Professional Documents
Culture Documents
www.guven-kutay.ch
TOLERANSLAR
Ve
LLENDRME
02
zet
M. Gven KUTAY
02-toleranslar.doc
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
NDEKLER
0
l toleranslar.....................................................................................................................................7
1.1
Genel..............................................................................................................................................7
1.2
Gemeler........................................................................................................................................9
1.2.1 rnek, boluklu geme ..............................................................................................................9
1.2.2 Tolerans birimi " i ve " nin hesaplanmas..............................................................................10
1.2.3 " k " Faktrnn saptanmas....................................................................................................10
1.2.4 Geme toleranslar iin neriler...............................................................................................16
1.2.5 Gemelere rnek......................................................................................................................21
1.2.5.1 Ara geme ........................................................................................................................21
1.2.5.2 Sk geme .......................................................................................................................22
1.3
Genel toleranslar GT ................................................................................................................23
1.4
Boyuna toleranslar .......................................................................................................................24
1.4.1 Boyuna toleranslarn analitik hesaplanmas ............................................................................25
1.4.2 Boyuna toleranslarn Tablo ile hesaplanmas ..........................................................................26
1.5
lendirme ve toleranslarn maliyete etkisi ..............................................................................27
1.5.1 rnek 1, Kaldrma redktr mili ...........................................................................................30
1.5.2 rnek 2, Fonksiyon l ann yaplmas, elektrik motoru ...................................................31
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
rnekler ...............................................................................................................................................49
4.1
4.2
4.3
4.4
Kaynaklar.............................................................................................................................................53
5.1
Literatr .......................................................................................................................................53
5.2
Standartlar....................................................................................................................................53
5.2.1 VSM- Normen (svire Standartlar) .......................................................................................53
5.2.2 DIN- Normen ve VDI-Richtlinien (Alman Standartlar).........................................................54
5.2.3 TS-Standartlar.........................................................................................................................55
Konu ndeksi........................................................................................................................................57
www.guven-kutay.ch
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
4
Sembol ve tanmlamalar
Sembol
AaG
AaM
ABB
ABK
ASB
ASK
AG
AM
B
BB
BB
BK
BKB
BN
BOR
(v)
d
dG
dM
EB
EK
GT
GT
h (f)
IT
i, I
k
k (c)
LH
o (m)
SB
SB
SK
SKB
SOR
T
TA
TT
Tanmlama
Gbek alt sapma deeri
Mil alt sapma deeri
Byk boluk sapma deeri
Kk boluk sapma deeri
Byk sklk sapma deeri
Kk sklk sapma deeri
Gbek st sapma deeri
Mil st sapma deeri
Boluk
Byk boluk
Boyuna byk boluk
Kk boluk
Boyuna kk boluk
Boyuna boluun nominal deeri
Ortalama boluk
ok kaba (very coarse)
ap
Gbek ap
Mil ap
En byk boyut
En kk boyut
Geme tolerans
Genel toleranslar
Hassas (fine)
nternasyonal Toleranslar
Tolerans birimi
Faktr
Kaba (coarse)
Hakiki boyut
Orta (medium)
Byk sklk
Boyuna byk sklk
Kk sklk
Boyuna kk sklk
Ortalama sklk
Tolerans
Tolerans Alan
Temel tolerans
www.guven-kutay.ch
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
0 llendirme ve Toleranslar
0.1 Genel
retilecek her parann saysal bir boyutu vardr. Bu saysal boyut aritmetik bir say ile llendirilir.
Pratikte bu boyut hibir zaman istenilen aritmetik deerde tam olarak elde edilemez. Bunun iin nceden
kabul edilen bir sapma alan ile l tolerans lanr.
llendirmede ve toleranslamada bir l u ekilde ayrt edilir. Bir l ya
dorudan fonksiyon lsdr veya,
dolayl fonksiyon lsdr.
Dorudan fonksiyon ls olarak Gbek/Mil balantsndaki mil ap lsn ele alabiliriz. Bu ly
analize edecek olursak;
zerine geecek gbek ile (Rulman yatak, dili ark, v.s.) istenilen fonksiyonu yapacak ekilde
llendirilir ve toleranslanr.
Tolerans sapma alanlar olduka dar yani kk alnr.
Paralar olduka hassas bir ekilde retilir.
retimde kalite pilan bilinli olarak kontrol altnda tutulacak ekilde yaplr.
Konrol altnda bilinli bir imalat sistemiyle retilir.
ok az bir ksm kabul edilebilecek kadar sapma alan dnda olabilir.
retim resminde kontrol ls belirli ve anlalr ekilde gsterilir.
rnein: Alman Standartlarnda byle ller Zeppelimass olarak
40 0,05
gsterilmektedir.
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
KAMA
l toleranslar
Gemeler
Genel toleranslar
Boluk veya boyuna toleranslar
2.
3.
www.guven-kutay.ch
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
1 l toleranslar
1.1 Genel
Aadaki anlatmlar evre ssnn sabit ve paralarn elastik ve plastik olarak deforme olmamas halinde
geerlidir. Buradadaki toleranslar Aritmetik tolerans deerleridir ve min ile max deerler ile tolerans
hesaplar yaplmtr. Dier deyimle statistik toleranslar burada ele alnamamtr. evre referans ss
olarakta 20C kabul edilmitir.
Terim tanmlamalar
NL Nominal l:
Parann adlandrlan aritmetik deerli boyu.
NL
Sfr izgisi
T
EK
Aa L
A L
EK En kk boy:
Parann olabilecek en kk boyu.
EB En byk boy:
Parann olabilecek en byk boyu.
LH Hakiki l:
Parann imalattan sonraki hakiki boyu.
EB
LH
T Tolerans:
Kabul edilen hatann deeri.
ekil 2, Paradaki boylar ve tolerans
1.
NL = 30
EB = 30,2
EK = 29,8
2.
NL = 30
EB = 30,4
EK = 30,0
3.
NL = 30
EB = 30,0
EK = 29,6
4.
NL = 30
EB = 30,3
EK = 29,9
5.
NL = 30
EB = 30,1
EK = 29,7
6.
NL = 30
EB = 30,5
EK = 30,1
7.
NL = 30
EB = 29,9
EK = 29,5
T = 0,4
A = + 0,2
Aa = 0,2
T = 0,4
A = + 0,4
Aa = 0
T = 0,4
A = 0
Aa = 0,4
T = 0,4
A = + 0,3
Aa = 0,1
T = 0,4
A = + 0,1
Aa = 0,3
T = 0,4
A = + 0,5
c = Aa = + 0,1
T = 0,4
c = A = 0,1
Aa = 0,5
30 0,2
30 + 00,4
30 00,4
30 ++ 0,3
0,1
0,1
30 + 0,3
30 ++ 0,5
0,1
0,1
30 0,5
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
NL
+
T
Aa L=T/2 A L=T/2
A L=T
Aa L= 0
Aa L=T
A L= 0
Aa L
AL
Aa L
AL
c
Aa L=T
A L=T
Js ...
h.., j..,
www.guven-kutay.ch
H.., J..
