Tv montaa Osnova kinematografske iluzije jeste retinalna perzistencija perzistencija vida Ljudsko oko zadrava sliku na mrenjai neto

o due vremena nego to se ona nalazi pred njim. Kada se pojedinane statine slike s filmske trake emituju jedna za drugom vidi se kontinuirana slika u pkretu bez treptaja. Kritina frekvencija preko koje oko nije u stanju uoiti treperenje svjetlosti . elije mrenjae (retine) produavaju trajanje svjetlosnog nadraaja za oko 1/10 sekunde. Sukcesivni svjetlosni impulsi pri odreenoj uestalosti ( niakd manje od 1/16 sekunde) na posmatraa djeluju kao kontinuirani svjetlosni signal Filmske i TV sliice se krecu od 24 odnosno 25 sliica (frejmova ) u sekundi Ovaj fenomen uoio je engleski ljekar Piter Mark Rodet Prvi ureaj sa sintezu pokretnih slika bio je FENAKISTISKOP koga je konstrusiao belgijski fiziar Plato (Plateau) 1833. 1984. godine engleski matematiar Horner je izumio ZOOTROP savreniji oblik fenakistiskopa 1876.. godine Rejno je izumio praksinoskop 1982. Rejno praksinoskop kombinuje sa optikim pozoritem Amerikanac Majbrid je 1877. prvi napravio fotografije ljudi i ivotinja u pokretu Istman je izumio celuloidnu traku Luj i Ogist Limijer usavravaju tehniku snimanja i projektovanja filmova. Prva javna predstava u Parizu 28.12.1895. KADAR Osnvna jedinica ili element filma jeste kadar. Kadar je i elemnt montae. U tehnikom smislu to je komad filmske trake koji je snimljen jednim neprekidnim radom kamere. Kadar se karakterie fizikim jedinstvom prostora, vreman i radnje. Svaka sliica na filmskoj traci je kadar ali ne i nuno novi kadar. Kadar kao kompozicioni pojam moe biti sastavljen od niza sliica 52 sliice u 1 metru 35mm trake ili 132 sliice u 1 metru 16mm trake. Na TV kadar se sastoji od 25 frejmova (sliica) u jednoj sekundi. U filmskom kadru neprekidno se odigrava radnja koja se satoji od mirovanja i kretanja. Kretanje unutar kadra i kretanje kamere uvijek mijenja likovno-dinamiku kompoziciju kadra. Sadraj kadra komponuje se na dva naina: u potpuno zatvorenoj kompoziciji bez nastavka van okvira vidnog polja u otvorenoj kompoziciji sa elementima koji se nsatvljaju u zamiljenom prostoru van okvira kadra koji odgovara prirodi ljudskog vida i filmskom i zv izrazu

PLAN Plan je odnos izmeu veliine objekta ili figure i vidnog polja objektiva. To je obim obuhvacene sadrine u kadru. Svaki statian kadar snimljen je u jednom planu Kadar sa pokretnom kamerom ili pokretnim objektima moe imati veci broj planova. Planovi se mogu svrstati u dvije velike grupe: opti krupni Opti planovi Opti planovi omogucavaju gledaocu orijentaciju u vremenu, prostoru i radnji. U njima uvijek dominira prostor koji okruuje ljudsku figuru Opti planovi pokazuju gdje se radnja odigrava i u kakvom prostoru se nalazi ljudska figura Daleki plan ili daleki total predstavlja najire zahvacen prostor u kome je ljudska figura vrlo udaljena od kamere ( 100 i vie m). Figura je gotovo neprimjetna. Koristi se za isticanje efekta prostor a- pejta, arhitektura i sl. Ili masovnih scena Opti plan ili total sadri obkjekt snimanja udaljen od kamere najmanje 30 m. Figura se uoava ali se ne moe vidjeti lice. Slui za prikazivanje masovnih scena Srednje opti plan ili poluopti plan, polutotal ili srednji total je dio cjeline u kojoj se prostor smanjio u odnosu na opti plan ali jo uvijek psotoji veliki prostor za aktivnost glumaca. Nekolicina ljudi u kadru imaju slobodan prostor iznad glave i ispod nogu za otrpilike polovinu ljudske figure. Srednji plan je dio cjeline prostora u kome se prikazuje izbliza vien ambijent i akcija veceg broja linosti. ovjek moe slobodno da se krece lijevo-desno ali figura zauzima po visini prostor od gornje do donje ivice kadra pa je pokret prema kameri ogranien. Srednji opti i srednji plan se istorijski gledano najstariji i po veliini odgovaraju prostoru obuhvacenom u pozoritu. Za snimanje optih planova kjoriste se objektivi male ine daljine ali se mogu koristiti i obvjektivi normalne ine daljine. Krupni planovi Krupni planovi su takoer odreeni prema veliini ljudske figure u kadru i dijele se na: ameriki plan (ameriken) srednje krupni plan (polukrupni plan) krupni plan vrlo krupni plan (detalj) Vana osobina krupnog plana jeste odsustvo roijentacije prostora i vremena u kadru. Ameriki plan je plan u kome se kadru vidi jedna ili vie ljudskih figura od potiljka do

