You are on page 1of 5

DENEY N ADI: Jominy utan su verme ile sertleebilirlik

AMACI: eliklerin sertleme kabiliyetinin belirlenmesi.

TEOR K B LG : Kritik souma hz, TTT diyagramlarnda burun noktasn kesmeden salanan en dk souma hzdr. Su verme ileminde uygulanan souma hz, kritik souma hzndan daha yksek ise, perlit ve beynit dnm tamamen engellenerek martensit yaps oluur. Eer souma hz kritik souma hzndan daha dk ise en son yapdaki martensitin miktar ve buna bal olarak ta sertlik azalr. Bu yolla salanan sertlik deeri eliin karbon miktarna baldr. Ostenitleme ileminden sonra karbr olarak kalan karbon, martensit reaksiyonunda yer almad iin sertlie etki etmez. ekil 1, martensit miktar, sertlik ve karbon miktar arasndaki ilikiyi gstermektedir.

ekil 1 : Martensit miktar, sertlik ve karbon miktar ilikisi. Sertleebilirlik, su verme ilemi sonucu yaps martensite dnen bir eliin sertleme kabiliyeti olarak tanmlanr. Sertleebilirlik deneyleri su verme ile elde edilen sertlik derinliinin llmesi esasna dayanr. Bu derinlik, martensit miktarnn yzeyden itibaren yarya indii ya da % 50 martensit ve beynitin var olduu mesafe olarak ifade edilmektedir. Yksek sertleebilirlie sahip bir eliin karakteristik zellii, yksek sertleme derinlii gstermesi veya byk paralar halindeyken bile tam olarak sertleebilmesidir. Sertleebilirlik ile sertlik farkl kavramlardr. Maksimum sertlik eliin karbon miktarna baldr. 1

Sertleebilirlik ise eliin kimyasal bileimine ( karbon ve alam elementleri ) ve su verme srasnda ostenit tane boyutuna baldr. elik parann boyutlar artt zaman souma hz der ve ekirdek sertlii, ferrit ve perlit gibi fazlarn oluumuna bal olarak azalr. Souma erisi, kritik souma hznn sana kaydnda ise yzey sertliinde de azalma olur. Temel sertleebilirlik verileri elik tketicileri ve sl ilemciler iin nemlidir. Bu nedenle sertleebilirliin saptanabilecei ok sayda basit yntem gelitirilmitir. Bunlardan biri Grossman sertleebilirlik deneyi dieri ise Jominy utan su verme deneyidir. eliklerin sertleebilirliklerinin llmesinde Jominy utan su verme deneyi Grossman deneyine gre daha pratik ve daha az maliyetlidir. ekil 2de 4140, 4340, 1040, 1020 ve 1060 eliklerinin tipik Jominy erileri verilmektedir. Burada alaml eliklerin sertleebilme kabiliyetlerinin daha yksek olduu grlmektedir. Yksek sertlik martensit yapsnda, daha dk sertlik ise beynit ve ferrit + perlit yapsnda salanmaktadr.

ekil 2 : 4140, 4340, 1040, 1020 ve 1060 eliklerinin tipik Jominy erileri

Sertleebilirlie Etki Eden Faktrler Alam elementlerinden sertleebilirlii en fazla C, B, Cr, Mn, Mo, Si ve Ni etkiler. Karbon, martensitin sertliini kontrol eder. elikte % 0,6ya kadar C ierii arttnda eliin sertlii artar. Daha yksek seviyelerdeki karbon ierii olduu durumda, ostenitten martensite dnm tamamlanamaz. Bu da yapda kalnt ostenit bulunmasna sebep olur. Bu durumda yapda martensitin yannda ostenit bulunacandan sertlik daha dk seviyelerde kalr. Karbon miktarnn yksek olmas malzemenin daha gevrek bir davran gstermesine neden olur ve daha sonra yaplacak olan ilemlerde sorunlar yaratabilir. Bu yzden % 0,4 Ca kadar olan eliklerde sertleebilirlik kontrol daha kolaydr. Bor, % 0,002 - 0,003 orannda elie ilave edildiinde % 0,5 Mo ilavesindeki etkiyi gsterir. Bor dk karbonlu eliklere ilave edildiinde sertleebilirlikte en byk etkiyi gsterir. Cr, Mo, Mn, Si, Ni ilaveleri elikte ostenitten ferrit ve perlite dnm geciktirir. Bu elementler ara yzeyde tane bymesini engelleyerek sertleebilirlii arttrrlar. Ostenit tane boyutunun artmas ile sertleebilirlik artar. Ferrit ve perlitin ekirdeklemesi ostenit tane snrnda heterojen ekirdekleme ile gerekleir. Ostenit tane boyutunun artmas ekirdekleme iin gereken blgenin daha az olmasn salar ve faz dnm gecikir. Bu yzden ostenitleme scakl yksek seilerek tane boyutunun byk olmas salanabilir. Bu durumda mikroyap bir miktar kabalar, tokluk der.

