Dr VLADAN GAVRILOVI

UDC 930.2:003.074]:929.7(497.113)''11/13''

PLEMIKE POVEQE KOD SRBA U HABZBURKOJ MONARHIJI OD KRAJA XVII DO SREDINE XIX VEKA
Saetak: U radu e biti govora o dodeqivawu plemikih titula Srbima u Monarhiji. Plemstvo je kao kategorija postojalo kod Srba jo od perioda srpske sredwovekovne drave. Wenim nestankom, pojedini srpski plemii su preli u Ugarsku i sa wenih teritorija nastavili borbu protiv Turaka. Wih je ipak pre Seobe (1690) bilo u vrlo malom broju. Karakteristika novovekovnog srpskog plemstva u Monarhiji je da se ono dodeqivalo pre svega za zasluge koje su Srbi kao vojnici imali za Monarhiju. Isto tako, u znatno mawem broju, plemstvo su dobijali i istaknuti Srbi iz crkvenih, jerarhijskih, krugova, da bi potom, naposletku, plemstvo dobili (kupili) istaknuti srpski trgovci, pre svega u Banatu. Ovakva slika srpskog plemstva se odnosi na oblasti Bake, Banata, pojedine srpske gradske sredine u Ugarskoj, dok je situacija bila drugaija u Vojnoj granici kao i u hrvatskim (provincijalnim) oblastima. Broj srpskog plemstva ostao je, ipak, vrlo mali i neuporediv sa brojnou ugarskog i hrvatskog plemstva i wihovim uticajem u Monarhiji. Kqune rei: Habzburka monarhija, Ugarska, Srbi, srpsko plemstvo, Baka, Banat, Srem, Trojedna Kraqevina, Vojna granica. U strukturi srpskog drutva u Habzburkoj monarhiji od Velikog bekog rata 1683. do Revolucije 1848. plemstvo je imalo odreenu ulogu i u Vojnoj granici i po upanijama. Vojno plemstvo je dobijalo poveqe za ratne zasluge a civilno plemstvo zbog zasluga u privrednom ivotu i administraciji, naroito u Banatu. Posebnu kategoriju inili su plemii-armalisti u Bakoj od 1751. godine i nadaqe. Plemike poveqe bile su na latinskom, nemakom i crkvenoslovenskom jeziku, a pisane su po uzusima koji su vaili u nemakoj, maarskoj i srpskoj diplomatici.

171

Dosad ih je objavqen samo mawi broj, ali nedovoqno kritiki, pa je potrebno da se one publikuju u to veem broju, da se nad wima izvri diplomatiko-paleografsko-heraldika analiza uz odgovarajui studijski tekst, koji bi doprineo kako pomonim istorijskim naukama kao predmetu, tako i nacionalnoj istoriji novog veka na ovim prostorima. Ovakav jedan rad predstavqao bi novi doprinos naoj drutvenoj, politikoj i kulturnoj istoriji. Problemi koji su nas oekivali u ovom poslu bili su brojni. Pre svega: nemogunost odlaska u centralne arhive vezane za period Habzburke monarhije, odnosno arhive Bea i Budimpete. Sa druge strane, u obradi ove teme imali smo i sreu, zahvaqujui pre svega tekstovima naih renomiranih istoriara Duana J. Popovia i Vladimira A. Duiina, koji su dali svoje izuzetno dobre prikaze u zbirci (kwizi) Vojvodina II, koja na alost nije zavrena zbog nemakog napada na Jugoslaviju 1941. godine. Ovi tekstovi su bili odlino polazite za obradu nae teme. Isto tako, deo poveqa, ili barem wihovih kopija se nalazi u arhivima irom Vojvodine, Vojvoanskom arhivu u Novom Sadu, gradskim arhivima u Somboru i Subotici i Patrijarko-mitropolitskom arhivu u Sremskim Karlovcima, to nam je omoguilo rad na prvostepenim izvorima i wihovu diplomatiko-heraldiku analizu. Sa izvorima, koji su nam bili dostupni, smatramo da smo uspeli popuniti odreene praznine u domenu istorije plemstva kod Srba u Monarhiji, kao i da e ovaj tekst biti daqa polazna osnova za nova istoriografska istraivawa na ovom poqu. Austrija je u ratovima sa Turskom krajem XVII i poetkom XVIII veka u potpunosti oslobodila prostor stare sredwovekovne ugarske drave.1 Iako se Ugarska nalazila u ravnopravnoj uniji sa Austrijom,2 novoosloboene teritorije je Austrija uredila prema svom nahoewu. Proirila je na wih svoju dravnu i drutvenu organizaciju.3 Pri tome je zanemaren znaaj i uloga starog sredwovekovnog ugarskog plemstva, koje je moglo jo samo na

