Fundamentos de Etnología

Fundamentos da Etnoloxa
Tema 1. O concepto de Etnoloxa.

Etnoloxa1 significa estudio das diferentes culturas humanas en xeral, con todos os seus rasgos. unha disciplina que estudia os discursos dos seres humanos sobre s mesmos. Esta definicin pdese acotar relacionndose con outras disciplinas. A Etnoloxa naceu como disciplina no sculo XIX vinculada co Imperialismo ingls e francs. Era un estudio dos non europeos, dos nativos. nacer non haba problemas de definicin, pero este pasado vencello co Imperialismo fai que hoxe en da haxa varios problemas, por unha parte estos pobos non queren ser estudiados por extranxeiros e por outra a crise xeral nas Ciencias Sociais (especialmente na Historia) afectou compromiso tnico, cuestionndose se a Etnoloxa ou non unha ciencia. Relacins da Etnoloxa coa Historia e coa Socioloxa. Xorden varios problemas: a competencia da Historia coas novas ciencias e un problema administrativo real no referente s doctorados nas tres especialidades. O problema menor xa que en orixe as tres disciplinas estaban relacionadas entre s. O creador da Socioloxa e Auguste Comte (tamn creador do positivismo durante o Romanticismo) e que definiu Socioloxa como unha superciencia que trataba todo o social. Nos comezos da Antropoloxa falbase de Socioloxa primitiva, sobre todo en Gran Bretaa. A Socioloxa moderna ten problemas coa definicin, xa que se asemella a da Antropoloxa, pero unha diferencia entre elas pode ser que a Socioloxa ocpase das sociedades industriais e modernas e de crear un campo terico, mentres que a Antropoloxa toma modelos da Socioloxa e os aplica s sociedades marxinadas nas zonas industriais e as sociedades tradicionais. Outra diferencia entre ambas reside no mtodo, xa que os antroplogos tratan con persoas e de forma directa, mentres que os socilogos traballan con mtodos mis cuantitativos. En todo caso unha pequena cuestin de matices. A Socioloxa aporta conceptos (rolls, relacins sociais) mentres que a Antropoloxa proporciona o traballo de campo. Coa Historia sucede o mesmo coa similitude de termos, pero unha diferencia reside en que a Historia ocpase dos acontecementos reais (batallas, reis) e a Antropoloxa non. Os primeiros antroplogos basbanse na orixe, no tempo e no espacio. Cando a Antropoloxa vaise asentando, seprase da Historia debido a presencia do traballo de campo e o estudio do presente. Tamn se separan da Historia porque os antroplogos non coecen a Historia non ter escrituras e s a coecen por memoria e mitos. Deixan de marxe a Historia, xa que se buscan os documentos, pero estos non existen. No sculo XX volve a haber un problema, xa que todos os estudios antropolxicos son de pobos xa extintos (mapaches, zuls). Os antroplogos collen mtodos de tdolos campos, pero a diferencias con eles reside no discurso. Os antroplogos elaboran discursos sobre algun diferente a ns, mentres que a Historia un discurso sobre ns. posible solucionar estos problemas coa pluralidade de puntos de vista e a colaboracin entre as disciplinas. Cabe recordar que todos istos son problemas occidentais. O campo que ocupa a Etnoloxa moi difuso, con diferencias segundo os pases. En Francia sase o termo Etnoloxa para designar o estudio de sociedades non occidentais, mentres que a Antropoloxa era o estudio da especie humana dende o punto de vista biolxico. Nos anos 50
1
sase indistintamente Etnoloxa como Antropoloxa.

1
comezaron a fundirse nunha soa. Nos pases de lengua alemana a Antropoloxa era fsica e a Etnoloxa dividase en dous campos: Volkskunde (ciencia do pobo alemn) e Volkerkunde (ciencia dos non alemns). O primeiro xorde co nacionalismo alemn (no Romanticismo) con Fichte, Hegel, os irmns Grimm pero durante o sculo XX vencellouse co Nacionalsocialismo alemn, quedando dende entn moi desprestixiado. O segundo termo nace co breve colonialismo alemn. A Etnoloxa alemana est moi pouco desenrolada. Na Gran Bretaa falbase de Socioloxa primitiva que acabou na Antropoloxa social, que estudia os fenmenos institucionais (a familia, a sociedade). Estados Unidos o pas en que mis se desenrolou a Antropoloxa, al denominada Antropoloxa cultural que abarca cuatro cuadrantes: a Antropoloxa fsica, a Arqueoloxa, a Lingstica e a Etnoloxa. En EE. UU. A Historia comeza coa colonizacin europea do continente (o anterior pertenca a Arqueoloxa). En Espaa a situacin catica, sen tecnoloxa, axudas e con moi poucas obras publicadas. No sculo XIX relacionouse coa medicia e co naturalismo. Nos anos 50 do sculo XX aparece a diferencia entre Antropoloxa Fsica e Etnoloxa. Nos anos 60 e 70 a Antropoloxa vencllase coa cultura e coa sociedade. En Espaa a entrada da Etnoloxa retrasouse pola ausencia da teora evolutiva de Charles Darwin (O Orixe das especies), prohibida ata fai poucos anos. A denominacin actual da Etnoloxa Antropoloxa social e cultural, como estudio da cultura e da sociedade. Na actualidade hai unha tendencia a aceptar que hai un campo moi amplo, artellado en tres pasos, que sa vez son subdisciplinas (propostas de Lvi- Strauss): A Etnografa, entendida como un estudio descriptivo dun grupo humano concreto. Exemplo, etnografa de Lugo. A Etnoloxa ou sntese dos datos etnogrficos dende diferentes puntos de vista. Exemplo, sntese xeogrfica, histrica. A Antropoloxa, cos datos anteriores buscan resultados vlidos para a humanidade. Pero todo isto segue sen se definir. A Antropoloxa pon de manifesto vez a diversidade e diferencias das culturas humanas, e caracterzase pola participacin directa do investigador e de grupos humanos pequenos. Os termos comns seran cultura e sociedade, pero non son fciles de definir. Cando falamos de sociedade hai un problema na definicin, xa que non se define por si mesma, senn por oposicin (exemplo, sociedade contraria a individuo). un grupo de persoas que autoreproduce a sa existencia colectiva en funcin de regras institucionais que excede a vida de cada individuo que forma o grupo. En canto cultura, sucede o mesmo, hai unha definicin clsica, proposta por Tylor (1871) e que di: todo complexo que introduce arte, lei, coecemento, crenzas, moral, costume e calquera outra capacidade adquirida polo home como membro dunha sociedade. O que define cultura : Cultura aprendida, non innata. A cultura est estructurada. A cultura un atributo do individuo como membro dun grupo.
2
As culturas son modos de interpretar a realidade, pero hai un problema: a xerarquizacin de culturas. A idea de cultura e sociedade poden chegar a converxer. Pdese entender por sociedade a un sistema de individuos con normas, e por cultura suma de coecementos que sostn a esa sociedade.
Tema 4. Historia da Etnoloxa. As primeiras teorias. Evolucionismo e Difusionismo.

A Historia da Etnoloxa pode fecharse no ltimo tercio do sculo XIX. Antes producronse unhas series de circunstancias que acabaron favorecendo a sa aparicin. Todas as culturas chegan a cuestionarse a sa base, mediante cosmogonas, ou elaboracions mticas sobre as sas orixes. Na antiga Grecia non chegaron a aparecer etngrafos nin antroplogos. O precursor da Etnografa foi Herodoto. O gran salto prodcese no sculo XVI, cos grandes descubrimentos xeograficos occidentais. O fundamental foi o impacto da conquista americana, con novos pobos antes descoecidos. Aparecen as primeiras dudas, enfrentadas coa Biblia: Son humanos?, a mesma humanidade?, a mesma creacin?. As conclusins son claras: son humanos. Aparecen os primeiros intentos de integracin de culturas (Acosta, Bartolom de las Casas, Montaigne). Nos sculos posteriores aparecen proxectos mis organizados de investigacin (capitn Cook, Mungo Park). a poca do Imperialismo, da aparicin de obras comparativas, da aparicin da palabra tribo, do desenvolvemento das ciencias. O ser humano deixa de ser un ente aparte para integrarse no mundo natural. E a poca de Lineo, de Dufone (finais do sculo XVIII, principios do XIX). Aparece un novo obxecto de estudio: as variedades humanas. Desaparecen os grandes filsofos en favor da investigacin e aparece un concepto que vai orientar esa investigacin, apoiado pola reflexin: a idea da evolucin. As ciencias non conceban a orixe do ser humano (debido a importancia bblica), pero isto cambia no sculo XIX, co estudio de fsiles, da xeoloxa. Crense sociedades de estudio dos seres humanos no pasado. Aparece unha teora que permite explicar todas istas dudas sobre a orixe: o evolucionismo. O evolucionismo designa, en Antropoloxa, unha perspectiva terica que da por suposto que existe unha orde na Historia da humanidade e que hai unhas leis bsicas que hai que coecer. Evolucionismo aplcaselle a un conxunto de teoras que serven para explicar a traxectoria da humanidade, intentando illar os pasos e explicar as causas de cambio de paso. Esto son as bases de Antropoloxa moderna. Os fundadores da Antropoloxa usan bsicamente dous mtodos: a Economa Poltica e a Filoloxa Comparada. Da Economa Poltica toman as relacins productivas como base de evolucin. Da Filoloxa Comparada usan o mtodo comparativo, confrontando cousas para buscar a orixe. Os autores do sculo XIX bsanse nunha teora analtica comparativa biolxica, ca teora de partir dun elemento simple ata chegar complexo. As sociedades progresan do mis simple mis complexo. Actualmente o mis simple son os nenos, os animais, os deficientes mentais e os primitivos (tmanse como modelo os aborixes australianos). Un autor da poca Herbert Spencer, portavoz do capitalismo industrial do momento, que formulou a teora da supervivencia, que logo tomara Darwin. Esta evolucin do simple complexo necesaria. De ah que sexa necesario un progreso para pasar
3
dunha etapa a outra, sen poder evitar ningunha, todas as etapas son obligatorias. Para componer necesario que os pobos a comparar estn na mesma etapa de evolucin. Os autores clsicos mis importantes do sculo XIX son: Lewis Henry Morgan (1818- 1881): escribiu unha obra que causou un gran impacto naquel momento. Morgan intenta establecer a organizacin socio- poltica, a relixiosa, a familiar. Outra das aportacins de Morgan que causou un gran impacto foi a teora das das clases de sociedades: as xentilicias, basadas no parentesco e na familia; e as polticas, basadas no territorio e na propiedade privada dos individuos. Son radicalmente diferentes e a segunda sera mis evolucionada. Edward Burnett Tylor (1832- 1917): representa o evolucionismo mis prudente. Foi o primeiro titular dunha ctedra de Antropoloxa en Gran Bretaa (1896). As sas aportacins principais foron: o concepto de cultura, o animismo, polo que todos os seres obxectos teen un alma. Esta alma sobrevive morte, e acaba convertndose en espritu, espritus que se clasifican de forma evolutiva: espritus inferiores (espritus familiares), divindades- especie e divindades superiores; a teora das supervivencias, que o que suaviza un pouco o evolucionismo de Tylor. Consiste en considerar que nun estadio superior de evolucin consrvanse crezas propias de estadios anteriores. As, segundo Tylor, os campesinos actuais conservaran crenzas anismistas. Johannes Jakob Bachofen (1815- 1887): avogado suizo que publica a sa famosa obra "O matriarcado" en 1861, onde inventa a existencia dun periodo na Historia da humanidade no que o poder recaa nas mulleres. A evolucin social constara de tres etapas: hetairismo (poca de promiscuidade na que as mulleres estaban completamente sometidas capricho dos homes); por medio da relixin, as mulleres libranse e establecen unha xinecocracia ou goberno de mulleres. O vencello xurdico fundamental o lazo material entre a nai e o fillo. Na terceira etapa, a patriarcal, imponse un principio relixioso que para Bachofen sera superior: o vencello entre pai e fillo, superior porque xa non material, senn espiritual. James Georges Frazer (1854- 1941): foi o ltimo de autor do evolucionismo clsico. A sa gran obra " A rama dourada", que chegou a ter doce tomos, resume todo o saber da sa poca en cuestin de mitos, crenzas e folklore, con material tanto clsico como de lecturas etnogrficas e o folklore europeo do momento. Foi a obra mis lida e influnte da sa poca e contribu a introducir a Atropoloxa nos medio cultos. Desenvolve a idea de tres estados do pensamento: o mxico, o relixiso e o cientfico. Nos anos 20 do sculo XX comeza a producirse crticas s evolucionistas por parte do Difusionismo (escola Histrico- cultural) e do Funcionalismo britnico. Criticaron a rixidez dos Evolucionistas. Os difusionistas intentan non facer grandes snteses, intentando facer estudios detallados. O seu principio que as sociedades non cambian por unha evolucin senn polos contactos. Se das sociedades teen rasgos comns pode ser causal que estn na mesma etapa ou que unha
descenda da outra. Para explicar a evolucin toman o principio de filiacin. Distnguense das grandes escolas: A escola centro- europea de lengua alemana (Kulturkreisen) que defenda que un crculo cultural un onxunto de elementos que xurden nun centro e que logo se van difundindo polo espacio. Hai un problema: a eleccin dos elementos do crculo. En Austria e Alemania fixronse grandess reconstruccins da Historia da humanidade, sen levar a acabo os estudios previos. Na escola alemana destacou o Padre Schmidt, sacerdote austro- catlico, coa obra "Historia de Deus". Este sistema de crculos (crculo arcaico de cazadores- recolectores, crculo primario, secundario e terciario) xa non ten vixencia na actualidade, pero tivo gran influencia nos estudios prehistricos espaois. Ten un problema: o estancamento xa que non admiten ningunha outra posibilidade. Nos EE. UU destaca Franz Boas, alemn de orixe e de formacin. O Difusionismo en USA (particularismo histrico) ten unha dimensin mis cuantitativa e emprica: defndense os fenmenos de contacto que se podan demostrar de xeito razoable. Predomina a anlise: estudiar e describir cada complexo cultural antes de construir grandes esquemas que abarquen toda a humanidade. Nesta poca apareceu a idea de rea cultural que se define coma una serie de elementos asociados, bsicamente obxectos, que constiten un todo susceptible de desplazarse dun grupo humano a outro. Os principais discpulos de Boas foron: Alfred Kroeber (reparto do espacio norteamericano en reas culturais mediante o estudio dos patterns de cada cultura) e Robert Lowie (tan emprico que resulta case paralizante). A outra corriente que xurde de Boas denomnase de "cultura e personalidade" ou "culturalismo", que une a psicoloxa Antroploxa para ver como se forma en cada cultura unha personalidade de base. Destacan as antroplogas Margaret Mead ("Adolescencia, sexo e cultura en Samoa") e Ruth Benedict ("O home e a cultura"). Tras a II Guerra Mundial aparece un novo evolucionismo, chamado neoevolucionismo, en EE.UU., con Leslie White como mximo representante. Este autor parte do evolucionismo do XIX, parte da idea de progreso, pero toma de Marx a primaca das infraestructuras (Marx divide sociedade en tres partes: infraestructura, estructura, superestructura), dicir, o econmico. Toma de Spencer a idea de que a lia da evolucin a especializacin do Funcionalismo. White considera que os sistemas socioculturais estn divididos en tres partes: esfera tecnolxica, esfera social e esfera ideolxica. Segundo l a cultura sera un mecanismo para almacenar enerxa e para facer funcionar esta enerxa en beneficio do ser humano. En segundo lugar a cultura sera un mecanismo para artellar comportamentos humanos que non estn relacionados cos recursos para vivir, para subsistir. As estructuras sociais reflexan esta esfera tcnica, e arredor estara a cultura,a filosofa e o factor da evolucin sera o aumento da cantidad de enerxa por cabeza ou a mellora dos recursos externos (tcnicas de caza). Existen outros neoevolucionistas, pero de menor importancia. Este neoevolucionismo tivo influencia na nova Arqueoloxa.
Tema 5. O Funcionalismo: da Antropoloxa social britnica materialismo cultural estadounidense.

