Klub Konstruktorw

Klub Konstruktorw jest przezna czony dla bardziej zaawansowanych Czytelnikw, majcych pewne do wiadczenie wkonstruowaniu iwyko nywaniu urzdze elektronicznych. Formua Klubu jest nastpujca: po zaprezentowaniu danego elementu na amach EdW, do koca miesica cze kamy na listy, wktrych przedstawi cie propozycje, jak chcielibycie wy korzysta dany podzesp. Osoba lub osoby, ktre nadel najbardziej prze konujce listy, otrzymaj dany ele ment bezpatnie (i bez adnych zobo wiza wzgldem redakcji). Nie sta wiamy szczegowych wymaga Twoim zadaniem, Czytelniku, jest przekona nas, e dany element nale y udostpni do eksperymentw wanie Tobie! List powinien zawiera schemat ideowy proponowanego roz wizania ukadowego, planowany spo sb praktycznego zastosowania, ale mona te napisa co osobie iswoich dotychczasowych osigni ciach. Wprzeciwiestwie do Szkoy Konstruktorw, listy te nie bd publi kowane, ani oceniane. Osoba, ktra otrzyma dany podzesp moe, ale wcale nie jest zobowizana, napisa potem do redakcji EdW ialbo zapre zentowa samodzielnie opracowane, kompletne urzdzenie, albo podzieli si swymi uwagami na temat napo tkanych trudnoci, albo nawet opisa okolicznoci uszkodzenia elementu (wiemy, e czsto zdarza si to pod czas eksperymentw). Najbardziej in teresujce listy zawierajce plon ta kich praktycznych dowiadcze, zo stan opublikowane wEdW. Redakcja bdzie te prezentowa wasne rozwizania. Dzi wKlubie Konstruktorw pre zentujemy diody laserowe. Nasi Czytelnicy otrzymaj wszyst kie informacje, niezbdne do podjcia praktycznych prb ich wykorzystania. Dziesi diod laserowych itrzy goto we moduy laserowe zostanie bezpat nie rozdzielonych midzy tych Czytel nikw, ktrzy do koca kwietnia przy l najbardziej przekonujce propozy cje ich wykorzystania. Na razie prosi my nie przysya zgosze, poniewa dodatkowe wskazwki na ten temat bd podane wnastpnym numerze EdW. Hallotrony KSY14 otrzymuj do prb ieksperymentw: 1. Krzysztof Forysiak z odzi 2. Piotr Perzak z Warszawy Poniewa temat ten wzbudzi nie oczekiwanie due zainteresowanie, firma AVT zamierza wnajbliszym czasie wprowadzi te elementy do swej oferty handlowej, ipozostali za interesowani bd mogli zaopatrzy si whallotrony t drog.

Diody laserowe, cz 1
Lasery
Od lat znane s rne rodzaje lase rw: gazowe (helowoneonowe, argono we, kryptonowe), stae (rubinowe, YAG, neodymowe) i pprzewodnikowe. Obec nie coraz szerzej wykorzystywane s la sery pprzewodnikowe wanie ich do tyczy niniejszy materia. Cho wszystkie wymienione lasery wygldaj odmiennie, podstawowa za sada pracy kadego znich jest zawsze taka sama. Jak wiadczy nazwa LASER (Light Amplification by Simulating Emis sion of Radiation), chodzi oelement, gdzie wzmacnianie wiata zachodzi pod wpywem wymuszonej emisji promienio wania wanie to wzmacnianie wiata jest kluczem do zrozumienia funkcjono wania lasera. eby zrozumie dziaanie laserw iunikn przykrych niespodzia nek przy ich wykorzystaniu, niezbdne jest zapoznanie si zfizycznymi podsta wami ich budowy. Przeledzimy to na przykadzie lasera pprzewodnikowego.

