ii

NDEKLER
Sayfa
SMGE LSTES.........v
KISALTMA LSTES ...ix
EKL LSTES ......x
ZELGE LSTES ......xii
NSZ........xiii
ZET .......xiv
ABSTRACT..........xv
1 GR ...........1
2 ABSORPSYONLU SOUTMA SSTEMLERNN TEMEL ZELLKLER
ve UYGULAMA ALANLARI ....2
2.1 Absorpsiyonlu Soutma Makinelerinin Tanm .......2
2.2 Absorpsiyonlu Soutma Sistemlerinin Uygulama Alanlar .........2
2.2.1 Kojenerasyon Tesisleri .....3
2.2.2 Kaskat Sistemler ...........4
2.2.3 Gne Enerjisi Kaynakl Soutma .......4
2.2.4 Jeotermal Enerji Kaynakl Soutma .....4
2.2.5 Yakt Kullanarak Soutma .......6
2.3 Absorpsiyonlu Soutma Sistemlerinde Kurulum, letim ve Bakm lemleri. .......6
2.4 Piyasadaki Mevcut Absorpsiyonlu Soutma Makineleri .....6
2.5 Absorpsiyonlu Soutma Sistemleri ile Kompresrl Sistemlerin Mukayesesi .......7
2.6 Absorpsiyonlu Soutma Sistemlerinin alma lkeleri ......9
2.7 Akkanlarn zellikleri .....10
3 ABSORPSYONLU SOUTMA MAKNESNN YAPISI ve
TRLERNE GRE SINIFLANDIRILMASI ..........13
3.1 Su / Lityum Bromrl Sistemler ........13
3.1.1 Tek Etkili Su / Lityum Bromrl Sistemler .......13
3.1.1.1 zelti Devresi ...........13
3.1.1.2 Soutkan Devresi .......15
3.1.1.3 Kristalizasyon ve Absorber Soutma Gereksinimi ....15
3.1.1.4 Korozyon ve Malzeme Uygunluu ....16
3.1.1.5 Vakum Gereksinimi .......17
3.1.1.6 Bileen Boyutlar ....17
3.1.1.7 Youmayan Gazlarn Etkisi ......17
3.1.1.8 Evaporatr Tasarmnda Hidrostatik Ykseklik. ....18
3.1.1.9 evrim Performans .......18
iii
3.1.2 ift Etkili Su / Lityum Bromr Teknolojisi .......18
3.1.2.1 zelti Devresi Tesisat Seenekleri .......20
3.1.3 leri Dzey Su / Lityum Bromr evrimleri ..........20
3.2 Amonyak / Sulu Sistemler .....22
3.2.1 Amonyan zellikleri ve Gvenlik Sorunu ......22
3.2.1.1 Amonyak Buharndaki Su erii .......23
3.2.1.2 Amonyan Saflatrlmas .....24
3.2.1.2.1 Deflakmatr ........24
3.2.1.2.2 Rektifikasyon Kolonu ........25
3.2.2 Malzeme zellikleri ...........26
3.2.3 Amonyak / Sulu Sistemlerin Trleri ......26
3.2.3.1 Tek Basamakl Sistemler. .......26
3.2.3.2 ki Basamakl Amonyak / Su Sistemleri ....27
3.2.3.2.1 ift Etkili Amonyak Sulu Sistemler ......27
3.2.3.2.2 ift Ykseltmeli (Double - Lift) Amonyak / Sulu Sistemler .....29
3.2.3.2.3 ki - Basamakl Etkili Amonyak / Sulu Sistemler ....30
3.2.4 Amonyak / Su ve Su / Lityum Bromr Sistemlerinin Kyaslanmas .....31
3.3 Dier Absorpsiyonlu Soutma Trleri .......32
4. ABSORPSYONLU SOUTMA SSTEMLERNN TERMODNAMK
ANALZ ....33
4.1 Basit, Teorik Absorpsiyonlu Soutma evriminin Termodinamik Analizi ......33
4.2 Absorpsiyonlu Soutma Sistemini Oluturan Bileenlerde Meydana
Gelen Termodinamik Sreler .......36
4.2.1 Termodinamiin I. Kanununa Gre Analiz .......36
4.2.1.1 Kondenser ......36
4.2.1.1.1 Ktle Denklemleri ......36
4.2.1.1.2 Enerji Denklemleri .........36
4.2.1.1.3 Basn zellikleri .......36
4.2.1.2 Soutkan Is Deitiricisi .......37
4.2.1.2.1 Ktle Denklemleri ......37
4.2.1.2.2 Enerji Denklemleri .....37
4.2.1.2.3 Basn zellikleri .......41
4.2.1.3 Soutkan Kslma Valf ......42
4.2.1.3.1 Ktle Denklemleri ......42
4.2.1.3.2 Enerji Denklemleri .....43
4.2.1.3.3 Basn zellikleri .......43
4.2.1.4 Evaporatr ......43
4.2.1.4.1 Ktle Denklemleri ......43
4.2.1.4.2 Enerji Denklemleri .....44
4.2.1.4.3 Basn zellikleri .......44
4.2.1.5 Absorber .........44
4.2.1.5.1 Ktle Denklemleri ......44
4.2.1.5.2 Enerji Denklemleri .....45
4.2.1.5.3 Basn zellikleri ...........46
4.2.1.6 Pompa .....46
4.2.1.6.1 Ktle Denklemleri ......46
4.2.1.6.2 Enerji Denklemleri .....47
4.2.1.6.3 Basn zellikleri .......47
4.2.1.7 zelti Kslma Valf .....48
4.2.1.7.1 Ktle Denklemleri ......48
iv
4.2.1.7.2 Enerji Denklemleri .....48
4.2.1.7.3 Basn zellikleri .......48
4.2.1.8 zelti Is Deitiricisi .......49
4.2.1.8.1 Ktle Denklemleri ......49
4.2.1.8.2 Enerji Denklemleri .....50
4.2.1.8.3 Basn zellikleri ...........51
4.2.1.9 Jeneratr ve Rektifikasyon Kolonu ....52
4.2.1.9.1 Ktle Denklemleri ......52
4.2.1.9.2 Enerji Denklemleri .....55
4.2.1.9.3 Basn zellikleri .......57
4.2.1.10 Absorpsiyonlu Soutma Sisteminin Btn iin I. Kanun Analizi .......57
4.2.2 Termodinamiin II. Kanununa Gre Analiz ......59
4.2.2.1 Kondenser ......62
4.2.2.2 Soutkan Is Deitiricisi .......63
4.2.2.3 Soutkan Kslma Valf ......64
4.2.2.4 Evaporatr ......65
4.2.2.5 Absorber .....66
4.2.2.6 Pompa .....67
4.2.2.7 zelti Kslma Valf .....68
4.2.2.8 zelti Is Deitiricisi .......69
4.2.2.9 Jeneratr .....70
4.2.2.10 Rektifikasyon Kolonu ....71
5 KMYASAL REAKSYONA GREN SSTEMLERN
TERMODNAMK ANALZ .......72
5.1 Kimyasal Reaksiyona Giren Sistemlerin Birinci Yasa zmlemesi .......72
5.2 Kimyasal Reaksiyona Giren Srekli Akl Ak Sistemler iin II.
Yasa zmlemesi .........73
5.2.1 Kimyasal Reaksiyona Giren Srekli Akl Ak Sistemler iin Entropi retimi .73
5.2.2 Kimyasal Reaksiyona Giren Srekli Akl Ak Sistemlerdeki Tersinir
ve Tersinmezliklerin belirlenmesi ......74
6. EKONOMK ANALZ ......76
7. TERMOEKONOMK ANALZ ....78
8. SAYISAL UYGULAMA .......81
9 SONULAR ....107
KAYNAKLAR ...109
ZGEM ........112
v
SMGE LSTES
A Periyodik aralklarla yatrlan para
A Bir deere getirilme faktr
A
Q
Is etkileiminden kaynaklanan ekserji geii (kW)
c
b
Buharn birim ekserji maliyeti ($ / GJ)
c
bg
Baca gaznn birim ekserji maliyeti ($ / GJ)
c
e
Duman gaznn birim ekserji maliyeti ($ / GJ)
c
F
Doalgazn yanmas sonucu aa kan birim ekserjinin maliyeti ($ / GJ)
c
p,c
Souk akkann sabit basntaki zgl ss (kJ / kg K)
c
p,h
Scak akkann sabit basntaki zgl ss (kJ / kg K)
c
Pr
Soutma etkisi ile ilgili ekserji maliyeti ($ / GJ)
c
w
Elektrik enerjisi ile ilgili birim ekserji maliyeti ($ / GJ)
C
b
Buhar maliyeti ($ / h)
C
bg
Baca gaz maiyeti ($ / h)
C
c
Souk akkan sl kapasite debisi (kW / K)
C
e
Duman gaz maliyeti ($ / h)
C
F
Yakt maliyeti ($/h)
C
h
Scak akkan sl kapasite debisi (kW / K)
C
max
Maksimum sl kapasite debisi (kW / K)
C
min
Minimum sl kapasite debisi (kW / K)
C
Pr
rn retmek iin yaplan tm masraflarn toplam ($/h)
C
w
maliyeti ($/h)
f Dolam oran
f
k
Eksergoekonomik faktr
F n yl sonunda elde edilen parasal deer
g Yerekimi ivmesi
h Entalpi (kJ / kg)
h Verilen haldeki duyulur entalpi (kJ / kmol)
0
h Standart referans halindeki duyulur entalpi (kJ / kmol)
o
f h Oluum entalpisi (kJ / kmol)
i
eff
Geri dn oran
I Tersinmezlik (kW)
m Ktlesel debi (kg / s)
M Ortalama mol ktlesi (kg / kmol)
vi
n Mol debisi (kmol / s) veya mol miktar (kmol)
n Yl says
n
v
Yanma sonu rnleri ierisinde bulunan su buhar miktar (kmol)
n
ysu, gaz
Gaz fazndaki yanma sonu rnlerinin toplam mol miktar (kmol)
P Basn (kPa)
P Anapara
P
v
Yanma sonundaki koullarda suyun doyma basnc (kPa)
P
ysu
Yanma sonu rnlerinin toplam basnc (kPa)
q Is (kJ / kg)
Q Is (kW)
r
i
Faiz oran
r
n
Eskalasyon oran
R
u
niversal gaz sabiti 8,31434 (kJ / kmol K)
s Entropi (kJ / kg K)
S Entropi (kW / K)
S Entropi (kJ / kmol K)
0
S Standart referans halindeki mutlak entropi (kJ / kmol K)
T Scaklk (K) veya (C)
v zgl hacim (m
3
/ kg)
V Hz
W (kW)
X Ktlesel kesir (kg / kg)
y
ni
Molar yzde
Z Geometrik ykseklik
Z Bir deere getirilmi parasal deer
Yunan Harfleri
Miktarda sonlu deiim
Etkinlik oran
Verim
Ak ekserjisi (kJ / kg)
ndisler
a Konrol yzeyi (st)
vii
ab Absorberle ilgili
ass Absorpsiyonlu soutma sistemi ile ilgili
b Kontol yzeyi (alt)
b Buharla ilgili
bg Baca gazyla ilgili
c Souk akkanla ilgili
ch Kimyasal reaksiyonla ilgili
k
co Kondenserle ilgili
d zelti s deitiricisiyle ilgili
kv zelti kslma valfyla ilgili
de Jeneratrle ilgili
e Duman gazyla ilgili
ev Evaporatrle ilgili
F Yaktla ilgili
g Giri
ger Gerek
h Scak akkanla ilgili
i Giri hali, giriteki
i. i. bileen
II kinci kanunla ilgili
il letme ile ilgili
kv Kslma valfyla ilgili
l Sv fazda
o evre hali, evreye, l hal
o k
ort Ortalama
p Sabit basnta
p Pompayla ilgili
Pr rnle ilgili
R Isl enerji deposuyla ilgili
re Rektifikasyon kolonu ile ilgili
sd Soutkan s deitiricisi ile ilgili
tot Toplam
tr Tersinir
viii
v Buhar faznda
w le ilgili
yat Yatrmla ilgili
yi Yanma ileminden kanlar
yig Yanma ilemine girenler
sler
I Absorberle ilgili
II Kondenserle ilgili
(st izgi)Molar
o (ember) Standart referans hali

ix
KISALTMA LSTES
CELF Eskalasyon Dzeltme Faktr
COP Performans Katsays
CRF Sermaye Geri Kazanm Faktr
GAX Jeneratr Absorber Is Deiimi
NTU Saysal Isl Birim (Numerical Thermal Unit)
x
EKL LSTES
ekil 2.1 Absorpsiyonlu soutma sistemi ....................................................................... 9
ekil 3.1 Tek basamakl sulu / lityum bromrl sistem13
ekil 3.2 Su / lityum bromr iin basn-scaklk diyagram16
ekil 3.3 ift etkili su / lityum bromrl iller.....19
ekil 3.4 Paralel akl ift-etkili su / lityum bromrl iller....21
ekil 3.5 Seri akl ift-etkili su / lityum bromrl iller
(zelti nce yksek scakla) ......21
ekil 3.6 Seri akl ift etkili su / lityum bromrl iller
(zelti nce alak jeneratre) .......22
ekil 3.7 Tek-basamakl amonyak / sulu evrim ..24
ekil 3.8 Deflakmatr ...25
ekil 3.9 Rektifikasyon kolonu 26
ekil 3.10 Tek basamakl amonyak / sulu evrim ......27
ekil 3.11 ift-basamakl ift-etkili amonyak / sulu absorpsiyonlu sistem ...28
ekil 3.12 ift ykseltmeli sistemlerin gereklilii .....30
ekil 3.13 ift ykseltmeli konfigrasyon .....30
ekil 3.14 ki-basamakl, -etkili amonyak sulu sistem ...............31
ekil 4.1 Soutkan s deitiricili, amonyakl sistem ......33
ekil 4.2 Basit absorpsiyonlu soutma sistemi ....33
ekil 4.3 Basit, tersinir absorpsiyonlu soutma sisteminin Carnot evrimi .....34
ekil 4.4 Kondenser ......36
ekil 4.5 Soutkan s deitirici ......37
ekil 4.6 Soutkan kslma valf .......42
ekil 4.7 Evaporatr .....43
xi
ekil 4.8 Absorber ....45
ekil 4.9 Pompa ........46
ekil 4.10 zelti kslma valf ......48
ekil 4.11 zelti s deitirici ..........49
ekil 4.12 Jeneratr ........52
ekil 4.13 Rektifikasyon kolonu ........54
ekil 7.1 Absorpsiyonlu sistemin eksergoekonomik maliyeti ......78
ekil 8.1 Doalgazla iletilen sistem ....91
ekil 8.2 Duman gaz ile iletilen sistem ......96
ekil 8.3 Buhar ile iletilen sistem ...99
ekil 8.4 Doalgazl iletim durumunda ekserji dalm ..105
ekil 8.5 Duman gazl iletim iin ekserji dalm ....106
ekil 8.6 Buharl iletim iin ekserji dalm ....106





xii
ZELGE LSTES
izelge 2.1 Akkan zellikleri ........................................................................................ 12
izelge 8.1 Entalpi deerleri ....86
izelge 8.2 Yanma ilemine girenlerin entropisi .....89
izelge 8.3 Yanma ileminden kanlarn entropisi .........89
izelge 8.4 letim enerjisi olarak doalgaz kullanlmas durumu.....104
izelge 8.5 letim enerjisi olarak duman gaz kullanlmas durumu ....104
izelge 8.6 letim enerjisi olarak buhar kullanlmas durumu ......105

xiii
NSZ
Bu almada, absorpsiyonlu soutma makinelerinin birinci ve ikinci kanun analizleri
yaplm, duman, buhar, gaz kullanlarak termoekonomik deerlendirmesi gerekletirilmitir.
Bu alma srasnda ilgi ve desteini esirgemeyip deerli vaktini ayran tez danmanm
Sayn Prof. Dr. Galip TEMR Beyefendi ye, bu alma srecindeki gstermi olduklar
anlay ve yaptklar katklar iin Sayn Tansel TOKSZ Beyefendiye ve Sayn Ahmet O.
BEYHAN Beyefendi ye, aileme ve tm arkadalarma teekkrlerimi sunarm.
xiv
ZET
Absorpsiyonlu soutma sistemlerinin uygulama alanlar, kullandklar enerji kaynaklar
bakmndan snflandrlmas yaplm, temel alma prensipleri, sistemi oluturan
elemanlarn grevleri, tasarm ve iletim koullarnda dikkat edilmesi gereken hususlar
aklanm, sistemin olumlu ve olumsuz ynleri belirtilmitir. Absorpsiyonlu sistemlerin
kullandklar akkan iftlerine ve basamak - etki saylarna gre snflandrlmas yaplarak
detaylar anlatlmtr. Soutkan ve zelti s deitiricili, rektifikasyon kolonlu tek
basamakl amonyak / sulu absorpsiyonlu soutma makinesinin btn ve bileenleri iin
termodinamiin I. ve II. Yasasna gre inceleme yaplmtr. Absorpsiyonlu soutma
makinesinde kullanlmas olas doalgazn yanmas durumu iin kimyasal reaksiyona giren
sistemlerin I ve II. Yasa analizleri gerekletirilmitir. Absorpsiyonlu sistem iin ekonomik ve
termoekonomik analiz yaplmtr. Saysal uygulamada absorpsiyonlu soutma sisteminin
duman, buhar ve gaz kullanmas durumunda retilen soutma etkisinin birim ekserji maliyeti
belirlenmitir.
Anahtar kelimeler: Soutma, absorpsiyon, ekserji analizi, termoekonomik analiz
xv
ABSTRACT
The explanation of the practicing areas of absorption cooling systems and these systemss
classification in terms of the energy sources which they use has been done. Their fundamental
working principles, the functions of the components which form is system and the matters
which ought to be paid attention in operation condition has been explained, also the positive
and negative sides of this system has been determined. The details have been explained by
classifying absorption cooling systems according to fluid binaries and stage-effect numbers
which they use. For single stage ammonia / water absorption cooling systems which include
refrigerant and solution heat exchanger with rectification column, the examine is done
according to first and second laws of thermodynamic for the whole and components of this
machine. In the position that the natural gas that is possible to be used in absorption cooling
machines burns, the first and second laws analysis have been made real for the systems where
chemical reactions occur. For absorption cooling system, economic and thermoeconomic
analysis has been done. In numerical practicing way, if the absorption cooling system uses
gas, exhaust gas and vapour; unit exergetic cost of the produced cooling effect has been
determined.
Keywords: Cooling, absorption, exergy analysis, thermoeconomic analysis



1
1. GR
Bir maddenin veya bir ortamn scakln onu evreleyen hacim scaklnn altna indirmek
ve orada muhafaza etmek zere snn alnmas ilemine soutma denilebilir (zkol, 1999).
Bu ilemi gerekletirmek amacyla birok tr olan soutma makineleri kullanlr.
Gnmzde en sk karlalan soutma makinesi mekanik bir kompresr yardm ile
soutucu gazn hareketini salayan buhar sktrmal olandr. Bu tr buhar sktrmal
cihazlar genellikle bir elektrik motoru ile tahrik edilmekte olup dorudan elektrik enerjisi
tketir.
Sanayideki birok proses iin gerekli olan soutma ilemi, elektrik gibi pahal bir enerji
kayna yardm ile gerekletirildiinde maliyetler artmakta ve iletmeler iin fiyat rekabeti
zorlamaktadr. Mekanik kompresrl soutma sistemlerinin yerleim blgelerinde hava
artlandrmas amal kullanmnda ise ehir elektrik ebekesinin oluan pik ykler sebebi ile
yetersiz kalmas tehlikesi domaktadr. Pik yklerin karlanabilmesi iin ehir ebekelerinin
buna uygun olarak tasarlanmas gerekmektedir. Bu da yaz aylar dnda ebeke potansiyelinin
bir ksmnn atl kalmasna sebebiyet vermekte, lke btesine ilave yk oluturmaktadr.
Doalgaz tesisatlar iin ise benzeri bir durum yaz aylarnda meydana gelmekte, kn
meydana gelecek olan youn tketimi karlamak iin kurulmu olan yksek kapasiteli tesisat,
yazn atl hale gelmektedir.
Sanayi tesislerinde aa kan atk slarn, jeotermal kaynaklarn, gne enerjisinin veya fosil
kaynakl yaktlarn mevcudiyeti halinde s enerjisinin dorudan kullanlmas yolu ile de
soutmann gerekletirilmesi mmkndr. Dorudan s enerjisi kullanm ile soutma
etkisinin elde edilebilecei soutma makinelerinden en yaygnlarndan biri de absorpsiyonlu
soutma sistemleridir. Absorpsiyonlu soutma sistemleri ile gerekletirilecek soutma
ilemlerinde atk sdan tekrar yaralanarak iletim maliyetlerinin drlebilmesi mmkn
olacak ayrca, absorpsiyonlu soutma sistemlerinin konfor amac ile kullanm halinde ise yaz
aylarnda, yerleim blgelerinde meydana gelen elektrik kullanmndaki pik yk azalacak, atl
hale gelmi olan doalgaz tesisatnn kullanm mmkn olacaktr. Ayrca, absorpsiyonlu
soutma sistemlerinin kulland akkan iftlerinin buhar sktrmal evrimlerde kullanlan
CFC ve HCFC lar gibi ozon tabakasna zarar vermemesi, iletim enerjisi olarak atk snn
veya yenilenebilir kaynaklarn kullanlabilmesi, evrenin daha az kirlenmesinin salamas
bakmndan ilave yarar salamaktadr.


2
2. ABSORPSYONLU SOUTMA SSTEMLERNN TEMEL ZELLKLER ve
UYGULAMA ALANLARI
2.1 Absorpsiyonlu Soutma Makinelerinin Tanm
Is pompas terimi, sy alak scaklktan yksek scakla transfer eden bir grup teknolojiyi
ifade eder. Byle bir transfer i veya s formundaki bir termodinamik giri gerektirir (Herold
vd., 1996).
Enerji giriinin tipi, s veya i olmas s pompas fonksiyonunu yerine getirecek teknolojinin
detaylarna bal olarak deiir (Herold vd., 1996) .
Absorpsiyon teknolojisi s ile iletilir. Dk scaklktan yksek scakla s transferi iletim
enerjisi olarak s salanmas ile mmkndr. Bir absorpsiyon evrimi i girii gereksinimini
ortadan kaldrarak teknolojik problemlere geni bir aralkta zm salar (Herold vd., 1996).
Is kayna olarak belli bir scakla sahip herhangi bir sv veya gaz kullanlabilir. Genellikle
buhar, scak su, baca gaz veya dorudan ateleme s kayna olarak kullanlr. Kzgn su,
petrol, kmr, jeotermal, p ss gibi dier tm s kaynaklar da etkin ekilde kullanlabilir.
2.2 Absorpsiyonlu Soutma Sistemlerinin Uygulama Alanlar
Absorpsiyonlu soutma sistemleri, byk miktarda soutma gereksinimi olan endstriyel
uygulamalarda kojenerasyon tesisleri ile birlikte kullanlarak retilen termal enerjinin optimal
kullanmn salar, elektrik tketimini dengeler ve CO
2
retimini azaltr. Ayn anda hem s,
hem elektrik hem de soutma retimi anlamna gelen trijenerasyon tesisi olarak da
adlandrlan bu sistemler kullanc ihtiyalarna bal olarak zel olarak tasarlanp ayarlanrlar
[3]. Absorpsiyonlu sistemler ayrca, atk snn youn olarak bulunabilecei yemek
fabrikalarnda, kimyasal madde fabrikalarnda, st fabrikalarnda (pastrizasyon ileminde),
znebilen kahve fabrikalarnda, rafinerilerde, petrokimya tesislerinde kullanlabilir [3].
Bunlar dnda, endstriyel stma proseslerinde s pompas olarak, kojenerasyon
santrallerinde bulunan trbin ve dizel makinelerin emi havasnn soutulmasnda (Dk
giri havas scaklklar kojenerasyon sisteminin verimini artrr.), s geri kazanmnda (heat
transformer), binalar, spermarketler ve ofislerin opsiyon olarak ayn anda stma ve soutma
ihtiyacnn karlanmasnda kullanlabilir [9].