Os funcionalistas tomaron ideas dun funcionalista francs: Durkheim, que plantea a idea da especialidade do feito social polo que un feito social s se poda explicar mediante outro. Ignorou factores biolxicos e capacidades humanas. A sa idea era construir unha metodoloxa autnoma, sen depender doutras disciplinas. Outra idea que traballa cunha explicacin de tipo funcionalista, explicando a existencia dun feito social en termos de funcionalidade. As sas principais obras foron "As regras do mtodo sociolxico", "O suicidio". Os primeiros autores funcionalistas (nos anos 20 e 30 en Gran Bretaa) criticaron os esquemas evolutivos anteriores, producndose nesta etapa o corte entre Historia e Arqueoloxa. Dous concetos bsicos do Funcionalismo son: Mtodo ou anlise funcional: consiste en tratar un feito social dende o ngulo das relacins sincrnicas que mantn con outros feitos sociais no interior dun conxunto que non e necesario concevir dun xeito estructurado. A plasmacin na escrita deste mtodo a monografa etnogrfica clsica, na que se explican certos feitos sociais e a interelacin entre eles. Teoria funcionalista: Este campo xa un corpo de doctrina. a teora do feito de que existan relacins entre elementos das sociedades humanas. Basase en tres postulados: a unidade funcional da sociedade (cada elemento considerado funcional para unha sociedade concreta). Este conxunto xa esta organizado. O segundo postulado sera a idea do funcionalismo universal (todos os elementos teen unha funcin). En tercer lugar, aparece o postulado da necesidade (cada elemento necesario na sociedade). As crticas a este sistema funcionalista son: unha visin demasiado esencialista. Criticouse a idea de limitacin dos grupos sociais. unha teoria que insiste moito no equilibrio. unha teora moi influnte. Os dous grandes nomes da Antropoloxa funcionalista foron: Malinowski, que realiza os seus estudios nas illas Trobiand, en Nueva Guinea. Contre e plasma a monografa etnogrfica clsica, con informes detallados sobre diferentes temas: o comercio, a familia, a vida sexual, a agricultura. Por exemplo, parte do comercio e estudia as actividades relacionadas con el. O que nunca fixo foi unha monografa sobre as illas Trobiand en xeral. Dende o punto de vista terico non destacou en exceso. A nica aportacin foi a teora das necesidades, na que sostia que a funcin dunha institucin era satisfacer as necesidades psico- biolxicas do ser humano. Destaca a sua metodoloxa facer o traballo de campo. Plasmou de forma perfecta a necesidade de ver as sociedades dende dentro (observacin participante, integrndose na sociedade que iba estudiar, aprendendo o seu idioma, olvidando os
6
prexuzos). Esta proposta terica ten problemas, e o propio Malinowski non conseguiu levar a cabo este proceso. O outro gran autor do funcionalismo foi Radcliffe- Brown, coetneo de Malinowski e rival seu. Radcliffe- Brown basbase mis na parte terica (estructural- funcionalismo) e Malinowski na prctica. Para Radcliffe- Brown a funcin dunha institucin social manter a estructura social (rede de relacins sociais concretas entre individuos que ocupan posicins sociais definidas). Hai unha serie de cuestins caractersticas neste anlise funcional: 1 Idea de status: un status sera unha posicin nun modelo de relacins sociais. 2 Idea de roll: un roll sera a forma de comportamento asociada a cada status. 3 Relacin entre roll e status. A estructura social unha rede de status conectados polos roles asociados a estos status. Existiran catro tipo de estructuras: 1 Relacin Didica: relacin entre dous status complementarios. 2 Categora social: grupo de xente cun status comn, pero sin interaccin entre s, basendose nese status social. 3 Rede social: composta por un grupo, pero sen fronteira definida, cada persoa est relacionada alomenos con das, pero non con todas. 4 Grupo social: con lmites definidos que establecen quen membro de ese grupo e quen non. Son estables e cun propsito comn. Radcliffe- Brown entra na parte da teora funcionalista, xa que considera que a sociedade un sistema integrado onde cada elemento desempea un papel especfico nun sistema dirixido por leis xerais vlidas para as sociedades. Para Radcliffe- Brown a Antropoloxa unha ciencia e o seu obxectivo descubrir esas leis. Tras Malinowski e Radcliffe- Brown, aproximadamente en torno a 1940, produciuse un cambio na Antropoloxa britnica. O campo de estudio trasldouse do Pacfico a frica. Agora os antroplogos comezaron a estudiar sociedades a gran escala, e non pequenas illas, sociedades que moitas veces resultaban difciles de delimitar xeogrficamente e que contaban con institucins polticas complexas. Esto tivo influencia sobre o desenvolvemento terico, xa que se empeza a dirixir a atencin hacia as formas de goberno das sociedades sen estado: nace a Antropoloxa Poltica moderna, abeiro do indirect- rule caracterstico do colonialismo britnico. Outro cambio importante a constatacin de que as orientacins tericas de Malinowski estaban poucos definidas, no sentido de que carecan de nocins coma a de sistema (que si a plantexaba Radcliffe- Brown cunha orientacin que se impn a partir de agora), e que non especificaba que era importante e que era marxinal hora de comprender un acontecemento ou un fenmeno determinado. Plantxase entn o problema da seleccin e da abstraccin, dicir, non necesario detallar ata o paroxismo todo, senn que se necesitan criterios de seleccin. En 1936 aparece "Naven" de Gregory Bateson e en 1937 aparece "Bruxera, maxia e orculo entre os Azande" de Evans- Pritchard.
Trala II Guerra Mundial a Antropoloxa britnica entra nun periodo de expansin. Haba cartos para a investigacin, creronse novos departamentos, e nas colonias creronse institutos de investigacin. Os puntos clave do mapa antropolxico corresponde con orientacins propias: 1 En Oxford, Evans- Pritchard abandonou moitas das ideas de Radcliffe- Brown e insista cada vez mis na necesidade dunha perspectiva histrica. 2 En Cambridge, a orientacin era neoradcliffe- browniana e ademis estaba Leach. 3 En Manchester, constitese un departamento homoxneo con Max Gluckman cabeza, que traballaba en frica central nos problemas do conflicto de integracin. A nocin de conflicto utilzase para explicar feitos que lonxe de ameazar unidade do corpo social, ilustran a capacidade integradora do sistema. Esta corrente plantexa a necesidade de estudiar os aspectos tradicionais das sociedades e as situacins nas que viven, dicir, o impacto da dominacin branca. En Cambridge aparece Edmund Leach, que se distancia das posturas estructural- funcionalista rxidas e insiste na idea de que o equilibrio precario. As sociedades estn nun constante estado de fluxo xa que nunca pode existir absoluta conformidade coas normas culturais. Partindo desta idea, Leach propn unha anlise en dous niveis: en primeiro lugar constre un modelo de socieda en equilbrio. No segundo nivel hai que mirar a realidade e observar a interaccin dos intereses persoais, dicir, de que modo o individuo manipula as regras. Leach conecta con Lvi- Strauss, do que logo renegara. A influencia de Lvi- Strauss prodcese nos campos do parentesco e do mito. Tamn aparece un funcionalismo en EE.UU, gracias a influencia de Radcliffe- Brown e Malinowski, que deron clase nos anos en Yale. A obra de Julien Steward mis as aplicacins na teora ciberntica fan que se poda falar de Funcionalismo americano. Steward un evolucionista, pero un evolucionista multilineal, partindo da base de que as circunstancias ecolxicas inflen na Economa. Esta unin de medio ambiente e Economa forman os ncleos culturais, pero aparte destos ncleos en todas as culturas hai aspectos motivados por aspectos histricos propios, de ah a diferencia nestes ncleos. Algns autores comezaron a buscar aplicacins para solucionar os probelmas de estatismos. A partir de White, do factor ecolxico, de Steward e da teora de sistemas derivados da ciberntica intentouse construir un Funcionalismo mis dinmico. Un sistema para eles un conxunto de obxectos mis a relacin entre esos obxectos e o seus atributos. Estos sistemas analzanse prestndose atencin s mecanismos de feedback ou retroalimentacin, que funciona se unha variable do sistema cambia demasiado. Neste caso o sistema destruirase, pero como resposta a este cambio as variables cambian de maneira que se contrarrestan os efectos que poderan destruir o sistema. A teora de sistema introduciuse para explicar as tendencias de cambio, que sempre van tender equilibrio. Outro desenvolvemento tcnico nesta mesma lnea, chamado Neofuncionalista o materialismo cultural de Marvin Harris. Este autor insiste nunha aplicacin mis rxida das determinacins ecolxicas e considera que a evolucin natural segue o mesmo traxecto que a eleccin natural. A idea bsica de Harris sostn que a aplicacin de tecnoloxas similares a un entorno similar da lugar a sistemas
8
econmicos similares, que dan lugar a sistemas sociais similares, que se autoxustifican acudindo a teoras lxicas monodireccionais.
Tema 6. O estructuralismo: Claude Lvi-Strauss.

Lvi- Strauss parte de dous puntos: a escola sociolxica francesa (Mauss) e a lingstica estructural, que lle proporciona os principios do traballo. Os principios son: 1. Habera que desplazar a atencin dos estudios dos fenmenos conscientes s infraestructuras inconscientes das sociedades. 2. Analizar as relacins existentes entre termos dos fenmenos a tratar (non os termos como algo independente). 3. Emplear o concepto de sistema e explicar a sa estructura. 4. Intentar descubrir leis xerais da conducta humana. Hai que delimitar os fenmenos que se estudian: s aqueles que a actividade inconsciente da mente est organizando en conxuntos significativos (como o mundo, a sociedade). Estos fenmenos inconscientes teen carcter de sistema, que hay que poer de manifesto na anlise. As relacins entre elementos poden ser sintagmticas ou paradigmticas. As sintagmticas son as que se establecen entre elementos que se poden combinar entre s. As paradigmticas son aquelas que se establecen entre elementos que se poden sustituir. Debemos construir un cadro con tdolas combinacins posibles entre os elementos e analizar isos e non os orixinais. Hai que ver como se manexan todos estos elementos. Hai das grandes ideas, que son a base de Lvi- Strauss: 1. A vida social en xeral un gran sistema de circulacin de mensaxes- informacin (rede de intercambios simblicos). 2. A construccin destas redes unha aptitude humana universal (constren o seu mundo mediante a mesma forma de pensamento). Contribe s mecanismos do pensamento humano. Os campos de traballo nos que se pode estructurar a obra de Lvi- Strauss son: a) Campo de traballo do parentesco. Tomou de Mauss a idea de que as sociedades funcionan creando un sistema de reciprocidade (que vencella entre s as distintas partes da sociedade). Estos intercambios seran de bens e servicios, de mensaxes e de mulleres. Esto estara sostido pola regra da solidariedade (cada don esixe unha devolucin). Unha devolucin pode ser directa ou indirecta (A dalle a B, B a C... X A). Lvi- Strauss sostn que este principio da reciprocidade clave para comprender o sistema de parentesco, que o modelo de organizar os intercambios de mulleres. O principio do parentesco foi a prohibicin do incesto. Os sistemas elementais son os que o propio sistema de parentesco especifica con quen teen que casar os homes. Tamn aparece o concepto de sistema complexo de matrimonio (en sociedades occidentais), que establece con que tipo de mulleres debe casar o home (prima, ...). Estas sociedades chmanse sistemas elementais (prohibicin + obligacin). Nos sistemas elementais onde entra a funcionar a regra da reciprocidade, podendo haber un cambio directo ou indirecto.
b) O pensamento salvaxe. En moitas das culturas tradicionais hai cualidades morais asbstractas (usando fbulas). A partir desta idea intenta comprender como funciona ese tipo de pensamento. O pensamento salvaxe o contrario domesticado: todo aquel pensamento humano que non est establecido por regras como as matemticas ou a escritura. Ten que utilizar os seus propios resortes para darlle sentido mundo. Partindo de esos mitos intenta tamn demostrar que todos os smbolos que utiliza ese pensamento prstanse a mltiples interpretacins. Para dar significado mundo, o pensamento salvaxe seleccionara determinados elementos do mundo fsico e establecendo redes de relacin.Constrense nocins abstractas a partir de elementos fsicos (mitos e fbulas). O mecanismo de calquera pensamento relixioso sera similar. c) O mito. O mito o terceiro gran aspecto de Lvi- Strauss. Para intentar ilustrar esa tese fundamental do pensamento salvaxe escribe catro volmenes de "As mitolxicas". Recurre para ilustralos mitoloxa amerindia. Para el en toda mitoloxa amerindia hai unha serie de fenmenos variantes que se relacionan entre s. A funcin do mitlogo non s estudiar a estructura de determinados mitos, tamn ten que deixar a potencialidade deses mitos. Aparecen numerosas crticas teora de Lvi- Strauss. En xeral flase de que non pode demostrar a sa idea de que a mente pensa desa maneira. Segundo os crticos, Lvi- Strauss desenvolvera un sistema abstracto, idealista e de imposible realizacin. Tamn se lle acusa de ser materialista, e que a sa teora s funciona en termos de reaccins qumicas no interior do corpo humano. Tamn se lle critica a sincrona das culturas e o estatismo das civilizacins. Braudel di que hai diferentes duracins para as estructuras (curta, media e longa). O mtodo estructuralista potente cando falamos de fenmenos da linguaxe, mentres que cando falamos noutros campos (economa, sociedade) non aporta nada.
Tema 7. A Antropoloxa marxista.

