Professional Documents
Culture Documents
A oonsfruoo oo mosoulino. A oonsfruoo oo mosoulino. A oonsfruoo oo mosoulino. A oonsfruoo oo mosoulino. A oonsfruoo oo mosoulino.
oominooo oos mulheres e oominooo oos mulheres e oominooo oos mulheres e oominooo oos mulheres e oominooo oos mulheres e
homofobio homofobio homofobio homofobio homofobio
* ** **
Esfe orfiQo
1
quesfiono os mooolioooes oe onolise o respeifo oos homens e oo
mosoulino e o quooro ferioo e os insfrumenfos ufilizooos poro esfo onolise, luz oe meus
frobolhos e oos oebofes ofuois em oiferenfes reoes que frofom oesfe femo. Apoio-me, em
porfioulor, no frobolho oe sinfese que reolizei poro o exome oe hobilifooo em orienfooo
2
e nos oebofes que ofrovessom o Peoe Europio oe Romens Pr-feminisfos e o 0niversioooe
euromeoiferrneo oos homossexuolioooes.
3
Esfe orfiQo oomplefo os onolises ferioos que
publiquei em 14 que oefiniom, enfre oufros ooisos, o heferossexismo, o homofobio e suos
liQoes oom o oominooo mosoulino.
As reloes homens/mulheres e homens/homens, onolisooos oqui oomo reloes
sooiois oe sexo, poreoem ser em fooos os oosos - hipfese que eu oefenoo - o prooufo oe
um ouplo porooiQmo nofurolisfo.
- o pseudo nofurezo superior oos homens, que remefe oominooo mosoulino, oo
sexismo e s fronfeiros riQioos e infronsponiveis enfre os Qneros mosoulino e feminino;
- o visoo heferossexuooo oo munoo no quol o sexuolioooe oonsioerooo oomo
"normol" e "nofurol" esfo limifooo s reloes sexuois enfre homens e mulheres. As oufros
sexuolioooes, homossexuolioooes, bissexuolioooes, sexuolioooes fronsexuois... soo, no
moximo, oefinioos, ou melhor, oomifioos, oomo "oiferenfes".
Doniel Welzer-LonQ
Resumo: Resumo: Resumo: Resumo: Resumo: A partir de definies de homofobia e de heterossexismo, este artigo explora a
profundidade heurstica das relaes sociais de sexo transversais ao conjunto de pessoas e
grupos de gnero, no interior de um quadro terico que rompe com definies naturalistas e/
ou essencialistas dos homens. O texto analisa os esquemas, o habitus, o ideal viril, homofbico
e heterossexual que constroem e fortalecem a identidade e a dominao masculina. Para
desenvolver este argumento, o autor faz uma vasta reviso bibliogrfica da literatura feminista
francesa contempornea.
Palavras-chave: Palavras-chave: Palavras-chave: Palavras-chave: Palavras-chave: masculinidade, homofobia, dominao, teoria feminista francesa.
* Exoepoionolmenfe nesfe orfiQo, os nofos, em virfuoe oe suo exfensoo, esfoo eoifooos oo finol oo fexfo.
ESTUDOS FEMINISTAS 461 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
A oominooo mosoulino e os reloes homens/mulheres A oominooo mosoulino e os reloes homens/mulheres A oominooo mosoulino e os reloes homens/mulheres A oominooo mosoulino e os reloes homens/mulheres A oominooo mosoulino e os reloes homens/mulheres
A exisfnoio oo oominooo mosoulino se fornou hoje umo evionoio, inolusive no
sooioloQio. A pooo oe minho oefeso oe fese, onoe ero visfo pelos membros oo bonoo
oomo umo fonfosio "orqueo-poleo-morxisfo" (refomonoo umo expressoo ufilizooo no
oefeso}, poreoe lonQe. Numerosos ooleQos, inolusive homens sooiloQos, ufilizom hoje esfe
porooiQmo poro oesorever o sooiol oe moneiro oompreensivo.
4
E o oonfribuioo oos esfuoos
feminisfos poro ofinor e enriqueoer esfo onolise
5
esfo hoje infeQrooo em numeros fexfos.
ossim que poreoe hover ofuolmenfe um oonsenso poro oesiQnor os reloes homens/
mulheres oomo reloes sooiois oe sexo. Difo oe oufro formo, o oominooo noo oeve ser
onolisooo oomo um blooo monolifioo onoe fuoo esfo oooo, onoe os reloes se reproouzem
oo ionfioo.
Mos o onolise, fonfo Qlobol quonfo o que se inferesso por um oompo espeoifioo
ou por inferoes porfioulores, oeve orfioulor o quooro Qlobol, sooieforio (o oominooo
mosoulino}, e os lufos objefivos ou subjefivos oos mulheres e oe seus oliooos que visom o
fronsformor os reloes sooiois oe sexo, loQo o mooifioor o oominooo mosoulino.
Os homens oominom oolefivo e inoiviouolmenfe os mulheres. Esfo oominooo se
exeroe no esfero privooo ou pblioo e ofribui oos homens privilQios moferiois, oulfurois e
simblioos. 0m sefor oos esfuoos feminisfos ofuois fenoe, olios, o quonfifioor esfes privilQios
e o mosfror oonorefomenfe os efeifos oo oominooo mosoulino.
7
A polifioo ofuol, que, em
nosso sooieoooe, viso o oiminuir os "oesiQuoloooes", noo oeve nos oeixor esqueoer que
elos perourom, sob peno oe fomormos nossos sonhos por reolioooe e noo oompreenoermos
mois nooo.
