CN BN PHT GIO Bnh Anson Nh Xut Bn Tng Hp TP. H Ch Minh, TL. 2005 - PL.

2549

Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 21-7-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

Tm Tt Cn Bn Pht Gio T-khu Dhammika Bnh Anson lc dch ---*--Lc dch t bi "Basic Buddhism: A Five-Minute Introduction" (Cn bn Pht gio: Gii thiu trong nm pht), trong quyn "Good Question, Good Answer" (Kho Vn, Kho p) ca Bhikkhu Dhammika, n bn Internet (http://www.buddhanet.net). * Hi: Pht Gio l g? p: Pht Gio l mt tn gio c khong 300 triu tn trn khp th gii. Danh t Pht Gio (Buddhism) pht ngun t ch "buddhi", c ngha "gic ng", "thc tnh". Pht Gio khi ngun t hn 2,500 nm trc, khi Ngi Siddhattha Gotama (S-t-ta C-m), hay c Pht, t mnh gic ng vo lc 35 tui.

Hi: C phi Pht Gio ch thun l mt tn gio? p: i vi nhiu ngi, Pht Gio khng phi ch l mt tn gio m cn c th xem nh l mt trit hc, hay ng hn, l "mt li sng". Gi Pht Gio l mt trit hc, v danh t "trit hc - philosophy" c ngha l "s yu chung tr tu", v con ng ca o Pht c th tm tt nh sau: (1) sng c o c, (2) nhn thc r rng v mi ngh v hnh ng, v (3) pht trin s hiu bit v tr tu. Hi: Pht Gio gip ti bng cch no? p: Pht Gio gii thch mc ch ca i sng, gii thch hin tng bt cng v bt bnh ng trn th gian, v a ra mt phng cch thc hnh hay mt li sng a n hnh phc tht s. Hi: Ti sao Pht Gio tr nn ph bin? p: Pht Gio ngy cng ph bin cc nc Ty phng v nhiu l do. Th nht l v Pht Gio c nhng gii p cho nhiu vn trong cc x hi vt cht hin i. Tip n, cho nhng ai c ch tm, Pht Gio em li mt s thng hiu su sc v tm tr con ngi v cc cch tr liu t nhin, m cc nh tm l ni ting trn th gii u cng nhn l rt cao cp v rt hiu qu. Hi: c Pht l ai? p: Ngi Siddhattha Gotama sinh ra vo nm 563 trc Ty Lch, trong mt hong tc ti Lumbini, nay thuc x Nepal. Vo nm 29 tui, Ngi nhn thc rng tin nghi vt cht v an ninh trong th gian khng bo m hnh phc; v th, Ngi i tm hiu cc hc thuyt, tn gio v trit hc thi , tm kim cha kha a n hnh phc. Sau su nm hc tp v hnh thin, Ngi tm ra con ng "Trung o" v gic ng. Sau khi chng c, Ngi dng qung i cn li ti th gian truyn ging cc nguyn l trong o Pht -- gi l Php, hay Chn l, cho n khi Ngi nhp dit vo nm 80 tui. Hi: C phi c Pht l Thng ?

p: Khng, Ngi khng l Thng , v Ngi cng khng tuyn b nh th. Ngi l ngi ch dn con ng a n gic ng, t kinh nghim thc chng ca Ngi. Hi: Pht t c tn th cc thn tng khng? p: Nhng ngi Pht t t lng tn knh cc hnh nh ca c Pht, nhng khng tn th, cng khng van xin nhng iu li lc. Mt pho tng Pht ngi trong t th vi hai tay du dng t trn v, vi n ci t bi, nhc nh chng ta n lc pht trin tnh thng v an nh ni tm. L ly tng Pht l t lng bit n v cc li dy ca Ngi. Hi: Ti sao nhiu quc gia Pht Gio li ngho nh vy? p: Khng hn ng nh vy. Nht Bn l mt quc gia c truyn thng Pht Gio su m v ngy nay cng l mt quc gia c kinh t giu mnh. Thi Lan, vi Pht gio l quc gio, cng c mt nn kinh t tng i vng mnh v pht trin. Tuy nhin, chng ta cn bit rng mt trong cc iu dy ca Pht Gio l ti sn ca ci khng bo m c hnh phc, v ti sn ca ci cng khng bao gi thng cn. Dn chng trong bt k quc gia no cng chu au kh, cho d h giu sang hay ngho nn. Ch nhng ngi no thng hiu cc li dy ca c Pht th mi c th tm c hnh phc tht s. Hi: C phi c nhiu tng phi Pht Gio khng? p: C nhiu tng phi trong Pht Gio l v c nhng khc bit v vn ha v truyn thng lch s ca mi quc gia. Tuy nhin, cn bn ca Pht Gio vn khng thay i, l Php hay Chn l. Hi: C phi cc tn gio khc u sai lm? p: Pht Gio l mt h thng tn ngng c tnh bao dung i vi cc tn ngng hay tn gio khc. Pht Gio chp nhn cc li ging o c ca cc tn gio khc, nhng Pht Gio cn tin xa hn, bng cch a ra mt mc tiu di hn trong s hin hu ca chng ta, qua tr tu v s hiu bit tht s. Pht Gio chn chnh th rt bao dung, v khng quan tm n cc nhn hiu nh l "tn hu Ky-t gio", "tn hu Hi gio", "tn hu n- gio", hay "Pht t". V vy, trong lch s, khng bao gi c cc cuc thnh chin mang danh Pht Gio. Cng v th m nhng ngi Pht t khng i truyn ging hay ci o ngi khc; h ch ging gii nu c ai hi n.

Hi: Pht Gio c tnh khoa hc khng? p: Khoa hc l tri thc c kt hp thnh h thng, qua cc d kin c quan st v thc nghim v ra cc nh lut tng qut ca thin nhin. Ct li ca Pht Gio ph hp vi nh ngha , bi v T Diu hay Bn S Tht Thm Diu, c th c th nghim v minh chng bi bt k ngi no, v ngay chnh c Pht cng tng ni vi cc t rng h phi thc chng cc li dy ca Ngi, m khng nn ch tin sung. Pht Gio da nhiu trn tr tu, hn l lng tin. Hi: c Pht dy nhng g? p: c Pht ging dy rt nhiu ti, nhng cc iu cn bn trong Pht Gio c th tm tt trong T Diu v Bt Chnh o. Hi: Diu th nht l g? p: Kh , chn l thm diu u tin, ni rng i sng l au kh, ngha l phi chu au n th xc, gi nua, bnh hon, ri cht. Ta cng phi chu au kh v mt tm l nh c n, phin gin, bc bi, s hi, bi ri, tht vng, hay sn hn. y l mt s kin hin nhin, khng th chi ci. y l thc t khch quan, khng phi bi quan; v bi quan l mong i nhng iu g tr nn t hi. Mt khc, Pht Gio ra cch thc gii quyt cc au kh v cch thc c hnh phc tht s. Hi: Diu th nh l g? p: Tp , chn l thm diu th nh, dy rng tt c mi au kh u do i dc v chp th. Ta s b phin kh nu ta mong i ngi khc phi tun theo mun ca mnh, phi lm ging nh mnh, nu ta khng c nhng g mnh mun, v.v. Ngay c khi ta mun v c, iu ny cng khng bo m c hnh phc. Tm kht khao ham mun cp ot ca ta nim vui c tha lng v hnh phc. Thay v kin tr chin u thnh t iu mong mun, hy c gng sa i chnh ci lng c mun ca mnh. Hi: Diu th ba l g? p: Dit , chn l thm diu th ba, l c th chm dt au kh v t c trng thi tha lng v hnh phc. Khi ta dt b i dc, vn l v ch, v tp sng tng ngy, chng ta bt u sng an vui v t do. Chng ta s c

nhiu th gi v nng lc gip ngi khc. Trng thi y c gi l Nit Bn. Hi: Diu th t l g? p: o , chn l thm diu th t, l con ng a n chm dt au kh. Con ng ny gi l Bt Chnh o. Hi: Bt Chnh o l g? p: l con ng gm 8 yu t chn chnh: Chnh Kin, Chnh T Duy, Chnh Ng, Chnh Nghip, Chnh Mng, Chnh Tinh Tn, Chnh Nim, v Chnh nh. y l con ng ca o c v tnh thc -- qua li ni, ngh v hnh ng, v pht trin tr tu bng s nhn thc r rng v T Diu v bng s tng trng lng t bi. Hi: Ng gii l g? p: y l nm iu gii lut o c ca Pht Gio. l: khng st hi, khng ly ca khng cho, khng t dm, khng ni di, v khng dng cc cht say lm lu m tr c. Hi: Nghip l g? p: Nghip hay "nghip-qu" l mt nh lut cho bit rng mi mt nguyn nhn u to ra mt hu qu, c ngha l cc hnh ng ca ta u c nhng hu qu. nh lut n gin ny gii thch nhiu vn : s bt cng trn th gian, ti sao c ngi sinh ra li c ph tt, c ngi li c nhiu ti nng, c ngi c i sng rt ngn ngi. Nghip cho thy tm quan trng v vic tt c chng ta phi chu trch nhim v cc hnh ng ca chnh mnh, trong qu kh v hin ti. Lm th no th nghim tc ng nghip qu ca cc hnh ng ca ta? Cu tr li c tm tt bng cch hy nhn xem 3 im chnh: (1) nh ng sau ca mi hnh ng, (2) hu qu ca hnh ng vo chnh mnh, v (3) hu qu ca hnh ng vo nhng ngi khc. Hi: Tr tu l g? p: Trong Pht Gio, Tr tu phi c pht trin cng vi T bi. Trong mt cc oan, bn c th l mt ngi tt bng nhng kh di, v trong mt cc oan khc, bn c th c nhiu kin thc nhng li khng c tnh cm.

Pht Gio dy ta nn gi tht s cn bng v trn vn c hai, phi trau gii c tr tu ln v t bi. Tr tu cao nht l thy r rng rng trn thc t, mi hin tng u khng hon ton, khng thng cn, v khng c mt thc th c nh. Tr tu tht s khng phi ch tin vo nhng g c dy, m phi chng nghim v thng hiu chn l v thc t. Tr tu i hi phi c mt tm rng m, khch quan, khng c chp. Con ng ca Pht Gio i hi phi can m, nhn ni, mm do v thng minh. Hi: T bi l g? p: T bi bao gm cc phm hnh ca lng san s, sn sng an i ngi khc, thin cm, chm lo v quan tm. Trong Pht Gio, ta ch tht s cm thng ngi khc khi no ta tht s cm thng chnh mnh, qua tr tu. Hi: Ti phi lm th no tr thnh mt Pht t? p: Bt c ai cng c th tm hiu v thc nghim cc li dy ca c Pht. Ngi dy rng li gii p cho mi vn ca chng ta l bn trong chng ta, khng phi bn ngoi. Ngi ni vi cc t khng c tin ngay vo li dy ca Ngi, m h phi t th nghim cc li dy . Nh th, mi ngi t c quyt nh v t chu trch nhim v cc hnh ng v s hiu bit ca mnh. iu ny cho thy Pht Gio khng phi l mt tp hp c nh cc tn iu cn phi c chp nhn trn vn. y l nhng li dy mi ngi t tm hiu, hc tp v p dng theo tnh hung ring ca mnh. Perth, Ty c, thng 8-2004 Tm Php Th Gian Bnh Anson ---*--Bi ny vit da theo tp sch "The Eight Worldly Conditions", do Ha thng Nrada vit nm 1970, v bc Phm Kim Khnh dch nm 1972 vi ta "Nhng Bc Thng Trm". * Ting Pali ca "tm php th gian" l "atthalokadhamma". "Attha" l tm, "loka" l th gian, v "dhamma" l php. Atthalokadhamma cn c dch l

Bt Php, hay Bt Phong, l tm ngn gi lm rung chuyn th gian. l: c (lbha) v mt (albha), danh thm (yasa) v ting xu (ayasa), ca tng (pasams) v khin trch (nind), hnh phc (sukha) v au kh (dukkha). Trong kinh "Ty Chuyn Th Gii", Tng Chi B, Chng Tm Php, c Pht dy: Ny cc T-khu, c tm php th gian lm ty chuyn th gii. Th no l tm? l: li dng v khng li dng, danh vng v khng danh vng, tn thn v ch trch, an lc v au kh. Sau , Ngi ni ln bi k: Li dng, khng li dng, Danh vng, khng danh vng Tn thn v ch trch An lc v au kh Nhng php ny v thng Khng thng hng, bin dit Bit chng, gi chnh nim Bc tr qun bin dit Php kh i, khng ng Khng kh i, khng sn Cc php thun hay nghch c tiu tan khng cn. Sau khi bit con ng Khng trn cu, khng su Chn chnh bit sanh hu i n b bn kia. Ngi ging rng khi chng ta gp phi mt trong tm s kin y (li dng, khng li dng, danh vng, khng danh vng, tn thn, ch trch, an lc, au kh), chng ta khng nn bm theo cc iu thun li nh: li dng, danh vng, tn thn, an lc; v chng ta cng khng nn sn hn vi cc iu bt thun li nh: khng li dng, khng danh vng, ch trch, au kh. Chng ta khng nn cc iu ng tr v ln p tm tr. Tri li, chng ta nn nhn bit r rng rng: "S kin ny ang khi ln ni ta. Tuy

nhin, s kin y l v thng, kh, bin hoi", c mt thi bnh thn, tnh gic. V Thnh t no on tn thun ng, nghch ng nh vy, s c gii thot khi sanh, gi, bnh, cht, su, no. T , v y thot khi mi nhim rng buc, v tin n b gii thot. * 1. c v Mt (Lbha v Albha) Trn ng i, chng ta thng phi gp c hai iu: c v mt, hay ni cch khc, li lc v l l. D nhin, khi c li th ngi ta tha thch, vui mng. Nhng n khi l l th phin no bt u khi pht. Nhiu trng hp l l quan trng lm cho ngi ta lon tr, lm khi a n cnh quyn sinh mng sng, nu khng cn chu ng c na. Chnh trong nhng hon cnh tng t, ta phi biu dng tinh thn dng cm v gi tm bnh thn, khng qu chao ng. Trong lc vt ln vi i sng, tt c mi ngi u phi gp nhng lc thng, lc trm, v chng ta phi sn sng chu ng, sn sng i ph, nht l trong nghch cnh. Mt mt vt g, tt nhin ta cm thy bun. Nhng chnh ci bun y khng gip ta tm li c vt mt. Ta phi ngh rng ai c th hng vt kia, mc du h hng mt cch bt chnh. c mong ngi y c vui v, an lnh v hnh phc. Hoc gi ta c th t an i: "y ch l mt mt mt nh nhen, khng quan trng." Hoc gi ta c th chp nhn mt thi trit l cao thng: "Khng c g l 'Ta', khng c ci g l 'Ca Ta'". Ta phi dng cm chu ng nhng l l, thua thit, mt mt. Phi ng u vi n, v nh cu "ha v n ch" din t, n c th n mt cch t ngt, tng on, tng m ng, ch khng n c. Ta phi im tnh i ph, vi tm X (upekkh) hon ton, v ngh rng: y l c hi vng ngc thc hnh c tnh X ly cao thng ny. * 2. Danh Thm v Ting Xu (Yasa v Ayasa) Danh thm v ting xu l cp thng trm khc m ta phi i ph hng ngy. Danh thm, chng ta hoan h n mng. Ting xu th chng ta khng thch. Danh thm lm phn khi tinh thn. Ting xu lm cho ta phin

