren van een efficinte en effectieve nachtzorg als middel om clinten te kunnen ondersteunen
Effectieve en clintgerichte dienstverlening mogelijk maken
Ondersteuning dienstverleners Verbetering kwaliteit van leven
Het mogelijk maken van het zelfstandiger wonen van de clinten in een wijk in plaats van een intramurale huisvesting
Verbetering kwaliteit van leven, veiligheid en geborgenheid zo efficint mogelijk kunnen verlenen
Ondersteuning veiligheid en geborgenheid van de clinten op een effectieve en efficinte manier
Ondersteuning zelfredzaamheid clinten
18
Amstelrade
Welke samenzweringen heeft men gezocht voor realisatie beschreven project? Welke financiering is ingezet voor beschreven project? Combinatie van projectfinanciering via AWBZ, Regeling Zorgverzekering, WVG/WMO, subsidieregeling Adl-clusterregeling, Zijn/worden gebruikers ingeschakeld bij planontwikkeling en/of realisatie? Een individueel assessment over de eigen verandermogelijkheden ligt ten grondslag aan de realisatie van de technische infrastructuur Met woningcorporatie en andere zorg en dienstverleners die
Dichterbij
Met technisch adviseur en bedrijf voor ontwikkeling Met andere bieders voor realisatie AWBZ financiering
Fokuswonen
Woningcorporatie en afhankelijk van het project andere dienstenaanbieders in de wijk
Kloostertuyn
Realisatie woonvorm i.s.m. corporatie
Kwecoo
Diverse kennisinstellingen, corporaties, Gespecialiseerde zorginstellingen, Ouderinitiatieforganisaties
Samenwerking met Met diverse woningcorporatie, externe adviseurs over technologie technologie en
Prismanet
Technologie leveranciers,
kennisleveranciers. woningcorporaties
in de wijk actief zijn dienstenaan-
Subsiedieregelinge AWBZ financiering; Financiering via n in het kader van de ADL clusterregeling, WVG/WMO en Regeling Zorgverzekering aangevuld met projectfinanciering AWBZ, projectsubsidies, eigen bijdragen
Projectsubsidies Financiering zorgkantoor Financiering WVG Omzetting intramurale naar extramurale plaatsen in kader AWBZ bijdrage
Financiering binnen de kaders van de AWBZ, aangevuld met middelen die via corporaties verkregen worden
Regeling zorginfrastructuur, bijdragen woningbouwcorporatie, eigen financiering
Individueel assessment in de gebruiksfase
Ja, bij ontwikkeling nieuwe projecten
Ja, bij ontwikkeling nieuwe projecten, bij individueel assessment over mogelijkheden5
Ja, clintgeorinteerd initiatief; Selectie potentile bewoners
Ja, individueel assssment ligt ten grondslag aan realisatie technische infrastructuur
Individueel assessment maakt onderdeel van het verandertraject van de clint t.a.v. de toekomstige woonvorm
Individueel assessment in de gebruiksfase
verwijzen naar OT van A tot Z
19
Amstelrade
Hoe staat het met de evaluatie van effecten? Reeds een jaar in gebruik
Dichterbij
Kwaliteitsproces te blijven geven aan het gebruik
Fokuswonen
Systematische Gebruiksonderzoe k verricht door derden in 2004/2005 in kader omvorming financieringsregelin gen
Kloostertuyn
Ervaringen worden benut bij de ontwikkeling van nieuwe projecten
Kwecoo
Begeleiding vanuit toegepast wetenschappelijk onderzoek o.a. IVD
Voortgezet ontwikkeltraject van eerder gerealiseerd en gevalueerd project Heeft men een eigen traject voor ingericht
Prismanet
Projectontwikkeling wordt gevolgd m.b.t. de effecten op gedrag van clinten
opgezet om sturing evaluatie kwaliteit.
Kritische succesfactor over inzet domotica d.w.z. wat gaf tot nu toe de doorslag om te beginnen?
Eigen sturing aan proces van vernieuwing woonvorm
Eigen kwaliteitsstreven over nachtzorg
Eigen visie op dienstverlening
Ontbreken voldoende extern geld
Eigen visie op kwaliteit
Eigen visie op kwaliteit en beschikbaarheid van geldmiddelen
Eigen visie op kwaliteitsbesef en actieve samenwerking
Eigen visie m.b.t. dienstverlening
20
Voorbeeldprojecten van toepassing domotica
In deze publicatie wordt een beschrijving gegeven van een aantal voorbeeldprojecten. Zij zijn uitgezocht omdat ze inzicht geven in het gebruik van domotica als ondersteuning van wonen zorg en dienstverlening voor mensen met lichamelijke en/of verstandelijke beperkingen. De projecten worden op dezelfde manier beschreven. In de beschrijving wordt gebruik gemaakt van materiaal dat door het iRv is verzameld aangevuld met beschrijvingen vanuit de betreffende organisatie. Op de webpagina van de Kenniscirkel Domotica is meer achtergrondmateriaal verzameld. Aan de orde worden de volgende projecten gesteld: Amstelrade De Lichtenvoorde Dichterbij Fokuswonen Hendrik van Boeijen Kloostertuyn Kwecoo Prismanet
7.1
Amstelrade project Zoelenkerkstraat te Amsterdam6
Inleiding Amstelrade is een organisatie voor mensen van 18 jaar met een lichamelijke en/of meervoudige handicap of niet aangeboren hersenletsel. Amstelrade biedt arrangementen en adviezen op het gebied van wonen, zorg, begeleiding, activiteiten en paramedische dienstverlening. Amstelrade is vanaf 2004 aan het extramuraliseren. De huidige locatie in Amstelveen voor 110 bewoners voldoet niet meer aan de wensen van de huidige clinten. Achteraf op een bedrijventerrein, onder de aanvlieg route van Schiphol en met een eigen kamer van maar 16 m per bewoner. In dat kader is onder de huidige bewoners een woonwensen onderzoek verricht. Daaruit komen de wensen voor diverse varianten van zelfstandig en beschermd wonen naar voren. De clinten willen ook meer privacy (een eigen woning met douche, toilet en keuken), naar vermogen de regie voeren over het eigen leven voeren en een leven in de maatschappij. Amstelrade realiseert hiertoe rolstoelwoningen (met domotica) rond een 24-uurs zorgsteunpunt waar vandaan persoonlijke verzorging en verpleging wordt geboden. Daarnaast biedt Amstelrade er paramedische diensten, ontmoetingsmogelijkheden en ambulante woonbegeleiding aan. In 2008 zal de instelling sluiten en zijn er voor de clinten 8 tot 10 geschikte woon-zorg locaties gerealiseerd in Amsterdam en omgeving. Amstelrade bedient in deze nieuwe locaties niet alleen de ge-extramuraliseerde clinten van Amstelrade, maar ook clinten die via de gemeentelijke wachtlijst instromen en op die manier hun zelfstandigheid kunnen behouden. Inmiddels biedt Amstelrade aan 87 zelfstandig wonende clinten zorg en verpleging op afroep vanuit zorgsteunpunten. 160 clinten worden ondersteunt bij het zelfstandig(er) wonen door de ambulante
6
Op de website van de Kenniscirkel Domotica is de volgende aanvullende informatie aanwezig: a) notitie over
Programma van Eisen van de technologie, b) notitie over handelen van de ergotherapeutische adviseur c) notitie van Amstelrade over financiering domotica d) brochure Onder de Pannen.
21
woonbegeleiding, de paramedische dienstverlening behandelt en adviseert 250 clinten vanuit paramedische centra in de woonwijken en 55 externe clinten ontvangen dagbesteding. Vanwege de noodzaak van vervangende nieuwbouw heeft Amstelrade een beleid in gang gezet waarbij op meerdere locaties verspreid in Amsterdam nieuwe woon-zorg projecten worden gerealiseerd. Het project Onder-de-Pannen Zoelenkerkstraat is in december 2005 opgeleverd. Het is door brancheorganisatie Aedes/Actiz ingezonden als voorbeeldproject naar Brussel van modern state of the art huisvesting voor mensen met een lichamelijke handicap. In januari 2006 ontving het project de Westars award voor vernieuwend bouwen. Dit is een publieksprijs in Amsterdam West. Amstelrade heeft nog een 4-tal andere projecten in ontwikkeling. Amstelrade maakt samen met Fontis en Antaris (beiden ouderenzorgorganisaties) deel uit van de OsiraGroep.
Doelgroep De bewonersgroep in het project Onder-de-Pannen te Osdorp betreft mensen met een (ernstige) lichamelijke beperking die in staat zijn zelfstandig/beschermd te wonen in een rolstoelgeschikte woning met zorg en diensten in de nabijheid. De beschikbaarheid van zorg en verpleging op afroep gedurende 24-uur per dag is een belangrijke randvoorwaarde om het zelfstandig wonen mogelijk te maken (gemiddeld 18 uur zorg per week). Voor deze doelgroep gelden de woonprogrammas 4 en 6 als referentie (Zie paragraaf 4) Beschrijving woon-zorg project Locatie Onder-de-Pannen Zoelenkerkstraat is een gebouw met 145 koop- en huurwoningen voor mensen met en zonder handicap, oud en jong, gezinnen of alleenwonende. De 23 rolstoelwoningen liggen verspreid in het gebouw en vormen een integraal onderdeel daarvan. Het betreft driekamerwoningen met een oppervlak van 99,5 tot 121 m . De woningen zijn geschikt voor rolstoelgebruik. De woningen worden door de clint rechtstreeks gehuurd van de woningcorporatie, scheiden van wonen en zorg. Voor de ondersteuning van zorgen dienstverlening van de clinten in het gebouw en in de wijk is er een zorgsteunpunt in het complex opgenomen. 22
Vanuit die locatie wordt gedurende 24-uur per dag zorg en verpleging op afroep geleverd. Ook is er een ontmoetingsruimte voor de bewoners met een handicap en de ouderen in de wibo-woningen (Amsterdamse regeling voor ouderen; wonen in beschermde omgeving). De locatie is gerealiseerd in samenwerking met Antaris en DKJ als zorgaanbieders en de woningbouwcorporatie AWV. Amstelrade is nauw betrokken geweest bij de advisering in de bouw. Zo zijn er loze leidingen meegenomen voor het alarmintercom systeem, deurdrangers en motorsloten zijn direct in de bouw reeds geplaatst. Later in het traject heeft Amstelrade op clintniveau het programma van eisen voor de WVG geschreven evenals de indicatie voor de zorg. Binnen een periode van ca. 2 jaar is het traject van planvorming en realisatie doorlopen. De feitelijke voorbereidingsperiode van het project is natuurlijk veel langer en heeft zich grotendeels buiten de invloedsfeer van Amstelrade voltrokken. In de voorbereidingsperiode heeft Amstelrade met de clint ook een begeleidingstraject doorlopen om de clint voor te bereiden op de aanstaande verandering. Van wonend in een instelling op een instellingsterrein maken deze clinten de overstap naar zelfstandig wonen (met begeleidingen zorg) in een reguliere woning in een woonwijk. Functioneel Programma van Eisen In het functioneel programma van eisen is er vanuit gegaan dat de clinten van Amstelrade die op deze locatie komen wonen zelfstandig kunnen wonen. Zij kunnen daartoe een beroep doen op persoonlijke verzorging alsmede op ondersteuning bij het wonen. Veel van de clinten maken gebruik van ondersteunende technologie. Voor hun functioneren is het van wezenlijk belang dat deze technologie wordt gentegreerd met de overige in het woongebouw aanwezige technologie. De adaptatietechnicus van Amstelrade speelt dan ook
23
een belangrijke rol in de realisatie van de technische systemen in de bouw en daarna in de ondersteuning van de clint bij technische problemen of individuele aanpassingen. De functies waarbij ondersteuning vanuit de domotica/ondersteunende technologie voor de clint wordt geboden zijn: Mobiliteit (elektrische rolstoel compleet met bedieningselementen) Omgevingsbesturing Zorgalarmering en zorgcommunicatie Beveiliging (brand) Ook ten behoeve van de zorgverlening is de ondersteunende technologie inzetbaar. Dan dient gedacht te worden aan functies als: Toegangverlening tot de woning Zorgcommunicatie Beveiliging (persoonsbeveiliging) Welke technologie7 Gentegreerd met de bedieningselementen die de clint gebruikt voor de omgevingsbesturing is de voordeur op afstand te openen, het slot is een motorgedreven cilinderslot (EVVA EZT). Communicatie naar de voordeur geschiedt via een videofoonsysteem (Platea Plus van Golmar). De deuren zijn voorzien van automatische deuropeners (Besam). Op clintniveau kan omgevingsbesturing worden aangevraagd via de ziektekostenverzekeraar. Hiermee kunnen diverse functies op afstand worden bediend, zoals de tv/audio/dvd apparatuur, telefoon handsfree bedienen, deuren openen, lift bedienen, gordijnen, ramen, thermostaat enz. Het communicatiesysteem voor zorgondersteuning is modulair opgebouwd en afkomstig van Firma Van Breda. Dit bedrijf heeft ook de systeemintegratie met de overige componenten verricht. De werking is modulair opgebouwd. A) De hulpoproep wordt via een DECT telefonie systeem doorgesluisd naar de dienstdoende hulpverlener in het gebouw. Deze spreekt krijgt een open spreekluister verbinding en spreekt vervolgens met de clint af binnen hoeveel tijd de hulp verleend kan worden. Wanneer de hulpverlener bij de woning aangekomen is kan de bewoner zelf de voordeur openen B) De clint plaatst een noodoproep alarm. Dit alarm wordt op de wijkpost als zodanig onderkend en met prioriteit doorgegeven aan de hulpverlener. Deze verkrijgt op dat moment toegang tot de woning via een loper (aangepast sleutelprotocol). C) Een hulpoproep wordt geplaatst door de hulpverlener zelf. Ook deze kan worden geplaatst via het DECT telefonie systeem. Deze oproep wordt rechtstreeks doorgeleid naar een beveiligingsbedrijf dat zorgt voor de hulpverlening (Securitas). Als deelsysteem is een brandmelding opgenomen. Bij activering van de reguliere detector in de woning komt het signaal via het alarmeringssysteem binnen bij het zorgsteunpunt en wordt direct door geschakeld naar de DECT toestellen. Hier vindt de interpretatie plaats en indien nodig zowel de doorgeleiding naar de brandweer als ook het naar de woning gaan van de hulpverlener. Ter ondersteuning van de nachtzorg wordt, indien de zorg voor de clint dat noodzakelijk maakt, gebruik gemaakt van een uitluistersysteem (modulair in te bouwen in het alarmintercom systeem van Van Breda). Op verzoek van hulpverlening dan wel clint of familie kan in gezamenlijk overleg aan dit uitluistersysteem tevens camerabewaking worden