Eu oiQo desigualdades por simplifioooo, mos ouvioemos oesfe fermo. Ele fenoe o
nos mosfror os sifuoes oe homens e mulheres oomo resulfooos neufros oe um sisfemo
Qlobol, em que oooo Qrupo oe sexo, oooo Qnero, serio simfrioo e iQuol no onolise. E em
que o sisfemo nos serio imposfo sem possibilioooes oe muoonos. Mos isso noo nooo. A
opressoo oos mulheres pelos homens um sisfemo oinmioo no quol os desigualdades
vivioos pelos mulheres soo os efeifos oos vonfoQens oooos oos homens. Ouonoo se ofribui
oo oivioir umo forfo sefe porfes oos homens e umo s mulheres, o lufo por iQuoloooe oeve
siQnifioor que se oivioo o forfo em pores iQuois. LoQo, os homens feroo menosI
Cerfomenfe, esfo onolise oeve se orfioulor oom oufros reloes sooiois, em espeoiol
os oivises hierorquioos liQooos s perfinnoios oe olosses sooiois, oos Qrupos fnioos,
ioooe. Nossos vioos, nossos sifuoes moferiois soo o prooufo oe um oonjunfo oe reloes
sooiois.
Alm oisso, oomo oufros oufores,
8
mosfrei o ossimefrio que provooo o oominooo
oos homens. Noo somenfe homens e mulheres noo peroebem oo mesmo moneiro os
fenmenos, que soo no enfonfo oesiQnooos pelos mesmos polovros,
0mo oos oonquisfos oe meus frobolhos oiz respeifo ouplo oefinioo oos fofos sooiois, o "ouplo sfonoorf
ossimfrioo". Assim, eu mosfrei, Qroos onolise oe olQumos oenfenos oe fesfemunhos oefolhooos (WELZEP-
LANG, 188, 11,12}, que noo openos os homens violenfos e os mulheres violenfooos nem sempre
folom oo mesmo ooiso quonoo elos/eles enunoiom os violnoios, mos que, olm oisso, o porfir oo momenfo
em que eles obonoonom o posioo oe neQooo, ofifuoe oefensivo inioiol, os homens violenfos pooem
ESTUDOS FEMINISTAS 475 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
oefinir mois violnoios que suos oomponheiros. Difo oe oufro formo, nossos oofeQorios oe oefinioo oo
violnoio soo fombm pr-noes que se oeve oesoonsfruir. Os homens violenfos oefinem o violnoio que
eles exeroem sobre suo oomponheiro oomo um continuum de violencia fsica, psicolgica, verbal, sexual,
associada a uma inteno. infenoo oe oizer, oe exprimir um senfimenfo, um oesejo ou umo vonfooe. Era
para lhe dizer.. lhe mostrar", eles oizem. Ouonfo s mulheres violenfooos - pelo menos oquelos que noo
forom oonsoienfizooos pelo infervenoo feminisfo - elos oefinem o violnoio oomo um discontinuum
essenoiolmenfe oomposfo por violncia fsica. As violncias fsicas so definidas de maneira restritiva,
como golpes dados com a mo ou com o pulso fechado (at com o p), associados inteno de faz-
las sofrer. Eu reoolhi mlfiplos exemplos oe oenos quolifioooos pelo homem oe violnoio, oenos onoe o
mulher, o porfir oe lomenfos feifos por seu oomponheiro, ou oo invooooo oe oesoulpos (o peroo oe
oonfrole, o oloool, o oooso, o ofo forfuifo}, oesquolifioo os Qolpes reoebioos poro oefini-los oomo "coisas
duras, atos dolorosos, mos noo violnoios. As violnoios oomsfioos soo ossim oefinioos oe formo mois
obronQenfe por oqueles que os oonfrolom e os profioom oo que por oquelos que os sofrem. Eu ohomei isso
oe "binmio oo violnoio oomsfioo".
Do mesmo formo, oom Jeon-Poul Filioo (WELZEP-LANG & F|L|OD, 14}, ns mosfromos que o meio joQooo
pelo ohoo oporeoe num oosol fombm oomo ousnoio oe um espoo opropriooo poro o homem "normol"
no ooso. Soo os sinois impressiononfes mos fonQiveis oos reloes sooiois oe sexo ofuois. Foi fooil poro ns
mosfror, no que se refere quesfoo oo limpezo e oo orrumooo, que homens e mulheres seQuem ouos
lQioos simblioos oiferenfes. As mulheres, por preooupooo oe serem reoonheoioos oomo boos esposos
e boos moes, por pressoo oos pessoos que os oeroom e oos normos, limpom onfes que noo esfejom
(muifo} sujos. As mulheres soo ossooiooos, em seu inferior psiquioo, limpezo (e orrumooo, o que oo no
mesmo} oo espoo oomsfioo. Quando est sujo na casa delas, so elas que esto sujas oe olQumo
moneiro. Poro os homens, pelo menos poro oqueles que fozem o frobolho oomsfioo, oqueles que se
hobifuorom o noo perfurbor quonoo se ensinovo o suos irmos o limpor, esfes limpom quonoo vem que
esfo sujo. Cooo um/umo fenoo seu limife. As mulheres soo preventivas e os homens soo curativos. Ao menos
nos oonsfrues sooiois hobifuois liQooos oominooo. !rofo-se openos, evioenfemenfe, oe oonsfrues
sooiois. E noo porque os esfuoonfes ou os jornolisfos me mosfrom s vezes o oesoroem oe seu inferior poro
siQnifioor que elos noo soo mulheres submissos, que esfo onolise noo sirvo.
Pooeriomos mulfiplioor os exemplos oesso ouplo oonsfruoo oe represenfoes e profioos sooiois. Assim,
no esfuoo sobre frooo oe oosois, os oosos nofurnos oe surubo e o prevenoo oo A|DS, ns mosfromos
fooilmenfe oomo nosso erofismo esfo oonsfruioo oiferenfemenfe e os oonseqnoios que isso proouz sobre
o (re}neQooiooo oos formos erfioos oomuns; porfioulormenfe oomo os mulheres soo levooos o se submefer
oo erofismo pornoQrofioo mosoulino.
um veroooeiro problemo episfemolQioo no esfuoo oos reloes enfre Qneros. O/o pesquisooor/o oeve
ooeifor oomo posfulooo que noo openos nossos informoes sobre os formos oe oominooo soo oiferenfes,
mos que, olm oisso, eles/elos oevem firor oonseqnoios oienfifioos. Noo mois pesquisor o que foz o
oifereno enfre os sexos, mos oesorever e oompreenoer oomo o oifereno se oonsfri sooiolmenfe poro
ooulfor os reloes sooiois oe sexo.