3
2.2.1 Kojenerasyon Tesisleri
Kojenerasyon sistemi ile birletirilmi absorpsiyonlu sistem kendi bana bir enerji dnm
sistemi olarak grev yapar ve dk deerli termal enerjiyi yksek ekonomik deeri olan
soutmaya dntrr. Bu sayede tm tesisin verimliliini artrr. Absorpsiyonlu sistemler
mevcut sistemlere sonradan esnek bir ekilde tatbik edilebilir [4].
Bir trijenerasyon sisteminde, absorpsiyonlu soutma sistemi, iletim enerjisi olarak
kojenerasyon santralinden gelen sy kullanr. Bu s birok durumda trbin veya motordan
kan egzoz gazlarndan elde edilir. Absorpsiyonlu sistem ile kojenerasyon santrali dorudan
veya dolayl olarak balanabilir [4].
Dolayl balant halinde kojenerasyon nitesinin egzoz gazlar standart bir boylerin iersinde
scak su veya buhar retmek iin kullanlr. Absorpsiyonlu sistem bu boylerden gelen scak su
veya buhar ile iletilir. Bu sistemin avantaj, sadece absorpsiyonlu soutma sistemini deil,
ilave olarak dier amalar iin de buhar ve scak suyun kullanmna izin vermesidir. retim
srecinde meydana gelen buhar tketimi dalgalanmalarnda absorpsiyonlu sistem bir eit
tampon grevi stlenir ve kojenerasyon sisteminden gelen fazla buhar absorpsiyonlu soutma
sistemince tketilir [4].
Dorudan balant halinde, egzoz gazlar dorudan absorpsiyonlu soutma sistemini iletmek
iin kullanlr. Kojenerasyon santralndan kan egzoz gazlar dorudan absorpsiyonlu
sistemin jeneratrne girer. Basn dmnden kanmak ve egzoz gazlarnn transferi iin
gerekecek boru tesisat masrafndan tasarruf etmek amacyla absorpsiyonlu sistem
kojenerasyon santralnn yaknlarna konumlandrlr. Jeneratr, geleneksel buhar boyleri ile
benzerdir ve tesise zel olarak ayarlanr. Bu sistemin avantaj, boylerden tasarruf edilmesi
sonucu azalan kurulum ve bakm maliyetidir. Ayrca daha kompakt bir yap elde edilir [4].
Soutma gereksiniminde meydana gelen dalgalanmalarn dengelenmesi iin termal depolama
sistemleri kullanlabilir. Buz tamponu bir termal depolama sistemidir. retim prosesi, dzen
olarak fazladan soutma ve buhar gereksinimi eklinde eitlemeler gsteriyorsa
absorpsiyonlu soutma sistemi buz tamponu ile kombine edilebilir. retim fazlas buhar
olutuunda absorpsiyonlu soutma sistemi fazla buhar kullanarak buz tamponunu arj eder.
retim prosesinde buhara ihtiya olduunda ise absorpsiyonlu sistem ksmi veya sfr ykte
almaya balar. Bu durumda soutma gereksinimi daha nce arj edilmi olan buz
tamponundan karlanr. Bu sistem kojenerasyon sisteminin sabit almasn garantiler [4].
Absorpsiyonlu soutma sistemlerinin iletmeye alma, ksmi yk ve kapatma aamasnda zel


4
bir gereksinimi yoktur. Absorpsiyonlu sistemin kontrol sistemi, kojenerasyon sistemi kontrol
sisteminden bamszdr. Soutma gereksiniminin olmad durumlarda kojenerasyon santrali
almaya devam ederken egzoz gazlar ak otomatik olarak absorpsiyonlu soutma
sisteminin evresinden baypas edilir [4].
2.2.2 Kaskat Sistemler
Absorpsiyonlu soutma sistemleri ile buhar sktrmal soutma sistemlerinin birlikte
kullanm da mmkndr. Absorpsiyonlu sistem temel ykleri karlarken kompresyonlu
sistem pik ykler olutuunda devreye girer. Ayrca, kojenerasyon sisteminin srekli
almad veya atk snn tamamnn endstriyel proseste kullanld anlarda da buhar
sktrmal sistemin kullanlmas gerekir. Absorpsiyonlu sistem ile buhar sktrmal sistemin
kombinasyonunda, absorpsiyonlu sistemin soutkannda absorbent madde kalnts
bulunabileceinden buhar sktrmal sistemin soutkan ile absorpsiyonlu sistem
soutkannn birbirine karmamas gerekir [4].
Absorpsiyonlu soutma sistemleri gerek duyulmas halinde yksek ve alak basnl ksmlara
blnebilir ve belli mesafeler ierisinde kalmak zere farkl yerlere konumlandrlabilir.
Yksek basn blm s kaynana yakn bir yere, alak basn blm ise soutma
talebinin olduu yere kurulabilir [4].
2.2.3 Gne Enerjisi Kaynakl Soutma
Absorpsiyonlu soutma sistemleri yenilenebilir enerji kayna olan Gne nm ss ile de
iletilebilir. Gne enerjisi fosil yaktlardan elde edilen enerjiye gre daha evrecidir ve
genellikle soutma ykleri ile gne nm ss ayn fazda artar [12].
Gne nm ss ile iletilen absorpsiyonlu sistemler yksek verimli vakum tpl gne
kolektrleri ile altrlabilir. Gne enerjisi kaynakl soutma etkisi kk yklerde
retilebilir. Gne kolektrleri nemli bir maliyet unsurudur. Bu sistemler olduka pahal
olup, elektrik ebekesinin bulunmad yerlerde, kondenserden atlan snn baka bir amala
tekrar kullanlmas halinde ve elektrik maliyetinin de hesaba katlmas durumunda ekonomik
olarak rekabet edebilir [12].
2.2.4 Jeotermal Enerji Kaynakl Soutma
Absorpsiyonlu sistemlerin jeotermal enerji ile de iletilmesi mmkndr. Jeotermal sv, s


5
deitirgecinin boru demetinin ierisinden geerken s deitirgecinin tp ierisinde bulunan
absorbent madde - soutucu akkan zeltisine s salar. Boru demetleri genellikle bakr
veya bakr alamlarndan imal edilir. Bu malzemeler, zellikle de H
2
S, NH
3
veya O
2
in
mevcut olduu birok jeotermal kaynak ile uyumsuzdur. Standart yapl s deitirgeleri ile
zararl gazlarn znm olduu jeotermal svlarn temas etmesi istenmez. Bu olumsuz
durumdan kanmak iin korozyona dayankl borulardan imal edilmi bileenler veya ayr bir
s deitirgeci ile temiz su devresi kullanlabilir. lk seenek ekonomik olarak en uygun
zmdr. Korozyona dayankl malzeme olarak paslanmaz elik veya titanyum tercih
edilebilir. Titanyumdan mamul boru demeti kullanan jeneratre sahip yaplarda, titanyum
borular, tm makinenin maliyetinin yaklak %10 ile %15 ini oluturur [1]. Ancak, bu maliyet
btn durumlarda, ikinci seenein uygulanmas halinde meydana gelecek s deitirgeci,
sirklasyon pompas, boru tesisat, kontrol ve izolasyon maliyetleri toplamndan daha
dktr. lave bir avantaj olarak da s deitiricisinden kaynaklanan kayplar alternatif
jeneratr konstrksiyonu tarafndan nlenmi olur [1].
Jeotermal uygulamalarda kaynak scaklnn yeterli ykseklikte olmas nemlidir. Scaklk
azaldka makine ebatlar bytlerek kapasite dm bertaraf edilebilir. Bu da geleneksel
buhar sktrmal sisteme nazaran ilk yatrm maliyetlerini ykseltir. Den termodinamik
performans daha byk soutma kulelerinin kullanlmasn gerektirir, buda ilk yatrm
maliyetlerini artrr. Dk kaynak scaklklarnda, jeneratre s tayan arac akkann daha
yksek debide pompalanmas gerekir dolays ile pompa kurulum ve iletim maliyetleri
ykselir. Pompa kurulum ve iletim maliyetleri jeotermal kaynaktaki suyun derinliine de
baldr. Geometrik basma yksekliinin fazla olmas, pompalama iin gerekli elektrik
tketimini elektrik enerjisi kullanarak soutma etkisi reten yksek verimli buhar sktrmal
sistemlerdeki tketimin yarsna ulatrabilir. Ayrca, jeotermal enerji iin kuyu almas
masraflar da sistem maliyetine ilave edilmelidir [1].
Byk kapasiteli jeotermal kaynakl absorpsiyonlu soutma sistemi uygulamalarnda birim
soutma kapasitesi bana daha dk ilk yatrm maliyetleri grlr. Byk enerji
kapasiteleri gz nne alndnda sonu daha pozitif bir ekonomik grnt verir. Ayrca,
makinenin tam ykte uzun sre almasn gerektirecek soutma ykleri ilk yatrm
maliyetlerinin daha abuk geri kazanlmasn salar [1].
Kk kapasiteler iin jeotermal kaynakl soutma uygulamas ekonomik deildir. Dk
kapasiteli uygulamalarda stma amac ile bir kuyu ve ilgili boru tesisatnn hlihazrda
bulunmas halinde absorpsiyonlu sistemin kompresyonlu sistem ile ekonomik olarak


6
kyaslanmas mmkn olabilir [1].
2.2.5 Yakt Kullanarak Soutma
Doalgaz kullanan absorpsiyonlu soutma sistemleri doalgaz ve elektrik ebekesinde atl
kapasitenin olumasna mani olur. Kn oluacak pik ykler iin tasarlanm olan doalgaz
tesisat, soutma ihtiyacnn bu yntemle karlanmas halinde yazn da kullanmda tutulmu
olur. Ayn ekilde, artan soutma gereksinimi yznden yazn meydana gelen pik yklere
gre tasarlanm ve kn atl durumda kalan elektrik ebekesinin daha dk pik ykler iin
tasarlanmasn mmkn klar [10].
Absorpsiyonlu sistemler farkl enerji kaynaklarn kullanabilecek ekilde tasarlanabilir. rnek
olarak atk buhar ve atk buharn olmad zamanlarda da doalgaz veya propan yaktlarndan
bir tanesi kullanlabilir. Bylelikle atk snn olmad zamanlarda da soutma etkisi
retilebilir. Sistemde ift yaktl brlrler kullanlabilir.
2.3 Absorpsiyonlu Soutma Sistemlerde Kurulum, letim ve Bakm lemleri
Absorpsiyonlu sistemlerin birok paras s deitiricilerinden meydana gelmekte olup
salam cihazlardr ve evresel etkilerden etkilenmezler. Bakm gereksinimi azdr. Sistemin
arzaya ak noktas zelti pompas olup gvenilir pompalar kullanlmas halinde bakm
maliyetleri azaltlabilir. Absorpsiyonlu sistemlerde oynar paralarn says azdr. Sadece
pnmatik valfler ve pompalar hareketli paralar ierirler. Boyutlarna bal olarak tek para
veya modler imal edilebilirler. Tek para olanlar tesise dorudan monte edilirken modler
olanlar, iki ve para halinde tesise getirilip genellikle birbirinin stne gelecek ekilde
monte edilirler [4].
Absorpsiyonlu soutma sistemleri sorunsuz bir iletim salayan PLC temelli otomatik kontrol
sistemleri ile donatlabilirler ve iletim koullar kullanc gereksinimlerine adapte edilebilir.
letim srasnda meydana gelen prosesler uzaktan PC zerinde grntlenebilir ayrca
makineye modem zerinden uzaktan kumanda verilebilir. Tek bir operatr basit bir ekilde
sisteme kumanda edebilir. Makinenin kontrol sistemi ile merkezi bilgisayarl kontrol sistemi
entegre edilebilir [4].
2.4 Piyasadaki Mevcut Absorpsiyonlu Soutma Makineleri
Pazardaki en yaygn sistemler Su / lityum bromr ve amonyak / su akkan iftleri ile


7
alanlardr (Herold vd., 1996).
Su / lityum bromrl sistemler 1950 ylndan beri yaygn olarak kullanlmaktadr. Soutucu
akkan su olup bu yzden de soutma scakl 0 Cnin zerindedir. Byk binalarn hava
artlandrmas gereksinimini karlamak zere iller gibi tasarlanmlardr. 35 kW dan 5000
kW a kadar kapasitelerde mevcuttur (Herold vd., 1996).
Bu makinelerin performans katsays evrimin yapsna bal olarak 0,7 ile 1,2 arasnda
deiir. Buhar sktrmal sistemler ile arasndaki teknolojik rekabet, gl ekilde ekonomik
faktrlere baldr (Herold vd., 1996).
Amonyak / sulu illerler 1800l yllarn sonundan, buhar sktrmal sisteme geene dek buz
retimi amac ile kullanlmtr. Burada, soutkan amonyaktr. Suyun rol, amonyak / sulu ve
su / lityum bromrl sistemlerde farkldr. Amonyakl sistemin avantajlarndan biri, soutkan
olarak amonyan olduka dk soutma scaklklarn mmkn klmasdr. Bununla birlikte,
zehirli olmas kullanmn kstlar, iyi havalandrlan yerlerde kurulmasn gerektirir. Bu
sistemlerin performans katsaylar 0,5 dolaylarndadr (Herold vd., 1996).
2.5 Absorpsiyonlu Soutma Sistemleri ile Kompresrl Sistemlerin Mukayesesi
Absorpsiyonlu soutma sistemleri 100 yldan uzun bir sredir kullanlmaktadr. Gnmzde
kullanlan absorpsiyonlu sistemler modern teknolojilerle tasarlanmakta olup gvenilirlikleri
hatr saylr derecede artrlmtr. Modern tasarm yntemleri bileenleri ve kontrol
stratejilerini de gelitirdiinden cihaz ekonomiklii de artmtr (Herold vd., 1996).
Kompresrl bir soutma makinesinde soutkan dk basn ve scaklkta buharlar. Buhar
evaporatrden ekilerek yksek basnl hale getirilir ve kondenserde svlatrlr. Mekanik
kompresr, soutkan buharn dk buharlama basncndan yksek youma basncna
ykseltir. Kondenserde retilen youma ss eitli yntemlerle evreye atlr. Sktrma
prosesi, absorpsiyonlu soutma sisteminde zeltinin dolam aracl ile gerekletirilir.
Soutucu akkan souracak bir sv (absorbent) tarafndan sourulan soutkan buhar daha
sonra bir pompa vastas ile jeneratre pompalanr. Jeneratrde meydana gelen stma ilemi
sonucunda soutkan buharlaarak zeltiden (soutkan / absorbent zeltisi) ayrlr. Aa
kan soutkan buhar kondensere giderek svlar. Faz deiimi srasnda aa kan s
evreye atlarak uzaklatrlr. Burada, evaporatrden gelen alak basnl buhar emen
absorber ile yksek basnl buhar reten jeneratr, kompresr ile yer deitirmitir.
Mekanik sktrmal sistem ile absorpsiyonlu sistem arasndaki temel farkllk, ilkinin


8
mekanik enerji, ikincisinin ise termal enerji ile zelti pompasnn tahriki iin az miktarda
elektrik enerjisi (iletim enerjisinin yaklak %2si) [3] gerektirmesidir. Bunun nedeni,
kompresrl sistemde sktrlan gaz fazndaki akkandan farkl olarak absorpsiyonlu
sistemde pompalanan akkann sv faznda olmas ve svlarn zgl hacimlerinin de gazlara
nazaran ok az olmas sebebi ile daha az i gerektirmesidir (Threlkeld, 1970). Kompresyonlu
sistemlerden farkl olarak absorpsiyonlu sistemler deiken scaklk ve sl yklere kar
esnektirler. Sfr kapasite ile tam kapasite arasnda herhangi bir aralkta altrlabilirler [4].
Soutma suyu ve scakl ve sl yklerde meydana gelen deiiklikler jeneratr scaklna
mdahale etmek sureti ile bertaraf edilebilir. Bu tr bir esneklik kompresyonlu sistemlerde
mmkn deildir [4].
Absorpsiyonlu sistemlerde iletim enerjisinin atk s olmas halinde altrma maliyetleri ok
dk olur [4]. Absorpsiyonlu sistemler ksmi yklerde iyi performans gsterirler.
Kompresyonlu sistemlerin ilk yatrm maliyeti absorpsiyonlu sistemlere kyasla daha
dktr. Absorpsiyonlu sistemde kullanlacak olan iletim enerjisinin atk s olmas halinde
absorpsiyonlu sistemlerin iletim maliyeti elektrik enerjisi kullanan kompresyonlu sistemlere
kyasla daha dktr. Kompresyonlu sistemlerde farkl ve daha gvenli soutkanlar
kullanlabilirken sfrn altndaki scaklklarda soutma etkisi retmesi istenen absorpsiyonlu
sistemler iin uygun soutkan amonyak olduundan uygulama alanna bal olarak gvenlik
nlemlerinin alnmas gerekebilir (Herold vd., 1996).
Absorpsiyonlu sistemlerdeki hareketli paralarn az olmas sebebi ile buhar sktrmal
sisteme gre daha dk grlt ve sarsntda alr [4].
Absorpsiyonlu soutma sistemleri stma amac ile kullanldnda (s pompas) mekanik
sktrmal sistemlere gre ak ekilde stndr. Absorpsiyonlu sistemde iletim enerjisi s
olarak sisteme girer ve sisteme giren enerjinin nemli bir blmn oluturur. Sistemi terk
eden toplam enerji, iletim enerjisi ve evreden alnan enerjinin toplamdr. Absorpsiyonlu bir
sistem, buhar sktrmal sisteme gre ayn soutma kapasitesinde ok daha fazla s
retecektir. Bu sonuca gre sadece stma amal kullanlan bir buhar sktrmal sistem
termodinamik performans olarak absorpsiyonlu sistem ile rekabet edemez [2].
Kompresrl soutma sistemlerin absorpsiyonlu sistemlere kyasla daha az yere ve boru
tesisatna ihtiyac vardr. Absorpsiyonlu sistemlerin atk s ile iletilmesi uygulamalarnda
soutma gereksiniminin ve atk s retiminin e zamanl olmas nemli bir faktrdr [15].
Ayrca, kompresrl sistemlerde evaporatrden tanan sv nemli hasarlara neden


9
olabilirken absorpsiyonlu sistemlerde hasar meydana gelmez [15].
2.6 Absorpsiyonlu Soutma Sistemlerinin alma lkeleri
Absorpsiyonlu sistemin ileyii yledir: Bir absorpsiyonlu sistem dk ve yksek basnl
iki blmden meydana gelir. Soutucu akkan (zelti ierisinde znm haldeki) dk
basnl blmden yksek basnl blme transfer etmek iin bir zelti devresi kullanlr.
zelti devresinin temel bileenleri absorber, jeneratr, pompa ve kslma valfdr. Dk
basn ksmnda evaporatr ve absorber, yksek basn ksmnda jeneratr ve kondenser yer
alr (Herold vd., 1996) (ekil 2.1).

ekil 2.1 Absorpsiyonlu soutma sistemi (Herold vd., 1996)
Absorpsiyonlu soutma evrimi, soutkann absorbent bir madde tarafndan sourulmas
ilkesini kullanr. Buradaki nemli nokta, souk absorbentin scak absorbente gre daha fazla
soutkan sourabilmesidir (Herold vd., 1996).
Soutkan, dk scaklk ve basnta evaporatrden buharlar ve iersinde fakir sv
(soutkan miktar az absorbent) zeltinin bulunduu absorbere gider. zelti, soutkan
sourduktan sonra zengin zelti haline dnr (soutkan miktar fazla) ve jeneratre,
youma basncna (yksek basn) pompalanr. Jeneratrde stlan zelti kaynamaya
balayarak soutkan buhar halinde bnyesinden dar salar. Buradan kondensere giden
soutkan svlar. Bu arada soutkanca fakir hale dnen sv zeltisi kslma valfndan
geerek evaporatr basncna der ve jeneratrden absorbere geri dner. Absorber ile


10
jeneratrdeki zelti konsantrasyonlar doyma scakl ile ilikilidir. Belli bir evaporatr
scaklna ulamak iin belli bir asgari dzeyin zerinde jeneratr, belli bir azami dzeyin
altnda absorber ve kondenser scakl gereklidir (Herold vd., 1996). Kondenserde meydana
gelen gaz fazndan sv fazna gei prosesinde ve absorberde meydana gelen sourulma
srecinde s aa kar. Arzu edilen kondenser ve absorber scaklklarn muhafaza etmek
iin bu snn uygun ekilde uzaklatrlmas gerekir. Is, soutma suyu, soutma suyunun
mevcut olmad hallerde soutma kulesi veya evaporatif kondenser kullanarak sistemden
atlr. Bunun dnda hava da soutma amac ile kullanlabilir ancak kondenser ve absorber
scaklklar greceli olarak yksek olacandan makine verimi olumsuz ynde etkilenir.
Dk absorber ve kondenser scaklklar makinenin termodinamik verimini ykseltir (Herold
vd., 1996).
Makine veriminin artrlmas iin verim artrc s deitiriciler sisteme ilave edilebilir. En
nemli olan jeneratr ile absorber arasna konumlandrlm olan zelti s deitiricisidir
(Herold vd., 1996). Jeneratrden absorbere dnen dk soutkan konsantrasyonuna sahip
zelti hala scak olduundan aradaki s deitiricisi yardm ile absorberden jeneratre
pompalanan yksek soutkan konsantrasyonuna sahip zeltinin n stmas salanm olur.
n stma, jeneratre verilmesi gereken s miktarn dolays ile makinenin enerji tketimini
azaltr. Ayrca, evaporatr ile kondenser arasnda da soutkan s deitiricisi kullanlabilir. Is
ve ktle transferi miktarn artrmak amacyla sprey etkisi ile akkanlarn temas yzeyini
artran pompalar da sisteme dhil edilebilir (Herold vd., 1996).
Makine ebatlarn ufaltmak ve komutlara verilen tepki sresini ksaltmak iin plakal s
deitiricileri kullanlabilir [10].
2.7 Akkanlarn zellikleri:
Gerek s pompasnn performans ideal s pompasndan nemli lde azdr. Bunun en
nemli nedenlerinden biri de uygun soutucu akkanlarn yokluudur. Uygulamada,
verimlilik byk lde akkanlarn zeliklerine baldr (Herold vd., 1996).
Uygun bir soutucu akkann sahip olmas gereken zellikler unlardr: Soutkan dolamn
asgari dzeyde tutmak iin yksek gizli sl, kompresr kayplarn azaltmak ve makine
boyutlarn kltmek iin dk zgl hacimli olmaldr. Ayrca, kullanm scaklklarnda
ideal basn zelliklerine sahip, iletim scaklklarnda makine zerinde korozif etki
gstermeyen, yanmayan ve patlamayan zellikte, evreye zararsz, zehirsiz ve ucuz olmaldr


11
(Herold vd., 1996; zkol, 1999).
Absorpsiyonlu sistemler iin saylanlara ilave olarak istenen zellikler unlardr: Absorber
iletim scaklnda absorbent madde ierisinde yksek, jeneratr iletim scaklnda dk
znrlk oranna sahip olmaldr. Ayrca, absorbent ile soutkan madde iletim
koullarnda tersinmez ekilde tepkimeye girmemelidir (Herold vd., 1996).
Grevi soutkan buharn sourmak olan absorbentin sahip olmas istenen zellikleri
unlardr: Soutucu maddeye gre daha dk buhar basncna sahip olmaldr. Ayrca, sl
kapasitesinin kk olmas da absorbent iin istenen bir niteliktir (Herold vd., 1996).
Absorbent ile soutkan ikilisinin kabul edilebilir olmas iin aralarndaki molekler ekimin
kuvvetli olmas istenir. Bu gler, svlarn ideal sv zelliklerinden sapmasna neden olur.
Bu nedenle tanm ve termodinamik zellikler deneysel olarak saptanmaldr.
Kullanlmakta olanlardan daha iyi zelliklere sahip akkan iftlerini bulmak zordur. Dier
akkan iftlerinden bazlar su / sodyum hidroksit, su / slfrik asit, amonyak / sodyum
trisiyonattr. Bunlar dnda ok sayda baka akkan ifti de mevcuttur. Bununla birlikte,
uygulama aamasnda an az olumsuzluk yaratanlar su / lityum bromr ve amonyak / su
akkan ikilileridir. Bu sebepten absorpsiyonlu soutma sistemlerinde kullanlan en yaygn
soutkan / absorbent ikilisi amonyak / su ve su / lityum bromrdr. Bu iki farkl akkan
iftinin de kendine has olumlu ve olumsuz ynleri vardr ve hangisinin tercih edilecei
kullanm koullarna ve kullanc tercihlerine baldr (izelge 2.1).
Amonyak basnc uygun olmayacak derecede yksek iken su basnc uygun olmayacak
derecede dktr.
Absorbent olarak lityum bromr avantajldr nk evrim tasarmnda rektifiyer
kullanlmasna gerek kalmaz. Su / lityum bromr ve dier soutkan olarak su kullanan
sistemlerde suyun donma noktas, 0 C nin altnda soutma etkisi retimine mani olur (Herold
vd., 1996).
Absorbent olarak su kullanlan amonyak / sulu sistemlerde absorbentin kristalize olmas riski
yoktur (Herold vd., 1996).
Gerekliliklerin kstlayc doasndan tr geleneksel akkan iftleri dndaki akkanlarn
baars ok dktr (Herold vd., 1996).