Desde os comezos da Antropoloxa houbo vinculacins co marxismo. final da sa vida, Marx decatouse de que haba construido a sa teora en sociedades occidentais e decidiu escribir algunha cousa sobre sociedades primitivas e as aparecen cuadernos e diarios sobre Antropoloxa. Isto utilizouno Engels para escribir o libro "A orixe da familia, a propiedade privada e o estado". Marx mis crtico cos evolucionistas que Engels. Este libro tuvo unha gran influencia no pensamento marxista. A tese central e que a familia, a propiedade privada e o Estado tiveron unha orixe comn na subordinacin das mulleres home. Este libro converteuse na referencia antropolxica bsica nos pases comunistas. Cando en Occidente comzase a discutir este sistema evolutivo, prodcese unha separacin entre a Antropoloxa Occidental e a Antropoloxa rusa. Tanto en Rusia como na URSS o termo utilizado sempre etnografa. Nace a fins do sculo XIX con traballos na mesma onda cos romnticos europeos nos pobos non eslavos do imperio zarista. O evolucionismo manterase na URSS pola influencia de Engels. A nocin bsica da etnografa tanto rusa como sovitica o ethnos, que incle tanto o que en Occidente se chama normalmente cultura como as
10
identidades tnicas. Estdiase o xurdimento do ethnos, a etnoxnese dentro duna concepcin historicista. Coa revolucin de 1917, a etnografa ponse servicio do Estado, con investigacins para integrar as poboacins asiticas no conxunto do Estado dominado polos rusos. No campo terico, a etnografa, concebida como unha ciencia auxiliar da Historia, recibe a tarefa de explicar as modalidades de desenrolo das sociedades, sempre dentro da influencia de Engels. Os debates son un pouco ficticios e modificados polo contexto poltico (exemplo do modo de produccin asitico e Stalin). A etnografa sovitica desenvlvese separada das principias correntes do pensamento da Etnoloxa, ata os anos 80, momento no que parece que se empeza a abrir de novo, con conferencias mixtas, estudios de etnosocioloxa contempornea, etc. En Francia a comezos dos anos 60 comzase a cuestionar a rixidez das teoras de Engels. Comezan a cuestionar que esa sucesin de estadios era eurocntrica. O que fan estos autores deixar de lado esos intentos evolucionistas clsicos, e ver como se relacionan as estructuras en xeral con outras disciplinas (relixin, cultura, economa). Defenden que poden existir sociedades con distintos modos de produccin (feudal, capitalista) e o conxunto sera a formacin econmica- social. Godelier un desos marxistas franceses. Segn eles Marx nunca especifica a natureza das infraestructuras. Deixan de lado a Engels e volven a Marx, para intentar aplicar a definicin de capitalismo s pobos coloniais. Un dos debates da poca era o anlise das formas de explotacin (das mulleres, das etnias). Anda entre os antroplogos marxistas existen diferencias internas: Godolier bsese no estructuralismo e os outros autores non. Os neofuncionalistas estadounidenses, como Marvin Harris e White, toman rasgos do marxismo mis vulgar.
Tema 8. Novas tendencias, novos campos.

En tdalas ciencias desde finais dos anos 60 desenvlvese un novo campo, o women studies, de orixe estadounidense. O punto de partida o feminismo. Faise unha crtica epistemolxica da Ciencia en xeral, poendo esta orientacin sexista en relacin coa situacin da muller na sociedade. A Antropoloxa centrouse nunha perspectiva masculina, reducindo a presencia da muller. En moitos estudios con diferentes orientacins estase levando a cabo un proceso de invisibilidade da muller por parte do home. No nivel terico estos ocos son mis claros. En canto linguaxe sempre aparece discriminacin, eliminando o fememino nos plurais ou particularizndoas tanto que se consideran apartadas. Como seres sociales, as mulleres teen sido invisibilizadas, pero se sobrevisualizan como seres naturais con funcins determinadas. O primer paso foi por de manifesto estas cuestins e intentar inclur muller no mundo da Antroploxa a travs de estudios da muller. Son traballos feitos por mulleres. Partindo disto, existen dentro dos Women studies tres tipos de estudios: Estudios de corte tradicional que insisten en que as mulleres teen poder, pero menos visible. Os sexos seran complementarios e simtricos. O problema saber si esta simetra se leva ata o final.
11
Estudios feministas- marxistas, xurdidos en EE.UU. Parte de tentar analizar como xorde a desigualdade desde un punto de vista socio- histrico. Estos autores estn de acordo con Engels e din que existiu unha etapa inicial de igualdade e que esa igualdade pode volver. Sostian que as sociedades de cazadores- recolectores eran igualitarios. Estudios radicais, fxanse nos mecanismos de construccin social dos sexos: como se naturaliza s mulleres, como se controla o corpo, o traballo e a conciencia. O concepto de xnero ou sexo social xorde neste momento, e intenta separar as esferas entre sexo e xnero. Este intento de diferenciacin permite estudiar a forma en que se constite a muller. Unha consecuencia a aparicin duna Antropoloxa Gay, fixndose na construccin do xnero masculino que non desempea a mesma inclinacin sexual. Outra consecuencia sera a aparicin duna Antropoloxa Queer (Antropoloxa de maricns), reivindicando a sa rareza e marxinalidade. Na Antropoloxa Postmoderna hai que destacar a Clifford Geertz. Prtese de el xa que considerado un punto de arranque, anda que posteriormente estos autores criticarano. Geertz propn unha aproximacin cultura, considerndoa como unha estructura autnoma, independente da estructura social ou da psicoloxa individual. A cultura sera unha visin do mundo compartida. Unha visin do mundo representada en comn por unha sociedade. Para entender a cultura hai que observar o uso que esas persoas fan dese sistema de valores compartido. Geertz considera que estas accins hai que reflexalas en textos para conseguir os modelos apropiados para a anlise cultural de tipo interpretativo. A descripcin densa a observacin minuciosa dos actos das persoas que comparten un determinado esquema cultural. Esto reflexarase nun texto, que se lle aplica a anlise literaria. Cmo se chega Antropoloxa Postmoderna? En primer lugar comzase a falar ca sociedade postindustrial, cunha economa que pasa da produccin de mercancas produccin de servicios. Se lle presta atencin s consecuencias das tcnicas. No mbito intelectual comzase da posthistoria como medio para explicar a sociedade occidental. A Historia deixase de concebir como control da razn. A existencia das sociedades postindustriales da lugar posmodernismo, con Lyotard. Os compoentes metodolxicos pennos Derrida e Foucault (postestructuralismo). De Foucault tomaron unha visin de que longo da Historia intelectual do mundo existen epistemes que dividen a verdade en moitas, todas verdicas. Foucault di que un episteme unha concepcin do mundo que non s define s obxectos mis importantes do pensamento, senn que constre esos obxectos de pensamento. O que houbo foron epistemes, polo que a verdade nica non existe. De Derrida tmase a desconstruccin ou actividade crtica radical para deixar de manifesto as premisas ocultas. Con todas estas premisas intelectuais, tomando a idea de que existe un condicionamiento postmoderno que consiste nunha incredulidade respecto da Ciencia, que busca lexitimarse a travs duns relatos, a Antropoloxa intenta cambiar o panorama antropolxico xeral. As grandes lias que abarca pdense separar en tres campos: Corriente inicial, que analiza os recursos tericos da Etnoloxa tradicional. O problema o protagonismo excesivo do antroplogo.
12
Etnografa Experimental, que intenta transformar as formas en que se desenvolven as monografas referentes s traballos de campo (cambiar tipo de letra, dilogos). Hipercrtica, onde se critica a crise da Antropoloxa e das Ciencias en xeral. O Postmodernismo bsase en: Colapso da razn. Destruccin da idea de progreso e Historia. Crise dos metarelatos. Fanse bastantes crticas Postmodernismo: Btaselle en cara que a crtica da Antropoloxa non autocrtica. Non lle prestan atencin reproduccin social do coecemento, adoptando as pautas duna crtica literaria. Finxen que a autoridade dun antroplogo unha construccin social, deixando de lado os aspectos polticos e econmicos que rodean Antropoloxa. Algns lle chaman Antroploxa yuppie ou radicais de boquilla (incluso californianos, surferos). Tamn se lle bota en cara que esquezan consideracins sobre os problemas de validacin (que certo e que non). Os crticos tachan a sa falta de moral (cinismo tico). Pero tamn certo que ampliaron a visin da Antropoloxa co uso dos textos. Situacin actual da Antropoloxa. Existe unha sensacin de crise na Antropoloxa coa idea do fin do obxecto de estudio, acabrse as sociedades s que estudiar. Occidente modifica as culturas mundiais, polo que os salvases van desaparecendo. O traballo de campo est sendo cuestionado, por ser un instrumento de explotacin no proceso colonialista. Esa fluidez de fronteiras mextura a Historia coa Antropoloxa. A situacin confusa en pases como Espaa. O que fai a Antropoloxa espaola aplicar o mtodo tradicional da Etnoloxa co traballo de campo ou estudiar grupos pequenos nas sociedades complexas (seres marxinais). Neste campo onde aparece a Antropoloxa aplicada A partir dos anos 60 e 70 os antroplogos facan o seu traballo, pero despois deban render contas. Os antroplogos teen que xustificar o rendemento da utilidade da Antropoloxa. Actualmente existen numerosos problemas ticos pola unin entre a Antropoloxa e a empresa. Estos asuntos estn sen solucionar. En este momento a Antropoloxa cntrase en dous campos: na sade, na que hai casos de Antropoloxa aplicada (sobre todo nos SIDA) e na empresa, cos estudios solicitados polas multinacionais.
Tema 9. Parentesco e familia.
Relacins entre xneros. - Franois Hritier, Masculino/ femenino, Barcelona, 1996, Ariel. Formacin masculina. - David Gilmorf, Hacerse hombre, Barcelona, 1994, Pauds. Familia. - Andre Burguire, et alii, Historia de la familia, 1988, Alianza. Parentesco.
13
- Robin Fox, Sistemas de parentes y matrimonio, Alianza. Sexo, reproduccin y xnero. Hai que diferenciar catro aspectos: 1. Sexo biolxico ou xentico: o ser humano un mamfero, e pode ser macho ou femia. Hai problemas biolxicos que fan que o sexo non est definido (hermafrodita). 2. O xnero a asignacin de actitudes e cualidades a cada sexo. 3. As prcticas sexuais e a sa constitucin varan segundo as culturas. 4. A reproduccin non s e un proceso fsico, senn tamn social. Nas culturas sempre hai unha regulacin clara na prctica sexual en todas as sociedades (incesto regulado e adulterio prohibido). A principal manifestacin da sexualidade non reproductiva a homosexualidade. As opinins culturais frmanse a travs das interaccins entre os factores anteriores. No extremo contrario est o respeto actividade homosexual. Este parece ser o camino xeral actual. En Mombasa (porto comercial en Kenia) existe xente que pasa de comportamentos homosexuais a heterosexuais e viceversa durante a sa vida. A homosexualidade pode facer mellorar econmicamente e socialmente. Nos varns as relacins estn formadas por un home maior e rico cun mozo xove e pobre (activo- pasivo). Non importa esta distribucin, sen discutir a ombra. S importa o rango, construido con riqueza, linaxe e piedade musulmana. Algns xoves se prostiten, pero esto non infle no seu status. As parellas masculinas non conviven xuntas. No caso das mulleres forman parellas que se renen regularmente. Son mulleres adultas e ricas con xoves pobres. S se tolera se a muller estivo casada antes. Os autores dan unha explicacin de tipo econmico: os matrimonios son arreglados, e enviuvar prefiren s mulleres que a un novo control de varn. Estas parellas viven xuntas. S hai un sitio onde a homosexualidade ten moitos valores culturais. Ese sitio Nueva Guinea. A homosexualidade masculina complexa esta asociada con conventer s nenos en home, co factor econmico, co prestixio social. Na nosa cultura a masculinidade consiste en apartar s nenos das nais. En Nueva Guinea esta separacin mis radical. Debe ser apartado do mundo feminino. Os varns adultos transmitirn semen s nenos, para que estos poidan producilo posteriormente. Estas accins pdense combinar co matrimonio. Un home casa cunha muller e este convrtese en tutor do irmn pequeo dela, usando prcticas homosexuais. En Grecia ocurre algo parecido, pero as relacins s se establecen entre un efebo e un home maior. A prctica homosexual convrtese en algo necesario nestas sociedades. Hai que distinguir o xnero: as femias identifcase con XX e os varns con XY, ambos no cromosoma 21. Esto se reflexa no corpo nos caracteres primarios. As diferencias entre feminino e masculino son culturais. Son dimensins presentes en todas as culturas. Na propia Iglesia catlica e na Monarqua espaola as mulleres estn discriminadas. Estas diferencias poden organizar aspectos fundamentais da sociedade. O sexo responde a caracteres biolxicos e o xnero s culturais. O sexo inalterable, e o xnero frmase da a da. A construccin de xnero pode estar pautada e unha vez adquirida exhbese. Esto se explica polas diferencias entre sexos. Cada sexo ten unhas caractersticas propias, polo que o que se diferencian son os xneros. Aqu chocan etlogos e antroplogos. Desde o
14
nacemento os bebs reciben estmulos diferentes segundo o seu sexo. Os tratamentos por sexo estn ben diferenciados, pero o tratamento fsico vara segundo as culturas. A pesar de que o xnero bsase no sexo, hai sociedades que admiten unha diverxencia entre sexo e xnero. Un macho pode non admitir o seu papel. Os berdaches son varns que non queren cumplir o seu papel social masculino e pdense transformar en mulleres. Casan con homes, pero non unha relacin homosexual. Considrase que teen poderes, entre eles convrtense en chamns ou unha especie de sacerdotes con poderes espirituais. Pode haber problemas co sexo, aqu aparecen os transexuais ou cambio de sexo. Estos desaxustes entre sexo e xnero aparecen nos inuit. Aqu sexo e xnero coinciden, pero s veces hai problemas co sexo biolxico. En cada recn nacido se reencarna un antepasado, que lle adxudica un nome. Non teen sexo pero si xnero. Entn se se reencarna en muller o individuo pasa a ser muller, pero na pubertade recupera o seu estado inicial. Tamn teen dotes chamansticas. O matrimonio. Un estudio mis profundo do matrimonio fxose cos funcionalistas britnicos que din que o matrimonio a unin dun home e duna muller, de maneira que os fillos da muller sexan reocecidos polo home. Hoxe estdiase como unha institucin que crea unha serie de deberes e dereitos. O matrimonio entndese com un proceso, xa no nacemento, cun sistema de matrimonios preferenciais. As cerimonias esponsorias son un paso que crea unha condicin legal antes da voda. En moitas culturas estas cerimonias son obligatorias. O proceso matrimonial vai mis al da voda e pdese romper ata que nace o primer fillo. Nestes procesos hai transferencias de tipo econmico: As transferencias da familia do noivo familia da novia (precio de noiva). As tranferencias diversas, incluido o dote ou enxoival que leva a noiva matrimonio. Dote indirecto ou viuvedade. Son bens da familia do noivo noiva persoalmente. A disolucin do matrimonio O fin do matrimonio non supn o fin da serie de dereitos e deberes. O matrimonio a alinza entre dous grupos, e aparece as o levirato, polo que o irmn do home morto casa coa viva; e o sororato ou proceso contrario. Isto permite incluso ter descendencia. No levirato os fillos do irmn son os fillos do home. O divorcio pode interromper estos deberes. O divorcio civil total, e permite novos matrimonios, pero en ocasins a unin econmica contina. No caso dos inuit apenas hai actos rituais, importando s a cuestin de residencia. O divorcio consiste en abandoar o fogar, pero hai unha relacin de esposos, xa que os fillos de distintos matrimonios non poden casar entre s. Hai pobos con tasas de divorcio do 100 %. Son sociedades matrilineais, coa nai e os fillos. Hai tres rasgos chamativos dalgns tipos de matrimonio: Poligamia ou matrimonio mltiple. Aparece a polixinia, cando un home casa con varias mulleres. unha prctica extendida en sociedades musulmanas, en frica negra e en Oceana. Poden ser lugares nicos ou mltiples (arn). Dentro da poligamia est a poliandra (no Tibet e na india). Reviste a forma de poliandria adlfica (entre irmns). Forma un lugar nico.
15
O matrimonio nayar. Os nayar son un pobo do sur da India non hind. Cando unha muller casa a cerimonia celbrase entre ela e un indivuo dos brahmns. Esta muller non convive con el, senn na sa casa, coas sus irmns e o seu irmn como cabeza de familia (sociedade matrilineal). A muller pode ter amantes e fillos, que sern do seu esposo brahmn. Estos fillos estn baixo a autoridade do irmn. Se non hai irmn este papel desempao un primo. Matrimonios de mulleres, sen implicacins homosexuais. No caso dos Nuer (tribo de Sudn) celbrase entre mulleres estriles. Nos Yoruba as mulleres casan con mulleres, pero sen relacins sexuais. Teen fillos con homes, que sern dela e non dos pais. Isto cuestiona a definicin tradicional do matrimonio. Hai autores que dudan que se poda seguir falando de matrimonio como institucin universal. A familia. En estreita relacin aparece a familia como clula bsica na sociedade. Non hai unha nica definicin rigurosa. En Francia aparecen seis definicins, cos criterios de residencia comn e sanguinidade. Na Enciclopedia Britnica defnea como unha residencia comn de cooperacin econmica e pola reproduccin de adultos casados que cran s fillos. A RAE incorpora todo o anterior e engade que hai un cabeza de familia. A visin clsica que sera unha parella casada que cooperan econmicamente, que cran s fillos e comparten residencia. A definicin tradicional sera: a partir do feito de que as femias non teen celo, sera necesario que houbese un macho que realice as tarefas que ela non pode realizar biolxicamente. Unha condicin sera ista, e outra a do incesto. Outras condicins necesarias para falar de matrimonio seran a divisin do traballo e o recoecemento da paternidade. Estas teoras seguen sen definir que a familia, sen chegar a unha definicin clara. A familia pode ter formas chamativas que non encaixan nesta definicin (os nayar, os matrimonios de mulleres). Sen embargo est claro que non existen sociedades sen institucins que se poda chamar familia. No campo do parentesco hai dous modelos explicativos: 1. Teora da filiacin, que xorde no funcionalismo britnico e bsase na idea de que o principal o principio xenealxico, que organiza a pertenza a unha sociedade consangunea. A pertenza a un grupo excle a pertenza a outro. O principios xenealxico pode ser dde tres tipos: Patrilineal ou descendia por lnea masculina.
Representacin xenealxica
Matrilineal ou pertenza a un grupo por lnea feminina.