10
AlQuns, oomo Bouroieu, oonfinuom o penso-los inioiolmenfe oomo simblioos, quonoo os frobolhos oos
mulheres feminisfos infeleofuois ou milifonfes e os frobolhos que esfuoorom esfos quesfes, enfre os quois os
meus (WELZEP-LANG, 188, 11, 12, 1}, mosfrom oomo, mesmo sem folor oo violnoio eoonmioo
que limifo o oufonomio oos mulheres, o violnoio fisioo esfo presenfe oofioionomenfe - porfiouolrmenfe
ofrovs oo meoo oe que elo se (re}proouzo - e se forno ossim um veroooeiro freio oufonomio oos
mulheres.
11
Porfioulormenfe poro oeferminor quem oo sexo oo Qnero, preoeoe oo oufro e/ou quois onolises
sooiolQioos e polifioos sub-jozem os represenfoes oos reloes enfre sexo e Qnero. ver o respeifo os
esorifos oe Chrisfine Delphy (11, 18} e Nioole-Clouoe Mofhieu (18; 11}.
12
Sero que neoessorio volioor o hipfese oe um backlash Qenerolizooo (FAL0D|, 13}, ou pensor, oomo
posfulom Anne-Morie Devreux e RuQueffe DoQenois, que o muoono sooiol "seQuioo, e mesmo muito
seguida (sublinhooo por mim} por um oQrovomenfo oo sifuooo oos oominooos e oprimioos" (DAGENA|S &
DEvPE0X, 18, p. 3}?
13
Os fexfos oessos ouforos que servem oe bose hoje onolise feminisfo esfoo novomenfe oisponiveis e
reunioos em obros. MA!R|E0 (11}, G0|LLA0M|N (12}, DELPRY (18}, !ABE! (18}. Suo leifuro oonsfifui um
prembulo poro quem quiser ooquirir os funoomenfos oo oesoonsfruoo feminisfo.
14
O oonoeifo oe pofrioroooo, oefinioo por Delphy em 170, que foi refomooo oe formo omplo pelo
movimenfo sooiol (feminismo, onfisexismo...} problemofioo. Porfioulormenfe, quonoo se frobolho sobre os
homens, o que noo ero o propsifo oe Delphy. Em suo ooepoo oe senso oomum, o fermo firooo oo
onfropoloQio oonofo o pooer oos pois (oos pofrioroos} sobre os mulheres e os orionos. Apesor oe prefenoer
ser um oonoeifo oesorifivo oo oominooo mosoulino, ele sofre, por noo oor o oevioo volor s muoonos
nos reloes sooiois oe sexo e, em porfioulor, s mooifiooes se referem s reloes oe pooer (o oireifo oe
ANO 9 476 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
Quoroo, oooo s moes, por exemplo} e oe opropriooo oos orionos. Oro, nesse oompo - e isso que
funoomenfo os orifioos oos movimenfos reooionorios oe pois oivoroiooos, oomo o Movimenfo pelo Conoioo
Mosoulino - os onos 180-0 virom os leis se mooifioorem em oefrimenfo oo pooer pofriorool (ver !RPY,
18}. De minho porfe, eu ho muifo fempo prefiro, e ufilizo, o fermo viriarcado proposfo por Nioole-Clouoe
Mofhieu (185}, que elo oefine oomo o pooer oos homens, sejom eles pois ou noo, que os sooieoooes
sejom pofrilineores, pofrilooois ou noo. Chrisfine Delphy, oonfinuonoo suo reflexoo oe 184, volfou o esse
oonoeifo em 18, no infroouoo oo primeiro fomo oe seus esorifos, esoloreoenoo. "Desoe 170, eu ufilizei
o fermo "pofrioroooo. [...] Se usei um fermo oporenfemenfe foo voQo, porque, opesor oisso, me poreoio,
e me poreoe oinoo, o mois opropriooo poro oenofor um oonjunfo que fooo fooos os ospeofos oo reolioooe.
Eu querio moroor oesoe o inioio umo premisso funoomenfol oe meu frobolho. que o opressoo oos mulheres
constitui um sistema. Mos quol sisfemo? Ai esfo fooo o quesfoo. neoessorio preenoher esfo nooo e isso s
se foz pouoo o pouoo. [...] No enfonfo, eu, oo ufilizo-lo, ooobei resfrinQioo o ooepoo oo fermo. Poro
muifos, o fermo pofrioroooo sinnimo oe "suboroinooo oos mulheres". Poro mim fombm, oom esfo
nuonoe. eu ooresoenfo os polovros "oqui" e "oQoro", que fozem fooo o oifereno. Ouonoo eu esoufo, o
que ooonfeoe seQuioo, que "o pofrioroooo se mooifioou enfre o ioooe oo peoro e 150", eu sei que noo
se frofo oe "meu" pofrioroooo. Eu esfuoo noo umo enfioooe o-hisfrioo que posseorio ofrovs oos soulos,
mos os sooieoooes inousfriois oonfemporneos (18, p. 17-18}.
15
Ou oos homens que ouioom oos orionos pequenos.
1
Oue pooemos oefinir oomo reloes sooiois enfre os pessoos oe mesmo sexo, ou sejo, os reloes enfre
homens ou os reloes enfre mulheres.
17
GODEL|EP (182}.
18
Nos Boruyo, o ooso oos homens esfo moferiolizooo e looolizooo num luQor espeoifioo. Poro umo melhor
leifuro, eu esorevo "ooso-oos-homens" poro mefoforizor os luQores oo sooiolizooo mosoulino em nossos
sooieoooes oomplexos.
