CM NANG CA NGI PHT T

(Buddhism 101 Questions and Answers) Khi Thin Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 21-7-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
Li Ta 2.Pht gio khc cc tn gio khc im no? 3.Xin cho bit tm tt lch s ca c Pht? 4.Yu tnh ca o Pht l g? 5.Vy phi chng o Pht ch trng la b th gian? 6.Vy, Pht gio l tn gio hay trit hc? 7.Vy, trit l cn bn ca Pht gio l g? 8.Nu Pht gio khng phi l mt tn gio thn quyn, vy c th xem Pht gio l mt tn gio khoa hc hay mt trit l khoa hc? 9.Nu ngay t u o Pht thit lp mt con ng cho s gic ng v gii thot, vy ti sao li c khi nim Tiu tha v i tha? 10. Vy Pht gio nguyn thy v Pht gio pht trin khc nhau nh th no? 11. Ngoi Pht gio nguyn thy v pht trin, sao cn gi l Nam tng v Bc tng? 12. V hnh thc sinh hot, Nam Tng v Bc Tng khc nhau nh th no? 13.Vy, c s khc bit no trong tin trnh gic ng gia Nam Tng v Bc Tng? 14. C th cho bit thm chi tit v tin trnh ca Thp a B Tt? 15. Vy th kiu mu l tng (ideal model) cho i sng ca ngi tu tp gia Nam Tng v Bc Tng c khc nhau khng? 16. Xin cho bit c bao nhiu h t tng chnh yu trong o Pht? 17. Vy nim tin cn bn trong o Pht l g? 18. Th no l Nhn qa v Nghip bo? 19. Ba nghip l g? 20.Th no l lun hi ? 21. o Pht khng tin vo mt linh hn vnh cu, th ly ci g ti sinh trong vng lun hi? 22. Lm sao bit rng mnh s ti sinh trong ci lun hi ? 24. Nu khng c Thng , Thin ng v a ngc do u m c ? 25.Nu tt c u do tm, vy ngi theo tn gio khc c thc hnh gio l ca o Pht c khng? 26.im cn bn trong thc hnh theo o Pht l g? 27.Tu trong o Pht khc vi cc tn gio khc ch no?

28.Nu ch tu tp mt trong ba php gii, nh, hoc tu c li ch khng? 29.Vy lm sao mt ngi bnh thng tr thnh Pht t? 30.Ti sao phi quy y mi tr thnh ngi Pht t ? 31.C trng hp no khng quy y nhng c tu tp m vn c gic ng, gii thot khng? 32.Vy gii lut ca o Pht v cc tn gio khc c ging nhau hay khng ? 33.Th no l Nhip php? 34.Th no l cc hnh Ba la mt ? 35.Th no l tm B ? 36.Th no l bn nim x ? 37.Th no l bn Chnh cn ? 38.Th no l bn Nh tc ? 39.Th no l nm Cn v nm Lc ? 40.Th no l by Gic chi ? 41.Th no l tm Chnh o ? 42.Ngoi nhng gio l trn, c nhng ch dn tu tp no n gin v d nh nht hay khng ? 43.Ti sao n chay? 44. n chay c thnh Pht hay khng v s lin h gia n chay vi tu tp nh th no? 45.Vy n mn c phm gii st sinh hay khng? 46.Sm hi l g ? 47.Sm hi c c tiu nghip khng? 48.Nim Pht lm g? 49. Xin cho bit thm v tng Tnh v php mn nim Pht? 50.Yu ch ca Tnh l g? 51. Thin l g? 52.Vy thin Ch v thin Qun lin h nh th no? 53. Cc mc chnh ca Ch v Qun l g? 54. Hi th quan trng nh th no trong tu tp thin? 55. Xin cho bit v vai tr ca s nht tm trong thin nh? 56. Vy s lin h gia cm th v tm nh th no? 57. Xin cho bit thm v thin Qun (Vipassan)? 58.Ti sao phi quan st thn th mt cch t m nh th? 59.Nm Un l g? 60. Ti sao nm un l nn tng cho cc x v gii 61. Ti sao cc un, x, v gii c phn tch mt cch t m nh th? 62.Xin cho bit thm v bn cht ca t ng? 63. Nu khng c ci bn ng c bit, th ai hnh phc v ai kh au? 64.Vy v ng l g? 66.Lm sao lnh hi c tnh Khng trong s hin hu ca cc php? 67.Ti sao ni Trung o l con ng dn n Nit bn? 68.Lm sao c th ng dng tinh thn Trung o vo cuc sng? 69.Xin ni thm v hai chn l? 70.Vy chn l tuyt i l cnh gii ca Nit bn? 71.Xin cho bit thm v cc c tnh ca Nit bn? 72.Ti sao ni sinh t tc Nit bn?

73.Nit bn c lin h g trong ba Php n? 74.Lm sao ngi Pht t bnh thng c th sng v ng? 75. Mt ngi c tm v k v t ng ln lao nn tu tp nh th no? 76.Xin ni thm v tu tp cng c? 77.Th no l cng c hu lu v cng c v lu? 78.Pht gio quan nim nh th no v vn thin c? 79.Ti sao c s khc nhau trong cc quan nim v thin c? 80.V minh l g v ngi c kin thc cao rng c cn v minh hay khng? 81.Ngi nhiu si m nn tu tp nh th no? 82.Ngi nhiu sn hn nn tu tp nh th no? 83.Ngi nhiu lng tham dc nn tu tp nh th no? 84.Hnh phc trong o Pht khc vi hnh phc th gian nh th no? 85.Vy, s nghip ca mt Pht t l g? 86.Cc php mn tu tp khc nhau c chng tri nhau khng? 87.Tui tr v ngi ln tui tu tp c khc nhau khng? 88.Vi thi gian ngn ngi, ngi ln tui nn tu tp nh th no? 89.Nu tu tp theo hin php lc tr th ti sao phi quan tm n i sau? 90.Tui tr nn tu tp nh th no? 91. tui gn t xa tri vi nhiu bnh tt nn tu tp nh th no? 92.Lm sao khi s cht? 93.C n l ni m nh ca ngi trc cnh gi nua v t bit, vy nn tu tp nh th no c th vt qua ni m nh ny? 94.Nu khng nm c hng v c liu th lm sao vt qua ni m nh c n trc s gi nua v t bit? 95.Lm th no khuyn khch con chu tr tui tu tp? 96.Lm sao c th sng dung ha vi ngi khc tn gio trong cng mt gia nh? 97.Nhng nu khc nhau v quan im th sao? 98.Nu phi sng chung vi ngi nhiu t kin th sao? 99.Lm th no sng bnh an bn cnh ngi nhiu c chp v th phi? 100.Lm th no cuc sng ni tm c bnh an? 101.Khi i din vi kh au, ngi Pht t nn tu tp th no?

Li Ta
Bn thn mn, Tp sch Cm nang ca Ngi Pht T (Buddism 101 Questions and Anwsers) di hnh thc vn p ny l mt tng hp ca cc ch gio l cn bn dnh cho nhng ngi mi tm hiu o Pht. Khi bin son tp sch ny, chng ti c bit ngh n nhng Pht t s pht tm v bc u tm hiu gio l ca o Pht trong mt bi cnh a vn ho v nhiu truyn thng tn gio. Do vy, cc ch c gii thiu y mang tnh cch cn bn nhm gip cho ngi c c mt ci nhn tng qut v li dy ca c Pht trn c hai phng din l thuyt v thc hnh. Chng ti khng dm

i su hn vo cc vn trit hc Pht gio v e rng lm nh th s gy kh khn cho ngi mi hc; tuy nhin, cc vn chn lc c nu ra y l ct ty ca o Pht. Bn cn nm tht vng cc ch ny trc khi i vo nghin cu su xa hn. Hy vng tp sch nh ny s l nc thang hu ch, gip bn trn con ng tm hiu v tu tp. Los Angeles, ma ng 2008 Khi Thin

101 Cu Hi v Tr Li
1.Pht gio v cc tn gio khc ging nhau im no? Pht gio v cc tn gio khc u khuyn khch con ngi lm cc vic lnh, trnh xa nhng iu xu c, xy dng i sng o c, bit yu thng v pht trin cc gi tr nhn phm cho chnh t thn v tha nhn, cho gia nh v x hi.

2.Pht gio khc cc tn gio khc im no?

Pht gio khc cc tn gio khc ch: Pht gio khng tha nhn c mt Thng sng to, ng tr v chi phi i sng ca con ngi. Kh au hay hnh phc l do mi con ngi t tc thnh cng vi s chi phi ca dng nghip lc cng do chnh mi con ngi to ra. c Pht dy: Con ngi tr nn cao qi hay hn khng phi do ngun gc sinh thnh t gia nh hay ng cp x hi m tri li do chnh hnh ng ca t thn lm cho con ngi tr nn cao qi hay hn. Thm vo , im khc bit cn bn trong h thng trit l ca Pht gio v cc tn gio khc l: Pht gio cho rng tt c php (nhng g c mt trn cuc i, bao gm c tm v vt) trn th gian ny u l duyn sinh, c iu kin; v do , tt c php l v ng, khng h c mt thc th no bt bin, vnh hng, cng khng c ai lm ch i sng ca con ngi, ngoi tr con ngi c th. iu quan trng ni bt trong gio l ca o Pht l tt c chng sinh u c Pht tnh, v u c kh nng thnh Pht. S gic ng, gii thot ti thng l chn l bnh ng i vi tt c chng hu tnh m khng phi l mt n sng c bit dnh cho ring ai. y l quan im bnh ng v i, kh c th tm thy nhng tn gio Thn quyn khc.

3.Xin cho bit tm tt lch s ca c Pht?

o Pht do c Thch Ca Mu Ni (Sakyamuni) sng lp ti n cch nay hn 2600 nm. Cc nh s hc hin i cho rng c Pht n sinh vo ngy trng trn thng Vesak vo khong nm 625 B.C.E., ti vn Lumbini (Lm T Ni). Ngi vn l mt hong t, tn Siddhartha (Tt t a), con trai duy nht ca vua Suddhodana (Tnh Phn) v hong hu Sirimahamaya (Ma Da). Khi ln ln, Ngi nh hn vi cng cha Yasodhara (Da Du La) v sinh h mt nam t tn l Rahula (La Hu La). Sau khi nhn thy r chn tng kh au ca kip ngi sinh lo bnh t, Ngi quyt tm vt cung thnh tm chn l. Tri qua nm nm tm thy hc o, su nm kh hnh trong rng gi, sau cng Ngi thnh o di ci B (bodhi tree) sau bn mi chn ngy thin nh. K t , Ngi c gi l Pht (Buddha)con ngi gic ng, gii thot vng sinh t lun hi (samsra). Sau khi gic ng, Ngi khi s truyn b Chnh Php (Dharma)gio l a n s gic ng, gii thot v xy dng gio on Tng gi (Sangha) trong sut bn mi chn nm. Ngi nhp Nit Bn (Nirvna) vo nm tm mi tui di tng cy Sala, ti Kusinara, vo khong nm 543 B.C.E.

4.Yu tnh ca o Pht l g?

Theo truyn thng, o Pht c nh ngha nh sau: o l con ng; Pht l s gic ng, gii thot ti hu. Do vy, yu tnh ca o Pht, nh chnh tn gi by t, l con ng a n s gic ng, gii thot khi vng sinh t lun hi.

5.Vy phi chng o Pht ch trng la b th gian?

Bn hy thn trng vi cu hi ny. c Pht Thch Ca Mu Ni l ngi t c gic ng, gii thot ti thng, tc l Ngi thc th gii thot khi vng sinh t lun hi tui trung nin. Th nhng Ngi vn li th gian thm hn bn mi nm na truyn b Chnh Php nhm em li li ch cho th gian. y c hai im bn cn hiu r: a/ Khi nim gic ng (bodhi) trong o Pht c hiu l s tnh thc ton din v dng vn hnh ca Duyn khi (prattyasamutpda) trong i sng

con ngi, bao gm c tm l v vt l. Do nng lc tnh thc ton din ny m bn c th vt qua cc phin no, nhim v kin lp i sng an lc, hnh phc cho chnh mnh. V li, nng lc tnh thc c chia thnh nhiu cp khc nhau t thp n cao. Nn nh rng, mt i tu tp cha hn to c cho mnh mt nng lc tnh thc ton din (gic ng chn l tuyt i), v n cn ty thuc vo dng nghip lc trong nhiu i ca mi c th. b/ Khi nim gii thot (moksha-vt ln trn hay vt ra khi) trong o Pht cng vy, n bao hm nhiu cp khc nhau, t vic nh n vic ln. Khi no bn vt ra khi nhng rng buc ca cc phin no nh tham lam, sn hn, si m, chp thtrong i sng ca chnh mnh th khi bn c gii thot. Cho n khi no tm thc ca bn hon ton khng cn b chi phi bi cc phin no th bn s thc s hng th hng v gii thot. Th nhng, t c s gii thot ti hu i hi bn phi bng tn gc r ca cc phin no trong tm thc ca chnh bn mt cch ton trit, v chnh cc phin no nhim l ci nhn ca sinh t lun hi. Do vy, ni khc i, gii thot khi vng sinh t lun hi chnh l gii thot khi cc phin no nhim trong i sng ca chnh bn, v y l khi nim xut th ca o Pht. Nn nh rng, t c gii thot, bn khng cn phi i u ht m tri li bn cn phi tu tp ngay by gi v y, ngay ni con ngi ny v ti th gii ny.

6.Vy, Pht gio l tn gio hay trit hc?

Cu hi rt bao qut. V l, trn th gii c nhiu tn gio v nhiu quan nim v Thng , v mi tn gio u c ch trng v hc thuyt khc nhau.[1] Tuy nhin, c th khi qut ha cc nhm tn gio th gii theo hai c tnh cn bn l: a/ Theistic religions tn gio tin rng c s hin hu ca mt (c thn gio) hoc nhiu (a thn gio) v thn linh nh ng Sng Th, Thng , hay Phm Thin .v.v. sng to v lm ch i sng ca con ngi v vn vt; b/ Non-theistic religions tn gio khng tin rng cc v Thn linh sng to, lm ch v ng tr cuc sng ca con ngi v vn vt. Trong gii hn ca phn nh ny, th Pht gio l mt tn gio khng c mt ca mt Thng hu ng v c tn, nhng c y cc chc nng ca mt tn giotheo cch hiu ca ngnh tn gio hc hin i, bao gm: cc lnh vc khi nim nh ngn ng, kinh in, biu tng; cc hnh thc nh nghi l, hnh tr, tu tp; v cc mi lin h cht ch vi x hi. Mc d vy, khng t ngi, xa v nay, vn xem Pht gio nh mt

trit l sng, hay mt trit l ca s gic ng; v tt nhin iu l hon ton hp l cho mi c nhn.

7.Vy, trit l cn bn ca Pht gio l g?

Trit l cn bn ca Pht gio c c Pht ging dy trong php thoi u tin ca Ngi, ti vn Nai (Lc Uyn) l bi Php v Bn Chn l (Catvri ryasatyni-T Thnh ): kh au, nguyn nhn ca kh au, s chm dt kh au, v con ng a n s chm dt kh au. Php thoi tip theo bi ging u tin ny, c Pht dy v V Ng, tc l khng c mt ng tnh thng hng bt bin trong s hin hu ca hp th nm un (sc, th, tng, hnh, v thc); hay ni khc i, c th gii ca tm l v vt l u khng c ng tnh thng ti, vnh hng. Tuy nhin, bn cng nn nh rng trn con ng i n gic ng, c Pht thin qun su xa v chn l Duyn Khi; v chnh trong dng thin qun ny, Ngi gic ng ton trit v tr thnh mt v Pht. Do , c th ni trit l cn bn ca Pht gio c gi trn trong cc gio l: Bn Chn L, Duyn Khi, v V Ng.

8.Nu Pht gio khng phi l mt tn gio thn quyn, vy c th xem Pht gio l mt tn gio khoa hc hay mt trit l khoa hc?
Gi nh th no l ty s thch ca bn. Nhng nn nh rng, Pht gio t khi thy khng c mc ch l gii hay chng minh cc vn thuc khoa hc nh cc ngnh khoa hc hin i. Pht gio khng t vn nghin cu khoa hc ln hng u, cng khng xu th theo cc l gii ca khoa hc, d rng nhng iu do c Pht ging dy bao gi cng rt khoa hc. V s tht l, khi khoa hc cng pht trin, th nhng tin b ca khoa hc gip ch rt nhiu trong vic gii minh cc ch tinh t trong gio l ca o Pht, nht l trong cc lnh vc thuc tm-vt l hc (psychophysical). C l, y l l do m ngy nay Pht gio c pht trin nhanh chng trong cc nc tin tin, c bit l trong cc trng i hc ti Chu u v Bc M. Vn ct ty ca Pht gio, nh c trnh by trong Bn Chn l, l nhn din nguyn nhn ca kh au chuyn ha kh au thnh an lc, gii thot. Trn thc t, Pht gio thng c gi l tn gio ca tr tu, nh phng chm Duy tu th nghip (Ly tr tu lm s nghip). Mc d vy, Pht gio ch trng tr tu v tm i bi phi lun i i vi nhau. Do

, ni cho y , s nghip ca mt v Pht hay mt v B Tt bao gi cng l tr tu v tm i bi.