Podstawy fizyczne
Wwielu mdrych ksikach tumaczy si dziaanie pprzewodnikw przy uy ciu zaawansowanych poj fizycznych iwzorw matematycznych. Zrozumienie tego daje wiele satysfakcji, jednak nie wszyscy Czytelnicy EdW lubi takie roz waania. Dlatego posuymy si starym, niezbyt precyzyjnym modelem atomu. Wmodelu tym atom to malekie jd ro, otoczone przez chmur elektro nw. Musisz jeszcze wiedzie, e wiato, jest pewn form energii wiato moe my traktowa jako strumie pdzcych zprdkoci wiata czstek fotonw, ajednoczenie wiato jest fal elektro magnetyczn, tak jak fale radiowe, tyle e owiele wikszej czstotliwoci. Mo e to jest trudne do zrozumienia, e wiato jest jednoczenie iczstk ifal, ale na razie nie potrafimy tego lepiej so bie wyobrazi imusimy uywa takich okrele.

Zwielk przyjemnoci przedstawiam Czytelnikom EdW materia dotyczcy diod laserowych. By to jeden ztematw, ojaki najczciej upominalicie si wankiecie. Temat jest superciekawy, ale take trudny, poza tym niewaciwe ob chodzenie si zlaserami moe by niebezpieczne. Wanie ze wzgldu na niebez pieczestwo utraty wzroku pozwalam sobie opisa pewne anegdotyczne zdarze nie: Nie tak dawno redakcyjny kolega, Marek Makowski zapyta mnie, ile razy mona spojrze wwylot pracujcego lasera. Wietrzc podstp odpowiedziaem natychmiast, e tylko raz. Nie miaem racji Marek poprawi mnie: dwa razy mo esz spojrze raz jednym okiem, raz drugim... Piotr Grecki

18

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 3/97

Klub Konstruktorw
miliardowa metra), anie wjednostkach czstotliwoci (hercach), cho wiadomo, e wiato to rwnie po prostu fala elek tromagnetyczna. Dugo fali ijej czs totliwo jest zwizana znan zaleno ci: l =c/f gdzie: l dugo fali, cprdko wiata, afczstotliwo, czyli jest to zpodanego wczeniej wzoru. Oko ludzkie reaguje na promieniowa nie odugoci fali od okoo 450do okoo 650nm. Pokazuje to rysunek 3 3. Charakterystyki podane na rysunkach 2 i3bd za chwil potrzebne. Wiemy ju zgrubsza, e wdiodzie LED pod wpywem przepywajcego pr du, elektrony zprzedostatniej orbity przeskakuj do ostatniej orbity, agdy sa moczynnie wracaj zpowrotem, kady znich oddaje kwant wiata obarwie za lenej od odlegoci tych orbit. Zdiodami laserowymi jest podobnie. Przy maych prdach dioda laserowa za chowuje si tak jak zwyka dioda LED. Dopiero przy wikszych prdach daje osobie zna zjawisko laserowe. Na rysunku 4 4pokazano cztery mecha nizmy, ktre wspdziaaj wdiodzie la serowej. Oprcz zjawisk znanych zry sunku 1(I iII), mamy tu dodatkowo ab sorpcj rezonansow (III) iemisj wy muszon (IV). Elektrony mog przeskaki wa na wysz orbit nie tylko pod wpy wem pyncego prdu, ale rwnie pod wpywem kwantw wiata oodpowied niej energii jest to zjawisko oznaczone III (wykorzystuje si to zreszt wniekt rych laserach, gdzie takie nawietlanie nazywa si pompowaniem). Czwarte zjawisko ma kluczowe zna czenie dla dziaania lasera emisja wy muszona nastpuje wtedy, gdy elektron znajdujcy si ju na wyszej orbicie jest trafiony fotonem (ale musi to by fo ton, czyli kwant wiata oodpowiedniej czstotliwoci, powstay przy powrocie elektronu na nisz orbit). Nastpuje wtedy wymuszona emisja promieniowa nia obok fotonu wymuszajcego poja

Rys. 1. Zasada dziaania diody LED.

