You are on page 1of 23

ANO 9 460 2 SEMESTRE

A oonsfruoo oo mosoulino. A oonsfruoo oo mosoulino. A oonsfruoo oo mosoulino. A oonsfruoo oo mosoulino. A oonsfruoo oo mosoulino.
oominooo oos mulheres e oominooo oos mulheres e oominooo oos mulheres e oominooo oos mulheres e oominooo oos mulheres e
homofobio homofobio homofobio homofobio homofobio
* ** **
Esfe orfiQo
1
quesfiono os mooolioooes oe onolise o respeifo oos homens e oo
mosoulino e o quooro ferioo e os insfrumenfos ufilizooos poro esfo onolise, luz oe meus
frobolhos e oos oebofes ofuois em oiferenfes reoes que frofom oesfe femo. Apoio-me, em
porfioulor, no frobolho oe sinfese que reolizei poro o exome oe hobilifooo em orienfooo
2
e nos oebofes que ofrovessom o Peoe Europio oe Romens Pr-feminisfos e o 0niversioooe
euromeoiferrneo oos homossexuolioooes.
3
Esfe orfiQo oomplefo os onolises ferioos que
publiquei em 14 que oefiniom, enfre oufros ooisos, o heferossexismo, o homofobio e suos
liQoes oom o oominooo mosoulino.
As reloes homens/mulheres e homens/homens, onolisooos oqui oomo reloes
sooiois oe sexo, poreoem ser em fooos os oosos - hipfese que eu oefenoo - o prooufo oe
um ouplo porooiQmo nofurolisfo.
- o pseudo nofurezo superior oos homens, que remefe oominooo mosoulino, oo
sexismo e s fronfeiros riQioos e infronsponiveis enfre os Qneros mosoulino e feminino;
- o visoo heferossexuooo oo munoo no quol o sexuolioooe oonsioerooo oomo
"normol" e "nofurol" esfo limifooo s reloes sexuois enfre homens e mulheres. As oufros
sexuolioooes, homossexuolioooes, bissexuolioooes, sexuolioooes fronsexuois... soo, no
moximo, oefinioos, ou melhor, oomifioos, oomo "oiferenfes".
Doniel Welzer-LonQ
Resumo: Resumo: Resumo: Resumo: Resumo: A partir de definies de homofobia e de heterossexismo, este artigo explora a
profundidade heurstica das relaes sociais de sexo transversais ao conjunto de pessoas e
grupos de gnero, no interior de um quadro terico que rompe com definies naturalistas e/
ou essencialistas dos homens. O texto analisa os esquemas, o habitus, o ideal viril, homofbico
e heterossexual que constroem e fortalecem a identidade e a dominao masculina. Para
desenvolver este argumento, o autor faz uma vasta reviso bibliogrfica da literatura feminista
francesa contempornea.
Palavras-chave: Palavras-chave: Palavras-chave: Palavras-chave: Palavras-chave: masculinidade, homofobia, dominao, teoria feminista francesa.
* Exoepoionolmenfe nesfe orfiQo, os nofos, em virfuoe oe suo exfensoo, esfoo eoifooos oo finol oo fexfo.
ESTUDOS FEMINISTAS 461 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
A oominooo mosoulino e os reloes homens/mulheres A oominooo mosoulino e os reloes homens/mulheres A oominooo mosoulino e os reloes homens/mulheres A oominooo mosoulino e os reloes homens/mulheres A oominooo mosoulino e os reloes homens/mulheres
A exisfnoio oo oominooo mosoulino se fornou hoje umo evionoio, inolusive no
sooioloQio. A pooo oe minho oefeso oe fese, onoe ero visfo pelos membros oo bonoo
oomo umo fonfosio "orqueo-poleo-morxisfo" (refomonoo umo expressoo ufilizooo no
oefeso}, poreoe lonQe. Numerosos ooleQos, inolusive homens sooiloQos, ufilizom hoje esfe
porooiQmo poro oesorever o sooiol oe moneiro oompreensivo.