Bilineal, feito por lnea paterna para unhas cousas e por lnea materna para outras pero sen misturarse.
16
2. Teora da alianza, que insiste na forma en que se constren os grupos mediante matrimonios. Fxase na construccin da relacin entre grupos. O problema son as sociedades que non encaixan en ninguna das anteriores. Son as sociedades indiferenciadas ou cognaticias, nas que a filiacin provn das das beiras e mesmo tempo. Estas sociedades xogan coa filiacin e coa alianza (tamn camadas egocentradas, cunha enorme parentela). A residencia. Dentro do campo do parentesco aparece a residencia. En moitas sociedades o sistema establece o lugar de residencia. Varan segundo a filiacin: 1. Unilineal: a residencia pode ser patrilocal, cando se instalan na casa do pai do home, virilocal, cando nun local dependente do pai. Tamn pode ser matrilocal, cando a casa a da nai e uxorilocal, cado se instalan nun lugar dependente da nai. A residencia na casa do to materno chmase avunculocal. Cando os recins casados alternan a casa da nai ca do pai chmase bilocal. 2. Indiferenciada: hai varias tendencias, destacando a neolocal. un sistema rxido xa que hai que facer un estudio de cada sociedade. Smbolos de parentesco. Home: X: primo cruzado (Xp: patrilateral; Xm: Muller: matrilateral). Son fillos de irmns de distinto Relacin de germanidad: sexo. Relacin de alianza: F: pai. Relacin de filiacin: M: nai. Sexo descoecido ou indiferente: S: fillo Ego: individuo do que se parte. D: filla P: primo paralelo (Pp: patrilateral; B: irmn. Pm: matrilaterall). Son fillos de dous irmns Z: irm. do mesmo sexo. Sistemas de parentesco. O primer problema foi a clasificacin do sistema. Morgan intentou dividir os sistemas de parentesco en dous grupos: a) Sistemas descriptivos: a partir de termos simples describe a relacin. b) Sistemas clasificatorios: repartir os consanguneos entre clases de individuos co mesmo termo. Chega un momento en que tdolos sistemas son clasificatorios Este sistema permite anotar calquera sistema de parentesco. En canto s tipos de parentesco o primeiro en establecelos foi Morgan, despois correxidos por Murdock. Hai seis grandes tipos de parentesco G+1 G+0
17
MORGAN
MURDOCK
F = BF = BM (F = B) = BM F = (BF = BM)
G=P=X (G = P) = X G = (P = X)
Malayo Turanio Ario- semtico
Hawaiano Iroqus Esquimal
En canto s sistemas de parentesco, poden ser elementais ou complexos, co engadido dos semicomplexos: 1. Elementais: aqueles sistemas que teen regras obrigatorias de matrimonio xa definidas. Hai das formas de sistema: - Directo: A dalle a B e ste devlvelle a A. Hai dous grupos: A e B con sistemas locais: A1, A2, A3 e B1, B2, B3 que se relacionan recprocamente. Funciona no contexto australiano. Dende o punto de vista dun individuo, este tende a casar coa sa doble prima cruzada.
Pdese complicar cando aparecen as seccins (ata 36). A B 1 2 A1 = B2 A3 3 4
- Indirecto, asimtrico ou xeneralizado: un grupo non pode dar mulleres grupo dos ca recibiu. Neste sistema un home casa coa sa prima cruzada matrilateral.
No caso rabe e grego a prima ideal a paralela patrilateral. 2. Sistemas semicomplexos: destaca o sistema crow- omaha, polo que un ego varn non pode casar cunha muller do grupo do pai nin do grupo do pai da nai.
3. Sistemas complexos: s hai prohibicins, pero non obrigacins, polo que s poden haber tendencias de tipo estatstico.
Tema 10. Formas econmicas: subsistencia, produccin e circulacin de bienes.