12
izelge 2.1 Akkan zellikleri (Herold vd., 1996)
zellik Amonyak / Su Su / Lityum Bromr
Soutucu

Yksek gizli Is yi Mkemmel
Buhar basnc ok yksek ok dk
Dk doyma scakl Mkemmel Snrl uygulama
Dk viskozite yi yi

Absorbent

Dk buhar basnc Zayf Mkemmel
Dk viskozite yi yi

Karm

Kat faz yok Mkemmel Snrl uygulama
Dk zehirlilik Zayf yi
Soutucu ile absorber
arasnda yksek ekicilik
yi yi





















13
3. ABSORPSYONLU SOUTMA MAKNESNN YAPISI ve TRLERNE GRE
SINIFLANDIRILMASI
3.1 Su / Lityum Bromrl Sistemler
Sulu lityum bromr yzlerce akkan arasnda en iyi seeneklerden biridir. Bir ok
uygulamada tercih edilmesine ramen tercihe bal olarak anlalmas gereken bir ok
snrlamas vardr (Herold vd., 1996).

ekil 3.1 Tek basamakl sulu / lityum bromrl sistem
ekil 3.1 de makine bileenlerinin konumlar basn scaklk diyagramndaki bal scaklk,
basn ve ktle kesri konumlarna uygun olarak gsterilmitir. Makine, evreyle s
alveriinde bulunan drt bileenden ve iki ak kstlaycs ve pompadan olumaktadr.
Buna ilave olarak balant borular da tasarm iin nemlidir (Herold vd., 1996).
3.1.1 Tek Etkili Su / Lityum Bromrl Sistemler
3.1.1.1 zelti Devresi
zelti dolam jeneratr ile absorber arasndadr. Bu sv zelti dngs absorberdeki
dk basntan jeneratrdeki yksek basnca zeltinin pompalanmasyla gerekleir. lk
yaklam olarak makine iinde iki basn dzeyi olduu dnlebilir. Aslnda, gerek
iletimde, bileenler arasndaki akta meydana gelen basn kayplar ve ykseklik fark


14
nedeni ile basn farkllklar olacak, cihazn her bileeni farkl bir basn deeri alacaktr.
Basn kayplar tasarmda minimum dzeyde tutulmaldr. En basit ekilde, bir absorpsiyonlu
makine iki basnl bir cihaz olup, basn deiimleri ak kstlayclar ile pompada meydana
gelir (Herold vd., 1996).
Sv zelti, brlr veya yeteri kadar yksek scakla sahip harici bir s kayna tarafndan
s salanan jeneratre pompalanr. Gereksinim duyulan scaklk, kullanlan akkanlarn
zellikleri ve makine iersindeki dier bileenlerin almasna baldr. Tipik bir tek etkili
sulu lityum bromrl makine iin salanan s yaklak olarak 90C nin zerinde olmaldr
(Herold vd., 1996). Sv zeltisine s uygulandnda uucu bileen (soutkan) buharlaarak
zeltiden ayrlr. Sulu lityum bromr uygulamasnda su soutkandr.
Karmlarla ilgilenirken bileenlerin bal uuculuu temel ilginin bir parasdr. Sulu lityum
bromr tuzu aslnda uucu deildir ve bal uuculuu efektif olarak sonsuzdur (Herold vd.,
1996). Molekler bak asndan baz tuz molekllerinin sv yzeyinden kaabilecei ve
buharda var olabilecei beklenebilir. Bununla beraber kar karya kalnan koullarda ka
eilimi ok azdr.
Sulu lityum bromr kullanan bir absorpsiyonlu soutma makinesinde sv zeltinin
zerindeki buhar saf su buhardr. Bu durum kat lityum bromrn normal kaynama
noktasnn 1282C olmas sayesinde geekleir (Herold vd., 1996). Bu yzden tipik bir
absorpsiyonlu makinede tuzun buhar basnc son derece dktr. Termodinamik bak
asndan buhar iersinde tuz bulunmadn varsayacaz (Herold vd., 1996).
Yksek buhar hzlarnda tuz, makine boyunca tanabilir. Eser miktardaki tuz korozyon
asndan nemlidir. Eser miktardaki tuzun varl buhar boluu boyunca korozyonun
hzlanmasna neden olur (Herold vd., 1996).
Jeneratrdeki zeltiye s uygulandnda buhar retilir ve retilen buhar kondensere gider.
Kalan sv zelti jeneratrden kar ve absorbere geri akar. Jeneratrdeki sre ksmi
buharlamadr. Jeneratr terk eden buhar tuzdan arnmtr, sv zelti ksmi buharlama
srasnda konsantre hale dnr. Bu yzden absorbere geri akan sv zelti greli olarak
konsantre edilmi tuz zeltisidir (Herold vd., 1996).
Jeneratr terk eden konsantre edilmi sv tuz zeltisi zelti s deitirgecinden geerken
absorberi terk eden zelti ile s alveriinde bulunur. Bu s deiimi sreci iki sv ak
arasnda meydana gelir ve sadece hissedilir sy ierir (Herold vd., 1996). Normal koullar
altnda bu bileende faz deiimi meydana gelmez. Bu dahili s deiimi aracnn amac,


15
harici s girii gereksinimini azaltmak, dier halde atlacak olan makine iersindeki mevcut
enerjiyi kullanlabilir hale getirmektir. Bu yzden zelti s deitirgeci anahtar bileen olup,
bu bileenin performans bir absorpsiyonlu makinenin tasarmnda byk etkiye sahiptir
(Herold vd., 1996).
Jeneratr terk eden sv zelti, zelti s deitirgecine enerji vererek ar soutulmu
halde ak kstlaycsna varr. Sv zelti, kstlaycda kslrken genellikle az bir miktar
buhar aa kar. ki fazl ak absorbere girer. Absorberde, konsantre edilmi sv tuz
zeltisi evaporatr tarafndan salanan buharla temas ettirilir. Absorber, harici bir s kuyusu
tarafndan soutulursa sourulma sreci meydana gelir. Buhar sourulduunda, zeltinin
ktlesel kesri (lityum bromr konsantrasyonu) jeneratr giri dzeyine kadar azalr. Buhar,
sv zelti tarafndan sourulduundan, absorberi terk eden zeltinin ktlesel ak oran
absorbere giren sv zelti oranndan daha byktr (Herold vd., 1996).
Tersi, jeneratr iin dorudur.
3.1.1.2 Soutkan Devresi
Absorpsiyonlu makinede soutkan devresi, buhar sktrmal makinedeki buna tekabl eden
bileenlerle zdetir. Soutkan devresi, buhar jeneratrden alr, ssn kuyuya vererek
youaca kondensere gnderir. Tipik bir kurulumda absorber ile kondenser ayn s
kuyusuna ssn atar. Ar soutulmu sv, kondenseri terk ederek kstlaycda dk
basnca kslr. Bu kslma prosesinde tipik olarak biraz buhar aa kar, soutkan iki fazl
halde evaporatre girer. Absorber tarafndan yaratlan dk basn ve evaporatrn
evresinden transfer ettii s etkisiyle buharlama meydana gelir. Buharlama
tamamlandktan sonra tm soutkan buhar faznda absorbere gider (Herold vd., 1996).
3.1.1.3 Kristalizasyon ve Absorber Soutma Gereksinimi
Sulu lityum bromrde de olduu gibi tuz zeltisinin doas gerei, tuzun ktlesel kesri
znrlk snrn atnda tuz bileeni kelir. znrlk snr ktlesel kesir ve scakln
gl, basncn zayf bir fonksiyonudur (Herold vd., 1996).
Kat kelti boru balantlarn tkama eilimindedir ve koullar elverdiinde ak sistemini
tamamen tkar ve ak durdurur (Herold vd., 1996).
Ak durduunda, borularn soumasyla ierlerindeki slak kat daha da fazla katlar.
Kristalizasyon yznden kapanmadan nce tipik olarak yzen katlar grlr. Eer sistemde


16
filtre kullanlyorsa, yzen katlarn gzlenmesi, yaknda gerekleecek bir kapanmann
gstergesidir (Herold vd., 1996).
Akn durmas, scakln greceli olarak dk ve ktlesel kesrin (absorbent madde olan
lityum bromrn ktlesel kesri) yksek olduu zelti s deitirgeci knda meydana
gelme eilimindedir. Bunu nlemenin en basit yolu absorber scakln yeteri kadar dk
tutmaktr. Bylelikle daha dk zelti konsantrasyonlar elde edilerek kristalizasyon
snrndan uzak durulmu olur (Herold vd., 1996) (ekil 3.2).

ekil 3.2 Su / lityum bromr iin basn scaklk diyagram (Herold vd., 1996)
zeltinin kristalizasyon karakteristii, hava soutmal lityum bromrl cihazlarn retilmesi
iin temel engeldir. Hava soutmal absorberler daha yksek scaklklarda altklarndan
zellikle scak iklimlerde zor tasarm problemleri doururlar (Herold vd., 1996).
Su soutmal sistemler genellikle, kristalizasyon problemi olmadan yl boyu alabilirler.
reticiler muhtemel bir kristalizasyon sorununu nlemek iin muhtelif tedbirler alrlar
(Herold vd., 1996).
3.1.1.4 Korozyon ve Malzeme Uygunluu
znmemi oksijen ve sulu lityum bromr varl, karbon eliini ve bakr da ieren birok
metal tr iin yksek derecede saldrgandr. Bununla birlikte absorpsiyonlu makinenin
iindeki hermetik evrede ok az oksijen vardr ve korozyon oran ok azdr. Tipik bir tek
etkili uygulamadaki scaklk aralnda karbon elii ve bakr tercih edilen malzemelerdir
(Herold vd., 1996).


17
ift etkili makinelerdeki yksek scaklk uygulamalarnda uzun mrn salanmas iin zel
malzemeler gerekir. Bakr - nikel alamlar yksek scaklklarda korozyona kar bakrdan
daha iyi dayanm gsterir (Herold vd., 1996).
Korozyonu nlemek iin alnacak birincil nlemler pH kontrol ve korozyon nleyici katk
maddeleridir (Herold vd., 1996).
3.1.1.5 Vakum gereksinimi
Tipik bir lityum bromrl absorpsiyonlu makinenin iindeki basn atmosfer basncnn
altndadr. Basnlar, kullanlan svlarn buhar basnc karakteristikleri tarafndan belirlenir.
Kondenser ve evaporatrde sadece saf su bulunduundan bu bileenlerin iletim scakl
basnc belirler. 5C lik bir evaporatr scaklna karlk gelen su buhar basnc 0,872 kPa
veya yaklak 0,009 atm dir (Herold vd., 1996). Bu ar dk basnlarn getirdii sorunlar:
Buharn zgl hacminden tr byk makine bileenleri, hermetik koullarn salanmas
iin makinenin dnn mhrlenmesidir. Ayrca, makine dahilinde retilen eser miktardaki
gaza kar hassasiyet ve evaporatr tasarmndaki hidrostatik ykseklik etkisi sorunlarnn
zmlenmesini gerektirir (Herold vd., 1996).
3.1.1.6 Bileen Boyutlar
Bir absorpsiyon makinesinde en dk basn evaporatr ve absorberdedir. Bu dk
basnlardaki doymu buharn zgl hacmi byktr. Bu yzden yksek ak hzlar meydana
gelir. Yksek ak hzlar basn kayplarna sebebiyet verdiinden ve basn kayb da
buharlama basncnn ykselmesine ve dolays ile de buharlama scaklnn ykselmesine
sebebiyet verdiinden bunu nlemeye ynelik byk ebatl makine bileenleri kullanlr
(Herold vd., 1996).
3.1.1.7 Youmayan Gazlarn Etkisi
Absorpsiyonlu soutma makinesine szacak hava, kabul edilemez korozyon sorunlarna yol
aacandan gerekli nlemler mutlaka alnmaldr. Hava dndaki sourulmayan gazlar
makine performansn drr. Makinede reyen eylemsiz gazlar birincil olarak kondenser ve
absorberin performansn drr. Burada en kritik bileen absorberdir ve eylemsiz gazlar
absorbent ile soutucu akkan buhar arasnda perde oluturarak sourulma orann nemli
lde azaltr (Herold vd., 1996).


18
Vakum pompas veya ejektr ile bu gazlar sistemden tahliye edilmelidir (Herold vd., 1996).
3.1.1.8 Evaporatr Tasarmnda Hidrostatik Ykseklik
Evaporatrdeki dk iletim basnc yznden lityum bromrl sistemde hidrostatik etkiler
evaporatr tasarmnda olduka mhimdir. Evaporatr scakl hidrostatik ykseklie kar
hassas olduundan havuz kaynamas yerine spreyli tasarm uygulanmaldr (Herold vd.,
1996).
3.1.1.9 evrim Performans
Bir absorpsiyon makinesi alrken giri deerlerinden herhangi birinin deimesi buna bal
dier btn deikenlerin deimesine neden olur. Bir giri deeri deitiinde makine, yeni
iletim koullar iin denge haline gelmek amac ile tepki gsterir. Bu dengelenme srecinin
dinamik doas iletim bilgileri deerlendirilirken hesaba alnmaldr (Herold vd., 1996).
3.1.2 ift Etkili Su / Lityum Bromr Teknolojisi
Tek etkili absorpsiyon evrimlerinin snrlamalarndan bir tanesi de yksek scaklktaki s
kaynaklarnn ekserji avantajndan daha yksek COP lere ulamak iin yararlanamamasdr.
Tersinir evrimin COP si s giri scaklna olduka hassas olmasna ramen gerek
absorpsiyonlu makinenin COP si s transferiyle ilgili tersinmezlik etkileri yznden aslnda
sabittir (Herold vd., 1996). Bu yzden su / lityum makinesinin COP si 0,7 dolaylarnda,
aslnda s giri scaklndan bamszdr (Herold vd., 1996). Yksek evrim performansna
ulamak iin yksek scaklkta s giriiyle ilgili yksek ekserji avantajn kullanabilen evrim
dizayn arttr. ift etkili teknoloji byle bir evrim varyasyonunu gstermektedir (Herold vd.,
1996).
Tek etkili teknolojinin greceli olarak dk COP si yznden dk scaklkl atk s
uygulamasndaki giri enerjisinin bedava olmas hali dnda buhar sktrmal sistem ile
ekonomik olarak rekabet etmesi zordur (Herold vd., 1996). ift etkili teknoloji 1,0 1,2
aralndaki COP si ile ok daha fazla rekabetidir. Gaz yakmal ift etkili su / lityum bromr
teknolojisi olgun bir teknoloji olup gaz soutmal pazar ksmnda rekabet eder (Herold vd.,
1996) (ekil 3.3).
Is, evrimdeki tm yksek jeneratr ve evaporatrden ieriye, dk absorber ve
kondenserden ise darya transfer edilir. ift etkili sistemler, tek etkili sistemdeki rol ile


19

ekil 3.3 ift etkili su / lityum bromrl iller
ayn olan iki adet zelti s deitiricisi ierir. ift etkilinin yeni bir zellii yksek
kondenser ile dk jeneratr arasndaki dahili s alveriidir. Bu dahili s alverii pratikte
bu iki bileenin bir araya getirilmesiyle baarlr. Deitiricinin bir ksm yksek kondenser ve
dier ksm dk jeneratrdr. Bu bir araya getirilmi bileen ekil 3.3 de noktal snr
tarafndan gsterilmektedir (Herold vd., 1996).
ift etkilinin dk jeneratr ve kondenseri tek etkili makinenin jeneratr ve kondenseri ile
yaklak olarak ayn koullarda alr. ift etkilide s girii tek etkiliden ok daha yksek
scaklklarda meydana gelir. ift etili teknolojinin COP si tek etkiliden daha byktr nk
yksek scaklktaki s giriinin ekserjisinden yararlanabilir (Herold vd., 1996).
Tek etkili makineye kyasla ift etkili makine sy daha yksek scaklkta alr fakat ayn
scaklkta atar ve ayn scaklkta soutma salar. Bu yzden ift etkili, scaklkl makine
olarak grlebilir. Bununla birlikte, makine boyunca enerji kaskatyla birlikte tersinmezlikler
de elik ettiinden gerek COP, tersinir deerden daha dk kalr (Herold vd., 1996).
Temel tasarm snrlamalar tek etkili ile zdetir. Makinedeki basn dn minimize
etmek zorunludur. Basn dlerinin etkisini snmlemek amacyla daha dk absorber
basnlarnda cihaz altrmak kristalizasyon sorununu da ieren tasarm problemlerinin


20
zorlamasna sebebiyet verir (Herold vd., 1996).
Yksek kondenser ve yksek jeneratr yksek basnta, dk kondenser ve dk jeneratr
orta basnta ve evaporatr ile absorber en dk basnta alr (Herold vd., 1996).
ift etkili terimi yksek scaklkta giren snn, evrimde soutkan buhar retmek iin iki
defa kullanldn belirtir. Buhar, s giriiyle yksek jeneratrde retilir. Bu buhar daha sonra
ssn atarak faz deitirecei kondensere akar. Bu s dk jeneratrde buhar retecek
yeterli scaklktadr. Bylelikle s iki defa kullanlm ve ift etkili terimi bunu yanstm olur
(Herold vd., 1996).
ekil 3.3 de gsterilen ift etkili evrimin incelenmesiyle iki adet tek etkili makinenin
birbirinin zerine istif edilmi olduu grlebilir. Bu yzden ekil 3.3 ayrca iki basamakl
sistem olarak tanmlanabilir. Bu iki terim farkl anlamlara sahip olduundan birbiriyle
deitirilebilir olmad not edilmelidir. Bu yzden basamak terimi evrimin fiziksel
konfigrasyonunu, etki terimi ise evrimin performans dzeyini tanmlar. Etki says COP
artnn tahminidir. Gerekte, tipik bir ift etkili makinede sistemdeki enerji kaskatna bal
s transfer kayplar yznden COP art iki kattan daha az olur (Herold vd., 1996).
3.1.2.1 zelti Devresi Tesisat Seenekleri
ift etkili teknolojideki temel tasarm seeneklerinden bir tanesi zelti devrelerinin nasl
balanacadr. Temel balant seenekleri paralel ve seri aktr. ekil 3.4 paralel aka bir
rnektir. Her jeneratr geiinde zelti ktlesel kesir deiiminin zde olduu farz
edilmitir (Herold vd., 1996).
Gerek tesisat konfigrasyonunun uygulanmasndaki tercih reticiye baldr. Paralel ak seri
aka gre termodinamik bakmdan daha yaral iken bu greceli olarak kk fayda daha
karmak kontrol gereksinimlerini de beraberinde getirir (Herold vd., 1996).
ekil 3.4, 3.5 ve 3.6 da devre rnekleri gsterilmektedir (Herold vd., 1996).
3.1.3 leri Dzey Su / Lityum Bromr evrimleri
leri dzey evrimler baz zel termal ynetim almalarna zm olarak gelitirilmektedir.
Bu evrimlerin kapsam yarm etkili, etkili, resorpsiyon evrimi ve absorpsiyon g
evrimlerini iermektedir.
Her bir teknolojinin arzu edilmesini salayan zel bir konumu vardr. Bununla birlikte bu


21

ekil 3.4 Paralel akl ift-etkili su / lityum bromrl iller

ekil 3.5 Seri akl ift-etkili su / lityum bromrl iller (zelti nce yksek scakla)


22

ekil 3.6 Seri akl ift etkili su / lityum bromrl iller (zelti nce alak jeneratre)
teknolojilerin gelitirilmesi ve kullanlmas aamasnda eitlemeler gsteren snrlayc
engeller mevcuttur (Herold vd., 1996).
3.2 Amonyak / Sulu Sistemler
lk bakta, su / lityum bromrl sistemine ok benzerdir. Ancak yine de nemli lde farkl
baz mhim ayrntlar vardr. Bunlar tmyle akkan zelliklerinin sonulardr (Herold vd.,
1996).
3.2.1 Amonyan zellikleri ve Gvenlik Sorunu
Amonyak, oda scaklnda renksiz, dk younluklu ve keskin kokulu bir gazdr. Su
ierisinde yksek znrle sahiptir ve zndne NH
4

+


ve OH

iyonlarn retir.
Mukus zarlaryla ok abuk reaksiyona girer ancak deri tarafndan sourulmaz. ok kk
konsantrasyonlarda insanlar tarafndan kokusu alnabilir. 50 ppm civarnda koku hemen
hemen dayanlmazdr. Uzun dnemli maruz kalma snr, i sal bak asna gre 25 ppm
dir (Herold vd., 1996).
Amonyan hacim olarak %16 ile %25 aralndaki hava ierisindeki konsantrasyonlar yanc


23
ve patlaycdr (Herold vd., 1996). Amonyan kuvvetli kokusu deerli bir nitelik olarak
grlebilir. Kendi kendine ikaz edici zellikte olup, bundan tr ok kk szntlar bile
kolaylkla fark edilebilir.
3.2.1.1 Amonyak Buharndaki Su erii
Amonyak / su zeltisi ile su / lityum bromr arasndaki ilk nemli farkllk zeltilerin buhar
basncdr. Burada soutkan amonyaktr. Normal kaynama scakl 33,35C dir ve bu
yzden normal hava artlandrmas uygulamalarnda basn greceli olarak yksektir. Basn,
R22 kullanan buhar sktrmal sistemlerle kyaslanabilirdir (Herold vd., 1996).
Su / lityum bromr kullanan sistemlere kyasla amonyak / sulu sistemlerin yksek buhar
basnc greceli olarak daha kk apl borular ve s deitiricilerinin kullanlmasn
mmkn klar (Herold vd., 1996).
kinci en nemli farkllk absorbenttir. Absorbentin (su) buhar basnc amonyaa kyasla
ihmal edilebilir deildir. Sonu olarak jeneratrde retilen buhar belli miktarda su ierir.
Ktle kesri, jeneratrdeki sv zeltinin ktle kesrine ve jeneratr tasarmna baldr (Herold
vd., 1996).
Jeneratr buharndaki su ierii sistem performansna zararl etkide bulunur. Su, evaporatrde
birikmeye meyilli olup herhangi bir nem alnmad durumda evaporatr scakl, suyu
buharlatrmak amacyla nemli lde artar. Suyun birikimi evaporatr basncnn dmesine
dolaysyla da absorber koullarna etki eder. Su, evaporatrde biriktiinde uygulamadaki
evaporatr scakln sabit tutmak iin basn der (Herold vd., 1996). Bunun iin absorber
ya daha dk scakla indirilmeli ya da zeltinin ktlesel kesri daha dk amonyak
ierecek ekilde deitirilmelidir. Jeneratr scaklnn sabit tutulduu farz edildiinde,
zeltideki amonyak konsantrasyonunu azaltmak iin kondenser scakl drlmelidir.
Kondenser soutma suyu scaklklar genellikle sabit olduundan bu mmkn olmaz. Sonu
olarak jeneratr scakl ve dolays ile kondenser scaklnn artrlmas yoluna gidilmesi
gerekir. Suyun evaporatrde birikmeye devam etmesi halinde tm sistemin koullar tasarm
koullarnn msaade etmedii noktaya srklenir ve alma durur (ekil 3.7).
Suyun evaporatrde ar birikmesini nlemenin bir yolu periyodik olarak absorbere tahliye
etmektir. Ancak bu metot etkinliin iki ekilde kaybolmas demektir. lki, suyun jeneratrde
buharlamas iin harcanan sdr. Bu harcanan s sonucunda soutma etkisine bir katk
olumaz. kinci olarak, tahliye edilen suyun beraberinde tad nemli ldeki amonyaktan


24
soutma etkisi retmek amacyla yararlanlamam olur.

ekil 3.7 Tek-basamakl amonyak /sulu evrim
Buhardaki su ieriini azaltmann bir yolu rektifikasyon kolonu veya deflakmatr
kullanmaktr (Herold vd., 1996).
3.2.1.2 Amonyan Saflatrlmas
Amonyak / Su buhar karmndan su buharn ayrmann iki yolu vardr. lki ksmi youma
yani deflakmatr ve ikincisi kar akl rektifikasyon kolonu kullanmaktr (Herold vd., 1996).
3.2.1.2.1 Deflakmatr
Deflakmatrde buhar, kk bir miktar younlaacak ekilde soutulur. Oluan youma
svs, kondensere gitmekte olan yksek konsantrasyonlu amonyak buharyla ilgili nemi
miktardaki suyu bnyesinde tutar (Herold vd., 1996) (ekil 3.8).
Saflatrma iin buhar, i noktasnn altnda bir scakla soutulmu yzey ile temasa
getirilir. Temas sonucu buharn bir ksm youur. Bu ksm su bakmndan zengindir ve
deflakmatrden jeneratre dner (Herold vd., 1996).



25

ekil 3.8 Deflakmatr (Herold vd., 1996)
3.2.1.2.2 Rektifikasyon Kolonu
Deflakmatr istenen saflkta buhar salamadnda veya darya atlan s jeneratr ssna
kyasla artmaya baladnda en iyi seenek rektifikasyon kolonu kullanmaktr. ekil 3.9 da
jeneratr ile kombine edilmi rektifikasyon kolonu gsterilmektedir. 1 noktas, jeneratre
giren soutkanca zengin sv amonyak / su zeltisini gstermektedir. Burada, buhar retmek
iin s ilave edilir. Kalan soutkanca fakir zelti 2 noktasndan jeneratr terk eder. Oluan
buhar, kolonun tepesinden aa doru akmakta olan sv zeltiye kar akl olarak kolonun
yukarsna doru ykselir. Bu srada buhar ile sv ak arasnda s ve ktle alverii
salanm olur. Buhar, sv akna kart ynde ilerler. Sv oluumu deflakmatrde olduu
gibidir ve kolonun tepesinde gerekleir. Burada buhar, az bir miktarda soutulur ve kk bir
ksm younlaarak jeneratre dner. Bu youkan, buhara kyasla daha yksek
konsantrasyonda suya sahiptir. Bununla birlikte amonyak ierii 1 noktasndaki sv
zeltiden ok daha fazladr (Herold vd., 1996).
Is ve ktle transferi prosesini gelitirmek iin dolgu maddesi veya levha grubu kullanr ki
buhar ile sv arasndaki temas sresi ve karm oran artsn. Bylelikle, buhar ykselirken
scakl ve su miktar azalm olur. Buharn su ieren ksm o srada kolonun tepesinden
jeneratre doru akmakta olan youkana transfer olurken youum ss aa karr. Bu s,
youkann belli bir miktarnn buharlamasnda kullanlr ki aslnda buharlaan saf
amonyaktr. Sv aknn (youkan) scakl kolonun aasna doru indike artar (Herold


26
vd., 1996).

ekil 3.9 Rektifikasyon kolonu (Herold vd., 1996)
3.2.2 Malzeme zelikleri
Amonyak, bakr iin ok iyi bir zcdr. Bu yzden bakr veya bakr ieren malzeme
kullanm imkanszdr. Amonyak / sulu sistemlerin yapm iin en genel malzeme elik veya
paslanmaz eliktir. elik malzeme tercih edildiinde tm uygulamalar iin korozyon
nleyiciler gereklidir (Herold vd., 1996).
3.2.3 Amonyak / Sulu Sistemlerin Trleri
3.2.3.1 Tek Basamakl Sistemler
Temelde, tek basamakl su / lityum bromrl sistemlerle ayndrlar. Bir nemli farkll
vardr, rektifikasyon kolonu ilave edilmitir (Herold vd., 1996) (ekil 3.10).
Performans artrc nlem olarak, soutkan s deitiricisi vastas ile absorbere gitmekte olan
buhar n stlarak ve kondenseri terk eden soutkann ar soutulmas salanabilir. Bu


27

ekil 3.10 Tek basamakl amonyak / sulu evrim (Herold vd., 1996)
sayede evaporatr giriindeki entalpi der. Evaporatr kndaki entalpi deimediinden
birim miktardaki soutkann soutma kapasitesi atm olur. Bu arzulanan bir etki olup,
muhtemel dezavantajlar, absorbere girmekte olan buharn ar stlm olmas sebebi ile
absorber ssnn artmas ve bu yzden de absorber boyutlarnn artmasdr. Buna ilaveten
soutkan s deitiricisinin ilave basn dne neden olmas, evaporatr basncnn
artmasna neden olacandan bu durumu karlamak iin daha dk absorber veya daha
yksek jeneratr scaklklar gerektirmesidir. Bununla birlikte bu s deitirici, amonyak / su
sistemlerinde genellikle olduka yararldr (Herold vd., 1996).
3.2.3.2 ki Basamakl Amonyak / Su Sistemleri
ift etkili terimi belli miktardaki snn soutkan buhar retmek iin iki defa kullanld
konfigrasyonu belirtir. Bu, iki basamakl sistemin zel bir durumudur. Genelde, iki
basamakl sistemin, iki tane tek basamakl absorpsiyonlu sistemin bir araya gelmesiyle
olutuu dnlebilir. Basamaklama verimliliin artmasna veya yksek sdaki iletimlere
msaade eder (Herold vd., 1996).
3.2.3.2.1 ift Etkili Amonyak / Sulu Sistemler
ekil 3.11 ift basamakl ift etkili amonyak / sulu sistemler iin bir rnektir. eklin sol ksm
geleneksel tek basamakl sistemi gstermektedir. Buradaki zel durum jeneratr1 in s
kaynadr. Jeneratr1, ssn absorber2 den alr. Absorber2 ye buhar, evaporatrden ve
zayf zelti jeneratr2 den salanr. Aslnda absorber2 ve jeneratr2 baka zelti devresine
sahiptirler. Jeneratr2 nin s gereksinimi d kaynakla karlanr.