9.Nu ngay t u o Pht thit lp mt con ng cho s gic ng v gii thot, vy ti sao li c khi nim Tiu tha v i tha?
C ba giai on trong lch s Pht gio: Nguyn Thy (Theravda), Tiu tha (Hnyana) v i tha (Mahyna). Nguyn Thy c tnh t khi c Pht cn ti th n sau khi Ngi dit khong 100 nm. V tip theo l s pht trin cc h thng t tng ca Tiu tha v i tha. Ni chung, khi nim Tiu Tha (chic xe nh) v i tha (chic xe ln) c hnh thnh trong qu trnh pht trin lch s t tng v trit hc Pht gio. S pht trin ca hai truyn thng chnh ny c m rng thnh 18 b phi theo lch s Pht gio, tuy nhin c hai truyn thng ny u da trn cc gio l cn bn nh Bn Chn L, Duyn Khi v V Ng. Mc d vy, c hai truyn thng ny u c nhng quan nim v gii thch khc nhau v phng din tu tp bn thn v cc mi lin h x hi. Lch s cho chng ta bit rng, khi x hi ngy cng pht trin, th ngn ng, t tng v cuc sng thc t cng pht trin; y l l do cn bn ca s pht sinh nhng kin gii v quan nim khc nhau ca nhng ngi t Pht. Nht l, khi c Pht dit hng trm nm v nhng li dy chn cht ca Ngi, theo thi gian, b bao ph ln mt lp o lun l theo nhng cch tn ca x hi. Ngy nay, ngi hc Pht thng dng khi nim Pht gio nguyn thy v Pht gio pht trin ni n nhng khc bit trong cc hnh thc Pht gio.

10. Vy Pht gio nguyn thy v Pht gio pht trin khc nhau nh th no?
C th tm tt mt s khc bit cn bn nh sau: a/ V ngn ng, Pht gio nguyn thy dng kinh tng Pali (Nam Phn) gm cc kinh Nikya lm nn tng tu tp; trong khi , Pht gio pht trin s dng cc kinh i tha thuc ng h Sanskrit (Bc Phn), Hn ng, v Ty Tng ng (Lun tng) lm nn tng.

b/ V t tng, Pht gio nguyn thy ly gio l Duyn Khi (Paticcampda) lm trng tm; trong khi Pht gio pht trin hnh thnh thm h tng Trung Qun (Mdhyamika) v Duy Thc (Yogcra) trn nn tng ca Duyn Khi; v, sau cng l s ra i ca Kim Cang tha (Vajrayna), cn gi l Mt tng. Mc d vy, tt c h t tng trn khng h mu thun nhau. c/ V php mn tu tp, Pht gio nguyn thy chuyn ch hnh tr thin nh vi cc mc cn bn l Bn Nim X (thn, th, tm, php); trong khi Pht gio pht trin m rng cc hnh thc tu tp theo nhiu tng phi bao gm Thin, Tnh , v Mt tha. Mi tng phi li c nhiu php mn ng dng khc nhau. Cc ch khc bit Pht gio nguyn thy Pht gio pht trin Ngn ng kinh in Kinh tng Pali /Nikya Kinh tng i tha gm Sanskrit, Hn ng, v Ty Tng ng. T tng cn bn Duyn Khi (Paticcasamppda) Trung Qun (Mdhyamika) Duy Thc (Yogcra) Kim Cang tha (Vajrayna) Php mn tu tp Thin nguyn thy Thin (nhiu tng phi) Tnh Mt tha

11. Ngoi Pht gio nguyn thy v pht trin, sao cn gi l Nam tng v Bc tng?
Nam Tng hay Bc Tng l tn gi khc ca Pht gio nguyn thy v Pht gio pht trin. Tuy nhin, im c bit ca cch gi ny l nhm ch vo phng s truyn b ca hai truyn thng Pht gio. Pht gio Nam Tng, tc h nguyn thy, c truyn b su rng sang cc nc pha Nam ca n , Nh Sri Lanka, Mianma, Thi Lan, Lo, Cambodia, trong khi Pht gio Bc Tng, tc h pht trin, li c truyn b su rng sang cc nc hng Bc ca n , gm Trung Hoa, Nht Bn, Hn Quc, Mng C, Ty Tng, Vit Nam

12. V hnh thc sinh hot, Nam Tng v Bc Tng khc nhau nh th no?
V hnh thc, Nam Tng vn duy tr hnh thc sinh hot cn bn theo ng truyn thng ngay t thi c Pht. Ch Tng Nam Tng vn y phc mu vng, n ngy mt ba, tng kinh Pali .v.v. Tuy Nhin, im c sc ca cc nc Pht gio Nam Tng l Tng s vn y phc ging nhau v tng kinh ging nhau (kinh tng Pali) nn ch Tng cc nc khc nhau vn c th tng kinh chung mt cch nhun nhuyn. Ngc li Bc Tng khng duy tr hnh thc sinh hot nguyn thy. Cc nc Pht gio Bc Tng t iu chnh cch thc sinh hot cn bn trong i sng tu tp hng ngy da vo phong tc, tp qun, v vn ha truyn thng, v nhu cu x hi ca mi nc. Do , cch thc sinh hot ca Tng Ni theo Bc Tng khng ng nht vi nhau, tu mi nc, mi ngn ng, v mi truyn thng vn ho bn a. Tng Ni theo Bc Tng, chng hn, vn y phc c nhiu mu sc v nhiu kiu khc nhau, kinh in th tr hng ngy c chuyn dch sang ngn ng a phng, n ung ty theo sc khe, c th n nhiu ba trong ngy. Ni chung, Bc Tng vn l m thc pht gio pht trin, do vy vn thch ng vi x hi tr thnh yu t hng u trong vic truyn b Pht gio.

13.Vy, c s khc bit no trong tin trnh gic ng gia Nam Tng v Bc Tng?
Theo truyn thng, tin trnh gic ng v gii thot ca mt v hnh gi c c th ha qua bn qu v Thanh Vn (Srvaka) bao gm Tu hon (Sotpana/Stream-enterer), T hm (Sakadgmi/One-retuner), A na hm (Angmi/None-returner), v A la hn (Arahat/Complete liberation) (xem biu di y). y l tin trnh gii thot c th, thng qua s tu tp hnh gi tng bc on tr cc phin no m thut ng Pht hc gi l 10 kt s (samyojana-fetter/si dy tri buc) bao gm: -Thn kin (sakkya-ditthi/belief in an individual self), -Hoi nghi (vicikicch/doubt or uncertainty about the Dharma), -Gii cm th (silabata-parmsa/attachment to rites and rituals), -Dc (kma-rga/sensual desire), -Sn (vypda/hatred), -Hu i (rpa-rga/craving for exitence),

-V hu i (arpa-rga/craving for non-existence), -Mn (mna/pride in self), -Tro c vi t (uddhacca/restlessness, distraction), -V minh vi t (avijj/ignorance). Do vy, v mt tu tp v gii thot, khng c s khc bit gia Nam Tng v Bc Tng, d khi nim dng m t tin trnh ny c th khc nhau nh m rng cc quan nim v cu cnh v tha, v d tin trnh ca i tha Thp a B tt (trong gio l pht trin), nhng ni dung gii thot vn ging nhau, c ngha l c gic ng, gii thot, hnh gi trn cn bn phi on tr cc phin no nh cp trong mi kt s. Tin trnh gii thot v gic ng ca mt v Thnh trong Pht gio T qa Kit s (giy phin no) cn phi on dit Vng ti sinh D Lu (vo dng Thnh- Stream-enterer) - Tu hon :Thn kin, nghi, v gii cm th ( 3 kit s u tin) Thm by ln ti sinh trong ci ngi hoc tri Nht lai Once-returner (T hm) Lm ngui thm dc v sn (2 kit s k tip .Thm mt ln ti sinh na trong ci dc Bt Lai Non-returner (A na hm) on dit hon ton 5 h phn kit s trn (thn kin, nghi, gii cm th, dc, v sn) Ty sinh vo ci Sc gii Arahant- (skt. Arhat- Complete-liberation) A la hn- on dit hon ton 5 thng phn kit s: hu i, v hu i, mn, tro c, v v minh..Gii thot khi vng sinh t lun hi

14. C th cho bit thm chi tit v tin trnh ca Thp a B Tt?
Mi a ca B tt trong Pht gio pht trin (ten stages of Mahyna bodhisattva development) bao gm: -Hoan h a (Pramudita / an lc khi vt qua phin no bc vo Pht o); -Li cu a (Vimal / vt ln mi phin no, trng thi tm thun tnh); -Pht quang a (Prabhkari / pht trin tu gic); -Dim hu a (Arcismati / tu gic chiu sng); -Cc nan thng a (Sudurjay /vt qua nhng vi t phin no sau cng); -Hin tin a (Abhimukhi / tu nhn siu vit nh nguyn)

-Vin hnh a (Dramgam / vt ln trn mi nim t ng cu chng sinh); -Bt ng a (Acal / t n qa v khng thi chuyn); -Thin hu a (Sdhumati / tu gic phng tin thin xo v t c mi thn lc); -Php vn a (Dharmamega / t ti, gii thot) Hnh gi tu tp 10 Ba la mt (ten pramits) lin h n 10 a trn, bao gm: B th (dna/charity); Tr gii (sla/purity or morality); Nhn nhc (ksanti/patience); Tinh tn (virya/progress);Thin nh (dhyna/meditation); Tr tu (praj, wisdom); Phng tin thin xo (upaya/ skillful means); Nguyn (pranidana/vows); Lc (bala/power); Tr (jna/true knowledge).

15. Vy th kiu mu l tng (ideal model) cho i sng ca ngi tu tp gia Nam Tng v Bc Tng c khc nhau khng?
y l mt cu hi rt th v. Chng ta bit rng mu ngi l tng ng mt vai tr quan trng trong s hnh thnh nhn cch v li sng ca mi con ngi, d bt c lnh vc no, tn gio hay khng tn gio. y, mu ngi l tng gia Pht gio nguyn thy v Pht gio pht trin c khc nhau. Trong Pht gio nguyn thy, mu ngi l tng chnh l hnh nh ca mt bc thnh A la hn, con ngi ca s r b ht mi cm nhim i, sng an lc tnh thc v ty duyn ho chng sinh. Nhng trong Pht gio pht trin, mu ngi l tng l hnh nh ca mt v B tt (Bodhisattva), ngi mang l tng tha trong sut cuc hnh tr tu tp. y l tng tha hay ha cc chng hu tnh (nhiu ch hu tnh) l mt trch nhim m mt v B tt nguyn phng hin i mnh cho sut cuc hnh trnh tm linh t bui s pht tm (pht nguyn) cho n khi thnh Pht. Do vy, thc hin l tng tha, mt v B tt khng ngng tu tp v pht trin tr tu v t bi, v tr tu v t bi chnh l s nghip ca mt v B tt hay l mt v Pht. V li, thc hin l tng tha ca mnh, mt v B tt lun pht nguyn i vo th gian, hin mun ngn thn tng ca th gian lm li ch cho th gian. y l l do m Pht gio pht trin lun hin i ho con ng th nhp vo i sng thc t thc hin l tng tha. iu ny, mt cch no , to nn s khc bit gia cc hnh thc Pht gio truyn thng v pht trin. Tuy nhin, con ng thc hnh ca B tt bao gm cc

hnh Ba la mt nh cp trn y vn mang tnh cht truyn thng (xem cu hi 14).

16. Xin cho bit c bao nhiu h t tng chnh yu trong o Pht?
Cu hi ny rt bao qut. V trn thc t, trong o Pht c hai phm tr t tng, tm phn bit nh vy. Th nht l lch s t tng nh cc nh Pht hc (c bit l Vin s Hn lm vin Theodor Stcherbatsky /1866-1942) phn nh da theo cc thi k pht trin ca lch s hay cn gi l lch s phn k Pht gio. V th hai l lch s t tng cc tng phi ca Pht gio. i vi phm tr th hai, tc lch s t tng cc tng phi trong Pht gio, bn cn c thi gian i vo nghin cu tng tng phi mt, chng hn nh Thin tng, Tnh tng, Thin Thai tng .v.v. V d, ring nn Pht hc Trung Hoa, c t nht 10 tng phi khc nhau; v mi tng phi u c t tng v con ng tu tp chuyn mn. i vi phm tr th nht, tc lch s t tng Pht gio, chng ta c th chia thnh hai h thng t tng bao qut v xuyn sut nh sau: a/ T tng Pht gio thi nguyn thy; v, b/ Tng t Pht gio thi pht trin. T tng Pht gio thi nguyn thy c xy dng trn nn tng ca gio l Duyn Khi -V Ng (Dependent Origination and non-self) do chnh c Pht dy sau khi Ngi thnh tu qa v gic ng ti hu. Ni dung chnh ca gio l ny ni rng tt c php (hin hu) c mt trong ba ci (trilokas-ci dc, ci sc, v v sc) u l sn phm ca nghn trng nhn duyn, chng c mt theo th thc sinh thnh, tn ti, bin i, v tan hoi (thnh, tr hoi, khng); hoc theo dng sinh khi, hin tr, bin chuyn, v on dit (sinh, tr, d, dit) ca tm thc. C nh th cc php thuc v tm l v vt l sinh v dit ty thun cc nhn duyn theo tng chu k, gi l vng lun hi (samsra). Do vy, nhng g c mt trong nguyn l Duyn Khi (Paticcampda) ny u v thng v khng h c mt bn ng c bit, hin hu mt cch c lp v vnh hng. y l chn l ca thc ti m c Pht bo l Du Nh Lai c xut hin hay khng xut hin th n vn l nh th. Da trn nn tng t tng ny, ngi Pht t xy dng mt nhn sinh quan cho i sng tu tp ca chnh mnh, y l i sng v ng, gii thot: mc tiu cui cng. T tng Pht gio thi pht trin c hnh thnh vi hai h thng ni bt l Trung Qun (Mdhyamika) v Duy Thc (Yogcra). C hai h thng t tng ny u c lin h cht ch vi gio l Duyn Khi (Paticcampda), hay ni khc i, c hai h t tng ny u c xy dng

trn nn tng ca Duyn Khi. Tuy nhin, mi h t tng u c cc khi nim v din gii c th. T tng Trung Qun xin dng hc thuyt v Tnh Khng (nyat), trong khi Duy Thc (Vijapati-mtrat) nhn mnh n khi nim Tng Thc (Alaya). y, hc thuyt v Tnh Khng n lc gii minh rng t tnh ca cc php l v ng, khng c thc th, chng l s tu thnh ca nhiu nhn duyn. Do , khi th nhp Tnh Khng, hnh gi ng thi th nhp thc ti v ng. Bn nn nh rng, khi nim Tnh Khng vn khng phi l mt phm tr i lp gia c v khng, tri li, chnh n l thc ti chn nguyn. V vy, trong ngn ng kinh in ca Pht gio pht trin, Tnh Khng l t ng ngha vi Nit Bn. i vi trit hc Duy Thc, khi nim Tng Thc, mt hc thuyt trng yu ca h t tng ny, ch ra rng tt c kh au hay hnh phc u l sn phm ca tm phn bit (vikalpa) gia ng (atman) v php (dharma). V s phn bit ny l cn ca phin no, sinh t, lun hi. Do vy, khi tu tp, hnh gi phi ra sch mi chp th v t ng (ci ti, ci ca ti, v ci t ng ca ti) tr v vi tm thc thanh tnh, bn nguyn vn khng phn bit. T y, cho thy rng im nht qun trong gio l ca Pht gio, du nguyn thy hay pht trin, u ch trng n vic gi sch tm tham i v chp th t n cnh gii gii thot thc ti, y l cnh gii ca thc ti V ng-Nit bn.

17. Vy nim tin cn bn trong o Pht l g?

Ngi Pht t c khuyn khch t trn nim tin vo ba ngi Tam Bo Pht, Php, Tng, v cc li dy (Chnh Php) ca c Pht c trnh by trong gio l v Bn Chn L. Ni mt cch bnh d hn, ngi Pht t cn phi tin vo cc o l cn bn, c trin khai t Bn Chn L, l nhn qu, nghip bo v nht l tin vo kh nng gic ng, gii thot ca chnh mnh. V l, nu bn t thn khng tu tp, ci thin nhng tm thc v hnh ng xu c ca mnh, th bn vn phi tip tc gnh chu kh au. Ngc li, nu bn n lc tu tp Chnh Php, th bn s c an lc gii thot, ty theo trnh thc tp ca mnh. Cc o l cn bn ca i sng ny gip chng ta trnh xa cc vic c, lm cc vic lnh, gi tm trong sch c c cuc sng an lc, hnh phc; v xa hn, l chuyn ho dng nghip ca i ny v i sau.

18. Th no l Nhn qa v Nghip bo?

Nhn qu v nghip bo l hai vn gn lin vi i sng thc t ca con ngi, n cng c xem l l do hin hu ca con ngi trong vng lun hi ti sinh. Ni mt cch ngn gn, nhn l nguyn nhn hay l nguyn ng lc dn n mt kt qu c th; v qu l ci kt cuc c chn mui, c hnh thnh t cc nguyn nhn. Bn c th hiu mi lin h ca nhn qu trong s tng quan ca mt hnh ng, chng hn nh n th no hay thc khuya th bun ng. Nhn qu l mt nh lut b tr mang tnh khch quan; nhng tc ng ca n lun c chi phi bi cc yu t tm l. Tri li nghip (karma) mang ngha thin-c ca mt hnh ng c pht sinh t tm m chng ta thng gi l nghip thin (tt) v nghip bt thin (khng tt). Nhn qu v nghip c quan h cht ch vi nhau; hay ni khc i, nghip chnh l dng vn hnh ca nhn qu m tm thc bao gi cng l nn tng cho mi s sinh khi v on dit. Do vy, dng nng lng ca tm chnh l i sng ca nghip. Tm tt s to thnh nghip tt v tm xu s to thnh nghip xu. V th, c c mt sng an lc hnh phc cho chnh bn thn, bn phi gieo nhn lnh thng qua ba nghip ca t thn v pht trin nhng nng lng trong sng v lnh mnh ca tm thc. o Pht dy rng mt ngi bit tu tp phi lun lun pht trin bn tm cao qy v lng, l: t (loving kindness), bi (compassion), h (joyfulness), v x (equanimity).

