SEMINARSKI RAD Tema:

Investiciona politika u BiH

Student:

Sadraj:

Teritorijalna organizacija Bosne i Hercegovine Definicija investicije Struktura i znaaj investicije Investiciona politika u Bosni i Hercegovini Pravni okvir za ulaganje u Bosni i Hercegovini Pogodnosti za ulaganje u Bosni i Hercegovini Zakljuak Literatura

Novana jedinica u Bosni i Hercegovini je konvertibilna marka (KM). Oznaka valute je BAM. Kurs KM je fiksan i nije se mijenjao u odnosu na EURO, tako da je 1KM=0,51EURO. Centralna banka Bosne i Hercegovine poela je sa radom 11.08.1997. godine. Od 1.11.1998.godine web site Centralne banke BiH je:www.cbbh.gov.ba. Centralna banka Bosne i Hercegovine u potpunosti potuje pravila "Currency board", koje se odnosi na potpuno pokrie njene monetarne pasive deviznim rezervama, a to je u skladu sa Zakonom o Centralnoj banci Bosne i Hercegovine. Pravilo "Currency board" primjenjivae se do 2003. godine. Ovaj reim u tom periodu eliminira inflaciju. Od 1.01.1999. godine EURO je postao zajednika valuta Evropske monetarne unije i kurs KM vezan je za EURO. Konvertibilna marka je stavljena na kursnu listu odreenih komercijalnih banaka u Austriji, Njemakoj, vicarskoj, Hrvatskoj, Sloveniji, ekoj i Slovakoj. Od 1.04.1999. godine poela je razmjena KM u inostranstvu. Do 31.12.2000. godine platni promet obavljae Zavod za platni promet a nakon toga promet e se obavljati preko poslovnih banaka. Na podruju Kantona Sarajevo posluje 21 banka. Slubeni jezik je bosanski (engleski u irokoj upotrebi).

Definicija investicije
Investicija (eng. investment, njem. kapitalanlage, lat. investitio) je, u irem smislu rijei, materijalno, nematerijalno i novano ulaganje za tekue poslovanje, razvoj i ekspanziju ekonomskih jedinica. Kao takva, investicija predstavlja pojam s nekoliko povezanih znaenja u ekonomiji i finansijama. U tom kontekstu, investicija je akumulacija u sadanjosti s nadom dobitka u budunosti. U makroekonomskoj teoriji, ukupne (agregatne) investicije su jedna od komponenata bruto domaeg proizvoda (BDP). Pri izraunavanju BDP-a ulaze samo nefinansijske investicije. Peumans razlikuje investicije u irem i uem smislu. Pri tome, u ui pojam investicija ukljuuje izdatke novanih sredstava radi kupovine realnih dobara (oprema) u cilju njihovog viegodinjeg koritenja, a u irem smislu ovaj autor obuhvata i ulaganja u nabavku sirovina, trgovinske robe, trokove usluga i dr. (Ibrelji, 2006., str. 9). G. Depallens pod pojmom investicija podrazumijeva ulaganja u nepokretna dobra (zemljite, zgrade) i ulaganja finansijskih sredstava u druge faktore i namjene (oprema, patenti, vrijednosni papiri, intelektualna ulaganja) koji doprinose ostvarenju poslovnih efekata (Ibrelji, 2006., str. 12). P. Masse smatra da investicija znai istovremeno i akt, ali i rezultat toga akta, odnosno odluku o investiranju i objekat u kojeg se investira (urii, 2006., str. 12). po metodologiji OUN-a investicijama se, u ovom sluaju, smatra onaj dio drutvenog produkta koji je preostao nakon pokria ope i line potronje i koji je usmjeren na zamjenu dotrajalih (sredstava) i izgradnju novih privrednih potencijala. Rije je o definiciji koja je primjerena makroekonomskoj analizi Prema I. Ibreljiu, investicije su novana ulaganja u privrednu djelatnost radi stjecanja prihoda. Rije je o "ulaganju u