28

ekil 3.11 ift basamakl ift etkili amonyak / sulu absorpsiyonlu sistem
Jeneratr2 nin rettii soutkan buhar da kondenserde youur ve youan soutkan
evaporatrde buharlar. Bu yzden kondenser ve evaporatrn iki misli grevi olur.
Evaporatr imdi iki misli soutucu akkan buhar salamaktadr (Herold vd., 1996).
Jeneratr2 ye salanan birim miktardaki s, soutkan buhar reterek evaporatrde belli
miktarda soutma etkisinin olumasn salar. Bu buhar absorber2 de sourulduunda aa
kan absorpsiyon ss bu kez bir defa daha jeneratr1 de buhar retmek iin kullanlr bu da
youturulup buharlatrlacandan ilave soutma kapasitesi retir. Bu yolla jeneratr2 ye
salanan s miktar soutucu buhar oluturmak iin iki defa kullanlm olur (Herold vd.,
1996).
ift etkili su / lityum bromrl sisteme kyasla ekil 3.11 nemli lde farkl grnme
sahiptir. Su / lityum bromrl sistem farkl basn dzeyine sahipken burada gsterilen
amonyak / sulu sistemde basn dzeyi sadece ikidir. Tabi ki amonyak sulu sistem lityum
bromrl sistem ile ayn ekilde tasarlanabilir fakat bununla birlikte en yksek basn dzeyi
ok fazla olacaktr. Bu yksek basn dzeyi hatr saylr tasarm mcadelesi gerektirir. kinci
basaman iki basn dzeyi salayacak ekilde eklenmesi ok daha basittir. Su / lityum
bromrl sisteme kart olarak amonyak / sulu sistemde zelti blgesi bu uygulama iin
gerekli alan salar. laveten, absorberde ve jeneratrde meydana gelen proseslerin ss,
youma ve buharlama ssndan daha yksektir (karma ss etkisi nedeniyle). ekil 3.11


29
deki amonyak / sulu sistemde absorber ss jeneratr altrmak iin kullanlr. Bu,
kondenser ssnn kullanld lityum bromrl sisteme kyasla daha fazla soutkan buhar
retir. O yzden amonyak / sulu sistemler iin basmaklandrlarak performansnn artrlmas
potansiyeli byktr. Bununla birlikte ilave rektifikasyon gereksinimi gibi dier etkiler bu
kazanm dengeleyebileceinden yorum dikkatli ekilde yaplmaldr (Herold vd., 1996).
3.2.3.2.2 ift Ykseltmeli (Double Lift) Amonyak / Sulu Sistemler
zellikle dk scaklk uygulamalarnda gereksinim duyulan scaklk iin yeterli zelti
alan tek basamakl amonyak / sulu sistemler iin ok azdr (ekil 3.12). Tek basamakl
sistemin hatlar zelti alan tarafndan kapsanabilir. Tm temel bileenler jeneratr, absorber,
kondenser ve evaporatr saf amonyak ve su basn hatlar tarafndan snrlandrlan blgeye
uyar (Herold vd., 1996). Bu yaklam yaklak 40 C lik minimum absorber scakl iin -50
C lik evaporatr scaklklarna kadar iler (Herold vd., 1996). Bununla birlikte, evaporatrn,
absorber 40 C de sabitlenmiken daha dk scaklklarda almas gerekli olduunda
(rnein -70 C), dk basn dzeyi azalr ve absorber iletim koullar mmkn olan
zelti blgesinin dna kar (Herold vd., 1996). Bu yzden farkl bir zm bulunmaldr.
Bir seenek, iki basamakl dzenleniin tekrardan fakat ekil 3.11 ile kyaslanabilecei zere
farkl bir ayarlama ile kullanlmasdr (Herold vd., 1996).
Yeni evrim ekil 3.13 de gsterilmektedir. Evaporatr ve kondenser geleneksel olarak tek
basamakl sistem ile ayndr. Bununla birlikte kondenser ss imdi jeneratr1 e atlmaktadr.
Bu gereklidir nk ok dk evaporatr scaklklarnda kondenser basncnn dk olmas
yani youmann greli olarak dk basnlarda gereklemesi gerekir. Bununla birlikte
jeneratr1, tek basamakl sistemdeki evaporatr gibi davranr, sy dk scaklk dzeyinde
kabul ederek evreye atlabilecei yksek scaklk dzeyine pompalar. Bu durumda s iki
absorber tarafndan atlr. Jeneratr2 nin fonksiyonu deimez. Aslnda burada ekil 3.11 ile
ekil 3.13 arasnda sadece iki deiiklik vardr. lk farkllk jeneratr1 ile absorber1
arasndaki ak ynn ters evrilmi olmasdr. Bu iki bileen ile pompa ve genleme valfnn
fonksiyonlar da tersine dnmtr. kinci farkllk dahili s alveriinin konumunun
modifiye edilmi olmasdr. ekil 3.13 deki dahili s alverii ekil 3.11 deki gibi absorber
ile jeneratr arasnda olacana, kondenser ile jeneratr arasnda gereklemektedir.


30

ekil 3.12 ift ykseltmeli sistemlerin gereklilii (Herold vd., 1996)

ekil 3.13 ift ykseltmeli konfigrasyon
3.2.3.2.3 kiBasamakl Etkili Amonyak / Sulu Sistemler
ki basamakl ve etkili sistem ekil 3.14 de gsterilmektedir. Bu eklin iinde temelde iki
tane tek basamakl absorpsiyonlu evrimin bynn iinde k olacak ekilde
bulunduu grlebilir. Kk olan geleneksel tek basamakl evrimdir. Bununla birlikte


31
iletim enerjisi ikinci, yani byk olan tek basamakl evrimden salanr. kinci evrim ilk
evrimdeki evaporatr ile ayn evaporatr scaklna sahiptir. Bununla birlikte absorber ilk
evrimin jeneratrn altracak yksek scaklkta iletilir. Ayrca, ikinci evrimin
jeneratr, kondenser tarafndan darya atlan snn dahili olarak birinci evrimin
jeneratrn altracak yeterlilikte olaca yksek basn ve scaklk noktalarnda altrlr.
Bylelikle ilk evrim, ikinci evrimin absorber ile kondenseri tarafndan darya atlan s ile
altrlr. Sonu olarak yksek scaklkta salanan bir birim termal enerji evaporatrde
soutma etkisi retecek belli miktarda soutkan retir. Bu soutkann youma ve sourulma
ss, ek soutma kapasitesi iin ilave soutkan salar. Bu yzden bir birim enerji girii,
soutma kapasitesi retimi iin defa kullanlm olur ki -etkili sistemin kriteri budur
(Herold vd, 1996).

ekil 3.14 ki basamakl etkili amonyak sulu sistem (Herold vd., 1996)
3.2.4 Amonyak / Su ve Su / Lityum Bromr Sistemlerinin Kyaslanmas
Tek basamakl amonyak / sulu sistemlerin performansyla, su / lityum bromrl sistemlerin
performans kyaslandnda ayn uygulama iin su / lityum bromrl sistemin daha verimli
olduu grlr. Sebebi akkan zelliklerinde gizlidir (Herold vd, 1996).
Amonyak / sulu sistemler genellikle su / tuz sisteminde gerekmeyen rektifikasyon gerektirir.


32
Dahas amonyak / su zeltisinin zgl ss su / tuz sisteminin yaklak iki katdr. Bu yzden
herhangi bir zelti s deitiricisi verimsizlii amonyak / sulu sistemde byk
olumsuzluklara sebep olur. Ayrca jeneratrde de dezavantaj oluturur. Kalan svnn sadece
ssnn ykselmesi iin gereken s miktar amonyak / sulu sistemde daha byktr. Son
olarak amonyan gizli ss, suyun gizli ssnn yarsdr. Ayn soutma kapasitesi iin
amonyak / sulu sistem su / tuzlu sistemden daha yksek zelti ak oran gerektirir (Herold
vd, 1996).
3.3 Dier Absorpsiyonlu Soutma Trleri
GAX ve difzyon evrimleri ticari uygulama sahas bulan dier evrimler olup bu almada
ayrntlarna yer verilmemitir.


















33
4. ABSORPSYONLU SOUTMA SSTEMLERNN TERMODNAMK ANALZ
ekil 4.1 de grlen, amonyak / su akkan ifti ile altrlmak zere tasarlanm olan bir
sistemin ematik izimidir. almada, bu sistemin her bir bileeni ve btn iin
termodinamik analiz yaplacaktr.

ekil 4.1 Soutkan s deitiricili, amonyakl sistem
Bu sistemin incelenmesine balamadan nce tersinir absorpsiyonlu soutma makinesinde
meydana gelen temel termodinamik olaylar inceleyeceiz. Bunun iin tm yardmc s
deitiricilerini kaldrarak ekli tekrar izelim (ekil 4.2).

ekil 4.2 Basit absorpsiyonlu soutma sistemi
4.1 Basit, Teorik Absorpsiyonlu Soutma evriminin Termodinamik Analizi
deal bir absorpsiyonlu sistem tamamen tersinir olmaldr. Carnot evrimi, maksimum teorik


34
performans katsaysn mekanik buhar sktrmal sistem iin verir. Bir absorpsiyonlu
soutma makinesinin Carnot evrimleri yardm ile tanmlanmas iin i reten evrim ve
soutma evrimi iin yazlm Carnot evrimlerinin bir araya getirilmesi gerekir. ekil 4.3 de
bu durum gsterilmektedir.

ekil 4.3 Basit, tersinir absorpsiyonlu soutma sisteminin Carnot evrimi
Soutma evrimi tarafndan gereksinim duyulan i miktar ile i reten evrim tarafndan
retilen i miktarnn zde olduu kabul edilmitir. ekil 4.3 de gsterilen Q
de
, T
de

scaklnda jeneratre verilen sy, Q
ev
, T
ev
scaklndaki evaporatr tarafndan ortamdan
ekilerek sisteme ilave edilen sy, Q
0
I
ve Q
0
II
ise absorber ile kondenser tarafndan T
0
scaklndaki ortama atlan sy gstermektedir.
Atk slar bir araya getirildiinde,
Q
0
= Q
0
I

+ Q
0
II
(4.1)
yazlabilir.
Termodinamiin I. ilkesine gre,
Q
0
= Q
de
+ Q
ev
(4.2)
yazlabilir.
Termodinamiin II. ilkesine gre,
S = S
de
+ S
ev
+ S
o
0 (4.3)


35
olmak durumundadr.
Ayrca,
0
0
0
+ =
T
Q
T
Q
T
Q
S
ev
ev
de
de
(4.4)
yazlabilir.
Denklem (4.2 ve 4.4) den
|
|

\
|

|
|

\
|

ev
ev
ev
de
de
de
T
T T
Q
T
T T
Q
0 0
(4.5)
yazlabilir.
Soutma evrimi iin termodinamik performans kat says,
de
ev
Q
Q
COP = (4.6)
olduundan, denklem (4.5) dzenlenecek olursa,
( )
( )
ev de
de ev
de
ev
T T T
T T T
Q
Q
COP

=
0
0
(4.7)
denklemi elde edilir.
Tamamen tersinir bir sistem iin,
( )
( )
ev
ev
de
de
T T
T
T
T T
COP

=
0
0
(4.8)
denklemi yazlabilir (Threlkeld, 1970; Turna, 1992; Herold vd., 1996)
Denklem (4.8) daha nce belirtildii gibi T
ev
ve T
0
scaklklar arasnda alan Carnot
soutma evrimi verimi ile T
de
ve T
0
scaklklar arsnda alan Carnot motoru veriminin
arpmna eittir. Denklem (4.8) jeneratr scakl ve evaporatr scaklnn art ile birlikte
COP nin de arttn gsterir.


36
4.2 Absorpsiyonlu Soutma Sistemini Oluturan Bileenlerde Meydana Gelen
Termodinamik Sreler
4.2.1 Termodinamiin I. Kanununa Gre Analiz
4.2.1.1 Kondenser
4.2.1.1.1 Ktle Denklemleri

ekil 4.4 Kondenser
m
1
= m
2
(kg / s) (4.9)
olup,
m
1
: Kondenser giriindeki soutkann ktlesel debisi
m
2
: Kondenser kndaki soutkann ktlesel debisidir.
4.2.1.1.2 Enerji Denklemleri
Q
co
= m
1
(h
1
h
2
) (kW) (4.10)
olup,
h
1
: Kondenser giriindeki soutkann entalpisi (kJ / kg)
h
2
: Kondenser kndaki soutkann entalpisidir. (kJ / kg)
4.2.1.1.3 Basn zellikleri
P
1
= P
2
(kPa) (4.11)


37
olup, kondenser giri ve kndaki basn zelikleri ayndr.
4.2.1.2 Soutkan Is Deitiricisi
4.2.1.2.1 Ktle Denklemleri

ekil 4.5 Soutkan s deitirici
m
2
= m
3
=

m
5
= m
6
(kg / s) (4.12)
olup,
m
3
: Soutkan s deitiricisinden karak kslma valfna girmekte olan soutkann ktlesel
debisi
m
5
: Evaporatrden karak soutkan s deitiricisine girmekte olan soutkann ktlesel
debisi
m
6
: Soutkan s deitiricisinden karak absorbere girmekte olan soutkann ktlesel
debisidir.
4.2.1.2.2 Enerji Denklemleri
Enerji dengesi
m
2
h
2
+ m
5
h
5
= m
6
h
6
+ m
3
h
3
(4.13)
eklinde olup, burada;
h
3
: Soutkan s deitiricisinden karak kslma valfna girmekte olan soutkann entalpisi


38
(kJ / kg)
h
5
: Evaporatrden karak soutkan s deitiricisine girmekte olan soutkann entalpisi
(kJ /kg)
h
6
: Soutkan s deitiricisinden karak absorbere girmekte olan soutkann entalpisidir.
(kJ / kg)
Denklem (4.12) ye gre denklem (4.13) tekrar dzenlenecek olursa
h
2
+ h
5
= h
6
+ h
3
(kJ / kg) (4.14)
denklemi elde edilir.
Is deitiricisi Etkenlik-NTU yntemine gre incelenecek olursa,
Souk akkan iin sl kapasite debisi,
C
c
= m
c
c
p,c
(kW / K) (4.15)
eklinde yazlabilir (Incropera ve DeWitt, 2001). Burada,
m
c
: Souk akkann ktlesel debisi (kg / s)
c
p,c
: Souk akkann sabit basntaki zgl ssdr. ( kJ / kg . K)
Scak akkan iin sl kapasite debisi,
C
h
= m
h
c
p,h
(kW / K) (4.16)
eklinde yazlabilir (Incropera ve DeWitt, 2001). Burada,
m
h
: Scak akkann ktlesel debisi (kg / s)
c
p,h
: Scak akkann sabit basntaki zgl ssdr. ( kJ / kg . K)
Akkanlardan sl kapasite debisi yksek olan C
max
ve kk olan C
min
olarak adlandrlacak
olursa,
C
c
= C
min
(4.17)
durumu sz konusu ise s deitiricisinde olabilecek en byk s transferi iin


39
Q
max
= C
c
( T
h,i
T
c,i
) (kW) (4.18)
eklinde yazlabilir (Incropera ve DeWitt, 2001). Burada,
T
h,i
: Is deitiricisine girmekte olan scak akkann scakl (K)
T
c,i
: Is deitiricisine girmekte olan souk akkann scakldr. (K)
C
h
= C
min
(4.19)
durumu sz konusu ise s deitiricisinde olabilecek en byk s transferi iin
Q
max
= C
h
( T
h,i
T
c,i
) (kW) (4.20)
Genel olarak da,
Q
max
= C
min
( T
h,i
T
c,i
) (kW) (4.21)
eklinde yazlabilir (Incropera ve DeWitt, 2001).
Is deiricisinde gerek s geiinin, olabilecek en yksek s geiine oran etkinlik oran
olarak tanmlanrsa,
max
Q
Q
ger
= (4.22)
olarak yazlabilir (Incropera ve DeWitt, 2001).
Scak akkan tarafnda meydana gelen s geii iin
Q

= m
h
( h
h,i
h
h,o
) (kW) (4.23)
denklemi yazlabilir (Incropera ve DeWitt, 2001). Burada,
h
h,i
: Is deitiricisine girmekte olan scak akkann entalpisi (kJ / kg)
h
h,o
: Is deitiricisinden kmakta olan scak akkann entalpisidir. (kJ / kg)
Souk akkan tarafnda meydana gelen s geii iin
Q

= m
c
( h
c,o
h
c,i
) (kW) (4.24)


40
h
c,i
: Is deitiricisine girmekte olan souk akkann entalpisi (kJ / kg)
h
c,o
: Is deitiricisinden kmakta olan souk akkann entalpisidir. (kJ / kg)
Denklem (4.23) scak akkann souk akkana, denklem (4.24) ise souk akkann scak
akkandan transfer ettii s miktarn gsterir ve enerji korunumu ilkesine gre birbirine
eittir. Buna gre,
c
p,h
m
h
( T
h,i
T
h,o
) = c
p,c
m
c
( T
c,o
T
c,i
) (4.25)
denklemi yazlabilir.
Denklem (4.21), (4.22) ve (4.25) yardmyla
( )
( )
i c i h
o h i h h
T T C
T T C
, , min
, ,

= (4.26)
veya
( )
( )
i c i h
i c o c c
T T C
T T C
. , min
, ,

= (4.27)
denklemleri elde edilebilir (Incropera ve DeWitt, 2001).
Bu denklemler sayesinde scak ve souk akkanlarn giri scaklklar ile etkinlik
biliniyorsa meydana gelen s transferi,
Q = C
min
(T
h,i
T
c,i
) (kW) (4.28)
denklemi yardm ile belirlenebilir (Incropera ve DeWitt, 2001).
Soutkan s deitiricisinde scak ve souk akkann ktlesel debisi ayndr. Kondenserden
gelen ve s deitiricisine girmekte olan scak soutucu akkan sv faznda, evaporatrden
karak s deitiricisine girmekte olan souk soutucu akkan gaz fazndadr. Gazlarn
zgl slar, svlara gre daha kk olduu iin minimum sl debili akkan souk olandr.
Buna gre,
C
c
= C
min

olur ve denklem (4.27) soutkan s deitiricisi iin uyarlanacak olursa,


41
i c i h
i c o c
T T
T T
, ,
, ,

= (4.29)
denklemi elde edilir.
Scaklk deerleri yerine yazlrsa,
5 2
5 6
T T
T T

= (4.30)
denklemi elde edilir. Burada,
T
6
: Evaporatrden gelen ve soutkan s deitiricisini ar stlm olarak terk eden soutkan
buharnn scakl (K)
T
5
: Evaporatrden gelen soutkan buharnn soutkan s deitiricisi giriindeki scakl (K)
T
2
: Kondenserden gelen soutkan svsnn soutkan s deitiricisi giriindeki scakldr.
(K)
Denklem (4.28) soutkan s deitiricisi iin uyarlanacak olursa,
Q
sd
=
sd
m
5
c
p,5
(T
2
T
5
) (kW) (4.31)
denklemi yazlabilir. Burada,
Q
sd
: Scak ve souk akkanlar arasnda meydana gelen s alverii
m
5
: Soutkan ktlesel debisi (kg / s)

sd
: Soutkan s deitiricisi etkinlik kat says
c
p,5
: Evaporatrden gelen soutkan buharnn zgl snma ssdr. (kJ / kg K)
4.2.1.2.3 Basn zellikleri
P
2
= P
3
(kPa) (4.32)
P
5
= P
6
(kPa) (4.33)
olup, burada,


42
P
3
: Kondenserden gelen soutkan svsnn soutkan s deitiricisi kndaki basnc
P
5
: Evaporatrden gelen soutkan buharnn soutkan s deitiricisi giriindeki basnc
P
6
: Evaporatrden gelen soutkan buharnn soutkan s deitiricisi kndaki basncdr.
Analizi gerekletirilen absorpsiyonlu soutma sistemini oluturan elemanlarda ve elemanlar
birbirine balayan balant elemanlarnda basn kaybnn olmad kabul edilmitir.
Evaporatr ile absorber arasnda kalan ksm alak basn blm ve jeneratr ile kondenser
arasnda kalan ksm yksek basn blm olduundan,
P
2
= P
3
> P
5
= P
6
(4.34)
eitsizlii yazlabilir.
4.2.1.3 Soutkan Kslma Valf
4.2.1.3.1 Ktle Denklemleri

ekil 4.6 Soutkan kslma valf
m
3
= m
4
(kg / s) (4.35)
olup, kslma valf giri ve kndaki soutkann ktlesel debisi deimemektedir. Burada,
m
3
: Kslma valf giriindeki ktlesel debi
m
4
: Kslma valf kndaki ktlesel debidir.



43
4.2.1.3.2 Enerji Denklemleri
h
3
= h
4
(kJ / kg) (4.36)
olup, kslma valf giri ve kndaki soutkann entalpi deeri deimemektedir.
h
3
: Kslma valf giriindeki soutkann entalpisi
h
4
: Kslma valf kndaki soutkann entalpisidir.
4.2.1.3.3 Basn zellikleri
P
3
> P
4
(kPa) (4.37)
olup, burada
P
3
: Kslma valf giriindeki soutkann basnc
P
4
: Kslma valf giriindeki soutkann basncdr.
Kondenserden gelen yksek basnl soutkan, kslma valfndan geerek buharlama
ileminin gerekleecei evaporatr basnc dzeyine iner.
4.2.1.4 Evaporatr
4.2.1.4.1 Ktle Denklemleri

ekil 4.7 Evaporatr
m
4
= m
5
(kg / s) (4.38)
olup, evaporatr giri ve kndaki ktlesel debiler eittir. Burada,
m
4
: Evaporatr giriindeki soutkann ktlesel debisi


44
m
5
: Evaporatr kndaki soutkann ktlesel debisidir.
4.2.1.4.2 Enerji Denklemleri
Q
ev
= m
4
(h
5
h
4
) (kW) (4.39)
eklinde yazlabilir. Burada,
Q
ev
= Evaporatrn ortamdan ektii s
h
4
: Evaporatr giriindeki soutkann entalpisi (kJ / kg)
h
5
: Evaporatr kndaki soutkann entalpisidir. (kJ / kg)
4.2.1.4.3 Basn zellikleri
P
4
= P
5
(kPa) (4.40)
olup, evaporatr giri ve kndaki basn deerleri deimemektedir.
4.2.1.5 Absorber
4.2.1.5.1 Ktle Denklemleri
Ktle korunumu ilkesine gre,
m
7
= m
6
+ m
12
(kg / s) (4.41)
denklemi yazlabilir. Burada,
m
6
: Evaporatrden gelerek absorbere girmekte olan soutucu akkan buharnn ktlesel
debisi
m
7
: Absorber kndaki soutkanca zengin sv zeltinin ktlesel debisi
m
12
: Jeneratrden absorbere dnmekte olan soutkanca fakir zeltinin ktlesel debisidir.
Evaporatrden gelen m
6
ktlesel debisindeki soutkan absorberde bulunan absorbent madde
tarafndan sourulur. Soutkanca zenginleen soutkan / absorbent zeltisi (amonyak / su)
m
7
ktlesel debisi ile jeneratre gnderilir. Jeneratrde soutkandan ayrlan absorbent m
12

ktlesel debisinde absorbere geri dner.


45

ekil 4.8 Absorber
4.2.1.5.2 Enerji Denklemleri
Q
ab
= m
6
h
6
+ m
12
h
12
m
7
h
7
(kW) (4.42)
denklemi yazlabilir.
Denklem (4.41) ve (4.42) yardm ile absorbere giren birim soutucu akkan buhar iin
absorberden ekilmesi gereken s miktar,
ab
ab
q
m
Q
= (kJ / kg) (4.43)
eklinde ifade edilecek olursa,
( )
7 12
6
7
12 6
h h
m
m
h h q
ab
+ = (kJ / kg) (4.44)
denklemi elde edilir (Herold vd., 1996). Burada,
6
7
m
m
zengin zelti ktlesinin soutucu akkan ktlesine oran olup ksaca dolam oran
olarak adlandrlr. Dolam oran f ile gsterilecek olursa,
( )
7 12 12 6
h h f h h q
ab
+ = (4.45)
denklemi yazlabilir (Herold vd., 1996).
Enerjinin korunumu ilkesine bal olarak (4.42) denklemi yazld. Bu denkleme gre


46
evaporatrden gelerek absorbere giren soutucu akkann s miktar ile jeneratrden
absorbere dnen zayf zeltinin s miktar toplam, absorberden ayrlan zengin zelti ss
ile absorber ssnn toplamna eittir. Burada,
h
6
: Absorbere girmekte olan soutkan buharnn entalpisi (kJ / kg)
h
7
: Absorberden kmakta olan zengin zeltinin entalpisi (kJ / kg)
h
12
: Absorbere girmekte olan zayf zeltinin entalpisidir. (kJ / kg)
4.2.1.5.3 Basn zellikleri
P
6
= P
7
= P
12
(kPa) (4.46)
olup, burada
P
6
: Soutucu akkan buharnn absorbere giri basnc
P
7
: Zengin zeltinin absorberden k basnc
P
12
: Zayf zeltinin absorbere giri basncdr.
4.2.1.6 Pompa
4.2.1.6.1 Ktle Denklemleri

ekil 4.9 Pompa
m
7
= m
8
(kg / s) (4.47)
olup, pompa giri ve kndaki ktlesel debiler eittir. Burada,


47
m
7
: Pompa giriindeki zelti debisi
m
8
: Pompa kndaki zelti debisidir.
4.2.1.6.2 Enerji denklemleri
Absorpsiyonlu soutma makinesindeki alak basn blgesinden yksek basnl blgeye
akkan transferinin salanmas iin pompaya verilmesi gereken enerji miktar iin
W
p
= m
7

7
(P
8
P
7
) (kW) (4.48)
denklemi yazlabilir. Burada,

7
: zeltinin zgl hacmidir. (m
3
/ kg)
P
7
: Pompa giriindeki zelti basnc (kPa)
P
8
: Pompa kndaki zelti basncdr. (kPa)
Ayrca, pompa kndaki zeltinin entalpisini belirlemek iin
W
p
= m
7
(h
8
h
7
) (kW) (4.49)
denklemi yazlabilir. Burada,
h
7
: Pompa giriindeki zeltinin entalpisi (kJ / kg)
h
8
: Pompa kndaki zeltinin entalpisidir. (kJ / kg)
4.2.1.6.3 Basn zellikleri
P
8
> P
7
(kPa) (4.50)
eitsizlii yazlabilir. Pompa kndaki akkan basnc pompa giriindeki akkan
basncndan daha yksektir.
Pompa, zeltiyi alak basntaki absorberden yksek basntaki jeneratre transfer etmek
iin kullanlr.