Rys. 2. Charakterystyka widmowa diod LED. Zanim przejdziemy do laserw, zacz nijmy analiz od dziaania diody wiec cej LED. Diody laserowe s szczegln odmian popularnych diod LED. Wracamy do atomu. Elektrony kr tam po cile okrelonych orbitach. Jeli chcemy, aby elektron przeskoczy na wy sz orbit, musimy mu wjaki sposb dostarczy energii (mona powiedzie, e wdiodach LED energia taka jest do starczana wskutek przepywu prdu). Natomiast elektron znajdujcy si na wy szej orbicie chtnie spada na orbit nisz tym razem oddaje on energi. Oddawana energia ma posta fotonw, czyli najmniejszych porcji (kwantw) wiata. Ilustruje to rysunek 1 Elektrony 1. przenoszone s na wysz orbit wsku tek przepywu prdu elektrycznego. Ta kie wzbudzone elektrony spadaj sa moczynnie na nisz orbit wytwarzajc wiato. Mwimy wtedy ospontanicznej emisji wiata. Nie bdziemy tu wchodzi wszczeg y trzeba tylko wiedzie, e wtakim skakaniu po orbitach bior udzia tylko elektrony ostatniej iprzedostatniej wars twy (w podrcznikach mwi si opas mie przewodnictwa ipasmie walencyj nym). Poniewa dla danego materiau odleg o midzy ostatnimi orbitami jest ci le okrelona, wic wdanym elemencie (diodzie LED wykonanej ztego materia u), kady elektron, spadajc zostatniej, najwyszej orbity na przedostatni, od daje zawsze tak sam ilo energii, zwan kwantem. Kto nie spa na lekcjach fizyki, zna wzr: e=h n gdzie eenergia, hstaa Plancka, an to czstotliwo promieniowania. Elektron spadajc zoklelonej wyso koci traci okrelon ilo energii, czyli wysya malek porcj wiata opewnej czstotliwoci, awic pewnej barwie. Znajc odlegoci midzy ostatnimi orbitami mona ztego wzoru obliczy czstotliwo (a wic ibarw wysyane go wiata). Diody LED wiec wic wiatem ojednej barwie (wiatem mo nochromatycznym), okolorze zalenym od odlegoci ostatnich orbit. Wrzeczywistoci sprawa jest bardziej skomplikowana, bowiem materia p przewodnikowy zawiera atomy rnych pierwiastkw, ornej budowie iod miennym rozmieszczeniu orbit ielektro nw. Diody LED ilaserowe wykonywa ne s najczciej ze zwizkw galu, gli nu, arsenu, indu ifosforu, std spotyka ne oznaczenia np. GaAlAs iInGaAsP. Oszczegy zwizane zrozmieszcze niem orbit martwi si naukowcy ipro ducenci, uytkownika interesuje wsu mie tylko efekt kocowy, czyli barwa emitowanego wiata. Wsumie wdiodach LED nie wszyst kie wysyane kwanty wiata maj ideal nie tak sam czstotliwo czyli barw, dlatego wkatalogach podaje si charak terystyk barwow wiata. Na rysunku 2 pokazano rozkad dugoci fali wysya nych przez rne typy diod LED. Wkatalogach promieniowanie wysy ane przez elementy optoelektroniczne jest wyraane wjednostkach dugoci fali (cilej wnanometrach, 1nm jedna

Rys. 3. Czuo oka ludzkiego.

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 3/97

19

Klub Konstruktorw
emisji wymuszonej, po powstaniu odpo wiedniej liczby fotonw, wystpi lawino we ich mnoenie ipowstanie ogrom nych iloci wiata. Na pierwszy rzut oka wyglda to nawet na swego rodzaju per petuum mobile. Tak jednak nie jest. Na ley pamita, e przez cay czas cz fotonw wypada zgry wskutek absorp cji rezonansowej, strat zwizanych zod biciami od luster oraz zwypromieniowa niem wiata na zewntrz. Wkadym razie jeden kierunek jest wyranie uprzywilejowany ize wzros tem prdu coraz wicej kwantw wiata porusza si wosi lasera, midzy lustra mi. Tylko kwanty majce odpowiedni kierunek ruchu (dokadnie wzdu osi la sera), czstotliwo ifaz s uprzywile jowane ibior udzia wdalszym wzmac nianiu. Pozostae nie s wzmacniane iulegaj wygaszeniu. Mona powiedzie, e wlaserze po wstaje swego rodzaju rezonans. Wefek cie, wtrakcie akcji laserowej, wobsza rze czynnym lasera ogromna wikszo wystpujcych kwantw energii porusza si wosi lasera midzy lustrami ima jed nakow czstotliwo ifaz. Cz tego promieniowania wychodzi przez lustra na zewntrz. Pokazano to na rysunku 5c. Wodrnieniu od diody LED, promie niowanie emitowane laser jest spjne (koherentne), to znaczy e poszczeglne kwanty promieniowania maj tak sam faz. Inaczej jest wdiodzie LED. Przy emis ji spontanicznej, kady powstajcy foton promieniowania biegnie wprzypadko wym kierunku ima przypadkow faz. Wprawdzie wiato skada si zkwan tw promieniowania ozblionej czstot

