METANOL HAKKINDA GENEL BLG

(Bu zet, TAPDK Uzman Yardmcs Bilge ALTINAYn Uzmanlk tezinden derlenmitir.)

TARHE Mumyalama ilemi srasnda, eski Msrllarn, odunun pirolizinden elde ettikleri metanol ieren bir karm kullandklar bilinmektedir. Saf metanol ilk kez 1661 ylnda Robert Boyle tarafndan izole edilmitir. Boyle, bir tahta kutunun odununu distile ederek elde ettii metanole, Kutu Alkol adn vermitir. Sonradan bu ismin proksilik alkole dnt bilinmektedir. 1834te Fransz kimyaclar Jean-Baptiste Dumas ve Eugene Peligot bu kimyasal maddenin ilk kompozisyonunu elde etmi ve Yunancada arap alkol anlamna gelen methu ve odun anlamna gelen hyle kelimelerinden oluturulmu Metilen kelimesini organik kimyaya kazandrmlardr. Yaklak 1840 ylnda metilenden geri-oluum ile metil kelimesi tretilmi ve sonrasnda da metil alkol tanmlamada kullanlmtr. 1892 ylnda Kimyasal Adlandrma konulu Uluslararas Konferansta metil alkol kelimesi METANOL olarak ksaltlmtr. 1923 ylnda, BASF iin alan Alman kimyac Matthias Pier, kmrden elde edilmi karbon monoksit ve hidrojen karmn, sentetik amonyak retmek zere hidrojen kayna olarak kullanrken, metanol elde edilen bir proses gelitirmitir. Bu proseste bir inko kromat katalizr olarak kullanlmakta ve 300 ila 1000 atm arasnda basn, yaklak 400 C scaklk gibi son derece zorlu koullara ihtiya duyulmakta idi. Modern metanol retimi daha dk basn altnda alabilen katalizrlerin kullanlmasyla daha verimli hale getirilmitir. KMYASAL ve FZKSEL ZELLKLER Metil alkol; CH3OH forml ile gsterilen, berrak, sspansiyon halinde safszlklar iermeyen, su ile her oranda karabilen sv bir organik bileiktir. CAS (Chemical Abstract Service) Numaras 67-56-1 ve UN(United Nations) Numaras UN1230 olan metanol; metil alkol, karbinol, odun ruhu, odun alkol, metilol, proksilik alkol, metil hidroksit, monohidroksimetan gibi isimlerle de anlmakta olan bir alifatik alkoldr. Kimyasal forml CH3OH olup molekl arl 32.04 g/moldr. Moleklde arlka karbon 1

(C) yzdesi % 37.49, hidrojen (H) yzdesi %12.58, oksijen (O) yzdesi % 49.94dr. Metanol buhar havadan ardr. Kolay alevlenebilen, zehirleyici bir kimyasal madde olan metanol; su, etil alkol, eter, benzen, ketonlar ve organik zclerin bir ou ile karabilir. Patlama limitleri, havadaki hacimce miktar %6 36.5 dir. Kaynama noktas 64,7C, erime noktas 97C parlama noktas 11C dir. Ortam scakl 455 C olduunda kendiliinden, herhangi bir d etkiye ihtiya duymadan yanabilmektedir. Alevi hemen hemen renksizdir ve tam yanmaya uradnda karbondioksit ve su olumaktadr. CH3OH + 3/2 O2 CO2 + 2 H2O Metanol, etil alkol ile azeotropik karm oluturmaktadr. Azeotropik karm halindeki metanol distilasyon rektifikasyon teknikleriyle etil alkolden dolaysyla alkoll ikiden tam olarak ayrmak mmkn olamamaktadr. ZELLK zgl arlk, 20C/20C da Renk, Pt-Co skalas,Hazen Birimi, Max. Damtma aral,760 mmHg basnta C, Max. Uucu olmayan madde miktar, mg/ml, Max. Su miktar, % (arlk), Max. Serbest asitlik, asetik asit, (CH3COOH) olarak, % (arlk), Max. Slfrik asit ile ykama rengi, Pt-Co skalas, Hazen birimi, Max. Permanganat zaman, dakika, min. DEER 0,7920 0,7930 5 1,5 0,05 0,10 0,003 50 50

izelge 1. Metil Alkoln Fiziksel ve Kimyasal zellikleri EVRESEL ZELLKLER Su ile her oranda karabilen ve biyolojik olarak mikroorganizmalar tarafndan karbon ve oksijen kayna olarak kullanlmak zere ok abuk indirgenebilen bir yapda olmas metanoln evre kirliliine neden olacak seviyelerde birikemeyeceini gstermektedir. rnein Amerika Birleik Devletlerinde yaplan bir aratrma sonularna gre, evre artlarna gre deiiklik gsterebilecei kesin olmakla birlikte metanoln tahmini yarlanma mrnn en uzun olduu ortam havadr ki bu sre ise 3-30 gn arasnda deimektedir. Yani havada bulunan metanol bu verilere gre en fazla iki ay ierisinde tamamen paralanm olacaktr. Metanol Yarlanma Benzen Yarlanma mr evresel Ortam mr (Gn) (Gn) Toprak 1-7 5-16 Hava 3-30 2-20 Yzey suyu 1-7 5-16 Yer alt suyu 1-7 10-730 izelge 2. Metanol ve Benzenin evrede Tahmini Yarlanma mrleri