7
Veel van de technische systemen die in dit publicatie zijn opgenomen zijn terug te vinden in een ander product
van de Kenniscirkel Domotica n.l. de productdatabase. Hierin is per type technologie een overzicht gegeven van de in de Nederlandse markt toegepaste technologien. De beschrijving hiervan bevat naast functionaliteitgegevens ook technische- en verkrijgbaarheidgegevens.
24
gekoppeld. Het zorgsteunpunt werkt als ondersteuning voor het hele wooncomplex. In de nacht wordt daar ook de bewaking van een woonvoorziening voor 10 meervoudig complex gehandicapte kinderen uitgevoerd. (van zorgaanbieder DKJ). In het gebouw is een eigen intranet aangelegd, daarop zijn alle bewoners aangesloten. Voor het gebruik van de diverse systemen zijn loze leidingen in de bouw aangelegd. Tevens zijn mogelijkheden voor alarmering, zowel actief als passief vallen/dwalen/epilepsie, opgenomen. Of deze functies actief worden gebruikt hangt af van de noodzaak/behoefte van de kant van de clint. Voor de TV ontvangst maakt men gebruik van een gezamenlijke satelietverbinding die op het dak staat geplaatst. In elke woning is in de basis de videofoon aanwezig, de brand detector en de loze leidingen (bijvoorbeeld boven de deuren in verband met automatische deurautomaten). Deze voorbereidingen geven later de mogelijkheden voor alarmering en koppeling van systemen. Financiering domotica De financiering van de voorzieningen welke op deze manier gentegreerd worden gebruikt is zeer complex. Bij deze locatie heeft Amstelrade gebruik gemaakt van de Overgangsregeling kapitaallasten extramurale zorgverlening. Nu is daar de zorginfrastructuur regeling voor in de plaats gekomen. De woningcorporatie krijgt ook gemeentelijke subsidie voor het realiseren van rolstoelwoningen. Dit project is mede tot stand gekomen door de subsidie regeling woonzorg stimuleringsregeling welke inmiddels is afgeschaft. Daarnaast wordt op clintniveau bezien welke woningaanpassingen nodig zijn ten laste van de WVG (vanaf 2007 WMO) en welke (met name de omgevingsbesturing) via de Regeling hulpmiddelen (vanaf 2006 Regeling zorgverzekering) kan worden gefinancierd. Ook al wordt dit project gerealiseerd onder de noemer van scheiden van wonen en zorg, het is voor het functioneren van de clint van het grootste belang dat een gentegreerde voorziening wordt gerealiseerd. Daartoe worden de noodzakelijke aanvragen bij de verschillende financiers gedaan door de ergotherapeutisch adviseur. Deze maakt ook de afspraken met de betreffende leveranciers wat er geleverd dient te worden en hoe de koppeling tot stand komt. In het artikel op de website wordt de werkwijze beschreven. Een eenduidige visie op het gebied van de financiering van de benodigde technologie is nog niet aanwezig. Amstelrade heeft tot nu toe de einden aan elkaar kunnen knopen (in technische en in financile zin). Daartoe is een veelheid aan financile bijdragen ingezet. De ontwikkelingen op het niveau van techniek (nieuwe toepassingsmogelijkheden) en gebruikseisen (o.a. veiligheid en beveiliging) laten zien dat het eindpunt van ontwikkeling nog niet is bereikt. De financieringsregelingen lijken in dit verband slechts langzaam mee te groeien. Aan de batenkant kan worden gesteld dat door samenwerking tussen zorgorganisaties een groter aantal clinten voorzien kan worden van adequate ondersteuning in een huiselijke omgeving. De 20 clinten van Amstelrade worden begeleid door ambulant woonbegeleiders. Daarenboven worden nu diensten gezamenlijk uitgevoerd die voorheen apart werden georganiseerd (nachtzorg voor DKJ). Van de kant van de clinten kan worden gesteld dat deze nu een situatie meemaken van zelfstandig wonen in een wijk terwijl ze voorheen verkeerden in een situatie van samenwonen in een instelling. Hierdoor maken de clinten weer onderdeel uit van de maatschappij.
25
7.2
De Schans te Groenlo8
Inleiding De Stichting de Lichtenvoorde is een zorgaanbieder in Oost-Gelderland die kinderen, jongeren en volwassenen met een autisme spectrumstoornis, ontwikkelingsachterstand of een verstandelijke beperking ondersteunt. Of men thuisondersteuning wil, ondersteuning bij het wonen en werken of bij andere vragen. Omdat iedereen zijn eigen leven leeft, ondersteunt de Lichtenvoorde waar nodig. De Lichtenvoorde had in het verleden een aantal complexen in beheer, De Slingehof, Schans en de Kimpenkamp. Deze complexen zijn in het nabije verleden verkocht aan de woningcorporatie de Woonplaats met als doel deze te verbouwen tot zelfstandige appartementen in het kader van scheiden wonen en zorg. De Woonplaats zal de appartementen bouwen, De Lichtenvoorde zal er de zorgdiensten leveren. Inmiddels is de Kimpenkamp volledig verbouwd in de periode 2003-2004. Zij is geschikt gemaakt als zorgvoorziening met 12 appartementen voor mensen met meervoudige beperkingen. Bij het complex De Schans is sprake van achterstallig onderhoud. Daardoor is gekozen voor sloop en vervangende nieuwbouw. Op nagenoeg dezelfde locatie zal een nieuw wooncomplex met 24 appartementen van ca 50 m worden gerealiseerd voorzien van 4 algemene woonkamers en een aangepaste badkamer. Bij de ontwikkeling van de Kimpenkamp is gebruik gemaakt van de toepassing van domotica. Op basis van de ervaringen die daarmee zijn bereikt, is voor de Schans een beperkte aanpassing van het programma van eisen doorgevoerd en zal ook daar domotica worden toegepast. Het project is in oktober 2006 opgeleverd. Bij de realisatie zijn dezelfde partijen betrokken als bij de Kimpenkamp: De woonplaats als opdrachtgever, De Lichtenvoorde als gebruiker, RDG Kompagne als adviseur voor omgevingsbesturing en acceptatie clint, Winkels Techniek als installateur en domotica integrator. Doelgroep De 24 appartementen zijn bedoeld voor het huisvesten van clinten van De Lichtenvoorde. De doelgroep bestaat uit volwassen en ouderen met een verstandelijke of meervoudige beperking en daarnaast een aantal mensen met het Downsyndroom. Voor deze doelgroep wordt individueel zelfstandig wonen belangrijker, maar er bestaat een blijvende behoefte aan bescherming, beschutting en bij elkaar zijn. Dit komt tot uitdrukking in de dagelijkse begeleiding en de noodzakelijke nachtaanwezigheid.
Op de website van de kenniscirkel is de volgende aanvullende info beschikbaar: a) programma van eisen van
De Schans, b) brochure Home Smart Home, Brochure de Kimpenkamp met gebruikservaringen
26
Beschrijving Woonvorm Bij het ontwerp van De Schans is getracht via een zo individueel mogelijke benadering in te kunnen spelen op de aanwezige hulpvragen. De woningen dienen gentegreerd te staan in de wijk waarbij de volkshuisvesting als uitgangspunt is gekozen. Daar waar nodig zullen specifieke aanpassingen worden aangebracht. Gezien het feit dat voor deze doelgroep het een eis is dat individuele aanpassingen gericht worden gerealiseerd, is per bewoner geanalyseerd welke aanpassingen dat dienen te zijn. rdgKompagne heeft hiertoe een ergonomisch technisch advies per bewoner opgesteld. Op basis hiervan is aangegeven wat standaard in de woning dient te zijn en welke voorzieningen op maat kunnen worden aangebracht. Gekozen is voor de organisatie van de 24 appartementen (bestaande uit woonkamer, keuken, slaapkamer, badkamer, berging) zodanig te realiseren dat er 4 algemene woonkamers zijn en een semi-professionele keuken geschikt voor het bereiden van maaltijden voor 25 personen. Centraal gelegen is ook een slaapwachtruimte en een aangepaste badkamer. Het ontwerp is zodanig dat voor de bewoners de totale eenheid slechts uit 6 eenheden bestaat. Hierdoor wordt het perspectief op huiselijkheid ondersteund. Bij de ontwikkeling is gebruik gemaakt van de woonprogramma 3, 4 en 5. Bijgaand een schets van een appartement. Functioneel Programma van Eisen Op basis van de ergonomisch technische analyse is per clint aangegeven welke ondersteuning hij/zij nodig heeft om het wonen in deze omgeving mogelijk te maken. Aan de hand daarvan is een onderverdeling gemaakt van de basisvoorzieningen en de aanvullend te realiseren opties. Overzicht toe te passen voorzieningen
Voorziening Dwaaldetectie Camerabewaking Bewegingsdetectie Elektrische deur Afstandsbediening Routeverlichting = orintatieverlichting Alarmering Gordijnen Raamopener Koppeling EIB Acoustiphone Aantal clinten 1 1 1 8 1 24 1 3 3 9 1
Als algemene voorzieningen gelden: - elektronische appartementsvoordeur - elektronische toegangsdeuren ook naar tuin en balkon - voorbereidde brandmeldinstallatie - voorbereid personenalarm - voorbereid uitluisterapparatuur. Het geheel wordt via een EIB systeem gentegreerd.
27
In het basis aansluitschema is voorzien dat via plug en play de volgende elementen kunnen worden toegevoegd (verlichting, deurbediening op afstand, gordijnbediening, TV bediening, telefoon en zorgoproepsystemen). De analyse op clintniveau laat zien dat een variteit aan elementen noodzakelijk zullen zijn, zie het tekstkader voor een overzicht. Ten behoeve van gebruik door de zorgverlening is een plafondrailsysteem voorbereid. Afhankelijk van de clint zal tot gebruik van een dergelijk systeem kunnen worden overgegaan. Welke technologie Om de het functioneel PvE om te zetten in een werkend systeem is allereerst een Woningautomatiseringssysteem (EIB) (Merten) aangelegd waarin een aantal elementen gentegreerd kunnen worden: het zorgoproepsysteem (CLB Unicare) laat bij alarmering de verlichting aan gaan, bij verlaten van het bed gaat de orintatieverlichting aan. De activering van de deurbel heeft een visuele weergave via knipperende lampen tot gevolg. Bij betreden natte cel gaat de verlichting aan. Activering van elektrische gordijnsturing (Walter van Lier) en elektrische raamopener in de slaapkamer wordt mogelijk. Voorts is een afstandsbediening (picto gestuurd van rdg Kompagne) gentegreerd waarmee diverse omgevingsbesturingen kunnen worden uitgevoerd. Het zorgoproepsysteem (CLB UniCare) kan op verschillende wijzen worden geactiveerd; via drukknop (geplaatst op wand slaapkamer), trekkoord in de natte cel, bed via flex-arm, halszender of via een akoestisch signaal. Deze triggers worden via de UniCare bus doorgeleid naar een interne meldbank en vervolgens via een DECT telefoon naar de verzorger die actie onderneemt. De toegangverlening tot het gebouw door de bewoners kan geschieden via de videofooninstallatie (Ritto). Verder is de mogelijkheid tot op afstand openen voorzien via de mobiele telefoon van de zorgverlenende. De bewoner kan toegang tot het appartement verlenen via een pulsdrukker op de wand. Bij de voordeur is voor het personeel een kaartlezer geplaatst (Nedap) waarmee toegang wordt verleend, aan de binnenzijde van deze deur zijn elektronische lussen geplaatst ter ondersteuning van de dwaaldetectie. Bewoners die het gebouw niet mogen verlaten dragen een chip bij zich die de vrije doorgang door de voordeur blokkeert. Het complex wordt voorzien van een gecertificeerde brandmelding- en vluchtweg installatie (NEN 2535). Nagenoeg iedere ruimte is voorzien van rookmelders, verder komen in de gangen handmelders in combinatie met signaalgevers (Tyco). De brandmeldcentrale heeft een directe koppeling met het zorgsysteem via de DECT telefoon van de verzorger. Ten behoeve van gebruik door de zorgverlening is een plafondrailsysteem voorzien. Afhankelijk van de clint zal tot gebruik van een dergelijk systeem kunnen worden overgegaan. De huidige ervaringen met de Pronk Ergo plafondrail zijn positief. In de nieuwbouw van de Schans is het hele gebouw voorbereid op het gebruik van dit plafondtillift systeem, verrijdbare tilliften worden niet meer gebruikt. Het akoestisch uitluistersysteem wordt per dag per clint bekeken. Door deze inzet op maat groeit het vertrouwen van de betrokkenen (familie, clinten en personeel), het resultaat is dat geleidelijk minder gebruik hoeft te worden gemaakt van deze voorziening.
Financiering domotica Kosten Alle clinten die in De Schans zullen gaan wonen hebben een verblijfsindicatie. Feitelijk zou het aanbieden van wonen in een groepswoning eerder voor de hand hebben gelegen. De 28