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Gemeler
Sklk
1.2
dM = dG
dG
dM
Boluk
ii bo cisim
Gbek
Dolu cisim
Mil
Boluklu geme
BB = AG AaM
BK = AaG AM
Ara geme
BB = AG AaM
SB = AaG - AM
BOR = 0,5 . (BB - BK)
SOR = 0,5 . (SB + SK)
GT = BB - BK(SB)
GT = BB - BK
1.2.1 rnek, boluklu geme
dG = 50 H7
Tablo 3 den
AaG = 0 m
Tablo 1den 50 ve IT 7
TT = +25 m
AG = +25 m
boluklu geme
sk geme
Sk geme
SK = AG - AaM
SB = AaG - AM
SOR = 0,5 . (SB + SK)
GT = SB - SK
dM = 50 h6
Tablo 2 den
AM = 0 m
Tablo 1den 50 ve IT 6
TT = -16 m
AaM = -16 m
GECME
TOLERANS ALANI
,
LC
TOLERANS ALANLARI
,
+40
+60
A G =+25
+50
0
-10
H7
AaG = 0
-20
+40
AM = 0
BB
+10
BK
+20
B B= +41
+30
GT
+30
+20
h6
+10
Aa M = -16
-30
BK= 0
-40
BK = AaG AM = 0 0 = 0
www.guven-kutay.ch
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
10
IT 1
0.5 0.6
0.6
0,8
1,0
1,0
1,2
1,5
2
3
4
5
6
IT 0
IT 1
0.8
1,0
1,0
1,2
1,5
1,5
2,5
3,5
4,5
IT 2
1.2
1.5
1.5
2,5
2,5
10
IT 3
2.5
2.5
10
12
13
15
IT 4
10
12
14
16
18
20
IT 5
11
13
15
18
20
23
25
27
IT 6
11
13
16
19
22
25
29
32
36
40
10
IT 7
10
12
15
18
21
25
30
35
40
46
52
57
63
16
IT 8
14
18
22
27
33
39
46
54
63
72
81
89
97
25
IT 9
25
30
36
43
52
62
74
87
100
115
130
140
155
40
IT 10
40
48
58
70
84
100
120
140
160
185
210
230
250
64
IT 11
60
75
90
110
130
160
190
220
250
290
320
360
400
100
IT 12
100 120
150
180
210
250
300
350
400
460
520
570
630
160
IT 13
140 180
220
270
330
390
460
540
630
720
810
890
970
250
IT 14
250 300
360
430
520
620
740
870
400
IT 15
400 480
580
700
840
640
IT 16
600 750
900
1100 1300 1600 1900 2200 2500 2900 3200 3600 4000 1000
IT 17
IT 18
1500 1800 2100 2500 3000 3500 4000 4600 5200 5700 6300 1600
2700 3300 3900 4600 5400 6300 7200 8100 8900 9700 2500
IT = k . i veya IT = k . I
1.2.2
i, ve I
k
Tolerans birimi
Faktr
i = 0,45 3 D + 0,001 D
I = 0,004 D + 2,1
D = D max . D min
Ortalama geometrik deer
Dmax ve Dmin nominal l snr deerleridir. Sonularda yuvarlamalar yaplr.
1.2.3
Temel toleranslar T 01 ... IT 04 iin k deeri zel hesaplanr. Temel toleranslar IT 5 ... IT 16 iin IT 5 ,
k = 7 ve IT 6 , k = 10 alnr. Dierleri iinde R5 Standart say sras 10 dan itibaren kullanlr.
www.guven-kutay.ch
11
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Tablo 2, a) Dolu cisim (miller) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152)
st sapma deeri AM
Alt sapma deeri AaM
nominal
c
d
e
f
g
h
js
j
k
l snr
IT5
IT4
IT 7
mm olarak
Btn temel tolerans deerleri iin
ve
IT 7
den
IT 6
IT 7 byk
> 3 - 6
-70
-30
-20
-10
-4
0
-2
-4
+1
0
-80
-40
-25
-13
-5
-2
-5
+1
> 10 - 14
-95
-50
-32
-16
-6
-3
-6
+1
> 14 - 18
-95
-50
-32
-16
-6
-3
-6
+1
> 18 - 24
-110
-65
-40
-20
-7
-4
-8
+2
> 24 - 30
-110
-65
-40
-20
-7
-4
-8
+2
> 30 - 40
-120
-80
-50
-25
-9
-5
-10
+2
> 40 - 50
-130
-80
-50
-25
-9
-5
-10
+2
> 50 - 65
-140
-100
-60
-30
-10
-7
-12
+2
> 65 - 80
-150
-100
-60
-30
-10
-7
-12
+2
> 80-100
-170
-120
-72
-36
-12
-9
-15
+3
> 100-120
-180
-120
-72
-36
-12
-9
-15
+3
> 120-140
-200
-145
-85
-43
-14
-11
-18
+3
> 140-160
-210
-145
-85
-43
-14
-11
-18
+3
> 160-180
-230
-145
-85
-43
-14
-11
-18
+3
> 180-200
-240
-170
-100
-50
-15
-13
-21
+4
> 200-225
-260
-170
-100
-50
-15
-13
-21
+4
> 225-250
-280
-170
-100
-50
-15
-13
-21
+4
> 250-280
-300
-190
-110
-56
-17
-16
-26
+4
> 280-315
-330
-190
-110
-56
-17
-16
-26
+4
> 315-355
-360
-210
-125
-62
-18
-18
-28
+4
> 355-400
-400
-210
-125
-62
-18
-18
-28
+4
> 400-450
-440
-230
-135
-68
-20
-20
-32
+5
> 450-500
-480
-230
-135
-68
-20
-20
-32
+5
AaM = AM TT
AM = AaM + TT
> 6 - 10
TT bak Tablo 1
12
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Tablo 2, b) Dolu cisim (miller) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152) devam
Alt sapma deeri AaM
nominal
l snr
mm olarak
> 3 - 6
+4
+8
+12
+15
+19
+23
> 6 - 10
+6
+10
+15
+19
+23
> 10 - 14
+7
+12
+18
+23
+28
> 14 - 18
+7
+12
+18
+23
> 18 - 24
+8
+15
+22
> 24 - 30
+8
+15
> 30 - 40
+9
> 40 - 50
za
zb
zc
+28
+35
+42
+50
+80
+28
+34
+42
+52
+67
+97
+33
+40
+50
+64
+90
+130
+28
+33
+45
+60
+77
+108
+150
+28
+35
+41
+54
+73
+98
+136
+188
+22
+28
+35
+41
+48
+64
+88
+118
+160
+218
+17
+26
+34
+43
+48
+60
+80
+112
+148
+200
+274
+9
+17
+26
+34
+43
+54
+70
+97
+136
+180
+242
+325
> 50 - 65
+11
+20
+32
+41
+53
+66
+87
+122
+172
+226
+300
+405
> 65 - 80
+11
+20
+32
+43
+59
+75
+102
+146
+210
+274
+360
+480
> 80-100
+13
+23
+37
+51
+71
+91
+124
+178
+258
+335
+445
+585
+23
+37
+54
+79
+104
+144
+210
+310
+400
+525
+690
+27
+43
+63
+92
+122
+170
+248
+365
+470
+620
+800
+27
+43
+65
+100
+134
+199
+280
+415
+535
+700
+900
+27
+43
+68
+108
+146
+210
+310
+465
+600
+780 +1000
+31
+50
+77
+122
+166
+236
+350
+520
+670
+880 +1150
+31
+50
+80
+130
+180
+258
+385
+575
+740
+960 +1250
+31
+50
+84
+140
+196
+284
+425
+640
+34
+56
+94
+158
+218
+315
+475
+710
+34
+56
+98
+170
+240
+350