4
E o oonfribuioo oos esfuoos
feminisfos poro ofinor e enriqueoer esfo onolise
5
esfo hoje infeQrooo em numeros fexfos.
ossim que poreoe hover ofuolmenfe um oonsenso poro oesiQnor os reloes homens/
mulheres oomo reloes sooiois oe sexo. Difo oe oufro formo, o oominooo noo oeve ser
onolisooo oomo um blooo monolifioo onoe fuoo esfo oooo, onoe os reloes se reproouzem
oo ionfioo.

Mos o onolise, fonfo Qlobol quonfo o que se inferesso por um oompo espeoifioo
ou por inferoes porfioulores, oeve orfioulor o quooro Qlobol, sooieforio (o oominooo
mosoulino}, e os lufos objefivos ou subjefivos oos mulheres e oe seus oliooos que visom o
fronsformor os reloes sooiois oe sexo, loQo o mooifioor o oominooo mosoulino.
Os homens oominom oolefivo e inoiviouolmenfe os mulheres. Esfo oominooo se
exeroe no esfero privooo ou pblioo e ofribui oos homens privilQios moferiois, oulfurois e
simblioos. 0m sefor oos esfuoos feminisfos ofuois fenoe, olios, o quonfifioor esfes privilQios
e o mosfror oonorefomenfe os efeifos oo oominooo mosoulino.
7
A polifioo ofuol, que, em
nosso sooieoooe, viso o oiminuir os "oesiQuoloooes", noo oeve nos oeixor esqueoer que
elos perourom, sob peno oe fomormos nossos sonhos por reolioooe e noo oompreenoermos
mois nooo.
Eu oiQo desigualdades por simplifioooo, mos ouvioemos oesfe fermo. Ele fenoe o
nos mosfror os sifuoes oe homens e mulheres oomo resulfooos neufros oe um sisfemo
Qlobol, em que oooo Qrupo oe sexo, oooo Qnero, serio simfrioo e iQuol no onolise. E em
que o sisfemo nos serio imposfo sem possibilioooes oe muoonos. Mos isso noo nooo. A
opressoo oos mulheres pelos homens um sisfemo oinmioo no quol os desigualdades
vivioos pelos mulheres soo os efeifos oos vonfoQens oooos oos homens. Ouonoo se ofribui
oo oivioir umo forfo sefe porfes oos homens e umo s mulheres, o lufo por iQuoloooe oeve
siQnifioor que se oivioo o forfo em pores iQuois. LoQo, os homens feroo menosI
Cerfomenfe, esfo onolise oeve se orfioulor oom oufros reloes sooiois, em espeoiol
os oivises hierorquioos liQooos s perfinnoios oe olosses sooiois, oos Qrupos fnioos,
ioooe. Nossos vioos, nossos sifuoes moferiois soo o prooufo oe um oonjunfo oe reloes
sooiois.
Alm oisso, oomo oufros oufores,
8
mosfrei o ossimefrio que provooo o oominooo
oos homens. Noo somenfe homens e mulheres noo peroebem oo mesmo moneiro os
fenmenos, que soo no enfonfo oesiQnooos pelos mesmos polovros,

mos sobrefuoo noo


peroebem que o oonjunfo oo sooiol esfo oivioioo seQunoo o mesmo simblioo que ofribui
oos homens e oo mosoulino os funes nobres e s mulheres e oo feminino os forefos e
funes ofefooos oe pouoo volor. Esfo oivisoo oo munoo, esfo oosmoQonio boseooo sobre
o Qnero, monfm-se e reQulooo por violnoios. violnoios mlfiplos e voriooos os quois
- oos violnoios mosoulinos oomsfioos oos esfupros oe Querro, possonoo pelos violnoios
no frobolho - fenoem o preservor os pooeres que se ofribuem oolefivomenfe e
inoiviouolmenfe os homens ousfo oos mulheres.
!uoo isso oonheoioo, e mesmo que penourem os oebofes - sobre o nofurezo oos
violnoios,
10
os reloes enfre o oivisoo por sexo e por Qnero,
11
o luQor oos homens, o
onolise oos fronsformoes ofuois,
12
efo. - surQe um oonsenso poro oesiQnor o oivisoo
enfre oois Qrupos (ou olosses} oe sexo, em Qneros, oomo funooooro oo oominooo
mosoulino.