Lichtenvoorde heeft uit oogpunt van de kwaliteit van het wonen de voorkeur gegeven voor deze vorm van wonen. Dit leidt namelijk tot meer vrijheid voor de clint en uiteindelijk ook minder kosten voor de zorgverlening zonder dat de kwaliteit daarvan in het gedrang komt. . Op basis van de ergonomische analyse per clint zijn de basiskosten (ca 3.000) en de meerkosten voor technologie op clintniveau (varirend van 3.000 tot 10.000) bepaald. De financiering ervan is wel lastig. Met name het vergoeden van de individuele hulpmiddelen (in een feitelijk zelfstandig wonen situatie) blijkt lastig te zijn. De totale financiering is rondgekomen vanwege een gecombineerde bijdrage vanuit het Bouwcollege (zorginfrastructuur), de provincie Gelderland (programma ontgroening en vergrijzing) en van de Lichtenvoorde zelf. Baten Vanuit de ervaring met de Kimpenkamp kan worden gesteld dat de baten van de toepassing van deze woonvorm en technologie op verschillende niveaus liggen. De bewoners geven aan dat deze manier van wone,n waarbij zij meer zelf kunnen invullen, een groot deel van hun dagelijkse frustraties doet afnemen. Zij doen dan ook in mindere mate een beroep op ondersteuning. Vanuit de zorgverlening is personeel bespaard doordat de nachtzorg met 1,5 fte is gereduceerd en er minder ziekteverzuim is opgetreden. De familie van de clinten is positief en vervult een grotere rol in de begeleiding van de clint. Deels zijn deze baten te kwantificeren, deels ondersteunen zij het belang van het doen van de investeringen in de technologie, de kwaliteit van de leefomgeving n in een andere manier van begeleiden.
29
7.3
Fokuswonen9
Inleiding Fokus biedt mensen met een ernstige lichamelijke handicap de mogelijkheid om zelfstandig te wonen in aangepaste woningen in gewone woonwijken met gegarandeerde assistentie op afroep en aanwijzing. Vraagsturing en eigen regie van de clint staan centraal. Fokus realiseert dit concept in zogenaamde ADLclusterprojecten (hierna te noemen Fokusprojecten omdat Fokus er de assistentie biedt). Het Fokusconcept bestaat uit enkele wezenlijke onlosmakelijk met elkaar verbonden elementen; het wonen, de dienstverlening en de organisatie van de dienstverlening. In het beleidsplan Fokus Vitaal is de missie als volgt geformuleerd: Fokus wil bijdragen aan de praktische realisatie van woonconcepten voor mensen met een zware lichamelijke handicap, waardoor zij in de hoogst mogelijke mate vrij, onafhankelijk en zelfstandig kunnen wonen en leven, als voorwaarde tot een volwaardige en ongehinderde maatschappelijke participatie, zoals voor ieder zonder functiebeperking. Het College voor Zorgverzekeringen (CVZ) geeft uitvoering aan de ADLclusterregeling. Het geschikt maken van de woning, de alarm-intercominstallatie, de ADL-eenheid en de ADL-assistentie worden gefinancierd uit de ADL-clusterregeling. In het kader van deze regeling zijn nu 80+ ADL-clusters in uitvoering, 80 ervan worden door de Stichting Fokus Exploitatie (Fokus) gerealiseerd. Centraal element in Fokusprojecten is de toepassing van technologie ten behoeve van de invulling van het concept van vraagsturing. In deze beschrijving zal hierop de nadruk komen te liggen. De beschrijving van het totale Fokusconcept is uitgebreid verricht als onderdeel van een onlangs uitgevoerde gebruiksevaluatie. Doelgroep Fokuswonen richt zich tot mensen met een ernstige lichamelijke handicap die met behulp van ondersteuning bij de algemene dagelijkse levensverrichtingen in een aangepaste woning zelfstandig kunnen wonen. Het kunnen voeren van de eigen regie is daarbij belangrijk. Men huurt de woning dan ook zelfstandig van een corporatie. Er kunnen ook koopwoningen worden gekoppeld aan een Fokusproject. Ook regelt men zelf naast de ADL-hulp de ondersteuning die men nodig heeft. Vaak hebben clinten naast de ADL-ondersteuning, die men via Fokuswonen heeft geregeld, ook andere vormen van hulp georganiseerd. Vraagsturing staat centraal in het Fokusconcept. Alleen indien men bijvoorbeeld door ziekte tijdelijk niet in staat is de regie over het eigen leven ten volle te voeren is het mogelijk dat de clint afspraken maakt met Fokus voor een tijdelijke overname al dan niet in samenwerking met familie en andere aanbieders. Beschrijving woonvorm Fokuswoningen zijn goed toegankelijk en doorgankelijk. De ruimtes, aanpassingen en voorzieningen dragen bij aan het zelfstandig kunnen verrichten van activiteiten en dus het zelfstandig wonen en leven. De woningen hebben een aantal standaardvoorzieningen die op maat van de bewoner worden ingesteld. Ook worden (een beperkt aantal) individuele
op de webpagina van de Kenniscirkel Domotica is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:a) PVEadl-
clusterwoningen d.d. nov 2006 b) beschrijving Fokusconcept c) Evaluatierapport Fokuswonen toetsing fokusconcept in de praktijk.
30
aanpassingen aangebracht. De woningen voldoen aan het PVE ADL-clusters VROM 1992. Nieuwbouwwoningen moeten voldoen aan het PvE ADL-Clusters 2006. Het zijn drie- en vierkamerwoningen in zowel gestapelde bouw als grondgebonden woningen. De woningen zijn gelijkvloers en geschikt voor een- en meerpersoonshuishoudens. Fokuswoningen worden verspreid gebouwd in een bouwstroom van tenminste 50 woningen vanwege de integratie van mensen met fysieke beperkingen. De woningen liggen bij voorkeur niet naast elkaar. De spreiding van de verst uit elkaar gelegen Fokuswoningen bedraagt maximaal 350 meter.
Fokusprojecten worden gebouwd in woonwijken met een goed voorzieningenniveau: winkels, vervoersvoorzieningen (bereikbaarheid van het centrum van de stad en NS-stations) en gezondheidszorg-voorzieningen. Sociale veiligheid is ook een kwaliteitscriterium voor de woonomgeving. Nieuwbouwprojecten bestaan uit minimaal 16 en maximaal 24 woningen Bestaande Fokusprojecten bestaan uit minimaal 12 tot maximaal 15 woningen (er is een project met 16 woningen en een project met 17 woningen) en een ADL-eenheid van waaruit de locatiemanager met het team ADL-assistenten de 24-uurs dienstverlening organiseren. De ADL-eenheid ligt op loopafstand van de Fokuswoningen. Hierdoor wordt zoveel mogelijk werktijd besteed aan directe dienstverlening bij de clint. De ADL-eenheid biedt een werkplek voor de locatiemanager, een verblijfs- en vergaderruimte voor de medewerkers, sanitaire voorzieningen en een hoog/laag ligbad voor clinten. Het Fokusconcept is een uitwerking van het woonprogramma 7 zelfstandig wonen in aangepaste bouw. Functioneel Programma van Eisen De Fokuswoningen zijn voorzien van een communicatiesysteem dat gekoppeld is aan de ADL-eenheid. De uitvoerende medewerkers kunnen met hulp van dit systeem in het hele project gewone oproepen en noodoproepen van clinten ontvangen. Vanuit de ADLeenheid en vanuit elke woning kunnen uitvoerende medewerkers een spreek/luisterverbinding openen met de bewoner die een oproep geplaatst heeft en aangeven wat de vermoedelijke wachttijd is. Dit communicatiesysteem is individueel aanpasbaar. De uitvoerende medewerkers kunnen met hulp van dit communicatiesysteem communiceren om de werkzaamheden onderling af te stemmen. In noodsituaties kunnen clinten een
31
alarmoproep plaatsen. De dienstverlening bij andere clinten wordt dan onderbroken om zo prioriteit te kunnen geven aan de noodoproep. Met de intercom kunnen ook voordeuren en centrale toegangsdeuren geopend worden en kan een spreek-luisterverbinding worden opgebouwd met de deurpost bij voornoemde deuren. De voordeur van de ADL-eenheid kan ook op afstand geopend worden zodat bezoekers binnengelaten kunnen worden terwijl de medewerkers bij clinten zijn. Welke technologie Fokus besteedt veel aandacht aan de selectie van de technologie die kan worden ingezet ter ondersteuning van het zelfstandig functioneren van individuele clinten. Daartoe worden gericht een aantal woningaanpassingen verricht (inrichting keuken en natte cel). Daarbij wordt ingespeeld op de individuele hulpmiddelen die de clint nodig heeft om te kunnen functioneren in de woning. Indien noodzakelijk wordt integratie van bedieningselementen toegepast. Fokus bepleit bij de corporatie dat clinten keuzemogelijkheden hebben binnen de beschikbare budgetten. Voor de zorgcommunicatie wordt gebruik gemaakt van alarm intercom systeem (Isolectra en CLB) waarmee de clinten een spreek-luister verbinding kunnen maken. Bovendien kan men via deze infrastructuur de voordeur op afstand openen. Ten behoeve van de ondersteuning van de nachtveiligheid van het personeel wordt bij voorkeur gebruik gemaakt van GSM/GPS omdat daarmee een spreekverbinding kan worden opgebouwd met de particuliere meldkamer. Financiering Voor bekostiging van de individueel te gebruiken technologie, de realisatie van de woningen en de ADL-eenheid of hulppost worden verschillende subsidieregelingen gebruikt die worden uitgevoerd door het CVZ. De regeling Subsidies AWBZ paragraaf 2.7 (nieuwbouw) en 2.8 (aanpassingen bestaande bouw) worden ingezet om de individueel te gebruiken hulpmiddelen te vergoed te krijgen. Daarnaast wordt indien mogelijk een beroep gedaan op de WVG (vanaf 2007 de WMO) voor de bekostiging van de niet nagelvaste voorzieningen. De realisatie van een Fokuswonenproject geschiedt in nauwe samenwerking tussen Stichting Fokus Exploitatie als dienstenleverancier en een lokale woningcorporatie als eigenaar/beheerder van de woningen. VWS bereidt wijziging van deze subsidieregelingen voor, de regeling zal mogelijk per 2008 onder worden gebracht in de AWBZ.
32
7.4
Kloostertuyn te Brunssum
Inleiding De stichting Pepijn en Paulus te Echt ziet het als haar taak om door het bieden van ondersteuning in wonen, werken en recreren een wezenlijke bijdrage te leveren aan de kwaliteit van leven van mensen met een verstandelijke handicap. De stichting heeft samengewerkt met de Woonstichting Het Adres te Brunssum aan de nieuwbouwplannen. Kloostertuyn ligt in een nieuwe wijk van Brunssum. De woningen liggen aan een verkeersvrij woonerf en nabij de dorpskern. De dagbesteding is op loopafstand in verzorgingstehuis Catharina Daemen. Bovendien kan men deelnemen aan de dagbesteding in Hoensbroek (Groeneweg). Het iRv is in 2002 benaderd om advies uit te brengen over toepassing van domotica ten behoeve van de signalering-zorg alsmede inbraakalarmering in de clusterwoningen. De nieuwbouw is in 2004 opgeleverd. Stichting Pepijn en Paulus hanteert huisvestingstypen. Kloostertuyn valt onder type C. Woonvorm: beschut wonen in een (sterk) aangepaste omgeving. De woningen maken visueel/fysiek contact met de omgeving mogelijk. Clinten: jongeren, volwassenen en/of senioren met een matige, ernstige of zeer ernstige verstandelijke handicap en een intensieve zorgbehoefte vanwege veelal meervoudig (complexe) handicaps. Vanwege deze zorgvragen zijn de mensen beperkt of niet ambulant. Doelgroep Voor de bouw zijn er drie groepen door de stichting Pepijn en Paulus gedefinieerd: 1. Mensen met een meervoudige complexe handicap met lichte en matige verstandelijke handicap, die bedlegerig, verzorgingsbehoeftig en niet mobiel zijn. 2. Mensen met een meervoudige complexe handicap met lichte en matige verstandelijke handicap, die bedlegerig, verzorgingsbehoeftig zijn en verplaatst worden met een rolstoel. 3. Mensen met een meervoudige complexe handicap met een zeer ernstige verstandelijke handicap, waarbij sprake is van enige gedragproblematiek en die al dan niet rolstoelafhankelijk zijn. Deze groep beweegt zich/speelt ook op de vloer. Voor elk van deze groepen is het streven om zo zelfstandig mogelijk te wonen, aangepast aan de mogelijkheden van de bewoner. Naast een adequate woonomgeving is ook een permanente ondersteuning vanuit de zorg nodig. Het gaat om 24-uurs zorg. In november 2006 bestaat de bewonersgroep van de Kloostertuyn uit volwassenen en senioren. Op drie clinten na zijn de bewoners zijn voor het verplaatsen buiten de woning rolstoelafhankelijk. Alle bewoners kunnen alleen met begeleiding de woonvorm verlaten. Beschrijving woonvorm De clusterwoning is gerealiseerd als onderdeel van een groter bouwproject met onder andere appartementen. Woonvorm met bestaande uit twee woonlagen met elk twee clusters. Woonruimte voor 19 bewoners met elk een eigen slaap/zitkamer. Per cluster is er een aangepaste gezamenlijke badkamer (totaal 4). Per woonlaag n grote keuken waar de maaltijden worden bereid en n kleine keuken. Alle vier de keukens hebben een open verbinding met de woonkamers. Er is een lift, een gemeenschappelijke tuin en een balkon. De woningen zijn rolstoeltoegankelijk.
33
Er is 24- uur per dag personeel aanwezig. Tijdens de nacht is er n personeelslid voor de hele woonvorm. Overdag meestal twee begeleiders per cluster en n huishoudelijke kracht per etage. Verder is er een personeelskamer voor de administratie, n slaapkamer voor de slaapwacht. Zie bijgaande plattegrond
Functioneel Programma van Eisen Het iRv heeft in het adviestraject een ergonomisch-technische checklist opgesteld. Uitgangspunt van de checklist is de analyse van de activiteiten in relatie tot benodigde ruimtes en inrichtingselementen. Daarnaast is een ontwerp infrastructuur gemaakt dat gericht is op de ondersteuning van de zorgverlening en het wonen. In het advies van de iRv is de volgende technologie beschreven: Camera bij centrale toegangsdeur met beeld op TV, intercomsysteem met gentegreerd belcircuit, deurslot bedieningscircuit. Lamp in hal gaat automatisch aan bij binnenkomen.