+525
+37
+62
+108
+190
+268
+390
+590
+37
+62
+114
+208
+294
+435
+40
+68
+126
+232
+330
+490
+40
+68
+132
+252
+360
+540
AaM = AM TT
AM = AaM + TT
TT bak Tablo 1
www.guven-kutay.ch
13
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Tablo 3, a) Kaval cisim (gbek) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152)
Alt sapma deeri AaG
nominal l
snr
C
D
E
F
G
H
Js
mm olarak
Btn temel tolerans deerleri iin
st sapma AG
J
TT6
TT7
TT8
+70
+30
+20
+10
+4
+5
+6
+10
> 6 - 10
+80
+40
+25
+13
+5
+5
+8
+12
> 10 - 14
+95
+50
+32
+16
+6
+6
+10
+15
> 14 - 18
+95
+50
+32
+16
+6
+6
+10
+15
> 18 - 24
+110
+65
+40
+20
+7
+8
+12
+20
> 24 - 30
+110
+65
+40
+20
+7
+8
+12
+20
> 30 - 40
+120
+80
+50
+25
+9
+10
+14
+24
> 40 - 50
+130
+80
+50
+25
+9
+10
+14
+24
> 50 - 65
+140
+100
+60
+30
+10
+13
+18
+28
> 65 - 80
+150
+100
+60
+30
+10
+13
+18
+28
> 80-100
+170
+120
+72
+36
+12
+16
+22
+34
> 100-120
+180
+120
+72
+36
+12
+16
+22
+34
> 120-140
+200
+120
+72
+36
+12
+16
+22
+34
> 140-160
+210
+145
+85
+43
+14
+18
+26
+41
> 160-180
+230
+145
+85
+43
+14
+18
+26
+41
> 180-200
+240
+145
+85
+43
+14
+18
+26
+41
> 200-225
+260
+170
+100
+50
+15
+22
+30
+47
> 225-250
+280
+170
+100
+50
+15
+22
+30
+47
> 250-280
+300
+190
+110
+56
+17
+25
+36
+55
> 280-315
+330
+190
+110
+56
+17
+25
+36
+55
> 315-355
+360
+210
+125
+62
+18
+29
+39
+60
> 355-400
> 400-450
+400
+210
+125
+62
+18
+29
+39
+60
-440
-230
-135
-68
-20
+33
+43
+66
> 450-500
-480
-230
-135
-68
-20
+33
+43
+66
AaG = AG TT
AG = AaG + TT
TT bak
> 3 - 6
Tablo 1
14
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Tablo 3, b) Kaval cisim (gbek) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152)devam
st sapma deeri AG
nominal
m olarak
l snr
K
M
N
P ...ZC
mm olarak
IT7 kad. IT3
IT8 kadar
IT4
IT5
IT6
IT7
IT8
-1+
-4+
-8+
1.5
> 6 - 10
-1+
-6+
-10+
1.5
> 10 - 14
-1+
-7+
-12+
> 14 - 18
-1+
-7+
-12+
> 18 - 24
-2+
-8+
-15+
1.5
12
> 24 - 30
-2+
-8+
-15+
1.5
12
> 30 - 40
-2+
-9+
-17+
1.5
14
> 40 - 50
-2+
-9+
-17+
1.5
14
> 50 - 65
-2+
-11+
-20+
11
16
> 65 - 80
-2+
-11+
-20+
11
16
> 80-100
-3+
-13+
-23+
13
19
> 100-120
-3+
-13+
-23+
13
19
> 120-140
-3+
-13+
-27+
13
19
> 140-160
-3+
-15+
-27+
15
23
> 160-180
-3+
-15+
-27+
15
23
> 180-200
-3+
-15+
-31+
15
23
> 200-225
-4+
-17+
-31+
17
26
> 225-250
-4+
-17+
-31+
17
26
> 250-280
-4+
-20+
-34+
20
29
> 280-315
-4+
-20+
-34+
20
29
> 315-355
-4+
-21+
-37+
11
21
32
> 355-400
-4+
-21+
-37+
> 400-450
-5+
-23+
-40+
4
4
5
5
7
7
11
13
21
23
32
34
> 450-500
-5+
-23+
-40+
13
23
34
AaG = AG TT
AG = AaG + TT
> 3 - 6
TT bak Tablo 1
15
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Tablo 3, c) Kaval cisim (gbek) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152)devam
st sapma deeri AG
nominal l
snr
P
R
S
T
U
X
Z
ZA
mm olarak
IT7 den byk temel tolerans deerleri iin
ZB
ZC
> 3 - 6
-12
-15
-19
-23
-28
-35
-42
-50
-80
> 6 - 10
-15
-19
-23
-28
-34
-42
-52
-67
-97
> 10 - 14
-18
-23
-28
-33
-40
-50
-64
-90
-130
> 14 - 18
-18
-23
-28
-33
-45
-60
-77
-108
-150
> 18 - 24
-22
-28
-35
-41
-54
-73
-98
-136
-188
> 24 - 30
-22
-28
-35
-41
-48
-64
-88
-118
-160
-218
> 30 - 40
-26
-34
-43
-48
-60
-80
-112
-148
-200
-274
> 40 - 50
-26
-34
-43
-54
-70
-97
-136
-180
-242
-325
> 50 - 65
-32
-41
-53
-66
-87
-122
-172
-226
-300
-405
> 65 - 80
-32
-43
-59
-75
-102
-146
-210
-274
-360
-480
> 80-100
-37
-51
-71
-91
-124
-178
-258
-335
-445
-585
> 100-120
-37
-54
-79
-104
-144
-210
-310
-400
-525
-690
> 120-140
-37
-63
-92
-122
-170
-248
-365
-470
-620
-800
> 140-160
-43
-65
-100
-134
-199
-280
-415
-535
-700
-900
> 160-180
-43
-68
-108
-146
-210
-310
-465
-600
-780
-1000
> 180-200
-43
-77
-122
-166
-236
-350
-520
-670
-880
-1150
> 200-225
-50
-80
-130
-180
-258
-385
-575
-740
-960
-1250
> 225-250
-50
-84
-140
-196
-284
-425
-640
-820
-1050
-1350
> 250-280
-56
-94
-158
-218
-315
-475
-710
-920
-1200
-1550
> 280-315
-56
-98
-170
-240
-350
-525
-790
-1000
-1300
-1700
> 315-355
-62
-108
-190
-268
-390
-590
-900
-1150
-1500
-1900
> 355-400
-62
-114
-208
-294
-435
-660
-1000
-1300
-1650
-2100
> 400-450
-68
-126
-232
-330
-490
-740
-1100
-1450
-1850
-2400
> 450-500
-68
-132
-252
-360
-540
-820
-1250
-1600
-2100
-2600
AaG = AG TT
AG = AaG + TT
TT bak Tablo 1
Okuma rnei : Gbek 60 P8 . Burada deer: 60 mm > 50-80 nominal l snrndadr. Tablo 1 den
IT 8 ve > 50-80 iin TT = 46 m okunur.
> 50-65 ve P iin AG = 32
AaG = AG TT = 32 (46) = -78 m
Bylece 60 P8 iin AG = 32 m ve AaG = -78 m dir.
www.guven-kutay.ch
16
1.2.4
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Geme toleranslar iin neriler
Geme toleranslar iin genel geerli bir reetenin verilmesi imkanszdr. Fakat bir aada Birim delik ve
Birim mil sistemleri iin toleranslar neri olarak verilmitir. zel tecrbe ile belirlenmi verilerin
olmad yerde kullanlmasnda fayda vardr.