METANOLN NSAN SALII ZERNE ETKLER Sanayide hammadde olarak kullanlan metanol, takip eden blmlerde anlatlaca zere, doal gaz, kmr, vb. veya atklarn hammadde olarak kullanld prosesler yardmyla retilmektedir. Bununla birlikte, metanol, doada pektinin pektolitik enzimlerle (pektin esteraz) paralanmas sonucu da meydana gelmektedir. Dolaysyla metanol iermeyen tarmsal kkenli etil alkol retmek mmkn deildir. Bu nedenle meyve gibi fazla pektin ieren hammaddelerden retilen ikilerde, melas ve hububattan retilen ikilere oranla daha fazla metanol bulunmaktadr. Toksik ve narkotik etkisi ki narkotik etkisi etil alkolden daha dktr.- bilinen metanoln etil alkol ile birlikte tketilmesi sonucu grlen toksik etki, bir ok nedene bal olarak deikenlik gstermekte olduundan, metanoln ldrc dozu iin sabit bir deerden bahsetmek mmkn deildir. ldrc doz, 11,5 gram ile 160 gram arasnda deimektedir. 11,5 gramn ldrc doz olarak yeterli olduu varsayldnda, bir kiinin alkoll iki tketimi sonucu metanolden zehirlenerek lmesi iin, 32 ie 70 cllik votka veya 11 ie 70 cllik rak tketmesi gerekmektedir. Metanoln toksik etkisi paralanma rnleri olan formaldehit ve formik asitten ileri gelmektedir. Metanol zehirlenmesinde tedavi amacyla hastaya dzenli aralklarla etil alkol verilmektedir. Verilen etil alkol, metanoln vcutta paralanmasna neden olan enzimatik ve/veya oksitatif reaksiyonlarda ncelik alarak, metanoln paralanmadan vcuttan atlmasn salar. Metanol insan vcudunda birikim yapmaz. Metanol zehirlenmesinin sonular olarak; Beyin fonksiyonlarnn etkilenmesi, Beyindeki hcrelerin lmesi, Ani krlk, Karacier yetmezlii, lm,

Saylabilir.

METANOL RETM Doal gaz, metanol retiminin en bilinen hammaddesidir. Metanol, ayn zamanda geri dntrlebilen odun, belediye kat atklar, evsel atklar gibi hammaddeler kullanlarak da retilebilmektedir. Metanol retmek zere iki proses kullanlmaktadr : 1.Yksek basn prosesi 2.Dk basn prosesi. Yksek basn prosesinde reaksiyon, 300 atm. basn altnda gerekleirken, dk basnl proseste reaksiyon, 50 100 atm. basnta gereklemekte; yksek seicilikte bakr bazl bir katalizr kullanlmaktadr. Dk basn altnda allan proses, daha dk doal gaz beslemesinin yeterli olmas ve iletim maliyetinin daha dk olmas nedeniyle yksek basn prosesinin yerini almtr.

Dk basn altnda allan bir prosesle, 1 ton metanol elde etmek iin, yaklak 33,3-36,6 milyon BTU doal gaz kullanlmas gerekmektedir. Tipik bir metanol retim tesisinde, metanol retimi iki aamada gerekletirilmektedir: lk aama, hammadde olarak kullanlacak doal gazn, karbonmonoksit (CO), karbondioksit (CO2), su (H2O) ve hidrojen (H2) ihtiva eden bir sentez gazna dntrlmesidir. Bu ilem genellikle buhar kullanlarak besleme gaznn katalitik olarak paralanmas suretiyle yaplmaktadr. Sentez gaz elde etmenin ikinci yolu ise ksmi oksidasyondur. kinci aama ise, sentez gazndan metanoln katalitik sentezidir. Bu aamalarn her biri, gerekletirilmek istenilen herhangi bir uygulama iin en uygun olanaklarn sunulduu birok yol ve teknoloji kullanlarak yaplabilmektedir. Buharn geleneksel yntemlere gre yeniden oluumu (reformu), sentez gaz retiminde kullanlan en basit ve en geni kullanm olan yntemdir. Reform; ototermal reform, buhar reformu yada bileik reform modelinde olabilmektedir. Metanol reformerlar temelde yle snflanabilir: Geleneksel Reformer Kombine Reformer Tek Ototermal Reformer Gaz Istmal Reformer Metanol retiminde temel basamaklar sabit olup, verimliliin arttrlmas amacyla sentez gaznn hazrlanmas aamasnda farkllklar bulunmaktadr. 2 CH4 + 3 H2O CO + CO2 + 7 H2 (SENTEZ GAZI) CO + CO2 + 7 H2 2 CH3OH + 2 H2 + H2O Grld zere, bu proses ile sonuta kaydadeer bir miktarda hidrojen de olumaktadr. Karbondioksit iin uygun harici bir kaynak mevcut ise, oluan fazla hidrojen de ilave metanol elde etmek zere kullanlabilmektedir. Fazla hidrojenin su oluturmak zere yaklmas ve bu esnada aadaki ksmi oksidasyon reaksiyonu ile aklanabilen buharn yeniden olumas ilemi, gaz haline dntrme prosesleri arasnda en ok tercih edilen modeldir. CH4 + O2 CO + 2 H2 CH3OH CH4 + O2 CO2 + 2 H2 Son reaksiyon denkliinde oluan karbondioksit ve hidrojen bataki hidrojen ile tepkimeye girdiinde ilave metanol oluabilmektedir. Ancak bu yksek dzeydeki verimlilik daha fazla yatrm maliyetini de beraberinde getirmektedir. Metanol retiminde ama; hammaddede bulunan karbonun maksimum verimle metanole dnmesidir. Sentez basnc ykseldike, Karbon monoksitin, karbon dioksite olan molar oran attka, nert oran dtke -ki bu da daha az atk anlamna gelmektedir-, Besleme hz dtke, karbon verimi de artar.

Metanol retiminde, ICI, Topsoe, Lurgi gibi farkl prosesler kullanlmakta bu proseslerin temel ak ayn olmakla birlikte kullanlan ekipman ve proses artlarnda deiiklik bulunmaktadr.
Metanol retim maliyetini drmek zere dnya apnda almalar yaplmakta olup, elde edilen ham metanoln, distile edilerek, daha stabil bir hale gemesi salanmakta ve ierisinde bulunan su miktar ekonomik olarak tanabilecei seviyelere drlmektedir.