34
Schakelaar voor aan/uitzetten van de woning in de hal. Schakelaar voor dag-nachtstand van de woning in de hoofdslaapkamer. Aan/uitzetten keuken via werkbladverlichting. Verlichting automatisch aan bij binnenkomen badkamer (bewegingssensoren met verbinding meldcentrale). Actieve sociaal medische alarmering. Passieve sociaal medische alarmering door middel van activiteitsmeting (bewegingssensoren met verbinding meldcentrale) Inbraakalarmering (bewegingssensoren met verbinding meldcentrale). Brandalarmering Automatische verlichting en uitzetten inbraakalarm bij s nachts uit bed gaan. CAI installatie Telefooninstallatie. Entree deurautomaat. Zonwering met bedieningscircuit. Overweging plafondliftsysteem in plaats van verrijdbare tilliften.
Bij de realisatie van de woningen is deze infrastructuur in beperkte vorm daadwerkelijk gerealiseerd. Qua leidingennet is een en ander voorbereid. Qua realisatie is een beperkt aantal voorzieningen daadwerkelijk toegepast. Welke technologie Sinds november 2006 is de onderstaande technologie in gebruik. Als alarmeringssysteem op de slaapkamer van de bewoners is gekozen voor een uitluistersysteem van De Heer Medicom. Dit systeem wordt niet bij alle bewoners in dezelfde mate gebruikt. Afhankelijk van het gedrag en bijvoorbeeld de kans op een epileptisch insult is in overleg met de familie de gevoeligheid van het inluistersysteem afgesteld. Indien gewenst worden de instellingen gewijzigd. De meldingen van het inluistersysteem komen binnen op de centrale in Echt. Deze centrale belt met de verzorgende op de locatie. De brandalarmering is een aparte systeem dat rechtstreeks in verbinding staat met de brandweercentrale. Bij een brandmelding is in de hele woonvorm een akoestisch signaal hoorbaar. Het personeel kan dit signaal uitzetten. Bij brand worden alle deuren automatisch ontgrendeld. Uitgangspunt voor de toegangscontrole is het feit dat geen enkele bewoners alleen de woonvorm mag verlaten. Het openen van de centrale toegangsdeur was eerst mogelijk met een sleutel en een drukknop. Dit systeem bleek voor n bewoner niet afdoende. Momenteel is de voordeur van binnenuit alleen te open met een cijfercode. Alle personeelsleden hebben een eigen sleutel om toegang tot de woning te krijgen. Toegangverlening tot de woning geschiedt enkel na visuele controle, hiervoor wordt geen techniek ingezet. De bewoners kunnen zich binnen de woonvorm vrij rondlopen. Binnen de woonvorm zijn alle deuren met een universele sleutel te openen. Bij brand worden alle deuren automatisch ontgrendeld. Plafondtilliftsysteem is in eerste instantie aangebracht tussen een aantal slaapkamers en de badkamer van bewoners die het direct nodig hadden. Momenteel wordt dit uitgebreid voor twee bewoners die het in de toekomst nodig zullen hebben. De mogelijkheid om het systeem uit te breiden naar de woonkamers wordt nu bestudeert (eind 2006). Het personeel en de familie van de bewoners zijn zeer tevreden over de plafondlift van Guldmann. 35
Voor de verlichting zijn behalve de noodverlichting geen speciale voorzieningen getroffen. Op iedere slaapkamer is gewoon en dimlicht aanwezig.
Financiering De intramurale woonvorm heeft een AWBZ-financiering.
7.5
Vanboeijen 10
Inleiding Vanboeijen is een innovatieve instelling voor mensen met een verstandelijke handicap. De stichting is reeds enkele jaren bezig met een proces van grootschalige extramuralisering. Vanboeijen heeft nu woonvoorzieningen voor ongeveer 800 clinten waarvan 550 buiten de hoofdlocatie gehuisvest zijn. In ontwikkeling zijn plannen voor beschermd en beschut wonen voor ca 150 clinten en ca 650 burgerwoningen (waarbinnen ca 100 nachtzorg clinten zullen komen te wonen). Vanboeijen is niet meegegaan met het scheiden van wonen en zorg. Als belangrijkste argument daarbij heeft gegolden dat de clinten daar niet aan willen, er is weinig vraag naar.
10
Op de webpagina van de Kenniscirkel Domotica is de volgende aanvullende informatie aanwezig: a) PVE
Domotica en communicatieapparatuur, b) Dialoog, de projectbeschrijving van de domoticarealisatie, c) PVE kleinschalige woonvorm voor mensen met dementie.
36
In het traject van de vernieuwing heeft Vanboeijen veel ervaring opgedaan met de toepassing van domotica. Veel energie is daarbij gestoken in het ontwikkelen van een adequate ondersteuning van de nachtzorg. Daarbij is nauw samengewerkt met bedrijven. Als gevolg van de opgedane ervaringen is in samenwerking met andere zorgorganisaties aandacht besteed aan de ontwikkeling van werkwijzen die een bredere en effectievere toepassing van domotica mogelijk maken. Elders in deze publicatie wordt daar verder op ingegaan. Ten aanzien van de toepassing van domotica geldt dat Vanboeijen wil investeren in de toepassing van domotica, maar tevens onderkent dat de toepassing de nodige veranderingen teweeg zal brengen getuige het volgende citaat.
Primair doel van de toepassing van domotica daarbij is een beter woon, werk en leefklimaat te creren voor de clinten door middel van een beheersbaar systeem voor de medewerkers van Vanboeijen. domotica in combinatie met wonen en zorg zal de volgende veranderingen met zich meebrengen: grotere veiligheid voor clinten; een vergroot zelfstandigheidgevoel bij clinten; een systeem dat is afgestemd op de eindgebruiker; efficintere bedrijfsvoering; kortere communicatielijnen tussen clint en verzorger. Voor de verzorgenden uit de nachtzorg zal dit de grootste verandering met zich meebrengen. Zij zullen actief met de producten werken en hiermee om moeten leren gaan. Hiervoor zullen trainingen moeten worden gevolgd en instructies worden opgesteld en gecommuniceerd. (H. Jansen Facilitair manager Vanboeijen okt 2006)
Doelgroep Vanboeijen biedt zorg en begeleiding aan mensen met een verstandelijke handicap. In het proces van extramuralisering probeert de organisatie voor alle clinten naar passende zelfstandige huisvesting te zoeken. Ook voor de groepen mensen die een ernstige gedragsstoornis hebben. De stichting gaat bij de zorg voor al haar clinten uit van het individu en wat de mensen wl kunnen. Men moet op een zo gewoon mogelijke manier kunnen leven. Afhankelijk van die wens en de eigen mogelijkheden wordt een passende woonvorm gezocht. Dat varieert derhalve van nieuwbouwprojecten (te realiseren in samenwerking met woningbouwcorporaties) tot en met de verbouw van bestaande boerderijen tot een complex met woningen voor mensen met een verstandelijke handicap. De ondersteuning die de doelgroep Meervoudig Complex gehandicapten en Ouderen met dementie nodig hebben kan goed geleverd worden door de uitluistersystemen die in de nachtzorg gebruikt worden. Bij de clinten van Vanboeijen treedt overdag een situatie op waarin het merendeel van de clinten eigen activiteiten hebben (dagopvang, werk). Bij de groep ouderen is juist overdag activiteitenbegeleiding nodig. Dit geeft aan dat de nachtzorg van Vanboeijen voor meerderen een geschikte bijdrage zou kunnen zijn. Dit blijkt ook uit het feit dat de organisatie ook nachtzorg kan bieden aan clinten wonend in burgerwoningen in de wijk. In projecten wordt deze visie geleidelijk aan geconcretiseerd via samenwerking met derden
37
Beschrijving Woonvorm Bij een woonwensen inventarisatie hebben meerdere klanten van Vanboeijen aangegeven in een landelijke omgeving te willen wonen. Uit gesprekken en uit ervaring is gebleken dat zij bijvoorkeur in de natuur willen werken en wonen, in&om een boerderij. Dankzij de bereidheid van verschillende partijen als de Dienst Landelijk Gebied en de Gemeente Aa en Hunze doet de mogelijkheid doet zich voor om in Anderen een woon/werkboerderij te starten voor klanten van St. Hendrik van Boeijen met een verstandelijke beperking. Hierbij is de aansluiting bij de dorpsgemeenschap een wederzijdse meerwaarde. Het klant-en medewerkersperspectief zullen hierin op een unieke manier samen gaan en elkaar kunnen gaan versterken. Voor Vanboeijen de kans 12 klanten in een boerderij te wonen en tegelijkertijd de ideen op het gebied van werken te continueren en verder vorm te geven.In samenwerking met de woningbouwcorporatie Woonconcept uit Meppel, de Winkler Prins school te Veendam, de Gemeente Aa en Hunze, StaatsBosbeheer, Dienst Landelijk Gebied en Vanboeijen is het uiteindelijke gezamenlijke resultaat, een nieuw te bouwen Natuurwerkplaats een surplus is voor iedere partij. Het wonen en werken op de boerderij sluit voor een aantal klanten van Vanboeijen bijzonder goed aan bij hun interesses en ambities. Met name op het gebied van het buitenleven en werken. Het wonen op de boerderij/ in het dorp, en het buiten werken op de boerderij of in de natuur biedt de mogelijkheid om te leren, te integreren in de maatschappij, om werkervaring op te doen of waardevol werk te hebben. Tevens biedt het mogelijkheden voor de wachtenden op de wachtlijst. De komst van deze mensen in Anderen biedt de dorpsbewoners de mogelijkheid op een natuurlijke manier bekend te worden met de bijzondere vermogens van mensen met een verstandelijke beperking. Daarnaast brengt deze ontwikkeling weer nieuwe activiteiten en levendigheid met zich mee voor het dorp. Naar verwachting zal de verbouw van de bestaande boerderij in de loop van 2007 worden afgerond. Ook gaar zal het systeem van de nachtzorg worden toegepast. Functioneel Programma van Eisen Algemeen geldt dat dan per woonruimte zowel een eigen slaapkamer, een zitgedeelte en een kitchenette voorzien is. Dit wordt vertaald naar een programma van eisen voor de bouw. Er wordt uitgegaan van 40 m per bewoner. Verder worden zoveel mogelijk voorzieningen via aanbrengen van loze leidingen voorbereid. Op basis van noodzaak vanuit het functioneren van de bewoner wordt dan de voorziening via plug en play gerealiseerd. Kern van de domotica voorzieningen wordt gevormd door de Netbox van Telezorg. Onderdeel hiervan is het uitluistersysteem dat ten behoeve van de nachtzorg wordt ingezet. De communicatie vindt plaats via een TCP/IP protocol. De koppeling tussen het beheersplatform en de netbox geplaatst in de woningen vindt plaats via de openbare infrastructuur van KPN via een Epacity netwerk. Daarbij zijn de verschillende decentrale panden op een dusdanige wijze in een infrastructuur opgenomen dat bij uitval op een locatie een backup verbinding via een andere locatie eenvoudig tot stand gebracht kan worden. In het functioneel programma van eisen zijn tevens aanvullende voorzieningen opgenomen. Deze zijn gericht op tele-communicatie (analoge en digitale toestellen worden gebruikt en op (DECT-)telefonie voor zorgverlening/toegangverlening via intercom (Portadial). Daarnaast zijn via de IP gebaseerde netbox diverse andere schakelaars en sensoren te integreren (merkonafhankelijk) om zo de benodigde functionaliteit van het uitluistersysteem aan te passen op de behoefte van clint en zorgverlening. Welke technologie De ontwikkeling van het nachtzorgsysteem is een traject dat Vanboeijen uitvoert in nauwe samenwerking met de betrokken leveranciers. Daarbij is de keuze voor de Netbox van 38