18
- Melville Herskovits, "Antropologa econmica", Mxico, 1954. - Karl Polany, "La gran transaccin", Madrid, 1989. - Maurice Godelier, "Instituciones econmicas", Barcelona, 1981. - Marshall Sahling, "Economa de la Edad de Piedra", "Las sociedades tribales", Madrid, 1977. - Etic Wolf, "Los campesinos", Barcelona, 1971. Definicin de mbito econmico: teoras sustantivista, formalista e marxista. O mbito econmico ten sido obxecto de tres estudios antropolxicos: 1. A definicin formalista, defendida por Melville Herskovits, sostn que o obxectivo da economa o estudio do comportamento humano en relacin s recursos alternativos de bens escasos. 2. A definicin sustantivista, defendida por Karl Polany, seran as formas estructuras sociais da produccin, distribucin e circulacin de bens que caracterizan sociedade nun momento dado. 3. A definicin marxista, representada por Maurice Godelier, rexeita a formalista, pero considera a sustantivista. Defende que os procesos naturais das sociedades deben ser estudiadas coa axuda dos conceptos de medio de produccin e formacin econmica- social. Por medio de produccin entndese a combinacin das formas e medios para estudiar a articulacin das formas productivas e para estructurar o proceso de distribucin e circulacin. A cada modo lle corresponderan rasgos culturais. No conxunto de medios sobresae un, chamado formacin econmica- social. Os sustantivistas son non marxistas, pero coinciden en rasgos econmicos: salarios, precios. Os sustantivistas sosteen que cada economa debe ser analizada nos seus propios termos. Aparece unha divisin clsica e rxida,con dous grandes grupos, atendendo s tcnicas usadas para conseguir os alimentos. Son as sociedades productoras e as non productoras. 1. Sociedades non productoras: son os cazadores- recolectores. Son aqueles grupos que viven da caza, da pesca e da recoleccin. Teen en comn a explotacin dos recursos animais e vexetais, en estado salvaxe. Non domestican as especies que consumen pero manipulan o medio natural. A nocin de cazador- recolector desenvolveuse polo impulso dos prehistoriadores, dada a importancia que tivo a aparicin da domesticacin e da agricultura. Este un conxunto variopinto coa tcnica en comn (son pobos separados polo espacio: inuit, aborixes australianos, bosquimanos). Plantxase como se artella esta cuestin de obtencin de recursos cos demis medios (poltica, sociedade, relixin). Un intento de respostar a esta cuestin foi plantexada por Stewart, que desenvolveu o concepto de banda (nivel de organizacin socio- poltica), que se define como un grupo residencial, econmico, cun certo nivel de autonoma e de pequeo tamao. Son grupos nmadas, patrilineais e patrilocais. Tras moitas controversias o concepto quedou vaco de contido, xa que no costa noroeste de USA e no suroeste de Siberia existan pobos sedentarios, numerosos e non igualitarios e incluso estratificados, con recursos pisccolas, bellotas. A obra que supuso un avance foi "Man the Hunter", estudio a fondo sobre os kung (bosquimanos). Aportou datos sobre a vida dos cazadores- recolectores: - Importancia da recoleccin de vexetais. - Recoleccin de mulleres.
19
1. 2. 3. 4.
- Relativizacin dos cazadores. - Escaso tempo para a busca de alimentos dos cazadores (3- 4 horas/da). 2. Sociedades productoras: seran as que domestican os recursos animais e vexetais e sa vez divdense en gandeiras ou pastors e agricultoras. As gandeiras defnense pola cra de herbvoros que viven en rebaos e que se desplazan buscando alimentos. Resultan grupos mviles (trashumancia estacional ou nomadismo). Este sistema de explotacin leva a formas de organizar o espacio. Historicamente parece que as primeiras economas gandeiras aparecen no Neoltico. Parece que o conxunto de tcnicas inciase nun contexto agro- pastoril, e logo aparece a explotacin pastoril. No transcurso da Historia as civilizacins pastors frmanse na fronteira de grandes espacios agrcolas (os mongois). Este estudio haba sido desenrolado por xegrafos e non por antroplogos, polo determinismo ambiental. Este determismo non a nica causa, xa que se mellora o medio. Ademis dos factores climticos hai que ter en conta: - O gando pode ter mis valores cos alimenticios (nos masai ou tutsi o gando tratado como animal de compaa. Esto o que da lugar fetichismo do gando). - O gando pode ser montura ou trasnporte (control de rutas dos beduinos) ou permitir o control militar. Os traballos recientes rompen coa visin clsica de que os pastores eran arcaicos, depredadores e igualitarios, negando estas caractersticas. Non sempre son autosuficientes, sendo sociedades complexas, con intercambios vecios (hutu ou dominadores e tutsi ou pastores). Poden existir tamn divisins por sexo entre os donos do gando. Existe a posibilidade de conseguir riqueza de forma individual (dotes, prezos, arrendos). O outro gran grupo son as sociedades agrcolas. A primeira diferencia dentro delas de tipo tcnico: divididas en agrcolas e horticultoras. A primeira usa o arado como medio tcnico de cultivo e a segunda usa os sachos ou os paos de cavar. Para describir unha agricultura hai que ter en conta: As finalidades: alimento, vestido, construccin xa que a veces se subestiman s finalidades non alimenticias. A agricultura alimenticia propia recente (en Galicia s fai 30 anos). Os obxectos destinados s finalidades: poden orientar algunhas opcins de tipo tcnico. Exemplo cereais de tipo panificable- pan. As operacins tcnicas destinadas a obter obxectos e a transformalos: ferramentas, tipos de enerxa empleada, abonos. Regras sociais: que asinan as tarefas necesarias para unha agricultura repartndose en funcin da idade, sexo ou condicin acceso s obxectos resultantes da produccin. Do feito de que unha sociedade cultive non se poden extraer rasgos e modelos polticos. Adoita facer unha ltima divisin, con criterios sociolxicos: Sociedades campesinas: sociedad agrcola inmersa no seo duna sociedade ampla, externa a ela que a domina, e controla frente a autonoma da cultura do campo. Esta sociedade debe pagar a tributo sociedade englobante a cambio de contraprestacins de diversos contidos (relixin, seguridade). As caratersticas xerais seran: 1. O pago de tributos a a cambio de prestacins.
20
Grupo domstico como estructura de consumo central. A familia como medio de organizacin social dominante. A aldea como forma de asentamento dominante. Existencia de intermediarios que aseguran a comunicacin entre a sociedade e o grupo dominante. Cmo sobreviven as sociedes campesias na economa capitalista? Chayanov di que ningunha sociedade agrcola pode escapar s regras de mercado, pero o funcionamento interno est dirixido autoconsumo. Non se produce para vender, s se venden os excedentes. Intercambio de bens. A circulacin de bens non algo exclusivo das sociedades capitalistas. As modalidades poden ser diferentes, pero poden existir moedas, tributos nas non capitalistas. Utilzase o intercambio de bens para non usar o termo comercio. Nestas cuestins manxanse trminos como reciprocidade, redistribucin, mercado e moeda. Os dous primeiros asociase a economa sen mercado. Na reciprocidade das partes intercambian de forma simtrica, recibindo a cantidade do que se deu. O exemplo mis coecido o intercambio kula das illas Trobiand. O kula ten lugar cando os homes adultos, buscando prestixio, establecen relacins de intercambio con outros adultos das illas. Cada home da seu socio de kula bens de prestixio, non tiles, non comestibles de dous tipos: brazaletes feitos duna cuncha e colares de cunchas pequenas. O anel kula comprende varias illas: os colares distribense no sentido das agullas do reloxo e os brazaletes revs. Durante as voltas os obxectos adquiren aura de lenda, con nome, sexo, rango e a posesin fundamental para o prestixio do home. O obxectivo conseguir que o seu socio llo dea a el. Se a xente sabe que ten o collar, gaa prestixio pero mis prestixio cando se desprende del. O fin do anel de kula reforzar os vencellos do grupo (feito social de Mauss). A redistribucin consiste en que os bens flun a unha persoa ou centro que logo a redistribe total ou parcialmente. Un exemplo sera o sistema de impostos. O exemplo clsico o Potlatch, que se realiza polos Kwakiutl da costa noroeste de USA. En orixe nesta sociedade existan ttulos nobiliarios. Unha persoa solicita un cambio de status e solicitaba o ttulo. O xefe ofreca un Potlatch. Nesta festa redistribuanse comidas e regalos (coppers de bronce, mantas). O problema aparece cando dous individuos solicitaban o ttulo. Os individuos competan e cada un organizaba o Potlatch. A estratexia consita en dar mis do que o outro poda devolver. En certos casos a escalada chegaba a eliminar os bens ou matar escravos. Este tipo era escaso pero coa colonizacin aumentao xa que aumentaban os bens. Acabou prohibndose. A finalidade acumular prestixio, non bens. Mercado unha forma de intercambio de bens. O mercado, concebido de forma abstracta, sera un comercio que se asusta oferta e demanda, coa fixacin de prezos. Ten dificultades nas sociedades non occidentais, xa que difcil encontrar a impersonalidade (asepsia) e tamn se discute a idea de que o mercado rxese pola maximizacin de beneficios, polo prestixio, polas relacins persoais, negando a idea de maximizacin de beneficios. Todo isto fai que se poda falar de mercado en
21
2. 3. 4. 5.
sociedades non capitalistas. No caso azteca existen os pochteca ou especialistas, en frica existen lugares de mercado ou esferas de intercambio. Nunha sociedade hai productos que circulan nunha esfera e son intercambiables por s mesmos e productos que circulan noutras esferas e s poden ser intercambiables por s mesmos. As esferas non se misturan. Con todo isto posible ampliar a idea de mercado. A moeda, o dieiro na economa occidental defnese como un medio de pago vlido, transportable, divisible, acumulable e patrn de valor respaldado polo Estado. Falamos de dieiro de uso especial en esferas concretas en sociedades non occidentais e dieiro de uso xeral, donde calquer cousa cambiable por cartos. Na nosa cultura hai matices ticos. A moeda a entrada mercado. O consumo. Considerbase que era algo secunadario ata que chegamos sociedade de consumo, onde se ven as dimensins non econmicas de case todo. Hai precursores no estudio do consumo: Marx, Veblen (consumo ostentoso). Ten unha doble funcin: por un lado comer, vestirse e por outro unha dimensin sociolxica reflexada na produccin de sentido e identidade. Os bens permiten a comunicacin entre membros dun grupo. A exhibicin de pautas de consumo pode permitir a entrada nun grupo. Respecto a este tema hai pouca teora elaborada. Etnoloxa das tcnicas. O tratamento da Antropoloxa na cultura material foi oscilante. Na Antropoloxa Moderna (tras o funcionalismo) o que pasou que sta non estudiou os materiais. O estudio dos obxectos forma parte da museoloxa, segundo criterios occidentais. Acabou cunha sobre os obxectos exticos. Chegou o momento en que a Antropoloxa viuse enfrentada s arquelogos, de ah que se desenrole a Etnoloxa das tcnicas ou tecnoloxa cultural. estudiada por franceses, partindo de Marx e de Levi- Strauss e da obra do prehistoriador Leroi- Gourham. O final definiuse como o estudio das relacins entre sistema tecnolxico e social. Son necesarios dous requisitos: - Relacins recprocas. - Feito de que o que os atrae a a cultura material, coas variacins estilsticas e as variacins con influencia fsica (estilo+materia). Os enunciados bsicos son: 1. Tratar as dimesin dos obxectos. 2. Soster que a tcnica unha interpretacin fsica de esquemas mentais aprendidos, que teen que ver co funcionamiento e uso das cousas. 3. Soster que as tcnicas estn estructuradas cunha interaccin entre elementos. 4. Estos autores sosteen a homoloxa entre estructuras tcnicas e sociais, pero non saben porqu. A ferramenta de anlise a cadea operativa, ou todas as operacins que levan a unha materia prima dun estado orixinal a un fabricado. A reconstruccin das cadeas permiten ver as variantes e os compoentes estratxicos. Est constituda por etapas, que se secuencian da seguinte maneira: 1. Os axentes que inician o proceso.
22
2. As ferramentas. Cando se activan as relacins entre a 1 e a 2 chgase 3. 3. Transformacin polo coecemento de destreza (savoir faire, know how). 4. Xesto tcnico. 5. Accin sobre a materia. 6. Exrcese sobre unha materia prima ou un producto elaborado. 7. O producto. Este sistema ten moitas aplicacins na Arqueoloxa.
Tema 11. Antropoloxa poltica e poder.

- Barry Barnes, "La naturaleza del poder", Barcelona. 1990. - Georges Balandien, "Antropologa poltica", Barcelona, 1976 A Antropoloxa poltica o que fai intentar analizar os sistemas de goberno daquelas sociedades que non eran o Estado nacin europeo. Na actualidade buscan menos tipoloxas e intentan ver como nestas sociedades se artellan niveis de organizacin poltica e ver como xurden formas de organizacin cidadn que se relaciona co poder burocrtico do Estado. Os obxectos principias sera: 1. Establecer que o poltico, de maneira que non se vencella a unha sociedade terminada (son modelos occidentais). 2. Ten como obxectivo aclarar como se forman os sistemas polticos. 3. Estudio comparativo do campo poltico. Delimitacin do campo poltico. Cando se plantexa a cuestin de delimitar poltico, os autores insisten en tres aspectos: 1. A localizacin do poltico a travs dos modelos de organizacin espacial. Un campo poltico acta nun lugar poltico determinado. 2. Localzase a travs de funcins, que seran polticas cando se dediquen a garantir a cooperacin interna e garantir a integridade frente invasor. Estas funcins se realizaran mediante o recurso efectivo forza de coarcin lextima. 3. O poltico sera unha modalidade da vida social que se convertira en poltico cando pretende controlar as accins referidas s asuntos pblicos. confuso, xa que nunha sociedade pode haber funcins mltiples, integrando poltica. Existen bases para estudiar a mbito poltico: 1. Todas as sociedades teen formas de goberno, non de Estado. 2. Todas teen medios para obligar s seus membros a cumplir as normas. 3. En tdalas sociedades hai xerarquas e desigualdades. Esta xerarqua distribese por idade e sexo. Caractersticas xerais do poder poltico. 1. A disimetra: unha condicin da existencia do poder poltico que implica desigualdade nos sistemas polticos. Seran reforzos do poder poltico.
23
2. A sacralidade: non asociada relixin, senn idea de que a sociedade un valor supremo, e o factor poltico nese dimensin (in God we trust). O poltico vencllase sagrado. 3. A ambigedade: o poder poltico adquire o papel de necesario na sociedade. Esta necesariedade pode ser agobiante. Algunhas sociedades crean mecanismos para controlar o poder poltico (separacin de poderes). Estos mecanismos poden ser perigosos e extraos (existencia dun poder poltico desconectado das sas ameazas, segn Clastres) e o xefe manifesta a cada paso que non un perigo, e debe convencer pobo. Estos mecanismos impiden que o poder se xeneralice. Formas de organizacin do goberno. Hai unha forma de abordala que consiste en clasificar as sociedades mediante un esquema, desenvolto por Sorvice e Sahlins, onde se establecen varios tipos de sociedades: banda, tribu, xefatura e Estado. Estas sociedades recollen todas as formas sociais. As bandas son igualitarias, sen poder poltico; as tribus son grupos de pastores, de maior tamao, localizadas en aldeas e unidas por parentesco. Na xefatura hai un xefe hereditario, con importancia da redistribucin. No Estado aparecen os primitivos e os orixinados. Son termos con problemas de definicin, de paso dun Estado a outro (xefatura- Estado, paso fcil; tribu- xefatura, paso difcil) Hai mis esquemas e algns toman os conceptos de banda, tribu do esquema clsico. Non se concibe como un esquema evolutivo. Hai pobos que optan por organizar a poltica nas linaxes, que son un grupo de descendencia unilineal no que os lazos xenelxicos son coecidos. Cada linaxe pdese relacionar, formando un sistema de linaxe, cun vencello indefinido. Poden estar organizados segundo dous principios: 1. Oposicin segmentaria: neste sistema as linaxes son equivalentes e funcionan da seguinte forma:
Nos conflictos pode aparecer algn tipo de autoridad. 2. Sucesin nun cargo ou linaxes cnicas: neste sistema unha linaxe superior s outras.
Respecto dos sistemas polticos xa existentes, pdese comezar polo liderato. Existe unha figura recoecible, con autoridade asociada, pero se diferencian dun estado en que a persoa depende do seu prestixio persoal e on crea un posto perpetuo. Dentro dos sistemas destacan das figuras, tpicas da Melanesia:
24
a) Big men: convrtese en big men pola sa capacidade para reunir riquezas, que logo redistribe cunha xenerosidade calculada en intercambios ceremoniais competitivos. Ser un big men esixe ter capacidade, oratoria para convencer a xente para que te dea parte dos seus bens para que ti os regales. O poder precario, sen capacidade de coaccin. Se esixe demasiado pdeno abandonar. Aparece en Melanesia onde o matrimonio faise cos sistemas de prezo da noiva. b) Onde o intercambio directo aparecen os grandes homes, con habilidades que lle dan prestixio. un liderato infornmal xa quense pode prescindir deles. As xefaturas son formas polticas con dificultades. Hai unha figura de poder hereditario pero con variacins, polo que se pode parecer s lideratos. Exemplo, as xefaturas amazmicas. Nas xefaturas tpicas existe un poder de coaccin, difcil de distinguir dun Estado. As mis perfectas son as polinesias, basadas nas linaxes cnicas. A poboacin est xerarquizada nunha estructura piramidal. Os xefes estn separados do resto da poboacin, herdando a sa posicin e con dereito a esixir tributos s seus sbditos. Era o fillo primoxnito dunha linaxe de primaca e herdaba o poder dos Deuses dos que descenda. Este sistema estaba rexido por mana e tab. O primeiro a emanacin sobrenatural do xefe, perigosa para a xente comn. Para impedir que a xente comn fra danada polo mana do xefe existan os tabs, polo que non podan tocar rei. Como os xefes tian dereito s tributos, acumulaban riquezas, coa redistribucin. Os plebeyos deben alimentarse e pagar os tributos, cos que viva o xefe e a sa corte. Os xefes pedan demasiado, polo que se poda descompoer, aparecendo outras linaxes, ca bsqueda dun rei mellor. O Estado. A orixe do Estado moi antiga, herdada da tradicin da Ilustracin. Os primeiros que se acercan Estado son Morgan e Maine, que insisten na diferenciacin entre das grandes formas de organizacin social: a xentilicia e as poltica. No paso dunha outra aparece o Estado. Basndose en Morgan, Engels trata o asunto da orixe do Estado e ve nela a divisin en clases, identificando o Estado co instrumento da clase dominante, a cambio de paz, orde, relixin para os dominados. A partir disto se desenvolve a teora de Service e Sahlins. Aparecen autores que intentan ver cal o factor para que se pase da xefatura Estado, coa teora da irrigacin. O papel fundamental foi que en Mesopotamia houbo traballos (Nittefogel) hidraulicos, provocando a divisin do traballo e o xurdimento das estructuras de poboacin mis desenvoltas. Outros autores creen que o Estado naceu por unha razn demogrfica. A medida que avanza o estudio de formas parecidas Estado parece mis claro que non productivo buscar unha nica causa para o xurdimento. Hai que ter en conta factores relixiosos, o consentimento da lexitimidade a cambio de proteccin, de ah que as investigacins abandoaran esta bsqueda da orixe, interesndose polas formas que adopta o Estado e como funcionan as sociedades estatales en varias zonas. Defnese como un tipo de sistema basado na soberana territorial, cun aparato gubernamental especial, co monopolio da forza lexitimadora e a existencia dun grupo dirixente que se distingue pola sa formacin e que monopoliza o aparato de control poltico. Faltan causas, como a importancia da familia. Ademis a funcin de redistribucin do rei nun Estado primitivo importante. Ademis da importancia do parentesco, nestes estados primitivos destaca a complexidade
25
dos rituais e o papel de elementos simblicos. Os mitos de sacralizacin da soberana ten dado lugar a discusins, xa que hai autores que cren que esa relacin coa sacralidade sera un verniz para manter unha relacin de poder xa existente. Outros cren que este conxunto ritual unha parte integrante do Estado. Un exemplo desta relacin entre poder estatal e a dimensin sacral a prctica en frica do rexicidio ritual. O soberano africano est relacionado coa esfera sobrenatural. Cando o soberano non est ben chegase a matalo para impedir que o deterioro do rei supoa un deterioro do reino. O conflicto. Para que haxa un conflicto debe haber unha ruptura de norma ou lei escrita, precepto, moral, costume. Esta ruptura leva accins que tentan neutralizar os efectos da ruptura. Logo se produce unha fase de correccin da ruptura, que consiste en facer o que se fixo mal ben ou reparar con outra accin esa accin. Os medios para manexar as rupturas poden ser de varios tipos e poden coexistir na sociedade: 1. Mantenemento mediante a opinin pblica, por exemplo, as loitas de cancins inuit, co canto e resposta dos enfrentados e a victoria do mellor, por ser o mis aplaudido. Tamn destacan as acusacins de bruxera. Nas sociedades nas que se pode usar a bruxera, a opinin pblica pode usar as acusacins de bruxera para controlar a persoas conflictivas. 2. A vinganza de sangue, feud ou vendetta, basada na idea de que a mesma linaxe equivalente. Cando se produce un asasinato a familia pode actuar contra a mia familia, e a mia responderalle ata que a vinganza cese. Son bastante complicadas e poden chegar infinito. Pode haber mediacins, que se producen cando un grupo se coloca no medio dun conflicto para conseguir un acordo. Os mediadores non teen outro poder mis ca persuasin ou unha autoridade relixiosa. O mediador mis famoso foi o xefe Piel de Leopardo, dos nuer, figura relixiosa que pode botar maldicins se a xente non atende a razns, no nome da paz, intentanto propoer solucins equivalentes para as sociedades. 3. As asambleas, ou reunins de vecios ou habitantes dun lugar que o que fan e reunirse para apaciguar os problemas comns. Non son un tribunal, xa que non hai medios de imposicin. 4. Os tribunais, desenvoltos no Golfo de Guinea (Ghana), con tribunais fiscais, abogados defensores. Era unha institucin especilizada No mbito externo existen dous medios principais: 1. A diplomacia, non estudiada nas sociedades occidentais. Incle o sistema de parentesco, podendo ser mediadores e coa intencin de evitar un conflicto armado. 2. A guerra se diferencia en que son dous ciudades polticamente independentes, coa caracterstica de controlar a violencia interna para desplazar a forza exterior. Pdese clasificar en: I Guerra convencional: aquela que enfrenta a inimigos de proximacin espacial e cultural. Son de dous tipos non excluntes: - Guerra como unha forma de resolucin dunha crise producida no transcurso de relacins normais. - Guerra nas que un medio para a reconstruccin simblica do cosmos, e unha forma que ten para obter aqueles principios necesarios para perpetuar a identidade do grupo. Ex. Cortadores
26
decabezas, cunha guerra perpetua de baixa intensidade. Estas guerras estn codificadas e s nalgn caso se levan accins para non terminar co grupo. As formas poden ir desde a morte ata o torneo. Pode ser obxecto de consenso a fecha da guerra, a localizacin. Hai un regulamento estricto. II Guerra fra de norma: inimigos sen punto de contacto, fra da norma. Son guerra entre inimigos que non se coecen como tales, pero con discrepancias comns. un cambio absoluto na escala do conflicto. As desigualdades: as castas da India. As desigualdades mis destacadas son as castas da India, nun orde de mis a menos. Outras xerarquas podan ser os estamentos medievais. Na India anterior independencia (1948) a sociedade estaba organizada nun sistema de xerarquizacin total. A este se lle chama sistema de castas, anque cubre os termos de Varna e Jati, artellados nun mesmo sistema. Varna (cor): a organizacin da sociedade que se corresponde ideal indoeuropeo. trifuncional. A cada un dos tres primeiros varnas (Brahmns, Ksatriyas, Vaysias), que nacen das veces, lle corresponde unha funcin: os Brahmns son os eruditos e sacerdotes; os Ksatriyas son reis e guerreiros; os Vaysias son mercaderes e agricultores; e os Sudras son os criados. A orixe do sistema de varnas relixiosa, recollida no Rigveda. Dise que saron de partes diferentes do corpo do primer sacrificio. Os Brahmns pola boca, os Ksatriyas do peito e os Vaysias do p. Non hai 5 Varna, os Parias (intocables) estn fra (xa que son impuros) do Varna, pero non do sistema de castas. O Varna mis importante o dos brahmns (mis pureza ritual) xa que son os que fan os sacrificios para poder manter o dharma (orde no mundo). Asociado a este sistema est o sistema de Jati (casta) ou grupos residenciais localmente definidos. A maiora estn marcados por unha actividade profesional e teen algn tipo de culto especfico. Cada Jati local ten un consello chamado Panchayat, encargado de velar porque a xente cumpla as normas e de descastar do Jati s membros que rompen normas. A expulsin seria, xa que se quedan fra do grupo e non poden volver a casar xa que son endgamos. Pode volver a readmitir descastado tras a purificacin. Cando hai varias Jati na mesma aldea se xerarquizan entre s seguindo un modelo de Varna, cada un con Panchayat propio e un da aldea. Legalmente este sistema foi abolido en 1947, pero na actualidade segue funcionando. Hai unha tendencia a que a xente dos Sudras se convirta Islam e Budismo, pero acaban sendo considerados como Jati de budistas. Este sistema parece cerrado, pero hai movilidade, co movemento de Varna, xa que posible que o grupo cambie, nun proceso chamado Sanscritizacin. Un Jati que quere subir polo Varna adopta a dieta, as marcas externas, polo que reclama a subida do Varna, normalmente cabo de das xeracins.
Tema 12. Formas simblicas: oralidade e escritura, arte e relixin.