48
4.2.1.7 zelti Kslma Valf
4.2.1.7.1 Ktle Denklemleri

ekil 4.10 zelti kslma valf
m
11
= m
12
(kg / s) (4.51)
olup zelti kslma valf giri ve kndaki ktlesel debiler birbirine eittir. Burada,
m
11
: zelti s deitiricisinden gelerek zelti kslma valfna giren yksek basnl
zeltinin debisi
m
12
: zelti kslma valfndan ktktan sonra absorbere dnmekte olan alak basnl
zeltinin debisidir.
4.2.1.7.2 Enerji Denklemleri
h
11
= h
12
(kJ /kg) (4.52)
olup, zelti kslma valf giri ve kndaki entalpi deerleri ayn kalmaktadr. Burada,
h
11
: zelti kslma valf giriindeki entalpi deeri
h
12
: zelti kslma valf kndaki entalpi deeridir.
4.2.1.7.3 Basn zellikleri
P
11
> P
12
(kPa) (4.53)
olup, zelti kslma valf giriindeki basn deeri ktaki basn deerinden daha yksektir.


49
Burada,
P
11
: zelti kslma valf giriindeki zeltinin basn deeri

P
12
: zelti kslma valf kndaki basn deeridir.
4.2.1.8 zelti Is Deitiricisi
4.2.1.8.1 Ktle Denklemleri

ekil 4.11 zelti s deitirici
m
8
= m
9
(kg / s) (4.54)

ve
m
10
= m
11
(kg / s) (4.55)
olup burada,
m
8
: Pompadan karak zelti s deitiricisine girmekte olan souk, zengin zelti ktlesel
debisi
m
9
: zelti s deitiricisini terk ederek jeneratre girmekte olan, zelti s deitiricisi
tarafndan stlm zengin zelti debisi
m
10
: Jeneratrden karak zelti s deitiricisine girmekte olan scak, zayf zelti debisi
m
11
: Is deitiricisini terk ederek zelti kslma valfna gitmekte olan zelti s deitiricisi
tarafndan soutulmu zayf zelti debisidir.


50
Absorberden jeneratre gidi ve jeneratrden absorbere dnteki zelti debileri arasndaki
iliki, ktlenin korunumu ilkesinden yola karak,
m
8
= m
10
+ m
1
(kg / s) (4.56)
eklinde yazlabilir. Burada,
m
1
: Rektifikasyon kolonundan ayrlarak kondensere gitmekte olan soutkan buhar debisidir.
Dolam oran ise,
1
8
m
m
f = (4.57)
eklinde gsterilebilir.
Denklem (4.56) ve (4.57) de yerine yazlrsa,
1
1 10
m
m m
f
+
= (4.58)
denklemi elde edilir.
4.2.1.8.2 Enerji Denklemleri
Enerjinin korunumu ilkesine gre,
m
9
h
9
+ m
11
h
11
= m
10
h
10
+ m
8
h
8
(4.59)
denklemi yazlabilir. Burada,
h
9
: zelti s deitiricisinden karak jeneratre girmekte olan zengin zeltinin entalpisi
(kJ / kg)
h
10
: Jeneratrden karak zelti s deitiricisine girmekte olan zayf zeltinin entalpisidir.
(kJ / kg)
Burada minimum sl kapasite debisindeki akkan jeneratrden absorbere dnmekte olan
zayf zeltidir. Bunun nedeni, jeneratrden absorbere dnmekte olan zayf zelti ktlesel
debisinin ve amonyak konsantrasyonunun, absorberden jeneratre gitmekte olan zengin
zeltinin debisinden ve amonyak konsantrasyonundan daha az olmasdr. Buna gre denklem


51
(4.15 4.28) kullanlarak,
C
min
= C
h
durumu sz konusu olduundan,
8 10
11 10
T T
T T

= (4.60)
denklemi elde edilir. Burada,
T
8
: Pompadan gelerek zelti s deitiricisine girmekte olan souk ve zengin zeltinin
scakl (K)
T
10
: Jeneratrden gelerek zelti s deitiricisine girmekte olan scak ve zayf zeltinin
scakl (K)
T
11
: zelti s deitiricisinden kmakta olan s deitiricisi tarafndan soutulmu zayf
zeltinin scakldr. (K)
zelti s deitiricisinde meydana gelen s transferi miktar,
Q = C
min
(T
h,i
T
c,i
) denklemini kullanarak
Q
d
=
d
C
h
(T
10
T
8
) (kW) (4.61)
eklinde belirlenebilir.
4.2.1.8.3 Basn zellikleri
P
8
= P
9
= P
10
= P
11
(kPa) (4.62)
olup, zelti s deitiricisinin btn giri ve klarndaki zelti basnlar birbirine eittir.








52
4.2.1.9 Jeneratr ve Rektifikasyon Kolonu
4.2.1.9.1 Ktle Denklemleri
Jeneratr

ekil 4.12 Jeneratr
Is deitiricisinden m
9
ktlesel debisi ile gelen zelti jeneratre girerken zayf zelti, m
10

ktlesel debisi ile jeneratr terk eder. Aa kan buharlar m
13
debisi ile jeneratr ksmndan
karak rektifikasyon kolonuna girer. Buharn bir ksm, rektifikasyon kolonunda ekilen s
sonucu youarak m
14
debisi ile jeneratre geri dner. Buna uygun olarak,
m
14
+ m
9
= m
10
+ m
13
(kg / s) (4.63)
denklemi yazlabilir.
Denklem (4.63) amonyan ktle denklemi iin tekrar yazlacak olursa,
m
14
X
14
+ m
9
X
9
= m
10
X
10
+ m
13
X
13
(4.64)
denklemi elde edilir. Burada,
X
9
: Is deitiricisinden karak jeneratre giren zengin zeltideki amonyan ktlesel kesri
(kg / kg)
X
10
: Jeneratr terk eden zayf zeltideki amonyan ktlesel kesri (kg /kg)
X
13
: Jeneratrden kan buhardaki amonyan ktlesel kesri (kg / kg)
X
14
: Rektifikasyon kolonunda youarak jeneratre geri dnen zeltideki amonyan ktlesel
kesridir. (kg / kg)
Jeneratr ile rektifikasyon kolonu yapsal btnlk ierisinde olduundan iki bileen birlikte


53
incelendiinde,
Jeneratr asndan zelti dolam oran denklem (4.54) ve (4.57) kullanlarak,
1
9
m
m
f = (4.65)
eklinde yazlabilir.
Jeneratr ve rektifikasyon kolonu iin ktlesel denge,
m
9
= m
10
+ m
1
(kg / s) (4.66)
eklinde yazlabilir.
Jeneratr ve rektifikasyon kolonu iin amonyan ktle denklemi,
m
9
X
9
+ m
10
X
10
= m
1
X
1
(4.67)
dir.
Denklem (4.65) ve (4.67) yardm ile zelti dolam oran tekrar dzenlenecek olursa,
f X
9
(f 1) X
10
= X
1
(4.68)
ve
10 9
10 1
X X
X X
f

= (4.69)
denklemi elde edilir (Herold vd., 1996). Burada,
X
1
: Rektifikasyon kolonunu terk eden buhardaki amonyan ktlesel kesridir. (kg / kg)
Rektifikasyon Kolonu
Rektifikasyon kolonu ierisinde bir kontrol hacmi kontrol hacmi ele alnp kontrol yzeyinin
st yzeyi iin a alt indisi, alt yzeyi iin de b alt indisi kullanlrsa ve sv fazdaki akkan l
alt indisi, buhar fazndaki akkan ise v alt indisi ile gsterilecek olursa ktle dengesi,
m
l,a
+ m
v,b
= m
l,b
+ m
v,a
(kg /s) (4.70)


54
eklinde ifade edilir (Herold vd., 1996).
Denklem (4.70) tekrar dzenlenecek olursa,
m
v,a
m
l,a
= m
v,b
m
l,b
(kg / s) (4.71)
denklemi elde edilir (Herold vd., 1996).
Ktlesel denge kolonun her blgesinde mevcuttur. Ktlesel denge denklemi kolonun tmne
uygulandnda,
m
13
m
1
= m
14
(kg / s) (4.72)
denklemi elde edilir (Herold vd., 1996).
Kolonun herhangi bir ksmna amonyak iin ktlesel denge uygulanacak olursa,
m
l,a
X
l,a
+ m
v,b
X
v,b
= m
l,b
X
l,b
+ m
v,a
X
v,a
(4.73)
denklemi elde edilir (Herold vd., 1996).
Amonyak iin ktlesel denge tm kolona uygulanacak olursa,
m
13
X
13
m
1
X
1
= m
14
X
14
(4.74)
denklemi elde edilir.
Denklem (4.72) ile (4.74) birlikte zldnde,
( )
( )
14 13
13 1
1 14
X X
X X
m m

= (4.75)
denklemi elde edilir (Herold vd., 1996).

ekil 4.13 Rektifikasyon Kolonu


55
4.2.1.9.2 Enerji Denklemleri
Jeneratr
Jeneratr, rektifikasyon kolonundan bamsz bir nite halinde enerjinin korunumu ilkesine
gre incelenecek olursa,
Q
de
+ m
9
h
9
+ m
14
h
14
= m
13
h
13
+ m
10
h
10
(4.76)
denklemi yazlabilir.
Bu denklem dzenlenecek olursa,
Q
de
= m
13
h
13
+ m
10
h
10
m
9
h
9
m
14
h
14
(kW) (4.77)
denklemi elde edilir. Burada,
h
13
: Jeneratr terk eden buharn entalpisi (kJ / kg)
h
14
: Rektifikasyon kolonundan geri dnen zeltinin entalpisidir. (kJ / kg)
Jeneratr ve rektifikasyon kolonu yapsal btnlk ierisinde olduundan enerji korunumu
ilkesine gre birlikte incelenecek olursa,
m
9
h
9
+ Q
de
= m
10
h
10
+ m
1
h
1
+ Q
re
(4.78)
denklemi elde edilir.
Denklem (4.78) dzenlenecek olursa,
Q
de
= m
10
h
10
+ m
1
h
1
m
9
h
9
+ Q
re
(kW) (4.79)
denklemi elde edilir. Burada, Q
re
rektifikasyon kolonundan darya atlan sy belirtmektedir.
retilen birim soutkan bana jeneratre verilmesi gereken s miktar,
de
de
q
m
Q
=
1
(kJ / kg) (4.80)
eklinde ifade edilebilir. Buna gre,
q
de
+ f h
9
= h
1
+ (f 1) h
10
+ q
re
(4.81)


56
denklemi elde edilir. Bu da dzenlendiinde,
q
de
= h
1
h
10
+ f ( h
10
h
9
) + q
re
(kJ /kg) (4.82)
halini alr (Herold vd., 1996).
Rektifikasyon Kolonu
Kolonun adyabatik olarak alt varsaym ile kontrol hacmi, enerji korunumu ilkesine gre
incelenecek olursa,
m
l,a
h
l,a
+ m
v,b
h
v,b
= m
l,b
h
l,b
+ m
v,a
h
v,a
(4.83)
denklemi yazlabilir (Herold vd., 1996).
Bu denklem kolondaki tm ksmlar iin genellenebilir ve
m
v
h
v
m
l
h
l
= sabit (4.84)
eklinde yazlabilir (Herold vd., 1996).
Enerji korunumu ilkesine gre tm kolon incelenecek olursa,
Q
re
+ m
1
h
1
+ m
14
h
14
= m
13
h
13
(4.85)
denklemi yazlabilir. Bu denklem dzenlendiinde,
Q
re
= m
13
h
13
m
1
h
1
m
14
h
14
(4.86)
denklemi elde edilir.
Denklem (4.75) in yardm ile retilen birim soutkan buhar bana rektifikasyon
kolonundan ekilmesi gereken s miktar iin,
( )
( )
( )
( )
14 13
14 13
13 1
1 13
h h
X X
X X
h h q
re

+ = (4.87)
denklemi yazlabilir (Herold vd., 1996).



57
4.2.1.9.3 Basn zellikleri
Jeneratr
P
9
= P
10
= P
13
= P
14
(kPa) (4.88)
olup, btn noktalardaki basnlarn eit olduu kabul edilmitir. Burada,
P
13
: Jeneratrden rektifikasyon kolonuna gitmekte olan buharn basnc (kPa)
P
14
: Rektifikasyon kolonundan jeneratre dnmekte olan svnn basncdr. (kPa)
Jeneratr ve rektifikasyon kolonu yapsal btnlk ierisinde olduundan,
P
1
= P
9
= P
10
(kPa) (4.89)
olduu kabul edilmitir.
Buna gre jeneratr ve rektifikasyon kolonu giri ve kndaki akkan basnlar ayndr.
Rektifikasyon Kolonu
P
10
= P
13
= P
14
(kPa) (4.90)
olup, rektifikasyon kolonunun tm giri ve klarndaki basn deerleri ayndr.
4.2.1.10 Absorpsiyonlu Soutma Makinesinin Btn iin I. Kanun Analizi
Soutma makinesinin btn iin ktle, ktlesel konsantrasyon, basn ve enerji denklemleri
yazlacak olursa,
Soutucu akkan (soutkan) ktlesel debisi
m
1
= m
2
= m
3
= m
4
= m
5
= m
6
(kg / s) (4.91)
Zayf zelti ktlesel debisi
m
7
= m
8
= m
9
(kg / s) (4.92)



58
Zengin zelti ktlesel debisi
m
10
= m
11
= m
12
(kg / s) (4.93)
Soutucu akkan ktlesel konsantrasyonu
X
1
= X
2
= X
3
= X
4
= X
5
= X
6
(kg / kg) (4.94)
Rektifikasyon kolonundan kan buharn saf olduu kabul edilmitir.
Zayf zelti ktlesel konsantrasyonu
X
7
= X
8
= X
9
(kg / kg) (4.95)
Zengin zelti ktlesel konsantrasyonu
X
10
= X
11
= X
12
(kg / kg) (4.96)
Alak basnl blge iin basn deerleri
P
4
= P
5
= P
6
= P
7
= P
12
(kPa)
Ak kayplarnn ve hidrostatik etkinin olmad kabul edilmitir. (4.97)
Yksek basnl blge iin basn deerleri
P
8
= P
9
= P
10
= P
11
= P
13
=P
14
= P
1
= P
2
= P
3
(kPa) (4.98)
Ak kayplarnn ve hidrostatik etkinin olmad kabul edilmitir.
Enerji dengesi
Q
ev
+ W
p
+ Q
de
= Q
ab
+ Q
de
+ Q
re
(kW) (4.99)
olup, evre, s kayna veya soutulacak ortam ile amac gerei s alveriinde bulunmas
gereken bileenlerin ilgili ksmlar dnda cihaz iine ve dna doru herhangi bir s
transferinin meydana gelmedii varsaylmtr.


59
4.2.2 Termodinamiin II. Kanununa Gre Analiz
Absorpsiyonlu soutma sistemini oluturan bileenler srekli akl ak sistemlerdir. Buna
uygun olarak termodinamiin I. ve II. Yasas ile ilgili denklemler yazlacak olursa,
I. Yasa denklemi,

|
|

\
|
+ +
|
|

\
|
+ + =
g
g
g g

gZ
V
h m gZ
V
h m W Q
2 2
2 2
(4.100)
II. Yasa denklemi,
0
T
Q
s m s m S
evre
g g retim
+ =

(4.101)
olur.
Burada, Q
evre
= Q ve S
retim
, ak sistemin toplam entropi retimidir. Denklem (4.100) ve
(4.101) deki s geii terimleri yok edilirse,


|
|

\
|
+ +
|
|

\
|
+ + =
retim

g o g
g
g g
S T s T gZ
V
h m s T gZ
V
h m W
0 0
2 2
2 2
(4.102)
denklemi elde edilir (engel ve Boles, 1996).
Denklem (4.102) de elde edilen W ak sistemde yaplan yaral itir.
Tersinir i (4.102) denkleminde toplam entropi retimi teriminin sfra eitlenmesiyle bulunur.
(S
retim
= 0)
Buna gre,

|
|

\
|
+ +
|
|

\
|
+ + =

g g
g
g g tr
s T gZ
V
h m s T gZ
V
h m W
0
2
0
2
2 2
(kW) (4.103)
denklemi elde edilir (engel ve Boles, 1996).
Tersinir i W
tr
ile yararl i W arasndaki fark, hal deiimi srasndaki tersinmezliklerden
kaynaklanr ve I ile gsterilen bu fark birim zamandaki tersinmezlik olup,


60
I = W
tr
W = T
0
S
retim
(kW) (4.104)
denklemi ile ifade edilir.
Srekli akl ak sistemin bir giri ve bir k varsa, denklem (4.103) basitletirilebilir ve
( ) ( ) ( )
(
(

+ =
g
g
g g tr
Z Z g
V V
s s T h h m W
2
2 2
0
(kW) (4.105)
eklinde ifade edilebilir.
Bir akn kullanlabilirlii (ekserjisi) ak ekserjisi olarak adlandrlr ve olarak gsterilir.
(4.105) denkleminde giri hali indissiz ve k hali de l hal olmak zere 0 indisi ile
gsterilirse (V
0
= 0, Z
0
= 0 ),
gZ
V
s s T h h + + =
2
) ( ) (
2
0 0 0
(kJ / kg) (4.106)
denklemi elde edilir.
(4.106) bantsndan yararlanarak tersinir ii ak ekserjisi ile gstermek mmkndr. Buna
gre,
W
tr
= m
g

g
m

(kW) (4.107)
denklemi yazlabilir
Ayn denklemi bir giri ve bir kl sistem iin yazacak olursak,
W
tr
= m (
g

) (kW) (4.108)
denklemini elde etmi oluruz.
Srekli akl ak sistemde T
R
scaklndaki bir sl enerji deposu ile sistem arasnda Q
R

miktarnda s geii oluyorsa, tersinir i bants ak sistem iin birinci ve ikinci yasa
denklemlerini yazp, evreyle s geiini gsteren terim yok edilerek bulunur (engel ve
Boles, 1996).

|
|

\
|
=
R
R g g tr
T
T
Q m m W
0
1 (kW) (4.109)


61
Bu denklemde Q
R
nin iareti sl enerji deposuna gre belirlenmektedir.
Absorpsiyonlu soutma sistemi iin II. Kanun verimi en genel ekilde
ass tr
ass
II
COP
COP
,
= (4.110)
denklemi ile ifade edilebilir. Yani, gerek absorpsiyonlu makinenin termodinamik
performansnn, tersinir absorpsiyonlu soutma makinesinin performansna orandr.
II. Kanun veriminin baka bir ifade ekli ise sistemden elde edilen ekserjinin sisteme verilene
orandr. Bu tanma gre absorpsiyonlu sistem iin sistemden elde edilen ekserji evaporatr ile
ortam arasndaki s alveriinden, sisteme salanan ekserji ise jeneratr ile s kayna
arasndaki s alveriinden ve pompa ile salanan iten kaynaklanmaktadr.
Evaporatrn ortam ile olan s etkileiminden kaynaklanan ekserji geii,
ev
ev
ev Q
Q
T
T
A
|
|

\
|
=
0
,
1 (kW) (4.111)
eklinde ifade edilebilir. Ortam scaklnn evre scaklndan daha dk olmas, baka bir
deyile T
ev
< T
0
olmas durumunda (4.111) denklemi, yani s geiiyle ilgili ekserji geii
eksi deer almaktadr. Eksi deer souk ortamn ekserjisindeki azalmay gstermektedir.
Ancak ekserjideki bu azalmaya karlk souk ortam ile evre arasnda alan bir Carnot
makinesi azalan ekserji miktar kadar i retebilir.
Jeneratrn s kayna ile olan s etkileiminden kaynaklanan ekserji geii,
de
de
de Q
Q
T
T
A
|
|

\
|
=
0
,
1 (kW) (4.112)
eklinde ifade edilebilir.
Pompa tarafndan salanan ekserji geiinin,
W
p
= m
7

7
(P
8
P
7
) (kW)
olduu daha nce ifade edilmiti.
II. Kanun verimini belirlemek amacyla, daha nceki tarife sadk kalnacak ekilde, deerler


62
pay ve paydaya yazlacak olursa,
p de
de
ev
ev
II
W Q
T
T
Q
T
T
+
|
|

\
|

|
|

\
|

=
0
0
1
1
(4.113)
denklemi elde edilir.
Absorpsiyonlu soutma makinesini oluturan bileenlerin analizi gerekletirilirken kinetik ve
potansiyel enerji ve buna bal ekserji deiimleri dikkate alnmayacaktr (V = 0 ve Z = 0).
4.2.2.1 Kondenser
Kondenser bir giri ve bir kl srekli akl sistem olduundan denklem (4.108)
kullanlarak,
W
tr, co
= m
1
(
1

2
) (kW) (4.114)
eklinde yazlabilir. Buradaki ak ekserjileri denklem (4.106) kullanlarak,

1
= ( h
1
h
0
) T
0
( s
1
s
0
) (kJ / kg) (4.115)

2
= ( h
2
h
0
) T
0
( s
2
s
0
) (kJ / kg) (4.116)
eklinde yazlabilir. Burada,

1
: Kondenser giriindeki soutkan buharnn ekserjisi

2
: Kondenser kndaki soutkan svsnn ekserjisidir.
Sistem i retmediinden yararl i W
co
= 0 dr. Denklem (4.104) de yararl i terimi yerine
sfr yazlrsa kondenserde retilen tersinmezlik iin,
I
co
= W
tr, co
W
co
= T
0
S
retim, co

ve
I
co
= W
tr, co
= T
0
S
retim, co
(kW) (4.117)


63
denklemi elde edilir.
Kondenserde retilen toplam entropi miktarn belirlemenin dier yolu da,
S
retim, co
= m
1
(s
2
s
1
) (kW / K) (4.118)
denklemini kullanmaktr. Burada,
s
1
: Kondenser giriindeki soutkan buharnn entropisi (kJ / kg K)
s
2
: Kondenser kndaki soutkan svsnn entropisidir. (kJ / kg K)
Kondenserden evreye atlan s nedeniyle meydana gelen entropi ve ekserji deiimleri, atk
snn dorudan evreye atld yani baka bir amala kullanlmad varsaym ile
hesaplamalarda dikkate alnmamtr.
4.2.2.2 Soutkan Is Deitiricisi
Srekli akl ak sistem olup iki giri ve iki k bulunmakta, aklar karmamaktadr.
Buna gre denklem (4.107) kullanlarak,
W
tr, sd
= m
2
[(
2
+
5
) (
3
+
6
)] (kW) (4.119)
denklemi elde edilir. Buradaki ak ekserjileri denklem (4.106) kullanlarak,

3
= ( h
3
h
0
) T
0
( s
3
s
0
) (kJ / kg) (4.120)

5
= ( h
5
h
0
) T
0
( s
5
s
0
) (kJ / kg) (4.121)

6
= ( h
6
h
0
) T
0
( s
6
s
0
) (kJ / kg) (4.122)
denklemleri elde edilir. Burada,

3
: Soutkan s deitiricisinden karak kslma valfna gitmekte olan soutkann ekserjisi

5
: Evaporatrden karak soutkan s deitiricisine girmekte olan soutkann ekserjisi

6
: Soutkan s deitiricisinden karak absorbere gitmekte olan soutkann ekserjisidir.
Sistem i retmediinden yararl i W
sd
= 0 dr. Denklem (4.104) de yararl i terimi yerine


64
sfr yazlrsa soutkan s deitiricisinde retilen tersinmezlik iin,
I
sd
= W
tr, sd
W
sd
= T
0
S
retim, sd

ve
I
sd
= W
tr, sd
= T
0
S
retim, sd
(kW) (4.123)
denklemi elde edilir.
Soutkan s deitiricisinde retilen toplam entropi miktarn belirlemenin dier yolu da
S
retim, sd
= m
2
[(s
3
+ s
6
) (s
2
+ s
5
)] (kW / K) (4.124)
denklemini kullanmaktr. Burada,
s
3
: Soutkan s deitiricisinden karak kslma valfna gitmekte olan soutkann
entropisidir. (kJ / kg K)
s
5
: Evaporatrden karak soutkan s deitiricisine girmekte olan soutkann entropisi
(kJ / kg K)
s
6
: Soutkan s deitiricisinden karak absorbere gitmekte olan soutkann entropisidir.
(kJ / kg K)
4.2.2.3 Soutkan Kslma Valf
Bir giri ve bir k olan srekli akl ak sistem olduundan denklem (4.108) kullanlarak,
W
tr, kv
= m
3
(
3

4
) (kW) (4.125)
eklinde yazlabilir. Buradaki ak ekserjisi denklem (4.106) kullanlarak,

4
= ( h
4
h
0
) T
0
( s
4
s
0
) (kJ / kg) (4.126)

4
: Soutucu akkan kslma valf kndaki soutkann ekserjisidir.
Sistem i retmediinden yararl i W
kv
= 0 dr. Denklem (4.104) de yararl i terimi yerine
sfr yazlrsa soutkan kslma valfnda retilen tersinmezlik iin,
I
kv
= W
tr, kv
W
kv
= T
0
S
retim, kv



65
ve
I
kv
= W
tr, kv
= T
0
S
retim, kv
(kW) (4.127)
denklemi elde edilir.
Soutkan kslma valfnda retilen toplam entropi miktarn belirlemenin dier yolu da,
S
retim, kv
= m
3
(s
4
s
3
) (kW / K) (4.128)
denklemini kullanmaktr. Burada,
s
4
: Kslma valf kndaki soutkann entropisidir. (kJ / kg K)
4.2.2.4 Evaporatr
Evaporatr, srekli akl, tek giri ve tek kl, T
ev
scaklndaki sl enerji deposu ile
arasnda Q
ev
miktarnda s geii olan ak bir sistemdir. Denklem (4.109) un bu sisteme
uyarlanmasyla,
W
tr, ev
= m
4
(
4