koljena Prvi put se iroko poeo koristi u Americi pa ja po tome i dobio ime. U ovom planu ne dominira prostor kao kod opteg vec se ljudski element izjednaava s prostornim Podesan je za snimanje akcije u sistemu irokog ekrana jer omogucava dubinsku kompoziciju kadra Srednje krupni plan ili polukrupni plan prikazuje ovjeka snimljenog od tjemena do pojasa. U sutini je prelazna forma krupnog plana Krupni plan ili groplan predstavlja ovjekovu glavu snimljenu od tjemena do ramena. Pokret u kadru je ogranien. Lice maksimalno dolazi do izraaja. Snimak samo lica od ela do brade naziva se vrlo krupni plan ili veliki groplan. Krupni plan pojaava psiholoki moment radnje Dramaturgija filma postie se kombinacijom optih i krupnih planova. Progresija planova je sukcesivno povecanje veliine planova od opteg do krupnog kroz nekoliko uzastopnih kadrova postie se narativnost scene Regresija planova je postepeno udaljavanje od krupnog ka optem planu. Dubinski plan Dubinski plan/kadar je plan/kadar koji je snimljen npo dubini prostora, perspektivno, kako bi se istovremeno komponovao veci broj planova (prednji krupni i zadnji opti) Grupni plan ili master je plan u moe je, po pravilu u irem planu, snimljeno nekoliko aktera koji aktivno ili pasivno uestvuju u sceni

RAKURS Rakurs je poloaj kamere u odnosu na objekt snimanja Gornji rakurs naziva se jo ptiija perspektiva i perspektiva jahaa na konju Donji rakurs naziva se i ablja perspektiva Rakurs ima vanu prostornu i psiholoku ulogu. Prema poloaju kamere rakurs moe biti: normalan donji gornji promjenjivi

Normalan rakurs je poloaj objektiva kamere u horizontalnoj ravni na visini ovjekove figure u stojecem poloaju cca 170 cm. Gornji rakurs ima podignutu liniju horizonta u kadru ili je linija horizonta izala iznad gornje ivice kadra. Gornji rakurs povecava informativnost kadra i odgovara na gdje u smislu veliine prostora, masovnosti prizora. Donji rakurs je poloaj kamere ispod objekta snimanja i ima liniju horizonta u donjem djelu kadra ili je ona izala ispod donje ivice. Figura je izdvojena iz svoje sredine prem nebu ili nekoj drugoj udaljneoj pozadini. Koristi se u paru sa gornjim rakursom za stvaranje prostornog odnosa izmeu aktera. Donje rakurse u Kraaninu Kejnu i Velianstvenim Ambersonovima posebno je koristi Orson Vels s ciljem isticanja superiornosti, bogatstva, moci i arogancije glavnih junaka. Promjenjivi rakurs nastaje kada se u toku snimanja jednog akdra kamera ili objekt snimanja pokrene tako da promjeni predhodni rakurs. Lani rakurs nastaje snimanjem preko ogledala koje se pod odreenim uglom postavlja izmeu kamere i objaketa snimanja.

DEFINICIJA I RAZVOJ MONTAE Montaa je odabiranje pojedinih odlomaka i dijelova i sastavljanje u jednu skladnu umjetniku cjelinu prema odreenom planu. Montaa je metod stvaranja osmiljene cjeline iz odvojenih paradi filma pomocu njihovog poredjenja Kuljeov (ruski redatelj) Montaa je stvaranje novog znaenja Da bi montano poreenje kadrova djelovalo kinetiki mora se uzeti u obzir: promjena veliine planova likovna/grafika kompozicija slike rakurs i ugao snimanja kretanje unutar kadra u vie smjerova kretanje kamere razliite brzine snimanaj/projekcije s ciljem stvaranja usporenog/ubrzanog kretanja na ekranu Ruski redatelj Ejzentejn tvorac je klasinih djela montane kole. Ejzentejn je reako da je montaa glavno sredstvo pomocu koga je film uspio postici tako visok stepen sugestivnosti.