mun, kh au. Chng ta thch c tr danh. Chng ta rt tha thch thy nhng hot ng ca mnh, du khng ng k, c tng thut v c nhiu ngi nhc nh, nhiu ngi bit n. Lm khi ta cng c gng, mt cch bt chnh, lm cho ngi ta ch n mnh. Tht ra, chng ta khng cn chy theo danh thm, ting tt. Nu ta xng ng, t n s n m khng cn tm. Khi hoa m mt y th ong, bm s n. Hoa khng cn mi ong, hay mi bm. Cn ting xu th sao? Chng ta khng thch nghe, hay ngh n. Chc chn l khi nhng li ni xu lt vo tai, n s lm cho tm ta bng hong, kh chu. Ni kh tm cng su m hn, nu nhng li gi l tng thut hay bo co y t ra bt cng v hon ton sai lc. Nhng cng nn nh rng cho d ta c th sng i o c trong sch nh mt v Pht, ta cng khng th trnh nhng li ch trch, tn cng v nguyn ra. c Pht l v gio ch tr danh nht thi by gi m cng thng b nhng ngi c tm cch vu oan, m hi, ni xu. Ta khng nn phung ph th gi nh chnh nhng li n i sai lc, nu hon cnh khng bt buc ta phi lm sng t vn . K th nghch s ly lm tha thch m thy ta bc bi v li ni ca h. chnh l iu m h mong mun. Nu ta thn nhin, li vu oan s ri vo tai ic. Gio Php c dy: "Hy nh s t, khng run s trc ting ng. Hy nh lung gi, khng dnh mc trong mn li. Hy nh hoa sen, t bn nh nc c mc ln, Nhng khng b nc c v bn nh lm nhim. Hy vng bc, n c mt mnh, nh con t gic." L cha sn lm, s t khng s hi. Bm cht thin nhin ca s t l khng run ry git mnh khi nghe ting gm tht ca cc loi th khc. Trn th gian ny, chng ta thng nghe thut li nhng cu chuyn tri tai, bt li, nhng li buc ti gi mo, nhng ting vu oan ph bng hn. Nh s t, ta khng cn tm n. Chng ta ang sng trong th gian bn nh, nc c. Nhiu a hoa sen t vt ln, t im i sng, m khng b nc c v bn nh lm hoen . Chng ta phi c gng sng nh hoa sen, mt cuc i trong sch v cao qu, khng mng quan tm n bn nh m ngi khc c th nm vo

ta. Phi sn sng n nhn bn nh, m ngi khc c th nm vo mnh, thay v mong i nhng a hoa hng m ngi ta c th tng. Nh th, ta s khng tht vng. Mc du l iu kh khn, chng ta phi c gng trau gii hnh t khc, bung b, khng luyn i. Khng cn n nc c ca nhng li ni c . n c mt mnh, chng ta hy ra i y, tn lc phc v v to an lnh cho k khc. * 3. Ca Tng v Khin Trch (Pasams v Nind) c ca tng v b khin trch l hai hon cnh thng trm khc, hng nh hng n nhn loi. L d nhin, khi c ca tng th ta n mt n my, hn hoan tha thch. Lc b khin trch th tinh thn suy sp, dt bun ru. c Pht dy rng gia nhng li ca tng hay khin trch, bc thin tr khng tha thch, cng khng dt u phin, m ta h nh tng vng chc, khng lay chuyn di cn bo tp phong ba ca i sng. Nu chng ta xng ng, nhng li khen tng qu tht m tai. Nhng nu ta khng xng ng, nh trng hp c ngi nnh b, th nhng li y d c m tai, cng s lm cho ta tht vng, v l mt tai hi. Ngi thc hnh Gio Php th khng tin vo nhng li nnh b, cng khng mun c nnh b. Khi khen tng ai xng ng, ngi Hin tr tht lng khen tng m khng n ganh t. Khi khin trch, cc Ngi khin trch m khng n khinh khi. Cc Ngi ch khin trch v lng bi mn, mun ci thin ngi lm ng lc no. Cn khin trch th sao? c Pht dy: "Ngi ni nhiu b khin trch. Ngi ni t b khin trch. Ngi lng thinh cng b khin trch." c Pht cng ni: "Ngi th gian phn ng sng khng k lut. Nh voi chin trn a, hng lnh ln tn mi n t mi hng dn dp bn n, cng th y, Nh Lai hng chu mi nguyn ra ca th gian." K si m lm lc ch tm ci xu, ci h ca ngi khc m khng nhn ci tt ci p ca ai. Ngoi tr c Pht, khng c ai hon ton tt lnh. Cng khng c ai hon ton xu c. Gia chng ta, bn trong con ngi tt nht, cng c phn h hng. Trong con ngi xu nht, cng c im tt p. c Pht dy rng ngi no bit cm lng nh ci m b khi b tn cng,

nguyn ra, chi mng, th, mc du cha chng ng Nit Bn, ngi y cng ng trc Nit Bn. * 4. Hnh Phc v au Kh (Sukha v Dukkha) Hnh phc v au kh l cp thng trm cui cng. N cng c nhiu nng lc nht, nh hng n i sng nhn loi. iu g lm c d dng l hnh phc. Ci g kh chu ng l au kh. Thng thng, tha mn iu mong c l hnh phc. Nhng, lin khi va t c iu mong c y, ta c mong mt loi hnh phc khc. Phn ng chng ta tha thch trong s th hng nhng lc th ca i sng. Nhng cng c hng ngi tha thch trong s t khc, bung b cc lc th y. Khng luyn i, hay vt ln trn mi khoi lc vt cht, l hnh phc i vi ngi o c. Hnh phc Nit Bn -- tc trng thi thot ra khi mi au kh -- l hnh thc hnh phc cao thng nht. Chng ta vui v n mng hnh phc. Nhng au kh th khng c nim n tip nhn. au n (vt cht) v phin mun (tinh thn) n vi ta di nhiu hnh thc. Chng ta au kh khi phi chu bnh hon, gi yu, l l t nhin. Phi im tnh chu ng nhng kh au . Lm khi chng ta phi xa la thn bng, quyn thuc. Cnh bit ly v cng au kh. Chng ta phi nhn thc rng mi kt hp u phi chm dt trong cnh bit ly. l lut V thng, v y l c hi qu bu ta thc hnh tm X. Trn bc thnh thang trong vng lun hi, cht l mi u phin trng i nht m chng ta phi i ph. i khi ci cht khng n l loi cho mt ngi thn, m n trng hp cho nhiu ngi thn trong mt lc. Ci cht khng th trnh, n vi tt c mi ngi, khng tr ai. V ta phi bnh thn i ph. * c Pht dy rng: "Cng nh trn t, ta c th vt bt lun vt g, du chua, du ngt, du sch, du d. t vn thn nhin mt mc tr tr, khng gin cng khng

thng. Vy, cng th y, trong hnh phc, trong phin mun, lc thng lc trm, ta phi gi tm bnh thn nh t." Trc nhng thng trm ca th gian, tm ca cc v Thnh A-la-hn khng bao gi chao ng. V vy, noi theo gng cc Ngi, gia nhng hon cnh c v mt, danh thm v ting xu, ca tng v khin trch, hnh phc v au kh, chng ta hy c gng gi tm bnh thn. Perth, Ty c, thng 8-2004 V Hnh B Th Bnh Anson ---*--B Th l mt c hnh cao qu thng c cp n trong cuc sng tu tp ca ngi con Pht, tu s ln c s, trong mi tng phi Pht Gio. C l a s Pht t chng ta u nghe bit nhiu v cc li ging trong kinh in Bc truyn, u quen thuc vi cc khi nim hnh tr nh Lc Bala-mt v T nhip php ca hng B-Tt. V lc Ba-la-mt th gm c 6 c hnh: B th, Tr gii, Nhn nhc, Tinh Tn, Thin nh, v Tr tu. V T nhip php th gm c: B th, i ng, Li hnh, v ng s. Trong kinh in nguyn thy, B Th l mt c hnh ti quan trng m c Pht thng ging dy v khuyn nh chng ta nn c gng tu tp. T nhip php cng c ghi li trong kinh in. Thm vo , trong khi kinh in Bc truyn c ghi 6 php Ba-la-mt, kinh in nguyn thy cp n 10 php Ba-la-mt ca hng B Tt, gm: B th, Tr gii, Xut gia, Tr tu, Tinh tn, Kin nhn, Chn tht, Ch nguyn, T tm, v X ly. Cho nn, khi nim v cc hnh Ba-la-mt trong tt c cc tng phi u rt ging nhau, u cao B Th nh l c hnh u tin cn phi c tu tp. y, ch xin trnh by tm tt, gii hn trong phm vi php b th trong th gian, v cc li dy ca c Pht cho hng t c s ti gia chng ta, nh ghi li trong Kinh Tng Nikya nguyn thy. *

"B Th" l ch Hn Vit, gm ch "B" v ch "Th". "B" l by ra, ban rng ra, tri u ra; nh trong nhng ch: ban b, phn b, tuyn b, cng b, b tr, b cc, b co, by binh b trn. "Th" cn c mt m khc l "Thi", ngha l thc hin, p dng, lm ra; nh trong nhng ch: th nghim, th im, th cng (thi cng) "B th" c ngha l lm cho rng ra, tri rng ra, phn chia cng khp. T , B Th mang mt ngha l: chia x, san s. Ting Anh thng dch l Giving, Donating, hay Sharing. Trong ting Pli (Phn ng), B Th l Dna, hay Cga. "Dna" thng c phin m l "n-na", c khi ch gi tt l "n", nh trong cm t "n Ba-la-mt", c ngha l "n-na Ba-la-mt", "Dna Prami", hay l hnh Ba-la-mt v s B Th. Trong kinh sch, i khi chng ta thy c s dng ch kt hp m ting Phn v ting Hn. Th d nh ch "n ch": n l t ch Phn "Dna", Ch l ting Hn. n Ch l ngi ng ra thc hin vic b th cng dng, ting Pali l "Dnapati". "n ch" cng cn c gi l "Th Ch". Ch "Th" y l ni tt t ch "B Th". Trong thut ng Pht hc, ch "Th" khng cn mang ngha en l "lm, thc hin, hnh ng", m thng c hiu nh l ch tt ca "B Th". Ngoi ch "Th Ch", chng ta thng thy cc ch khc nh l: n-na tn th, nh thng th, th thc, th c hn, ti th, php th, nim th, v.v. Tt c u c hm cha ngha "B Th". * Trong Trng B, kinh 33; trong Kinh Pht Thuyt Nh Vy, Chng Ba Php; v trong Tng Chi B, Chng Tm Php, c Pht c dy 3 php hnh to cn bn phc bu trn ng tu tp. l: B th (Dna), Tr gii (Sla), v Tu thin (Bhvan): "Ny cc T-khu, c ba phc nghip s ny. l: Phc nghip s do b th tc thnh, phc nghip s do gii tc thnh, v phc nghip s do tu thin tc thnh". B th l mt trong 3 hnh kim c ngi hin tr, bc thin nhn tn thn. l: B th, Xut gia, v Phng dng cha m. "Xut gia" (pabbajj) y c ngha l s thiu dc, s thot ly iu bn rn phin no, th tr php khng no hi, sng ch ng, iu phc v ha hp. Trong Tng Chi B, Chng Ba Php, c Pht dy: "Ny cc T-khu, c ba php c ngi

Hin tr tuyn b, c bc Chn nhn tuyn b. l: B th, Xut gia, v Hu h cha m." B th cng l mt trong bn php thu phc nhn tm, chung sng hi ha trong gia nh cng nh trong Tng chng v trong x hi. Tng Chi B, Chng 4 Php, c ghi li li khuyn ca c Pht nh sau: - Ny cc T-khu, c bn nhip php ny. Th no l bn? B th v i ng, Li hnh v ng s Hi cc v T-khu, y l bn nhip php. B th v i ng, Li hnh v ng s, i vi nhng php ny, i i x nhau, Ch ny v ch kia, Nh vy tht tng xng. V bn nhip php ny, Nh nh u trc xe, Nu thiu nhip php ny, Thi c m ln cha Khng c cc ngi con Tn trng v cung knh.. Do vy bc Hin tr, ng ng nhn nhip php Nh vy h t c, S cao ln, tn thn. Trong truyn thng Nam tng, mt trong nhng bi kinh m chng ta thng c nghe tng c l kinh i Hnh Phc (Mah-Mangala Sutta), thuc Kinh Tp, Tiu B. Trong bi kinh ny, c Pht ging rng B th l mt trong 38 iu mang li hnh phc ti thng cho ngi c s ti gia chng ta. c Pht cn cho bit rng B th l mt trong ba yu t bit c mt ngi c lng tin trong sch ni Chnh Php, nh ghi li trong Tng Chi B, Chng Ba Php:

"Do ba s kin, ny cc T-khu, mt ngi c bit l c lng tin. Th no l ba? (1) a thy ngi c gii hnh, (2) a nghe diu php, (3) vi tm ly cu u ca xan tham, sng trong nh, b th rng ri vi bn tay sch s, a thch t b, sn sng c yu cu, thch phn pht vt b th." Mt ngi b th trong sch nh th, theo li c Pht, s to c mt ti sn rt ln, khng bao gi b la t chy, lt lm tri mt, b n trm, b chnh quyn tch thu, hay b k th ch ly i mt. Ti sn phc bu do hnh B Th to ra l mt trong 7 loi ti sn cao qu nht - gi l thnh ti m chng ta c th tch ly c. c Pht dy trong Tng Chi B, ChngBy Php: Ny cc T-khu, c by ti sn ny. Th no l by? Tn ti, gii ti, tm ti, qu ti, vn ti, th ti, tu ti. (...) V ny cc T-khu, th no l th ti? y, ny cc T-khu, v Thnh t vi tm t b cu u ca xan tham, sng ti gia phng x, vi bn tay rng m, a thch x b, sn sng c yu cu, a thch san s vt b th. Ny cc T-khu, y gi l th ti. B Th cng c xem l mt loi hng thm cao qu, ta ra cng khp, theo mi hng, to ra nhiu ting lnh, danh thm cho xm lng hay cng ng ni chng ta sinh hot. Trong Tng Chi B, Chng Ba Php, Ngi Ananda hi c Pht: -"Bch Th Tn, loi cy hng g c mi hng bay thun gi, c mi hng bay ngc gi, c mi hng bay thun gi ln ngc gi? c Pht tr li: -" y, ny Ananda, ti lng no hay ti th trn no, c n nhn hay nam nhn quy y Pht, quy y Php, quy y chng Tng, tun gi 5 gii, tm tnh hin lng, sng trong nh vi tm khng nhim xan tham, b th khng luyn tic vi tay rng m, thch th t b, sn sng c yu cu, a thch chia x b th. Ngi nh vy, c cc Sa-mn, B-la-mn, Ch Thin v cc phi nhn u tn thn. V nh th, ngi l loi cy hng qu. Cy hng , ny Ananda, c mi hng bay thun gi, c mi hng bay ngc gi, c mi hng bay thun gi ln ngc gi". *

