Professional Documents
Culture Documents
{H$m & VV nMmV lr dmr Or {dm aV hmoH$a EH$ H$R>moa Vndr {dmWu Ho$ $n | An dg | hr
gm{hmMm H$s narjm | W loUr | W Amo& lr dmr Or Zo gm{hmMm H$s narjm Ho$ ~mX Amom
| JhZ AZ H$a mH$aUmMm H$s narjm ^r nmg H$s Ama nwZ: Bhm|Zo W loUr | W WmZ nmm&
bo{H$Z {Og {dm go AVd H$s mpV hmoVr h dh gm{hmMm m mH$aUmMm ^a H$s {dm Zht&
mH$aUmMm Ama gm{hmMm go ~hV ~S>r h& ZmamU H$s {g{ Omo Bh| {gml (~ga) | CnbY
hB& lr dmr Or hmamO Ho$ OrdZ H$s h hrgr KQ>Zm {ZZdV hlr dmr Or hmamO Ho$ AmMm nynmX lr amH$UmMm dmr Or (nM nrR>mYre, lr brZmamU
pXa, M[adZ, ~ga) ZmamU H$s {g{ H$s H$mZm go VnmoaV Wo& lr {XS>r dmr Or Zo AmMm go
lm g{hV {Okmgm H$s-Amn JJm | IS>m hmoH$a BVZr H$[R>Z CnmgZm {H$g{bo H$aVo h? AmMmd Zo nhbo
Q>mb-Q>mbo {H$m, [$a Z | Amm {H$ BZH$m ~mb{Mm h Ama o BVZo {Okmgw h, g^d h, Bh| hr ZmamU
- {g hmo Om& H$nmbw AmMm Zo Vnm H$m ah, ZmamU {g{ Ho$ {dYmZ Ama nhMmZ-gmar ~mV|
~Vm Xt& A~ ~mbmH$-gm Zd ^mpS>V lr {XS>r dmr Or H${Q> nV JJm Ob | IS>o hmo CJ Vn H$aZo
bJo & ~g m Wm-BH$sgd| {XZ lrmZ H$s AO{b | eof$U na {damOmZ lrZmamU H$m gmjmH$ma!
bY-ZmoaW lr dmr Or Zo AmMm go h KQ>Zm ~Vm Xr& Jw H$s Amkm hr-JhWml | Zht OmZm h&
nyU {dm mV H$s{Oo& Jw H$s Amkm {eamoYm H$a gm{hmMm Ama mH$aUmMm H$s Cnm{Ym lrmZ Zo
mV H$s& doXmZ H$s bmbgm Zo Bh| AZVlr{d^y{fV lr H$mMr {Vdm{X^L>H$a nrR>mYrda
^JdXZVmMm JmXr dmr Or hmamO H$s eaU | nhM mm& {d{M CH$f! Ka go nT>Zo Mbo Vmo ZmamU
{b Jo Ama {$a doX nT>Zo Mbo Vmo gmg {b Jm& ^m{VH$ {dm Ama Am, Xmo-Xmo nyU H$b
AmMmH$nm $nr gamoda | {Ib Jo {OZH$s gwa{^ Zo YwH$aamO lr dmr Or H$mo Eogm ~ogwY H$a {Xm {H$ A~
Ka H$mZ bmQ>o, H$go bmQ>o?
gmg JhU Ed dpWV {XZMm
nadX> lr JmXr dmr Or hmamO, ZmamUdmS>r, gr.nr. Q>H $, ~~B | {Zdmg H$aVo ho lr
d|H$Q>oeXodWmZ ($UgdmS>r, ~~B) {XXoe H$m CZ {XZm| {ZmU H$am aho Wo& gdV 1983 (gZ 1926) |
lrmZ H$s g{{Y | lr dmr Or nhMo& AmMm Ho$ W XeZ Zo hr {e H$mo ^mdmVwa H$a {Xm, mr Ho$
Vmam| H$mo PH$Pmoa {Xm& doXmZ H$s CH$R>m X~Zo bJr, gmg JhU H$s H$mZm Vrd hmoZo bJr& na
H$m{UH$ AmMm Zo Bh| m doXmV Ho$ gmW gmW ah JW nT>mm, emmW H$m H$meb XmZ {H$m Ama
gmg JhU H$s bmbgm ^r nyU H$a Xr& dmN>mH$nV lr JmXrdmr Or hmamO Zo A Amlm| Ho$ VrV
hmoZo H$s Vrjm Z H$am gdV 1983 | hr drVamJr H$mo {XS> Xo moJnW na Am$T> H$a {Xm&
{XdoVaWm ~MmXod dOoV-h ^r Vmo emmZwemgZ hr h& namMm Zo moJy{m H$mo {X pQ> go XoI
{bm, lrX {ddgoZ Or Ho$ Ae H$mo nhMmZ {bm Ama AnZo goZmn{V H$mo Amerf {Xm- AmnHo$ {e {e ~hV hm|Jo Ama Amn ^JdmZ Ho$ {XXoe ~Zm|Jo& {$a omYra hmoH$a Chm|Zo $b (Am Ama A$X)
gmX | {Xm& A~ dam BVZm {dH$Q> hmo Jm Wm, AmMm {ZR>m Ama ^JdV r{V Eogr Jhar hmo Jr Wr {H$
Xmo-Xmo VrZ-VrZ {XZ A-{d{jV gm ahVo, H$XZ, AlwnmV, ~ohmoer& AeZ-dgZ H$s gw{Y ^r Zht&
{H$gr noS > Ho$ ZrMo EH$mV | ~R> H$a y$Q>-y$Q> H$a amoZm, {d{M VS>n | ahZm& Bg Ad^mdr pW{V H$mo