sadanjosti koje, uz prihvatljiv stepen rizika, donosi uveane uinke u budunosti" (Ibrelji, 2006, str. 11) . Babi pod investicijama, u najirem smislu, smatra ulaganja novanih vrijednosti radi pribavljanja upotrebnih vrijednosti. Slino je stanovite i D. Vojnia, koji pod investicijama smatra ulaganje novanih vrijednosti u osnovna ili obrtna sredstva fondove (Vojni, 1970., str. 3) urii smatra da su investicije novana ulaganja u osnovna sredstva i sredstva zajednike potronje, ukljuujui i ulaganja u trajna obrtna sredstva od strane preduzea, zajednica i pojedinaca (urii, 2006., str. 12)

Iz navedenih definicija moe se zakljuiti da investicije podrazumijevaju uzdravanje od potronje ekonomskih dobara u sadanjosti i ulaganja s ciljem uveanja dobara (i koristi) u budunosti. Investiranjem, ulaga se odrie potronje i koristi u sadanjosti i orijentie na kreiranje novog kapitala, odnosno poveanje proizvodnih mogunosti radi postizanja veih efekata (koristi) u budunosti. U vezi s poimanjem mikro i makro aspekta investicijskog procesa treba istai da se oni uzajamno sjedinjuju i proimaju. Tako makroekonomski aspekt podrazumijeva pristup investicionoj problematici kao komponenti ekonomske ravnotee (optimalizacija alokacije dijela drutvenog proizvoda za investicije), dok mikro aspekt istrauje optimalnost investicijskih odluka na nivou firme (Ibrelji, 2006., str. 13).

Struktura i znaaj investicije

Ope je poznato da su investicije prvorazredni faktor i poluga razvoja svakog preduzea (na mikro planu) i svakog podruja u makroekonomskim okvirima. Meutim, time se ne umanjuje znaaj ni drugim vrlo bitnim faktorima kao to su ljudski faktor, prirodni resursi, tehniki progres i dr. Znaaj investicija u privrednom razvoju proizlazi naroito iz injenice to obim, intenzitet i pravci investicione aktivnosti imaju neposredan odraz na intenzitet privredne aktivnosti, dinamiku privrednog rasta, transformaciju privredne strukture, te samim tim i na stepen zaposlenosti kapaciteta i radne snage. Od znaaja je, takoer, ukazati da su investicije takav materijalni faktor ijom se alokacijom oblikuje i mijenja izgled razmjetaja privrednih kapaciteta i drugih sadraja u prostoru.Osim navedenog, znaaj investicija evidentan je i u injenici to one uvjetuju pojavu novih kapaciteta, doprinose koritenju slobodnih kapaciteta, doprinose podizanju tehniko-tehnolokog nivoa drutva, poveanju izvoznih mogunosti i poboljanju platnobilansne pozicije zemlje i ueg podruja, a pri tome utiu na ekonomsku i vojno-strateku nezavisnost zemlje. Makroekonomski posmatrano, u kratkom roku preko agregatne tranje, veina autora dominantno naglaava uticaj investicija na rast proizvodnje i na rast zaposlenosti. Isto tako, evidentan je uticaj investicija na rast proizvodnje u dugom roku, s obzirom na to da uvjetuju akumulaciju kapitala, a ona efektuira na potencijalnu proizvodnju i agregatnu ponudu.