BYOMETANOL RETM Avrupa Birliinin 2001/77/EC sayl ve Dahili Elektrik Piyasasnda Yenilenebilir Enerji Kaynaklarndan Elektrik retiminin Art Hakknda Direktifte; bitkisel yada hayvansal olsun tarm, aa rnleri veya bunlara dayal sanayilerin biyolojik olarak indirgenebilir tm atk veya artklarnn yan sra sanayi atklar veya evsel atklarn yine biyolojik olarak indirgenebilir ksmlar olarak tanmlanan biyoktle de metanol retiminde kullanlan nemli bir hammaddedir. Aa sanayi veya tarmsal atklarn hammadde olarak kullanld proseslerde s kullanlmak suretiyle basn altnda gaz faza dnm gerekletirilmektedir. Bu aamada partikllerine ayrlm maddeler, gaz fazda emisyonlar, kmr, kl ve sv atk olumaktadr. kinci aama olarak kullanlacak gaz faz artlanmaktadr. artlanma ileminden sonra ortamda katran, metan ve gaz fazda emisyonlar bulunmaktadr. Sonraki aamada, s ve katalizrler eliinde katalitik reaksiyona balanmaktadr. Gnmzde en geni kullanm olan katalizr, ilk kez 1966da ICI tarafndan kullanlan ve bakr, inko oksit ve alumina karmndan oluan katalizrdr. Oluan sv atklar sistem dna alnmakta ve sisteme buhar verilmek suretiyle distilasyon ilemi gerekletirilmekte ve son rn olarak metanol elde edilmektedir. Biyoktleden Biyometanol retimi Kat atk, gaz emisyonu, kmr, kl ve sv atk

Basn altnda gaz forma dntrme Is

Gaz saflatrlmas

Katran, metan, gaz emisyonu

Is ve katalizrler

Katalitik reaksiyon

Sv atklar

Buhar

Distilasyon

Kat atk, gaz emisyonu ve sv atk

BYOMETANOL Ayrca, kullanm en yaygn ve en ucuz hammadde olarak metanol retiminde geni bir yere sahip olan doal gaz kullanmnn mmkn olmad durumlarda, hafif petrol rnleri de metanol retiminde hammadde olarak doal gazn yerini alabilmektedir. Bir Gney Afrika

firmas olan Sasol tarafndan, metanol, kmrden elde edilen sentez gaz kullanlarak retilmektedir.

DNYADA METANOL TCARETNE GENEL BAKI Metanol sektr, dnya genelinde 12 milyar dolardan fazla bir ekonomik deer tayan ve dorudan veya dolayl olarak yaklak 100.000 kiinin istihdam edildii bir sektrdr. Gnmzde, dnya genelinde toplam metanol ihtiyac, yllk yaklak 35-40 milyon ton civarnda olup bu miktar, her yl en azndan yaklak % 2 3 orannda art gstermektedir. htiya duyulan metanol miktar deiiminin yan sra, metanol sektr profilinde de belirgin deiimler yaanmaktadr. Metanol retmek zere, 1980lerin balarnda kurulmu olan kk tesisler yerini, daha verimli dk-basn teknolojisi ile retim yaplan byk fabrikalara brakmtr. Btn bu deiimler, metanol sektrnn, bir dnem neredeyse dnya metanol ihtiyacnn yarsna karlk gelen metanol kullanan formaldehit reticilerinin basksndan kurtarp, byk, global anlamda yaplanm anonim irketlerden olumas sonucunu dourmutur. Gelien teknoloji ile metanol kullanm alanlarnda da deiiklikler yaanmaktadr. Avrupada metanol fiyatnn akaryakt fiyatnn yars olduu zaman diliminde, metanol akaryakta kartrlm ancak daha sonra akaryakt fiyatlarndaki d nedeniyle bu uygulamaya son verilmitir. Merkezi Houston Teksasta bulunan Kimyasal Maddeler Piyasas Birlii (CMAI Chemical Market Associates Inc.) tarafndan hazrlanan rapora gre, genel anlamda global

metanol retim verimlilii %85in zerine ktnda yksek metanol fiyatnn diren gstererek belli bir seviyede kald, %80in altna indiinde ise lml bir fiyatlandrma ile dk fiyatlarda piyasa dengelerinin kurulduu ifade edilmektedir. MTBEnin kullanmnn baz blgelerde yasaklanmas her ne kadar metanol tketim kapasitesine eksi ynde etki etmekte ise de olefin retiminde metanol kullanm, biyodizel ve yakt pilleri gibi yeni ve geni kullanm alanlarnn almas metanol sektrnn gelecei asndan parlak gelimeler olarak deerlendirilmektedir. Metanol sektrnde, 21. yzyl ile, arz talep dengeleri ve fiyatlandrma anlamnda daha ksa vadeli dalgalanmalar yaanmaktadr. 90l yllarn sonlarnda ok dk bir ekonomik getiri salayan metanol piyasasnda, 2001-2003 dneminde yeni byk yatrmlar gereklememi, sonrasnda ise iletim maliyeti yksek tesislerin kapatlmas ve kapatlan tesisin kapasitesini karlayabilecek daha dk iletim ve sevkiyat maliyeti olan tesislerin kurulmas yoluna gidilmitir. 2005 ylnda da, kilitlenen metanol sektrnde ok ciddi deiimler beklenmemektedir. Ancak inin tahmin edilmeyen oranda art gsteren metanol talebi fiyat yukar ekmeye devam etmektedir. Trinidad ve randa kurulmakta olan iki yeni tesisin yakn gelecekte retime gemesi beklenmektedir. Metanol sektrnde, nmzdeki be yl ierisinde yaklak 18 milyon metrik tonluk net ilave kapasite olaca dnlmekte ancak planlanan ilave kapasitenin ne kadarnn hayata geirilecei bilinmemektedir. Ancak Gney Amerika, Avusturalya ve Orta Douda kayda deer sayda yeni tesisin kurulmas planlanmaktadr. Bu blgelerin dnyann megaretim alanlar olup, sanayiye metanol arznda ne kacaklar dnlmektedir. Yllk Byme Yzdesi ( % ) Global Gstergeler Global GDP Asya Pasifikte GDP Avrupada GDP A. B. D.de GDP 2000 3,9 4,4 3,7 3,7 2001 1,1 1,5 1,7 0,5 2002 1,9 2,2 1,0 2,1 2003 2,7 4,0 0,8 3,0 2004 4,1 5,4 2,2 4,4 2005 (tahmini) 3,1 3,4 2,1 3,5