gPVo ho namMm Or Zo nwamZo lr MVw^wO dmrOr (H$Wr dmbo) Ed A hmmAm| H$mo gmW | bJm {Xm
Wm Ama lrmZ Zo MoVm ^r {Xm Wm-Amn bmoJ mZ aI|Jo& BZH$mo Ogm ~b Amdoe Am ahm h, Cggo X H$mo
^r j{V hmo gH$Vr h& BZ hmmAm| Zo N>mmdV lr dmr Or H$m AZwgaU {H$m& AJa Xmo-Xmo VrZ-VrZ {XZ
o {~Zm A nmZr Ho$ ahVo Vmo hmm bmoJ ^r& emX Bggo na{hVH$mar lr dmr Or hmamO {nKb CR>o&
hrZm| VH$ Eogr hr VS>n H$s {OXJr {~VmZo Ho$ ~mX Bhm|Zo nnmZ (XY-{^jm) na OrdZ gMmbZ ew
{H$m Ama gmg JhU go gm{Y-JhU H$mb mZr 74 dfm] VH$ Ho$ gmgr OrdZ | An XY-{^jm na hr
eara H$mo g^mbm& nmM-nmM, gmV-gmV {XZm| H$s Ama OJZmWnwar | 15 {XZm| H$s gm{Y | Vmo h ^r Zht&
nynmX Zo OrdZ H$mo hr dV ~Zm {bm, {OgH$s mnZ ebr A{Vr ahr& VrmmS> ZmH$ JW-aZ H$m
Omo Bhm| Zo UZ {H$m dh BZHo$ {bo {gmV ^a hr Zht, daZ AmOrdZ moJ ~Zm ahm& hm lo lr
{goda nmR>H$ Or H$m H$WZ CaUr hhm ~hV gV Eogo ^r ho h, Omo Xoe, H$mb AdWm Ho$ AZwgma AnZo X{ZH$ {Zm| | n[adVZ H$aVo aho Ama
ah|J|& OJXmMm YYwarU lr {XS>r dmr Or Zo Vr-YmVS> Ho$ AZwgma Omo {Z {ZdhU H$m gL>H$n
{bm h, AmO ^r Bg dmdWm | T>VmnydH $ CgH$m nmbZ H$a aho h& hmamO lr H$s {XZMm H$m Xod^mfm |
dUZ (gZ 1943 B.|) n. lr brnZmMm Or (h[ama) Zo {H$m Wm Omo lr dUd H$ XnU Ho$ {d{^Z
gH$aUm| | CnbY h& Bg lr goZoeJwMm Ho$ AZwerbZ go {XZ Ama am{ mZr 24 KQ>o |, {Vnb EH$
moJr Ho$ dpWV OrdZ H$s PmH$s {b OmVr h Ama h ^r gP | AmZo bJVm h {H$pWVk H$m ^mfm, gm{YW Ho$ed& pWVYr: qH$ ^mfoV {H$mgrV dOoV {H$&& (JrVm 2/54)
m| 24 KQ>o Ho$ XeZ go ^r ~hV ah H$s ~mV| Iwb Zht nmVt, m|{H$ kmdgam| H$mo N>moS>H$a A {XZm| |
BZHo$ 24 KQ>o Ho$ H$ar~ 10% mZr 2 go 2 1/2 KQ>o Ho$ jU gmdO{ZH$ hmoVo Ama {V{XZ eof mZr 21
1/2 go 22 KQ>o H$m {d{ZmoJ On, Vn, gm{Y, {MVZ Ama boIZ Am{X H$mm] | hmoVm& bo{H$Z hm h ^r
CboIZr h {H$ hm {da$ H$s h Vnm ^r dmW go D$na namW Ho$ {bo Wr& {OgHo$ {bo nad hr dd
~Z Jm hmo, ^$m| Ho$ Amm H$XZ na H$amb H$mb na Ohm {XS> H$mbmpZ gm H$mb H$m H$mb ~ZH$a Qy>Q>
nS>Vm hmo Cg hmXmZr Zo {N>n H$a ^r Omo nmm Cgo hmao Ogo nm{nm| Ho$ {bo bwQ>m {Xm& gm{YW hmo, eara
| KwZ (drH$) bJmH$a ^w go Omo {bm Cgo OZVm OZmXZ Ho$ ~rM ~mQ> {Xm& gVm| H$s nb-nmb H$s
Vnm ^r Xgao Ho$ {bo hmoVr h, XrZm| Ho$ {bo hmoVr h-namonH$mam gVm {d^yV:& gV {eamo{U Jmodmr Or
Zo H$hm Vmo Ad {H$dmV: gwIm Vwbgr aKwZmWJmWm ^mfm{Z~{VOwbmVZmo{V&& (lramM[aVmZg 1/7)
Vmo m ahm amM[aVmZg m dmV: gwIm H$m gmYZ? Zht, dh g~m| H$m H$mU-H$n ~Z Jm& VWd
ny hmoXma lr dmr Or hmamO ^bo hr ~ag Ho$ nmZ Ho$ {bo ~X nU-Hw$Q>ra | Vnm-aV aho, jUjU H$m CnmoJ H$aVo aho, na dh F${famO Ho$ gXnXoe mam, ewH$Xod Or H$s Ogr Ywa {Jam Ho$ m go
N>bH$-N>bH$ H$a ^mJdVm| Ho$ H$U-nwQ> Ho$ mJ go CZHo$ X | Am Jm& dXZr gr gV Zo AnZr
{XZMm H$s Ymam H$mo g Ed {Z Ho$ C^ Hy$bm| go ~mY H$a gXmMma H$s Aa AV Ymam ~hmr& ahm
{H$ H$mZ AnZo OrdZ H$s mar H$mo {H$VZm gtM bo? {H$VZr $gb CJm bo?