- Dans Sperber, "El Simbolismo en general", Barcelona, 1988. - M Jess Bux, "Antropoloxa lingstica", Barcelona, 1983. "Cuadernos A. Nmero 3".
27
- Giorgio Cardona, "Antropologa de la escritura", Barcelona, 1994. - Jos Alcina, "Arte y Antropologa", Madrid, 1988. - Brian Morris, "Introduccin al estudio antropolgico de la religin", Barcelona, 1995. O Smbolo. Desde o punto de vista etimolxico significa punto de reunin de significados. Moitos autores intentaron definilo e todos chegan conclusin etimolxica. Ten problemas xa que significado provn de signo, polo que hai mis autores que intentan diferenciar entre signo e smbolo. Outro problema reside que nos seres humanos pensamos simblicamente, inseparable do pensamento. Algns autores sosteen que non hai que abusar do termo significado, xa que deriva de linguaxe, sistema simblico importante pero non o nico. Dans Sperber di que non se debe explicar o signo desde o smbolo. A diferencia metodolxica. A definicin de smbolo corresponde Filosofa e Esttica, os que lle interesan as formas imblicas. En Antropoloxa ten das acepcins: unha amplia e outra restrinxida. Na amplia o adxectivo simblico remite actividade das culturas humanas, dando sentido mundo segundo a sa forma propia, cun marco para entender esa realidade. Na restrinxida o simblico serve para calificar as actividades culturais que intentan dar sentido mundo (ritos, relixin, arte). Hai dous tipos de tratamento antropolxico: ou se intenta analizar a lxica dos sistemas simblicos ou a anlise social e poltica segundo sistemas simblicos. No primeiro se considera na dimensin intelectual (debe Psicoanlise de Freud), mentres que no segundo lle presta atencin prctica (o funcionamento do sistema). Esta corrente pensa que a actividade simblica un reflexo da estructura social. Por exemplo, os marxistas din que os sistemas simblicos teen unha funcin poltica. Non son excluntes, anque un non se ocupe doutro. Algn sistemas simblicos importantes son: A Linguaxe: unha facultade humana. Tdolos humanos teen capacidade para a linguaxe. Cada lingua escolle determinados sons de todos os posibles e forma un conxunto de elementos con sentido. Parece que a masa neuronal necesaria non se acadou ata o homo erectus. O Neandertal parace que presenta un volume similar noso, e reas importantes da fala no cerebro (rea de Broka e rea de Vernioke). Esta suposicin non quere dicir que tamao e fala vaian xuntos. A variable crtica a parte interna do cerebro e as conexins neuronais. O mis probable e que se producira unha converxencia de factores: o bipedismo produxo ampliacin da visin, liberacin do man , modificacin no aparato oral (falanxe mis larga, reduccin dos dentes, lingua movil) e expansin do cerebro polas reas frontais anteriores e parietais inferiores. Ademis parece que se lateralizan as funcins (o hemisferio dominante sera o esquerdo). En canto base neuronal, non est clara a organizacin en reas concretas. Na actualidade flase dun circuito de zonas combinadas, nas que as do esquerdo seran fundamentais, pero coa axuda do dereito. As reas do odo, as cordas vocais son fundamentais para emitir linguaxe. Nas funcins de fala o hemisferio esquerdo predominante, pero con diferencias. Nas mulleres son bilateriais, non tan lateralizadas. O hemisferio dereito nunca pasivo. Na adquisicin individual
28
de lingua, ademis do innato, a capacidade de falar non se desenvolve ata niveis de maduracin fsica. Tras o nacemento, hai un aumento do cerebro, das prolongacins neuronais e da mielina. Pouco a pouco a funcin lingstica lateralzase; se hai un dano antes dos 3 anos o cerebro se reorganiza no lado dereito. Os rapaces falan s 18 meses e s 5 anos conversan con adultos do seu entorno. Respecto da aprendizaxe duna lingua, existen escolas psicolxicas diversas: 1. As escolas behavioristas ou conductistas consideran que a mente do neno unha tbula rasa, ca imitacin para falar, e asociado a un sonido e a un significado mediante un sistema de respostas. 2. Os non conductistas sosteen que as persoas nacen cun instrumento innato de construccin da lingua, ca estructura profunda de Chomsky (o cerebro cunha capacidade innata de extrae reglas gramaticais). 3. A escola de Piaget ou do desenvolvemento, sostn que o ser humano ten un sistema similar de construir as operacins cognitivas, sendo a adquisicin da lingua unha delas, mediante a accin sensomotora. s 2 anos e medio interactan co entorno para reforzar a experiencia. 4. A escola de Paulov (escola rusa) se diferencia das anteriores, ca divisin entre pensamento e fala. S en determinado momento se produce a conexin entre pensamento e fala. O pensamento verbal non incle todas as formas de pensamento. Todas elas son marxistas, co estudio da Historia. A escola de Piaget e a de Paulov plantexan o problema de se a lingua o resultado ou a causa da intelixencia. As investigacins mis recentes en Bioloxa da linguaxe chegan conclusin de que a aprendizaxe seprase da intelixencia. Parece que primeiro se adquira a capacidade de formar conceptos e despois daranse nomes. Este problema entre pensamento e linguaxe est relacionada ca Antropoloxa Lingstica. Dentro da Antropoloxa falamos da teora do determinismo lingstico, que sostn a idea de que a estructura da lingua responsable de feitos de interpretar a realidade. Isto leva relacin de lingua e cosmovisin. O relativismo di que segn a lingua vese a realidade, debido limitacin do pensamento pola lingua (hiptese Sapir- Whorf). A lingua non determina os procesos cognitivos. A lingua como comunicacin. O interese da Antropoloxa pola linguaxe comezou con fins instrumentais (diccionarios, gramticas) e desplazouse anlise da lingua e idea de usar a lingstica como metodoloxa bsica. De estos intereses derivan novos enfoques: a etnosemntica o que fai intentar analizar os conceptos a travs das categoras lingsticas, clasificacin e nomenclaturas, co estudio destas formas. A descripcin etnogrfica faise en dous planos: 1. Descripcin etic, en termos analticos externos. 2. Descripcin emic, en termos da lingua nativa. O enfoque derivado a Antropoloxa estructuralista de Levi- Strauss. Un tercer enfoque sera a semitica cultural, que intenta abarcar todo o que funciona como un signo, sendo a cultura un mecanismo de acumulacin, interaccin, codificacin de informacin. Todo obxecto se concibe como un texto. Do que se ocupou menos foi dos actos de fala, anque hai
29
traballos da Antropoloxa da fala, para describir o comportemento falado, tendo en conta o contexto, os xestos, o silencio, repertorios, os participantes. Dentro deste enfoque destacan das ideas: 1. A comunidade lingstica, unidade social que se define porque os membros comparten regras para produccin e interpretacin da fala. Dentro dela se comparte un repertorio. 2. Repertorios, a actitude axeitada a cada situacin. A oralidade e a escritura. A lingua se considera en das dimensins: 1. Dimensin oral: falamos de cousas relacionadas, pero diferentes. En primer lugar oral fai referencia a falar, como produccin imperfecta. A xente falar segue a lei do mnimo esforzo, coa simplificacin (pdese volver atrs para corrixir). Cando se escoita falar se capta a frase enteira, o que fai que o onte sexa un factor importante. Considrase de tipo inferior, inacabada, redundante. Son as que aparecen cando se fala da tradicin oral. Non ten unha definicin axeitada, relacionada coa escritura. A imaxe da sociedade oral a transmitida polas visins romnticas do XIX, mixturada coas ideas da sociedade campesia como depositaria de esencias da nacin. Na Antropoloxa actual a visin moi inxenua e pesa moito esta divisin entre oral e escrito, pesando o feito de que as obras orais se coecen pola escrita. Dctanse fra de contexto, polo que se poden poden perder partes desa produccin. As caractersticas da tradicin oral son: - Se conserva e se transmite (Perogrullada), por romances, cancins, chistes. Esta transmisin est asegurada, xa que hai persoas que se forman para mantener esa tradicin. En Ruanda haba especialistas na tradicin oral. Os xenealistas recordan a orde de reis e os abuiiru conservan os secretos dos reis. - un proceso continuo, con distorsins. - Na cultura oral, anque poden haber rexistros grficos, todo est na memoria (pero non se sabe dos mecanismos), bastante slida e apoiada nunha estructura coherente. 2. Dimensin escrita: un fenmeno omnipresente e total, polo que non se pode omitir. Utilzase como punto para dividir humanidade. sase tamn para dividila en horizontal (as sociedades con escritura as estudia a Historia, as outras a Antropoloxa). cuestionable e anticuada (do sculo XIX), pero con peso na actualidade. tan natural que esquecemos que unha tcnica que hai que aprender. En casos pnsase que unha inspiracin divina (exipcios con Toth, Ps Negros un espritu). Parece que difcil de definir. Hai varias teoras sobre a escritura: a) Teora restrinxida, que non considera escritura unha serie de fenmenos como a pintura, os petroglifos. O precursor da escritura foi a pictografa (usa imxenes para transmitir significados). Tampouco os quipu maias seran escritura. A escrita completa chegara cando temos sistemas que rexistran os sons (fonografa), e dividida en tres apartados segn Gelb: - Logosilbica: exipcio, hitita, chino. - Silbica: elamita, chipro- minoico. - Alfabtica: grego, arameo, latn.
30
b) A hiptese ampla di que calquer sistema lexible que transmite pensamento escritura. Hai dous tipos de sistemas: - Sistemas que codifican o pensamento, divididos en non circunscritos (pictografas, pesos figurados) e circunscritos (marcas de propiedade, tatuaxes). - Sistemas subordinados a unha lingua, como os logogrficos, os silbicos e os alfabticos. c) Teora intermedia, consideran que a primeita teora escasa e a segunda demasiado ampla. Din que teriamos escritura cando tiveramos un sistema de signos grficos finito, numerable, con sintaxe e que transmite informacin. Ademis as dimensins culturais non acaban con elementos como o alfabeto, xa que hai que ter en conta a alfabetizacin e os novos avances (pxina, captulo, prrafo). Na antigedade lase en voz alta. Na Idade Media, San Agustn fala da lectura mental. As separacins entre palabras aparecen no sculo VIII, con fin didctico. Ata que se pasa do rollo libro non aparece a pxina. Todo isto ten un gran impacto. Desde comezos da Antropoloxa considrase que foi un factor decisivo, considerado desde o punto de vista social e mental. Ata s anos 30 non se fixeron estudios psicolxicos do impacto da escritura na capacidade mental. Son uns psiclogos soviticos (Luria, Vygotsky), que traballaron con analfabetos, xente con recursos mnimos e escolarizados. O analfabeto bsase na experiencia e os de recursos mnimos s usan a informacin dada. A explosin dos estudios dase nos anos 60, con Goody e McLuhan, que sosteen que a ciencia occidental producto da cultura escrita e da imprenta. Non tentan explicar o mecanismo que est tras a sa teora. Hai estudios antropolxicos en diferentes zonas, destacando Liberia, onde os vai teen escritura propia silbica usada para escribir cartas por adultos varns non escolarizados Indican que os posibles cambios que provoca a anlise do discurso derivan dunha aprendizaxe escolar. Hai mis estudios que refinan esta divisin: bibliografa sobre formas orais que interpretan a linguaxe. Parte destas teoras de cambio mental da estructura. Estos estudios sobre formas que incitan reflexin discuten esta idea. un linguaxe potico, ca importancia das palabras e non do significado. Hai xneros especiais entre os Ilongotes de Filipinas, que usan o discurso recto e o torto (xogos de palabras, prefixos que se engaden para os versos con rima e coa fala sobre a fala); a linguaxe dos conxuros; o Kigori, en Indonesia, con estrofas de dous versos, dous hemistiquios de 8 slabas asonantes (dilogo potico). Hai unha diferencia de grao: son breves e a secuencia de produccin e interpretacin ten como mnimo 3 ou 4 pasos). Os outros aspectos nos que se reflexa a escritura son aspectos polticos, econmicos, relixiosos. Aparecen ideas, destacando o feito de considerala como progreso. Pode usar a liberdade ou a opresin, utilizado para establecer un control social, para transformar s persoas en cidadns. En Europa intntase que a xente soubera ler, escribir e firmar. A alta cultura estaba na lite masculina (Enrique VIII prohibiu a lectura da Biblia en ingls s mulleres nobres. Na Grecia Clsica s un mnimo saba ler e escribir. Cando se xeneraliza a escola, as mulleres teen unha educacin e os varns outra). Na organizacin relixiosa e econmica disctese a influencia da escritura. Na poltica, a tradicin escrita est en Mesopotamia, polo que se relaciona a escritura coa forma estatal. En
31
Mesopotamia as actividades administrativas depeden da capacidade da escritura para almacenar datos. En frica hai estados con sistemas de impostos sen escritura, usando os tambores na comunicacin a distancia. A diferencia est no grao. En frica cocese a escrita rabe en certos estados (Ghana), pero o seu uso limtase a determinados aspectos. En economa destaca a importancia na administracin en Mesopotamia, cun sistema que necesitan especialistas que leven contabilidade, cunha divisin do traballo maior e coa produccin para mantelos (mis transaccins, mis contabilidad). En frica fanse cousas de Oriente Prximo, pero a escala mis pequena). No campo da relixin, a escrita obxecto de beneracin e o uso aparece en talismns, relicarios con textos escritos. O que se deriva destas cuestins contribe mantemento das sociedades tal e como as coecemos, pero non crea esa complexidade atribuida cultura escrita, anque hai sociedades que restrinxen a escritura. Na India os beda deban ser aprendidos de memoria. A Arte. Hai un problema de definicin e hai que ter en conta o termo primitivo de arte. Serve para excluir ou non a unha sociedade da civilizacin. Na actualidade os antroplogos da arte non usan esta etiqueta de arte primitiva xa que a arte doutras culturas inferior europea occidental. Non se pode buscar unha definicin de artes non occidentais, nin outra clsica, xa que queda fora a contempornea, polo que se busca unha definicin transcultural. Se arte fora todo non habra problemas, pero hai formas que encaixan mellor, buscndose os atributos do obxecto e as condicins que fan que se cree una categora especfica. Na definicin occidental de arte se manexan tres conceptos para definir un obxecto como fenmeno artstico: 1. Definicin institucional: os obxectos de arte son os que se exhiben en galeras de arte e levan a etiqueta de arte. Os materiais poden ser similares a outro obxecto. A institucionalizacin dalle valor artstico. 2. Identificacin de atributos relevantes para apartalos do normal e metelos en arte. Estn relacionados con propiedades visuais (beleza) ou con propiedades interpretativas (mensaxe) mis que ca funcin especfica. Tamn polo impacto esttico, pero non hai un nico atributo para definir a arte. 3. Intencin: un obxecto artstico cando o artista quere que sexa arte. Non se poden coller estos atributos e traspasalos a outra cultura, polo que hai que buscar outras caractersticas menos limitadas. A Antropoloxa intenta contribuir a crear ese concepto de arte para identificar categoras artsticas en calquer cultura. A relacin entre arte e Antropoloxa foi incmoda. Cando se aplican aspectos como estilo, tradicin a sociedades non occidentais aparece a descripcin, estudios tipolxicos decepcionantes, xa que se centran no externo ou na intencin, esquecendo un outro ou viceversa. Os antroplogos intentan tratar a forma e o significado vez. Os anlisis recientes de obxectos de arte parecen suxerir que hai atributos relevantes en todas as culturas. Arte poderan ser obxectos con propiedades semnticas e/ou estticas usadas para propsitos representacionais. O problema da arte non occidental son os obxectos de utilidad. As mazas de combate (Nueva Guinea) teen atributos da arte, pero con
32
finalidade. Para tratar un obxecto til non sera necesario ese tratamento de obra de arte. Coa forma pdense separar dos seus grupos. Parece que este embelecemento esttico, e hai obxectos que se prestan mellor capacidade esttica. O principal aspecto da Antropoloxa da arte reciente a arte como sistema de comunicacin. Tense intentado numerosas definicins para diferenciar os sistemas de codificacin do significado: abstracto, figurativo, icnicos (signo con semellanza obxecto) e non icnicos. Este sistema ten os seus problemas. Esto alude representacin intenacional da arte. Determinar a codificacin de significado unha parte da anlise, xa que hai autonoma entre forma e simbolismo, por aspectos que non se poden explicar en termos de significado, acudindo forma, tradicin, efecto esttico. Aqu entra o estilo, termo bastante confuso, xa que usa para falar das semellanzas formais que percibe o observador e para falar das semellanas formais por parte do productor. un concepto importante, xa que a idea que media entre forma- significado, pasado- presente. Esttica refrese s efectos dos obxectos sobre os sentidos (percepcin dos obxectos). As propiedades poden ser de dous tipos: 1. Non materiais: a idade dun obxecto, dando valor obxecto, exotismo, poder mxico. 2. Materiais: brillo, simetra, regularidade. Os materiais valranse desde un punto de vista externo. A relixin. Estdiase desde dous puntos de vista: Creentes: poden ser integristas (a sa relixin verdadeira e as outras deben desaparecer) ou normales (optan por unha relixin e as outras son posibilidades de acercarse sobrenatural). Esta postura de creentes a da fenomenoloxa relixiosa, que sostn que esta un fenmeno innato. Existe unha realidade sobrehumana e diferentes formas de achegarse reralidade preexistente. Buscan as estructuras comns s estructuras relixiosas concretas (comunin, sacerdocio). Non creentes: hai integristas, s que consideran que unha creacin humana e esa a base para estudiala. Hai moitos tipos de definicins sobre o termo relixin, pero ninguna se impuxo, por dous problemas: Se basean nunha nica relixin e definen as outras con este modelo. O concepto de relixin formouse longo da Historia da civilizacin occidental, e non hai linguas que a definan etimolxicamente. O termo religio non faca referencias s mitos, culto e s festividades. Cando aplicamos o termo aparece unha forma imprecisa. Para evitar este peso da tradicin habera que ter en conta que non existe o termo en tdalas linguas e a existencia de formas relixiosas en tdalas civilizacins, por iso pdese practicar a relixin, anque non haxa concepto e pdese usar o noso termo para todas as civilizacins. A relixin est misturada en tdalas dimensins da vida. s veces mis fcil distinguir a esfera da relixin, xa que hai especialistas (sacerdotes, chamns) e hai manifestacins. No caso de mistura percibimos diferencias. Definir relixin supn considerar que unha actividade pblica, cunha serie de crenzas e actos rituais que o que pretenden establecer as relacins entre seres humanos e a dimensin sobrehumana. Este conxunto forma un sistema que mis ou menos se
33
coece. A xente que cre neste conxunto de actos e crenzas dalle un valor universal. Hai que descartar ideas preconcebidas, herencia do Cristianismo: 1. Idea de que todo o mundo tera establecido unha separacin entre sagrado e profano. O sagrado sera a relacin humana coa trascendencia e o profano a relacin dos seres humanos entre s. 2. Universalmente se considera a dualidade alma inmaterial e inmortal e o corpo, mortal e material. A Historia nos ensina que o inmaterial pode ser numeroso, non sempre inmortal, de modo que usar a palabra alma para o inmaterial non correcto. 3. Idea que pensa que as relixins modelo son as relixins de libro (xudasmo, cristianismo, islamismo). A maiora das relixins son politestas. Algns autores buscan unha definicin da relixin a travs de dous niveis: 1. Discurso relixioso: fai referencia a situacins de pronunciacin e a nocins de apropiacin da natureza. As formas que adopta son similares s representacins xerais da sociedade. Este discurso atribue autoridade relixiosa ou a unha instancia social allea dimensin relixiosa (monarqua medieval). Cada sociedade identifica s grupos encargados da situacin relixiosa. Delimitar o relixioso sera descubrir un discurso sobre a totalidade da experiencia humana que ordena e clasifica a experiencia humana da natureza, entre visible- invisible, material- inmaterial, trascendenteinmanente. Son normativos e normalmente non se recoece como pronunciada por un ser humano concreto, senn por un colectivo atemporal. A caracterizacin do discurso relixioso que para el o lugar de produccin do sentido do mundo est fora do ser humano. Este distingueo doutro discurso (filosfico, poltico). Esta idea de produccin do sentido do mundo ou unha ausencia ou un elemento alleo total. Xorde a idea de que o discurso alienante (o ser humano non se recoece como productor do discurso) e a idea de que o alleo total e a ausencia non son intercambiables. A ausencia considera que o principio est nun sentido abstracto, coa sa propia orde e con deuses sometidos a esa orde (tao, dharma). Na idea de alleo total esa dimensin un ser con mis ou menos forma humana, que crea a orde do mundo que se somete a humanidade (relixin de libro). O ser sobrenatural crea a orde e garante esa orde. 2. Espacio relixioso: o que hai entre os humanos e os elementos trascendentes. Os seres humanos manifestan a necesidade de se unir, mediante o culto. Entre eles a relacin pode ser inmediata, que a que aparece na busca de unin mstica, co uso de tcnicas (yoga, xexn) e institucional (Iglesia). Asimesmo hai movementos que pretenden encher este espacio: os que fan os humanos cara s deuses e con ofrendas rutinarias do culto con palabras formalizadas e eficaces (a repeticin fundamental). Hai movementos das potencias s humanos, normalmente mediante advertencias (oraculos, profecas) ou posesins (acto que aparece cando o ser humano cambia a un estado e se converte na representacin de Deus).
Tema 13. O estudio e posta en valor do patrimonio antropolxico.