1
"O seQunoo seQreoo, mois soQrooo oinoo pois esfe noo pooe ser oonheoioo por nenhumo mulher, que
o espermo oo oos homens o pooer oe fozer renosoer os meninos foro oo venfre oe suo moe, foro oo
munoo mosoulino, no munoo oos homens e openos ofrovs oeles. Esfe seQreoo, que o mois soQrooo,
que os jovens inioiooos, oesoe que eles penefrom no ooso oos homens, soo olimenfooos oo espermo oos
mois velhos, e que esfo inQesfoo repefioo ouronfe vorios onos oom o objefivo oe foz-los oresoer mois e
mois forfes que os mulheres, superiores o elos, opfos o oomino-los, o oiriQi-los" (p. 1-2}. Enoonfror-se-oo
oufros exemplos efnoQrofioos em imporfonfe frobolho oe Churohill (sem refernoio}. Assinolemos que os
primeiros observoes oe efnloQos sobre esfe femo oofom oe 10 (Wesfermorok, sem refernoio}.
20
Em olQuns Qrupos mosoulinos, em volfo oe umo bolo ou oe um bosfoo oe hockey, oporeoem oQoro
olQumos mulheres. !enoo observooo essos meninos que os pois quolifioom oe "Qorons monqus", fuoo
poreoe suQerir que elos fombm, no momenfo, oesejom fer ooesso oo sfofus oe ropoz, oe ooro... neoessorio
esperor que o fufuro nos froQo informoes sobre os efeifos oe umo veroooeiro mixioooe nessos
oprenoizoQens no evoluoo oo homofobio oo sfofus oe virilioooe.
21
Em olQuns oosos, roros, se frofo oos oolos oos pois.O que noo muoo em nooo o onolise. No eouoooo,
poi e moe noo soo posies simblioos. Ouonoo o eouoooo opresenfo sinois oe ofipismo, oe exoeoo
em relooo oos mooelos hobifuois, oufros meoonismos oQem poro oonforfor os orionos nos mooelos oifos
normois oo pofernioooe e oo mofernioooe.
22
No Oubeo, em 184, um oomif sobre os infroes sexuois oonfro orionos e jovens ossinolovo que, oo
looo oo nmero exfremomenfe limifooo oe queixos oe esfupros oe homens, um esfuoo oonooense mosfro
que umo mulher sobre ouos e um homem sobre frs reoonheoiom fer sioo vifimos oe ofos sexuois noo
oesejooos (42,1% oos pessoos no Conooo e 40,2% no Oubeo}. A moior porfe oos pessoos finho sioo
oQreoioo ouronfe suo infnoio ou suo ooolesonoio (BADGLEY, 184}. Poro umo oisoussoo oos oooos
fronoeses, noo oonfrooifrios oom o esfuoo oo Oubeo, remefo o meu fexfo sobre homofobio (14}.
23
WELZEP-LANG, MA!R|E0 & FA0PE (1}.
24
Ou, mois exofomenfe, ouronfe um fempo mois ou menos lonQo, oepenoenoo oo oopooioooe oe os
esoufor e oe lhes oevolver o jusfio. !ooo homem obusooo oulpobilizooo e se forno responsovel pelo que
viveu. Ele foi inoopoz oe se oefenoer. Ele frooossou oionfe oo primeiro reQro oos homens, que exiQe que
no se deve dar, ou se deixar comer. Alm oos froumofismos fisioos, o verQonho Qronoe oe ser sioo peQo
no ormooilho, oe fer sioo peQo "oomo umo mulher".
25
Serio neoessorio folor mois exofomenfe oe obusos sexuados. Ouer oizer, oe obusos que se referem
oominooo oe sexos e o suos oonsfrues sooiois. Poro os vifimos oe esfupro, o oQressoo roromenfe
sexuol. Mesmo fenoo ouvioo oe olQuns homens me oizerem que o primeiro obuso vivioo foi o que lhes
revelou suo homossexuolioooe, os mesmos soo unnimes em oizer que eles feriom preferioo ser inioiooos
oe oufro formo. E mois, por oouso oo obuso, olQuns se proibem ouronfe um fempo mois ou menos lonQo oe
ooeifor seus oesejos sexuois por oufros homens.
2
Noo esqueomos que nossos informoes sobre esso formo porfioulor oe obuso soo relofivomenfe reoenfes.
ESTUDOS FEMINISTAS 477 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
27
DEJO0PS, 18; 2000.
28
Novomenfe oqui o fefiohismo folioo oo virilioooe.
2
|oeolmenfe, no ioeoloQio mosoulino, oeve-se pooer se oproprior oos mulheres respeifonoo o injunoo
que oiz que "noo se oeve bofer numo mulher nem oom umo flor". O ohorme e o seouoo nofurol oo mooho
superior oeveriom bosfor. Mesmo se esso "seouoo" pooe fombm ser um ossoio mois ou menos forfe.
30
No oriQinol "rookef" (nofo oo froouforo}.
31
DELPRY, 170; G0|LLA0M|N, 178.
32
WELZEP-LANG, 18o; 18b.
33
Ns esfomos reolizonoo ofuolmenfe umo pesquiso sobre o "frofioo" oe mulheres feifo pelos leQionorios.
A leQioo esfronQeiro um oorpo oe elife oo exroifo fronos oomposfo openos por soloooos noo-fronoeses
(nofo oo froouforo}.
34
A pesquiso que oefine o quooro exofo oesses privilQios oinoo noo esfo pronfo.
35
Desoobri fombm (seQreoo oos seQreoos} que olQumos "mulheres" fm um "pnis enfre os pernos", oifo
por um oe meus informonfes (um leQionorio homossexuol}.
3
No fexfo, RMIste, que siQnifioo inoiviouo oesempreQooo que reoebe renoo minimo oo Qoverno (nofo oo
froouforo}.
37
ver sobre isso o exoelenfe orfiQo oe Chrisfine Delphy oe 11.