Rys. 4. Zjawiska wykorzystywane w diodzie laserowej. wia si drugi foton, aco najwaniejsze, powstae promieniowanie ma dokadnie tak sam czstotliwo ifaz, co pro mieniowanie wymuszajce.Zjawisko IV zwizane jest wic ze wzmocnieniem wiata. Wzasadzie wzwykej diodzie LED te wystpuj wszystkie cztery zjawiska po kazane na rysunku 4, ale nie ma warun kw, by wznaczniejszej mierze wystpi a emisja wymuszona. Apodstaw pracy lasera jest wanie emisja wymuszona. Dlatego, aby zaistniao zjawisko lasero we wzmacnianie wiata pod wpywem promieniowania wymuszajcego, musz by spenione pewne dodatkowe warun ki. Rysunek 5 pokazuje uproszczony przekrj diody laserowej tym razem jest to ju przekrj stosunkowo duego elementu, ktry nie ma prawie nic wsplnego zrysunkami 1i4, pokazuj cymi obiekty nieporwnanie mniejsze (na poziomie atomowym). Nieodczn czci skadow lasera s dwa pprze puszczalne lustra, ktre cz wiata przepuszczaj, acz odbijaj zpowro tem. Na rysunku 5a pokazano sytuacj przy maym prdzie pracy. Pod wpywem py ncego prdu nastpuje przenoszenie elektronw watomach na wyszy po ziom, anastpnie pojawia si promienio wanie wwyniku emisji spontanicznej. Powstajce kwanty promieniowania ma j przypadkow faz ibiegn we wszyst kich moliwych kierunkach. Zjawiska ab sorpcji rezonansowej iemisji wymuszo nej wprawdzie wystpuj, ale znosz si, poniewa wicej elektronw znajdu je si na niszej orbicie. Absorpcja rezo nansowa wystpuje czciej ni emisja wymuszona iwefekcie dioda laserowa zachowuje si, jak zwyka dioda LED. Przy zwikszaniu prdu coraz wicej elektronw jest przenoszonych na grn orbit (por. rys 4). Dochodzi do sytuacji, gdy na grnej orbicie jest wicej elektro nw, ni na niszej (nazywa si to inwer sj obsadze). Coraz wicej kwantw wiata powstaje wskutek emisji wymu szonej. Ze wzrostem prdu, proporcja midzy liczb przypadkw absorpcji re zonansowej, aliczb przypadkw emisji wymuszonej zmienia si na korzy tej ostatniej. Pewna, niewielka cz powstaj cych fotonw biegnie wkierunku osi la sera (czyli na rysunku 5poziomo). wiato to natrafia na pprzepuszczane lustra, ijego cz zostaje odbita zpo wrotem do wntrza lasera. To odbite wiato powoduje dalsz wymuszon emisj. Tworzy si rezonator optyczny (tzw. rezonator FabryPerota) Ilustruje to rysunek 5b. Dziki obecnoci luster, jeden kieru nek jest wyranie uprzywilejowany. Oile nawet promieniowanie biegnce win nych kierunkach take powoduje wymu szon emisj, to powstae wten sposb wiato nie moe opuci lasera. Tylko promieniowanie biegnce wzdu osi ma szanse opuci laser, acz odbita zpowrotem, dziki obecnoci luster, po woduje dalsze zwikszenie iloci foto nw biegncych wzdu osi. Wydawaoby si, e dziki zastoso waniu luster iwystpowaniu zjawiska wzmacniania wiata wskutek podczas a)

b)

c)

Rys. 5. Zasada dziaania lasera.