POECI MONTAE

U periodu pojave i razvoja filma kada tehniki nije bilo moguce vriti montau snimljenog materijala, redatelji su nastojali biti racionalni i vodili su rauna o vremenu i trajanju dogaaja kako bi film izraavo logiku cjelinu. Pri prvim projekcijama filmova ( braca Limijer) u pauzama filmova ( 1 film je trajao prosjecno 45 sek a pauza 2 minute dok se drugi film ne bi pripemio za projekciju) projicirani su dijapozitivi - obojeni crtei na staklu ili su voditelji govorili komentare, muziari svirali itd. Prve montae raene su tako da su filmovi zasebne cjeline jdnostavno lijepljeni jedni za drugi rolne su spajane crnim komadom trake u duini od 1 do 2 sec ( 15 30 sliica) Braca Limijer su napravili i prvu dramatarurku montaznu cjelinu 1896. jednostavnim spajanjem etiri zasebne cjeline u jednu priu Montaa u smislu kakvom je danas tretiramo nije postojala do 1900. godine i pojavila se prvo u filmskim aktuelnostima. U igranom filmu povezivanje nradnje montaom prvi put je zabiljeeno u filmu Drte lopova 1901. godine ( redatelj Vilijamson) Film Poar istog autora teoretiari smatraju kamenom temeljcem filmske montae Prvi film s podjelom jedne scene na vie kadrova u istoriji filma smatra se film Bakino uveliavajuce stako redatelja Smita. Analiza i selekcija vrlo brzo su prihvaceni kao osnovni principi montaze. FI EFEKAT Rez je specifino mjesto na kome se jedan kadar nastavlja drugim Fi efekat je iluzija kretanja, to je skrivena dinamika slike dobijena montaom na taj nain to se jedan oblik u kadru rezom direktno nastavlja istim ili drugim oblikom u istom ili drugom dijelu povrine kadra. Fi efekt je dinamiki izraz koji nastaje prilikom spajanja dva kadra statinog ili dinaminog sadraja snimljenih statinom ili pokretnom kamerom u kojima postoji razliitost linearne i tonalne kompoticije. Ima veoma vanu ulogu u stvaranju dinamikih montanih veza meu kadrovima kao i kod viestrukog ponavljanja kadrova male duine. Prema iluziji kretanja moe biti u obliku skoka, fi udara, fi transformacije i fi rotacije. Fi skok nastaje kada se isti statian ili dinamian sadraj ili grafiki oblik u susjednim kadrovima nalazi u razliitim dijelovima kompozicije slike po horizontali, vertikali ili dijagonali Fi pribliavanje i udalajavnje ili fi skok po osi je utisak kretanja gdje su statini i dinamini sadraji snimljeni u istim dijelovima povrine kadra ali u razliitim

planovima po dubini polja slike ( napr. u srednjem i krupnom planu) ( ovaj se efekt moe postici i normalnim postupkom kadriranja pribliavanjem ili udaljavanjem po osi objektiva kamere) Fi udar je vrst utiska kretanja u montanom rezu izmeu susjednih statinih i dinaminih kadrova u kojima su razliiti sadraji kadrirani u razliitim dijelovima slike, u slinim ili istim planovima. Ovaj se efekt najece koristi jer je redovan pratilac kadriranja dijalokih scena koje su snimljene sa komplementarnim uglovimaa snimanaja. Stvara utisak zanimljivog, dinamikog izlaganja sadraja. Fi transformacija nastaje montaom reza susjednih kadrova razliitih sadraja kadrirani u istim dijelovima slike u slinim planovima. Fi rotacija nastaje kada se u susjednim kadrovima isti statian ili dinamian oblik snimi tako da zadrava predhodni dio proxstora u kompoziciji slike pri emu u slijedecem kadru imadrugaiju prostornu usmjerenost pa izgleda okrenuto ulijevo, udesno, nadole, nagore.Ovaj se nain rijetko koristi BIPOLARNA ORGANIZACIJA PROSTORA Spareni sadraji u percepciji posmatraa formiraju bipolarnu organizaciju prostora. Na filmu i tv ovo je jedno od najece koritenih pravila gramatike pokretnih slika. Kadar u kome neko neto netremice posmatra, niani, pokazuje , sugerie slijedeci kadar objekta koji se posmatra, niani ili pokazuje. To je informacija dinamikog par gdje je posmatra jedan pol a ono to gledalac doivljava kao posmatrano drugi pol. To je dodatno izraeno kada osoba u prvom kadru ima pogled usmjeren van kadra kada ovjek gleda nadole onda je slijedeci kadar snimljen odozgo i obratno, ili lijevo i desno. Efekt bipolarne organizacije prostora sastoji se u tome da se prvi i drugi kadar u gledaoevoj svijesti spajaju. PRAVAC POGLEDA Pravac pogleda je zamiljena prava linija koja produava pogled ovjeka ili ivotinje van ivice kadra, posebno na kraju kadra. Ako u istom kadru dva aktera iste visine gledaju jedan u drugog njihovi pravci pogleda bice horizontalni i suprotni Pravci pogleda koji se u pojedinanim kadrovima koji se meusobno povezuju nazivaju se odgovarajuci pogledi, uvijek su suprotni ime se stvara osjecaj medjusobnog posmatranja aktera. Ako akteri gledaju u istom pravcu u oba kadra onda na ekranu izgleda kao da gledaju u istom pravcu prema nekom trecem objektu.

