6.

ZAGADNIENIA WASNE 1

6. ZAGADNIENIA WASNE
Znajdowanie wartoci i wektorw wasnych (eigenvalue problem)
Przypomnijmy, e liniowy ukad rwna zapisany w postaci macierzowej:
B X A =
(
(
(
(

=
(
(
(
(

(
(
(
(

n n nn n n
n
n
b
b
b
x
x
x
a a a
a a a
a a a

2
1
2
1
2 1
2 22 21
1 12 11
(6.1)
ma rozwizanie gdy:
0 det = A (6.2)
gdzie A macierz wspczynnikw
| |
ij
a
B macierz kolumnowa wyrazw wolnych
| |
j
b
X macierz kolumnowa niewiadomych
| |
j
x
Wiele zagadnie z mechaniki konstrukcji prowadzi do ukadu rwna jednorodnych, tzn. dla ktrego prawa
strona rwnania (6.1) jest rwna zeru. Takie ukady rwna maj rozwizanie trywialne (zerowe).
Zagadnienia wasne (eigenvalue problem) pozwalaj na wyznaczenie nietrywialnych rozwiza takich
ukadw rwna.
Rozwamy ukd rwna.
Liniowy ukad rwna postaci:
a
11
x
1
a
12
x
2
...a
1m
x
m
=0
. .
. .
. .
a
n1
x
1
a
n2
x
2
...a
nm
x
m
=0
(6.3)
Ukad ten ma rozwizanie trywialne (zerowe) gdy:
x
1
=x
2
=...=x
m
=0 (6.4)
Rozwizanie to nie ma wikszego sensu dla inyniera. Poszukujemy raczej niezerowych rozwiza tego
ukadu rwna.
Zagadnienie na wartoci wasne macierzy polega na rozwizaniu ukadu rwna:
( )
( )
( ) 0
0
0
2 2 1 1
2 2 22 1 21
1 2 12 1 11
= + + +
= + + +
= + + +
n nn n n
n n
n n
x a x a x a
x a x a x a
x a x a x a

(6.5)
Metody Komputerowe Dominika Mejbaum, Anna Snela, Marek Komosa
6. ZAGADNIENIA WASNE 2

co moemy zapisa w postaci macierzowej jako:

( ) 0 = X I A (6.6)
gdzie - warto wasna (warto charakterystyczna) macierzy A a rozwizaniem s pary:
n n
X ,
(6.7)
Przykad 6.1:
Rys.6.1. Interpretacja graficzna ruchu mas poczonych za pomoc sprynek
Dane:
m N k
kg m m
200
40
2 1
=
= =
Rwnanie ruchu pojedynczej masy m ma posta:
) (t p cx x b x m = + +
gdzie
b wspczynnik tumienia
c wspczynnik sztywnoci
p(t) obcienie
Rwnania rwnowagi dynamicznej mas
2 1
i m m (Rys 6.1) (pomijamy tumienie):
( )
( )

= + +
= + +
0
0
1 2 2
2
2
2
2
2 1 1
2
2
1
1
x x k kx
dt
dx
m
x x k kx
dt
dx
m
Metody Komputerowe Dominika Mejbaum, Anna Snela, Marek Komosa
x
x
m
1
0
x
2
x
1
0
0
0
m
2
m
1
m
2
6. ZAGADNIENIA WASNE 3

Rozwizaniem oglnym jest rwnanie harmoniczne przedstawiajce warto odchylania si mas:

( )
( )
T
t A x
t A x
i i
i i
t
=
= =
=
2
sin
sin
2
=
=
=

T okres drga
=
- czstotliwo koowa drga
Rozwizanie podstawiamy do naszego ukadu rwna:
( ) ( ) ( ) | |
( ) ( ) ( ) | |

= +
= +

= +
= +
0 2
0 2
0 sin sin 2 sin
0 sin sin 2 sin
1 2
2
2 2
2 1
2
1 1
1 2
2
2 2
2 1
2
1 1
k A k A A m
k A k A A m
t A t A k t A m
t A t A k t A m
=
=
= = = =
= = = =
A
1
, A
2
=?
( )
( )

= +
=
2 2
2
2 1
1 2 1
2
1
/ 0 2
/ 0 2
m A m k kA
m kA A m k
=
=

=
|
|
.
|

\
|
+
=
|
|
.
|

\
|

0
2
0
2
2
2
2
1
2
2
1
1
2
1
A
m
k
A
m
k
A
m
k
A
m
k
=
=
(

=
(

(
(
(
(

0
0
2
2
2
1
2
2 2
1
2
1
A
A
m
k
m
k
m
k
m
k
=
=
= =
2
- warto wasna macierzy
dla
0
2
2
det
2
2 2
1
2
1
=
(
(
(
(

=
=
m
k
m
k
m
k
m
k

otrzymujemy rozwizanie nietrywialne.
W dalszym zapisie otrzymamy:
Metody Komputerowe Dominika Mejbaum, Anna Snela, Marek Komosa
T
F
=1,625
6. ZAGADNIENIA WASNE 4