20

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 3/97

Klub Konstruktorw

Rys. 8. Widmo promieniowania diody laserowej Rys. 6. Charakterystyka skutecznoci diody laserowej.

Parametry diody laserowej

Mona powiedzie, e dioda pracuje jako laser wtedy, gdy ilo wiata wy tworzonego wprocesie emisji wymu szonej jest wiksza od sumy wymienio nych wczeniej strat. Nastpuje to po przekroczeniu pewnej granicznej warto ci prdu. Na rysunku 6 6pokazano charakterys tyk skutecznoci diody laserowej. Do piero po przekroczeniu prdu graniczne go Ith (th threshold) element pracuje ja ko dioda laserowa. Naley zauway, e na rysunku 6wielkoci wyjciow jest moc promieniowanego wiata, awar toci wejciow prd zasilajcy. Po cztkujcych naley ostrzec, e wykres zrysunku 6niesie zupenie inne informa cje, ni charakterystyka napiciowopr dowa tej diody, pokazana na rysunku 7 7.

Rys. 7. Charakterystyka napiciowo prdowa diody laserowej. liwoci (czyli jest to wiato jednobarw ne, monochromatyczne), ale fazy drga poszczeglnych kwantw s przypadko we. Tak wizk wiata okrelamy mia nem wiata monochromatycznego, ale niespjnego (niekoherentrnego). Natomiast zjawisko laserowe jest wanie tym szczeglne, e kolejne kwanty wiata, powstajce wwarstwie czynnej podczas emisji wymuszonej, maj tak sam czstotliwo ifaz, jak kwanty promieniowania wymuszajce go. Cae promieniowanie wychodzce zlasera ma t sam faz jest spjne. Dla przecitnego uytkownika rnica midzy wiatem lasera, awiatem dio dy LED (spjne, niespjne) nie miaaby znaczenia. Wpraktyce rnica midzy tymi elementami polega na tym, e dzi ki lustrom iwzmacnianiu wiata wsku tek emisji wymuszonej, laser przy takim samym prdzie pracy daje duo wicej wiata ni dioda LED, aponadto wiato to mona wprosty sposb skupi wbar dzo wsk wizk odalekim zasigu. Trzeba te podkreli rol pprze puszczalnych luster. Bez nich nie nast pioby zjawisko laserowe. Jeli dotyczczasowy opis nie jest dla kogo do koca zrozumiay, nie stanowi to przeszkody wzrozumieniu dalszego materiau. Wystarczy wiedzie, e dziaa nie lasera, zgodnie zjego nazw opiera si na wzmacnianiu wiata pod wpy wem wymuszonej emisji promieniowa nia ie wan rol odgrywaj przy tym pprzepuszczalne lustra.

Zrysunku 7wynika jedynie, e dioda la serowa rzeczywicie jest rodzajem diody LED. Na rysunku 8 8pokazano charakterys tyk widma promieniowania pewnej dio dy laserowej (LT27MD firmy Sharp). Li ni przerywan zaznaczono charakterys tyk diody LED, ktra miaaby tak sam barw wiecenia. Jak wida ta dioda la serowa dostarcza promieniowania onie mal jednakowej dugoci fali. Ateraz co dla bardziej zaawansowa nych. Nie wszystkie diody laserowe pro mieniuj wiato ojednej czstotliwoci (dugoci). Na przykad dioda LT023 fir my Sharp ma charakterystyk widmo w, jak pokazano na rysunku 9 Warto 9. zauway, e ze wzrostem prdu po szczeglne prki zanikaj, apozostaje jeden. Prek ten przesuwa si te nieco ze wzrostem prdu wkierunku wikszej dugoci fali (mniejszej czstotliwoci). Zjawisko pojawiania si wwidmie kilku prkw iich przesuwania jest zwizane zgeometri diody laserowej izmianami temperatury. Zjawisko laserowe zwiza ne jest zinterferencj fal wietlnych oraz zpowstaniem wewntrz lasera fali stoj cej. Krtko mwic, wdugoci czynnej materiau lasera musi zmieci si cako wita ilo powek fali wietlnej. Po kazano to wuproszczeniu na rysunku 10. 10 Fale oinnej dugoci nawet jeli po wstan, ulegn wytumieniu. Wrzeczy wistoci dugo zcza przecitnej diody laserowej wynosi okoo 0,2...0,3mm, na tomiast dugo fali wytwarzanego wiata od 700...1500nm. To znaczy, e wdugoci rezonatora zmieci si ty sice powek fali wiata. Wrzeczy wistym rezonatorze mog powsta pr ki odugociach fali wiata rnicych si ookoo 0,35nm, co tumaczy istnie nie wielu prkw na rysunku 9. Nato miast przesuwanie si prkw ze wzrostem wytwarzanej mocy optycznej