U Velikom bekom ratu, koji je zavren Karlovakim mirom (26. januara 1699), osloboeni su delovi Trojedne kraqevine (Hrvatske, Slavonije, Dalmacije). Osloboeni su Lika, Krbava i granica je sa reke Kupe pomerena na reku Unu i do planine Velebit. Osloboena je tzv turska, dowa Slavonija; cela Baka, kao i jugoistoni Srem, preko koga je povuena nova austro-turska granica od Mitrovice (koja je ostala u turskim rukama) rekom Savom do Slankamena (koji je pripao Austriji). Banat je ostao u turskim rukama. (Rajko L. Veselinovi, Borba za autonomna prava i duhovnu samostalnost 16901699, Istorija srpskog naroda III1, Beograd 2000 (dopuweno izdawe), 571. Zoltan ere, Od Mohake bitke do smrti cara Jozefa II, Istorija Maara, Beograd 2002, 190. Duan J. Popovi, Plemstvo, Vojvodina II, 111.

172

Saboru pokazati jus resistendi i to samo po pitawu poreza a nikako oruanog otpora.4 Kada su krajevi danawe Vojvodine (o kojoj e u ovom radu biti najvie rei) bili osloboeni od Turaka, austrijska drava je elela prvo da utvrdi ta je privatno a ta dravno zemqite, pa je na osnovu toga pozvala sve zainteresovane strane da podnesu dokaze o ranijem vlasnitvu.5 Od ugarskih plemia iz vremena pre turske najezde nije se javio gotovo niko. Jedino je porodica Cobor istakla na osnovu sredwovekovnih poveqa svoje pravo na Baju, koju je posle puno muka uspela da povrati kao svoj posed 1727. godine.6 Time je drava (Monarhija) postala vlasnik zemqita u ovim krajevima i poela ga je deliti prema svom nahoewu. Zemqa je osim teritorija izdvojenih za nove Vojne granice [Potiska, Pomorika, Podunavska] isparcelisana i na aukcijama prodata plemiima iz raznih delova Monarhije. Kao najvei posednici javqaju se porodice kneza Odeskalkija, grofa Koloreda, grofa enbruna, Elca i dr. 7 Najvei posednik bila je talijanska porodica Odeskalki. Ona je zauzimala ne samo prvo mesto meu plemiima u Sremu nego i bila jedna od vodeih plemikih porodica u celoj Monarhiji.8 Neak pape Inoentija XI, knez Livije Odeskalki dobio je 1697. u posed Vojvodstvo Srema, koji je kao kneevina bio izvan zakona domovine Kraqevstva Hrvatske i Slavonije i izvan celovitosti Kraqevstva [Ugarske].9 Na ovakvu odluku su se bezuspeno alili hrvatski stalei ali i Srbi. U ime Grb kneeva Odeskalki Srba su, verovatno pod uticajem grofa ora (V. A. Duiin) Brankovia, protestvovali 1701. godine podvojvoda Jovan Monastirlija (Monasterlija) i Adam Feldvari, smatrajui da je porodici Odeskalki bespravno dodeqena titula sremskih vojvoda koja pripada porodici Brankovi.10 Odeskalkijima je bilo dodeqeno Iloko vlastelinstvo.11

4 5 6 7 8

9 10 11

Isto. Isto, 112. Duan J. Popovi, Plemstvo, Vojvodina II, 112. Isto. Rodonaelnik porodice Odeskalki bio je Livije Erba Odeskalki. (D. J. Popovi, n. d, 114). D. J. Popovi, n. d, 114. Isto. Iloko vlastelinstvo bilo je najvee u Sremu. (D. J. Popovi, n. d, 114; Slavko Gavrilovi, Irig trgovite u Sremu 16871849, Novi Sad Irig, 1994.)