izelge 3. Yerel Metanol retiminde Yzde Olarak Gerekleen Deiim Oran

METANOL RETMNN YILLARA GRE YZDE DEM ORANLARI

6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Global GDP

Asya Pasifikte GDP

Avrupada GDP

A.B.D.'de GDP

ekil 1. Yerel Metanol retiminde Yzde Olarak Gerekleen Deiim Oran ekil 4de, GDP ( Gross Domestic Production ) toplam yerel retim miktarlar olarak tanmlanabilir. Grld zere gerek global anlamda olsun gerekse blgesel anlamda, metanol retim erisinde son 5-6 ylda hi d gzlenmemitir. Metanol retim tesislerinin blgelere ve lkelere gre dalmnn deiken olduu unutulmamaldr. yle ki; mevcut hammadde rezervleri, sevkiyat koullar ve piyasa artlarna gre, yeni tesisler kurulmakta, retimi durdurulmu olan tesisler retime balamakta, mevcut tesislerin kapasiteleri arttrlmakta veya aksine tesisler kapasiteleri altnda altrlmakta retim halinde olan tesislerin retimi durdurulmakta yada kapatlmaktadr. rnein, 1990l yllarn sonuna doru 18 tesisin bulunduu Amerika Birleik Devletlerinde toplam yllk metanol retim kapasitesi 7 milyon ton civarnda iken, ekonomik, stratejik veya blgesel nedenlerden dolay tesislerin bazlarnn kapatlmas sonucunda bu miktar 3,5 - 4 milyon ton seviyelerine dmtr. retim Kapasitesi (Kton) Talep Miktar (Kton) 2003 33.662 32.389 2004 36.300 34.130 2005 41.300 35.520 2006 42.300 34.900

izelge 4. 2003-2006 Global Metanol retim Kapasitesi Ve Talep Miktarlar (Kton)

2003-2006 GLOBAL METANOL RETM KAPASTES ve TALEP MKTARLARI (Kton) 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 2003 2004 retim Kapasitesi 2005 Talep Miktar 2006

ekil 2. 2003-2006 Global Metanol retim Kapasitesi Ve Talep Miktarlar (Kton) Yukardaki ekilde dikkat ekici olan tahmini deerde dahi olsa retim kapasitesi ile talep miktarnn arasnda zaman iinde genileyen bir fark olumasdr ki; bunun da sektrde yeni tedbirlerin alnmas sonucunu dourabilecei dnlmektedir. 2002 YILI DNYA METANOL RETCLER PAZAR PAYLARI

18%

Methanex SABIC MHTL Celanese Statoil Methanor 6% BMC/Terra AMPCO Dier

50%

11%

2%

4% 3% 3% 3%

ekil 3. 2002 Yl Dnya Metanol reticileri Pazar Paylar 10

ekil 8.de, 37.150.000 ton olan 2002 dnya metanol retim kapasitesinin retici firmalara gre dalm grlmektedir. Kanada, ili, Yeni Zelanda, Kuzey Amerika gibi dnyann birok yerinde metanol retim tesisi bulunan Metanex firmas ilk sray almtr. Metanexin merkezi Kanadadadr. 2002 verilerine gre, dnyann ikinci byk metanol reticisi ise Suudi Arabistanda yer alan SABIC firmasdr. lkemize metanol ihra eden firmalar arasnda SABIC de bulunmaktadr. Aadaki ekilde grld zere, temelde blgesel metanol taleplerinde ok ciddi deiimlerin gzlenmesi beklenmemektedir. Ancak in bata olmak zere, Asya Pasifik blgesinin metanol ihtiyacndaki art, Kuzey Amerikann metanol ihtiyacnn greceli olarak dmesine neden olmakla birlikte A.B.D.de kullanm baz eyaletlerde yasaklanm olan MTBEnin metanol kullanm miktarlarnda d olaca anlamna gelecei yukarda da ifade edilmitir.

ekil 4. 2004 ve 2009 Yllarnda Blgelere Gre Metanol Talep Dalm ve Dalm Tahmini

11

ekil 5. Dnyada Metanol Ticareti Hareketi ekil incelendiinde, dnya metanol retiminin gerekletii merkezler; Trinidad ve Tobago, Suudi Arabistan, Gney Afrika, Gney Amerika ve Yeni Zelanda olarak karmza kmaktadr.

