www.islamvetasavvuf.

org
1. KISIM ...............................................................................................................................1 MAM MALK'N................................................................................................................1 HAYATI VE AI 90 HCR - 708 MLADI ....................................................................1 11-Doumu ve Nesebi: ..................................................................................................1 12- mam Mlik'in Medine- Mnevvere'de Domas: ...............................................2 13- Nesebi, Yemenli Bir Arap Kabilesine Mensup Olduu, Arapln Mdafaas: ...3 14- Atalarn n Ne Zaman Medine'ye Geldii Sahabi Olup Olmad:........................4 15 - mam Mlik'in Medine'de Yetimesi, limle hret Bulan Bir Aileden Olduu:5 16- lim Yurdu Medine-i Mnevvere'nin O'nun Yetimesinde Tesiri:.......................6 17- Kur'an'a Ezberlemesi ve Rabida Okumaya Balamas: ......................................7 18- bni Hrmze'de Okumas ve Onun Tesirinde Kalmas : .....................................7 19- bni Hrmzden Neler rendi?Ka Yl Onda Okudu: .....................................8 20- bni Hrmz'den ki Nev'i lim Tahsili ve Mnakaadan Holanmad: ...........9 21- bni mer'in Azadls Nafi'den Ders Okumas, lim Tahsilinde Katlandklar: 10 22- Hadis Alimi bni ahab, Zhr'den Ders Almas, Hadis Bellemekteki Dikkati: 11 23- Hadis-i eriflere Gsterdii Sayg ve Okumadaki Dikkati: ................................12 24- lim Tahsilindeki Tutumu, O zaman ki Szl ve Yazl Tahsil Yolu: .................12 25- Hangi limleri Tahsil Ettii, Bunlarn Beyan: ....................................................13 26- Ders Okutmak Ve Fetva in Mescidde Oturmas Ve Ona Gre Dersin nemi: .....................................................................................................................................15 27- Ka Yanda Ders Okutmaya Balad?:...............................................................15 28- 17 Yanda Ders Okutmaya Balad ddiasnn Mnakaas:..........................16 29- 17 Yanda Derse Balad ddias:.....................................................................17 30- Derse Balad Zaman Yetimi Bir Alimdi:......................................................18 31- Mescid'de Hz. mer'in Yerinde Meskende bni Mes'ud'un Evinde Oturdu:....19 32- nce Mescid- Nebev'de Hastalannca Evinde Ders Okutmas ; ........................20 33- Geimim Baba Sanat ile Deil, Ticaretle Salard: ............................................20 34- Halifelerden Hediye Ve hsan Kabul Eder, Bakasndan Almazd: ...................21 35- lk Zamanlarda Darlk indeki Hayat: .............................................................22 36- Darlktan Sonra Varlk inde mr Srmesi:...................................................23 37- Yediine, Giydiine, Evine Dikkat Etmek, nsana eref Kazandrr: ................24 38- Evinde Ders Vermesi: ...........................................................................................25 39- Dersinde Gsterdii Vakar Ve Ciddilik: .............................................................25 40- Dersindeki Heybet ve Tesiri: ................................................................................26 41- Dersini Nas l Okurdu?: ........................................................................................26 42- Hadis ve Fetva in Evine Koanlar:....................................................................27 43- Evindeki Dersine Sra le Kabul Etmesi: .............................................................27 44- ki Hususun Aklanmas: Takdiri meseleler ve Fetvalarn Yazlmas: .............28

1. KISIM MAM MALK'N HAYATI VE AI 90 HCR - 708 MLADI

11-Doumu ve Nesebi: Alimler, Mlik'in (Allah ondan raz olsun) doduu yl zerinde htilafa dtler. Bazlar Hicri 90 Miladi 708 ylnda doduunu sylerken bazlar 93, bir ksm da 94,95,96 hatta 98 y l dediler.1[1] ou 93 ylnda doduunu kabul etmektedir. mam Mlik'in kendisinden: Ben 93 ylnda dodum2[2] dedii rivayet olunmaktadr. Biz de mehur olan bu tarihi almaktayz. Siyer, Menkb kitaplar n yazanlar kaydettiklerine gre, anas onu 3 y l n karnnda tam, iki yl diyenler de var. Mehur olan 3 yldr. Anlaldna gre bu rivayetin asl Vkidi'nin u haberine dayanmaktadr: Mlik bni Enes yle derken duydum: Bazen gebelik mddeti 3 yl olabilir, baz kimseler 3 y l ana karnnda durmutur, kendini kastediyor. 3[3] Bu rivayet, mam Mlik'in hayatn acayip ve garip eylerle doldurmak isteyenlere bir nevi malzeme oldu, onu insanlar n stnde, mmtaz bir sn f gstermek iin doumunu bile farkl yaptlar. Her doan ocuk normal olarak9 ayda doarken o, hergn doanlar gibi deil, ylda dnyaya gelmi oldu, bylece doumu bile menkbeyle balad, bundan sonra hayat hep menkbelerle doldu. mam Mlik'in fkhl grne gre, ocuun ana karnnda kalma mddetinin en uzun sresi 3 y l olabilir. Bu gr, baz annelerin haberlerinden veya Selef-i Salih'ten baz kad nlara nisbet olunan szlerden almad r. Biz bunu kabul edemeyiz. nki bugn tbbn kabul ettii ey, ocuun ham! mddeti 9 ay olmasd r, bir y ldan fazla da kalmaz. Gzetim ve aratrma bunu gstermektedir, ocuk normal olarak 9 aydan fazla kalamaz. mam Mlik'in byle bir zanda olduu rivayeti yaygn ise de, bize den onu reddedip rtmek ve anasnn onu, dier analar gibi dourmu olduunu sylemektir. Bunun byle olmas nda onun mevkiini kltmek ve imam saylmasna noksanlk getirmek yoktur. Byk olmak iin 3 ylda domak gerekmez, bunda tarihen sabit olmu bir hususu inemek de yok. Onun doum tarihinde, yukar da getii zere, bunca ok ihtilafa denlerden bu rivayeti

1[1] 2[2]

Bak:bni Abdilber:ntika, Syuti:Tezyinl-Memalik ,bn Hallikan:Vefeyatul-Ayan,bni Ferhun:Ed-Dibac,Kad yad:Tertibl-Medarik. Syuti, Tezy nul-Malik,s.7 3[3] Ayn Kaynak, S. 6

kabul edemeyiz, tb, cri det ye her ynden sabit ve belli bir ey hususunda akla uymayan bu az rivayet alnamaz. 12- mam Mlik'in Medine- Mnevvere'de Domas: mam Mlik, Medine-i Mnevvere'de dodu, orada Sahabe ve Tbi'nin eserlerini grd gibi, Hz. Peygamberin Kabir-i erifini, Ravza-i Mutahharay ve byk makamlar grd: Gzlerini hayat nda at zaman bakt ki, Medine-i Mnevvere kutsal bir ehirdir, oras iiim beii, nr oca ve irfan kaynadr. Onun iine Medine'nin kutsall yerleti ve lnceye kadar bu byle devam etti. Onun dnnde, fkhnda ve hayatnda bunun tesiri grlr, Medine'de binee binmez, Peygamberin ayak bast yere hayvan aya bastrmazd. Medine hal nn bulunduu halin onun ictihadlarnda tesiri vardr, yerinde inaallah beyan edeceimiz zere, Medine halknn ameli nn hkm karma asllarndan bir asl kaide olmutur. 13- Nesebi, Yemenli Bir Arap Kabilesine Mensup Olduu, Arapln Mdafaas : mam Mlik'in (Allah ondan raz olsun) nesebi: Yemen kabilelerinden bir kabileye mensuptur ki, silsilesi yledir: Mlik Eb Enes b. Mlik b. Ebi Amir Esbah Yemen. Anasnn ad Afiye Binti ureyk Ezdiyedir. Anas ve babas her ikisi de Yemenli Araptrlar, asla kle olmamlardr. Fakat onlarn ikisi iin de bir sylenti vardr ki, onlar biraz olsun akla kavuturmadan brakmayacaz. 1- yle bir rivayet var, Gya anas vaktiyle criye imi, ad da Tuleyha imi. Ubeydullah b. Ma'merin cariyesi imi. Bu rivayeti Kad yad, TertiblMedrik'de syler ve ona dokunmaz. Fakat yle bir ibare ile zikreder ki, bu mehur bir rivayet olmayp, mehur olan birinci, yani anasnn Yemenli ve Ezd kabilesinden olduudur. Bizim tercihimiz de budur. nki biz mehur olan rivayeti brakp da mehur olmayan, alamayz, meer ki onu tercih ettirecek sebep ola veyahut bir delil buluna. 2- Baz siyer yazarlar mam Mlik'in ve ailesinin Arap olmadn iddia ederler. Gya byk atas Eb Amir, Beni Teym klelerinden imi. Ebu Bekris-Sdd k (Allah ondan raz olsun) bu ailedendir. Bu iddiaya gre Mlik Vel bak m ndan Kurey'e mensup oluyor. Amcas Nfi'in zikri Buhri de gemektedir ve Arabn gayriden saylmaktad r. Buhri de Savm blmnde yle denir: bni ahab Zhriden, o der ki, Teym Mevalisinden bni Ebi Enes bana anlatt, ona babas unu sylemi: Eb Hreyre'yi yle derken iittim: Resul Ekrem (ona salat ve selam olsun) buyurdu ki: Ramazan ay girince gk kap lar a r, cehennem l kaplar kapanr, eytanlarda balanr. bni Hacer Fethul-Bri'de der ki, bu ibni Ebi Enes, Malik'in amcas olan N'fidir (C.17 s. 80). Bu kay t gsteriyor ki, mam Mlik'in hocas olan bni ahab Zhri Maliki beni Teym klelerinden saymaktad r. nki amcasn onlardan saymtr. mam (Allah ondan raz olsun) bunu inkar etmitir, kendisinin z Arap olduunu, azadl klelerden olmadn

sylemitir. yle anlalyor ki, bu klelerden olma mes'elesini siyer yazar bni shak Vak'dl yayd, onun iin Mlik onun rivayetlerini muteber tutmad , onun doruluunu kabul etmedi. nki Mlik'in koyduu ilkelere gre: nsanlar hakk ndaki szlerinde yalan syleyenin rivayeti kabul olunmaz, ilim hususunda yalan sylemese de bu byledir. Her ne olursa olsun bu iddia ba ldr, nki asl yoktur. Zira Mlik'in anas ile Abdurrahman .b. Osman b. Abdullah aras nda sadakat ve and vardr, vela deil. Hlf yani ahd ve and her Araplar arasnda olur. Vele ise Arap ile Mevl arasnda olur. Bu ahd ve andn hikayesi de yledir: mam Mlik'in atas olan Mlik'e Teym'den Abdurrahman dostluk ve and teklif etmi; bizim kanmz, senin kann, bizim sulhumuz da senin sulhun olsun demi, o da bunu kabul etmi, bylece kavga ye bar zamanlarnda birbirlerine yardm yapma dostluu korunmu, birbirlerinin yardm mttefiki olmulardr, baka bir ey'deil. Kendi neseplerini beyan konusunda, Mlik'in amcas Eb Sheyl Nfi yle demitir: Biz Ziesbah'tan bir kabileyiz. Atamz Medine'ye gelmi ve Teym kabilesinden evlenmi, onlarla birlik idi, biz onlara nisbet olunduk. Bu da gstermektedir ki, dostluk ve and, Eb Amir ile oldu, olu Mlik ile deil. Her nasl olursa olsun, bu szlerden anlaldna gre yaplan bu dostluk ve and, iki kabileyi birbirine balayan alkann tabii bir neticesidir ki, bu alka da dnrlk; shriyet alkasdir. Bunun semeresi olarak da aralarnda yardmlama and yaplarak bu ba pekitirildi. 14- Atalarnn Ne Zaman Medine'ye Geldii Sahabi Olup Olmad: Teym oullar ile nce dnrlk kurup sonra da bunu yardmlama and ile perinletirmi olan Mlik'in byk atas Eb Amir, ne zaman, hangi tarihte Medine'ye gelip kondu? Baz tarihiler onun Hz. Peygamberin HayaV saadetlerinde Medine'ye geldiini, Bedir savandan sonra Medine'ye yerletiini sylerler ve Bedir'den sonra btn gazalarda Hz. Peygamber ile beraber bulunduunu yazarlar. Kad Bekir b. Al Kueyri der ki: Mlik'in ceddi Eb Amir (Allah ona rahmet eylesin) Hz. Peygamberin ashab ndan olup Bedir'den baka btn gazalarda bulundu. Olu Mlik de Tbi'inden olup kendisi Eb Enes'tir ve mam Mlik'in dedesidir. Hz. mer'den, Talha'dan Hz. Aie'den Eb Hreyre'den Hassan bni Sbit'den (Allah onlarn cmlesinden raz olsun) hadis rivayet etmitir, o zat, Hz. Osman (Allah ondan raz olsun) ehid edildii zaman, geceleyin onu Medine mezarlna gtrp gizlice defneden drt erefli zatn biridir. 4[4] mam Mlik'in menakbn yazanlarn ounun anlattklar budur. Bazlar bunu, dier rivayetleri hi zikretmeden syler, bazlar hem bunu ve hem de dier rivayeti zikreder ki, ona gre, Mlik'in atas olan Eb Amir, Medine'ye Hz. Resul Ekrem'in (Ona salat ve selam olsun) irtihallerind.en sonra Medine-i Mnevvere'ye gelmitir. Buna gre O Muhadremi saylp sahabi deildir, nki
4[4]

Tezyinl-Memlik, Dibac, Zurkani'nin Muvatta' erhi mukaddemesi.

Hz. Peygamberle bulumas ndan, ancak Hz. Peygamberin asr- saadetinde yaad iin muha-dara saylr. Hz. Peygamberin ashab ile grt, onlardan ders ald iin Tbi'idir. bni Abdlber, ntik kitabnda onun sahabi olduunu sylemez ve onun Medine'ye geldiini de kaydetmez, Medine'ye gelen, Eb Amir'in olu Malik olduunu syler. Buna gre elimizde rivayet oluyor: Birisi: Eb Amir Hz. Peygamberin Asr- saadetinde yaad ve Bedir'den baka btn gazalarda bulundu. kincisi: O Medine'ye Hz. Peygamberin Refik-Alya irtihallerinden sonra geldi ve Teym oullan ile dnr oldu. ncs: Bu aileden Medine'ye ilk gelen kii, Eb Amr'n olu Mlik'tir, Eb Amr'n kendisi deildir. Biz ikinci rivayeti seiyoruz. nki o, imam Mlik'in amcas Nfi'den rivayet olunana uygun dmektedir, o ailesini herkesten elbet daha iyi bilir. O, dedesinin Medine'ye geldiini, Teym oullaryla evlilik ba kurduunu sylyor. Onun sahabi olduu, Mlikiler arasnda her ne kadar yaygn ise de muhakkak hadisciler bunu kabul etmemektedir. Syti, Tezyin-i Memlk eserinde bu konuda yle demektedir: Hafz emseddin Zeheb', Tecrd in de der ki: Onu sahabiler arasnda zikredeni grmedim. Hafz bni Hacer, sbe'sinde Zehebi'nin bu szn nakledip ona bir ilave de yapmad.5[5] 15 - mam Mlik'in Medine'de Yetimesi, limle hret Bulan Bir Aileden Olduu: mam Mlik, Medine-i Mnevvere de yetiti, ailesi Hadis ve Eser ilmiyle meguld. Bu hanedan kendini hadise vermiti. Hadis renirler, sahabenin eserlerini, haberlerini ve fetvalarn toplarlard. Atas Mlik b. Eb Amir, Tbi'inin ulular ndan ve alimlerindendi. Yukarda iaret ettiimiz gibi, Hz.mer b.Hattab'dan Osman b. Affan'dan, Talha b. Abdullah'dan, m'minlerin anas Hz. Aie'den, hadis-i erif rivayet etmitir. Oullarndan: mam Mlik'in babas olan Enes, Rabl Eb Sheyl knyesini tayan Nfi' ondan rivayet etmilerdir. yle anlalyor ki, rivayet iine en ok nem veren bu Nfi'dir. O, Hadis Alimi ibni hab Zhri'nin hocalarndan saylr ve onunla hemen hemen ayn yatadr ve Zhri'den sonra lmtr. Buhar erhi Fethul-Br'de yle denir: Eb Sheyl Nfi' b. Eb Enes Mlik b. Eb Amir, smail b. Ca'fer'in hocasdr. O Zhri'nin en kk stadlarndan olup Zhri'nin talebesi ona yetimitir. smail b. Ca'fer gibi o da ondan kktr. Eb Sheyl, Zhri'den sonra ld.6[6] yle grlyor ki, Mlik'in babas Enes'in hadisle meguliyeti o kadar ok deildi. Mlik'in ondan rivayeti bilinmiyor, eer onun hadisle meguliyeti olsayd, ulema arasnda ondan ilk rivayet eden olu oiurdu. Baz kitaplarda yle birey naklolunur:

5[5] 6[6]

Syuti, Tezyinl-Memlik, S. 4, Zrk -. Muvatta Mukaddemesi, C 1, S. 3 Fethul-Bari,C. IV, S. 80

Mlik babas ndan, o da dedesinden, o da mer. Hatab'dan o da Resul Ekrem'den (Ona sala ve selam olsun) yle rivayet eder: Hz. Peygamber buyurmutur ki: ey vardr ki, cesed onunla ferahlar, holanr: Gzel koku, yumuak giyecek, bal imek. Fakat hadis limlerinin muhakkklar diyor ki: Bu haberin mam Mlikten rivayeti sahih deildir, bu zayftr.7[7] Bu haberi Hatib Badadi nakletmitir ve onun sznden anlaldna gre, Mlik babasndan bundan baka birey rivayet etmi deildir.8[8] Madem ki, mam Mlik, kendisine nisbetinde phe olunan haberden baka babasndan birey rivayet etmi deildir, bunun manas, , ondan birey rivayet etmedi demek olur. Ondan rivayet etmeyince de, onun oluna stad olacak derecede hadis ilminde yeri olan biri olmad anlalyor. yleyse hadis ilmiyle megul olanlardan deildi demek olur. lim hususunda babasnn hali ne olursa olsun, amcalar ve atalar arasnda ona yetecek eref verenler var. Onlar ilimle n salm bir aite oluturmak bakmndan ona yeterler. mam Mlik'ten nce kardeleri ilme yneldiler. Kardei Nadr ilim halkalarna devam edip ulemadan ilim alrd. Hatta mam Mlik derse devam etmee balad zaman, ondan nce kardei hret bulunduundan, Nadr'n kardei diye ta nrd. mam Mfik'in nam hocalar arasnda yay l nca bu defa o, kardeinden daha mehur oldu ve artk kardei Nadr, Mlik'in kardei diye bilinmee balad. 16- lim Yurdu Medine-i Mnevvere'nin O'nun Yetimesinde Tesiri: mam Mlik'in ailesi ite bu! Byle bir aile iinde yetimi kimse, eer kendisinde isti'dt ve kabiliyet varsa, elbette hadis ve fkh ilmini elde etmee ynelir. nki gen mevhibelerini, yeteneklerini, arzula n, ailesinden al r. Onlar n tutumuna gre ynelir, o ailenin havas iinde, mevhibeleri, isti'datlan geliir, seeneklerine yn verir. mam Mlik'in yaad o lkede umum evre, mbarek gnn altnda barnd, toprann stnde dolat o belde, ilim ve rfan yata olup gzel hasletleri, hak vergisi mevhibeleri gelitiren bir yerdir. Oras Peygamber Aleyhisselam'n ehridir, o, oraya hicret edip orada barnd. Oras dinin yurdudur, nr kaynadr, ilk slam hkmnn yerletii, slam Hkmetinin kurulduu yerdir. Hz. Ebbekir, Hz. mer ve Hz. Osman devirlerinde slam merkezidir! Hz. mer devri, slam fikir dncesinin iek ap klarn yaymaa balad ilk adr.Kur'an ve hadislerden Peygamberin iradlar dorultusunda, en parlak medeniyetleri kurmaya yarayacak hkmler alnd, slam nurlu hakimiyetini yeryzne yaymaya balad. Hakkn sesi ykseldi. Allah' n kelimesi stn oldu. Emevler anda Medine-i Mnevvere dinin yata, ulema merkezi olmakta devam etti,"sahabiler bile Medine'den ilim alrlard . Rivayet olunuyor ki, Abdullah .bni Mes'uda Irak'da iken mes'ele sorulur, o da fetvasn verirdi.
7[7] 8[8]

Syuti, Tezyini-Memlik, S.5. Syuti, Tezyini-Memlik, S. 5.

Medine'ye geldiinde verdii fetvaya muhalif olanlar grnce hemen Irak'a dner, ykn indirmeden yol yorgunluunu gidermeden fetva verdii kimseyi bulur, ona dorusunu sylerdi. Abdullah bni mer daima mracaat olunan, istiare yaplan bir zatt. ktidar kavgas yapan Abdullah bni Zbeyr ile Abdlmelik b.* Mervan, bni mer'le istiare yaparlar, ona sorarlard. O da onlara yle yazard: Siz eer meveret yapmak diliyorsanz, hicret yurdu olan Medine'ye bavurun, snnete bakn! Medine'nin yeri byle yksekti. mam Mlik'in yetitii yllarda Medine-i Mnevvere bu yksek mevkiini koruyordu. Adil Halife mer b. Abdlazz (Allah ondan raz olsun) slam merkezlerine yazarak onlara snnet ve fkh retir, Medine halk na da mracaat ederek onlara gemi eyleri onlarn nelerle amel ettiklerini sorard. Eb Bekir b. Hazm'e snnetleri toplay p kendisine gndermesini yazd. bni Hazm bu dediklerini yapt, yazd , fakat gndermeden nce vefat eti.9[9] te mam Mlik'in genliinde Medine'nin manzaras: Snnet ve Hadis yata, fetva ve eserler yurdu. Ashabn ulemas n n ncleri, ilk kafilesi burada toplanm, onlardan sonra onlarn talebeleri, derken mam Mlik geldi ve buradallim, hadis ve fetvalardan oluan zengin bir miras serveti buldu. Onlarn sayesinde kabiliyetleri geliti, iek at, meyvelerini toplad, her tarafa byk nam sald . 17- Kur'an'a Ezberlemesi ve Rabida Okumaya Balamas: Bu, hususi ve umumi muhit iinde yetien Mlik (Allah ondan raz olsun) ocuklarn dini terbiye ife yetitiren slam ailelerinin ounda olduu gibi, daha kk yata iken Kur'an- Kerim'i ezberledi, Resll-lah'n ehrinde de ailelerin yapt budur, nki, henz, asrlarn hayrls olan birinci asrda idiler. Hz.Peygamber o zamanm hayrl olduunu haber vermiti. mam Mlik, Kur'an- Kerim'i ezberledikten sonra hadis-i erifleri ezberlemeye balad. Muhiti onu buna tevik ediyordu. Adeta Medine-i Mnevvere'de ona bu iareti ve bu cesareti telkin ediyordu. Onun iin ailesine, tema meclislerine giderek ilim yazp okumay teklif etti. Anasna bu renme arzusunu at, anas ona en gzel elbiselerini giydirdi, sark sard ve sonra- Haydi imdi git ve yaz! dedi. Ona: Rabia'ya git, onun edebinden nce ilmini ren! dedi.10[10] Anlaldna gre, anasnn bu teviki zerine, ilk defa Rabia'nn ders halkasna oturdu ve ondan Rey fkhn gcne gre, okumaya balad. zaman dahakrpecik bir genti. Hattabaz adalar yie demitir: Mlik'i, Rabia'nn ders halkasnda grdm, kulanda kpesi vard. Bu da onun .daha kk yata ilme devam etmeye baladn gsterir. Daha kklnden beri yazdklarn ezberlemeye son derece meraklyd. Ders dinleyip yazdktan sonra aalarn glgesine ekilir, orada dersini tekrarlard. Bir defa onu bu halinde kz kardei

9[9]

10[10]

Kad lyd Tertib Medrik, Drktbi M sr ye, No. 9673, Tarih I. czn birinci blm, S. 32 Kad , Medrik; S. 115, Dibas, S. 20, Bu Rabia, Rabiatr-Reydir

grd ve babasna syledi. Babas da ona: - Kz m, o Hz. Peygamberin (Ona salat ve selam olsun) hadis-i eriflerini ezberliyor, dedi. 18- bni Hrmze'de Okumas ve Onun Tesirinde Kalmas: lmi,muhtelif limlerin meclisinde renmek, yetimekte olan gence lmi meleke kazandrmaz. Onlar n aras ndan birini seip behe-mahal ona devam etmesi, bylece belli bir sre zellikle ondan ders alarak tahsilini tamamlamas ve ahsiyetini kazanmas gerekir, tki onda tahsilini kazand ktan sonra serbeste, kendi bana alabilir hle gelsin, kazand ilmi hazrlk ve mktesebatile, fikir istiklaline kavuabilsin. Eb Hanife'ye; nasl okuyup rendii sorulduunda yle demitir: Ben ilim ve fkh ocanda idim. Onlar n ehlinin nne oturdum, fakihlerden birtakihin dersine devam ettim. mam Mlik gerekten ilim ve fkh ocanda bulunuyordu. Daha kk yata, krpecik iken ulema meclislerine devam etti. Fakat, acaba fukuha aras ndan birini geip belli bir fakihle, muayyen bir alime devam etti mi? lmi varln kazanmak iin bu i mutlaka yaplmaldr. Belli bir alime devam etmesi ise, onun baka alimlerden ders almas na da engel olmaz. Kendisi, zamanndaki ulemadan birine zellikle devam ettiini syler. Medrik'de yle yazldr: Benim bni aHab Zhri adnda bir kardeim vard. Bir gn babamz bize bir mesele sordu. Kardeim doru cevap verdi, ben cevapta yanldm. Bunun zerine babam bana yle dedi: Gvercinlerle oynamak, seni ilim renmekten alkoydu. Buna can m skld. bni Hzmz'e devama baladm. Yedi (bazs rivayetlerde sekiz) yl yalnz ondan okudum, bakalarn bu ie hi kartrmadm. Yanma hurma alrdm, ben ve ocuklar onlar yerdik. ocuklara tenbih ederdim, eer birisi hocay soracak olursa, megul deyin derdim. Bir gn Hrmz cariyesine: Kapda kim var? diye sorar. Cariye de kap da Mlik'i grd ve bak p dnd: Kapda o kumral gen var, dedi.. Mlik'in, bni Hrmz'n kapsnda oturduu yerde talarn souundan korunmak iin ii doldurulmu bir minderi vard. Talarn souundan korunmak iin, mescidde de onun zerine otururdu. bni ' ders halkas oradayd.11[11] souundan korunmak , Hrmz'n ders halkas oradayd. 19- bni Hrmzden Neler rendi?Ka Yl Onda Okudu: Bu haber eye dellet eder: 1 - mam Mlik (Allah ondan raz olsun) ilmi hayatnn balangcnda, kendisine sorular sorulup cevap vermeye balayacak ilim yolunu izmeye koyulduunda, ilim oca Medine'de zellikle bir alimden okumaya balad ve uzun sre ona devam etti. Ondan ders ald bu uzun sre iinde dier alimlerin semtine
11[11]

Kad Medrik;1Ksm S.117 bn Ferhun Dibacda aynn nakleder.

uramad. Bunu kendisi syler, bu ilim renmeye ilk balad zaman deil, limden anlamaya, kendisine sorular sorulup doru-yani cevaplar verecek yaa geldii zaman oldu. Bu da on yandan kk iken olmaz. 2- bni Hrmz'n dersine devam yedi yl, dier bir rivayette ise sekiz yl deniyor. yle anlalyor ki, bu mddet Mlik'in bni Hrmz'den bakasndan ders almad mddettir. Bu mddedden sonra dier ulema ile buluur, onlardan da ders alrd. Ancak onlardan ders almas, bni Hrmz'e olduu gibi, yalnz onlara mnhasr kalmazd . Hepsinden okurdu. Bylece iki rivayetin aras n bulmak mmkn. bni Hrmz ile daha uzun sre grp ders ald rivayetleri de var. Kendisinden yle rivayet olunuyor: On yl oturup bni Hrmz'den ders okudum. (16 yl rivayeti de var). Ondan rendiklerimi, baka bir kimseden almadm. O ehli nevaya, sap klara cevap vermekte, insanlar n ihtilaf ettikleri eyleri zmekte en bilgili idi.12[12] Onun yle dedii rivayet olunur: Bir insan, renmek iin bir adama otuz yl gelip gitmeli. Bununla kendisiyle bni Hrmz' kasdettiini zannederiz. bni Hrmz, hadisde onun adn zikretmemeye ondan and almtr. Ba rivayetlerin arasn yle buluyoruz: Yedi ve sekiz ytl ders okuduunu anlatan birinci rivayetindeki mddet, bakalarndan ders okumayp ancak ondan okuduu mddettir. kinci rivayetteki 13 yl ders okuma ise, bu mddet zarf nda bni Hrmz'e devam etmekle beraber, bakalarndan ders ald ylfardtr. nc mddeti, yani 30 yl kabul edemeyiz. Zira Mlik 30 yana gelmeden nce bni Hrmz lmtr, nki o, 117 ylnda vefat etti, bylece bni Hrmz'e talebelii hakkndaki rivayetlerin arasn bulup birletirmek mmkndr. Bu, rivayetlerin metinleri arasndaki ibarelerin iaretlerinden alnarak yaplmaldr. Yetiip olgunlamak ve fikir istiklli ile ilimden ok nasibini almak isteyenin uymas gereken nizam n icab da budur. nce alimlerden birine muntazaman devam eder, sonra bakalarndan da ilim istifade eder ve ayn zamanda zel stadyle de zaman zaman grr, bylece olgunlar. 3- mam Mlik stad bni Hrmz'den aldklarnn tamamiyle tesiri altnda kalm denebilir, onun eilimlerine yn veren, yol gsteren odur. Mlik alimler arasnda kendine iyi rnek olacaklar seerdi. Baz rivayetlerde getii zere mam Mlik Ledr-bilmenr szn ok kullan rd, bilmedii birey sorulunca hi ekinmeden onunla cevap verirdi. Bu hususta da stad bni Hrmz'e uymu olurdu. Medrik'de yle denir; Mlik derdi ki, bni Hrmz' yle derken iittim: Alim olan kimse, yannda olanlara, rencilerine ledr-bilmem szn miras brakmal , onlar n elinde bu bir esas olmal . Birisine bilmedii bir ey sorulunca: Ledri demesini bilmeli.. bni Vehb der ki, Mlik kendisine sorulan eylerin ounda: Ledr derdi.

12[12]

Kad , Medrik, I. Blm, S. 71 32

Btn bunlardan grlyor ki, mam Mlik, byk stad ibni Zh-rVnin yannda yetiirken: Kkken, genken, aklen yetimi bir delikanl iken ne kadar onun tesirinde kalmtr, 20- bni Hrmz'den ki Nev'i lim Tahsili ve Mnakaadan Holanmad: Kendisine ve fikrine bu derece tesiri olup onu istedii tarafa ynelten bu byk alimden, mam Mlik'in ald ilim nedir? mam Mlik bunu ak bir surette szle beyan etmemitir, hatta hadislerin isnadnda bile tavsiyesi zere, onu sk sk anmaz. nki bni Hrmz takvasndan ve zhdnden dolay, belki Hz. Peygamberin hadisleriyle bilmeyerek yanl birey kartrrm korkusu ile, onun adn zikretmemesini tavsiye etmiti. Mlik'in sarih szlerinden almaktan aciz kaldmz biz, onun szlerinin iaretlerinden alm bulunuyoruz. Yukarda naklettiimiz rivayetler aras nda Mlik'in yle bir sz geer: O, ehli hevya, sapklara reddetmede ve ihtilafl mes'eleleri zmede insanlarn en bilgiiisiydi. Bu szden anlyoruz ki, mam Mlik; stadndan fetva ve f kha dair ihtilaflar zmeyi, ehli hevaye red hususundaki bilgileri renip alyordu. lminin tamamn insanlar arasnda yaymam olmann bir srr da budur. nki Mlik, talebesine hadis ve fkh meselelerinden fetva retiyor, bu iki ilmin dna kmyordu. mam Mlik cedel; mnakaay sevmiyordu. Mutezile, Cebriye Mrcie, Hariciler zihinleri artc, akllar ihtilafa drc bir takm meseleler ortaya karmlard. Mlik bunlara dalmazd. Sebebine gelince onlar n dediklerini bilmediinden deil, onlar pekala bilirdi. Fakat bakt ki, bunlarla mnakaaya dalmak, kiiyi selamet sahiline karmyor, bir gayeye ulatrm yor. Medrik'de yle denir: Mutezile'den birisi haber veriyor: mam Mlik bni Enes'e geldim, insanlar n nnde ona kadere dair bir mes'ele sordum. Bana susmam iaret etti. Meclis dalp tenha kalnca bana: imdi sor dedi. nk kader meselesini halkn iinde kurcalamay sevmezdi. Mutezili yle diyor; ona kadere dair ne sordumsa hepsi ne de cevap vermi ve onlarn mezhebinin bat! olduuna deliller gstermi.13[13] Bundan da grlyor ki, mam Mlik, dersinde her bildiini sylemiyor, ancak bildiklerinin en iyisini, insanlar iin hayrl grdn anlatyordu. nsanlara dii bilgisi veriyordu. 21- bni mer'in Azadls Nafi'den Ders Okumas, lim Tahsilinde Katlandklar : O ada Medine-i Mnevvere gerekten bir ilim oca, ulema yata idi, Mlik'in zamannda Tbi'inden bir oklar oradayd . Gen Mlik onlarda ilim susuzluunu giderecek, tkenmez bir kaynak, tatl bir pnar bulmutu, hi bulunmayan, temiz bir su gibi berrak bir kaynak. Onlardan biri olan bni
13[13]

Kad Metrik, C.1, Blm, i, S. 71

Hrmz'e, yllarca bakasna bakmadan devam etti. Fk h meselelerine, ehli hevaye red konularn ondan rendi. Bylece cidal ve mnakaaya kamaksizn hakikat arama arzusu onda geliti. Ondan sonra da dier ilim kaynaklarndan almaya koyuldu, fakat ilk kaynandan imeye, bni Hrmz'den almaya da devam etti. Abdullah bni mer'in azadls Nfi'den de (Allah ondan raz olsun) aradn buldu. Ondan da ok ilim ald. bni Hrmz'n dersine hep devam da ihmal etmedi. Malik (Allah ondan raz olsun) yle demektedir: le,ortas Nfi'e gelirdim, gnein scandan beni aalar bile korumazd. Onun evinden kmasn beklerdim. kt zaman, onu grmemi gibi yapar, biraz beklerdim. Sonra yanna gelir, selam verirdim. Sonra ayrlrdm. Mescide girip derse balaynca yanna gelir : u meselelerde bni mer ne derdi? diye sorard m. O da bana cevap verirdi, sonra ayrl rd m. O hiddetli bir zatt.14[14] Bu.haber, mam Mlik'in ilim tahsili urunda nelere katlandn gstermee yeter, o scak lkede, le vakti.kalkp Nfi'nin evine gidiyor, o zaman Medine'nin dndaki Baki'de oturuyordu. Onun evinden kmas n bekliyor, sonra onun ards ra mescide geliyor, Ni1 yerine oturup dinlenince ona hadis ve fkh meseleleri soruyor. Mlik, Nafi'den bir ok hadis ald, bni mer'in fetvalarn rendi. bni mer mehur fakihlerden olup fkhta, Hadis ve Eser ilminde stn yeri vardr. Hadis eriflerin altnda hkm vermekte mahirdi. 22- Hadis Alimi bni ahab, Zhr'den Ders Almas, Hadis Bellemekteki Dikkati: mam Mlik, Nafi'den sonra hadis alimi bni ahab Zhr'den ders almtr. Ondan okumaya, hadis erifleri byk dikkatle ezberlemekle balad., hem iyice anl yor, hem gzelce ezberliyordu. Kendisinden yle rivayet olunur: Zhr bize geldi. Rabia yanmzda olduu halde ona gittik bize 40 kadar hadis-i erif rivayet edip anlatt. Ertesi gn yanna vardmzda; yazdklarnza bakn ki, size hadis rivayet edeyim, dn anlattklar ma bakt n m , bellediniz mi? diye sordu. z Rabia da: Dn rivayet ettiklerini sana tekrarlayacak ite bu, dedi. Zhri: Kim o- diye sordu. Rabia'da: bni Ebi Amir (yani Mlik) dedi. O da antet bakalm dedi. Ben de dnk 40 hadisi tekrarladm. Bunun zerine Zhri: Benden baka bunlar ezberleyecek kimse kalmad san rd m, dedi. Bu rivayet gsteriyor ki, Mlik ilmi kudreti arttktan, zamt ve ezberlemekte mehur olduktan sonra bni ahab ile grmtr. hreti o derecedeki, stad Rabia, onlarn topluluuna yazmay ihmallerinden dolay ynetilen itham reddetmesi iin Mlik'i ne sryor, o da gerekeni yap yor, hatta stad Rabia ile birlikte ZhrVnin dersine gidiyor, ve derste bir arkada gibi onun yanna oturuyor. mam Mlik Zhri'nin rivayet ettiklerinden faydalanmaya ok merakl idi. Ondan nce de bni Hrmz'n ilminden, Nfi'nin ilim ve rivayetlerinden ayn
14[14]

ibni Ferhun Dlbac, S. 117.

merakla faydalanmt. Yukarda getii gibi evine gider, kmasn bekler, cariye haber verirdi. Nasl ki scaa bakmadan Nfi'nin Bakdeki evine gider, gne altnda onun kmasn bekler, sonra mescide gidip ders dinlerdi, bazen onu kalabaln grltsnden uzak, sakin bir havada ders dinlemek midiyle tenha bulmak iin bayramda bile gittii olurdu. Onun unu anlatt rivayet olunur: Bayram gelmiti, kendi kendime: Bugn bni ahab botur, dedim, namazgahtan yollandm, var p kap s nne oturdum, onun cariyesine: Bak kapda kim var diye seslendiini duydum. Criye bakt ve Efendim o kula Mlik! dediini iittim.O da: Getir, gelsin dedi. eri girdim. Bana: Bakyorum henz evine dnmemisin dedi. Evet yle dedim. Birey yedin mi? diye sordu. Hayr dedim. yleysebirey-ler ye dedi. Buna gerek yok dedim. yleyse ne istiyorsun? dedi. Bana hadis rivayet et dedim. Haydi yleyse, haz rlan, dedi. Defterlerimi kard m. 40 hadis-i erif rivayet etti. Daha fazla syle dedim. Yeter dedi. Eer bunlar belleyip rivayet edersen, sen hafzlardan saylrsn dedi. Belledim bile dedim. Elimden yazlar ekip ald ve sonra Hadi anlat bakal m, dedi. Ben de hepsini ezbere okudum. Sonra defterleri bana verdi ve: Kalk, sen ilim hazinelerindensin! dedi. Sylediine gre, bni ahab Zhr'nin hadislerini bellemeye o kadar ok merakl idi ki, hadis dinlemeye oturduu zaman, yan nda bir iplik bulundururdu, o Reslullah'tan bir hadis-i erif rivayet etti mi, hemen dm atard, bylece dm says na gre kontrol yapar, rivayet olunan hadislerin hafzasnda kalanlarn saysn bilmi olurdu. Medarik de u var: bni ahab derse oturdu mu, 30 hadis erif rivayet ederdi. Bir gn yine hadis rivayet etti, ben de dm attm. Fakat bir hadis-i erifi unuttum. Zhri'ye rastladm ve ona o Hadisi sordum. Derste deil miydin dedi. Evet dersdeydim, dedim. yleyse neden bellemedin? dedi. Tam 30 hadis, ancak bir tanesi aklmdan km dedim. Bunun zerine Zhr: nsanlarn bellemesi kalmad, haf za denen ey gitti, ben bellediim bir eyi asla unutmam, sende olanlar syle dedi. O unuttuumu bana syledi, ben de dnp gittim.15[15] 23- Hadis-i eriflere Gsterdii Sayg ve Okumadaki Dikkati: Genliinden itibaren mam Mlik, Hz. Peygamberin hadis-i eriflerine gereken hrmette son derece dikkatli olurdu. Onlar doru bellemek iin saygl olmakla beraber huzur ve skn iinde dinlemeye ok nem verirdi. Onun iin ayakta iken dinlemez, sk nt l zntl, karars z bir halde iken hadis dersi a lmazd . , Onlarda bir yanlla dmekten korkard . Medrik'de yle denir: Mlik'e, Amr b. Dinar'dan hadis dinledin mi? diye soruldu. Cevap verdi: Onu hadis rivayet ederken grdm, insanlar ayakta durmular, yazyorlard. Resul Ekrem'in (Ona salat ve selam olsun) hadis-i eriflerini ayakta yazmay ho grmedim.
15[15]