Tuy nhin, hnh B Th khng phi l mt iu d thc hin nh nhiu ngi thng hiu lm. y l mt php mn tu tp i hi chng ta phi tinh tn, c chnh nim v tr tu. Trc ht, c Pht dy rng khi b th, chng ta phi bit nhn thc r rng v vt cho, cch cho, v tm cho. Trong Tng Chi B, Chng Tm Php, Ngi dy: "Ny cc T-khu, c tm s b th ca bc chn nhn. Th no l tm? Cho vt trong sch; cho vt th diu; cho ng thi; cho vt thch ng; cho vi s cn thn; cho lun lun; khi cho, tm tnh tn; sau khi cho, tm lun hoan h". Nh th, khi b th, vt cho phi l vt trong sch, vt th diu, vt thch ng; cch cho phi l cho ng thi, cho vi s cn thn, cho lun lun; v tm cho phi l tm tnh tn khi cho, tm lun hoan h sau khi cho. Trong Tng Chi B, Chng Nm Php, c Pht dy: "C nm loi b th xng ng bc chn nhn: b th c lng tin; b th c knh trng; b th ng thi, b th vi tm khng gng p; b th khng lm thng tn mnh v ngi." Ngi cng dy v nm loi khc l: "C nm loi b th xng ng bc chn nhn: b th c lng cung knh; b th c suy ngh; b th t tay mnh; b th khng qung b; b th c suy ngh n tng lai". V b th cho ng thi, c Pht nu r c 5 loi: - B th cho ngi mi n tr x ca chng ta. - B th cho ngi sp ra i, ri khi tr x ca chng ta. - B th cho ngi au bnh. - B th trong thi i. - Phm nhng hoa qu g mi gt hi c, dnh chng u tin cng dng cc bc gi gii hnh. Nu c nh th, hnh B Th s mang li cc li ch: "Ty theo vt b th, ty theo cung cch b th, kt qu s a n cho ngi b th vi ti sn sung mn, vi dung sc th thng nh hoa sen, vi v con, cc ngi lm cng tn ty phc v tun hnh, vi cc vt dng n ng thi, ng lc, vi nm dc cng c c th hng y , v vi cc tai nn khng h xy n." Trong cc on kinh khc, c Pht dy thm v cc li ch khc:

"Ny cc T-khu, c nm li ch ny ca b th. Th no l nm? - c nhiu ngi i m, a thch; - c bc thin nhn, chn nhn thn cn; - Ting n tt p c truyn i, - Khng c sai lch khi thuyt php; - Khi thn hoi mng chung, c sanh ln ci lnh thin gii." V li ch ca b th thc phm: "Ngi b th ba n, ny cc T-khu, s c hng nm kt qu: sng th, sc din ti p, sng an lc, c sc khe, c bin ti". Thm vo , theo Ch Gii, c kt qu to ln, s b th phi hi 3 iu kin thnh tu: 1. Thnh tu rung phc (khettasampatti), tc l ni n i tng th, ngi th th l bc chnh hnh, bc hi cc n c c bit. 2. Thnh tu vt th (deyyadhammasampatti), tc l c vt th y , hp php, thanh tnh v thch hp li ch cho ngi nhn. 3. Thnh tu tm (cittasampatti), tc l tc b th c y , c tm tnh tn, c tm hoan h trong ba thi: trc khi lm, ang khi lm v sau khi lm. * C 2 loi b th: b th ti vt (tin bc, thc n, vt dng) v b th php (gio php, cc iu hay, l phi). Trong 2 loi ny, b th php l cao qu v c nhiu li lc hn, nh dy trong Kinh Php c (354): "B th Php l cao thng hn tt c cc php b th khc". Trong Kinh Pht Thuyt Nh Vy (kinh s 98), c Pht dy: "C hai loi b th: B th ti vt v b th Php. Trong , b th Php l b th ti thng. C hai s phn pht: Phn pht ti vt v phn pht Php. Trong , phn pht Php l phn pht ti thng. C hai loi gip : gip bng ti vt v gip bng Php. Trong , gip bng Php l gip ti thng." Trong Tng Chi B, Chng Mt Php: "C hai loi b th: B th ti vt v b th Php. Trong , b th Php l ti thng."

Trong Tng ng B, Tp I, Chng I, c ghi li cu chuyn trong mt m n, mt v thin t n hi c Th Tn: Cho g l cho lc? Cho g l cho sc? Cho g l cho lc? Cho g l cho mt? Cho g cho tt c? Xin p iu con hi? c Th Tn tr li: Cho n l cho lc, Cho mc l cho sc, Cho xe l cho lc, Cho n l cho mt. Ai cho ch tr x, V y cho tt c. Ai ging dy Chnh Php, V y cho bt t. Cng cn ghi nhn y l c nhiu ngi thng than phin rng v iu kin sinh hot lm n kh khn, hay v hon cnh gia nh, nn h khng c d tin ca thc hin hnh b th. Tuy nhin, ch l cc b th ti vt. c Pht c dy rng nu ngi no gi lng tnh tn, quy y Tam Bo v gi trn 5 gii cn bn, th l i b th, v l ngun cng c v lng cho chng sinh, v ngi y mang li s an vui, thng yu hi ha n cho mi ngi, mi loi sng chung quanh ngi y. Trong Tng Chi B, Chng Tm Php, c Pht dy: "C tm ngun nc cng c ny, l ngun nc thin, mn n cho an lc, lm nhn sanh Thin, qu d thc an lc, a n ci tri, dn n kh i, kh h, kh , hnh phc, an lc. l: - Quy y Pht, Php, Tng l 3 ngun nc u; - 5 ngun nc k l gi trn 5 gii cn bn. cng l 5 i b th, bi v lm c nh th, s em cho s khng s hi (v y) cho v lng chng sanh, em cho s khng hn th cho v lng chng sanh, em cho s khng hi cho v lng chng sanh; sau khi cho v lng chng sanh, khng s hi, khng hn th, khng hi, v y s c san s v lng khng s hi, khng hn th, khng hi."

Cng xin ghi nhn thm l trong vi ti liu kinh sch pht trin v sau ny, ngoi B th Ti v B th Php, cn c cp n mt loi th ba l B th V y, tc l mang n, san s s khng s hi, khng hn th, khng hi. Theo thin , c th xem B th V y l kt qu ca Ti th v Php th, khng cn phi tch ra thnh mt phn loi ring bit. * Nu ch thc hnh hnh B Th khng thi th cng cha trn . Trong Tng Chi B, Chng Nm Php, Ngi X Li Pht c dy ng Cp C c rng cng dng, b th t vt dng, tuy to nhiu phc bu, nhng cng cha . Ngi c s cn phi gng tu tp thin nh, c h lc do tm x ly sinh ra. Li khuyn ny c c Pht ng v khen ngi. Do , kinh in nguyn thy cn ghi li vic thc hnh php qun nim v lng B Th, hay "Nim Th", nh l mt trong 6 php ty nim cn phi tu tp. Trng B, kinh 34, c ghi: "Th no l su php cn phi tu tp? l su ty nim x: Pht ty nim, Php ty nim, Tng ty nim, Gii ty nim, Th ty nim, Thin ty nim. l su php cn phi tu tp." V c Pht gii thch thm cho ng Mahnma v nim Th nh sau (Tng Chi B, Chng Mi Mt Php): "Ny Mahnma, ng hy nim Th nh sau: "Tht l c li cho ta! Tht l kho c li cho ta! V rng vi qun chng b cu u xan tham chi phi, ta sng trong gia nh, vi tm khng b cu u ca xan tham chi phi, b th rng ri, vi bn tay sch s, a thch t b, sn sng, c yu cu, a thch phn pht vt b th". Ny Mahnma, trong khi v Thnh t ty nim Th, tm ca v y khng b tham m nh, tm khng b sn m nh, tm khng b si m nh; trong khi y, tm c chnh trc nh duyn Th. V Thnh t, ny Mahnma, vi tm chnh trc, c c ngha tn th, c c php tn th, c c hn hoan lin h n php. Khi c hn hoan, h sanh; khi c h, thn c khinh an; khi thn khinh an, cm gic lc th; khi c lc th, tm c nh tnh. Ny Mahnma, nh vy gi l bc Thnh t sng t c bnh ng vi chng sanh khng bnh ng, sng t c v sn vi chng sanh c sn, nhp c dng lu ca Chnh Php, v tu tp ty nim Th."

Trong Tng Chi B, Chng Mt Php, ngoi 6 mc qun nim nu trn, cn ghi thm 4 mc khc l nim Hi th, nim Cht, nim Thn, v nim Tch tnh, nh sau: "C mt php, ny cc T-khu, c tu tp, c lm cho sung mn, a n nht hng nhm chn, ly tham, on dit, an tnh, thng tr, gic ng, Nit-bn. Mt php y l g? Chnh l nim Pht... nim Php... nim Tng... nim Gii... nim Th... nim Thin... nim Hi th... nim Cht... nim Thn... nim Tch tnh. Chnh mt php ny, ny cc T-khu, c tu tp, c lm cho sung mn, a n nht hng nhm chn, ly tham, on dit, an tnh, thng tr, gic ng, Nit-bn". Xin gii thch tm tt: 1. Nim Pht (buddhnussati) l nim tng mi n c ca Pht. 2. Nim Php (dhammnussati) l nim tng su n c ca gio php. 3. Nim Tng (sanghnussati) l nim tng chn n c ca Tng chng. 4. Nim Gii (slnussati) l nim tng gii thanh tnh ca mnh. 5. Nim Th (cgnussati) l nim tng hnh b th x ti ca mnh. 6. Nim Thin (devatnussati) l nim tng cc cng hnh tc thnh ch thin v xt li cng hnh mnh c. 7. Nim Cht (maransati) l suy nim s cht , ang v s n vi chng sanh lun c ta, lm cho tm khng d dui. 8. Nim Thn hnh (kyagatsati) l suy nim thn ny cho thy rng bt tnh, u trc, bnh tt, kh , thc tnh thn ny l nh vy, v.v. t b s luyn i. 9. Nim Hi th (npnsati) l nim v hi th v, hi th ra, tr s phng tm. 10. Nim Tch tnh (upasamnussati) l suy nim trng thi Nit-bn, ni khng cn phin no v au kh, mt trng thi vng lng tuyt i. tu tp v php qun nim lng B Th, c th xem thm cc hng dn chi tit ca ngi Lun s Pht m (Buddhaghosa) trong b lun Thanh Tnh o (Visuddhi-magga), do Ni s Tr Hi dch Vit, Chng VII, on vit v Nim Th. * Tm li, B Th l mt c hnh cao qu m c Pht khuyn tt c Pht t chng ta cn phi tu tp. B th c 2 loi: B th Ti v B th Php, trong , B th Php l cao thng hn. Khi b th, chng ta phi c chnh nim

v tr tu nhn thc r rng v vt b th, cch thc b th, i tng nhn b th, v tm ca chng ta khi lm chuyn b th. B th cn phi pht ngun t lng tnh tn ni Tam Bo v trn gii hnh em li s an vui n cho mun loi. Cui cng, chng ta cn phi hnh thin, trong , qun nim v lng B th l mt php mn quan trng cn phi c tu tp. Perth, thng 7-2004 Chnh Ng Bnh Anson ---*--Chnh ng l li ni chn chnh, khng to nghip bt thin bng li ni, m tri li, dng li ni to cc nghip thin lnh. Trong Bt Chnh o, Chnh Ng l chi th ba, v c nh ngha nh sau, nh ghi trong Tng ng B: "Th no l chnh ng? l t b ni lo, t b ni hai li, t b ni li c c, t b ni li ph phim". l v mt tiu cc. V mt tch cc, c Pht cng dy rng chng ta phi c gng tu tp c nhng li ni chn tht, ha hp, du dng, v c ngha. Khi ta thc tp c nhng li ni ny, ta c nhiu ngi qu mn. p li, h s lng nghe nhng g ta ni ra, v s p ng thn thin v xy dng. Trong Tng Chi B 10.176, c Pht dy: -- "C bn php tnh hnh v li ni: 1) y, c ngi on tn ni lo, t b ni lo. Nu khng bit, ngi y ni: "Ti khng bit"; nu bit, ngi y ni: "Ti bit"; nu khng thy, ngi y ni: "Ti khng thy"; nu thy, ngi y ni: "Ti thy". Nh vy li ni ca ngi y khng tr thnh c vng ng, hoc nguyn nhn v mnh, hoc nguyn nhn v ngi, hoc nguyn nhn v mt vi quyn li g. 2) Ngi y on tn ni hai li, t b ni hai li. Nghe iu g ch ny, ngi y khng i n ch kia ni, gy chia r nhng ngi ny; nghe iu g ch kia, ngi y khng i ni vi nhng ngi ny, gy chia r nhng ngi kia. Nh vy ngi y sng ha hp nhng k ly gin, tng trng nhng k ha hp, thch th ha hp, ni nhng li a n ha hp.

3) Ngi y on tn li ni c c, t b li ni c c. Ngi y ch dng nhng li ni nhu ha, m tai, d thng, thng cm n tm, tao nh, p lng nhiu ngi, vui nhiu ngi. 4) Ngi y on tn li ni ph phim. Ngi y ni ng thi, ni chn tht, ni c ngha, ni Php, ni Lut, ni nhng li ng c gn gi. V ni hp thi, nn li ni thun l, c mch lc, h thng, li ch". cng l 4 thin nghip v Khu trong 10 thin nghip (thp thin nghip) m c Pht thng ging dy cho cc v t c s. Cn cc thin nghip khc l v Thn c 3: cc hnh ng khng st sanh, khng trm cp, khng t dm; v v c 3: cc tng khng tham, khng sn, khng t kin. * Cng c trng hp, khi ta ni chn tht v l m vn chm n t i ca k khc, khin h pht lng. Tuy th, i khi cn phi ni s tht d c mt lng nhng hu ch, c kh nng em n li lc trn ng tu tp. Trong kinh s 58, Trung B, Vng t V y hi c Pht rng c th no li ni ca Ngi lm pht ngi khc hay khng. Ngi tr li: -- "Ny Vng t V y, li ni no Nh Lai bit khng nh tht, khng nh chn, khng tng ng vi mc ch, v li ni y khin nhng ngi khc khng a, khng thch, Nh Lai khng ni li ni y. Li ni no Nh Lai bit l nh tht, nh chn, khng tng ng vi mc ch, v li ni y khin nhng ngi khc khng a, khng thch, Nh Lai khng ni li ni y. Li ni no Nh Lai bit l nh tht, nh chn, tng ng vi mc ch, v li ni y khin nhng ngi khc khng a, khng thch, y, Nh Lai bit ng thi m gii thch li ni y. Li ni no Nh Lai bit l khng nh tht, khng nh chn, khng tng ng vi mc ch, v li ni y khin nhng ngi khc a thch, Nh Li khng ni li ni y. Li ni no Nh Lai bit l nh tht, nh chn, khng tng ng vi mc ch, v li ni y khin nhng ngi khc a v thch, Nh Lai khng ni li ni y.

