KNJIGA I I GLAVA 1.Koje aspekte izucavanja integrisu nauka o materijalima?

Nauka o materijalima integrise tehnicko-tehnoloski, ekoloski, pravni,ekonomsko-komercijalni i transportni aspekt. 2.Sta se podrazumijeva pod pojmom roba, a sta pod pojmom materijal? Roba-je visak proizvodnje jednog privrednog subjekta koji svojim osobinama zadovoljava potrebe bilo koje vrste i istovremeno je premet razmjene na trzistu. Materijali-su roba koje sluze u procesu proizvodnje nekih drugih roba ili se apsorbuju na trzistu kao roba u konacnoj potrosnji. 3.Podjela materijala prema pojavnom obliku u transportu?a)materijali bez oblika(gasovi i tecnosti), b)sipki ili rasipni materijali(prasci, granule), c)pastozni materijali(kreme,paste), d)materijali stabilnog oblika(gradjevinski materijali,ambalazna roba,paletizovana roba). 4. Struktura brojcanih oznaka celika prema BAS EN 10027-12 je slijed: 1. XX XX(XX);; 1-brojcana oznaka grupe materijala, broj jedan za celik; od 2-9 mogu biti dodjeljeni drugim materijalima; XX- brojcana oznaka grupa celika iz tabele 1 standardi N1027-2; XX(XX)-sljedeca brojcana oznaka. Oznake u zagradama za mogucu buducu upotrebu. I I GLAVA 1.Medjunarodna klasifikacija robe moze biti: a)Univerzalna medjunarodna klasifikacijaUDIC, b)standardana medjunarodna trgovinska klasifikacijaSITC, c)Harmonizirana carinska nomenklaturaHS, d)Nicanski sporazum o medjunarodnoj klasifikaciji proizvoda i usluga za registraciju zigova, e)Integrisani sistem klasifikacija djelatnosti i proizvoda ISCAP, f)Klasifikacija djelatnosti:ISIC,NACE; NKD;SKD, g)medjunarodna klasifikacija opasnih materija, h)medjunarodna klasifikacija standarda ICS. 2. Oznake materije za pojedine vidove saobracaja su: RID(medjunarodni propisi o transportu opasnih materijala zeljeznicom); ADR(Evropski sporazum o medjunarodnom transportu opasnih materija drumom); IATA(Propisi o zabranama u zracnom transportu); ADN(odredba u transportu opasnih materija po evropskim plovnim putevima); IMDG( zakon o pomorskom transportu opasnih materija). 3. Oznake na robi mogu biti: obavezne, konvencionalne, specificne, interne.. TRADE MARK-obicno se naziva marka proizvoda i stavlja se na proizvod kao simbol koji se obavezno registruje u nadleznoj nacionalnoj instituciji. 4.Klasifikacija opasnih materija prema njihovim osobinama i pojavom oblika u transportu koji je zasnovan na sljedecim kriterijima: eksplozivnost, zapaljivost, toksicnost, nagrizajuce dejstvo u odnosu na ljudsko tkivo i metal, reaktivnost, radioaktivnost, opasnosti od indektivnih agenasa i opasnosti po zivotnu sredinu. Prvi BiH standard BASENISO 8402 upravljanju kvalitetom i osiguranje kvaliteta donesen je 1998 god.a do kraja 2005 publikovano je 9500BAS standarda. 5.UDC-je svjetska multijezicka klasifikaciona sema sofisticiranog indeksiranja i istrazivacko sredstvo za sva polja znanja. Sadrzi glavne i pomocne tablice, sa preko 50hiljada glavnih brojeva i preko 10 000 zajednickih pomocnih brojeva. Ima 10 grupa od 0-9. Svaka grupa se dijeli na 10podgrupa, od 0-9. 6. HS( harmonizirana carinska nomenklatura)- 1983 predstavlja univerzalni svjetski sistem svrstavanja robe koji se koristi ne samo prilikom svrstavanja robe pri carinjenju vec i u oblasti proizvodnje prometa trgovine, usluga i statistike,. Poznata je pod nazovom Briselska nomenklatura, ima 201 odjeljak, 99 glava, i 1010 tarifnih brojeva.
1

7. Unutar SITC principa prepisivanja brojeva je: prvi broj(glavni odjeljak ili sektor), prva dva broja(pododjeljak ili grana) , prva tri broja( grupa), prva 4 broja(podgrupa), svih 5 brojeva(pozicija). 8. Harmonizirani standardi su standardi identicnog sadrzaja , pripremljeni u skladu sa opcim smjernicama. Direktive novog pristupa pocivaju na sljedeca 4 principa: 1.harmonizacija tehnicke regulative u evropi;2.promovise medjunarodno priznavanje i preuzimanje nacionalnih i regionalnih sistema za ocjenjivanje uskladjenosti. CASCO- je ovlasten da razvija ISO/EC vodice i prima medjunarodne standarde koji odredjuje pravila kriterija. I I I GLAVA 1. Sta je standardizacija i nivoi standardizacije? Standardizacija-je proces razvijanja, donosenja i primjene standarda u primjenu akumulisanog znanja i iskustva, te njihovu transparentnost korisnicima usluga i proizvoda. Nivoi stand.:medjunarodni, nacionalni, regionalni, interni. 2. Objasni oznaku BAS XX XXX YYYY?! BA-slova ozake za BiH prema ISO3166; S-oznaka za standard; XX XXX-slova oznake izravnog dokumenta(ISO; IEC;EN); YYYY-indentifikacioni broj izravnog dokumenta.XX XXX YYYY mjesec; godina izdanja. 3. Stepen uskladjenosti moze biti: IDT-identican; MOD-modificiran;NEQ-neekvivalentan. 4.Proglasavanje preuzimanje medjunarodnih ili evropskih standarda vrsi se : preglasavanje(pr); korice(ko); prijevod(Pv). 5. C-oznacavanje -uskladjenost proizvoda sa relevantnim esencijalnim zahtjevima odredbama jedne ili vise direktive EU kao i provodjenje odgovarajuce procedure ocjenjivanja uskladjenosti , postavljanje C znaka. On je prvenstveno okrenut prema strucnjacima kao dokaz da je provjerom utvrdjeno da je proizvod oznacen C znakom podoban za upotrebu na podrucju EU, a time zadovoljava temeljne zahtjeve direktive novog pristupa. C-oznaka postavlja proizvodjac ili ovlasten zastupnik i mora biti obavezno postavljen prije plasiranja proizvoda na trziste i stavi u upotrebu. C pokazuje da je proizvod uskladjen sa svim direktivama. 6.Naslovna strana BAS standarda je: BAS XX XXX YYYY ( mjesec godina izdanje) 7.Inspekcija predstavlja pregled dizajna proizvoda,usluga, procesa ili postrojenja i utvrdjivanja nihove uskladjenosti sa specificnim zahtjevima ili na osnovu profesionalnog prosudjivanja sa opcim zahtjevima. BAS ISO/IEC 17020:2001-opci kriterij za rad raznih tipova tijela za obavljanje inspekcije. Postoje tri tipa inspekcijskih tijela: inspekcijsko tijele A, B, C.

I V GLAVA 1.Sta sadrze diskretne oznake i koji je njihov zadatak?Sadrze: naziv proizvodjaca ili pakera sa naznakom proizvodjaca ili pakera; -lokacija proizvodjaca ili pakera; -tehnicki ili trgovacki naziv proizvoda; -sastavne dijelove izrazene u odg. SI jedinicama; -neto i bruto masu ili zapreminu ili proizvod; -datum proizvodnje; -kretki opis obrade; -rok vaznosti proizvoda; -geografsko porijeklo materijala; -oznaka nivoa kvaliteta; -oznaka za cistocu proizvoda; -specificnost pakovanja,rukovanja. Zadatak oznake je da obavjesti korisnika ili vrsioca transporta o: osnovnim karakteristikama robe; nihovoj kolicini; porijeklu; namjeni ; nacinu rukovanja.
2

V GLAVA 1.Sta je kompleks ambalaze i navesti postupke njenog dobijanja? Primjer kompleksne ambalaze je tetrapak,idealan je za transport, s obzirom da je njegova tezina u odnosu na staklo je smanjena sa 600g na 18g.Standardni normalni materijali za tetrapak je: spolja parafin; sredisnji sloj hartija, unutrasnji sloj polietilen. Postupci dobijanja ambalaze su:kasiranje tj sljepljivanjem nekim vezivom; ekskluzivno laminiranje tj oslojavanje; beihtovanje tj povrsinsko oplemenjivanje. 2.Izbor ambalaze podrazumijeva:tehnicke osobine;vanjski izgled; sposobost trajnosti i zastite ambalaze; svojstvo funkcionalnosti; da se garantuje potrebna sirovina; ekoloska podobnost ambalaze. 3.Komercijalna ambalaza-tipizirana, deklarisana ambalaza namjenjena za proizvode koji se predaju potrosacu. Ima preko 400 tipova pakovanja.Primjer:dozirana pakovanja sa homogenim i heterogenim sadrzajem. 4.Dimenzije paleta: 800x1000mm; 800x1200mm; 1000x1200mm. 5.Prema obliku palete mogu biti:ravne(sa jednim podom,2 poda reverzibilni i nereverzibilni, sa 2 ulaza,4ulaza, sa donjim podom po obodu); Stubne(ravne palete sa stubovima od 600mm do 1m na uglovima, ako je oblozen zicom predstavlja se u boks paletama); Boks( transportno manipulativno sredstvo sanducastog oblika , predstavlja prelaz izmedju ravne i stubne palete, visina je 970mm a ako su sa poklopcem 700mm.) 6.Transportna ambalaza moze biti:samo spoljna ili samo unutrasnja;povratna ucestvuje samo djelimicno u cjelini; nepovratna ucestvuje 100% u cjelini,npr,razvoj integralnog transporta. 7.Sta je kontejnerizovanje?Podjela kontejnera prema primjeni!Stavljanje robe sa ili bez ambalaze u posebne sudove najmanje zapremine 1m3 naziva se kontejnerizovanje.Prema primjeni se dijele na: transportni,skladisni, kontejneri koji u toku transporta obavljaju neke tehnoloske operacije. 8.Transportni kontejneri mogu biti:Univerzalni( kontejneri za opcu upotrebu i kontejneri za posebnu namjenu); Kontejnere za posebne terete. 9. Oznake koje palete moraju nositi oznake koje se utiskuju na lice nozice i to vidljivo sa njihove poduzne strane a to su:standardne oznake EUR, koje se nanose na denu nozicu palete;-Standardne skracenice vlasnika paleta, npr.FBIH sa slovima cija je visina najmanje 40mm, a nanosi se na lijevu nozicu palete; -znak proizvodjaca koji se nanosi na srednjoj nozici u ravnini predhodne oznake. 10.Podjela paleta prema namjeni:-palete za jednokratnu upotrebu,-povratne palete; palete za internu upotrebu; razmjenjiva paleta. 11.Pod pojmom paleta prema standardu ISO445 podrazumijeva se tovarna podloga minimalne visine sa nosecom horizontalnom ravni pogodnom za slaganje tereta koja se koristi pri skladistenju, rukovanju, i prijevozu, a koja je konstrukciono prilagodjena za rukovanje viljuskastim zahvatnm uredjajima ili drugom slicnom robom. 12.Ravne podloge mogu biti:-palete s jednim podom, -palete sa 2poda(reverzibilne i nereverzibilne);- palete sa 2 ulaza, -palete sa 4 ulaza,- palete sa donjim podom po obodu. 13.Kombinovana ambalaza-primjer je aerosol-pakovanje. Pod ovom vrstom pakovanja podrazumijevaju se sva pakovanja tecnih, pastoznih i praskastih materijala koja se nalaze pod pritiskom u bocama za rasprsivanje, koje su opremljene ventilom i rasprsivacem. Smije se po pravilu puniti samo jednaput. 14. Uloga ambalaze je da:-stiti robu, -olaksava manipulisanje prilikom prodaje i skladistenja;-garantuje porijeklo robe,dodaje estetska svojstva,-popunjava racionalno tovarni prostor;-obezbijedi ekonomicnije i uspjesnije poslovanje,nedjeluje na upakovani proizvod;-stiti od svjetlosti, udara i glodara...
3