Kad , Medrik, S. 121

Mlik Eb Zinad'a urad, hadis naklediyordu. Dersine oturmadi, sonra Mlik'e rastlad ve ona: Benim dersime oturmaktan seni al koyan nedir? diye sordu. O da: Yer dard . Ben ayakta iken Hz. Peygamberin hadislerinin rivayet olunmasn istemedim, dedi. Bu olayn Eb Hzim ile getii de sylenir. 24- lim Tahsilindeki Tutumu, O zaman ki Szl ve Yazl Tahsil Yolu: Bunlar, mam Mlik'in tahsiline dair haberlerden baz semeler. Burada onun stadlarnn hepsini, hangi hocasndan ne aldn Hadis adamlarndan kiminle grtn sayp sralamak niyetinde deiliz. nk bunun yeri, onun lminin kaynaklar ndan bahsederken gelecektir. Fakat burada, bu haberlerden bazs na iaret ettii, bazsn aka syledii eyi belirtmemiz gerekiyor ki, onlarda unlardr: 1- 0 zaman ilim, kiilerin azndan duymak yoluyla, szl olarak reniliyordu, yazl kitaplardan deil. Onun iin talebenin zihni geliip parlard. nk btn gvendikleri kafalarna idi. leyen demir parldar. ittikleri birey kamasn diye titrerlerdi. Bakyorsun, mam Mlik Hadislerin saysn iplere dm atarak tesbit ediyor, bir hadis zihninden kat m , onu tekrar dinliyor, hocan n sert azarlamas, kmas ona asla engel olmuyor. Birden 40 kadar hadis dinliyor, ancak bir ka akl ndan gidiyor, 40 tanesi kal yor, 30 hadis dinliyor, ancak biri haf zasndan kayor. Bu onda hafzann kuvvetini gstermektedir. bni ahab onu ilim-hazinesi, bilgi kab olarak niteliyor. Ayn zamanda bu onlar n haf zaya verdikleri nemi, bellemeye verdikleri merak da gstermektedir. Onlar n kalbleri byle temiz, gnl vergileri kuvvetliydi. 2- Alimler, artk ilmi yazmaya, kaydetmeye balamlardr. Fakat yazlana, izilene deil de, yine hafzalara itimad devam etmektedir. te bni ahab Zhr iittiklerini unutmalarndan korktuu iin talebelerini duyduklarn yazmaya tevik ediyor. te mam Mlik, ona gidiyor, elinde yazd defterler var, duyduklarn onlara yazyor. Bu onu dier yandan iittiklerini ezberlemekten de alkoymuyor. bni ahab Zhr, Mlik'in elinden yazl defterleri alyor, ona anlattklarndan onu deniyor, onlar noksansz, tamamiyle ezberlemi buluyor ve sen ilim kabs n diyor. 3- mam Mlik ilim tahsiline kendini vermiti, ciddi bir ekilde heves ve sabr ile ilme sarlmt. iddetli scak, kavurucu hava onu evinden kp, alimlerin evlerinden karak mescide ders vermeye gelmelerini beklemesine mani olmazd. Hatta baz lar n onu azarlamas bile ald rmaz, jlim yo lunda her eye n na katlanrd. Skn iinde akllca ve yumuak davranarak, elinden geldike onlar kzdrmamaya alrd. Btn vaktini ulema ile grmeye ayrmt. Akam, sabah onlardan ders okurdu. Bakarsn, bni Hrmze sabahn erken saatlerinden geceye kadar devam edyor. lim iin frsat buldumu, istirahat vakti demez, gecikmeden derse gider, hi frsat ka rmazd . Bak yorsun, bayram sabah namazdan sonra evine gitmeden nce, bni ahab Zhr'nin !evine gidiyor, nk bu vakitte bni ahab evinde insanlar n grltcnden uzak, huzur

iindedir, ondan daha iyi, gzelce ders dinler ve daha ok istifade eder, o bunu dnr. lim elde etme urunda hibir gayreti esirgemedii gibi bu yolda maln da asla esirgenaez. bni Kasm diyor ki: lim tahsili mam Mlik'i evinin tavann skp satmaya kadar gtrd. Odunlarn sat p okudu, sonra dnya kucak a p ona yneldi.16[16] 25- Hangi limleri Tahsil Ettii, Bunlarn Beyan: Bir ilim rencisi olarak Miik'in hayatndan szetmeyi brakmadan nce, k sa da olsa onun renmeye nem verdii ilimleri zikredelim; yukartda naklettiimiz haberler bunlara iaret etmitir. 0 ilmi drt cihetten elde etmeye alt ki, bunlarn hepsi de fakih bir alimi oluturmada birleir: O bir yandan gerei gibi sr ilmi biir, dier yandan Rey fkhn renir. ann ruhunu kavrar, etrafnda cereyan edenleri tanr. nsanlarn bilmesinde hayr grd ilimleri onlara retip aralar nda yaymaya alr. 1- O andaki ehli nevaya, sapk cereyana kaplanlara reddetmeyi, insanlar arasnda ihtilaflar, fkh ve fkh dnda kalan mezhebler arasndaki ayrlklar rendi. Kendisinin haber verdii zere bunlar bni Hrmz'den ald. Ondan ok ey rendi, fakat bunlarn hepsini halk arasnda yaymad. Ancak bilmeleri zaruri olanlar syledi. Bu suretle o ilmi adeta ikiye blyor: Umum halka, btn insanlara verilecek ilim, bu tek bir kiiye mahsus deil, bunda kimseye bir zarar yok. Herkesin akl onu" al r ve kabul eder. Herkes onu kolayca sindirir ve faydalan r. . Dier ksm ise, onu ancak havas -sekin kiiler- kavrar, onu avam nasa anlatmak olmaz, nki baz kiilere o, fayda yerine zarar getirir. Mesela ehli hevaya red ilmi byledir. Olabilir ki, ok defa baz ak llar onu zor anlar, belki de ya anlarlar, ka yapaym derkez gz karm olurlar. Belki de onlarn sapk szlerini ve onlara cevab konua konua bu sapk szlere kendini kaptrr, onlarn durumuna der. Bylece fayda umulurken zarar gelir. Bu sebeple bni Hrmz'den rendiklerinin hepsini yapmad , bunu kendi syler. 2- Ashabn fetvalarn, Tbi'nin fetvalarn rendi. Hz. mer'in ve olu Abdullah bni mer'in (Allah ondan raz olsun) Hz. Aie'nin ve dier sahabilerin fetvalarn bilirdi. Tbi'ilerin ulularndan Muhammed bni Mseyyeb ve dierlerinin fetvalarn rendi, bunlara erimi deildir, rivayet yoluyla rendi. Dikkate ayandr ki, Ashabn ve Tbi'nin byklerinin fkh, Mliki fkhnn birok ta'riflerinin kayna olmutur. 3- Rey fkh n Rab atl-Rey diye tan nan Rabia'dan okudu. yle anlalyor ki, Rabia'dan rendii bu Rey, tam manasyla kyas, illetleri ve her vehile menat deildi, belki bunun esas muhtelif na'slarla halkn mesalihini uygun hale
16[16]

Kad , Medrik, S. 115.

sokmak ve topluma fayda salamak yoludur. Onun iin Medarik'de aynen yle denir: ibni Vehb dedi ki, Mlik'e soruldu: Rabia'nn ders meclisinde k yas yap yor muydunuz? Ve birbi-rinizle ok tartyor muydunuz. Vallah hayr, dedin17[17] Bu ifadeden anlyoruz ki, mam Mlik ok kyas yapan ve ona gre-meseleler karan fk h Re'y'ini alm yordu. Bylece, Irak'da ok olan takdiri f kha da girmiyordu. Bu takdiri fk h zaten ok k yas yapmadan ve illet olmaya yarayan vasflar almadan domutu. Bundan dolay bizim tercihimiz udur: Rabia'ya gre Rey fkhnn esas, insanlar n mesalihidir, Meslih-i Mrsele'dir. 4-Hereyden nce mam Mlik Hz. Peygamber Aleyhisselam'n hadis-i eriflerini renmitir. Hz.Peygamberden rivayet yapan rvileri aratrr, onlarn iinde mevsuk ve fakn olanlar seerdi. nsanlar anlamakta kuvvetli bir feraseti vard. Onlarn akl ve fkh derecelerini kavrard. Ondan yle dedii naklolunur; Bu ilim dindir, onu kimden aldnza bakn, dikkat edin. Bu direklerin dibinde (Mescid-i Nebeviye aret etti) Reslllah buyurdu diyen 70 kiiye yetitim, onlardan birey almadm. Halbuki onlardan birine Beytlmal verilse emniyette olurdu, yle doru kimselerdi, fakat bu in ehli deildiler.18[18] Miik'in emin ve mevsuk kimseleri nasl tandn, onun rivayetini ve ravilerni okurken, inaallah beyan edeceiz. 26- Ders Okutmak Ve Fetva in Mescidde Oturmas Ve Ona Gre Dersin nemi: mam Mlik, sr ve fetvalar renmeyi tamamladktan sonra, Mescid-i Nebevi'de bir ders halkas kurarak ders okutmaya ve f kh retmeye balad. phe yok ki, Tbi'inin ve onlardan sonra gelenlerin meclislerine oturanlar, onlara slam diyarnn dousundan, batsndan nice kimseler gelirdi, elbet ilimden byk bir nasib alm, hrmet ve vakar kazanm zatlar olmal ki, fakih renmek, fetva sormak iin gelenlerin itimadn kazanabilsinler, szleri muteber tutulsun, gvene layk olsunlar, ite Mlik ders okutmaya balad zaman byle bir gvene ly k grlecek mevki sahibi idi. O, bizzat kendisi, hocalarnn onu bu ie ehil grdklerinden emin olmak, bunu ikrar ve tasdik etmelerini istiyordu. Onun dilinden sk sk u gzel ve parlak sz kyordu: nsanlarn ehil grmedii bir ie kendisini ehil ve layk grende hayr yoktur.19[19] Kendisinde ders okutmak arzusu uyand zamanki halini ve bu ii anlatmak amacyla yle demektedir: Her isteyen Mescid-i Nebevi'de hadis okutmak ve fetva iin oturmak olmaz, bu konuda salah ve fazilet sahipleriyle istiare etmeli, nereye oturacan sormal, eer onu bu ie ehil ve layk grrlerse oturmal ,
17[17] 18[18]

Kad , Medrik, S. 127. bni Abdlber, Intika, Syuti, Tezyinl-Memlik, Kad lyad Kitabl-Medarik. 19[19] Kad , Mecjrik, S. 127

benim, bu makama ehil, bu ie layk olduuma ilim ehlinden 70 stad ehadet etmedike, ben bu makama oturmam.20[20] Bir adam gelerek, Mlik'e bir mesele sormak istedi. bni Kasm ondan nce cevap verdi. Mlik kzarak ona dnd ve yle dedi: Ey Ebu Abdurrahman, ne de cesaretle fetva verdin! Ve bu sz tekrarlad durdu. Ben, kendimin bu ie layk olup olmadm sormadka fetva vermedim. Kzgnl biraz yatnca, ona: Kime sordun, dediler. Zh-ri'ye ve Rabia'ya cevabn verdi. 27- Ka Yanda Ders Okutmaya Balad?: Bu sahih haberler ve doru szler gsteriyor ki, mam Mlik bir kiiyi, ancak olgunlatktan sonra ders ve fetvaya layk ve ehil gryordu ve bunu kendine de aynen uygulad. Olgunlap ilimde kemal sahibi olmadka ve ilerinde Zhr ve Rabi da dahif, 70 kadar stad onun bu ie layk olduuna ehadet etmedike, ders ve fetvaya balamad . Derse balad zaman ya acaba kat? Sahih rivayetlerde vatka dair bir ey yok. Mantk bize onun o zaman adamlk anda olmasn sylemeyi gerektirir. Zira bir insan, o byk ve din limlerinin aras nda fetva verecek bir mevkie ancakadamlk ama geldikten sonra eriebilir. Akl ve zekas ne kadar stn olursa olsun, gen bir ocuun, Hz. Peygaberin Mescid-i erifinde, kendilerinden ilim ald, onlarn kaynaklarndan su itii o byk stadlann aras nda hadis ve fetva vermesine balamas olamaz. Fakat onun menakbru yazan Mlikilerden baz mteassblar, onun 17 yanda iken derse ktn sylemekten geri kalmyorlar. Onlar bununla sanki onun ders ve fetva vermesinin de olaanst hallerle baladn sylemek istiyorlar, nasl ki hami mddeti ve douu olaanst olduunu iddia etmiler, anas onu sene karnnda tad sanmlard. Bu hususta Sfyan b. Uyeyne'ye nisbet olunan bir habere dayanmaktadrlar. O demi ki: Rabia'nn dersinde bir mesele gemi. Mlik onu ona sormu. Rabia da kzarak onu azarlam. Mlik de fkeyle kalkm. le vakti yalnz oturmu, onun yanna da bir cemaat oturmu. Akam namazn klnca yanna 50 veya daha ok kimse toplanm. Ertesi gn onun yanna birok kimse toplanm. O da artk ders vermeye balam, o zaman 17 yandaym.21[21] mam Mlik'in 17 yanda iken ders okutmaya balad iddias ite bu habere dayanmaktad r. 28- 17 Yanda Ders Okutmaya Balad ddiasnn Mnakaas: Biz bu haberi kabul edemeyiz. Onu duyunca yz eviririz. nk bu, o zaman Medine'de ders okutmann durumuna uymaz; onun nem ve deeriyle barmaz. Byk limler Medine'de Hz.Peygamberin. kabri civar nda oturur, mcavir
20[20] 21[21]

Kad , Medarik, S. 127 Dibac, Medrik.

olarak bulunurlard. bni ahab Zhri, Nfi' ve dierleri gibi byk alimleri brakp bu gen ocuun dersine oturmalar ok garip birey olmaz m? Mehur alimler dururken ondan hadis dersi almalar yad rganmaz m ? Bize gre pek ok doru haberler vardr ki, onlar bu zanro gemeyen haberi rtmektedir. yle ki: 1 - Buna gre mam Miik'in ders okutmaya oturmas, hocas Ra-bia'ya kz p onun dersinden fkeyle ayrlmas imi. Halbuki sadk rivayetler diyor ki, o ders okutmaya balamazdan nce stadiaryla istiare yapt, zellikle Zhri ve Rabia'nn ad n vererek, onlara sordu. Rabia lonun ders okutmas na izin verenlerin banda geliyor. Bu onun ders jokutmaya balamasna sebep, Rabia'ya kzarak ondan ayrlmasn 'gstermekle asla badamaz. Bize gre de, Rabia'y terketmi olabilir. Fakat ondan sonra derhal ders okutmaya balam deildir. Hem bu ayrl Rabia onu azarlad diye deii, aralarndaki gr ayrlklarndan dolay olmutur, bir de bu 17 yanda iken deildir. 2- Sahih haberlere gre zellikle bni Hrmz'n dersine devam 7 'veya 8 yld r. Dier stadlarna devam ile birlikte ise daha oktur. bni Hrmz'e devamna sebep olarak u gsterilir: Babas ona bir mesele sormu, yanl cevap vermi, kardei ise doru cevap vermi. Babas onu kendini oyuna vermekle ayplam. Bunun zerine bni Hrmz'e Revama balam. Kendisine soru sorulup cevap veren kimsenin ya bndan kk olamaz ve yanl cevap verdi diye on yandan kk ocuk ayplanmaz. Ya haydi 10 diyelim, bni Hrmz'e de en azndan (7 l devam etti, o takdirde bni Hrmz'e devam sona erdii zaman ya 17 olmu oluyor. Halbuki zellikle sadece ona devam bittikten sonra bakalarndan da ders almtr, ya onlardan ne zaman ders alm olabilir? O kendisi zel olarak sade bni Hrmz'den 7 yl ders aldn sylyor ve ondan rendiklerinin ounu insanlar arasnda yaymad-jn tasrih ediyor. Bedahat ve mantk, bni Hrmz'n dersini braktktan sonra da yani 17 yandan sonra da ders okumaya devam ettiini haykrmaktadr, okuttuunu deil! 3- Sahih rivayetler diyor ki, o 70 stadyla istiare yaptktan sonra ancak ders okutmaya balad. nsafl olan bir kimse, yetmi stadn Mescid-i Nebevi'de 17 yanda bir gencin Peygamberin hadislerini okutmasna, fetva dersi vermesine o zaman msaade edeceklerini hi zanneder mi? Meer ki bu gen, mucize kabilinden olaanst bir hale sahip olsun. Belki de bu sz yayanlar da byle bireyi kastediyorlar. Biz bunu kabul edemiyoruz. mam Mlik, ne vcuta, ne de aklca ;evkaladelik bulunan bir kii deildir. O da dier insanlar gibi bir insandr. Anas onu, dier analar nasl dourursa yle dourdu. Evet bizce o, jstn zekal, dhi bir alimdir, h fz ok kuvvetli, mevsuk, emin, faziletli bir alimdir. anda hicret yurdu olan medine-i Mnevvere'nin takibsiz, ssiz imamd r. 4- Yine sahih rivayetlere gre o, bni ahab Zhri ile ilk grt srada Rabia'n n dersinde idi. Zhri'den dinledikleri hadis-i erifleri yazmadklarndan dolay onlar Zhri Levm edip knca o hadisleri ezber sylemeye Mlik'i tevik eden Rabia olmutur. phe yok ki, o vakit Mlik henz ders okutmaya

balam deildi. unki o zaman henz okutacak kadar hadis renmi deildi. bni ahab Zhri'den hadis dinlemi, bellemi deildi ki mehur olup ders vermeye balayabilsin. O ancak Zhri'den hadis okuduktan sonra o kadar ok hadis rendi. Miik'in belledii hadisler az deildir, onlarn senedinde Zhri'de vardr. Bunlarn bir ksmn ondan bellemitir. nki onun bni ahab Zhri'ye sk sk geldii belli birey, hatta bayram gn bile geliyor. Hadis okutmak zere ders halkas olan biri bunu yapmaz. Sonra Zhri'yle ilk grrken madem ki Rabia ile beraber gittiler, Rabia o zaman hccet olan bir alim, makul olan o zaman Miik'in.ocuk yata bir gen olmamasd r. Yoksa Rabia gibi bir alimin genbir ocuu Zhri'ye takdim etmesi, her ikisini de kmsemek olur. Ne Rabia ne de Mlik'ten bu beklenmez. Uygun olan ve kabule ayan grlen Mlik o zaman adamlarla beraber bulunacak bir yata olan bir genti. Yoksa kk yata olan, ocuk denebilecek bir gen deildi. 29- 17 Yanda Derse Balad ddias: Doru olduunu sandklar bu habere (yani 17 yanda iken ders okutmaya balamasna) baka bir haberi de kattlar. Medrik'de yle yazl: Eyp Sahtiyan diyor ki, Nfi' saken Medine-i Mnevvere'ye geldim. mam Miik'in o zaman ders halkas vard. Musab der ki, Nfi1 saken mam Mlik'in, onun ders halkasndan daha byk ders halkas vard, dier bir rivayette ise, Rabia'nn halkasndan bykt. 'be der ki, Nfi'in lmnden bir yl sonra Medine-i Mnevvere'ye geldim, mam Miik'in o zaman ders halkas vard. Nfi'in lm 117 yl ndayd . Kad yd bunlara unu ekliyor: Bunlarn hepsi dorudur. Daha nce getii zere mam Mlik 17 yanda ders okutmaya balad. Doumu ihtilafl olsa da 93 yl kabul edilir. Nfi'nin lm ise, 20 ksur senesindedir.22[22] Grlyor ki Medarik sahibi bu haberin kabuln, geen haberin doruluuna balamaktadr, halbuki o ok sz tar. Nfi'in salnda ders okutmaya balad, onun ders halkasnn Nfi'den daha byk olduu phe tayan bireydir. Zira Nfi'nin ve Rabia'nn m olduu phelidir. Bylece o delil olmaktan der. Hem de bu iki kiinin lm tarihleri arasnda fark byktr. Nafi' 117, Rabia'da 136 ylnda lmlerdir. Bu haberler ile birinci haber arasnda kurulmak istenen balant ne olursa olsun, onun Nafi'in lmnden bir yl sonra ders okutmaya balad iddiasf, 17 yanda iken derse balad davasndan daha kabule ayandr. nki bu takdirde 25 yanda iken ders okutmaya balam olur. Fakat bunu teyid eden bir sened yok. 30- Derse Balad Zaman Yetimi Bir Alimdi:
22[22]

Kad , Medarik, S. 127

Bu haberlerin eletirilmesinden u netice kyor; 17 yanda iken ders okutmaya balad iddias, akia uygun, kabule ayan bir iddia deildir. O zamanki mehur ve maruf olan adete uymaz. Herkese kabul edilen maruf ve sahih olan rivayetlerle bu badamaz. Biz, okuyup rendikten sonra hangi yata retmeye, okutmaya baladn kesin olarak bulamiyorsak da, ulema yetiip yaa olgun-ladktan sonra ders vermeye baladn syleyebiliriz, yoksa daha krpe bir gen iken deil. Mehur haberlere gre Rabia saken o, ders okutmaya balamtr. Bu da ma'kul bireydir. Bunda akl kabul etmez birey yok. nk Rabia 136 ylnda ld. Mlik de, tercih edilen kavle gre, 93 ylnda dodu. Demek Rabia vefat ettii zaman Mlik43 yana gelmitir, makul olan bundan nce derse balam olmasdr. phesiz ki bu yaa gelmeden nce ders vermeye balamtr. Sabit olan gerek de bunu gerektirir. nk mam Mlik, Rabia lnceye kadar onun dersine devam etmedi. Belki onun baz fetvalarn ho grmeyerek onun dersinden ayrld . Fakat onun fazl n hibir zaman inkar etmedi, bundan dolay , Leys b. Said'in Mlik'e yazd risalede unlar vardr: Rabia'nn baz gemi eylere muhalefet ettii eylerden bir ksm da: Bildiin, hazr bulunduun ve senin, Yahya b. Said'in, Abdullah b. Amr' n, Kesr b. Ferkadin ve ondan daha yal olan bir ok Rey sahibi Medinelilerin grn iittiim meselelerdir. Hatta bunlar seni, onun meclisini terketmek gibi holanmadn bireye mecbur etmitir, Rabia'y knadnz baz eyler hakknda sen ve Abdlaziz ile mzakere etmitim. Siz ikiniz benim kabul etmediim eylerde bana muvafakat ediyordunuz. Bununla beraber Rabia'da elhamdlillah ok hayr var, salam bir akl sahibi, beli bir ifadesi var. slmi yaay gzel, genel olarak btn arkadalarna ve zellikle bize kar sahiden bir muhabbeti var. Allah ona rahmet etsin, onu balasn. Onu amelinden daha gzeli ile mkafatlandrsn.23[23] Bu cmlelerden anlalyor ki mam Mlik, Rabia ile aralarnda kan ihtilaftan onun baz tabiatna aykr baz grlerinden dolay, onun meclisinden ayrld. Rabia saken, Mlik'in ders halkas iddias nda yadrganacak bir ey yoktur. Madem ki ikisi arasnda gr ayrl balamtr, her kisi de birbirine muhalif gr sahibidir. Mlik de, Rabia'nn salnda art k ders okutacak bir yaa gelmitir. Aralarnda gr ayrl, ders vermeye balayaca zaman hocas Rabiayla istiareden Mlik'i alkoymaz. nk aralar ndaki ihtilaf ikisinin dostluuna asla mani deildir. Yukarda grdnz zere, Leys b. Sa'd, Rabia'ya ho grmediini mam Mlik'e de ho grmemektedir. Bununla beraber onu ok gzel vmekte, ona rahmet ve mafiretle dua etmekte, onun umum kardelerine ve zellikle ona sevgisini anmaktad r. Szn ksas, mam Mlik, aklca olgunlatktan, fikirce gelitikten sonra Mescid-i Nebevi'de ders okutmaya balad. O zaman baz stadlar da sad. Yalnz o vakit ya kat, bu hususta kesin bir ey sylemek iin elde delil yok.
23[23]

Mlik'in ve Leys'in mektuplar ileride aynen verilecektir.

31- Mescid'de Hz. mer'in Yerinde Meskende bni Mes'ud'un Evinde Oturdu: mam Mlik yaa olgunlap ilmen kemle geldikten sonra Mescid-i Nebevi de, ders vermeye balad. Hadis ilmine susayanlar, Hz. Peygamberin (Ona salat ve selam olsun) hadis-i erifleriyle sulayp kandryordu. Mescid-i erifteki ders halkasn n yeri, Hz. mer b. Hat-tab'n hkm, kaza ve meveret iin oturduu yerdi.24[24] Mlik'in bu yeri semesi Hz. mer'in tesirlerinde kalmasndand , fetva ve hkmlerinde, Said b. seyyebin ve dier tabiilerin ondan rivayet ettikleri fetvalarn tesiri altnda kald grlr. Bu hal gzel bir duygu eseridir. Ona dima manevi ynden ona uyma kuvveti verir, bu meclisin dier bir manevi deeri vardr. Buras mescitte Hz. Peygamber aieyhisselam'n oturduu yerdir. Oturduu evde de byle yapt. Abdullah bni Mes'ud Hazretlerinin oturduu evde oturdu. Medrik'de yle denir: Mlik bni Enes'in Medine-i Mnevvere'de oturduu ev Abdullah bni Mes'ud'un evi idi. 25[25]Bununla Abdullah bni Mes'ud'un izinde olduunu gsterdi, nasl ki ayn maksatla Hz. mer'in/Allah ondan raz olsun) mecliste oturduu yerde oturup ders verirdi. 32- nce Mescid- Nebev'de Hastalan nca Evinde Ders Okutmas ; mam Mlik (Allah ondan raz olsun) Ashab-i Kfram' n ve T-bi'inin sr havasnda yaad, Tbi'inden, sahabelerin fetvalarn alp rendi, onlarn iinden Rey sahiplerini daha beenirdi. Hz. mer'in bni Mes'ud'un ve dier fakh sahabelerin haberlerini, eserlerini arat-rr, onlar n verdikleri hkmleri, yarglar renip tanrd. ncelemeleri de Bid'atc yeni bir ey karc deil, tbi' olucu olmaya dikkat ederdi. , Onun grne gre: Medine halknn amelleri, onlar n ehli hadis , denen ve sra uyan fakihin yolunu aydnlatc eylerdir, onlarn - ! nda hkm karr, onlarn hidayeti zere yrr ve onlarn nurundan aydnl k al r. Allah ona uzun mr verdi, bereketli bir mr srd, racih kavle gre 179 ylnda vefat eitii zaman 90 yana yaklamt. Talebeleri oktu, fkh her tarafa yayld , onun hakk ndaki haberleri herkes duydu, insanlar hep onun ilminden bahseder oldu, nam her tarafta duyuldu. Biz burada imdi onun hayatn, maruz kald eyleri anlatacaz. mam Mlik hayat boyunca hep Mescid-i Nebevi'de ders okutmad , idrar hastalna yakalannca dersi eve ald. Hastalndan bahset denlerin bazs bunu idrar hastal diyor, fakat hastala yakalandnda ittifak var, bu yzden evde ders vermeye balamtr. lim, hadis, fetva ve ders vermekten vazgemedi ise de insanlar arasna kamaz olmutu. Bu hal vefatna kadar byle devam etti.

24[24] 25[25]

Kad lyad, Medrik, S. 108 Kad fyad, Medrik, S. 108

fibni Ferhun, Dbac Muzehheb'de yle der: Vakdi demitir ki, Mlik Mescidi Nebevi'ye gelir, namazlarda, Cumada, cenaze namazlarnda haz r bulunurdu, hastalan ziyaret eder, hukuku yerine getirirdi. Mescidde oturur, arkadalar, talebesi etrafna toplan rd . Sonra Mescidde oturmay b rakt . Namaz k lar, meclisine dnerdi. Cenaze namazna gelmeyi b rakt .Mescide namaza gelmez oldu.Cumaya da gelmezdi.Taziye iin kimseye gelemezdi.nsanlar bunun hepsine katland ,nihayet bu hal zere vefat etti.Nice defa kendisine bu belki sylendi.yle derdi:<<Her insan kendi zrn konumaya muktedir olamaz>>26[26] Ravilerin ou onun 179 Hicri ylnda vefat ettiini sylerler.Kad yad sahih olan budur,cumhur bunun zerindedir,diyor.Ne vakit ldnde de ihtilaf ettilerse de ou Rebiulahr aynn 14c gecesi vefat ettiini syler.Allah ona rahmet etsin ve ondan raz olsun. 33- Geimim Baba Sanat ile Deil, Ticaretle Salard: Onun hayat ndan bahsederken sz bitirmeden geiminden, dersinden, devlet adamlaryla, idarecilerle olan mnasebetinden, onlara nasl davrandndan, onlardan grdklerinden biraz bahsetmek istiyoruz. nce birinciden szedelim. Sze mam Mlik'in (Allah ondan raz olsun) gelirinden, geim kaynandan bahsetmekle balayalm. Menakb ve Ehbar kitaplar mam Mlik'in geim kaynaklarndan a k, vaz h bir surette szetmez-ler. Fakat kitaplar aras na serpilmi haberler onun gelir kaynaklarn, . geimini, tam olarak deilse de, biraz-olsun amaktad r. Ulema onun babasnn ok, mzrak, yaptn sylerler. Acaba olu da bu san'at devam ettirdi mi? Zira bir ok ailelerde adet olduu zere oul, baba sanat zerine yetiir, onun hnerini devam ettirir. Kitaplar onun bu sanat ilediini sylemiyor. Haberlerin gelii, bundan bakasn gsterir. nk rivayetlerin topland nokta udur: O daha kklnde ilme ynelmitir. Bu ise ailesinde yeni birey deildir. nk dedesi, amcalar hadis ve eser ilminde yeri olan lim ve ravilerdendirler. Mlik madem ki, kk yata ilme ynelmitir, yleyse baba sanatna sarlmad demektir. Zira bu sanat, onun balad ilim tahsiline devamna engel olur. Her ne kadar ilim tahsiliyle bu sanat bir arada yrtmek ihtimali varsa da, bunu dorulayacak birey yoktur. Menakb kitaplarnda gryoruz ki, kardei Nadr kuma ticaretiyle meguld. Mlik de onunla beraber satar ve ticaret yapard.27[27] Ticaretle ilim tahsilini bir arada yrtmeye bir engel yoktur. nk vekilleri, onlarn adina bu ii yapar. Nadr' n kendisi dahi ilimle, hadis-i erif tahsiliyle meguld. Hatta balangta Mlik Nadr'n kardei diye tannrd . Sonra Mlik nam kazan nca, nce de getii zere bu kere Nadr'a: Mlik'in kardei diye arlr, andrd.

26[26] 27[27]

ibni Ferhun Dibac, Mzehhep, fi Ma'rifeti A'yan Mezheb S. 22 Kad , MedritcS. 109

Bizim tercihimize gre mam Mlik ticaretle geinirdi. Baz haber kitaplar buriu tasrih etmektedir. bni Kasm yle demektedir: Mlik'in 400 dinar vard , onunla ticaret yapard , geimi onunla idi.28[28] 34- Halifelerden Hediye Ve hsan Kabul Eder, Bakasndan Almazd: Bylece mam Mlik'in geim kaynan renmi oluyoruz. Geim kayna ticaret olmakla beraber, ayn zamanda halifelerden hediye de kabul ederdi. Bunu almann helal olduunda ada Eb Hanife gibi pheye dm deildi. nk o, Abbasi Halifelerinin hediyelerini kabul etmezdi, daha nce Emevilerden de hediye kabul etmemiti. Halife Eb Cafer Mansur'a dostluu ve sadakati, hediye gndermek suretiyle denenirdi. Eer kabul ederse, bu ona ballna delil saylrd. Eer kabul etmezse, bu da, iinde meydana vurmad birey gizlediini gsterirdi. mam Mlik halifelerden mal kabul etmekten ekinenlerden deildi. Ancak onlardan baka idarecilerden hediye almaktan sakn rd . Sultandan hediye almak kendisine sorulduunda yle dedi.: Halifelerden alnr, bunda ek ve beis yok, fakat onlardan bakasndan birey almakta saknca vardr. Belki onun grne gre halifelerden bakalar Devlet malndan bir ey aryorlar, alyorlar, bundan dolay onlarn verdikleri eyleri ve hediyeleri kabul etmiyor. Baz kimseler onun hediye kabul etmesini ok gryordu. Veya bu hediyelerin bir ksm ok grlyordu. Hatta deniyor ki, Harun Reid ona bin dinar ihsan etmi ve: Ey Eb Abdullah, bin dinar, bunu Emr-l-M'minin'den a yorsun? demi. O da dil imam olunca, mrvvet ehli insaf bu, bunda bir beis grmem, demi. Bu gibi hediyeleri kabul ederdi, nk bu mrvvet ehlinin bir insaf ve ihsan , yle anlalyor ki, o bunlar zaruret evkiyle, holanmasa da, yine kabul ediyordu. Haysiyetini korumak, ihtiyacn karlamak stiyordu. timai durumu ona bunu gerektiriyordu. Zira yoksul talebelere bakp onlar bar nd rmak, muhtalarn ihtiyalarn karlamak vard. O halifelerin hediyelerini bu niyetle kabul ediyordu. yle anlalyor ki, o bu gzel niyetle de olsa. bunda yine birey gryordu, onun iin bakalarn sultandan hediye almaktan nehyediyordu. nk onlar n, onun gibi iyi niyeti olmayabilirdi, bundan korkard . Sultandan hediye almak ok sorulurdu. O da sorana: Alma derdi. Sen al yorsun deyince Kendi gnahmla birde senin gnah n da mi bana yklemek istiyorsun. derdi. Bazen de Beni kendi gnahmla bast rmay m seviyorsun? derdi.29[29]

28[28] 29[29]

Ferhun Dibac Mzehheb, S. 19 Kad ; Medrik.. S. 274

35- lk Zamanlarda Darlk indeki Hayat: lk zamanlarda ok glk ve sknt iinde yaard. Hatta bazen kz alktan alard. Bu konuda u rivayet olunur: O bir defa Eb Cafer Mansur'a halkn halini gzetmesini, yoklamasn tavsiye etti. O da vakf olduunu gstermek iin ona yle dedi: Kzn alktan alad zaman, komular duymasn diye, elde-irmeni tan hareket ettirmelerini emreden sen deil misin? Mlik : Bunu Allah'tan baka kimse bilmez deyince: Ben bunu biliyorum da, teb'am n halini mi bilmiyorum, san yorsun! Hi bilmez olurmuyum?dedi.30[30] yle anlalyor ki, bu gln, darln sebebi kendini ilim tahsiline verip geim yolunu aramay ihmal etmesidir. bn Kasm der ki: Kendini ilim tahsiline vermesi, Mlik'i evinin tavann bozup aalarn satmaya kadar zorlad. Fakat sonra dnya kucak a p ona dnd,31[31] yukarda buna biraz iaret ettik. Szn ksas mam Mlik (Allah rahmet etsin) hayatnda geim darl ve yokluk da grd, ferahl k ve bolluk da grd. Her iki durumda da haline kretti. Fakirlik ve yokluk gnlerine dair, varlk ve bolluk zaman na ait nice haberler rivayet olunur. Bu konuda birbirine uymaz haberleri, darlk ve varl k olaylarn anlattktan sonra Kad yad yle demektedir: Anlattmz bu muhtelif hikayeler, dnyadaki hali, bunlar hep dnya halinin kararszlndan, zamanlarn deimesindendir. Zira kiinin bataki hali ile sonraki hali baka olur. mam Mlik (Allah rahmet etsin) 90 ylna kadar yaad. Zaman geldi, hadisde, fetvada imam oldu. 70 y l kadar sz dinlendi. Her zaman kadir ve deeri artt. Her gn eref ve bykl ykseldi. lnceye kadar itibar oald. Yllarca tek adam sayld. Hi rakipsiz dnya ve din riyasetini elde etti. Byle alkantl bir mr srd. Deiik hallerine dair olan haberlerdeki ihtilafta bir tearuz yoktur. Baar Allah'tandr.32[32] Nam duyulup itibar artt ktan, Allah ona bol r kap n at ktan, halifelerin zk lar ihsanlar oaldktan sonra belki de ticareti brakm, rzk kazanmak iin almaktan vazgemitir. Allah ona ltuf ve kereminden ilme kendini verme yolunu am, kazan peinde komaktan onu mstani klmtr. 36- Darlktan Sonra Varlk inde mr Srmesi: mam Mlik, Allah Tel ona nimetlerini ihsan edip zenginlik ve servet verdikten sonra fakirlikten kurtulup bolluk iinde rahat bir hayata kavutu, mreffeh bir yaaya balad. Yaaynn her grnnde, yemesinde, giyinmesinde, evinde bu nimetlerin eseri grnd, yle derdi: Kendisine
30[30] 31[31]

Kad , Medsrik, S-110 Fert un Dibac, S- 20 32[32] Kad , Medrik. S. 111

Allah'n ihsan ettii nimetleri bir kiinin zerinde grlmesi, ne sevimli ey, zellikle ilim sahipleri iin. Ve yine yle derdi: Kur'an okuyan zahd kimsenin elbisesinin beyaz olmasn severim. aret ettiimiz gibi yemesinde, giyinmesinde, evinde, her eyde bu nimetlerin eseri grld, mreffeh bir hayat yaamaya balad . Yemesine gelince: Beslenmeye dikkat ederdi, kuru, bayat ey yemezdi, adi eyler istemezdi. En iyi ve l eyleri bulup almakta son derece titizlik gsterirdi, bol et yerdi, fakat haddi de amazd. Hicaz lkesindeetin ucuzolduuhaldehergneteiki dirhemharcard.33[33] Bu dzen zere gider, bundan amazd. Talebesinden biri yle demi: Eer Mlik yemek zere hergn iki dirhemlik et almak iin para bulamazsa, bunu tedarik iin baz eyasn satmak gerekirse bunu da yapar, tahsisat ete ayrmt. Yemek zevki vard, en iyisini seerdi, muzu ok beenirdi, severdi. Onun iin yle derdi: Onun kadar cennet yemilerine benzeyen bir ey yoktur. Yaz k ne zaman ararsan bulursun. Allah Te yle buyurmutur: Yemii devaml glgesi koyu serin Elbisesine de ok itina gsterirdi.. Beyaz seerdi. Beyazdaki temiz renk insann iine ferahl k verir, zihni aar. En iyi elbise giyerdi. Medrik'de yle denir: Mlik, Aden, Horasan ve Msr mal fiyat pahal elbise giyerdi. Elbisesini semede olduu gibi temizlie de ok dikkat ederdi. Fiat ne olursa olsun en iyisini, en gzelini ve en yakann seerdi, temiz tutard. Kardeinin olu yle demitir Malik'in elbisesinde asla mrekkep lekesi grm deilim. Evine gelince: Evinin eyasna, deme ve grnne dikkat eder, nem verirdi. Rahat olmasna bakard. Evin sanda, solunda her tarafna yumuak kumatan eya denmiti, Kurey'den, Ensar'dan ve eraftan gelenler onlarn zerine otururlard . Giyimine, evine yiyeceine, btn yaayna byle itina etmesi, iine rahatl k verir, gz gnl doyar, huzur vjsferahla kavuurdu. Gzel kokuyu severdi. Talebesi Eheb der ki:1}Mlik en iyi kokular kullanrd , misk ve saire. Bu mreffeh hayatta her trl nimet vard , btn rahat imkanlar salanmt, Gelir ve tahsisatndan eline geenleri, ticaret yapt zaman kazandklarn, sultandan gelen hediyeleri, ihsanlar, bunlar n hepsini sarfederdi, bir ev bite almam, kirada otururdu. lk zamanda miras kalm bir evi vard, sonra onu satt. Yukarda getii zere ilim tahsil ederken geimi iin onun tavanlarnn aalarn satmt. 37- Yediine, Giydiine, Evine Dikkat Etmek, nsana eref Kazandrr: te o hayatnn bir blmnde, bu dnyada byle mreffeh yaad. Birisi karda diyebilir ki: Bu, din adamlarn n dnya nimetlerinden y? evirmeleri, debdebeye kaplmalar, dnya ziynetine nem vermeleri . gibi eylerle nasl
33[33]

Kad yad, Medrik, S. 106

barr? Bu tarz hayat, onun gibi dindar bir adama yakan dnya gsteriine, maddi sslere aldan-, mamak gibi eylere uymasu Bu trl hayat, sultanlarn, mernn, saray adamlar n n hayat limlerin ve din adamlar n n hayat d r; deildir, onlarn hayattaki gayeleri manadr, madde deil, ruhtur, cisim deil!? Bu ilk bakta doru gibi grnen bir szdr fakat Malik'in hayatn inceleyen, onun iinde bulunduu ve etrafn saran olaylar gznne, alnca, anlarz ki, o bu tarz yaayla dnya ziynetini, zevk ve saltanat srmeyi kasdetmedi, o ruh ykseklii, gnl ycelii ve huzur arad, aa bir yaaytan uzaklap ycelie ynelmek istedi. u da var ki baya iyi bir yaay iinde gzelce beslenip gdasn alamayan, ifrat ve tefrike kamadan, ar gitmemek artyla hayat nimetlerinden faydalanmayan kimsenin, kuvveti yerinde, asab salam, dnce kudreti yerinde olmaz. Gnl huzursuz, fikri muzdarip olur. Kt beslenme sonucu, dncesi bozuk olur, noksan beslenmeden idraki noksan kalr. Mide ok itii zaman zararl olduu gibi, bo kalmas da hem akla, hem cisme zararldr. mam Mlik iyi beslenmekle oburluk yapyor deildi. Kararca temiz yemek gnah deildir, dncesi yerinde ilim talebinde baarl ve sabrl olsun, glklere dayansn diye iyi besleniyordu. slam'n ruhunu anlamayan baz sofilerin yapt gibi, insanlarn nne zayf, bitkin, perian bir halde kmak istemiyordu. nsanlarn en zah'ji olan Muhammed Aleyhisselam ok hrsl ve dkn olmamak artyla en gzel ve temiz yemekleri'seerdi. mam Mlik'in, elbisesine, evine nem vermesi, bir yandan da ruh bakm ndand , madde iin deil ilim erbabn, giydiklerine dikkat etmeye tevik ederdi. nk elbiseye nem verip temiz giyinmek, nefse ferahlk verir, gnl aar, ruha nee getirir. Bu sayede dnce huzura kavuur, fikir erisi, alkants olmayan bir yolda selametle yrr. Giydiine, oturduu yere dikkat edip nem vermek, kiinin izzeti nefsini korur, erefini artrr, insanlar arasnda itibar oalp aa grlmekten kurtulur. Gzel giyinmek, gzel ev ve gzel ev eyas, insan hakir grlmekten, aalktan kurtarr. mm Miik'in keskin gr, derin dncesi bunlar mlahaza ediyordu. Rivayet olunduuna gre bir defa Halife Mehdi'ye yle demitir: Rabia bana unu sylemitir: Kiinin nesebi, evidir, ondan belli olur.Zira gze! grnl ev, gsterili eya, insana eref kazandr r, nasl ki neseb eref verirse...34[34] 38- Evinde Ders Vermesi:

34[34]

mam Mlik giyiminde gzellie, iyi grnmeye dikkat ederdi. Hi bir zaman insanlarn nne b imsiz k l kla kmaz Madrik der ki: Sabah olunca Mlik elbisesini giyer, sarn sarard. Ev halk ve destlan onu sarksz, elbisesiz grmemilerdir. Hi kimse onu insanlarn grd yerae. sokatoa yiyip ierken asla grm deildir (Medrik. S.112).

mam Mlik nceleri Mescid-i Nebevi de ders okuturdu. Sonralar evinde ders vermeye balad. Dersi mescidden evine almasnn sebebi, aklamak istemedii hastal idi. Bu zrn sylemek istemiyordu.35[35] Yukarda getii zere o ilk zamanlarda Mescid-i Nebevi'de oturup ders okuturdu, vakit namazlarna, Cuma nama na gelir, cenaze namaz nda bulunur, hastalan ziyaret ederdi, hacet grrd. Sonra sadece cumaya gelmeye ve ta'ziye de bulunmaya balad. Daha sonra da tam mansyla evine ekildi. yle anlalyor ki, onun halindeki bu deiiklik hastalnn durumuna ve yana gre olmutur, hastal hafif olunca, ya da mani' olmazsa, o zaman Cuma namazna gelir, inalara hatr sorar ta'ziye de bulunurdu. Hastal artp ya da ilerleyince evine kapand, orada ders vermeye devam etti. nsanlar her taraftan gelip grrd, o evine ekildi, fakat insanlarla grmeyi kesmedi. 39- Dersinde Gsterdii Vakar Ve Ciddilik: mam Mlik dersinde vakar ve sknu korurdu. Lzumsuz ve uygunsuz szden kanrd. Kendine yakmaz birey yapmazd. lim erbabna byle gerekir derdi. Kardeinin ocuuna yle nasihat etmiti: rendiin bu ilmi, skn, ilim ve vakarla ren. yle derdi: lim renen kimsede: Vakar, ar ballk, huu' olmal, gemilerin eserlerine uymal, ilim erbab mizahtan uzak kalmal , zellikle lim mzakerelerinde bundan saknmal. lmin adabndan biri de ancak tebessm ile glmektir. Kendisi bu edeb ve terbiyeye ok sk balyd. O,50 yldan fazla ders okuttu, hadis-i erif rivayet etti, bu mddet iinde bir veya iki defa gld grld. Bu uzun sre iinde hep bu gzel ahlak, vakar, sekinet ve olgunluk iindeydi. Kimse onun sznde lehiv, kabalk, mizah, yakksz bir sz duymad. Dersinde tam bir ciddilik, skun ve vakar iinde idi. Bu hal, onun kabalndan veya tabiatnn sertliinden ileri geliyor deildi. Belki derse ve hadise saygs ndan kendini tutuyor, nefsine hakim oluyordu. Talebesinden biri yle der: Mlik, bizimle beraber oturduu zaman, sanki bizden biriymi gibi olur, bizimle beraber sze dalar, bizden daha ok tevazu' gsterir, fakat hadis-i erife baladm, artk sz bize heybet verir, sanki bizi tanmyormu, biz de onu tanm-yormuuz gibi konuurdu. 40- Dersindeki Heybet ve Tesiri: Bu gzel huyundan, Allah korkusundan, ilim renmek, retmekteki ihlasndan, takvas ndan, iehiv ve kabalktan uzak kalmas ndan dolay Allah Tel ona ruh kuvveti ve izzeti nefis ve eref vermiti ki, yksek bir vakar sahibiydi, heybetli idi. Konutuu zaman herkesin itimadn kazanmt.