V li ni no Nh Lai bit l nh tht, nh chn, tng ng vi mc ch, v li ni y khin nhng ngi khc a v thch, y, Nh Lai bit ng thi m gii thch li ni y". Nh th, chng ta thy rng c Pht chn ng thi ging dy ngi khc, vi nhng li l nh tht, nh chn, a n mc ch gii thot gic ng, cho d li y c ngi nghe a thch hoc khng a thch. * Trong kinh Li Ni (Tng Chi 5.198), c Pht ging 5 yu t ca mt li ni thin lnh nh sau: --"Thnh tu nm chi phn, ny cc T-khu, cc li l thin thuyt, khng phi c thuyt, khng c phm ti v khng b nhng bc Hin tr ch trch. Th no l nm? Ni ng thi, ni ng s tht, ni li nhu ha, ni li em n li ch, ni vi t tm". 1) Ni ng thi: c khi mt li chn tht nhng khng c pht biu ng lc th thnh ra v ch hoc lm cho ngi khc bc mnh. Ngi thin tr phi t nh p dng li ni ca mnh ng ch, ng lc. 2) Ni ng s tht: bc thin tri thc ni mt li phi da trn s tht, khng ngy bin, khng la di. 3) Ni li nhu ho: li ni cn phi du dng, l php, to khng kh ha hp. 4) Ni li em n li ch: li ni phi c mc ch v ngha ca n, d l li chn tht nhng khng c mc ch em li li ch cho ai, th cng ch l li ni nhm, v dng. 5) Ni li vi t tm: li ni phi pht xut t tm lng thng yu, cn trng. Ngoi ra, trong bi kinh Kho Thuyt, Kinh Tp 78, c Pht ging thm: -- "Thnh tu bn chi phn, ny cc T-khu, li ni c kho ni, khng phi vng ni, khng c li lm, khng b ngi tr qu trch. Th no l bn? y, ny cc T-khu, T-khu ch ni li kho ni, khng ni li vng ni; ch ni li ng php, khng ni li phi php; ch ni li kh i,

khng ni li phi kh i; ch ni li ng s tht, khng ni li khng ng s tht. Thnh tu vi bn chi phn ny, ny cc T-khu, li ni l c kho ni, khng phi vng ni, khng c li lm, khng b ngi tr qu trch." * Trong Tng Chi B 10.69, c Pht khuyn chng ta ch nn bn lun v nhng ti thit thc, c ch li trong s tu tp: -- "C mi ti ng m lun. Th no l mi? l cc ti v t dc, ti v bit , ti v vin ly, ti v khng t hi, ti v tinh tn, ti v gii, ti v nh, ti v tu, ti v gii thot, ti v gii thot tri kin". Ngi thin s Buddhadasa (Pht L), Thi Lan, gii thch thm: 1) Gim dc (Appiccha-gatha): m lun gim lng tham, dng nhng li ni khuyn khch ta tit gim lng ham mun. 2) Bit hay Tri tc (Santutthi-gatha): m lun a n s bit , dng nhng li ni khuyn khch ta tha mn vi nhng g mnh ang c, m khng cn ch n cc tin nghi xa hoa. 3) Vin ly hay c c (Paviveka-gatha): m lun a n s sng mt mnh, dng nhng li ni khuyn khch vic sng v t duy n c, xa lnh cc no ng. 4) Khng t hi hay Gim Tip (Asamsagga-gatha): m lun trnh cc tip xc v ch, dng nhng li ni khuyn khch ta trnh ph phm nng lc v th gi. 5) Tinh tn (Viriyarambha-gatha): m lun bo tn v gia tng tinh tn, dng nhng li ni khuyn khch n lc trong tu tp. 6) Gii c (Sila-gatha): m lun gi gii hnh tt, dng nhng li ni khuyn khch gn gi c hnh. 7) Thin nh (Samadhi-gatha): m lun to lp tm an nh, thng bng, chuyn ch, hp nht, dng nhng li ni khuyn khch tm thm trong sng v n c.

8) Tr tu (Panna-gatha): m lun to thng minh v tr tu, dng nhng li ni khuyn khch s pht trin tu minh trit. 9) Gii thot (Vimutti-gatha): m lun gii thot, dng nhng li ni khuyn khch s gii thot tm tr khi mi phin no, mi mm mng bt thin. 10) Tri kin Gii thot (Vimutti-nanadassana-gatha): m lun to lp tri kin gii thot, dng nhng li ni khuyn khch s ch tm v hiu bit v tri kin gii thot, x ly khi mi tham th v phin no. * c Pht rt ch trch nhng cuc ni chuyn huyn thuyn, ph thi gian v ch. Nhng li gim pha v n i khng em n li lc g, v chng lm quy ng s yn tnh v nh tm. Ngi cng ging thm rng ngi ta khng th tr thnh bc tr ch v ni nhiu, cng khng phi v ni nhiu m ngi ta c gi l bc lo thng Php (Dhammadhara), nh trong cc cu Php C sau y: "Du ni ngn ngn li, Nhng khng g li ch, Tt hn mt cu ngha, Nghe xong, c tnh lc." (PC 100) "Khng phi v ni nhiu, Mi xng danh bc tr. An n, khng on s. Tht ng gi bc tr." (PC 258) "Khng phi v ni nhiu, L th tr chnh php. Ngi nghe t diu php, Nhng trc nhn vin dung, Chnh php khng bung lung, L th tr chnh php." (PC 259) Trong ngn ng Pli, danh t "Mu-ni" (Muni) trong tn "Thch-ca Mu-ni" (Sakya Muni) c ngha l ngi lun gi s yn lng (bc Tch tnh), thng c dng gi mt v Thnh. c Pht thng khuyn cc v tu s t rng: "Ny cc T-khu, khi qu v hi hp vi nhau, c hai vic cn phi

lm: mt l m lun v Chnh php, hai l gi s im lng ca bc Thnh" (Pht t thuyt, Ud 10). * Tm li, li ni c mt nh hng v cng quan trng, khng nhng tc ng n i sng hnh phc ca mi c nhn m cn c th tc ng n sinh hot ca x hi. Nu c tnh gic v nh hng tt, li ni qua cc cuc m lun, giao tip hng ngy, s mang n nhiu li ch cho s tu tp ca nhng ngi con Pht chng ta. Chnh v th m c Pht a Chnh Ng vo Bt Chnh o, con ng Tm Chnh dn n gii thot gic ng. Perth, Ty c, thng 9-2004 Rm Thng Su: Ngy Chuyn Php Lun Bnh Anson ---*--C ba dp l ln trong truyn thng Pht gio Nguyn thy. l ngy l Magha Puja, Vesakha Puja, v Asalha Puja. "Puja" ngha l tn knh, qu knh, cn c ngha l s dng cng, cng dng. y, Puja cn c ngha l ngy l ln. "Magha, Vesakha, Asalha" l tn cc thng trong lch ca n . So vi m lch Vit Nam, "Magha" tng ng vi thng Ging, "Vesakha" tng ng vi thng T, v "Asalha" tng ng vi thng Su. "Magha Puja" l ngy l Rm thng Ging, k nim ngy c Pht thuyt k "Ovada-Patimokkha", l cn bn cho cc gii lut sau ny. "Vesakha Puja" l ngy l Rm thng T, tc l ngy Tam Hp hay Pht n. "Asalha Puja" l ngy l Rm thng Su, k nim ngy c Pht ging kinh Chuyn Php Lun, v sau , ch Tng Nam tng bt u ma An c Kit h. Ngoi ra, truyn thng Nam tng cn c cc ngy l khc nh ngy T T (rm thng Chn) -- kt thc ma An c Kit h, v ma l Dng Y Kathina trong mt thng, t ngy 16 thng Chn n ngy rm thng Mi m lch. *

1. Chuyn Php Lun Ngi B tt S-t-ta ri gia nh, tm o gii thot nm 29 tui, v thnh o nm 35 tui, vo m trng Rm thng T. Sau khi Ngi gic ng, c v Phm thin Sahampati cung thnh Ngi v lng t bi thuyt php i. c Pht quan st th gian v nhn li thuyt php. u tin, Ngi ngh n o s Alra Klma v o s Uddaka Rmaputta, l hai v thy dy o cho ngi khi cn l B-tt tm s hc o, nhng Ch Thin bo l hai v ny qua i. Tip n, Ngi ngh n nm ngi bn l: Kondanna (Kiu Trn Nh), Bhaddiya, Vappa, Mahnma v Assaji, m lc trc cng tu kh hnh vi ngi, v hin gi h ang vn Lc Uyn, gn thnh Ba La Ni. T B o trng, ni Ngi gic ng, c Pht i n vn Lc Uyn, mt cuc hnh trnh khong 210 km, mt khong 2 thng, v n ni vo ng ngy Rm thng Su. Thot tin, khi thy Ngi, anh em Kiu Trn Nh quyt nh khng cho hi, cng khng ng ln nh l Ngi, bi v h cho rng lc trc, Ngi t b li tu kh hnh, khng cn l mt bc chn tu na. Tuy nhin, khi Ngi tin n gn, ch v b chinh phc trc v cao qu ca mt bc gii thot, khin h i x vi Ngi v cng knh cn. Ch v cm ly bnh bt v thng y ca ngi, sa son ch ngi cho Ngi, ra chn Ngi v gi Ngi l "Hin gi" (vuso) theo thi quen. Song c Pht bc b cch xng h ny, v ni: "Ny ch v, ng gi Nh Lai (Tathgata) l "Hin gi" nh mt trong cc v. Nh Lai l bc A-la-hn, Chnh ng Gic" -- (i Phm) Li tuyn b khm ph con ng a n Bt T tc con ng Gii thot, gic ng v chng c Chn L ca Ngi c nm ngi bn ng tu c p li vi v hoi nghi. Ch v hi: Lm th no mt ngi t b kh hnh chn i sng sung tc, li c th chng c Chn L? c Pht gii thch rng Ngi chng h tham m i sng sung tc. lm sng t mi vic, Ngi thuyt ging bi kinh Chuyn Php Lun, khi u cng trnh hong php ca Ngi. Bi kinh trnh by Php Gii Thot l Trung o, v nu ln Bn Chn L Cao Qu (T Diu ) - nh ghi li trong Lut Tng v trong Tng ng B: "C hai cc oan, ny ch v, m ngi xut gia nn trnh. Hai cc oan l g? m mnh vo dc lc, thp km, tm thng, h lit, khng xng ng bc Thnh, khng ch li, l mt cc oan. Cc oan kia l chuyn

tm kh hnh p xc, gy kh au, khng xng ng bc Thnh, v cng khng ch li. Ny ch v, Nh Lai trnh xa hai cc oan ny, v tm ra Trung o, chnh l con ng khin cho Ta thy v bit r, con ng a n an tnh, thng tr, gic ng, Nit-bn." Ngi ging tip: "y l Chn l v Kh: Sanh, gi, bnh, cht l kh; su, bi, u, no l kh; thn cn nhng g ta khng thch l kh; xa la nhng g ta thch l kh; cu khng c l kh; tm li, ng th un l kh. y l Chn l v Ngun gc ca Kh: chnh l kht i a n ti sanh, cu hu vi h v tham, tm thy lc th ch ny ch kia: l Dc i, Hu i v Phi hu i. y l Chn l v Kh Dit: chnh l s on tr, dit tn hon ton kht i , qung b n, chm dt n, x ly n, khng chp th n. y l Chn l v Con ng Dit Kh: l Thnh o Tm Ngnh, tc l: Chnh Kin, Chnh T duy, Chnh Ng, Chnh Nghip, Chnh Mng, Chnh Tinh tn, Chnh Nim, v Chnh nh." -- (i Phm, Tng Lut; Tng ng B) Nm v tn gi ht sc ch tm lng nghe li ngi. Khi Ngi thuyt ging, tn gi Kondanna qun trit: "Nhng g c sinh khi u phi chu qui lut hoi dit", v c qu D lu. Sau , tn gi lin xin c Pht nhn lm t. c Pht ni: "n y, ny T-khu, Gio Php c kho ging, hy sng i Phm hnh on tn kh au" v nhn tn gi lm mt Tkhu. Nh vy, tn gi Kondanna l v T-khu u tin trong lch s Pht gio, nh du khi im s thnh lp Tng on, tn ti cho n ngy nay. Chng bao lu, li dy ca c Pht gip cho tn gi Vappa v Bhaddiya hiu Php v hai v cng c nhn lm T-khu. Trong lc cc ngi Kondanna, Vappa v Bhaddiya i kht thc cung cp thc n cho c nhm, c Pht thuyt ging ring cho tn gi Mahnma v Assaji. Sau , hai v ny c qu bc Nhp lu, v xin lm t. Nh vy, lc c su T-khu trn th gian - c Pht v nm v t ca Ngi.

Vi ngy sau, c Pht dy bi php v V Ng - kinh V Ng Tng. Khi nm T-khu nghe li thuyt ging ny ca c Pht, tm ca ch v thot khi mi lu hoc, v tr thnh cc bc Thnh A-la-hn gii thot. * 2. An c Kit h Mt ngy sau l Rm thng Su, ch Tng trong truyn thng Pht gio Nam tng bt u ma An c Kit h. Trong Chng "Vo Ma Ma", i Phm, Lut Tng, c ghi: c Th Tn ng ti thnh Vng X, Trc Lm. Lc by gi, vic an c ma ma cha c c Th Tn quy nh cho cc T-khu. Cc v Tkhu i du hnh trong ma lnh, trong ma nng, v c trong ma ma na. Dn chng phn nn, ph phn, ch bai rng: -"V sao cc sa-mn Thch T li i du hnh trong ma lnh, trong ma nng, v c trong ma ma na? Ngay c cc du s ngoi o, d c gio l c thuyt ti t, vn sng c nh mt ch trong ma ma, ngay c nhng con chim sau khi lm t trn cc ngn cy cng sng c nh trong ma ma. Cn cc sa-mn Thch T th li i du hnh trong ma lnh, trong ma nng, v c trong ma ma na. Cc v y ang dm p ln cc loi c xanh, ang hm hi mng sng ca loi ch c mt gic quan, v ang gy nn vic git hi hng lot chng sanh nh nhoi". Cc T-khu nghe c nhng ngi y phn nn, ph phn, ch bai. V th, cc v y trnh s vic ln c Th Tn. c Pht nhn s vic ny m bo cc T-khu rng: -"Ny cc T-khu, ta cho php an c trong ma ma. y l hai thi im vo ma an c: thi im trc v thi im sau. Thi im trc l ngy k ca ngy trng trn thng slha, thi im sau l vo ngy sau trng trn thng sau." Tnh theo m lch ca Vit Nam nu khng c thng nhun th thi im trc l ngy 16 thng 6, thi im sau l ngy 16 thng 7. Ngi dy tip: -"Ny cc T-khu, trong ma an c ba thng th khng nn ra i du hnh. V no ra i th phm ti tc c (dukkata)."

Tuy nhin, nu c chuyn cn kp v c thnh mi, v T-khu c php ri tr x trong thi hn khng qu 7 ngy. c Pht dy: -"Ny cc T-khu, ta cho php i khi c thnh mi vi cng vic c th gii quyt trong by ngy; v khng nn i, nu khng c thnh mi." Sut thi k gi ma min bc n , t thng Su n thng Mi, ch Tng sng mt ni c nh trong 3 thng an c. Ch v c th la chn cch t mnh xy mt am tht tr ma, hay trong mt tinh x sn c. Ma an c bt u t ngy rm thng slha (rm thng Su). Tuy nhin, c Pht cng cho php bt k mt T-khu no khi s chm hn mt thng vo ngy rm thng By - gi l "hu An c". Vic nh ch du hnh chm dt vo ngy rm thng Chn (ssina). Nu v no khi s chm hn mt thng, th chm dt vo thng Mi (Kattik). Ch Tng t chc l sm hi B-tt (Uposatha) c bit, tc l l T T (Pavran), kt thc ma an c. Sau , cc T-khu cng b hon tt cc phn s trong Gii Lut, ri ni an c, v bt u du hnh truyn o. Tp tc an c ma ma khng ch c l do c truyn, m cn c l do thc tin na. Khi tri ma o t v cc con sng chy trn b, khi ng x chm trong bn ly, v nhng mnh t khng ngp nc lm thnh ni tr n cho rn rt, b cp, th vic du hnh v cm lu ngoi tri hu nh khng th thc hin c. Hn na, kh m bc hi trong thi gi ma to ra nhng tai hi khc cho sc khe; v nu mt T-khu b bnh, th d sn sc v y ti mt tinh x hn l lc di chuyn. Tc l an c ma ma cn c li cho Tng chng theo nhiu cch. Trong sut nhng thng du hnh theo ring ca mi ngi, c th l mt vi Tkhu no tr thnh bung lung trong np sinh hot. Trong ma an c, cc T-khu chung sng sinh hot vi nhau, nn phi ch tm n quy lut x th v theo ng nguyn tc. Ma an c cn tng cng mi tnh cm trong Tng on. Cuc sng chung mt ni v cng hc tp li dy ca bc o S, s trao i kinh nghim v kin thc a n s thit lp cc mi quan h thn hu c gi tr gio dc, c c Pht nh gi cao. Ngi ni: "Qu tht tt c i sng ng Phm hnh ca Tng chng ct yu tnh thn hu gia nhng ngi a thch iu thin, tnh ng o, ng ch hng. Mt T-khu lm bn vi iu thin, l ngi bn giao du, ngi ng ch hng, c trin vng tu tp v lm sung mn Bt Chnh o, gii thot cho ng bn cng nh bn thn v y".