Investiciona politika u BiH

Investiciona politika - skup raznovrsnih ekonomsko-politikih odluka,mjera i aktivnosti kojima se utie na dinamiku, odnosno obim investicione politike i strukturu investicija. Osnova investicione politike- u kojoj mjeri drava, drugi nosioci ekonomske politike, posredno i neposredno, potiu formiranje investicionih sredstava i utiu na strukturu investicionih ulaganja. Ekonomska uloga drave podrazumjeva i odgovarajue eksponiranje u okviru investicione politike. Domet i karakter investicione politike su u slovljeni stepenom razvoja privrde, prirodom privrednog sistema u smislu razmjera ekonomske uloge drave, te konjukturnim tokovima privreivanja. Na podruju BiH u obnovu i razvoj privrede i vanprivredne djelatnosti u poratnom periodu investirana su relativno znaajna sredstva. Prema podacima koji se odnose na razdoblje od 1997. do 2004. godine ukupno ostvarene investicije iznose 13.404 mil. KM, a izvrene isplate 12.126 mil. KM. Godinji prosjek ostvarenih investicija realizovan je u iznosu od 1.675 mil. KM, dok izvrenih isplata 1.515 mil. KM, to ini procentualno 90,4 %. Uporeujui ostvarene investicije i isplate za investicije (izvrena plaanja za investicije) za navedeno razdoblje, doli se do slijedeeg prikaza. Globalni strukturni aspekt investicija potvruje njihovu dominantnu usmjerenost na privredne djelatnosti (u odnosu na vanprivredne) i to u nivou od 89,9 % u ostvarenim investicijama, a u izvrenim isplatama 87,9 %. Unutar privrede, s obzirom na znaaj pojedinih privrednih oblasti, uoljive su razlike u njihovom ueu u ukupnim isplatama za investicije (izvrene isplate za investicije). Najvie je investirano u preraivaku industriju i to 2.447 mil. KM (20,4 %), zatim u trgovinsku djelatnost 2.052 mil. KM (18,2 %), prijevoz i veze 1.746 mil. KM (14,4 %), te snabdijevanje elektrinom energijom, plinom i vodom 1.642 mil. KM (13,5 %). U ukupnim isplatama za investicije (izvrene isplate za investicije) najmanje su participirale slijedee djelatnosti: ribarstvo 6,8 mil. KM (0,05 %), ugostiteljstvo 177 mil.

KM (1,4 %), rudarstvo 225 mil. KM (1,8 %), te poljoprivreda i umarstvo sa 247 mil. KM (2,0 %). Vanprivredne djelatnosti su u ukupnim isplatama za investicije u razdoblju od 1997. do 2004. godine, participirale u iznosu od 1.474 mil. KM (12,1 %). Najvee uee u ovom segmentu vanprivrednih djelatnosti ima javna uprava (5,6 %), zatim zdravstvena i socijalna zatita (3,3 %), ostale javne drutvene djelatnosti (2,0 %), a obrazovanjesa simbolinim ueem (1,2 %). Kada je rije o dinamici rasta investicija u posmatranom periodu, prepoznatljive su velike razlike meu djelatnostima u pogledu visine stope rasta investicija. Po tome se naroito izdvajaju u vanprivredi ostale javne i drutvene djelatnosti sa stopom rasta od 28,7 posto, zatim u privredi, ugostiteljstvo (23,7 %),trgovina (22,9 %), preraivaka industrija (22,8 %), te poslovanje nekretninama (20,3 %). Podaci pokazuju i na pojavu dezinvestiranja i to u slijedeim djelatnostima:obrazovanje 8,7 %, javna uprava, 4,2 %, snabdijevanje elektrinom energijom, plinom i vodom 2,3 % i rudarstvo 0,9 % Teritorijalna alokacija investicija po kantonima (isplate za investicije) ukazuje na vrlo velike razlike u pogledu uea pojedinih kantona. Ove razlike uvjetovane su razliitim faktorima privredne, demografske, drutveno-ekonomske i druge prirode. Pri tome je vano i dodati da su razliiti nivoi razvijenosti kantona pod uticajem i razliito formirane strukture djelatnosti u njima (npr. u nekim kantonima je vie zastupljena industrija, u nekima poljoprivreda), zatim tehniko-tehnolokog nivoa, raspoloivost prirodnih resursa i dr. Od deset kantona u Federaciji BiH (Unsko-sanski, Posavski, Tuzlanski, Zeniko-dobojski, Bosansko-podrinjski, Srednjobosanski, Hercegovako-neretvanski, Zapadnohercegovaki, Kanton Sarajevo i Livno), uvjerljivo najvee uee u isplatama za investicije ima Kanton Sarajevo, sa oko 46,6 %. Poslije Sarajevskog kantona, po ueu je Hercegovako-neretvanski kanton (15 %), a odmah poslije njega je i Tuzlanski kanton sa oko 10,7 % uea.