35[35]

Hastalnn idrar hastal olduunu ancak vefat gn syledi: Eer son gnmde olmasaydm bunu a klamak istemezdim. Resulullah' n Mescidine abdestsiz gelmeyi hos grmedim, durumu sylemeyi de Rabbimden ikayet saydm, dedi.

Vkd onun ders meclisini yle anlatr: Onun ders meclisi vefa ve ilim doluydu. O heybetli, erefli bir .zatt, onun meclisinde grlt falan olmaz, kimse yksek sesle konumazd. Bir ey sorulup da sorana cevap verdi mi, ona: Bu nereden diye sormazd , onun szne itiraz yoktu. Ders verdii uzun mddet hep bu heybet ve azamet zereydi. adalarndan biri diyor: 144 yl nda Medine-i Mnevvere'ye geldim, mam Mlik o zaman ba ve sakal siyah bir zatt. Etrafn saran insanlarn hepsi skt inde, onun heybetinden, birisi konumuyor.36[36] 41- Dersini Nas l Okurdu?: Mlik heybetli olduu kadar btn ahvalinde ve dersinde son derece gzel ahlakl idi. Gerek meseleler hakk nda fetva verirken, gerek Hz. Peygamber'den hadis naklederken yz parlak bir hal alrd . Hz. Peygamberin hadislerini rivayet edecei zaman abdest alr. haz rlan r, en gzel elbiselerini giyerdi, Ders krssne ancak hadis-i erif dersi okuturken otururdu. Talebesi Mutarrif evinde ders vermeye balad zamanki halini yle anlatr: nsanlar evine geldii zaman hizmeti kz kar, onlara yle derdi: eyh soruyor; hadis mi istiyorsunuz? Yoksa mesele mi soracaksnz? Eer mesele soracaklarsa, o kar, sorularna cevap verirdi. Eer hadis-i erif dinlemek istiyorlarsa, o zaman onlara oturun derdi. Hemen banyoya girer, ykan r, gzel kokular srnr, yeni elbiseler giyer, taylasan, sar bana kor, krsye tkar, temiz giyinmi ve kokular srnm halde huu' iinde hadis dersi verirdi. eride ud yaklr, hadis-i erif dersi bitinceye kadar buhurdanlk koku saard.37[37] 42- Hadis ve Fetva in Evine Koanlar: te Mlik'in ders okutmas ve ders verirken hali byle idi. Allah ona bereketli bir mr verdi, kuvvetli bir akl ihsan etti, basiretini aydn kld. Hereyi gzel kavrard , nfuz-u nazar sahibiydi. Ya ilerledike anlay, idraki artt, deeri; itibar oald, uzak arktan, uzak garba kadarj btn slam diyarnda nm duyuldu ve yayld . Onda hadis -i erif okumak, ortaya kan meseleleri sormak iin her taraftan alimler ve talebeler ona kotular. O da onlara islamdaki yerini anlatr, hkmn bildirirdi. Kap s ndan heyetler hi eksik olmazd . zellikle hac mevsiminde evi dolup taard, onun iin krallar gibi evinde kapc beklerdi. Talebesinden ve mdavimlerinden, polise benzer muhafzlar vard . Hatta menakb kitaplar onun hapishanesi olduunu sylerler. Nizama uymayanlar, doru yoldan sapanlar oraya hapsederdi. Birini yanl bir hadis rivayet ederken

36[36] 37[37]

Kad , Medrik S. 187 Kad , Medrik S. 171, Dibac, 23

duydu mu, onu kapard. Sonra sorulduu zaman, dediini dzeltirse, yanlln tashih ederse oradan kard.38[38] 43- Evindeki Dersine Sra le Kabul Etmesi: Mescid-i Nebevi'deki dersine isteyen gelip dinlerdi, umuma akt , kimse ona engel olmazd, ancak ders dinleme kurallar na uymaz, Mlik'in dersinde gereken saygy bozarsa, o zaman dersten kar rlard . Fakat evindeki dersine gelince, nce bu ders talebesine, arkadalarna ayrlmt. Sonra umuma izin verilirdi. Gelirler, evinde hadis dersi okuturdu. Onu, buna sevkeden ey u olsa gerek: O her taifeye takat na, ilimdeki derecesine gre hitabetmek isterdi. Ona devam eden talebesi, fk h meselelerini kavrayacak, hadis-i erifleri ezberleyecek bir durumdadr. Bunlar daha ykseltmek, derecelerine gre ilim vermek istiyor, avamn ise ilimden nasipleri daha az olduundan, onlara dini sahada faydal olacak eyler anlatrd, onlarn takatini aacak konulara girmezdi. nk dinleyenin iyice kavrayamad bilgi onu artr. nk onu yal anlar ve sapar. Veya onunla hi ilgisi olmayan bir eyi onunla zer ve ifsat eder. Hac mevsimi olunca her taraftan insanlar imam Mlik'i ziyarete gelirlerdi. Bu mevsimde kapcsna unu emrederdi: nce Medine halkna izin verecek, onlarla grme bittikten sonra btn insanlara msaade edecek, baz kerede, kapda bekleyenler ok olunca, blge blge kabul edip grrd. Medrik'de u var: Hasan b. Rabi' der ki, mam Mlik'in kapsnda idim. Ad m nida edip ard: Hicaz halk girsin, dedi. Yalnz onlar girdi, sonra amllar, sonra Irakllar arld. Ben son girenlerdendim, aramzda Eb Hanife'nin olu Hammad da bulunuyordu. 44- ki Hususun Aklanmas : Takdiri meseleler ve Fetvalar n Yaz lmas : Burada iki eye iaret etmeden, onun ders hakkndaki szn bitirmek istemiyoruz, nki onun fkh ndan bahsederken bunlar n nemi olacak. 1- mam Mlik dersinde daima olmu eyleri hkme balayp cevap vermeye dikkat ederdi. Olmayacak birey konuup faraziye yrtmezdi. Talebeleri bazen onu olmam bir eye cevap vermeye gtrmeye alrlard. nk dnce merak ve rendikleri asllarn tatbiki arsuzu, onlar byle olmam meseleleri farz ve takdir etmeye srklerdi. Fakat o onlara uymazd, onlar n farz ve takdir ettikleri hayali meseleler peinde gitmezdi. Belki vukubulmu mesele snrnda dururdu. nk mftye, gcnn yettii kadar onun hkmn bilmek gereklidir. Adam n biri ona farazi bir mesele sordu. Ona: Olan bireyi sor, olmam eyi brak dedi. Baka biri de ayn tarzda birey sordu, ona da cevap vermedi. Ona: Neden cevap vermiyorsun? deyince: Eer faydas olacak bir ey sorarsan sana cevap veririm dedi. Talebesi b. Kas m diyor ki: Mlik yle ok eye cevap
38[38]

Kad Medarik ,191,Ferhun Dibac ,Suyuti Tezyinl-Memalik,

vermek istemezdi. Talebeleri yle bir are bulmulard: Bir adam geldi mi, renmek istedikleri bir meseleyi, umumun'bana gelmi bir mesele gibi ona sordururlard , o da o zaman cevap verirdi. mam Mlik, byle mesele farazi ve takdir etmekten ekinirken iki eyi gz nnde tutard : Birincisi:Mesele farazi ve takdir etmeye akln dknl ve merak, kiiyi bazen hayal peine takar, akl, farkna varmadan, bilmeden baz eserlere muhalefet etmeye maruz kalabilir. Bu kitap ve Snnetten delil olmaksz n, bilmeyerek fetva vermeye gtrr. kincisi: Fetva vermek alim iin bir nev'i imtihan ve denemedir. Ona ancak insanlara doru ameli gstermek ve irad iin ba vurulur, onlar din dairesi hududunda tutmak iin yapl r, olmam meselelerde buna gerek yok. mam Mlik olmu meselelere fetva verirken hataya dmekten ok saknrd. Onun iin az ok vermeye alr, ok cevaptan kanrd. nk o bilirdi ki, bu ilim, dindir. Kuvvetli delil olmaksz n Allah' n dininde sz sylemek doru olmaz. Cevap verirken szne yle balard: Maaallah, la kuvvete illa biilah Ledri- Bilmem szn ok sylerdi. Biz ancak zannederiz, bizyakinen bilenlerden deiliz. derdi. Abdurrahman b. Mehdi diyor ki, bir adam mam Mlik'e bir mesele sordu ve Maripten alt aylk yoldan bunun iin gnderildiini syledi. Buna karlk olarak: Seni gnderene haber ver ki, benim bunun hakknda bir bilgim yok, dedi. Adamcaz - yleyse bunu kim bilir? deyince - Allah'n bildirdii bilir dedi.39[39] Ada n biri gelerek ona: Marip halknn ondan sormasn istedikleri bir mes'ele sordu. O da: Bilmiyorum, bizim lkemizde bu mesele bamza gelmedi, stadlarm zdan hi kimsenin bunun hakk nda konutuklarn duymadm. dedi. Ertesi gn adam ykn kat n zerine yklemi, yedeinde yine geldi. Mlik ona: Sordun, bilmiyorum, dedi. Adamcaz: Ey Eb Abdullah, ben arkamda, yeryznde senden daha iyi bilen yok, diyen bir cemaat brakt m, ne yapay m deyince, hi ekinme den: Ben gzelce bilmiyorum, dedi.40[40] 2- Onun ders meclisinden ayr lmadan nce beyan etmemiz gereken dier bir husus da udur: Talebesi, olan meseleler hakknda fetvalarn yazarlar m yd ? Acaba bunlar onlara dikte edip yazdrr myd? phe yok ki, Mlik, kendisi, duyduu ravilerden iitip bellediklerine itimad ederek ders verirdi, kendisi bunlar kaydetmiti de. Bundan nce szmzde bunu gsterir eyler geti, iittii hadis-i erifleri yazard, ezberlemeyi ihmal etmezdi. Hem ezberler, hem kaydederdi. Akln ilmiyle beslemek iin ezberlerdi, ezberlemek akln g das d r, fikir , ise ma'kul olan hazmeder.Yazmas , yaln z akla itimad olununca belki yanllk olur korkusundand.

39[39] 40[40]

Kad , Medrik, S. 159 Kad , Medrik, S. 159

yle anlalyor ki, hadis dersinde talebesini, kendi yapt gibi, yapmaya tevik ederdi. O hadis-i erifleri yazar, onlara verirdi. Onlar da onun nnde okurlard . Talebesi Habib hadisleri ona okurdu, eer okurken hata ederse yeniden balard, o da onu dorulturdu. nk hadisleri yazmak ve kendisine okumak, korumak iin en ihtiyatl yoldur,) ravi iafz ve manada pheden kurtulur. Vukubulan mes'eleler hakkndaki fetvalar n yazmaya gelince, bu konudaki haberlerin zahirine baklrsa, bunlar yazmalar iin talebesini tevik etmedii anlalyor, fakat yazmaktan da menetmezdi. Bazen ondan iittikleri her eyi yazmalarn pek ho karlamad da olurdu. bni Medn diyor ki: Yahya'ya: Mlik sana dikte edip yazdrr myd? dedim. Onun nnde yazardm, dedi. Talebesi M s'ab der ki: Mlik, adam yan nda yazarken grr, onu menetmezdi. 41[41] Talebelerinin ok yazmalarn ho grmediini gsteren rivayetler de var, talebesi Ma'n diyor ki: Mliki yle derken iittim: Ben de beerim, hata ederim, o dediimden dnerim. Her dediim yazlyor.42[42] Ehep der ki: Bir mes'ele hakknda verdii cevab yazarken beni grd. Yazma, dedi. Zira bunda sabit olacak my m, yoksa olmayacak m y m, bilmem.43[43] Btn bu haberlerden kan netice, o kendisinden hereyin yazlmasn ok grrd. Vermi olduu baz fetvalardan dnme ihtimali olduundan her fetvasn n yaz lmas istemezdi. Ancak bir fetva verir de.,KaJbi ona tam n ma'nasyla yatrsa, yahut o mevzuda kat'i bir nass veya ayn hkm tayan sarih bir hadis bulursa; o zaman onu yazmaktan nehyetmezdi. Fakat bir mesele hakk nda fetva verir, onun temeli de kendisinde racih olan bir zann olup kesin olarak vard bir yekn deilse, onu yazan birini grrse bunu yazmaktan nehyederdi. Bu szlerin zahirinden kan netice budur. Hereyi bilen alm ve habr olan Hak Sbhanehu ve Tel'd r.

HALFELERLE, DEVLET ADAMLARIYLA ALAKASI ................................................1 45- Halifelere Kar Tutumu: .......................................................................................1 46- mer B. Abdilazizi Takdir Ettii: ........................................................................2 47- Hricilerin Ayaklanmasn Ho Karlamad: ....................................................3 48- Hricilerin Hicaz'da Yaptklar , As p Kesmeleri: .................................................3 49- Mekke ve Medine Halkn n Fitnelerden Usan p Yz evirmeleri: ......................4 50- Huzur, Fitne le Deil, Halk slah ile Salanr: ....................................................5 51-Hasan Basri ile mam Mlik'in Gr Birlii: .......................................................6 52- Hz. Ali'nin Hulefayi Raidin'den Saylp Saylmad: .........................................8 53- Hz. Ali'den Az Hadis Rivayet Etmesi Mes'elesi: ...................................................9 54-Onun Siyasi Grnn zeti: ...............................................................................9

41[41] 42[42]

Kad . Medrik. S. 187 Kad . Medrik, S. 166 43[43] Kad , Medrik, S. 166

HALFELERLE, DEVLET ADAMLARIYLA ALAKASI 45- Halifelere Kar Tutumu: mam Malik (Allah ondan raz olsun) 93 ylnda dodu, 179 ylnda da ld. Bu mbarek mr iinde iki slam Devleti grd. Bu iki devlet srasnda slam lkeleri geniledi, slam hakimiyetinin hududu/ zerinden gne batmayan, her tarafa uzanm geni lkelere yayld. Doudan slam hudutlar in'e batdan Avrupa ortalarna, karanl k denize, Atlantik sahillerine ulat. Emevi ve Abbasi Devletleri, Hilafet adna hkm srerlerdi, fakat bu krall k ve istibdat idi. Halbuki bu ikisi birbirinden farkld r, zira hilafet mslmanlar arasnda ura yoluyladr. Halbuki krallk ve saltanat, parmak srtacak derecede iddete dayanr, oullar babadan miras yoluyla alr. Hkmdarlar arasnda kavga eksik olmaz, silahlar ekilir, kllar arpr, mam Malik, ite byle bir eyin hkm srd bir devrede yaad. Hariciler hkmete kar geldiler, fakat kendileri onlardan daha adil deildirler. Onlarn en az adaletlisi kadar bile hgkuka riayet etmediler, daha ok zulm yaptlar. Bundan baka devlete kar kp ayaklanmada, ayr ca daha ok kargaalk, anari, dzenin bozulmas, btn ilerin fesada uramas vardr. Haram tan nmaz olur, rzlara tecavz edilir, mal, can emniyeti kalmaz. Ne idii belirsiz, baldr plak takm meydan bulur, bir saat anari iinde, nizam dairesinde yllarca ilenemeyen zulmler irtikp olunur. Hz. Eb Bekir, mer ve Osman (Allah cmlesinden raz olsun) devirlerinde olduu gibi, salam bir ura hkm kurulmakszn byle kt hava iinde, mitsiz bir hayat sren kimse, aresiz bulunduu hali kabul eder, slamn ard ve olmas gereken stn, rnek bir hkm eklini bulamaynca, buna raz olur. O zamanki durum buydu, bu halden kurtulmak iin daha byk bir zarar, daha geni ve derin bir fesad gze almak gerek. Fakat bakaldrmakla bunlarn dzeleceinden kim emin olacak? Netice belli deil. Tecrbeler gsteriyor ki, bu halden baka hale geiin, kurulu dzenin deimesi, daha kt haller dourur, zulm daha artar, zarar oalr, aklca bedihi olduu kabul edilmi bir kuraldr ki, ikisi de zarar olan bir ey arasnda tereddt hasl oldu mu, o zaman zarar daha ehven, erri daha az olan tercih olunur, bu bir fkh kaidesidir (Mecelle bunu ehven-i erreyn ihtiyar olunur, diye almtr). te bu durum, ar bal, sakin tabiatl, bir fakih olan mam Malik'i, bulunduu hali kabule, o duruma raz olmaya sevketmitir. Olmas gerekene, Allah'n hkm cari oluncaya kadar i byle gidecektir. Bir millet kendisini bozmadka, Allah onun halini bozmaz. (Kur'an- Kerim) Layk olduunuz ekilde idare edilirsiniz. (Hadisi erif) mam Malik, onun iin sustu. Ona gre susmak, vaki' olan hali kabul say lmaz, skt ikrardan deildir. Onu deitirmek elinden gelmeyince, gc yetmeyince ne yaps n? Onu deitirmek elinde deil. Zararn oundan kanmak iin, az kabul edilir.

46- mer B. Abdilazizi Takdir Ettii: Bu zeti biraz aalm: mam Mlik'in doumu Emevilerden Velid b. Abdlmelik zamanna rastlar. Sonra kardei Sleyman hkm srd. Sonra Allah hayr diledi, Sleyman'dan sonra Emevlerin en hay rl hkmdar olan mer b. Abdlaziz Halife seildi.44[1] Mlik'in gnl ferahlad . mer b. Abdlaziz, son derece takva, zhd sahibi, akll, iradesi kuvvetli bir zatt. slam lkelerini, selefi Hz. mer b. Hattab' n idaresine benzer bir tarzda idare etti, her ne kadar Hz. mer'in (Allah ondan raz olsun) bir benzeri yoksa da, onun yolundan yrd. mam Mlik, mer b. Abdlaziz'de tam manasyla bir slam hakimi vasflarn grd: nsanlarn haklarn koruyor, onlarn canlarn , mallar n rz ve , namuslarn koruyor. Mslmanlar n mallar , devlet hazinesini son derece n dikkatle muhafaza ediyor, halife olduktan sonra, devlet hazinesinden gayet az maa alp onunla yaamaya raz oluyor, kendi Emev ailesini, daha nce grmedikleri ekilde zabt rabt altna alyor, onlar daha nce yaptklar hakszl klar iadeye mecbur tutuyor, insanlar onlardan haklar al yor, bu n n hususta hibir gayreti esirgemiyor, adilane bir idare kuruyor. mam Mlik, bu adil hkmdar , son derece beendi. Onda yksek ve adil bir slam hkmdar suretini grd. Onun slretine uyard. Hatta onun slretinin bir ksmn ezberlemiti. Baz talebeleri onun suretinden ezberlediklerini naklederler. Muhammed b. Abdullah b. Abdlhakem, mer b. Abdlaziz'in slretini naklederken banda yle demektedir: Bana babam Abdullah b. Abdlhakem anlatt ve dedi ki: Bana k/llik bni Enes ve Leys b. Sa'd ve Sfyan b. Uyeyne Abdullah b. Lehia Bekir b. Mudar, Sleyman b. Yezid Ka'b Abdullah b. Vehb, Abdurrahman b. Kas m, Musa b. Salih ve ilim ehlinden isimlerini yazmadm daha niceleri anlatmlardr ki, bu kitapta mer b. Abdlaziz'e dair yazdklarmn hepsi, yazdm ve anlattm gibidir, onlardan her biri bana bir ks m anlatt lar, bildiklerini haber verdiler. Ben de bunlarn hepsini toplad m.45[2] Bu kitaba baktnda Mlik'ten rivayet olunanlarn okluunu grrsn, ki bu da Mlik'in bu di! halifenin slretine olan hayranl, onu adil slam hkmdarnn salam bir sureti saydn 47- Hricilerin Ayaklanmasn Ho Karlamad: Bu adil hkmdarn saltanat mddeti, gece karanlnda parlayan imek parlt s gibi parlay p snd, uzun srmedi. Ondan sonra gelen Emev Halifeleri onun rndan yrmediler, onun yolunu takip etmediler, milletin yolu sarpa sard . Kt arzular meydan buldu. Heva ve heves hkm srd, Allahu Teala sanki bu adi! imam bu kark hava iinde,

44[1] 45[2]

mer b. Abdlaziz 99 yl nda halife oldu, 101 y l nda vefat etti. Mlik o zaman 8 yandayd, bu yata bir gencin artk akl alr. S.17,Bu kitap Msrda baslmtr.

eer doru yolda giderlerse, insanlara iyilik vereceini gstermek iin balarna getirmitir. Allah'n kudreti her eyi kuatmtr. mam Mlik, Emev Hkmdarlarn, Haricilerin Devlet'e kar kp kafa tutmalarn, Ali hanedannn knts, uradklar takipleri, bunlar n neticesi olarak millete gelen zararlar grd. Hakk n yerine getirilmediine, batln def edilmediine ahid oldu. Gemii yaayp olaylar gzleriyle gren stadlarntn azndan bunlar dinledi. Onlarn azndan Harre olayn iitti. Hz. Peygamberin (ona salat ve selam olsun) Harem-i erifi olan Medine-i Mnevvere'nin gn gece nas l mubah k l n p, tecavz edilmedik namus braklmadn (nki gn rza gemek, mallar yama etmek, insan ldrmek, Emevilerce helal saylmt). Ensar- Kiram n evladlar nasl zelil edilip esir saylarak zincirlere balandn, hakkn inenip batln hkm srdn hep dinledi. Abdullah bni Zbeyr ile Abdlmelik b. Mervan aras nda cereyan eden olaylar , Harem-i erifin nasl mubah saylp orada Mslman kan dkldn, Allah evi saylan Kbe-i Muazzama'n n nasl manclkla taa tutulduunu onlardan rendi. Hicaz' batan baa fitne ve fesad kaplamt. Halbuki Mekke-i Mkerreme, insanlar iin sevap oca idi. Hac yeri, Me'ari Haram orada idi. Fakat fitne atei, hi birey brakmyor, hepsini silip spryor... Bundan dolay mam Mlik her ne kadar zalim olsalar da, hkmdarlara kar kmay , isyan yerinde bir hareket bulmuyordu. nki fitneler kopup kanlar dklr, fitne zamannda evinde oturan, ayaa kalkandan, ayaa kalkan da savaa gidenden hayrl saylr. Bu Eb Musa EI-E'eri'den byle rivayet olunur. 48- Hricilerin Hicaz'da Yaptklar , As p Kesmeleri: mam Mlik 40 yana yaklap yetikin, olgun bir adam olunca Hicaz da byk bir Harici fitnesi koptu.46[3] Haricilerden Eb Habza, etesiyle birlikte Mekke'ye saldrd . Hac lar Arafat'da idi. Mekke valisiyle andlama yaptlar, Hac lar hacdan dalncaya kadar sulh oldular. Onlara Hac lardan bir heyet gnderildi, ilerinde. mam Mlik'in hocas Rabia b. Abdurrahman da vard. Heyet szcs oydu. Onlara ahidlerini hatrlatt . Ebu Hamza Maazallah, biz ahdimizi bozmay z, szmzden dnmeyiz vaflah, hay r yapmam, boynum kesilse yine yapmam, sizinle aramzda andlama son buluncaya kadar, dedi. 130 Hicri yl nda Ebu Hamza, etesiyle Medine halk aras nda olan bir arpmadan sonra Medine- Mnevvere'ye girdi, nice insanlar ldrd. Kurey'den nice canlar utu. Bozulanlar Medine'ye geldiler. Kadnlar yaknlarna matem yaparlar, alayc, yasc tutarlard. Erkeklerinden haber gelinceye kadar oray terketmezlerdi. Birer birer k p erkekleri ldrlrken

46[3]

bni Esir, Kmilin'dederki: 129 ylnda Harici Eb Hamza hacca geldi, insanlar Arafat'da iken bir de baktlar ki, 700 kadar kara sarkl ve bayrakl kii ellerinde oklargeimier. Halk korktu. Ne istediklerini sordular. Mervane ve li mervne kar olduklarn sylediler. O zaman Mekke ve Medine Valisi olan Abdlvahid onlardan sulh istedi. Ve insanlar dalp hac bitinceye kadar bar yapt lar.

bakmaya giderlerdi. O kadar ok adam ldrld ki, matem adr ndan kalan olmad .47[4] Sonra Haricileri oradan kovdular. Bu olaylar s ras nda Medine askerlerin cirit oynad yer oldu, nsanlarn aclarn duyan, bir kalp tayan mam Malik, bunlar Peygamberin kavmi Kureyin katli ama uramasn, Peygamber ilminin vrisi olan Medine halkn n k l tan geirilmesini, kendisinin hayvana binmekten ekinerek yaya yrd o kutsal yerlerde byle fitnelerin azgnca koptuunu grd. Bu halde, bu duygular iinde isyandan ve isyanc lardan holanmad, nki isyann, kargaaln sonu hi de hayr getirmedi... nki bu atmalardan, bunca insan kymndan sonra sonuta yine adalet gelmedi. Gayenin meruiyeti, vastay meru' klar, veya iyi netice karsnda kt va tann gnah azal r, kurallar ona gre bu ortamda skmez. Tutulan yol gnah, neticeden hayr yok. Onun iin, o isyana tevik edici olmad, hkmete kar gelenlere yardm etmedi. Fitneye asla taraftar ve yardm edici olmad. 49- Mekke ve Medine Halkn n Fitnelerden Usan p Yz evirmeleri: mam Mlik'in (Allah ondan raz olsun) fitneden yz evirmesi, isyana taraftar olmamas, Medine halkna hi de garip gelmedi. nki onlar da ayn eilim, zlem ve arzu iinde idiler. nki slam hakimiyeti Hicaz'n elinden k p idare, Hz. Ali anda Irak'da, sonra da Emeviler anda am'da, daha sonra Abbasiler anda tekrar Irak'da yerleince, o zamandan itibaren Hicaz halk , siyasetten e! ektiler, onunla megul olmaz oldular, onlar siyasete srklemek isteyene kulak asmadlar. Yalnz Yezid b. Muaviye anda Hz. Hseyin (Allah ondan raz olsun) ile ayaklan p onun taraf n tuttular. Ondan sonra Medineliler, hibir siyasi arzuya alet olmadlar, hibir harekete kat lmad lar, ancak, Medine'ye saldrld zaman kendilerini savundular. O zaman Medine halk canlarn , mallar n ve namuslar n korumak iin mdafaaya getiler. Bunu , rz bir kavme taraftar kmak veya bir devlete yard m etmek iin yapmad lar, yaln z sknu korumak iin yaptlar. Nas l ki Haricilerden Eb Harnza'ya kar tutumlar byle oldu. Bundan dolay Medine-i Mnevvere, Emeviler anda, Abbasiler devrinin bir ksmnda, dier Hicaz lkeleri gibi, skn iinde airler, alimler ve kendilerini Allah'a veren zahidler yata oldu. Dnyaya iltifat etmediler, 'Rahmana ibadet, Kur'an' anlamak, hadis-i erifleri renmek, dini konularda fetva vermek gibi ilerle megul oldular, artlar uygun bulduka
47[4]

bni Esir, C. V, S-146 Eb Hamza'nn bir hutbesi udur: Ey Medineliler! Ylk olan Him'n devri geti, sizin meyvelerinize afet vurdu. Vergiyi kaldrmasn istediniz, o da yapt. Bununla . zenginin serveti, fakirin yokluu artt. Ona Allah hayrn versin dediniz, vermesin. Ey Medineliler! Biliniz ki biz memleketimizden er ve abes iin kmadk. Devlet veya iinde kmadk, baktk ki, hak klar snd, hak diyen ezildi, adelet istiyen ldrld. Yeryz bize dar geldi, . Rahmana taate, Kur'an ile hkme aran birini duyduk. Biz ona uyduk. eitli kabilelerden toplandk. Biz yeryznde azz, Allah'n nimeti sayesinde karde olduk. Sonra sizin adamlarnzla karlatk, onlar Rahmana itaata, Kur'an'a uymaya ardk. Onlarsa bizi eytana itaata, Mervane uymaya ardlar, Buiksi; zulm ve adalet arasnda fark ne byktr. eytan onlar tuzana drd, onlarn kanyla kazann kaynatt. Allah'n yardmclar kitleler halinde geldiler. Ellerinde parlak kllar, kavga deirmeni dnd. Ey Medineliier! Siz ayet Mervane ve. onun line yardm ederseniz, Allah sizi ya kendi tarafndan, ya bizim elimizle bir azaba arpar, m'min kavmin cn al r. Ey Medineliler! Evveliniz hayrd, sonunuz ise er. Bana Allah'n kitabnda larz kld 8 hisseden, zekattan haber verin. Bu zenginden aln p fakire verilir. Dokuzuncusu kt, bunu zorla kendisi iin ald. Ey Medine halk, duydum ki, siz benim arkadalarm, adamlarm kmsyorsunuz. Tecrbesiz genler, yeni yetimi ocuklar ve baldn plak Araplar dermisiniz. Allah iin onlar, genliklerinde bile yetimi olgun kimselerdi. Gzleri sere bakmaz, ayaklar batla yrmez...>>

bunu yaptlar. mam Mlik (Allah ondan raz olsun) bu hal zere yetiti. Muhitinden bu terbiyeyi ald . Olaylarn gelii, onun gnlnde bu arzuyu kuvvetlendirdi. Grnn salam, yolunun doru olduunu, kanaatinin isabetli bulunduu, delillerle kuvvetlendi, mrnn sonuna kadar bu yoldan ayrlmad. 50- Huzur, Fitne le Deil, Halk slah ile Salanr: mam Mlik, slam topluluunun ounluundan, cemaattan ay-nlmad . Devlete kar gelip itaatsizlii ho grmedi, isyana asla davet etmedi, onu teyid etmedi. Doruyu sylemek gerekirse, o ann halifelerinden ve devlet adamlar ndan yana olmaya , onlar teyide de armad, o, tarafszd, yan tutmad. Bir isyan kar veya bir fitne koparsa, kimseden yana olmaya da davet etmedi. Onun mantkna uyan, gryle baran da budur. O, cemaata uyup devlet'e itaat tarafn tutuyorsa da, bu anda sultann siyasetini slam hkmleriyle ve Kur'an- Kerim hidayetiyle uygun bir sarih hak yolundan deil, ancak devlete itaata rza gsterdiinden byle yapyor. nk bunda nisbeten bir nevi' salah var. syanda ise zarar var. Bu hali gzel t, srasnda hak szle slah etmek, irad yoluyla hidayete ulatrmak mmkn. Zira hakimin salah, idare edenin iyi halde olmas , ok defa idare olunanlar n salahna baldr. yleyse alimlere den ey, insanlar slah etmektir, irad yoluyla dorulmaktadr. Halk slah olup yi hale gelirlerse, onlar n, iyi halde olmalarna uyarak idareciler, batakiler de iyi olur, hadis-i; erifte getii zere; milletler layk olduu idareye kavuur. slah yolunda onun gr nasl olursa olsun, o hibir sebeple fitneyi doru bulmaz ve ondan yana olmaz, nki fitnede iki taraf da gnah ilemektedir. Hibir taraf dierine kar desteklenemez, Halifeye kar isyan eden Haricilerin ldrlmesi hakknda kendisine sorulduu zaman cevab bu tarzda olmutur. Birisi, onlar ldrmek caiz olur mu? diye sordu. Eer mer b. Abdlaziz gibi adil birine kar karlarsa, evet dedi. ayet onun gibisi deilse ne olacak?>> deyince: Brak, Allah zalimden zalimle intikam als n, sonra da her ikisinden intikam als n. dedi.48[5] Bunu hangi devlet hakknda syledi? Emev Devleti veya Abbasi mi bilemiyoruz! fakat ihtimal Abbasi Devleti hakknda olmasdr. nki mam Mlik'in olgunluk a o zamandr. Bundan onun Abbasiieri deil de Emevileri tuttuu anlalmasn. nki onun hayatnda, zerinde yrd mantk, buna uygun dmez, sonra o, soran kimsenin nne canl bir misal koyuyor: ayed Halife merb. ^diazizgibi doru, adil, takva sahibi, insanlara kar efkatli olursa, o zaman ona isyan edenler ldrlr, yoksa braks nlar, hepsi de sap kl k iinde yzsn dursunlar, diyor. 51-Hasan Basri ile mam Mlik'in Gr Birlii:
48[5]

Ahmed Emin, Duhal-slam.

imam Mlik'in, Haricilerin halifelere kar silaha sarlmas hakkndaki szleri bize Emeviler anda Basrann mehur vaizi ve fakihi Hasan Basrinin tutumunu hatrlat r.49[6] Kendisine Haricilerin Emevi Halifelerinden Abdlmelik b.Mervana kar ayaklanmalar sorulduunda:<<Ne bunlarla ne onlarla olma>>,dedi.amllardan bir adam:<<Emirl Mmininden yanada m olmayalm, ey Ebu Said?>>deyince kzd ve eliyle iaret yapt.Sonra yle dedi: <Emirl Mmininden yana da evet , Emirl Mmininden yana da >> Grlyor ki, bu iki lim arasnda gr birlii var. kisinin de Hariciler hakkndaki gr bir, ifade farkl ise, manas ayni. Gerekten anda idareciler hakknda mam Mlik'in grn inceleme ve zamanndaki Emevi idarecilerine dair Hasan Basri'nin grn aratrma bizi u neticeye gtrmektedir: Bu iki deerli imamn kanaati ayn d r. Zira ruh, kaynak ve sebep bir. Her ikisi de ok alkantl , ok fitneli siyasi ahval iinde yaadlar. Byle frt nal fitnelerin grlts iinde hak sz duyulmaz, kin ve intikam hakimdir. Kt arzu ve isteklere uyulur. O gibi gnlerde m'mine yakan, hadis-i erifte olduu gibi klc elinden brakp taa almak, insanlardan kap da tepelerine snmaktr. Eer krda otlataca koyunu yoksa, da tepelerine gidemezse, insanlar arasnda yaamak zorunda ise, onlarn iine dtkleri fitnelere dalmamal, dini konularla megul olmal, Selef-i Salih'in izinden gitmeli, kendi yaknlar na ve sz geen kimseler ayn yolu gstermeli. Grld zere Hasan Basri ve mam Mlik (Allah ikisinden de raz olsun) ayn noktada birleiyorlar. nki her ikisi de muttaki, Allah'tan korkan, temiz yrekli kiilerdi. Gzel ahlakl, yce.grl, keskin akll, iin sonunu dnen ve gren kiilerdi. kisinin de kanaatna gre; srasnda gzel t, tatl sz; isyandan, ayaklanmadan, fitne ve fesat karmaktan daha faydal d r. Her ikisi de dinleyecek kulak, anlayacak kalb buldular m, ayn gzel tleri sylerlerdi. Onun iin fitne ve fesatlar karsnda ikisinin tutumu ayn olmutu. mam Mlik bu konuda Hasan Basri'nin izine uymutur. Onun tutumunu biliyordu. nki Hasan Basri ld zaman, mam Mlik 18 yanda idi. 50[7] Said b. Mseyyeb'n Halifeye dair tutumu aynd r, Malik onlara uyar.

49[6] 50[7]

Hasan Basri Hazretleri, 110 H. 728 M. ylnda W, 90 yldan fazla yaad. Hasan Basri'nin Emevilere kar tutumuna ksaca iaret edelim: Hasan Basri fi'ilen siyasetten ayr durdu, fakat fikren siyaseti brakmad. mer b. Abdlaziz'den maada Emeviler hakkndaki gr ktyd, fakat onlara kar isyan da doru bulmaz, halk buna davet etmezdi. nki: a- Devle'e kar gelmek slam temelinden sarsar, din muattal kalr. Emir onlara bakyor, onlarn elinde; Cuma klmak, ganimeti toplayp tevzi etmek, hududu muhafaza etmek, eriat kaidelerini atbik eylemek. Din bunlarla ayakta durur. Batakiler her ne kadar cevr ve zulm yapsalar da, slah ettikleri, ifsatlanndari daha fazla ve yararl , zararlardan daha ok. b -Devfet'e kar isyan, slam Devletine zarar getirir, Mslmanlarn birbirine kini artar, zarar dokunur, dman onlara saldr r. c-Grd ki, Devlet'e kar isyanda haksz yere kanlar akar, (Harialer bunu yapt) zulm artar. nsanlar bizim zalimin elinden, daha byk bir zalimin eline der. d-Ona gre fesad slah yolu, isyan deil, slah etmektir. Fesad iki baldr, idare edenlerde ofduu gibi, idare edilenlerde de kusur var. Batakilen slah zor, fakat halk slah daha kolay. Halk iyi olunca batakiler de iyi idare eder. Birdef'a birini Haccac Zalime beddua ederken iitti; Allah akna yapma, dedi.O bize gre geldi. Eer Haccac azlolunur veya lrse bamza(maymun ve domuz tabiatllar ger, bundan korkarm.Peygamberimiz; Banzdakiler, amellerinize gredir, buyurmutur. Lyk olduunuz gibi idare olunursunuz. Bir adam, salih olan bir dostuna mektup yazarak, idarecilerin zulmnden ikayet etmi. O da ona u cevab yazm:Eykardeim, mektubun geldi, batakilerin zulmnden ikayet ediyorsun. Bu amelinize gredir. Gnah isteyenin cezadan ikayete hakk olmaz. Banza gelen gnahnzn vebalidir.Kendinizi slah edin. Batakiler de slah olur. Selam.