ANO 9 462 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
Jo ho vorios ooooos, inioiolmenfe os mulheres e oepois olQuns homens, fm lufooo
e/ou proouzioo onolises que proourom oor visibilioooe e explioor esses fenmenos. Pooemos
nos remefer oos fexfos que ho muifo fempo servem oe bose o essos onolises, proouzioos
por Chrisfine Delphy, Coleffe Guilloumin, Nioole-Clouoe Mofhieu e Poolo !obef.
13
Cooo
umo, suo moneiro, mosfro oomo o oominooo opresenfooo oomo bvio, oomo um
fenmeno nofurol, infeQrooo oe olQum mooo oivisoo sooiol e hierorquioo por sexo. Do
onolise orifioo oo opressoo oos mulheres, nosoerom os lufos oonfro o sexismo, o pofrioroooo
e o virioroooo.
14
A oominooo mosoulino e os reloes homens/homens A oominooo mosoulino e os reloes homens/homens A oominooo mosoulino e os reloes homens/homens A oominooo mosoulino e os reloes homens/homens A oominooo mosoulino e os reloes homens/homens
Se hoje se oomife o oominooo mosoulino e os reloes sooiois oe sexo fm sioo
ufilizooos poro oesorev-lo, esfos soo freqenfemenfe oifooos oomo reloes sooiois entre
os sexos, enfre homens e mulheres. Esso oivisoo nofurolisfo e essenoiolisfo se reproouz no
prprio onolise. Desoe 14 (Welzer-LonQ, Dufey, Dorois, 14}, mosfromos oomo o Qrupo
oe homens fombm esfrufurooo pelos mesmos prooessos. Desorevi oomo o eouoooo
oos meninos nos luQores monossexuooos (pofios oe oolQios, olubes esporfivos, oofs...,
mos mois Qlobolmenfe o oonjunfo oe luQores oos quois os homens se ofribuem o
exolusivioooe oe uso e/ou oe preseno} esfrufuro o mosoulino oe moneiro poroooxol e
inouloo nos pequenos homens o ioio oe que, poro ser um (veroooeiro} homem, eles
oevem oombofer os ospeofos que pooeriom foz-los serem ossooiooos s mulheres. Eu
propus, referinoo-me oos frobolhos oe Mourioe Gooelier (182}, nomeor o oonjunfo oesses
luQores e espoos oomo o "ooso oos homens". Noo serio oemois refomor em porfe oqui o
que eu oesorevio no pooo, luz oe nosso esfuoo sobre o homofobio.
A ooso-oos-homens A ooso-oos-homens A ooso-oos-homens A ooso-oos-homens A ooso-oos-homens
Em nossos sooieoooes, quonoo os orionos oo sexo mosoulino oeixom, oe oerfo
mooo, o munoo oos mulheres,
15
quonoo oomeom o se reoQrupor oom oufros meninos
oe suo ioooe, elos ofrovessom umo fose oe homossooiobilioooe
1
no quol emerQem forfes
fenonoios e/ou Qronoes presses poro viver momenfos oe homossexuolioooe.
Compefies oe pintos, morofonos oe punhefos (mosfurbooo}, brinoor oe quem mija
(urino} o mois lonQe, exoifoes sexuois oolefivos o porfir oe pornoQrofio olhooo em Qrupo,
ou mesmo ofuolmenfe em frenfe s strip-poker elefrnioos, em que o joQo oonsisfe em firor
o roupo oos mulheres... Esoonoioos oo olhor oos mulheres e oos homens oe oufros Qeroes,
os pequenos homens se inioiom mufuomenfe nos joQos oo erofismo. Eles ufilizom poro isso
esfrofQios e perQunfos (o fomonho oo pnis, os oopooioooes sexuois} leQooos pelos
Qeroes preoeoenfes. Eles oprenoem e reproouzem os mesmos mooelos sexuois, fonfo
pelo formo oe oproximooo quonfo pelo formo oe expressoo oo oesejo.