gV OrdZ: H$ar~ gmT>o gmV XeH$m| H$s b~r mm (gZ 1926 go 1999 VH$)
{$a boIZr H$s bS>IS >mhQ>! AJO
o H${d eobr H$s gm Wr, EH$ hr ~ma AZoH$ CnmAm| H$m pVH$ | Am
OmZm, [$a dh H$go Ch| N>Xm| | T>mbo& nV Or H$hVo hH$^r Ca | AJ{UV X^md Hy$OVo h {dhJm| go hm& AU H${bm| go H$mob Kmd H$^r Iwb nS>Vo h Aghm&&
H$go A{^{$ hmo! {H$g $n H$s AmaVr CVm$? gm{YZ drH$-gdV mVm dmr{H$ H$s m hOmam|
hOma nR>m| | JrVmonXoeH$ mg H$s& OJXmMm Ho$ $n | A{^Zd ammZwOmMm H$s m {Xgy[a Ho$ $n |
eR>m[a H$s& ^{$ Ho$ {gama Ydw Ama bmX H$s m hmkmZr gZHw$ma H$s& wO hmXod H$s m XmZr
{eamo{U aKwamO H$s& Bg Ywa Xhmoer ^ar {dyT>Vm | lr MaUm| | VH$ Q>Ho $ XoZm hr Cnm h& Vmo
MmVwmdVMmar Ho$ $n | lrmZ H$m W XeZ lr d|H$Q>oe XodWmZ ~~B | ^$m| H$mo {bm Ohm 1926
| AmnH$m W MmVwmg k gnZ hwAm& h mOmn k Wm& MmVwm | EH$ WmZ na hr {ZV dmg
H$m {Z lr dmr Or Zo AmOrdZ aIm& Mmho {H$VZo {dZ Am Om|, dh ^yIS> ^bo hr hrZm| Ob-Z hmo
Om, na mo{JamO AMb ahVo&
JJm m gay, emoU m H$mob H$s ^H$a C$mZ dVYmar H$mo Sw>bm Z gH$s& {edXem Ogr hr KQ>Zm amZrXodm
(H$mob Ho$ {H$Zmao g. 2028), ~~wam (JJm {H$Zmao g. 2030), bmohmqgh H$m Q>mobm {gVm~{Xmam (g. 2040)
bNy>Q>mbo m gwoaZnwa (JJm Ho$ H$moS> | g. 2053) Am{X {d{dY WmZm| H$s h, Ohm ~mT> Ho$ ~rM ^r AQ>b
Vndr AnZo Wb na hr VnmoaV aho& Eogr H$R>moa Vnm Ho$ gmW Cmamoma 74 dfm] | 74 MmVwm dVm| H$mo
AmnZo gnZ {H$m Omo mZm| ^JdX ammZwOmMm dmr Or mam Wm{nV 74 dUd nrR>m| Ho$ VrH$mH$ h&
ApV MmVwm H$mer jomVJV {dewnwa ({dUwnwa) | 2056 | gnZ hAm Ama V~ h aUr h {H$
nynmX 25 go 50 Jm XY {^jm na hr OrdZ g^mbo Wo& {gmoJr O~ mU H$mo H$R> Ho$ Jda | {Z{V
H$aVo h, Vmo ^yI mg H$s gmpV hmo OmVr h& Bg lr hmbrZmamU k Ho$ gmnZ Ho$ {XZ hmbmV
BZHo$ ewH$m na H$mpVmZ eara H$mo XoIH$a {g {M{H$gH$ S>m.bdHw$ma qgh (ohVm AnVmb, dmamUgr)
H$m ghO ^mdmooH$ Wm-Amh! gmO A~ VH$ BZgo BVZm H$m bo ahm h& dVwV: H$R>Hy$n | mU H$mo amoH$,
Amw H$s aoIm AmJo ItM H$a, ^$m| Ho$ Ym{H$ H$m| H$mo lrmZ Zo gnZ H$amm& Vnm mJ Ho$ AWH$ n{WH$
lr dmr Or hmamO Zo 74 MmVwm km| Ho$ Abmdm H$ar~ 250 go A{YH$ A k gnZ H$amo Ama Bg
{Xem | CZH$m EH$ gddmXr gV H$m $n ^y[ae: Vw h& na dUd gV Zo hmZmamU Ama hmbr
k H$amm Vmo mOmn k, JmareH$a k, h[aha k, lr gyZmamU k, Jmr k, k, m{V k
Am{X ^r& o k BVZo A^yVnyd hmoVo Wo {H$ BZ| {V k | H$ go H$ EH$ bmI gV hmm dX Ed
^mJdVOZm| H$m VXrmamYZ hmoVm& JJm Ho$ aoV | ^r Q>oQ>m| H$m ZJa ~g OmVm, bJVm Wm {H$ Hw$^ H$m obm
hmo& kmZ k Vmo BZH$s Vnmor {XZMm H$m mZm| A{^Z AJ ~Z {Z gnZ hmoVm ahm&
AMb Vndr Ho$ gmW X H$s pQ> | CVa ahm h A~ hmbr Ho$ gnw H$m ^$$n& AJa lrdmrOr H$m
moJr Ama Vndr $n nmfmU gm AMb Ama H$R>moa h Vmo ^$$n {H$gb gm H$mob& nmUmU Ho$ ^rVa {N>nm
gag {ZPa& dOmX{n H$R>moam{U X{Z Hw$gwmX{n-H$m JO~ gd! BZ ^{$mZ {g gV Ho$ gmW ^$nade ^JdmZ ^r bwH$m{N>nr IobVo aho-H$^r Jmon ~Z H$a XY {nbmZm (H$mda, H$mer) Vmo H$^r ~Mmar ~Z
XeZ H$aZo Am OmZm (H$H$[am, gmaU), H$^r JS> Or H$mo bmZo Ho$ {bo ^oOZm (PyaS>rham, AmaJm~mX) Vmo
H$^r C{mR> ~UnVo H$hVo ho MVw^wO $n | H$Q> hmo OmZm& (bNy> Q>mbo m gwaoZnwa-^moOnwa)& VWd