ekil. 6. 1993- 2008 Yllar Arasnda Dnyada Metanol Talebi Bymesi

12

2001 yl rakamlarna gre, lkeler baznda deerlendirildiinde ise; 3.985.000 ton/yl retim kapasitesi olan Amerika Birleik Devletlerini 3.980.000 ton/yl ile Suudi Arabistan ve 2.950.000 ton/yl ile Bat Hint Adalar (Trinidad & Tobago) ve Rusya izlemektedir. Amerika Birleik Devletleri Amerika Birleik Devletleri, dnyann en byk metanol reticisi olsa da, lkenin metanol talebi retilen metanol miktar ile karlanamadndan, A.B.D. ayn zamanda, dnyada metanol ithal eden firmalar arasnda da n sralarda yer almaktadr. A.B.D.ye metanol ihracat ise, Trinidad and Tobago, Gney Afrika, Suudi Arabistan, ve ili tarafndan gerekletirilmektedir. Amerika Birleik Devletlerinde 2001 verilerine gre ikisi aktif olmayan 13 adet metanol retim tesisi bulunmaktadr. Son yllarda, doal gaz rezervleri yksek ve yerel metanol kullanm dk olan merkezlerde byk metanol retim tesisleri kurulmu ve dk olan yerel talebin karlanmasnn yan sra retilen metanoln byk bir ksm da dier lkelere ihra edilmitir. Bu durumun bir sonucu olarak Kuzey Amerika metanol piyasas yeniden yaplanma yoluna gitmitir. Metanoln birok sanayi dalnda kullanm sz konusudur. Birok kimyasal rn, asetik asit, klorometan, formaldehit gibi eitli organik bileikler, plastik, boya, tiner, otomobil cam suyu, MTBE, biyodizel vb. retiminde metanol kullanlmaktadr. Metanol Amerika Birleik Devletlerinde bulunan 100 akn atk su artma tesisinde de denitrifikasyon amacyla kullanlmaktadr. rnein Washington D.C.de bulunan ve lkenin en byk artma tesislerinden biri olan Blue Plains Wastewater Treatment Facilityde denitrifikasyon ilemi iin her yl yaklak 21.000 ton metanol kullanlmaktadr. MTBE kullanmnn, depolardan yzey sular ve yerel alt sularna sznt olmas gerekesiyle baz eyaletlerde yasaklanm olmasna ramen, MTBE retimi iin kullanlan metanol miktar Amerika Birleik Devletleri metanol tketiminin byk bir oranna karlk gelmektedir. Ayrca 1999 ylnda 1500 ton seviyelerinde olan biyodizel retiminin 2003 yl itibariyle 90.000 ton seviyelerine k, biyodizel retiminde kullanlan metanoln piyasadaki hacmini ve byme hzn gstermektedir. 2001 verilerine gre, metanoln %37si MTBE, %23 formaldehit, %12si asetik asit, %6s klorometan, %3 metil metakrilat, %2si metilamin, %2si dimetilterefitalat (DMT), %15i de yakt, antifriz, solvent vb. retilmek zere kullanlmtr. Metanoln tek bana yakt olarak kullanm da sz konusu olabilmektedir. Amerika Birleik Devletlerinde 1980ler ile 1990la arasnda yaklak 20.000 adet yakt olarak metanol kullanabilen ara retilmi ve metanol ile alan yzlerce otobs hatlara datlmtr. Gnmzde sadece metanoln yakt olarak kullanld aralar bulunmamakla birlikte, Amerika Birleik Devletlerinde ndianapolis 500 yar liginde yakt olarak sadece metanol kullanm devam etmektedir. Metanoln su ile sndrlebiliyor olmas, saf metanoln tutuma ihtimalinin dier yaktlara gre 60 kez daha dk olmas, yanma esnasnda darya dier yaktlara gre daha az (1/5 i orannda) s yaymas ve metanol yanarken alevinin gn nda renksiz olmas nedeniyle sndrme ilemini yrtmenin daha kolay olmas, metanoln yakt olarak tercih edilmesinin nedenleri olarak sralanmaktadr.

13

Amerika Birleik Devletlerinde, metanol endstrisi her yl, 4,7 milyar dolar seviyelerin bir ekonomik deer oluturmaktadr. Bunun yan sra, metanol sektrnde dorudan veya dolayl olarak 10.000 kiinin istihdam sz konusudur.

Arabistan Suudi Arabistanda metanol retimi 1980li yllarn balarnda balamtr. Suudi Arabistanda retilen metanoln byk bir ksm ihra edilmektedir. %70 hissesine devletin sahip olduu SABICin ( Saudi Basic Industries Corporation ) lkede bulunan metanol retim tesislerinde farkl oranlarda hissesi bulunmaktadr. SABIC, pazar kapitali asndan Orta Dounun en byk, petrokimyasal madde retimi asndan ise dnyann 11. byk irketidir. Suudi Arabistanda metanol retim tesisleri, bir sanayi ehri olan Al Jubailde bulunmaktadr. IBN SINA National Methanol Company ve
AR-RAZI Saudi Methanol Company : 4 adet metanol tesisinin yan sra 2008 ylnn ilk yarsnda retime gemesi planlanan ve ylda 1,7 milyon ton metanol retilecek olan ARRAZI V adl yeni tesisi bnyesinde bulundurmaktadr.

Gnmzde, yukarda ad geen ve Suudi Arabistan devletinin orta olduu iki irket metanol retimini stlenmitir. AR-RAZI Vin devreye girmesi ile AR-RAZI kompleksinin toplam metanol retimi ylda yaklak 3 milyon tondan 5 milyon tona kacaktr. Bununla birlikte, 1999 ylnda, Saudi International Petrochemical Company (SIPC)nin kurulmas ile zel sektr de petrokimya sektrnde yerini almtr. Ancak, u anda SIPCe ait aktif bir metanol retim tesisi bulunmamakla birlikte sz edilen 970.000 ton/yl kapasiteli tesisin 2005te retime gemesi beklenmektedir. 2000 yl ticari verilerine gre; Suudi Arabistan, 286.760.118 Amerikan dolar byklnde bir ekonomik deer oluturan metanol ihracat gerekletirmitir. 2003 ylnda SABIC metanol retim kapasitesi 4,6 milyon tona ulamtr.

d ve Tobago Trinidad ve Tobagoda, 1983 ylnda, devletin sahibi olduu Trinidad and Tobago Methanol Companynin kurulmas ile metanol retimi balamtr. Bu ilk tesisin kapasitesi 1.200 tondur. Trinidad ve Tobagoda metanol tesisleri genellikle Point Lisas blgesindedir. Aadaki izelgede, yllara gre, Trinidadn metanol retim ve ihracatndaki art grlmektedir. Trinidad rettii metanoln tamamna yaknn ihra etmektedir. retilen metanoln, yaklak %1i yerel retimlerde kullanlmakta, yaklak %50 Kuzey Amerikaya, %20si Avrupaya ve kalan da dier lkelere ihra edilmektedir.