PRAVNI OKVIR
KO moe ulagati?

Domaa fizika i pravna lica,strana fizika i pravna lica Pitanje ulaganja stranih fizikih i pravnih lica u privredu BiH regulisano je sljedeim zakonima: Zakon o politici direktnih stranih ulaganja u Bosni i Hercegovini ("Slubeni glasnik BiH" broj 17/98) Zakon o vanjskotrgovinskoj politici ("Slubeni glasnik BiH" broj 7/98) Zakon o stranim ulaganjima ("Slubene novine Federacije BiH" broj 2/95).
KAKO ulagati?

Osnivanjem vlastitog preduzea (regulisano Zakonom o privrednim drutvima - "Slubene novine Federacije BiH" broj 23/99), koje moe biti: drutvo s neogranienom solidarnom odgovornou - d.n.o., (l.79.Zakona o privrednim drutvima) komanditno drutvo - k.d., (l.97. Zakona o privrednim drutvima) dioniko drutvo - d.d. (l.109. i 110. Zakona o privrednim drutvima) drutvo s ogranienom odgovornou - d.o.o.(l.311. Zakona o privrednim drutvima). Ulaganjem u postojee preduzee koje je regulisano sljedeim zakonima: Zakon o politici direktnih stranih ulaganja u Bosni i Hercegovini ("Slubeni glasnik BiH" broj 17/98) Zakon o vanjskotrgovinskoj politici ("Slubeni glasnik BiH" broj 7/98) Zakon o stranim ulaganjima ("Slubene novine Federacije BiH" broj 2/95) Zakon o privrednim drutvima ("Slubene novine Federacije BiH" broj 23/99).

 Osnivanjem zajednikog preduzea i povezivanjem sa drugim preduzeima Osnivanje zajednikog preduzea vri se na nain i po postupku koji je propisan za jedan od oblika organizovanja preduzea (d.n.o., k.d., d.d. ili d.o.o.), a povezivanje sa drugim preduzeima moe se vriti kroz sljedee oblike poslovne saradnje: dugoronu proizvodnu kooperaciju (Zakon o obligacionim odnosima - "Slubeni list R BiH" br. 2/92 i 13/93, koji se primjenjuje kao federalni zakon na osnovu lana IX.5. Ustava Federacije Bosne i Hercegovine "Slubene novine Federacije BiH" broj 1/94) poslovno tehniku saradnju (Zakon o politici direktnih stranih ulaganja u Bosni i Hercegovini -"Slubeni glasnik BiH" broj 17/98, Zakon o vanjskotrgovinskoj politici -"Slubeni glasnik BiH" broj 7/98, Zakon o stranim ulaganjima - "Slubene novine Federacije BiH" broj 2/95, Zakon o vanjskotrgovinskom poslovanju - "Slubene novine Federacije BiH") zajedniko ulaganje (l.46. i 47. Zakona o privrednim drutvima). Preko posebnih oblika ulaganja koncesija na iskoritavanje obnovljivih i neobnovljivih prirodnih bogatstava i dobara u opoj upotrebi B.O.T ugovora o izgradnji na zemljitu u drutvenoj ili dravnoj svojini, upravljanju ikoritenju, te po isteku odreenog vremena, vraanje davaocu koncesije. Pitanje posebnih oblika ulaganja (koncesija i B.O.T. ugovori)regulisano je sljedeim zakonima: Zakon o stranim ulaganjima ("Slubene novine Federacije BiH" broj 2/95) Zakon o koncesijama ("Slubeni list SR BiH" broj 27/91).

Na KOJI nain ulagati?