Nesso ooso oos homens, o oooo ioooe oo vioo, o oooo efopo oe oonsfruoo oo
mosoulino, em sumo esfo relooionooo umo peo, um quorfo, um oof ou um esfooio. Ou
sejo, um luQor onoe o homossooiobilioooe pooe ser vivioo e experimenfooo em Qrupos
oe pores. Nesses Qrupos, os mois velhos, oqueles que jo forom inioiooos por oufros, mosfrom,
oorriQem e mooelizom os que busoom o ooesso virilioooe. 0mo vez que se obonoono o
primeiro peo, oooo homem se forno oo mesmo fempo inioiooo e inioiooor.
Sobre esfe femo, os frobolhos oo onfroploQo Mourioe Gooelier sobre os Boruyo oo
Novo Guin
17
oesorevem oomo "o espermo o vioo, o foro, o olimenfo que oo foro
vioo". Ele mosfro oomo, no seQreoo oo ooso-oos-homens,
18
os jovens homens oinoo noo
oosooos e os inioiooos fronsmifem, pelo inQesfoo oe espermo (felooo}, os ruoimenfos oo
oominooo oos mulheres. Ouolquer violooo oesse seQreoo punioo muifo severomenfe
e oqueles que resisfem inioiooo soo obriQooos por foro o foz-lo, oiz o pesquisooor.
1
ESTUDOS FEMINISTAS 463 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
Aprenoer o sofrer poro ser um homem, o ooeifor o lei oos moiores Aprenoer o sofrer poro ser um homem, o ooeifor o lei oos moiores Aprenoer o sofrer poro ser um homem, o ooeifor o lei oos moiores Aprenoer o sofrer poro ser um homem, o ooeifor o lei oos moiores Aprenoer o sofrer poro ser um homem, o ooeifor o lei oos moiores
Aprenoer o esfor oom os homens, ou nos primeiros oprenoizoQens esporfivos no
enfrooo oo ooso-oos-homens, o esfor oom os posfulonfes oo sfofus oe homem, obriQo o
menino o ooeifor o lei oos moiores, oos onfiQos. ooqueles que lhe ensinom os reQros e o
savoir-faire, o sober ser homem. A moneiro pelo quol olQuns homens se lembrom oesso
pooo e o emooo que fronsporeoe enfoo poreoem inoioor que esses periooos oonsfifuem
umo formo oe rifo oe possoQem.
Aprenoer o joQor hockey, fufebol ou base-ball inioiolmenfe umo moneiro oe oizer.
eu quero ser oomo os oufros ropozes. Eu quero ser um homem e porfonfo eu quero me
oisfinQuir oo oposfo (ser umo mulher}. Eu quero me oissooior oo munoo oos mulheres e oos
orionos.
20
fombm oprenoer o respeifor os ooiQos, os rifos que se fornom enfoo operooores
hierorquioos. |nfeQror ooiQos e rifos, que no esporfe soo os reQros, obriQo o infeQror
oorporolmenfe (inoorporor} os noo-oifos. 0m oesses noo-oifos, que olQuns onos mois foroe
relofom os ropozes jo fornooos homens, que esso oprenoizoQem se foz no sofrimento.
Sofrimenfos psiquioos oe noo oonseQuir joQor to bem quonfo os oufros. Sofrimenfos oos
oorpos que oevem enoureoer poro pooer joQor oorrefomenfe. Os ps, os moos, os
msoulos... se formom, se mooelom, se riQioifioom por umo espoie oe joQo sooo-
mosoquisfo oom o oor. O pequeno homem oeve oprenoer o ooeifor o sofrimenfo - sem
oizer umo polovro e sem "omoloioor" - poro infeQror o oiroulo resfrifo oos homens. Nesses
Qrupos monossexuooos se inoorporom Qesfos, movimenfos, reoes mosoulinos, fooo o
oopifol oe ofifuoes que oonfribuiroo poro se fornor um homem.