38
FO0CA0L!, 17; 184.
3
AP|ES, 173.
40
FLANDP|N, 181; 182; 184.
41
LE !ALEC, 2000.
42
FO0CA0L!, 17.
43
Esso onolise sobre o performofivioooe oo mooelo heferossexuol oeve ser mooulooo poro os mulheres. O
quooro heferossexuol que lhes fombm imposfo se oonjuQo o umo ofrooo mosoulino pelos omores
sofioos, oesoe que sob oonfrole, hojo visfo o nmero oe vioeos pornoQrofioos que mosfrom oenos - poro
os homens espeofooores - oe lsbioos. Esfes vioeos esfoo oe oooroo oom os orifrios mosoulinos e
homofbioos oo erofismo.
44
Esfo oefinioo, publioooo em 14, umo ooopfooo (livre} oo proposfo por Joseph Neisen (10}.
45
WELZEP-LANG, 188.
4
POLLACK, 18.
47
A Qenfe subesfimo freqenfemenfe os represenfoes liQooos oo heferossexismo. Assim, no orQonizooo
oos oiriQenfes oe umo Qronoe ossooiooo humoniforio sobre o sexuolioooe liQooo A|DS, um oos moioos
responsoveis folovo oom oesenvolfuro oo ofrooo erfioo que exeroio sobre ele o sooomio oe umo mulher,
e oo mesmo fempo explioovo que os reloes onois enfre homens erom "oonfro o nofurezo e, sobrefuoo,
sujos e repuQnonfes".
48
Oue elo sejo quolifioooo oe pofolQioo, oriminol, oesvionfe, seQunoo o reQisfro oifo oienfifioo, e sempre
heferonormofivo, que os ovolio.
4
RA|CA0L!, 12.
50
Esfe heferossexismo oiferenoiolisfo proouz fombm, s vezes, "homofobio oiferenoiolisfo" quonoo, por
exemplo, se oomife que os/os homossexuois (ou oufros Qrupos espeoifioos} fm quolioooes oolefivos e
inoiviouois (sensiblioooe, Qosfo, efo.} um pouoo oiferenfes oos homens e oos mulheres normois.
51
A oopooioooe jurioioo e sooiol poro homens e mulheres homossexuois oe pr no munoo e/ou orior orionos.
52
!ABE!, 185.
53
Observemos fombm os vorionfes oulfurolisfos oe |rene !hery, poro quem o oosol , no Frono, oulfurolmenfe
heferossexuol. O que oo no mesmo. neQor o oireifo pofernioooe oos pois oo mesmo sexo. ver o esfe
respeifo o revisfo Le Banquet, 18, n. 12 e 13.
54Sobre o hisfrio reoenfe oos Qrupos mosoulinos orifioonoo o sexismo, foo refernoio o meu orfiQo em
Temps Modernes (WELZEP-LANG, 17}.
55
Esfe fermo ooofooo pelos Qrupos oe homens fronoeses proQressisfos nos onos 80 noo finho, no pooo,
suo oonofooo revonohisfo e reooionorio que exisfe ofuolmenfe.
5
Sfor.s/oMAB, 44 rue Buroeou, 001 Lyon.
57
Anfes oe 181, o moiorioooe sexuol ooorrio mois foroe no ooso oos reloes homossexuois.
58
Exoeoo nofovel. o revisfo Star, que esfobeleoe reloes enfre feminismo e lufos oonfro o homofobio.
"Refero ou homo, noo oos boirros poro os moohos." Star volfo-se oooo vez mois poro umo orifioo queer oos
ioenfioooes oe Qnero. "Ns somos queers porque noo somos heferos, mos bissexuois, lsbioos, gays,
frovesfis, fronsexuois...", oiz o oorfoz publioooo em 14. Exisfem fombm os ossooioes oomo o MFPF
(Movimenfo Fronos pelo Plonejomenfo Fomilior}, que, ho muifo fempo infeQro, sob umo formo ou oufro,
lufos feminisfos e onolises onfioisoriminofrios sobre os homossexuolioooes.
5
L|P|E!Z, 2000.
0
ver o nofo nmero .
ANO 9 478 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
1
BALAND|EP, 188.
2
Ns oefinimos oqui oomo transgenders, "fronsQneros", os prosfifufos homens oe nosoimenfo que se
prosfifuem enquonfo mulheres. Em nosso pesquiso, em 12 em Lyon, oom Ooeffe Borboso e Lilion Mofhieu,
eles represenfovom umo mulher sobre frs (o nmero profioomenfe o mesmo em oufros Qronoes oioooes
europios}, mos sobrefuoo eles oopfovom umo Qronoe porfe oos olienfes, que no enfonfo se opresenfom
oos pesquisooores/os oomo heferossexuois.
3
O que, observemos, noo novo. Jooques Pevel (184} oo olQuns exemplos hisfrioos oisso.
4
Minifel um sisfemo elefrnioo exolusivomenfe fronos oe oomunioooo, onferior infernef e oom olQumos
oorooferisfioos similores o esfo. O minitel rose um servio poQo oe ooesso o servios e mensoQens sexuois
(nofo oo froouforo}.
5
O que oorresponoe no Frono e no Oubeo oos homens que ooerem Peoe Romens-Oubeo ou
Peoe Romens-Frono oriooos por Guy Corneou. Ouer oizer. homens que ufilizom os Qrupos oe polovro e/ou
oe feropio poro viver melhor suos mosoulinioooes e suos reloes oom os mulheres.
S|NGLY, 13.
7
S|NGLY, 13, p. 5.
8
No oriQinol "0ne vieille lune" (nofo oo froouforo}.
S|NGLY, 13, p. 5.
70
PAYMOND, 181.
71
vejo-se o oifiouloooe poro o ooeifooo oo fermo lesbofobio.
72
MA!R|E0, 14.
73
DA0NE-P|CRAPD & DEvPE0X, 10.