Telezorg en de datacommunicatie via het Epacity netwerk van KPN bepalend. De overige apparatuur die zal worden ingezet is, indien deze via plug en play aan te sluiten is op deze infrastructuur, in principe merkonafhankelijk te kiezen. Daarbij wordt gebruik gemaakt van diverse input/output modules, deurstandsignalering, TAG reader, videocamera, val-, bed-, beweging- en welzijnssensor en actieve alarmering. Financiering domotica De woonvoorzieningen van Vanboeijen worden gerealiseerd onder het WTZi regime. Dat wil zeggen dat men uit blijft gaan van volledige AWBZ financiering. Qua technische voorzieningen is men dan beter af. Binnen dat budget wordt dan een groter oppervlak mogelijk gemaakt en worden voorzieningen als wand- en vloerafwerking, telefonie en nachtzorg goed geregeld. Met de woningbouwcorporatie die de woningen bouwt is per 12 clinten een budget afgesproken waarmee men de nachtzorgapparatuur kan financieren. Dit als opslag op de bouwkosten. Gaat men daar boven dan zal het uit het eigen budget van Vanboeijen moeten komen. Dit kostenbewustzijn heeft ertoe geleid dat de noodzakelijke voorzieningen binnen het gestelde budget kunnen worden gerealiseerd. Startpunt voor de toepassing van verbetering van de nachtzorg is in 1997 gevonden door een tweetal ontwikkelingen te combineren. Enerzijds de verhoging van de efficiency binnen de organisatie, anderzijds de toepassing van een visie op kwaliteit. De efficiency wordt duidelijk gediend door de toepassing van het uitluistersysteem. De organisatie heeft in de afgelopen jaren een reductie in de personele bezetting in de nacht doorgemaakt van 22 naar 10 medewerkers. Anderzijds is een stringente uitwerking van het kwaliteitsbeleid doorgevoerd. Individuele veiligheid en privacy vormen een nadrukkelijk onderdeel van het kwaliteitsbeleid; daar begint het bij. Als onderdeel van het kwaliteitsbeleid heeft de verzorger een verandering doorgemaakt naar begeleider. Als gevolg van dat beleid is ook de doorvertaling gemaakt naar de faciliteiten die aan clinten/bewoners beschikbaar worden gesteld. In het zorgplan wordt aangegeven welke voorzieningen men nodig heeft. Evaluatie hiervan 2 x per jaar. Het systeem van de nachtzorg ondersteund deze ontwikkeling ten volle. Werkwijze Vanboeijen heeft in eerste instantie aansluiting gezocht bij het functioneel programma van eisen dat voor kleinschalige woonvormen voor mensen met dementie is ontwikkeld. Een groot gedeelte hiervan zou ook bij hun clinten kunnen worden toegepast. Een eenduidige standaard zal evenwel betrekkelijk lastig te organiseren zijn. Vanuit de ervaring met de toepassing van domotica die Vanboeijen heeft opgedaan heeft de organisatie de noodzaak gezien om het implementatietraject nog eens kritisch te evalueren. Recht doen aan de specifieke kenmerken van deze sector, als ook een effectief gebruik van de technische voorzieningen, vereist dat de specificaties en de uitwerking ervan in nauwe samenwerking met betrokkenen dienen te worden georganiseerd. Een veel duidelijkere koppeling tussen de clintvraag vanuit de markt, de behoefte vanuit zorg en dienstverlening, en de mogelijkheden die de technologie te bieden heeft is nodig. Ook is het besef ontstaan dat dit geen eenmalige activiteit kan zijn maar dat gedurende het hele bouwen implementatieproces de dialoog tussen verschillende betrokkenen dient plaats te vinden. Daartoe zijn tevens de nodige instrumenten ontwikkeld. In samenwerking met Plan en Projectpartners, St. Zuidwester Boer &Croon en Vanboeijen is een kritische analyse gemaakt van domotica en bouwprocessen. Dit heeft er toe geleid dat een stappenplan is ontwikkeld waarin is aangegeven welke elementen in de verschillende projectontwikkelstappen dienen plaats te vinden. Doel is om te waarborgen dat het primaat 39
van de toepassing van domotica blijft liggen bij het gebruik dat wil zeggen het woon- en zorgproces. Daarvoor is het nodig dat een gestructureerde dialoog tussen alle betrokkenen plaatsvindt. Daartoe heeft men tevens instrumenten ontwikkeld. Het gebruik van visualisties van de toe te passen technologie moet daarbij helpen om de dialoog op het gebruik te blijven richten. De instelling van een gebruikersplatform waarin de relevante partijen zijn vertegenwoordigd eveneens.
7.6
Dichterbij11
Inleiding Dichterbij (voorheen Vizier) is een organisatie die zich in de regio Noord-Limburg richt op de zorg voor mensen met verstandelijke beperkingen. Reeds geruime tijd gebruikt men bij de intramurale woonvoorzieningen technologie ter ondersteuning van de nachtzorg. Genitieerd door veranderingen in de zorgverlening (van intramuraal naar extramuraal georinteerd, van grootschalige huisvesting naar kleinschalige woonvoorzieningen in de wijk) en door overwegingen met betrekking tot de kwaliteit van de verleende zorg zijn initiatieven ontwikkeld om te komen tot een reorganisatie van de nachtzorg. De inzet van technologie is daarbij al geruime tijd aan de orde via de toepassing van zo genaamde uitluistersystemen. Nieuwe technologische ontwikkelingen op het gebied van de systeemintegratie hebben een impuls gegeven aan de verbetering van 24-uurs zorgen dienstverlening. Hoewel de Dichterbij Zorgcentrale 24-uur werkzaam is, wordt in deze beschrijving de nadruk gelegd op de toepassing van nieuwe technologische systemen bij de ondersteuning van de nachtzorg en de organisatorische aspecten die daarbij aan de orde komen. Doelgroep Dichterbij biedt hulp- en dienstverlening aan mensen met een verstandelijke beperking en hun directe omgeving. In zeven regios en twee locaties worden volwassenen ondersteund op het gebied van wonen, werken en welzijn. Daarnaast zijn er twee gespecialiseerde onderdelen, Kinder- en Jeugdzorg (werkzaam in het hele werkgebied van Dichterbij) en Specialistische Zorg, met als werkgebied de provincies Brabant en Limburg en het zuiden van Gelderland. De Nachtzorg In de traditionele dienstverlening verleend aan clinten met een verstandelijke beperking neemt het intramurale 24-uurs zorg model een centrale plaats in. In relatief grootschalige woonvoorzieningen zijn de condities gecreerd om gedurende 24-uur per dag ondersteuning en begeleiding te verlenen. Daartoe zijn ook technologische systemen ingezet (uitluistersystemen) die door meerdere decentraal gelegen centrales worden ondersteund. Met de opkomst van de extramuralisatie en de behoefte om kleinschaligere woonvoorzieningen te realiseren is de behoefte ontstaan om de nachtzorg om te bouwen tot n centraal gelegen professioneel servicecentrum. Door gebruik te maken van de diensten van dat centrum wordt het mogelijk de permanente nachtzorg aanwezig op de betreffende locatie te vervangen door een systeem van ambulante nachtzorg. Dichterbij heeft deze ontwikkeling enkele jaren geleden gestart, inmiddels wordt vanuit 1 zorgcentrale ondersteuning verleend aan ca 1500 clinten die in ongeveer 300 woningen verblijven. De zorgcentralisten monitoren de in- en externe clinten, accepteren alarmmeldingen die binnen
11
Op de website van de kenniscirkel is de volgende aanvullende informatie aanwezig: a) brochure
servicecentrum dichterbij over 24-uurszorg, b) intakeformulier bewakingsfunctie c) beschrijving standaardwoning
40
komen, analyseren deze en activeren de zorgopvolging in de regio (slaapdiensten, nachtdiensten of regionale teams voor onplanbare zorgopvolging). De bezetting van de nachtzorgcentrale wisselt afhankelijk van de werkzaamheden. Aan het begin (23.00-01.00 uur) en aan het eind van de nacht (05.00 07.30 uur) zijn 6 mensen actief. In het midden van de nacht 5 terwijl overdag vanuit 1 werkstation diensten worden verleend. Op het werkstation komen de signalen samen welke vanuit het handelen van de clint worden genitieerd. Traditioneel zijn dat meldingen die vanuit een uitluistersysteem worden gegenereerd. Inmiddels is in de woning meer technologie genstalleerd die informatie geeft over het gedrag van de clint (zie verder onder de technologie). De centralist beschikt tevens over de nodige gegevens van de clint (behandelplan). Op basis van de gezamenlijke informatie vindt vervolgens de interpretatie van het ontvangen signaal plaats en kan een vervolgactie worden genitieerd. Dit kan zijn het zoeken van rechtstreeks contact met de clint via een spreek/luisterverbinding of het waarschuwen van een dienstdoende collega die ter plaatse gaat. Functioneel programma van eisen Bij de ontwikkeling van plannen met betrekking tot de extramurale huisvesting van clinten is na gegaan welke mogelijkheden technologie kan bieden bij de verbetering van de kwaliteit van de dienstverlening. Tevens is nagegaan welke eisen aan de technische infrastructuur van de woning gesteld moeten worden om een adequate ondersteuning van de veiligheid en het wonen door de clinten van Dichterbij mogelijk te maken. Dit heeft er toe geleid dat een samenhangend gentegreerd pakket van technologie is gemaakt dat op basis van de behoefte aan ondersteuning door de clint in de woning kan worden ingezet. Het is een volledig IP gebaseerd concept. Iedere woning wordt zo voorzien van een aansluiting met de zorgcentrale via het beveiligd privaat netwerk VPN. Hiermee kan op afstand met de woning worden gecommuniceerd. Zo is een telecommunicatie verbinding mogelijk en wordt informatie uitgewisseld via deurcontacten over het gebruik van interne deuren en kan op afstand toegang verleend worden tot de woning met behulp van een doorschakelbare deurintercom en elektronisch slot. Dit is van belang voor de toegangverlening van zorgmedewerkers in het kader van een hulpoproep. Iedere leefruimte van een clint is voorzien van een gecombineerde luister-, spraak- en oproep module waarmee de uitluisterfunctie geactiveerd kan worden en waarmee een actief spreek luistercontact wordt ondersteund. Voorts is iedere woning voorzien van een brandmeldcentrale, deze meldt naar de zorgcentrale. Volgens een gestandaardiseerd protocol wordt deze melding vervolgens afgehandeld, hetgeen uiteraard inhoudt dat zij - indien noodzakelijk - ook doorgeleid wordt naar de brandweer. Indien de lokale brandweer zulks wenst kan de brandmelding ook separaat worden uitgevoerd dus zonder tussenkomst van het personeel van de zorgcentrale. Op basis van de wensen vanuit de zorgverlening naar de klant is per klant, op ieder gewenst moment, de technische infrastructuur voor de ondersteuning van deze clint uit te breiden. Deze uitbereiding kan bijvoorbeeld bestaan uit een zorgtelefoon met of zonder bijbehorende halszender, een trekschakelaar en/of een rondkoord om in een (rolstoel)woning actief alarm te genereren, een bewegingsmelder en/of een videocamera voor de observatie van zwerfgedrag. De apparatuur is zodanig gekozen dat zij op basis van de ondersteuningswens inpasbaar is. Het beoogd gebruik wordt aangegeven via een standaard protocol. Dit wordt door de clint of diens vertegenwoordiger ondertekend en naar de centrale wordt gestuurd. Nadat deze gegevens door de centrale zijn verwerkt kan de werking van de technologie worden geactiveerd. Ingeval van een oproep krijgt de centralist dan de met de clint overeengekomen condities op het scherm te zien en kan de zo overeengekomen zorg ook daadwerkelijk leveren. Met behulp van deze werkwijze is het mogelijk flexibel in te spelen op 41
de noodzaak tot bijstelling in het begeleidingsprotocol voor de betreffende clint. Op moment dat deze meer begeleiding vraagt kan deze ook betrekkelijk snel worden geboden. De camera wordt alleen op maat ingezet bijvoorbeeld bij mensen met epilepsie. Het huidig gebruik laat zien dat slechts bij 1,50% van de clinten de camera wordt ingezet. Welke technologie De Woningen zijn voorzien van een volledig IP gebaseerd concept voor 24-uur zorg (MX Viedome) die via Mextall wordt geleverd. Gebeurtenissen worden vastgelegd in een clintvolgsysteem (Cura). Tevens zijn de brandmeldinstallaties (Siemens)van elke woning gekoppeld aan het MX Viedome systeem. Hierdoor kan centraal contact worden opgenomen met alle meldkamers brandweer en regionale BHV teams. Per woning is een noodvoeding aangelegd die bij stroomuitval 20 minuten actief is. Deze tijd is voldoende om de benodigde ondersteuning ter plaatse te hebben. De infrastructuur maakt gebruik van een beveiligd privaat netwerk (VPN) voor datacommunicatie en VOIP. De elementen die op basis van een clintvraag kunnen worden toegevoegd worden gekoppeld aan het Mextall systeem en bestaan onder andere uit camera, deurcontacten, zorgtelefoon, handmelders, bewaking van saturatiemeters en enterale voedingspompen. Daartoe worden de communicatieprotocollen EIB en X10 gebruikt. Met behulp van deze infrastructuur en daaraan toe te voegen overige individuele hulpmiddelen wordt het dan mogelijk om op maat van de clintvraag specifieke functionaliteiten zoals aansturing verlichting, aan/uitzetten van verwarming en TV te regelen. Financiering De kosten van de uitrusting van de standaard woning met technologie zijn voor een woning met 4 slaapkamers ca 8.800 (prijspeil 2006). De financiering geschiedt door de vergoedingen die via procedure van het Bouwcollege worden verkregen voor de realisatie van nieuwe zorgwoningen. Daarnaast is een betrokkenheid van de woningcorporatie mogelijk. De doorvoering van de centrale nachtzorg is voor de organisatie in zijn totaliteit positief, men is van 3 naar 1 centrale voor 24-uur zorg over kunnen gaan. Bovendien is het mogelijk gebleken om op meerdere plaatsen de slaapwachten vrij te maken. De ontwikkeling van de professionele zorgcentrale heeft er ook toe geleid dat het mogelijk wordt deze diensten te verlenen naar andere organisaties. Bijvoorbeeld naar organisaties die actief zijn op het gebied van de ouderenzorg. Ook kan men dit aanbod doen op de particuliere markt. De zorgcentrale Dichterbij werkt momenteel voor 4 organisaties en enkele particuliere initiatieven en werkt nadrukkelijk verder om samenwerking met andere organisaties te realiseren.
7.7
Kwecoo Te Landgraaf12
Inleiding In Landgraaf zijn veertien wooneenheden voor mensen met meervoudig bepaalde communicatiebeperkingen gerealiseerd. Bovendien is er een aparte dagopvang gerealiseerd voor zeven personen. Deelnemers aan activiteiten kunnen zowel bewoners van het huis als mensen met beperkingen van buiten zijn. De activiteitenruimte is s avonds ook beschikbaar voor bewoners uit de wijk.
12
Op de website van de kenniscirkel staat informatie over de technische functionaliteiten en een volledige
plattegrond van het gebouw
42