C ln c Pht thy mt T-khu b bnh, nm b v khng ai chm sc, Ngi v Trng lo nanda cng n sn sc v y. Ri Ngi gi Tng chng n v dy: "Ny cc T-khu, ch v khng c cha m chm sc mnh. Vy, nu ch v khng chm sc nhau, th ai s lm vic y? Ny cc T-khu, bt c ai trong ch v mun chm sc ta, th v y hy chm sc ngi bn ng Phm hnh". Vic an c ma ma cng quan trng trong vic hc tp ca ch Tng thi . Ch v tng c li cc bi kinh ca c Pht v hc hi nhng li dy mi ca Ngi. Vic hc tp nghe kinh khng ch gii hn vo ma an c, nhng c thun li hn nh s chung sng sut ba thng ca mt hi chng T-khu ng o ti cng mt a im. C l Gio Php s khng c truyn tng n thi i chng ta trong hnh thc chnh xc nh ngy nay, nu Tng chng thi xa khng c c hi duyt li ton th li gio hun ca c Pht trong cc ma an c kit h hng nm y. Perth, thng 7-2004 S Lc V L Duyn Khi Bnh Anson ---*--Ting Pli ca l Duyn khi hay Duyn sinh l "Paticcasamuppda", cn c dch l "Ty thuc Pht sinh", ting Anh l "Dependent Origination". Thuyt ny bao gm 12 thnh t, nn cng c gi l Thp Nh Nhn Duyn. Trong Tng Chi B, chng Mi Php, kinh s 92, c Pht ging cho ng Cp C c: " y, ny Gia ch Cp C c, v Thnh t qun st nh sau: Do ci ny c, ci kia c. Do ci ny sinh, ci kia sinh. Do ci ny khng c, ci kia khng c. Do ci ny dit, ci kia dit." l tm lc l Duyn khi. Ri Ngi ging rng ra:

"Tc l do duyn v minh, c cc hnh. Do duyn cc hnh, c thc. Do duyn thc, c danh sc. Do duyn danh sc, c su nhp. Do duyn su nhp, c xc. Do duyn xc, c th. Do duyn th, c i. Do duyn i, c th. Do duyn th, c hu. Do duyn hu, c sinh. Do duyn sinh, c gi, cht, su, bi, kh, u, no. Nh vy, l s tp khi ca ton b kh un ny." Tip theo, c Pht ging v s on dit cc kh un: "Do v minh dit, khng c d tn, nn cc hnh dit. Do cc hnh dit, nn thc dit. Do thc dit, nn danh sc dit. Do danh sc dit, nn su nhp dit. Do su nhp dit, nn xc dit. Do xc dit, nn th dit. Do th dit, nn i dit. Do i dit, nn th dit. Do th dit, nn hu dit. Do hu dit, nn sinh dit. Do sinh dit, nn gi, cht, su, bi, kh, u, no dit. Nh vy l ton b kh un ny dit. y l Thnh l c kho thy v kho th nhp vi tr tu." Nh th, khi thuyt ging l Duyn khi, c Pht dy cho chng ta thy rng v v minh v b m si m s hin hu v kh au hin ti pht sinh; do s dit tn ca v minh, v t i dit v th dit, m khng cn s ti sinh no tip theo; v nh vy, tin trnh hin hu c dng li, v cng vi s dng li y, l s chm dt mi au kh. * y, xin trnh by s lc tm tt v cc lin h gia 12 thnh t ca l Duyn khi nh sau:

"V minh duyn hnh": Do v minh (avijj), cc hnh (sankhara) c iu kin sinh ra. Hnh l nhng t tm s (cetan) hay ch, a n ti sinh, cn gi l hnh nghip. V minh y ch yu l v minh v T Diu , v minh v l nhn duyn, v minh v qu kh v hin ti ca chng ta. Do v minh, i khi chng ta lm nhng hnh ng thin, nhng phn ln chng ta lm nhng hnh ng bt thin, v a phn nhng iu chng ta lm u bt ngun t tham v sn. Di nh hng ca v minh chng ta lm mi loi hnh ng. Tht ra, v chng ta khng bit u l ng, u l sai, hoc chng ta ch hiu chung chung rng nhng hnh ng th ny l thin, nhng hnh th kia l bt thin. V m qung bi v minh m chng ta thng lm nhng iu lm lc, d rng i khi chng ta cng lm c nhng vic tt. Hai chi phn ny, V Minh v Hnh, thuc thi qu kh, v y l hai yu t em chng ta n th gian ny. Nhng hnh ng thin trong qu kh ca chng ta nh b th, tr gii, c nhng ngh tt p, v.v. l nhng thin nghip (kusala-kamma), gip chng ta sinh ra lm ngi, c mt trong th gian ny. "Hnh duyn thc": Ty thuc ni hnh nghip, thin v bt thin, chi phn th ba khi sinh, l Thc (vinnna), tc ti sinh trong th gian ny. Thc l thi hin ti v thuc nhm qu d thc. Thc sinh khi nh kt qu ca V Minh v Hnh trong qu kh. y, Thc khng c ngha l tt c cc loi tm m ch l tm tc sinh sau khi cht. Nh vy, khi u ca kip sng hin ti ny, chng ta c Kit Sinh Thc - Thc ni lin - ngha l Thc ni lin kip sng hin ti vi qu kh. Thc ti sinh pht khi, chng ta c ti sinh, l l do ti sao ta dng ch "ti sinh", m khng dng ch "u thai" vi ngha mt linh hn i ti sinh. Bi v khng c mt linh hn bt t trong quan nim ca o Pht. "Thc duyn danh sc": Tm khng th lm vic mt mnh, n c mt s tm s (cetasika) phi hp lm vic chung vi n, v v l tm nn n khng th tn ti n c, n cn mt ci thn vn l kt qu ca nhng hnh ng trong qu kh. Do vy, ty thuc ni Kit sinh thc - thc ni lin, chng ta c tm v thn, tc l Danh (nma) v Sc (rpa). Danh l phn tinh thn, cn Sc l phn vt cht. "Danh sc duyn lc nhp": Do c thn v tm, hay danh v sc, ta c 6 Cn hay 6 Nhp (yatana). Chng ta c nm cn bn ngoi: nhn, nh, t,

thit v thn. Cn gi l "ng mn" hay nm ca. Chng hn qua nhn mn, chng ta tip nhn mt i tng ca s thy, v qua nhn mn, chng ta bung b i tng ; v th, con mt c hai chc nng: thu nhn v bung b. Ch "cn" c dng y vi ngha ca mt "cn c", da vo m tm c th thc hin. Cn th 6 l cn. y l mt cn thuc bn trong, hay ni mn. N khng nhng ch l mt cn hay mn, m n cng cn l dng tin sinh ca chng ta - trong Pli gi l Bhavanga hay "hu phn". Chnh dng tin sinh ny dn chng ta i ht kip sng ny n kip sng khc trong vng sinh t lun hi. "Lc nhp duyn xc": Ty thuc vo 6 cn, ta c Xc (phassa). Xc l s va chm hay tip xc gia mt i tng gic quan bn ngoi vi b mt ca b my cm gic tng xng, hay gia cn v cnh (trn). Ty thuc ni nm ca gic quan (ng mn) v cn ( mn), ta c Xc. Chng hn, khi mt cnh sc v phn nhy cm ca con mt (tc nhn cn) nm trong mt khong cch thch hp v c nh sng thch hp, lc , s tip xc gia cn v cnh khi sinh, hnh sc tip chm vi phn nhy cm ca con mt. Tng t nh vy vi m thanh v nh cn, v.v. "Xc duyn th": V c xc nn ta c cm gic, nh vy, Th (vedan) pht sinh. Khi c s tip chm vi mt i tng qua cn, ta c cm th. Nu s tip xc l mm mi, ta c th cm nghe mt cm gic d chu; nu s tip xc l th nhm, ta cm thy mt cm gic kh chu; hoc i khi, ta c mt cm th trung tnh, khng kh khng lc, v.v. "Th duyn i": V c th m i (tanh) khi sinh, khng c th th tham i khng sinh khi. Khi c cm th d chu - qua thy, nghe, ngi, nm, v.v., tham i, thch th sinh khi. Cn i vi cc cm th kh chu th sao? Trong b lun Thanh Tnh o, c gii thch: "Mt bnh nhn ang c mt cn au kinh khng, c mt cm th kh chu. Lc , tham vn khi ln, bi v ngi y c mt c mun thot ra khi cn au , mun thot ra khi ci cm th kh chu . Nh vy tham khi ln bng hai cch: theo cm th d chu v theo cm th kh chu". "i duyn th": Mt khi i sinh th Chp Th (updna) lin theo sau. S khc bit gia i v Th rt r rng: i l tham mun nh nhng, trong khi Th li l n r thm su, buc cht chng ta vo mt ci g . Tham t n th khng dnh mc, khng tin n trng thi chp th, n ch l s c mun hay mong mun bnh thng. Tuy nhin, vi mt phm nhn khng gic nim, tham i lin dn theo lng chp th.

"Th duyn hu": V c chp th, nn to duyn to hin hu. Hu (bhava) ngha l ta ang khi s tr thnh, thu thp nghip lc mi cho i sng tng lai. Hu c hai mt: nghip hu (kamma-bhava) l hnh ng tch ly ca qu d thc, v sinh hu (upapatti-bhava) l qu d thc hng n ti sinh. Ni mt cch khc, do duyn i v Th, chng ta hnh ng to nghip, by gi l nhng hnh ng hin ti (l nghip hu), v ng thi, chng ta ang chun b cho cuc ti sinh trong tng lai (l sinh hu). "Hu duyn sinh": Do bi nhng hnh ng hay nghip hin ti, chng ta ang chun b cho ln ti sinh sp ti, l ti sinh hay Sinh (jti), mang ngha ca s khi u ca kip sng tng lai. "Sinh duyn gi cht": Do ti sinh trong th gian nn t s a n Gi Cht (jar-marana). Jar l tui gi, gi mt cch dn dn, v ri, Marana l cht. Tt c mi hin tng xy ra nh mt h qu tt nhin. Chng ta sinh ra nn phi chu bun ru, bi, kh, u, no, tuyt vng, v.v. v chng s hin khi nh kt qu ca vic sinh. * Chng ta thy y c c thy 12 chi phn, thng c phn thnh 3 thi: qu kh, hin ti, v v lai. Hai chi V Minh v Hnh thuc v qu kh; nm chi: Thc, Danh Sc, Lc Nhp, Xc, Th thuc hin ti, xem nh l qu d thc ca qu kh. i, Th, Hu cng thuc hin ti v lm nhn cho tng lai. Sinh v Gi cht thuc v tng lai, kt qu ca nhng nhn gieo trong hin ti. T Sinh n Gi cht, ch c hai chi c cp thi tng lai; tuy nhin, chng bao hm c nm chi phn trong nhm qu d thc hin ti - t Thc n Th. S kt hp ca nm chi phn ny to ra ci gi l n ng hay n b, v chnh nm chi phn ny l ci c sinh ra, gi cht v ri li ti sinh, c tip tc mi mi khng ngng, do nhng hnh nghip t qu kh cng nh trong hin ti. Trong quyn sch "Cy Gic Ng" (The Tree of Enlightenment), Gio s Peter Santina phn chia 12 chi phn thnh 3 nhm: 1) nhm tai ch ( trc): v minh, i v th; 2) nhm hnh ng (nghip): hnh v hu; v 3) nhm kh au: thc, danh sc, lc nhp, xc, th, sinh, v gi cht. Trong nhm th nht, v minh l cn bn. Do v minh m chng ta tham m vo cc dc lc gic quan, vo hng th, vo nhng tng sai lm, nht l tng v ci Ta c lp v thng cn. Do vy, v minh, i v th l nguyn nhn ca nghip (hnh ng).

Nhm th hai l nghip (hnh ng), gm c hnh v hu. Hnh bao hm nhng du n, hay thi quen hnh thnh trong dng tm thc, hay s tip din khng ngng ca thc. Nhng du n y c to thnh bi nhng hnh ng lp i lp li t nhiu kip trc, tr thnh thi quen. Nhng thi quen dn dt nhiu hnh ng ca ta trong hin ti. Ngoi ra, cn c nhng hnh ng to tc trong kip sng ny, v c gi l hu. Nhng thi quen vn pht trin t nhiu kip trc cng vi nhng hnh ng to tc trong kip ny dn n ti sinh vi thn ng un, ri gi cht, kh au, v.v. l nhm th ba. Khi hiu c s vn hnh ca l Duyn khi, ta c th ph v vng lun hi sinh t , bng cch gt b nhng bt tnh ca tm - l v minh, i v th. Mt khi cc bt tnh ny b loi b, s khng cn hnh nghip, v ngun thi quen cng khng sanh khi. Khi nhng hnh nghip ngng th ti sinh v kh au cng ngng. * Trong Trng B, kinh s 15, c Pht c dy ngi Anand rng: - "Ny Anand, gio php Duyn Khi rt thm su, tht s thm su. Chnh v khng thng hiu gio php ny m th gian ging nh mt cun ch ri ren, mt t chim, mt bi rm lau lch, v khng th thot khi cc a x, ci d, phi chu kh au trong vng lun hi sinh t." Trong mt on kinh khc, thuc Trung B 28, Ngi dy rng: - "Ai hiu c l Duyn khi, ngi y hiu Php; v ai hiu c Php, ngi y hiu l Duyn khi". Cho nn, gio l Duyn khi l mt gio l tinh yu, thm su, quan trng, khng phi d dng thc chng v thng hiu. L mt phm nhn c s cn ang tu hc, y, chng ti ch c th trnh by tm tt s lc theo kin gii th thin ca mnh. Perth, Ty c, thng 8-2004 V Bt Quan Trai Gii Bnh Anson