74
DA0NE-P|CRAPD & DEvPE0X, 10, p. 12-127. Sublinhooo por mim.
75
Mesmo que, porfioulormenfe nos reloes enfre sexo e Qnero, ns oisponhomos oe insfrumenfos, e oe
orfiQos exoepoionois, porfioulormenfe os onolises oe Nioole-Clouoe Mofhieu (18; 14}.
7
As BriQooos-Poso, os Froes oo Exroifo Poso, Os Coroes oo Exroifo Poso, o revisfo Androzine e
sobrefuoo o revisfo Star (Lyon} soo olQuns exemplos oo looo oos milifonfes; o seminorio ZOO, em Poris,
oesenvolveu oesoe 17 (BO0PC|EP, sem refernoio} onolises queer. Em !oulouse, ooorrerom vorios oebofes
sobre esse femo, porfioulormenfe no pesquiso sobre os |rmos oo Perpfuo |noulQnoio, feifo por Sylvie
!omolillo e Jeon-Yves Le !oleo.
77
PRE!EPSON, 12.
78
No oriQinol "Passage de mon Habilitation" (nofo oo froouforo}.
7
BO0PD|E0, 17.
80
O que, observemos, voi oonfro o prprio vonfooe oos ofivisfos queer omerioonos/os, que nunoo quiserom
que o fermo queer se fornosse umo bonoeiro, um emblemo.
81
Apesor oe os oomroios oo noife serem oenfrois enfre os esfobeleoimenfos gays, jo que eles represenfom
umo formo oe infeQrooo oo mooo oe vioo homossexuol no populooo Qerol, porfioulormenfe enfre os
jovens.
82
O mfooo oonheoioo. Ele freqenfemenfe ufilizooo pelos/os oufores/os que se reousom o feminilizor
seus fexfos e se oonfenfom em oizer que, mesmo esorifo no mosoulino, seu fexfo infeQro fombm os mulheres.
83
Eu penso noqueles e noquelos que folsifioom ou firom oo luQor os ofribufos oo Qnero, mosfronoo oe fofo
suo noo-nofurolioooe (PPEC|ADO, 2000}.
P PP PPefernoios biblioQrofioos efernoios biblioQrofioos efernoios biblioQrofioos efernoios biblioQrofioos efernoios biblioQrofioos
AL!MAN, Dennis. Homosexual Oppression and Liberation. New York. New York 0niversify Press,
13. [premiere oifion, 171].
AP|ES, Philippe. Lenfant et la vie familiale sous lAncien Rgime. Poris. o. ou Seuil, 173.
BADGLEY, Pobin ef ol. Infractions sexuelles lgard des enfants, ropporf ou Comif sur les
infroofions sexuelles lQoro oes enfonfs ef oes jeunes, Offowo, Approvionnemenf ef
Servioes, 184. vol | ef ||.
BALAND|EP, GeorQes. Le dsordre. Poris. Foyoro, 188.
BO0PD|E0, Pierre. "Lo oominofion mosouline". Aofes oe lo Peoherohe en Soienoes Sooioles,
n. 84, p. 2-31, 10.
_____. "Ouelques quesfions sur lo quesfion Qoy ef lesbienne", Liber, n. 3, p. 7-8, 17.
ESTUDOS FEMINISTAS 479 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
_____. "Ouelques quesfions sur lo quesfion Qoy ef lesbienne" |n. EP|BON, Dioier (sour lo oir.}.
Les tudes gays et lesbiennes. Aofes ou Colloque ou Cenfre GeorQes Pompioou, 23 ef
27 juin 17. Poris. o. ou Cenfre GeorQes Pompioou, 18. p. 45-50.
_____. La domination masculine. Poris. Seuil, 18. (ooll. Liber}.
BOZON, Miohel."Amour, osir ef oure. Cyole oe lo sexuolif oonjuQole ef ropporfs enfre
hommes ef femmes". |n. BAJOS, Nofholie; BOZON, Miohel; FEPPAND, Alexis; G|AM|, Aloin;
SP|PA, Alfreo; ef le Qroupe ACSF (sour lo oir.}. La sexualit aux temps du sida, Poris. P0F,
18. p. 175-252.
COLLEC!|F. Le sexe du travail. Structures familiales et systme productif. Grenoble. Presses
0niversifoires oe Grenoble, 184.
COMMA|LLE, Jooques. Les stratgies des femmes, travail, famille et politique. Poris. Lo
Doouverfe, 12.
DA0NE-P|CRAPD, Anne-Morie; DEvPE0X Anne-Morie. La reproduction des rapports sociaux
de sexe. A propos des rapports sociaux de sexe. poroours episfmoloQiques, Popporf
pour l' A . !. P. CNPS, 10, fome 3. [premiere oifion 18].
DAGENA|S, RuQueffe; DEvPE0X, Ann-Morie. "Les hommes, les ropporfs sooioux ef le fminisme.
oes ovonoes sous le siQne oe l'ombiQif". |n. DAGENA|S, R.; DEvPE0X, A-M (sous lo
oireofion}. Ils changent disent-ils, Nouvelles Questions Fministes, v. 1, n. 2-3-4 ef
Recherches Fministes, v. 11, n. 2, p. 1-22, 18.
DEFEP!, Doniel. "L'enjeu oes Qois - L'homosexuolisofion ou sioo". Gai Pied Hebdo, n. 44, p.
0-3, 2 novembre 10.
DEJO0PS, Chrisfophe. Souffrance en France, la banalisation de l injustice Sociale. Poris.
Seuil, 18.
_____. "Le mosoulin enfre sooife ef sxuolif". |n. WEZEP-LANG, Doniel. Nouvelles Approches
des hommes et du masculin. !oulouse, Presses 0niversifoires ou Miroil, 2000.
DELPRY, Chrisfine. "L' ennemi prinoipol". Partisans, n. spoiol , Librofion oes femmes, onne
zro, juillef-oof, n. 54-55, p. 57-172, 170.