173

Drugo po veliini u Sremu bilo je zemunsko vlastelinstvo, koje je dobio potpredsednik Dravnog dvorskog saveta grof Karlo enborn. 12 Karlovako vlastelinstvo je pripalo generalu baronu Ifelnu, a pored Karlovaca i Petrovaradina u wega je spadalo jo 8 naseqa.13 Ono je bilo otkupqeno 1747. za potrebe Vojne granice. 14 Mitrovako vlastelinstvo drao je prvo grof Koloredo, a 1751. na wega je darovnicu dobila porodica Pejaevi. 15 Vukovarsko vlastelinstvo je prvobitno uivao grof Kiftajn a od 1741. ono se nalazilo u posedu porodice Elc. 16

Srem iz 1720. godine

Vlasnika je takoe mewalo i Erdutsko vlastelinstvo. Prvo je pripadalo baronu Zuanu a od 1747. ugarskom palatinu Jovanu Palfiju Erdediju. 17

12 13 14

15 16 17

U ovo vlastelinstvo spadala su 22 naseqa. (D. J. Popovi, n. d, 115.) D. J. Popovi, n. d, 115. Karlovci i Petrovaradin su opet izdvojeni i proglaeni za Slobodne graniarske komunitete (oblasti). Petrovaradin 1748, a Karlovci 1753. (D. J. Popovi, n. d, 115; Aleksandar Forikovi, Vojna granica u XVIII stoleu, Okvir za istoriju Srba u Ugarskoj i Hrvatskoj, Istorija srpskog naroda IV/1, Beograd 2000 (dopuweno izdawe), 257. D. J. Popovi, n. d, 115. Isto, 116. Isto.

174

Za razliku od Srema, u Bakoj i Banatu najvei vlasnik zemqe bila je carska Dvorska komora. Ona e takoe ustupiti zemqite spahijama, ali su ovi posedi za razliku od sremskih bili neznatne veliine. 18 Najvei posed u Bakoj bio je Futog. Osim Futoga on je obuhvatao Bege, Kisa, Gloan, Petrovac i Piro. Vlastelinstvo je u XVIII veku vie puta mewalo svoje gospodare, koji su kao i u Sremu bili veinom stranci.19 Ipak, za razliku od Srema u Bakoj se u XVIII veku osim stranih plemia javqaju i plemike porodice slovenskog porekla: Aksimarkovii u Somboru, Antunovii u Kunbaji, Latinovii u Borodu i Leenu, Pejaevii u Dowoj Rolatici, Stratimirovii u Kulpinu, Zako u Baji i Starom Beeju, Putnik u Sirigu, Boanu i Koviqu. 20 U Banatu je bilo neto drugaije. Po izgonu Turaka, Banatom je prvo upravqao vojni zapovednik a od 1751. Komorska civilna uprava, tzv. Zemaqska administracija. Komora, odnosno car bila je vlasnik sve dravne zemqe a stanovnici Banata, izuzevi graniare, weni komorski podanici.21 Tek 1779. godine, kada je Banat inkorporisan u Ugarsku dravu i na wegovoj teritoriji oformqene su Torontalska, Tamika i Kraoseverinska upanija, Grb Graalkovia bile su odrane prve licitacije i na wima prodata (V. A. Duiin) komorska zemqa privatnim licima.22 Srpski narod gens Rasciana, kako ga esto nazivaju austrijske vlasti u javnim ispravama, inili su graniari, seqaci i neto trgovaca, zanatlija i 23 svetenstva. Srbi su se Seobom 1690. nali na teritoriji sredwovekovne ugarske drave i nisu ni na koji nain bili priznati kao narod od strane ugarskih vlasti. Isto tako, ovo nepriznavawe je znailo da najistaknutiji predstavnici srpskog naroda nisu nikako mogli dobiti plemike titule i privile-