Tablo 4, Birim delik sistemi iin geme toleranslar nerileri
Boluklu
Geme
H8
H7
Mil
d9
e8
h9
f7
Ara
h7
f6
g6
kaba boluk
hissedilen boluk
hafif kaymal
ok az boluk
hissedilmeyen boluk
h6
yalannca kayan
js6
k6
m6 n6
p6
r6
s6
Sk
Geme karakteri
kuvvetle geirilen
Istarak veya
presleyerek geirilen
Sk
Ara
Boluklu
Geme
h9
h6
Gbek
H11
D10
E9
F8
G7
H9
H7
JS9
JS7
K7
N7
P9
P7
Geme karakteri
kaba boluk
olduka byk boluk
byk boluk
hissedilen boluk
hissedilmeyen boluk
el kuvvetiyle kayan
Burada nerilen toleranslarn saysal deerleri Tablo 6 dan Tablo 9 a kadar verilmitir. Buradaki Tablo 4
ve Tablo 5 de neriler toleranslarn dndaki toleranslar Tablo 1 den Tablo 3 e kadar verilen deer ve
rneklere gre hesaplanr.
www.guven-kutay.ch
17
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
3
> 3 - 6
> 6 - 10
> 10 - 18
> 18 - 30
> 30 - 50
> 50 - 65
> 65 - 80
> 80-100
> 100-120
H7
Boluklu geme
+ 10
0
+ 12
0
+ 15
0
+ 18
0
+ 21
0
+ 25
0
f6
6
12
10
18
13
22
16
27
20
33
25
41
g6
2
8
4
12
5
14
6
17
7
20
9
25
h6
0
6
0
8
0
9
0
11
0
13
0
16
+ 30
0
30
49
10
29
0
19
+ 35
0
36
58
12
34
+ 40
0
43
68
+ 46
0
Ara geme
js6
Sk geme
k6
+6
0
+9
+1
+ 10
+1
+ 12
+1
+ 15
+2
+ 18
+2
m6
+8
+2
+ 12
+4
+ 15
+6
+ 18
+7
+ 21
+8
+ 25
+9
n6
+ 10
+4
+ 16
+8
+ 19
+ 10
+ 23
+ 12
+ 28
+ 15
+ 33
+ 17
p6
+ 12
+6
+ 20
+ 12
+ 24
+ 15
+ 29
+ 18
+ 35
+ 22
+ 42
+ 26
9,5
+ 21
+2
+ 30
+ 11
+ 39
+ 20
+ 51
+ 32
0
22
11
+ 25
+3
+ 35
+ 13
+ 45
+ 23
+ 59
+ 37
14
39
0
25
12,5
+ 28
+3
+ 40
+ 15
+ 52
+ 27
+ 68
+ 43
50
79
15
44
0
29
14,5
+ 33
+4
+ 46
+ 17
+ 60
+ 31
+ 79
+ 50
+ 52
0
56
88
17
49
0
32
16
+ 36
+4
+ 52
+ 20
+ 66
+ 34
+ 88
+ 56
+ 57
0
62
98
18
54
0
36
18
+ 40
+4
+ 57
+ 21
+ 73
+ 37
+ 98
+ 62
+ 63
0
68
108
20
60
0
40
20
+ 45
+5
+ 63
+ 23
+ 80
+ 40
+ 108
+ 68
3
4
4,5
5,5
6,5
8
> 120-140
> 140-160
> 160-180
> 180-200
> 200-225
> 225-250
> 250-280
> 280-315
> 315-355
> 355-400
> 400-450
> 450-500
www.guven-kutay.ch
r6
+ 16
+ 10
+ 23
+ 15
+ 28
+ 19
+ 34
+ 23
+ 41
+ 28
+ 50
+ 34
+ 60
+ 41
+ 62
+ 43
+ 73
+ 51
+ 76
+ 54
+ 88
+ 63
+ 90
+ 65
+ 93
+ 68
+ 106
+ 77
+ 109
+ 80
+ 113
+ 84
+ 126
+ 94
+ 130
+ 98
+ 144
+ 108
+ 150
+ 114
+ 166
+ 126
+ 172
+ 132
s6
+ 20
+ 14
+ 27
+ 19
+ 32
+ 23
+ 39
+ 28
+ 48
+ 35
+ 59
+ 43
+ 72
+ 53
+ 78
+ 59
+ 93
+ 71
+ 101
+ 79
+ 117
+ 92
+ 125
+ 100
+ 133
+ 108
+ 151
+ 122
+ 159
+ 130
+ 169
+ 140
+ 190
+ 158
+ 202
+ 170
+ 226
+ 190
+ 244
+ 208
+ 272
+ 232
+ 292
+ 252
18
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
3
> 3 - 6
> 6 - 10
> 10 - 18
> 18 - 30
> 30 - 50
> 50 - 65
> 65 - 80
> 80-100
> 100-120
H8
Boluklu geme
+ 14
0
+ 18
0
+ 22
0
+ 27
0
+ 33
0
+ 39
0
d9
20
45
30
60
40
76
50
93
65
117
80
142
e8
14
28
20
38
25
47
32
59
40
73
50
89
+ 30
0
100
174
+ 35
0
h9
0
25
0
30
0
36
0
43
0
52
0
62
f7
6
16
10
22
13
28
16
34
20
41
25
50
h7
0
10
0
12
0
15
0
18
0
21
0
25
60
106
0
74
30
60
0
30
120
207
72
126
0
87
36
71
0
35
+ 40
0
145
245
85
148
0
100
43
83
0
40
+ 46
0
170
285
100
172
0
115
50
96
0
46
+ 52
0
190
320
110
191
0
130
56
108
0
52
+ 57
0
210
350
125
214
0
140
62
119
0
57
+ 63
0
230
385
135
232
0
155
68
131
0
63
> 120-140
> 140-160
> 160-180
> 180-200
> 200-225
> 225-250
> 250-280
> 280-315
> 315-355
> 355-400
> 400-450
> 450-500
www.guven-kutay.ch
19
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
3
> 3 - 6
> 6 - 10
> 10 - 18
> 18 - 30
> 30 - 50
> 50 - 65
> 65 - 80
> 80-100
> 100-120
h9
Boluklu geme
Ara geme
H11
D10
E9
F8
H9
JS9
0
25
0
30
0
36
0
43
0
52
0
62
+ 60
0
+ 75
0
+ 90
0
+ 110
0
+ 130
0
+ 160
0
+ 60
+ 20
+ 78
+ 30
+ 98
+ 40
+ 120
+ 50
+ 149
+ 65
+ 180
+ 80
+ 39
+ 14
+ 50
+ 20
+ 61
+ 25
+ 75
+ 32
+ 92
+ 40
+ 112
+ 50
+ 20
+6
+ 28
+ 10
+ 35
+ 13
+ 43
+ 16
+ 53
+ 20
+ 64
+ 25
+ 25
0
+ 30
0
+ 36
0
+ 43
0
+ 52
0
+ 62
0
0
74
+ 190
0
+ 220
+ 100
+ 134
+ 60
+ 76
+ 30
+ 74
0
37
32
106
0
87
+ 220
0
+ 260
+ 120
+ 159
+ 72
+ 90
+ 36
+ 87
0
43
37
124
0
100
+ 250
0
+ 305
+ 145
+ 185
+ 85
+ 106
+ 43
+ 100
0
50
43
143
0
115
+ 290
0
+ 355
+ 170
+ 215
+ 100
+ 122
+ 50
+ 115
0
57
50
165
0
130
+ 320
0
+ 400
+ 190
+ 240
+ 110
+ 137
+ 56
+ 130
0
65
56
186
0
140
+ 360
0
+ 440
+ 210
+ 265
+ 125
+ 151
+ 62
+ 140
0
70
62
202
0
155
+ 400
0
+ 480
+ 230
+ 290
+ 135
+ 165
+ 68
+ 155
0
77
68
223
12
15
18
21
26
31
P9
6
31
12
42
15
51
18
61
22
74
26
88
> 120-140
> 140-160
> 160-180
> 180-200
> 200-225
> 225-250
> 250-280
> 280-315
> 315-355
> 355-400
> 400-450
> 450-500
www.guven-kutay.ch
20
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
3
> 3 - 6
> 6 - 10
> 10 - 18
> 18 - 30
> 30 - 50
> 50 - 65
> 65 - 80
> 80-100
> 100-120
h6
Boluklu geme
G7
Ara geme
JS7
Sk
0
6
0
8
0
9
0
11
0
13
0
16
+ 12
+2
+ 16
+4
+ 20
+5
+ 24
+6
+ 28
+7
+ 34
+9
H7
+ 10
0
+ 12
0
+ 15
0
+ 18
0
+ 21
0
+ 25
0
0
19
+ 40
+ 10
+ 30
0
15
+9
21
9
39
21
51
0
22
+ 47
+ 12
+ 35
0
17
+ 10
25
10
45
24
59
0
25
+ 54
+ 14
+ 40
0
20
+ 12
28
12
52
28
68
0
29
+ 61
+ 15
+ 46
0
23
+ 13
33
14
60
33
79
0
32
+ 69
+ 17
+ 52
0
26
+ 16
36
14
66
36
88
0
36
+ 75
+ 18
+ 57
0
28
+ 17
40
16
73
41
98
0
40
+ 83
+ 20
+ 63
0
31
+ 18
45
17
80
45
108
5
6
7
9
10
12
K7
0
10
+3
9
+5
10
+6
12
+6
15
+7
18
N7
P7
4
14
4
16
4
19
5
23
7
28
8
33
6
16
8
20
9
24
11
29
14
35
17
42
> 120-140
> 140-160
> 160-180
> 180-200
> 200-225
> 225-250
> 250-280
> 280-315
> 315-355
> 355-400
> 400-450
> 450-500
www.guven-kutay.ch
21
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
1.2.5 Gemelere rnek
1.2.5.1 Ara geme
ap 100 mm olan kay kasnann geme toleranslar belirleyip tolerans diyagramlarn iziniz.