14

2003-2006 AFRKA ve ORTA DOU'NUN METANOL RETM KAPASTES ve TALEP MKTARI (Kton)
12000 10000 8000 6000 4000 2000 0

2003

2004

2005

2006

retim Kapasitesi (Kton)

Talep Miktar (Kton)

ekil 7. 2003-2006 Afrika ve Orta Dounun Metanol retim Kapasitesi Ve Talep Miktarlar (Kton)

Libyada, Cezayirde ve Afrikann gney blgelerinde metanol retim yaplmaktadr. Gney Afrika Cumhuriyetinde Free State blgesinde metanol retim tesisleri bulunan Sasol firmas, hammadde olarak doal gaz yerine kmr kullanmaktadr. Bu tesislerde retilmekte olan metanol Afrika ve Orta Douya sevk edilmektedir.

15

2003-2006 ASYA'NIN METANOL RETM KAPASTES ve TALEP MKTARLARI (Kton) 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 2003 2004 2005 2006

retim Kapasitesi (Kton)

Talep Miktar (Kton)

ekil 8. 2003-2006 Asyann Metanol retim Kapasitesi Ve Talep Miktarlar (Kton) Asyann en byk metanol reticisi in, dnyann da 5. byk reticisi konumundadr. inin metanol piyasas, mevcut pazar hacmi nedeniyle dnya piyasasndan olduka bamsz hareket edebilmektedir. inin son yllarda, metanol ithalat rakamlarnda dier kimyasallarda grlen ykseli eilimi gzlenmemitir. (34) Ancak lke nfusu ve metanol kullanlarak retilen rnlerin mevcut kapasite dnldnde, lkenin metanol ihra ettii dikkate alndnda yerel retimin yeterli olmad ve ihracatn yan sra inin metanol ithal eden bir lke olmas sonucunu dourmutur. (34) ine metanol ihra eden lkeler arasnda; Yeni Zelanda %16, Endonezya %13, Bahreyn %9, Katar %4 ve Malezya %4 dolaylarnda metanol ihracat gerekletirmektedirler. inde, irili ufakl yaklak 230 adet metanol reticisi bulunmakta ve bu reticilerin bir ou, hammadde olarak kmr kullanmaktadr. inin metanol talebindeki bymenin 2005 yl iin 1 milyon ton olmas beklenmektedir ki, bu miktar da dnya metanol talep bymesinin yars demektir. AVRUPADA METANOL TCARETNE GENEL BAKI Dnyada retilen metanoln yaklak %19u Avrupada retilmektedir. Ancak bu miktarn byk ksmn retmekte olan Rusyann kapsam dnda tutulduu dnldnde bu miktar yaklak %11 seviyelerine dmektedir. Avrupann yllk metanol talep miktar, retim kapasitesinin zerinde bulunmaktadr. Bunun yan sra retilen metanoln bir ksm i piyasada kullanlmamakta dier lkelere ihra edilmekte, bylece ithal edilen metanol miktar greceli olarak art gstermektedir. 2004 yl

16

sonu itibariyle yaklak 100 Kton civarnda bir kapasite kaybna neden olabilecek Romanyada ve Rusyada bulunan metanol tesislerinin kapatlmas yoluna gidilmitir. randa son yllarda Avrupaya metanol ithal eden lkeler arasna girmitir. Bunun yan sra iliden ithal edilen metanol miktarndaki d piyasann spot almlara ynelmesi sonucunu dorulmutur. 2003-2006 AVRUPA'DA METANOL RETM KAPASTES ve TALEP MKTARLARI (Kton)

12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 2003 2004 2005 2006

retim Kapasitesi

Talep Miktar

ekil 9. 2003-2006 Avrupa'da Metanol retim Kapasitesi Ve Talep Miktarlar (Kton) Metanol, Avrupada da bir ok sanayi dalnda kullanlmakta olup son ylarda, tm dnyadaki yenilenebilir enerji kaynaklarndan faydalanma eilimi ve evre ile dost yaktlar kullanmna ynelim, Avrupada da etkilerini gstermektedir. Bu amala biyoetanol, biyometanol ve biyodizel retimi konusunda almalar srmekte ve aratrmalara btelerden byk paylar ayrlmaktadr. rnein, Avrupa Birlii iin oluturulan ALTENER ( Enerji Ortak Program ) kapsamnda; biyoktleden retim maliyeti dk ancak verimi yksek biyometanol eldesi konulu bir alma gerekletirilmitir. Bu almaya gre; Avrupada teorik olarak, biyoktleden metanol retim kapasitesi yllk ortalama 11,2 milyon tondur.

17

AB LKELER Avusturya Belika Finlandiya Fransa Portekiz spanya sve TOPLAM

BYOKTLEDEN METANOL RETM KAPASTES (milyon ton/yl) 0,38 0,14 4,0 0,91 0,93 0,90 3,9 11,16

izelge 5. AB lkelerinde Biyoktle Bazl Metanol retim Kapasitesi

AB LKELERNDE BYOKTLEDEN METANOL RETM KAPASTES

4 3,5 3 milyon ton 2,5 2 1,5 1 0,5 Finlandiya Portekiz Avusturya spanya Belika Fransa sve 0

ekil 10. AB lkelerinde Biyoktleden Metanol retim Kapasitesi Avrupa Birlii yesi dndaki lkelere bakldnda ise, Amerika Birleik Devletleri 28,2 milyon tonluk potansiyel retim kapasitesi ile listenin banda yer almaktadr. Amerika Birleik Devletlerinin ardndan 7,1 milyon ton ile Kanada en yksek potansiyele sahip ikinci lkedir.