Bipolarna organizacija prostora upravo pomocu pravaca pogleda gradi logian, specifino ekranski, dijagenetiki prostor, njegovu veliinu, osjecaj lijevo, desno, gor, dole Daljim kadriranjem ka stvaranju cjeline stvara se trijada Trijada je minijaturna scena koja se sastoji iz tri kadra i vana je u sklapanju narativnih scena. Napr. 1 kadar neko neto posmatra 2 kadar vidimo ta se posmatra 3 kadar vidimo kako na to reaguje Stvara se jedinstvo prostora i vremena mada svaki od kadrova mogu biti snimljeni na razliitim mjestima i u razliitom vremenu. MONTANI PROSTOR U realnosti prostor se odreuje irinom, visinom i dubinom. U filmu to nije moguce pa se dubina samo sugerie : perspektivom, grafikotonalnim kompozicijama sa vie planova, pokretima u kadru i pokretima kamere. Proces vizuelnog opaanja karakterie se prividom. Realan prostor da bi bio vidljiv mora biti ispunjen i neovisan je o stajne take posmatraa. Pomocu prostora ljudi se orijentiu. Filmski prostor je ispunjen fragmentima prostora koji stvaraju iluziju realnog prostora. Filmske slike su statine i esto nisu ni otre, ali smjenjivanjem slika brzinom od 24-25 sliica u sekundi dobija se otra slika u pokretu. U narativnoj strukturi radnja i pokreti nastavljaju se iz kadra u kadar. Poslije svakog skoka u prostoru i vremnu treba usporiti ritam, ubaciti jedan ili vie informativnih kadrova da bi gledalac shvatio gdje je radnja prenesena, ko u njoj uestvuje i ta radi. Montani prostor je rezultat stvaralakog procesa montae. Pri ovom procesu graa filmskog ili tv djela koji se sastoje od dijelova koji imaju svoj prostor i vrijeme, metodom komponovanja (sinteze) stvara novi prostor i vrijeme. PROSTORNA IGRA Filmu i televiziji svojstven je nain izraavanja koji se sastoji u estoj promjeni veliine planova od krupnog ka opetm i obratni u takozvanoj prostornoj igri. to je veca promjena veliine prostora u susjednim kadrovima jaa je reakcija posmatraa odnosno vizualno zadovoljstvo geldaoca. Stoga se u montai tei izrazitijim prelazima kadrova. MONTANO VRIJEME

U percepciji vremena preovlaujucu ulogu ima ulno opaanje. U montiranom prilogu ne psotoji vrijeme vec dogadjaji koji se smjenjuju. Montaom moemo pratiti dogaaje koji su se, s aspekta relanog vremena, dogodili u razliitim vremenskim intervalima. Svaki kadar ima svoje vrijeme ali spojeni oni mogu doarati istovremenost. S druge strane, jedan te isti kadar moemo produiti ubacivanjem meukadrova. Realno vrijeme se najjednostavnije produava kadriranjem radnje u dva kadra, pribliavanjem ili udaljavanjem po osi objektiva ili poloaja kamere pod pravim uglom. Produavanje trajanja vremena (rastezanje vremena) postie se kat-evej (cutaway) kadrovima sa reakcijam posmatraa kao pasivnih uesnika i svjedoka radnje. ( napr. kod snimka dijela utakmice pogodak mogice je trajanje dogadja od 10 sec produiti na 10 min rekacija publike, ponavljanje pogotka, pogodak iz razliitih uglova itd) Skracivanje radnje postie se napr kod neke utrke snimkom poetka, nekoliko detalja toka utrke, i kraj. Ostatak ce biti popunjen snimkama publike, sudaca, trenera itd i dace utisak da je utrka snimljena kompletna UGLOVI SNIMANJA Za filmski i tv zanat iznimno je bitno poznavati principe uglova snimanja i njihovog slaganja jer svaki kadar mora biti prirodan i nuan nastavak predhodnog. Cjelinu predstavlja zbir susjednih kadrova koji stvaraju svoje vrijeme i prostor. Ugao snimanja je poloaj kamere koji se ne odreuje nezavisno za za jedan kadar vec uvijek u odnosu na poloaj kamere (ugao) predhodnog i slijedeceg kadra. Proces kojim se jedna cjelina ubliava naziva se kadriranje Ako se pri montai prvo pokae prostor a zatim raspoloenje ovjeka takav nain kadriranja nazivamo pribliavanje. Udaljavanje je suprotno od pribliavanja prvo se prikazuju detalji a onda prostor. U perciptivnom smislu radi se o dinamikom efektu fi skoka po osi objektiva. Vano je pomenuti da glava ovjeka ili ivotinje pred gledaocima na ekranu uvijek gradi jednu nevidljivu liniju, osu akcije, koja je produetak pogleda i dijeli tijelo na dvije simetrine polovine. Pravac pogleda na ekranu ne smije da se mijenja iz kadra u kadar proizvoljnim poloajem kamere. Kamera uvijek treba da snima s jedne strane ove linije (lijeve ili desne) kako bi u susjednim kadrovima pogled bio usmjeren u istom pravcu. Do promjene moe doci unutar kadra a nikada u rezu izmedju dva kadra. Ovo je jedno od osnovnih pravila filmskog zanata i naziva se pravilo trideset stepeni buduci da poloaj kamere u narednom kadtu ne smije biti veci od 30 stepeni ( u sluaju poloaja kamere pod uglom vecim od 30 stepeni u odnosu na osu objektiva predhodnog kadra, pored promjene pozadine, mijenja se se pravac pogleda).