Hasan Basri ile, mam Mlik siyasi bakmdan aralarnda gr birlii olmakla beraber, bir noktada ayrlyorlar: Hasan Basri siyasetten uzak bulunduu halde, Hz. Ali'ye taraftard, Muaviye ile savanda Hz. Ali hakldr, Muaviye hakszdr, hatta Muaviye ona gre bandr, devlete kar, meru hkmete kar bakaldrmtr. Hz. Ali (Allah onu erefli klsn) kendisinden nceki HulefaRaidin mertebesindedir.51[8] Dereceleri farkl olmakla beraber, o da Hz. Peygamberin cennetle mjdeledii Aere-i Mbeere'den, on zattan biridir. mam Mlik ise (Allah ondan raz olsun) btn haberlerden anlaldna gre pek Hz. Ali yanls deil, onun, Hz. Eb Bekir, Hz. mer, Hz. Osman (Allah onlardan raz olsun) dier sahabiler derecesindedir, ona gre halifenin mertebesine ykselemez. Bu hususa biraz akl k getirilmesi gerekir: Hz. Ali yanls biri, mam Miik'e dersinde.sordu: Hz. Peygamber aleyhisselamdan sonra insanlarn en hay rl s kimdir? Hz. Ebubekir'dir, dedi. Sonra kimdir? dedi. Ondan sonra Hz. mer'dir, cevabn verdi. Sonra ehid edilen Halife Osman'dr, dedi. Talebesi Musab rivayet eder: mam Mlik'e, Hz. Peygamberden (O'na salat ve selm olsun) sonra insanlar n en faziletlisi kimdir? diye sordular. Ebubekir'dir dedi. Sonra kimdir sorusuna da mer'dir diye cevap verdi. Sonra kimdir? dediler, Osman'dr dedi.Ya sonra kimdir? denince, burada duraklad . Szn yle tamamlad: Bu insanlarn en hayrllardr. Hz. Peygamber hastalan nca, Eb Bekir'e namaz k ld rmas emretti, mer'i Eb Bekir seti, n Hz. Osman' Hz. mer'in tayin ettii 6 kii ura seti ve durdu. Dier bir rivayette, bu ii, hilafeti taleb eden etmeyen gibi olamaz. bni Vahbin rivayeti ise yledir: nsanlarn en faziletlisi Eb Bekir ile mer'dir, dedi. Sonra kimdir, dedim. Sustu. Dedim ki: Ben din hususunda sana tabi bir kiiyim. Bunun zerine Osman'dr dedi. 52[9] Bu muhtelif rivayetlerden u iki netice kmaktadr:mam Mlik Hulefay Ridin'den Hz. Eb Bekir, Hz. mer ve Hz. Osman' ayn mertebede saymaktadr, dierleri onlardan aadadr. Ancak bni Vehbin zikrettii son rivayete gre Hz. Osman' , Hz. Eb Bekir ile Hz. mer'in derecesinde saymakta tereddt ettii anlalyor. nki onu sorduu zaman sustu. 52- Hz. Ali'nin Hulefayi Raidin'den Saylp Saylmad: Bu gryle mam Mlik, kendisiyle ayn ada yaayan dier iki imamdan ayrlmaktadr. Birisi ondan daha yal olup daha nce len mam- A'zam Ebu Hanife'dir. Dieri kendisinden daha kk ve talebesi olan mam afii'dir. nk mam- A'zam Eb Hanife, Hz. Ali'yi dier ashab derecesinde deil, onu Hulefay Raidin derecesinde saymaktadr. Hatta onu derece serisinde Hz.
51[8] 52[9]

Muhammad Eb Zehra, Tarihl-Cedel, S. 345 Kad , Medrik, S. 205

Osman'dan ncede tutmaktadr. mam afii'ye gelince: Hz. Ali'ye olan sevgisinin aikare sylemektedir. Onun dmanlarn hkmete bakaldrm Bgfer saymaktadr. Baler, hkmete kar bakaldranlar hakkndaki hkmleri, Hz. Ali'nin hkmetine kar isyan eden Haricilere kar Hz.Ali'nin uyguladklarndan karmaktadr. Hatta mam afii bu yzden iilikle itham olunmu, bu nedenle hesaba ekilmi, tehlike bile atlatmtr. u da var ki, o Hz. Ebu Bekir'in gzel menakb ni daima anar, onu Hz. Ali'den stn tutard (Allah ikisinden de raz olsun). Bu sebeple onu Rafzi sayanlar bile olmutur (M. Akif, Safahat- Asmda afii'nin buna dair iirini nakleder). Mlik Hz. Ali'yi acaba neden dier Halife derecesinde sayp stn tutmad. Hz. Osman' sayd ktan sonra durur ve Burada art k insanlar ayn seviyededir. derdi. Halbuki Hz. Ali, dier insanlar gibi deildir, bu byk mam Hz. Ali'nin faziletlerini, dillere destan olan menakb bilmez midir? slama olan hizmetlerini, onun gazalarn, bu uurdaki kahramanlklarn, Hz. Peygambere olan yaknln inkar m ediyor? Bunlar bilmediini hi zannedemeyiz. Byle bir ey asla hatra gelemez. O Hz. Ali'yi (Allah ondan raz olsun) gayet iyi, tanr, onun yksek mevkiini, makamn bilir, fakat o bu mes'eleye cevap verirken buna hilafet bakmndan bakmakta, o noktadan eilmektedir. Belki bu bakmdan cevap vermekte, biz ne kadar buna muvafakat.etmiyorsak da, onu mazur gsterecek sebepler vardr: Bizim bulabildiimiz sebepler unlardr: a- Ona gre, Hz. AH Efendimiz, hilafete talip idi. Onu elde etmeye alyordu, istiyordu. Bu onun iin bir kusurdur, onu istemeden o makama geenlerin mertebesinde saylmaz. Baz rivayetler de yle dedii sylenir: Bu ii isteyenle istemeyen bir olmaz. stemek, arzuyu gsterir, arzu da ise bir nevi' itham bulunur. stememek ise zhd ve takvaya delalet eder, takva da ise nezahet vardr, ithamdan uzakt r, Talip olma, matlup ol. derler. b- Hz. Eb Bekir'in Halife seilmesi Hz. Peygamber Aleyhisse-lam n bir nevi iaret ve emriyle olmutur, Hz. mer'in Halifelii de, Hz. Peygamberin iaretiyle seilen Hz. Ebu Bekir'in seim ve tayiniyle olmutur. Hz. Osman ise, Hz. mer'in gsterdii alt kiinin semesiyle o makama gelmitir; onu ura Hey'eti intihab etmitir. Hz. Ali'ye gelince i byle olmamtr, Onun ihtiyari, ondan ncekilerin htiyari gibi olmadndan onlar gibi saylamaz. Geen rivayetlerden birinde buna iaret saylacak bir ey vardr. Onun bu 'sznde Muviye'nin ve Emevilerin havas sezilmektedir. c- mam Mlik mes'eleleri incelerken realist bir adam gibi davranr, ilere bakar, baka bireye deil. Hz. Ali (Allah ondan raz olsun) devri batan baa savalarla, i atmalar ve kargaalkla dolu bir devirdir. mam Mlik bu gibi eylerden holanmaz, nefret eder. Onu: slamn klc, Zlfikar sahibi olan Hz. Peygamberin amcasnn olu ve sevgili kz n n kocas bulunan Ali Beyt'in temeli saylan Hz. Ali hakk nda bu gr sevkeden ma'zeretler ne olursa olsun, bunda bir nevi' Emevi eilimi vardr, Emevilerin yaptklarn her ne kadar beenmiyorsa da, bu hava seziliyor,

her ne kadar Hz. Ali aleyhinde birey syledii, onu hayrdan baka bir ^eyle and bilinmiyorsa da bu, onu tam manasyla takdir etmeyi gstermez. 53- Hz. Ali'den Az Hadis Rivayet Etmesi Mes'elesi: mam Mlik in baz adalar, onun Hz. Ali'den ve Abdullah bni Abbas'dan ok hadis-i erif rivayet etmediini leri srmler, onu buna sevkeden eyin Emevi eilimi olduunu sylemiler, Bunun sebebi sorulunca cevab nda: Kendisi o iki zat grmediini, onlarn asha-biyle, arkadalaryla bulumadn sylemi.'nki o: Rivayetlerinde zikri ok geen ve ashabiyle grm olan kimselerden, Tabiilerden nakletmektedir. Soran bu zat, Abbasi Halifelerinden Harun Reit idi. Zrkni Muvatta erhinde yle diyor: Harun Reid, mam Mlik'e dedi ki: Kitabnda Hz. Ali'nin ve Abbas'n zikrini grmyoruz. Buna cevap olarak: O ikisi benim memleketimde deildi, onlarn adamlaryla da buluup grmedim. dedi. Eer bu doru ise, bundan maksad ok zikirleridir. nk muvatta da ikisinden de rivayet olunan hadisler var.53[10] Mlik'in: Benim memleketimde yani Medine'de deildiler, demekten maksad eer mrlerinin son devirlerinde burada deildiler demekse, dorudur. Zira Hz. Ali'nin (Allah ondan raz olsun ve onu erefli klsn) Hilafet makam Irak idi ve oraya defnolundu. Abdullah bni Ab-bas'n son y llan Mekke-i Mkerreme de geti, ders halkas oradayd , orada ders verirdi. zellikle Kur'an- Kerim tefsirini orada yapard. Bundan dolay bu iki zattan, Hz. Ali ve Hz. Abbas'dan rivayet bu iki lkede oktur. Fakat Hz. Ali'nin hayatnn ou Medine-i Mnevvere'de geti. nk kendisinden nceki halife devrinde orada yaad. Bu sebeple Medine'deki ravilerin ondan hadis-i erif duymam olmalar dnlemez. Meer ki, Emevilik eilimi stn gelip de, Emevilerin houna gitmek veya onlarn ezas ndan korkarak, Hz. Ali'den az rivayet etmi olalar. nk Emeviler, Hz. Ali'nin (Allah onun ann artrsn, onu erefli klsn) adn unutturmak, namn silmek iin hibir eyden, ekin-miyorlard. Onlar ki, saken ona dman kesildiler, sonra da onun zrriyetinin kann helal sayp dkmekten ekinmediler. 54-Onun Siyasi Grnn zeti: Szn zeti olarak yle denebilir: mam Mlik (Allah ondan raz olsun) zhd ve takva sahibi bir alim olup siyaset batana dalmak stemeyenlerdendi, hibir suretle devlete kar ayaklanmaya, isyana tevik etmezdi. Fitne ve fesada asla raz olmazd. Dier yandan halifelere, devlet adamlarna, tten, nasihatten ekinmez, szn esirgemezdi. Halifelerden ihsan kabul eder, hediye alrd . Emevilerin holanaca bir eilim iinde idi, fakat bunu szle ve ile aa vurmazd, belirtmezdi. Bununla beraber Hz. A!i hakkndaki gr umumiyet itibariyle onlarn gryle birleik saylabilecek niteliktedir.
53[10]

Zrkani, erhi Muvatta' Mukaddimesi, S. 9

TAKBE URAMASI ..................................................................................... 1 55- mam Mlik'e Niin Dayak Atld?: 1 56- krahla Talak Olmaz, Hadsinin Rivayeti Mes'elesi: 2 57- Fitneye Karmamak in Evine ekildii: 3 58-mam Mlik'i Kim Krbalatt, Vali mi, Halife m?: 4 59- Eb Cafer Mansur'un Mlik'ten zr Dilemesi, ve Mes'elenn Kapanmas : 5 TAKBE URAMASI 55- mam Mlik'e Niin Dayak Atld?: mam Mlik her trl isyandan ve ona tevikten saknmas na, fitnelerden uzak kalmasna ramen, Abbasi Halifelerinden Ebu Cafer Mansur devrinde takibe uram, ikenceye maruz kalmtr. Tarihileri bunda ittifak halindedirler, ekserisi bunun 146 H. 763 nc ylnda olduunu syler, 147 H 767 ylnda diyenler de vard r.54[1] Bu takib srasnda krbala ddler, kolu sakatland, omuzu kt , bu takibin sebebi hakk nda birok muhtelif rivayetler var, onlardan n nakledelim: 1- Zayf bir rivayete gre, mam Mlik, Mut'a nikah hakknda bni Abbas'a muhalif olup bunu aka konuuyordu ve mut'a nikah haramdr, diyordu, Bu rivayeti ezert Min Zeheb kitab yle nakleder: Deniyor ki, Mlik, Badad'a getirildi, kendisine: Mut'a nikah hakk nda ne dersin, diye soruldu. O, haramd r, dedi. Kendisine bunun helal olduuna dair Abdullah bni Abbas'n kavli var, denildi. Buna karlk olarak Ondan bakasnn sz, Allah'n kitabna daha uygundur dedi ve haram olduuna dair sznde srar etti. Bunun zerine kz zerinde Badad iinde dolatrld, yzne ikembe pislii atarlard. Eliyle yznden ikembeyi atar ve: Ey Badad halk, beni kim tanmyorsa, tansn, ben Mlik b. Enes'im, muta nikah caizdir diyeyim diye, gryorsunuz bana neler yap yorlar. Bunu ben syleyemem; derdi. Bundan sonra Allah onun ann ykseltti, nam her tarafa yayld.55[2] Bu haberi mevsuk kimseler zikretmez, bundan baka bu, yaygn olan u rivayete de aykr, mam Mlik mrnde Badad'a ayak basmamtr, Hicaz'dan baka bir i-keye gitmemitir. Zaten haberin kendisi, onun akla aykr olduunu gstermektedir. nk ia'dan baka btn fakihler mut'a nikahnn batl olduunda birleiktir. Eb Hanife, Evza, onlardan nce gelip geen fakihlerin hepsi de bu grtedirler, Ehli Snnet fukahas aras nda onunbatit olduunda cma' mmet vard r. Halife Eb
54[1] 55[2]

Kad , Medrik, 296 ezaratn Min Zeheb, C. 1, S. 290

Cafer Mansur'un. hakknda cma- mmet olan, byle mehur ve herkese maruf ittifakl bir mes'ele hakknda mam Mlik gibi itibarl ve deerli bir me bu tr ceza vermeyecek kadar akl yok mu? Mut'a'nn caiz olduunu ia'nn ma-miyye kotu syler. Halbuki Eb Cafer Mansur onlara kardr, onlar, rahatn bozan, uykusunu .ka ran bir diken gibi grmektedir. O kadar akl yok mu ki, aa grd bir cemaatn grnn doru olduunu ilan ederek, mam Mlik gibi bir imama ikence yapp umum fukahay ve btn mslmanlar byle kzd rs n. Ehli snnete a ka bilinen, bedihi olan bir mesele iin byle ikence yapmak umumi nefret uyandrr, nki bu aik bir zulmdr, aikare bir eziyettir. Eb cafer bunu yapacak bir tip deildir. 2- Bu byk fakihe ikence yaplmasna ikinci sebep olarak tarihiler unu naklederler: mam Mlik, Hz. osman' Hz. Ali'den stn tutard. Hz. Ali yanls kimseler bunu Medine valisine mzevirlediler. Bu haberi de Medrik nakletmektedir, yle der: mam Mlik, Hz. Osman' , Hz. Ali'ye tercih ettiinden dolay dfd. Ali taraftarlar onu mzevirlediler, nihayet dayak attlar. bni Bekir'e arkadalarna muhalif oldun, onlar: Biat mes'elesinden dolay krbaland, diyorlar, dediler. Ben bunu arkadalarmdan daha iyi bilirim, dedi.56[3] Bu haber de mehur olana ve rvinin arkadalarna da muhalif olmakla beraber, ayrca ibarenin iinde onun batl olduunu gsteren eyler vardr, zira o zaman Hz. Ali taraftarlar, Halifeye ve Valiye kzgn ve kar idiler, nk bu ikence 146 h. yl nda oldu. Bu, Nefsi Zekiye denen Muhammed b. Abdullah' n Medine'de.Abbasilere kar ayaklanp ldrldkten bir y l sonraki y ld r. O zaman Ali taraftarlarn n itibar yoktu. Ebu Cafer gibi bir Halife o gnlerde onlarn azna bakarak mam Mlik gibi bir fakihe eza ve cefa yap p onlardan tr onu dver mi? En mehur olan nc sebep ise udur: mam Mlik u hadis-i erifi rivayet etmektedir: Zorla yaplan talak, talak deildir. Fitne peinde koanlar, bu hadis-i erifi delil gstererek Eb Cafer Mansur'a yaplan biat'n batl olduunu yaymaya baladlar. Bu da tam Nefsi Zekiye Muhammed b. Abdullah b. Hasan' n Medine'de Abba-silere kar ayaklanmas srasna rastlad. Eb Cafer Mansur onu bu hadis-i erifi rivayet etmekten menetti. Denemek iin bunu gizlice birine ondan sordurdu, o da bunu halk n nnde rivayet etti, bunun zerinedayak attrd . Tarihi bni Cerr Taberi'ye gre, mam Mlik bu hadis-i erifi rivayet etmekle adeta Nefzi Zekiye Muhammed b. Abdullah'a biata tevik verdii bile rivayet olunur. Ona: Bizim boynumuzda Cafer Mansur'un biati var, ona biat ettik, demiler, onlara: Siz bunu ikrah aitnda, zorla yaptnz, ikrah ile biat olmaz, demi. Bunun zerine halk, Mlik'in szne bakarak, Muhammed b. Abdullah'a biat etmiler ve bundan sonra mam Mlik evine ekilmi...57[4]

56[3] 57[4]

Kad , Medrik, 269 72 bni Kesir, Tarihi, C. 15, S. 84

56- krahla Talak Olmaz, Hadsinin Rivayeti Mes'elesi: Bizim tercihimize gre mam Mlik Nefsi Zekiye Muhammed b. Hasan'n Medine'de Hkmete kar ayakland srada bu rvadis-i erifi rivayet etmesi yznden dayak yedi, krbaland. O bu hadisi nakile kimseyi tevik etmi deildi, kt niyeti yoktu. Bizim kanmzca obu hadisi bir lim olarak rivayet ediyor, insanlar ondan nakil yapyordu. Halk bu hadisi rivayetle sanki onlar n Eb Cafer Mansur'a yapt klar biattan vazgemelerini,caiz gryormu anlamn kardlar, onu zor altnda yaptklar zannna dtler, mam Mlik aleyhinde alan fitneciler bunu ters bildiler, Medine valisine bunu duyurdular. te bunun zerine takibe urad. Nakil olunan haberlerde bunu gsteren ip ular da var. bni Abdl-Ber, ntika adl eserinde der ki: Mlik bni Enes sorgu iin arld, kendisi dinlendi ve insanlarn onu ekemeyip buza uradna dair sz kabul olundu. Evet ona hased ettiler, ona bir ok ey isnad ettiler. Cafer bni Sleyman, Medine Valisi olunca onu mzevirlediler, aleyhinde bulundular: Size yaplan bu biati, verilen and hie sayyor dediler, bu hususta Sabit bni Ahnef'den ikrahla yaplan talkn caiz olmadna dair rivayet olunan hadisi delil gsteriyor, onunla amel ediyor, dediler.58[5] Bu rivayet gsteriyor ki, fitneciler, bu hadis-i erifi rivayetinden dolay mam Mlik'i isyana gstermilerdir. yle anlalyor ki, son zamanlarnda din erbabndan onun dmanlar tremiti. Gerek havas n, gerek avam n herkesin takdirini kazanm olmasndan dolay onu ekemeyenler vard, rakipleri vard. Bana gre, bu belan n sebebi sadece o hadis-i erifi rivayet etmesi deil, bunu fitnenin koptuu bir srada rivayet eylemesidir. syanclar da bu hadisi istismar etmiler, mam Mlik'in ilim ve fetvadaki mevkiinden faydalanarak, halk isyana, ayaklanmaya tevik etmiferdir. Ulemaya ve faziiet sahiplerini ekemeyen baz kt kimseler, bunu frsat bilerek mam Mlik aleyhinde bulunmular, bundan dolay hadisi rivayet etmesi yasaklanmtr. 57- Fitneye Karmamak in Evine ekildii: Bu takibin sebebini bu tarzda gstermek, ounluun szne uyguh dmBktedir ve mam Mlik'in hayat boyunca bilinen tutumuna da uyan, yakan budur. nk o hibir fitneye karmad. Devlete kar isyana asla tevik etmedi. Bunu yukarda geen szlerimizle akla kavuturduk. Fakat u da var ki o, ayn zamanda bir kimseyi memnun etmek, onun arzusuna uymak iin, hadis-i erifi rivayetten de kendini ekemez, bunu yapamaz, nk bu ona gre: lmi saklamak olur. Haibuki slam dininde ilmi saklamak, yasaktr, haramdr. O talebelerini ilmi yaymaya tevik ediyor, gizlememelerini tlyordu. Medrik ve dier kaynaklar bunu sylerler.
58[5]

bni Abdlber, nkta, S. 44

Bu hadis-i erifi rivayet mes'elesinde grler ayrlmtr; onun gr baka, Halife ve Valilerin grleri daha bakadr. Valilerin ve onlarn arkalarnda olan Eb Cafer Mansur'a gre, bu hadisi sylemekte fitne vard r, bundan fitneye tevik etmek kar. Onun iin fitneci-, Ser bunu propaganda iin kulla lar. mam Mlik ise iyi niyetle, bunu rivayet etmekle ilmi yayd grndedir, o bunun tesinde bir eye aldrmaz, ilimden baka birey dnmez. O, dersini fitne yuvas olmaktan uzak tuttuu gibi kendisini de Hz. Peygamberin hadis-i erifini nakletmekten ekinmekten uzak tutar! darecileri honud etmek iin ilmi saklamaya gnl raz olamaz. Biri kp da yle diyebilir: bni Cerir Taber tasrih ediyor ki, mam Mlik Muhammed b. Abdullah b. Hasan'a biat etmeleri iin halka fetva vermi, Eb Cafer Mansur'a yaptJklar biatin zor altnda olduunu, hkmsz sayldn sylemi. bni Cerir Taberi'nin ise tarihte yksek yeri var. Bizim grmz byledir: bni Cerir Taber, hadis-i erifi rivayet etmesini byle anlamtr veya o, hadis-i erifi izah ederken: krahla yaplan her biat ve yemirtin batl olduunu sylemitir. Bu da phesiz ki, netice itibariyle Eb Cafer Mansur'a yaplan biatin batl olduu, bakasna yaplann da cevaz anlam na gelir. Hadis-i erifi rivayet ve nakil etmekten phesiz bu fetva kar. zerinde durulmas gereken mes'ele udur: mam Mlik Devlet'e kar kmaya tevik etti mi? Fitnenin iine girdi mi? phesiz ki buna cevap: Hayrdr, o byle bir ey yapmamtr. bni Cerir Taberi'nin kendi sz de buna delildir. O: Mlik evine ekildi, kapand diyor. Demek mam Mlik fitneye karmamak iin insanlarla ilgiyi kesti, evine ekildi. 58-mam Mlik'i Kim Krbalatt, Vali mi, Halife m?: zet olarak diyebiliriz ki, ne olursa olsun, onun takibe uramasnn sebebi, Hz. Hasan'n torunu Nefsi Zekiye Muhammed b. Abdullah' n ayaklanmas s nda ras bu hadis-i erifi rivayet etmitir. Hariciler bu hadisi istismar etmiler, aleyhinde olanlar onu mzevirlemiler, Nefsi Zekiye Muhammed'in 145 H. 762 H. ylnda ldrlmesinden sonra 146 H. ylnda Mlik takibe uram, kendisine dayak atlmtr. Ortada dier bir mes'ele daha kalyor. Bu byk imam hapis edip krbalatan kimdir. Rvilerin ou, bunu yapann Medine Valisi Cafer b. Sleyman olduunu syler ve fakat bu i acaba Halife Cafer Mansur'un emir ve tevikiyle miydi? Yoksa Valinin kendiliinden yapt bir ey miydi? ounluk, Medrik kitabndaki nakillere dayanarak bunu, Eb Cafer Mansur'un haberi olmaks z n Medine Valisi Cafer yapmtr kansnda. nki bu i fitneden sonra idi. Fitnenin kk kaznmt. bni Abdlber, ntika adl eserinde, bni Zekvan'dan naklen der ki: Eb Cafer Mansur buhadisin rivayetini yasaklad . Onu rivayet edip etmeyeceini denemek iin birine bunu sordurdu, o da rivayet etti. (Demek Halife onun peindeymi.)

Bu haberin tmnden anlalan udur: Zahirde bu iin yani bu belann byk sorumluluunu tayan validir. Zahiri grne gre, o bu ii, belki de yaranmak iin, kendiliinden yapmtr. Ancak biz dahi Halife Eb Cafer Mansur'un bilgisi ve r zas ile bunun yapldn da reddedemeyiz, o Hafife ki, lkesi dahilinde olanlar , zellikle byklerin yaptklar hereyi bilirdi. O ki, Mlik'in evinin iinde olup bitenlere vakft. Nasl ki, kz alktan alad zaman, komular sesini duymasn diye, el deirmeni tan evirmesini, hizmetisine emrettiini bile bilirdi. Elbet bu olaylardan da habersiz deildi. Fakat siyaset oyunu byledir, yaplan iin vebalini baz insanlar yklenir, sorumlulara beraet frsat verir. " [i eker, dieri temize kar. 59- Eb Cafer Mansur'un Mlik'ten zr Dilemesi, ve Mes'elenn Kapanmas : yle anlalyor ki, Medine halk, imamlarna ve fakihlerine byle kt muamele yapldn grnce, Abbasilere ve Valilerine gcendifer, kzdlar. nki ikence haksz yere yaplmt, Mlik mazlumdu. O hibir zaman fitneye tevik etmemiti, asi ve bg deildi. Fetva vermek, dinin hkmn beyan etmekten te bir ey yapmamt. Gerek ikenceden nce, gerek ondan sonra tutumunu brakmad, fitne ve isyana hep kar kt. Yaralar alp dzeldikten sonra yine dersine devam etti. Dersinde fitneye armad, fesada tevik etmedi, sadece ilim yayd. Bu da halkn idarecilere kar olan kinini arttrd. Batakiler, yaptiklarn n ac s duymaya baladlar, zellikle dhi Eb Cafer Mansur n hatasn anlad . F elindeydi, nki zahire gre o ne dayak atand , ne de bunu rsat emir edendi. Buna raz da deildi. Onun iin hac iin Hicaz'a geldiinde bir eli gndererek, mam Mlik'ten zr diledi, onunla grmek istedi. Eb Cafer'in ona saygs , Mlik'in de hogrsn grmek iin haberi Mlik'in dilinden dinleyelim: Eb Cafer'in yanma girince,bana yle dedi: Vallah, olan o ii ne emrettim, ne de haberim var, sen aralarnda bulunduka Haremeyn halk hay r iindedir. Sen onlarn ezas n n emn s n. Allah senin sayende onlardan basky kald rd , sen olmasn onlar abucak fitneye kaplr. kence yapann Medine'den Irak'a getirilmesini, dar bir yere hapsini emrettim. Sana yaptklar n n kat kat fazlas cezay ona yapacam Bunun zerine: Allah Emlrl-M'minin'e s hat ve afiyet versin, makamn yce k ls n, Hz. Peygamber Aleyhisselama karabeti ve size yaknl dolaystyle ben onu baladm, dedim. Halife de: Allah sizi de af ve mafiret buyursun, dedi.59[6] Bu durum, mam Mlik'in bykln, ho grsn gsterir, ktle kar iyilik er kiinin iidir. Ayrca Halife Eb Cafer Mansur'un zr dilemede ne kadar nazik davrandna da bir delildir. nki o, mam Mlik'in tesirini biliyordu. Sonra O Mlik'in umumi tutumundan onun fitneye asla tevik
59[6]

Kad yd, Medrik, S. 293

etmediini, halk kkrtmadn anlamt. Haricilere ne yz vermi, ne de onlardan yana olmutur. Onun iin o, Hicaz. halk iin bir teminat gibiydi. Fitneye tevik yle dursun, bilakis engel oluyor, onlar nlyordu. Fitneye ok mtemayil olanlar, mam Mlik'e uyarak bundan vazgeiyorlard. Bylece mam Mlik, fitneyi ve fitnecileri nlyordu. Bunu bilen Mansur, Sen Hicaz iin bir teminats n, dedi ve onu takdir etti.

HALFELERE TLER VE TAVSYELER 60- darecilere Karsa Gelmektense Onlarla rat Yolunu Semesi: mam Miik'e gre andaki Halifelerin idaresi tam manasiyle slam hkm ve idaresi deildi. Bununla beraber onlara kar gelmeyi caiz grmyordu. nki isyanla, devlet'e kar cephe almakla ilerin dzeleceinden midi yoktu. Bu slahat yolu deildi. Nasl ki haberini duyduu eski fitneler ve kendi zamannda olup da gzyle grd fitne, iidzeltememi, fesaddan salaha kavuulmam, bilakis iler ktden daha ktye, fesaddan daha ok fesada gitmitir. Gr byle olmakla beraber elinden geldii, dilinin dnd kadar ilerin iyiye gitmesi iin alm, Halifelerle, idarecilerle mnasebetini kesmemitir. Onlar irad ile slah yollarn gstermitir. nki o realist, bir kiidir, olan ilere bakar, misal alemine, hayali eylere deil. Bakt ki, vaaz ve irad yoluyla bu adamlar salaha ekmek, dtkleri, hatalardan kurtarmak, serlerini azaltmak, mmkn. Belki de bylece mutlak salaha kavumak da olur, onlar da mer b. Abdlaziz gibi olabilirler. Bunun iin Halifelerle, emirlerle grr, onlara vaaz ve nasihatte bulunur, irad eder, hayra arrd. nsanlarn gznde mevkii bydke, vaaz ve irad iine daha hz ve nem verirdi. Alimleri de, halifeleri ve idarecileri irad etmeleri iin tevik ederdi. Ellerinden geldike haksz ile t vermek, en hayrl yoldur. Onlara yle derdi; Allah Teala'nn kalbine ilim ve fkh koyduu her mslmana ve her kiiye bortur, elinde kuvvet olan idarecilerin yanna gelip onlara hayr tavsiye etmeli, onlar ktlkten sakndrmal, bylece dnyann, yz deisin, en faziletli bir dnya dosun.60[1] Talebesinden biri ona bir defa yle dedi: nsanlar senin tleviet adamlaryla ok s k grtn konuuyorlar, bunu sana yaktrann yorlar. Buna u karl verdi: Bunu ben bilerek yapyorum, layk olmayan biriyle istiare yapmasnlar diye. O, idarecilerin yan na git-, mek zahmetine katlanyor, bundan amac onlara iyilii anlatmak, ktlkten sakndrmak, onlara kar ikmaktansa, irad etmeyi daha yararl buluyordu. yle derdi: Eer ben, onlarla gelip grmesem, bu ehirde Peygamberin snnetlerinden ilenip tutulan kalmaz!
60[1]

Kad , Med&rik, S. 254

61-Halifelere Tavsiyeleri, tleri Hac mevsiminde Hicaz'a geldikleri zaman Halifelere gzel tler verir, irad edici szler sylerdi ki, tarih bunlar bize kadar ulatrmtr. Bir defa Harun Reid'e yle dedi. Ben biliyorum ki, Hz. mer, onca fazl ve slama hizmeti varken, yine halknn hizmetine koar, ocaklar ndaki tencereleri kaynas n diye atei flerdi de sa sakal duman iinde kalrd,61[2] Allah sizden bunsuz raz olsun! Bir defa da valinin birine yle dedi: Halkn ilerini gzet, zira sen onlardan sorumlusun, zira Hz. mer b. Hattab, yle derdi: Hayatm elinde tutan Allah'a and olsun ki, Frat k y s nda bir deve zayi olsa, k yamet gn Allah onun hesabn benden sorar. Halife Eb Cafer Mansur ondan, Hicazdaki valileri hakknda grn renmek istedi. Bir defa ona yle dedi: Gerek Medine, gerek Mekke ve gerekse Hicaz'daki idarecilerden biri hakk nda gerek kendin, gerek bakalarna dair bir phen varsa, veya halka bir ktlkleri olursa bildir, layk olduklar muameleyi yapaym.62[3] O, Maosur'dan sonra gelen halifelerin hocas say l r, onun nasihatlarn n onlar zerinde tesiri olurdu. Bir defa Halife Mehdi'nin huzuruna girdi. Halife ona: Bana t ver. dedi. O da unlar syledi: Sana Allah'tan korkmay tavsiye ederim. Hz. Peygamber diyarna ve ona komulara ltufta, efkatta bulunmalsn. nki Hz. Peygamberi yle buyurmutur: Medine benim hicret yurdumdur, kabrim burada, tekrar dirilmem burada olacak, Medine halk benim komulartmdr. Benim komularmn hukukuna riayet etmek mmetime bortur. Kim onlar korursa, ben k yamet gn ona efaati olurum. Bu tavsiye zerine mehdi byk bir ihsanda bulundu, kendisi Medine evlerini dotap verdi. Medine'den kaca srada Mlik onun yanna girdi, Miik'e yle dedi.. Dn bana yaptn o tavsiyeyi tutacam, eer sa salim kalrsam, onlar hi unutmayacam. 62- Halifelere Yazl tleri: Halifelerle grt zamafvt ve iratlarnn tesiri olsun diye, kendini itibarl tutmay ve deerini korumay bilirdi. unki szn deeri, syleyene balyd. Rivayet yledir: Halife Mehdi, Medine-i Mnevvere'ye geldi, onu selamlay p hogeldin demek iin kalabalk halk topland, herkes yerine oturdu. Bu srada Miik gelip huzura gelmeye izin istedi. Halk; Malik bugn ge geldi, yer katmad , en geriye oturacak, dediler. Mlik huzura girip de kalabalk halk grnce Halifeye; Ya Emr'l M'minn, stad n Mlik, nereye oturacak,- dedi. Hafife de:
61[2] 62[3]

M.Akif, Safahatta (Kocakaryla mer) iirinde bunu ok canl anlatr. (M.) Bunlar Medrik'tedir.

 Benim yan ma ey Eb Abdullah, dedi. Bunun zerine halk yer at , yol verdi, Mlik de Mehdii'nin nne geldi. Mehdi biraz topland, onu yan na oturttu. mam Mlik halifelerle byle yapard, onlarn yanna otururdu. Mescide gelince, namaz iin gelen cemaat arasnda neredeyer bulursa oraya otururdu. O yaln z szle t de bulunmakla yetinmezdi. Yazma suretiyle de nasihat eder, mektup yaz p gnderirdi. Halifelerden , birine yle bir mektup yazmt. Onda der ki: Bilmi ol ki, Allah Teala sana benim tte bulunmam nasip etti. Bundan nceki tavsiyelerim, umarm ki, size mutlulua vesile olur. Allah Teala Cennetine gtren saadet yollarn aar. Allah bana ve sana merhametini ihsan buyursun, sana yazdklar m Allah' n emirlerini \ yerine getirmekle ve Allah' n inayetiyle felaha sebep olur. Allah sizi ; tab'anz iin korusun. Zira onlar n knden, bynden sen sorumlusun, Hz. Peygamber (Ona salat ve selam olsun) yle buyurmutur: Hepiniz birer obansnz ve hepiniz gttnden sorumludur. Baz hadis-i eriflerde yle denir: Kyamette Vali getirilir, elleri boynuna balanmtr, ancak adaleti sayesinde eli zlr, serbest brakl r. Hz. mer Hattab (Allah ondan raz olsun) yle derdi: Vallah, eer Frat - Dicle ky s nda bir koyunun kuzusu helak ve yok olursa, Allah onu mer'den sorar Kenar- Diclede bir kurt arsa bir koyunu, Gelir de.adl-i lahi sorar mer'den onu! M.Akif Hz. mer 10 defa hac yapt. Benim bildiime gre bir haccnda ancak 12 dinar harcard. adra deil, aa glgesine konard. Boynunda st krbasn tard. ar pazar dolar, ordakilerin halini sorard. Malumolduu zere,yaralandzamanAshab- Kiram geldiler, onu medih ve senada bulundular. Onlara yle dedi: Bu gibi szlere kaplan, aldanmtr. Eer dnya dolusu altn olsa, maher gnn korkularndan kurtulmak iin onlar n hepsini feda ederdim. Hz. mer ki, her ii doru ve adaletli, hereyde muvaffak olmutu. Hz. Peygamber aleyhisselam onu cennetle mjdelemiti. Bununla beraber o yine korku iinde, zerine ald mslmanlarn umurunu iyi idare abasnda. Bakalarn n hali nice olur. Sen Allah'ayaklatran iler yap ki, onlar ile yarn seni kurtarsn. Seni ancak amelinin kurtaraca o korkun gnden kork! Gemilerin iinden iyiler sana rnek olsun. Allah'n takvasna sarl, her neyi kasdedersen, takva sana rehber olsun, Sana yazdklar m btn zamanlar nda gz nnde tut, onlara uymay, onlar almay ve onlara gre hareket etmeyi kendine bor bil. Allah'tan tevfik, hidayet, irad dilerim, naalah Teala.63[4] 63-dareciler, Dalkavuklardan Korunmal: mam Mlik'in Halifeler ve valiler iin en korktuu ey yalanc medihlerdir, onlarn etraf n saran dalkavuklar n dilinden dklen yapmac k szlerdir. nki
63[4]

Kad . Medrik, S. 271

bu dalkavuka yalanc szler, onlar n yapt klar ssleyip aldat r, kty iyi, n irkini gzel gsterir. Onlarda bunu hak sanp aldan rlar, kendilerini uyaranlara kulak asmazlar, doru yolu gsterenleri dinlemezler, hidayetegelmezler.vazndn tutmazlar. Hkmdarlar, yalanc tezkiyecileri dalkavuklar kadar, istedikleri ktlk amuruna batran bir ey yoktur. Yaptklar ileri tenkit etmeksizin, incelemeksizin doru saymak, temize karmak, onlar iyilie kar korletirir, iyi duygularn ldrr, kulaklar, irad seslerini, uyanlar duymaz olur. Onlarndalkavuklar kadar dman olmaz. mam Mlik bu bakmdan, yzlerine kar Valileri enlere kzar, valileri de bu gibi dalkavuk sn f ndan sak nmalar iin uyar rd . Bu trden bir olay udur: Bir defa bir vali mam Mlik'in yannda idi, oradakilerden biri, onu meye balad. Mlik buna kzd ve Valiye yle dedi: Sak n aldanma, bu gibilerin medhine bakma, kaplma, nki seni yzne kar p sende olmayan bir hayr varm gibi syleyen kii, sende olmayan bir erri de sana yaktrmaktan ekinmez. Bu gibilerin tezkiyesinden Allah'a sn. Yzne kar sylediklerine bakma. Gerekte sen kendini, onlardan daha iyi bilirsin. Bana rivayet olunan bir hadis-i erifte u var: Nz. Peygamberin huzurunda bir adam vdler, Hz. Peygamber Aleyhisselam yle buyurdu: Adamcazn belini krdnz veya boynunu kestiniz, eer bu szleri duysa felah bulmaz, hi de sevinmez. Yine Hz. Peygamber demitir ki: Meddah dalkavuklarn yzne toprak at n, toz serpin.64[5] Grld zere, Mlik, fitneye hi taraftar olmad, Devlet adamlarn ve Halifeleri irad iin onlara yaklat. Fakat onlarn yaptklarn da ho grmedi, stadlar nnde talebeler nas lsa, Medine valileri de onun nnde yleydiler. Onun nice kymetli tleri, deerli szleri vardr. Harun Reid'e yazd mektup bunlardan biridir. leri de kitaplar ndan bahsederken ondan ve ona nisbetinden szedeceiz MAM MLK'N LM, LMDEK YER, STADLARI 64 Buraya Kadar Anlat lacaklar: Hayatndan Anlatlanlar Ve lmi Hakknda

Buraya kadar geenlerde mam Mlik'in {Allah ondan raz olsun) hayatn anlatmaya altk. Genliinden balayarak onun bir iek gibi hayatta nasl ald, ilim nuruna nasl uzandn belirttik. Krpe bir gen iken ilim peinde nasl kotuunu, ilim meclislerine nasl daldn, sonra yetikin bir adam olarak nasl olgunlatn, ilim ve fkh merakl-, lan onun etrafn sar p ondan nas i ders aldklarn bidirdik. Bu uzun mr iinde baz garazkrlara hedef olduunu, hasedcilerin iftirasna uradn, bu yzden ikenceye bile maruz kaldn ve bunun sebeplerini aklamaya altk. ftira sahipleriyle, idarecilerle alakasnn ne yolda olduunu beyan ettik. Bunu yaparken olaylar srayla anlatmaya altk, ta ki bu byk alimin hayat safhalar hakknda tam bir suret, kusursuz
64[5]

Kad , Medrik, S. 260

bir fikir vermi olalm. Bu olaylar incelerken dikkatli davran-. maya gayret ettik. Bir sarraf gibi, her eyin deerini bitik. Bu blmde ise mam Mlik'in (Allah ondan raz olsun) ilminden ve onun kaynaklarndan bahsedeceiz. Bu deerli alim nasl yetiti, onu byle hazrlayan sebepler nelerdir, bu derin, evsuk ve itimad olunan itibarl alim nasl olgunlat, yle ki, 50 yldan fazla bir bre ilim merak lar iin bir kaynak oldu. Uzak Doudan, Batdan, dnyann her kesinden niceleri akn ak n gelip ondan Hadis ve fk h dersi aldlar. Bu nasl oldu, bunlar reneceiz. 65- O, Fkhnda nsanlarn Yararna Olanlar Ald: mam Mlik Hazretleri, Snnet ve Hadis ilminin doruk tepesine kmtr. Fkh ilminde ise o derece yetimitir ki, Hicaz'n biricik fakihi olmutur. Bylece tadis ile fkh bir arada toplamtr. O hadiscilerin imam olup hadis ilmini ilk tedvin eden, yazan sayl r. Onun Muvatta kitab , iik yaz sahih hadis kitab d r. l O fkh ilminde keskin grl bir stad olup fkhnda dinin stn ruhu ile halk n maslahatn gzetmeyi bir orada yrtmtr. Onun fkhnda dinin ruhaniyeti, ycelii, ilahi yn, parlad gibi insanlarn maslahatlar, yararlarna olan eyler ve real hayatta gzetilmi, gzel bir dzene konmutur. Bu hadisci fk h alimi, f k h hkmlerinde insanlarn bu dnyadaki maslahatlar , onlar n yararna olan eyleri en ok gzeten fakihlerdendir. Ona gre Mesalih-i mrsele yani yararl olan eyleri almak, usul- fkh n en nemli kaidelerinden bindir, bizatihi kaim bir kaidedir. Kendisinden nce hibir alime nasib olmam bir tarzda, alimlerin medih ve senasn kazanmtr. Hadis ilmi ulemas onu d gibi Rey f kh alimleri de onu takdir etmiler, mlerdir. O, bu her iki takmca da muteber tutulmutur. Yukarda, Irak ve Rey f kh n stad Eb Hanif e nin onun hakk ndaki szlerini n nakletmitik. Onun da Eb Hanife'ye dair takdir edici szleri geti. imdi de onun andaki ve ondan sonra gelen alimlerin, bir hadisci, bir ftkh alimi, derin bir,alim olarak, onun hakkndaki szlerinden bir k sm n nakledelim: 66- Alimlerin Onun Hakk ndaki Takdir Edici Szleri; mam- A'zam Eb Hanife'nin talebesi mam Eb Yusuf ki, ayn zamanda yaamlardr. yle der: ( kiiden daha alim kimse grmedim; Mlik, bni Ebi Leyla ve Eb Hanife). Eb Hanife ile bni Ebl Leyla, onun iki stadd r. mam Mlik'i de ayn sraya koymas, onu da stadfar derecesinde saydn gsterir. Abdurrahman b. Mehdi yle demitir: Kendilerine uyulacak nitelikte olan hadis imamlar drttr: Kfe'de Sfyan Sevri, Hicaz'da Mlik, Suriye'de Evzai, Basra'da Hammad b. Zeyd. Sonra onu Sevri ve Evzal ile mukayese ederek yle demitir: Sevri, hadisde imamdr, fakat snnette imam deildir. Evza snnette imamdr, fakat hadisde imam deildir. Mlik ise, her ikisinde de

imamd r.65[1] mam Mlik'in hem hadis ve snnette imam saylmas, fakih olduundandr. nk Hz. Peygamber Aieyhisselam'n hadis-i eriflerini ezberledii gibi, ayn zamanda Ashabn ye Tbi'inin fetvalarn da bilirdi. Bu sayede fetva verirken mmetin selefinin, gemilerin fetvalarn ayk r dmezdi. ada Sfyan b. Uyeyne yle demitir: Allah mam Mlik'e rahmet eylesin, hadis ricalini, ilim adamlarn onun kadar tan yan yok tur. Onun kendisinden stnln de yle dile getirir: Mlik'in yannda biz neyiz ki? Biz ancak onun eserlerine tbi' olurduk. Bakardk, Mlik eer bir staddan yazarsa, biz de yazardk. O hadislerin ancak sahih olanlar n rivayet eder, ancak en mevsuk olanlarndan hadis naklederdi. Bana yle gelir ki, Mlik bni Enes'in lmnden sonra? Medine'de ilim harab olacak.66[2] Leys b. Sa'd der ki: mam Mlik'in ilmi muttakiler ilmidir, ondan ilim alanlar emandad r, gvendedir. mam afii yle demitir: Bir eser, hadis, sana mam Malik'ten gelirse, ona sarl.. Haberden bahis varsa Mlik y ld zd r, ulema zikro-lundumu Mlik yine yldzdr. Hi bir kimse ilimde Mlik'in derecesine eriemez: Hfz belleme onda, mkemmel bilmek ve korumak onda. Kim sahih hadis renmek istiyorsa Mlik'e gitsin. Ahmed b. Hanbel de yle demitir: man Mlik, ilim erba n n efendilerinden efendidir. O, hadis ve fkhta ba alimdir. Mlik gibi var m? Gemilerin eserlerine akl ve edeb dairesinde uymaktadr. mam Mlik'in ilminin ykseklii, ilminde nezaheti ve takvas hakknda alimlerin ehadetleri byle srp gitmektedir.67[3] O, hadisle birlikte fkhda da imamdr. Baka alimlerde bu nitelik toplanm deildir. O Rey ile verilen bir hkm karrsa, bu salam bir Rey'e dayanr, eer kyas kabul ederse, bu kyas da snnetten bir esasa uyarak yapmtr. 67- Onu Alim Yapan Nelerdir?: mam Mlik, artlarn verdii uygun imkanlar sayesinde bu kadar ilim kazanablmitir. Allah'n verdii kabiliyet ve isti'dat yan sra ahsi sfatlar, hocalar, okuma gayreti, a ve evresi, btn bunlar ona lim sahibi olma imkann salam, bu sayede ilim denizinden diledii kadar almtr. Bunlar birer birer aklamaya alalm: AHS KABLYETLER VE VASIFLARI .................................................. 1 68- Kuvvetli Bir Hafzann limde Deeri, Hafza Ve Yaz: .................... 1 69- lim, Sabr ve Tahamml ster: .......................................................... 3
65[1]

Hadiste Mukaddime sahibi mehur bni Salah'a bu szn anlam soruldu: Snnet burada bidat karldr, dedi. nsan Hadiste lim olur, snnette olamaz. Bizce snnet burada Ashabn fetvalar d r. 66[2] bni Abdlber. ntika'i S. 21 67[3] Alimlerin bu kabil ehadetleri iin bak:" Suyut, Tezyinl Memlik; Zevavi, Menkb; Intik, Dibac Ve Medrik.