- Lloren Prats, "Antropologa y patrimonio", Barcelona, 1977.
34
- David Lowenthal, "El pasado es un pas extrao", Madrid, 1998. O concepto de patrimonio. O termo patrimonio cultural sustituu termo patrimonio artstico. Esto fixo que a Antropoloxa se adique asunto e e squeza a cultura material, que fixo que derivara museo. Hai caractersticas especiais para Espaa, derivados do termo museo: a museoloxa (tratamento cienfico) queda anclada no pasado ou ben o museo se concibe como un lugar de depsito de obras patrias. Estas cuestins de relacin entre antropoloxa- cultura material ten unha forte incidencia nas leis de patrimonio, que identifican patrimonio con obxecto artstico e logo con obxecto de museo. Na actualidade patrimonio cultural, polo que necesario un concepto mis amplo (mantemento, lugar, modo). O patrimonio unha construccin social creada (ou manipulado), algo que algun ideou e que pode cambiar historicamente. O factor determinante do patrimonio o carcter simblico. O proceso de construccin supn lexitimar certos referentes simblicos, que son establecidos por autoridades, que se conciben como permanentes. Todo isto converxe en elementos concretos, asociados a unha identidade, que adquire carcter eterno, inmutable. Estas construccins arrincan na cultura occidental no Romanticismo, onde se manexan tres grandes criterios de lexitimacin: natureza, Historia, e xenio. Os autores sosteen que o proceso vai en paralelo burguersa, industria, que vai acompaada do progreso da Ciencia, da expansin colonial. Ah xurden os nacionalismos e colonialismos, e unha explosin de identidade (raza, pobo, patrimonio nacional). Esta poca se completa coa Antropoloxa e a Arqueoloxa. Os elementos que estn arredor dese complexo para que se convirtan en patrimonio, teen que ser activados, entrar a formar parte dun dispositivo que resalte rasgos do coxunto de obxectos que se queren activar. Sempre algun concreto o que o activa, captando adhesins para a identidade (patrimonio cultural, como o Xacobeo). Aparte da influencia poltica, ten que haber unha social consensuada. Este conxunto de patrimonio e identidade levou impulso coas autonomas, e coa creacin de smbolos (bandeira, himno). Zonas vanse na necesidade de crear unha identidade. En Galicia a cousa non est clara, xa que dudoso que na cultura popular galega se tea dado unha identidade poltica. Esa identidade non se pode basar no patrimonio (xa que duro e limitado). Tratamento da Antropoloxa patrimonio. Houbo desinterese por varias razns: 1. Equiparacin de patrimonio con museo, co afastamento da Antropoloxa. 2. A museoloxa asociase con corrientes tericas anticuadas, cun folclorismo antigo e cun colonialismo anacrnico. 3. Os antroplogos adcanse tratamento terico, con pouco traballo aplicado, de ah que se desprezan as actividades da Antropoloxa. O resultado que os antroplogos quedaron fora dos debates sobre patrimonio e deixaron o traballo a recn formados, para non asumir responsabilidades. Os especialistas traballaban sen riscos laborais reais. Agora aparecen moitos masters e cursos que se ven favorecidos polo demanda da administracin. Politicamente a actividade errtica e monopolizada polos historiadores da arte, o
35
que supn que se centran mis na visin da obra artstica. Nas lexislacins sobre patrimonio se aprecia ese paso de histrico- artstico a cultural. A lexislacin mis recente (1985, Ley do Patrimonio en Espaa, 1995 en Galicia) recolle a visin da Antropoloxa. A Lei de Patrimonio Cultural de Galicia abarca bens materiais e inmateriais. O concepto fundamental son os Bens de Interese Cultural, incluidos bens inmobles, anque hai coecementos, actividades culturais (non pode ser BIC a obra dun vivo). O mbito mis importante do patrimonio o museo, do que se separa a Antropoloxa. Nel coleccinanse obxectos en desuso, do pasado, pero algunha instancia considera que son testemuas importantes (Museo do Pobo Galego). Hai unha modalidade do museo, denominado ecomuseo, que intenta reconstruir hbitats completos nun lugar concreto. Esto segue tendo problemas, ya que son museos habitados. Ademis cando non se fala de obxecto, senn de actividade, os problemas se multiplican. Existe o problema de centrar a idea dun pobo nunha persoa. Lei VIII/1995 do 30 de outubro do Patrimonio Cultural de Galicia. Hai unha serie de sobreentidos referentes s tipos de culturas incluidos, tamn hai cuestins referentes terminoloxa. A denominacin patrimonio cultural especialzase, e en Galicia divdese en Arqueolxico, Etnogrfico, Museolxico, Bibliogrfico e Arquivos. Hai un cruce de denominacins e a clasificacin (moble/inmoble) inicial mistrase con estas denominaciones. O que interesa o Etnogrfico, de dficil aceptacin porque escollelo supn unha visin descriptiva. Estas cuestins son importantes, xa que supn seleccionar como obxecto unha parte da cultura tradicional, supn escoller unha concepcin determinada do traballo e logo nese o termo inmaterial. Estos usos alternos de Etnografa reflexan o desinterese dos lexisladores polo que non museo. sanse termos alternativos para referirse a este patrimonio, unido cultura tradicional. Esto esconde diferencias: 1. Escoller patrimonio etnogrfico supn describir o mis descriptivo, co privilexio do material. Esto se reforza, xa que conecta co patrimonio clsico. Non se chega extremo do folclore, pola antigedade e tpicos. 2. Se se clasifica as o patrimonio, usamos criterios de clasificacin diferentes. No Arqueolxico falamos de tcnica e tempo, no documental falamos de clase e no etnogrfico falamos de tipo de cultura, separndose do resto. Sen embargo esta diferencia non se soluciona coa temporalidade. Incluir como bens de interese galego as produccins das elites e as populares supn igualar cousas moi diferentes. Esta situacin leva a olvidar a dicotoma, e aparecen dominantes- dominados, obra de Gramsei. Esta nocin supn recoecer a asimetra e busca elementos de resistencia dos dominados. Na exposicin de motivos intntase incluir toda serie de patrimonios, unido a manifestaciones de cultura tradicional e popular (que non se autovalora, senn que debe pasar pola dimensin poltica). Durante siglos desprezouse a forma de vida galega, pero ahora hai que protexela. En Galicia non est claro o tipo de identidade, anque hai indicios de que a Galicia campesia, marieira, a gaita, pero a escala internacional (Luar). sase esta visin coa cultura galega, pero sen ter en conta que nunca se desenvolveu unha actividade poltica (da casa psase pueblo), considrase negativa.
36
Esto manifstase cara exterior, non no interior de Galicia. Esta herdanza do patrimonio resultado do nacionalismo galego do XIX,e incluso relacinase co Despotismo Ilustrado. Ademis o uso de cultura popular supn unificar produccins, buscando unha galeguidade, que da lugar a dimensins alternativas do galego (cultura urbana, xitanismo). Con tanto apoio galeguidade, pdese chegar a destruirse este concepto. Hai unha caracterstica fundamental, o patrimonio est creado por persoas, non por obxectos. Estas produccins etnogrficas inmateriais pdense transformar, co traballo con persoas. Os investigadores teen que ser conscientes das consecuencias sobre persoas, polo que necesario o compromiso tico. Hai cuestins mis especficas da lei, entre as que destacan a desaparicin dos bens inmateriais (s quedan os mobles e os inmobles), co estudio en detalle. Interesa o aspecto da conservacin, catalogacin e titulacin do ben e o acceso restrinxido a diferentes elementos, reforzando a concepcin material do patrimonio. En canto produccin dos bens non se reflexan os bens inmateriais. Cando material etnogrfico se lle aplican caractersticas arqueolxicas denomnase Patrimonio Arqueolxico. Os bens etnogrficos dependen do servicio de arquitectura. Non hai regulamentos sobre bens etnogrficos (traballo pendente desde 1994). Na Lei Galega hai un abandono dos bens inmateriais, e coa reduccin da Etnografa popular (non urbano). As consecuencias desta idea nas zonas rurais son: 1. Anulacin da identidade pequena, pola galega rural. 2. O destacamento dunha identidade nica. 3. Posicin ambigua con respecto obxecto, distinto na cultura rural. A falta de idea do patrimonio dbese a: 1. O patrimonio o que se vive, ca destruccin de estructuras cando non se vive. 2. Son culturas dominadas. 3. Un pasado pobre non o mis axeitado para construir unha identidade positiva. Artculo sobre os bens inmateriais. Este artculo non fala sobre as caractersticas, as accins e a trasmisin do patrimonio inmaterial. A redaccin deste artculo reflexa que o patrimonio inmaterial se define como coecemento, e a lei s recoece os obxectos. O nico instrumento que propn a lei unha ficha de inventario. Baixo a etiqueta de patrimonio inmaterial destaca o tratamento do entorno, coecemento sobre a natureza humana (relixin, conto, lenda). Concebilo as da lugar diversidade de elementos (non un modelo nico), volvendo s persoas. De ah que o tratamento no inventario non sexa posible. O patrimonio inmaterial non se pode conservar e a conservacin depende da xente que o creou, podendo documentar a cultura. Con esta lei pdese multar as persoas que non comparten o patrimonio inmaterial, podendo ser un dos problemas do investigador. O inventario e a ficha. O sistema de inventario non o mis axeitado para o patrimonio inmaterial, por varias razns. Un sistema esixe centrarse nun mbito concreto (temtico ou territorial) e calificar as produccins que estudias. No campo da investigacin producronse intentos de clasificacin e comparacin de traballos, pero non posible se non hai un elemento de unin. Hai un traballo titulado "Types of folk37
tale", onde se clasifican tdolos contos. No caso, o problema anterior, xa que se falamos de coecemento o contexto fundamental. A cantidade de fenmenos a tratar sera moi grande (en Galicia denomnase conto real e ficticio). Ademis da narrativa, hai outros xneros, destacando a etnociencia, as adivias, os conxuros, as cancins (con letra mis msica) e formas de vida (familias, persoa, terra). un sistema moi rxido, e provn da museoloxa, que o usaba para tratar obxectos, non persoas. O traballo de campo trae os problemas do traballo de campo normal. Os problemas prcticos non son menores, xa que o habitual traballar a longo plazo, pero este tipo de traballo non o permite (ademis a longo plazo mis caro). Este traballo de sistema de catalogacin de obxectos sera o primer paso, quedando fra os datos que non se recollen. O seguinte paso a conservacin. O problema confundir os termos, e convertir en patrimonio o rexistro que eu fixen. Esto supora fosilizar o coecemento, xa que significara olvidar que as culturas son dinmicas. Crrese o risco de deixar na man do poder os elementos culturais. Non sempre se pode crear, xa que depende da iniciativa das persoas. Hai vas nas que a cultura rural segue viva, no tocante Santa Compaa, s celebracins eclesisticas. A posta en valor. unha definicin ambigua, xa que a posta en valor mis habitual consiste en xerar ingresos, a travs de: - A xeracin de tecido econmico no lugar que enxendrou o patrimonio, xenerando turismo, coa demanda de productos autnticos. - Establecer grandes eventos que atraen cartos, turistas, exposicins. O problema xorde co patrimonio inmaterial, anque nas artesanas podera porse en valor o patrimonio inmaterial (tesouros vivintes de Xapn). A posta en valor do patrimonio inmaterial s se pode levar a cabo se a cultura da que sale sao para manter unha identidade propia. O problema radica no mtodo. A Antropoloxa debera incidir no aspecto do uso do patrimonio como elemento de axuda econmica. O mis importante de esta lei que o patrimonio inmaterial s fai referencia a obxectos, non a persoas.
Tema 14. Mtodos e tcnicas de investigacin.