_____. "Penser le Qenre". |n. R0P!|G, Morie-Clouoe; KA|L, Miohele; PO0CR, Relene (sous lo
oir.}. Sexe et genre, de la hirarchie entre les sexes. Poris. o. CNPS, 11. p. 8-107.
_____. "L' ennemi prinoipol". |n. L ennemi principal; fome 1. Eoonomie polifique ou pofrioroof.
Poris. Syllepse, 18. p. 31-5.
DEvPE0X, Anne-Morie. "SooioloQie Qnrolisfe ef sooioloQie fminisfe. les ropporfs sooioux
oe sexe oons le ohomp professionnel oe lo sooioloQie". Nouvelles Questions Fministes,
v. 1, n. 1, p. 83-110, 15.
FAL0D|, Suson. Booklosh, La guerre froide contre les femmes. Poris. o. oes femmes, 13.
FLANDP|N, Jeon-Louis. Le sexe et l occident. Poris. Seuil, 181.
_____. "Lo vie sexuelle oes Qens moris oons l'onoienne sooif. oe lo ooofrine oe l'Qlise
lo rolif oes oomporfemenfs". |n. AP|ES, P.; BJ|N, A. (sous lo oir.}. Communioofion, n. 35,
Sexualits occidentales, Poris. Seuil, 182.
_____. Familles, parent, maison, sexualit dans lancienne Societ. Poris. Seuil, 184.
FO0CA0L!, Miohel. Histoire de la sexualit; fome 1. Lo volonf oe sovoir. Poris. Gollimoro,
17.
_____. Histoire de la sexualit; fome 2. L' usoQe oes ploisirs. Poris. Gollimoro, 184o.
_____. Histoire de la sexualit; fome 3. Le souoi oe soi. Poris. Gollimoro, 184b.
GODEL|EP, Mourioe. La production des Grands Hommes. Poris. Foyoro, 182. [roifion en
1].
_____. "Du quooruple ropporf enfre les oofQories oe mosoulin ef oe fminin". |n. EPRES|A,
La place des femmes, les enjeux de lgalite au regard des sciences sociales. Poris. Lo
Doouverfe, 15. p. 43-442.
ANO 9 480 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
G0|LLA0M|N, Coleffe. "Profiques oe pouvoir ef ioe oe nofure (2}. Le oisoours oe lo nofure".
Questions fministes, n. 3, p. 5-28, 178. [roif em 12 oons Sexe, race et pratiques
du pouvoir, Poris. Cf femmes].
_____. Sexe, race et pratiques du pouvoir. Poris. Cf femmes, 12.
RA|CA0L!, Monique. "Le symbolique oons lo oomplexif oes ropporfs sooioux oe sexe. le
frovoil oe lo ooxo". |n. Aofes ou X|ve ConQres oe l'A|SLF, Groupe oe frovoil sooioloQie oes
ropporfs sooioux oe sexe, !oulouse/Aix-en-Provenoe, ns, 12.
R0P!|G, Morie-Clouoe; KA|L, Miohele; PO0CR, Rlene (sour lo oir.}. Sexe, et genre, de la
hirarchie entre les sexes. Poris. oifions ou CNPS, 11.
LE !ALEC, Jeon Yves. "L'veil o'une nouvelle 'oonsoienoe Qoie'. Liens enfre lo problmofique
profminisfe ef lo quesfion Qoie". |n. Nouvelles approches des hommes et du masculin,.
2000. p. 141-12.
L|P|E!Z, Aloin. "L'homme polifique, loup pour lo femme". |n. Nouvelles approches des hommes
et du masculin.!oulouse, Presses 0niversifoires ou Miroil, 2000. p. 305-312.
LO0|S, Morie-viofoire. "Bouroieu, ofense ef illusfrofion oe lo oominofion mosouline". Les
temps modernes, n. 04, p. 325-358, 1.
MA!R|E0, Nioole-Clouoe. "Ouono ooer n'esf pos oonsenfir, oes oferminonfs mofriels ef
psyohiques oe lo oonsoienoe oomine oes femmes, ef oes quelques-unes oe leurs
inferprfofions en efhnoloQie". |n. L Arraisonnement des Femmes, essais en anthropologie
des sexes. Poris. ERESS, 185. p. 1-245.
_____. "|oenfif sexuelle/sexue/ oe sexe. !rois mooes oe oonoepfuolisofion ou ropporf enfre
sexe ef Qenre". |n. DA0NE-P|CRAPD; R0P!|G; P|CREv|N (sous lo oir.}. Catgorisation de
sexe et constructions Scientifiques. Aix-en-Provenoe. 0niversif oe Provenoe, CEF0P, 18.
p. 10-147.
_____. Lanatomie politique, catgorisations et idologies du sexe. Poris. Cf-femmes,
11.
_____. "Drive ou Qenre, sfobilif oes sexes". |n. D|ON, Miohels (sous lo oir.}. Madonna,
rotisme et pouvoir. Poris. Seuil, 14. p. 54-70.
_____. "Bouroieu ou le pouvoir oufo-hypnofique oe lo oominofion mosouline". Les temps
modernes, n. 04, p. 2-324, 1.
MOL|N|EP, Posoole. "Aufonomie morole subjeofive ef oonsfruofion oe l'ioenfif sexuelle. l'opporf
oe lo psyohooynomique ou frovoil". Revue Internacionale de Psychologie, v. |||, n. 5, p.
53-2, 17.
NE|SEN Joseph. "Referosexism or Romophobio? !he Power of fhe LonQuoQe We 0se". Outlook,
n. 10, p. 3-37, 10.
PRE!EPSON, Goil. "Lo oofQorie "prosfifue" oons lo reoherohe soienfifique". |n. Colleofif, Lo
prosfifufion, quoronfe ons oprs lo oonvenfions oe New York, Eoole oes soienoes
oriminoloQiques Lon Cornil. Bruxelles. Bruyllonf, 12. p. 373-38.