Pribliavanjem i udaljavanjem po osi snano uspostavlja neprekidnost radnje, cjelovitost radnje, prostora i vremena.
OSA AKCIJE Osa akcije je zamiljena linija ili ravan koja prolazi izemu dva aktera, najece izmeu njihovih glava, produava pravac pogleda jednog aktera ili njegov pravac kretanja. Naziva se jo i linija interesovanja, linija radnje, linija pogleda ili rampa. Svi poloaji kamere ili uglovi snimanja koji se nalaze s jedne strane ose akcije ili na zamiljenim takama sferne povrine polulopte (gornji i donji rakurs) dopunjavaju se do 179 stepeni i zovu se komplementarni uglovi snimanja. OBJEKTIVNI UGAO Objektivni ugao je poloaj kamere u kome kadar izgleda kao da je vien oima gledalaca. SUBJEKTIVNI UGAO Subjketivni uglovi snimanja kao poloaj kamere nalaze se na samoj osi akcije koja je i osnovica trougla u ijim tjemenima su postavljene kamere jedna drugoj okrenute leima. Kao uglovi snimanja nisu komplementarni jer se ne dopunju do 179 stepeni. U procesu kadriranja subjektivni ugao je poloaj kamere u kome kadar izgleda kao da je vien oima aktera iz predhodnog ili narednog kadra subjektivno.

PRAVILO TROUGLA Princip trozgla u procesu kadriranja je nain postavljanja kamere u uglove zamiljenog trougla koji su meusobno komplementarni i dopunjuju se do 179 stepeni. Akteri u pravolinijskom ili u poloaju u obliku slova L, grade osu akcije koja je paralelna sa osnovicom zamiljenog trougla na ijim se tjemenima postavlja kamera. Pravolinijska kompozicija dva aktera kadrira se pomocu pravila trougla na tri naina: spoljnim suprotnim uglovima ( suprotnim poloajima kamere) unutranjim suprotnim uglovima paralelnim uglovima PRAVILO TRECINE U cilju stvaranja skladne kompozicije ekran se zamiljeno dijeli na tri jednaka dijela pomocu dvije vertikalne linije. Naglaena linost treba da se nalazi u 2/3 povrine ekrana a sporedna u 1/3. Druga varijanta je koritenje srednje trecine ekrana za komponovanje glavnog aktera (okrenut licem) a sporedni se akter premjeta s jedne na drugu stranu ekrana. RAZLIIT BROJ Postupak kadriranja dva ili vie aktera kod koga se iz kadra u kadar mijenja broj istovremeno snimljenih aktera.

STVARANJE PROSTORA Kadar snimljen bilo kojom veliinom plana nikad ne predstavlja krajnju veliinu prostora. Poslije krupnog plana moe doci jo krupniji plan, poslije total, kadar sa jo vecim prostorom. Prostor nikada ne moe biti odreen samo jednim kadrom, potrebno ga je izraziti u vie kadrova MEUKADAR Meukadar je vrsta umetnutog, obino kraceg kadra koji za trenutak prekida akciju da bi dopunom, analogijom, poreenejm itd objasnio radnju i povezao je u loginu cjelinu. Po karakteru moe biti opisan i neutralan. Opisan meukadar obogacuje glavni tok radnje trenutno prikazujuci reakcije uesnika stavrajuci iluziju kontinuirane radnje. Neutralan meukadar se ne ukljuuje direktno u radnju vec svojim sadrajem ravnopravno uestvuje u graenju montane strukture. REZ Rez je iznenadan, trenutan, potpun i direktan prekid jednog kadra i isto takav poetak slijedeceg. Kao mjesto spajanja kadrova rez nevidljiv prelaz, jer na projekciji traje svega pedeseti dio sekunde ali je vidljiv njegov efekt direktno sastavljanje ili sukobljavanje dva kadra. Rezovi sadre specifini kretanje unaprijed imaju tendenciju ubrzavanja akcije. Kada se pomocu rezova spajaju pokreti rez imzemu kadrova istog objekta izvodi se po pravilu u toku pokreta. Gladak rez doprinosi iluziji neprekidnosti radnje. Da bi se ovakvi rezovi obezbjedili potrebno je obezbjediti - tehnike uslove - dramaturke uslove Tehniki uslovi su: kontinuitet pravca i brzine kretanja u kadru i kamere, postepena promjena veliine planova, upotreba komplementarnih uglova snimanja, pravilan raspored objekata snimanja po povrini i dubini slike i kontinuitet osvjetljenja. Dramaturpki uslovi su: nastavljanje zapoetog toka radnje iz kadra u kadar unutar jedne scene, prenoenje zvuka preko reza iz kadra u kadar. KRETANJE KAMARE I MONTAA Vonja kamere (far) najblia je vizualnoj percepciji stavrnosti dok panorama (venk) i zumiranje objektivom djeluju neprirodno. Pop pravilu kamera se uvijek krece prema nekom audio-vizualnom akcentu sadraja.Poetak i kraj su najece statini kadrovi Pokreti kamare moraju biti paljivo odabrani a zatim montirani s namjerom stavranja specifinog doivljaja. Da bi se postigao kontinuitet u montai pokreti akmaere u susjednim kadrovima moraju biti istog pravca i brzine. Ukrteni pravci pokreta nazivaju se montane makaze. ANALIZA Sredstvo umjetnikog djelovanja u umjetnosti pokretnih slika jeste montaa koju omogucuje specifina analiza likovnog i dramskog sadraja.