15.Podjela ambalaze mozemo posmatrati sa vise aspekata zavisno od:-materijala od kojih je izgradjena, -namjeni kojoj sluzi, -upotrebljivosti, -odobini materijala i roba koje se pakuju; -specificnosti prevoznog sredstva i podrucja distribucije; karakteristika pojedinih karika u transportnom lancu i distribuciji; -mjestu snosenja troskova ambalaze. Materijal od kojeg je ambalaza izradjena moze biti: metal;drvo; staklo; plastika; papir i karton; tekstil; ostali materijali; novokombinovani materijali; kompleksni materijali. VI GLAVA 1. Procedura ocjenjivanja uskladjenosti ukljucuje:ispitivanje , inspekciju, certifikaciju,akreditiranje a podrzane su standardizacijom . 2. .Oznacavanje opasnih materija u bojama boca: plava za kiseonik; crvena-za vodik i druge zapaljive gasove;zuta za acitilen; zelena-za azot; siva-za nezapaljive gasove. 7grupa 1.Objasniti opcu strukturu numericke firme kodiranja EAN 13? EAN13=AA BBBBB CCCCC D.. A-oznaka nacionalne organizacije, B=proizvodjac ili poker, C=individualna sifra proizvoda, D=kontrolni broj 2.Nivoi kvaliteta su: Izuzetan(extra; Deluxe;Superior; Export;Purissima); Dobar( I klasa; kvalitet I; klasa A, A, I; prima; super); Srednji(II klasa; klasa B, II,B;medio, srednji kvalitet); Donji( IIIklasa;kolona C, III,C;tercia; Consun;Markontil). 3.Transportni aspekt obuhvata:materijale za tehniku transporta-ugradbeni materijali; transportujuci materijali-materijali koji se transportuju; transport materijala- ponasanje, pakovanje, skladistenje, rukovanje i optimizacija. 4. Postoje 4 sistema za identifikaciju:klasicni, magnetni, opticki i elektromagnetni sistem. 5.GLN je numericki kod koji identifikuje bilo koju pravnu, funkcionalnu, fizicku lokaciju u okviru poglavnih ili organizacionih cjelina. 6.Struktura podataka predstavlja identifikacijske brojeve od 8,12,13,14 cifara i to; a) (oooooo +EAN/UCC-8) ; b)(00+UCC-12); c)(0+EAN/UCC-13); d)EAN/UCC -14. 7.Simbolicko oznacavanje: a)EAN/UCC;b)ITF-14; c)UCC/EAN-128. 8.EAN/UPCsimbologija-je numericka simbologija standardnih dimenzija koja se koristi za ocuvanje na mjestu prodaje.EAN/UPC simboli su: EAN-13, EAN-8, UPC-A I UPC-E. 9.Sistem numerisanja ima 3 glavna elementa, a to su: a)opci broj trgovinskog artikla GTIN; b)serijski kod za transport pakovanja SSCC; c)opce lokacijski broj GLN. GTIN ili struktura podataka je broj koji se koristi za jedinstvenu identifikaciju trgovinskih artikala sirom svijeta; SSCC predstavlja broj ili strukturu podataka koji se koriste za jedinstvenu identifikaciju logistickih jedinica u transportu. GLN-koristi se za identifikaciju firme ili organizaciju kao pravni subjekt. Koristi se takodje za identifikaciju fizicke lokacije ili funkcionalne jedinice unutar jedne firme. 10.EAN/UCC-je medjunarodni sistem kodiranja, simbolizacije i identifikacije predmeta. Ovi standardi omogucuju nacionalnu i medjunarodnu komunikaciju izmedju svih trgovinskih partnera. 11. Klasificiranje se moze vrsiti na vise nacina, opci principi i kriterij su sljedeci: a)gotov proizvod se klasificira prema svojoj funkciji ili namjeni;b) gotovi proizvodi koji su cjelina a sadrze vise predmeta koji imaju visestruku primjenu mogu biti klasificirani u sve klase koje odgovaraju njegovoj namjeni; c)prirodni materijali, preradjeni ili ne preradjeni , klasificiraju se prema vrsti materijala koji sadrze; d) proizvodi koji su namjenjeni da budu dio tog proizvoda u klasificiranju su u istu klasu kao i taj proizvod; e)kad se proizvod gotov ili preradjen svrsta prema materijalu od kojeg je izgradjen svrstava se u onu grupu koji materijal dominira; f) kutije za pakovanje proizvoda u principu se klasificiraju u istu klasu u kojoj je klasificiran proizvod.
4

VII GLAVA Opci principiti i podrucje primjene EAN.UCC sistema- je jedna vrsta standarda koji omogucava efikasno upravljanje globalnim,multi industrijskim tokovima snadbjevanja i to tako da se jedinstveno identifikuju proizvodi,transportne jedinice,sredstva,lokacije i usluge. Sistem numerisanja-ima tri glavna elementa,a to su:opci broj trgovinskog artikla GTIN(broj koji se koristi za jedinstvenu identifikaciju trgovinskih artikala sirom svijeta),serijski kod za transportna pakovanja SSCC(predstavlja broj ili strukturu podataka koji se koriste za jedinstvenu identifikaciju logistickih jedinica u transportu ili skladistenju) i opci lokacijski brojGLN(broj koji se koristi da se identifikuje firma ili organizacija kao pravni subjekt. Simbolicko oznacavanje: 1-EAN/UPC simbologija je numericka simbologija standardnih dimenzija koja se koristi za ocitavanje na mjestu prodaje.Simoboli su:EAN-13,EAN-8,UPC-A,UPC-E. 2-ITF-14 simbologija se primjenjuje na bar kodove kojima se identifikuje trgovinska jedinica koja ne prolazi kroz maloprodajna mjesta prodaje te se koristi za direktno stampanje na kartonskim kutijama i drugim tovarnim jedinicama isporuke neravne povrsine. 3- UCC/EAN-128-predstavlja najnoviju alfa-numericku simbologiju koja daje sasvim novu mogucnost primjene EAN standarda.Ova simbologija je varijabilne duzine i omogucava povezivanje osnovnog identifikacionog broj EAN-13 sa ostalim informacijama koje su znacajne za robu ili jedinicu isporuke. Znacaj primjene bar koda u transportnim lancima-u dijelu lanaca logistike i transporta,primjena EAN sistema identifikacije,posebno je znacajno u sljedecim fazama tog procesa:ulaz robe u skladiste,smjestanje robe na skladisnom mjestu,selekcija robe za isporuku,izlaz robe iz skladista, stalna provjera stanja u skladistu i identifikacija transporta.

Numeracija trgovinskog artikla-numerisu se potem opceg broja trgovinske jedinice GTIN-a,koristenjem jedne od cetiri strukture podataka,smjestene u 14-cifarsko polje.Strukture podataka predstavljaju identifikacijske brojeve od 8,12,13 i 14 cifara i to: 000000+EAN/UCC-8, 00+UCC-12, 0+EAN/UCC-13 i EAN/UCC-14.U okviru EAN.UCC prefiks preduzeca, prve 2 ili 3 cifre N1,N2,N3, predstavljaju EAN UCC prefiks koji dodjeljuju GS1 i odnose se na drzavu u kojoj clan preduzeca kojom je dodjeljen prefiks.EAN.UCC broj preduzeca koji slijedi nakon EAN.UCC prefiksa dodjeljuje nacionalna GS1 organizacija a sastoji se od 6-10 cifara.Broj artikla ili predmet oznacavanja uglavnom ima od 1-6 cifara i najcesce predstavlja redni broj artikla.Kontrolna oznaka je posljednja oznaka u GTIN koristi se da se osigura ispravnost skeniranja bar koda,a izracunavanje kontrolnog broja za strukture podataka EAN.UCC vrsi se na nacin da se pocetna pozicija parne strukture mnozi sa brojem 3 a neparne mnozi sa brojem 1. Strukturu podataka EAN/UCC-13 cine:EAN.UCC prefiks(2-3 cifre)za bih 387, hr 385, zatim,broj preduzeca (od 4 do 7 cifara) za bih 4 cifre N4,N5,N6,N7, broj artikla (2-5 cifara) za bih 5 cifara N8,N9,N10,N11,N12, kontrolni broj dobije se na osnovu predhodnih 12 cifara. EAN. UCC logisticka naljepnica sastoji se iz 3 dijela:dio za prijevoznika,dio za kupca i dio za isporucioca.