Strana ulaganja podlijeu prijavi,odobravanju, registraciji i evidenciji to je regulisano propisima koji se odnose na strana ulaganja: Zakon o politici direktnih stranih ulaganja u Bosni i Hercegovini ("Slubeni glasnik BiH" broj 17/98) Zakon o vanjskotrgovinskoj politici ("Slubeni glasnik BiH" broj 7/98) Zakon o stranim ulaganjima ("Slubene novine Federacije BiH" broj 2/95) Odluka o uvjetima za otvaranje i rad predstavnitava stranih osoba u Federaciji Bosne i Hercegovine ("Slubene novine Federacije BiH" 7/95). Strani ulaga mora dobiti saglasnost Kantonalnog ministarstva privrede za osnivanje vlastite ustanove. Procedura upisa preduzea u sudski registar definirana je sljedeim propisima. Zakon o postupku za upis u sudski registar ("Slubene novine Federacije BiH" broj 6/96, na temelju l.IX.3.(1)i(2) Ustava Federacije Bosne i Hercegovine potvren Zakon u Skuptini FBiH - 14/97) Uredba o upisu u sudski registar preduzea i drugih pravnih osoba koje obavljaju privrednu djelatnost ("Slubene novine Federacije BiH" broj 12/2000 38/2000).
KAKO investirati, a da se ne osniva preduzee?

Investitor koji raspolae slobodnim kapitalom zakljuuje komercijalni ugovor sa domaim partnerom u cilju realizacije odreenog projekta u kojem je domai partner nosilac aktivnosti. (Zakon o obligacionim odnosima - "Slubeni list R BiH" br. 2/92 i 13/93, koji se primjenjuje kao federalni zakon na osnovu lana IX.5. Ustava Federacije Bosne i Hercegovine - "Slubene novine Federacije BiH" broj 1/94).

POGODNOSTI
U skladu sa lanom 3. Zakona o politici direktnih stranih ulaganja u Bosni i Hercegovini,drugih zakona i sporazuma Bosne i Hercegovine i sa zakonima entiteta, strani ulagai imaju ista prava i obaveze kao i rezidenti Bosne i Hercegovine. Bosna i Hercegovina i entiteti nee vriti diskriminaciju stranih ulagaa u bilo kom obliku, ukljuujui, ali ne i ograniavajui se na njihovo dravljanstvo, sjedite odnosno boravite, religiju ili dravu porijekla investicije" (lan 8. Zakona o direktnim stranim ulaganjim u Bosni i Hercegovini). lan 162. taka 2.Carinskog zakona Bosne i Hercegovine regulie da "Oprema stavljena u slobodni promet, a koja ja zasnovana na inostranom ulaganju, oslobaa se od plaanja carine u skladu sa zakonom o politici direktnog stranog ulaganja u BiH." Prava stranih ulagaa i nihova zatita, odnosno pogodnosti regulisani su lanovima 21 - 26.Zakona o stranim ulaganjima Federacije BiH. Strani ulaga ima pravo da transferira dobit iz stranog ulaganja koja mu pripada Strani ulaga~ima pravo da zahtijeva povraaj uloga Strani ulaga ima pravo da reinvestira dobit Strani ulaga ima pravo izvriti transfer svoje dobiti Strani ulaga ima pravo izvriti repatrijaciju svog dijela osnivakog uloga.(lan 21. Zakona o stranim ulaganjima "Slubene novine FBiH"broj 2/95) Strani ulaga se oslobaa carina i drugih dabina na stvari koje uvozi kao ulog Preduzee u koje je uloen strani kapital oslobaa se carine i drugih dabina na uvoz sirovina materijala i komponenti potrebnih za prvu godinu redovne proizvodnje Preduzee u koje je uloen strani kapital oslobaa se carine i drugih dabina na uvoz sirovina materijala i komponenti