---*--Ngoi vic th tr, tun gi 5 iu gii cn bn trong i sng hng ngy, thnh thong, trong cc ngy trai gii, cc dp l ln, hay trong cc kha tu thin tnh tm, ngi Pht t c s chng ta thng gi thm Bt Quan Trai Gii. Tm gii da vo nm gii cn bn, nhng c khai trin thm gip to mt i sng tnh hnh, n gin, gip to cc iu kin thun li tu dng tm tr. l: 1) Khng st sanh. 2) Khng trm cp. 3) Khng hnh dm. 4) Khng ni di. 5) Khng ung ru v dng cc cht say. 6) Khng n tri gi (khng n sau 12 gi tra). 7) Khng tham gia ma ht, thi kn, nh n, xem ma ht, nghe n, kn, v khng trang im, thoa vt thm, di phn v eo trng hoa. 8) Khng nm ngi ni qu cao v ni xinh p. Ngy trai gii cn c tn gi l ngy B-tt, phin m t ch "Uposatha". "Uposatha" c ngha l i n v lu li ti mt ngi cha hay mt tu vin. Theo phong tc n ngy xa, cc gio s B-la-mn thc hin cc nghi l thanh tnh ha, ri ri gia nh, chn mt ni thanh vng sng c c trn ngy, vo ngy trng trn (ngy rm) v ngy u trng (mng 1). Trong bi cnh , c Pht cho php cc v tu s t ca Ngi hi hp li vo cc ngy tng gii bn Ba-la--mc-xoa (Patimokkha, gii lut tu s) v thuyt ging cho hng t c s khi h n lu li ti cha. Ngoi ra, cng ng Pht t thi cn c 2 ngy trai gii khc l ngy gia tun trng u (mng 8) v ngy gia tun trng sau (ngy 23). l bn ngy trai gii cn bn ca truyn thng Pht gio Nguyn thy, vn cn c p dng cho n ngy nay. Tuy nhin, ti Vit Nam, Pht t c s thng th tr 6 ngy trai gii trong thng: 8, 14, 15, 23, 29, 30 (28, 29 cho thng thiu), hoc 8 ngy: 5, 8, 14, 15, 20, 23, 29, 30 (28, 29 cho thng thiu). * Cc bi ging ca c Pht c lin quan n tm gii ny c ghi li trong Tng Chi B, Chng Tm Php, Phm "Ngy Trai Gii". c Pht ging rng ngi no th tr tm gii nghim tc vi tm trong sch, ngi

y sng tnh hnh nh mt v A-la-hn. V th, cc t ca Ngi phi c gng gi tm gii trong ngy B-tt. Ngi ging chi tit cho b Visakha nh sau: --"Thnh t y, ny Viskh, suy t nh sau: 1) "Cho n trn i, cc v A-la-hn t b st sanh, trnh xa st sanh, b trng, b kim, bit tm qu, c lng t, sng thng xt n hnh phc ca tt c chng sanh v loi hu tnh. Cng vy m nay v ngy nay, ta sng t b st sanh, trnh xa st sanh, b trng, b kim, bit tm qu, c lng t, sng thng xt n hnh phc ca tt c chng sanh v loi hu tnh. V chi phn ny, ta theo gng cc v A-la-hn v ta s thc hnh trai gii". 2) "Cho n trn i, cc v A-la-hn t b ly ca khng cho, ch ly nhng vt cho, ch mong nhng vt cho, t sng thanh tnh, khng c trm cp. Cng vy, m nay v ngy nay, ta sng t b ly ca khng cho, ch ly nhng vt cho, ch mong nhng vt cho, t sng thanh tnh, khng c trm cp. V chi phn ny, ta theo gng cc v A-la-hn v ta s thc hnh trai gii". 3) "Cho n trn i, cc v A-la-hn t b t hnh, tnh tu Phm hnh, sng gii thot, t b dm dc hn h. Cng vy, m nay v ngy nay, ta sng t b t hnh, tnh tu Phm hnh, sng gii thot, t b dm dc hn h. V chi phn ny, ta theo gng cc v A-la-hn v ta s thc hnh trai gii". 4)"Cho n trn i, cc v A-la-hn t b ni lo, trnh xa ni lo, ni nhng li chn tht, y ch ni s tht chc chn, ng tin cy, khng la gt, khng phn li li ha i vi i. Cng vy, m nay v ngy nay, ta sng t b ni lo, trnh xa ni lo, ni nhng li chn tht, y ch ni s tht chc chn, ng tin cy, khng la gt, khng phn li li ha i vi i. V chi phn ny, ta theo gng cc v A-la-hn v ta s thc hnh trai gii". 5) "Cho n trn i, cc v A-la-hn t b ru men, ru nu lm cho m say, trnh xa ru men, ru nu lm cho m say. Cng vy, m nay v ngy nay, ta sng t b ru men, ru nu lm cho m say, trnh xa ru men, ru nu lm cho m say. V chi phn ny, ta theo gng cc v A-la-hn v ta s thc hnh trai gii".

6) "Cho n trn i, cc v A-la-hn n mt ngy mt ba, khng n ban m, khng n phi thi. Cng vy, m nay v ngy nay, ta sng n mt ngy mt ba, khng n ban m, khng n phi thi. V chi phn ny, ta theo gng cc v A-la-hn v ta s thc hnh trai gii". 7) "Cho n trn i, cc v A-la-hn trnh xa khng xem ma, ht, nhc, din kch, khng trang sc bng vng hoa, hng liu, du thoa v cc thi trang. Cng vy, m nay v ngy nay, ta sng trnh xa khng xem ma, ht, nhc, din kch, khng trang sc bng vng hoa, hng liu, du thoa v cc thi trang. V chi phn ny, ta theo gng cc v A-la-hn v ta s thc hnh trai gii". 8) "Cho n trn i, cc v A-la-hn t b ging cao, ging ln, trnh xa ging cao, ging ln. Cc v y nm trn ging thp, trn ging nh hay trn m c. Cng vy, m nay v ngy nay, ta t b ging cao, ging ln, trnh xa ging cao, ging ln. Ta nm trn ging thp, trn ging nh hay trn m c. V chi phn ny, ta theo gng cc v A-la-hn v ta s thc hnh trai gii". "Nh vy, ny Viskh, l Thnh trai gii, thc hnh Thnh trai gii, ny Viskh, c qu ln, c li ch ln, c chi sng ln, c nh sng ln". Trong Tng Chi B, Chng Mi Php, c Pht cng khuyn cc c s ca b tc Thch-ca (Sakya) trong cc ngy B-tt phi n lc hnh tr bt quan trai gii, sng tinh cn, nhit tm, khng phng dt trn ngy v trn m. Nhng li lc do cng phu tu tp cn to ln hn ti sn ca ci m h c th tch t c sng sung tc c trm nm; v cng phu s to thin nghip a n ti sinh trong cc ci tri an lc vi tui th c ngn nm. Hn th na, kt qu s gip to iu kin thun li pht trin tu gic, a h nhp dng thnh gii thot, qua cc qu v D lu, Nht lai, v Bt lai. Ngi ni: --" y, ny cc Thch t, t ca Ta, trong 10 nm sng khng phng dt, nhit tm, tinh cn nh li Ta ging dy. Nh vy, v y thc hnh, v y c th sng trm nm, ngn nm, trm ngn nm c cm th nht hng lc. V y c th chng c qu Bt lai, qu Nht lai hay qu D lu khng c sai chy. Ny cc Thch t, u phi l 10 nm! y, t ca Ta trong 9 nm ... 8 nm, ... 1 nm ... 10 thng ... 9 thng ... 8 thng ... 1 thng ... 10 m 10 ngy... 9 m 9 ngy... 8 m 8 ngy ... trong 1 m 1 ngy sng khng

phng dt, nhit tm, tinh cn nh li Ta ging dy. Nh vy, v y thc hnh, v y c th sng trm nm, ngn nm, trm ngn nm c cm th nht hng lc. V y c th chng qu Bt lai, qu Nht lai, hay qu D lu khng c sai chy". * Theo truyn thng, trong ngy trai gii, ngi c s Pht t thc dy sm, sa son thc n, ri cng dng n cc v Tng s i kht thc trong xm lng. Hoc h mang thc n n cha v cng dng n ch Tng . ng thi, cc v Pht t ny xin ch Tng c truyn Tam quy v Bt quan trai gii c th tr trong sut ngy v m hm . C th l sau , h tr v nh, sinh hot bnh thng, nhng vn tun gi tm gii cho n sng hm sau. C th l h thu xp li cha trn ngy v trn m hm . Ty theo np sinh hot ca mi cha, chng trnh c th thay i. C nhng ni Pht t lu li c sch, nghe thuyt php, ng gp vo cc cng tc Pht s, lm cng qu ti cha. C nhng ni ch trng n hnh thin, ngi Pht t dnh trn ngy v m tp sng qun nim, tnh tm, xen k cc bui ngi hnh thin v i kinh hnh, v n gp thin s tham vn ring v cc vn c lin quan n cng phu tu tp ca mnh. C nhng cha t chc m th u , vi tham d vin nguyn khng ng hay nm, tch cc tham gia vo cc bui thuyt php v tho lun v Pht php. Trong m u thng v gia thng, nu ti cha c trn 4 v T-khu, ch Tng t hp ti chnh in, ni c kt gii Sima, tng c 227 iu gii bn ca hng T-khu, v cuc l ny c th ko di hn mt gi. * Ngy nay, trong mi trng x hi kinh t hin i, khi chng ta phi sinh hot, lm vic theo lch Ty phng, rt kh m tun gi cc ngy B-tt ng theo m lch. Khuynh hng thng thng l di ngy B-tt vo nhng ngy cui tun, khi mi ngi c ngh ngi, d thu xp gp nhau, hay i n cha, n cc thin vin. C nhng nhm Pht t linh hot t chc ngy "Tnh Tm" hng thng, vo ngy cui tun k cn vi m trng rm, thng l ngy th By v hnh tr bt quan trai gii trn ngy v trn m cho n sng ngy Ch nht.

Nu c ch Tng Ni hin din, chng ta thnh qu ngi truyn quy gii. nhng ni khng c Tng Ni, chng ta c th mi mt v c s ln tui, c uy tn, tuyn c quy gii, mi ngi cng c theo, v t nguyn th tr vi tm trong sch. Chng trnh sinh hot th ty duyn, c th l t chc cc bui thin tp, tham cu kinh sch, xen k vi cc bui thuyt php hoc m lun v Pht php, hoc cng tng c cc bi kinh cn bn nh kinh T Bi, i Hnh Phc, Chu Bu, Chuyn Php Lun, v.v., hoc cng nghe cc bi ging, cc bi kinh tng thu m trong bng audio-cassette hay a CD. Tng t trong tinh thn , nhng ni xa xi, khng c nhiu Pht t, ta vn c th t t chc mt ngy trai gii ti nh ring, t c ln li nguyn quy y Tam Bo v hnh tr Tm Gii, ri lp ra mt chng trnh tnh tu cho ring mnh trong trn ngy y. iu quan trng l lm sao gi tm thanh tnh, nhu ha, khng bn rn, khng lo u tnh ton, v lc no cng c gng tnh gic, chnh nim, nht tm hng v Pht Php trong sut thi gian th tr bt quan trai gii. Thng 9-2004 Nim n c Tam Bo Bnh Anson ---*--Hng ngy, vo bui sng sm v bui ti, cc Pht t trong truyn thng Nam tng thng tng cc bi kinh vn cn bn, trong , c bi tng v cc n c Tam Bo, Pht-Php-Tng. y, xin mo mui trnh by s lc v ngha cc li tn dng Tam Bo , da theo mt tp sch hc ting Pli ca T-khu Nguyt Thin Indacanda. * Bt u mi bui l, chng ta thng nghe tng cu: Namo tassa bhagavato arahato samm sambuddhassa Trong ,

Namo tassa: Xin cung knh n v y. bhagavato: c Th Tn, c Ph-ga-va. arahato: bc A-la-hn, ng Cng. samm sambuddhassa: ng Chnh Bin Tri, Chnh ng Gic, Bc T Gic Ng hon ton, khng ai ch dy. Ngha ton cu: "Cung knh n Ngi l c Th Tn (Ph-ga-va), bc Ala-hn (ng Cng), ng Chnh Bin Tri". * Tip theo, l cc cu tng v n c Tam Bo nh sau: 1) n c Pht Bo: Itipi so Bhagav Araham Sammsambuddho Vijjcaranasampanno Sugato Lokavid Anuttaro Purisadammasrathi Satth devamanussnam Buddho Bhagavti Itipi so: Tht vy, v y l ... Bhagav: c Th Tn. Araham: ngi khng cn nhim, bc A-la-hn, bc ng Cng. Sammsambuddho: ng Chnh Bin Tri, Chnh ng Gic, Bc T Gic Ng hon ton, khng ai ch dy. Vijjcaranasampanno: Minh Hnh Tc, ngi c tr tu v c hnh thnh tu mt cch trn vn. Sugato: bc Thin Th, v ra i mt cch trn vn, Nit-bn. Lokavid: ngi hiu bit r rng v th gian, Th Gian Gii. Anuttaro: khng g hn c, V Thng S. Purisadammasrathi: ngi c kh nng iu khin, hun luyn k khc, iu Ng Trng Phu. Satth devamanussnam: v thy ca ch thin v loi ngi, Thin Nhn S. Buddho: bc gic ng, c Pht. Bhagav: c Th Tn. Ngha ton cu: "Tht vy, bc ng knh trng y l A-la-hn, Chnh ng Gic, Minh Hnh Tc, Thin Th, Th Gian Gii, V Thng S, iu Ng Trng Phu, Thin Nhn S, Pht, Th Tn." y l on vn rt thng gp trong cc bi kinh thuc i Tng Kinh do ngi Ha thng Thch Minh Chu dch sang Vit ng. cng l 10 Danh

hiu ca c Pht. Tuy nhin, trong mt vi kinh sch, chng ta ch thy cp n 9 danh hiu, l v 2 danh hiu V Thng S v iu Ng Trng Phu i khi c gp chung thnh mt, nh c gii thch trong b lun Thanh Tnh o, Chng VII, ca ngi Pht m (Buddhaghosa). Ngoi ra, trong nhiu kinh sch Bc tng, c thy thm vo danh hiu Nh Lai, to ra 11 danh hiu. c c con s 10 danh hiu, c sch gp chung V Thng S v iu Ng Trng Phu thnh mt, hay gp chung Pht v Th Tn thnh mt danh hiu. Trong quyn "Nghi thc tng nim" ca cha Php Lun, Texas, Hoa K, c dch l: Hng danh Pht nhim mu ng Cng, Chnh Bin Tri, Minh Hnh y, c n Thin Th cao dy, Bc Th Gian Gii ch by l chn, V Thng S php m tnh diu, Bc Trng Phu iu Ng sanh, Thin Nhn S ng cha lnh, Pht ton gic, Th Tn trong i. * 2) n c Php Bo: Svkkhto bhagavato dhammo sanditthiko akliko ehipassiko opanayiko paccattam veditabbo vinnhti Svkkhto: kho c thuyt ging. bhagavato: ca c Th Tn. dhammo: gio php. Svkkhto bhagavato dhammo: Php ca c Th Tn kho c thuyt ging sanditthiko: hon ton hin nhin, c thy r rng. akliko: khng i thi gian, khng b chi phi bi thi gian. ehipassiko: hy n v hy thy, mi n thy. opanayiko: c kh nng hng thng, dn dt v hng thng (Nitbn). paccattam: t c nhn, ring r.

veditabbo: nn c hiu bit. vinnh: bi cc bc tr tu. Ngha ton cu: "Php ca c Th Tn kho c thuyt ging, hon ton hin nhin, khng b chi phi bi thi gian, hy n v hy thy, c kh nng dn dt v hng (Nit-bn), v nn c hiu bit t c nhn bi cc bc tr tu." Trong cc b kinh Nikya, Ha thng Minh Chu dch l "y l Php do Th Tn kho thuyt, thit thc hin ti, c qu tc thi, n m thy, c kh nng hng thng, do ngi tr t mnh gic hiu." Trong quyn "Nghi thc tng nim" ca cha Php Lun, Texas, Hoa K, c dch l: Php vi diu, cha lnh kho dy, La danh ngn, gic ng hin tin, Vt thi gian, chng v bin, St na i ng, hot nhin liu tng, o v thng, n ri thy r, Hng thng tm, thot ng vng trn, Tr nhn t ng gi chn, Diu thng tnh lc, Php n nhim mu. * 3) n c Tng Bo: Supatipanno bhagavato svakasangho ujupatipanno bhagavato svakasangho nyapatipanno bhagavato svakasangho smcipatipanno bhagavato svakasangho yadidam cattri purisayugni atthapurisapuggal esa bhagavato svakasangho huneyyo phuneyyo dakkhineyyo anjalikaranyo anuttaram punnakkhettam lokassti Supatipanno: tu hnh tt p trong thin o (thin hnh) bhagavato: ca c Th Tn. svakasangho: Tng chng t. bhagavato svakasangho: Tng chng t ca c Th Tn.