Rys. 9. Charakterystyka widmowa diody LT023.

Rys. 10. Wyjanienie powstawania prkw charakterystyki widmowej.

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 3/97

21

Klub Konstruktorw
wizki nie jest koo, tylko elipsa. Kt roz syu wiata wosi rwnolegej do wars twy czynnej lasera wynosi okoo 10o,awosi prostopadej nawet 30o. eby ztakiej stokowej wizki otrzy ma rwnoleg wizk omaej roz bienoci, koniecznie trzeba zastosowa ukad optyczny wnajprostszym przy padku pojedyncz soczewk skupiajc. Ta informacja moe by dla wielu Czy telnikw duym zaskoczeniem. Nie ma na to rady laser pprzewodnikowy za wsze wsppracuje zukadem optycz nym. Przyczyna takiego szerokiego kta promieniowania tkwi wmaych wymia rach warstwy czynnej lasera. Na rysunku 12 pokazano typowe wymiary diody la serowej. Grubo warstwy czynnej wy nosi tylko okoo 0,05...0,5m (50... 500nm) czyli mniej ni dugo fali wy twarzanego promieniowania. Wanie to jest przyczyn szerokiego kta promieniowania wosi prostopadej do paszczyny warstwy czynnej (cho na pierwszy rzut oka moe si wydawa, e powinno by odwrotnie). Zrysunku 12 wynika, e szeroko warstwy czynnej jest rzdu kilku...kilkunastu mikromet rw. Wzwizku zwiksz szerokoci, kt rozsyu wizki wosi poziomej jest mniejszy, ale itak wynosi kilka...kilka nacie stopni. Dopiero wizka skupiona przez so czewk lub obiektyw ma bardzo niewiel k rozbieno. Rozbieno wizki pro mieniowania jest istotnym parametrem gotowych urzdze laserowych wyra ana jest nie wstopniach ktowych, tyl ko wmierze ukowej, wmiliradianach iwynosi wpopularnych urzdzeniach 0,3...1mrad. Teoretyczne wiato lasera mona tak skupi, e na powierzchni ksiyca plamka wietlna miaaby red nic 20cm. Na fotografii 1 1pokazano sam diod laserow, zrodzaju stosowanego wod twarzaczach kompaktowych, ana foto grafii 2 diod wobudowie zawierajcej soczewk skupiajc.

Rys. 11. Rozsyanie wiata przez diod laserow. wynika po prostu ze zmiany (wzrostu) temperatury izwizanych ztym zmian odlegoci orbit. Dla bardziej zaawansowanych nalea oby poda jeszcze, e laser ocharakte rystyce spektralnej jak na rysunku 8na zywamy jednomodowym, aocharakte rystyce zawierajcej wiele prkw (jak na rysunku 9a) wielomodowym. Tu do ciekliwy Czytelnik moe samodzielnie zastanowi si, jak wyglda sprawa spj noci promieniowania wytwarzanego przez laser wielomodowy. Wracamy do spraw najwaniejszych. Od dawna lasery rubinowe igazowe znane s zwytwarzania spjnej, imao rozbienej (praktycznie rwnolegej) wizki wiata. Dotychczasowe rozwaa nia irysunki mogyby wskazywa, e do kadnie tak samo jest wlaserze pprze wodnikowym. Jest jednak zupenie ina czej! Wprofesjonalnych opracowaniach mwi si jeszcze omodach przestrzen nych, czyli kwestii przestrzennego rozsy u wiata przez laser pprzewodnikowy. My omwimy ten temat wpewnym uproszczeniu. Rysunek 11 wskazuje, e laser pprzewodnikowy wypromienio wuje dwie wizki wiata, przedni ityl n, ie powstae wizki s rozbiene. Tak jest wistocie. Goa dioda lasero wa wcale nie wytwarza wskiej, rwno legej wizki wiata, charakterystycznej dla innych laserw. Wytwarza wizk podobn do stoka, ztym, e przekrojem