hmbr hS>mar Xodr (dmamUgr jo) H$Q> hmoH$a Xbma H$aVr aht& ^{$ H$m nJm bo AmnZo AZoH$ nmdZ
Wbm| | ^JdmZ H$s AMmy{m H$s mU-{VR>m H$amr& H$ht AmnH$s nwZrV r{V | ~Yo A~m g{hV
H$moXS>nm{U ^wda lramM {damO aho h (H$mogboe gXZ Amom, lr {OamKd pXa S>ohar, lr draamKd
pXa Q>S >dm, Am{X) Vmo H$ht ^JdmZ doUwJmonmb m amYmH$U (lr doUwJmonmb pXa, dIam-nbmy, lr
amYmH$U pXa, ~ohQ>m OJb, emhOhmnwa Am{X), H$ht ^yXodr Ama ZrbmXodr Ho$ gmW lr h[a dHw$R>ZmW
({gml, ~ga) Vmo H$ht brd|H$Q>oda Xod (Xod[am), H$ht lrbrZqgh (H$mer) Vmo H$ht lrX ^JdX
ammZwOmMm, lr eR>H$mon dmr, lr dadaw{Z Ed lrXodr, ^yXodr g{hV lr brZmamU ^JdmZ (Jm),
H$ht lr JOomoj Xod (h[ahajo, gmaU)Vmo H$ht ^JdmZ lrmgwXa (MXm^mar, AmOJT>)& bJVm h
AnZr ^{$ go {dmo{hV H$a lr Xo{eHo$ Zo lrZmamU H$mo dHw$R> go ~wbmH$a OJh-OJh ~gm {Xm&
nad AZVlr{d^y{fV namMm nX^mH$ lrOJX Jw ^JdX ammZwOmMm lr H$mMr {Vdm{X^L>H$a
R>mYre JmXr lr{ZdmgmMm dmr Or hmamO Ho$ eXm| |^{$ Vmo dm^m{dH$ ahr& Bgr ^{$-^mdZm go o[aV hmoH$a AnZo {em| mam {gml ~ga M[adZ Am{X
WmZm| | {X Xoem| H$mo ~ZdmH$a ^JdXMmy{mm| H$mo AnZr CnpW{V o {V{R>V H$amo& h CZH$s ^{$ H$m
n[aMmH$ ahm& AnZo gV OrdZ | lrdHw$R>ZmW {XXoe, ~ga, lr JOomoj-Xod-WmZ {X Xoe
h[ahajo Ama lrbrdoL>H$Q>oda XodWmZ Xod[aum g{hV 60 ^ XodWmZm| H$m {ZmU H$am Am-gV{V Ho$
{bo {d{M ^{$-dm{Q>H$m H$m AmnZo {dH$mg {H$m&
lrmZ H$s Ogr namZwa{$ ^w | Wr, dgr hr AmMm Xod |-Wm Xodo VWm Jwam& AZVlr{d^y{fV namMm
^JdXZVXod Ho$ dVwV: Amn AZnmXr aho& CZHo$ aU-m go {ddb hmo CR>Vo Wo-Hw$Q>r | Om ~mbH$ H$s
Vah H$XZ H$aZo bJVo Wo& d{Z{V Vmom| go AmMm H$m O~ VdZ Zo{hb w$Q> dam| | ~dobm | H$aVo
Vmo gnyU dmVmdaU hr ^{$ hmo OmVm& AmnH$s r{V H$s {doUr (AmMm-r{V, ^JdV-r{V Ed ^mJdV
r{V) H$mo H$mZ $nm{V H$a gH$Vm h? Bg {doUr H$s Vrgar moVpdZr {ZM hr ^mJdV r{V h& ^mJdV
AmnHo$ mU aho Ama Amn ^mJdVm| Ho$ mU& VwV h BgH$m EH$ dbV CXmhaUgZ 1940 | ~{bm OZnX Ho$ ~hdam Jm (ma Xoe) | JJm VQ> na MmVwm H$mb | (O~{H$ lrmZ H$m
gmdm k nyam hmoZo dmbm Wm Ama 15d| MmVwm k H$m Adga Wm), H$amb H$mb$n ZmJ Zo lrMaUm| H$mo S>g
{Xm& {dwV J{V go h ~mV gd $b Jr& h gwZVo hr KadmgS>rh (gn{V {Obm amohVmg) lraZ
{Vdm{X ^L>H$a R> Ho$ VH$mbrZ nrR>mYre mV {dmZ MmXeu X^mfr gV lr 1008 lr
brnZmMm dmr Or hmamO AZeZ na ~R> Jo& hm^mJdV Zo gL>H$n H$a {bm {H$ lr dmr Or H$m
AJb gwZZo Ho$ nhbo mU N>moS> XJm& VrZ {XZm| Ho$ ~mX O~ ~hdam ^oOm Jm XV Zo AmH$a gwgdmX {Xm {H$
{df-eZ hmo Jm, lr dmr Or hmamO gHw$eb h, V~ KadmgS>rh Ho$ nynmX dmr Or hmamO Zo Ob
JhU {H$m! {YH$ma h wP gm H$Jmb H$mo, ^{$hrZ {e H$m Omo mU YZ Jdm H$a ^r Or ahm h& m h
H$Q> ah Zht h {H$ {em| H$s r{V go ^r H$ht JmT>r r{V {eoVa ^mJdVm| H$s Amn | ~Zr ahr&
JY {dd{dmb Ho$ CX {d^mJmj mo. E$. Om Zo {bIm h^$ {Og na OmZ XoVo hm| dmo amOZ Amn h, y$b {IbVo hm| Ohm, w{$ Ho$ YwdZ Amn h&
AmnH$s h~y{~V na IwX {$Xm h~y~ h, MmhVm {OgH$mo {nm hmo dh gwhmJZ Amn h&
lrmZ H$m Zm[aHo$b gmH$ma {Mm Wm, {Og H$U {Mm H$mo AnZo mU-{ ^$m| Ed Jw nanam Ho$ erf