19. Ba nghip l g?
Ba nghip l thn, ming v . Thn v ming thuc v vt l, thuc v tm l. Tuy nhin, chnh hay cn gi l tm thc, l yu t quyt nh to thnh nghip (nht thit duy tm to). Mt hnh ng t nhin ca thn th, nh i ng nm ngi, khng th to thnh nghip, tr phi n (hnh ng) c iu ng bi tm thc, tc l mt hnh ng c ch (volitional action). V th, ba nghip thn, khu, v c c Pht phn chia c th thnh 10 loi nghip cn bn nh sau : a/ Thn nghip c ba loi: st sinh, trm cp, t dm. b/ Khu nghip c bn loi : ni di, ni hai li, ni thu dt, ni li xu c. c/ nghip c ba loi : tham lam bn xn, sn hn th on, t kin c chp. y l mi bt thin nghip cn bn, chng l nguyn nhn chnh a y chng sinh tri dt trong su no lun hi.

20.Th no l lun hi ?
Lun hi, ting Sanskrit gi l samsra, c ngha l sng v cht theo chu k ca tng kip sng ni tip nhau lin tc nh ci bnh xe quay vng trn (cycle of life) khng ngng. Tuy nhin, trong o Pht, khi nim lun hi c ch r cho s tri ln ca mt chng sinh trong ba ci su ng (tam gii, lc o) l : ci dc, ci sc, v ci v sc; su ng l thin (heavens), nhn (human beings), a tu la (titans), a ngc (hells), ng qy (hungry ghosts), v sc sinh (animal kingdom). Thep o Pht nguyn thy, ch khi no, mt chng sinh t c gic ng ti hu (nh c Pht hoc cc v Thnh A la hn) mi c th thc s gii thot khi vng lun hi. Trong o Pht pht trin, cc v B Tt nguyn i vo ci lun hi ha chng sinh. Do vy, c hai con ng i vo ci lun hi: mt l nguyn lc ti sinh (nh cc v B Tt), v hai l nghip lc ti sinh. Nguyn lc ti sinh l ch ng ti sinh theo nguyn, trong khi nghip lc ti sinh l s b bt buc phi ti sinh vo mt ci no nh a ngc, ng qy, v sc sinh...

21. o Pht khng tin vo mt linh hn vnh cu, th ly ci g ti sinh trong vng lun hi?
y l cu hi rt th v. ng nh vy, o Pht khng tha nhn c mt linh hn vnh cu, bt dit. V l, nh gio l V ng cp, khng h c mt bn ng hay ci ng linh hn no trng tn bt dit, m ch c dng nghip thc ca cc chng hu tnh (sentient beings) lun tri chy, nh s tri chy ca mt dng sng. V nu c mt ci ng linh hn bt t, th con vt khng thsau khi pht trin thin nghip qua nhiu ichuyn sinh sang con ngi; hoc l con ngi khng th chuyn sinh thnh mt v B Tt hay mt v Pht. Tuy nhin, dng nghip thc chnh l s vn hnh lin tc t i ny qua i khc trong ci lun hi m nn tng ca s vn hnh ny chnh l ci tm ca mi chng sinh (xem cu hi 18). Do , o Pht khng tha nhn c mt linh hn bt t (immortal soul) nhng tha chn c s chuyn bin ca tm thc (transformation of the mind) trong sut hnh trnh sinh v ti sinh. Cho n khi no hnh gi tu tp v t c thnh qu nh A la hn, Pht, hay B tt a v bt thi, th vng lun hi chm dt. Lc by gi vn sinh v ti sinh l do nguyn lc ch khng phi l do s

thc y ca nghip lc na. Bn nn nh rng khi cp n ch lun hi ti sinh, o Pht khng dng danh t hn (soul) m dng danh t tm thc (mind).

22. Lm sao bit rng mnh s ti sinh trong ci lun hi ?

Cu hi ny vt ngoi kh nng hiu bit ca ngi bnh thng, v chng ta cha ch ng c trong vn sinh v t. Chng ta ang tri ln theo dng nghip ca chnh mnh m hon ton khng hay bit g ht. Nu hi bn t u sinh ra, bn cng s lng tng nh vy thi. Nhng, i vi c Pht v cc v Thnh c con mt siu nhn (thin nhn thng), th chuyn sinh t u n v t s i v u khng cn l vn m mt na. c Pht trong cc kinh Bn Sinh, k v nhiu kip trc ca Ngi khi cn l mt hnh gi ang tu tp. Tuy nhin, theo nh lut nhn qu, bn khng cn phi bit cht ri s i v u; nhng iu bn cn phi bit l, bn ang sng vi mt tm thc nh th no, bn ang gieo trng thin nghip hay c nghip? Vn cn li c lut nhn qu - nghip bo t n iu ng. Tuy nhin, nu bn l ngi ang tu tp, th ty vo php mn thc tp m bn c th pht nguyn cho s ti sinh ca mnh; nh hnh gi theo Tnh , th ci Tnh l ni m h pht nguyn c sinh sang sau khi cht. 23. Tm, , v thc khc nhau nh th no ? Trong o Pht nguyn thy, tm, , v thc c ba danh t ny u ch chung cho cc hot ng thuc v tm l, ty theo tng trng hp m mi danh t khc nhau c s dng. Tuy nhin, trong o Pht pht trin, c bit l ging trit hc Duy Thc, h thng tm l bao gm tm thc c phn chia theo tng chc nng c th nh sau : a/ thc (pravrtti-vijna): bao gm su loi: 5 thc gic quan (mt, tai, mi, li, thn v thc). b/ Mt na thc (mano-mana-vijna): thc th by ng vai tr trung chuyn gia su thc gic quan v Tng thc, tc tm thc su kn bn trong. c/ Tng thc (laya): l kho tng dung cha cc d liu kinh nghim (chng t) ca qu kh v hin ti.

C ba loi tm thc ny u lin h mt thit vi nhau, thng qua mt qu trnh x l (processing) to thnh cc kinh nghim thc th. V d, khi con mt nhn thy mt cnh hoa, nim v cnh hoa s c a vo bn trong tng thcni m hnh nh v nhiu loi hoa c lu gi trong qu kh x l v a ra mt thc r rng y l cnh hoa hng. Ri cnh hoa hng ny c bn cht nh th no, mi hng ca n ra sao .v.v. tt c u qua mt qu trnh tng tc ln nhau trong dng tm thc sau cng to ra mt kinh nghim thc th v cnh hoa hng m bn va nhn thy. Ni chung tm, , v thc l mt tng hp trong h thng hot ng tm l ca con ngi. Khng th tch ri chng ra tng phn ring bit. Bn c th hiu i khi v chc nng cn bn ca tm thc con ngi nh sau: Tm l ni tch cha, l nng lc to tc, v thc l nng lc hiu bit. Kh au hay hnh phc u do dng vn hnh ca tm, , v thc m to thnh; cho n cc cnh gii cng u nh vy.

24. Nu khng c Thng , Thin ng v a ngc do u m c ?

Tt c u do tm to, nhng bn ng bao gi em ci tm trc ci ngi suy t v ci hnh phc an lc cc ci khc, nh cc ci tri (cnh gii ca ch thin), ci Tnh. y l iu khng th. Cng vy, bn khng th hiu bit c ci kh au cc ci thp hn ci ngi nh a ngc, ng qy, v sc sanh. Tuy nhin, trong chng mc no v trong nhng trng hp nht nh, bn c th kinh nghim c phn no v s kh au v an lc ca cc ci khc nu trng thi tm ca bn tng ng vi cc ci . V d, khi sn hn ln n cc , bn s cm nhn c s kh au ca cc ci y dy sn hn. Hoc khi tm khng cn m nhim cc phin no ca tham, sn, si, bn cng s cm nhn c hng v ca ci tnh lc, gii thot. Theo o Pht, ch thin cc ci tri sc gii sng bng nim h lc ca tm, v tt c tin nghi ca cuc sng u do tm chiu cm. Th nhng, khi phc bu ci tri ht, h vn phi ri rng (ti sinh) xung cc ci thp hn; nhng nu h n lc tu tp, th h vn c c hi c gic ng, gii thot. Cng vy, s au kh ca chng sinh trong cc kh th u do tm thc t chiu cm ly. Trong ci kh, nu gp c duyn pht khi thin tm th vn c c hi c gii thot.

25.Nu tt c u do tm, vy ngi theo tn gio khc c thc hnh gio l ca o Pht c khng?
Bt k ai cng c th thc hnh gio Php m c Pht ging dy. Nhng ai i theo con ng tu tp th nht nh s c th thay i v chuyn ha i sng phin no v nghip chng ca mnh, t nht l trong i sng hin ti. Tuy nhin, i vi nhng ngi khng phi l Pht t, s tu tp theo gio Php ca c Pht cn c hng dn bi ch Tng, Ni hay nhng ngi Pht t c t nhiu kinh nghim trong lnh vc tu tp. V vy, bn lun lun c khuyn khch tm hiu v nghin cu gio l di s hng dn trc tip ca mt v Thy. S thc hnh gio Php s em li cho ta nhng thnh qu thit thc khi no dng tm thc tham, sn, si, mn ca chnh mnh bt u thay i theo chiu hng ngui dn. Nu bn am hiu v thm ch c thuc lng bao nhiu kinh in i na, m dng tm thc tham sn si mn khng vi i cht no, th c ngha l bn cha c tu tp g ht.

26.im cn bn trong thc hnh theo o Pht l g?

im cn bn trong cc php mn tu tp ca Pht gio, bt k tng phi no, l tu tp gii (sla), nh (samdhi), v tu (praj). Tu tp gii l ngn nga cc vic lm xu c, ngn nga cc kh nng to nghip xu c ang cn tim n trong tm thc, v pht trin nhn phm o c ca con ngi. Ni cch khc, tu gii c ngha l rn luyn i sng o c v xy dng nhn phm cao qy cho chnh bn thn mnh. Tu nh, hay cn gi l thin nh, l gi ra cc phin no nhim trong tm, lm cho tm tr nn trong sch, an tnh, v sng sut. Tu tu l pht huy tr tu, nhn thc chn l, hiu r s tht ca cuc i, v sau cng gic ng. Ba lnh vc ca con ng tu tp ny lun b sung cho nhau. V d, ngi c i sng o c v nhn phm cao p, th tm hn lun an lc, t tin, v khng s hi; ngi pht trin v nh th tm lun tnh lng, an nhin; v ngi pht trin v tu th tm lun sng sut, t ti d hon cnh c nh th no. Ty theo tng cp tu tp m bn gt hi c nhng kt qu khc nhau. Ba lnh vc tu tp cn bn ny, o Pht gi l ba v lu (ansrava), c ngha l khng cn ri rt vo dng sinh t, gii thot tt c trin phc ca th gian.

27.Tu trong o Pht khc vi cc tn gio khc ch no?

Cc tn gio khc ch trng n vn cu nguyn nh mt cch thc tip xc vi cc ng thing ling; trong khi i o Pht, con ng thc hnh tm linh c t cn bn trn s tu tp m khng phi l cu nguyn, mc du cu nguyn vn c thc hnh trong tin trnh tu tp. y, ch tu (bhvan) trong o Pht mang mt ngha c bit, bao gm c hai phn: a/ t b cc vic lm xu c, v b/ pht trin cc c tnh cao p nh t, bi, h, x, v cc hnh Ba la mt (xem cu hi 14). Nu bn ch lm phn u (a) tc l t b cc vic lm xu c, c ngha l bn mi dng li con ng to cc nghip bt thin m thi; v nh th, tc l bn cha tu tp thc th. Cng ging nh ngi nghin ru lu nm v bnh, by gi khng ung ru na, th c ngha l anh ta mi dng li thi nghin ru. Vn cn li m anh ta cn phi lm l cha lnh cn bnh m anh ang cu mang, ng thi pht huy sc khe v i sng lnh mnh c th cht ln tm hn. Cng vy, khi tu tp, bn cng lc phi thc tp c hai: t b vic lm xu c trc y v lm cc vic lnh m xa nay cha lm. Ni tm li, cn bn cho con ng tu tp trong o Pht l: b cc vic c, lm cc vic lnh, v lm cho tm thc thanh tnh bng cch tu tp gii, nh, v tu.

28.Nu ch tu tp mt trong ba php gii, nh, hoc tu c li ch khng?

Bn nn nh rng gii, nh, v tu l ba lnh vc hay ni ng hn l ba tnh cht cn bn ca con ng tu tp. N c xem nh l mt nhm phm cht (group quality) lun h tr v tng tc ln nhau. Khi bn gi gn gii php, th tm bn s c trong sch, an lnh, khng lo u, s hi .v.v. y chnh l nhng phm tnh ca nh v nhng phm tnh ny s a bn n nh cao hn. V t tm an lnh, bn s c sng sut trong nhng hnh ng ca t thn nhm dt dn cuc sng hng ngy, y l phm tnh ca tu. Do , gii nh tu l mt nhm phm cht gn lin vi nhau. Chng hn, mt k i cp nh bng th lm sao tm anh ta c th bnh yn c, lm sao anh ta c th c tu gic v chn l v cuc sng khi m tm ca anh ta y dy tham, sn, si? V vy, gii c cng ln, th nh cng

cao, v tu gic cng sng t. Bn khng cn thit phi phn chia thnh tng cm ca nhm phm cht v lu-gii thot ny.

29.Vy lm sao mt ngi bnh thng tr thnh Pht t?

Mun tr thnh Pht t bn phi quy y Tam Bo v thc hnh cc gii php cn bn ca o Pht. Tam Bo l Pht, Php, Tng. Pht (Buddha) l ng gic ng ton trit, gii thot khi mi phin no, sinh t lun hi. Php (Dharma) l nhng li dy ca c Pht, l con ng a n s gic ng, gii thot. Tng (Sangha) l nhng ngi xut gia sng tnh thc trong thanh tnh v ha hp theo con ng ca c Pht. Tam Bo cn c hiu theo nhiu gc nh bn tm tc di y. Phn loi Pht (Buddha) : c Pht Thch Ca Mu ni Php (Dharma) : Nhng li dy ca c Thch Ca Mu Ni c kt tp trong kinh in Tng (Sangha) on th Tng gi, xut gia theo Pht, bao gm Thnh tng v hin tng ngha Pht : Con ngi ca gic ng v gii thot Ngha Php : Con ng a n gic ng v gii thot Ngha Tng : Nhng ngi sng tnh thc trong s ha hp v thanh tnh Biu tng Pht : Hnh tng ca ch Pht Biu Tng Php : Ba tng gio in (kinh, lut, lun) Biu Tng Tng : Cc v tu s Pht gio Trit l Pht : Pht tnh trong mi con ngi Trit L Php : Chn l ca gic ng Trit L Tng : Bn th thanh tnh, ho hp Gii php cn bn ca ngi Pht t l nn tng o c Pht gio, bao gm nm gii: khng st sinh, khng trm cp, khng t dm, khng ni di, v khng nghin ngp say sa. L mt Pht t, bn phi th tr t nht l mt trong nm gii. Gi gii cng trn vn, th gii c cng ln, nhn phm cng thanh cao.

30.Ti sao phi quy y mi tr thnh ngi Pht t ?

Nu bn khng quy y, c ngha l bn cha quyt tm gieo ht ging B (Bodhi gic ng) trong tm thc ca bn. Bn c th lm nhiu vic lnh theo bn tnh thin sn c trong con ngi ca bn, nhng bt cht mt cn sn hn hay cung si ni ln, bn s b cun vo con ng tm ti theo tp qun nghip ca mnh; v nh th bn s phi m chm trong ti li v khng c mt bn b gic ng kh d no nng ta. Nhng khi bn quy y Tam Bo, tc l bn gieo vo tng thc ca mnh ht ging B ; v nu bn lun ti tm, chm sc cho ht ging B ca mnh qua vic hnh tr gii php cn bn, c ngha l bn to cho chnh mnh mt nng lc phng h v hnh m lc no v u bn cng cu mang. V th, cho du i khi cc cn gi c ca tham lam, sn hn, v cung si c ni dy trong tm ca bn th chnh nng lc phng h v hnh ny s l ni nng ta ca bn. N s khi dy t trong tim thc su xa ci ht ging B m ngy no bn mt ln gieo trng vi bit bao chn thnh v c nguyn. Cho du sau khi quy y, bn xao lng hay thm ch qun i ci ht ging B m chnh bn gieo trng, th ci ht ging vn ng yn trong tng thc ca bn. Khi duyn n, n s ti hin tr li nh mt c nhn hin v vi bao thm tnh v tha thit. V ri, vi nh sng v tnh thng ca n, bn li c th tip tc chm non cy B mt thi b lng qun. y l tt c l do m ngi Pht t cn phi quy y.