70- lmin Bereketi yi Niyetledir, lim Nuru hlasla Parlar: ................... 3 71- tilasndan Dolay Az Fetva Verir, Rastgele Haram, Helal Demekten Sakmrd r. .................................................................................................. 4 72- Mnakaa ve Mnazaray Ho Grmezdi; ........................................ 6 73- O Mnakaa Deil, Gerei zah in Mnazara Yapard. Buna Dair rnekler: ........................................................................................... 7 74- yi Niyet ve hlas Sebebiyle ok Hadis Rivayetinden ekinirdi: ..... 8 75-Yarg Hkmlerine Dair Mlik'in ve Eb Hanife'nin Grleri: ..... 9 76- mam afii, mam Mlik'in Ferasetini Anlatyor:........................... 10 77- O, Vakar ve Heybet Dolu Bir Alimdir: ............................................ 10 78- Mehabetin Srr, Byklnn Kayna: ...................................... 11 79- Halife ve Valiler Nezdindeki Mehabeti ve tibar :........................... 12 80- Mliki Fkh n n Nitelikleri: ............................................................... 13 AHS KABLYETLER VE VASIFLARI 68- Kuvvetli Bir Hafzann limde Deeri, Hafza Ve Yaz: Allah Tela Mlik'e yle yetenekler kabiliyetler vermi k, o byk bir hadis ve fkh alimi olarak yetiti, doru bir yola yneldi. Kur'an- Kerim ve hadis-i eriflerin nda yrd, Selef-i salih'in izinden gitti. a- Allah ona yle kuvvetli bir hafza bahetmi ki, bireyi dinledii zaman onu dikkatle dinler ve tamamiyle bellerdi. O derece ki; bir defa 40 ksur hadis dinler, ertesi gn gelir, onlar dinlemi olduu kimseye (yani hocas Zhri'ye ) krkn da armadan tekrarlar, ancak bir kan bilemezdi. Bir derste 30 hadis dinler, onlar yazmad halde yalnz birini unutur, sonra hocas Zhri'ye gider, ona sorar, o da azarladktan sonra cevabn verir. O, ite byle kuvvetli hafza sahibiydi. Hocas Zhri bu yzden ona: Sen ilim kab s n, sen ilim iin ne iyi bir hazinesin, ilim de pusulasn." demiti. Onun bu kadar kuvvetli hafza sahibi olmasnn, her iittiini bellemesinin sebebi, belki de o zaman insanlarn haf zalara itimad etmele-rindendir. O zaman ilim henz kitaplardan alnmazd , insanlardan dinlemekle, szl olarak renilirdi. Hz. Peygamberin hadis-i erifleri henz tedvin edilmemiti, kitaplara toplanp yazlmamt. Hafzalda saklyd. Ne zaman ki talebeler, hocalarnn kendilerine verdikleri derslerden anlattklarn yazmaya baladlar, o zaman hafzalara itimad azalmaya balad ve yazma usul ortaya kt. lim tedvin edildi. Bu Mlik'in hayatn n ilk zamanlar nda byle idi. O, hocas ndan dinlediklerini bazen derste kaydeder, kimi kere de dersten sonra yazard . Her halkarda dinlediklerini yazm olurdu. bni ahab Zhri, talebelerinin ezberciliklerinin kt olmasyla azarlard. Mlik diyor ki: bni ahab bana 40 ksur hadis nakletti, onlardan biri de Sakife olay: Hz. Eb Bekir'in halife seilmesi hadisi idi. Onlar ezberledim, sonra hocaya dedim ki, onlar bana tekrar anlat, nki ben o k rktan birka n unuttum. O

tekrarlamak istemedi. Ben de: Sana tekrar okunmasn isteyen, seven sen deil miydin? dedim. Evet yledir dedi. Ve bana tekrar anlatt. Bakt m, benim ezberlediim gibi. Sonra bana yle dedi. nsanlarn hafzas bozuldu. Ben Said b. Mseyyebe, Urve, Kas m, Eb Seleme, Humeyd ve Slim'e gelirdim (ve daha baka adlar sayd) onlar dolardm. Her birinden 50'den yze kadar hadis dinlerdim, sonra dner giderdim ve her birinden dinlediklerimi birbirine kartrmakszn ezberlerdim.68[1] Bu rivayet gsteriyor ki, hafzaya gvenme, onu kuvvetlendiriyor gelitiriyor, alan organ kuvvetlenir. nsanlar yazmaya balaynca, hafzaya gven yerine ona dayanmaya baladlar, hafza da yava yava zayflamaya yz tuttu. Hi kukusuz Zhri'nn dedii gibi, mam Miik'i ilim hazinesi yapan bu kuvvetli hafzad r. O haf zas na gvenirdi, dersten sonra takviye iin, ezberlediklerini yazard. Nas l ki yuka da getii zere dersten sonra aa glgesine ekilir, zihninde kalanlar , ezberlediklerini yazard . Kuvvetli hafza, her ilimde ykselmenin temelidir. nki alimin akl n ilim gdasyla besleyen odur. Hafza olmaynca kafa bo kalr. Hafza zellikle hadisci iin en gerekli bir mevhibedir. Bilhassa o zamanda, nki o ada yazmak az olduundan ezberlemek birinci temel saylrd, kitap ikinci derecede katrd . Onun iin mam Mlik bu kuvvetli hafza ve beyan edeceimiz dier vasflar sayesinde, anda birinci hadis alimi olmutu, parmakla gsterilen bir zatt. Talebesi mam afii'nin dedii gibi o, parlak sabah yldz gibiydi. O, kendisine her anlatlan ezberlerdi, ayr ca onlar defte rine de yazard . Onlardan ancak millet iin yararl bulduklar n , faydal olanlar talebesine anlat rd . Sahih olanlar, olmayanlardan ayrr, ileride, beyan edeceimizgibi, ondan sonra bakasna aktarrd. ncelemeden, aratrmadan, her bellediini halka yaymazd. Hatta ldkten sonra terekesi arasnda iki sand k kitap buldular. Yazm, fakat bakalarne aklamam. shak b. Yasin yle der: mam Mlik'in terekesi arasnda iki sandk kitap bulundu. Babam onlar okuyunca alamaya balad ve yle dedi: Allah sana rahmet etsin ey Mlik, sen ilminle Allah rzasndan baka bir ey isternezdin Uzun yllar onun dersine oturdum, bu okuduklarmdan hibirini bize anlatmad .69[2] Ahmed b. Salih dedi ki: mam Mlik'in usulne baktm. Onlar 12 bin hadisin benzeri buldum, o zaman Medine Halkn n hadis alimiydi. Mlik onun ancak te birini veya drtte birini anlatmtr. mam afii dedi ki: mam Mlik'e : bni Uyeyne nezdinde yle ok hadis var ki, onlar sende yok. denildi. Cevabnda yle dedi: Eer her iittiimi rivayet edecek olursam, ben o zaman ahmam ve onlar dallete drm olurum. Benden yle hadisler kt ki, keke her hadis iin bir krba vurulsaydm da onlar rivayet etmemi olsayd m.70[3]
68[1] 69[2]

Kad , Medrik, S. 121 Kad , Medrik, S. 164 70[3] Kad , Medrik.

Talebelerinin syledikleri ve ondan rivayet olduu gibi, mam Mlik her iittiini beller ve ezberlerdi, her bellediini kaydedip yazard . Fakat her bellediini de rivayet etmezdi. nsanlar iin faydal grdn anlatr, yararl olanlar yayard. nceler, yle ortaya karrd. 69- lim, Sabr ve Tahamml ster: b- Mlik'in ikinci bir nitelii ve meziyetiki, asl stnlnnve dehsnn temeli odur. Zaten o her stnln temelidir- sabr ve tahammldr, hereye katlanmas, gayeye ulamak iin btn engellere gs gerip onlar amasdr. Yukarda hayatn okurken onun nasl her eye katlanp sabr ettiini, glkleri nasl yenip engellen atn, yoksulluu yendiini grdk. lim urunda evinin tavannn aalarn bile satt. Yakc scakta alimlerin evine gidiyor, kap nnde onlarn evlerinden kmalar n bekliyor, mescide kadar onlar ard s ra n geliyor, sonra derse oturuyor. Soukta bile hocasnn evinin kaps nnde oturuyor, souktan korunmak iin yannda minder bulunduruyor, zerine oturup bekliyordu. O, ilim yolunda yorulmaz bir mcahidolup ne s cak, ne ayaz ona asla engel olamazd. Yakc scaa, kavurucu soua aldr etmeden yolunda yrr, gayesine ulard. Hocasnn azarlamasna katlanr, onu gnl rahatlyla karlard. nki kazand ilmin zevki, ona bu levmin acsn, hiddet src iddetini unuttururdu, yersiz dahi olsa. Onun grne gre, ilim yolunda ekilen zahmetler, onun kymetini belli eder. Varlkta herey yledir, zahmetsiz elde edilenin deeri bilinmez. Kolayca ele geen eyi korumak iin dikkat edilmez. Zahmetli kazanlan ey kymetli olur ve'korumaya nem verilir. (Allah ondan raz olsun) yle derdi: lim yle bir eydir ki, onu isteyen kii, kolayca elde. edemez, bu uurda yoksulluu tatmal, ilmi hereyden ileri tutmal.71[4] rencilerine de bunu alar, ilim yolunda her trl zorlua katlanmaya szle ve ile tevik ederdi. Mus'ab Zbeyri anlatyor: Dersinde bir veya ikibuuk kat okur, kada kmazd. Biz dinlerdik, bir ksm bir tarafta oturur, bakmazlard Dersten sonra kitaplar bizim n kitaplarmzla karlatrrlar, dzeltirlerdi. Bir gn babamlara gittik, orada biraz kaldk. Sonra Mlik'in dersine gelecektik. Yamura tutulduk, gelemedik. O da bizi beklemeden dersini vermi, bizi beklememi. Ertesi gn derse geldik ve Ya Eb Abdullah, dn yamura yakalandk, o yzden derse gelemedik, dersi bize tekrarla. dedik. Hayr, olamaz dedi. Kim bu ii isterse, o uurda zahmete katlan r. dedi.72[5] Ona gre sabr ve tahamml, kuvvetli irade ve ilim kazanman n yoludur. Bunlar olmazsa bir ey elde edemez, bir gayeye ulaamaz, yol alnamaz. 70- lmin Bereketi yi Niyetledir, lim Nuru hlasla Parlar:

71[4] 72[5]

Syut Tezyinl-u1emlik, S. 15 Kad , Medrik, S. 174

c- nc olarak, ilim ihlas ister. Hakikati bilmek, hadis-i erifleri ve Kur'ankerm'i anlamak iin ihlas sahibi olmak, ilmi Allah rzas iin istemek gerekir. mam Mlik ilmi, srf Allah rzas iin rendi, ihlas sahibiydi, ilmi byktk taslamak, alm satmak, tartma ve dalama yapmak iin renmedi. Dersinde her trl kt dnceden, garazdan kalbini temiz tuttu. Srf ilim iin, hakikati renmek iin alt1; Erilme-; den, zaaf gstermeden ilim yolunda koyuldu. hlas yle bir nur ki, gnl; parlatr, fikri aydnlatr. Onun nda kii, dosdoru yolda yrr. Her trl garaz lekelerinden, kt arzu ve heveslerden uzak, doru yola' ynelince feyz kaplar a l ruhani nur sa r. Bylece r, l aratrc, ilim talibi hakikati doru olarak kavrar, gerei anlar. Zira fikrin safiyetini bulandracak birey yok, akln nne gerilip hakikati anlamasna engel olacak bir siyah bulut veya sis yok. Halbuki ihlas olmaymca nefsi kt isteklere dalar, ehvet peinde koar, heva ve heves, fena arzular meydan bulur, kt dnceler gem almaz olur. Bu durumda akl ,, kirlenir, dnce ile hakikat arasn kara bulutlar kaplar, gz krleip gerei grmez,.hakikata nfuz edemez. Onu ihlasa sevkeden ey u olmutur: Tahsiline alt ilim, din ilmidir. Bununla Allah'a yaklamak ister. Ameller niyete gredir. O niyetinin ihlasna gre hayr elde eder. O rnkafatan Allah'dan bekle mektedir. Onun iin yle derdi: Bu ilim dindir, onu kimden aldnza dikkat edin. Onu ihlasa sevkeden dier birey de u olmutur: O, ilim nuru, ancak takva ve ihlas ile dolu olan bir kalbde parlar, oraya dolar inancndayd. Bunun iin onun yle dedii rivayet olunmaktadr. lim bir nurdur, ancak muttaki, huu'la dolu bir kalbe dolar. hlas sahibi olup bu fani dnyann zevklerinden, kt arzularndan uzak durup kanmak, ona gre, ilim isteyen kimsenin yoluna k tutar, kalbini aydnlatr. yle derdi: Dnyada zhd iinde yaayan kimsenin kalbine Allah hikmet kor, o da hikmet konuur. Talebesi bni Vehb'e unlar tavsiye etmitir: Eer tahsil ettiin bu ilimle Allah nezdinde olan istiyorsan, sana yararl olan bir ey murad ettin demektir. Yok, eer bu rendiklerinle dnyal k istiyorsan, aldandn demektir, eline birey gemez!73[6] 71- tilasndan Dolay Az Fetva Verir, Rastgele Haram, Helal Demekten Sakmrd r. limdeki iyi niyet ve itilasndan dolay baz ilerden uzak durdu, bazs n ise benimsedi ve sevdi. O, snneti ak, aydn ve zahir olan, phe bulunmayan eyleri benimsedi, sevdi. yle derdi: lerin hayrl olan, ak ve aydn olandr. ki ey arasnda kalrsan ve onlarda kukun varsa, mevsuk ve salam olan al. Onun iin vaki olan mes'eleler hakknda fetva verir, takdiri, farazi eylerden kanrd. Yanlmak ve snnetten ayrlm olmak endiesi tard. Olmayan bireyi farzetmek, ileri oaltmaktan
73[6]

Bu ve daha nce geenler, Medrik, S. 219

sakn rd .' Fetvadan daima vakar korurdu. Uzun boylu, derin derin dnr, acele fetva vermezdi. nki abucak, acele fetva vermek, bazen hataya gtrebilir. Talebesi bni Kasm der ki: Mliki yle derken duydum: Ben bir mes'ele hakknda u kadar yldr dnrm bu ana kadar kesin birgre/varamadm. Yine yle derdi: ok defa bana bir mes'ele gelir, btn gece onunla megul olur, uyku uyumam bni Hakem der ki: mam Mlik'e bir mesele sorulduu zaman, soran kimseye sen git, ben dneyim bakaym. derdi. O da dnp giderdi. Mlik tereddt iinde kalrd . kendisine bu hususu sorduk. Alad ve yle dedi: Ben undan korkuyorum, gn gelecek, bu mes'eieler yznden benim iin yle bir gn olacakki.. Yine onun szdr: Bir mes'eleye cevap vermek isteyen kimse, kendini nce cennet veya cehennem karsna getirsin, ahirette kurtuluu nasl olacan bir dnsn.74[7] Birisi ona bir mes'ele sordu ve basit, kolay bir mes'eie:bu,dedi.Bunaylekzd ki, basit, kolay bir mes'ele ha? dedi, ilimde basit, hafif birey olamaz., Allah Teala'nn u ayetini duymadn m? Sana ar bir sz indireceiz lmin hepsi ardr. zellikle kyamet gn sorulup hesap verilecek olanlar.75[8] Kur'an- Kerim'e ve hadis-i erife olan saygsndan,- itilasndan dolay ; onlardan bir nass olmaksz n bu helaldir, bu haramd r, demekten son derece sakn rd . Kitap ve snnetin dndaki mes'eieler hakknda haram olduuna kesin hkm etmeksizin kendi grn sylerdi. ok defa sznn sonunda: Bizim zannm zca, biz byle san yoruz, kesin olarak bilmeyiz, gibi szler kullan . rd Selef-i salihinin izinden gitmek, ann fakihlerinin Rey-grle yaptklarn inkar etmek hususunda unlar syledii naklolunur: Bana helal ve harama dair bir mes'ele sorulmas kadar ar gelen birey yoktur. nki Allah'n hkmnde kesin birey demek zor. lkemizde ilim ve fkh sahiplerine yetitim. Onlardan birine, bir mes'ele soruldupu an sanki lm karsnda imi gibi olurlard, halbuki zamanrn jdafcifj,", bu konuda sz sylemeye, fetva vermeye adeta can atyorlar. Eer yarn kyamette neyle karlaacaklarn bir bilseler, bu konuda sz biraz azaltrlard . Hz. mer b. Hattab, Hz. Ali Efendimiz ve ashab n hayrl olanlar , kendilerine arzolunan bir mes'ele karsnda kaldlar "m, Ashab Kiram toplar, onlara sorarlar, istiare yaparlar, ondan sonra fetva verirlerdi. Bizim zamanmzdakiler ise, btn dnceleri, ileri fetva vermek. Buna gre onlara ilim nasib oluyor. Msjman halkn gvendii, kendilerine uyduu gemi selef-i salihinin ve olgun insanlarn ii eskiden byle rastgele: Bu helaldir, bu haramdr, demek deildi. Ancak: Ben bunu ho gremiyorum, denirdi. Ama helal ve haram, bu Allah'a iftira olur. Kur'an- Kerim yle der: De ki, Allah'n size indirdii rzkt ne sandnz da ondan haram ve helal kld n z... Helal Allah' n ve peygamberin he lal klddr.76[9] Dini mes'eielere dair fetva verirken son derece itilasndan dolay fikrini altrp da bir neticeye varamama, o zaman: Ben bunu bilmem, ben bunu iyi anlamam,
74[7] 75[8]

bni Ferkun Dibac Mzehheb, S. 23 Kad , Medrik, S- 162 76[9] Kad , Medrik, S. 158

derdi. Onun bu sz ok mehur ve yaygndr. Bir defa kendisine22 mesele soruldu, ancak ikisine cevap verdi. Kalanlarn hakk nda: Bilemiyorum, iyi kavrayamadm. dedi. Dnyann en uzak kesinden fetva sormak iin gelenler olurdu ve o kimse, sorulana cevap vermekten aciz olmayan birine geldim, sanrd. mam Mlik'e bunu da hissettirirdi ve yle sorard. Mlik eer meseleyi layk yla, yak nen bilemiyorsa: Ben bunu bilemiyorum, derdi. Adam n kendisi hakkndaki dncesine, onu hereyi bilen kii sanmasna hi nem vermezdi. Onun bilmiyorum demesi, bazlarnn zannettii gibi, mutlak aczinden deildi. Soruyu inceleyip de zann aan bir neticeye varmazsa, onu aklamay uygun grmezdi. Sahabe ve Tabiin fetvalar ndan, kendilerine uyulanlardan bu konuda buna benzer bir mes'ele bulamazsa, keskin grl bir fakih olduu halde byle yapard. O, ite byle fetva sahibi, bilmeyerek de olsa yanlp Allah'a iftiradan korkan bir alimdi. Byk bir fakih olduu halde baz kere fetva vermekten kanmasn talebesinden biri yle ne gzel dile getirir: Fkh onun maldr, Allah onu takva ile yceltti. 72- Mnakaa ve Mnazaray Ho Grmezdi; te beyan olunan bu gibi meziyetlere onu ancak ihlas evketti. Bunlar, onun gze! meziyetlerinden yalnz bir k sm d r. Yine ihlas saye sinde, lmi srf Allah rzas iin ve Allah'n dinine hizmet iin renen temiz kalpli bir lime yakmayan eylerdet uzak kald. Cedelden, niza'dan pek kanrd. nki niza' bir nevi kavgadr, savatr. Allah'n dini ise, mslmanlar arasnda niza' sahas, sava meydan olmaktan ok ycedir. Sonra niza' ve mnakaa, ok defa fark na varmadan, taraflar taassuba.bir fikresaplan pkalmayagtrr. Bir mevzu'dataassub gstermek ise, kiiyi o mevzu'a tek tarafl saplanp kalmaya, mes'eleye umumi ynden deil de, bir ynden bakmaya gtrr. Bylece mutaass p olan kimse tek tarafl dndnden mes'eleyi tek yanl grr, hakikati gremez. Ona gre ilim, mnakaa ve'niza' yeri olmaktan ok daha ycedir. nki mnakaa yapanlarn amac, baz defa dinleyenlerin beenisini, takdirini kazanmak olur. Byle alemin houna gidip takdirini kazanmak arzusu ite kii, hak, batl veya doru, yalan hereyi syleyebilir, yine onun grne gre, cedef, mnakaa ulemann erefine yakmaz. nki iki taraf sz dellosu yapp birbirine laf atarken, dinleyiciler onlara, gagalap bouan iki horozun dne bakar gibi bakarlar. Harun Reit ile mam Eb Yusuf'a verdii cevapta bu hakikat sakldr. Halife Harun Reit ona, Eb Yusuf ile mnakaa ve mnazara yapmasn syledii zaman u parlak sz. sylemitir: lim hayvanlar arasnda bouma, horozlar aras nda d-me deildir!77[10] te bu yzden, mnakaay iyi niyetle badatrmadndan, dini konularda mnakaadan kanrd. Dindemnakaannyeri yoktur. nce dinde mnakaa ve niza' yapmak, kulun kalbinden ilim nurunu giderir. yle der: Mnakaa ve niza' kalbe kasvet verir ve kin dourur. Bir cemaat onun yan nda mcadeleye
77[10]

Kad , Medrik, S. 279

baladlar. O hemen kalkt ve elbesisini silkerek: Siz bir sava iindesiniz, dedi. Ona: Snnet ilmini bilen bir kiiyle mcadele edilir mi denildi. Hayr dedi. Fakat o snneti haber verir, kabul olunursa ne l, yoksa susar.78[11] Onun grne gre, Mslman alimler arasnda mnakaa ve cedelin yaylmas, onlarn dini umurunu bozar. Mnakaada sylenenlerin doruluunda phe edilmeyecek bir sz m yoksa karsnda-! kine stn gelmek iin sylemi yaldzl bir sz m olduunu ayrmak gtr. Bu onlar snneti ve din hkmlerini bilmekten ahkor. Onun iin yle derdi: Birbirinden daha ok mnakaa yapan adamlar geldike,' Cebrail'in getirdiklerini braktk.79[12] 73- O Mnakaa Deil, Gerei zah in Mnazara Yapard. Buna Dair rnekler: Mnakaay ho grmemesine ve ondan kanmasna ramen onun ile alimler arasnda yaplan baz mnakaalar nakil olunmaktadr. mam Ebu Yusuf ile mnakaas olduu gibi ilme merakl veya Eb Cafer Mansur gibi ilimde yeri olan baz halifelerle mnakaa ve mnazaralar olmutur. lk bakta bu, onun mnakaadan nehyetmesiyle tenakuz halinde grlebilir. in dorusu, fetva vermeye girimi bir alimin, bsbtn mnakaadan uzak kalmas olamaz. zellikle muhtelif sahabelerden kendilerine gelen muhtelif rivayetler yznden birbiriyle ihtilaf halinde olan fukahann bulunduu evre, akl ve dnce ayrl dolaysyla muhtelif temayllerin ortaya kt bir zamanda, bundan kanmak mmkn deildir. mam Mlik, bu kabil fakihlerin ilmini yayanlardan biroklaryla karlayordu. Hele hac zaman birokfakh ile gryordu. phesiz ki gr farkl olurdu. Herkes kendi grn, karsndakine aklamaya alrd. Kukusuz bu da bir nevi' mnakaayd, fakat bu temiz ve iyi niyete dayal bir mnakaadr. Bundari maksat hakk bulmakt. Bir alim iin bundan kanmak olamaz, mam Eb Yusuf ile Eb Cafer Mansur ile ve dier alimlerle yapt rivayet olunan mnakaalar bu nev'dendir. Onunla bakalar arasnda cereyan eden mnakaay ksaca nakledelim. Bunlar soru ve cevaptan ileri gemeyen eylerdir: a- mam Eb Yusuf ezanda tercia gerek grmyordu. mam Mlik ise bunun snnet olduunu sylerdi,80[13] Eb Yusuf ona bu konuda hadis-i erif olup olmadn sordu. nki o nassa bulunmayan ve nassa harhlolunmayan yerde ibadeti sabit olmu grmyordu. mam Mlik'.e yle dedi: Ezanda terci' yap yorsunuz, halbuki bu hususta elinizde Hz. Peygamber Aleyhisselamdan rivayet olunmu bir hadis yok Bunun zerine Mlik ona bakt ve yle konutu: Suphanallah, bundan daha acayip ey grm deilim. Her gn be defa, herkesin nnde ezan okunuyor, bu, babalardan oullara byle gelip'geiyor, Hz. Peygamber zamanndan beri, zaman m za kadar byle yap lageliyor. Hi
78[11] 79[12] 80[13]

Bu szler Medrik'ten alnmad r, S. 197-198 Zevi, Menktb- MlikTerci, ezanda ehadetleri nce yava syleyip sonra yksek sesle sylemektir. Bu dinin tik, zamanda gizli tutulduuna bir iarettir. Mlik'e ve afi'ye gre snnettir. (Mtercim)

byle eyde falandan, filandan, diye rivayete gerek var m? Bu' bizce hadisten daha sahihtir.81[14] b- Eb Yusuf, Mlik'e s'n miktarn sordu. O da: Be ratl ve eyrek ratld r. dedi. Eb Yusuf: Bunu neye dayanarak sylyorsunuz dedi. Bunun zerine Mlik yan nda bulunanlara: Elinizde bulunan s'lar , lekleri gidin getirin, dedf. Muhacirlerin ve Ensar'n oullan, Medine halk gidip evden s'larn alp geldiler ve her biri: Bu benim sa'm, babamdan kald , babama da Hz. Peygamber Aleyhisselam' n sahabisi olan dedemden kalm, diyordu. Bunun zerine mam Mlik Eb Yusuf'a: te gryorsun, bizim ara-, mzda yaygn olan bu i, hadisten daha kuvvetlidir dedi. Ve Eb Yusuf da onun kavline dnd.82[15] c- Abdulmek b. Macin diyor: Irakl bir adam mam Mlik'e vakfn hkmn sordu. mam Mlik de: Eer ebedi sadaka olarak yaplrsa geerlidir, olur, dedi. Irakl da: Kad ureyh, Allah'n farzlar arasnda vakf bulunmadn syledi. dedi. Bunun zerine Mlik gld, halbuki ok az glerdi ve sonra yle dedi: Allah ureyh'e acsn, Hz. Peygamberin ashabnn burada (Medine'de) neler yaptnn farknda deil.83[16] te Mlik'in mnazaralarndan bir ka rnek. Bunlar konuyu a klamak ve kendi grn beyandan te gemiyor, mnazara uzasa da, hakk beyan etmek ve onu aka tantmaktan, o yn gtmekten baka bir ama gtmyor. alm satmak iin, stn gelme gayreti yok. Bu ise aratrc ve inceleyici bir gr olup mnakaa ve niza'dan farkl bir-eydir. Onun iin diyebiliriz ki, onun mnazaradan nehyetmesi ondan naklolunan mnazaralarlabadamazbir eydeildir.onlarlaatmaz ve onlar ite bu tarzdayd. O, Halife mer b. Abdlaziz'in bu szn nakleder dururdu: Bir kimse dinini dmanlklara hedef k lar, mnakaa yaparsa, bouna yorulmu, iini oaltm olur.84[17] 74- yi Niyet ve hlas Sebebiyle ok Hadis Rivayetinden ekinirdi: lme ve fkha olan ihlas ve saygs onu ok hadis rivayetinden uzak kalmaya sevketmiti. O her bildiini syleyen bin deildi. ok konuan, ok rivayet edeni, her bildiini syleyeni ahmak sayard. Onun hfzn, her iittiini bellediini anlatrken yukarda buna dair baz eyler naklettik. Ayn zamanda ok fetva vermekten de ekinirdi. Bilindii zere ve ancak olmu eyler hakknda fetva verirdi. Olmas farzolunan veya vukuu beklenen mes'eleler hakknda fetva vermekten sak n rd bunu gereksiz yere bir nevi fitne karmak , sayard . Sorulan bir ok meselelere cevap vermek istemezdi. nki ok cevap vermek meseleleri farz ve takdir etmeye gtrr diye bundan korkard . Sonra ok cevap

81[14] 82[15] 83[16]

Kad , Medrik, 285, Syufi Tezyinl-Me'mlik S. 14 Kad , Medrik, 285 Ayn Kaynak, S. 280 84[17] Zeval, Menak b- Mlik.

vermek, hataya da sebep olabilir, ok konuan ok yanlr. Birisi ona alt mesele sordu, onlara cevap verdi. Sonra baka eyler de sorunca: ok oldun, ii uzattn..dedi ve onu yanndan kartt. Talebeleri kendisine ok sormaya balaynca: Yetiir artk, ok syleyen, ok yanlr dedi. ok cevap vermekten ekinmesinin, belki de bu sylediklerimizden baka da sebebi vardr. Onlara da usan ve bkk nl k vermek endiesi veya yorulup iyi yapamamak veyahudda yan ndakileri yormak. Bu szde kargaala, yanl anlalmaya veya hak olmayan bir eyi sylemeye sebep olabilir. Bu yorum, bir mecliste ok rivayetten kanma, az nakil yapmas n n sebebini bize biraz aklamaktad r. mam afii der ki: mam Mlik'ten msaade istedim, ondan, Sakfe yani Hz. Eb Bekir'in halife seilmesi hadisini dinlemek istiyorum, eer onu batan istersem, sylemez, sona brak rsam ona s ra gelmez diye korktum. Bunun iin onu hadisten sonra istedim, hadisleri sormaya baladm. Onuncu hadisten sonra: Bu kadar yeter, dedi, veSakife hadisine s ra gelmedi, Bunlardan da grlyor ki, o uzaynca usan dolay s yle yan lmaktan endie ettii iin ok hadis rivayet etmekten ekinmi bulunuyordu. Bu onun ne kadar ihls zere olduunu gstermektedir. 75-Yarg Hkmlerine Dair Mlik'in ve Eb Hanife'nin Grleri: mam Mlik iyi niyet sahibi olup Hakka ve ilme itilasndan dolay kaza ve yarg ile ilgili meselelere karmak, cevap vermek istemezdi. Talebesi bni Vehp diyor ki: Byle kaza, mahkeme ileriyle ilgili bir mesele sorulduu zaman onu yle derken iittim: Bu hkmete ait bir i, onun mal. Bir alimin ok cevap vermesini ayplard. Kaza ilerine tenkid veya inceleme maksadyla karm deildir. Bu bakmdan mam- A'zam Eb Hanife ile ayr tutumdayd , her ikisi de tutumlarnda samimi idiler. Fakat bu ihlas ve samimiyet onlar birbirine aykr, bir birine zt tutuma gtrd. Eb Hanife ihlasndan dolay bni Eb Leyla'nn verdii mahkeme kararlarn dersinde tenkid ederdi. Bu yzden onu devlet adamlarna ikayet bile etti ve Eb Hanife'nin onu tenkidi, fetva vermesi bir sre yasakland . Dindeki ihsal, ilimdeki samimiyet mam Malik'i, yarg meselelerine, kadlar n ilerine karmamaya evketti. Hatta onu: Bu sultann ii demeye kadar gtrd. nki kadlar n hkmlerini talebesinin, arkadalarnn nnde aka tenkid etmek, insanlarn onlara kar tavr almasna sebep olur, en azndan onlara kar gveni sarsar, mahkemelerin heybeti, mehabeti ve saygnl kalmaz. nsanlar aras ndaki ni-za'lar kknden kazmak iin uraan kadlarn karar ve hkmlerini hakl haksz tenkid etmeye, yerli yersiz ekitirmeye yol amamak iin o, bu grteydi. Byle samimi bir surette kadlar ve verdikleri hkmleri kendi hallerine brakrd ve bu ii sultann ii, mal sayard. Bununla beraber bu konuda istiare yapl rsa kanaatini syler, sultan taraf ndan fetva istenirse onu da verirdi.

Eb Hanife ise, yine ihlas onu kadlarn verdii hkmler hakknda, hak bildiini sylemeye sevketmiti. nki susarsa, bile bile ilim ve hakikati gizlemi olacakt. Halbuki ulemadan bildiklerini insanlara beyan etmeleri, gizlememeleri hususunda and alnmtr. Eer hata, bir yarg hkmnde olursa, bunun dzeltilmesi iin tenkidi daha gereklidir, nki ortada bir haks zl k vard r, bunun kaldrlmas lazmdr. Hatay yapan uyarlmaldr. te iki imamn grleri ve sebepleri. Birbirine aykr iki netice, onlar buna samimiyetleri, hakka olan ihlasiar evketti. Biz hicret yurdu Medine mam-i Mlik'in durumunu daha yerinde buluyoruz, Irak imam Eb Hanife'nin, kadlarn verdii hkmler karsndaki tavrn onun hayat n tarihini anlatan kitab zda, , m yerinde bulmadmz befirtmiizdir. (Eser terceme olundu basld.) 76- mam afii, mam Mlik'in Ferasetini Anlatyor: te mam Mlik'in ihlas ve samimiyetle dolu hali, bunlar ne gzel sfatlardr. imdi de Allah'n ona verdii iyi vasflarn durumuna geelim. O da feraseti olup onun sayesinde ilerin iyzne nfuz eder, ahslarn kimliklerini tanr, onlarn davranlarndan, azlarnn ifadesinden, szlerinin tonundan gnllerindekini bilirdi. mam afii de (Allah ondan raz olsun) son derece feraset ve sezgi sahibiydi. Kendisine bu soruldu. Bunu mam Mlik'ten aldm, dedi. Fakat feraset al nmaz, ancak gelitirilir. Belki de afii bununla unu, kastedmitir. Bendeki feraseti Mlik gelitirdi demek istemitir! Yoksa ondan aldm demek deil. Zira feraset denen haset, kuvvetli duygu, gz ve gnl akl, uyanklk, olaylar ve organlarn davranlarn incelemek ve bunlar gibi kabiliyetlerle ruhi halleri sezip bilmeye dayanr. Bu kabiliyetleri baheden ise, hereyi bilen ve haberdar olan Allah't r. Bu yle tesadfle gelmez, terbiye iJe de elde edilmez, terbiye, olan bireyi gelitirir, kuvvetlendirir. mam afii, mam Mlik'in ferasetine dair unu anlatr: Medine'ye geldiimde mam Mlik ile grtm. Benim szlerimi dinledi ve bana bir mddet bakt, onda keskin bir feraset vardr. Sonra bana Ad n ne? dedi. Ben de: Muhammed dedim. Bunun zerine: Ya Muhammed dedi, Allah'tan kork, gnahtan sakn, senin ileride byk mevkiin ve nam n olacak. 85[18] Talebesinden biri de yle der: Mlik'in yanlmaz bir feraseti vard. Keskin feraset, ahslarn iine nfuz eer, onun iinde sanki kabiliyetleri kefeder. nsanlarn irada kalkp onlara bireyler retecek vasfta olup olmadn, ruhunun iini anlar. Bylece yarn insanlar irad ederken ona yarayl olacak eyleri, kalplerdeki hastalklar tedavi edecek yararl ilalan verir, ite Mlik bunu anlad ve afii'ye onlar verdi. 77- O, Vakar ve Heybet Dolu Bir Alimdir:
85[18]

Kad yad, Medrik, S. 298

Burada u da bilinmeli ki: mam Mlik'e Allah'n bahettii bir sfat var ki, o btn bu sfatlarn badr, kaynadr. O da onun heybet ve vakar, mehabbetidir. Btn haberler ve rivayetler onun mehur mehabetiyle doludur, talebesi bile onun heybetinden ekinirdi. Birisi onun dersine girer, onlara selam verir, talebeden biri ancak yavaack bir iaretle selam alrd. Ona sayglar ndan ve onun mehabetinden tr, adama konumamas iin iaret ederlerdi. Mlik, talebesinin bu halini beenmezdi. Fakat Mlik'in gz dolduran bir mehabeti, an vard. Gelen adam onun keskin baklarnn etkisi altnda kalr, dierlerinin cazibesine o da kaplr, ayn havaya girer, banda ku varm gibi sessizce onlarn yanna otururdu. dareciler de onun mehabetinden ekinirler, onun yannda kklk duygusuna kap l rlard Halifelerin ocuklar . bile ondan korkarlard. Rivayet olunduuna gre bir defa Eb Cafer Mansur ile beraber oturuyorlard. Bir ocuk yanlar na girip yordu, Halife ona bu ocuk kim biliyor musun? dedi. O da hayr deyince: Bu olum, senin ihtiyar heybetinden rkp korkuyor, dedi. Hatta halifeler bile ondan ekinirdi. Rivayet olunur ki, Halife Mehdi bir defa onu ard, meclisinde kalabalk bir cemaat vard, oturacak yer kalmamt. Malik gelince, oturanlar ekilip yol atlar, Mlik halifenin yanna geldi, halife biraz toplan p ona yer at , o da halifenin yan na oturdu. Gerekten Medine eyhi byle mehabetliydi. Onun nfuzu, Medine valisinin nfuzundan daha oktu, o sultan deildi, fakat o. sultandan daha kuvvetli ve tesirli idi. Meclisi ve onun hakknda yle iirler sylenmitir: O cevap vermezse, tekrar sorulmaz, soranlar balarn emi dinlerler. Vakarla edeb ve takva sultan, erefi bir araya gelmi, o sultan olmad halde herkes ona itaata.86[19] 78- Mehabetin Srr, Byklnn Kayna: Bu heybetin srr nedir? Bu nereden kaynaklanyor? Bir ahs akl ve cisim ynnden ne kadar yksek sfatlar haiz olursa olsun, onun sahip olduu mehabeti, kazand makam ve mevki, msebbipleri sebebe isnad kabilinden, buna balayabilir miyiz? nsanlardan kendisinde bu akli ve bedeni vasflar n ikisi de kendisinde bulunan var, fakat yle mehabet elde edememi, onun iin bu mehabetin srrt o ruh kuvvetidir, diyoruz. Baz insanlara Allah Teala, yle bir ruh kuvveti vermitir ki, bakalarna tesir ederler, onlarn ruhlarn etkileyip gnllerini ekerler, szleri kalblere girip yerleir, onlar konuurken sanki ruhlara yaz yazar gibi iz brakrlar, onlar silinmez. Allah Teala mam Mlik'e ite byle bir ruh meziyeti ve heybet vermitir. Btn hayat boyunca bu hal geliti ve artt, parlayp meydana kt. Geni ufuklu bir akl sahas , bol ilim, keskin ve kuvvetli bir hafza, hereyi belleyen bir dima, hereye nfuz eden bir basiret, stn bir ahlak az konuan, sz israf etmeyen bir lisan, ite onun mehabetinin srr ve byklnn kayna bunlardr. Gevezelik ok szllk kadar vakar bozan, mehabeti glgeleyen
86[19]

bni Abdlber, Intik, S. 45

birey yoktur. nki ok sz, hataya, bo lafa gtrr. Szdeki her hata ise mehabetin yarsn alp sprr. nsan ibtizle drr. mam Milk bu gibi eylerden uzaktr, o, riya, dalkavukluk nedir bilmez. Takva, zhd, nezahet, amelde ihsal, doru szllk, nezaket, iffet, samimiyet ve fazilet, onun hayat bunlarla doludur. Bu manevi deerlerin yanstra zahiri grnn de ihmal etmez, evinin eyasna, giydiine, kyafetine dikkat eder. En iyi elbiseyi giyer, temizlie, uygunlua nem verir. Allah Teala ona salam bir ten, kuvvetli bir beden, gsterili bir vcud vermitir. Menakb ve Tarih kitaplar onu yle anlatr ki, onlara gre, Allah Telnn ona hem ilimce, hem vcuta en mmtaz vasflar verdiine inan yoruz, Allah ondan hibir lutfu esirgememi. Talebesinin bir ou onu yle tavsif ederler: Uzun boylu, ri yapl idi. Sa, sakal akt. Rengi beyazd; gzleri iri, ekli gzeldi, dik burunluydu. Sakal gr ve byk olup gsne eriirdi. Byklarnn kenarn alrd, tra ettirmezdi, fazla kestirmez, onlar tra ettirmeyi kusur sayard. B y klar iki ucunu b rak rd ve buna Hz. mer'in nn yaptn delil getirirdi, o nemli bir ey olunca byklarnn ucu ile oynarm.87[20] Talebesi Mus'ab Zbeyri der ki: Mlik yzce insanlar n en gzeli idi. Gzleri, yz. dzgnd. Rengi ok beyazd . Uzun boylu, iri vcudluydu.88[21] Vcud yaps, akl, vasflan, ahlk ve meziyetleri byle olunca, phesiz ki onu gren ve tanyan herkesin iinde ona kar bir sayg uyan r, onun mehabeti etkisini gsterirdi. Bu da onun gelien mevhibe-leri sayesinde kazand ruh kuvveti, manevi nfuzu ile oluurdu. 79- Halife ve Valiler Nezdindeki Mehabeti ve tibar: mam Mlik yle bir mehabet sahibiydi ki, onun yannda krallar n, halifelerin heybeti hi kalrd. Elinde kuvveti, iddeti olmad halde, silahlar ve saltanat vastalar olan sultan ve halifelerden ok, ondan korkarlard . Sald b. Hind Endls! diyor: Abdurrahman b. Muaviye'den , korktuum kadar kimseden korkmazd m. Bir defa mam Mlik'in yan na girdim, onu ok heybetli buldum, Abdurrahman Dahilin heybeti onun yannda hi kald . O son derece heybetli olduundan talebesi ona bir ey sormaktan ekinirlerdi. bni Vehb yle diyor: Medine'ye gelmitim, insanlardan bazlar benden mam mlik'e huns hakknda sormam istediler, sormak zere topland lar, ben soracakt m, fakat sormaya korktum. Mecliste olanlar n hepsi de korktu, soramadlar afii yle demitir: M-lik'ten korkup ekindiim kadar kimseden asla korkmu deilim. Ondan en ok ekinenlerden biri Medine Valisi idi. Hatta onun nnde kendisini kk hissederdi. afii'nin Mekke Valisinden getirdii tavsiye mektubu elinde olduu halde mam Mlik'le bulumas hikayesini beraber dinleyelim. Onda
87[20] 88[21]

bni Ferhun Dibac. S. 18 bni Ferhun Dibac,

Mlik'in feraseti, valiler nezdindeki mehabeti grlmektedir. afii yle anlat yor: Mekke Valisinin yanna girdim. Medine Valisini ve Mlik bni Enes'e yazd mektuplar ald m. Medine-i Mnevvere'ye geldim, valiye mektubu verdim. Mektubu okuyunca: Ey gen dedi, Benim buradan, Medine'den kalk p Mekke'nin iine kadar yal n ayak yrmem, bana Mlik bni Enes'in evine gitmemden daha kolaydr, onun kapsnda durmak kolay deil.'Bunun zerine Allah Ernre mrler versin, bana kalrsa, vali ona adam n gndersin, o gelsin, dedim. -Heyhat! dedi, nerede, bu olamaz. Ben ve maiyetim, Medine'nin tozunu ineyerek ona gittiimizde, isteklerimizden bazsn elde edebilsek, bu da yeter, dedi. kindi vakti szletik, yola dtk. Vallah dedii gibi kt . Medine'nin tozunu, topran inedik. imizden biri ilerledi, kapy ald. Kara bir cariye kt. Emr ona: Benim kapda olduumu efendine syle, dedi. O ieri girdi, biraz gecikti, sonra kt ve Efendim selam ediyor ve soruyor: Eer bir mes'ele soracaksa, onu bir kada yazsn, cevab alsn, yok eer ders iin geldiyse, ders gnn biliyor, dnsn. Vali bunun zerine: Efendine syle, ben ona Mekke Valisinden bir mektup getirdim mhim bir i var, dedi. Hizmeti cariye ieri girip kt , elinde bir iskemle vard . Onu koydu, arkasndan Mlik kt, vakarl ve mehabetii bir zat, uzun boylu, bir eyh. Banda sar sarl, vali mektubu sundu: Bu adamn ii, hali u, okumak istiyor.. szlerine gelince mektubu elinden att ve Sbhanallah dedi.Hz. Peygamberin hadisleri artk byle.arac yla m alnr oidu. Baktm vali konumaktan ekiniyor, ben ne atldm ve dedim ki: Allah iyilik versin, ben Abdulmuttalib ailesinden bir kiiyim. Benim halim ve hayat hikayem yle.. Bunlar duyunca bir mddet bana bakt. Mlik'in kuvvetli bir feraseti vard . Bana: Ad n ne? diye sordu. Ben de: Muhammed dedim. Bana: -Ey Muhammed, Allah'tan kork, gnahtan sakn, senin byk mevkiin ve nam n olacak, dedi.89[22] 80- Mliki Fkh n n Nitelikleri: mam Mfik'in meziyetleri ve yce nitelikleri ite byledir. Bu yksek s fatlar, ve hasletler, mevhibeler hepsi onda topland ve nesillerce nam an lan, insanlara bunca bol ilim miras brakan bu biricik ahsiyeti oluturdu. Onun fkh yle uysal yumuak ki, snnet yolundan, Kur'an- Kerim caddesinden ayr lmaz, onlarn glgesi alt nda yrr. Sahabe ve Tabiinden miras kalan fetvalar n gidasyla onlar besleyerek insanlara yle kaideler kartr ki , bunlar halkn maslahatlaryla uyuur ,onlarn haline uygun der ,hayattaki olaylara yabanc kalmaz toplumun elinden tutup onu rnek bir hayata kavuturur dinini tehzib eder ,onu gzel ahlaka ,zhd ve takva ,iffet ve kemal sahibi yapar , insalar ogunlatrr.
89[22]

Bak, Yakut Hemev, Muaceml-Udeb, Raz, Menk b- afi

O,zamannda ona bu meziyet ve s fatlar kazand racak iyi stadlar buldu.Onlar slamda gzel bir yol amada baarl olmu kimselerdi,gayeye doru muvaffakiyetle yrdler.imdi onlar tanyalm.