0
2 2
2 1
2
2
2
2
1
=

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|

m m
k
m
k
m
k
= =
po podstawieniu danych liczbowych:
( )
( )
( ) 0 75 20
0 det
0 10 5
0 5 10
2
2
2
2
2
1
2 1
2
= +
=

= +
=
= =
=
=
A
A A
A A
Rozwizaniem jest para liczb:
2 1
2 2
2
2 1
2 2
1
5
15
A A s
A A s
= =
= =

=
=
1
2
1
1
236 , 2
873 , 3

=
=
s
s
=
=
Interpretacja geometryczna wynikw (ukad antysymetryczny i symetryczny):
a) b)
Rys.6.2Interpretacja wynikw dla zadania
a) A
1
=-A
2
wykres antysymetryczny, b) A
1
=A
2
wykres symetryczny.
Na rysunku 6.2 zaznaczono rwnie okresy T.
Metody Komputerowe Dominika Mejbaum, Anna Snela, Marek Komosa
T
F
=2,815
6. ZAGADNIENIA WASNE 5

Przykad 6.2:
Zagadnienie wyboczenia prta dla osiowego ciskania.
Rwnanie linii ugicia prta ma posta:
kryt
P y p
dx
y d
EI
P
p
EI
Py
dx
y d
y P x M
EI
x M
dx
y d
= +
=
=
=
=
0
) (
) (
2
2
2
2
2
2
2
2

Rozwizaniem jest linia ugicia:
px B px A x y cos sin ) ( + =
Warunki brzegowe:

0 0 cos 0 sin 0
0 ) 0 (
= + =
=
B B A
y
0 sin 0 sin cos 0 sin 0
0 ) (
= = + =
=
pl pl A pl pl A
l y
2
2 2
2
2 2
2
2
2 2
2
2
l
EI n
P
l
n
EI
P
EI
P
p
l
n
p
l
n
p
n pl
t
t
t
t
t
=
=
=
=
=
=
dla 1 = n otrzymujemy znany wzr Eulera na si krytyczn:
2
2
l
EI
P
E
kryt
t
=
Metody Komputerowe Dominika Mejbaum, Anna Snela, Marek Komosa
y l
P
6. ZAGADNIENIA WASNE 6

Wyznaczenie siy krytycznej metod rnic skoczonych MRS.

Rwnanie linii ugicia prta:
0
2
2
2
= + y p
dx
y d
Druga rnica centralna:
2
1 1
2
2
2
x
y y y
dx
y d
i i i
A
+
~
+
Podstawiajc do wzoru otrzymujemy:
0
2
2
2
1 1
= +
A
+
+
i
i i i
y p
x
y y y
h x = A
0 ) 2 (
0 2
1
2 2
1
2 2
1 1
= + +
= + +
+
+
i i i
i i i i
y p h y y
y p h y y y
Dzielimy belk na 2 czci.
Rwnanie dla punktu wewntrznego i=1:
0 ) 2 (
0
2 2
1 2
= + + y p h y y
Podstawiajc do rwnania warunki brzegowe:
0
0
2
0
=
=
y
y
otrzymujemy:
2
2
2
2
2
8
2
4
0 2
2
l
EI
P
EI
P l
EI
P
p
p
l
kryt
=
=
=
= |
.
|

\
|
Dzielimy belk na 3 czci.
Rwnania dla punktw wewntrznych:
0 ) 2 (
2
0 ) 2 (
1
1
2 2
2 3
0
2 2
1 2
= + +
=
= + +
=
y p h y y
i
y p h y y
i
Metody Komputerowe Dominika Mejbaum, Anna Snela, Marek Komosa
6. ZAGADNIENIA WASNE 7

Podstawiajc do rwnania warunki brzegowe:

0
0
3
0
=
=
y
y
otrzymujemy:
( )
( )

= +
= +
0 2
0 2
2 2
2 1
2
2 2
1
p h y y
y p h y
ukad rwna zapisujemy w postaci macierzowej:
( )
( )
(

=
(

0
0
2 1
1 2
2
1
2 2
2 2
y
y
p h
p h
Warunkiem rozwizania nietrywialnego ukadu rwna jest zerowanie si wyznacznika macierzy
(zagadnienie wasne):
( )
2
2
2 2
2 2
2 2
2
2 2
9
1
3
1
1 2
1 2
0 1 2
l
EI
P
EI
P l
p h
p h
p h
p h
kryt
=
= |
.
|

\
|
=
= +
=
=
n=1 n=2 n=3 n=4
Rys.6.3 Postaci wyboczenia dla n=1,2,3,4
Metody Komputerowe Dominika Mejbaum, Anna Snela, Marek Komosa
n=1
P=

2
EI
L
2
n=4
P=
16
2
EI
L
2
n=3
P=
9
2
EI
L
2
n=2
P=
4
2
EI
L
2
6. ZAGADNIENIA WASNE 8

Metoda Fadeeva Levemera znajdywania wartoci wasnych macierzy polega na wyznaczaniu miejsc
zerowych
n
, , ,
2 1
wielomianu
( ) ( ) 0 1
0
1
1
1
1
=

p p p
n
n
n
n
(6.8)
ktre s wartociami wasnymi.
Metody Komputerowe Dominika Mejbaum, Anna Snela, Marek Komosa