Het complex is gebouwd voor de stichting Kleinschalig Wonen En Communicatie, Ontwikkeling en Ondersteuning (KWECOO).( www.kwecoo.nl) Aanleiding was de ervaring dat communicatiebeperkingen soms een hoofdrol spelen in een reeks anders gelabelde beperkingen (lichamelijk, verstandelijk, zintuiglijk, psychisch), maar mede daardoor slechts zelden voldoende aandacht krijgen om te voldoen aan de behoeften van de doelgroep. De stichting huurt het wooncomplex van de woningcorporatie die daardoor n aanspreekpunt heeft en verhuurt de wooneenheden vervolgens aan de individuele bewoners. De stichting bestaat uit ouders van (volwassen) kinderen met ernstige communicatieve beperkingen, die verstandelijk beperkt en doof en/of blind zijn. De stichting heeft een concept ontwikkeld waarin communicatie centraal staat. Dit concept is leidend voor de bouw en het leveren van (24-uurs) zorg. De hulpverleners worden door met de stichting samenwerkende ervaringsdeskundigen en professionals vanuit deze visie opgeleid. Het nieuwe wooncomplex is in de zomer van 2004 opgeleverd. De woningvereniging Ubach over Worms is eigenaar en verhuurt het pand. Veertien volwassenen met communicatiebeperkingen kunnen woonruimte huren en daarnaast begeleiding op maat krijgen. In die begeleiding is veel aandacht voor communicatieondersteuning. Doelgroep Primair doel van de toepassing van domotica daarbij is een beter woon, werk en leefklimaat te creren voor de clinten door middel van een beheersbaar systeem voor de medewerkers van Vanboeijen. Domotica in combinatie met wonen en zorg zal de volgende veranderingen met zich meebrengen: grotere veiligheid voor clinten; een vergroot zelfstandigheidgevoel bij clinten; een systeem dat is afgestemd op de eindgebruiker; efficintere bedrijfsvoering; kortere communicatielijnen tussen clint en verzorger. Voor de verzorgenden uit de nachtzorg zal dit de grootste verandering met zich meebrengen. Zij zullen actief met de producten werken en hiermee om moeten leren gaan. Hiervoor zullen trainingen moeten worden gevolgd en instructies worden opgesteld en gecommuniceerd. (H. Jansen Facilitair manager Vanboeijen okt. 2006)De doelgroep zijn (jong) volwassenen met een meervoudig bepaalde communicatiebeperking op grond van verstandelijke en/of zintuiglijke aandoeningen. Volgens de stichting Kwecoo voldoen de huidige instanties niet voldoende aan de vraag van mensen met meervoudig bepaalde communicatiebeperkingen. Beschrijving woonvorm KWECOO kiest voor scheiding tussen wonen en zorg. Bewoners huren dan zelf woonruimte vanuit eigen inkomen op basis van uitkering of werk. Zorg, begeleiding
43
en ondersteuning worden gefinancierd vanuit de AWBZ De nieuwbouw bestaat uit vier etages en een souterrain. Op de drie etages zijn vijftien complete slaapkamers, waarvan n voor een slaapwacht en drie gezamenlijke woonkamers gesitueerd. De bewoners wonen met hun vieren of vijven bij elkaar in n appartement. Elke bewoner heeft een eigen slaapkamer en meestal ook een eigen badkamer. Verder is er in het appartement een gemeenschappelijke keuken, huiskamer en berghok met wasmachine. De eigen kamer is het domein van de bewoners, die mag hij zelf inrichten. Het inrichten van de huiskamer gebeurt door de bewoners samen. Het zijn ook zo veel mogelijk de bewoners zelf die, samen met hun ondersteuners, zelf leren doen wat nodig is om een huishouden draaiende te houden Functioneel PvE Op het integrale centrale netwerk kunnen naar behoefte individuele aansluitingen worden gerealiseerd. Per individuele bewoner wordt een technisch advies opgesteld dat door meerdere instanties is bekeken. Er wordt gebruik gemaakt van standaardapparatuur. Indien nodig worden producten zelf ontwikkeld. In het programma van eisen is ook rekening gehouden met het gebruik van loophulpmiddelen en een elektrische rolstoel. Zorgoproepsysteem Voorzieningen voor het genereren van een alarmsignaal zijn onder andere: Epilepsie detector in bed Halsdrukker Industrile paddestoeldrukkers Wegloop-detectie, inbraak/uitbraak alarmeringsysteem zijn gentegreerd en worden onder andere aangestuurd door: doordraadloze deurcontacten draadloze bewegingsmelders draadloze afstandbedieningen Omgevingsbesturing Deuropener bedieningsknop Bewegingsmelder Tijdsturing door atoomklok Schemerschakelaar Trilplaten Flitslichten Bediening rolluiken en zonwering Automatische deuren met noodstroom Verlichting aan/uit en dimmen Infrarood afstandsbediening Telefonie Voor telefonische communicatie is veel techniek toegepast, zoals: Ergonomische telefoontoestellen met inluisteroptie Beeldtelefoons PCs /video conferentie Draadloze telefoniesysteem met gentegreerde mail. SMS systeem Telefooncentrale met hotelfaciliteiten en kostenregistratie 44
ISDN netlijnen voor internet Voice/video over IP Gateway Observatie camera 2-richting, infrarood verlichting Vast toestel begeleiders Draadloze telefoon voor hulpverleners
Brandbeveiliging De gewone technische onderdelen van brandbeveiliging zijn buiten de beschrijving gelaten. Extra voorzieningen voor de brandbeveiliging zijn onder andere de aansluiting van rode flitslampen en trilplaten in bedden bij brandmelding. Alle bovenstaande technische installaties zijn via een systeem integratie module aan elkaar gekoppeld. Diit is gedaan door Petit Telecom. Er worden technieken aangeboden die passen bij de individuele bewoner. Bijvoorbeeld via spraak lampen aan en uitdoen of de lift bedienen. Een flitsalarm/lamp dat aangaat wanneer er geklopt wordt op de deur. Een trilplaat in bed voor mensen met epilepsie dat de hulpverlening waarschuwt bij wie en waar een aanval plaatsvindt. Op de draagbare telefoon kan de hulpverlener zien welke trilplaat werkt en in welke ruimte. De geplaatste basistechniek biedt veel mogelijkheden. Voor elke bewoner wordt een technisch advies opgesteld. Er wordt gebruik gemaakt van standaardapparatuur. Indien nodig worden producten zelf ontwikkeld. Welke technologie Voor de initiatiefnemers speelde een belangrijke rol dat een maximale ontplooiing met betrekking tot communicatie tot stand zou komen. Dit moest ondersteund worden door technische hulpmiddelen en domotica, aangevuld met verdere communicatieve programmas. Door dit te realiseren ontstaat een wereld van mogelijkheden. Om deze communicatie te kunnen toepassen voor een grotere groep dan de 14 bewoners van het project Kwecoo, is in de nieuwbouw een infrastructuur gerealiseerd die daartoe de mogelijkheden biedt. In de woonvorm zijn veel mogelijkheden aanwezig op technisch gebied. Voorbeelden van mogelijkheden: centrale alarmeringsfunctie ten behoeve van de veiligheid. Op de mobiele telefoon van de begeleider wordt aangegeven waar in het gebouw een deur of een raam open gaat, waar rookontwikkeling plaatsvindt en zo meer. aansturing via laserstraling of spraak, bijvoorbeeld aan- en uitdoen van verlichting, tv en radio, openen en sluiten van deuren, bedienen van de lift. trilplaat in bed. Bij een epileptische aanval gaat een signaal naar de hulpverlening die kan zien waar en bij wie het is. flitsalarm/lamp dat aangaat wanneer er aangebeld wordt bij de deur van de kamer van de bewoner. video-opnames van bewoners kunnen automatisch naar de ouders worden gestuurd. beeldschermtelefonie. Financiering domotica De kosten voor het technische systeem bedragen ongeveer 500.000,- in totaal. Het project management alarmering en brandbeveiliging is in omvang veel groter geworden dan gepland en begroot. Dit als gevolg van specifieke hulpvragen van de diverse bewoners, 45
regelgeving, veiligheidsvoorschriften door brandweer, specifiek instelbare verlichting, de aparte toegang tot het gebouw en de verdiepingen, de totale complexiteit van alarmering, brandbeveiliging en domotica. Door de complexiteit van domotica en telefonie moet het alarm en brandsysteem gentegreerd zijn in het totale systeem, wat beduidende meerkosten met zich mee brengt. De nieuwbouw kwam tot stand door financile bijdragen van onder meer de Provincie Limburg, Ministerie VROM (Woonzorgstimuleringsregeling), gemeente Landgraaf en Woningvereniging Ubach over Worms. Daarnaast hebben de architect J. Voncken en de firma Petit Telecom hun uren niet in rekening gebracht.) De ouders hebben een eigen bijdrage (in geld en in tijd) geleverd om het project te realiseren. De zorg wordt gefinancierd via het Persoons Volgend Budget (PVB), een vorm van zorg in natura en een enkel Persoons Gebonden budget (PGB). De bewoners hebben voor het overgrote deel een WAJONG uitkering. De bewoners kunnen een beroep doen op individuele huursubsidie. Enkele bewoners hebben inkomsten uit arbeid in WSW-verband. De stichting is bezig met zoeken naar sponsoring en fondsen voor die uitgaven die het individuele belang overstijgen, en de draagkracht van de bewoners te boven gaan. Voor de ondersteuning is een zorgaanbieder met AWBZ-erkenning geselecteerd, zodat Zorg In Natura (ZIN) geleverd kan worden aan elke bewoner. Alleen personen met communicatieve beperkingen en een CIZ-indicatie voor AWBZgefinancierde zorg komen in aanmerking voor wonen bij Kwecoo.
46
7.8
Prisma te Oosterhout13
Inleiding en Doelgroep Stichting Prisma is een organisatie met ruim 2300 medewerkers en 500 vrijwilligers. Meer dan 100 jaar is Prisma actief in de zorg voor verstandelijke gehandicapten in Noord Brabant. Met meer dan 200 grote en kleine locaties voor wonen en dagactiviteiten verspreid over de provincie en actief in de ondersteuning bij de mensen thuis kunnen we op bijna elke vraag een zorgaanbod realiseren. Ook andere doelgroepen kunnen bij ons terecht, zoals dementerende ouderen, autisten en mensen met niet aangeboren hersenletsel. Voor ieder persoonlijk maken we een individueel zorgarrangement. Volwaardig burgerschap is bij ons een belangrijk uitgangspunt. Gerespecteerd worden met je beperkingen en zelf keuzes kunnen maken is een vanzelfsprekendheid. Prisma is in een groot aantal ouderprojecten actief als de gekozen zorgaanbieder. Wij zijn er trots op dat 90% van de ouderprojecten, die ons uitnodigen om hun keuze te bepalen Prisma ook daadwerkelijk kiezen om de zorg te verlenen. Meesters in Doen! is binnen Prisma de vertaling van "geen woorden, maar daden". Samen met de klant de schouders er onder zetten, op weg naar een mooie toekomst! Beschrijving woonvorm In het basismodel van Prisma wordt uitgegaan van 12 appartementen met een steunpunt voor 24-uurs zorgondersteuning. Centraal hierin zijn vier zorgappartementen voor mensen met een intensieve zorgvraag, zoals meervoudig gehandicapten en gehandicapten met gedragsproblemen. Deze zijn gegroepeerd rond de centrale ontmoetingsruimte. De overige algemene ruimten voor de zorg (kantoor, slaapwacht) zijn tevens centraal gepositioneerd. Daarnaast zijn er vier appartementen voor mensen met een directe begeleidingsvraag, maar met een grotere mate van zelfredzaamheid. Deze woningen zijn nog wel op de gemeenschappelijke ruimten en zorg gericht, vandaar dat deze beschouwd worden als inleunappartementen. De vier buitenste appartementen zijn echter aanleunappartementen, zij zijn naar buiten gericht en bestemd voor mensen met een redelijke zelfredzaamheid. Zij kunnen zichzelf met enige ondersteuning vanuit de zorgpost goed redden. Functioneel PvE Stichting Prisma kent 24-uurs zorgondersteuning met behulp van domotica-oplossingen. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt in zorgondersteuning in de dag- en nachtsituatie. In een dagsituatie worden hierbij de oproepen via een zorgtelefoon naar de zorgmedewerkers. Tijdens de nachtelijke uren verlopen de oproepen via n van de nachtzorgcentra Biezenmortel of Raamdonksveer. Het huidige programma van eisen is voornamelijk gericht op de nachtelijke zorgsystemen. Daar ook de zorgsystemen ten gevolge van de extramurale zorg in de daguren een steeds belangrijkere rol beginnen te spelen, is Prisma op dit moment (november 2006) bezig met een PvE zorgondersteuning 24-uurszorg waarin ook de extramurale zorg in de daguren zal worden belicht. In dit PvE is een match nodig met het huidig systeem en dient een ontwikkeling van het ultieme systeem mogelijk te zijn. Dit kan enkel wanneer er gewerkt kan worden met producten van diverse leveranciers. Dan is het bijvoorbeeld mogelijk om epilepsiesensoren te koppelen aan het eigen systeem.
13
Op de webpagina komen beschikbaar PDF basismodel woonvorm, PDF overzicht gebruikte technologie ,PDF
Goede nacht, goede wacht,
47