MAM MALKN STADLARI .................................................................... 1 81- Medine'nin Filim Yata Olduu: ...................................................... 1 82- Uleman n Medine'de ok Olmasn n Sebepleri: ............................... 2 83- Herkesten lim Almayp stad Semesi:............................................ 2 84- Cafer Sadk'tan Ders Ald: .............................................................. 3 85- Ashabn ve Tbi'inin lmini Ald:....................................................... 4 86- Hadis ve Fk h stadlar : .................................................................... 4 87- Abdurrahman bni Hrmz ve Mlik zerinde Tesiri: ................... 5 88- Nfi1, bni mer'in Azadlas:............................................................. 7 89- Muhammed bni ahab Zhr:........................................................... 7 90- Eb Zind Abdullah bni Zekvn: ..................................................... 8 91- Yahya b. Said Ensari:.......................................................................... 9 92- Rabiatr-Rey ....................................................................................... 9 93- Rabia Rey Fkh n Eb Hanife'den mi Ald : .................................... 10 94- Raba'nn Dersini B rak p Zhri'ye Dnmesi: ................................. 11 95- mam Mlik olgunlanca Rabia'ya tiraza Balad: ....................... 13 96- O Hem Rivye, Hem Dirye limlerini Bilirdi:............................... 13 97-Bu stadlann Yetitirdii Malik: ...................................................... 14

MAM MALKN STADLARI 81- Medine'nin Filim Yata Olduu: Mevsuk hadis alimleri, Hz. Peygamberden u hadisi naklederler: yle zaman gelecek ki, insanlar ilim tahsili yolunda develeri yoracaklar, fakat Medine aliminden daha iyi bilen bir alim, dier, rivayette de Medine aliminden daha iyi bir fakih bulamayacaklar.>>90[1] Bu bir sahih hadis olup Mlikiler bunu mam Miik'in (Allah ondan raz olsun) stnlne delil gsterirler. Onlara gre bu hadis-i erif, onun ilim ve fazlna, onun mezhebinin dierlerine tercihine ahiddir, maksad onun dierlerinden daha itibarl olduunu belirtmektedir. Bizse bu hadisi bundan baka birey iin Medine halknn stn olduunu, ora aiimlerinin derin bilgilerini beyan iin getiriyoruz. Medine, ulemasnn okluu ile tannmtr, fukahas sr ilmini bilmekte mmtazd r, Hz. Peygamber Aieyhisselam n hadislerini, snnetini onlardan daha iyi bilen bir alim yoktur.
90[1]

Bak, fntik, Medrik, Tezyinl-Memlik, Zevav, Menak b- Mlik, Dbac, Muvatta erhi Mu-kaddemesi.

Sahabe devrinde Medine alimlerinden daha ok bilgili kimse bulunmad , bu Tabiin, tebai tabiin devrinde de byle oldu, ictihad devrine kadar byle geldi. Biz hadis-i erifi bu maksadla zikrettik, yoksa Mlikiierin yapt gibi, bunu Miik'in ahsiyetinin, onun mezhebinin faziletine bir delil saydmz iin deil. unu da syleyelim ki, hadis baka yer alimlerinin ilminin onlardan ziyade olmadn gsterir, noksan olduunu deil. 82- Ulemann Medine'de ok Olmas n n Sebepleri: Bu Hadis erifi sahabe, Tabiin ve onlardan sonra gelenler anda Medine-i Mnevvere'nin faziletini beyan iin zikrettik. Bunu kimse inkar edemez. mam Miik'in Medine halkn n amelini delil olarak almas n beyan ederken, bu hususu daha biraz aklayacaz. Burada sadece Mlik zamannda ve ondan nce Medine'de ulemann okluuna iaret etmek istiyoruz. Medine-i Mnevvere, Hulefayi Ridin devrinde sahabe yuvasyd. zellikle slama hizmeti olanlar, Sbkn Olan evveln oradayd . Hz. mer (Allah ondan raz olsun) onlar Medine civar nda ayrlmaya brakmyordu. Onlarn slam dinine hlasla balantlar vard, onlarda slam ilimleri oktu, boldu. Savalarda onlarn ldrlmesinden endie ediyordu. Onlar Peygamberin sancan tayanlar, onun ilmine varis olanlard. Onlar Medine'de ve civar nda brakt, devlet ilerine dair onlarla istiare yapyordu. Bunu en iyi. siyaset gryordu. Ayrca halk arasnda onun siyasetini tenkid etmelerinden de kuku duyard. Kendilerini dier insanlarn stnde sekin bir taife saymalar ndan veya halk n onlar yksek mertebeye karmalarndan, buna kaplmalarndan endie ederdi. Btn bu sebeplerden dolay onlar Medine'de alkoydu. Dier yandan onlarn grlerini alyor, onlarn meveretlerinden faydalanyor, sorumluluu paylasnlar diye idareye katlmalar istiyordu. nki onlar irad ve sorumluluu paylamada en hayrl olanlard . Bu sayede onlar ilimleri Medine'de kald , Medine-i n Mnevvere ilim kayna oldu, ancak bazlar byk islam merkezlerine daldlar, onlarn orada talebeleri ve tabii'leri oldu. Emeviler a gelince, Medine'nin gayri-yerlerde fitneler oaldndan, alimler yine Medine'ye can atmamaa baladlar. nki oras vahyin indii kutsal bir yer, Resul Ekrernin mbarek na' orada, Sbiknun ve Sahabilerin eserleri orada, onun iin tbilerin ou Mekke- iMkerreme ve Medine-i M-nevvere'de idiler, ancak az Irak ve am'da idi, Msr'da ve slam diyarnn baka yerlerinde daha azdlar. Emeviler devrinin sonu yaklanca, Emevi hanedannda huzursuzluk ve skntlar ba gsterdi, fitneler balad, o zaman alimler bu fitnelerden kaarak Hicaz'a can atmaya koyuldular. Nasl ki, Irak f kh n stad Eb Hanife'nin, can n kurtarn mak iin, Beytutlah'a mcavir olarak Mekke'ye katn gryoruz. Emevilerin Hkmeti dnceye kadar orada kald, Abbasiler duruma hakim olup iler dzeldikten sonra Kfe'ye dnd.

83- Herkesten lim Almayp stad Semesi: mam Malik Emevi Devleti'nin son devrinde yaad. O zaman Medine de alimler oktu, daha krpe bir ocukken Medine alimlerinin ilim emelerinden su imeye balad. limde biraz ilerleyince, ilim ve hadis renecei kimseleri seip ayrma yolunu tuttu. lim susuzluunu kandracak pek ok alimler vard. Kz kardeinin olu Mutarrif ondan unu nakleder: Bu ilim dindir, dininizi kimden aldnza bakn, dikkat edin. Ben, bu direklerin,dinde (yani Mescid-i NebevVde) falan dedi, Resulullah buyurdu diyen yetmi kadar kimseye yetitim, hepsinden almad m, halbuki onlardan birine; Beytlmal emanet olunsa, emin olurdu. Fakat onlar bu ilmin ehli deildiler. Zuhr buraya gelince onun kapsna tk.91[2] mam Mlik, ulema bol olduundan, bu tenkidi yapyor, bakt ki alimler ok, beendiinden alyor, 70 alimden hadis dinlemeyi reddediyor, halbuki onlar emanet sahibi, faziletli ve muttaki kimseler... 84- Cafer Sadk'tan Ders Ald: Mlik, ite bu ilim evresinde kk bir hafz olarak dikkatle hoca seerek ilim tahsiline koyuldu. Medine o zaman ilim ve hadis yata. O, 100 kadar yksek alimden ders ald.92[3] Ondan biraz, bundan biraz toplamaya balad. Emin, takva sahibi olduka kimden aldna nem vermezdi. Hatta Cafer Sadk b. Muhammed Bkr'dan ders ald rivayet olunur. Halbuki onunla merebleri ayryd, onun Hz. Ali'den yana olduunu biliyordu, yollan farklyd. Fakat bu husus, Cafer Sadk'tan okumas na engel olmad , onu, bir talebenin hocas nas l n hrmetle anarsa, ondan daha gzel bir tarzda yle zikreder: Cafer Sad k b. Muhammed Bkir'a gelirdim. ok latifeci idi, daima gler yzlyd. Yan nda Hz. peygamber Aleyhisseiam zikrolu-nunca sararr solard , rengi atard . Ona bir mddet devam ettim. Onu daima hal zere bulurdum: Ya namaz k lar, ya orulu, yahutta Kur'an okurken.. Onu Hz. Peygamberden (Ona salat ve selam olsun) abdest-siz hadis rivayet ederken asla grm deilim. Kendisini ilgilendirmeyen birey konumazd. Allah'tan korkan, abid, zahid, alimlerdendi. Ona ne zaman gelsem, hemen altndan minderi kar r, benim altma koyard, bunu hi ihmal etmezdi.. Mlik onun ve dier stadlarnn faziletlerini uzun boylu saymaktadr..93[4] mam Mlik, zamanndaki her trl ilimle ilgilenirdi. Fakat insanlar arasna ancak Hz. Peygamberin ilmiyle yani hadislerle, Sahabe ve Tbi'inin ilimlerini neretti. Btn ilimleri okuduundan muhtelif frkalar tanrd. Fakat bunlar

91[2] 92[3]

Syuti, Tezyinl-Memlik. Zevvi, Menk b, S. 6 93[4] Kad , Medrik, S. 210

insanlara anlatmad, a klamad , o hadis ilmiyle fetvalarla alakal olanlar okutup anlatt, insanlara dini hkmleri reten eyleri bildirdi. . Onun iin en ok nem verip dikkat ettii ey Hz. Peygamberi hadisleri le Ashab- Kiram' n fetvalar ittifak veya ihtilaf zere olduklar eyleri bilmekti. yle derdi; htilafl meseleleri bilmeyene fetva vermek caiz olmaz. Ona; Ya ehli rey'in ihtilaf nas l. dediler. Hay r, dedi. Ashab ihtilafiyle ns h ve n 94[5] mensuhu bilmek gerek. 85- Ashabn ve Tbi'inin lmini Ald: mam Mlik aratrma ve incelemelerinde zellikle Hz. mer'in (Allah ondan raz olsun) fetvalarna ok nem verirdi, onun a, slam devletinin parlad bir devirdi. Bir ok nemli yerler .onun devrinde alnd. Yeni hkmler karmak hususunda slam dncesi geliti. Onun iin Hz. mer'in fetvalarn renmeye, tanmaya nem verdii gibi, bata Zeyd b. Sabit olmak zere ondan sonra gelenlerin, zellikle Abdullah bni mer'in fetvalarn aratrrd. Baz hadis alimleri yle demitir: Hz. mer'den sonra insanlarn ba alimi Zeyd b. Sabit idi, ondan sonra Abdullah bni mer gelir. Zeyd b. Sbit'den 21 kii ilim almtr. Sonra bunlarn ilmi kiiye geti: bni ahab Zhr, Bkeyr b. Abdullah ve Eb Zennad. Sonra da bunlar n tmnn ilmi Mlik bni Enes'e geti.95[6] Bunlar gsteriyor ki, mam Mlik, sahabeden bu zatn (Hz. mer, Zeyd b. Sabit, mer olu Abdullah) fetvalarna nem verir, dikkat ederdi. O Hz. Peygamber Aleyhisselamin ashab ndan bu sekin fakihierin ilminin kendisine nas l geldiini anlatr ve bunun Tbii'nin iinden yedi fakih denen zatlar vastasyla kendisine geldiini syler.96[7] Ancak fk h tarihinde yedi fakih nam le mehur olan bunlardan birini deitirdi, onun yerine baka bir ad yani Nfi'i kabui etti. Tbii'nin bu fakihlerinden dorudan ilim alan kendi stadlarn anlatr. O Hz. Peygamber Aleyhisseam'n hadislerini bu zatlardan almtr. Halife Mehdi'ye yazd mektubunda bu konuda yle demektedir: bni ahab Zhr'yi yle derken iittim: Biz bu ilmi, Ravza-i Mutahhara'da u zatlardan aldk; Sa'id b. Mseyyeb, Eb Seleme, Urve, Kas m, Salim, Harice, Sleyman, bir de Nfi' Mlik sonra yle diyor: Sonra onlardan bni Hrmz, Eb Zennd, Rabi'a Ensari ve ilim denizi olan bni ahab Zhri nakil ettiler.97[8] 86- Hadis ve Fk h stadlar : Bu sonrakiler, mam Mlik'in (Aflah ondan raz olsun) en ileri gelen stadlardr. O, bunlar, zellikle onlarla ilmi balants ve onlarn fetvalar na
94[5] 95[6]

Zevvi, Menktb, 41 Kad , Medrik, Dibac, 15 96[7] Fkh tarihinde Tabinden yedi fakih denen zatlar unlardr. Sa'id b. Mseyyeb, Un/e b. Zbeyir, Kasm b. Muhammed, Harice b. Zeyd, Eb Bekir b. Abdurrahman, Sleyman b. Yesar, Abdullah b. Abdullah. Ashabn iinde de yedi fakih denen zatlar unlardr. Hz, mer, Hz. Ali, Zeyd b. Sabit, Hz. Aie, Abdullah ibni mer, Abdullah ibni Mes'ud Abdullah ibni Amr 97[8] Medrik, 178

ok gveni olduu iin ayrca zikretmitir. O, daima onlarla grr, onlardan ders alr, hadis, rivayet ederdi, onlar sayesinde ilim sahibi olup yetiti. mam Mlik'in hayatnn akn izleyenler bunu aka grrler, yukarda naklettiimiz gibi, o bni Hrmz'n dersine yedi veya sekiz yl devam etti. Anas onu bni Rabia'nn ders halkasna oturup dinlemeye tevik ederdi. Hz. mer'in olu Abdullah'n azadl klesi Nfi'in pei sra gezer, onu hi brakmazd. bni ahab Zhr'yi ise u parlak szleri mektedir. Zhri ilim denizidir. Szn ksas, mam Mlik balca u be kiiye ok baldr. Onlar da: bni Hrmz, Eb Zennad, Yahya b. Sa'id Ensari, Rabia ve bni ahab Zhri. Ders ald altnc bir isim olarak onlara Abdullah bni mer'in azadls Nfi'i de katmaly z. Grld zere o, bunlarn hepsini hadis-i erifleri veTbi'inin eserlerini en iyi bilen kimseler olarak nitelemektedir. Onlar Tbi'inin ilminin nakilleri olarak tanmaktad r. Tbi'in de, Ashab- Kiram' n, zellikle Hz. mer Faruk, Zeyd b. Sabit ve Abdullah bni mer'in (Allah cmlesinden raz olsun) ilmini nakil etmilerdir. mam Mlik'in hocafannn hepsi de sr ilmini bilmekle beraber birbirlerinden farkld rlar, bir k sm hadis ve sr ilmini daha iyi bilirler. -Nfi, Ebu Zenad, bni ahab Zhri bunlardandr. Bir blm ise fkhda daha stndr. RabiatlRey, Yahya b. Sa'id, bunlardan saylrlar. bni Hrmz'e gelince, onun ad ok gemiyor, ancak Mlik'in rivayetlerinde geiyor. yle anlalyor ki, onun Mlik zerinde etkisi ok olmu. Ondan umumi islam kltr alm. Fakat o kendisi, tavazuundan olacak, mam Mliki, senedinde adn zikretmekten nehyederdi. smi zikredilmeden kendisinden nakil yaplamas na raz idi. nki bir hata olursa, yalanla ithamdan korkard . Bu beyanlara gre imam Mlik'in hocalarn ikiye blmek mmkndr. Birincisi fk h ve rey ald stadlar, dieri de hadis ve eser aldklar bni Hrmz98[9] rivayet yannda ona umumi kltr vermitir. Medine'de hadis ve eser ilmi yannda f k h ve rey ilminin de bulunmas nda hayret edecek bir cihet yoktur. B yaygn ve malum bir eydir. slam fkh tarihini, Hadis Ricali tarihi bunlarn haberleriyle doludur. Leys b. Sa'd'n mam Mlik e yazd mektubunda, Malik zamannda Medine'de bulunan rey yanl s alimlerden bir k n ad gesm n mektedir, onlara iaret vardr. Orada yle denilmektedir. Tandn ve dersine hazr bulunduun baz kimselerle Rabia arasnda ihtilaf vard. Onun hakknda senin szn de duydum. Medine halk ndan rey sahibi Yahya b. Sa'id, Ubey Abdullah b. mer, Kesir b. Ferkad ve senden yal bakalarnn szn iittim.99[10] Bu da gsteriyor ki, rey fkh Medine'de mevcuttu, onunla megul olanlar, tannp nam duyulanlar vard, okumak iin talebeler geliyordu. imdi artk
98[9]

mam Mlik Muvtta'nda ondan rivayet yapar. Ad Abdurrahman b. Hrmz'dr. Lakabt A'ree, knyesi Eb Oavud olup Hirmlerin azadl stdr. Hadisti olup Eb Hureyre ve Eb Sa'id Hudrden, Muaviyeden rivayet eder. Zhri, Eb Zbeyr ve bir oklar ondan rivayet yapm, 117 ylnda ld. 99[10] Leys'in Mtik'e Risalesi. Tamam ileride verilecektir.

mam Mlik'in hocalarntirer birer tanyalm ve onlar-, dan neler aldn renelim: 87- Abdurrahman bni Hrmz ve Mlik zerinde Tesiri: mam Mlik'in hocas bni Hrmz, hadis alimi olup Mlik ondan 7 veya 8 yl ders ald, Mlik ondan ders alrken, baka bir hocaya gitmedi, sonralar ise hem ondan, hem bakalarndan okumaya balad . Hatta kesik aral klarla ondan ders almas, ilmi mnasebeti 17 y l srd. Baz alimler, onunla 30 y l kadar ilmi mnasebetinin devam ettiini sylerler. nki baz kiiler, 30 yl kadar bir adamdan okuyup renir, szyle bunu yani bni Hrms'le kendisini kasdettiini sanmaktadrlar. Bunun yanl olduunu yukarda akladk. Kendisini hadis-lerin senedinde zikretmemesi iin bni Hrmz'n ona yemin bile ettirdii sylenir.100[11] mam Mlik, ilmi hayatnn balarnda, bni Hrmz'den ders ald: Bu konuda yle demektedir: bni Hrmz'e sabahleyin erkenden gelirdim. Gece karanl basncaya kadar onun evinden kmazdm. 101[12] bni Zhri'nin onun zerinde etkisi oktur, birok eylerde onun izinde yrmtr. Sorulan bir meseleye cevap bulamaynca (ledri -bmem) sz ona, ondan miras kalmtr. Herhangi bir meseleyi gerei gibi aydnlatacak sz bulamazsa, (iyi bilemiyorum) demesi de ondan kalmad r. bni Hrmz'n etkisinde kalmakla beraber, yeri gelince onu da mahir bir kuyumcu ve sarraf gibi tenkid ederdi. Bunu da ona bni Hrmz retmitir. Eer syledii yanl olursa, doruya uyarmas iin bunu yapard ve o da bunu beenirdi, iyi karlard. Doruya doru, eriye eri demeyi retirdi. bni Hrmz onu ve arkada Abdlaziz b. Eb Selemeyle seipen ok ilmi konumalar onlarla yapard. Hatta kendisine bir defa: Biz soruyoruz, bize cevap vermiyorsun, Mlik ve Abdlaziz soruyorlar, onlara cevap veriyorsun. dediler. yle karlk verdi: Benim vcudum artk zayflad, aklma da byle za'f gelmi olmasndan emin deilim, siz birey sorup da cevap verdimi hemen onu olduu gibi kabul ediyorsunuz, Mlik ve Abdlaziz ise, onu dnyorlar, eer doru bulurlarsa kabul ediyorlar, doru bulmazlarsa almayp brakyorlar.102[13] Bu szler iki eyi gstermektedir: 1- bni Hrmz, Mlik ve Abdlaziz ile ilm meseleler zerinde konuuyorlard. Ya ilerlediinden vcudu zayflamt, bu yzden aklnn da zayflam olmasndan endie ediyordu. 2- Onun dersinde anlattklar incelemeye ve aratrmaya tabi tutulabilir ve onlar her talebe de hazmedemez. Onlar ancak akl kuvvetli, islami bilgisi gelimi olanlar kavrar. yle anlalyor ki, bni Hrmz talebesini artmamak iin,
100[11] 101[12]

Kad , Medrik, S. 116. Ayn Kaynak, S. 117. 102[13] Kad , Medrik, S. 141

onlar n seviyesine gre ders veriyor- . d. Mlik'in hayatn anlat rken grdk ki, ona insanlar arasnda ihtilafl olan eyleri, sapk cereyanlara yapt redleri, cevaplar anlatyordu. Onun iin Mlik, bni Hrmz'den her rendiini insanlar arasnda yaymyor, herkese retmiyordu. nki her aki, ehli hevaya, sapk cereyanlara verilen cevab , yaplan reddi kavrayamaz. yi anlalama-y nca da arr, saptabilir. bni Hrmz'n ne kadar etkisinde kaldn, onun hayatnn ilk yllarndailimtahsilinianlatrkenbelirtmtik.(Bak: 19 ve 20 maddelerdeki bahisler.) 88- Nfi1, bni mer'in Azadlas: Mlik'in hocas Saylan Nfi; Hz. mer'in olu Abdullah'n azadl klesidir. Asit Deylemli olup esir dmtr. Fkh bilgisi rendi. Nafi' efendisi Abdullah'tan , Eb Hreyre'den, Eb Said Hudari'den ve Hz. Aie'den hadis-i erif rivayet eder. Tbi'inin iinde bni mer'in fetvalarn en iyi bilenlerdendir. Hadis rivayetinde ok dikkatli davranr. mam Mlik, Abdullah bni mer'in fkhn, onun fetvalarn, kendisine sorulan meselelere verdii cevaplan ondan rendi. Hadis rivayetinde Altn Sened say lan senedin orta halkasn tekil eder ki, onda Mlik N-fi'den, Nfi'de bni mer'den rivayet eder. Eb Dvud bunu en salam senet saymaktadr. Nfi' Hicri 117 veya 120 y l nda vefat etti. mam Mlik'in ilim tahsilinin ilk yllarn anlatrken onun Nafi'nin peinde nasl kotuunu grdk. le vakti Nafi'in evine gelirdi, yakc scak onu bundan alkoymazd, onun evinden kmasn beklerdi. Sonra . ,ona Abdullah bni mer'in fetvalarn sorup rendi. Onun sertliine, azarlamasna katlanrd. Nfi1 ihtiyarla nca mrnn son yllarnda gzleri grmez olmutu, bu da onun hiddetini hepten artrmt. Malik, ona bu ihtiyarlk gnnde yetimiti, ilim yolunda hereye katlanrd.. Ondan bni mer'in ilmini, ondan ve bakalarndan rivayet ettii hadisleri rendi. 89- Muhammed bni ahab Zhr: mam Mlik'in stadlarndan biri de Muhammed b, Mslim b. Ubeydullah b. ahab Zhr'dir. O, Kurey'in Zhre oullan kabilesinden olup bunlar Hz. Peygamberin ana taraf ndan atalar d r. Zama-1 nnda hadis ilminin ba ve imam saylr. Msr fakihi Leys b. Sa'd onun hakknda yle der: Ondan daha bilgili kimse grmedim. O, Tbii'nden saylr. Baz Sahabilere de yetimi ise de, en ok Tabiilerden almtr. Tabi'lerle ayn ada yaad. Tabi'inden olan Amrb. Dinar yle demektedir: Zhri'de ne var sanki, ben bni mer ve bni Abbasi grdm, o ise onlarla bulumad. Zhri Mekke'ye geldi, Amr; beni ona gtrn dedi, mrnn sonuna doru ktrm olmutu. Ona gtrdler, arkadalarnn yanna ancak gece dnebildi. Onu na! buldun, dediler. Vallah bu Kureyli gibisini, onun benzerini hi grm deilim, cevabn verdi.

Emevi Halifeleri nezdinde Zhri'nin byk mevkii vard , ok itibarlyd . Yezid b. Abdlmelik onu kad tayin etti. Adil halife mer b. Abdlaziz onu lay k yla takdir ederdi. Etrafa yle yazmt: bni ahab Zhri'ye sarln, ondan renin, zira snneti, gemite olanlar ondan daha iyi bilen baka birini bulamazsnz. mam Mlik halife mer b. Abdlaziz'in emriyle Resulullah'n hadislerini ilk toplay p yazan, tedvin eden o olduunu sylemektedir. O hadis alimi olduu kadar, esere uyan birfakihtir. Malik'ten naklettiimiz gibi, Tbii'nin yedi fk h alimi olan zatlar n f bilir, onu tavsif ederken onun bir kh n ilim denizi olduunu syler. nsanlar iinde onun bir benzeri ei yoktur, der. bni Kayyim Cevzi'nin, 'lml-Muvakknde kaydettiine gre: Muhammed b. Nuh onun fetvalarn byk kaim citd halinde toplamtr ki, bunlar fkh bablar zere tertib olunmutur. Hicri 125 ylnda ld. mam Mlik (Allah ondan raz olsun) bni ahab Zhri'den hadis, ilmi ald. Ondan rivayet edenlerin en alimidir. Muvattide, bni ahab Zhr yoluyla rivayet olunan bir ok hadis-i erif vardr. Yukarda getii zere, stad Rabiatl-Rey ile ilk defa onunla beraber grmlerdi. O, onun hfz, belleme derecesini denemi, stad Rabia onunla iftihar etmiti. Ondan sora ders almaya devam etmi, onu tenha bulmak iin istirahat gnleri bile gidermi. nk insanlar onun dersini dinlemek iin kalabalk toplanrm. Mlik tenha dinlemek isterdi. nki emin, muttaki olan Mlik rivayet ettiini, salam doru nakletmek isterdi. Zhri onun hfzna hayrand. Ona ilim hazinesi adn vermiti. Onunla sk grmesini, bulumasn, hayatn anlatrken naklettik. (Bak : Madde 22) 90- Eb Zind Abdullah bni Zekvn: mam Mlik'in son stad saylan Ebu Zinad Abdullah bni Zekvn Mevaliden, yani Arap saylmayanlardan olup asl Hemadan'l d r. Knyesi Eb Abdurrahman idi, sonradan Ebu Zinad denildi. Dini mevkii yksek olan bir zatt . Adil Halife mer bni Abdlaziz, hara toplamak iin onu Irak'a memur tayin etti, bu ii Abdlhamid b. Abdurrahman b. Zeyd b. Hattabla beraber yapt . Ebu Zinad 66 yandayken 130 yl Ramazan aynda banyoda anszn ld. 131 ylnda ld diyenler var.103[14] O Tbi'inin yedi fakihinden rivayet yapanlardan biridir. Onlardan ilim renmiti. Mlik onda okumutu yalnz bni ahab Zhri ile bni Hrmz' zikrettii kadar onu ok anmamaktadr. Bu ikisinin, onun fikri ve gr zerinde tesiri ok akt r. O rey ile mehur olanlardan deildi. yle anlalyor ki, onun hreti rivayetlerdir, fkh da rivayet ve eser fkhdr, Dirye ve Rey fkh deil. Onun in diyebiliriz ki, Mlik ondan yaln z hadis, bir de Ashab ve Tbi'inden naklolunan eser fkhn renmitir. Ebu Zinad'm Abdurrahman adnda bir olu vard, o takriben Mlik'in yandadr. Hicri 174 ylnda id. Yedi fukahann grlerini bir kitapta toplad ve ona
103[14]

ibni Kuteybe, Maarif.

(yedi fukahann reyleri kitab ) ad n verdi. Bilmiyoruz, Mlik bu kitab grd m, yoksa ondan mstani miydi. nki o bu fukahann talebeleriyle bulutu, bu kitab yazann babasyla da buluup ondan ders ald, bylece ondan onlarn ilmini de alm oldu. 91- Yahya b. Said Ensari: Mlik'in buraya kadar saydmz stadlar, hadis ve eser alimidirler, imdi de rey ile mehur olan iki stadn tanyalm, hatta Mlik olgunlatktan sonra Tbi'inden naklolunan baz eserlere muhalefet ediyor diye ona kar kmtr. O ikiden biri Yahya b. Said Ensari'dir. Medineli olup Ensari oullarndandr. Nesebi Neccar oullarna kadar kar. Medine kads idi, yedi fukahadan ilim ald. zellikle Said ibni Mseyyeb ve Kas m b. Muhammed'den okudu. Tehzibin kayd na gre Zhri, Evzal, Mlik, Sfyan b. Uyeyne, Sfyan Sevri ve bakalar ondan Hm aldlar, ders okudular.104[15] Ahmed b. Hanbel onun iin yle demitir: Yahya b. Said, insan-; lar iinde en dikkatli ve mevsuk bir kimsedir. Hicri 132 yl nda ld. O, f k hda bir hccet olmakla beraber, Medini onun 300 kadar hadisini nakletmistir.105[16] yle anlalyor ki, o rey fkh ile tannmt r. Rabia, Ubeydullah b. mer, Kesir ibni Ferkad ve dier bir oklar ile beraber, o da bununl mehurdur. Leys b. Sa'd'n Mlik'e yazd mektupta o da vardr. mam Mlik, Rabia'dan olduu gibi, ondan da rey fkhn rendi. 92- Rabiatr-Rey imdi de Rabiatr-Rey'i tanyalm. Zira O Medine fkhnda sekin bir kiidir. Onun mam Mlik'in ilmi hayatndaki byk tesiri, Zhri'nin tesirinden hite az deildir. mam Mlik'in fkh ahsiyeti, ilm benlii, bir bakmdan birbirine yakn, bir bak mdan birbirine zd say lan bu iki byk alimin tesiri alt nda olumutur dersek, hi de mbalaa yapm olmayz. imdi, Medine fakihi iinde onun yerini bilmek iin hayatn k saca tan Ad Rabia b. Eb yal m: Abdurrahman Ferruh'tur. Knyesi Eb Osman olup Af-i Mnke'dir, Mevlisinden'dir. Bunlar Teym kabilesine mensup olup Hz.Eb Bekir S ddik ailesindendirler. 136 Hicri yl nda Enbar'da Hz.Ebu Abbas Abdullah Seffh' n kurduu Haimiye kasabas nda ld. Ebul-as onu Medine'den getirip kadl k vazifesi vermiti. O, kuvvetli yapl, gzel szl bir kiidir. ok konuur, hem de iyi konuurdu. Suskun kimse, uyuyanla dilsiz aras nda birisidir, derdi. Baz kimseler onun ok szl olmasn, ok konumasn ayplar, bir defa lafa balad m, bktrp, usan verinceye kadar srdn sylerler. ddiaya gre, bir defa btn bir gn konumu, yannda da bir Arabi varm. Rabia ona: Ta'ciz etmek, usan
104[15] 105[16]

Hazrsci, Tezhibu Tehzibil-Kemal, C. II. S. 264 Ayn Kaynak.

vermek nedir. diye sormu. O da: te bu senin yaptndr demi. Bize yle geliyor ki, bu dmanlarnn uydurduu br ey.Zira ozamanki Medine-i Mnevvere muhitinde, onun ortaya attklar n yapan bir kimsenin elbet dmanlar olur. Onun en sekin meziyetlerini, kusur gibi gsterebilirler. yle anlalyor ki, o ok gzel sz syleyen, tesirli konuan bir kiidir. Bu konuda.ona erien v yok. Onun iin ona ta atp ok szl, usan ve bkknlk verinceye kadar konuuyor, dediler. Bunu dorulayacak ahidimizde var. Mesela Leys b a9d ve Mlik ona muhalif idiler, fakat hibir zaman ona ok szl, geveze demediler. Belki Leys, Mlik'e yazd mektubunda onu beiagatl, iyi ifadeli olmakta niteledi. Onu tenkid ederken yle der:. Bununla beraber, Allah'a hamd olsun, Rabia; ok hayr, asil bir ak!, beli bir lisan, ak bir fazilet, islamda gzel bir yol ve tutum sahibidir. Btn kardelerine, zellikle bize kar sadk bir dostluu vard. Allah -ona rahmet eylesin, mafiret buyursun, onun ilmini en gzel mka-faatla karlasn. Grld zere, Sa'd onun baz fetvalarn beenmeyerek ondan holanmadn anlatrken bile, onda byle bir kusur bulamyor. Onda dzgn bir lisan, asil bir akl olduunu sylyor. Onun belirttii bu vasflaryla bazlar n n o usan ve b k verinceye kadar ok konuan biridir demeleri kk nl nasl badar ve uyuur? . Rabia, Mlik'in de dedii gibi, Tbii'nin yedi fukahasndan ilim alan fakihlerden biridir. Bu bakmdan o, eser ve rivayet f kh n bilmektedir. Hadis-i erifleri ocandan almtr. Ashabn ve Tbii'nin fetvalarn kaynandan imitir. Fakat o sadece ezberleyip orada durmak iin almamtr, belki ezberlemek, onun zerinde durmak, tasarruf ve bina etmek iindir. Onun iin gemilerden bir rey nakil olunmayan hususlardaki meseleler hakknda grn beyan etmitir. Onun iin Tbii'nden ve yedi fukahadan naklolunan Mesr fetvalardan bir ksm yznden onlara bazen muhalefet ettii bile olmutur. Elindeki fkh malzemesi zerine yenilerini kurmaya oka alt, bundan dolay ona Rebiatl-Rey gr Rabia dediler. nki ok fkh grleri ortaya atard. 93- Rabia Rey Fkh n Eb Hanife'den mi Ald : Fihrist sahibi bni Nedim ortaya yle bir iddia atar: Rabia, bu rey, gr sahibi olmay^Eb Hanife'den ald , ancak ondan nce ld,der.106[17] Biz bunu uzak bulmakta z. nki elimizdeki kaynaklarda Rabia'n n Eb Hanife'den (Allah ondan raz olsun) aldna dair bir ey gremiyoruz. Herkese rna'ruf olan bir ey var ki, Rabia rey taraftar olarak bilindikten ve mehur olduktan sonra ancak Medine'den kmtr. Kadlk yapmak zere Himiye'ye arlmtr ve orada lmtr. Demek o fikirce olgunlatktan, fkhta yolunu bulduktan ve kendine bir yn izdikten sonra Irak'a gitmitir. Hatta diyebiliriz ki, Eb Hanife ders okutmaya balamadan nce, Rabia, ders okutmaya, fetva vermeye balamtr. nki rivayet olunduu zere mam.Mlik, ilim tahsiline koyulaca zaman
106[17]

bni Nedim, Fihrist, S. 285

anas ona Rabia'n n dersine gitmesini sylemi ve ona Rabia'ya git, ondan edebten nce ilim ren demitir. Baz rivayetlere gre Mlik, ona derse gittii zaman o kadar kkt ki, kulanda kpe bile vard. Mlik bylece on yandan kkken derse baladna gre (93 ylnda domu olduundan) Hicretin 100. yllarnda Rabia'nn fkh ve fetva ders halkas olduu anlalyor. Halbuki Eb Hanife 120 ylndan nce ders okutmaya balamad. nki o, stad Hammad b. Ebu Sleyman' h vefat ndan nce ders krssne oturmad , lnceye kadar onun dersine geldi ve bir talebe gibi nne diz kp oturdu. Ancak onun lmnden sonra ders okutmaya balad. Hammad'n lm 120 ylndadr. Onun iin biz bni Nedim'in szn garip buluyoruz. Bizim bu grmz u da kuvvetlendirmektedir. Rabia rak fkhn1 beenmiyor, andaki dier Medine fkh alimleri gibi onu ho karlamyordu. Ona gre de Medine-i Mnevvere, fk h ocayd, Irak rse fitne yata. Onun iin Irak'a vard zaman yle demitir: Bize gnderilen peygamber, sanki onlara gelen peygamberden bakas... Ebu Abbas kendisini Himiye'y ard zaman, Mlik'de unu sylemitir: Ben Irak'da olduka, eer benim bir fetva verdiimi, bir hadis rivayet ettiimi duyarsan, bilki ben lgnm.107[18] Bundan da grlyor ki, ona gre, fk h ancak Medine'dedir, kendisi Medineliier nezdinde mehur olana her ne kadar muhalif de olsa. kendine gre yeni bir yo! izmi bulunsa da byle saylr. Onun tuttuu bu yol, Leys b. Sa'd'n dedii gibi, onlarca slamda gzel bir yol olan mehur olana her ne kadar muhalif dse de bu byledir. 94- Raba'nn Dersini B rak p Zhri'ye Dnmesi: mam Mlik Rabia'nn ders halkasnda okumaya balad. Rivayetler onun ok kk yata derse baladn, anas onu fkh tahsiline yollad zaman nce'Rabia'nn dersine gnderdiini sylerler. Dier baz rivayetlere gre ise daha kkken bni Hrmz'de okuduu, hatta onun dersine 7 ksur sene devam ettii sylenir. Bu mddet iinde bakasndan okumad da eklenir. Bu iki rivayetin arasn nas l bulacaz? Bize yle geliyor ki o, ok kk yata ilim yoiuna girdii zaman " Rabia'nn dersine devama balam, babas bakm ki, ondan istifadesi az oluyor, onun zerine bni Hrmz'e dnm, ona devam ederek istifade etmi akl biraz gelimi, Rabia'nm okuduklarn, hazmedecek bir duruma gelmi, onun fkhdaki mstakil tutumunu kavramaya balam, ondan sonra ibni Hrmz' b rakarak Rabia'ya dnm. Yine onun dersini dinlemeye balam ve ok istifade etmi, Rabia onun akln, fikrini doldurup bu hal zere devam ederken, bni ahab Zhr' Medine'ye gelmi, o da kendini ona kaptrvermi, bu ana gelinceyedek Nfi'den de ve dier eser fukahasndan da ders dinlemi. Fakat byk bir zamann Rabia'dan okumaya ayrrken nihayet onun yerini bni ahab Zhrl alm, Rabia ikinci mevkide kalm.
107[18]

Zevv, Menkb mam Mlik. 116

mam Mlik, Rabia'dan eser, hadis fkhn ald, fakat srf bunun hududunda durmak iin deil, onun zerine akl gerei yeni birey de kurmaya ynelik bir gayret iinde idi. Vukubulan olaylara eserden bir cevap bulursa onunla fetva verirdi. Eer bir esere nakil bulamazsa o zaman ona gre kyas yoluyla cevap arard. Baz Tbi'ne muhalefet ettii olurdu ve muhalefetinin sebebini de aklard. mam Mlik, ilk zamanlarda, stadnn bu yaptklarn yadrgamaz olup kabul eder, onun yolunu takip ederdi. Fakat sonralar bni ahab ZhrVden ders almaya balaynca ona, muhalefete giriti, ondan ashabn haberlerin; ve adaba dair olaylar naklederdi. Bu hususta yle dedii rivayet olunur: Utanacan bir hacet iin yrme, gitme. Ben, Rabia unu sylerken duydum. Bir kimse, Hz. Eb Bekir'den bir i iin beraber gitmesini istedi. Yolda giderken Eb Bekir Sddk'a: Baka yerden gidelim, nki yolumuzun zerinde utandm kimselerin toplants var, dedi. Eb Bekir de: Utandn birey iin bana arkadalk yapyorsun, beni beraber gtryorsun, yle mi? Vallah seninle beraber gitmem, asla yrmem, dedi108[19] Bak yoruz, Malik, Muvatta da Rabia'dan rivayet ediyor, orada hastal k halinde, hastann talak hakknda yle denilmektedir: Mlik, Rabia b. Eb Abdurrahman'dan yle derken iittim: Bana anlattlar; Abdurrahman bni Avf'n kars, kocasndan kendisini boamasn istecB, hayz grp temizlendikten sonra olur, dedi. O henz hayz grmeden Abdrrahman bni Avf hastaland. Hayz grp temizlenince, Abdurrahman onu bin talakla veya baka hakk kalmam olan talakla boad, Abdurrahman onu boad zaman hastayd , yle iken Hz! Osman, kadn Abdurrahman b. Avf'a miras kld . Rabia'nn grleri, mam Mlik'in fkhnda aka grnmektedir. Rabia da eer bir emir zerine mttefik iseler, o takdirde Medine halknn amelini alr ve bunu ameli icab hususunda haberi vahidden daha kuvvetli bulurdu. Onun yle dedii naklolunur: Binin binden rivayeti bana bir'in birden rivayetinden daha sevimlidir, nk bir'in birden nakli sizin elinizden snneti eker al r, snneti batrr.109[20] Mlik stad Rabia'ya kar ok sayg gsterirdi. Onun ders halkasnda konumaz, bir soru sorulunca hemen cevaba kalkmazd. Sultan yani, idareci kendini ard zaman ona danmadan gitmezdi. Ona danmadan fetva vermeye balad sylenir, bunu yukarda ders ve fetva vermeye balamasndan bahsederken anlatt k. Onun stadna kar edeb ve nezaketini u olay da gsterir: bni ahab Zhr, Rabia ve Mlik oturuyorlard. bni ahab Zhr ortaya bir mesele att. Rabia cevap verdi. Mlik sustu, bir ey sylemedi. Zhr Mlik'e: Sen bir ey sylemedin dedi. O da: stad cevap verdi ya.. dedi. Zhri: Sen cevap vermedike buradan dalmayacaz, deyince Mlik; Rabia'nn cevab na muhalif bir cevap verdi. Bunun zerine Zhr:
108[19] 109[20]

Zevv, Menak b, S. 43 Kad , Medrik, S. 38

 Biz Mlik'in szne dneceiz, onu alacaz, dedi. Bu olay, Mlik'in stad Rabia'ya kar ne kadar saygl olduunu gstermektedir. O son derece yksek bir ahlak sahibidir, mecliste stadn n szne aykr den bir ey sylemek istemiyor, ayn zamanda Mlik'in fk hta ne kadar olgun olduunu da gsteriyor. Onun gr, stad Rabia'nn grnden stn geliyor ve bni ahab Zhr onun rey'ini daha doru bulup, Rabia'nn setii rey'den dnp onu al yor. 95- mam Mlik olgunlanca Rabia'ya tiraza Balad : mam Mlik, yetiip olgunlat, dar ereveyi krd, nefsinin ver-; dii olgunluk ls ile stadnn grlerini incelemeye balad. Muhtelif ynlerden ve evrelerden byk bir ilim serveti toplad. Yaln z stad Rabia'dan ald klar yla yetinmedi. Bu zengin ilim yn iinde kendine zg bir r at. Bu r onu stadna yaklatrr veya ondan uzaklatrabilir. Sonunda birleirler veya birlemezler, bunun nemi yok. O hakk aryor. Bazen gerei meydana karmak iin mnakaa yapt, stadyle tartt, ona muhalefet etti ve en sonunda onun dersini brakt . Zira bakt ki stad Rabia, gemilerin baz fetvalarna muhalefet ediyor, buna can skld, dayanamad. Her ne kadar kendisi de rey fkhn alm ve benimsemi, onun yolunu tutmu ise de, gemilerin, selef fetvalarna aykr yot tutmak istemedi. Bunu byle dnen tek o, deildi. nc oluyordu. Daha nce Abdlaiiz b. Abdullah 110[21] Leys h. Sasd, Msr'n bu deerli fakihi de, byle dnyorlard. Bu Rabia'nn rey tarafls olmasn ho grmyorlard. Ley's b. a'd, Mlik'e yazd mektubunda bunu bylece kaydetmektedir. Yukar da geti ise de (Bahis: 30) burada da tekrarlyaim: Rabia'nn baz gemi eyierde muhalefet ettii eylerden bir ksm da bildiin, hazr bulunduun hususlardr, hatta bunlar seni, onun meclisini terke zorlad . Ra-bia'y knadmz eyler hakknda sen ve Abdlazizle mzakere etmitim. Benim kabul etmediim eylerde buna muvafakat ediyordunuz. Benim holanmadklarmdan siz de holanmyorsunuz... Grlyor ki bunlar Rabia'nn, gemilerin, selefin grne muhalif olmasna kar kmakta birleiyorlar. Yalnz bunu yle anlamaly z. Onlar onun reykyas taraftar olmasn ayplamyorlar. Eer arzulunan mesele de gemi sahabelerin bir gr yoksa onu beeniyorlar, eer eskilerin bir gr var da, Rabia ona kar bir gr ortaya atyorsa, o zaman ona kar kyorlar, onu beenmiyorlar. Bu ona kar saygszlkta sayimaz.