nwfm| Ho$ {dmoJ | g-g na Anma gVmn nhMm& AZV lr {d^y{fV lr H$mMr {Vdm{X^L>H$a
nrR>mYrda namMmnX^mH$ .^. O.Jw. Am. JmXr H$UmMm dmr Or Ho$ dHw$R> JZ Zo AmnH$mo Anma
gVmn {Xm& VWd gV {eamo{U lr 1008 lr OJX Jw am. dm. amKdomMm {XS>r dmr Or Ed
doXmVmVS> hmZm {dX dao lr 1008 lr O.Jw.am. dm. amZmamUmMm {XS>r dmr Or Ogo Xb^
hmmAm| Ho$ dHw$R> JZ Zo hmZ emoH$ AmnHo$ OrdZ | CnpWV {H$m& gXJw H$mo gMm {e nw go H$
mam Zht hmoVm& lrmZ Ho$ ^{$ gamoda | {Ibo Eogo dU H$bm| H$m {dbwV hmo OmZm Xmbw ^$dgb
AmMm Ho$ {bo AH$WZr doXZm H$s KQ>Zm Wr, {Ogo $ H$aZm H${R>Z h {H$ lrdmr Or hmamO Ho$ H$mob
Zo{hb X Zo H$go ghm& dVwV: Omo Amn| o H$aVo Wo, CZgo H$ht AJ{UV JwUm o Amn CZgo H$aVo Wo&
Eogm Wm lrmZ H$m om d$n&
JWH$mm $n
A~ gwI Am ahm h AmMmdmZ kmZoda H$m gmadV $n-H${d, dmH$aU, boIH$, CnXoeH$, mmZH$ma,
^mH$ma hmemmWu H$m $n Ama VbY H$s{mmZ& dX H$s JhamB Ama {d{dYVm Ho$ dV: mU h
lrmZ mam UrV eVm{YH$ JW-aZ& BZ JWm| H$m AdUZr d{eQ> h&
lr {XpS> JWmbm Ho$ W nwn Ho$ $n | Jwnanam | nydmMmm] Ho$ V{ZZ Ho$ m go CZH$m mIbm~
{XmZwgYmZ h& VWd, lr AZVmMm-n{m, JbmemgZ Ed gw^mV H$s ^md-dUVm, lrbrZmamU
-n{m H$m AbL>H$ma gmmoOZ, Ed {~~ {dYmZ, dmH$aU nm[aOmV H$m gmoXmhaU ^JdV-VdgHo$VH$Q>H$moma H$m VH$-H$meb, d{XH$y{mnyOmXe, d{XH$lmXnU, Ed VVMH$mHZ$ H$me H$m g-H$meZ,
JrVmmmZ-mbm (N>: IS>m|) H$s {deXVm Ama Bem{XXemon{ZfX Ho$ ^m H$s AZyR>r ebr (gymjammXm
- gym| Ho$ EH$-EH$ Aja H$mo boH$a mm) {dmm H$s namH$mR>m Ho$ n[aMmH$ h& Bem{X nMmon{ZfX JyT>mWXr{nH$m ^mfm mm (Be, Ho$Z, H$R>, Z, Ed wS>H$mon{ZfX H$s mm) mSy>mwn{Zfr (mSy>,
V{mar, Ed EoVao) H$s JyT>mW Xr{nH$m, N>mXmomon{ZfX H$s JyT>mWXr{nH$m, Ed ~hXmaH$mon{ZfX H$s JyT>mW
Xr{nH$m& CboIZr h {H$ H$mg lw{V H$s ^JdX ammZwOmMm dmr Or mam H$s Jr mm Ho$ gmZ
lrmZ mam dm@f^lw{V: AmjoU dm@f^oU dm-H$m gmW gwX^m{gV {H$m Jm h&
AhW {ddoH$ Vd ~moY dOaoIm Ogm Eogm A{Q> h {H$ Ana Vmdb~r {XL>ZmJmMmm] H$m Wyb hVdbon ^r
Bgo {Q>m Zht nmm-BgH$s grjm ^mpV ~ZH$a ah Jr& nwZ: lrmZ mam {ZwIL>Mno{Q>H$m H$m CXKmof
^r Cgr Vah AOo h& Bgr Vah ah JWm| H$s ^mfm Q>rH$m Ogo dmVmmbm H$s MyS>m{U Q>rH$m AVamm H$mo
Amm{V H$aZo dmbr h& EH$ {dbofH$ Zo ^y[ae: egm Ho$ dam| | m hr WmW H$hm h-
H$s b~r OmV h, emmW {ZnwU hmnpS>Vm| H$m gmO h {Oh| mZm| {dH${gV Ama ge$ H$a lr dmr
Or Zo gMo Xo{eHo$ H$s ^y{H$m {Z^mr h& CXmhaUmW m hV dX | lramOomMm dmr Or hmamO
Ogo hmm dX km{X nmdZ H$m| mam lrgXm H$m AX^wV gdZ H$a aho h&
nmfX ~Mmar JU
A~ lrdmr Or hmamO Ho$ Vnmo OrdZ | nmfX Ho$ $n | H$H$namU ~Mmar JU H$s godm Ama gmYZm
^r CboIZr h& edarZmW H$m IJmob go H$moB {M boJm Vmo gwYmH$a Ho$ {V{~~ Ho$ gmW MH$Vo Vmao ^r Vmo
ah|Jo& h EH$ WmW V h {H$ d. dm$. W MVw^O
w dmr Or (H$Wr) lr w{$ZmamU {XS>r dmr Or,
lr AbH$mZX Or, Xgao MVw^O
w dmr Or Ho$ nA{V AmO ^r OZmZg | AJmY lm h& H$mfm-H$d{MV lr
dmr Or hmamO Ama nrN>o nrN>o doV d Ymar MVw^wO
dmr Or hmamO H$mo {Zhma H$a Eogm bJVm Wm
mZm| gy Ama MmX H$s Ag^d OmoS>r hmo-AJa gy mZ w$$H$ma H$s VoO {H$aU| {~IoaVo hm| Vmo Mm
X wH$mZ H$s erVb {H$aU! hm! h OmoS >r H$hm Jr!