KLJIGA II 1.KVALITET I SISTEM UPRAVLJANJA KVALITETOM *Osnovni pojmovi o kvalitetu* Kvalitet- je nova filozofija usmjerena na potpuno nov nacin integralno razmisljanja I djelovanja, sto u sustini znaci novi poslovni stil, kulturu i sklad potreba: organizacije, kupaca, vlasnika , zaposlenih i sire drustvene zajednice. Nema kvaliteta bez kvalitetne okoline. Kvalitet-predstavlja presudan faktor u prodaji proizvoda i njegovom trzisnom statusu. Kvalitet proizvoda moze se poboljsati samo sa razvojem kvaliteta cjelokupnog poslovanja. Kvalitet je kada se vrati kupac, a ne proizvod. Kvalitet je zadovoljavanje zahtjeva kupca. Kvalitet vise nije u proizvodu nego preduzecu. Kvalitet je mjerljiv stepenom sa kojim je kupac zadovoljan sa karakteristikama i atraktivnosti proizvoda. Kvalitet proizvoda je odredjen zadovoljstvom kupca i treba da ima tedenciju permanentnog poboljsanja. *Metode za poboljsanje kvaliteta* Jedna od centralnih metoda za poboljsanje je Demingov krug poboljsanja kvaliteta: 1.postavljanje cilja 2.utvrdjivanje gresaka 3.analiza 4.trazenje rjesenja 5.kvalifikacija 6.uvodjenje 7.utvrdjivanje efekata 8.uspostavljanje ciljeva 9.greska nula >>0<< Evolucija razvoja sistemskog pristupa kvalitetu: -odredjivanje nivoa kvaliteta(M); -totalno upravljanje kvalitetom (TQM); -ukupni kvalitet zivljenja. TQM(Toal Quality Menagement)-postavlja kupca i njegove zahtjeve u centralno mjesto poslovne politike.Pod ovim pristupom se smatra 14 univerzalnih tacaka . *Razvoj ideje kvaliteta* 1979.-Tehnicki odbor ISO/TC 176 rukovodjenje i obezbjedjivanje kvaliteta 1978.-prva serija standarda iz podrucja sistema osiguranja kvaliteta ISO 9000(1994.preko 70000 certificiranih preduzeca) 1996.-stupa na snagu grupa standarda sa podrucja zastite covjekove sredine ISO 14000 Najvazniji evropski dokumenti su: 1998.-Evropska povelja o kvalitetu (ukazujena to da kvalitet predstavlja organizacijski cilj ka odlunostiali istovremeno i metodologiji i nain za pripremanje svakog pojedinca stvaranje odgovarajuceg ambijenta,kroz povecanje motivacije i odgovornosti). 1999.-Evropski model odlucnosti (shvatanje kvaliteta kao kvalitet organizacije, jer se kvalitet proizvoda moze poboljsati samo sa razvojem cjelokupnog poslovanja). 2000.-Evropska vizija kvaliteta (dokument koji prvi put definise elemente vizije buducnosti kvaliteta u Evropi sa ciljem da se razvije takav program aktivnosti oji ce promovisati kvalitet u javnim uslugama). 2000.-Standard ISO 9000:2000 (novi standard mnogo precizniji u odnosu na prethodnu verziju i definise pojmove,principe i zahtjeve.Familija standarda ISO 9000:2000 vazi za sve oblasti ljudskog djelovanja od privrednih organizacija do organa uprave i drzave). *Standardi kvaliteta i upravljanje kvalitetom* Pojam kvaliteta po ISO standardu znaci cjelokupnu karakteristiku proizvoda,potrebe i ocekivanja kupca su promjenjljive prirode,organizacije su prisiljene da stalno poboljsavaju i svoje proizvode i procese proizvodnje. Pojam kvaliteta je struktuiran visedimenzionalno i obuhvata: 1.radne karakteristike proizvoda-performanse 2.dominantne meteroloske parametre-svojstva 3.vjerovatnocu rada u odgovarajucem periodu-pouzdanost 4.vjerovatnocu vracanja iz stanja
6

kvara u stanje rada-pouzdanost odrzavanja 5.saglasnost sa propisanim tolerancijama-konformnost 6.zivotni vijek-trajnost 7.izgled,utisak,osjecaj-estetika 8.reputacija,ugled-imidz kvaliteta. *Osvrt na strategiju razvoja kvaliteta u BIH* 6.nov.2001. Deklaracija o kvalitetu glasi: Vijece ministara ce se neposredno angazovati na stvaranju ambijenta za stvaralacku primjenu navadenih dokumenata, kroz:-promovisanje ideje kvaliteta; -povecanje nivoa znanja; -uvodjenje savremenih pristupa,metoda,alata i standarda. Realizacijom ovakve politike stvaraju se mogucnosti za kvalitetniji rad i zivot svih gradjana BiH. Samim pristupom u medjunarodne institucije za standardizaciju kao: -clanica ISO; -pridruzeni clan IEC-a; -partnersko tijelo za standardizaciju u CEN-u; -pridruzeni clan CENELEC-a; -clan ETSI-a, prikazuje da BiH slijedi strategiju globalizacijskih procesa. *Struktura i oblast primjene serije standarda ISO 9000* Za primjenu i odrzavanje serije standarda ISO 9000 odgovoran je Tehnicki komitet ISO/TC 176. Standardi serije ISO 9000 su: ISO 9000-opisuje osnove sistema upravljanja kvalitetom i specifira terminologiju za sisteme upravljanja kvalitetom. ISO 9001-specifira zahtjeve za sistem upravljanja kvalitetom. ISO 9004-daje smjernice za sire postavljanje ciljeva sistema upravljanja kvalitetom. ISO 19011-daje smjernice za auditiranje sistema upravljanja kvalitetom i sistema okolinskog upravljanja. *Princip upravljanja kvaliteta* Identifikovano je 8 principa upravljanja kvalitetom koje rukovodstvo najviseg nivoa moze koristiti u vodjenju organizacije ka poboljsanim performansama. Ti principi su: a)Orjentacija ka kupcu(treba razumijevati trenutne i buduce potrebe kupca,reba ispuniti zahtjeve kupca); b)Liderstvo(razumjevanje kratkorocnih i dugorocnih ciljeva organizacije i motivacija ljudi za njihovu realizaciju); c)Ucesce ljudi(motivacija,stvaralastvo,odgovornost i zelja za sudjelovanjem i doprinosom u stalnom poboljsanju); d)Procesni pristup(nizi troskovi,poboljsani,dosljedni i predvidljivi rezultati); e)Sistemski prisup upravljanju(doprinosi efektivnosti i efikasnosti organizacije); f)Stalno poboljsanje(sveukupnih performanski organizacije treba biti krajnji cilj organizacije); g)Odlucivanje na osnovu cinjenica(zasnovano na analizi podataka i informacija,sto vodi do tacnijih informacija); h)Obostrani korisni odnosi sa dobavljacem(dovodi do uravnotezenja dobitka i ugleda). *Procesni pristup* Prema standardu ISO 9000 procesom se moze smatrati bilo koja aktivnost,ili skup aktivnosti,koja se koristi resursima radi transformiranja ulaza u izlaze.Prema standardu ISO 9001 procesni pristup se definise kao primjena sistema procesa unutar neke organizacije,njihovo identifikovanje,interaktivno djelovanje i upravljanje procesima. PDCA-(plan-do-check-akt)planiraj-uradi-provjeri-djeluj Ciklus PDCA prvi je razvio Walter Shewhart,a poslije ga je sistematizirao i predstavio Edwards Deming. Metodologija PDCA je u standardu ISO 9001 opisana:planiraj(utvrdi ciljeve i procese),uradi (primjeni procese),provjeri(prati i mjeri procese i proizvod),djeluj(poduzimaj radnje za neprekidno poboljsanje). OSNOVNI TERMINI I DEFINICIJE ISO 9000 Kvalitet je stepen do kojeg skup inherentnih karakteristika ispunjava zahtjeve.(ISO 9000) Termin kvalitet moze biti koristen sa pridjevima lo,dobar ili izvrstan. Termin inherentan nasuprot prepisanom znaci postojeci u necemu. Karakteristika moze biti inherentna ili dodjeljena,i moze biti kvalitativna i kvantitativna.
7