110[21]

Abdlaziz b. Abdullah b. Ebl Seleme 164 H. ylnda Badad'da ld. O zanan Mehdi halifeydi, cenaze namazn o kldrd. Orada Kurey mezarlna gmld. nki Kurey Mevalisinden idi.

96- O Hem Rivye, Hem Dirye limlerini Bilirdi: Mlik, stad Rabia'n n dersinden ayrldktan sora evine kapand. lk zamanda mescid'de ders halkas da yoktu. Hayatnn akndan-; anlaldna gre, Rabia'nn dersinden ayrlmadan nce bni ahab Zuhr'nin hadis dersine de devam etmeye balamt, her ikisinin dersinde bulunmay bir arada yrtyordu. Fakat daha ok bni ahab Zuhr'nin dersinde bulunuyordu. En sonunda, Rabia'n nTbi'inin, selefin grlerine muhalefeti zerine, ondan holanmaz oldu ve onun dersini brakt. ZhrVnin dersi olmad zaman evinde oturuyordu. Eskiden defterlere kaydettiklerini, katlara yazdklarn toplayp bir araya getirirdi. Hatta arkadalar arasnda onun kitap yazd bile yayld. Rabia'nin dersinde arkada olan Abdlaziz b. Abdullah'dan u naklolunur: Rabia'n n dersinde beraber otururduk. Mlik onun dersini b rak nca evine kapand. Onun kitap yazdn duyduk. Onunla karlatm zaman onunla akalar ona: Meydan sana kald, derdi. Vallah gnden gne o ilerledi, ykseldi, baa geti, gnn efendisi oldu. O, Rabia'da ders okuyup ilim sahibi oldu. Rabia, yukarda getii zere, hem Rivaye, hem Diraye ilminde sadd. Dirye taraf biraz ar basyordu. Mlik ondan baka: Nfi bni ahabZhri'den de ders okudu. Bu ikisinin ise rivaye taraf fazlayd . Bylece Mlik'in ilmi, Rivye ve Dirye denk ve mtenasib bir ekilde ikisinin karmasndan meydana gelmi o!du. Onun iin derse oturduu zaman hem hadis, hem fetva ve meseeiere temas ediyordu: Hem hadisci, hem fakih ikisi birlikte idi. Her ikisinde de yksek yeri vard. yle anlalyor ki anda onun rey ve Diryedeki hreti, hadis ve rivayedeki hretinden pek az deildir. Onun iin Rabia ve Yahya"b. Said Ensr, ki bu tkisi o zaman Medine'de Rey fkh temsilcisi idiler, Medine-i Mnevvere'den ayrlnca, mam Mlik, Rey ve Diraye fakihi saylmaya baland, onlarn yerini o ald. Sntk'da yle denir: bni Lehia yle derken iittiini bana syledi: Bize, buraya yani fustata Ebul-Esved Muhammed b. Abdurrahman b. Nufeyt geldi. Kendisine: Medine-i Mnevvere de Rabia'dan sonra rey stad kim? nki Yahya b. Said de Irak'da? diye soruldu! O Esbei olan, (yani Mlik) dedi.111[22] 97-Bu stadlann Yetitirdii Malik: mam Mlik'in stadlan ite bunlar (Aifah onlardan raz pisun). Hepsinden ders okudu, feyz ald. nsanlarn ihtilaf ettikleri meseleler rey fkhn rendi. Hz. Peygamberin (Ona salat ve selam oisun) hadislerini dinleyip belledi. Fk h ve hadis ilimlerinde onlarda yetiti. Bylece iyi belleyen bir hadis alimi, keskin bakl; aydm grl bir fkh stad oldu. Rey'de ar gidip, atak koan biri olmad gibi srf nassfar etrafnda toplan p onlar n tesine gemeyen biri de
111[22]

ntik, 26 Medrik, 133, Zevv, Menkb, 12.

kalmad. u da var ki alimi, sadecehocalar yetitirmez, onun mstakil almas, incelemeleri en byk kaynak olup ilmi varln onlar oluturdu.

MALKN NCELEMELER VE ARATIRMALAR! 98- sdatlarnda Dersini Tamamladktan Sonra Da lim Peinde Olduu: Bir kii ilim peinde olup onu arad mddete alim olmaya devam eder. rendim, bilirim dedi rni, cahil oldu demektir. Selef-i Salihin ulemas gerek ilmi byle anladlar. Allah'a olan ihlaslar , samimiyetleri onlar ilim aramaya srkledi. Bu ilmin din olduuna olan inanlar, onlar ilim ve irfan yolunda bir sn rda durmaya itti. Onun iin ileri gelen stadlardan, byk alimlerden ders al p resmi tahsili bitirdikten sonra yollara dp itler, beller aarak diyar diyar dolarlar, muhtelif lkelerde hadis ve ilim taleb ederlerdi. Meseleleri mzakere yaparlar, aralarnda hadis rivayet ve nakleder, herbiri kendinde olan dierine aktar r, br arkadanda olan renirdi. lim al verii olurdu. ehirlere ilim iin seyahata kan bir fakih, her trl ilim elde etmek imkan n bulurdu. Bu fakihin zihnini aar, onu insanlarn muhta olduklar eyleri anlamaya haz rlar. Onlar doyuracak, ie yarayacak hkmler karmada maharet kazand r rd . mam Mlik'in byle bir seyahat iin Hicaz diyar hudutlar iinde olurdu. Hac veya umre yapmak iin Mekke-i Mkerreme'ye gider gelirdi. Halifeler onu Badat'a gelmesi iin davet ederlerdi, o zr diler gitmezdi. u hadis-i erifi naklederdi: Medine onlar iin daha hayrldr, ayet bir bilseler. Medine-i Mnevvere'den kmaz, Hz. Peygmber Aleyhisseamn civarndan ayrlmak istemezdi. yle anlalyor ki, Medine-i Mnevvere'de bulunmas onun baka yere gitmesine gerek brakmyordu. nki seyahatta kazanaca eylerin hepsini, bu mbarek yerde, bu kutsal ve erefli ehirde buluyordu. nki ulemann ou Medine-i Mnevvere'yi ziyaret ederdi, hepsi hac iin gelirlerdi. mam Mlik, onlarla hacda grrd veya Medine'yi ziyarete geldiklerinde onlarla buluurdu. Hz. Peygamberin Ravza- Mut ahharas n ziyarete, slam eserlerini grmeye, Sahabe ve Tbii'nin asarn tanmaya gelirlerdi. Orada Sahabe ve Tbii'nin fetvalar seleften halefe geen sr dolu, bunlar grmeye gelen bu yksek ulema ile buluup grtnde, muhtelif lkelerin rf ve adetlerini renir, onlarla hkm ve fetvalar mzakere eder, onlara hadis-i erifler nakley-ler, onlardan dinler, kendi artlarna uygun bulduklarn al r. onlar n iinde ehil olanlara bildiklerini dinletir, bylece bir ilim al-verii yapm olurdu. Diyebiliriz ki mam Mlik stadlarnda okuyup tahsilini tamamladktan, ilmi o halde kalmad, onu ilerletti, gelitirdi, gerek fukaha gerek dier ulema ile

devaml ilmi mnasebetlerini devam ettirerek ilm servetini artrd . Bu ilm temas balca yolla oluyordu: 1 - Hac mevsiminde Mekke'de ve bir de Medine'ye ziyarete geldiklerinde, 2- Medine ulemasyla devaml ilmi sohbetlerle, 3- Yazmalarla. 99 - Ulema le Mnasebeti ve renmeye Cevab: Hac zaman hacca gelen ulema ile grp onlarla mnazaralar yaparak ilim alveriinde bulunmasna gelince, bu hac sresince devam ederdi. Haclar Medine'yi ziyarete geldiklerinde bu hep byle srerdi. Eb Hanife'yle grr, ikisi gayet nezih bir suretten mnazara yaparlar, birbirlerini takdir ederler, biri 'dieri hakknda; gerekten o bir fakih der, dieri de onun hakknda ayn eyi syler, ayn hava iinde Leys bni Sasd, Evza, Eb Yusuf, Muhammed b. Hasan ve bakalaryla karlap buluurlar, konuurlar, ilim ahp verirler, birbirlerini takdir ederler. Bu trden bir bulumaya rnek olarak Eb Hanife'nin olu Hammd ile Mlik arasnda geen u olay Medrik'ten dinleyelim: Ebu Hanife'nin olu Hammd diyor ki: mam Mlk'e geldim. Onu evinin ba kesinde oturur buldum. Arkadalar ve talebeleri de kapnn iki yan nda oturup dizilmiler, ben evin kapsnda durdum. Sen kimsin? diye sordu. Ben de: Filan olu filanm, bir mesele sormak istiyorum, dedim. Yakla, dedi. Ben de yanna yaklatm. Yer gsterip beni minderinin nne oturttu. Talebesi bunu grnce yerlerinden kalkt lar, neza-keten dar kp bize meydan verdiler. mam Mlik ile sohbete baladk, bana: Baban u mesele hakk nda ne derdi? diye sordu. Ben de cevabn verdim. Delili neydi? dedi. Ben de delilini bildirmedim. Bana Hanefi mezhebine dair baz eyler, onlarn delillerini sordu. Bundan sonra: imdi sen soracan sor dedi. Ben de sordum, cevap verdi. Ben yanndan kt ktan sonra talebeleri dndler.112[1] Bundan da gryoruz ki, mam Mlik nam saldktan sonra evi her taraftan gelen talebe ve limlerin ura oldu. Fkh ve hadis ilimlerinde ba mevkie geti. Bununla beraber o aratrmadan, incelemeden vazgemedi. Nas l ki, Eb Hanife'nin olu Hammd'n yannda bulunmasn f rsat biliyor, onu yan na arp ona babasnn fetvalarn soruyor, belki kendisi iin inceleme konusu olan meseleleri aratryor, cevaplar elde etmeye alyor. nki onun adeti yle: Bir mesele hakknda aratrma yapp o olgunlamadka ona cevap vermezdi. Hatta ok defalar cevaptan kan r, mesele zerinde uzun boylu dnr, doru cevab aratrrd. Baz meseleler hakknda yllarca dnd sylenir. Anladmza gre o, Ebl Leyla, bni ubrume, Eb Hanife gibi sekin Irak fakihlerinin grlerini renmeye ok merakldr. Eb Yusuf'un; Hara, htilaf bni Eb Leyla, Erredd Ala Siyeri Evz gibi kitaplar ortaya kt zaman, zannmzca, mam Mlik hayattayd, nki bu iki zatn lmleri
112[1]

Kad , Medrik, S. 188

birbirine yakndr, ikisinin lm aras 4 yl gemez, eer o kitaplar, o saken kt ise, madem ki Eb Hanife'nin grlerini bilmeye bu kadar nem veriyor ve merakl idi, mutlaka onlar grmtr. Bahsizimizin banda belirttiimiz gibi o, Eb Hanife'yi byk bir fakih olarak gryordu. Bir defa onunla yapt mnazarada terlemi ve Leys b. Sa'd'a: O tam br fakihtir, ey Msrl. demitir. 100- andaki Fukaha ile Mzakereleri, Mbahaseieri; mam Mlik ister Medine'nin yerlisi, ister dardan gelmi olsun, orada bulunan byk ulema ile ilmi meclislerde buluur, grrd. Oras adeta bir ilim inceleme ve aratrma yeri olmutu. Bunlar oktu. lim renmek, aratrmak iin gelenlerin ou, burada zellikle Mlik'i bulurlar, onu seerlerdi. O da onlarla f h mzakereleri yapar, onlarda ne var, ne yok yoklard. Hanefilerden mam Muhammed b. Hasan, Mehdi'nin halifeliinin ilk devirlerinde mam Mlik'e yti devam etti, mam Muhammed Irak fkhn rivayet eden ve ileyenlerdendir. mam Mlik'in Eb Hanife'nin ve onun fkh ve takvasnda olanlarn grlerini tanmaya ne kadar dkn ve merakl olduunu biliyorsun. mam Muhammed, Eb Hanife'den onun talebelerinden, ondan nce geen Irak fakih ve kadlar ndan ne kadar ilim aldysa, bunlar n hepsini Mlik mutlaka ondan renmek istemitir. mam Mlik, fkh meselelerini mzakere etmeye ok nem verdiinden, Medine'deki fukaha ve oraya misafir olarak gelen ulema ile zel meclisler kurar, mi mbasahalar yapard, buna avamdan gelen, halktan kat lan olmazd . Medrik'de yle denir: bni Mnzirdedi ki, orada bakalarna yer verilmezdi, gelen fukaha ise bulduu yere meclis bitinceye kadar oturmakta serbestti.113[2] Btn bunlardan gryorsun ki, Mlik, zaman ndaki fukaha ile sohbet meclisleri kurmaktadr. Orada aralar nda mzakereler yapmaktad rlar. Bu mzakerelerde ba, odur. Fakat herhal ve krda bu i. hocann talebesine ders vermesi gibi deildi, eit alimlerin birbirleriyle ilim sohbeti kabilindendi. 101- mam Mlik'in ve Leys'in Mektuplar: imdi de mam Mlik'in ilmini yenilemek iin ulema ile yapt mzakerelerden nc nev'e gelelim: O andaki alimlerle yazma, mektuplama yoluyla da ilmi mbahaseler yapard . Bu mektuplardan gnmze kadar gelenler olup iki tanesini bulduk. Bunlar o zamanki baz f k h bahislerini tescil etmekte, Mlik ile dier fukaha arasnda olan mbahaselerin, yazmalarn nev'ini aklamaktadr. Onlarn ikisini aada sunuyoruz. Biri Mlik'in Medine'den, Msr'daki Leys b. Sa'd'a114[3] yazd mektup, dieri de leys b. Sa'd'n Msr'dan Mlik'e yazd

113[2] 114[3]

Kad , Medrik, S. 171 Leys b. Sa'd 175 H. 791 M. ylnda Msr'da mam Mlik ise, 17 H. 795 H ylnda Medine'de vefat etmitir. Leys b. Sa'd'n mezhebi zamanla kaybolup gitmitir. Bununla birlikte, o byk birfakih idi. Hatta mam afi, onun hakknda yle demitir. Leys, Mlik'ten daha fakih idi. Ancak talebeleri onun fkhn neretmitir.

cevap: Bunlar Kad lyad'n Medrk'inden ve bni Kayym'n HmlMuvakknin'den al yoruz. Fkh Tarihinde mam Mlik ile Leys b. Sa'd arasndaki yazma mehurdur. Bunlar alimlerin yazma ile ilmi iliki kurduklarn gsterir. nce mam Mlik'in mektubunu verelim.

MAM MLK'N MEKTUBU: Mlik b. Enes'ten Leys b. Sa'd'e, selam zerine olsun. Ben, kendisinden baka bir tanr olmayan Allah'a hamd ederim. Bundan sonra, Allah bizi de seni de gizli ve aikare taatyla korusun; bizi ve sizi her trl ktlkten esirgesin. Allah seni rahmetinde daim kls n. Bilesin ki, bana gelen haberlere gre, bizim bu memleketteki halkn amel ettii eylere aykr olarak, insanlara eitli fetvalar veriyormusun. Sen, -emanet ve fazilet sahibi oluuna, memleketindekilerin nezdinde olan mevkiine, senin yan nda-kilerin sana olan ihtiyac na ve senin sylediklerine itaat etmelerine gre- nefsini tehlikeye atmaktan saknmalsn ve uyduun takdirlerine gre nefsini tehlikeye atmaktan saknmalsn ve uyduun takdirde seni kurtulua gtreceini umduumuz eylere bal kalmalsn. nk Allah Teala kitabnda yle buyurmutur: Muhacirlerle Ensar'dan birinci dereceyi kazananlar...115[1] Yine Allah Teala: O halde sz dinleyip en gzeline uyan kullarm mjdele...>>116[2] diye buyurmutur. nsanlar Medine halkna tabidirler; nki hicret oraya yaplm, Kur'an orada nazil olmu, haram ve helal orada bildirilmitir. Ayrca Peygamber (s.a.v.) onlarn arasnda idi. Onlar vahye, Kur'an'n iniine ahit oluyorlard. Peygamber, onlara emir veriyor, onlar da buna itat ediyorlard. Allah, onun vefat n dileyerek ona kendi nezdindekini tercih edinceye kadar o, onlara snnetlerini anlat yor, onlarda buna tabi oluyorlard. Allah' n salat ve selam rahmet ve bereketleri onun zerine olsun. Peygamber'den sonra, mmeti iinde insanlar n O'na tabi olanlarndan bana geenler yeni olaylarla karlamlar. Bunlardan bildiklerini infaz etmiler, bilmediklerini sormular, itihatlarnda ve ilk zamanlar nda kuvvetli bulduklarn almlar; eer birisi, onlara muhalefet ederek daha kuvvetli ve daha stn birey sylemise, kendi grlerini brakp onunla amel etmilerdir. Bunlardan sonra tabiiler ayn yola girmi ve ayn adet ve usullere uymulardr. Bir i Medine'de mevcut ve ona gre amel ediliyorsa, hi kimsenin bunun
115[1]

Tevbe Sresi, 100. ayetin devam yledir: ... ile onlara gzelce uyanlardan Allah raz olmutur. Onlar da Allah'tan raz olmulardr. O, bunlara, iinde ebedi kalmak zere, altndan rmaklar akan cennetler hazrlad. te bu, en byk kurtulutur. 116[2] Zmer Suresi, 17,18 ayetin devam da yledir -te bunlar, Allah'n kendilerine hidayet eto kimselerdir. te onlar, temiz akl sahibi olanlann ta kendileridir.

tersine hareket etmesini uygun bulmam; nk al p gtrlmesi ve sahip k lmas imkans olan o miras, bunlar n elindedir. Dier ehirlerin insanlar: z Bu amel, bizim memleketimizde vardr, gemilerimiz buna uymulardr deseler, bunda onlar gvenilecek bir kaynak olmazlar ve Medine halk iin caiz olan ey, onlar in caiz olmaz. Sen, -Allah seni rahmetinde daim etsin- nefsin iin benim yazd klar ma bak. Bil ki ben, sana yazdmla bunda ancak bir olan Allah iin nasihati, seni gzetip esirgemeyi istedim. Mektubuma buna gre deerini ver. Sen bilirsin ki, ben sana nasihatta hi kusur etmedim. Allah, bizide, senide her ite her zaman kendi ve Resulnn taat nda muvaffak kls n. Seiam Allah' n rahmeti ve bereketlen zerine olsun. Mektuptan sadece Kad yad'n Medrik'de naklettii bu para mevcuttur. Orada mektubun 7 Safer Pazar gn yazld kayd var, fakat yl yazl deil. Kad yad Leys'in cevabn tam vermiyor. Onu lml-Muvakk nnden anhyoruz.

LEYS B. SA'D'N MEKTUBU; Selam zerine olsun. Ben, kendisinden baka Tanr olmayan Allah'a hamd ederim. Allah, bizi de, sizi de korusun. Dnya ve ahirette akibetimizi, hayrl , gzel klsn. Mektubun bana ulat. Onda, durumunuzun iyi olduunu yaz yorsun. Buna ok sevindim. Allah sizi afiyette daim eylesirij Onu kr ve ihsann n artmas na yard k larak tamamlas n. mc Sana gnderdiim mektuplar hakkndaki grn, onlar dzelttiini ve zerini kendi mhrnle mhrlediini anlatyorsun. Onlar bize geldi. Allah, seni yaptndan daha hayrls ile mkafaatlandtrsn. te onlar, senden bize gelen mektuplardr. Ben de, senin grnle onlarn hakikatna ulamak istemitim. Mektubunda, senin hakknda bana gelen eyleri dzeltmek ve bana nasihat etmek imkanlarn verdiin in sana yazdklarmn seni sevindirdiini, yazdklarna deer vermemi umduunu, bunun dier hususlarda bize kar iyi dnmene engel olmadn, nk benim seninle byle bir eyi mnakaa etmediimi, yannzdaki cemaatn Medine ameline muhalif olarak baz eylere fetva verdiimi iittiini, vanmdakilerin kendilerine verdiim fetvalara itimat etmeleri sebebiyle nefsim iin korkmam gerektiini, insanlarn, hicret edilen ve Kur'an'n nzulne sahne olan Medine ehline tab olduklar sylyorsun. Umarm yazdklarnda isabet etmisindir. Onlar, benim katmda istediin yeri ald. az fetvalardan en ok nefret eden, Medine halk alimlerini son derecede stn gren ve onlarn ittifak ettikleri eyleri hararetle benimseyen, benden baka kendisine Him nisbet edilen bir kimse yoktur. Bunun iin alemlerin Rabb olan, eriki olmayan Allah'a hamd olsun.

Resulullah'n Medine'deki makam , Kur'an' n orada O'na sahabi-ler aras nda nazil oluu, Allah'n onlara peygamberi vastasyle rettii eyler ve bu hususta insanlarn onlara tabi olmalar gibi anlattn hususlara gelince : Bunlar sylediin gibidir. Zikretmi olduun Muhacirlerle Ensardan birinci dereceyi kazananlar ile onlara gzelce uyanlardan Allah raz olmutur. Onlar da, Allah'tan raz olmulardr. O, bunlara, iinde ebedi kalmak zere, alt ndan rmaklar akan cennetler haz rlad . te bu, en byk kurtulutur. ayetine gelince; Muhacirlerden birinci dereceyi kazananlarn ou, (Tevbe:100) Allah'n rzasn talep iin Allah yolunda cihada kmlar ve ordular tekil etmiler, insanlar onlarn etrafnda toplanmlar, onlar da, bunlarn aras nda Allah' n kitab ve Peygamberinin snnetiyle hkmetmiler ve bildikleri eyi onlardan giziememiierdir. Onlarn ordusunda, Allah in, O'nun kitabn ve peygamberinin snnetini reten, Kur'an ve Snnetin aklad konularda reyleriyle itihat yapan bir zmre vard. Bu konuda onlarn banda, Mslmanlar n kendilerini idare etmek iin semi olduklar Hz. Ebu Bekir, mer ve Osman geliyordu. Bunlarn her de, mslman ordularn gzden ok uzak tutmuyorlar ve onlardan habersiz olmuyorlard. Aksine hepsi de, dini dosdoru tutmak ve ihtilaftan kanmak iin kk bir meselede bile Allah'n kitab ve Peygamberinin snnetiyle hareket edilmesini yaz yorlard. Kur'an'n aki dve Peygamber (s.a.v.)'in amel ettii, yahut da Peygamberden sonra kendilerinin istiare ettikleri bir meseleyi mutlaka onlara bildiriyoriards. Ortaya kan bir ii, Resulullah'n ashab bir hkme baiamsa ve Msr'da, am'da, rak'ta Hz. Eb Bekir, mer, Osman devrinde kendileri vefat edinceye kadar o hal zere kalmlar ve onlara bundan bakasn emretmemilerse, biz de, mslman ordular iin bu gn, Resulullah' n ashab ve onlara tabi olan seleflerinin amel etmedii bir ii ortaya atmalarn caiz grmyoruz. Bununla beraber, daha sonra Resu-lullah'n ashab birok ey hakkndaki fetvalarda ihtilaf etmilerdir.' Senin bildiini bilmeseydim bunlar sana yazardm. Resulullah'n ashab ndan sonra Safa b. Mseyyeb ve bunun gibi tbHler bir ok ihtilaflara dmlerdir. Keza, bunlardan sonrakiler de ihtilafa dmlerdir. Ben, onlarla Medine ve dier yerlerde grtm. Bunlarn banda o gn bni ihab ve Rabia b. Eb Abdurrahman vard. Rabia'nn baz gemi eylere muhalif olduu hususlardan bazs da: Bildiin ve senin, Yahya b. Said'in, Ubeydullah b. mer'in, Kesir b. Ferkad' n ve ondan daha ok yal bir ok rey sahibi Medinelilerin grn iittiim meselelerdir. Hatta bunlar seni onun meclisini bi-rakmak gibi, holanmadn bir eye mecbur etmitir. Rabia'y knadmz baz eyler hakknda sen ve Abdlaziz b. Abdullah ile mzakere etmitim. Siz ikiniz, benim kabul etmediim eyde bana muvafakat ediyor, benim holanmadm gibi siz de ondan holanmyordunuz. Bununla birlikte, Allah'a hamd olsun; Rabia'da ok hayr, salam bir akl, beli bir dil, apak bir stnlk, islml gze! bir yaay, genel olarak btn arkadalarna ve

zel olarak bize kar sadk bir muhabbet vardr. Allah, ona rahmet ve mafiret eylesin. Onu, amelinden daha gzeli ile mkafaatlandrs n! bni ihab'la karlatmz ve yaztmz zaman da, onun bir ok ihtifafa dt olurdu. Bazen bir mesele hakknda, -ilim ve reyinin stnlne ramen- o'na birbirini nakzeden trl gr yazlrd ve bu kohuda o, nceki reyinin farknda olmazd . te bu, terketmemi senin ho grmediin o terketmeme sebep oldu. Yine biliyorsun ki, benim bni ihab' reddettiim bir husus da, mslman ordularna mensup birisinin, yamurlu gecede iki namaz birletirmi olmas meselesidir.117[1] am'n yamuru, Allah bilir ya, Medine'nin yamurundan ok fazladr; oradaki imamlardan hibirisi qmurlu'gecede namaz birletirmemitir. Halbuki aralarnda Eb Ubeyde b. Cerrat , Halid b. Velid, Yezid b. Eb Sfyan, Amr b. As ve Muaz b. Cebel vard . . Peygamber (s.a.v.)'in haram ve helali en iyi bileniniz Muaz b. Cebel'dir, buyurduu bize ulamtr. Yine Muaz, kyamet gn alimler arasnda bir adm ileride gelecektir denilmitir. Keza bu arada urahbil b. Hasene, Eb'd-Derd ve Bilal b. Rabah vard . Ms r'da Eb Zerr, Zbeyr b. El-Avvam, Sa'd b. Ebu Vakkas; Humusta, Bedir ehlinden yetmi kii vard. Mslman ordularnn hepsinde durum byle idi. Irak da bni Mesd Huzeyfe b. Yemn, mran b. Huseyn vard. Emri l-m'minin Ali b. Ebl Talib de (Allah cennette onu erefli eylesin), burada senelerce oturmutu. Yannda da Resulullah'n ashab vard.Bunlar asla akam ile yats namazn birletirmemilerdir. htilf konusu mes'elelerden birisi de, bir ahid ve davacnn hak sahibinin yemini ile hkmetme iidir. Biliyorum ki, Medine'de bununla hkm verilmektedir. Halbuki ne am ve Humus'ta, ne Msr'da, ne de Irak'da peygamberin ashab bununla hkm vermitir. Hulefa-i Rai-din: Hz. Eb Bekir, mer, Osman ve Ali de, onlara, buna gre hkm verilmesini yazmamtr. Sonra mer b. Abdlaziz halife olunca, -bildiiniz gibi bu halife, snnetleri ihya ve dini doru tatbik etmek iin gayret gsterme, reyde isabetli olma, insanlar n gemi olan meselelerini bile urunda ok almtr.- Ona Zreyk b. Abdulhakem yle yazmtr: Sen, Medine'de bir ahid ve hak sahibinin, davacn n yemini ile hkmediyordun. mer b. Abdlaziz de: Biz Medine'de bununla hkmediyorduk. amllar bundan bakas zere buldum. Buna gre ancak, dil iki erkek veya bir erkekle iki kadnn ehadetiyle hkmediyoruz.

117[1]

Yamurlu vakitte iki namaz cami'de birlikte klmak mes'elesi ihtilafldr. Bunda namazlardan biri ya vaktinden nceye alnr veya sonraya braklr. Mesel akam namaz klnrken yats; da beraber klnr veya akam namaz yats vaktinde onunla beraber kln r. Bunlar kaza deil, edadr. Hacda Arafatta le ile ikindi beraber klnr, Mzdelife'de akam ite yats birlikte klnr. Bunda ittifak var, fakat baka sebeplerle dier zamanlarda iki namaz birlikte klmada ihtilf vardr. HanrFe'ye gre caiz deildir. Dier mezhebler baz artlarla caiz grrler. afi'ye gre ok yamur varsa, gece ve gndz namazlar birlikte ktnabilir. mam Mlik gece namazlannda msaade eder, gndz namazlarnda bunu ma'zeret saymaz, ona gre sadece akam ife yats birlikte klnabir. Leys de Hanefiler gibi caiz grmez. afi, bni Abbas'n rivayetine dayanarak yamurlu havada le ile ikindi, akam ve yatsy birlikte klmay caiz grr. mam Mlik ise Hz. Peygamber'in sadece akam ve yats namazlarn bir arada kldn syler. bni Abbas'n rivayetinin yansn alr, yansn almaz. afii ise tamamn alr. Safi onu tenkid eder, kyasla, Hadisin yansn tahsis ediyor, der. ia ise yamur olmasa da caiz grr!

diye cevap vermitir.118[2] Bu halife de, akamla yats namazn yamurlu gecede asla birletirmemitir. Halbuki kendisinin oturmakta olduu Hanas r'daki evine! yamur, bardaktan boanrcasna yaard. ' htilafl meselelerden biri de udur: Medineiiler, kadnlarn meccef mehirleri hakknda istedii vakit bir talepte bulunma yetkisine sahip olduuna, talep ettii zaman da mehri'nin verilmesine hkmederler. Irakllar, amllar ve Msr'llar, bu konuda Medine'lilere muvafakat etmilerdir. Halbuki ne Resululiah'n ashabndan, ne de Tbii'lerin hibirisi, kadnn meccelmehri'ne hkmetmitir. Ancak kadn, lm veya talk sebebiyle kocas ndan ayr hakkn al rd . nca htilafl dier bir mesele de udur: Onlara gre !da, isterse drt ay gemi olsun, kocas boanma kararn belirtmedike talk vaki olmaz. Halbuki Nafi'nin, Abdullah b. mer'den drt ay getikten sonra kocann boama kararn belirtme ii kendisinden rivayet edilen o dur-bana anlattna gre Abdullah b. mer, Allah'n kitabnda zikrettii l hakknda yle derdi: l yapan kimse, mddet tamam olunca, ya Allah'n emrettii gibi geri dnecek veya talaka karar verecektir. Baka trl yapmas caiz olmaz. Siz ise Allah'n tayin ettii drt aydan sonra bekler ve kararn bildirmezse talak vaki olmaz diyorsunuz. Halbuki Osman b. Affan, Zeyd b. Sabit. Kabsa b. Zueyb, Eb Seleme b. Abdurrahman b. Avf' n, il hakknda yle dedikleri bize kadar olumatr: Drt ay geerse bain bir talak olur. Said b. Msey-yeb, Eb Bekir b. Abdurrahman b. Haris, Ibni Hiam ve bni ihab da: Drt ay geerse bir talak vaki olur ve iddet ierisinde erkein geri dnme hakk vard r demitir.119[3] Baka bir mesefe de udur: Zeyd b. Sabit yle diyordu: Kii boanma yetkisini kars na verse, kar s da kocas ihtiyar etse, bu bir talak olur. n Kendisini talakla boarsa, bu da bir talak olur. Abdulmelik b. Mervan bununla hkmetmitir Rabia b. Ebi Abdurrahman da ayni eyi sylyordu. Halbuki insanlar unun zerinde birlemilerdir. Bu kadn, kocasn ihtiyar ederse talak vaki olmaz. Kendisini bir veya iki talakla boarsa, kocasnn ric'at, dnme hakk vardr. Eer talakla boarsa, bu bain bir talak olup kocasna helal olmaz. Ancak, kadn baka bir koca ile evlenip yeni kocas kendisi ile birleip sonra lr veya onu boarsa, ilk kocas ile tekrar evlenebilir. Yalnz kocas, ayn mecliste karsna karlkta bulunarak, ben ancak sana birtalak

118[2]

Bir ahid ve davacnn yeminle mahkemede hkm vermek mes'elesi, Medine fukahas le rak fukahas arasnda ihtilafldr. Sonralar bu ihtilf hep srd. mam Mlik, imam afi, mam Ahmed, Eb Dvud, Eb Sevr ve Medine'nin yedi fakihi bir ahid ve davacnn yekimi ile hkm mai davalar nda kabul ederler, imam Eb Hanife, Sevr'i, Evz, Leys b. Sabit ve Cbir'in rivayetlerine dayan rlar. Mslim, ibni Abbas'tan unu rivayet eder: Hz. Peygamber, bir ahid ve yeminle hkm verdi. Buhar bunu almad. kincilerin delili de kitap ve snnettir. Kur'n- Kerim yle der: Eer iki ahjd yoksa, o zaman ahidlii kabul edeceiniz bir erkek ve iki kadn ahidlik yapar. (Bakara Sresi). Burada ahidlik yapacaklar beyan olunmutur, bunlardan baka $ahid tanmak, Kur'an't nesih etmek i, olur Mtevatir olmayan bir hadis, Kur'n' nesh edemez. Snnetten delilleri de udur: Buhri 've Mslim E'as b. Kays'ten unu rivayet ederler: Benim birisiyle dvam vard , Hz. Pey-dgamber benden hid istedi, veya davalya yemin der, dedi. Ben de o yemin eder, |ekinmez, dedim. Hz.Peygamber de: 'Bir kimse haksz yere yemin ederse, ofcirdir, Allah'n ihuzuruna ktnda Allah ona gazab eder.' buyurdu. 119[3] l' Araplar arasnda cri bir tr kadndan ayrlma yolu ve yemin usuldr. 4 ay 10 gn sreyle idevam eder. Onun sonunda ya kadna yaklar veya aynlrlar. Kur'an- Kerim bunu anlatr.Fukaha arasnda ihtilafl bir konudur. Bunda Eb Hanife'nin gr ile dier imamlarn, afi. Mlik ve Ahmed'in grleri ayrdr. Eb Hanife'ye gre 4 ay 10 gn geerse kadn bo olur.

hakk verdim derse, kendisine yemin ettirilir ve buna gre kars ile o ba baa brak l r. 120[4] Dier bir mesele de udur: Abdullah b. Mes'ud yle diyordu: Herhangibir erkek, bir cariye ile evlense, sonra bu onu sat n alsa, bununla talak vaki olur, nikah bozulur, nki rakabesine malik olan, nefaat na da maliktir. Raiba'da byle sylyordu. Keza hr bir kadn bir kle ile evlense ve sonra onu sat n alsa, durum yine aynd r. Sizden bize, ho olmayan baz fetvalar ulamtr. Ben, bunlarn bir k sm n sana yazmtm; fakat sen, mektubuma cevap vermedin. Ben de bunun sana ar geldiinden korktum ve bunun zerine kabul etmediim ve senin grn zerine ileri srdm eyler hakknda sana mektup yazmaktan vazgetim. Bir de ben duyduuma gre sen, yamur duas yapmak istediin zaman Zfer b. Asm Hilli'ye, namaz hutbeden nceye almas n emretmisin. Buna ok hayret ettim dorusu; nk hutbe ve yamur duas namaz, aynen Cuma namaz gibidir. Ancak mam, hutbeyi bitirecei srada cbbesini ters evirir ve dua eder, sonra inip namaz k lar. mer b. Abdlaziz, Eb Bekir b. Muhammed b. Amr b. Hazm ve bakalar yamur duas yapmlar, hepsi de hutbe ve duay namazdan nceye almlardr. Bunun iin Zfer b. Asm Hill'i nin fiilini btn halk knam ve ho karla mamttr. 121[5] Dier bir mesele de udur: ittiime gre sen; ki mal ortandan her birinin hissesi nisap miktar olmadka, bunlara zekat vacip olmaz. diyormusun. Oysa ki, mer b. Hattab' n mektubunda, bunlara zekat vacip olduu ve bunun aralarnda hisselerine gre paylaacaklar vard r. Sizden nce mer b. Abdlaziz ve bakalar devrinde buna gre amel olunuyordu ve bunu, bana Yahya b. Said anlatmt. Bu zat, zamann stn bilginlerinden geri deildi. Allah, ona rahmet ve mafiret etsin, makamn da cennet eylesin.122[6] htilafl meselelerden biri de udur: Yine iittiime gre sen yle sylyormusun: Kendisine bir bakasnn herhangi bir ma! satt bir kimse iflas etse, satc da parasnn bir ksmn alsa veya mteri maln her miktar n sarfetse, bu satc mal ndan neyi bulursa onu al r. Halbuki insanlar, satc parasnn bir ksmn almsa veya mteri maln bir miktarn sarfetmise, maln ayn olarak geri alnmasna kail deildir. Baka bir mesele de udur: Sen, Peygamber aleyhisselamn Z-beyr b. ElAvvam'a ganimetten ancak bir at iin hisse verdiini sylyorsun. Oysa ki insanlarn hepsi, Peygamberin ona iki at iin hisse verdiini ve nc at iin birey vermediini rivayet ediyor. mmetin hepsi: am'llar, Msrllar, Irak'tlar ve Afrika'llar, bu hadis zerinde ittifak etmiler, bu konuda iki kii ihtilafa
120[4]

Ibni Hazme gre, bir adam karsna boanma yetkisi verse, kadn bu hakka sahib olmaz. nki boama yetkisi erkeindir. Onu kadtna veremeyiz. Eb Hanife, Mlik, Safi ve Evzl ve diertukahaya gre kadn bu hakka sahib olur, kadn muhayyerdir, dilerse kocasnn yannda kalr isterse boama hakkn kullanr. Kendisini boar, kocasndan ayrlr. 121[5] mam Mlik ve afii'ye gre yamur duasnda hutbe, bayram namazlannda olduu gibi sonra okunur. Leys ve Eb Davud'a gre Cuma'da olduu gibi nce okunur, Eb Hanife'ye gre ise yamur duasnda hutbe yoktur. 122[6] mam Mlik ve Eb Hanife'ye gre ortaklar ayr ayr nisaba mlik olmadka onlara zekat dmez. Safi'iye ve Leysre gre ise ortak mal, bir kiinin gibidir, mal nisab miktann bulunca, ortaklara zekat vermek farz olur. Birinciler mal sahiplerinin hline bak yor, ikinciler mala bak yor. Hadis-i erif iki trl yorumlanyor. Eb Hanife'nin ve Mlik'in yorumlan daha yerindedir. (afi ve Leys yoksulu gzetiyor).

dmemitir. Kendisinden raz olunan bir kiiden bunun aksini iitmi olsan dahi, senin btn mmete muhalefet etmen uygun olmaz.123[7] Bunlara benzer birok eyi braktm. Allah'n seni muvaffak klmasn ve mrnn uzun olmasn dilerim. nk bunda insanlar iin fayda umar, senin gibi birisinin ziyanndan korkar m. Yurtlar m z birbirinden uzak da olsa, senin kalbimde yerin baka, sana yaknlk duymaktaym. te benim yanmda senin mevkiin byledir, bundan emin olmals n. S hhat haberini, durumunu, oluk ve ocuklarn n durumlar n senin ve yak , nlar ndan birisinin herhangi bif. ihtiyac z olursa, bana yazmay ihmal etme;nk ben, bununla sevin duyar m. Bunu sana yazdm anda ,Allaha hamdolsun, biz iyi ve afiyetteyiz.Allahtan bizi ve sizi ,verdii nimetlerin kr ile nasiplendirmesi ve bize olan ihsanlarn tamamlamsn dikerim.Selamla ve Allah n rahmeti zerinize olsun. 102- Yazma Suretiyle, Uzak lkeler le lim Baglant Kurma slam Fkh Tarihi'nin kymetli ve ebedi birer belgesi olan bu iki mektubu, ikincisi uzun olduu hade, mam Malik ile dier alimler aras ndaki ilmi balanty gstermek zere buraya koymu bulunuyoruz. O. oniara yol gsterici bir rnrid gibi yazyor, onlar da ona, hem irad isteyen ve hem de muhalif tavr alan bir sfatla yaz yorlar. Onlar, muhalefet yaparken, hak grdkleri bir noktai nazarlarn ona izah ediyorlar, dayand klar delilleri gsteriyorlard . lkeler birbirine uzak olduu halde, byle ilmi mnasebet ve balant kurmak ile nice faydalar ortaya kyor. Mlik, bylece bakalar nezdinde olan rivayet ve esere dair bilgileri reniyor, olabilir ki ondan uzakta kalm olan bu limler, onun Medine'de elde edemedii, bulamad bir sahabe kavlini, bir rivayeti kendi lkelerinde bulmu olabilirler. Zira Hz.Peygamber'in (O'na satat ve selm oisun) Ashab- Kirm' hidayet dni olan islm yaymak iin, lkeler fethetmek zere gazalara ve cihada kt klar ndan, bilhassa Hz.mer'in Hakk' n rahmetine kavumasndan sonra, Medine'deki fakih sahabiler de onlarla birlikte kmlardr. nki Medine, onlara kaplarn am, dier islm lkelerine gitmelerine yol vermitir. te mam Malik; bu yazmalar vastas yla onlarla temas kuruyor, onlarn dncelerini yokluyor, o lkelerin rf ve detlerini reniyordu. Byle mektuplama ile balant kurma onunla dier uzak lkelerdeki fukuha arasnda ilmi balant kurma, fikir ai-verii devam etmitir.

123[7]

Cihad atna verilen hisse hakk nda fukaha aras nda iki n oktada ihtilf var. Birincisi: Bir at in iki hisse mi, yoksa bir hisse mi verilir? Eb Hanife'ye gre at yla gazaya gidene iki hisse verilir: Biri kendisi, biri de at iin. Yani ata bir hisse verilir. Hayvan n hissesini, insan n hissesinden fazla yapamam diyor. Mlik, Evz, Leys ve dierlerine gre bir hisse kendisi, ki hisse de at in olmak zere hisse alr. Yani ata iki hisse verilir. Bunlarn delili bni mer'in rivayetidir. Dier ihtilf da urada: Gazada iki at varsa, iki at in hisse verilir, yoksa bir at iin mi? Eb Hanife ve Mlik'e gre bir at iin hisse verilir. Leys, Evzl ve bakalar iki at iin hisse verilir. ikiden fazlas iin verilmez, diyorlar. Leys: am, Irak, Msr ve Afrika mslmanlan bunda ittifak halindedir, diyor. Birinci gr sahipleri bunu reddediyorlar. mam Eb Yusuf, EvzVye red kitabnda bunu tartyor ve bu konuda Hz. Peygamber'den ve Ashabdan ancak bir hadis var, bir hadis ise azdr, onunla amel edemeyiz, diyor. Ve devam ediyor: mmet bununla amel etti, ulema bunu ald, diyorlar. Bu kabul olunmaz. Bunu alan lim, bununla amel eden imam kimdir. Buna ehil midir bakalm? ki ata.verilir de, e neden verilmez? zerinde gaza edilmemi, evde bal ata nasl hisse verilir? (Bak: Eb Yusuf'un Siyeri Evzl'ye red kitab , S-40)

103- Mektuplarn Anlatt Gerek: kinci mektup, yani Leys'in yazd bizim iaret etmi olduumuz bir ok noktalar aa karyor, onlar beyan ediyor. Biz dedik ki: - mam Mlik zerinde ok byk tesir brakan iki mhim ve sekin kii vardr ki onlar da Rabia b.Eb Abdurrahman ile bni ihab Zhr'dir. Mektup bunu sarih olarak kaydediyor. nk mektup bir yerinde Tbii'nden sonra gelen ulema snfndan bahsederken yle diyor: Sonra onlarn ardndan gelen ve senin de Medine'de onlarn yan nda bulunduu kimseler ihtilafa dtler. Onlarn banda o gn bni ihab Zhr ile Rabia bni Eb Abdurrahman vard. Atkca grlyor ki, bu ikisi, mam Mlik'in en byk stadd rlar. Mektup bize a ka gsteriyor ki, bu yksek mertebedeki stadlar, Hz.Eb Bekir, Hz.mer ve Hz.Osman devirlerinde mslmanlar toplu halde bulunduklar s rada bir meseie hakk nda icma' varsa, ona muhalefet caiz olamayacandaittifak halindedirler. Onlardan sonra gelenlere, onlar n grlerinin birletii ve karar kld eyi deitirip bozmak caiz deildir. Mektup bu hususta yle diyor: Hz.Eb Bekir, mer ve Osman devrinde Reslullah'n ashabnn Msr, am (Suriye) ve Irak'da devaml surette amel ettikleri ve onu deitirmeyi emretmedikleri bir i geldiinde, Reslullah'n ashab , selefin yapmad eyi, bir emri yapmalar mslmanlara caiz deildir. Mektup u ciheti de aklamaktadr: Eser ile reyi ve fkh kyasn bir araya toplayan hadisci f ukuha una da kail ki, fkhn ve fkh aratrmann esas, ashabn ve tabii'nin grlerini inceleyip aratrmaktr. Onun iin Leys bni Sa'd'in, mam Mlik'e kar en ok kulland delil: Ashab ve Tbi'nin kavilleri ile amelleridir. M-lik'de Medine halknn amelini kabule arrken nce, Tabii'nin, Saha-be'nin ve Resul Ekrem'in asar na uymaa davet etmi oluyor. Sahabe ve Tbi'inin fkhn bilmek, onfarn mnakastnn temeli budur. Bu iki mektup, mam Mlik'in hkm almada temel tuttuu meselelerden birini ele almaktadr ki o da Medine halknn amelidir.Yukanda getii zere Rabia baz szleriyle buna iaret etmektedir. Mlik mektubundan buna dayan yor. Leys b. Sa'd ise Ashab- Kirm'n muhtelif lkelere dalm olmasndan doiay buna kar kyor. Bylece bu fikir, iki byk imam arasnda med ve cezir halinde kal yor. Bundan ayr ca bu iki mektup batan baa edep ve nezaket, kymetli aratrmalar, samimi sadakat, ar bal olarak hakk arama gayretiyle doludur. Ne inad var, ne de dmanlk, belki sevgi, sayg, dostluk ve samimiyet dolu, budur onlar n yolu.