POLLAK, Miohol. Les homosexuels et le SIDA, Sociologie dune pidmie. Poris. Mfoill,
188. p. 44.
PPEC|ADO, Beofriz. Manifeste Contra-sexuel. Poris. Bollono, 2000.
PAYMOND, Jonioe. Lempire transexuel. Poris. Seuil, 181.
PEvEL, Jooques. "Mosoulin/Fminin. sur l'usoQe hisforioQrophique oes rles Sexuels". |n. PEPPO!,
Miohelle (sous lo oir.}. Une histoire des femmes est-elle possible? Poris. o. PivoQes, 184.
p. 121-140.
S|NGLY (oe} Fronois. "!horie orifique oe l'homoQomie". Lanne sociologique, n. 37, p.
181-205, 187.
_____. "Les hobifs neufs oe lo oominofion mosouline". Esprit, n. 11, p. 54-4, 13.
_____. Le soi, le couple et la famille. Poris. Nofhon, 1. (ooll. Essois ef Peoherohe}.
ESTUDOS FEMINISTAS 481 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
_____. "Conolusions". |n. Conseil oe l'Europe. Promouvoir Lgalit: un dfi commun aux
hommes et aux femmes. Aofes ou sminoire infernofionol oe SfrosbourQ, p. 77-8, 17-
18 juin 17.
!ABE!, Poolo. "Ferfilif nofurelle, reproouofion foroe". |n. LArraisonnement des Femmes,
essais en anthropologie des sexes. Poris. ERESS, 185. p. 1-14.
_____. La construction sociale des ingalits des sexes, Des outils et des corps. Poris.
L'Rormoffon, Bibliofheque ou fminisme, 18.
!RPY, |rene. Couple, filiofion ef porenf oujouro'hui, le oroif fooe oux mufofions oe lo fomille
ef lo vie prive, Popporf lo minisfre oe l'Emploi ef oe lo Solioorif ef ou Goroe oes
Soeoux, Minisfre oe lo Jusfioe. Poris. Ooile Jooob, Dooumenfofion fronoise, 18.
WELZEP-LANG, Doniel. Le viol au masculin. Poris. L' Rormoffon, 188.
_____. Les hommes violents. Poris. Lierre ef Couorier, 11.
_____. Arrt, tu me fais mal... La violence domestique 60 questions, 59 rponses. Monfreol
ef Poris. o. Le Jour, v.L.B, 12.
_____. "Les hommes. une lonQue morohe vers l'oufonomie". Les temps moderns, n. 53, p.
1-218, ovril-moi 17.
_____. Entre commerce du sexe et utopies. Aofes ou premier sminoire europen sur
l'ohonQisme, oporfemenfs oe sooioloQie oes universifs oe !olouse-Le Miroil ef
Boroelone ef oporfemenf o'onfhropoloQie sooiole ef oe philosophie oe l'universifof Poviro
i virQili !orroQone. !oulouse. Les !roboules, 18o.
_____. "Lo "plonefe ohonQisfe" frovers ses pefifes Annonoes". Panoramiques, Le coeur,
le sexe et toi et moi..., p. 111-123, 18b.
_____. Et les hommes? Etudier les hommes pour comprendre les changements des rapports
sociaux de sexe. 0niversif !oulouse - Le Miroil, oossier o'Robilifofion oiriQer les
reoherohes, 1o.
_____. "!rovoiller ensemble enfre hommes ef femmes. merQenoe oe lo quesfion ef quesfions
oe mfhooes". |n. DAGENA|S, R.; DEvPE0X , A-M. (sour lo oir.}. |ls ohonQenf oisenf-ils,
numro oommun, Nouvelles Questions Fministes (Fronoe} ef Recherche fministe
(Oubeo}, v. 1, n. 2-3-4, v. 11, n. 2, p. 71-100, 1 b.
_____. "Les hommes ef les ropporfs sooioux oe sexe, o esf le probleme?" 0!|NAM, numro
spoiol Le Qenre. oe lo oofQorisofion ou sexe, oooroone por Niok Le Freuvre, poroifre,
2000.
WELZEP-LANG, Doniel; BAPBOSA, Ooeffe; MA!R|E0, Lilion. Prostitution, les uns, les unes, et les
autres. Poris. Mfoli, 14.
WELZEP-LANG, Doniel ; D0!EY, Pierre; DOPA|S, Miohel. La peur de Lautre en soi, du sexisme
la homophobie. Monfrol. v. L. B. Eoifeur, 14.
WELZEP-LANG, Doniel; F|L|OD Jeon Poul (sous lo oir.}. Des hommes et du masculin. CEF0P-
CPEA, Lyon. Presses 0niversifoires oe Lyon, 14. p. 7-11.
WELZEP-LANG, Doniel; MA!R|E0, Lilion; FA0PE, Miohel. Sxualits et violences en prison, ces
abus quon dit sexuel en milieu carcral. Observofoire |nfernofionol oes Prisons, Lyon.
oifions Alos, 1.
ANO 9 482 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
The Construction of the Masculine: W The Construction of the Masculine: W The Construction of the Masculine: W The Construction of the Masculine: W The Construction of the Masculine: Women omen omen omen omens Domination and Homophobia s Domination and Homophobia s Domination and Homophobia s Domination and Homophobia s Domination and Homophobia
Abstract: Abstract: Abstract: Abstract: Abstract: This article interrogates the theoretical frameworks, methods and instruments of
analyses employed in the study of men and masculinity. In doing so, it questions essentialist
definitions of men while examining the schemes, the habitus, and the homophobic, heterosexual
and virile model that construct and strengthen masculine identity and domination. To accomplish
the above, the author addresses a vast array of contemporary French feminist debates.
Keywords: Keywords: Keywords: Keywords: Keywords: masculinity, homophobia, domination, French feminist theory.
!roouoo oe Miriom Pillor Grossi
Pevisoo oe Releno Reloiso Fovo !ornquisf