Klasa je kategorija data razlicitim zahtjevima za kvalitet prizvoda,procesa ili sistema. Proizvod je rezultat procesa,postoje 4 kategorije proizvoda:usluge,software,hardware,odredjeni materijali. Proces je skup medjusobno povezanih aktivnosti koji transformise ulaze u izlaze. Audit je sistemski nezavisan i dokumentiran proces. Sistem je skup medjusobno povezanih elemenata. Cilj kvaliteta je nesto sto se trazi,ili cemu se tezi,vezano za kvalitet. Upravljanje kvalitetom predstavlja koordinate aktivnosti za usmjeravanje i kontrolu organizacije u pogledu kvaliteta. Kontrola kvaliteta je dio upravljanja kvalitetom fokusiran na ispunjavanje. Osiguranje kvaliteta-osiguranje povjerenja da ce zahtjevi biti ispunjeni. Ispitivanje je odredjivanje jedne ili vise karakteristika prema proceduri. Verifikacija je potvrdjivanje pruzanjem objektivnih dokaza. *Struktura i oblast primjene serije standarda ISO 14000* ISO 14000-serija ovih standarda definisan je kao sistemski prikaz okolinskog upravljanja,sa ciljem zadovoljavanja zahtjeva vezanih za ocuvanje zivotne sredine,smanjenje kolicine otpadnih materija...Sadrzi skupine i podskupine stadarda koji se odnose na:otpad,kvalitet zraka,vode,tla,sigurnost masina...ukljucuje i: 13.020 zastita okoline, 13.20.10 okolinsko upravljanje, 13.020.50 eko oznacavanje,13.020.60 zivotni ciklus prozvoda. MODEL SISTEMA OKOLINSKOG UPRAVLJANJA ISO 14001-rezultat medjunarodnih ugovora i protokola o opasnostima i osnovni princip je:Zastita od zagadjenja kroz sistemsko upravljanje na podrucjima i aktivnostima za koje se zna da su okolinski senzitivne.Opci cilj je zastita i prevencija okoline. Model sistema okolinskog upravljanja za standard ISO 14001:okolinska politika>planiranje>implementacija i djelovanje>provjera i korektivne mjere>preispitivanje rukovodstva>STALNO POBOLJSAVANJE. U globalnom ekoloskom smislu lanac dogadjanja definisan standardom ISO 14001 kroz 4 termina: 1.izvor zagadjenja, 2.mobilnost zagadjivaca, 3.ispustanje tipicnog zagadjivaca na migracione puteve, 4.uticaj na cilj. Medjunarodna zeljeznicka unija UIC Osnovne tacke analize: 1.smanjenje emisije CO2 2.u kalkulacije ukljuciti indirektne emisije CO2 3.specificne emisije 4.ciljanja referetna godina varira od drzave do drzave. OSNOVNI TERMINI I DEFINICIJE PREMA ISO 14001 Stalno poboljsavanje proces unapredjivanja sistema okolinskog upravljanja. Okolina okruzenje u kojem neka organizacija djeluje(zrak,voda,tlo..) Okolinski aspekt element aktivnosti neke organizacije. Okolinski uticaj svaka promjena okoline.. Sistem okolinskog upravljanja ukljucuje organizacionu strukturu,aktivnost planiranja,odgovornosti,procese,postupke.. Audit sistema okolinskog upravljanja sistemski i dokumentovan proces verifikacije,objektivno dobijenih i vrednovanih dokaza. Okolinski okvirni cilj sveukupni okolinski cilj. Okolinski ucinak mjerljivi rezultati sistema okolinskog upravljanja. Okolinska politika izjava organizacije o njenim namjerama. Okolinski operativni cilj detaljan zahtjev u pogledu okolinskog ucinka. Zainteresovana strana pojedinac direktno pod uticajem okolinskog ucinka. Organizacija firma,kompanija koja ima vlastite f-je i administraciju.
8

Prevencija zagadjivanja primjena procesa tako da se izbjegne i smanji. ISO/TS 16949-standard za dobavljace u automobilskoj industriji obavezan je za sve dobavljace u automobilskoj industriji,rezultat je ideje 3 giganta automobilske industrije nastale prije 15-ak godina.1988. Ford,General Motors i Chrysler su uspostavili zajednicki standard za procjenu i kvalifikovanje svojih dobavljaca. IRIS-novi standardi kvaliteta za isporuke u zeljeznickoj industriji-Bombardier,Siemens Transportation i Alston pokrenuli su incijativu.2005. za uspostavu uniformnog,medjunardno priznatog standarda za procjenu sistema upravljanja koji sadrze specificne zahtjeve za zelj.industriju.Izvrsena je racionalizacija putem neutralnog tijela za certificiranje.UNIFE-ideje prihvacene,i izvrsno uspostavljene IRIS organizacije.Prvih 1000 kompanija trebalo je biti certificirano do 2009.3x brze se razvija od automobilske. ISPM-standardi fitosanitarne mjere drvenih materijala za pakovanje-od marta 2005. U EU na snagu stupa nova Direktiva 2000/29/EC po kojoj drveni materijal mora zadovoljavati ISPM.Ovaj standard pored standardne def. Inaktivnosti materijala koji sluze za pakovanje,ambalaziranje i transportne sudove,opisuje fitosanitarne mjere za smanjenje rizika od uvodjenja ili sirenja karantinskih stetocina koji se povezuju drevnim materijalima za pakovanje.Standard u okviru operativnih zahtjeva daje preporuke za procedure koje se koriste prije izvoza robe,procedure po uvozu,te tranzitne procedure i metode. Standard za siguran transport ISO 16104 2003 transportno pakovanje za O.M.-daje medjunarodno priznate test metode za pokazivanje da pakovanje ispunjava minimalne uslove za globalno transportovanje.Klasican pristup kvaliteta transporta koje je baziran samo na urednom transportu je prevazidjen. 2.KVALITET TRANSPORTA KAO OSNOVA RAZVOJA TRITA Osnovni tendencije za kvalitetom usluga u robnom transportu:-smanjenje kolicine rasutih tereta u transportu, -povecanje asortimana, -povecanje standardizovanih jedinica komadnih u transportu, -povecanje frekvencija u transportu roba, -povecanje primjene paletizacije,kontejnerizacije. Osnovna nacela: --pouzdano,neprekidno,brzo i kvalitetno ispunjavanje zahtjeva korisnika; -smanjenje rizika od ostecenja transportovane robe; -primjena standardizovanih logistickih jedinica u transportu; -primjena informaticke tehnologije . Najcesci elementi kvaliteta transportne i logisticke usluge mogu se razvrstavati u 3 osnovne grupe,i to: 1.elementi kvaliteta koji seprimjenjuju prije neposrednih aktivnosti 2.elementi kvaliteta koji se primjenjuju u toku transporta 3.elementi kvaliteta koji se primjenjuju nakon zavrsenog transporta Osnovni pokazatelji kvaliteta transportne usluge: 1.upotrebna vrijednost 2.vrijeme ciklusa 3.pouzdanost i tacnost 4.tovarne jedinice,pakovanje.. 5.dinamicko prilagodjavanje trzistu 6.tacnost informacija. Glavni pecat transportnoj politici zapadno-evropskih zemalja proizilazi iz integracionih procesa.Ovi procesi su zapoceli 1949. potpisivanjem Rimskog Ugovora o zajednickom evropskom trzistu.Protokol o osnivanju Evropske konfiguracije ministara transporta CEMT-a potpisan je 17.10.1953. u Briselu. 1993. pocelo da funkcionise jedinstveno transportno trziste i transportna politika 1997. Deklaracija kojom su definisani principi evropske politike. Opci cilj transportne politike je da se promovisu odrzivi i efikasni transportni sistemi,te potrebama zastite okolisa ta stanovnike Evrope,pomoc u smanjenju regionalnih dispaniteta i omogucavanje evropskom trzistu da se efikasnije takmici na svjetskom trzistu,posebno: 1.da podrzi proces progresivne deregulacije 2.da se postigne veca efikasnost i razvoju transporta sirom Evrope 3.da se osigura cjelokupni razvoj uz definisane ciljeve 4.da se osigura socijalno i prirodno prihvatljivo okuzenjei sigurne uslove 5.da olaksa sprovodjenje transportne zakonske regulative 6.da promovise unapredjenje u izgradnji i upravljanju transportnom sistemu 7.da se garantuje koherentna informacija o transportnim tokovima
9

Principi evropske transportne politike: -odrzivost u svim aktivnostima,sa aspekta ocuvanja okolisa; -zastita korisnika transportne usluge,radnika i javnosti u cjelini; -saradnja na svim nivoima izmedju svih strana(u oblasti transporta); interoperabilnost u okviru,kao i izmedju razlicitih vidova transporta; -subrencioniranje; -transparentnost u donosenju odluka; snosenje troskova; -efikasnost u upotrebi infrastrukture, vozila i opreme; -konsultovanje sa socio-ekonomskim grupama u razvoju transportne politike. Mjere za ostvarenje ciljeva evropske transportne politike: 1.zakonske obaveze u oblasti bezbjednosti 2.liberalizacija transportnih trzista 3.razvoj intermodalnosti , 4.razvoj infrastrukture 5.aranzmani za Pan-evropsko partnerstvo transportnih mreza 6.razvoj i podrska institucionalnim mehanizmima i okvirima djelovanja 7.osnaziti saradnju na podrucju istrazivanja i razvoja u transportu 8.identifikovanje ukupnih troskova infrastrukture svih vidova transporta 9.olaksanje tranzita 10.promovisanje koherentnih oblika saradnje u prikupljanju info. 3.ELEMENTI KVALITETA MATERIJALA I ROBA-koji se pojavljuju u transportu se u vecim slucajevima ne mogu odvojeno posmatrati jer su medjuzavisni,odnosno promjena jednog elementa izaziva promjenu drugog. S toga je i opca metodologija utvrdjivanja elemenata kvaliteta mat.i robe u transportu u pravilu metodologija ispitivanja njihovih osobina, a one mogu biti: 1.tehnicko tehnoloske(organolepticke, mehanicke, fizicke, hemijske, tehnoloske, eksplatacijske i ostale), 2.ekonomskokomercijalne(pored mjerljivih i mnoge ne mjerljive komponente koje uticu na proizvodnju i plasman proizvoda). OGRANOLEPTICKE OSOBINE predstavljaju osobine odredjene senzorskom analizom. Senzorska analiza daje odgovore na pitanja o kvalitetu na osnovu mjerenja,analize i interpretacije onih karakteristika materijala koja opazaju:culo vida,mirisa,okusa,sluha i dodira,culo mirisa i okusa zajedno.Cula koja su najvise ukljucena u percepciju organoleptickih osobina hrane su:okus,miris i vid. Okus zavisi od hemijskog sastava,tehnologije proizvodnje,stepena vrenja i slicno i predstavlja najvaznije organolepticko svojstvo prehrambenog proizvoda.Varijante okusa mogu biti:slam,sladak,kiseo i gorak i ljut,ostar i slicno,tj.kombinacija navadene 4.Rezultati se odredjuju na ljestvici sa ocjenama od 1 do 9: 9-narucito prihvatljiv, 8-vrlo prihvatljiv, 7-srednje prihvatljiv, 6-neznatno, 5-neutralan , 4-neznatno neprihvatljivo, 3-srednje neprihvatljivo, 2-vrlo neprihvatljivo, 1-narocito neprihvatljivo. Granicna vrijednost je 6.5. Miris proizvoda je organolepticka osobina posebno znacajna za aromatizovane proizvode.Miris predstavlja vodece svojstvo kod raznih kozmeticko-farmaceutskih i prehrambenih artikala,koze,krzna... Za prehrambene proizvode neugodan miris je najcesce pokazatelj kvarenja robe.Intenzitet aromaticnosti raznih proizvoda ocjenjuje se: 0-bez arome,neprimjetna aroma, 1slaba aroma, 2-srednje izrazena aroma, 3 jaka aroma. Vizuelni dojmovi poticu uglavnom od fizickih osobina materiujala.Boja,oblik i izgled proizvoda vrlo cesto imaju karakter prethodnog utvrdjivanja kvaliteta,cime se registruju vidljive greske: ispravnost pakovanja,mehanicka ostecenja,neujednacene boje,nepravilan oblik,prisustvo necistoca,nedostajuci dijelovi,nacin obiljezavanja... MEHANICKE OSOBINE znacajne za materijale u transportu su: cvrstoca,tvrdoca,zilavost,zamor i puzanje. Cvrstoca materijala predstavlja otpor nekog materiujala prema djelovanju sila koje mu nastoje promjeniti oblik ili razdvojiti njegove cestice. Pokazatelji cvrstoce su:savojna,uvojna i smicajna cvrstoca. *Savojna-karakteristika samo krtih materijala.*Uvojna-karakteristika kod dimenzionisanja punih i sipljih vratila,osovina,stapova...*Smicajna-uglavnom kod zilavih materijala i materijala izlozenih tangencijalnom naprezanju. Tvrdoca je otpor materijala prema prodiranju drugih tijela u njegovu povrsinu,a zavisi od strukture,hemijskog sastava,od sposobnosti da se materijal plasticno deformise.Tvrdoca po:Brinelu (HB,HBS i HBW),Vikersu(HV),Pokvelu(HR,HRB i HRC).
10