namjenjenih za proizvodnju za izvoz (lan 22. Zakona o stranim ulaganjima"Slubene novine FBiH"broj 2/95) Strani ulaga koji ulae u domae preduzee ili koji osniva svoje preduzee u Federaciji BiH, oslobaa se poreza na dobit ostvarenoj u prvoj godini redovne proizvodnje (lan 23. Zakona o stranim ulaganjima "Slubene novine FBiH"broj 2/95) Isto tako, strani ulaga se oslobaa poreza na dobit u bilo kom periodu poslovanja preduzea ukoliko tu dobit reinvestira na podruju BiH ili je dugorono deponuje kod banke ije je sjedite na teritoriji BiH i to za vrijeme trajanja depozita(lan 25. Zakona o stranim ulaganjima "Slubene novine FBiH"broj 2/95) Strani ulaga ima prava i na beneficije kod utvrivanja poreza u prve tri godine poslovanja novoosnovanog preduzea kao i domae osobe koje osnuju preduzee Navedena prava i njihova zatita ne mogu biti ukinuta niti umanjena kasnije donesenim Zakonima (lan 26. Zakona o stranim ulaganjima "Slubene novine FBiH"broj 2/95)

Zakljuak Investicije su u Federaciji BiH, u poratnom periodu, predstavljale bitan faktor u poticanju privrednog razvoja, privrednih djelatnosti, te rekonstrukciji i obnovi, bilo da se radilo o energetskoj infrastrukturi, zdravstvu, obrazovanju, transportu, vodosnadbijevanju ili poljoprivredi.

U posmatranom periodu, od 1997. do 2004. godine, uoeno je da su investicije u Federaciji BiH vie usmjerene ka privrednim djelatnostima, nego to je to sluaj s vanprivrednim djelatnostima, i to tako da je procentualno uee privrednih djelatnosti u ostvarenim investicijama 89,9 %, dok je u isplatama za investicije taj iznos 87,9 %. Vanprivredne djelatnosti uestvuju sa oko 10,1 % u ostvarenim investicijama, a u isplatama za investicije samo 12,1 %. Posmatrajui pojedinano po djelatnostima (poljoprivreda, lov i umarstvo, ribarstvo, rudarstvo, preraivaka industrija, opskrba elektrinom energijom, plinom i vodom, graevinarstvo, trgovina na veliko i malo, popravak motornih, vozila i motocikla, predmeta za vlastitu upotrebu i domainstvo, ugostiteljstvo, prijevoz, skladitenje i veze, finansijsko posredovanje, poslovanje nekretninama, iznajmljivanje i poslovne usluge, javna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje, obrazovanje, zdravstvena i socijalna zatita, ostale javne, drutvene, socijalne i vlastite uslune djelatnosti i poljoprivredna gazdinstva), najvei procent u isplatama za investicije pripada preraivakoj industriji, zatim trgovini, transportu i saobraaju te energetskim kapacitetima. Analizirajui isplate za investicije po kantonima u Federaciji BiH, na prvom mjestu se nalazi Kanton Sarajevo. Razlog za tako veliku razliku u teritorijalnoj alokaciji investicija meu kantonima moe se nai u veem prostornom rasporedu veoma vanih prirodnih resursa lociranih u sreditu BiH Sarajevu. Takoer, jedan od razloga moe biti i demografija, s obzriom na to da se radi o podruju s najveom gustoom naseljenosti. Tuzlanski kanton je u znaajnom zaostajanju za Sarajevskim kantonom i to za 36 posto.

Literatura:
urii, M., (2006), Menadment investicionih procesa, Fakultet za industrijski menadment, ICIM, Kruevac Ibrelji, I., (2006), Investicije teorija, projekti, evaluacija, Harfograf, Tuzla Keynes, J.M, The General Theory of Employment, interest and Money, (2003) Bosna i Hercegovina, Federacija Bosne i Hercegovine, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo Samuelson, P.A.,Nordhaus W.D., (1992), Ekonomija, Mate Zagreb, Zagreb Vojni, D., (1970), Investicije i ekonomski razvoj, Ekonomski institut Zagreb, Zagreb Vujaklija, M., (1991), Leksikon stranih rijei i izraza, etvrto izdanje, Beograd www.wikipedia.com www.ibn-sina.net