18 19

20

21 22 23

D. J. Popovi, n. d, 116. Prvi vlasnik bio je 1703. godine zapovednik Petrovaradina baron Nehem, a od 1728. general grof Odijer. Potom, 1731. godine, Futog prelazi u ruke grofa Kavrijana a od wega ga 1744. otkupquje porodica arnojevi. Oni e ga 1770. prodati feldmaralu grofu Hadiku, predsedniku Dvorskog ratnog saveta u Beu. (D. J. Popovi, n. d, 115116). Najbogatija u Bakoj bila je katoliko-plemika porodica Graalkovi. Oni su po popisu iz 1826. godine imali 108.663 jutra zemqe. Za wima su sledili Latinovii sa preko 40.000 jutara, Kaloka biskupija (u posedu su imali Ba i Derowe) sa 38.000 jutara, Stratimirovii 6.414 jutara i Zako preko 4.000 jutara. (D. J. Popovi, n. d, 117). D. J. Popovi, n. d, 117. D. J. Popovi, n. d, 117. Isto.

175

gije, koje one sa sobom nose, od strane ugarskih stalea.24 Odmah su se poeli zalagati da se i u pogledu plemstva izjednae s Maarima. Ve 1706. godine traio je patrijarh Arsenije III arnojevi da plemii srpske narodnosti, koji kao takvi ve imenovani ili u budue budu od wegovog Velianstva proglaeni za takove, uivaju sva uobiajena prava po svima gradovima, mestima, manastirima wihovog obreda; neka im uz to slobodno bude desetine i druge prihode uivati.25 Srbi u odnosu na ugarski sabor i stalee nisu u ovim svojim nastojawima uspeli sve do usvajawa odluka Temivarskog sabora (1790/1791), ali je Austrijski dvor ipak pojedine Srbe, ugledne i zaslune, uinio plemiima i dodelio im prava koja su oni uivali.26 Plemstvo su, dakle, Srbi dobijali direktno od strane Austrijskog dvora i sticali ga na vie naina, s tim to je u obrazloewu o dodeli plemstva uvek isticana zasluga, odnosno usluga uiwena vladaru. 27 Ipak, Srba plemia, odnosno spahija, bilo je u Ugarskoj i pre Seobe 1690. Jedan deo plemia nalazio se u kraju izmeu Moria i Erdeqskih planina a drugi u Komoranu. Na ove prve, ve od XVII veka, sea jo samo ime u wihovim inicijalima ili jo ee samo oznaka Rac. Iako su govorili maarski, nosili su i daqe u sebi svoje srpsko poreklo. Tako, na primer, Sava Tekelija govori o kapetanima koji su stajali pod komandom wegovog deda Jovana, a imali maarska imena Jenney, Lacko, Gabor, Horvath, Peter, i istie za wih da su bili pravi Serbqi i pravoslavne crkve sinovi.28 Sredinom XVII i poetkom XVIII veka u Komoranu su se nalazile sledee srpske plemike porodice: Beqakovi, Budaji (ranije Leti), Vaqi, Demeter, Dijak, Domonko, Duzi, Estergom, enei, Zomborlija, Zupanovi, Jenovac (kasnije Jeneji), Kapeleti, Kapovari, Kova, Leni, Monastirli (Monastirlija, Monasterlija), Pap, Peti Pounija, Rac, Stevanovi i dr.29 Od ovih porodica tokom XVIII veka posebno su se isticali Monasterlije (Monasterlije) i Peti.30 Pre Seobe se svojim poloajem izdvajala i porodica Brankovi.31

24

25 26 27

28 29 30 31

D. J. Popovi, n. d, 118 ; Vladan Gavrilovi, Diplomatiki spisi kod Srba u Habzburkoj monarhiji i Karlovakoj mitropoliji od kraja XVII do sredine XIX veka, Veternik 2001, 67, 99. D. J. Popovi, n. d, 118. D. J. Popovi, n. d, 118 ; V. Gavrilovi, n. d, 67. D. J. Popovi, n. d, 118; Aleksandar Forikovi, Plemstvo kod Srba u Habzburkoj monarhiji, Istorija srpskog naroda IV/1, Beograd 2000, 283. D. J. Popovi, n. d, 118. Isto. D. J. Popovi, n. d, 118. ore Brankovi je dobio baronsku titulu 1683. od cara Leopolda I a grofovsku 1688. godine. (Jovan Radoni, Grof ore Brankovi i wegovo vreme, Beograd 1911, 269270)