~Mmar-dX H$s AJbr H$S>r | h-lrnmX godH$ lr gwXeZmMm dmr Or (g{V Aj lr {dOamKd
pXa, S>ohar), lr H$bH$mV dmr Or, lr brnZ dmr Or (g{V, lr br nZ Ora dmr
Or) lr gwXaamO dmr Or Ed ghmoJr Vmng Ho$ $n | lr AwVnZ dmr Or Ed lr mgwXa dmr
Or& lrnmX godH$ lr gwXeZmMm dmr Or na nynmX lr dmr Or H$m Zoh AJmY $n go N>mm ahm Ama
BhmoZo ^r km{X Ho$ H$H$mS> Ho$ ^ma H$m gdXm {Xb go dhZ {H$m& VrW dVm{X H$s dmgZm mJ EH$m
lrMaU H$mo hr gdd gP H$H$aV aho& VWd, dmod hmoH$a ^r lr H$bmH$mV dmr Or CMV H$H$
gmYZm Ho$ {VmZ ~Zo aho& lr br nZ dmr Or Zo, Omo mJ H$s {Vy{V h, AmMmXod Ho$ nmXnrR> H$mo
hr {U-aZ-nwO gPm, godm H$mo Aa $b mZm Am BZH$s g$b OmoS>r Ho$ $n | lr gwXaamO dmr Or
dmod nynmX JwXod H$s godm | mZ ~mbH$ gm bJo aho& Eogr hr egZr ghO r{V Ama godmnamUVm
^mobo-^mbo gV lr AwV nZ dmr Or Ed lr gwXaamO dmr Or H$s ahr h& h gV gV S>br
na ny h& {Xb H$s H$mZm h {H$ O-OmVa | AmMm H$nm demV lr dmr Or hmamO Ho$ EVme
nmfXm| H$s MaU Yy{b {bVr aho&
dVwV: nynmX lr dmr Or hmamO Zo gmYw-gmgr, gV-hmmAm| H$m A~ma bJm {Xm, Omo
OJXmMm Ho$ $n | lrmZ Ho$ AdVma H$m n[aUm h& gmW hr JhWm| H$s ^r AdUZr AmmpH$ Ama H$nm
-dpQ> go Am{Y^m{VH$ VaH$s H$mo gwb^ ~Zm {Xm; na hm! AmO g~ Hw$N> gyZm gm hmo Jm& gyaO T>bm&
AYH$ma hr AYH$ma&
hm gym}@V{V: Vmo@ {Z{dS>, ^r Z^moS>b& {X^mVm: n{WH$m: gV^wdZ, gKZmN>m{XV&
hm hm bmZwIr H$pnVVZy: Yram Yam H$X{V& {ddgoZ Vm {XpS>{Z dao brZo nao ~{U&&
gm{Ygm{Y-JhU
ZZrOmoa (^moOnwa) Ho$ MmVwm (g. 2055) Ho$ g hmamO lr H$m Jbdnw U hAm Ama BgHo$ nyd hr
nynmX Zo gVm| go H$h {Xm Wm-oao H$m nyU hmo Jo h& X wH$mZ Ho$ gmW hr JrVm H$s n{$ H$hrZ o nmWmpV H$V {fw bmoHo$fw {H$MZ& (JrVm 3/22)
^mdwH$ ^$ Amw H$s H$mZm go AYra Wo& nynmX gPmVo Wo-eVmwd nwf:-gmo Zo H$^r H$m nyU H$a {bm&
Ama kmZ d hmm gPZm MmhVo Wo-gm{Y Wb H$hm hmo? hm ny O.Jw.am.Vr dmr XodZmH$mMm
Or hmamO mam nynmX lr dmrOr hmamO go {H$m Jm AZwamoY CboIZr h& AmnZo Xod[am | lr
brdoL>H$Q>oda XodWmZ | mU-{VR>m hmogd Ho$ g (demI, 2056) Xo{eHo$ dmr Or go AmJh
{H$m- hmamO! lrmZ Ho$ gXm Ho$ X{jU ^maVr AmMmJU H$s nanam ahr h {H$ O~VH$ dW aho,
eara ghmoJr ahm, Ky-Ky H$a Y Mma H$aVo Wo& A{YH$ Amw hmo OmZo na {$a lraJ | {Zdmg H$aVo Wo
Ama dht gm{Y bo boVo Wo& lrmZ H$m lraJ Vmo {gml (~ga) hr h& AmnH$ nydmMmm] Zo (lrn{V
nrR>mYrda hmm dX) ^r ht eara mJ {H$o h& lrmZ dht MbH$a dmg H$a|&
nynmX H$m Cma Wm-h eara n[admOH$ H$m h& KyZo Xmo& AV | dhm nhM OmCJm&
AnZo Bg dMZ H$mo hmamO lr Zo nyU {H$m Ama AVV: gm{Y-JhU go m 9 {XZ nyd hm nhM Jo& Bgr
hm^mJm ^y{ Zo, OJX~m grVm H$mo Ogo ^yXodr Zo AnZo AL>H$ | aI {bm Wm-AnZo bmS>bo H$mo JmoX | {N>nm
{bm& nanmdZr JJm Or Ho$ X{jU VQ> na lr brZmamU pXa Ed dHw$R>ZmW {X Xoe-XmoZm| Ho$ ~rM
ZF$ H$moU na Vwbgr-~mJ | nwnmN>m{XV nUHw$Q>r | {XZmL>H$ 2-12-1999 mJerf H$U nj Xer
Jwdma H$mo nydmZ | UdmoMmaU g{hV namMm H$m aU H$aVo ho wZr lr {XS>r dmr Or hmamO
Zo ^JdmZ lrZmamU Ho$ {Z H$H$ Ho$ {bo Eo{hH$ brbm H$m gdaU H$a {bm&
agofw moZZo {dH$o mJerfHo$& Cmam$mJwZr^o@W Xem{gVo Jwam&&
ZXZo@Xo {XpS> lr{ddgoZmo hmw{Z:& moJYmaUm {X dmMm nXdJmV&&
hmmm
emoH$ H$m gmJa CS> CR>m-AJ{UV dUdm: {N>Zybdjm Bd {Zn X:& {XZmL>H$ 3-12-1999 H$mo nynmX
lr dmr Or hmamO Ho$ lr {dJh H$mo Jw-nanam-nmR>, -aZmZwgYmZ Ed nwf-gy$ Ho$ nmR> Ho$ gmW