5
) +
|
|

\
|

ev
ev
T
T
Q
0
1 (kW) (4.129)
denklemi elde edilir.
Sistem i retmediinden yararl i W
ev
= 0 dr. Denklem (4.104) de yararl i terimi yerine
sfr yazlrsa evaporatrde retilen tersinmezlik iin,
I
ev
= W
tr, ev
W
ev
= T
0
S
retim, ev

ve
I
ev
= W
tr, ev
= T
0
S
retim, ev
(kW) (4.130)
denklemi elde edilir.
Evaporatrde retilen toplam entropi miktarn belirlemenin dier yolu da, sadece bir girili
ve bir kl sadece sl enerji deposu ile s alveriinde bulunan srekli akl ak sistem
iin


66
S
retim, ev
= m
4
(s
5
s
4
)
ev
ev
T
Q
(kW / K) (4.131)
denklemini kullanmaktr.
4.2.2.5 Absorber
Absorber, iki giri ve tek kn olduu, aklarn kart, srekli akl ak bir sistem olup
evresiyle sl etkileim iersindedir. Darya atlan snn kullanlmad varsayldndan
hesaplamalarda dar atlan s dikkate alnmamtr. Absorber iin denklem (4.107)
dzenlenerek tekrar yazlacak olursa,
W
tr, ab
= m
6

6
+ m
12

12
m
7

7
(kW) (4.132)
denklemi elde edilir. Buradaki ak ekserjileri, denklem (4.106) kullanlarak,

7
= ( h
7
h
0
) T
0
( s
7
s
0
) (kJ / kg) (4.133)

12
= ( h
12
h
0
) T
0
( s
12
s
0
) (kJ / kg) (4.134)
eklinde elde edilir. Burada,

7
: Absorberden karak pompaya gitmekte olan zeltinin ekserjisi

12
: zelti kslma valfndan karak absorbere dnmekte olan zeltinin ekserjisidir.
Sistem i retmediinden yararl i W
ab
= 0 dr. Denklem (4.104) de yararl i terimi yerine
sfr yazlrsa absorberde retilen tersinmezlik iin,
I
ab
= W
tr, ab
W
ab
= T
0
S
retim, ab

ve
I
ab
= W
tr, ab
= T
0
S
retim, ab
(kW) (4.135)
denklemi elde edilir.
Absorberde retilen toplam entropi miktarn belirlemenin dier yolu da, iki girili ve bir
kl sadece srekli akl ak sistem iin


67
S
retim, ab
= m
7
s
7
m
12
s
12
m
6
s
6
(kW / K) (4.136)
denklemini kullanmaktr. Burada,
s
7
: Absorberden karak pompaya gitmekte olan zengin zeltinin entropisi (kJ / kg K)
s
12
: zelti kslma valfndan karak absorbere gitmekte olan zayf zeltinin entropisidir.
(kJ / kg K)
4.2.2.6 Pompa
Pompa bir giri ve bir kl srekli akl sistem olup, ayn zamanda sistem zerinde W
p

kadar i yapmaktadr. Sistemin izentropik olduu varsaylm buna bal olarak pompa
veriminin %100 olduu kabul edilmitir. Denklem (4.108) pompa iin uyarlanacak olursa,
W
tr, p
= m
7
(
7

8
) (kW) (4.137)
denklemi elde edilir. Buradaki ak ekserjileri denklem (4.106) kullanlarak,

8
= ( h
8
h
0
) T
0
( s
8
s
0
) (kJ / kg) (4.138)
eklinde yazlabilir. Burada,

8
: Pompa kndaki zeltinin ekserjisidir.
Sistem i rettiinden ve yararl i W
p
= W
tr, p
olduundan, denklem (4.104) de yararl i
terimi yerine W
tr, p
yazlrsa pompada retilen tersinmezlik iin,
I
p
= W
tr, p
W
tr, p
= T
0
S
retim, p

ve
I
p
= T
0
S
retim, p
= 0 (kW) (4.139)
sonucu elde edilir.
Pompada retilen toplam entropi miktarn belirlemenin dier yolu da,
S
retim, p
= m
7
(s
8
s
7
) (kW / K) (4.140)
denklemini kullanmaktr. Burada,


68
s
8
: Pompa kndaki zeltinin entropisidir. (kJ / kg K)
rneimizde pompa izentropik olduundan S
retim,p
= 0 dr.
4.2.2.7 zelti Kslma Valf
Bir giri ve bir k olan srekli akl ak sistem olduundan denklem (4.108) kullanlarak,
W
tr, kv
= m
12
(
11

12
) (kW) (4.141)
eklinde yazlabilir. Buradaki ak ekserjisi denklem (4.106) kullanlarak,

11
= ( h
11
h
0
) T
0
( s
11
s
0
) (kJ / kg)
denklemi elde edilir. (4.142)

11
: zelti s deitiricisinden kp zelti kslma valfna girmekte olan zeltinin
ekserjisidir.
Sistem i retmediinden yararl i W
kv
= 0 dr. Denklem (4.104) de yararl i terimi yerine
sfr yazlrsa zelti kslma valfnda retilen tersinmezlik iin,
I
kv
= W
tr, kv
W
kv
= T
0
S
retim, kv

ve
I
kv
= W
tr, kv
= T
0
S
retim, kv
(kW) (4.143)
denklemi elde edilir.
zelti kslma valfnda retilen toplam entropi miktarn belirlemenin dier yolu da,
S
retim, kv
= m
12
(s
12
s
11
) (kW / K) (4.144)
denklemini kullanmaktr. Burada,
s
11
: zelti s deitiricisinden kp zelti kslma valfna girmekte olan zeltinin
entropisidir. (kJ / kg K)



69
4.2.2.8 zelti Is Deitiricisi
Srekli akl ak sistem olup iki giri ve iki k bulunmakta, aklar karmamaktadr.
Buna gre denklem (4.107) kullanlarak,
W
tr, d
= m
8
(
8

9
) + m
10
(
10

11
) (kW) (4.145)
denklemi elde edilir. Buradaki ak ekserjileri denklem (4.106) kullanlarak,

9
= ( h
9
h
0
) T
0
( s
9
s
0
) (kJ / kg) (4.146)

10
= ( h
10
h
0
) T
0
( s
10
s
0
) (kJ / kg) (4.147)
denklemleri elde edilir. Burada,

9
: zelti s deitiricisinden kp jeneratre gitmekte olan zeltinin ekserjisi

10
: Jeneratrden karak zelti s deitiricisine gitmekte olan zeltinin ekserjisidir.
Sistem i retmediinden yararl i W
d
= 0 dr. Denklem (4.104) de yararl i terimi yerine
sfr yazlrsa zelti s deitiricisinde retilen tersinmezlik iin,
I
d
= W
tr, d
W
d
= T
0
S
retim, d

ve
I
d
= W
tr, d
= T
0
S
retim, d
(kW) (4.148)
denklemi elde edilir.
zelti s deitiricisinde retilen toplam entropi miktarn belirlemenin dier yolu da,
S
retim, d
= m
8
[(s
9
s
8
) + m
10
(s
11
s
10
)] (kW / K) (4.149)
denklemini kullanmaktr. Burada,
s
9
: zelti s deitiricisinden kp jeneratre gitmekte olan zeltinin entropisi (kJ / kg K)
s
10
: Jeneratrden karak zelti s deitiricisine gitmekte olan zeltinin entropisidir.
(kJ / kg K)


70
4.2.2.9 Jeneratr
Jeneratr, iki giri ve iki kn olduu, aklarn kart, srekli akl ak bir sistem olup
sl enerji deposu ile etkileim iersindedir. Jeneratr iin denklem (4.109) dzenlenerek
tekrar yazlacak olursa,
W
tr, de
= m
14

14
+ m
9

9
(m
13

13
+ m
14

14
) +
|
|

\
|

de
de
T
T
Q
0
1 (kW) (4.150)
denklemi elde edilir. Buradaki ak ekserjileri, denklem (4.106) kullanlarak,

13
= ( h
13
h
0
) T
0
( s
13
s
0
) (kJ / kg) (4.151)

14
= ( h
14
h
0
) T
0
( s
14
s
0
) (kJ / kg) (4.152)
eklinde elde edilir. Burada,

13
: Jeneratrden karak rektifikasyon kolonuna gitmekte olan buhar zeltisinin ekserjisi

14
: Rektifikasyon kolonundan karak jeneratre dnmekte olan sv zeltinin ekserjisidir.
Sistem i retmediinden yararl i W
de
= 0 dr. Denklem (4.104) de yararl i terimi yerine
sfr yazlrsa jeneratrde retilen tersinmezlik iin,
I
de
= W
tr, de
W
de
= T
0
S
retim, de

ve
I
de
= W
tr, de
= T
0
S
retim, de
(kW) (4.153)
denklemi elde edilir.
Jeneratrde retilen toplam entropi miktarn belirlemenin dier yolu da, iki girili ve iki
kl, sl enerji kayna ile etkileim halindeki srekli akl ak sistem iin
S
retim, de
= m
13
s
13
+ m
10
s
10
(m
14
s
14
+ m
9
s
9
)
de
de
T
Q
(kW / K) (4.154)
denklemini kullanmaktr. Burada,


71
s
13
: Jeneratrden karak rektifikasyon kolonuna gitmekte olan buhar zeltisinin entropisi
(kJ / kg K)
s
14
: Rektifikasyon kolonundan karak jeneratre dnmekte olan sv zeltinin entropisidir.
(kJ / kg K)
4.2.2.10 Rektifikasyon Kolonu
Rektifikasyon kolonu, iki giri ve tek kn olduu, aklarn kart, srekli akl ak bir
sistem olup evresiyle sl etkileim iersindedir. Darya atlan snn kullanlmad
varsayldndan hesaplamalarda dar atlan s dikkate alnmamtr. Rektifikasyon kolonu
iin denklem (4.107) dzenlenerek tekrar yazlacak olursa,
W
tr, re
= m
13

13
(m
14

14
+ m
1

1
) (kW) (4.155)
denklemi elde edilir.
Sistem i retmediinden yararl i W
re
= 0 dr. Denklem (4.104) de yararl i terimi yerine
sfr yazlrsa rektifikasyon kolonunda retilen tersinmezlik iin,
I
re
= W
tr, re
W
re
= T
0
S
retim, re

ve
I
re
= W
tr, re
= T
0
S
retim, re
(kW) (4.156)
denklemi elde edilir.
Rektifikasyon kolonunda retilen toplam entropi miktarn belirlemenin dier yolu da, iki
girili ve bir kl srekli akl ak sistem iin
S
retim, re
= m
1
s
1
+ m
14
s
14
m
13
s
13
(kW / K) (4.157)
denklemini kullanmaktr.




72
5. KMYASAL REAKSYONA GREN SSTEMLERN TERMODNAMK
ANALZ
5.1 Kimyasal Reaksiyona Giren Sistemlerin Birinci Yasa zmlemesi
Enerjinin korunumu bantsn yazmadan nce, entalpinin reaksiyona giren sistemler iin
uygun bir biimde ifade edilmesi gerekir. Baka bir deyile, entalpinin standart referans haline
gre ve kimyasal enerji terimi aka belli olacak ekilde yazlmas yararl olur. Uygun bir
biimde ifade edildii zaman, entalpi terimi standart referans halinde oluum entalpisini
vermelidir. Bu dnceyle, yanma ilemine giren veya kan bir karann entalpisi, birim mol
iin aada gsterildii ekilde ifade edilir (engel ve Boles, 1996).
Entalpi = ( )
0 0
h h h f + (kJ / kmol)
Burada,
0
f h : Oluum entalpisi (kJ / kmol)
h:Verilen haldeki duyulur entalpi (kJ / kmol)
0
h : Standart referans halindeki duyulur entalpidir. (kJ / kmol)
Standart referans hali, 1 atm basn ve 25C scaklktaki haldir.
Kimyasal reaksiyon gerekleen srekli akl ak bir sistem iin kinetik ve potansiyel
enerjiler ihmal edilerek enerji korunumu ilkesi tatbik edilecek olursa,
( ) ( )

+ + =
g
f
g
f
ch
h h h n h h h n W Q
0
0 0 0
(kW) (5.1)
denklemi elde edilir (engel ve Boles, 1996).
Burada,
n

: Yanma ileminden kanlarn mol debisi (kmol / s)

n
g
: Yanma ilemine girenlerin mol debisidir. (kmol / s)
Yanmayla ilgili problemler zlrken yaktn birim mol miktarna gre ifade edilmi
byklklerle almak daha kolay olduundan denklem (5.1) in her terimini yaktn mol
debisine bldmzde,


73
( ) ( )

+ + =
g
f
g
f
ch
h h h n h h h n W Q
0
0 0 0
(kJ / kmol) (5.2)
denklemini elde ederiz (engel ve Boles, 1996).
Burada,
n

: Yanma ileminden kanlarn mol miktar (kmol)

n
g
: Yanma ilemine girenlerin mol miktardr. (kmol)
Denklem (5.2) iin n
g
= 1 olduu not edilmelidir.
Analizimizde i etkileimi olmadndan i terimi W sfrdr. Baka bir deyile W = 0 olarak
alnmtr.
5.2 Kimyasal Reaksiyona Giren Srekli Akl Ak Sistemler iin II. Yasa
zmlemesi
5.2.1 Kimyasal Reaksiyona Giren Srekli Akl Ak Sistemler iin Entropi retimi
Kimyasal reaksiyona giren ve T
R
scaklndaki sl enerji deposu ile Q
R
miktarnda s
alveriinde bulunan srekli akl ak bir sistem iin entropinin art ilkesine gre,
S
retim, ch
= S
sistem, ch
+ S
evre, ch
0 (kJ / kg) (5.3)
denklemi yazlabilir.
Burada,
S
sistem, ch
= S
yi
S
yig
= n

s n
g
g s (kJ / kg) (5.4)

=
R
R
ch evre
T
Q
S
,
(5.5)
olmaktadr. Burada Q
R
nin iareti sl enerji deposuna gre belirlenir.
Denklem (5.4) kimyasal reaksiyona giren bir sistemin entropi deiimi iin genel bir
bantdr. Bu bant, yanma ilemine giren ve yanma ileminden kan her madde iin
entropinin hesaplanmasn gerektirmektedir. Yanma ilemine giren ve yanma ileminden
kan maddeler mkemmel gaz olarak kabul edilirse hesaplama bir lde basitleir.


74
Mkemmel gazlar iin bile entropi, scakln ve basncn fonksiyonudur.
Mkemmel gaz karmndaki bir karann entropisi hesaplanrken scakln ve ksmi
basncn bilinmesi gerekir. Karann scakl karmn scaklna eittir, karann ksmi
basnc ise karmn toplam basncn karmn mol oranyla arparak bulunur. Buna gre
(T, P
0
) ile (T, P) halleri arasnda sabit scaklkta bir hal deiimi dnlrse,
( ) ( )
0
0
0
ln , ,
P
P
R P T S P T S
u
= (kJ / kmol K) (5.6)
denklemi yazlabilir.
Bir mkemmel gaz karmnn i. karan iin bu denklem,
( ) ( )
0
0
0
ln , ,
P
P y
R P T S P T S
ni
u
i
i
i = (kJ / kmol K) (5.7)
eklinde ifade edilebilir. Burada,
P
i
: Karann ksmi basnc (atm)
y
ni
: Karann mol oran
P: Karmn toplam haldeki basnc (atm)
P
0
: lk haldeki basn (atm)
0
S : Standart referans halindeki mutlak entropi deeri (kJ / kmol K) olup, termodinamiin
III. Yasasna gre, mutlak sfr scaklnda saf kristal maddenin entropisi sfrdr. Bu nedenle,
termodinamiin nc yasas, tm maddelerin entropi deerleri iin mutlak bir taban
oluturmaktadr. Bu tabana gre belirlenen entropi deerleri mutlak entropi diye adlandrlr.
R
u
= 8,31434 kJ / kmol K
deerinde olup, niversal gaz sabitidir.
5.2.2 Kimyasal Reaksiyona Giren Srekli Akl Ak Sistemlerdeki Tersinir ve
Tersinmezliklerin Belirlenmesi
Kimyasal reaksiyonla ilikili tersinmezlik
I
ch
= T
0
S
retim,ch
(kJ) (5.8)


75
eklinde ifade edilebilir. Burada,
T
0
: evrenin mutlak scakldr. (K)
Kinetik ve potansiyel enerji deiimlerinin ihmal edildii ve s alverilerinin sadece T
0

scaklndaki evreyle olduu srekli akl bir yanma ilemi iin tersinir i,
( ) ( )

+ + =

f
g
f
g ch tr
s T h h h n s T h h h n W
0
0 0
0
0 0
.
(5.9)
eklinde yazlabilir (engel ve Boles, 1996).
Eer yanma odas ile T
R
scaklndaki sl enerji deposu arasnda Q
R
miktarnda s geii
oluyorsa denklem (5.9) dan
|
|

\
|

R
R
T
T
Q
0
1 deeri karlarak tersinir i hesaplanabilir. Q
R
nin
iareti sl enerji deposuna gre belirlenir.
















76
6. EKONOMK ANALZ
P miktarndaki para yllk % i
eff
geri dn oran ile bir hesapta altrlacak olursa n yl
sonundaki elde edilecek miktar belirlemek iin,
( )
n
eff
i P F + = 1 (6.1)
denklemi kullanlabilir (Bejan vd., 1996).
Gelecekte harcanacak veya elde edilecek bir parann bu gnk miktarn belirlemek iin
( )
n
eff
i
F P
+
=
1
1
(6.2)
denklemi kullanlabilir (Bejan vd., 1996).
Eer A miktarnda para yllk % i
eff
kadar gelir getiren bir hesaba her yl sonu periyodik
olarak yatrlyorsa n yl sonunda biriken miktar belirlemek iin
( )
eff
n
eff
i
i
A F
1 1 +
= (6.3)
denklemi kullanlabilir (Bejan vd., 1996).
Denklem (6.2) ve (6.3) bir araya getirilirse,
( )
( )
n
eff eff
n
eff
i i
i
A
P
+
+
=
1
1 1
(6.4)
denklemi elde edilir (Bejan vd., 1996).
Denklem (6.4) n sa taraf niform serilerin bugnk deer faktr olarak adlandrlr. Bu
faktrn tersi sermaye geri kazanm faktr yani CRF olarak isimlendirilir ve
( )
( ) 1 1
1
+
+
= =
n
eff
n
eff eff
i
i i
P
A
CRF (6.5)
eklinde ifade edilebilir (Bejan vd., 1996).
Eskalasyon oran, yllk harcamalarn kaynak tkenmesi, artan talep ve teknolojik ilerlemeler


77
yznden deiime uramasdr.
n yllk periyot iin fiyat eskalasyonunun uyguland harcamalarn listesi geometrik artan
seriler halindedir. Eskalasyon dzeltme faktr CELF ilk yln banda yaplan harcama P
0

buna denk gelen periyodik masraflar A arasndaki ilikiyi aklar. Bunun iin
( )
CRF
k
k k
CELF
P
A
n

= =
1
1
0
(6.6)
denklemi yazlabilir (Bejan vd., 1996).
Burada,
eff
n
i
r
k
+
+
=
1
1
(6.7)
olup, (Bejan vd., 1996)
r
n
: Eskalasyon orandr.
Bir deere getirilme faktr A ise
i
r
CELF
A
+
=
1
(6.8)
olup (il, 2004; Odyakmaz, 2005) burada,
r
i
: Faiz orandr.
Bir deere getirilmi parasal deer ise
( )A Z Z Z
isl tot yat tot tot , ,
+ = (6.9)
olup (il, 2004; Odyakmaz, 2005), burada
Z
tot,yat
: Toplam yatrm maliyeti
Z
tot,il
: Toplam iletme maliyetidir.




78
7. TERMOEKONOMK ANALZ
Termoekonomik, ekserji analizi ile ekonomik prensipleri bir araya getiren mhendislik
daldr. Sistem tasarmcsnn veya sistemi iletenin geleneksel enerji analizi ve ekonomik
deerlendirmelerle ulaamayaca ok nemli bilgiyi salar, maliyet etkin tasarm ve
iletimi mmkn klar. Termoekonomik, ekserji yardml maliyet minimizasyonu olarak
dnlebilir.
Sanki dengeli halde iletilen bir sistemin btn iin maliyet dengesi,
tot tot F tot
Z C C + =
, Pr,
($ / h) (7.1)
eklinde yazlabilir (Bejan vd.,1996). Burada,
tot
C
Pr,
: rn retmek iin yaplan tm masraflarn toplam ($ / h)
tot F
C
,
: Toplam yakt maliyeti ($ / h)
tot
Z : Bir dzeye getirilmi yatrm, iletim, bakm masraflarnn toplamdr. ($ / h)
Denklem (7.1) e gre rnlerin toplam maliyetinin, hammaddelerin ve bir deere getirilmi
yatrm ve iletim maliyetlerinin toplam maliyetine eit olduu sonucu kmaktadr.
Absorpsiyonlu soutma makinesinde imal edilen rn soutma etkisidir. letim enerjisi ise
doal gaz, duman, buhar veya uygun olabilecek dier s kaynaklar eklinde eitlilik
gsterebilmektedir. Ayrca, makine bnyesinde bulunan devridaim pompasn altrmak iin
elektrik enerjisi gerekmektedir.
Denklem (7.1) ekil 7.1 de temsil edilen absorpsiyonlu soutma makinesine uyarlanacak
olursa,

ekil 7.1 Absorpsiyonlu sistemin eksergoekonomik maliyeti


79
tot w F
Z C C C + + =
Pr
($ / h) (7.2)
denklemi elde edilir. Atk snn kullanlmadan evreye atld kabul edilen bu denklemde,
w
C : Sisteme verilen elektrik enerjisine bal maliyettir. ($ / h)
Denklem (7.2) yi oluturan terimleri daha ak ifade edecek olursak soldaki terim iin,
ev Q
A c C
, Pr Pr
= ($ /h) (7.3)
denklemi yazlabilir. Burada,
Pr
c : Soutma etkisinin birim ekserji maliyeti ($ / GJ)
ev Q
A
,
: Soutma etkisi sonucu oluan s transferiyle ilikili ekserji miktardr. (kW)
Denklem (7.2) nin sandaki ilk terim iin,
ch tr F F
W c C
,
= ($ / h) (7.4)
denklemi yazlabilir. Burada,
F
c : Doalgazn yanmas sonucu oluan birim kimyasal ekserji maliyeti ($ / GJ)
ch tr
W
,
: Doalgazn yanmas sonucu aa kan ekserji miktar (kW)
Denklem (7.2) nin sandaki ikinci terim iin,
p w w
W c C = ($ / h) (7.5)
denklemi yazlabilir. Burada,
w
c : Elektrik enerjisi ile ilgili birim ekserji maliyeti ($ / GJ)
p
W : Pompa iidir (=ekserji). (kW)
Denklem (7.2) nin en sandaki terim iin,
isl tot yat tot tot
Z Z Z
, ,
+ = ($ / h) (7.6)
denklemi yazlabilir. Buradaki
yat tot
Z
,
ve
isl tot
Z
,
srasyla, yllk bir dzeye getirilmi yatrm


80
maliyetinin toplam alma sresine blm ve yllk bir dzeye getirilmi toplam iletme
maliyetinin yllk alma sresine blmdr.
tot
Z ise bu iki deerin toplamdr.
Bir bileenin maliyet kaynaklar iki kategoride gruplanabilir. lki, ekserji ile ilgili olmayan
maliyetler (sermaye ve iletim harcamalar) ikincisi ise ekserji ykm ve kaybndan meydana
gelir. Bileenin performansn belirlemek iin her bir kategorinin izafi neminin bilinmesi
gerekir. Bu, bileen iin tarif edilmi eksergoekonomik faktr
k
f tarafndan salanr.
Eksergoekonomik faktr, ekserji ile ilgili olmayan maliyet katksnn toplam maliyete orann
ifade eder. Eksergoekonomik faktrn dk deerleri, rn maliyetlerinin arlkl olarak
enerji kaynaklarnn etkin olmayan ekilde kullanmndan kaynaklanan kayplar yznden
arttn belirterek verimliliin artrlp tersinmezliklerin azaltlmasn (ki bu yatrm
maliyetlerini artrabilir) nerir. Eksergoekonomik faktrn yksek deerleri ise rn
maliyetlerinin arlkl olarak yatrm, iletim ve bakm maliyetlerinin toplamna bal
olduunu belirterek bu maliyetlerin drlmesini nerir. Eksergoekonomik faktr
k
f iin
tot ort F tot
tot
k
I c Z
Z
f
,
+
= (7.7)
denklemi yazlabilir (Bejan vd.,1996). Burada,
tot
I : Sistem ve evre tarafndan yaratlan tersinmezliklerin toplamdr. (kW)












81
8. SAYISAL UYGULAMA
Bir prosesin soutma gereksinimini karlamak iin absorpsiyonlu soutma makinesi
kullanlacaktr. Makineyi altrmak iin enerji kayna olarak doalgaz, duman (egzoz gaz),
veya buhar kullanlmas halindeki birim ekserji maliyetinin belirlenmesi istenmektedir.
Konuyla ilgili ekonomik veriler
Soutma makinesi toplam maliyeti: 380000 $
Buhar kazan toplam maliyeti: 52642 $
Doal gaz birim maliyeti: 0,2597 $ /
3
m
Duman gaz (egzoz) ekserji maliyeti: 17,23 $ / GJ (Temir, G. ve Bilge, D., 2004)
Elektrik enerjisi birim maliyeti: 0,0888 $ / kWh
Soutma makinesi bakm maliyeti: 4960 $ / yl
Buhar kazan bakm maliyeti: 17205 $ / yl
Soutma makinesi sigorta maliyeti: 1854 $ / yl
Buhar kazan sigorta maliyeti: 250 $ / yl
Tesis mr: n = 16 yl
Faiz oran: r
i
= %4
Eskalasyon oran: r
n
= %5
Geri deme oran: i
eff
= %4
alma sresi: 8000 saat / yl
Konuyla ilgili teknik veriler
Soutma kapasitesi: 2000 kW
Buhar kazan kapasitesi: 4312,1 kW
Ortalama kondenser scakl: 40,67 C