Fot. 1. prdu. We wspczesnych diodach lase rowych, aby uzyska potrzebn inwersj obsadze (i akcj laserow), gsto prdu wwarstwie czynnej musi wynosi nie mniej ni 10...30A na mm2 przekroju podunego. Przy wymiarach podanych na rysunku 12, akcj laserow uzyskuje si przy pr dzie rzdu 30...40mA. Wanie to jest graniczna warto prdu, oznaczona na rysunku 6jako Ith. Jeli wymiary diody byyby wiksze, akcja laserowa wyst powaaby przy wikszym prdzie, awla serach maej mocy zaley nam, by pobr prdu inieuniknione moce strat byy jak najmniejsze. To wyjania, dlaczego war stwy czynne oduej szerokoci spotyka si tylko wlaserach wikszej mocy (po wyej kilkudziesiciu miliwatw), idla czego nie stosuje si wikszej gruboci warstwy czynnej. Tak mae wymiary izastosowane ma teriay wskazuj, e dioda laserowa jest elementem bardzo szybkim. Rzeczywi cie, laser pprzewodnikowy mona za wieca igasi zniewyobraaln czs totliwoci miliardw razy na sekund (czstotliwo impulsw sterujcych rzdu dziesitek isetek gigahercw). Wykorzystuje si to wnajszybszych sys temach wiatowodowych. Ale zmaymi wymiarami idu szybkoci wi si istotne wady iniebezpieczestwa. Zrysunku 7wida, e dioda laserowa pracuje przy napiciu okoo 2V. Przy pr

Inne waciwoci diody laserowej

Rysunek 12 pomoe nam wycign kolejne bardzo wane wnioski. Jak ju wiemy, do powstania akcji la serowej konieczne jest midzy innymi zaistnienie tak zwanej inwersji obsadze na najwyszych orbitach atomw po winno by stale wicej elektronw, ni na orbicie niszej. Poniewa elektrony chtnie spadaj na nisz orbit, ko nieczne jest stae dostarczanie energii, by na bieco przenosi je na orbit wy sz. Wiemy, e dzieje si to gwnie pod wpywem pyncego przez diod

Rys. 12. Orientacyjne wymiary elementu czynnego diody laserowej.

Fot. 2.

22

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 3/97

Klub Konstruktorw
metalowej podkadki na stole montao wym izastosowanie metalowej branso lety uziemiajcej na rk. Diody laserowe obowizkowo musz by przechowywane wwarunkach wy kluczajcych uszkodzenie przez adunki elektrostatyczne wpraktyce powinny by wetknite wprzewodzc gbk (uywan take do przechowywania deli katnych ukadw scalonych). Nie naley wyjmowa diody zgbki cay czas, tak e wczasie lutowania, diody laserowe powinny mie zwarte wyprowadzenia mona te wyprowadzenia zewrze ra zem za pomoc goego drucika lub we tkn midzy nie kawaeczek wspomnia nej czarnej gbki przewodzcej. Dopiero po zmontowaniu ukadu, aprzed jego wczeniem mona rozewrze kocwki diody (wyduba gbk przewodzc). Potem, wdobrze zaprojektowanym uka dzie, adunki statyczne nie s ju tak grone. Poniewa jednak dioda zawsze jest bardzo wraliwa, naley starannie zaprojektowa obwody zasilania, bo wiem na przykad niektre standardowe zasilacze przy wczaniu iwyczaniu wytwarzaj krtkie przepicia mogce uszkodzi struktur laserow. Wnajprostszym ukadzie pracy dioda moe by zasilana przez pojedynczy re zystor, jak pokazano na rysunku 14 Na 14. ley jednak pamita ozabezpieczeniu diody przed przecieniami podczas w czania iwyczania zasilania, atake przed elektycznoci statyczn wczasie, gdy zasilacz jest wyczony lub wrcz odczony. Dla zabezpieczenia mona wykorzysta obwd ochronny zalecany przez firm Sharp, pokazany na rysunku 15. 15 Katalog firmy Hitachi zaleca do prb ukad pokazany na rysunku 16 gdzie ele 16, mentem zabezpieczajcym jest konden sator opojemnoci 47nF, wczony rw nolegle zdiod. Podczas prb zaleca si, aby zasilacz by wczony stale, astero wanie diody wykonuje si za pomoc do datkowego wycznika. (red)