ZmZ H$am H$a, D$dnwS>, mm{X go {d^y{fV H$a lr dUdr mam wgb go VjU My{UV h[amMyU H$mo
VH$ na A{^{f$ H$a, nwn-{dmZ | Am$T> H$am h[aZm-gH$sVZ nydH $ lr brZmamU dr{W, lr
dHw$R>ZmW-gpZ{Y drWr Ed {gml Ho$ XodmVZm| VH$ n[a^U H$amm Jm& {dmZ nwZ: Vwbgr ~mJ |
bmm Jm& eI, H$mhbr Am{X dmm| H$s d{Z go {Xem| JyOVr Wt& Vwbgr ~mJ Ho$ | {XS> Ho$ ~am~a
{dVma dmbm XodOZ IZm Jm Wm& Cg JV | m{Vm| Ho$ X>Mmdam bdU N>tQ>H$a Hw$e {~N>m {Xm Jm&
{dUmoh ajd-h H$h H$a eara H$mo Hw$S> | aI {Xm Jm& BX {dUw{dMH$o-Bg go X{jU hV |
{XS> Ama nmao.. Bg go ~m| hmW | {e aI {Xm Jm& gm{dr go noQ> Ho$ nmg {^jmnm
Ama ^y{ d^o-Bg go Jwop Ho$ nmg H$S>bw aI {Xm Jm& nwf-gy$ H$m nmR> H$aVo ho goYm
ZH$go JV H$mo n[anyU H$a {Xm Jm&gm{Y JhU H$amVo g H$ar~ 25 hOma lmbwAm| H$s ^rS> Wr&AJ{UV
^$ VS>n-VS>n H$a {~bI aho Wo, mZm| hmdOnmV Zo ^$m| H$s AamB COmS> Xr& gm{Y-Wb na ~mX |
nYmao ^maV Ho$ nyd YmZr lr MeoIa Or H$m ^am ^mdmoHo $ Wm-A~ h| Eogm gV Zht {boJm&
VnMmV ~ga | gVm| H$s hmHw$^ gr ^rS> CS> Amr& nynmX AZVlrpS>V lr H$mMr n{Vdm{X^L>H$a R>mYrda O.Jw. am. dm. lr{ZdmgmMm, JmXrdmr hmamO H$s AjVm | lramOJmonmbmMm
mJr Or hmamO (O. Jw. am. Vr dmr XodZmH$mMm Or Ho$ A{Vd hmoZo Ho$ MbVo) H$m lrbrZmamU
pXa Ho$ nrR>>mYre Ho$ $n | nQ>Q>m{^foH$ hAm, VrZ-VrZ hmkm| lr brZmamU hmk, lrX^mJdV
gVmh hmk, Ed lrdHw$R>mogd hmk H$m gmmoOZ hAm, bmIm| go A{YH$ ^mJdVm| H$m VXrmamYZ hAm,
na X H$s hH$ Vmo dgr H$s dgr hr ~Zr h& ho lrZmamU! lrMaUm| H$s Yy[b | nhM m XoVo!
nanX mpV Hw$S>br
lrJwMaU {l, nyd YmZmMm eVmZX {J[a h[aha gH$V hm{dmb, ~moYJm mamdoXmJ {VR>mnZmMm C^ doXmV dVH$mMm ggXmmMm nahg n[admOH$mmmZVlr{d^y{fV
{ddgoZmMm dm{Z nao lrdHw$R> bmoHo$ lrZmamU {Z H$L>H$ mpVgyMH$-na nX nZXZ ZmpZ gdgao 2056 {dH$mXo 1921 eH$mXo 1999 rQ>mXo mJerfmgo H$U njo Xem {VWm
~hn{Vdmgao {Q>mXr {Xg~a mg {Vr {XZo mV: BQ> H$mb XS> 5-58 (K. { 9 dmXZo) Cmam
$mJwZr Zjo Vr lr{ddgoZmMm dmr lrZmmU MUma{dXo gm{YWmo@^yV& AmX{H$ nQ> gy 7
-15-8-48, nanXmpV bZ am. 8-14-49-19 ~ga gym}XH$m{bH$ BQ>H$mb& {ZmUH$mbo Cmam$mJwZr
Zj ^moJ X. 60-30 ^mV X. 57-35 gyhmXemm ewH$ eofmVXem mg 2 {XZ 3&
nanXmpV Hw$S>
br
S>br
Jb 10 Ho$Vw
gy 8
7
11
~wY
9
ewH$
12
Jw
1
e{Z
Jh
gy:
am{e
7
Ae
15
H$bm
13
{dH$bm 55
J{V
61
{dJ{V
3
MX:
5
3
9
4
756
0
6
M
3
2
Hw$O:
9
15
50
43
44
43
amh 4
nanXH$m{bH$ nQ>Jhm:
~wY: Jw:(dH$s) ewH$: e{Z:
6
0
6
0
24
3
2
16
18
7
35
17
18
44
17
9
54
3
68
3
24
14
49
50
amh:
3
12
41
20
3
11
Ho$Vw:
9
12
41
20
3
11
1. gy H$m oH$mUn{V ~hn{V h& Mm H$m oH$mUn{V ~wY h, AV: Xodm{YbmoH$ go AmZo H$m moJ h&
lr dHw$R> bmoH$ go {Z Ordmm H$m ^mJdV Y H$mo gwT> H$aZo hoVw w bmoH$ | AmZo H$m nwZ: lr dHw$R>
bmoH$ Ho$ {Z H$L>H$ hoVw nYmaZo Ho$ o {ZZmpL>H$V moJ h1. {ZmU (nanXmpV) bZ go fR> df bZ H$m dmr ewH$ h& gVoe ~wY h& AQ>oe M h& VrZm|
ew^ Jh h&
2. Mm H$m oH$mUoe ~wY h& gy H$m oH$mUoe ~hn{V h& Bg moJ go Xodm{YbmoH$ (lrdHw$R>) go {Z
Ordmm H$m AmZo H$m moJ h&
3. nwZ: Bg moJ go Xodm{YbmoH$ (lrdHw$R>) | nYmaZo H$m moJ h&
4. {ZmU bZ YZw h, Cg H$m dmr ~hn{V h, hm lr dHw$R> | OmZo H$m moJ h&
5. {ZmU bZ Ho$ MVwW ^md {ZmU Ho$ CnamV (namZX) H$m gyMH$ h& nM ^md na kmZ ^md h& BZ
XmoZm| ^mdm| H$s gpY | ~hn{V h& AV: na kmZ go nyU namZX nmZo H$m moj moJ h&
6. {ZmUH$mb | gy H$s hmXem | ewH$ H$s AVXem h& Cmam$mJwZr Zj h, {OgH$m dmr Am