18

LKELER Amerika Birleik Devletleri Kanada Japonya Brezilya Endonezya ili TOPLAM

BYOKTLEDEN METANOL RETM KAPASTES (milyon ton/yl) 28,2 7,1 5,4 3,0 2,1 1,0 46,8

izelge 6. AB lkeleri Dnda Biyoktleden Metanol retim Kapasitesi

BYOKTLEDEN METANOL RETM KAPASTES

30 25
milyon ton

20 15 10 5

Brezilya

Endonezya

A.B.D.

ekil 11. AB lkeleri Dnda Biyoktleden Metanol retim Kapasitesi Akdeniz Metanol Ticaretinin Genel Deerlendirmesi Bat Akdenizde bulunan metanol kullanclar, metanol ihtiyalarnn yllk hatta birka yllk anlamalar ile karlamaktadrlar. Anlamalarn yapld bu dnem, her yln son aylar olup, bu dnemlerde spot almlar neredeyse hi yaplmamaktadr. Akdeniz blgesinde bulunan birok firma tarafndan, metanol ihtiyacnn %50 anlamal ve %50 spot almlar yaplmak suretiyle karlanmaktadr. Anlamal almlarda fiyat; 5, 10 veya 15 Avro/ton dolaylarnda deimektedir.

Japonya

Kanada

ili

19

Yunanistann Trkiye snrna yakn Alexandroupolis (Dedeaa) limanndan, Trkiye zerinden tamamiyle spot talepleri olan srail ve Msra metanol sevk edilmektedir. Olduka kk miktarlarda talebi olan blge kullanclarnn metanol ihtiyac genellikle Karadeniz tedarikileri tarafndan karlanmaktadr. Akdenizde metanol tketicileri, i blgelerde yerlemi ve bir ounun da tesisinde yeterli metanol depolama kapasitesinin olmamas, sadece ithal edilen metanoln ilk aamada depolanmas sorununu deil, metanoln kullanlaca tesise sevkiyat ve gemilerin gecikmesinden kaynaklanabilecek retim kayplar riskleri ile de kar karya olmalar gereini gndeme getirmektedir. Bu nedenle, blge kullanclar tarafndan metanol fiyatndaki dalgalanmalar nedeniyle, sipari edilen bir parti maln iptal edilmesi pek muhtemel bulunmamaktadr. Sonu olarak, Akdeniz metanol kullanclarnn daha kuzeydeki meslektalarna gre daha yksek fiyatlarda metanol tedarik etmesinin nedenleri; mavnalarla metanol tanmamas, uygun limanlarn az sayda olmas ve limanlarda harlarn daha yksek olmasdr. Akdeniz blgesi, global metanol piyasasnn bir paras olmakla birlikte, Kuzey Avrupa piyasasna ve spot metanol fiyatna bal kalacaktr. Mevcut piyasa hacminin ok ciddi deiimler gstermeyecei dnlmektedir. Metanol kullanmnda, formaldehit ve biyodizel retimlerindeki artn neden olabilecei ykseliin, MTBE yerine ETBE kullanmnn neden olaca d ile dengeleyecei tahmin edilmektedir. TRKYEDE METANOL RETM, KULLANIMI ve TCARET 1. TRKYEDE METANOL RETM Trkiyede, sanayi girdisi olarak kullanlacak miktarlarda yukarda bahsedilen yntemlerle metanol retimi sz konusu deildir. Ancak eitli retimlerde yan rn olarak metanol elde edildii bilinmektedir. rnein, kapsulden ham morfin retimi srasnda fermantasyon sreci sonrasnda yan rn olarak metanol retilmektedir. Ayrca DMT (Di Metil Terefitalat) retiminde metanol kullanldktan sonra, kullanlan metanoln geri kazanm da sz konusu olabilmekte ve geri kazanlan metanol de, DMT retiminde tekrar deerlendirilmektedir. TRKYEDE METANOL THALATI ve KULLANIM ALANLARI Yukarda ifade edildii zere metanol retiminin olmad lkemizde, bir ok sanayi dalnda kullanlan metanol sadece ithalatnn yaplmas suretiyle temin edilmektedir. lkemizde metanol balca sanayi kollarndan aa rnleri sanayinde formaldehit retiminde, kimya sanayinde kimyasal madde, tiner, jel yakt, biyodizel vb. retimlerinde, ila sanayinde hammadde veya zc olarak kullanlmaktadr. Bunun yan sra hacim olarak byk olmamakla birlikte metanoln birok baka sahada da kullanm mevcuttur.

20

Gmrk Mstearl verilerine gre, Trkiyenin 1999 2004 yllar arasndaki metanol ithalat rakamlar incelendiinde, 2001 ylndaki hafif d dnda, izelgenin genelinde metanol ithalatnn art eiliminde olduu grlmektedir. Kurumumuza ulaan bilgiler ve biyodizel retimi konusundaki talep gz nnde bulundurulduunda, 2005 ylnda gerekleecek metanol ithalatnn da gemi yllara gre art gsterecei tahmin edilmektedir. YIL 1999 2000 2001 2002 2003 2004 MKTAR (KG) 151.003.177 164.977.258 146.436.621 165.498.013 180.958.566 232.906.218 DEER ( $ ) 17.384.369 26.824.629 26.487.049 26.338.199 43.243.354 59.615.843

izelge 7. Trkiyenin 1999-2004 Yllar tibariyle Gerekleen Metanol thalat TRKYE'NN 1999-2004 METANOL THALATI

250.000.000 200.000.000 150.000.000 kg 100.000.000 50.000.000 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 ekil 12. Trkiyenin 1999-2004 Metanol thalat 1999- 2004 yllar arasnda gerekleen ithalat rakamlarna gre, lkemize yaklak 469.000 ton ile Romanya bata olmak zere, 232.000 ton ile Suudi Arabistan, 168.000 ton ile Libya ve son olarak da yaklak 136.000 ton ile Rusya sz konusu zaman dilimi iersinde lkemize en fazla metanol ihra eden lkeler olmulardr. 2002 ylnda lkemize metanol ihra etmeye balam olan ran ise yaklak 9.000 ton ile bu drt lkeyi takip etmektedir. Son 6 ylda Libya ile lkemiz arasndaki metanol ticaretinde d olmu ve 2004 ylnda da Libyadan hi metanol ithal edilmemitir. Suudi Arabistann lkemiz metanol piyasasndaki paynn hemen hemen sabit kaldna grlmekte olduundan, Libyann pazar paynn, Rusya ve Romanya tarafndan paylalmtr. Sz konusu lkelerin metanol ihracatndaki art eilimi de bu gr desteklemektedir. 21