31.C trng hp no khng quy y nhng c tu tp m vn c gic ng, gii thot khng?
C, nhng iu rt hy hu! c Pht Thch Ca Mu Ni l ngi gic ng, gii thot do t thn Ngi tu tp, pht hin chn l, v cht t mi tri buc ca nhn duyn kh au. Ngi c gi l bc kin thnh Pht, t ng chn l m thnh Pht. Nm v Thnh tng u tin v mt s cc v Thnh t ca c Pht cng v nghe Php do Ngi ging thuyt m t c gii thot, chng c A la hn. Cc bc Duyn Gic do ng c chn l Duyn Khi m ng o. Ni chung, khng quy y Tam Bo m c gic ng, gii thot qu thc him hoi i vi ngi bnh thng. Bn nn nh rng, quy y Tam bo ch l bc khi u tr thnh ngi Pht t i theo con ng gic ng; nhng chuyn c c gic ng v gii thot hay

khng cn ty thuc vo kh nng tu tp ca chnh bn. Trn thc t, sau khi quy y, bn cn phi thc hnh cc gii, cc Nhip php, cc hnh Ba la mt thnh tu i sng an lc, gii thot.

32.Vy gii lut ca o Pht v cc tn gio khc c ging nhau hay khng ?
C phn ging nhau v cng c phn khc nhau trong gii lut ca Pht gio v cc tn gio khc. S ging nhau thuc v o c cn bn ca con ngi. S khc nhau thuc v con ng gic ng v gii thot. Chng ta hy ly mt vi th d v s ging nhau v khc nhau nh sau: a/ o c cn bn: Pht gio bao gm nm gii (khng st sinh, khng trm cp, khng t dm, khng ni di, v khng ung ru hay nghip ngp, say sa). Thin Cha gio bao gm mi iu rn (th phng mt c Cha Tri v knh mn Ngi trn ht mi s, khng ku tn c Cha Tri v c, gi ngy Cha nht, tho knh cha m, khng git ngi, khng ngoi tnh, khng ly ca ngi, khng lm chng di, khng mun v chng ngi, v khng tham ca ngi). Hi gio bao gm mt s tn iu nh (Ch tn th mt Cha Tri (Allah), vinh danh v knh trng cha m, tn trng quyn ca ngi khc, b th cho ngi ngho, cm git ngi, ngoi tr trng hp c bit (nh thnh chin), cm ngoi tnh, bo v v chu cp tr m ci, c x cng bng vi mi ngi, trong sch trong tnh cm v tinh thn, khim tn. Ngoi ra cn c cc quy lut nh: Mt ln trong i, phi hnh hng v thnh a Mecca, khng c n tht heo, cm ung ru, cm c bc, cm gian dm(Theo Kinh Qur'an) b/ Gii a n gii thot, gic ng: Nm gii trong Pht gio gn lin vi cc nghip ca thn, ming v . Chng ta c th chia ra nh sau: i vi thn, khng st sinh, trm cp, v t dm; i vi ming, khng ni di, khng ni li hai chiu, khng ni li thu dt, v khng ni li xu c; i vi , khng tham lam bn xn, khng sn hn th on, v khng t kin c chp. Do vy, nu gn gi ba nghip c trn vn, bn s t thn i vo cung in Nit bn, th nhp i sng gii thot gic ng. y, yu t th ba, tc tm thc l thnh phn quan trng trong vic iu phi cc nghip ca thn v ming (xem cu hi 19). Cho nn tu tp v xy dng chnh kin l yu t quyt nh m ca gii thot. Trong gii php ca Pht gio, nh bn thy, khng c yu t tn th hay vinh danh mt Thng c tn no ht m ch nhm vo tu tp ba nghip ca chnh bn thn. y l iu khc bit cn bn gia gii php ca Pht gio v cc tn iu ca cc

tn gic khc. Ngoi nm gii cn bn ny, trong Pht gio cn c mt h thng gii lut c bit cho nhng ngi tu s, nghim khc hn, y l gii php ca bc Thnh, bao gm gii ca hng Thanh Vn v B Tt. Tuy nhin, i vi ngi Pht t ti gia, ngoi vic th tr nm gii, bn cn phi thc hnh cc Nhip php v cc hnh Ba la mt tng trng cc cn lnh v vun trng tm B .

33.Th no l Nhip php?

y l bn vic lm v tha nhm gip ngi khc hng v cuc sng chn chnh c an lc, gii thot. Bn vic lm c hnh ny c gi l bn nhip php hay nhip s (Catuh-samgraha-vastu) v n c kh nng cm ha (all-embracing) ngi khc a h v vi chn l gii thot. Nhip php bao gm bn vic, l: b th, i ng, li hnh, v ng s. Bn c th xem biu di y hiu tng qut v cc nhip s. Nhip php - ngha - Phn loi - Mc ch B th (giving) - Ban tng, gip , cng dng. - (a) Ti vt, (b) s hiu bit (php th), v (c) s bo ton (khng s hi- v u th) - Gip v chia s ni au kh ca tha nhn a h n cuc sng tt p. i ng (affectionate speech) - Li ni ha thun, t i .- Ni ng s tht, ng thi, ng cch v lun mang tinh thn khch l. - Khch l tha nhn sng tt p, lm lnh, lnh gi, v bit tu tp. Li hnh (conduct profitable to others) - Lm li ch cho tha nhn - Cc vic lm li ch cho tha nhn qua thn, ming, v ca mnh - Lm cho tha nhn c li ch trn con ng tu tp ng s (co-operation with and adaptation of others) - Ha mnh vi mi cng vic gip tha nhn quay v vi Pht o - ng dng cc phng tin thin xo (skillful means) ca t thn trong vic gip tha nhn. Gip tha nhn quay v vi Pht o (con ng chn chnh)

34.Th no l cc hnh Ba la mt ?
Ba la mt (pramita) l tnh cch siu vit hay vt ln trn mi s i i nhn ng (ta-ngi), hay cn gi l tinh thn v phn bit, tc khng chp trc, khng chp th. V d, khi bn b th cho mt ai , nhng trong tm bn vn cn vng bn v ngi cho, ngi nhn, v ci c cho; nh th

bn c gi l tr tng b th, c ngha l b th trong s bm vu nhn ng, ch khng phi l b th vi tm t bi, khng chp trc. Cho n khi no bn b th m khng cn vng bn bi cc nim v ngi cho, ngi nhn, v ci c chotam lun khng tchkhi y bn t n v tr tng b th. Do vy, thc hnh cc hnh Ba la mt tc l thc tp hnh h x, khng bm vu, v khng chp ng trong cc vic tu tp ca mnh m y bao gm su hnh Ba la mt: b th, tr gii, tinh tn, thin nh, v tr tu.

35.Th no l tm B ?
Tm B (bodhi-citta) l tm (citta) ca s tnh thc-gic ng (bodhi) cng gi l gic tm, tc l tm hng v s tnh thc-gic ng, hay tm an tr trong s tnh thc-gic ng. Mc d vy, tm B lun c hiu qua hai gc khc nhau: tng itc trong i sng tu tp v vun trng cc cng c hng ngy nhm t n s an lc hnh phc, v tuyt itc s chng ng tu gic v thng, tr thnh bc Thnh. Tm B l ct ty ca o Pht, l nn tng cho sut tin trnh tu tp ca mt hnh gi. Nu khng chm sc v pht trin tm B , th ht ging Pht s b chn vi bi cc phin no nghip chng. Bn nn nh rng, tm B chnh l Pht tnh hay ni khc hn l tim nng (ht ging) ca hnh phc v gic ng vn c trong mi con ngi. Trong o Pht truyn thng c nhiu phng php h tr cho bn tu tp tm B , bao gm ba mi by phn, l nhng ch dn c th cho s tu tp v pht trin ht ging B trong i sng ca bn. Ba mi by phn dn n B (Bodhipaksika) bao gm: Bn nim x (four foundations of mindfulness); bn chnh cn (four proper lines of exertion); bn nh tc (four steps towards supernatural powers); nm cn (five spiritual faculties); nm lc (five powers); by gic chi (seven branches of enlightenment); v tm chnh o (eightfold noble path).

36.Th no l bn nim x ?
Bn nim x (smrti-upasthna) l nn tng tu tp trong thin nh. Bn nim x l bn ch qun nim hay l bn nn tng qun nim (Smrti) trong tin trnh tu tp thin nh, bao gm: thn th (body), cm th (feeling), tm

thc (mind), v php (cc i tng ca thc). Bn c th xem biu di y hiu mt cch tng qut v bn nim x. Bn nim x - Phn loi - ngha - Mc ch Thn - Ton b c th vt l c bn trong v bn ngoi - Qun ton thn thy r tnh cht v thng v nh u ca thn. - Xa la lng i nhim bao gm: dc i, hu i, v v hu i. Th - Cm th: kh, lc, v trung tnh. - Qun cc loi cm th thy r chng l iu kin (thc n) ca cc loi tm thc. - Cht t gc r ca mi s tham i. Tm Dng chy ca tm - Qun tm thy r s vn hnh ca n qua cc loi tm nh tham, sn, si, mn, nghi...- Xa la mi kin chp, chp th, t n tm thanh tnh, v sinh khi tu gic. Php - Cc sc php: sc (biu v v biu), m thanh, hng kh, mi v, xc chm, cc i tng ca thc.- Qun cc sc php (thuc v vt l) thy r s sinh thnh, tn ti, bin chuyn, v hoi dit. - t n tu gic v nhim, thanh tnh, gii thot.

37.Th no l bn Chnh cn ?
Chnh cn (Samyakprahna) l nhng n lc hng thin ca tm nhm cht t mi gc r ca phin no v pht trin cc cn lnh. C bn n lc chnh m mt ngi tu tp phi chuyn cn thc hnh: a/ vic c lm thi khng lm na; b/ ngn chn cc vic xu c cha pht sinh, khng cho chng pht sinh; c/ vic lnh lm nay c gng pht trin ln thm; d/ vic lnh cha pht sinh, n lc lm cho pht sinh. y l ni dung ca bn n lc ng php trn con ng tu tp.

38.Th no l bn Nh tc ?
Bn Nh tc (Rddhipda) l bn nng lc trong nh (samdhi) v/hoc l a n nh, v to thnh cc nng lc siu phm (thn tc), cng cn gi l bn chng thin nh (bn php trong thin nh), bao gm: a/ Dc nh tc (chanda-rddhi-pda), l tm tha thit, mong mun tu tp to nn nh lc trong thin; b/ Cn nh tc (Vrya-rddhi-pda) l chuyn cn tu tp to nn nh lc (samdhibala); c/ Tm nh tc (citta-rddhi-pda) l tm an tr t ti trong thin nh; v, d/ Qun nh tc (mimms-rddhi-pda) l s qun

st v thu r chn l trong thin nh. Khi hnh gi t c bn php ny trn nn tn ca thin nh, c ngha hnh gi thnh tu cc nng lc nh (thn tc).

39.Th no l nm Cn v nm Lc ?
Nm cn l nm c s pht trin cuc sng tm linh ca bn, bao gm: nim tin, s chuyn cn, chnh nim, nh lc, v tr tu. Nm lc l nm loi sc mnh tm l (mental forces) pht khi t nm cn trn. Trong tin trnh tu tp, bn cn phi pht trin y nm cn v nm lc v chng lin h cht ch vi nhau. V d, c nim tin kin c th bn mi c th n lc chuyn cn tu tp; v khi bn chuyn cn tu tp trong khun kh ca chnh nim, th bn s khi dy nh lc v tu gic t chnh s tu tp ca mnh. Php mn tu tp no cng cn phi hi nm cn v nm lc. Nm cn thuc v tm l (spiritual faculties) ny khc vi nm cn thuc v vt l (physical organs) l: mt, tai, mi, li, v thn.

40.Th no l by Gic chi ?

Tht gic chi (Saptabodhyanga) l by chi phn (yu t) ca gic ng, hay ni khc i l by yu t ca i sng hnh phc-gii thot, bao gm: a/ tr tu phn bit trong s vn hnh ca thn-tm; b/ tinh tn; c/ hoan h; d/ khinh an (an lc); e/ chnh nim (tnh gic); f/ nh; v g/ x (khng chp trc). Nu bn pht trin by yu t ny n mc hon ho, bn s t n s tnh lc ca i sng gic ng gii thot.

41.Th no l tm Chnh o ?
Tm Chnh o ni cho ng l con ng Thnh o c tm nhnh (chi phn), bao gm: a/ chnh kin (quan im hay ci nhn ng chn l, s tht); b/ chnh t duy (t duy nh chn chnh a n hnh ng thin, an lc); c/ chnh ng (ni nng nh chnh php); d/ chnh nghip (lm cc vic lnh); e/ chnh mng (i sng chn chnh, lng thin); f/ chnh tinh tn (sing nng tu tp gii, nh, tu); g/ chnh nim (tnh gic); v g/ chnh nh (nh a n s xa la tham, sn, si, chp ng/php .v.v.). Con ng Thnh o tm nhnh ny l phng chm tu tp ca np sng Pht gio.

Mi chi phn b sung cho nhau. Bn c th chia tm chi phn theo khun mu ca gii, nh, tu nh sau: gii (chnh ng, chnh nghip, v chnh mng), nh (chnh tinh tn, chnh nim v chnh nh), v tu (chnh kin, chnh t duy). L do, ch chnh (right) ng trc cc chi phn l gip chng ta phn bit gia chnh v t, nh chnh kin (khng chp ng) khc vi t kin (chp ng); hay, chnh mng (i sng lng thin) khc vi t mng (i sng xu c).

42.Ngoi nhng gio l trn, c nhng ch dn tu tp no n gin v d nh nht hay khng ?

Ch dn n gin v d nht c c Pht dy qua bi k sau y: Khng lm cc vic c, Lm cc vic lnh, Gi tm trong sch, L li ch Pht dy.

43.Ti sao n chay?

n chay tc l khng n tht ng vt. L ngi Pht t, bn c khuyn khch n chay theo nh k hoc n chay trng (lu di). Mc ch ca n chay trong o Pht l tnh ho gc r ca ba nghip, c bit l nghip st hi chng sinh (trc tip hoc gin tip) v pht trin tm t bi. Tuy nhin, ngy nay n chay c thc hnh ph bin vi nhiu l do nh: tng trng sc khe, iu ch s tham dc, bo v ng vt, bo v mi trng .v.v. Mc d vy, l ngi Pht t ti gia, bn c khuyn khch n chay ch khng bt buc phi n chay.

44. n chay c thnh Pht hay khng v s lin h gia n chay vi tu tp nh th no?
Trong lch s Pht gio cha c ai n chay m thnh Pht. Bn nn nh rng, n chay l mt trong nhng phng tin h tr cho tin trnh tu tp v tnh ho thn tm; cn vic thnh tu con ng tu tp bao gm c gii, nh, v tu.

45.Vy n mn c phm gii st sinh hay khng?

Bn ch phm gii st sinh trong vic n tht ng vt qua ba trng hp sau y: a/ t tay mnh git mt con vt no lm thc n; b/ yu cu ngi khc git mt con vt no cho mnh n; b/ lng vui mng khi thy ngi khc git mt con vt lm thc n cho mnh. Trong ba trng hp trn, trng hp u tin l trc tip st sinh, hai trng hp sau l gin tip phm gii.

46.Sm hi l g ?
T Sm, trong Phn ng (Sanskrit) c gi l Ksamayati, ting Anh dch l repentancen nn, hi hn, Hn dch l hi quhi hn v nhng li lm lm (sm k tin khin) v n nn cha b (hi k hu qu). Do vy, trn cn bn, sm hi bao gm hai phn: Smn nn li c, v hinguyn cha b li sau (tc l ha vi lng mnh rng s khng ti phm na). Ni mt cch ngn gn khi bn sm hi c ngha l bn thc rng mnh lm iu li lm; do thc nh vy, bn n nn v hn vi lng mnh rng mnh s khng bao gi ti phm hay lm iu ti li na. l ngha cn bn ca sm hi. Tuy nhin, khi thc hin nghi thc sm hi, bn phi trang nghim thn v nht tm cu sm hi trc ba ngi Tam Bo. Vi lng thnh knh thc th ca bn, sau khi sm hi, ba nghipthn, ming, v ca bn s c thanh tnh. Mc ch thnh ca bn cng su thm chng no th tm ca bn s c nh nhng chng , bt k khi sm hi bn i trc Tam Bo hay i din vi chnh mnh. c Pht dy rng trn i c hai hng ngi cao qy: mt l hng ngi v ti, sng thnh thin v khng phm phi bt k mt li lm no, d nh nhoi; mt hng khc, l ngi c thc v ti li, c ngha l khi phm li th bit n nn v ch thnh sm hi.

47.Sm hi c c tiu nghip khng?

Khi bn ch thnh sm hi nhng li lm ca mnh theo ng cch, bn c th chuyn ho nghip lc ca mnh qua hai lnh vc: khng to thm cc nghip xu c v vun trng cc cng c lnh. Cn nhng g bn gieo trng trong qu kh, khi n thi d thc (chn mui) n vn tr qu. Tuy nhin, vi tm an tnh, iu ch, v x ly, (tm thc gii thot) th tc dng

ca qu, d kh hay lc, khng cn sc mnh chi phi cuc sng an tnh ca bn na. Cho n khi no tm ca bn thc th trong sch nh bng tuyt, ti li khng cn, nim v n nn cng khng cn, lc y bn siu vit mi i i tng quan trong dng sinh t; vi mt tm thc nh th, vn nhn qa v nghip bo khng cn c bn n y na.