MAM MALKN YAADII A, LMLERN GELMES............... 1 104- ki Devri Gren Alm ........................................................................ 1 105- Neviler Devrinde Yetiti, Abbasiler. Devrin .................................... 2 106- O, ki Devlet anda Yaad: .......................................................... 2 107- O Devirlerde Siyasi Hayat O Her Trl syana Kardr:............. 2 108- darenin, Islah, Milletin Islahyla Olur:.......................................... 4 109-Abbasilere Kar Tutumu: ................................................................. 4 110- Abbasi Halifelerinin ki Yn: ......................................................... 5 111- Hkmdarlara Btaat Dayana:....................................................... 6 112- O ada slam Medeniyeti: .............................................................. 6 113- Hayattakinin F kha Tesiri: .............................................................. 7 114- Saraydaki Bir Hristiyann, Mslmanlar Aleyhine almas: ..... 7 115- slam Ykc Ecnebi Parmaklar: ..................................................... 9 116- O, Sapk Tartmalardan Uzakt: ................................................... 10 117- Dini filimler Hakk nda almalar: ............................................... 10 118- Tartmalar a: ............................................................................ 11 119- slam lkelerinde Fkh Merkezleri: .............................................. 12

MAM MALKN YAADII A, LMLERN GELMES 104- ki Devri Gren Alm mam Mlik (Allah ondan raz olsun )Emev1 Halifelerinden Velid b. Abdlmelik zamannda dnyaya geldi, Abbasi Halifesi Harun Red devrinde ld. Onun genliinde Emevl Devleti yerlemiti. Onun kuvvetli olduu gnleri grd. Sonralar Emevl Devleti sars ld , kt gitti. Onun yerine Abbasi Devleti kuruldu. Abbasiler gizli gizli alarak yuvalar kurdular. Sonra ayaklandlar. Emevi Devleti'ni sarsp kerttiler. Dnyay Emevilerin bana yktlar. Yer onlara dar geldi? Mervan oullaryla Abbasi oullar arasndaki bu kavgaya yetiti, sonra Emevilerin saltanatna Abbasilerin oturduunu, hilafet makamnn onlara getiini grd. Sonra da Emevileri ykmak iin beraber alt Amuca oullar Hz. Ali b. Eb Talib evlatlarna kar,- Eb Cafer Mansur'un sert tutumunu grd. Onlar ezdikten sonra meydann ona kaldn, her eye hakim olduuna ahid oldu. Halife Mehdi'nin zndklar nasl tepelediini, bir taraftan Horasanl Mukanna'n n kumandas ndaki sap k ordularn sava alanlarnda datrken, dier yandan ulemann yardmyla Irak'daki sapk zndk inanlarn nasl bastrdn grd. Harun Reid devrinde devletin istikrar iinde bulunduunu, ran, Hind ve Arap medeniyetleri gibi eitli medeniyetlerin karm olan Abbasi medeniyetinin kurulduu gnleri ve slam medeniyetinin parlak devirlerini yaad. O, bu devletin birlii iin toplayc bir unsur oldu. Datc gleri bir araya toplayp birletirmeye alt. slam birlii, takva ve tehzible beslenerek ona yararl g dalar verdi. Bataki

hkmdar n rengi ve tutumu ne olursa olsun, onlarla iyi mnasebetler kurdu ve millet dzenini gzel salamaya alt. Hkmetin, slamdaki hkm nizamna uzak, olduuna bakmakszn o islam birliini yaatmaya urat. 105- Neviler Devrinde Yetiti, Abbasiler. Devrin mam Mlik'in hayat, iki eit blme ayrlmtr, bunun yans Eme-viier, yars da Abbasiler devrinde geer. mrnn 40 yl Emeviler devrinde, 46 y l da Abbasiler devrinde geti. Emeviler Devleti dt zaman mrnn en olgun andayd. Ondan sonraki hayat Abbasiler devrinde geti. O, Emeviler devrinde akica ve bedence kemale ermiti. nki 40 yana ayak bast., insan bu yaa gelinceye kadar her ynden kemale erer. Aklca, fikirce olgunlar, istifade ede ede, ifade etme ana gelir, arken, vermeye balar. O zamana kadartahayyi yapar, toplar, ondan sonra meyvelerini verme zaman gelir, onun iin yle diyebiliriz: O, Emeviler devrinde kendini yetitirdi, olgunats. Abbasiler anda ise talebe yetitirdi, onlar ilim gdas yla besledi, arkadalaryla fikir mahsullerini mbadele eder oldu. Elde ettii ilmi, hadisi retti. Abbasiler devrinde yeni bir ey renmediini, ilmine ilim katmadn demek istiyoruz. nki akil daima yeni yeni eyler renmek peindedir, zellikle ihias sahibi olan Alimin akli ilme susuzdur. O, ilimden, hakka ulamaktan, gerei renmekten baka bir ey beklemez, mam Mlik, nesiller zerinde etkisi oan temiz bir alimdir. O, her trl ilmi s rf din iin, dine hizmet iin istiyordu. O, Allah indinde olandan baka bir ey aramyor, ancak onun rzasn gzetiyordu. O, mrnn sonuna kadar ilim elde etmekten, bilgisini art rmaktan hi geri kalmyordu. Ancak o, genliinde ok renir, az verirdi. Ya ilerledike az renir, ok verir olmutu. Hatta ihtiyarlnda ise bsbtn daha az alr, daha ok verir hale gelmiti. 106- O, ki Devlet anda Yaad: mam Mlik, madem ki bu iki ada yaamtr, yleyse, gerek Emever ve gerekse Abbasiler devrindeki siyasi hayat, sonra da btn siam lkelerindeki itimai hayat, zellikle onun yaad Medine'deki durumu ksaca da olsa anlatmamz gerekir. Bir de byk slam merkezlerinde eitli ynlerden siam dncesine kar durup onunla savaan fikir cereyanlar ile mamMlik'in kendisine ikamet yeri set.gi deinmek isteriz. 107- O Devirlerde Siyasi Hayat O Her Trl syana Kardr: nce siyasi duruma bakalm. mam Mlik (Allah ondan raz olsun), Emevi Devletinde VeSid b. AbdlmeEik zamannda bulundu. Uzun ekimelerden, kavgalardan sonra Emevi Devleti duruma hakim olmu, idare durulmu ve yerlemiti. Bu istikrar, gzel meyvelerini vermeye balamt. Uzak lkeler

fethoiunmu, Batda slam gney Avrupaya dayanm, Endls alnm, slam ordular Avrupa ilerine dalmt. Douda ise, slam t in snrlarna ulam, her laraa yay lmt. lerin byle istikrar bulup rayna oturmas sayesinde zaman da cmertliini gsterdi ve Mervan oullarnn adil Halifesi mer b. Abdulaslz gibi bir zat yetiti. Bylece Mlik, istikrar nimetini grd ve meyvelerini toplamaya balad. Bilgi ufku ald, Hz. Ali. ile Muaviye" arasnda ekimeleri, kopan fitneleri rendi." Ernevi Halifesi Yezid zamanndaki fitneler, Hz. Peygamberin (s.a.s.) ehri olan Medine'de her eyin hela!, car), mal, rz ve namusun gn mubah klnarak eitli rezaletler ilendii o gnler malumu oldu.124[1] Hilafet davasna kalkan Abdullah bn Zbeyr ile Emevi Halifesi Abdulmelikb. Mervan aras ndaki kanl ,kavgalar. (Haccac n Kabeyi bile taa tutmas) bu yzden islam topraklar, arasnda fesadn nasl sokulduu ,ahlakn bozulup sarld Mslumanlarnfitne ve fesad ateinde nasl kavrulduklar ya, kuru, her eyin nasl yand birbirine neler ettikleri, bunlar hep rendi.Eer Allahn lutfu keremi esirgemesi olmasayd dmanlar onlara gz dikecekti.Fakat Allah onlarn iine bir korku sald .Mslmanlara sald ramad lar kendi balarnn derdine dtler mam Malik Haricilerin idareye kar klarn dinledi ve bunlara ahid oldu.nsanlarn emniyetini nasl bozduklarn devletin asayiini nasl sarstklarn her tarafta Mslmanlar nasl kalkp rahatsz ettiklerini de gz grd.Onlar her eyi alt st ediyorlar,dinin zahirine saplanyorlar,kuru szlerin kabuuna gre anlyorlar, okun yaydan frlad gibi slam hakikatlarndan uzaklayorlard.Dinin znden uzaktlar. Cahillikleri yznden kendilerinden bakasna kfr ve fsk oklar atyorlar, dini hibir delil ve kuvvete dayanmakszn, onlar Mslman saymyorlard. Elebalar Eb Hamza kumandasnda onlar n Medine zerine yrylerini grd. Medine halkn en korkun ekilde ldrdklerini, Medine'ye girip hak, batl ayrmakszn neler yaptklarna ahid oldu, o kara gnleri yaad. Yukarda ele balar Eb Hamza 'nn Medinelilere sylediklerini naklettik. Medine halk na nasl insafs zca sald r yordu. Bunlar hep onun onlardan nefretini artt . rd Haricilerden, devlete kar gelmenin ne gibi fenalklar dourduunu, fitne ve fesadn ne kadar kt olduunu grd. Onun iinjdareye kar her trl ayaklanman n aleyhinde bulundu, byle bir harekete aranlara kar kt. dareye kar gelenlere iyi gzle bakmad. nki tecrbeler ona gstermi ve gemite milletin bana gelenlerden renmiti ki, kar gelmekle ortadan zulm kaldrmaya almak, hi iyi sonu vermiyor, bilakis adalet getirmeye alrken daha ok zulm ileniyor, her isyan," her taraf kana boyuyor ayaklanma anari getiriyor, fesad getiriyor, slah etmiyor. Emniyette olanlar da rahatsz ediyor, bir zulm kald rm yor. Onun zama-t n nda Emevilere kar ayaklanan Hz. Ali evladna da bu gzle bakt . Tarihin kayd na gre Zeyd b.
124[1]

Harra Vakas :Emevilerin tarihine leke olan bir olaydr.Medineyi sardlar,devlete kar ktlar diyerek; gn gece Medineyi dman lkesi addedip her eyi helal saydlar.Mal,can ,rz,namus emniyetini tanmadlar.Bunu hkmet yapt,ayn zulm ve rezaleti Hariciler de yapt .

Ali'nin, olunun ve torununun Emevi idaresine kar klar hakknda gr byleydi. Onlar emniyet iinde yaayanlar rahatsz eden birer fitne olmaktan ileri gemedi. Bu yolla zalimlerin zulm ortadan kaldrlamaz grndeydi. Buna kalkan. Zeydiye Mezhebi sahibi olan Zeyt fe. l (Allah ondan raz olsun) gibi ilim ve fazilet sahibi olsa da, hkm bu yollayd . Onun iin bakyoruz ki mam Mlik idarede istikrar yanlsdr, isyan deil. dare edenleri slahn yolu, milletin slahdr, millet dzelirse, batakiler de mutlaka dzelir. Onun grne gre, slahata halkn tslahiyla balamal, nk, as! odur, kk odur, gven odur. dare edenler, onun meyveleridir. Meyve daima aacn cinsine gredir, oluunu ondan alr, meyvesi ona gre olur. Eer aa iyi cins ve temiz ise, idare de yledir. Hi kimse bir.aatan, baka cins meyve deviremez, meyve de kendi aacndan baka yerde yetiemez, her aa kendi meyvesini verir. 108- darenin, Islah, Milletin Islah yla Olur: Hariciler, Emevilere kar geldikleri zaman, mam Mlik Emevilerin o makama konup idareyi ellerine almalarnda hakl veya haksz olduklarn dnmedi, hak veya batl zeremidirler, ona bakmad. leride aklayacamz zere o, onlarn idare tarznn islam bir nizam olmad kansndayd. Bununla beraber onlara kar ayaklanmay hi bir zaman mubah grmedi. nki o idarede istikrar yanlsyd ve o hkmn olaylara gre verirdi, mcerred nazariyelere gre deil. nki o grd ki, devlete kar huru etmek, anari dourur, kargaalk getirir, hakK yerine getirmeye yaramaz. stikrar ise, velev hkmet er'i yoldan o makama gemi olmasn, iyi meyveler verdii grndedir. Onun sakin tabiat, milletin huzur ve emniyet iinde olmas eilimi, sknet arzusu onu bu gr tercih etmeye yneltmitir, bu tarz dnceyi benimsemitir. O ki, Allah'tan bakasnn levminden korkmayan takva sahibi, hlasi bir kimsedir, dorudan hi ekinmez, Baz yazarlar, onun bu durumundan Emevilerin idaresinden raz olduu, onlar te'yid ettii anlamn karyorlar. Dorusu o, onlardan ne razyd, ne de onlara kzgnd. O devlete kar isyana kzard. nki, sebep ne olursa olsun, isyan, fitnedir. O isyan, slah aresi olarak grmezdi. Ona gre slah yolu, istikrar sayesinde durumu iyi yolda dzeltmektir. yi olmayan halden iyiye gemek, iyiden de daha iyiye gitmektir. Bu da halk slah ile olur. 109-Abbasilere Kar Tutumu: Emevilerden sonra Abbasi Devleti geldi.Onlar mevkie gelmezden nce, slam topraklarnn ounda kanl arpmalar oldu,slam kllar birbiriyle arparak iddet ok sertti.Mslmanlar karanlk fitneler iinde kald.Hz. Peygamberin ehri,Medine-i Mnevvere harp meydanna dnd.Bu karanl k fitnelerin iinde Haricilerin eliyle Muhacir ve Ensarn oullar ldrld, istikrardan baka bir ey istemeyen, ancak skn ve emniyet arzu eden ve ,slahatn nce milletin

dzelmesiyle olacana inanan imam Mlik hi phe yok ki bu ve nceki hallerin hibirinden asla raz deildi. Devletin balangcnda iler henz yoluna girmedi. O, millet tefrikaya dp hereyin darmadan olmasndan endie ediyordu. O zaman istikrar bir hayal olur uar gider istikrar isteyenler onu bulamazlar, hayal krklna urarlar eryalar gerekleemezdi. Onun iin istikrar adam, olan Malk durumdan honut deildi, ksknd. Bu hal, Abbasi oullarna kzgnlndan Emevileri sevdiinden ileri geliyor deildi. O zledii nimet ykl istikrar elden gitti diye zgnd. Huzur ve skn iinde fikr hayat n srdrecei emniyet bozuldu diye kzgnd? Abbasi Halifesi Eb Cafer Marssur, kendisine kar kan Hz. Ali torunlarn temizleyip devlete istikran salaynca, skn adam Mlikin, kzgnl geti, istikrardan honud kald. Bylece Abbasilere kar tutumu, Emevilere kar olan durumu gibi oldu. Abbasiler de iktidara gerken, kendilerinden nce Emevilerin yapt gibi yaptlar. Hz. Eb Bekir'in. mer'in ve Osman'n (Allah onlardan raz olsun) hilafete se-iimeleri gibi, dini bir usul takip etmediler. Bununla beraber Mlik onlarn devletinden razdr. nki ancak iktidar, anariyi nler, o sayeds emniyet ve asayi salanr, fitne def'olur. Bir millet kendini bozmadka. Allah onlara verdii nimetleri deitirmez. (Kur'an- Kerim) 110- Abbasi Halifelerinin ki Yn: mam Mlik Abbasi oullar hkmdarlarna onun tlerini dinlediklerini, onun nasihatlar na kulak verdiklerini grnce, bu ona cesaret verdi, onlarla mnasebet kurdu, onlarn armaanlarn, kaynan aramaksz n, kabul edip ald . nki Abbasi Halifeleri, Hz. Peygamber Aleyhisselamla yakn akrabal klar doiaysyle, kendilerinin bir makam ve erefe haiz olduklarn hesab ediyor, bu yzden ulema ile mnasebette bulunmad bir vazife sayyorlar, yaptklarnn dini ynden muteber tutulma n istiyorlard. Elence ve safa alemlerine dalmakla beraber,dini duygu ve eilimleri arasnda uygun bir denge salamaya gayret ediyorlard. Onlar, bir yanda nefislerinin arzular na uyarak zevke dal p pheli eylerden bile ekinmez, hatta baziar haram yasan biie ap sefahata dalarken, dier yandan ulemann vaazlarn dinlerler, onlar arzu ederler; onlar dinlerken, sanki zahidler ve sofular gibi alarlard. Bu kabilden zahidlerin, alimlerin Harun Reid'e gnderdikleri bir ok mektuplar mesajlar gryoruz. Baz tarihilerin dediine gre, o, bunlar dinlerken alard. Bakyoruz, Harun Reid hara ve dier vergileri toplama hususunda, dini hkmlere uygunluk salamak iin Eb Yusuf'tan yol gstermesini istiyor, bu imam da Hara kitabn yaz yor, dini emirleri toplayarak hakikatle aklnca idare arasn birletiriyor, dini hakikatleri, bu mstebid hkmdarca benimsenecek makbul bir hale sokuyor. Eb Cafer Mansur, Mehdi, Harun Reid hacca gidiyorlar. lim ve ulemaya itibar ediyorlar, dine ve din erbab na sayg gsteriyorlar, onlarla gryorlar, mam Mlik'e hususi hrmet gsterin onu kabul ediyorlar, meclislerinde onu baa geiriyorlar.

111- Hkmdarlara Btaat Dayana: Abbasi halifeleri ulemaya itibar ettiklerinden, mam Mlik onlarla ilgi kurdu ve onlardan nasihatlarn esirgemedi, onlara t verdi. nki diledikleri vard. Onlara verdii t ve yapt nasihatlardan bazsn zikretmi bulunuyoruz. mam Mlik hazretleri, hilafet hakkndaki grlerine, hkmdarlara itaata dair dncelerini, an n ahvalinden sra olan vukuf ve bilgisinden ve HulefRidin'in (Allah onlardan raz olsun) haberlerinden almtr. Bahsimizde uygun yeri gelince bunu beyan edeceiz. 112- O ada slam Medeniyeti: imdi de mam Mlik in yaad o adaki itimai duruma bakal m. O, onda yetiti, onun inde yaad. Bu an en belirgin yn udur: slam ehirleri ran, Rum, Hind, Arap gibi muhtelif unsurlarla dolup tayordu. slam Devleti ok genilemiti, Bat da Endls'ten tut da douda t in'e kadar uzanmt, bir ok slam merkezleri olumutu, Hz. Osman devrinde balayarak sonraki alarda Hz. Peygamber Aleyhisselam n Ashab- Kiram't bir ok lkelere gidip yerlemilerdi. Bunlarn her birinin talebeleri yetimiti, o ehirler halkna uygun fkh grleri olmutu. Her ehrin itimai, ticari, lmi zellikleri vard. Bunlardan her biri ulemasnn, fukahasnn okluu ile stn bir mevki salamak istiyordu. Makam cennet olsun, kabri nr dolsun, stad m z, rahmetli Muhammed Hudar Abbasiler ann balarnda slam ehirlerinin durumunu yle anlatr: Bat tarafnda slam lkelerinin sonuna, Endls ktasna baktnda Kurtuba ehrini grrsn. Endls'de Emevi Devletinin kurucusu ulu Emir Abdurrahman b. Muaviye'nin bakanlnda, Abbasilerin merkezi Badad ile boy lmeye hazrlan yor. Kuzey Afrika'da Kay-revan ehrini gryoruz, o ki btn azametiyle Roma Afrika ehirleri-, nin yerini almtr. Daha berilere gel, Msr'n bakenti olan Fustt (Kahire) ehrini bulursun. Byk Fustat camiinde ulema ders halkalar var, onlar ictihad yolunda en byk almalar yaptlar, muhtelif mez-heblerin mctehid imamlar f kh n btn dallar na ait eserleri insanlara sundular.. Bu lkeye dair tarihilerin yazdklar na bakan kimse grr ki. o ilim, ticaret, san'at bakmndan kltr itibariyle Badad ehrinden hi de geri deildir. Sonra am ehrine bak. Oras her ne kadar hilafet merkezi olmaktan ktysa da Emevilerin oraya kazandrd klar o eski azameti hala korumaktad r. Kfe ve Basra, ulema ve hukema ile doludur. Badad onlarn yaknnda bulunmakla beraber, onun azameti yannda onlarn gnei de batmad. nki Basra, Hind ticaretinin en byk limanyd. Kfe Arap unsurunun yatayd. ark'a doru yoluna devam edersen: Merv, Nisabur ve dier byk ehirler grrsn. Medeniyet; ticaret, ziraat ve^an'atn ilerleyip genilemesini gerektirir. Bu alarda,

bunlarn hepsi de en doruk noktasna erimitir. slam lkeleri medeniyete o kadar parlamtr ki, kendinden nceki btn medeniyetleri glgede brakmtr. O, muhtelif medeniyetlerin z ve en parladr. phesiz ki, bunlarn fkhta byk tesiri olmutur. nki btn bu meselelere cevap vermek gerekti. 125[2] 113- Hayattakinin F kha Tesiri: te ticaret, sanayi ve dier ynlerden medeniyet bakmndan slam ehirlerinin genel durumu byleydi. Her ehirde bir ilim hareketi vard. Her ehir, birbirinden ayr muhtelif cins kltr dalgalar ile dalgalan yordu. Herkes kendi kltr rengini ve duygularn katyordu. Bu ekilde olan bir toplumda, toplumsal olaylar ok olur ve bu milli zelliklerin etkisiyle bunlar n muhtelif belirtileri bagsterir. Bir olayn dini ynden hkm vardr. slam dini umumi bir din olup kk, byk her olay iin mubah veya yasak hkmn verir. O trl kltrler iinde meydana gelen olaylar aratrp incelemek, faklhin dn tarzn geniletir, zihnini aar, t ki, meseleleri zebilsin, birbirine aykr olan olaylar bir dzene koyabilmek iin kaideler'bulup gerekli temelleri kurabilsin. O zaman iin bugn olduu gibi, ziyaret yeri olan Hicaz ehirleri de yleydi. Orada da bu hayatn btn ekillerini, btn renkleriyle grrsn. nsanlar o hayatn iinde uzak lkelerden oraya gelmektedirler. F trat dini sahibi Hz. brahim Aleyhisselamn davetine icabet ederek, gnleri oraya baldr. Hicaz ehirlerinde oturanlar, ziyaret iin gelen hac kafilelerinde mslmanlarn itimai belirtilerini btn renkleriyle grmektedirler. Muhtelif cinsten insanlar n rf ve hallerini gzleriyle grerek vakf olmaktad rlar. Bunlar kulaktan dolma haberler yoluyla deil mahede yoluyla renmektedirler. Hz. Peygamber Aleyhisselam n hicret yurdu olan Medine ki, Ravza- Mutahhara orada, Mescid-i Nebevi orada, Hac esnasnda mslmanlar n ziyaret ettikleri bir yerdir, orada bulunmakla eref duyarlar, Hz. Peygamber'in civar nda durmakla tebrik ederler. mam Mlik de o ehri kendine ikamet yeri olarak seti. Medine'de insanlarn birok rfleri, muamele ekilleri, itimai yaayta tutumlar ve durumlar vardt. O bunlarn arasnda yetiti. 114- Saraydaki Bir Hristiyann, Mslmanlar Aleyhine almas: timai duruma ok ksa da olsa bu kadarck iaretten sonra, imdi de Mlik'in andaki dnce durumuna bir gz atahrn: Bu da iki manzara arzeder: Biri o ada hakim olan akl hareketleri, ikincisi dini almalar ve Medine-i Mnevvere'nin bunlara gre durumu. Orada fkh almalar ve genellikle dini limlerdeki gelimeler: Birinci yne bakalm. Bunu a klarken, o zaman baz mslmanla rn akl kurcalayan bir takm meselelere iaret etmemiz gerekir. yle ki; Emevi andan balayarak Abbasi ann balarnda umum slam lkelerinde,
125[2]

Muhammed Hudar, Teri'i slam Tarihi, imamlarn tihad blm.,

zellikle Irak'da, slam inancn bozmak iin mslmanlar arasna gizli gizli baz dnceler, sapk mezhepler sokulmaya baland. Onlar din lerindeartmak,doru, ak eyleri bulandrmak, insan aklnn kolay kolay hazmedemiyecei, knh ve hakikatini anlayamiya-cat eyleri ortaya atarak fikirleri kartrmak istiyorlard. Mesela kaza ve kader meselesi, insan iradesi nedir. nsan hr mdr ki, teklif ma'kul ve ceza makbul olsun, yoksa insan, iradesinde hr deil midir? yleyse teklifin hikmeti nedir? Gayesi sebebi ne olabilir?126[3] Bu mnakaalar, Mslmanlar arasnda gizfi bir planla el altndan yrtlr, din anlaylar kartrlmak istenirdi. Bylece slam dmanlar , mslmanlardan almak frsat n buluyorlar, arayaengeller sokarak, kendilerini korumak iin meydan a yorlard . Bu gizii eller, msl-manlarda phe uyandrmak, onlarn birliini bozmak, aralarnda fikir ekimeleri uyandrarak onlar birbirine drmek istiyorlard. slama uymayan, mslmanlara yabanc dnceleri yaymak iin planl alyorlard. Abbasi a yazarlarndan bu gizli ve kirli ellere iaret edenler olmutur. Mesela Chz, baz eserlerinde, Hristiyanl korumak iin Hristiyanlarn, Mslmanlar arasnda ne gibi grler yaymaya altklarn nas l planlar haz rlad klar n anlat r. Hiam b. Abdlmelik devrinde Emevilerin hizmetinde bulunan aml Hristiyan Yohannan n Tarihi'nde mslmanlarla din konusunda nasl mnakaa yapacaklarn Hristiyanlara rettiini gryoruz. Trasl-slam LegacyOf slam: slm miras eseri onun yle dediini nakleder: Arap sana : sa hakknda ne dersin derse, O Allah' n kelimesidir, de. Sonra o mslmana Kur'an Hz. sa'ya ne ad veriyor, diye sor ve mslman sana cevap verinceye kadar hibir ey syleme. nki mslman sana Kur'an'daki ayetiyle cevap vermek zorunda kalacaktr ve yle diyecektir: Mesih Meryem olu sa'dr o Allah'n elisidir ve o Meryem'e ilka ettii bir kelimedir ve ondan bir ruhtur. Sana bu cevab verince, ona sor: Allah' n kelimesi ve ruhu nedir? O mahluk mudur, deil midir? Eer mahluktur derse, o zaman ona yle de: Allah vard, lakin ne kelime, ne de ruh vard ! Bunu syleyince Arap susacakt r, cevap yolu bulamayacakta. nki bu grte olanlar, mslmanlara gre zndktr...

126[3]

Kader ve insan iradesinin hrriyeti meselesi eskidir, islamn ilk alarnda daha ortaya kmtr. Fakat Hulefa-i Raidin devrinde yle kuvvetli deildi ve mnakaa konusu olma t. Rivayete gre Hz. mer'e bir hrsz getirildi. Halife ona: Niin aldn? diye sordu. Hrsz da: -Allah'n kaza ve kaderiyle cevabn verdi. Hz. mer, elinin kesilmesini emretti ve ona dayak attrd. mer'e bunu neden yapt soruldu; El kesmek, rszlk cezas, dayak da, Allah hakknda yalan syledii in. dedi. Halife, Hz. Osman'a, ldrenlerden bazs, onu ldrenin kendi deil, Allah olduunu iddia ettiler. Onu sanp hcum ettikleri zaman bazlar: Sana oklar Allah atyor, dediler. O da yalan sylyorsunuz, eer atan Allah oslayd, yamlmazd, dedi. Hz. Ali devri gelince, hilafet meselesinde mnakaalar oald, sonra gnah ileyen msl mann durumu ve kader mnakaas balad. bni Ebl Halid, Nehcl-Belga erhinde uhu kaydeder: Bir eyh, Hz. Ali'ye sordu: Bizim Suriye zerine am'a yrmemiz Allah'n kaza ve kaderiyle midir? Bize haber ver. dedi. Hz. Ali buna yle cevap verdi: Yerden tohumlan bitiren, canllar doyuran Allah akna, nereye basm isek, hangi vadiye inmi isek, bunlar hep Allah' n kaza ve kaderidir." eyh ona: yleyse bize ecir var m? dedi. Hz. Ali de: Allah ecrinizi ziyade klsn, siz yaptnz zor altnda yapmyorsunuz, gidip gelmeniz hepsi Allah'n kaza ve kaderiyledir. Eer kaza ve kader zor ve cebir demek olsa, o zaman teklif bat olur. Sevap, azap, emir, nehiy olmaz,-bunlar n mnas kalmaz. Bu gibi batl szler eytan ordusunun kuruntusudur. Kaderiye denen frka, bu mmetin mecsileridir. yle olsayd, zaman Peygamber gndermeye gerek kalmazd. Allah yerleri ve gkleri boyere yaratmad. Kaza ve kader Allah'n hkmdr, emridir. dedi. Ve u ayet-i kerimeyi okudu: Allah ancak kendisine ibadet etmenizi emir buyurdu. Sana itaatle Maherde Allah'n rzasn umarz. Sen bize dinimizi akladn. Allah sana ihsanda bulunsun.

Grld zere o mslmanlarla nasl tartaca ve onu nasl keye sktrp ilzam edeceini retiyor. Sonra,sz,Allah Tel'nn kelamnn kadim olmas na getiriyor ve davasn bununla desteklemek istiyor.Halbuki bu, ona hibir ey kazandrmaz. Bu incir ekirdeini h 'idurmaz bir laftr. nki kelimeyi Allah Tel'ya izafe etmek ve ruhun Allah'tan olmas, onun kadim olmas n hi gerektirmez. Zira Cenab- Hakk'm yaratt kelime, kadim deildir, yine bylece yaratt ruh da kadim olamaz. Hz. sa'ya Allah'n kelimesi denildi, nki arada baba vastas bulunmakszn, mcerred Allah'n (OL) szyle meydana di keza ruh denildi, zira Allah' n insanlarn vcut bulmas iin koymu olduu nizam gerei canllar iin hayat maddesi olan ey, onun vcut bulmas iin tutulmu bir yol deildir. ahslar en belirgin halin vasfn alrlar. Sonra Yohanna, slam prensiplerini eletirme yollarn telkin etmeye yelteniyor: ok kadnla evlenmeyi, kar boamay, hlleyi diline doluyor, Hz. Peygamber hakknda yalanlar uydurup ortaya atyor, Hz. Peygaberin Zeyneb binti Cah ile olan ak iftirasn karyor, azadls Zeyd'in kars iken Zeyneble evlendiini sylyor, Haceri Esved'i takdis etmek, hac takdis etmek gibidir, diyor. O sadece bunlarla yetinmiyor, mcadeleci hristiyanlar , mslmanlar kaza ve kader, insann iradesi, bu iradenin hr veya cebir altnda olup olmad meselelerini mnakaaya srklemelerini de istiyor.127[4] Bylece Arabn akln tartma llerinde dolatrp artmak amacn gdyor. Mslmanlar artmak, saptmak iin kark krdm olmu bir takm g meseleleri kurcalyor, aralar na ayrl k koyup, sap k inanlar, bat l hevesler sokup trl fikir ayrl klar meydana getirmek, paralamak diliyor. Btn bunlar, Emevi Hanedann n, Hilafet ocann barna bast, saraynda besledii bir Hristiyan tarafndan yaplyor, ondan ncede babas o sarayda barnm, orada yaamt. 115- slam Ykc Ecnebi Parmaklar: Bu fikir cambazlnn yannda dier bir fikir smrme hareketi de vardr ki, o da Emeviler anda balad. Abbasiler anda gelierek meyvesini verdi. Bu da Yunan felsefesiyle olan balantdr, Ibni Hal-l kn bunun Emeviler anda balamasn yle anlatr: Halid b. Muaviye Kurey iinde ilim ve tenleri en iyi bilendi. Kimya ve t p fenle-nnde sz sahibidir. Bu iki ilmi ok iyi bilirdi. Bunlardaki maharetini ve ''mini gsterir risaleleri vard r. Bu fenleri Beryanis Rumi denen bir papazdan rendi. Bu konuda risalesi vardr. Birisinde ad geenle olan macerasn, ondan nasl rendiini, onun rettii rumuzlar anlatr. Bu felsefeyle oian temas, tercme hareketiyle geliti. Abbasiler anda Yunan, ran ve Hind dillerinden tercmeler balad. Bunlarn slam dncesinde etkisi oldu. Bu felsefeleri elde edenlerin akl ve dinlerinin kuvvet derecesine gre onlar zerinde trl tesirleri grld. Akl yerinde, iman sad k
127[4]

Bunlar,VanVoten'in basm oiduu Chz'in risalelerinde, Oidordun hazrlad islam Miras kitabnda Eb Lowis eyho'nun Mahtutat- Arabiyye kitab ndad rlar.

olanlar, akllar n n kuvvetleri Ve imanlar n me taneti sayesinde aldklar bu n fikri hazmettiler, onlara hakim oldular, stn dnceleri ile onlardan faydaland lar, idraklart ile onlardan alacaklarn ald lar. Bir tak da ontar m hazmedemedi, o yk kaldramad, eski ile yeni arasnda denge salayamay p akllar ard kald. Bir fikir anarisi iinde alkand kald. Bu yzden bakyoruz ki, bazs air, bazs yazar, bazs ilim adam geinen bir takm kimseler bu fikirlere kendini kaptrd , onlar ak llan hazmedemedi, alkant iine dtler, arp kald lar. Bunlarn yansra, yukarda dediimiz gibi, zndklar tredi, slam toplumunu bozucu grlerini meydana verdiler, slam' ykc eyleri ortaya atp ilan ettiler, Mslmanlara tuzak kurdular, mslmanltn ann kltc hilelere bavurdular. Bir takm, islam hakimiyetini ortadan kaldrmak, ran hakimiyetini kurmak sevdasndayd, yukarda iaret ettiimiz zere, Mehd anda, Abbasi Devletine kar kan Horasanl Mukanna bunu yapmak istemiti. 116- O, Sapk Tartmalardan Uzakt: Bu geen eylerin hepsi de fikir ekimelerine sebep oldu, birbirine zd grler, birbirine uymaz inanlar meydana kt. mam Mlik byle bir ada yaadndan, phesiz ki, kulana bu aprak grlerin akisleri alnmtr. Onun hayatn anlat rken, sz arasnda, onun birbirine uymaz gr ve mezhepler hakknda bilgisi olduunu, ancak bunlara kaplp dalmadn, bunlar hakknda tartmaya girmeye yanamadn da sylemitik. nki o, bir alimin her bildiini konumasn uygun bulmuyor, ancak yararl olacak, dinleyenlerin hazmedebilecei, akllarnn alabilecei eylerin sylenmesini istiyordu. Evet, onun bu konulardaki bilgisi, ada olan Eb Hanife'nin bilgisi kadar deildi. Zira Eb Hanife, bu boumalarn olup bittii Irak'tayd. mam Mlik ise Medine'deydi. Medine, rak blgesindeki o kavgalardan uzakt. Basra ve Kfe'de geerli olup alkalanan bu tr ... Medine'de gemezdi. Medine pazar nda geerli olup aranan; kitap, snnet ve bu ikisi sayesinde yrtlen fk h istinbat usul idi. Mlikin ilmi bunlard , din ve mezheb ilimleri... 117- Dini filimler Hakknda almalar: mam Mlik anda fikir srtmeleri, bu tr eylerdi ve onun bunlardan haberi vard. Onun bunlara kar tutumu olumsuzdu, onlara dair birok eyler biliyordu, fakat onlardan uzak duruyordu. Bir kimsenin serden korunmak iin onu rendii gibi renmiti,.onlara uymak iin deil. slam'n ilk zamanlarnda ilim, ifahi yolla, szl olarak renilirdi. Kitaplarda yazl deildi. nsanlardan bir takm, imuhtelif ilimleri renmeye ynelince, Emeviler ann sonlarna doru alimler, bildiklerini yazmaya koyuldular, ilimler snflara ayrlmaya balad. Her ilimde mu-tahass s alimler

yetiir oldu, her biri kendi sahasnda derinleip o ilmin kaidelerini tesbit etti. Bylece faklhler ve Hadis alimleri de Emevi andan itibaren hadis ve fkha dair eserler yazmaya baladlar. Hicaz fukahas ashabdan Hz. Ae, Abdullah bni mer, Abdullah bni Abbas'n ve onlardan sonra Medine'de bulunan Tabii'nin ulularn n fetvalar n toplad onlar dikkate ald lar, onlara gre yeni lar, hkmler karp meseleleri zdler. Irak fukahas ise Ashabdan Abdullah bni Mes'ud'un fetvalarn, Hz. Ali'nin hkm ve fetvalarn, Kad u-reyh'in hkmlerini ve dier Kfe kadlar n n verdikleri kararlar topluyorlar onlara gre yeni hkmler veriyorlar, meseleleri zyorlard. Abbasiler a gelince bu ilim almalar ilerledi, hadis yazma ii geniledi, hadisleri fk h bablar zere tertib etme almalar balad. Bu yolda almalar yalnz bunlara mnhasr kalmad. ia fukahas da grlerini tesbit edip yazdlar. Milano'da baz islami eserler bulundu. Onlarn arasnda 122 ylnda ehid edilen Zeydiye mam Zeyd b. Ali'ye ait yazma bir fk h kitab var. Elde bulunan matbu' mecbu kitab bu imama nisbet olunur, Ona nisbet doru olsun olmasn, u bir gerektir ki, ia'nn Zeydiye kolunun mam Mlik anda belli bir fkh grleri vard. mam Mlik, ia mam Cafer Sad kla tanrd.128[5] Ondan rivayet etti (Allah ikisinden de raz olsun). 118- Tartmalar a: Unutmamak gerek ki bu a, mnazaralar, tartmalar adr. Muhtelif frkalar, ia ile Ehli snnet arasnda, Haricilerle dierleri arasnda, sap k f rkalarla bunlarn tm arasnda ok sert tartmalar oluyordu. Alimler, byle tartmalar yapmak zere bir yerden baka yere gidiyorlard. rnein, Basra alimleri, ora alimleriyle tartmalar yapmak iin Kfe'ye geliyorlar, onlar da ayn karl veriyorlard. Fkh hakkndaki tartmalar daha ok hac mevsiminde oluyordu. Bak, ite Eb Hanife, mam Mlik ile fkh meselelerini mzakere ediyor, Evz ile tartmalar yapyor. Bu fkh tartmalar dierlerinden daha verimli, daha faydal oluyordu. mam Mlik karsndakine stn gelmek, yar kazanmak iin yap lan tartmalardan nefret eder, holanmazd. Nasl ki, Harun Reid ondan mam Eb Yusuf ile mnazara yapmasn istedii zaman ona yle demiti: lim hayvanlar ara sndaki d, horoz d deildir. mam Mlik din ilerinde tanmay , ks r bir ekime sayar, ondan bir netice alnamayacag.n. bilakis bozacan sylerdi. Fakat o, ihlas sahibi iyi niyetli ulema ile tartmalardan da kamazd . Mesela, Eb Hanife ile, terleyinceye kadar tartma yapyor ve sonunda onun ilmi kudretini anl yor ve dostu Leys b. SaJd'a : O tam bir fakiri,-ey Ms rl diyor. Eb Cafer Mansur ile mnazara yapyor, kendi grne kar olanlara mektup gnderip onlar kendi grne aryor (Leys'e mektubu gibi). nki o yahn gerei meydana karmak iin yaplan bu mnazaralar , dinde yasaklanan
128[5]

ia'nn Imamiyye fkhn inceleyen kimse onlann akidleri ve artlan hakkndaki grleri le Mlikllerin grleri arasnda ok yakn bir benzerlik olduunu grr.

ekimeler trnden saymyordu. nki bunlardan maksat, karsndakine stn gelip onu altetmek deil, hakk meydana karmaktr. Bunda gsteri yok, mugalata yok, gerei aramak var, ihlas var. 119- slam lkelerinde Fkh Merkezleri: mam Mlik anda, grler birbirinden ayrlarak her biri kendini kesin bir izgi ile belirlerdi. Her mehur ehir, fikir alannda kendine zg bir ilimle seildi ve hret buldu. rnein: Basra, dini ilimler arasnda inanla ilgili meselelerde daha sekinde, felsefe ve inanca dair meseleleri konuan muhtelif frkalar oradayd . Vaaz ve f k anlatan alimler oradayd Hasan Basri oradayd , h . orada fkh azd. Kfe ise, bni Mes'ud'un rivayetlerine dayanan IraK fkhnn yatayd. brahim Nahai'nin grleri orada yaygnd. Onu Hammad b. Sleyman' n dersleri temsil ederdi. Sonra bu ekol Eb Hanife'nin dersleri temsil etti Takdiri ve farazi fkh orada, kyas ve istihsan en belirgin ekliyle oradayd. am'da ise, sahabe ve Tbii'nin asarna dayanan fk h hakimdi, orada rey fkh azd , bu f , Evz ve onun ekol temsil ederdi, Evz snneti iyi kh bilirdi, fakat Mlik ayarnda bir hadis alimi deildi. Medine'ye gelince, oras hadis ocayd, Selef-i Salih'in sr orada oktu. Rey yanls seilmi bulunan Hz. mer, Zeyd b. Sabit (Allah onlardan raz olsun) gibi sahabelerin ve onlardan ilim alanlarn grleri orada bilinirdi. Orada; Hadis, snnet, rey. Bunlarn hepsi vard . yleyse onlardan k saca sz edelim.

www.islamvetasavvuf.org