Organisatie nachtzorg Binnen het werkgebied van de locatie Raamsdonkveer wordt in de nacht door 3 medewerkers de nachtzorg uitgevoerd. Zij hebben dan de verantwoordelijkheid voor ca 470 clinten die in ca 30 projecten verblijven. In de projecten (woningen) zijn slaapwachten aanwezig. Deze zorgen voor de uiteindelijke opvolging van de meldingen. In de locatie Biezenmortel wordt de zorg verleend voor ca 380 clinten. Daar is een groter aantal medewerkers betrokken. Gezien de aard van de locatie (goede onderlingen bereikbaarheid) zijn de medewerkers van de nachtzorg zowel betrokken bij de werkzaamheden op de centrale als ook bij het uitvoeren van de opvolging van de gedane meldingen. Welke technologie Basisfunctionaliteiten hieronder volgt de weergave van de functies die het betreft. Bedmatjes, cameras en dergelijk worden op dit moment op basis van de zorgvraag geplaatst. Hierbij is vanzelfsprekend het persoonlijke zorgplan bepalend. De spreek/luister technologie is een basisfunctionaliteit voor ieder appartement met een nachtzorgsysteem. IP webcams lopen over het IP netwerk. De huidige zorgsystemen zijn gesloten systemen waardoor koppeling aan apparatuur van derden moeilijk is. Camerabewaking voor externe zorg en epilepsie detectieapparatuur is op dit moment rudimentair aanwezig. Verlichting Automatische verlichtingssterkte gaat Prisma toepassen in een nieuw project voor Lansclinten op Biezenmortel. Automatische verlichtingssterkte kan bijdrage aan de gemoedsrust van de clint doordat snelle overgangen worden vermeden. Dit werkt via bewegingssensoren die betreden van de ruimte detecteren en op basis daarvan de verlichting aansturen. Een tweede koppeling die plaats vindt is met het tijdsstip van de dag. Op deze wijze worden grote overgangen in lichtsterkte vermeden. Dwaaldetectie Binnen Prisma wordt gebruik gemaakt van dwaaldetectie. Deze dwaaldetectie functioneert in combinatie met clintgebonden apparatuur. Deze zorgt ervoor dat er een alarm wordt gegenereerd wanneer een clint het vooraf bepaalde domein zijnde het terreinverlaat. In het huidige systeem is een clint nog niet adresseerbaar, men kan niet zien welke clint het terrein verlaat. Het systeem werkt doordat er een chip in de schoen van de clint is geplaatst. Hierdoor wordt bij het verlaten van het terrein een elektronische lus geactiveerd en een melding gemaakt op een telefoon van een medewerker die de vervolgactie initieert. Overig Aangezien de deuren van sommige bewoners s nachts op slot gaan, is een automatische deurontgrendeling verplicht. Daarnaast wordt een apart brandmeldingsysteem gebruikt. In de keuken wordt een inductiekookplaat gebruikt. Ook worden automatische systemen voor verlichting en zonwering gebruikt. Ambitie van Prisma qua toepassing van technologie zijn: Verhogen van de zelfredzaamheid en zelfbepaling door de clint en zijn sociale omgeving met ondersteuning van technologie.
48
Financiering domotica De kosten voor het lokaal aanleggen van de akoestische installatie liggen op ongeveer 2000 euro per plaats. Deze installatie blijft eigendom van Prisma. Woningcorporaties nemen soms de extra kosten voor hun rekening. De kosten worden gefinancierd uit de richtlijnen zoals deze voor kleinschalige woonvormen gelden bij voorzieningen van Prisma. Bij scheiden van huisvesting en zorg wordt een beroep gedaan op de regeling voor zorginfrastructuur. Bij PGB clinten kan dit onderdeel vormen van het zorgaanbod of direct in rekening gebracht worden. Domotica Projecten Binnen Prisma zijn ca 70 domotica projecten gerealiseerd. Een tweetal projecten, waar meer domotica wordt toegepast dan de standaard spreek/luisterpunten en actieve oproep mogelijkheden, is het bestaande project Rutselboslaan te Oosterhout en het in aanbouw zijnde project Paardendraf Biezenmortel. Binnen het project Rutselboslaan zijn de appartementen mede voorzien van videofoon toestellen waarbij het mogelijk is om bij aanbellen bij de voordeur de clint zelfstandig de bezoeker kan zien en op afstand te woord kan staan. De voordeurbel met spreek-/ luisterverbinding wordt in de nachtelijke situatie door de nachtzorg te Raamsdonksveer opgevolgd. Het project Paardendraf, dat zich in de bouwfase bevindt, naast het nog te ontwikkelen project Bergse baan, wordt voorzien van aanzienlijk meer domotica dan op andere locaties binnen Prisma. Dit project is voor een doelgroep met een hoge mate van gedragsproblematiek. Het PvE hiervan is gaandeweg het realisatietraject bijgesteld. De wijze waarop aan deze clinten zorg wordt verleent geheel afwijkend van het standaard concept binnen Prisma. Dit met als doel om de zelfredzaamheid van de clinten maximaal te bevorderen en te bekijken of dit invloed heeft op hun gedrag. Dit project zal voortdurend ook vanuit de juiste expertise worden gevolgd met betrekking tot het huidige (in de huidige woonvorm) en het toekomstige gedrag (in de nieuwe woonvorm) van de clinten. Deze clinten gaan dus zelfstandig wonen waarbij zij maximaal worden ondersteunt door domotica toepassingen. Deze locatie wordt naast de standaard spreek-/luisterverbinding met actieve oproep mogelijkheid ook voorzien van: - Per appartement wordt iedere ruimte voorzien van een IP webcamera. Wanneer een clint een oproep genereert dan worden de 4 camerabeelden centraal op de lokale zorgcentrale tegelijkertijd getoond zodat de clint exact gevolgd kan worden. - De verlichting wordt geheel automatische gestuurd. Dit kan mogelijk bijdragen aan minder snelle overgangen in licht waardoor de clint een rustigere woonomgeving kent. - De zonwering wordt hier ook voor ieder appartement centraal gestuurd. - De deuren zijn voorzien van automatische sloten welke indien nodig worden gestuurd op basis van de zorgvraag van de clint. - De toiletspoeling wordt ook geheel automatisch centraal aangestuurd. - Alle apparatuur wordt hierbij maximaal molestbestendig opgeleverd. - In de nachtelijke uren worden deze functies geheel overgenomen door de nachtzorg te Raamsdonksveer
49
50
Conclusies
In de zorg voor verstandelijk gehandicapten gebruikt men meer en meer domotica. De toepassing vindt zowel plaats in intramurale als in extramurale situaties. De motieven over toepassing zijn gelegen in enerzijds het ondersteunen van het zelfstandig(er) leven van de bewoner/clint en anderzijds in het ondersteunen van de zorgverlening. De organisaties die domotica toepassen hebben dat niet vanzelf kunnen doen. Vaak is daar een intern verandertraject aan gekoppeld. Daarbij zijn meerdere disciplines bij betrokken. De tijdsinvestering (aantal uren maar ook doorlooptijd van enkele jaren) is niet gering. Gerichte ondersteuning van buitenaf is veelal erbij betrokken. Positieve effecten heeft men kunnen bereiken doordat een combinatie van factoren aanwezig is: Visie Vasthoudendheid Bereidheid tot het doen van financile investeringen Bereidheid tot het afstemmen van de dienstverlening op de inzet van technologie Een zorgvuldig geregisseerd traject te kunnen doorlopen ter beantwoording van de vragen met betrekking tot o Waar technologie in te zetten? o Welke technologie? o Hoe kunnen werkprocessen daarop worden afgestemd? o Hoe zijn nieuwe werkprocessen te introduceren bij gebruikers (medewerkers n clinten)? De financiering van de toepassing van domotica blijft voor zorginstellingen problematisch. De financiering is te realiseren door n eigen middelen in te zetten en/of door samenwerking met derden (bijvoorbeeld woningcorporaties) te zoeken. Subsidies zijn welkom ter ondersteuning van de investering in technologie, maar zijn veelal niet in te zetten bij de lopende exploitatie. Echter, uit de beschrijving van de voorbeeldprojecten blijkt dat met behulp van de inzet van domotica ook situaties te organiseren zijn waar dank zij de inzet van technologie een kosteneffectievere organisatie te verkrijgen is.
51
52
Literatuurlijst
Naar een nieuw programma van eisen voor levensloopbestendige woningen. Humanitas, 1998 Ch.G. Willems rapport 2003 Domotica met succes : wie doet wat, wanneer en hoe bij de bouw J. Drenth, J. Singelenberg, Handboek Buitengewoon wonen. Reed bussiness information, Doetinchem, 2004. Ch.G. Willems , Dijk, K. van. Het slimme huis : Veranderingen in het wonen en de rol van technologie In: Het nieuwe bewonen Uitgave STT/Beweton Den Haag 2004 M.van Lieshout Vlaskamp, F., Ch.G. Willems Alarmering en zorgcommunicatie als onderdeel van sociale infrastructuur . In: Het nieuwe bewonen Uitgave STT/Beweton Den Haag 2004 M.van Lieshout ed Cremers, G., Ch.G. Willems Relevante technologische ontwikkelingen voor mensen met dementie. Rapport iRv 2005 Ch.G.Willems, S.de Vlieger. ICT onplanbare zorg. De ontwikkeling en implementatie van een zorgarrangement dat mogelijk gemaakt wordt door de inzet van ICT. Rapport iRv 2006 Ch.G.Willems Gebruiksevaluatie ICT-onplanbare zorg. Rapport iRv 2006 J. van der Leeuw, Financiering van Domotica via de beleidsregel zorginfrastructuur, Kenniscirkel Domotica Uitgave via www.domoticawonenzorg.nl juli 2006. Ch.Willems De toepassing van domotica anno 2007 Rapport iRv
53
Websites
Naam Amstelrade CVZ Dichterbij Fokuswonen IRv Kenniscirkel Domotica Kwecoo Lichtenvoorde Pepijn en Paulus Prisma Vanboeijen Vilans VROM VWS
webadres www.amstelrade.nl www.cvz.nl www.dichterbij.nl www.fokuswonen.nl www.irv.nl www.domoticawonenzorg.nl www.kwecoo.nl www.delichtenvoorde.nl www.pepijnenpaulus.nl www.prismanet.nl www.vanboeijen.nl www.vilans.nl www.vrom.nl www.minvws.nl
54
10
Dienstverlening iRv over domotica
Het iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap richt zich met consultancy activiteiten op organisaties die vragen hebben op het gebied van wonen/zorg en welzijn. De specifieke expertise die iRv aanbiedt vormt informatie en advies inzake technologische oplossingen voor vragen of problemen in dit veld. De organisaties waar zij, doorgaans op projectbasis, voor werken zijn onder meer provincie, gemeenten, woningcorporaties of zorginstellingen. Het iRv heeft 15 jaar ervaring opgebouwd in het veld van revalidatie en handicap en verricht haar consultancy activiteiten uitsluitend vanuit inhoudelijke kennis en vaardigheden. Implementatie is dan ook onze opdracht: het bieden van oplossingen staat hierin centraal. Tot de eigen expertise van iRv behoort onder meer de kennis op het gebied van ergonomie/technische advisering, toegankelijkheid van de bebouwde omgeving, gentegreerde indicatiestelling Wvg/WMO en een ruime kennis over de markt van technische hulpmiddelen en voorzieningen. Als projectleider schakelt het iRv tevens externe expertise in vanuit een ruim netwerk. Karakteristiek in de stijl van werken van iRv is het centraal stellen van de gebruiker van gebouwen en niet zozeer het gebouw zelf. Onder gebruikers verstaan we drie groepen: bewoners, zorgverleners en gebouwbeheerders. De iRv aanpak Vanzelfsprekend wordt in een project een plan van aanpak op maat geformuleerd. Het iRv werkt daarbij vanuit een duidelijke eigen visie. Een project moet duidelijk innovatief van aard zijn. In een werkwijze waarbij bovendien oplossingen geboden worden. De aandacht gaat niet slechts uit naar het onderzoeken, analyseren en adviseren maar tevens zorg wordt gedragen voor de uitvoering en voor een goede nazorg. Hoe ziet deze iRv aanpak er globaal uit? Zie hiervoor bijgaande tabel.
Projectgroep iRv Marktsignaal, waarna expertise beoordeling Offerte, inclusief beschrijving op te leveren producten. Opdracht inclusief resultaten Gebruikersanalyse en formulering van de probleemstellingen Globaal programma van eisen en voorleggen van oplossingsrichtingen aan projectgroep Oplossingsrichting(en) selecteren Vertaling van de oplossingsrichting(en) in een technisch programma van eisen Offertes bedrijven opvragen Opdracht en realisering Nazorg Toetsen van de offertes en advies uitbrengen Achterwacht eventueel aanvullende informatie. Toetsing behaalde resultaten Effectmeting van het geadviseerde. Afsluiting
55
Kenniscirkel Domotica De Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg is een initiatief van Vilans (voorheen NIZW Zorg) en het iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap. Voor wie? De Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg is bedoeld voor organisaties in het veld van wonen en zorg. Zoals instellingen voor intramurale en extramurale zorg en thuiszorg. Daarnaast voor woningcorporaties en andere woningaanbieders. Ook consumentenorganisaties en gemeentelijke en provinciale overheden kunnen hun voordeel doen met een abonnement. Meer informatie over de Kenniscirkel Domotica kunt u vinden via www.domoticawonenzorg.nl Hier kunt u de aanvullende informatie vinden die over de verschillende voorbeeldprojecten is verzameld.
56
57
Kort profiel iRv iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap is een maatschappelijke organisatie die wil bereiken dat mensen met een functiebeperking meer en beter kunnen participeren in het sociale verkeer. Door de programma's die het iRv ontwikkelt en realiseert, zal de kwaliteit van hun leven toenemen. De oplossingen richten zich op het individu en zijn directe omgeving, op een betere interactie tussen individu en omgeving en op voorstellen voor structurele maatregelen. Als onafhankelijk kenniscentrum waarborgt het iRv dat wetenschappelijke informatie daadwerkelijk toepasbaar wordt in de praktijk van alledag. iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap is gevestigd in Hoensbroek. Er werken 50 mensen uit diverse disciplines. iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap Postbus 192 6430 AD Hoensbroek Tel. 045 523 75 37 Fax 045 523 15 50 e-mail: general@irv.nl www.irv.nl
ISBN-nummer 9074910432