48.Nim Pht lm g?
Nim Pht l mt php mn tu tp tnh ho ba nghip ca thn, ming, v . Khi bn em ht tm lng thit tha nim Pht, bn c th pht trin cc c tnh thanh tnh t trong cuc sng ni tm ca mnh ng thi tiu tr nhng phin no nhim trong tm. Khi tm ca bn thanh tnh, th bt c ni no bn tr ng cng tr nn thanh tnh. Do vy, c nhiu cch nim Pht nh: thnh tm c ln ting hoc c thm cc danh hiu ch Pht; qun tng hnh nh thanh tnh ca ch Pht; xng tn v nh l danh hiu ca ch Pht. Trn thc t, bn c th chn mt danh hiu ca ch Pht v B Tt nim nh Nam M Qun Th m B Tt, Nam M A Di Pht, Nam M B S Thch Ca Mu Ni Pht .v.v. iu quan trng trong khi nim Pht l phi t c s nht tm trong tng ting nim Pht. Nu nh trong thin nh, khi thc tp, thn v tm phi hp nht vi nhau, th trong nim Pht, tm v ting nim phi hp nht vi nhau. y, ting nim bao gm c nim ln ting hoc nim thm. Khi chuyn ch nim Pht nh th, tm ca bn s tr nn an tnh, sng sut, cc c hnh thanh tnh v v nhim s t nhin c nui ln, v cuc sng ca bn s c an lc, hnh phc.

49. Xin cho bit thm v tng Tnh v php mn nim Pht?
Nim Pht l php mn tu tp chnh ca tng Tnh (jngt-zng) c truyn b rng ri Trung Quc, Nht Bn, v Vit Nam. Php mn ny do i s Hu Vin (334-416) sng lp ti Trung Hoa, c truyn vo Nht Bn do i s Vin Nhn (Ennin, 793-864) v n th k th 12, i s Php Nhin (Hnen, 1133-1212) chnh thc thnh lp tng Tnh ti Nht Bn. Ti Vit Nam, php mn Tnh c nhc n trong Lc Tp Kinh ca Ngi s T Khng Tng Hi (K'ang-Sen-Houci 200? - 280) cui th k th hai v c truyn b su rng qua cc thi i Pht gio cho n ngy nay. Kinh in nn tng ca tng Tnh bao gm: Kinh V

Lng Th (Sukhvat-vyha), kinh A Di (Amitbha-stra), v Kinh Qun V Lng Th (Amityurdhyna-stra). Nim tin cn bn ca tng Tnh l hnh gi nht tm nim Pht, sau khi cht s c vng sinh v ci Tnh (Pure Land) ca c Pht A Di , y l ci ca v lng th, v lng quang, v v lng cng c. Do vy, c Pht A Di , v gio ch ca ci Tnh , ng thi l biu tng ca t bi (v lng cng c), tr tu (v lng quang), v vnh hng (v lng th).

50.Yu ch ca Tnh l g?
Ngi tu tp php mn Tnh cn phi c y ba c tnh cn bn l: tn, hnh, v nguyn. Tn l nim tin kin c, su sc i vi ba ngi Tam Bo, nht l i vi php mn m mnh ang hnh tr. Hnh l chuyn cn nim Pht, nui ln tm Pht ca chnh mnh, v tu tp cc cng c. Nguyn l pht nguyn t b cc vic xu c, lm cc vic lnh v hi hng vng sinh v ci Tnh sau khi mn bo thn ca i hin ti. Do vy, yu ch ca Tnh l nim Pht chuyn ho cc phin no nhim (tham, sn, si) trong tm ca mnh thnh cng c trang nghim cho c i ny v i sau; y l ngha tm tnh Pht tnh. Do vy, ngi tu Tnh phi xy dng cho chnh mnh mt bn tnh Di , y l bn tnh ca i sng v lng th, v lng quang, v v lng cng c.

51. Thin l g?
Thin l php mn tu tp cn bn ca o Pht. Mc ch ca thin l a hnh gi tr v vi i sng chnh nim, tnh gic, t n trng thi tm an tnh, x ly, v gic ng-gii thot. C nhiu k thut thin trong o Pht nguyn thy v pht trin, tuy nhin chng ta c th khi qut ho cc c tnh ca thin qua hai thut ng chnh nh sau: Thin (dhyna): s tnh tm, tnh l, chnh nim, tnh gic; v nh (samdhi): nh tm hay chuyn ch tm vo mt i tng. Trong kinh cp n hai k thut thin cn bn l thin Ch (Samatha) v thin Qun (Vipassan). Thin Ch l nng vo hi th vo/ra iu phc tm; v thin Qun l qun nim v cc i tng thuc v bn nim x: thn, th, tm, php (xem cu hi 36).

52.Vy thin Ch v thin Qun lin h nh th no?

C hai cch thin ny b sung cho nhau, mc du thin Ch hng n s nh tm, trong khi thin Qun gip hnh gi tng trng tu gic thc ti i vi bn nim x. Kinh Qun Nim Hi Th (npnasati Sutta), c Pht dy r cch vn dng hi th (buc nim vo hi th) theo cc mc (nim x) trong thin qun. Ngi cng dy r, khi hnh gi chuyn cn thc hnh thin nh vn dng hi th ng php th c th thnh tu bn nim x, v xa hn l thnh tu by gic chi (xem cu hi 36 & 40).

53. Cc mc chnh ca Ch v Qun l g?

Trong kinh c Pht dy r 16 mc ca thin nh sau: Th v di, ti bit: Ti th v di. Th ra di, ti bit: Ti th ra di. Th v ngn, ti bit: Ti th v ngn. Th ra ngn, ti bit: Ti th ra ngn. Cm gic ton thn, ti th vCm gic c ton thn, ti th ra. An tnh thn hnh, ti th vAn tnh thn hnh, ti th ra. Cm gic h th, ti th vCm gic h th, ti th ra. Cm gic lc th, ti th vCm gic lc th, ti th ra. Cm gic tm hnh, ti th vCm gic tm hnh, ti th ra. An tnh tm hnh, ti th vAn tnh tm hnh, ti th ra. Cm gic v tm, ti th vCm gic v tm, ti th ra. Vi tm hn hoan, ti th vVi tm hn hoan, ti th ra. Vi tm nh tnh, ti th vVi tm nh tnh, ti s th ra. Vi tm gii thot, ti th vVi tm gii thot, ti th ra. Qun v thng, ti th vQun v thng, ti th ra. Qun ly tham, ti th vQun ly tham, ti th ra. Qun on dit, ti th vQun on dit, ti th ra. Qun t b, ti th vQun t b, ti th ra.

54. Hi th quan trng nh th no trong tu tp thin?

Trong khi thc tp thin, cc cn ca bn tm ngng hot ng nhng hi th vn hin din trong thn. Do vy, bn kho lo s dng dng vn hnh ca hi th vo/ra nh l mt si dy v hnh hp nht (buc) thn v tm, khng tm tn lon trong cc tp nim. Kim sot c hi th vo/ra mt cch su lng v vng chi, bn s khng cn tri ln theo cc tp nim, s lm ch c dng vn hnh ca tm thc; v y l con ng tnh ho cc phin no lon ng trong tm a n trng thi an nh v sinh khi tu gic. Nu khng nng vo hi th vo/ra nh nhng, bn s khng tr trong s an nh c. V vy, trong tin trnh tu tp, bn phi lun lun gi chnh nim v tnh gic trong sut dng chy ca tm theo tng nhp th vo/ra. Nu thn mt ni, tm mt ch khc, du bn c ht th u n th y khng phi l thin. Trong tu tp thin nh, hi th phi c theo di bng chnh ci tm ca hnh gi th mi c kh nng i n trng thi an nh.

55. Xin cho bit v vai tr ca s nht tm trong thin nh?

S nht tm (one pointed mind) l yu t v cng quan trng trong khi thc tp thin nh. V t n s nht tm, tc l lm cho tm an nh vo mt i tng (ca thin nh), bn cn phi thc tp lu ngy. V thc ti ca tm thc chng ta lun tri chy nh mt dng sng, do nu khng tr tm (buc tm) vo mt i tng nht nh, th n s ngh ngi lung tung, di chuyn t i tng ny sang i tng khc mt cch tn lon, nh con kh lin hi nhy t cnh ny sang cnh khc. V nh th, nu tm khng an nh, th bn c hnh thin bao lu i na cng s khng thnh tu c s nht tm, vn l nn tng ca an tnh, gii thot. Trng thi nht tm thc th s em n cho bn mt s bnh yn ni ti, vt qua cc lo u, s hi, ra sch cc phin no trong tm, v lm mi (renew) li cuc sng ca bn thng qua vic khi dy v pht trin nhng ngun nng lng ti mt v v nhim.

56. Vy s lin h gia cm th v tm nh th no?

c Pht dy, cm th chnh l thc n ca tm thc. Cm th nui dng v pht trin tm thc. Do , ty theo tng loi cm th khc nhau (nh

vui, bun, kh, lc) m tm s pht trin. V d, cm th au bun s lm cho tm pht trin theo hng au bun; tri li, cm th h lc s pht trin tm theo hng h lc. iu quan trng m bn cn lu l, chnh cm th l ci nhn a n cc loi tham i. Khi cm th c iu phc mt cch ch ng, th tm thc tr nn bnh thn, t ti. Nhng nu bn khng iu phc c cc cm th ca mnh v tri ln theo n, th tm thc ca bn s tr nn nao nng, bc bch; y l trng thi b thiu t bi s ham mun, kht khao i vi cc dc. Trn thc t, cc loi cm th duyn theo s tip xc ca su cn (mt, tai, mi, li, thn, v thc) v su trn (hnh sc, m thanh, hng kh, mi b, xc chm, v cc i tng ca thc) m sinh khi. y l l do ti sao, cm th l mt trong bn nim x.

57. Xin cho bit thm v thin Qun (Vipassan)?

Thin Qun cn c gi l tu minh st, tc l qun nim hay quan st v bn nim x bao gm thn, th, tm, v php (i tng ca thc). Do qun nim v cc x ny mt cch su sc m bn sinh khi tu gic v th nhp dng thc ti v ng. Khi tu tp thin qun, bn phi i tng mc rt c th. V d, khi qun thn, bn bt u qun nim cc thnh t ca thn, cc lin h trong v ngoi thn, cc yu t cu thnh thn (bn i), cc hp cht ca thn, cc b phn trong thn, cho n tng c ng nh ca thn nh s sinh v dit, di, ngn ca tng hi th .v.v. Tu tp thin qun gip bn hiu r cc ch tinh t m cc gic quan bnh thng (khng tu tp) khng th nhn bit hay thu hiu c. Do vy, thc tp thin qun lu ngy s gip hnh gi pht sinh tu gic, thu r chn l v tng bc th nhp thc ti chn thc.

58.Ti sao phi quan st thn th mt cch t m nh th?

Trong ci nhn ca o Pht, thn th con ngi l mt tp hp ca cc yu t vt cht v tinh thn. Hai yu t ny nng ta v h tr cho nhau. Khi qun st thn v tm ca chnh mnh mt cch su sc, bn s hiu r tnh cht v thng sinh dit ca tng t bo v tng nhp iu sng ca n; nh vy, bn c th hng tm n i sng vin ly, t b lng tham i v chp th, th nghim thc ti gii thot. V d, khi qun st su sc v thn th, bn s nhn din c c hai tnh cht ca n, l: thn th nh ngi nh

hin tin ca tm linh, v thn th nh ni dung cha cc phin no bnh tt. V mt tch cc, thn th ny l ngi nh tm linh hin tin gip che ch, nui ln cc cn lnh v ch nguyn cng nh i sng an lc hnh phc ca chng ta. Nhng v mt tiu cc, cng chnh thn th ny v cc nhu cu sinh l cn bn ca n p lc chng ta phi bn ba vi cuc sng i, kht, nng, lnh v thc y chng ta lun tm kim s tha mn i vi cc dc. y l l do m mt hnh gi tu tp cn phi thy r v n lc iu phc dng vn hnh ca thn nm un ny bng cch qun st v nhn din mi to tc ca thn v tm.

59.Nm Un l g?
Nm un (skandhas) l thnh t cn bn hay l nm thnh phn kt hp to thnh mt con ngi theo ci nhn ca o Pht. Nm un bao gm c hai yu t vt l v tm l. Nm un l nn tng ca cc x v gii. Biu di y s tm tc v nm un. Nm Un - Thnh Phn kt hp Sc (vt cht: hu hnh v v hnh).5 i (t, nc, gi, la, h khng) v 6 trn (sc, thanh, hng, v, xc, php) Th (cc loi cm gic) Cm gic kh, lc, v trung tnh lin h vi nm gic quan. Tng (n tng ca tri gic) Hnh nh, ngn ng, khi nim, tng dng to thnh (actualize) mt kinh nghim. Hnh (c cu ca nim).Tham, sn, si v nhiu loi tm i - th khc. Thc (kh nng nhn thc, phn bit) .Gm tm thc v cc thc thuc v gic quan (mt, tai mi, li, thn)

60. Ti sao nm un l nn tng cho cc x v gii

Khi cp n con ngi v th gii ca con ngi, c Pht dy r v cc lin h ca thn-tm qua ba thut ng l un (skandha), x (yatana), gii (dhtu). Un bao gm nm un nh trnh by. X bao gm 12 loi l su cn (mt, tai, mi, li, thn v thc) v su trn, tc su i tng tng quan vi cc cn (sc, thanh, hng, v, xc, v php hay i tng ca thc). Gii bao gm 18 loi, l su cn, su trn, v su loi thc

ca su cn. V d, s hiu bit ca con mt i hi phi hi ba yu t: con mt (nhn gii), mt vt th (sc gii), v thc trc tip ca con mt (nhn thc gii). Tng t nh th, con ngi ton din bao gm 5 un, 12 x, v 18 gii. Biu di y s tm tc 18 gii: 6 Cn + 6 Trn =12 x + 6 Thc = 18 gii Nhn gii (mt) Sc gii (hnh th) Nhn thc gii (ci bit ca mt) Nh gii (tai) Thanh gii (m thanh) Nh thc gii (ci bit ca tai) T gii (mi) Hng gii (hng kh) T thc gii (ci bit ca mi) Thit gii (li) V gii (mi v) Thit thc gii (ci bit ca li) Thn gii (thn) Xc gii (xc chm) Thn thc gii (ci bit ca thn) gii ( thc) Php gii (i tng ca thc) thc gii (ci bit ca thc)

61. Ti sao cc un, x, v gii c phn tch mt cch t m nh th?

Khi qun st su sc v cc un, x, v gii, bn s c c hi nhn din tnh cht v ng trong s hin hu ca i sng con ngi m khng cn phi l lun dong di. V d, mt s hiu bit n t con mt i hi ba yu t: cn, trn, v thc. Ty thuc vo trng thi (linh hot, sng sut, hay m m) ca con mt v thc m mt hnh th (trn cnh) c nhn thy khc nhau v a n nhng hiu bit khc nhau. y cng chnh l s gii hn trong hiu bit ca con ngi i vi thc ti. Nhng trn cn bn ca thin tp, khi bn nhn thy c ci a phc ca mt i tng, bn ng thi thy r tnh cht duyn khi v v ng ca n. V do , bn s d dng t b mi tp kh chp th t ng.

62.Xin cho bit thm v bn cht ca t ng?

Thng thng, t ng c nhn din qua ba phm tr l ci ti (I), ci ca ti (mine), v ci t ng ca ti (my self). Ni n gin hn, t ng chnh l ci ti (self, ego) c bit m mi ngi t bm vu v chp th, v cho rng n l c tht. Chp th t ng l ci sai lm ln nht (si m) ca con ngi. Do chp th t ng m con ngi b tri dt trong bin tham i v sn hn. Tt c kh au u do chp th t ng m pht sinh. Khi thin qun su sc v thn nm un, bn s thy rng thc s bn cht ca t ng hay

ci ti ch l o tng, n c sinh khi t s phn bit ca ngn t. Trn thc t, ci bn ng c bit ca mt ngi chnh l s kt hp ca thn nm un cng vi mt tn gi m thi. y, trong s tu thnh ca nm un (xem cu hi 59), khng h c mt ci bn ng c bit no. Ci m chng ta gi l bn ng c bit (individual self) ch hnh thnh khi thn nm un c t tn; v do , tn gi khc nhau s dn n chp th ci t ng khc nhau, nh ng A khc vi ng B. V khi thiu vng thin nh, con ngi s khng tic thn mng bo v cho ci danh tnh ca mnh, nht l khi n b xc phm hay b tn hi. V vy, cng bm vu vo ci t ng c bit th cng kh au, v cc tm bt thin nh tham, sn, si, mn, cng pht trin. Bn nn nh rng, thn nm un (sc, th, tng, hnh, v thc) ca mt con ngi vn lun lun thay i trong tng giy pht, chng khng h cu mang mt ci bn ng c bit no ht, vy ti sao t mnh phi ln n vi ci tn gi kh cn m t n khng h c mt ngha c bit no i vi i sng hnh phc chn tht ca chnh mnh?