100 H7/k6
35 m
IT 7 100 mm iin
IT 6
22 m
100 mm iin
H ve 100 mm iin
Veya Tablo 6
AG = + 35 m
AaG =
0 m
AM = + 25 m
AaM = + 3 m
Byk boluk
BB = AG AaM = + 35 (+ 3) = + 32 m
SB = AaG - AM = 0 (+ 25) = 25 m
Geme tolerans
GT = BB - SB = + 32 ( 25 ) = 57 m
LC
TOLERANS ALANLARI
,
A G = +35
+40
+30
H7
+10
0
-5
AaG = 0
BB = 32 m
+20
A M= + 25
BB= +32
+20
+10
k6
GT
+30
SB= - 25 m
+40
GECME
TOLERANS ALANI
,
0
-10
-20
-30
AaM = + 3
S B= -25
22
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
1.2.5.2 Sk geme
ap 100 mm olan moment ileten gbek/mil balantsnn geme toleranslar belirleyip tolerans
diyagramlarn iziniz.
100 H7/s6
35 m
IT 7 100 mm iin
IT 6
100 mm iin
22 m
H ve 100 mm iin
Veya Tablo 6
AG = + 35 m
AaG =
0 m
AM = + 93 m
AaM = + 71 m
Kk sklk
SK = AG AaM = + 35 (+ 71) = 36 m
Byk sklk
SB = AaG - AM = 0 (+ 93) = 93 m
Geme tolerans
GT = SB SK = 93 ( 36 ) = 57 m
L TOLERANS ALANLARI
+100
A M= + 93
+90
s6
+60
+50
+40
A G = +35
+30
+20
+10
-10
-20
Aa M= + 71
-30
SK = -36
- 40
- 50
- 60
GT
S K = 36 m
+70
SB= - 93 m
+80
- 70
H7
- 80
- 90
0
-5
AaG = 0
www.guven-kutay.ch
S B= -93
23
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
1.3 Genel toleranslar GT
Genel toleranslar iin firmada bir ynerge yaplr. Eer byle bir ynerge yoksa burada verilen bilgiler
ynerge olarak kabul edilir.
o Orta
0,1
0,1
0,2
0,3
0,5
0,8
1,2
2
3
4
k Kaba
0,2
0,3
0,5
0,8
1,2
2
3
4
5
6
ok kaba
0,5
1
1,5
2
3
4
6
8
10
k Kaba
ok kaba
0,4
KK
0,5
o Orta
0,2
h Hassas
a x 45
130
30
15
2,5
1,7
0,9
0,4
30
3,5
1,7
0,9
h, Hassas
k Kaba
f, fine
c, coarse
o Orta
ok kaba
m, medium
v, very coarse
www.guven-kutay.ch
24
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
B
ekil 9, Kitaplk raf kuvvet emberi
25
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
L2
L3
L1
BN = + L1 - L2 L3
Bmax =
i=1
Forml olarak
i=n
Bmin =
i =1
i=n
+ Li max ) + ( - Limin )
+ Li min ) + ( - Limax
i=1
Ortalama Tolerans
Tolerans Alan
www.guven-kutay.ch
i=n
i =1
26
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
1.4.2
L1 = 40 0,1
L2 = 37,5 +0,2/-0,1
L3 = 2,5 +0,06/0
Tablodaki zm:
L2
B = 0,2 +0,36/-0,20
B = 0 ... 0,56 mm
L3
L1
Sembol
l
mm
L1
+40,00
L2
-37,30
L3
-2,500
+ 0,200
Tol.
mm
+0,100
-0,100
+0,100
-0,200
+0
-0,060
+0,360
-0,200
mm
Aa
mm
Tan1mlama
+0,100 -0,100
+0,200 -0,100
+0,060 0
+0,360 -0,200
zmn anlatm:
2. Bolua gre forml yazlr:
B = L1 - L2 -L3,
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
27
s = n n 2
s
n
1
1
llendirme says
parann ke (ke) says
28
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Yukarda ekil 14 da verilmi paradan daha basit bir paray (ekil 15) ele alalm ve analizini yapalm.
Parada ke vardr ve llendirme says s = 33-2 = 3 dr. Bu lden biri doru olan
llendirmedir ve her llendirme parann alaca yer ve geometrik fonksiyon artlarna gre en
doru llendirme olabilir. Aada ekil 16 de pernonun monte edilecei ayr sistem grlmektedir.
B2=25
C2=40
A1=15 B1=25
Perno A
S11
A3=15
C3=40
Perno B
S21
S12
Perno C
S22
S13
S23
Perno harici para lleri ekonomik retim iin GT o olarak kabul edilmitir.
Varyant a
Varyant b
Varyant c
Geometrik fonksiyon artlar:
Geometrik fonksiyon artlar:
Geometrik fonksiyon artlar:
S13 = 0,2 ... 0,8 mm
S12 = 0,1 ... 0,9 mm
S11 = 0,1 ... 0,9 mm
S23 = 0,3 ... 0,7 mm
S22 = 0,1 ... 0,9 mm
S21 = min 0,2 mm
15,50,2 25,40,2
15,50,2
40,50,3
200,2
250,2
4,50,1
A3
B2
A1
B1
A1 = 15 0,2 mm
B1 = 25 0,2 mm
Burada:
C1 = 40 0,4 mm dir.
Perno A bu pernonun en ucuzudur. Grld gibi toleranslar en kaba olandr. Burada Perno B veya C kullanlabilir, fakat
ekonomik deildir.
C2
C3
B2 = 25 0,1 mm
C2 = 40 0,1 mm
A3 = 15 0,1 mm
C3 = 40 0,2 mm
Burada:
A2 = 15 0,2 mm dir.
Burada Perno A veya Perno B
kullanlamaz, nk geometrik
fonksiyon artlar yerine getiremezler.
Burada:
B3 = 25 0,3 mm dir.
Perno A (daha ucuz olmasna
ramen) ve Perno B burada
kullanlamaz, nk geometrik
fonksiyon artlar yerine getiremezler.