Sutinski metod analiza, selekcija i kondenzacija. Grifit je prvi usavrio univerzalni metod razlaganja i kondenzacije filmske prie. Ameriki redatelji su razvili vec u prvoj polovini 20.stolejca nain da prikau sloene sadraje snimajuci samo onaj trenutak bez kojeg bi oni izgubili svoj smisao. (amerikanizam) Jedno od osnovnih pravila kadriranja u jednom istom prostoru jeste snimanje kadrova iz razliitih taaka posmatranja (uglova snimanja) Cjelopkupna radnja jedne scene najece je ralanjena na veliki broj veoma jednostavnih pokreta i radnji, a svaki od ovih dijelova cjeline snima se iz razliitih uglova i planova. Analiza je proces specifinog oslobaanja djelica vizualno-dinamike energije izdvojenih iz cjeline dogaaja same realnosti koja se na ovaj nain pretvara u stvaralaku interpretaciju autora. OVERLAPING Overlaping je djelimino ponavljanje pokreta ( engl overlapping ) Overlaping nastaje kada se jedna akcija ili jednostavno kretanje djelimino ponovi u jednom broju sukcesivnih kadrova na jedan ritmian nain. Prvi put se pojavila u Ejzentajnovoj Oklopnjai potemkin

DUINA KADRA Minimalno vrijeme koje je potrebno da bi gledalac percipirao sliku na ekranu jeste ono u trajanju duine jedne do dvije sliice. Kadar ne treba trajati ni predugo jer postaje monoton. Smjenom kadrova pojaava se interesovanje gledalaca a odravanje i pojaavanje panje stvorice se montanim ubrzanjem kadrovi ce se rezati prije nego istekne optimalno vrijeme percepcije. Postupak odreivanja duine kadrova nije mehaniki vec spada u stavralaki proces montae. Kadrovi jednostavne kompozicije u krupnom planu ispunjeni jednostavnom radnjom bre se percipiraju od onih sloenijih. Odreivanje duine kadra je stalno utvrivanje mjesta na kome se reu. U montai postoji tendencija da se kraci kadrovi gupiu u kontinuirane ritmike nizove koji priblino odgovaraju scenama ili sekvencama.. Isto je i s duim kadrovima. Ponvljeni kadar mora biti kraci od duine kada je prvi put bio montiran. Montaa je veoma vana u stvaranju ritma sporu radnju moe ubrzati i obratno. U scenama koje elimo ubrzati treba koristiti to vie meukadrova kratkih krupnih planova. Ako se eli spor ritam kadrovi trebaju imati maksimalnu duinu a montana struktura da sadri to manje meukadrova. to je sadrina dinamnija i plan iri kadar izgleda kraci i obratno. Vrstu narativne montae odreuje ideja, tema i sadraj filma. Postoje dva osnovna montana stila koja se zasnivaju na duinama kadrova: spora montaa brza montaa