63. Nu khng c ci bn ng c bit, th ai hnh phc v ai kh au?

Do thi quen chp ng, bm vu vo mt ci ng c bit m chng ta lun s hi rng mnh s tr thnh khng h v s b lng qun. S tht cho chng ta thy rng, hnh phc vn khng cn n mt ci bn ng hin hu; kh au cng th. Bn nn nhn thng vo cc thc t nh sau: Gic ng su nht v bnh an nht l gic ng khng b chp chn v thn thc (mng m) bi ci ti, ci ca ti, v ci t ng ca ti. Giy pht hnh phc nht l giy pht sng bnh yn, vng lng khng b nhng nim v ci ti, ci ca ti, v ci t ng ca ti khuy ng tm thc lm cho bn hy vng, lo u, v s hi. Cm gic an lc nht l cm gic ca s tnh lc m hon ton vng mt cc nim v ci ti, ci ca ti, v ci t ng ca ti. Ngc li, trng thi ca kh au s tng thm khi n gn cht vi nim v ci ti, ci ca ti, v ci t ng ca ti, nh ti mt tin ti, ti mt danh vng, ti mt quyn lc Thc vy, hnh phc v kh au l nhng php duyn khi, bn hy dng tm v ng qun chiu m khng cn thit phi vng bn vo mt ci t ng hay danh tnh ca n.

64.Vy v ng l g?

V ng (non-self) l mt gio thuyt quan trng ca o Pht. im chnh yu ca gio thuyt V ng c th c khi qut qua ba im nh sau: a/ khng chp nhn c mt Thng quyn nng lm ch i sng ca chng hu tnh v th gii t nhin (v tnh); b/ khng chp nhn mi chng sinh c mt linh hn vnh cu v bt bin; c/ khng chp nhn c mt ci ng th c bit trong th gii trng ip duyn khi. V im th nhtkhng chp nhn c mt Thng quyn nng lm ch cuc sng ca cc chng hu tnh v v tnh, Pht gio ch trng con ngi v th gii ca con ngi l do s vn hnh ca cc nhn duyn m tp khi v hnh thnh. Trong , con ngi ng vai tr quyt nh cho sinh mnh kh au v hnh phc ca chnh mnh thng qua cc nghip ca thn, ming, v . V im th haikhng chp nhn mi chng sinh c mt linh hn vnh cu, bt bin, Pht gio ch trng i sng ca chng sinh l do chnh tm thc ca mi chng sinh tc thnh; v dng tm thc ca mi chng sinh khng ngng tri chy v lun lun c kh nng thay i, chuyn ha, t v minh sang gic ng. Chnh nh vo kh nng chuyn ha ny hay kh nng gic ng ny, m mt tm thc cung si c th c nh thc, v do tu tp m chuyn thnh gic ng, hoc trong mt i hoc trong nhiu i. V im th bakhng chp nhn c mt ci ng th c bit trong th gii trng ip duyn khi, Pht gio ch trng mi con ngi c trng thnh t mt tp hp ca nhiu yu t nhn duyn: t cha, m, gia nh, hc ng, x hi, vn ho... Do , s tn ti ca mt con ngi l mt tng hp ca bit nghip (nghip c nhn) v cng nghip (nghip chung). Trong mt con ngi c th lun cu mang nhiu nhn duyn khc nhau mang ngha tng quan gia mt v tt c, v tt c trong mt. y, khng h c mt ci ng th c bit v c lp no trong s hin din ca con ngi, ngoi tr s tp hp ca nhiu nhn duyn nh trnh by trong nm un, mi hai x, v mi tm gii. y l nhng im cn bn ca gio thuyt V ng. 65. Vy V ng c lin h g vi Nit bn? C hai bnh din cn phi cp n khi bn v gio thuyt V ng, l bnh din tu tp v bnh din gii thot. Trn bnh din tu tp, bn cn phi qun chiu su sc rng con ngi khng g khc hn l mt tp hp ca sc, th, tng, hnh, v thc (nm un); hay ni khc i, y l s tp hp ca cc yu t tm l v vt l. V bn cht ca cc yu t ny l v t tnh, tc khng c mt t tnh c bit no mang tnh cch c lp v vnh hng. Do vy, bn cht ca nm un l Khng (unyat) hay V ng (antman). Trn bnh din gii thot, do tu tp thin nh, bn c th t n trng thi

v ng hon ton, vt ln trn th gii phn bit ca nh nguyn, nhng nim i i gia ta v ngi u c r sch, mi s chp th u c bung b, v mi phin no nhim u c ra sch. Mt cnh gii siu vit v tnh lc nh th c gi l i sng ca thc ti-v ng, tc i sng Nit bn. Do , V ng chnh l Nit bn.

66.Lm sao lnh hi c tnh Khng trong s hin hu ca cc php?

hiu c ngha ca tnh Khng (unyat) trong s hin hu ca cc php, bn cn phi qun chiu cc tnh cht c bn ca chng, c tm tc trong bn thut ng nh sau: nhn duyn, gi danh, khng, v trung o. a/ Nhn duyn (prattyasamutpda): Mt php (thuc v tm l hay vt l) c hnh thnh lun bao hm nhiu nhn duyn; hay ni khc i, do cc nhn duyn kt hp vi nhau m mt php c hnh thnh. Do vy, khi cc nhn duyn tan r, th php y cng hoi dit theo. b/ Gi danh (prajapti): Mt php (thuc v tm l hay vt l) c t tn ty theo cc nhn duyn, iu kin. Khi cc nhn duyn thay i, tn gi cng thay i. V d: cy, g, ci bn, ci, la, tro, bi. c/ Khng (unyat): Mt php (thuc v tm l hay vt l) du c nh danh theo chc nng ca n, nhng bn cht ca n khi c phn tch n cng u tr thnh Khng, tc khng c t tnh c bit c lp no; v php l s tu thnh ca cc nhn duyn v iu kin khc nhau, nh hydro cng vi oxy to thnh nc. d/ Trung o (madhyam-pratipad): Gi tr ca mt php (thuc v tm l hay vt l) cn c nhn nhn trong chui tng quan ca cc nhn duyn v iu kin mang tnh tng i, nhm trnh xa cc c chp cc oan v c-khng, sinh-dit, ging-khc, thng hng hay on dit... Do vy, Trung o l con ng vt ln trn mi chp th v dn n Nit bn. Qun chiu su sc bn tnh cht ny, bn c th lnh hi c ngha Khng trong s hin hu ca cc php.

67.Ti sao ni Trung o l con ng dn n Nit bn?

Trung o, hiu n gin l con ng trung dung khng kt vo cc kin chp cc oan nh: c-khng, sinh-dit, thng-on, ng-d, kh-lai. V

d, khi ni v tnh Khng ca cc php, hnh gi khng b dnh mc vo cc khi nim h v khng tn ri m kin chp rng tt c u l h v, nn c mi m sng theo ch ngha h v. Kin chp nh th v sng nh th, chnh t thn hnh gi s nh mt mi n lc tu tp ca bn thn, nh mt kh nng pht trin cc thin cn v vun trng tm B . Tri li, nu chp c, hnh gi s ngy cng bm vu vo cc nhn duyn v thng lm cho cuc sng thm au kh, bt an. Do , bc thc gi i con ng Trung o, khng kt vo cc kin chp cc oan, i n gic ng, gii thot. Bn hy hnh dung, mt ngi i xe p, nu ng qua bn phi hoc bn tri nhiu qa th chic xe s ng v khng i c. Nhng nu ngi y bit gi thng bng (trung o), th anh ta s li xe v n ch. V vy, Trung o l con ng xa ri cc kin chp i n Nit bn.

68.Lm sao c th ng dng tinh thn Trung o vo cuc sng?

Bn cn thit phi ng dng tinh thn Trung o trong sut cuc hnh trnh tu tp ca mnh. c Th Tn l ngi pht hin ra nguyn l Trung o sau su nm tu tp kh hnh. V Ngi dy rng, nh ln giy n, nu cng qa th m thanh ca n s kh nghe v c th t giy, nu chng qu th s khng nghe c, nhng nu cng va phi v ng mc th m thanh ca n s du dng d nghe. Cng vy, khi ng dng tinh thn Trung o, bn khng mang t tng phi la b th gian mi t n Nit bn; m tri li, bn cn phi xy dng Nit bn ngay ti th gian. Cng nh, du bit rng thn nm un l tm b, v thng, nhng nu bn khng bit trn qy v bo h n ng mc, th lm sao chng ta c th tu tp i n gii thot. Hnh nh con thuyn a ngi sang sng l mt m t v tinh thn Trung o. Do , hy nng vo tc t n chn , v nu khng t n chn th khng th sng Nit bn. y chnh l hai chn l.

69.Xin ni thm v hai chn l?

Hai chn l l tc v chn . Tc l chn l cng c (samvriti-satya/ conventional truth), tc chn l tng i, mang ngha phng tin-lm thi. Chn l chn l cu knh (paramrtha-satya/ absolute truth), tc l chn l tuyt i, mun i n vn l nh th. Trong kinh in, tc v chn cn c gi l phng tin v cu knh. y, mt con ngi

bnh thng khng th dung ha hai chn l ny lm mt, cng khng th chn mt trong hai; v t bn cht hai chn l khng h ging nhau, v nu b mt trong hai th cuc hnh trnh tm kim chn l ca chng ta s khng thnh tu. Hnh nh con thuyn a ngi sang sng, nm l trong lng bn tay, hay mn ch a diu l nhng v d v hai chn l. Con thuyn l phng tin, tc tc ; qua bn kia b sng l cu knh, tc chn . Nu b con thuyn, chng ta khng th qua sng; nhng khi qua sng, th con thuyn cn c li. Hai chn l ny cng nhc nh chng ta mt iu rng ng bao gi em ci hiu bit ca mt tm thc cn v minh, cn tham, sn, si m o lng cnh gii ca bc gic ng. Nu em tm si m m m t cnh gii ca gic ng, th cnh gii ca s gic ng cng tr thnh si m. Do , cn phi bit r rng nhng g chng ta hiu c t li dy ca c Pht cng nh nhng li dy ca c Pht cho chng ta l nhng g mang tnh cht phng tin ch khng phi l chn l tuyt i. Nh cnh gii ca Nit bn, vi chn l tuyt i, mi ngi hy t mnh th nghim ly, v chn l khng th dng ngn ng din t.

70.Vy chn l tuyt i l cnh gii ca Nit bn?

Theo t gc, Nit bn ting Phn l Nirvna, nir l vt ra khi, v vna l kht i; do , trn cn bn, Nit bn l mt trng thi tch dit (tranqui extinction) ca mt tm thc vt ra khi hay vt ln trn mi kht i trong ba ci (ci dc, sc, v v scxem cu hi 13). y l mt trng thi ca t do tuyt i v chng nghim chn l ti hu m mt bc thnh gi t c sau qa trnh tnh ho thn tm. Do vy, Nit bn c chia thnh hai loi: a/ Hu d y Nit bn (Nirvna with residue), tc l ci nhn ca sinh t ht nhng ci qa ca sinh t vn cn; v do , bc thnh gi ch vo v d y Nit bn khi thn nm un tan hoi (cht). b/ V d y Nit bn (Nirvna without residue), tc l c nhn v qa ca sinh t u chm dt. Kinh Php Hoa m t trng thi nhp v d y Nit bn ca c Th Tn nh ci ht la tt. Trong gio thuyt v bn Chn l (kh, tp, dit, o), th Dit chnh l Nit bn.

71.Xin cho bit thm v cc c tnh ca Nit bn?

Kinh in ghi nhn cc c tnh ca Nit bn gm c: a/ Thng, tc khng cn b chi phi bi cc nhn duyn v thng; b/ Lc, i sng phc lc ca dng tm thc khng cn tham, sn, si; c/ Ng, chn ng khc vi ci ng phn bit trong th gii sinh t-nh nguyn; d/ Tnh, s thanh tnh tuyt i. Nit bn cn c gi l bt sinh (khng sinh khng dit), thng tr (khng cn b chi phi bi cc iu kin ca th gii sinh t), v gii thot (khng cn b rng buc trong vng lun hi-ti sinh).

72.Ti sao ni sinh t tc Nit bn?

Sinh t tc Nit bn l mt cch ngn ca t tng Pht gio pht trin. Ni dung ca n nhn mnh n vic xy dng Nit bn ti nhn gian, hay ni khc hn l sng i sng Nit bn ti con ngi sinh t ny v ngay ti th gii sinh t ny. y l mt cnh tnh cho nhng ai mang t tng bi quan sai lm rng phi la b th gian mi c th vo Nit bn. Thc t cho thy rng c Th Tn v cc bc Thnh A la hn sng i sng Nit bn gia th gian lm li ch cho th gian. Trong Pht gio pht trin, cc v B Tt cn pht nguyn lin tc ti sinh ha vn loi hu tnh chng sinh. y l bi tm v i ca mt bc Thnh gi. Trn mt bnh din khc, cng cn hiu rng, la sinh t th khng c Nit bn, v sinh t l nn tng m qua Nit bn c chng nghim, nh nhng g c trnh by trong bn chn l (xem cu hi 68-70). Ni khc i, Nit bn l i sng phc lc ca s gii thot v t do tuyt i; do hnh gi sng Nit bn lun t ti trong ba ci.

73.Nit bn c lin h g trong ba Php n?

Trong kinh tng A Hm, Nit bn l mt trong ba Php n (ba n chng c bit v cc li dy ca c Pht trong ba tng kinh in), bao gm: a/ cc hnh v thng; b/ cc php v ng; v c/ Nit bn tch tnh. Ni tm tt, ba n chng ny l v thng, v ng, v Nit bn. Mc ch cc v Thnh t tng kt ba php n l gip phn bit r rng nhng iu do c Pht dy v nhng iu khng phi do c Pht dy. Chng ta c th hiu i khi ba Php n ny nh sau: a/ Cc hnh l v thng: Tt c nhng hin tng to tc ca thn, tm v th gii l v thng, chng l sn phm ca nhiu nhn duyn, khi cc duyn hi t th cc php hnh thnh, khi cc duyn tan r th cc php bin

i. Cc php bn cht ca n lun lun thay i nn gi l cc hnh v thng. b/ Cc php v ng: V bn cht ca cc php l do nhiu nhn duyn hnh thnh, do cc php vn khng c t tnh (ng tnh) c bit, c lp no ngoi s vn hnh ca cc nhn duyn. V vy, cc php l v ng. c/ Nit bn tch tnh: Nit bn, trong ba Php n, c gi l tch dit n, v n xc nh trng thi tch tnh, gii thot, v t do tuyt i ca hnh gi tu tp. y, cn nguyn ca sinh t kh au l i dc (tanh), do vy khi i dc c on tn mt cch ton trit, hnh gi s chng c c cnh gii ca Nit bn tch tnh. Trong ba Php n trn, hai Php n u (v thng v v ng) ni n bn cht ca cc php hu vi-sinh dit; Php n th ba (tc Nit bn) ni n thc ti ca php v vi, bt sinh, v gii thot.

74.Lm sao ngi Pht t bnh thng c th sng v ng?

y l cu hi th v v thit thc. Cuc sng trong x hi hin i lun p lc mi ngi phi th hin y cc chc nng ca mt c th trong mi tng quan gia c nhn, gia nh, v x hi. V do , ci ti (self) v ci ca ti (mine) tr thnh yu t ni bt trong sinh hot hng ngy. Vy ngi Pht t ti gia phi lm g c th thc tp i sng v ng? Nhng gi sau y c th gip bn rt nhiu. Thay v sng trn vn v ci ti c th v cho ci ti c th, bn hy khi nim ngh n vic sng cho gia nh ca mnh, cho thn nhn ca mnh, v rng hn l cho tha nhn, khng phn bit n ng hay n b, tui tc hay chng tc. Khi khi nim nh th, v hng cuc sng ca mnh cho tha nhn nh th, bn bt u sng mt cuc i v tha v tt nhin bn s c thm t tin, ngh lc, v ch thnh tu mc ch ca cuc sng. Nu bt k hnh ng no ca bn cng mang t tng v tha, bn s c c duyn vun trng tm t bi, lng, khoan dung v xa tan dn nhng nim v t ng. Tt nhin, bn s khng mt ci g ht khi hng cuc sng ca mnh cho tha nhn, tri li bn cn c thm xung lc sng mt cch tt p. Ngc li, khi bn ch sng cho ring mnh, tc sng cho ci ti v ci ca ti, bn s nh mt i ngha ch thc ca cuc sng; v bng cch ny hay cch khc, bn thu hp cuc sng bao la mu nhim ca mnh vo ci khung t ng. Sng nh th c ngha l bn ang i vo con ng v k,

lm c n, bun b, v nhiu u su, s hi. Thc t cho thy rng, nu c tm lng v tha- lng, bn s c nhiu bn b, nhiu s gip , v tt nhin ko theo ng sau l nhiu c hi thnh tu cho cuc sng.

75. Mt ngi c tm v k v t ng ln lao nn tu tp nh th no?

Nu bn l mt ngi ch k, a chp nhn, chp ng, a t i v mc cm, th cng vic u tin bn phi thc tp l bo v chnh thn mnh, bo v c tm t ca mnh, v bo v lun c li ni ca mnh, tc l bo v ba nghip thn, ming, v . ng ba nghip c nhn ca mnh gy au kh cho chnh mnh v gy au kh cho k khc. c Pht, trong kinh Php C, dy rng: Bc tr bo v thn,, bo v lun li ni, bo v c tm t, ba nghip kho bo v. (PC.234) Trong lc bo v ba nghip thn khu , bn ng thi qun nim v v ng bng cch c ln ting hay c thm rng ci ny khng phi l ti, ci ny khng phi l ca ti, v ci ny khng phi l t ng ca ti. C c nh th lu ngy th nim v t ng s dn dn ngui lnh. Bn nn nh rng, nu khng thay i c tm t ca mnh, th bn s khng thay i c cuc sng v th gii chung quanh mnh. Thm vo , bn nn thc tp cc cng c v lu, tc l lm nhng vic lnh gip tha nhn m khng bn tm n ci ti ang lm, lm ci g, lm cho ai, v lm c ci g. Bn hy lm vic lnh vi tt c s hoan h v hnh phc ca mnh. Lm vic lnh vi tm khng chp ng nh th l tu tp cng c v lu.