Nos primeiros Qrupos oe meninos, se "enfro" em lufo oifo omiQovel (noo foo omiQovel
ossim se ooreoifomos no monfe oe ohoros, oe oeoepes, oe frisfezos esoonoioos que se
ossooiom o eles} poro esfor no mesmo nivel que os oufros e oepois poro ser o melhor. Poro
Qonhor o oireifo oe esfor oom os homens ou poro ser oomo os oufros homens. Poro os
homens, oomo poro os mulheres, o eouoooo se foz por mimefismo. Oro, o mimefismo oos
homens um mimefismo oe violnoios. De violnoio inioiolmenfe oonfro si mesmo. A Querro
que os homens empreenoem em seus prprios oorpos inioiolmenfe umo Querro oonfro
eles mesmos. Depois, numo seQunoo efopo, umo Querro oom os oufros.
Arfioulonoo prozeres - prozer oe esfor enfre homens (ou homens em formooo} e se
oisfinQuir oos mulheres, prozer oe pooer leQifimomenfe fozer "oomo os oufros homens"
(mimefismo} - e oores oo oorpo, oooo homem voi inoiviouolmenfe e oolefivomenfe fozer
suo inioiooo. Afrovs oesso inioiooo se oprenoe o sexuolioooe. A mensoQem oominonfe.
ser homem ser oiferenfe oo oufro, oiferenfe oe umo mulher. Alm oisso, eu mosfrei oomo
o "primeiro peo" oo ooso-oos-homens, o que eu ohomei oe vesfibulo oo "Qoiolo oo
virilioooe", um luQor oe olfo risoo oe obuso. Elo funoiono, poreoe, oomo um luQor oe
possoQem obriQofrio que forfemenfe freqenfooo. 0m oorreoor onoe oiroulom, oo mesmo
fempo, jovens reorufos oo mosoulinioooe (os pequenos homens que oooborom oe
obonoonor o soio oos moes}
21
e oufros pequenos homens reom-inioiooos que vm
fombm - ossim o oosfume oesso ooso - fronsmifir umo porfe oe seus soberes e seus
Qesfos. Mos o onfeomoro oo ooso-oos-homens fombm um luQor freqenfooo
periooioomenfe por homens mois velhos. Romens que ooupom, oo mesmo fempo, o luQor
oe irmoo mois velho, mooelo mosoulino o ser oonquisfooo pelos pequenos homens e
oQenfes enoorreQooos oe oonfrolor o fronsmissoo oos volores. AlQuns se nomeiom
peooQoQos, oufros monifores oe esporfe, ou oinoo poores, ohefes oe esoofeiros... AlQuns
esfoo presenfes fisioomenfe. Oufros oQem ofrovs oe suos mensoQens sonoros, oe suos
imoQens que se monifesfom nesse luQor. Oufros oinoo soo oenominooos orfisfos, oonfores,
ANO 9 464 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
poefos. De fofo, folor oo "primeiro peo" oo ooso-oos-homens oonsfifui umo formo oe
obuso oe linQuoQem. Dever-se-io oizer. os primeiros peos, pois o QeoQrofio oos oosos-
oos-homens muifo mufovel. A oooo oulfuro ou o oooo miorooulfuro, s vezes em oooo
oioooe ou vilorejo, o oooo olosse sooiol, oorresponoe umo formo oe ooso-oos-homens. O
femo oo inioiooo oos homens se oonjuQo oe moneiro exfremomenfe voriovel. O oonoeifo
oonsfonfe, mos os formos soo lobeis.
O mosoulino , oo mesmo fempo, submissoo oo mooelo e obfenoo oe privilQios
oo mooelo. AlQuns homens mois velhos se oproveifom oo oreoulioooe oos novos reorufos
e esso primeiro peo oo ooso vivioo por numerosos meninos oomo o onfeomoro oo
obuso. E isso numo proporoo que, primeiro visfo, pooe surpreenoer.
22
Noo somenfe o
pequeno homem oomeo o oesoobrir que, poro ser viril, preoiso sofrer, mos fombm
nesso peo (ou nos oufros, noo se frofo oqui oe umo mefoforo} o menino , s vezes,
inioiooo sexuolmenfe por um ooulfo. |nioiooo sexuolmenfe pooe fombm siQnifioor violooo.
Ser obriQooo - sob obriQooo ou omeoo - oe ooorioior... oe ohupor ou oe ser penefrooo
oe moneiro onol por um sexo ou um objefo quolquer. Mosfurbor o oufro. Deixor-se ooorioior...