Rys. 13. Zalecane rodki bezpieczestwa przy pracach z diodami laserowymi. dzie pracy 80mA moc pobierana przez diod wynosi okoo 160mW. Cz tej mocy (kilka...kilkanacie mW) jest odda wana wpostaci promieniowania wietl nego. Caa reszta wydziela si wpostaci strat gwnie wanie wmikroskopijnej warstwie czynnej. Mona powiedzie, e wczasie pracy lasera wwarstwie czyn nej wystpuje bardzo dua koncentracja energii. Powstaje tam znaczna, jak na wymiary, ilo ciepa. Wytworzone ciepo koniecznie musi by skutecznie usunite, bowiem wprzeciwnym razie mikroskopijna ibar dzo delikatna warstwa czynna idelikatne lustra momentalnie ulegn uszkodzeniu pod wpywem nadmiernej temperatury. Aprzy tak maych wymiarach, podczas przecienia temperatura gwatownie wzrasta wcigu drobnych uamkw se kundy. Naley te pamita, e podczas akcji laserowej midzy lustrami kry tam izpowrotem znaczna ilo energii. Tu rysuje si kolejny wany wniosek: bardzo maa ibardzo delikatna struktura diody laserowej jest ogromnie wraliwa na wszelkie przecienia. Trzeba sta nowczo unika przekraczania katalogo wego prdu maksymalnego. Nawet jed nokrotne przecienie prdem kilkukrot nie wikszym od dopuszczalnego moe nieodwracalnie uszkodzi delikatn dio d, ana pewno skrci jej ycie. Tym bardziej niebezpieczne s gwa towne impulsy prdu zwizane zelekt rycznoci statyczn. Wiadomo, e zale ca si, aby zachowa rodki bezpiecze stwa przy montau ukadw CMOS. Za zwyczaj takie zalecenia s totalnie lekce waone przez amatorw... iukady jako nie ulegaj uszkodzeniu. Zupenie inaczej jest zdiodami laserowymi. Delikatna struktura nieuchronnie ulega zniszczeniu przy przepywie nawet bardzo krtkich (nanosekundowych) impulsw prdu, powstajcych przy rozadowaniu maych pojemnoci. Powszechne s doniesienia, e diody laserowe wrkach amatorw szybko ulegaj uszkodzeniu. Przyczyn jest nie zastosowanie si do zalece bezpie czestwa podawanych przez producen tw. Trzeba wiedzie, e ciao czowieka chodzcego po dywanie lub wykadzinie ztworzywa sztucznego ma wstosunku do ziemi pojemno do 100pF imoe na adowa si do napicia rzdu kilku tysi cy woltw. Jeli tak zgromadzony adu nek zostanie rozadowany przez diod la serow przy jej dotkniciu, dioda na pewno ulegnie zniszczeniu. Dlatego przy eksperymentach zdio dami laserowymi a do czasu wlutowa nia ich wukad, trzeba koniecznie zacho wywa maksimum rodkw ostrono ci. Na rysunku 13 pokazano zalecane rodki bezpieczestwa. Wpraktyce nie stosuje si wentylatora zjonizatorem, przewodzca mata na pododze te nie jest absolutnie konieczna. Jednak uycie nawilacza, czy choby rozpylenie wpo mieszczeniu pewnej iloci wody nie jest przesad. Aju konieczne jest uziemie nie grota lutownicy, uycie uziemionej

Rys. 14. Najprostszy ukad pracy diody laserowej.

Rys. 15. Obwd ochronny wedug zalece firmy Sharp.

Rys. 16. Prosty ukad pracy zalecany przez firm Hitachi.

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 3/97

23