76.Xin ni thm v tu tp cng c?

Danh t cng c, t gc Pali l punna, c ngha l lm cho thanh tnh (purification). Do , trn cn bn, lm cng c c ngha l lm cho thanh tnh ba nghip thn, ming, v bng cch tnh ha dng tm thc tham, sn, v si. V th tu tp cng c chnh l iu phc v chuyn ha cc tm tham, sn, v si. Trn thc t, iu phc cc phin no cn bn ny, c Pht dy cc php i tr nh b th dit lng tham, pht trin bi tm dit sn hn, v tu tp gii nh tu dit tr si m. Da trn ngha cn bn ny, bn c th tu tp cc cng c lnh qua nhiu hnh thc khc nhau nh: b th, cng dng Tam Bo, tr gii, tinh tn lm cc vic thin

nguyn, tu tp thin nh, tng kinh, nim Pht, v pht trin tm B . Ni chung, ngi Pht t tu tp cng c l thc hnh su v bn nhip (xem cu hi 33, 34, 35). Nhng iu quan trng hn ht l tu tp cc cng c v lu, gii thot.

77.Th no l cng c hu lu v cng c v lu?

Hu lu (srva/impure) l nhng g cn vng mc trong vng nhn qa lun hi, trong khi v lu (ansrva/pure) l nhng g vt ln trn dng nghip bo nhn qa v a n Nit bn, gii thot. V d, khi lm mt vic thin vi tm chp ng, mong cu c p tr tr li, nh th l bn lm vi ci tm hu lu, tc l cn dnh mc vo ci ti, ci ca ti, v ci t ng ca ti. Do vy, khi gieo nhn hu lu, bn s t c qa hu lu. Tt nhin, du bn lm vic thin, nhng dng nng lng tm thc vay tr, tr vay vn cn ; v chnh dng tm thc ny l s r r (lu), n tip tc li ko bn vo vng nhn qa lun hi. Tri li, khi lm mt thin vi tm t bi, h x, v ng, v v tha thc th, nh th l bn gieo nhn v lu, hng n x ly v gii thot. Cc php mn tu tp v lu l tr gii, thin nh, v tr tu.

78.Pht gio quan nim nh th no v vn thin c?

Quan nim v thin (wholesome) v bt thin (unwholesome) trong Pht gio c xc nh r qua gio l nghip bo, trong cn bn c mi thin nghip v mi bt thin nghip, c chia lm ba phn theo thn, ming, v . Thn c ba nghip l st sinh, trm cp, v t dm; ming c bn nghip l ni di, ni li hai chiu, ni li thu dt, v ni li xu c; c ba nghip l tham lam, sn hn, v si m, tc l t kin, c chp. Phm vo mi iu trn th gi l bt thin (xu, c); tri li, khng phm mi iu trn v n lc phng sinh, b th, tnh hnh, ni li chn tht, i ng, ha hp, t i, v tu tp cc thin php... c gi l thin nghip. y c hai bnh din cn c xt n trong quan nim thin ca o Pht, bao gm o c cn bn ca con ngi v gic ng gii thot. V mt o c cn bn, thin l gn gi mi nghip lnh v tu tp cc thin php; v mt gic ng gii thot, thin chnh l Nit bn v nhng php a n Nit bn, bao

gm cc php v lu-gii thot. Nh vy c hai cp r rng trong quan nim thin ca o Pht, l thin trong ngha o c nhn sinh, v thin trong ngha xut th gian, Nit bn gii thot.

79.Ti sao c s khc nhau trong cc quan nim v thin c?

Trn th gii c nhiu tn gio hnh thnh t nhiu nn vn ho khc nhau, do vy quan nim v thin c cng c nhng iu khc nhau. V d, Hi gio khng n tht heo trong khi n gio khng n tht b. Hoc, chuyn ph thai hay tr t... l thin hay c vn cn l vn ang c bn ci. Nhng i vi Pht gio, vn thin c, nh trnh by, lun c xc nh r rng qua cc gii, hnh, v cng c (xem cu hi 76, 77, 78). Tuy nhin, i vi nhng vn nh ph thai, tr t .v.v., ngi Pht t cn thit phi ng dng tr tu ca mnh mt cch thin xo ty vo nhng trng hp khc nhau, nht l i vi nhng chuyn ri. Bn nn nh rng, trn con ng tu tp, c Pht lun dy chng ta ch trng n vic qun chiu, iu phc, v chuyn ho ci ngun gc ca kh au (tp ), y l then cht ca s tu tp. Cng vy, ngi Pht t nn ch trng vo vic gio dc v chun b cho chnh bn thn mnh cng nh cho con em ca mnh trc khi c th mang thai, thay v mang thai ri mi tranh ci v chuyn c nn ph thai hay khng. Kinh in cnh tnh chng ta rng B tt s nhn, chng sinh s qa. Bc thc gi s ti li khi gieo nhn c, trong khi chng sinh, v v minh che lp, nn gieo nhn c ri by gi mi s b qa c bo ng.

80.V minh l g v ngi c kin thc cao rng c cn v minh hay khng?
V minh (avidy/ignorance), trong ngn ng kinh in ca nh Pht, c ngha rng l khng hiu r, khng thy r bn chn l, hay bn thnh . Do vy, v minh c xem l ngun gc ca kh au, v t v minh m cc tm tham lam, i th, kiu mn pht trin. Khi thy c cc thnh th an lc v gii thot sinh khi; v do cng nng tu tp thnh m hnh gi t n gic ng. i vi con ngi, v minh chnh l tm thc si m (moha) chp ng, lm tng v c bm vu vo ci t ng c bit nh l nhng g chn tht, vnh cu. Do chp ng m cc phin no kh au tri dy v li

ko chng hu tnh vo vng lun hi trong tam gii. V th, bao lu ng chp cn tn ti, th v minh vn cn hin din trong i sng ca chng ta. Mt ngi thng thi c th b c i mnh ch to phi thuyn hay bom nguyn t, nhng anh ta khng th ch ra ci nt bm ti tnh no dp tt tham, sn, si ngay lp tc, tr phi anh ta tu tp v hnh tr gii-nh-tu n mc hon ho tuyt i. Do vy, kin thc cao rng khng th dit tr v minh, tham i, m ch c tu tp thnh mi c th dit tr v minh v a n gic ng ti hu.

81.Ngi nhiu si m nn tu tp nh th no?

Hc Php v thc hnh Php l iu kin quan trng dit tr si m. Chng ta nn hc tp v qun nim su sc v cc gio l cn bn nh bn chn l, mi hai nhn duyn, nm un, v v ng pht trin tu gic chn tht v bn cht v dng vn hnh ca i sng thc ti. Trong tu tp thin nh, bn nim x l i tng hin qun cn thit, gip chng ta thy r bn cht v dng vn hnh ca chnh thn-tm mnh cng nh s lin h ca thn-tm i vi th gii chung quanh mnh. Nu bn khng thc tp qun nim, th s tu tp s chm tin v tu gic khng pht trin, do vy phi tu tp cng lc ba php tr gii, thin nh, v tr tu.

82.Ngi nhiu sn hn nn tu tp nh th no?

Nu l ngi nhiu sn hn, bn nn qun nim v cc thm cnh au thng, cay ng nh bnh tt, tai nn, cht chc, chin tranh, thin tai, nh chy, l lt... Qun nim v nhng thm cnh ny s gip bn lm ngui dn tm l hn th, t him, k, ganh ght...Nn nh rng, ngun gc ca tm sn hn l do s chp ng qa mc; v do , bn sn sng lm mi th bo v ci t ng khi cho rng ci t ng ca mnh b xc phm. V d, mt ngi (c tnh hoc v tnh) ni xu bn trong vi pht, nhng bn m p s bc tc v sn hn sut nm, c khi c mi nm hoc hn na. y chnh l biu hin dai dng ca s chp ng. Nn qun nim rng, khi sn si, c ngha l bn ly li lm ca k khc trng pht chnh bn thn mnh. Trn thc t, du bn c n mc tht p, eo trang sc qy gi, v dng cc loi hng thm qy phi, nhng bn s tr nn xu x ngay lp tc khi cn sn hn ni ln. Cng vy, cho d bn giu c cao sang nh th no i na v sng trong mt lu i lng ly nh th no i na, nhng vi tm sn hn, th bn vn b y a mt cch kh au ngay trong ta lu i

ca mnh. Do vy, dit tr sn hn, bn nn qun nim v s nguy him v nhng tc hi ca n bn cnh vic thc tp sng v ng, v tha.

83.Ngi nhiu lng tham dc nn tu tp nh th no?

Tham dc c nhiu loi, t ng dc th gian (tin ti, danh vng, sc p, n ung, ng ngh) n cc thin chng trong cc ci sc v v sc. Khi tu tp, bn nn nhn thy r mnh tham ci g nhiu t tm php i tr. V d, ngi tham tin ti danh vng th nn quan nim v cht cay ng, s nguy him trn con ng tm kim tin ti, danh vng cng nh ngha ch thc ca i sng; ngi tham sc p th qun nim v thn bt tnh, nh u; ngi am m n ung th qun nim v bnh tt v ti li (st sinh, trm cp...) do thm kht gy ra .v.v. C nhiu php i tr thc tp ty theo mi trng hp khc nhau. Ni chung, cuc sng ca bn c an lc, hnh phc (hiu theo ngha thin ca t ny), bn cn phi iu phc lng tham ca mnh bng cch sng bit , ngha l bn hy sng hoan h vi nhng g mnh cn, ch khng sng theo nhng g mnh mun.

84.Hnh phc trong o Pht khc vi hnh phc th gian nh th no?

Quan nim v hnh phc l mt ch rt rng, tuy nhin s khc bit cn bn trong ngha ca hnh phc gia o Pht v th gian l ch bm vu hay khng bm vu m thi. Vi tinh thn khng c chp-bm vu, ngi Pht sng an lc t ti gia th gian, bt k mi trng v thc ti nh th no. Tri li, hnh phc ca th gian lun gn lin vi t tng ci ti, ci ca ti, v ci t ng ca ti, y l nhng t tng i th, xung t, n m thm nh tan mi kh th hnh phc ca bn v li ko bn v vi bao ni tic gia ci phin mun ca c, mt, hn, thua. Do vy, hnh phc trong o Pht c nh ngha l khng chp th (khng bm vu).

85.Vy, s nghip ca mt Pht t l g?

y l cu hi rt th v. Pht t, hiu n gin l con ca c Pht. Tuy nhin Pht t bao gm bn chng l xut gia (nam, n) v ti gia (nam,

n). Ngi xut gia sng khng lp gia nh nn cng vic ca h l chuyn cn tu tp o gic ng, gii thot. Tri li, ngi ti gia lp gia nh, c v con .v.v. nn cng vic ca h gn lin vi vic xy dng i sng hnh phc gia nh. Nhng khi ni n ngha s nghip (hiu theo ng ngha ca t ny) ca mt Pht t, du xut gia hay ti gia, chng ta phi cp n nn tng ca i sng hnh phc thc th v lu di. Trong ngha ny, s nghip ca mt Pht t khng g khc hn l t bi v tr tu. C t bi (tm yu thng rng ln/ compassion) bn mi c th nui dng cuc sng; v phi c tr tu (wisdom) bn mi bit cch xy dng cuc sng hnh phc lu di. Trong bt k hon cnh no, t bi v tr tu cng l nn tng ca i sng hnh phc; nu thiu vng hai yu t ny, bn s khng th no to dng cho chnh mnh mt s nghip ng ngha. Khng c t bi v tr tu lm nn tng, th nhng g bn lm u nh lu i xy trn bi ct. T bi v tr tu khng nhng l s nghip ca mt Pht t m cn l s nghip ca mt v Pht hay mt v B Tt.

86.Cc php mn tu tp khc nhau c chng tri nhau khng?

Cc php mn tu tp c ng dng ty theo cn duyn ca tng ngi v tng trng hp c th, nh nhng loi thuc khc nhau dng tr cc cn bnh khc nhau. Cng vy, khi tu tp bn cn phi chn php mn thch hp cho mnh, v y chnh l php i tr cho cn bnh ca ring mnh. Tc dng v hiu lc ca tng php mn khc nhau dng tr nhng cn bnh khc nhau; y, t bn cht, khng c s chng tri nhau gia cc php mn tu tp, m ch c s ng dng thch hp hay khng m thi. V d, c ngi khi ngi thin li bun ng, nhng khi nim Pht th tm c an nh. Trong trng hp nh th th bn nn nim Pht thay v c gng ngi thin. Ngc li, c ngi ngi nim Pht nhng tm vn no lon, nhng ngi theo di hi th th tm c an tnh, trong trng hp ny th bn nn hnh thin thay v nim Pht. Ty vo nhng tnh hung v thi im khc nhau m bn cng c th thay i php mn tu tp. Trn thc t, nu bn chn c php mn tu tp thch hp cho mnh v chuyn ch vo php mn chn, th bn s tu tp thnh tu. Mc du cc php mn khc nhau c th tr gip cho s tu tp ca mnh, nh thin-tnh song tu chng hn; nhng bn khng nn thay i php mn lin tc lm cho tm giao ng v nh mt nim tin. Nn nh r, cc php mn u l phng tin, nh kch c ca nhng i giy khc nhau dnh cho nhng i chn khc nhau.

87.Tui tr v ngi ln tui tu tp c khc nhau khng?

Do i sng tm-sinh l khc nhau gia tui tr v ngi ln tui nn s tu tp c th khc nhau v phng php. Ngi tr thch t duy l lun, thch t vn ti sao v lm g .v.v. y l c duyn tt hc hi gio php v pht trin tu gic. Ngi ln nn khuyn khch tui tr hc gio php nh l con ng tm kim mt trit l sng cho chnh bn thn mnh v cho tng lai ca mnh. Khng nn p con em mnh phi chp nhn c tin tn gio nh l nhng gio iu bt buc. Do , tui tr cn c khuyn khch hc tp v tho lun gio php trc khi chng c th thc hnh mt vi php mn ban u nh lm vic thin nguyn, bit qy knh v thng yu cha m, thy bn, bit cch sng nng ng v lm vic li ch cho t thn v tha nhn, v bit cch xy dng mt i sng hnh phc thc th v lu di. Ngc li, do thi gian khng cn nhiu nn ngi ln tui tu tp theo nim tin, s hiu bit v lng thnh vn c. Ngi ln phn nhiu thch thc tp gio php (tng kinh, nim Pht, tham thin) nh mt cch sng ring ca mnh v l nim an lc trong th gii tm linh ca mnh. Vi t nhiu kinh nghim, ngi ln c th lm nh th m khng cn c mt cu hi hay cu tr li no. Chnh v vy, cch thc tu tp ca mt ngi ln tui kh thch hp cho mt ngi tr tui. Khi bn thy con ca mnh bt chc mnh l Pht, bn rt vui mng; nhng nu bn khng to nhn duyn cho n hc tp gio php th n s khng hiu c ngha ca vic l ly, v c th s khng thch l ly na khi ln ln. Ni chung, phng php tu tp ca tui tr nng v phn hc hi v thc tp, trong khi i vi ngi ln tui, phng php tu tp c ch trng vo phn hnh tr. Tuy nhin, cho s tu tp ca mnh c thnh tu vin mn, c tui tr v ngi ln nn thc tp y nm cn v nm lc (xem cu hi 39) nh c gii thiu.

88.Vi thi gian ngn ngi, ngi ln tui nn tu tp nh th no?

i vi ngi ln tui, con ng tu tp cn phi c nh hnh qua nhng gi sau y: a/ Xc nh r php mn tu tp cn bn ca mnh l g. Bn khng nn thy ngi ta lm nh th no th mnh lm nh th . b/ Khi

xc nh r php mn tu tp ca mnh th bn c gng i su vo php mn trn c hai phng din l thuyt v thc hnh. C mt v Thy hng dn l iu rt cn thit. c/ Pht nguyn hnh tr php mn tu tp ca mnh nh l cng vic xy dng ngi nh tm linh ca mnh mt cch nghim tc, cho du hon cnh c ra sao i na. d/ Thc tp php mn no cng vy, bn phi pht trin y nm cn v nm lc (xem cu hi 39) cho n hi th cui cng. e/ Sau cng, nhng khng km phn quan trng, l bn phi thc rng nhng g mnh tu tp hm nay c nh hng rt ln n sinh mnh ca chnh mnh cho c i ny v i sau. Nu khng thc c mi tng quan nhn qa nghip bo ny, bn s tu tp mt cch h hng v ch nguyn s khng vng bn.

89.Nu tu tp theo hin php lc tr th ti sao phi quan tm n i sau?