Jominy Erilerinin Pratik Uygulamalar Jominy erileri, kalite kontrolde farkl snf eliklerin sertleebilme derinliklerini (yzeyin altnda istenen sertlik deerinin elde edilebilecei mesafe) kyaslamak iin kullanlr. rnein, bir tasarmda yzeyin altndan 2 mm mesafede sertlik deerinin 40 HRc olduu bir elik kullanlmak istendiinde, farkl eliklerin Jominy erileri karlarak istenen mesafe-sertlik deerini veren elik seilebilir. Sertleebilirlik, soutma ortamna olduu kadar malzemenin apna ya da kesit kalnlna da baldr. Dolaysyla, ayn snf elie ait farkl aplarda hazrlanm deney numuneleri kullanlarak, numune ap-Jominy mesafesi-sertlik arasndaki ilikinin belirlenmesi de mmkndr. rnein, 39 mm apndaki bir numunenin merkezindeki sertliin, 50 mm apndaki bir numunenin yzeyinin 10 mm altndaki sertlik ile veya 75 mm apndaki numunenin yzeyinin 2 mm altndaki sertlik ile ayn olmas bu Jominy 3

mesafelerinde (merkez, 10 mm ve 2 mm) souma hzlarnn ayn olduunu gsterir. Byle bir durumun geerli olabilmesi iin, doal olarak tm numunelerin ayn ortamda sertletirilmi olmas gerekir. Jominy deneyi ile elde edilen bu tr bilgi, eliin hava ya da ya gibi farkl sertletirme ortamlarnda sertletirilmesi durumunda souma hzlarnn karlatrlmas bakmndan nemlidir.

DENEY N YAPILII: Jominy deneyi, gnmzde en yaygn olarak kullanlan sertleebilirlik deneyidir. Bu yntemde numune olarak 1 in (25,4 mm) apnda ve 4 in (101,6 mm) uzunluunda silindirik bir elik ubuk kullanlr (ekil 3). Numune 1/2 in uzunluundaki su hortumundan 2 in mesafede olacak ekilde yatay bir yzey zerine oturtulur. Suyun tazyik ykseklii 2,5 in ve su scakl 24-28 C dir. Deney numunesi nce normalize edilir, verilen boyutlarda ilendikten sonra bileimine gre uygun su verme scaklna (ostenitleme scakl) kadar stlr ve bu scaklkta en az 20 dakika tutulur. Bu srenin sonunda frndan karlan numune sratli bir ekilde deney dzeneine yerletirilir ve bir ucundan su pskrtmek suretiyle en az 10 dakika soutulur.

ekil 3 : Jominy utan su verme deney numunesi ekil ve boyutlar. Numune, gerekli su verme scaklna karlrken stma hz dk olmal, ostenitleme scaklna yaklak 30-40 dk.da ulalmaldr. 4

ekil 4: Jominy deney dzeneinin ematik grn. Souma hz, elik ubuk boyunca su verilmi utan itibaren kademeli olarak azalr. ubuk soutulduktan sonra eksenine paralel ve yzeyden itibaren 0,015 in (0,381 mm) derinliinde tala kaldrma ilemi yaplarak dzgn bir yzey elde edilir. Daha sonra bu yzey kullanlarak, su verilmi utan itibaren 1/16 in (1,58 mm) aralklarla ubuun sertlii Rockwell C skalasnda llr. Su verilmi utan itibaren mesafe ve elde edilen sertlik deerleri bir grafik zerinde belirtilerek, Jominy erileri elde edilir .

STENENLER: Gerekletirilen deney sonucunda bulunan sertlik deerlerini bir grafik zerinde gstererek sonucun deerlendirilmesi.

KAYNAKLAR: - Metals Handbook, ASM - Isl ilem ders notlar

You might also like