Zilavost je otpor materijala prema udarnim opterecenjima(kod metala,legura i plemenitih metala).Oznacava se sa KU(J)epruveta sa U zarezom i KV(J) sa V zarezom.Bitno zavisi od temperature. Zamor je pojava postepenog razaranja materijala usljed dugotrajnog dejstva periodicno promjenljivih opterecenja.Osnovne odlike su: -nastaje pri promjenljivim opterecenjima, - nema znakova plasticne deformacije pri lomu, -nastaje usljed nepredvidivih situacija, -zavisi od temperature, -opterecenja, -dimenzije i oblika. Puzanje je karakteristika m,etala ili legura da se nakon dugotrajnog dejstva statickog opterecenja sporo plasticno deformise.Otpornost na puzanje je veca, ako je temperatura topljenja metala visoka. FIZICKE I HEMIJSKE OSOBINE materijala i roba u transportu imaju poseban znacaj,kako u izboru materijala za izradu transportnih sredstava,tako i u odabiru transportne tehnologije pojedinih pojavnih oblika. Hemijski sastav,gustina materijala,otpornost na starenje,vatrootpornost znacajne su za sve pojavne oblike materijala u transportu. Temp.topljenja,toplotna provodnost,elektricne osobine i koeficjent toplotnog sirenja znacajne su za sve materijale cvrstog agregatnog stanja. Viskoznost,plamtiste,krutiste znacajne su za materijale tecnog i pastoznog pojavnog oblika,a za sipke materijale sipkost i nasipna masa. Kriticna temperatura,kriticki pritisak,temp.paljenja,brzina sirenja znacajne su osobine za gasove. Za SVE: Hemijski sastav materijala utvrdjuje se hem.analizom,hem.sastav uslovljava ambalazne materijale,nacin pakovanja,rukovanja,transporta. Gustina materijala predstavlja odnos mase prema jedinici zapremine i znacajna je karakteristika za odredjivanje namjenske podobnosti materijala. Otpornost na starenje nemetalnih,narocito organskih materijala je karakteristika koja podrazumijeva odredjene reakcije i promjene osobina materijala u toku vremena,uz prisustvo raznih mehanickih uticaja. Vatrootpornost materijala predstavlja otpornost materijala na zapaljivost.Prema zapaljivosti materijali su svrstani u klase: *klasa A-drvo,tekstil,papir plasticne mase, *klasa B-ulja,lakovi,benzin,smole,alkoholi, *klasa C-gorivi gasovi, *klasa Daluminij,magnezij,titanm i dr, *klasa E-od A do D cija je upotreba u neposrednoj blizini postrojenja pon naponom. Fizicko-hemijske osobine CVRSTIH materijala: Temp.topljenja je temperatura pri kojoj neki materijal iz cvrstig stanja prelazi u tecno,a tacka topljenja govori o temperaturi na kojoj istovremeno su prisutne i cvrste i tecne faze. Toplotna provodljivost materijala je sposobnost provodjenja toplote bez pogorsavanja njegovih osnovnih osobina.Potrebno je utvrditi pri kojoj najvecoj temperaturi moze i dalje biti funkcionalan. Elektricne osobine materijala govore o ponasanju materijala pri proticanju elektricne energije.Mat. koje karakterise velika elektricna provodljivost nazivamo provodnici,a mat. koji nemaju elektricnu provodljivost nazivaju se izolatori. Koeficjent toplotnog sirenja materijala karakterise promjenu dimenzija materijala u svim pravcima usljed zagrijavanja za 1C.Kao pokazatelji toplotnog sirenja koriste se:koeficjent linearnog sirenja i koeficjent zapreminskog sirenja . Fizicko-hemijske osobine TECNIH i PASTOZNIH materijala Viskoznost je osobina koja odrzava unutrasnje trenje tecnosti kao rezultat privlacnih sila izmedju molekula same materije.Viskoznost predstavlja itkost tecnosti. Krutiste je ona temperature pri kojoj tecnost,prilikom hladjenja,gubi tecljivost.
11

Plemiste je najniza temperatura pri kojoj se pare nastale zagrijavanjem tecnosti zapale kad dodju u dodir s plamenom. za pastozne-Kozistentnost predstavlja otpor uslovljen unutrasnjim trenjem molekula kojom se pasta suprostavlja prodiranju stranog tvrdog tijela. Fizicko-hemijske osobine GASOVA Kriticna temp. je ona temperature iznad koje se gas ni pod kojim pritiskom ne moze prevesti u tecno stanje. Kriticni pritisak je najnizi pritisak koji je dovoljan da se na kriticnoj temperature gas dovede u tecno stanje. Temp.paljenja nekog gasa je najniza temperature pri kojoj se gas mijesan sa zrakom sam od sebe zapali bez otvorenog plamena. Brzina sirenja plamena smjese gas/zrak ili zrak/kiseonik zavisi od odnosa mjesavine,njene temp,sastava gasa Fizicko-hemijske osobine SIPKIH materijala Sipkost materijala kao karakteristika rasutih tereta,izrazava se kao ctg ugla koji zatvaraju horizontala i izvodnica kupe koju formira materijal prilikom isipanja na odredjenu horizontalnu povrsinu. Nasipna masa predstavlja odnos mase i zapremine,a zavisi od velicine cestica,njihovog oblika,dimezionalne raspodjele cestica i gustoce cvrste faze.Transportna tehnologija mora biti prilagodjena osobina sipkih materijala,jer se vibracijama pri transport nasipna masa mijenja. TEHNOLOSKE OSOBINE podrazumijevaju ponasanje materijala pri:obradi,oblikovanju i spajanju.Tehnoloske osobine mogu biti:sposobnost livanja,gnjecenja,sposobnost struganja,glodanja,brusenja,busenja,rezanja,lemeljenjeZnacajna karakteristika metalnih materijala obrazovanje naprslina u toku zavarivanja. EKSPLOATACIJSKE OSOBINE materijala pokazuju kakvo ponasanje materijala u eksploatacijskim uslovima,najznacajnija mehanicka naprezanja.Mehanicka naprezanja su najcesce i najizrazenija u toku prevozenja materijala,a uzrokovana su:-naprezanje materijala statickim silama u toku transporta ili u skladistu nastaje kao posljedica slaganja paketa,-naprezanja djelovanjem vertikalnih dinamickih sila nastaju kao posljedica pada,prevrtanja ili valjanja pri rukovanju materijalima,-naprezanje djelovanjem horizontalnih dinamickih sila nastarju pri naglom pokretanju i zaustavljanju transportnog sredstva,-sekundarna naprezanja dinamickim silama,klizanje,trenje i sl,-naprezanje materijala drmanjem nastaje djelovanje horizontalnih i vertikalnih dinamickih sila. OSTALE OSOBINE Klima kao faktor uticaja na transportne osobine materijala i roba moze biti klima otvorenog i zatvorenog tipa. Mikroorganizmi-insekti,glodavci i materijali opasni za okolinu imaju velik uticaj i robe u transportu,a njihovo djelovanje je posebno izrazeno pri povoljnim uslovima temp,vlage i higijenskih uslova za njih. METODE UTVRDJIVANJA KVALITETA MATERIJALA I ROBA Subjektivne-metode su emotivne,iracionalne i bazirane su iskljucivo na reagovanju cula ispitivaca na odredjeni proizvod. Objektivne-metode su one cija se istinitost moze dokazati i utemeljene na cinjenicama dobijenim posmatranjem,mjerenjem,provjerenim labaratorijskim tehnikama i sl. UZIMANJE I OBRADA UZORAKA Uzorak za analizu je dio sonovnog skupa koji sluzi za ocjenivanje osobine tog skupa.Uzorak se uzima iz isporuke,odredjenih tehnologija postupkom koji obezbjedjuje potrebnu reprezentativnost,jer idealan uzorak ne postoji. Velicina uzoraka odnosno broj primjeraka koji uzorak sadrzi,zavisi od tecnosti koja se zahtjeva od rezultata odgovarajucih ispitivanja i od heterogenosti materijala koji se ispituje.