176

Komoran oko 1720. godine

Ipak, plemstvo je kao kategorija jo dugo ostalo gotovo nedostino za Srbe u Monarhiji. Bezmalo trideset godina posle Seobe, u toku prve dve decenije XVIII veka svega je nekoliko srpskih porodica dobilo plemike diplome i to svi samo austrijsko plemstvo. U ove porodice se ubrajaju: Rakovii 1691, Ratko-Haxi Markovi 1697, Gruja Aksimarkovi 1699, arnojevii 1704, Tekelije 1706, Jakii (potvrda starog ugarskog plemstva) 1717. i Dragii iste godine. 32 Sledee decenije dobilo je plemstvo jo desetak porodica: 1722 Atanackovii, Bibii, Julinci, Dragosavqevii; 1723. Stepii i porodica Daniel 1725. godine. 33 U sledee dve decenije opet je samo nekoliko istaknutijih Srba ponelo plemiku titulu: Jovan Nikoli 1735, Vuk Isakovi 1739, Arsenije Vuji 1741 i Bogi Vukovi-Stratimirovi 1745. godine. 34 Najvie diploma oko pedesetak, gotovo dvaput vie nego to ih je bilo izdato tokom itavog stolea, dodeqeno je Srbima graniarskim oficirima, u jednom danu, dekretom carice Marije Terezije 1. marta 1751. godine.35 Ovaj in dvora bio je uslovqen pre svega politikim razlozima, odnosno razvojaewem Potiske i Pomorike vojne granice i stavqawem tih teritorija pod upravu ugarskih upanija. Dodeqeni su plemstvo i sit32

33 34 35

D. J. Popovi, n. d, 118120, Aleksandar Forikovi, Plemstvo kod Srba u Habzburkoj monarhiji, Istorija srpskog naroda IV/1, Beograd 2000, 283. Isto. Aleksandar Forikovi, Plemstvo kod Srba, 283284. To su bili oni oficiri koji su sluili u graniarskim jedinicama bar od 1740. godine. (D. J. Popovi, n. d, 120 ; Aleksandar Forikovi, Plemstvo kod Srba, 285).

177

ni zemqini posed (poveqa armales) onim graniarskim oficirima koji su se opredelili da ostanu pod novom ugarskom upravom. Zastavnici su dobili 44 lanca (1 lanac = 2.200 kvadratnih hvati) a oberkapetani do 145 lanaca zemqe. Zemqa im je ustupqena na koriewe za period od deset godina, a u trajno vlasnitvo im je ustupqena 1765. godine.36 Meu ovim oficirima, koji su tada dobili plemstvo (koje je bilo i ugarsko), bilo je sedamnaest zastavnika, tri potporunika, dvadeset dva porunika, jedan potkapetan, etiri kapetana i jedan oberkapetan.37 Carica Marija Terezija Naveemo wihova imena: u Adi zastavnik Nikola Dudvarski (44 lanca); u Beeju oberkapetan Jana Antonovi (145 lanaca); zastavnik Mihajlo Branovaki (44 lanca); u Feldvarcu zastavnici Gavrilo Ilijevi, Maksim Mirilovi i Vuja Vojnovi, svaki po 44 lanca; u Kawii lajtnanti Sava Karapanxi, Lazar Meaki i Maksim Nini po 58 lanaca, zastavnici Stevan Zari, Gruja anadi i ore Zako po 44 lanca; u Martonou lajtnanti Velimir Avramovi i Dragi Karakaevi po 58 lanaca, zastavnik Ostoja Kubura 44 lanca; u Sentomau potkapetan Sima Runi 73 lanca, lajtnat ivan Nikoleti, zastavnici Lazar uri, Stevan Nikoli i Marko Radii po 44 lanca; u Senti potkapetan ore Golub, lajtnanti Jovan Badrqica, Subota Branovaki i Mihajlo Tei po 50 lanaca, i zastavnici Nea Milinovi i Igwat Vujii po 44 lanca. Svi zajedno su dobili 1834 lanca zemqe.38 Od ovih porodica uspele su da se odre kao plemike i da se obogate: Badrqica, Golub, Tei, oki i pre svih Zako, dok su se ostali ubrzo izgubili i osiromaili.39 Tokom Sedmogodiweg rata (17561763) za zasluge pokazane na bojnom poqu jo desetak Srba oficira je dobilo plemstvo.40 Neki od wih su osim plemike titule bili i nosioci Vitekog krsta Marije Terezije, kao najvieg vojnog zvawa, koji je ustanovqen 1757. godine. Osim godiwe apanae od 300 do 500 forinti ovaj orden je omoguavao pravo nosiocima da
36