82
Kondenser ss: 2088 kW
Ortalama evaporatr scakl: 23,21 C
Evaporatr ss: 2000 kW
Ortalama jeneratr scakl: T
de
= 117,01 C
Jeneratr ss: 4312,1 kW
Ortalama absorber scakl: T
ab
= 40,04 C
Absorber ss: 3826 kW
Ortalama rektifikasyon kolonu scakl: 91,46 C
Rektifikasyon kolonu ss: 415,6 kW
Pompa gc: 17,3 kW
Pompa etkinlii: %100
COP: 0,462
Soutma makinesine girmekte olan doymu buharn scakl: 431,85 K
Soutma makinesine girmekte olan doymu buharn entalpisi: 2756,8 kJ / kg
Soutma makinesinden kmakta olan kzgn suyun scakl: 414,32 K
Soutma makinesinden kmakta olan kzgn suyun entalpisi: 597,21 kJ / kg
Duman gaznn soutma makinesine giriteki scakl: 788 K (Temir, G. ve Bilge, D.,
2004)
Duman gaznn soutma makinesine giriteki ekserjisi: 273,42 kJ / kg (Temir, G. ve
Bilge, D., 2004)
Duman gaznn soutma makinesinden ktaki scakl: 423 K (Temir, G. ve Bilge,
D., 2004)
Duman gaznn soutma makinesinden ktaki ekserjisi: 57,294 kJ / kg (Temir, G. ve
Bilge, D., 2004)
zelti s deitiricisi etkinlii: %80


83
Soutkan s deitiricisi etkinlii: %80
Absorber ile jeneratr arasndaki soutkan ktle kesri fark: X
7
X
10
= 0.1
Doal gaz oluturan bileenlerin molar yzdesi: %95 metan, %3 etan, %1 propan
olup, geriye kalan %1 ihmal edilmitir.
Yakma havasn oluturan bileenlerin molar yzdesi: %79 azot, %21 oksijen
Hava fazlalk katsays: = 1,1
evre scakl: 25C
Yakma havas scakl: 25C
Doalgaz scakl: 25C
evre hava basnc: 1 atm
Yanma hcresi basnc: 1 atm
Baca gaz basnc: 1 atm
Baca gaz scakl: 500 K
Kondenser giriindeki akkann termodinamik zelikleri:
m
1
= 1,681 (kg / s) ; s
1
= 4,562 (kJ / kg K)
Kondenser kndaki akkann termodinamik zellikleri:
m
2
= 1,681 (kg / s) ; s
2
= 0,602 (kJ / kg K)
Evaporatr giriindeki akkann termodinamik zellikleri:
m
4
= 1,681 (kg / s) ; s
4
= 0,230 (kJ / kg K)
Evaporatr kndaki akkann termodinamik zellikleri:
m
5
= 1,681 (kg / s) ; s
5
= 4,993 (kJ / kg K)
Jeneratr giriindeki akkann (zengin zelti) termodinamik zellikleri:
m
9
= 12,342 (kg / s) ; s
9
= 1,219 (kJ / kg K)
Jeneratr kndaki akkann (fakir zelti) termodinamik zellikleri:
m
10
= 10,661 (kg / s) ; s
10
= 1,662 (kJ / kg K)


84
Jeneratr kndaki soutucu akkan buharnn termodinamik zellikleri:
m
13
= 1,817 (kg / s) ; s
13
= 4,947 (kJ / kg K)
Rektifikasyon kolonundan jeneratre dnen akkann termodinamik zellikleri:
m
14
= 0,136 (kg / s) ; s
14
= 1,321 (kJ / kg K)
Absorber giriindeki akkann (soutkan buhar) termodinamik zellikleri:
m
6
= 1,681 (kg / s) ; s
6
= 5,431 (kJ / kg K)
Absorber giriindeki akkann (fakir zelti) termodinamik zellikleri:
m
12
= 10,661 (kg / s) ; s
12
= 0,664 (kJ / kg K)
Absorber kndaki akkann (zengin zelti) termodinamik zellikleri:
m
7
= 12,342 (kg / s) ; s
7
= 0,323 (kJ / kg K)
Rektifikasyon kolonunu terk eden buharn termodinamik zellikleri:
m
1
= 1,681 (kg / s) ; s
1
= 4,562 (kJ / kg K)
Kabuller
Pompa izentropiktir.
Doal gaz, yakma havas ve duman gazlar ideal gazdr.
Kslma valflar ve pompa dnda sistem iinde herhangi bir basn deiimi yoktur.
Amac gerei sl etkileimde bulunmas gereken bileenlerin ilgili ksmlar dnda
tm sistem sl olarak tamamen yaltlmtr.
Sistem sanki-dengeli haldedir.
Sistemin tm bileenleri srekli akl ak sistemdir.
Yanma ilemi srekli akl ak sistemde meydana gelmektedir.
Absorpsiyonlu sistemin kondenser, absorber ve rektifikasyon kolonunda aa kan
slar kullanlmadan evreye transfer edilmektedir.
Yanma ilemi sonucunda aa kan baca gazlar ve stc akkan olarak kullanlan
duman (egzoz) gaz sistemi terk ettikten sonra baka yerde tekrar kullanlmaktadr.



85
Absorpsiyonlu soutma sistemiyle ilgili teknik veriler, internet kayna [6]dan edinilmi,
EES (engineering equation solver) ile hazrlanm rnek programlardan EX9_4.EES isimli
dosyann, etap= 1, eshx = 0,8, esc = 0,8, f = (X[9]-X[4])/(X[3]-X[4]), t[13] = -10, t[10] = 36,
t[1] = 29, tglide = T[13]-T[12], X[9] = 0,99, X[1]-X[4] = DX, DX = 0,1, m[1] = 12,342,
Q[14] = 0,998, Q[10] = 0,00, Q[7] = 1, Q[9] = 1, Q[1] = 0, Q[4] = 0 giri deerleri iin, EES
programnn 6.883: #434: versiyonunda altrlmasyla elde edilmitir.
EES programndan elde edilen termodinamik zelliklerin konum numaralar ile ekil 4.1
deki konum numaralar farkl olup hesaplamalarda, ekil 4.1 ile verilen konum numaralar
esas alnmtr.
Doalgazn kimyasal kompozisyonu, internet kayna [21] de verilen, gaz karmn
oluturan bileenlerin yzde aralklar (en az/en ok) arasnda kalnacak biimde ve
hesaplamalar kolaylatracak ekilde seilmitir.
Faiz oran r
i
ile geri deme oran i
eff
Bejan vd., (1996) daki tanma dayanarak eit deerde
alnmlardr.
zm
Kimyasal kompozisyonu verilen doalgazn yanmas sonucunda sisteme verilen sl enerjiyi
belirlemek amacyla stokiometrik yanma iin,
0,95 CH
4
+ 0,03 C
2
H
6
+ 0,01 C
3
H
8
+ a (O
2
+ 3,76 N
2
) X CO
2
+ Y H
2
O + Z N
2

denklemi yazlabilir. Gerekli ilemler yaplarak X, Y, Z belirlendiinde yanma denklemi,
0,95 CH
4
+ 0,03 C
2
H
6
+ 0,01 C
3
H
8
+ 2,055 (O
2
+ 3,76 N
2
) 1,04 CO
2
+ 2,03 H
2
O
+ 7,7268 N
2
halini alr.
Hava fazlalk kat says = 1,1 yanma denklemine uygulandnda,
0,95 CH
4
+ 0,03 C
2
H
6
+ 0,01 C
3
H
8
+ 2,2605 (O
2
+ 3,76 N
2
) 1,04 CO
2
+ 2,03 H
2
O
+ 0,2055 O
2
+ 8,49948 N
2


86
sonucu elde edilir.
Belirlenen yanma denkleminin I. Yasa zmlemesini gerekletirmek iin denklem (5.2)
kullanlabilir. Bunun iin (5.2) denklemini oluturan terimlerin deerlerinin her bir kimyasal
madde iin belirlenmesi gerekir (izelge 8.1).
izelge 8.1 Entalpi deerleri

izelge 8.1 deki deerler denklem (5.2) de yerine yazlrsa,
Q
ch
= (1,04 kmol CO
2
) [( 393520 + 17678 9364) kJ / kmol CO
2
)]
+ (2,03 kmol H
2
O) [( 241820 + 16828 9904) kJ / kmol H
2
O)]
+ (0,2055 kmol O
2
) [( 0 + 14770 8682) kJ / kmol O
2
)]
+ (8,49948 kmol N
2
) [( 0 + 14581 8669) kJ / kmol N
2
)]
(0,95 kmol CH
4
) [ 74850 kJ / kmol CH
4
]
(0,03 kmol C
2
H
6
) [ 84680 kJ / kmol C
2
H
6
]
(0,01 kmol C
3
H
8
) [ 103850 kJ / kmol C
3
H
8
]
(2,2605 kmol O
2
) [( 0 + 8682 8682) kJ / kmol O
2
)]
(8,49948 kmol N
2
) [( 0 + 8669 8669) kJ / kmol N
2
)]
Q
ch
= 751266 kJ / kmol


87
sonucu elde edilir.
Doalgazn kimyasal ekserjisini belirlemek iin, standart referans halinde yakma havas ile
stokiometrik olarak yanmas ve yanma sonu rnlerinin standart referans halinde yanma
hcresini terk etmesi durumunda elde edilebilecek maksimum teorik i miktarnn bulunmas
gerekir. Buna gre denklem (5.2), yanma ilemine giren ve kanlar standart referans halinde
olduundan,

=
0
,
0
, g f
g
f
ch
h n h n Q (8.1)
ekline dnr. Yanma ilemi sonucunda bir miktar su buhar sv faza geeceinden
buradan aa kacak s miktarnn da hesaplanmas gerekir. Bunun iin ilk nce sv faza
geen su miktar belirlenmelidir. Sv faza geen su miktarn belirlemek iin
ysu
v
gaz ysu
v
P
P
n
n
=
,
(8.2)
denklemi kullanlabilir. Burada,
v
n : Yanma sonu rnleri ierisinde bulunan su buhar miktar (kmol)
gaz ysu
n
,
: Gaz fazndaki yanma sonu rnlerinin toplam mol miktar (kmol)
v
P : Yanma sonundaki koullarda (25 C) suyun doyma basnc (kPa)
ysu
P : Yanma sonu rnlerinin toplam basnc (kPa)
Burada, suyun doyma basnc 3,169 kPa ve karmn toplam basnc 101,325 kPa dr.
Daha nce doalgaz iin stokiometrik yanma denklemi yazlmt. Buna gre, yanma sonu
rnleri arasnda bulunan su miktar 2,03 kmol, yanma sonu rnlerinin toplam mol miktar
ise 10,7968 kmol olarak belirlenmiti. Bu deerler denklem (8.2) de yerine yazlrsa,
) ( 325 , 101
) ( 169 , 3
) ( ) ( 7968 , 10
) ( ) ( 03 , 2
kPa
kPa
kmol n kmol
kmol n kmol
su
su
=

7469 , 1 =
su
n kmol suyun sv faza getii
anlalr.
Bu sonuca gre stokiometrik yanma denklemi tekrar dzenlenecek olursa,


88
0,95 CH
4
+ 0,03 C
2
H
6
+ 0,01 C
3
H
8
+ 2,055 (O
2
+ 3,76 N
2
) 1,04 CO
2
+ 0,283 H
2
O (gaz)
+ 1,7469 H
2
O (sv) + 7,72 N
2

denklemi elde edilir. Burada, suyun sv fazdaki oluum entalpisi: 285830 kJ / kmol dr,
gerekli dier deerler izelge 8.1 de mevcuttur. Bu deerler denklem (8.1) de yerine
yazlacak olursa,
Q
ch
= ( 1,04 kmol CO
2
) [393520 kJ / kmol CO
2
]
+ ( 0,283 kmol H
2
O (gaz) ) [ 241820 kJ / kmol H
2
O (gaz)]
+ ( 1,7469 kmol H
2
O (sv) ) [ 285830 kJ / kmol H
2
O (sv)]
( 0,95 kmol CH
4
) [ 74850 kJ / kmol CH
4
]
( 0,03 kmol C
2
H
6
) [ 84680 kJ / kmol C
2
H
6
]
( 0,01 kmol C
3
H
8
) [ 103850 kJ / kmol C
3
H
8
]
= 902353 kJ / kmol
sonucu elde edilir. Bu deer, standart referans halinde yanma ilemine giren yaktn yakma
havasyla stokiometrik olarak yanp standart referans halinde yanma odasn terk ettiinde
elde edilecek sdr. Bu snn evreye gemesi sonucunda evre tarafndan retilecek entropi
miktarn belirlemek iin denklem (5.5) kullanlrsa,
kmolK kj
K
kmol kj
S
ch evre
/ 03 , 3028
) ( 298
) / ( 902353
,
= =
sonucu elde edilir. Sistemde retilen entropinin belirlenebilmesi iin ise, yanma ilemine
giren ve kan kimyasal bileenlerin entropilerinin bilinmesi gerekir (izelge 8.2 ve 8.3).
Denklem (5.4) de deerler yerine yazlacak olursa,
kmolK kJ kmolK kJ kmolK kJ S
ch sistem
/ 30 , 216 ) / ( 8 , 2131 ) / ( 5 , 1915
,
= =
sonucu elde edilir. Sistem ve evre ile ilgili entropi deerleri denklem (5.3) de yerine


89
yazlacak olursa,
kmolK kJ kmolK kJ kmolK kJ S
ch retim
/ 7 , 2811 ) / ( 03 , 3028 ) / ( 30 , 216
,
= + =
sonucu elde edilir. Elde edilen bu deer denklem (5.8) de yerine yazlacak olursa,
I
ch
= 298(K) x 2811,7(kJ / kmol K) = 837894 kJ / kmol
sonucu elde edilir.
izelge 8.2 Yanma ilemine girenlerin entropisi


izelge 8.3 Yanma ileminden kanlarn entropisi

Gerek i meydana gelmedii iin tersinir i (ekserji) ve tersinmezlik birbirine eittir. Bundan
dolay tersinir i
W
tr,ch
= 837894 kJ / kmol
olarak elde edilir.
25 C scaklk ve 1 atm basn koullar altnda ideal gaz olduu kabul ile 1 kmol
doalgazn;
PV = n R
u
T (8.3)


90
(8.3) denkleminde deerlerin yerine yazlmasyla,
3
453 , 24
) ( 325 , 101
298 ) / ( 31434 , 8 ) ( 1
m
kPa
K kmolK kJ kmol
V =

=
yer kaplad belirlenir.
Yatrm ve iletim maliyetinin belirlenmesi iin denklem (6.5, 6.6, 6.7 ve 6.8) kullanldnda,
CRF = 0,0858
CELF = 1,4909
0096 , 1
04 , 0 1
05 , 0 1
=
+
+
= k
A = 1,4336
sonular elde edilir.
Yllk bir deere getirilmi yatrm maliyeti ise denklem (6.9) un sa tarafndaki parantez
ierisindeki ilk terimin A deeri ile arpm ile bulunur. Saat bana maliyet ise bu deerin
toplam alma sresine blm ile elde edilir.
Yllk bir deere getirilmi iletim maliyeti ise yllk yakt, bakm, elektrik, sigorta
maliyetlerinin toplamnn A katsays ile arpmnn yllk alma sresine blm ile elde
edilir.
letim enerjisi olarak doalgaz kullanlmas halinde
Yatrm ve iletim maliyetlerini belirleyebilmek iin denklem (7.6) da deerler yerine
yazlrsa,
) / ($ 2560 , 4 4336 , 1 .
) / ( 8000 ). ( 16
($) 380000
,
h
yil h yil
Z
yat tot
=
|
|

\
|
=
) / ($ 54 , 191 4336 , 1 ) / ($ 5362 , 1 ) / ($ 22 , 131
) / ( 8000
) / ($ 1854 ) / ($ 4960
,
h h h
yil h
y yil
Z
isl tot
=
|
|

\
|
+ +
+
=


91
) / ($ 79 , 195 h Z
tot
=
olarak belirlenir.
Doalgazn birim ekserji maliyeti,
) / ( 837894
1000000
kmol kJ
c
F
= .24,453 (m / kmol).0,2597($ / m) = 7,5789 ($ / GJ)
olarak hesaplanr.

ekil 8.1 Doalgazla iletilen sistem
Denklem (7.1), ekil 8.1de gsterilen sistem iin uyarlanacak olursa,
C
Pr
+ C
bg
= C
F
+ C
w
+ Z
tot
(8.4)
denklemi elde edilir.
Denklem (8.4) oluturan terimlerden C
bg
, baca gazlarna bal yanma sonu rnlerinin
saatlik ekserji maliyetidir. Ak ekilde ifade edilecek olursa,
C
bg
= c
bg
(1
bg
T
T
0
) Q
bg
(8.5)
denklemi yazlabilir.
Burada Q
bg
(GJ / h) baca gazlarnn ssdr. Q
bg
nin belirlenebilmesi iin 500 K deki yanma
sonu rnlerinin ortalama entalpi deeri ile ktlesel debisi bilinmelidir. Ortalama entalpi
deeri iin


92

=
N
i
ni
bg h y h (kJ / kmol) (8.6)
denklemi yazlabilir. Burada,
y
ni
: Baca gazn oluturan bileenlerin molar yzdesi
i h : Baca gazn oluturan bileenlerin 500 K deki entalpisidir. (kJ / kmol).
izelge 8.1 ve = 1,1 hava fazlalk katsayl yanma denklemindeki uygun deerler denklem
(8.6) da yerine yazlrsa,
) / ( 15245
) / ( 14581
) )( 49948 , 8 2055 , 0 03 , 2 04 , 1 (
) ( 49948 , 8
) / ( 14770
) )( 49948 , 8 2055 , 0 03 , 2 04 , 1 (
) ( 2055 , 0
) / ( 16828
) )( 4948 , 8 2055 , 0 03 , 2 04 , 1 (
) ( 03 , 2
) / ( 17678
) )( 49948 , 8 2055 , 0 03 , 2 04 , 1 (
) ( 04 , 1
kmol kJ
kmol kJ
kmol
kmol
kmol kJ
kmol
kmol
kmol kJ
kmol
kmol
kmol kJ
kmol
kmol
hbg
=
+ + +
+
+ + +
+
+ + +
+
+ + +
=

sonucu elde edilir.
Doalgazn = 1,1 hava fazlalk katsayl yanma denkleminden 1 kmol doalgazn yanmas
sonucunda 11,775 kmol yanma sonu rnnn (baca gaz) aa kt anlalmaktadr.
Soutma makinesinin bir saatteki enerji gereksinimini karlamak iin 20,663 kmol
doalgazn yaklmas gerekmektedir. Bu verilerden yola karak bir saatte aa kan baca
gaz miktar;
n
bg
= 11,775 (kmol / kmol) x 20,663 (kmol / h) = 243,31 (kmol / h)
olarak hesaplanabilir. Yanma sonu rnlerinin ortalama entalpi deeri ve saatte aa kan
miktar bilindiinden denklem (8.7) de
n h Q bg
bg
= (8.7)


93
deerler yerine yazlacak olursa,
Q
bg
= 15245 (kJ / kmol) x 243,31 (kmol / h) = 3709291 (kJ / h)
veya
Q
bg
= 3,7092 (GJ / h)
sonucu elde edilir.
Denklem (8.4) ak ekilde yazlacak olursa,
isl tot yat tot p w ch tr F bg
bg
bg ev
ev
Z Z W c W c Q
T
T
c Q
T
T
c
, , ,
0 0
Pr
1 1 + + + =
|
|

\
|
+
|
|

\
|
(8.8)
denklemi elde edilir.
Burada
F bg
c c = dir. Denklem (8.8) de deerler yerine yazlacak olursa;
) / ($ 54 , 191 ) / ($ 25595 , 4 ) / ($ 5362 , 1 ) / ($ 22 , 131
) / ( 7092 , 3
500
298
1 ) / ($ 5789 , 7 ) / ( 2 , 7
79 , 249
298
1 ) / ($
Pr
h h h h
h GJ GJ h GJ GJ c
+ + + =
|

\
|
+ |

\
|


c
Pr
= 228,28 ($ / GJ)
sonucu elde edilir. Bulunan sonu, soutma etkisine bal ekserji maliyetidir.
Eksergoekonomik faktr belirlemek iin denklem (7.7) sistemimize uyarlanacak olursa;
( )
( )
( ) ( )
Pr , , .
,
,
tr bg tr p ch tr
p ch tr
p w ch tr F
tot
tot
k
W W W W
W W
W c W c
Z
Z
f
+ +
+
+
+
= (8.9)
denklemi elde edilir. Denklem (8.9) da deerler yerine yazlacak olursa;


94
( )
( )
( )) / ( 3895 , 1 ) / ( 4986 , 1 ) / ( 06228 , 0 ) / ( 314 , 17 (
) / ($
) / ( 0622 , 0 ) / ( 314 , 17
) / ( 0623 , 0 ) / ($ 667 , 24 ) / ( 314 , 17 ) / ($ 5789 , 7
) / ($ 79 , 195
) / ($ 79 , 195
h GJ h GJ h GJ h GJ
h
h GJ h GJ
h GJ GJ h GJ GJ
h
h
f
k
+ +

+
+
+
=
6388 , 0 =
k
f
sonucu elde edilir.
Sisteme verilen toplam ekserji miktar = 17,314 (GJ / h) + 0,06228 (GJ / h) = 17,3758 (GJ / h)
Sistem tarafndan retilen toplam ekserji miktar = 1,4986 (GJ / h) + 1,3895 (GJ / h) = 2,8880
(GJ / h)
retilen toplam tersinmezlik miktar = 17,376 (GJ / h) 2,8880 (GJ / h) = 14,488 (GJ / h)
Ekserji kayb miktarn belirlemek iin
re
re
ab
ab
co
co
kayip
Q
T
T
Q
T
T
Q
T
T
I
|
|

\
|
+
|
|

\
|
+
|
|

\
|
=
0 0 0
1 1 1 (8.10)
(8.10) denklemi kullanlabilir. Deerler denklem (8.10) da yerine yazlacak olursa;
) / ( 3101 , 1
) / ( 4962 , 1
46 , 364
298
1 ) / ( 774 , 13
04 , 313
298
1 ) / ( 5168 , 7
67 , 313
298
1
h GJ I
h GJ h GJ h GJ I
kayip
kayip
=
|

\
|
+ |

\
|
+ |

\
|
=

sonucu elde edilir.
Tahrip olan ekserji miktarn belirlemek iin
tahrip kayip tot
I I I + = (8.11)
denkleminde deerler yerine yazlacak olursa,
14,488(GJ / h) = 1,3101(GJ / h) +
tahrip
I (GJ / h)


95
178 , 13 =
tahrip
I (GJ / h)
sonucu elde edilir.
Ekserjinin yzde dalm:
Sisteme verilen ekserjinin yzde miktar: %100
Sistem tarafndan retilen toplam ekserjinin yzde miktar: %16,621
Kaybolan ekserjinin yzde miktar: %7,5400
Yok olan ekserjinin yzde miktar: %75,839
letim enerjisi olarak duman gaz kullanlmas halinde
Bir deere getirilme faktr ve bir deere getirilmi yatrm maliyeti daha nce belirlenmiti.
Buna gre;
A=1,4336
Z
tot,yat
= 4,25595 ($ / h)
dr. Bir deere getirilmi iletim maliyeti ise;
) / ($ 4234 , 3 4336 , 1 ) / ($ 5362 , 1
) / ( 8000
) / ($ 1854 ) / ($ 4960
,
h h
yil h
yil yil
Z
isl tot
=
|
|

\
|
+
+
=
olup, bir deere getirilmi toplam yatrm ve iletim maliyeti ise
) / ($ 6793 , 7 ) / ($ 4234 , 3 ) / ($ 25595 , 4 h h h Z
tot
= + =
olarak belirlenir.
ekil 8.2 de gsterilen sistem iin denklem (7.1) uyarlanacak olursa,
C
Pr
+ C
e,
= C
e, g
+ C
w
+ Z
tot
(8.12)
denklemi elde edilir.
Duman gaznn saatlik maliyetinin hesaplanabilmesi iin ktlesel debisinin bilinmesi, ktlesel
debinin belirlenebilmesi iin ise soutma makinesi giri ve kndaki duman gaz ssnn


96
bilinmesi gerekir.

ekil 8.2 Duman gaz ile iletilen sistem
Soutma makinesine girmekte olan duman gaznn ss;
) / ( 1
,
,
0
, ,
kg kJ q
T
T
W
g e
g e
g e tr
|
|

\
|
= (8.13)
ve
soutma makinesinden kmakta olan egzoz gaznn ss
) / ( 1
,
,
0
, ,
kg kJ q
T
T
W
e
e
e tr
|
|

\
|
= (8.14)
denklemleriyle belirlenebilir. Denklem (8.13) ve (8.14) de deerler yerine yazlacak olursa;
) / ( 70 , 439
788
298
1
) / ( 42 , 273
,
kg kJ
kg kJ
q
g e
=
|

\
|

=
ve
) / ( 88 , 193
423
298
1
) / ( 294 , 57
,
kg kJ
kg kJ
q
e
=
|

\
|

=
sonular elde edilir.
Duman gaznn saatteki ak miktar;


97
e g e
de
e
q q
Q
m
, ,

= (8.15)
(8.15) denkleminde deerlerin yerine yazlmasyla belirlenebilir Buna gre;
) / ( 63150
) / ( 88 , 193 ) / ( 70 , 439
) / ( 15523560
h kg
kg kJ kg kJ
h kJ
m
e
=

=
sonucu elde edilir.
Denklem (8.12) ak ekilde yazlacak olursa;
isl tot yat tot p w g e tr e e tr e ev
ev
Z Z W c W c W c Q
T
T
c
, , , , , ,
0
Pr
1 + + + = +
|
|

\
|
(8.16)
denklemi elde edilir. Denklem (8.16) da deerler yerine yazlacak olursa;
) / ($ 4234 , 3 ) / ($ 25595 , 4 ) / ($ 5362 , 1 ) / ( 266 , 17 ) / ($ 23 , 17
) / ( 6181 , 3 ) / ($ 23 , 17 ) / ( 2 , 7
79 , 249
298
1 ) / ($
Pr
h h h h GJ GJ
h GJ GJ h GJ GJ c
+ + + =
+ |

\
|


) / ($ 88 , 175
Pr
GJ c =
Bulunan sonu soutma etkisine bal birim ekserji maliyetidir.
Eksergoekonomik faktr belirlemek iin denklem (7.7) sistemimize uyarlanacak olursa;
( )
( ) ( )
Pr , , , , ,
, ,
, ,
) (
tr e tr p g e tr
p g e tr
p w g e tr e
tot
tot
k
W W W W
W W
W c W c
Z
Z
f
+ +
+
+
+
= (8.17)
denklemi elde edilir. Denklem (8.17) de deerler yerine yazlacak olursa;
))) / ( 3895 , 1 ) / ( 6181 , 3 ( ) / ( 0622 , 0 ) / ( 266 , 17 (
) / ($
)) / ( 0622 , 0 ) / ( 266 , 17 (
)) / ( 0622 , 0 ) / ($ 667 , 24 ) / ( 266 , 17 ) / ($ 23 , 17 (
) / ($ 6793 , 7
) / ($ 6793 , 7
h GJ h GJ h GJ h GJ
h
h GJ h GJ
h GJ GJ h GJ GJ
h
h
f
k
+ +

+
+
+
=


98
0349 , 0 =
k
f
sonucu elde edilir.
Sisteme verilen toplam ekserji miktar = 17,266(GJ / h) + 0,06228(GJ / h) = 17,329 (GJ / h)
Sistem tarafndan retilen toplam ekserji miktar = 3,6181(GJ / h) + 1,3895(GJ / h) = 5,0076
(GJ / h)
retilen toplam tersinmezlik miktar = 17,329(GJ / h) + 5,0076(GJ / ) = 12,321 (GJ / h)
Ekserji kayb miktar (daha nce belirlenenle ayn deerde) = 1,3101 (GJ / h)
Tahrip olan ekserji miktarn belirlemek iin denklem (8.11) de deerler yerine yazlacak
olursa;
12,321(GJ / h) = 1,3101(GJ / h) + I
tahrip

I
tahrip
= 11,011 (GJ / h)
sonucu elde edilir.
Ekserjinin yzde dalm:
Sisteme verilen ekserji: %100
Sistem tarafndan retilen toplam ekserji yzdesi: %28,90
Kaybolan ekserji yzdesi: %7,56
Tahrip olan ekserji yzdesi: %63,54
letim enerjisi olarak buhar kullanlmas halinde:
Bir deere getirilme faktr daha nce belirlenmiti. Buna gre,
A=1,4336 dr.
ekil 8.3 de gsterilen sistemin zmlenebilmesi iin ilk nce buhar ekserji maliyetinin
belirlenmesi gerekmektedir.