12

KNJIGA 2 IV GLAVA:
PODJELA MATERIJALA NA METALNE i OSTALE TEHNICKE MATERIJALE daje dovoljno informacija kako bi se moglo pratiti njihovo ponasanje u interakciji sa okruzenjem. DVA GRUPE STANDARDA: -standardi po kojima se vrse odredjena ispitivanja -standardi prihvatljivosti po kojima se ocjenjuju nez.ispitivanja MEHANICKA ISPITIVANJA MATERIJALA Za pravilno dimenzionisanje djelova izradjenih iz odredjenih materijala neophodno je poznavanje njihovih mehanickih osobina,kako pri dejstvu spoljnih sila ne bi doslo do lomova djelova ili deformacija,faktori o kojima se mora voditi racuna su:vrsta naprezanja,-nacin dejstva sile,-temp.ispitivanja. Ispitivanje zatezanjem,pritiskivanjem,udarom,zamaranjem,trajnim opterecenjem i ispitivanje tvrdoce(po Brinelu,Vikersu,Rokvelu) ISPITIVANJE METALA METODAMA BEZ RAZARANJA 1.dimenzionalna i vizuelna kontrola(povrsinske greske-0,1), 2.penetrantska ili kapilarna ispitivanja (viskozne penetrantske tecnosti-0.01), 3.radiografska ispitivanja(rentgen i gama zracenja), 4.ultrazvucna ispitivanja(ultrazvucni talasi), 5.magnetoskopija(magnetno polje), 6.ostale metode ispitivanja(pritiskom pomocu tecnosti i gasova,primjenom vakuuma,pomocu vrtloloznih struja,laserska svjetlost) Ispitivanje zatezanjem se izvodi na uredjajima za ispitivanje zatezanjem,na standardnim epruvetama razlicitih dimenzija i poprecnog presjeka. Ispitivanje pritiskanjem se vrsi na uzorku na obliku valjka sa paralelnim ceonim povrsinama.Uzorak se podvrgava dejstvu aksijalnih sila ciji je smjer suprotan smjeru zatezanja. Ispitivanje tvrdoce vrsi se odgovarajucim standardnim metodama,uobicajna su ispitivanja po Brinelu(celicnom kuglicom),Vikersu(utiskivacem oblika kvadratne dijamantske piramide),Rokvelu(mjerlo tvrdoce je dubina otiska) i po Knupu(mikrotvrdoce). Ispitivanje udarom odredjuje se kod metala,legura i polimernih metala na standardnim epruvetama i uredjajima zvanom Charpy-jevo klatno. Ispitivanje zamaranjem u cilju odredjivanja dinamicke cvrstoce moze se vrsiti zatezanjem, pritiskivanjem, savijanjem ili uvijanjem ili kombinacijom. Ispitivanje trajnim ostecenjem najcesce se koriste uredjaji koji omogucavaju istovremeno ispitivanje veceg broja epruveta. Otkrivanje greske moze da bude: -direktno(vizuelna kontrola,penetrantska i dr), -indirektno,a srazmjerno obliku greske(rentgenski), -indirektno kao elektricna velicina (ultrazvucne indikacije). Vizuelna i dimenzionalna kontrola Vizuelna i dimenzionalna kontrola namjenjena je za otkrivanje povrsinskih gresaka, ostecenja i odstupanja od oblika i zadatih velicina(do 0,1mm). Referentni standard: BAS EN 13018: 2002 (Ispitivanje bez razaranja-vizuelno ispitivanje- opci princip) Penetranska ili kapilarna ispitivanja Metoda koja se koristi za otklanjanje gresaka koje se javljaju na povrsini objekta ispitivanja, pomocu vizuelnih penetranskim
13

tecnostima spadaju: -penetranska tecnost, -razvijac, -sredstvo za ciscenje povrsine, izvor ultraljubicastog svjetla. A faze ispitivanja su: 1.priprema i prethodno ciscenje, 2.nanosenje penetr-anta, 3.odstranjivanje zaostalog penetranta, 4.nanosenje razvijaca, 5.inspekcija, 6.zapisivanje, 7.zavrsno ciscenje. Penetranske tecnosti se sastoje od mjesavina ugljikovodika i fluoroscentnih boja. Referentni standard: BAS EN 571-1 : 2002 (Ispitivanje bez razaranja-ispitivanje penetrantima). Radiografska ispitivanja Zasnovana je na registraciji promjena u intenzitetu neutgen i gama zracenja pri prolasku kroz materijal i analizi promjena koje u sebi sadrze informacije o homogenosti prozracnog materijala. Ultrazvucna ili akusticna ispitivanja Ova ispitivanja se zasnivaju na osobini ultrazvuka da se prostire kroz homogene materijale. MAGNETOSKOPIJA Magnetoskopija-je bazirana na ispostavljanju magnetnog polja i posipanje magnetiziranog predmeta magnetnim cesticama, a u cilju otkrivanja diskontiniteta u materijama, tipa tankih povrsinskih pukotina, gasnih mjehura i dr. Ostale metode ispitivanja bez razaranja: -ispitivanje pritiskom pomocu tecnosti i gasova, -ispitivanje primjenom vakuma, ispitivanje pomocu vrtloznih struja, -ispitivanje zasnovano na primjeni laserskih svjetlosti. Metodologija izbora materijala za tehnologiju transporta Za izradu rezervoara cisterni mogu se koristiti celici koji pri najnizoj temperaturi u toku eksplatacije ne podlijezu lomu usljed krtosti, i to: 1.opci konstrukcioni celici, 2.sitnozrnasti konstrukcioni celici(do temp 60C), 3.legirani celici s niklom( do temp 196C), 4.aunstentni krom nikl celici(do temp 270). Ispitivanje materijala koja su neophodna za sticanje statusa potpuno provjerenog ugradbenog materijala sadrze:dimenzionalnu kontrolu, -ispitivanje hem.sastava, -mehanicka ispitivanja, -metalografska ispitivanja, -meh.ispitivanja na povisenim temperaturama, -meh. Ispitivanja na snizenim temperaturama, -ispitivanja bez razaranja zavarenog spoja, ispitivanja sa razaranjem zavarenog spoja.

V GLAVA:
CARINSKA KONTROLA-proizilazi iz carinskog sistema kao dijela pravnog sistema i predstavlja skup zakonskih normi kojima se regulisu odnosi u sferi razmjene robe i usluga u vanjsko-trgovinskom prometu. Carinska procedura obuhvata skup radnji i postupaka koje poduzimaju carinski organi. Carinska roba mora ispunjavati uslove, kao sto su:-da je pokretna stvar, -da prelazi preko carinske linije, -da se njen promet obavlja voljom ljudi, -da ima vrijednosti i upotrebu vrijednosti. Da bi pokretna stvar dobila karakter carinske robe mora se transportovati sa podrucja jedne na podrucja druge drzave, i mora imati vrijednost i upotrebnu vrijednost. U Zakonu je def.:1.carinsko podrucje BiH jedisntveno, 2.carinsko podrucje obuhvata teritoriju Bih ukljucujuci teritorijalne vode, unutrasnje vode i zracni prostor BiH. 3.carinsko podrucje BiH ograniceno carinskom linijom, koja je identicna s granicom BiH, 4.carinski granicni pojas(sirina 5KM od carinske linije), 5. 4vazi i za granicu duz rijeka, 6.carinski granicni pojas(sirina 3km u dubinu kopna od obale). Veterinarska kontrola- su prekledi i kontrole zivotinja, sirovina, proizvoda, prehrambenih proizvoda,stocne hrane,...radi zastite ljudi i zivotinja. Veterinarska kontrola-je prvobitno obuhvatala zdravstveni pregled stoke prije klanja, pregled mesa nakon klanja i gotovo
14

simbolickim kontrolu namirnica zivotinjskog porijekla,ali i vremenom se obim i sadrzaj kontroleprosirivao i unapredjivao. Prema zakonu o veterinarstvu u Bih svrha veterinarske djelatnosti je:-zastita i poboljsanje zdravlja zivotinja, -utvrdjivanje, dijagnosticiranje i lijecenje bolesnih zivotinja, -osiguravanje zdravstvene ispravnosti, -osiguravanje zdravstvene ispravnosti vode za napajanje, -provodjenje mjera dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije, -zastita zivotinja od mucenja. GVIP-Granicna Veterinarsko-Inspekcijski Prijelaz Sve posiljke moraju proci:-GVIP, -biti podvrgnute vet.kontroli, -biti popracene originalnim dokumentima. GVI-Granicni Veterinarski Inspektor-provjerava podudarnost dozvola za uvoz i dokumenata prilozenih uz posiljku. Bez obzira na tip proizvoda potrebno je:-kontrola stanja proizvoda, -upotreba stvarne i napisane tezine, -kontrola ambalaze, provjera temp., -ispitivanje cijelog seta pakovanja. FITOSANITARNA KONTROLA biljke i biljni proizvodi mogu se prenositi samo ako je uz biljku prilozen dokument,tj. Pasos biljke. princip ove kontrole:-jednaki standardi za sigurnost ishrane,kod domacih i medjunarodnih potrosaca, -standardi postavljeni na prehrambene proizvode prihvaceni medjunarodnim standardima i drustvima, -ostvarivanje fitosanitarnih standarda mora biti utemeljeno na nauci, -drzava mora imati efektivan kontrolni sistem. Medjunarodna konvencija o zastiti bilja IPPC Zabrana stavljanja u promet i upotrebe sredstava za zastitu bilja koje sadrze odredjene aktivne supstance-Direktiva Vijeca 79/117/EEC 1978. Zakonska legislativa u BiH:1.zakon o zastiti zdravlja bilja, 2.zakon o zastiti novih sorti biljka BiH, 3.zakon mineralnim djubrivima, 4.zakon o fitofarmaceutskim sredstvima BiH,5.zakon o sjemenu i sadnom materijalu poljoprivrednih biljaka BiH. ZDRAVSTVENA KONTROLA-ovom vidu kontrole podvrgavaju se zivotne namirnice i predmeti opce upotrebe(posudje, pribor, djecije igracke, sredstva za licnu higijenu,, sredstva za odrzavanje cistoce). Higijenski neispravnim smatraju se zivotne namirnice cija konzumacije narusava ljudsko zdravlje ili je neprikladna za konzumaciju. Hrana je def.kao: 1.svaka materija ili proizvod preradjen ili ne, a namjenjen za konzumaciju od strane ljudi, 2. Ukljucuje: pice, zvake, aditive, zacine, 3.ukljucuje vodu:-koja sluzi za javno snadbjevanje, -koja se ugraduje u hranu tokom proizvodnje flasirani, 4.ne ukljucuje : -zive zivotinje biljke prije zetve lijekove kozmetiku duhan narkotike... Zvanicna kontrola hrane: -inspekcijski nadzor,pregled deklaracije,analiza u laboratorijama. Svjetski strandard iz oblasti upravljanja sigurnosti hranom ISO 22000 Koncept baziran na 7 principa: 1.sprovodjenje analize opasnosti 2.odredjivanje kritickih kontrolnih tacaka 3.odredjivanje kritickih granica 4.odredjivanje zahtjeva 5.odredjivanje konkretnih mjera 6.uspostavljanje postupka za verifikaciju 7.uspostavljanje i vodjenje efektivne evidencije i dokumentacije Industrijske grane koje su obavezne primjeniti HACCP su: -proizvodnja distribucija prehrambena industrija skladistenje trgovina GMP-Standard good manufacturing practice BRC global food standard IFS Internacional food standard (privatni) NAFTNA GORIVA-kvalitet, mozemo posmatrati sa 2 aspekta: -ukupna kolicina ovog energenta se uvozi od raznih dobavljaca osnovni energent u kontinuiranom transportu.