29
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Dier taraftan varyant a daki llendirme dorudan fonksiyon llendirmesidir. Bazan fonksiyon
llendirmesi dolaylda yaplabilir. Fakat bu ekonomik bir tutum olmaz. yleki;
Geometrik fonksiyon artlar
A = 15 0,05 mm
B = 25 0,10 mm
llendirme varyant
retim
ller
Tolerans/Maliyet
M
I
Dorudan fonksiyon
llendirmesi
150,05
250,1
M
II
B ls iin dolayl fonksiyon
llendirmesi
150,05
400,05
M
III
A ls iin dolayl fonksiyon
llendirmesi
250,02
400,003
30
1.5.1
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
rnek 1, Kaldrma redktr mili
A TARAFI
3. Mil
2. Mil
B TARAFI
4. Mil
1. Mil
L2
D4
D3
D2
D1
L1
L3
ekil 19, Kaldrma redktr 3. mili
A1
A2
B1
A3
B2
B3
31
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
10
3
1
2
3
4
5
Boluk "B"
3 7
Mil
Rotor
Rulman
n kapak
Gvde
nan yerin detayn alp incelersek (ekil 23) yayl rondelann bulunduunu grrz. Yayl rondelann gerilme kuvveti Fmin = 10 N ile Fmax = 220 N arasnda
olmas, istenilen konstruksiyon artlarndan biridir.
Yayl rondelann bask halde kalnl, G = 0,5 0,05
mm olduu bilinmektedir. stenilen bu arta gre
deerler u ekilde hesaplanr:
S max = h max G = 2,1 0,45 = 1,65 mm
220
s max
10
0
3
0,9
2,1
1,5
1,5
2,1
0,9
2,5
0,5
s min
f [mm]
h [mm]
G
hmin
h
hmax
B
Yayl rondela
Rulman yatak, 6204
32
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
+
L3
L3
L1
L5
L4
L7
L8
Bylece motorun imalinde, montajnda ve servisde para deitirmede hibir glk ve terslik
olmayacaktr.
www.guven-kutay.ch
33
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
2 ekil ve konum toleranslar
2.1 ekil toleranslar
ekil toleransnn imalat resminde gsterilmesi
stenilen toleransn
ekli ve sembol
Yardmc izgiler
0,05
Konum toleranslar
*)1
Referans ap lsnn 4 mm aklndan daha uzak
ise, referans yzeyi parann d yzeyidir.
30h6
Referans
30h6
0,05 A
Referans
Bu artlar ekil ve konum toleransnn ait olduu yeri gsteren ok iinde geerlidir.
www.guven-kutay.ch
34
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Tablo 13, ekil toleranslar, DIN ISO 1101 den alnm bir ksm
Tolerans snr
Kullanlm rnei
Resminde gsterilii
0,05
Doruluk
Tek eleman
0,05
Dairesellik
0,05
Silindiriklik
0,05
Yzeyin
yanal
tolerans
izginin
yanal
tolerans
0,05
Dzlemlik
Aklama
0,05
Kre ap1 t
Toleranslanan yzey, et
kalnl 0,05 mm olan
borunun iinde olmaldr.
Toleranslanan profil,
merkezi toleranslanan
profilin ideal geometrik
ekli izen ve ap 0,05 mm
olan daireye teet olan, iki
izgi arasnda olmaldr.
Toleranslanan yzey,
merkezi toleranslanan
yzeyin ideal geometrik
ekli izen ve ap 0,05 mm
olan kreye teet olan, iki
dzlemin arasnda olmaldr.
> 10
> 30
> 100
> 300
> 1000
10 kadar
30
100
300
1000
3000
0,02
0,05
0,1
0,2
0,3
0,4
0,05
0,1
0,2
0,4
0,6
0,8
0,1
0,2
0,4
0,8
1,2
1,6
www.guven-kutay.ch
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
35
Tablo 15, Konum toleranslar, DIN ISO 1101 den alnm bir ksm
Kullanlm rnei
Sembol ve tolerans
Tolerans snr
zellii
Resminde gsterilii
Aklama
0,05 A
A
Paralellik
Yn toleranslar
0,05
0,05 A
Diklik
Asallk
60
A
60
0,05
t
100
Konum
10
0
80
80
Simetri
0,05 A
E
eksenlik
Konum toleranslar
0,05 A
0,05 A
Salg toleranslar
Radyal
salg
0,05 AB
Eksenel
salg
0,05 A
t
www.guven-kutay.ch
36
2.3
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
rt art
Mastar Gbek
d A/Aa
d max
d max
T2=t-T1
T1=0...t
t=A-Aa
d min
T1=0...t
T2=t-T1
tolerans
Gbek/Delik
DA/Aa
T1=0...t
Dmax
Mastar mil
T2=t-T1
T1=0...t
t=A-Aa
Dmin
Dmax
T2=t-T1
T2=t-T1
tolerans
www.guven-kutay.ch
Dmax T1=0...t
37
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
zet:
l toleranslar ayn zamanda ekil ve konumuda ierirler. Bunun iin ekil ve konum toleranslar
l toleranslarndan kk olmaldr.
ekil ve konum toleranslarn ihtiyatl kullannz, fakat hi bir zaman ekil ve konum toleransn
kullanmamak iin l toleransn hassaslatrp paray gereksiz yere pahallatrmaynz.
ekil ve konum toleranslarn kullanrken, daima bunun pratikte nasl llp kontrol edileceini
aratrp karar veriniz. Eer lp kontrol etme olanaklar yoksa bo yere, laf olsun diye ekil ve
konum toleranslarn kullanmaynz.
ekil ve konum toleranslarn tek tek kullanrken pek bir sorun kmaz. Fakat iki veya daha fazlas
bir arada kullanldnda, sorunlar kacaktr. Bunun en iyi hal aresi, imal ve kontrol eden kiilerle
konuup fonksiyon ve deerlerde anlamak ve bu anlamay ya imalat resminde veya ek bir
talimatla tam ve yazl olarak belirtmektir.
0,2
0,3
0,4
0,5
0,4
0,4
0,8
1,0
0,6
1,0
1,5
2,0
0,5
0,6
0,6
1,0
0,8
1,0
1,5
2,0
Tablo 17, Radyal, eksenel ve dnen her cisim iin genel salg toleranslar
Tolerans snf
Salg toleranslar
H
0,1
0,2
0,5
Genel toleranslar imalat resimlerinin resim balklarnn hemen stnde u ekilde gsterilir.
l tolerans iin rnek:
Genel tolerans Ynerge snf o
www.guven-kutay.ch
38
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
3 Yzey kalitesi
3.1 Genel tanmlamalar
Yzey:
Hareketli yzeyler.
www.guven-kutay.ch
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
39
www.guven-kutay.ch
40
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Dzenli
Dzensiz
Dzenli
Dzensiz
Yuvarlak ulu tarak
Dzenli
Dzensiz
Dalgal
Dzenli
Dzensiz
www.guven-kutay.ch
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
3.2.2.4 Yiv gruplarnn tanm
www.guven-kutay.ch
41
42
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
leme
iaretinin
verildii
yzeydeki kenara paralel olarak
ilenecek demektir (ekil 47).
leme
iaretinin
verildii
yzeydeki kenara apraz olarak
ilenecek demektir (ekil 49).
www.guven-kutay.ch
43
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Mecburi
Serbest
Yzey kalitesini elde etmek
iin muhakkak talal imalat
yntemine ihtiya yoktur. Her
trl imalat yntemiyle kalite
elde edilebilinir.
Yasak
Yzey kalitesi iin talal
imalat yntemi katiyen
kullanlmamaldr. Dier bir
deyimle yasaktr.
malat ekli,
Yzey ilem metodu,
Yzeyin ilem geometrisi
Yzey kalitesi tolerans
retim ekli,
retilecek para says,
Malzeme cinsi,
Nominal l bykl,
Yzey kalite ve genel toleranslar.