Bn nn phn bit r khi nim s thc v s quan tm c dng y. thc v nhn qa nghip bo trong ba i (qu kh, hin ti, v v lai) l nn tng tri thc trn con ng tu tp. Mt ngi khng tin vo lun hi ti sinh hay nhn qa nghip bo hn khng phi l mt Pht t ng ngha. Tri li, khi tu tp, nu bn khng quan tm n nhng g bn ang lm m ch ngh n i sau, nh th bn s ri vo th gii ca vng tng, in o. Do vy, thc v s lin h nhn qa nghip bo ca i ny v i sau thuc v nn tng tri thc ca s tu tp, n s gip lm cho ch nguyn ca bn thm vng bn. Trong khi , tu tp hin php lc tr c ngha l bn thc tp an tr trong cc php ca hin ti, ch khng c ngha l bn khng cn thc v nhn qu nghip bo. Bn khng nn nhm ln gia hai ngha ny.

90.Tui tr nn tu tp nh th no?
Con ng tu tp ca tui tr cn c chun b theo nhng gi sau y: a/ Trc ht, bn cn thit phi xy dng cho chnh mnh mt l tng v cuc sng hnh phc chn tht. Tt nhin, cuc sng hnh phc chn tht bao gi cng c xy dng t nhng gi tr chn tht v nhng l thin chn tht. b/ to dng cho cuc sng ca chnh mnh nhng gi tr chn tht, vic u tin bn phi lm l xy dng mt ci nhn chn chnh v nim tin chn chnh i vi cuc sng (chnh kin v chnh t duy). c/ Khi

 c mt nim tin v ci nhn chn chnh, bn cn thit phi c mt im ta cho cuc sng ca mnh, v im ta khng g khc hn l trit l sng ca bn. Trong lnh vc ny, gio thuyt v bn Chn l v tm Thnh o l nn tng cho s thc hnh ca bn (xem cu hi 07, 41). d/ Do cuc sng vn lun thay i v c nhiu kh khn, do bn cn thit ng dng tinh thn Trung o v hai Chn l vo vic tu tp ca mnh (xem cu hi 67, 68, 69). e/ Sau cng, v cuc sng ca tui tr c nhiu chi phi bi cc nhn duyn ca gia nh v x hi, do vy bc u ca s tu tp chnh l sing nng lm cc vic lnh, trnh xa cc vic xu c vun trng ci phc cho hin ti v mai sau. Tuy nhin, khi c nhn duyn lnh, hy bt u thc tp mt php mn thch hp gi s qun bnh cho cuc sng ni tm, lm du cc cng thng, bc bch (stress), v xy dng i sng hnh phc (xem thm cu hi 84, 85).

91. tui gn t xa tri vi nhiu bnh tt nn tu tp nh th no?

Bn mun ni n ngi tui by mi tr ln? y l mt cu hi th v. Khi bit chc rng qy thi gian ca bn khng cn nhiu na, bn nn dnh thi gian qun nim v gio php v ng (xem cu hi 73, 74, 75) v chuyn cn hnh tr php mn tu tp (thin, tnh, hay mt) ca mnh. Tui gi l c hi qy bu bn tu tp v lm mi li ch nguyn ca mnh sau bao nm thng phiu linh, v by gi p lc ca cuc sng khng cn nng trn thn xc ca bn na. Tuy nhin, nim ni tic qa kh v ni s hi t gi ci i li l vn chia r v lm xao xuyn tm hn ca bn. Do vy, qun nim v v ng s gip bn bun b mi bm vu mt cch d dng hn. ng thi, thc su sc v nhn qa nghip bo ca i ny v i sau s l dng nng lng gip bn tri dy cc thin nguyn cao p ca mnh. Nim tin vo nhn qa nghip bo trong lc ny s gip bn t tm sm hi cc li lm trong qa kh v pht trin cc thin nim tha th, khoan dung i vi mi tr lc xy ra trong sut cuc i ca mnh. Bit qun nim v tu tp pht trin cc thin tm trong lc tui gi l nim hnh phc v bin ca ngi Pht t. Nn nh rng, bn c th tr thnh mt v thin (tri) hay mt chng sinh ci Tnh ngay sau khi tt th nu bn bit tu tp trong nhng giy pht cui cng ca cuc i.

92.Lm sao khi s cht?

Cht l mt s tht m nhiu ngi khng mun ni ra hay khng mun ngh n cho d bn cho rng mnh c s cht hay l khng. L ngi Pht t, chng ta bit rng cht l mt phn ca cuc sng duyn sinh trong vng lun hi. Do vy nu nhn nhn ci cht mt cch ng chn l, th bn s khng bao gi s cht m tri li bn s s sng hoi vi tui gi m khng cht! Th ngh nu bn sng n 200 hay 300 tui th tui gi s lm cho bn kh au v bun chn bit chng no. Cng nh, khi ni n s tht v thng, nhiu ngi vi ngh y l ci nhn bi quan; nhng tri li, chnh v thng mi l lc quan, v n lun lun c kh nng em li cho cuc sng bit bao nhiu c hi chuyn ho trong s i thay khng ngng. Chnh nh vo nh lut v thng m ci xu c th tr thnh ci tt, t kh au c th xy dng hnh phc, v cuc sng ca bn c th c thay i theo mt chiu hng tt p hn. Do , cht l mt s kin tt yu trong dng chy ca cuc sng lun hi. o Pht quan nim, cht nh ci chic o c v sinh nh mc chic o mi, khng c g l ng s ht. iu ng quan tm l bn s cht vi mt tm trng nh th no gi l ci o c v mc o mi mt cch bnh an, t ti. V vy, tu tp chnh kin tr hu v hnh tr cc thin php tr thnh yu t quan trng. Ngi tu tp chn chnh khng bao gi s cht!

93.C n l ni m nh ca ngi trc cnh gi nua v t bit, vy nn tu tp nh th no c th vt qua ni m nh ny?

y l mt cu hi thc t i vi ngi gi. Nu bn l ngi khng bit tu tp, vng, qa thc gi nua v t bit chnh l ni m nh ln lao ca c n. Nhng tri li, nu bit tu tp ng php, th trong c n, bn c th s nm c hng v c liu vi nim phc lc v bin. Chng ta bit rng t n an lc-gii thot thc th, bn cn phi t thn kinh nghim nhng trng thi vi t ca thin nh, bao gm s x ly, an nh, diu lc, v thanh tnh. C th hiu i khi l trnh tm linh ny nh sau. a/ X ly tc l bung b mi tm bm vu chp ng hay mi nim v biu hin ca tham lam, sn hn v si m. b/ An nh l nim an lc sinh khi t s nh tm. c/ Diu lc l nim phc lc uyn nguyn sinh khi t s t b mi giao ng phn khch ca cc dc vi t. V, d/ Thanh tnh, tc l s an tr trong v nim hay

con gi l x nim thanh tnh. y chnh l nhng kinh nghim v s thanh tnh m bn ch c th t c trong thin nh hay ni khc i l trong nhng lc sng mt mnh. Do vy, i vi mt hnh gi tu tp, hng v c liu chnh l nim phc lc cao thng v nhim mu khn lng. Hng v c liu ca bc Thnh vt ln trn mi m t bng ngn ng, nh Nit bn tch tnh. Do vy, i vi ngi tu tp, c n l c hi qy bu th nghim diu php tch tnh ch khng phi l ni m nh ng s theo tm thc bnh thng.

94.Nu khng nm c hng v c liu th lm sao vt qua ni m nh c n trc s gi nua v t bit?

C nhiu cch c th gip bn vt qua ni s hi ny. a/ Bn hy nht tm nim Pht v ht lng quy knh, hng v ba ngi tam Bo. Hy dc ton tm ton ca mnh hp nht tm mnh vi ba ngi Tam Bo, vi mt v Pht hay mt v B Tt trong nim knh yu su thm, trong tng hi th v tng nhp p ca con tim. Thc tp nh th bn s to cho mnh mt dng nng lng tnh thc v t bi c kt ni t t lc v tha lc. Dng nng lng ny s qut sch mi ni s hi c n v em n cho bn ngun sng an lc. b/ Hy qun nim rng mnh, mt mnh mt bng, n vi th gian ny; v ri mnh s, mt mnh mt bng, t gi th gii ny. Khng ai c th cng i vi mnh, ngoi tr ci nghip m mnh to tc. Do , bn hy n lc lm cc vic lnh bt k khi no c th, v chnh l im ta cho mt ti sinh tt p. Thm vo , thay v ngi ru r c n, hy qun nim v ng, thc tp sng trong s tnh lc v thng thc hng v c liu, dng sui ngun ca thanh tnh uyn nguyn, khng vui, khng bun. i vi mt ngi Pht t, nim thnh knh i vi ba ngi Tam Bo lun lun l im ta cao qy cho s nui dng v pht trin i sng phc lc cao thng ca ni tm, nht l trong khonh khc giao thi ca sinh-t.

95.Lm th no khuyn khch con chu tr tui tu tp?

Bn khng th no bt con chu tr tui tu tp theo nhng g bn ang hnh tr hay nh nhng g bn mun. Tui tr khng thch gio iu, khng thch

lm ci g m mnh khng hiu, khng tin, khng thch ngh n chuyn tu mau ko tr ca ngi gi. Tri li tui tr sn sng lm theo nhng g m chng ngh l c li cho cuc sng mt cch thit thc. Do vy, khuyn khch tui tr tu tp, bn trc ht phi l mt mu ngi l tng (ideal model) cho chng. Nu bn bnh thn trc sng gi kh au v bit vn dng tr tu kho lo trong mi tnh hung .v.v. th chng s bt chc bn ngay lp tc m khng cn phi ku gi hay mi mc. Tri li, nu bn y sn si, bt bnh, bt an, t kin, c chp, kh no .v.v. m bn bo con chu ca mnh tu theo mnh chc chn chng s khng theo m cn phn i li. V th, khuyn khch con chu tu tp, bn phi l im ta kin c cho chng, l ci ngun bnh an cho chng, v l nim cm hng cho chng.

96.Lm sao c th sng dung ha vi ngi khc tn gio trong cng mt gia nh?
iu ny rt n gin, bn hy xem i tng tn th v knh ngng ca ngi khc l mt v B Tt ha thn cho nhng ai thch hp, nh nhng ha thn ca B Tt Qun Th m chng hn. V tri li, bn nn by t tm lng tn knh nhng bc Thnh trong cc tn gio khc nh l nhng bc tin bi, nhng v Thy hng o. Ngh nh th v lm nh th th s khng c g kh khn khi phi sng chung vi ngi khc tn gio trong cng mt gia nh. Tuy nhin, khi sng trong mt bi cnh c nhiu nn vn ho v tn gio khc nhau, nh Hoa K v cc nc Chu u chng hn, bn nn tm hiu thm v cc nn vn ho v tn gio khc to s cm thng v hiu bit ln nhau. Ty phng, trong gii hc thut cc hc gi vn thng bo nhau rng, nu bn ch bit mt tn gio, c ngha l bn chng bit tn gio no (If you know only one religion, you know none.)

97.Nhng nu khc nhau v quan im th sao?

Khng c sao ht! Nu bn mun ngi khc chp nhn quan im ca mnh, th bn cng phi bit lng nghe quan im ca ngi khc, cho du bn thch hay khng. Nu l ngi tu tp, th mi quan im d ng hay khng ng (theo suy ngh ca bn) u c th gip cho bn th nghim tnh cht a din ca cuc sng, ng thi lm cho tu gic ca bn thm pht trin. iu quan trng l, sng trong nhng tnh trng c nhng khc bit v

t tng, bn cn phi nhn ni pht trin tm t bi v vn dng tr tu ca mnh mt cch thin xo nhm em li s hi ho, an lc cho chnh mnh v cho nhng ngi chung quanh mnh. Tri li, nu bn ly quan im ca mnh ln t quan im ca ngi khc, th xung t s xy ra, v y l iu hon ton khng nn lm.

98.Nu phi sng chung vi ngi nhiu t kin th sao?

Trc ht bn nn qun nim su sc rng bn c thc s c chnh kin hay cha trc khi ph phn ngi khc l t kin. Khi xc nh r, bn nn dng hiu lc thc t trong s tu tp ca mnh lm cu tr li m khng cn phi tranh ci hay hn thua vi nhau v quan im. iu chng c ch g m tri li cn gy thm kh au cho chnh mnh v cho k khc. S an lc, thanh tnh, tnh thng v tr tu ca bn t n c kh nng chuyn ho ngi khc m khng cn n l lun. Nn nh rng, nng lng thanh tnh ca bn bao gi cng c kh nng bo h cho bn cng nh chuyn ho k khc.

99.Lm th no sng bnh an bn cnh ngi nhiu c chp v th phi?

y l cu hi rt th v. u cng c ngi mnh thng v ngi lm mnh kh chu, nu khng ni l thng gy bt an cho mnh. Trong trng hp phi i din vi ngi lm c chp v th phi nh th, bn khng cn ni m ch cn lng nghe vi tt c s bnh thn, bao dung v c gng ng p li bng bt k mt phn ng no. Hy qun nim v thc tp hnh ca l sen. Nc chy ln l lin tri i mt cch nh nhng. Bn thc tp lng nghe vi tm khng phn khng, sn lng nghe tt c ging iu, nh nghe mt a nhc c nhiu bi ht khc nhau, du dng v khng du dng, vui v bun, trm v bng .v.v. Tp lng nghe vi tm khng phn khng lu ngy bn s lm cho tm mnh tr nn bnh thn nh mt t, c th chp nhn bt k bn chn hay s ch p no m lng vn an nhin, t ti.

100.Lm th no cuc sng ni tm c bnh an?

Thc t cuc sng bao gi cng c nhiu iu bt an, cng thng, v phin mun. Do , gi s qun bnh cho i sng ni tm l iu rt quan trng m bn phi thc tp mi ngy. Th t hi, mt ngy bn tm ra mt ln cho thn th ca mnh, nhng bn c tm ra cho tm hn ca mnh khng? Trn thc t, chng ta thng khng lm ch c tm ca mnh, m tri li chng ta b tm ca mnh lm ch, li ko lin tc, thm ch ngay c khi n, khi ng. Chng ta c khi, nu khng ni l cha bao gi, s dng tm mnh nh mt cng tc in, c th m hay tt ty . Chnh dng tm thc ca lo u, hy vng, v s hi xoay vng lin tc v cun tri i mi s bnh an trong cuc sng ca bn. Do , cuc sng c bnh an, bn nn thc tp sng chnh nim, tnh thc trong tng hi th v bc chn ca mnh. Chnh nim l cch thc iu phc tm v lm ch tm thc ca chnh mnh, v y cng l mt cch gi ra cc tm hoang vu, vng tng. Bn c th thc tp bng cch n gin nht l bt u a s ch (theo di) ca mnh vo tng hi th v ra, duy tr s ch hi th cng lu cng tt. Bn cnh , hng ngy bn nn dnh ti thiu mi lm pht, na ting hay mt gi chm sc cho tm hn ca mnh bng cch qun chiu xem tm ca mnh v ang nh th no? Trong lc qun nim nh th, bn nn quyt tm loi b nhng nim tham, sn, si hay nhng biu hin ca n qua thn, ming, v pht trin cc tm t, bi, h, x. bn c th tn dng lc ngh ngi hay trc khi ng hnh tr qun nim (xem cu hi 54, 55, 56).

101.Khi i din vi kh au, ngi Pht t nn tu tp th no?

Lm vi i kh au bng cch ny hay cch khc l iu mong c ca tt c mi ngi. Tuy nhin, cch thc m c Pht dy chng ta khi i din vi kh au l tm kim nguyn nhn ca kh au chuyn ha n, ch khng phi chy trn kh au. Trn thc t, lng du kh au, vic u tin bn cn lm l m ly nim au nh mt kinh nghim qy bu cho cuc sng. lm c iu , bn cn dnh nhiu thi gian qun chiu thc ti ca kh au cng nh nhng nguyn nhn su xa ca n thay v ngi than thn trch phn hay c chy trn. Kh au no cng a n cho ta mt

kinh nghim sng qy gi, v cng l cht liu cn thit nui dng ngh lc v ch ca con ngi. Nu khng c kh au lm nn tng cho cuc sng hnh phc, th hnh phc ca bn s tr nn mong manh nh sng khi. Thm vo , trong kh au cn c nhng c tnh cao qy gip cho chng ta trng dng i sng tu gic chn tht. Chng hn, khi i din vi bnh tt, bt an chng ta c th kinh nghim c s v thng v t t b bt tm kiu mn, chp ng; hay khi i din vi tai nn, cht chc, au thng .v.v. cc tm sn si, th hn s ngui dn. V vy, chuyn ho kh au, bn khng nn chy trn kh au hay xua ui kh au, m tri li hy m p n nh nhng cht liu cho cuc sng. Tuy nhin, iu quan trng l, nu bn khng thy r c nguyn nhn ch thc ca kh au, th bn s khng th chuyn ho n mt cch hu hiu. c Pht dy kh au l mt chn l, v khi thy c chn l (s tht) ca kh au th an lc lin sinh khi. Do , qun nim v bn cht ca kh au hay nguyn nhn ca kh au khng nhng l mt gii php chuyn ho m cn l cch thc cha lnh kh au. Nam M i Bi Quan Th m B Tt Ht [1] Atheism (ch thuyt khng tin vo s c mt ca Thng ), Agnosticism (ch thuyt bt kh tri), Skepticism (ch thuyt hoi nghi), Naturalsim (ch thuyt t nhin), Theism cng gi l monotheism (tn gio c thn), Polytheism (tn gio a thn), Henotheism (ch thuyt a thn, nhng ch trung thnh vi mt), Pantheism (ch thuyt ng nht Thng vi th gii, thin nhin nh mt tng th), Panentheism (ch thuyt tt c hin hu iu c mt trong Thng ). HT