ujupatipanno: tu hnh trong trc o (trc hnh) nyapatipanno: tu hnh trong chn o (nh l hnh). smcipatipanno: tu hnh trong chnh o (chn chnh hnh). yadidam: iu trn c ngha l th ny. cattri: bn (s m). purisayugni: (bn) cp / i hng ngi: o qu D lu, o qu Nht lai, o qu Bt lai, o qu A-la-hn (o v Qu tnh chung thnh mt i). atthapurisapuggal: tm hng ngi, nu tnh n, l o v Qu tch ri ra. esa: nhm ngi y, nhm ngi ni trn. bhagavato: ca c Th Tn. svakasangho: Tng chng t. huneyyo: ng c cung knh. phuneyyo: ng c thn cn. dakkhineyyo: ng c cng dng. anjalikaranyo: ng c chp tay, ng c l bi. anuttaram: khng g hn c, v thng. punnakkhettam: ni gieo nhn phc bu, phc in. lokass: ca th gian. Ngha ton cu: Trong cc b kinh Nikya, Ha thng Minh Chu dch l "Chng Tng t Th Tn l bc Thin hnh; chng Tng t Th Tn l bc Trc hnh; chng Tng t Th Tn l bc Nh l hnh; chng Tng t Th Tn l bc Chn Chnh hnh; tc l bn i, tm chng. Chng Tng t ny ca Th Tn ng c cung knh, ng c thn cn, ng c cng dng, ng c chp tay cho, l phc in v thng trn i." Trong quyn "Nghi thc tng nim" ca cha Php Lun, Texas, Hoa K, c dch l: Bc diu hnh, thinh vn Thch T, Bc trc hnh, php l thin gia, Bc nh l hnh, Tng Gi, Bc chn chnh hnh, di to Th Tn, Thnh o qu bn i, tm chng, t Pht ng cng tn nghim, Cung nghinh knh l mt nim, Thnh chng v thng, phc in th gian.

* Tr tng, ghi nh v thng hiu r rng 3 cu tng trn l mt php hnh cn bn nhng rt quan trng. Khi thng hiu ngha, chng ta tng trng nim tn thnh ni Tam Bo. Khi ghi nh v tr tng u n, thng xuyn, chng ta dng nui s nh tm. Trong Tng ng B 11.3, kinh u L C, c Pht khuyn cc v Tkhu khi hnh thin, sng c c trong rng vng, nn thng xuyn tng nim v qun tng n n c Tam Bo qua cc cu trn gip cc v y c thm t tin, khng cn lo u, s hi. Ngi tm tt trong cu k: "Ny cc v T-khu, Trong rng hay gc cy, Hay ti cn nh trng, Hy nim bc Chnh Gic. Cc ng c s hi, S hi s tiu dit. Nu khng t nim Pht, Ti thng ch i, V cng l Ngu vng, Trong th gii loi Ngi, Vy hy t nim Php, Hng thng, kho tuyn thuyt. Nu khng t nim Php, Hng thng, kho tuyn thuyt, Vy hy t nim Tng, L phc in v thng. Vy ny cc T-khu, Nh vy t nim Pht, T nim Php v Tng, S hi hay hong ht, Khng bao gi khi ln". c Pht cng khuyn hng t c s c nhng ty nim tng t nh th. Trong Tng Chi B 11.12, Ngi dy v c s i Danh (Mahnma) v 6 ty nim: nim Pht, nim Php, nim Tng, nim Gii, nim Th (B th), v nim ch Thin. V nim Pht-Php-Tng, Ngi ni:

--"Ny Mahnma, trong khi v Thnh t ty nim Tam Bo (Pht-PhpTng), tm ca v y khng b tham m nh, khng b sn m nh, khng b si m nh. Tm ca v y c chnh trc nh duyn Tam Bo. V Thnh t y, vi tm chnh trc, c c ngha tn th, c c php tn th, c c hn hoan lin h n php. Khi c hn hoan, h sanh; khi c h, thn c khinh an; khi thn c khinh an, cm gic c lc th; khi c lc th, tm c nh tnh. Ny Mahnma, nh vy gi l bc Thnh t sng t c bnh ng vi chng sanh khng bnh ng, sng t c v sn vi chng sanh c sn, nhp c php lu, tu tp ty nim Tam Bo". Trong b lun Thanh Tnh o, Chng VII, ngi Pht m cp n cc li ch ca php nim n c Tam Bo nh sau: -- "Khi v hnh gi ch tm n vic suy nim ng Gic Ng nh vy, suy nim Chnh Php nh vy, suy nim ch Thnh Tng nh vy, v y c lng tn knh c Pht, tn knh Gio Php ca Ngi, tn knh ch Thnh Tng t ca Ngi. V y t n s vin mn v c tin, chnh nim, tr tu v cng c. V y c nhiu hnh phc v an lc, nhip phc c s s hi khng b, v c kh nng kham nhn, chu ng cc kh au. V y c cm gic nh mnh ang sng trc mt ng o s, ang sng trong Chnh Php, ang sng vi cc bc Thnh Tng. Trong khi an tr suy nim nhng c tnh c bit ca Tam Bo, thn th ca v hnh gi y tr thnh mt ni ng tn trng nh mt n th. Tm v y hng v ch Pht, hng v Php v thng, hng v ch Thnh Tng. Hnh gi y cm thy h thn v e s (tm v qu) trc cc c php, v nh th gip v y khng phm gii. Nu v y khng chng t c qu v cao thng trong kip ny, th t nht, v y cng s ti sinh vo mt cnh gii an lc sau khi cht". * a s Pht t Vit Nam chng ta, thng khng quen thuc vi cc bi kinh tng trong truyn thng Pht gio Nam tng, c l s cm thy b ng, kh khn khi bt u tng nim cc cu n c Tam Bo trnh by trn. Tuy nhin, nu c dp gn gi vi ch Tng Nam tng v cc cng ng Pht t trong vng Nam v ng Nam nh: Thi Lan, Cam-pu-chia, Lo, Min in v Tch Lan, v nu chng ta thng xuyn tham d cc kha tu thin, dn dn, chng ta s quen nghe cc cu tng cn bn . Cc bi tng ny c thu m v qung b rng ri trn cc trang web Pht Gio ca mng Internet, qua cc bng audio-cassette v a CD; v iu s gip chng ta hc thuc v tng c d dng hn, nu c quyt tm hc tp.

Qua kinh nghim bn thn cng nh qua cc trao i vi cc bn thin sinh khc, mt khi chng ta thng hiu ngha v tr tng n c Tam Bo thun thc u n mi ngy, chng ta s thy c nhiu li lc do php hnh ty nim mang n cho s hnh thin v lm phong ph thm cho i sng tinh thn ca mnh, nh c Pht thng khuyn dy cho hng t, khi Ngi cn ti th. Thng 9-2004 V Php Tu Thin Bnh Anson ---*--Trc ht, chng ta hy th t tr li cu hi: Thin l g? Mt cu hi tuy n gin, nhng c l s c nhiu li tr li khc nhau. Theo ng nguyn, Thin l cch ni tt ca ch "thin-na", l li phin m Hn Vit ca ch Phn Jhana, hay Dhyana trong Sanskrit. Thin-na, trong kinh in nguyn thy, dng ch mc an nh c bit khi luyn tm. Thin cn c dng dch ch Bhvana v Samadhi. Bhvana c th c hiu nh l mt s tin trin, pht trin tm linh, s tu tm, luyn tm. Ting Anh thng dch l Mental development. Samadhi thng c dch l nh, Thin nh, Tm nh. Ting Anh thng dch l Concentration, Meditation. Ngay trong ngn ng Thi Lan, h cng khng c mt t chuyn mn dch. Thng thng, ch cng phu ngi hnh thin, h dng ch "Nng Samadhi" ("nng" l ngi), hay "Nng Bhavana". Thnh thong, h dng ch "Nng Thang-nay" ngha l "ngi v quay nhn vo bn trong". Theo thin , c th dch ch "bhvana" l: tu thin, tu tm, luyn tm, lc tm, dng tm. Cn ch "samadhi" th ty theo ng cnh. Nu c dng trong ngha "chnh nh" (samma samadhi), mt trong 8 chi phn ca Bt Chnh o, th ch ny c lin quan n cc tng thin-na, v thng c xem nh cng ngha vi "samatha-bhvana", dch l Thin An Ch, hay Thin Ch. Nu c dng trong ngha tam v lu hc Gii nh Tu, th c ngha l bao gm 3 chi: Chnh Tinh Tn, Chnh Nim, Chnh nh ca Bt Chnh o.

Theo Tin s Muller, mt hc gi Bc tng, tc gi quyn T in Thut ng Pht hc ng (Dictionary of East Asian Buddhist Terms), Thin nh l ting ghp i, t ch Phn l "Thin" (t "thin-na") v ch Hn l "nh", c ngha l quay nhn vo bn trong, vi trng thi tnh lng. C s on Trung Cn, mt hc gi Bc tng khc, trong quyn Pht hc T in, cho bit rng Thin l t ch "Thin-na", phin m t ting Phn "Jhana, Dhyana". "Thin nh" dng dch ch "Samadhi", phin m l Tam-ma-a, Tam-mui. C khi dch l "tnh l", ngha l lm cho an tnh suy xt (t l). Theo T in Pht Hc Hu Quang, Dhyna hay Jhna, ngoi ting phin m l Thin-na, cn c phin m l -din-na, Tr-a-na; dch l Tnh l, T duy tu tp, ngha l t duy trong s vng lng. * V Thin c lin quan n Con ng Tm Chnh a n gic ng gii thot, y, chng ta cng nn n li li Pht dy v 8 chi phn ca con ng ny. Tng ng B, Tp 5, c ghi nh sau: "Ny cc v T-khu, th no l chnh tri kin? l s thng hiu v kh, s thng hiu v nguyn nhn ca kh, s thng hiu v s dit kh, v s thng hiu v con ng dit kh. Th no l chnh t duy? l t duy v s xut ly, t duy v v sn, t duy v v hi. Th no l chnh ng? l t b ni lo, t b ni hai li, t b ni li c c, t b ni li ph phim. Th no chnh nghip? l t b st sanh, t b ly ca khng cho, t b hnh ng t dm. Th no l chnh mng? l on tr t mng, nui sng vi chnh mng. Th no l chnh tinh tn? l tinh tn ngn chn khng cho khi sanh cc bt thin php cha sanh, tinh tn tr dit cc bt thin php sanh,

tinh tn pht khi cc thin php cha sanh, v tinh tn duy tr cc thin php sanh. Th no l chnh nim? l sng qun thn trn thn, nhit tm, tnh gic, iu phc mi tham u trn i; sng qun th trn th, nhit tm, tnh gic, iu phc mi tham u trn i; sng qun tm trn tm, nhit tm, tnh gic, iu phc mi tham u trn i; sng qun php trn cc php, nhit tm, tnh gic, iu phc mi tham u trn i. Th no l chnh nh? l ly dc, ly php bt thin, chng v tr Thinna th nht, mt trng thi h lc do ly dc sanh, c tm, c t; ri lm cho tnh ch tm v t, chng v tr vo Thin-na th hai, mt trng thi h lc do nh sanh, khng tm, khng t, ni tnh, nht tm; ri ly h tr x, chnh nim, tnh gic, thn cm s lc th m cc bc Thnh gi l x nim lc tr, chng v tr vo Thin-na th ba; ri x lc, x kh, dit h u cm th trc, chng v tr vo Thin-na th t, khng kh, khng lc, x nim thanh tnh." Qua on kinh trn, c 2 iu quan trng cn ghi nhn: 1) Chnh nh l cng tc tu tp em tm an tr vo 4 Thin-na, sau khi on tr cc dc, cc bt thin php - y thng c hiu l on tr 5 trin ci: tham dc, sn hn, hoi nghi, hn trm thy min, v tro hi; v thay th bng 5 thin chi: tm, t, h, lc, nht tm. Sau ln lt x b 4 thin chi u: tm, t, h, lc, ch cn gi li mt trng thi tm chuyn nht, thanh tnh, v tnh thc tng thin-na th t. 2) Nu xem nh trong tam hc Gii-nh-Tu l gm 3 chi cui ca Bt Chnh o, th Chnh Nim v Chnh nh cn phi thc hnh chung vi nhau, da trn Chnh Tinh Tn. * Tu thin, hnh thin, nh tm l mt cng phu tu tp ti quan trng pht khi tu gii thot, v thng c ghi li trong rt nhiu bi kinh ging ca c Pht. nh trong Con ng Tm Chnh c c Pht tuyn b ngay trong bi ging u tin sau khi Thnh o, bi kinh Chuyn Php Lun. Trong nhng ngy cui cng cn ti th, Ngi tm tt v cc php tu tp qua 37 phn b , trong , "nh" c cp trong cc nhm: Ng cn, Ng lc, Tht gic chi, v Bt chnh o, nh ghi li trong kinh i Bt Nit Bn ca Trng B.

Ngoi ra, theo Ha thng Thch Minh Chu, trong quyn "Hnh Thin", c bn li ch hay bn cng nng ca Thin: 1) Thin c kh nng on tr cc tham dc qua mt, tai, mi, li, thn. 2) Thin c kh nng i tr s hi, gip hnh gi c th tu tp trong bt c hon cnh no. 3) Thin em li h lc cho hnh gi. 4) Thin a n thnh tu tr tu, a n gic ng gii thot, a n Nit bn. Trong Kinh Php C, k 282, c Pht dy: Tu thin, tr tu sanh, B thin, tr tu dit. Trong k 372, Ngi khuyn: Khng tr tu, khng thin, Khng thin, khng tr tu. Ngi c thin, c tu, Nht nh gn Nit Bn. Trong Tng ng B, Tp 5, Ngi dy rng Bt Chnh o chnh l c xe ti thng, l Php Tha, chin thng tham-sn-si: - Ny nanda, cn phi hiu nh th ny: "C xe th thng, c xe php v thng - php tha - l s chinh phc trong chin trn chng tham, sn, si. C xe php ny chnh l Con ng Tm Chnh". Ri c Th Tn dy thm rng vt dng to c xe l Gii lut, Thin l trc bnh xe v Nim l ngi nh xe. * Trong Trung b 24, Kinh "Trm Xe", ngi X-li-pht ging v 7 trm xe, m ch 7 giai on thanh tnh ha ca mt ngi tu Pht: Gii thanh tnh, Tm thanh tnh, Kin thanh tnh, on nghi thanh tnh, o phi o tri kin thanh tnh, o tri kin thanh tnh, v Tri kin thanh tnh. Trong : 1) "Gii thanh tnh" l tun gi nghim tc cc hc gii th.