Burada yzey kalite toleransn analize edecek olursak u genel tanmlar yapabiliriz;
Kk toleranslarda (T < 0,01 mm) toleransn yar byklkte seilmesi, retim maliyetini
drt katna kartr,
yzey ile d yzey ayn tolerans snfnda olurda i yzey d yzeyden daha pahalya
retilir. Bunun iinde Gbek milden bir kalite daha kaba seilmelidir.
www.guven-kutay.ch
44
3.5
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Yzey kalitesi tolerans sembolnn artlarla tamamlanmas
6,3
N9
b
b
talanacak
0,8 mm
leme pay.
(f)
(R z= 10 m)
45
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
ks
iy o
nu
ISO kalitesi
nemli
normal
N1
N2
N3
N4
N5
N6
N7
N8
N9
N10
N11
N12
>3
>3- 6
> 6 - 10
> 18 - 50
> 50 - 120
> 120 - 250
> 250 - 500
0,10
0,16
0,25
0,40
0,63
1,0
1,6
2,5
4,0
6,3
10
16
25
40
63
100
160
250
400
630
fonksiyonsuz
nominal l
DI
N
47
64
re
ze
y
fon
ok nemli
Tablo 19, Yzey przl derecesinin kaliteye evrilmesi ( neri deerleri ) DIN/ISO 1302
Eski
Yeni
N1
N2
N3
N4
N5
N6
N7
N8
N9
N10
N11
Ra
0,025 0,05
0,1
0,2
0,4
0,8
1,6
3,2
6,3
12,5
25
m
Rz
0,063 0,16
0,25
0,63
1,6
2,5
6,3
16
25
63
160
m
N12
50
250
l tolerans sahas IT n (IT 6 h 6) ise yzey przl kalitesi max N(n+1) (max N7) olmaldr.
Bylece l tolerans ile yz toleransnn dengesi kurulur. Bunun yannda demir olmayan metallerde bir
derece daha hassas, Dkmlerdede bir derece daha kaba alnabilir.
Kaba ileme ; N10 N11 / Ra 16 40 m / Rz 63 160 m
Mil ve akslarn iki ba yzeyleri,
Hi bir parayla temas olmayan yanyzler, d aplar ve hibir fonksiyonu olamayan yzeyler,
Redktr kutularnn ayak altlar
Plastik contalarn kullanld yzeyler,
DIN veya ISO ya gre 9 11 kaliteli di yanaklar,
Vinlerde ve konvoyrlerde halat makaralar ve tamburlar,
Statik yklemedeki civatalarn dayanma yzeyleri,
Halat sktrma paralarnn yzeyleri,
Temassz szdrmazlk sistemlerindeki yzeyler
www.guven-kutay.ch
46
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
en
bal
Ray
n
D
ama
m
zle
ama
lam
ta
tal
Al
Pl
n
an
fre
ya M
ze
atk
lem
a
Tor
p
e
na
.
fre
N1
lem
D z
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
N2
N3
N4
N5
N6
N7
N8
N9
N10
www.guven-kutay.ch
N11 N12
47
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
3.8
Kontrol iin seilecek Referans boyu Lt ve Cut off-boyu LC u artlar ve bantlarla seilir.
LC = L t / 6
Tablo 20, Referans boyu Lt ve Cut off-boyu LC (DIN 4768)
Tanm
Sembol
Boylar mm, przler m olarak
> 0,01
> 0,04
> 0,13
> 0,40
Oyuklar mesafesi
bak ekil 64
Sm
0,04
0,13
0,40
1,30
Przlk Ra
bak ekil 62
Ra
< 0,1
0,1 2,0 2,0 10
> 1,30
4,00
10
< 0,5
0,5 10
10 30
30
0,08
0,25
0,80
2,5
Lt
0,48
1,5
4,8
15
48
bak ekil 64
0,04
0,125
0,40
1,25
bak ekil 64
LS
0,04
0,125
0,40
1,25
Przlk Rz
bak ekil 64
Rz
Cut off-boyu
LC
Referans boyu
bak ekil 62
ekil 64
n boy
Son boy
n ve son boy deerlendirmede kullanlmaz. Bunlar llen boyu tam tanmak iin gereklidir.
Kontrol kesiti ilemi
Referans boyu Lt ,
Mevcut profil,
parann kontrol kesiti ilemi ile bulunan hakiki yzeydir. Mevcut profil
ile yzeyin; Form sapmalar, Yzey przl sapmas, ekil ve biim
sapmas ve Yzey dalgalar sapmalar saptanr.
Cut off-boyu LC
Deerlendirme
3.8.1
Bu deer pratikte ok zor kontrol edilen bir ldr. Bundan dolay genelde yalnz bakarak veya trnak
kontrolu (Rugo-Test plakas) ile kontrol edilecek yzeylerde verilir.
Referens profili
A1 A3
A5
Ra
A7
A2
A4
A6
www.guven-kutay.ch
48
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Rt
Referens boyu
Z2
LC
LC
LC
LC /2
Z5
LC
Z4
LC
Z1
LC /2
Ortalama Przlk Rz
Z3
3.8.3
Ortalama Przlk Rz
Sm
LS
5 x Cutoff-boyu LC
Referens boyu Lt
Z + Z 2 + Z3 + Z 4 + Z5
Rz = 1
5
Yzey dalgas tolerans hD, kontrol ileminin yapld, kontrol kesiti boyunda verilen yzey dalga
kontrol boyundaki LDa, sapmasdr.
h Da
Referens profili
L Da
www.guven-kutay.ch
2,5
R1
31
15
24
*)1
40
15
(5)
20
B
3
0,02 A
145
0
29,8 0,2
13,2 +0,1
0
1,3 H13
Poz.
Pos.
98
99
30
50
*)1
Eksantrik mil
Tanm
Text
=
N5
N6
Gayet hassas perdahlanm
8
3
100
Eksentrik mil
Tanm / Title
F R M A
izen / Issued:
1,3 H13
34 0,2
30
9
30 k6
IV III II
15
25 k6
2.5
B 5:1
35
0,02 A
20h5
15
23,9 h12
25 h11
19 h12
42
0,2 +0,1
0
15
M6
2
Revision
3
Deiiklik
20 k6
6 N9
A4
lek / Scale :
AA
N8
0,05 A
Ck 15 E
Aklamalar
Remarks
All rights are reserved for this document, even in case of issuance
of a patent and registration of another industrial right. Misapplication, in particular reproduction or handing over to third parties is
prohibited and actionable under civil and criminal law.
FRMA
Malzeme
Material
0,02 A
3,5 +0,1
0
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
49
4 rnekler
4.1 rnek 1, Eksentrik mil, bak ekil 1 deki montaj hali
50
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Milin eksentrik ksmnn yalanmas iin eksenden alan ya delii iletmede yalanabilecek
ekilde n grlm ve llendirilmitir.
ke balantlar monte edilecek paralarla bir sorun kmayacak ekilde standartlara gre
yaplmtr ve tam anlalmas iin byk lekle detayda verilmitir.
Kama yuvas standartlara gre llendirilmi, toleranslanm ve konum tolerans olarakta mil
eksenine paralellii verilmitir.
Kama genilik toleransn konstruksiyon artlar ne olursa olsun milde hafif sk geme olarak
alnmas avantajdr. nk mile kama kurun veya sentetik ekile vurularak gayet rahat geirilir
ve montajda milin dnpte kamann dimesi sonucu, montajda zaman kayb nlenir.