99
Bir deere getirilmi kazan yatrm maliyeti;
) / ($ 5896 , 0 4336 , 1
) ( 16 ) / ( 8000
($) 52642
,
h
yil yil h
Z
yat tot
=
|
|

\
|
=
Bir deere getirilmi kazan iletim maliyeti;
) / ($ 24 , 191 4336 , 1 ) / ($ 22 , 131
) / ( 8000
) / ($ 250 ) / ($ 17205
,
h h
yil h
yil yil
Z
isl tot
=
|
|

\
|
+
+
=
Bir deere getirilmi toplam kazan yatrm ve iletim maliyeti;
) / ($ 83 , 191 ) / ($ 24 , 191 ) / ($ 5896 , 0 h h h Z
tot
= + =
olarak belirlenir.
Denklem (7.1) ekil 8.3 de gsterilen sistem iin uyarlanacak olursa;
C
Pr
+ C
bg
= C
F, tot
+ Z
tot
(8.18)
denklemi elde edilir.
Bir saatte gereksinim duyulan buhar miktar;

ekil 8.3 Buhar ile iletilen sistem
b g b
de
b
h h
Q
m
, ,

= (8.19)
denkleminde deerlerin yerine yazlmasyla;


100
) / ( 2 , 7188
) / ( 21 , 597 ) / ( 8 , 2756
3600 ) ( 1 , 4312
h kg
kg kJ kg kJ
kW
m
b
=

=
olarak belirlenir.
Kazandan kan buharn ekserji miktar;
|
|

\
|
=
g b
b g b g b tr
T
T
m h W
,
0
, , ,
1 (8.20)
(8.20) denkleminde deerlerin yerine yazlmasyla;
) / ( 6142026
85 , 431
298
1 ) / ( 2 , 7188 ) / ( 8 , 2756
, .
h kJ h kg kg kJ W
g b tr
= |

\
|
=
veya
) / ( 1420 , 6
, ,
h GJ W
g b tr
=
olarak belirlenir.
Kazana dnen kzgn suyun ekserji miktar;
|
|

\
|
=
b
b b b tr
T
T
m h W
,
0
, , ,
1 (8.21)
(8.21) denkleminde deerlerin yerine yazlmasyla;
) / ( 1205229
32 , 414
298
1 ) / ( 2 , 7188 ) / ( 21 , 597
, .
h kJ h kg kg kJ W
b tr
= |

\
|
=
veya
) / ( 2052 , 1
, ,
h GJ W
b tr
=
olarak belirlenir.
Baca gaz ile ilgili saatlik maliyet daha nce belirlenmiti. Buna gre;
C
bg
= 11,357 ($ / h) dir.


101
Denklem (8.18) ak halde yazlacak olursa;
c
Pr,b
W
tr,b,g
+ c
F
W
tr,bg
= c
F
W
tr,ch
+ c
Pr,b
W
tr,b,
+ Z
tot,yat
+ Z
tot,isl
(8.22)
denklemi elde edilir. Denklem (8.22) de deerler yerine yazlacak olursa;
c
Pr,b
(GJ / h) 6,1420(GJ / h) + 11,357($ / h) = 131,22 ($ / h) + c
Pr,b
($ / GJ) 1,2052(GJ / h)
+ 0,5896($ / h) + 191,24($ / h)
c
Pr,b
= 63,136 ($ / GJ)
sonucu elde edilir. Bulunan sonu buhar kazan tarafndan retilerek absorpsiyonlu sisteme
transfer edilen buharn birim ekserji maliyetidir.
Buhar kazan iin eksergoekonomik faktr, denklem (7.7) nin sisteme uyarlanmasyla;
( )
( )
( ) ( )
g b tr bg tr b tr ch tr
b tr ch tr
b tr b ch tr F
tot
tot
k
W W W W
W W
W c W c
Z
Z
f
, , , , , ,
, ,
, , , ,
+ +
+
+
+
= (8.23)
denklemi elde edilir.
Denklem (8.23) de deerler yerine yazlacak olursa;
( )
( )
( ) ( ) ) / ( 4986 , 1 ) / ( 1420 , 6 ) / ( 2052 , 1 ) / ( 314 , 17
) / ($
) / ( 2052 , 1 ) / ( 314 , 17
) / ( 2052 , 1 ) / ($ 136 , 63 ) / ( 314 , 17 ) / ($ 5789 , 7
) / ($ 83 , 191
) / ($ 83 , 191
h GJ h GJ h GJ h GJ
h
h GJ h GJ
h GJ GJ h GJ GJ
h
h
f
k
+ +

+
+
+
=
6117 , 0 =
k
f
sonucu elde edilir. Bulunan sonu kazanla ilgili eksergoekonomik faktrdr.
Kazana verilen toplam ekserji miktar = 17,314(GJ / h) + 1,2052(GJ / h) = 18,519(GJ / h)
Kazan tarafndan retilen toplam ekserji miktar = 6,1420(GJ / h) + 1,4986(GJ / h) = 7,6406
(GJ / h)


102
Kazana bal retilen toplam tersinmezlik miktar = 18,519(GJ / h) 7,6406(GJ / h)
=10,878(GJ / h)
Kazana bal ekserji kayb miktar = 0 (GJ / h)
Kazana bal tahrip olan ekserji miktar = 10,878 (GJ / h)
Soutma etkisinin birim ekserji maliyetini belirleyebilmek iin denklem (7.1) ekil 8.3 de
gsterilen sisteme uyarlanacak olursa absorpsiyonlu soutma makinesi iin uyarlanacak
olursa;
tot w g b b
Z C C C C + + = +
, , Pr
(8.24)
denklemi elde edilir.
Bir deere getirilmi yatrm maliyeti Z
tot,yat
daha nce absorpsiyonlu sistem iin belirlenen
deerle ayndr. Z
tot,il
ise duman gazl iletimdeki deerle ayn olmaktadr. Buna gre;
Z
tot,yat
= 4,25595 ($ / h)
Z
tot,il
= 3,4234 ($ / h)
olup,
Z
tot
= 7,67934 ($ / h)
deerini alr.
Denklem (8.24) ak ekilde yazlacak olursa;
isl tot yat tot p w g b tr b b tr b tr
Z Z W c W c W c W c
, , , , , , Pr , Pr
+ + + = + (8.25)
denklemi elde edilir.
Denklem (8.25) de deerler yerine yazlacak olursa;
) / ($ 4234 , 3 ) / ($ 25595 , 4 ) / ( 0623 , 0 ) / ($ 667 , 24 ) / ( 1420 , 6 ) / ($ 136 , 63
) / ( 2052 , 1 ) / ($ 136 , 63 ) / ( 3895 , 1 ) / ($
Pr
h h h GJ GJ h GJ GJ
h GJ GJ h GJ GJ c
+ + + =
+



103
) / ($ 95 , 230
Pr
GJ c =
sonucu elde edilir. Bulunan sonu soutma etkisine bal ekserjinin birim maliyetidir.
Soutma makinesi iin eksergoekonomik faktr, denklem (7.7) nin sisteme uyarlanmasyla
( )
( )
( ) ( )
b tr tr p g b tr
p g b tr
p w g b tr b
tot
tot
k
W W W W
W W
W c W c
Z
Z
f
, , Pr , , ,
, ,
, ,
+ +
+
+
+
= (8.26)
eklinde ifade edilebilir.
Denklem (8.26) da deerler yerine yazlacak olursa;
( )
( )
( ) ( ) ) / ( 2052 , 1 ) / ( 3895 , 1 ) / ( 0623 , 0 ) / ( 1420 , 6
) / ( 0623 , 0 ) / ( 1420 , 6
) / ( 0623 , 0 ) / ($ 667 , 24 ) / ( 1420 , 6 ) / ($ 136 , 63
) / ($ 6793 , 7
) / ($ 6793 , 7
h GJ h GJ h GJ h GJ
h GJ h GJ
h GJ GJ h GJ GJ
h
h
f
k
+ +

+
+
+
=
0328 , 0 =
k
f
sonucu elde edilir. Bulunan sonu soutma makinesi iin eksergoekonomik faktrdr.
Absorpsiyonlu sisteme verilen ekserji miktar = 6,1420 (GJ / h) + 0,0623 (GJ / h) = 6,2043
(GJ/ h)
Absorpsiyonlu sistem tarafndan retilen ekserji miktar: 2,5947 (GJ / h)
Absorpsiyonlu sisteme bal retilen toplam tersinmezlik miktar: 3,6096 (GJ / h)
Absorpsiyonlu sisteme bal ekserji kayb miktar: 1,3101 (GJ / h)
Absorpsiyonlu sisteme bal tahrip olan ekserji miktar: 2,2994 (GJ / h)
Ekserjinin yzde dalm:
Sisteme verilen ekserji yzdesi: %100
Kazanda retilen ve sistem dna transfer edilen rnn (baca gaz) ekserji yzdesi: %8,62


104
Kazana bal kaybolan ekserji yzdesi: %0
Kazana bal tahrip olan ekserji yzdesi: % 62,61
Absorpsiyonlu sistemde retilen ve darya transfer edilen ekserji yzdesi: %7,996
Absorpsiyonlu sisteme bal kaybolan ekserji yzdesi: %7,54
Absorpsiyonlu sisteme bal tahrip olan ekserji yzdesi: %13,23
retilen toplam ekserji yzdesi: %16,62
Kaybolan toplam ekserji yzdesi: %7,54
Tahrip olan toplam ekserji yzdesi: %75,84
letim enerjisi olarak doalgaz, duman veya buhar kullanlmas hallerine gre sistemin
termodinamik deerleri izelge haline getirilecek olursa;
izelge 8.4 letim enerjisi olarak doalgaz kullanlmas durumu

izelge 8.5 letim enerjisi olarak duman gaz kullanlmas durumu







105
izelge 8.6 letim enerjisi olarak buhar kullanlmas durumu

Doalgaz, duman ve buharl iletim hallerindeki ekserjinin yzde dalm dairesel grafiklerle
gsterilecek olursa,

ekil 8.4 Doalgazl iletim durumunda ekserji dalm


106

ekil 8.5 Duman gazl iletim iin ekserji dalm

ekil 8.6 Buharl iletim iin ekserji dalm




107
9. SONULAR
Doalgaz, duman ve buhar olmak zere farkl enerji kayna iin gerekletirilen saysal
uygulama sonucunda, gz nne alnm olan tasarm ve iletim senaryolarna istinaden
soutma etkisi birim ekserji maliyetinin en ucuz olduu durumun, baka bir termik cihaz
tarafndan salnan dumann enerji kayna olarak absorpsiyonlu sistemde kullanld hal
olduu anlalmtr. Doalgazn dorudan kullanlmas hali ile kazanda buhar retimi iin
kullanld ve bu buharla da absorpsiyonlu sistemin iletildii dolayl kullanlmas halinde
rn maliyetinin (soutma etkisi birim ekserji maliyetinin) ve yok olan ekserjinin (kayp +
tahrip) yaklak ayn olduu anlalmtr. Bu sonulara varlrken, senaryomuza istinaden
kazandan evreye herhangi bir s kayb olmamakta, baca gazlar baka bir yerde enerji
kayna olarak deerlendirilmekte, duman gazl iletim durumunda absorpsiyonlu sistemi terk
eden duman baka bir yerde enerji kayna olarak kullanlmaktadr. Absorpsiyonlu sistemdeki
iletim koullarnn durumda da ayn olduu ve 2000 kW lk soutma etkisinin retildii
durum iin soutma etkisinin birim ekserji maliyetleri: Doalgazl iletim iin 228,28 ($ /GJ),
duman gazl iletim iin 175,88 ($ / GJ), buharl iletim iin 230,95 ($ / GJ) dr. Buharl
sistemde kullanlan buhar kazan tarafndan retilen buharn birim ekserji maliyeti ise 63,136
($ / GJ) dr.
Absorpsiyonlu sistemdeki iletim koullarnn halde de ayn olduu ve 2000 kW lk
soutma etkisinin retildii durum iin soutma sisteminin eksergoekonomik faktrleri:
Doalgazl iletim iin 0,6389, duman gazl iletim iin 0,0349, buharl iletim iin 0,0328
dir. Buhar kazannn eksergoekonomik faktr ise 0,6117 deerini almaktadr. Bu bilgiler
nda, doalgazl iletimdeki rn maliyetlerinin arlkl olarak iletim maliyetlerine bal
olduu, rn maliyetlerinin drlebilmesi iin iletim maliyetinin (yakt maliyetinin)
azaltlmas gerektii sonucuna varlmtr. Duman gazl veya buharl iletimde ise rn
maliyetlerinin arlkl olarak sistemdeki tersinmezliklerden kaynakland, rn
maliyetlerinin drlebilmesi iin sistemdeki tersinmezliklerin azaltlmas (termodinamik
verimin artrlmas) gerektii sonucuna varlmtr.
Absorpsiyonlu soutma sistemleri s etkisinden dorudan yararlanarak soutma etkisi
retebilen makinelerdir. Yksek scaklktaki enerji kaynaklarnn ekserjisinden yararlanma
olanaklar, ykselen scaklkla beraber artan tersinmezlikler nedeni ile kstldr. Bu sakncay
gidermek iin farkl tasarmlar mevcuttur. Bu tasarmlarda makine bnyesine alnan yksek
kaliteli sl enerji, makine dahilinde birden fazla kez kullanlarak retilen soutma tesiri
miktar, dolays ile termodinamik verim artrlmaya allr. Dk kaliteli sl enerji


108
kaynaklar ise daha ok atk s formunda bulunur. Bu durumda, iletim enerjisinin maliyetsiz
veya ok dk maliyetli olduu dnlebilir. Bu tip uygulamalarda tek basamakl sistem
kullanm uygundur.
Yksek kaliteli sl enerji kayna olarak genellikle yakt kullanr (eer ki herhangi bir
prosesten yksek scaklkta s atlmyorsa). Dk kaliteli sl enerji kaynaklar ise istenen
neticeye ve koullara bal belli bir asgari snrn zerindeki scakla sahip hemen hemen tm
kaynaklar olabilir.
Makine verimini kstlayan en nemli etkenler arasnda bileenlerin tasarm ve kullanlan
akkan iftleri vardr. Bir absorpsiyonlu soutma makinesinin temel bileenlerinin hemen
tamam deiik grevler stlenmi olan s deitiricileridir. Bu yzden s transferi srasnda
gerekleecek tersinmezliklerin asgari dzeyde tutulmas gerekir. Bunun iin de s
deitiricileri, scak akkan ile souk akkan arasndaki scaklk diferansiyelini giriten
ka kadar ayn tutmaya yardmc olacak ekilde tasarlanmaldr. Kullanlan akkan
iftlerine alternatif bulmak olduka zordur. Kstlayc ynlerine ramen en iyileri amonyak /
su ve su / lityum bromr iftleridir. Artan kondenser ve absorber scaklklar makine verimini
drr. Yine azalan evaporatr ve jeneratr scaklklar da makine verimini olumuz ynde
etkiler.
Dorudan atelemeli sistemlerde baca gaz scaklklar mmkn mertebe dk tutulmaldr.
Tam yanmay salayacak asgari hava miktar ile yakma ilemi gerekletirilmelidir.
Mmknse yakma havas ve yakt n stlmaldr.
Literatr aratrmalar, termodinamik ve termoekonomik incelemeler sonucunda tek
basamakl absorpsiyonlu soutma sistemlerin en uygun kullanm alanlarnn atk snn youn
olarak bulunduu ve yksek kapasitelerde soutma gereksiniminin olduu yerler olduu
belirlenmitir. Doal gaz kullanarak soutma etkisi retiminin tek basamakl sistemler iin
yksek maliyetli olduu ancak ayn zamanda elektrik, s ve soutma gereksinimi olan
kullanclar iin uygun olabilecei anlalmtr.
Doalgaz arznn fazla olduu haller iin bu sorunun zmne katk olarak, doalgazl
absorpsiyonlu soutma sistemlerinin soutma amac ile kullanmnn tevik edilebilecei
anlalmtr.




109
KAYNAKLAR
Bejan, A., Tsatsaronis, G. ve Moran, M., (1996), Thermal Design and Optimization, John
Wiley & Sons, New York, Chichester, Brisbane, Toronto, Singapore.
Bulgan, A.T., (1997), Use of Low Temperature Energy Sources in Aqua Ammonia
Absorption Refrigeration Systems, Energy Conversion Management, 38:1431-1438.
engel, Y.A., ve Boles, M.A., (1996), Mhendislik Yaklamyla Termodinamik, McGraw-
Hill-Literatr Yaynclk, stanbul.
il, K., (2004), Klima Santralinde kinci Kanun Analizi, Yksek Lisans Tezi, YT Fen
Bilimleri Enstits.
Fathi, R., Guemimi, C., ve Ouaskit, S., (2003), An Irreversible Thermodynamic Model for
Solar Absorption Refrigerator, Renewable Energy, 29(2004):1349-1365.
Florides, G.A., Kalogirou, S.A., Tassou, S.A. ve Wrobel, L.C., (2003), Design and
Construction of a LiBr-Water Absorption Machine, Energy Conversion and Management,
44(2003):2483-2508.
Genceli, O.F., (1999), Is Deitiricileri, Birsen Yaynevi, stanbul.
Gnlal, R., (2001), Amonyak-Su (NH
3
H
2
O) Karml Absorpsiyonlu (Sourmal) Soutma
Sistemleri ve Termodinamik Analizi, Yksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal niversitesi Fen
Bilimleri Enstits.
Gndz, U., (1991), The Exergy Analysis of Absorption Refrigeration Cycles, Masters
Thesis, Middle East Technical University Mechanical Engineering.
Herold, K.E., Radermacher, R., ve Klein, S.A., (1996), Absorption Chillers and Heat Pumps,
CRC Press, Boca Raton, New York, London, Tokyo.
Incropera, F.P. ve DeWitt, D.P., (2001), Is ve Ktle Geiinin Temelleri, Literatr
Yaynclk, stanbul.
Izquierdo, M., Venegas, M., Garcia, N. ve Palacios, E., (2004), Exergetic Analysis of a
Double Stage LiBr-H
2
O Thermal Compressor Cooled by Air / Water and Driven by Low
Grade Heat, Energy Conversion and Management, 46(2005):1029-1042.
Kaplan, Y., (1995), LiBr-H
2
O Akkan iftiyle alan Sourmal Soutma Sistemlerinin
Simlasyonu, Doktora Tezi, Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits.
Kodal, A., Sahin, B., Ekmekci, I. ve Yilmaz, T., (2002), Thermoeconomic Optimization for
Irreversible Absorption Refrigerators and Heat Pumps, Energy Conversion and Management,
44(2003):109-123.
Misra, R.D., Sahoo, P.K. ve Gupta, A., (2002), Application of the Exergetic Cost Theory to
the LiBr / H
2
O Vapor Absorption System, Energy, 27(2002):1009-1025.
Mone, C.D., Chau, D.S. ve Phelan, P.E., (2001), Economic Feasibility of Combined Heat
and Power and Absorption Refrigeration with Commercially Available Gas Turbines,
Energy Conversion and Management, 42(2001):1559-1573.
Ng, K.C., Tu, K., Chua, H.T., Gordon, J.M., Kashiwagi, T., Akisawa, A. ve Saha, B.B.,
(1998), Thermodynamic Analysis of Absorption Chillers: Internal Dissipation and Process
Average Temperature, Applied Thermal Engineering, 18:671-682.


110
Odyakmaz, O., (2005), stanbuldaki Bir Turizm Tesisinin klimlendirme Tesisatnn
Termoekonomik Analizi, Yksek Lisans Tezi, YT Fen Bilimleri Enstits.
zal, A., (1988), Amonyak Soutuculu, Su Souruculu Soutma Sisteminin Termodinamik
Analizi, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits.
zkol, N., (1999), Uygulamal Soutma Teknii, TMMOB Makine Mhendisleri Odas
Yayn No:115, Ankara.
Siddiqui, M.A., (1997), Economic Analyses of Absorption Systems: Part B-Optimization of
Operating Parameters, Energy Convers. Mgmt., 38:905-918.
Szen, A., (1989), Amonyak Su ile alan Sourmal Soutma Sisteminin Termodinamik
Analizi ve Isl Srelerdeki Tersinmezliklerin Belirlenmesi, Yksek Lisans Tezi, Gazi
niversitesi Fen Bilimleri Enstits.
Szen, A., (2001), Effect of Heat Exchangers on Performance of Absorption Refrigeration
Systems, Energy Conversion and Management, 42(2001):1699-1716.
Szen, A., (2003), Effect of Irreversibilities on Performance of an Absorption Heat
Transformer Used to Increase Solar Ponds Temperature, Renewable Energy, 29(2003):501-
515.
Talbi, M.M., ve Agnew, B., (2000), Exergy Analysis: An Absorption Refrigerator Using
Lithium Bromide and Water as the Working Fluids, Applied Thermal Engineering,
20(2000):619-630.
Tandrolu, A., (1996), Amonyak-Su Akkan iftiyle alan Sourmal Soutma
Sistemlerinin Termodinamik Analizi ve Tersinmezliin Etkisi, Yksek Lisans Tezi, Erciyes
niversitesi Fen Bilimleri Enstits.
Temir, G. ve Bilge, D., (2004), Thermoeconomic Analysis of a Trigeneration System,
Applied Thermal Engineering, 24(2004):2689-2699.
Threlkeld, J.L., (1970), Thermal Environmental Engineering, Prentice-Hall, Englewood
Cliffs, New Jersey.
Tozer, R.M. ve James, R.W., (1997), Fundamental Thermodynamics of Ideal Absorption
Cycles, Int. J. Refirg., 20:120-135.
Tozer, R. ve James, R.W., (1998), Heat Powered Refrigeration Cycles, Applied Thermal
Engineering, 18(1998):731-743.
Turna, T., (1992), Alternatif Enerji Kullanan Absorpsiyonlu Soutma evrimlerinin Enerji ve
Ekonomik Ynnden Deerlendirilmesi, Yksek Lisans Tezi, Yldz niversitesi Fen
Bilimleri Enstits.
Velazques, N. ve Best, R., (2002), Methodology for the Energy Analysis of an Air Cooled
GAX Absorption Heat Pump Operated by Natural Gas and Solar Energy, Applied Thermal
Engineering, 22(2002):1089.
Villiela, I.A. de C., ve Silveira, J.L., (2004), Thermoeconomic Analysis Applied in Cold
Water Production System Using Biogas Combustion, Applied Thermal Engineering,
25(2005):1141-1152.
Yakar, G., (2001), Jeotermal Enerji ile alan Absorpsiyonlu Soutma Sistemlerinin Analizi
ve Tersinmezliklerin evrimin Performans zerindeki Etkilerinin ncelenmesi, Yksek


111
Lisans Tezi, Pamukkale niversitesi Fen Bilimleri Enstits.
NTERNET KAYNAKLARI
[1] http://geoheat.oit.edu/bulletin/bull19-1/art62.htm
[2] http://rcl.eng.ohio-state.edu
[3] www.absorption-refrigeration.com
[4] www.colibri-bv.com
[5] www.coolingtechnologies.com
[6] www.crcpress.com/e_products/downloads/download.asp?cat_no=9427
[7] www.energy-concepts.com
[8] www.energysolutionscenter.org
[9] www.entropie.com
[10] www.erc.uic.edu/docs/DevelopmentsGasCooling.pdf
[11] www.fbe.yildiz.edu.tr
[12] www.fh-gelsenkirchen.de/energieinstitut/ThemenUebersicht/Kraft_Waerme_Kopplung
_Solarthe/Solare_Kuehlung/body_solare_kuehlung.html
[13] www.guha.biz
[14] www.igdas.com.tr
[15] www.powerengineering.net
[16] www.robur.com
[17] www.sciencedirect.com
[18] www.tedas.gov.tr
[19] www.thermax-usa.com
[20] www.trane.com
[21] www.uniongas.com
[22] www.yazakienergy.com
[23] www.york.com







112
ZGEM
Doum tarihi 06.01.1977

Doum yeri stanbul

Lise 19881994 zel Getronagan Lisesi

Lisans 19962001 Yldz Teknik niversitesi Mhendislik Fak.
Makine Mhendislii Blm

Yksek Lisans 20022005 Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits
Makine Mh. Anabilim Dal, Is Proses Program


alt kurum

20022004 Seri Ekspertiz A..