37 38 39 40

Na tom zemqitu mogu zidati zgrade u vrednosti do 500 forinti. (D. J. Popovi, n. d, 120 ; Aleksandar Forikovi, Plemstvo kod Srba, 285). Aleksandar Forikovi, Plemstvo kod Srba, 285. Duan J. Popovi, Plemstvo, Vojvodina II, 120121. Isto, 121. Aleksandar Forikovi, Plemstvo kod Srba u Habzburkoj monarhiji, Istorija srpskog naroda IV/1, Beograd 2000, 286.

178

izravnom molbom upuenoj vladaru dobiju i austrijski baronat. Nosioci ovog ordena u XVIII veku meu Srbima oficirima bili su: Arsenije Seujac od 1761, Pavle (Dimi) Papila 1762, Pavle Davidovi 1779, Pavle Sokoli i Vuka Savi 1788 i Petar Duka 1793. godine. 41 Neki od viih srpskih oficira dobijali su plemstvo s predikatom (titulom) i time se izdvajali iz mase armalista. Najee su se opredeqivali pri izboru predikata za mesta kod kojih su se posebno istakli u toku prethodnih ratova. Na primer: ore Seujac von Heldenfeld, Mihajlo Stanojevi von Ehrenberg, Jovan Kalini von Zierfeld, ili su predikat sastavqali od imena starog kraja: Manojlo Preradovi ot Uike Kamenice, Stevan Rakievi ot Toplice, Teodor Nikoli ot Velea i dr. 42 Srba inovnika-plemia bilo je vrlo malo, svega desetak. Carica Marija Terezija je eleAndrija Andrejevi la da ukqui odreen broj Srba u upravu, tako to bi najistaknutije meu wima podigla u red plemia. Na taj nain su plemstvo dobili Lazar Rubei, bivi belenik Pomorike vojne granice, provizor futokog spahiluka i senator Novog Sada 1742, Pavle Pulovica (Pulavica) i Filip Simeonovi 1759, Andrija Andrejevi, upravnik pote u Sremskim Karlovcima 1763. godine. 43 Plemstvo su takoe dobili i ore Kalinovi, sudija u Temivaru 1772, Georgije Jovan Tiganiti, savetnik srpskog magistrata u Temivaru 1773, direktor srpskih kola Teodor Jankovi Mirijevski 1774, Jakov Seanac 1790 i dvorski agent Stefan Novakovi 1791. godine. 44 Kad je re o trgovcima, wih gotovo da nema meu plemiima sve do osamdesetih godina XVIII veka. Najvie ih je ponelo plemike titule u vreme rasprodaje pustara u komorskom Banatu osamdesetih godina, kao i posle posledweg austro-turskog rata 17881791. godine. 45 Naime, u ovom ratu Austrija je mobilisala izuzetno velike vojne snage, preko 240.000 vojnika. Tako brojne snage su zahtevale i odgovarajue snabdevawe stokom, itom, tkaninom, pa su se vojne vlasti morale osloniti na trgovce, pre svih Srbe, Jermene, Grke, Cincare i sa wima sklapati odreene sporazume.46 Kad je rat zavren 1791. neki od ovih trgovaca su se obrati-

41 42 43 44 45 46

Aleksandar Forikovi, Plemstvo kod Srba u Habzburkoj monarhiji, 285. Isto. Isto, 284285. Aleksandar Forikovi, Plemstvo kod Srba u Habzburkoj monarhiji, 285286. Isto, 284. Isto, 289.