15

Odluka o kvalitetu tacnih naftnih goriva: 1.fizicko-hemijske osobine, 2.granicne vrijednosti, 3.inspekcijsko tijelo. 1.Fizicko-hemijske osobine tecnih goriva moraju biti takve da seprouzroce kriticno zagadjenje okolisa i da su uskladjene sa vazecim standardima. 2.Granicne vrijednosti su najvece dopustene kolicine ukupnog sumpora,olova,ukupnih aromata,benzina i najmanje odnosno najvise vrijednosti dugih karakteristika tecnih proizvoda: -istrazivacki oktanski broj, oksidaciona stabilnost, motorni oktanski broj, tacka tecenja, tacka paljenja, gustina na 15C voda, boja i dr.. 3.Inspekcijsko tijelo je tijelo koje ocjenjuju uskladjenost kvaliteta tecnih naftnih goriva koja se stavlja u promet na trzistu BiH.Moze biti drzavno tijelo pravna ili fizicka osoba. Odredbe ove odluke se primjenjuju na slijedeca tecna naftna goriva: -bezolovne motorne benzine s olovom motorne benzine s olovom petrolej za lozenje i rasvjetu dizel goriva -ulja za lozenje Nacin odrzavanja tecnih naftnih goriva prema standardima: -premium normal super plus dizel olovni super leul

OPASNE MATERIJE U TRANSPORTU

Pojam opasnih materija vezan je za proizvode koji zbog prirode svoj sastav ili svojih osobina u nekontrolisanim uslovima mogu izazvati direktno ili indirektno odredjene posljedice na zdravlje ljudi,njihovu imovinu i zivotnu okolinu....te posljedice mogu biti katastrofalne na nivou lokalnih,regionalnih ili cak planetarnih razmjera. U svijetu se proizvodi preko 4500000 vrsta materija cije koristenje predstavlja manju ili vecu opasnost po ljude i njihovu okolinu.U sirokoj potrosnji koristi se oko 700 tih materija. Djelovanje opasnih materija na covjeka i okolinu : -DIREKTNO otrovi (hemijsko vezivanje ) INDIREKTNO pozari,eksplozije,zracenja... Popisi koji regulisu transport opasnih materija : RID Medjunarodni propisi o transportu opasnih materija zeljeznicom, ADR- evropski sporazum o medjunarodnom transportu opasnih materija drumom, IATA propisi o zabranama u zracnom transportu, ADN odredbe o transportu opasnih materija po evropskim plovnim putevima, IMDG zakonik o pomorskom transportu opasnih materija

KLASIFIKACIJA OPASNIH MATERIJA Razred 1.EKSPLOZIVNE MATERIJE I PREDMETI(iv.br.101po RIDu i 2101 po ADRu) Razred 2.GASOVI; KOMPRIMIRANI, PRETVORENI U TECNOST I RASTVORENI POD PRITISKOM Razred 3.ZAPALJIVE TECE MATERIJE Razred 4.Zapaljive cvrste materije (iv.br.po RIDu 401, po ADRu 2401) Razred 5.OKSIDANSI I ORGANSKI PEROKSIDI Razred 6.Otrovne i zarazne materije(iv.br. po RIDu 601, po ADRu 2601)
16

Razred 7. RADIOAKTIVNE MATERIJE(iv.br.po RIDu 701, po ADRu 2701) Razred 8.KOROZIVNE MATERIJE(iv,br po RIDu801, po ADRu 2801) Razred 9.OSTALE OPASNE MATERIJE I PREDMETI(iv.br 901 po RIDu,po ADRu 2901) Transport opasnih materija Zavisi od vrste i kolicine, opasne materije se mogu transportovati u: primarnoj ambalazi-transportnom sudu razlicitih vrsta( burad, kante, sanduci, bove , vrece i dr.), ambalaza moze biti od razlicitog materijala, npr.celika, aluminija, drva, plasticne materije, staklo, porculan, karton i dr. ili u ambalazi koja je istovremeno i primarna i sekundarna kao: kontejner cisterne, vagon cisterne, auto-cisterne s prikolicom.. OZNACAVANJE VOZILA ZA TRANSPORT OPASNIH MATERIJA Broj za oznacavanje opasnosti se sastoji od 2 ili 3 cifre i ukazuje na: 2-isticanje gasa zbog pritiska ili hem.reakcije, 3zapaljivost tecnih materija i gasova, 4-zapaljivost cvrstih materija, 5-oksidirajuce dejstvo, 6-otrovnost, 7-radioaktivnost, 8nagrizanje, 9-opasnost od spontane burne reakcije. Porast odgovarujuce opasnosti UDVOSTRUCAVANJE NEKE CIFRE. Ako se opasnost moze izraziti samo jednom cifrom-DODAJE SE NULA. AKO MATERIJA DJELUJE NA OPASAN NACIN S VODOM-ispred broja osnovne opasnosti slovo X. Oznaka za vrstu opasne materije sastoji se od 4 broja i predstavlja ID broj.transportno sredstvo koje prevozi opasne materije mora biti oznaceno odgovarajucim LISNICAMA OPASNOSTI. One imaju oblik kvadrata sa minimalnom stranicom od 150mm, oblik pravugaonika A5(148x210) i A7(74x105). Lisnice opasnosti za razrede 1-9 mogu imati sljedeca znacenja:-opasnosti od eksplozije, -opasnosti od pozara, -opasnosti od samozapaljenja, -opasnost od pojave zapaljivog glasa pri dodiru sa vodom, -opasnost od nagrizajuceg svojstva, -otrovnost, -radioaktivnost, -stetnost po zdravlje. Razred 1.EKSPLOZIVNE MATERIJE I PREDMETI(iv.br.101po RIDu i 2101 po ADRu) Eksplozivi-su gasovite tecne i li cvrste materije(jedinjenja ili smjese)koje pod uticajem odredjenog impulsa(npr.udara ili trenja) razlazu u veoma kratkom vremenskom periodu uz oslobodjenje velike kolicine gasova i toplotne energije. Ak to trenutno hem.razlaganje koje rezultira naglim povisenjem pritiska uz pojavu detonacijea je EKSPLOZIJA. Prvi razred dijelimo u 3grupe, sa predstavnicima: Razred 1a-eksplozivne materije i predmeti ( barut, nitroglicerinska jedinjenja, plasticni eksplozivi na bazi nitrata, hlorat, perhlorat i dr. Razred 1b-predmet punjen eksplozivnim materijama(brzogorui i detonirajui tapini, incijalne kapisle, .. Razred 1c-sredstva za paljenje , vatrometni i slicni predmeti(sigurnosne ibice,razliciti pirotehnicki proizvodi, vatrometni predmeti, petarde.. Prema hemijskom sastavu i osobinama dijele se na: A-Puani/deflagrantni-sporogorui-(crni barut, malodimni barut); BBrizantni-lomljivi eksplozivi(dinamit, trinitrotoluol-TNT..); C-sigurnosni eksploziv-amonijum-nitratni eksplozivi(lignozit, dinamit,melinit, kamniktit);D-incijalni eksplozivi ili detonatori( ivin fulminat, olovni acid, komercijalni eksplozivi). Osnovne opasnosti:-opasnosti od eksplozije, -opasnosti od pozara, -opasnosti od trovanja, -opasnosti od razlicitih dogadjaja, -opasnost od navike koje su subjektivne prirode idominantno je prisutna u proizvodnji. Osnovne mjere bezbjednosti:-preventivne, -ograniavajue, -posebne. Razred 2.GASOVI ; KOMPRIMIRANI, PRETVORENI U TECNOST I RASTVORENI POD PRITISKOM ( iv.br. po RIDU 201 po ADR-u 2201) Podjela po bazi osobina, porijekla i primjera: -atmosferski(kisik, azot, vodena para); -gasovi(propan, butan), -gasovi za hladjenje(amonijak). Podjela na osnovu pojavnog oblika: A)komprimirani gasovi Tk<-10C(helijum, azot, kisik, prirodni gas,
17