Verstandelijk en of Lichamelijk Gehandicapten Definitief Rapport 131

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Verstandelijk en of Lichamelijk Gehandicapten Definitief Rapport 131

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Toepassing domotica

Vilans Catharijnesingel 47 3511 GC utrecht Tel 030-7892300 Fax 030-7892599 www.vilans.nl

Fokuswonen Van Iddekingeweg 33 Groningen Tel 050 5217200 www.fokuswonen.nl

Kwecoo 't Park 11, 6373 AR Landgraaf. Telefoon 045-5690808. www.kwecoo.nl

De Lichtenvoorde Het Brook 2 7132 EJ Lichtenvoorde 0544 371130 www.delichtenvoorde.nl

Pepijn en Paulus Pepinusbrug 4 6102 RJ Echt Tel 0475 479666 www.pepijnenpaulus.nl

Prisma Biesbosweg 14 5145 PZ Waalwijk 0416-671350 www.prismanet.nl

Vanboeijen Industrieweg 14-16 9403AA Assen

Toepassing domotica in de VG sector - iRv

iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Toepassing domotica in de VG sector - iRv

iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Verandering in het wonen

Toepassing domotica in de VG sector - iRv

iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Functioneel Programma van Eisen

Geen verstandelijke of psychiatrische problematiek met zorginfrastructuur

4 begeleid wonen met 6 zelfstandig wonen

Tabel 1 Indeling van de woonprogrammas

Toepassing domotica in de VG sector - iRv

Typering van de onderscheiden woonprogrammas

iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Toepassing domotica in de VG sector - iRv

iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Welke technologie kan worden toegepast?

Toepassing domotica in de VG sector - iRv

iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Inzet van technologie bij wonen en zorgverlening

Enkele voorbeelden van technische toepassingen

Verwijzing naar OT van A tot Z

Toepassing domotica in de VG sector - iRv

Zie de aparte webpagina oplossingen sleutelproblematiek op www.domoticawonenzorg.nl

Toepassing domotica in de VG sector - iRv

Typering van de projecten

iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Zelfstandig wonen met zorg

Van individueel wonen tot en met kleinschalige woonvoorzieningen

Intramuraal wonen in verschillende woongebouwen

Appartementen met steunpunt

Reden ontstaan initiatief gericht op toepassing domotica?

Extramuralisatie vanuit instelling

Kwaliteitsverbetering dienstverlening nachtzorg, Inspelen op nieuwe technische mogelijkheden

Kwaliteit leefomgeving en kwaliteit dienstverlening verbeteren

Wie nam initiatief tot toepassing domotica?

Toepassing domotica in de VG sector - iRv

woning in relatie tot verbetering van

ADL-ondersteuning wonen en zorg

Effectieve en clintgerichte dienstverlening mogelijk maken

Ondersteuning dienstverleners Verbetering kwaliteit van leven

Ondersteuning veiligheid en geborgenheid van de clinten op een effectieve en efficinte manier

Ondersteuning zelfredzaamheid clinten

iRv - Toepassing domotica in de VG sector

in de wijk actief zijn dienstenaan-

Regeling zorginfrastructuur, bijdragen woningbouwcorporatie, eigen financiering

Individueel assessment in de gebruiksfase

Ja, bij ontwikkeling nieuwe projecten

Ja, clintgeorinteerd initiatief; Selectie potentile bewoners

Individueel assessment in de gebruiksfase

verwijzen naar OT van A tot Z

Toepassing domotica in de VG sector - iRv

opgezet om sturing evaluatie kwaliteit.

Eigen sturing aan proces van vernieuwing woonvorm

Eigen kwaliteitsstreven over nachtzorg