250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 1999 Romanya 2000 2001 2002 2003 2004

Suudi Arabistan

Libya

Rusya

ekil 13. Trkiyenin 1999-2004 lkelere Gre Metanol thalat Metanoln Kullanld Sanayi/ retim Konusu Firma Says Toplam Yllk Metanol Tketim Kapasitesi (ton / yl)

Biyodizel retimi 158 427.635 Aa rnleri Sanayi 9 332.665 Kimya Sanayi 44 243.944 Dier 71 60.415 la Sanayi 10 43.742 TOPLAM 292 1.108.401 izelge 8. Haziran 2003-Haziran 2006 tarihleri arasnda Kurumumuzca Kayt Altna Alnan Metanol Kullancs Firmalarn Kapasiteleri ve Sektrlere Gre Dalm KURUM POLTKASI ve LEV 2001 ylnda 4619 sayl Kanunun yaymlanmas ile alkol ve alkoll ikiler sektrnde mevcut retim ve datm monopol kaldrlm, retici kimliinin yansra ttn, ttn mamlleri, alkol ve alkoll ikiler piyasalarn dzenleme grevini de stlenen TEKELin zelletirilmesi sreci balamtr. Mevcut piyasalarn dzenlemesi ve denetlenmesi grevlerini stlenmek zere; 9/1/2002 tarih ve 24635 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 4733 sayl Ttn, Ttn Mamulleri, Tuz ve Alkol letmeleri Genel Mdrlnn Yeniden Yaplandrlmas, ile Ttn ve Ttn Mamullerinin retimine, ve D Alm ve Satmna, 4046 Sayl Kanunda ve 233 Sayl Kanun Hkmnde Kararnamede Deiiklik Yaplmasna Dair Kanuna istinaden, 20/07/2002 tarih ve 24821 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 2002/4378 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile Ttn, Ttn Mamulleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kurumu (TAPDK) kurulmutur.

22

Gnmzde bir ok alanda kullanlan metanol, fiziksel zellikleri asndan etil alkol ile benzerlik gstermekte ve laboratuvar analizi olmakszn bu iki kimyasaln birbirinden ayrlmas zor olmaktadr. Bu nedenle etil alkol ve alkoll ikiler piyasasn dzenlemek grevlerini stlenen Ttn, Ttn Mamlleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kurumu (TAPDK), bu piyasalarn gvenliini temin amacyla metanol piyasasn da izlemektedir. Daha nce de ifade edildii zere, ana rn olarak metanol retimi lkemizde yaplmamaktadr. Bunun sonucu olarak da, sanayi de kullanlan metanoln ithal edilmesi gerekmektedir. 31 Aralk 2004 tarih ve 25687 sayl Resmi Gazetede Yaymlanan D Ticarette Standardizasyon Teblii [Tebli No: 2005/7] uyarnca, metanol Kurumumuzdan thalata Uygunluk Belgesi almak suretiyle ithal edilmektedir. Dkme metanol ithal etmek talebiyle Kurumumuza bavuran firmalardan; ilk bavurularnda Firma Bilgileri Dosyas, rn Bilgileri Dosyas ve Datm Yetki Belgesi Dosyas istenmektedir. Firma Bilgileri Dosyasnda meydana gelebilecek deiikliklerin Kurumumuza bildirimi zorunlu olup her yeni thalata Uygunluk Belgesi bavurusunda firma bilgilerinde deiiklik olup olmad sorgulanmakta; eski belge geri alnmaktadr. Datm Yetki Belgesi Dosyas metanoln depolama ve nakliyesine ilikin bilgileri iermekte olup Ticaret Ynetmeliimiz uyarnca 2 ylda bir yenilenmektedir. rn Bilgileri Dosyasnda, kendi kullanm veya ticareti amacyla metanol ithal etmek isteyen firmalar tarafndan, metanol reticisi firma tarafndan hazrlanm metanol teknik spesifikasyonu ile retici firma bilgilerinin yan sra metanol kullancs firmann, yllk metanol tketim kapasitesinin kaytl olduu, Trkiye Odalar ve Borsalar Birliine bal Sanayi ve/veya Ticaret Odalarndan alnm geerli kapasite raporu ibraz edilmektedir. thalata Uygunluk Belgesinin, Ticaret Ynetmeliimiz uyarnca geerlilik sresi 6 aylk olup, iletilen kapasite raporunda kaytl yllk metanol tketim miktarnn en fazla yars kadar bir miktar iin dzenlenmektedir. Her bavuruda rn bilgileri tekrar istenmekte gerekli incelemeler yapldktan sonra firma adna rn baznda thalata Uygunluk Belgesi verilmektedir. 2003 yl Haziran ayndan itibaren verilen thalata Uygunluk Belgelerine ilikin hazrlanan veri tabannda firmalarn alm olduklar belgelerde kaytl tm bilgiler muhafaza edilmekte ve gerekli grldnde dier Kamu otoriteleri ile bu bilgiler paylalmaktadr. Ayrca Kurumumuzdan belge almak suretiyle metanol ithal etmek zere yetkilendirilmi her firma aylk olarak, metanol kullanm veya sat bilgilerini Kurumumuza iletmekle ykmldr. Sat Raporlar ile Kurumumuza iletilen bilgiler yllk bir tabloya aktarlmakta, bu bilgilerden derlenen metanol piyasas verileri ise Kurumumuz web sitesinde yaymlanmaktadr.

23