U sporoj montai kadrovi su dugi i sporo se smjenjuju a u brzoj su kratki i brzo se smjenjuju. Duina kadra ovisi o: sadraju kadra tempa glumake igre pokreta unutar kadra subjektivnog ubrzanja/usporenja u sekvenci dramske teine broja krupnih planova - kadar moe biti kraci brzine pokreta kamere rasporeda sekvenci Duini kadra odreuje autor i period stvaranja. Prosjena duina kadra 5-8 sekundi an Lik Godar je u filmu do posljednjeg daha imao prosjeno trajanje kadra od 15 sek Hikok je u Konopcu imao svega 10 kadrov koji su trajali po 10 minuta. Filmska naracija je postupak kadriranja, razlaganja stvarnosti na veci b roj sasatvnih dijelova (kadrova) organizovanih montaom kojom se omogucava logiko i jasno graenje fabule. Objektivna naracija je vrsta izlaganja sadraja nekog dogaaja koji publici prenosi nevidljivi i sveznajuci autor pripovjedac.Gledaoci imaju utisak da sami prate dogaaj. Subjektivna naracija je vrsta izlaganja u kojoj dogaaj publici prenosi vidljivi pripovjeda glavni ili sporedni lik. Kombinovana naracija je naizmjenino mjeanje objektivnog i subjektivnog naina izlaganja sadraja. Prema nainu snimanja i montiranja dogaaji se dijele na pet grupa: dofaaj koji se pred kamerom neprekidno ponavlja na isti nain rad maine, kucanje daktilografa i sl. Dogaaj koji se ponavlja na slian nain ljudi ulaze u prodavnicu, automobili u saobracaju i sl. Organizovani dogaaji izvoenje naunog eksperimenta Ulovljen dogaaj snimanje bez znanja uesnika Iznenadan dogaaj snimanje bez pripreme ( snima se jedan a ulovi drugi dogaaj Na montau se mora misliti i prije samog snimanja u trenutku pisanja scenarija ili knjige snimanja. Analiza podrazumijeva kadriranje razlaganje radnje na kadrove ( jedna scena u trjanju od 30 sec znai da nam je potrebno 13,5 m 35mm trake ili 6 m 16mm trake ) kadrove treba isplanirati prilikom snimanja. U montai cemo izabrati samo dio kadra (montani dio) a izbaciti suvino. Dio kadra je izabrani dio kadra koji ce se umontirati u scenu. Kod filma se koristi snimanje jednom kamerom a kod tv simultano snimanje vie kamera. Stoga se kod snimanja filma prave pauze kad se kamera premjeta. Onako kako se montiraju kadrovi jedne scene montira se i itav film koji se satoji od scena i sekvenci.

Montaa je sastavljanje po odreenom redoslijedu odvojenih dijelova radnje u cjelovito filmsko djelo. VRSTE MONTAE linearna montaa paralelna montaa retrospektivna montaa kreativna montaa ostali oblici montae Linearna montaa Linearna montaa je vrsta dramaturkog montanog postupka proizalog iz najjednostavnijeg filmskog oblika filmske naracije koja sadri jedinstvo radnje a esto i jedinstvo mjesta i vremena. Naziva se jo i hronoloka montaa sadraj filmske prie izloen je linearno th hronoloki. Linearna montaa prati tok dogaaja onako kako se dogodio. Radi kondenzacije narativnog sadraja koristi se postupak eliptine montae koji podrazumijeva eliminisanje dijelova radnje ali se ouva hronoloki tok.

Paralelna montaa Paralelna montaa podrazumijeva naizmjenino nizanje dva ili vie tokova radnje. Ovi tokovi moraju biti uzrono povezani, sastavni dijelovi jedne cjeline. Oblik paralelizma je naizmjenino nizanje prolosti i sadanjosti. Retrospektivna montaa Retrospektivna montaa podrazumijeva vracanje u prolost jednog od junaka prie ili njenog komentatora. Momenat prelaska u prolost mora biti vidljiv zatamnjenje ili odtamnejnej u sporom ritmu ( po 2 3 sec) . Moe se koristiti i pretapanje. Retrospektivi predhodi usporenje radnje a krupni je plan veoma pogodan tza prelazak iz sadanjeg u prolo vrijeme. Fle-bek (flash back) je kratkotrajno ili viestruko vracanje u prolost, kao prisjecanje aktera. Postie se direktnim rezom koja spajaju dva vremena (dvije radnje). Kat-bek ( cut back) je vrsta kadra kojim se vracamo u neposrednu prolost tekuce scene postupkom paralelne montae. To je potpuno isti kadar koji se dijeli na dva ili vie dijelova koji ce se montirati ponavljajuci se u toku jedne scene. Ovi kadrovi mogu imati manje izmjene u veliini plana ili ugla snimanja Fle-forvard (flash forward) je specifian oblik vremenskog rasporeivanja sadraja koji je suprotan fle-beku i predstavlja skok u buducnost i prelazak u dogaaje koji predstoje Kreativna montaa Kreativna montaa je postupak spajanja kadrova kojim se predstavljaju filmski prostor i vrijeme ime se postie utiska kontinuiranosti radnje koja se odigrava u specifinom prostoru i vremenu. Fizile radnje koje treba da djeluju cjelovito u prostorno-vremenskom smislu grade se pomocu komplementarnih uglova snimanja, meukadrova i inserata, kadrova reakcija (posmatrai, nijemi svjedoci, detalji predmeta itd).