Serbet kenarlarn 0,2x45 krlarak retim ve montaj esnasnda ellerin veya parmaklarn kesilmesi
nlenmi ve gereksiz vakit kayplar bylece ortadan kaldrlmtr.
Para kk olduundan ekonomik ynden btn para sertletirilmitir. Eer para byk
olsayd yalnz sertletirilmesi gereken yerlerin sertletirilmesi daha ekonomik olacakt.
Segman yivlerinin llendirilmesi ideal llendirme ekliyle, ara parann dayand ke ile
segmann d taraf llendirilip toleranslanmtr. Segmann oturaca oluk, standartlarn n
grd tolerans ile llendirilmitir.
Yzey kalitesi konstruksiyon artlarna gre zel yzeylerde N5, N6 ve genel olarak dier btn
yzeylerde N8 kabul edilmitir.
Yalama balants iin metrik M6 vidas 8 mm derinlikle n grlmtr. Nakliye veya montaj
esnasnda vida giriinin zedelenmeyecei kabul edidiinden vida dii dorudan ekilmitir. Eer
herhangi bir sebepten vida diinin zarar grecei var saylrsa di balangcnn koruma ukuruna
alnp yle di ekilmesi gerekir.
www.guven-kutay.ch
60
6,8
0,9
B
20
120
18
3
20
15,2185
sol
55,963
+0,30
DIN 8
3
23,594
23,477
23,420
1600,020
84
ABC 123
N10
0,01 A
N6
23
15
www.guven-kutay.ch
44
2,5
N6
255
N10
60
2,5
N10
N10
65
2090,05
63,67h9
64.5
20
Di says
z
mn
Normal modl
Kavrama as
Helis as
Helis yn
d
Taksimat dairesi
Profil kaydrma faktr
x
Diekme kalitesi
llecek di says
W3
l deerleri
W3 max
W3 min
a
Eksen mesafesi
Kart di says
z
Kart dili Res.No.:
120
10
6,7
N10
3,15
N6
35k5
( ,
2 0
0,3
N8
45u6
42CrMo4
55
N10
2,5
44
Pinyonlu mil
N6
35k5
N10
R0
,8
N10
0,05 A
0,01 A
20
4.2
1 1
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
51
52
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
Milin eitli tezgahlarda ilenecei dnlerek garantili ortalamay salamak iin nakliye veya
balant esnasnda ortalama deliinin zedelenmemesi iin koruma ukuruna alnp standartlara
gre yaplmtr.
Burada 45 mm ap referens olarak alnmtr ve dili taksimat dairesi dahil btn aplar konum
tolerans ile konumlar belirlenmitir. Dili toleranslar Dililer kitabnn toleranslar ksmnda
geni olarak anlatlmtr.
120
60
15
11
0,1 AB
11
60
50
45
15'
6x60
0,1 AB
30
0,1 AB
30
0
4
11
11
0,1 AB
6x
0,1 C
M8
rnek 3,
ekil 68, Montaj plakas teknik resminin analizi:
Referens olarak plakann iki birbirine dik kenarlar A ve B olarak alnmtr. Plaka stndeki
deliklerin konumu bu referens kenarlarna gre toleranslanmtr. Deliklerin ekseni A ve B
kenarlarndan drtke iine alnm llerin kesitii noktaya gre oluan 0,1 mm apndaki
silindirin dna kamaz.
Btn M8 vidalarnn birbiriyle olan aras 15' toleransl olabilir. M8 vidalarnn taksimat dairesi
tolerans AB referens kenarlarna gre oluan 0,1 mm apndaki silindirin dna kamaz.
Btn M8 vidalarnn konum tolerans zel olarak C referensine gre 0,1 mm olarak verilmitir.
Cvata gei delii olarak verilen 11 mm lik delikler zel toleranslar olan deliklerdir ve Cvata
ve Somunlar kitabnda etraflca anlatlmtr.
www.guven-kutay.ch
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
5 Kaynaklar
5.1 Literatr
BARTSCH, H-J.
Dubbel, H.
Felber/Felber,
Toleranz-und Passungskunde,
Fachbuchverlag, Leipzig 1976
Gieck
Technische Formulsammlung
Gieck Verlag, 27. Auflage 1981
Htte
Kirschling,G.
KraftfahrTechnischer Taschenbuch
Firma BOSCH,
Dsseldorf VDI Verlag, 22. Auflage, 1995
Pahl, G./Beitz, W.
Konstruktionslehre
Springer-Verlag, 1976
Roloff/Matek
Maschinenelemente
Friedr. Vieweg & Sohn Braunschweig/Wiessbaden
Roth, K.
Technisches Taschenbuch
Tschochner,
Toleranzen,
Wintersche Verlagshandlung, Fssen 1952
5.2 Standartlar
5.2.1 VSM- Normen (svire Standartlar)
VSM
Normen- Auszug fr Technische Schulen, 9.Auflage 1986,
Bezug: VSM- Normenbro, Kirchenweg 4, Postfach, 8032 Zrich
VSM 10204
53
54
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
VSM 10230
VSM 58400
VSM 58401
VSM 58402
VSM 58410
SN 258440
DIN 250
Rundungshalbmesser
Masseintragung in Zeichnungen
DIN 7168 T1
DIN 7168 T2
DIN 7182 T1
DIN 7184 B1
DIN 7185
Auslege Paarung
DIN 7186 B1
DIN ISO 8015
VDI 3219
www.guven-kutay.ch
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
5.2.3 TS-Standartlar
TS 450
20.04.1993
55
TS 1304
ISO 1101
11.07.1995
TS 1498
20.02.1974
TS 11397
28.04.1994
TS 11398
28.04.1994
TS 11399
28.04.1994
TS ISO 5459
04.04.1996
TS ISO 8015
04.08.1996
TS 3532
EN ISO 5455
20.03.1998
Teknik Resim-lekler
TS 2955
ISO 2692
22.04.1998
TS 1503
EN ISO 1660
25.02.1997
TS 10844 EN
ISO 7083
27.02.2001
TS ISO/TR
5460
22.04.1998
TS ISO 10579
24.02.1999
TS 88-22
ISO 128-22
22.11.2000
TS 2318
ISO 3040
22.11.2000
TS ISO 10578
27.02.2001
TS 88-24
ISO 128-24
27.04.2003
TS 88-30
ISO 128-30
27.04.2003
TS 88-34
ISO 128-34
27.04.2003
56
TS 88-20
ISO 128-20
2000/T1
TS 88-21
ISO 12821:2000/T1
TS 11399/T1
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
17.03.2005
24.03.2005
23.12.1997
www.guven-kutay.ch
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
6
57
Konu ndeksi
B
Basamakl yzeyler ......................................................... 38
Birim delik sistemi .......................................................... 15
Birim mil sistemi............................................................. 15
Boluklu geme ................................................................. 8
Boyuna toleranslar........................................................... 23
N
Nominal l......................................................................6
O
l toleranslar.............................................................6, 8
Ortalama Przlk Rz ...................................................47
rt art ..........................................................................35
P
Przlk derinlii Rt .....................................................47
E
En byk boy .................................................................... 6
En kk boy..................................................................... 6
G
Geme toleranslar iin neriler ...................................... 15
Gemeler ........................................................................... 8
Genel ekil toleranslar.................................................... 33
Genel toleranslar ............................................................. 22
Gbek iin sapma deerleri............................................. 12
Hakiki l ........................................................................ 6
K
Kalem izi yn ................................................................ 43
Karesel tolerans ................................................................. 4
Konum toleranslar.................................................... 32, 34
Kubbe ukurlu yzeyler .................................................. 38
Kuvvet emberi ............................................................... 23
L
Lngenmasse ................................................................... 50
www.guven-kutay.ch