179

li dvoru sa zahtevom da im se zbog ratnih zasluga dodeli plemstvo.47 Dvor je, usled prazne kase, pristao na to, sa zahtevom da svaki novi plemi uplati za diplomu 1500 forinti. Zahvawujui ovome jo dvadesetak Srba-trgovaca je ulo u red plemia. Pomenuemo samo neke od wih: Vukovii (Sava, Aleksandar i Teodor), Mihajlo Duka, Jovan Jovanovi-Ki, Jovan Baji, Jeftimije Popovi i dr.48 Uee Austrije u ratu protiv Francuske revolucije uslovilo je nove finansijske izdatke, pa je krajem veka dolo do nove prodaje komorskih dobara, pre svega u Banatu, ijom kupovinom je jo nekoliko srpskih porodica steklo plemstvo (Demelii, Riznii, Georgijevii). 49 Do druge polovine XIX veka samo su neke malobrojne srpske oficirske ili trgovake porodice dobile plemstvo. Dobijawe plemike titule kod Srba u Trojednoj kraqevini (Hrvatskoj, Dalmaciji, Slavoniji) je bilo skopano s mnogim tekoama. Pre svega jo uvek su bile na snazi odluke Hrvatskog sabora iz 1548, 1550. i 1563. godine, po kojima se u Hrvatskoj ne tolerie druga vera osim katolike, kao i odluka da izmatici ne mogu imati nikakvu nepokretnu imovinu u Trojednoj kraqevini.50 Usled ovakve odluke Srbi u provincijalnom delu Hrvatske i Slavonije nisu mogli doi do poseda, a kamoli biti proglaeni za plemie. Tek od poetka XIX veka u provincijalnim delovima Hrvatske i Slavonije, Srbi se javqaju kao sitni plemii, ime su mogli doi do niih poloaja u sistemu upanijske, jo uvek staleke, vlasti.51 Plemstvo se ograniilo na mawu skupinu armalista u Sremu i Oseku i poelo je lagano da ulazi i u javne slube, pa i u kulturno-politiki ivot zajedno s graanstvom, iz koga je veinom i poteklo. 52 Na teritoriji Vojne granice, koja je bila izdvojena iz upravnog sistema hrvatskih zemaqa, kao i u drugim delovima Monarhije, Srbi su mogli kao istaknuti oficiri poneti i plemiku titulu.53 Pre svih treba pomenuti austrijskog generala i plemia Mihajla Mikainovia, koji je imao najzapaeniju ulogu kod Srba u Hrvatskoj i Slavoniji u drugoj polovini XVIII veka.

47 48 49 50

51

52 53

Isto. Isto. Isto. Slavko Gavrilovi, Iz istorije Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Ugarskoj, Beograd 1993, 2930. Slavko Gavrilovi, Srbi u Ugarskoj i Slavoniji od austro-turskog rata 17371739 do kraja XVIII veka, Istorija srpskog naroda IV/1, Beograd 2000, 205. S. Gavrilovi, Iz istorije Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Ugarskoj, 210. Isto.

180

Bez obzira na sve, korpus srpskog plemstva ostao je mali i neuporediv sa 54 brojnou i uticajem maarskog i hrvatskog plemstva u Monarhiji.

VLADAN GAVRILOVI Ph. D.

NOBILITY CHARTERS OF SERBS IN HABSBURG MONARCHY FROM THE END OF XVII TO THE MIDDLE OF XIX CENTURY
The nobility within the Serbs in the Monarchy existed as one of the categories out of which the Serbian bourgeois society considerably developed towards the end of XVIII century. The nobility had been divided in many categories: as the most common the military one, then the nobility given to the clergy and in the end, the civil one whose status was most often paid for, by the wealthy and prosperous merchants. There were quite a few of Serbian noblemen recorded before the Migrations in 1690. By the Decree made by the empress Maria Therese from 1751 the nobility was given to some fifty Serbian families as a reward for remaining outside the border, that is, under the jurisdiction of the Hungarian district offices. The Serbs from the territories of the Tripartite Kingdom (Slavonija, Croatia and Dalmatia) did not have the right to become noblemen, and according to that principle they could not even take part in the public life in the right way, due to the decisions of the Croatian Parliament that had been being repeated since the middle of XVI century, so that the Orthodox population could not, in their possession, have any movable property or real estates on these territories. It happened just, some time around the second half of XIX century, that the phenomenon of the Serbian nobility, almost timidly, started to appear in the Tripartite Kingdom, that is, within the areas outside the border land out of the jurisdiction of the Croatian district offices. In the same way, the nobility did not develop among the Serbs at the Military Border, because of the uniqueness of that territory.

54

Duan J. Popovi, n. d, 110154 ; V. Gavrilovi, n. d, 99.

181