vazduh), B)gasovi pretvoreni u tecnosti Tk>-10C ( amonijak, propan, butan,smjesa ugljikovodika(70C), ugljendioksid,etan, CO2+azot ili vazduh ili kisik(70C),), C)gasovi pretvoreni u tecnost dubokih hladjenjem (etan,metan, propan, butan,vazduh, prirodni gas), D)gasovi restvoreni pod pritiskom (amonijak rastvoren u vodi ili u acetone), E)aerosol rasprsivaci i boce za gasove za gasove pod pritiskom koje se ne mogu ponovo puniti.Tk-temp.iznad koje gas ne moze biti pretvoren u tecno stanje(sa (ne)zapaljivim sadrzajem, zapaljive, otrovne...) Podjela prema hemijskim osobinama: a)nezapaljivi, at)nezapaljivi,otrovni; b)zapaljivi; bt) zapaljivi,otrovni; c)hemijski nestabilni; ct)hemijski nestabilni,otrovni Provjera ispitivanja boca za transport p=200bara. Boja boce oznacava vrstu gasa tako da je: plava-za kisik, crvena-za vodik i dr.zapaljive gasove, zuta-za acetilen, zelena-za azot, siva-za ostale gasove. Razred 3. ZAPALJIVE TECNE MATERIJE (iv.br. po RIDU 301, po ADRU 2301) U ovu grupu spadaju materije i smjese koje su na temperaturi iznad 35 C u tecnom stanju, a pri temperaturi 50 C imaju pritisak pare od 3bara i temp.paljenja ispod 100C. Podjela prema stepenu opasnosti:a) vrlo opasne materije, b)opasne materije, c)manje opasne materije. Materije razreda 3 su dalje razvrstane u sljedece podklase: A)neotrovne i nagrizajuce materije, Tp<23C(sirova nafta, boje, lakovi), B)otrovne materije Tp<23C ( organske materije:zasicena kisikom, sadrze sumpor), C)korozivne materije Tp<23C, D)otrovne i korozivne materije Tp=23C, E)slabo otrovne ili slabo korozivne materije 23C<Tp<61C, F)pesticidi Tp<23C, G)materijali sa tackom paljenja Tp>61C, H)prazna ambalaza. Razred 4.Zapaljive cvrste materije (iv.br.po RIDu 401, po ADRu 2401) Razred 4.1.zapaljive cvrste materije(iv.br.po RIDu 401, po ADRu 2401) Razred 4.2.materije sklone samozapaljenju(iv.br.po RIDu 431, po ADRu 2431) Razred 4.3.materije koje u dodiru s vodom razvijaju zapaljive gasove(iv.br.po RIDu 471, po ADRu 2471) Razred 4.1.ZAPALJIVE CVRSTE MATERIJE(iv.br.po RIDu 401, po ADRu 2401) Ovaj razred obuhvata zapaljive cvrste materije koje mogu lako da se zapale u dodiru sa plamenom ili varnicom. Predstavnici ovog razreda su: drveno brano, sumpor, stari papir, slama, sijeno... Materije ovog razreda su skoro potpuno organskog porijekla. Kod vrstih materija taka zapaljivosti je najee iznad 100C. Razred 4.2.MATERIJE SKLONE SAMOZAPALJENJU(iv.br.po RIDu 431, po ADRu 2431) predstavnici ovog razreda su: bijeli i zuti fosfor, jedinjenja fosfora sa alkalnim i zemnoalkalnim metalima. Primjer: bijeli ili zuti fosfor se pali na +50C, u vodi je nerastvoriv pa se zbog toga drzi pod vodom i tako transportuje. Rastvaraju ga masti i ulja. Vrlo je otrovan i koncentracija od 0,1% je smrtonosna. Razred 4.3.MATERIJE KOJE U DODIRU S VODOM RAZVIJAJU ZAPALJIVE GASOVE(iv.br.po RIDu 471, po ADRu 2471) u ovu grupu opasnih materija spadaju: pojedini alkalni metali, zemnoalkalni metali(Ca), legure alkalnih metala... Primjer: Ca-sa vodom burno reaguje pri cemu se oslobaa vodonik( a u dodiru sa vodom zapaljiv postaje i kalcijum karbid prelazeci u acietilen-koji je zapaljiv i otrovan). Za ovaj razred pri paljenju, tj.pozaru je zabranjeno koristenje vode. Materije ovog razreda mogu biti upakovane u metalnu burad, staklene sudove koji se pakuju u drvene sanduke, cisterne i kontejner cisterne. Za svaku materiju je propisana kolicina, vrsta ambalaze, zastita, nacin transportovanja. Razred 5.OKSIDANSI I ORGANSKI PEROKSIDI Oksidansi-predstavljaju materije koje svojim hemijskim sastavom raspolazu oksidirajucim svojstvima. Osnovne opasnosti: -visoka osjetljivost na termike, mehanike i druge impulse; -u kontaktu sa gorivim materijalima moze doci do paljenja; - u smjesi sa gorivim materijalima predstavljaju potencijalne eksplozivne materije. Osnovne mjere sigurnosti: -apsolutno onemoguiti mjesanje sa nekompatibilni materijama, -pridruzavanje mjere o pakovanju i radu sa ovim materijama.
18

Razred 5.oksidansi i organski peroksidi(iv.br.po RIDu 501, po ADRu 2501) Razred 5.1.MATERIJE KOJE PROUZROKUJU PALJENJE OKSIDIRANJEM(iv.br.po RIDu 501, po ADRu 2501) ove materije same po sebi nisu zapaljive, ali raspolazu oksidirajucim svojstvima te na taj nacin aktiviraju sagorjevanje materija u okolini. Pri transportovanju moraju biti odojene, pogotovo od organskih materija. Ovom razredu pripadaju: vodeni rastvori vodonika peroksida, perhona kiselina, hlorati, nitrati. Razred 5.2.ORGANSKI PEROKSIDI(iv.br.po RIDu 551, po ADRu 2551) U ovu grupu spada niz organskih peroksida u umirujuem stanju. Organski peroksidi koji se lako razlazu na normalnim temperaturama moraju se prevoziti samo pod uslovom odgovarajuce rashlaenosti. Opasnost od eksplozivnog djelovanja u odg.rashlaenom stanju je potpuno eliminisana. Razred 6.Otrovne i zarazne materije(iv.br. po RIDu 601, po ADRu 2601) Razred 6.1. OTROVNE MATERIJE(iv.br. po RIDu 601, po ADRu 2601) Ovaj razred obuhvata materije koje mogu, u neznatnoj kolicini, ednim jedinim dejstvom i veoma brzo da otete zdravlja covjeka ili izazovu smrt, npr.udisanjem, upijanjem putem koe ili organa za varenje. Stepen otrovnosti se utvruje na osnovu podataka iz rezultata ispitivanja na zivotinjama. Najmanja kolicina neke otrovne materije koja nakon ulaska u organizam uzrokuje smrt naziva se LETALNA DOZA-LD. Npr. LD50(mg/kg) predstavlja prosjecnu dozu otrova koja ue u organizam kroz probavne organe i sigurno usmruje 50%pokusnih ivotinja. Prema oralnoj LD50, otrovi se dijele u IV grupe: I-do 50mg/kg(najaci otrovi); II-50-250mg/kg; III-250-1000mg/kg; IV-1000-5000mg/kg. Materije ovog razreda dijele se na: A-vrlo otrovne Tp<23C; B-organske materije Tp23C; C-organska jedinjenja sa metalima; D-ostale neorganske materije. Podjela otrova prema porijeklu: 1.mineralni otrovi(neorganski otrovna jedinjenja); 2.biljni otrovi (org.jedinjenja); 3.Sinteticki otrovi(tj.pesticidi)-(insekticidi,rodenticidi, fungicidi, herbicidi). Razred 6.2.ZARAZNE I GADNE MATERIJE(iv.br. po RIDu 651, po ADRu 2651) Ove materije ire neugodan miris,a ako sadre patogene mikroorganizmi izazivaju zarazne bolesti kod ljudi i ivotinja. Predstavnici su: svjee ile, papci, svjea usoljenja ili nesoljena koa sa ostacima krvi, kopita, stajno ubrivo.... Razred 7. RADIOAKTIVNE MATERIJE(iv.br.po RIDu 701, po ADRu 2701) Radioaktivnost-podrazumjeva svojstvo koje posjeduju jezgra elemenata da spontano emituju kompleksno zraenje pri emu se jezgra koja zrae predvezavaju u druga jezgra da bi se na kraju doslo do stavilnog elementa. Potrebno je razlikovati prirodnu i vjetaku radioaktivnost. Kod prirodne radioaktivnosti ovjek je posmatra, a kod vjetake ovjek izaziva nastajanje ove pojave. Otrovnost-od radioaktivnog zraenja:-ula ovjeka nisu u stanju da otkriju radioaktivnost, -bioloka dejstva nisu trenutna; radioaktivnost opada vremenom. Na ublaavanje opasnosti od vanjske radioaktivnosti utiu 3 faktora: 1.vrijeme izlaganja, 2.rastojanje, 3.zaklon. Jedinica za mjerenje intenziteta radioaktivnog zraenja je BEKEREL ili Kiri. Razlikujrmo:*Alfa zracenje(najmanji domet);*beta zracenje(domet do nekoliko m); *gama zraenje(domet do nekoliko km). Radioaktivne materije se smatraju najopasnijim materijama za transport i zahtjevaju viestruka odobrenja nadlenog organa, kako zemlje porijekla, proizvoaa ili poiljaoca, tako i svake zemlje preko ije teritorije poiljka treba da se preveze. Razred 8.KOROZIVNE MATERIJE(iv,br po RIDu801, po ADRu 2801) Pojam razreda8 obuhvata materije koje svojim hemijskim dejstvom napadaju epitelno tkivo koe, sluzokoe ili oiju, i ako su izvor ambalae mogu da prouzrokuju tetu na drugim vrstama stvari ili razore. Korozivno dejstvo materija i predmeta iz ovog
19

razreda odreuje se stepenom korozivnog djelovanja na metalne, a nagrizajue dejstvo utvreno je eksperimentima na ivotinjama. Podjela prema korozivnom dejstvu na: a)jako korozivne materije; b)korozivne materije; c) slabokorozivne materije. Najopasnije su kiseline i baze. Primjer: Kiselina(sumporna, azotna, siretna, mravlja); Baza(iva soda, gaeni kre). Razred 9.OSTALE OPASNE MATERIJE I PREDMETI(iv.br 901 po RIDu,po ADRu 2901) Podrazumjevaju se materije i predmeti koji u uslovima prevoza predstavljaju opasnost drugaije od onih definiranih u drugim razredima. Opasnim se smatraju sljedee reakcije: a)gorenje i /ili znaenje isputanje toplote; b)isputanje zapaljivog ili otrovnog gasa; c) nastajanje tenosti nagrizajuih materija, d)nastajanje nestabilnih materija. Neki predstavnici su: plavi i smei azbest, litijum baterije.

20