2) "Tm thanh tnh" l nhip phc nm trin ci, a tm an tr vo cc thin-na. 3) "Kin thanh tnh" l phn bit Danh-Sc, s thy ng danh v sc nh vy, mt s thy c an lp trn s khng m m, do vt qua o tng v t ng. 4) "on nghi thanh tnh" l thy r qu trnh tm l v vt l t ph by s tht Duyn khi, s tn ti v s tan r ca cc cm th, cc tng, khng cn nghi ng g na. 5) "o phi o tri kin thanh tnh" l bit r cc cm th h, lc u l chng ngi cho s pht trin tr tu rng ln, lin gic tnh, ri khi cm th. Hnh gi c c tr bit r ci g l o v ci g l chng o (hay Phi o). By gi, hnh gi t mnh bit chc rng: gi y ta mi thc s hnh phc. 6) "o tri kin thanh tnh" l thy r qu trnh thc hnh, tu tp; thy r hin tng tan r ca cc qu trnh thn v tm, thy khng c g hin hu na; cc i tng ch tm u tan r. Hnh gi thy r ba php n: kh, v thng, v ng. 7) "Tri kin thanh tnh" l tm hon ton thanh tnh do thy v bit. Trong giai on ny, hnh gi i vo cc tng thnh o-Qu (D lu, Nht lai, Bt lai, v A-la-hn), sau khi thnh tu Ng cn, Ng lc, Tht gic chi v Bt Chnh o. By giai on thanh tnh ny c trin khai trong b lun Thanh Tnh o ca ngi Pht m (Buddhaghosa), trong , c 3 phn: Gii, nh, v Tu. Phn u l tu tp v Gii, a n thanh tnh u tin l Gii thanh tnh. Tip n l phn tu tp nh, c cp n pht trin cc tng thin-na. Tu tp nh a n Tm thanh tnh. T , lm nn tng tu tp Tu, phn th 3 ca b lun, a n cc thanh tnh k tip l: Kin thanh tnh, on nghi thanh tnh, o phi o tri kin thanh tnh, o tri kin thanh tnh v Tri kin thanh tnh. * Trong bi kinh s 107, thuc Trung B, c Pht ging cho ngi B-lamn Ganaka Moggallna, tm tt con ng tu tp, nh sau:

- gi gn gii hnh, - h tr cc cn, - tit n ung, - ch tm cnh gic, - thnh tu chnh nim tnh gic, - tm ni thanh vng hnh thin, - loi tr 5 trin ci, - an tr vo 4 tng thin-na. V cc bc tu tp ny p dng cho bc hu hc - tc l cc v D lu, Nht lai, Bt lai - ln cc bc v hc, tc l cc v thnh A-la-hn gii thot. Thm vo , theo kinh Su Thanh Tnh, Trung B 112, sau khi an tr vo 4 tng thin-na, c Pht khuyn cc v T-khu hu hc phi tip tc hnh tr, pht trin cc tu minh v tin ti gii thot: Sau khi an tr trong T Thin, vi tm nh tnh, thun tnh, khng cu nhim, khng phin no, nhu nhuyn, d s dng, vng chc, bnh thn nh vy, v y dn tm, hng tm n lu tn tr. V y bit nh tht: "y l kh", bit nh tht: "y l nguyn nhn ca kh", bit nh tht: "y l kh dit", bit nh tht: "y l con ng a n kh dit", bit nh tht: "y l nhng lu hoc", bit nh tht: "y l nguyn nhn ca lu hoc", bit nh tht: "y l cc lu hoc c on tr", bit nh tht: "y l con ng a n cc lu hoc c dit tr". V y nh bit nh vy, nh thy nh vy, tm ca v y thot khi dc lu, thot khi hu lu, thot khi v minh lu. i vi t thn gii thot nh vy, v y khi ln s hiu bit: "Ta gii thot"". V y bit: "Sanh tn, Phm hnh thnh, vic cn lm lm; khng cn tr lui trng thi ny na". Cng xin ghi nhn y, ngay trong chng u tin ca b lun Thanh Tnh o, ngi Pht m trch li Pht dy trong Tng ng, Tp 1: Ngi tr gii c tr Tu tp tm v tu Nhit tm v thn trng T-khu y thot trin. Ngi Pht m gii thch: "ngi tr gii c tr" l ngi c gii thanh tnh, c hiu bit r rng da trn v tham, v sn, v si. "Tu tp tm" y l php hnh thin an ch, "tu tp tu" m ch hnh thin minh qun , "tu tp

tm v tu" c ngha l hnh thin Ch-Qun, hay Ch-Qun ng tu. "Nhit tm v thn trng" c ngha l c nhiu ngh lc, tinh tn v tnh gic nhn thc. "T-khu" - bhikkhu - y mang mt ngha rng, khng phi ch hng tu s, m ch ngi thy c s khn kh ca sinh t lun hi. "Thot trin" l thot khi mi tri buc ca sinh t lun hi. Nh th, qua cu k trn, c Pht dy chng ta phi an tr trong Gii, tu tp thin nh, pht trin Tu qun, gic ng gii thot. * i khi, trong kinh tng, c Pht c cp n hai php thin: (1) thin an ch hay thin ch (samatha-bhavana), v (2) thin minh qun (vipassanabhavana) hay thin qun. Hai php Ch-Qun ny cn phi c pht trin ng u, b tc cho nhau. Trong Tng Chi B, Chng Hai Php, c Pht dy: C hai php ny, ny cc T-khu, thuc thnh phn minh. Th no l hai? Ch v Qun. Ch c tu tp, s c li ch g? Tm c tu tp. Tm c tu tp, s c li ch g? Ci g thuc v tham c on tn. Qun c tu tp, s c li ch g? Tu c tu tp. Tu c tu tp, s c li ch g? Ci g thuc v minh c on tn. B tham lm u nhim, ny cc T-khu, tm khng th gii thot. Hay b v minh lm u nhim, tu khng c tu tp. V vy, do ly tham, l tm gii thot. Do on v minh, l tu gii thot. Trong kinh Kimsuka, Tng ng B, Thin Su X, Ngi c v d php tu Ch-Qun nh l hai v thin s cng n bo co cho v ch mt ngi thnh vng bin gii v tnh trng an ninh, bo v phng chng qun ch. V ch thnh l Tm Thc ca chng ta, v ch qun y l cc phin no lu hoc. Ngi gi ca thnh l Nim, v thnh c su ca l su cn. Nh th, ta dng Nim canh gi su cn, v nh c tu tp thin Ch-Qun m ta c th ngn chn v phng chng c cc phin no do lu hoc mang n. * Tm li, Thin nh l mt php mn tu tp cn thit ca ngi con Pht. Thin nh gip to mt kh nng bn vng c i sng thin, hng thin, v cu cnh l thin. Thin c th c xem l mt tin trnh hun tp v cm th, nui dng cc cm th tt p nh h, lc, x, v t b cc

cm th khng tt p, nh kh, u. y l mt s gio dc tm l, on tn cc tm l khng tt p nh nm trin ci vn bt ngun t tham sn si, v thay th bi nhng tm l tt p l nm thin chi, c cn bn l khng tham, khng sn, v khng si. Thin nh l mt giai on tip theo vic vun bi Gii c, v l nn tng bc vo giai on k l pht trin Tu gic. Perth, Ty c, thng 7-2004 Vi Cu Vn p V Hnh Thin T-khu Dhammika Bnh Anson lc dch ---*--VN: Thin l g? P: Thin l mt n lc c thc lm thay i s vn hnh ca tm. Ting Phn Pli cho ch Thin l "Bhavana", ngha l "lm tng trng" hay "pht trin". VN: Thin c quan trng khng? P: Vng, thin rt quan trng. Cho d chng ta mun tt p bao nhiu, cng kh m thay i c tm , nu chng ta khng th thay i nhng tham dc vn to nn cch hnh x ca chng ta. V d, mt ngi c th nhn ra rng mnh hay nng ny vi v, v anh y t ha "T y v sau, ti s khng nng ny nh th". Nhng mt gi sau, anh y c th la mng v mnh, n gin l v anh y khng t tnh thc, s nng ny pht khi m anh khng bit c. Hnh thin gip pht trin s tnh thc v nng lc cn thit chuyn ha cc thi quen n su trong tm . VN: Ti nghe ni rng hnh thin c th rt nguy him. iu ny c ng khng? P: Chng ta cn c mui sng. Nhng nu bn n mt k l mui, th n s git bn. sng trong th gii hin i, bn cn c xe t; nhng nu bn khng tun theo lut giao thng, hay trong lc li xe, bn li say ru, th xe t tr thnh ci my nguy him. Hnh thin cng ging nh th, n cn thit cho s an lc tinh thn, nhng nu bn thc hnh mt cch

sai lc, n s to ra nhiu vn . Mt s ngi c vn nh bun nn, s hi v l hay bnh tm thn, h ngh rng thin l mt phng cch iu tr tc thi cho nhng vn ca h. H bt u hnh thin v i khi vn ca h tr nn ti t hn. Nu bn c vn nh th, bn nn tm s gip ca mt chuyn gia tm l; sau khi bn cm thy kh hn, bn mi nn hnh thin. Mt s ngi khc, khi hnh thin, li c gng qu mc, thay v hnh thin t t tng bc mt, h li thc hnh vi qu nhiu nng lc, v chng bao lu h kit sc. Nhng c l phn ln nhng vn trong khi hnh thin xy ra l do loi "thin Kng-ga-ru", hay "thin chy nhy" (Kangaroo, i th, l mt loi th ln c ti trc bng, c bit c, c th nhy xa bng hai chn sau rt khe). Mt s ngi i n mt v thy hc thin ri p dng phng php thin ca v y trong mt thi gian; sau , h c sch ri quyt nh thc hnh theo s ch dn trong sch; mt tun sau, c mt thin s ni ting ving thm thnh ph ca h v h quyt nh phi hp mt s li dy ca v y vo trong vic tu thin ca h; v chng lu sau , h ri vo tnh trng hoang mang, tht vng. Chy nhy ging nh con Kng-ga-ru, t mt phng php ny sang mt phng php n, l mt vic lm sai lm. D sao, nu bn khng c vn nghim trng v bnh tm thn, v bn hnh thin ng chng mc, Thin l mt trong nhng iu tt nht m bn c th t lm cho chnh mnh. VN: C my php hnh thin? P: c Pht dy nhiu php hnh thin khc nhau, mi php i tr mt vn c bit, hay pht trin mt trng thi tm l c bit. Tuy nhin, hai php thin ph thng v hu dng nht l qun nim hi th (anapana sati) v qun t bi (metta bhavana). VN: Lm th no hnh thin qun nim hi th? P: Bn lm theo bn bc n gin: chn ni chn, gi t th ngi, theo di hi th, v i ph nhng tr ngi.Trc ht, bn tm mt ni thch hp, c th mt cn phng khng n o v ti ni , bn khng b quy ry. Th hai, ngi trong t th thoi mi. T th tt l ngi vi chn xp li, di mng c k mt ci gi, lng thng, hai bn tay xp ln nhau t trn bp i, v mt nhm li. Cch khc, bn c th ngi trn gh nhng cn phi gi lng cho thng.

Bc tip theo l phn thc hnh. Trong lc ngi yn tnh vi mt nhm li, bn tp trung vo s chuyn ng ca hi th vo v hi th ra. Thc hin iu ny bng cch m hi th hay theo di s phng xp ca bng. Trong khi hnh thin, vi vn v kh khn c th sinh khi. Bn c th thy nga ngy kh chu trn c th hay au nhc u gi. Nu iu ny xy ra, hy c gng gi c th th gin, khng nhc nhch, v tip tc tm vo hi th. C th s c nhiu ngh xut hin tm bn v lm xao lng vic ch tm vo hi th. Cch duy nht x l vn ny l kin nhn tip tc em tm tr li vi hi th. Nu bn tip tc lm nh th, cui cng, cc ngh kia s yu i, vic nh tm ca bn s mnh hn, v bn s c c nhng giy pht i su vo s an lc v thanh tnh ni tm. VN: Ti nn hnh thin bao lu? P: Tt nht l hnh thin mi ngy 15 pht trong mt tun l; ri gia tng thm 5 pht mi tun, cho n khi bn c th hnh thin trong 45 pht. Sau vi tun l hnh thin u n mi ngy nh th, bn s bt u thy vic nh tm tr nn tt hn, nhng tng tn lon s gim dn v bn s c nhng giy pht an ha v tnh lng tht s. VN: Cn qun T bi l sao? Phng cch thc hnh nh th no? P: Khi bn quen thuc vi php thin qun nim hi th v thc hnh u n ri, bn c th bt u hnh thin Qun T bi. Php hnh ny nn c thc hin hai hay ba ln mi tun, sau khi bn hnh thin qun nim hi th. Trc tin, bn ch tm vo chnh mnh v t ni nhng li nh: "Xin cho ti c khe mnh v hnh phc. Xin cho ti c bnh an v tnh lng. Xin cho ti thot khi mi him nguy. Xin cho tm ti khng cn sn hn. Xin cho tm ti trn y tnh thng. Xin cho ti c khe mnh v hnh phc". Sau , bn ngh n nhng ngi khc, tng ngi mt, t ngi thn thng cho n nhng ngi bn bnh thng - ngha l ngi mnh khng thng m cng khng ght, v cui cng l n nhng ngi m mnh khng a thch; c nguyn cho h an vui nh bn c nguyn cho chnh mnh. VN: Php hnh thin qun t bi ny c li ch g? P: Nu bn thc hnh Thin Qun T bi ny mt cch u n v vi thi ng n, bn s thy trong bn c nhiu thay i tch cc. Bn s thy mnh c th chp nhn v tha th cho chnh mnh. Bn s thy tnh cm dnh cho ngi mnh thng gia tng thm. Bn s thy mnh thn thin hn

vi ngi m trc y mnh th v khng quan tm; v bn s nhn thy nhng c hay sn hn m bn c vi ngi no nay s gim i, v cui cng s tan bin. Thnh thong nu bn bit ai ang lm bnh, bun kh hay gp kh khn, bn c th ngh n h trong lc hnh thin t bi, v thng th bn s thy tnh cnh ca h c ci thin. VN: iu y c th xy ra nh th no? P: Tm , khi c pht trin ng n, l mt cng c rt hng mnh. Nu chng ta bit tp trung nng lc tinh thn v hng n n ngi khc, n c th c nh hng n h. Hn bn c kinh nghim nh th. C th bn ang trong mt phng ng ngi v bn c cm gic rng ai ang ch n mnh. Bn xoay mt vng xem v bit chc l ai ang nhn chm chm vo mnh. iu ny xy ra khi bn bt c nng lc tinh thn ca ngi khc. Thin qun t bi cng ging nh vy. Chng ta hng nng lc tch cc ca tinh thn ti ngi khc v dn dn s chuyn ha c h. VN: Ti c cn mt v thy hng dn hnh thin khng? P: Mt v thy th khng tuyt i cn thit, nhng c c s hng dn c nhn ca mt ngi c kinh nghim hnh thin th chc chn c li ch. Tic thay, c mt s tu s v c s t xem mnh l thin s, nhng k thc, h khng bit h ang lm g. Bn hy c gng tm mt v thy c ting tt, c nhn cch thng bng v trung thnh vi nhng li Pht dy. VN: Ti nghe ni rng thin nh ngy nay c cc chuyn gia v tm thn v cc nh tm l hc p dng rng ri. iu c ng khng? P: Vng, ng nh th. Ngy nay, thin c chp nhn nh c mt nh hng ln tr liu tm thn, v c nhiu chuyn gia v sc khe tm thn s dng, gip lm th gin, vt qua nhng m nh v mang n tnh thc cho chnh mnh. S hiu bit thm su ca c Pht v tm nhn loi ang gip rt nhiu cho con ngi hm nay cng ging nh tng gip cho con ngi thi xa. Perth, Ty c, thng 9-2004 (Trch t tp sch "Good Question, Good Answer", Bhikkhu Dhammika, n bn Internet)

HT