(gy) h-gymm{Xm: (AaH$mof)& A{Mam{X mJ Ho$ A{YR>mVm gy h& BZH$s ghmVm (ZoV d) | ewH$
ew^Jh H$s AVXem | moj moJ h& ZmXMHo$ pWV: gy:&
lr {XpS> dmr AQ>mo maeVZmmd{b:
{ddgoZm Z: {VloR>m Z: lrdUdHw$bmewVo Z:
ZmamUmOloR>m Z: BpXamZXdZm Z: nmod{VZo Z:
gm{YWm Z: H$mfmm~aYmaH$m Z: {OVopm Z:
gwdmpZo Z: MVwd}{XHw$b{dYdo Z: lrn{VnrR>fR>oem Z:
H$m$fXoeg^dm Z: eVm{YH$ImYrem Z: {XpS>dm{Zo Z:
OJXJwado Z: eR>H$monH$nmVVm Z: AZVmMmMaUm{lVm Z:
lrgXmYwdm}T>o Z: lramH$UgwgodH$m Z: lraoegw^$m Z:
doUwJmonmbnyOH$m Z: lrH$Um{nmo Z: Ykm Z:
VdXeH$m Z: ammZwOH$nmnmm Z: H${bH$mbwhmaH$m Z:
JrVmW~moYH$m Z: MamWXmH$m Z: H$mpMnrR>ogbYN>Mma^y{fVm Z:
mohm VwarmlYmaH$m Z: hmOgo Z: {H$mbkm Z:
gZmoaWnyaH$m Z: {Vdm{X^L>H$} Z: ^mmWgHw $maH$m Z:
lmo{~gpZR>m Z: Zom{XfQ>{H$mH$am Z: {godam Z:
gwemkm Z: ^$Hw$O{XdmH$am Z: nmgZgmgrZm Z:
~amjgmoMH$m Z: JJmdmh^oo Z: gom Z:
gmJXeH$mZ: Vrny{OVm Z: nMgH$mam Z:
AmVOZn[amo Z: dHw$R>goZm{YnVo Z: gwXeZmoXZmamUdpXVm Z:
{gmloebrZm Z: MVw^wahfXm Z: dmf^lw{VmVS>m Z:
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
lr
hmbrZmamU
hmbrZmamU
hmbrZmamU
hmbrZmamU
hmbrZmamU
hmbrZmamU
hmbrZmamU
hmbrZmamU
hmbrZmamU
hmbrZmamU
hmbrZmamU
hmbrZmamU
hmbrZmamU
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
{H$Zmao Ho$ ^$ I{S>m ~m~m H$hm H$aVo h), lr {XS>rdmrOr hmamO Ho$ AMm{dJh H$s {VR>m dfm] nyd
H$amr h&
wJbgam go ~bwAm KmQ> VH$ OmZodmbr gS>H$ go gQ>o hr nw^y{ hAmar, H$bmdb Ed {dgmonwa Ho$ lr
IS>odar Or hmamO X>Mmam Wm{nV {demb Xodmb h& Bg| EH$ Va$ lrgrVmam Or, lr amYmH$U Or, lr
hZymZ Or Ed lr XJmmVmOr H$s gpZ{Ym h Ama BZgo bJo hE lr dmrOr hmamO H$s gpZ{Y h, {Og|
hmamOlr H$s AMmy{V n[VpR>V h&
O.Jw.am.lr ZmamUmMm {XS>r dmrOr hmamO Zo ^r lrbrZqgh pXa | AmMm-gpZ{Y H$mo {Z{V
H$am aOV qghmgZ na lr dmr Or hmamO Ho$ ^ {M H$m nQ>Q>m{^foH$ H$am Ed gmW-gmW lrnmX H$m gd
{dY H$L>H$ H$amVo h& g{V lrmZ H$m AVH$ mg h {H$ nynmX AXmMm lr dmr Or hmamO H$s
AdVma Wbr {eeamT> ({O. ~ga) | AmMmnrR> H$m {ZmU hmo Om& Bg pXa H$m {ZmU H$m ma^ h&
{eeamT> | {ZmUmYrZ maH$ d$n AMmnrR> go EH$ Amoa Ohm hmamOlr Ho$ AdVaU H$s JmWm H$m
CboI hmoJm dht Xgar Amoa {gml, (M[adZ) ~ga | JJm VQ> na lr{XpS>XodYm | X{jUm ebr |
{Z{V hmo ahm gm{Y pXa gwXa ^{d VH$ Amem Ama AmWm H$m EH$ {UXrn hmoJm& nynmX lr dmr Or
hmamO Ho$ MaUm{lV gd{dY ^$m|-JhW Ed {da$ gOZm| H$s ghmVm go, AmMm H$nmdemV lr MaUm| |
gdWm g{nV lrbrnZ Ora dmrOr H$s Vnmor CnpW{V | Bg nmdZ Ym H$m {ZmU Mb ahm h
Ama A~m g{hV ^JdmZ lr bjrZmamU Ed dHw$R>ZmW Or go Ed nydmMmm] go gmQ>m {UnmV nwa:ga h
mMZm h {H$ h {XYm Abm{H$H$ Ed AZwn $n go AmO hmao Ogo AZmWm| H$m ZmWmam hmo Om&
{VR>m{nV {dm Ho$
1. lr {XpS>Xod Amdmgr gH$V hm{dmb, M{dZ, ~ga&
2. lr {XpS>Xod Amdmgr gH$V CMhm{dmb, M{dZ, ~ga&
3. lr ~Mml hm{dmb, kmZJwXS>r, dXmdZ&
4. lr {XpS>Xod gH$V hm{dmb, H$mogboe gXZ, Amom&
5. lr {XpS>Xod Amwd}X hm{dmb, H$aOam, Jm&
6. lr {dUw {dmb, ~YwN>nam, ^moOnwa&
7. lr amH$U {dmb, {gVm~{Xmam, N>nam&
8. lr AZV {dmb, {gZhm KmQ>, Amam&
9. lr ammZwO {dmb, H$mer&
10. lr {djwUZmW {dmb, ~YwN>nam, ^moOnwa&
11. lr {XpS>Xod hm{dmb, nZmar, Bm{X&
^o$e ^${ lrdmrOr hmamO Ho$ nmdZ M{aV go g~pYV H${Vn aMZmE
JW/aMZm H$m Zm
1. AW lr {XpS> dm{Zm n{m: aM{Vm-lrbrnZmMm Or, ~{bm&
2. AW lr {XpS> dm{Zm JbmemgZ aM{Vm-lrbrnZmMm Or, ~{bm&