- Hammersley y Atkinson, "Etnografa. Mtodos de investigacin", Barcelona, 1994. - Aguirre Bazatn, "Etnografa. Metodologa cualitativa en la investigacin sociocultural", Barcelona, 1995. - Cresswell e Godelier, "tiles de encuesta y anlises antropolgicos", Madrid, 1981. Os antroplogos chmanlle traballo de campo lugar onde se trasladan a facer o estudio das sociedades, onde cada individuo pasa a ser informante. A principal regla o respeto pola xente. A observacin participante de Malinowski un pouco mtica, xa que difcil permanecer alleo, sen intervir. Ademis desta dimensin, un antroplogo debe tomar decisins. A mis importante decidir que conta do que se sabe. Apenas hai exemplos de autores que non haxan escrito monografas, pero hai
38
autores que ocultan datos. O investigador leva parmetros especficos que foman a ecuacin persoal (idade, xnero, estado civil, orixe tnica). Tamn importante a capacidade de relacin coa xente. O investigador debe ser consciente das consecuencias da ecuacin persoal no seu traballo. As monografas modernasdiferencinse das clsicas no nivel de protagonismo do investigador. necesario un equilibrio, xa que non podes contar a ta vida, senn a do grupo. Unha opcin publicar un diario ou memorias e unha monografa mis estndar (Barley, "O antroplogo inocente"). Hai que introducir a ecuacin persoal na monografa, pero mantendo o equilibrio. Hai que ter en conta as cousas que un antroplogo non debe facer: 1. Non hai que espiar. 2. Non hai que grabar as sas vidas. 3. Non roubar obxectos da sociedade. 4. Non debe situarse nunha posicin intimidatoria. Debe ter a intencin de aprender, non de ensinar. A situacin de superioridade impide o desenrolo de estudios e as relacins. O antroplogo ten que deixar unha accin recproca, ser hai inters dos estudiados. Un diario peroal pode ser un bo elemento, para ter presente as situacins, as relacins, a influencia das relacins (chfer, mediador). Organizacin do traballo. Na preparacin do proxecto os primeiros pasos son analizar os estudios previos, elaborar presupostos, pedir cartos. Canto mis extico o campo, mas elementos hai que ter en conta (permisos, vacunas, dominio da lingua, saber se hai un pidgin ou mestura de lingua). En canto s tcnicas difcil aprender a facer traballo de campo, sendo importante a relacin interpersonal, o dilogo. Hai tcnicas que hai que coecer: Entrevista: hai diferentes niveis nesta tcnica. a) Informal ou conversa. b) Non estructurada: unha situacin de conversa na que ambas partes son conscientes de que fan unha entrevista. moi verstil, pero require bastante tempo, e pode servir para construir unha gua de enquisa. c) Semiestrcutrada ou estructurada: pretndese que os informantes respondan s mesmos estmulos, sexan preguntas, obxectos, listas. sase o cuestionario estndar, anque tamn estn as listas libres ou test de triadas (test por eliminacin), clasificacins taxonmicas. Hai que valorar o nivel de escritura dos informantes, o uso do idioma (tendo en conta a variedade dialectal), o vocabulario da zona. Estas tcnicas suponen a revaluacin do proxecto inicial. Os grupos non deben ser demasiado grandes. Os grupos poden ser homoxneos ou heteroxneos, en idade, ocupacin.
39

Fundamentos de Etnología

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fundamentos de Etnología

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Fundamentos da Etnoloxa

Tema 1. O concepto de Etnoloxa.

sase indistintamente Etnoloxa como Antropoloxa.

Tema 4. Historia da Etnoloxa. As primeiras teorias. Evolucionismo e Difusionismo.

Tema 5. O Funcionalismo: da Antropoloxa social britnica materialismo cultural estadounidense.

Tema 6. O estructuralismo: Claude Lvi-Strauss.

Tema 7. A Antropoloxa marxista.

Tema 8. Novas tendencias, novos campos.

Tema 9. Parentesco e familia.

Matrilineal ou pertenza a un grupo por lnea feminina.

Malayo Turanio Ario- semtico

Hawaiano Iroqus Esquimal

Pdese complicar cando aparecen as seccins (ata 36). A B 1 2 A1 = B2 A3 3 4

Tema 10. Formas econmicas: subsistencia, produccin e circulacin de bienes.

Tema 11. Antropoloxa poltica e poder.

Tema 12. Formas simblicas: oralidade e escritura, arte e relixin.

Tema 13. O estudio e posta en valor do patrimonio antropolxico.

Tema 14. Mtodos e tcnicas de investigacin.

You might also like