Ostali oblici montae -vertikalna montaa originalan pojam Ejzentajna predstavlja kreativno podudaranje likovno-dinamikih komponenti slike kadra sa odgovarajucim zvukom u smislu kontrapunkta asocijativnog procesa -montaa a posteriori montaa materijala koji je sniman bez priprem, bez knjige snimanja - montaa po obliku povezivanje susjednih kadrova u kojima se objekti snimanja nalaze komponovani u istim dijelovima povrine kadra ili u trenutku reza imaju slian likovni oblik i kompoziciju -montaa po sutini saimanje nekog sloenog dogaaja prikazivanjem fragmenata pri emu se kadrovi kombinuju u jednu jedinstvenu ideju - montaa u kameri snimanje tano po planu i redoslijedu -gruba montaa radi se po odmah po okonanju snimanja uspostavljanje kontinuiteta -fina montaa zavrni postupak u montai SCENA Scena je narativna cjelina sastavljena od najmanje dva kadra a ece od vie kadrova u kojoj je postignut kontinuitet radnje, prostora i vreman. Scena je vaan dio scenarija to je dramski blok radnje ona ob avjetava gledaoca ta se to deava (radnja) gdje (prostor) i kada (vrijeme). Scena se sastoji od niza kadrova koji se nadovezuju jedan na drugog prema zakonim ajedinstva vremena, prostora i radnje. Dvije ili vie scena ine jednu sekvencu. Po pravilu jedna scena ne moe biti sastavljena od kadrova koji prikazjuju razliit prostor jer je svaka promjena prostora prelazak na drugu scenu. Kao dio narativne strukture scena ima poetak, sredinu i kraj. Scene mogu biti: dijaloke akcione psiholoke Sekvenca Glavno obiljeje sekvence je dramaturka cjelovitost i ritmika organizacija elemenata sadraja. Moe biti sastavljena od vie kadrova ili scena . Sekvencu karakterie samo jedinstvo ideje ili raspoloenja a ne vremena i prostora. Svaka je sekvenca sastavljena od vie scena. Sekvence mogu biti: uvodne opisne akcione retrospektivne zgusnute dokumentarne finalne

Znaci interpunckije Znaci interpunkcije su sredstva za povezivanje ili razdvajanje vecih cjelina scena i sekvenci. To su najece: zatamnjenje odtamnjenje pretapanje dvostruka ili viestruka ekspozicija napliv pretapanje kompjutersko pretapanje itd

POSTUPCI U MONTAI U umjetnostiu nema pravila pa ni u montai. Meutim dosadanja su iskustva pokazala da postoje neki postupci kojih se treba pridravati. To su: - postepen ali uoljiv prelaz s jednog na drugi plan - podudarnost suprotnih pravaca pogleda u susjednim kadrovima - podudarnost pravaca kretanja u susjednim kadrovima - podudarnost u odnosu na pokrete kamere po pravcu i brzini Pravilo 180 stepeni Ako izmeu dva aktera povuemo zamiljenu liniju osa akcije svi poloaji kamere moraju biti sa iste strane ove linije a njihovi komplementarni uglovi dopunjavace se do 179 stepeni Pravilo 30 stepeni Kada se snima kater u sceni obavezno je premjetanje kamere u drugi poloaj za oko 30 stepeni u odnosu na poloaj u predhodnom kadru. Ostala su pravila: -ako akter a izae iz kadra nadesno treba u slijedecem kadru da ulazi s lijeve strane ako se pravac kretanja nastavlja - sve vonje i panoramski snimci kamere snimaju se i montiraju u istom pravcu i istom brzinom - susjedni kadrovi snimaju se u razliitim planovima i iz razliitih uglova - odravanje svjetlosnog kontinuiteta kadrova izuzev u sluaju eljenog kontrasta Aleksej Sokolov je predloio slijedece naione montae: Montaa Montaa Montaa Montaa Montaa Montaa prema prema prema prema prema prema veliini plana orijentaciji u prostoru pravcu kretanja objekata u kadru fazi kretanja objekta u kadru kompoziciji slike kadra svjetlosti

Montaa prema boji Montaa prema osi objektiva Montaa prema pravcu kretanja osnovne mase u kadru

Greke u montai vremenske usljed nepravilnog redoslijeda kadrova, nekoritenja znakova interpunkcije, svjetlosne nepodudarnosti susjednih kadrova prostorne usljed nekoritenja orijentacionih optih planova, usljed prevelike upotrebe krupnih planova, usljed nepravilnih pravaca pogleda aktera u kadrovima, nepravilnog kretanja kamere i objekta u kadru , usljed prevelike upotrebe istih ili slinih planova greke u ritmu usljed nesklada izmeu ritma montae i tempa sadraja, usljed nesklada brzine pokreta kamere u susjednim kadrovima