Compreenoe-se que os homens o quem umo fol inioiooo imposfo Quoroem
seQuioomenfe moroos inoelveis.
!uoo poreoe inoioor, oe oooroo oom os enfrevisfos reolizooos no esfuoo sobre o
homofobio e oepois no oos prises,
23
que muifos homens que forom violenfooos sexuolmenfe
por oufro homem mois velho ooobom por reproouzir esfo formo porfioulor oe obuso.
oomo se eles se repefissem. "Jo que eu possei por isso, que ele fombm posse". E o obuso,
olm oos benefioios que froz, fombm umo formo oe exoroismo, umo oonjurooo oo
oesQroo vivioo onferiormenfe. Depois, oo lonQo oos onos, quonoo o lembrono oo oor e
oo humilhooo se esfonoo um pouoo, o obuso inioiol funoionorio oomo um elemenfo oe
oompensooo, um pouoo oomo umo oonfo bonoorio que ferio sioo oberfo por imposioo;
onoe os oufros obusos perpefrooos represenforiom os juros que o homem obusooo vem
oobror. |sso vole fonfo poro obusos reolizooos oonfro homens oomo os oonfro mulheres,
reolizooos em oufros luQores.
Oufros se feohom em umo oouroo, inoorporonoo, oe umo vez por fooos,
24
que o
oompefioo enfre homens umo selvo periQoso onoe neoessorio sober se esoonoer, se
oebofer e onoe in fine o melhor oefeso o ofoque.
Eu evooo oqui os obusos (oifos} sexuois.
25
Eles soo bem reois e em nmero muifo
imporfonfe. As pesquisos fufuros nos reveloroo os formos, o freqnoio e os efeifos o ourfo,
moio e lonQo prozo.
2
Confessemos por enquonfo nosso neQliQnoio sobre esse femo.
Oufros formos oe obuso - freqenfemenfe suos prprios preliminores - soo oofioionos,
oomplemenfores ou porolelos oos obusos sexuois. Abusos inoiviouois, mos fombm obusos
oolefivos. Oue se pense nos oiferenfes Qolpes. sooos, ponfops, empurres. As pseuoobriQos
nos quois, no reolioooe, o moior mosfro suo superiorioooe fisioo poro impor seus oesejos.
As ofensos, o roubo, o omeoo, o Qozooo, o oonfrole, o pressoo psioolQioo poro que o
pequeno homem obeoeo e oeoo s injunes e oos oesejos oos oufros... Ro um oonjunfo
mulfiforme oe obusos oe oonfiono violenfos, oe opropriooo oo ferrifrio pessool, oe
esfiQmofizooo oe quolquer ooiso que se ofosfe oo mooelo mosoulino oifo oorrefo. !ooos
os formos oe violnoio e oe obuso que oooo homem voi oonheoer, sejo oomo oQressor,
sejo oomo vifimo. Pequeno, frooo, o menino umo vifimo moroooo. ProfeQioo por seus
ooleQos, ele pooe oQoro fozer os oufros sofrerem o que ele fem oinoo meoo oe sofrer.
Exorcizar o medo agredindo o outro e gozar dos benefcios do poder sobre o outro o
moximo que poreoe esfor insorifo no fronfol oe fooos essos peos.
Noo nos enQonemos. Esso unioo que foz o foro, esfo oprenoizoQem oo oolefivo,
oo solioorieoooe, oo frofernioooe - os homens oe um mesmo Qrupo pooem ser ossooiooos
ESTUDOS FEMINISTAS 465 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
o irmoos - noo fem openos seus looos neQofivos. A solioorieoooe mosoulino infervm poro
evifor o oor oe ser umo vifimo; esso ooso-oos-homens o luQor oe fronsmissoo oe volores
posifivos. !er prozer junfos, oesoobrir o inferesse oo oolefivo sobre o inoiviouol, soo volores
que funoom o solioorieoooe humono.
veroooe que no sooiolizooo mosoulino, poro ser um homem, neoessorio noo
ser ossooiooo o umo mulher. O feminino se forno of o plo oe rejeioo oenfrol, o inimiQo
inferior que oeve ser oombofioo sob peno oe ser fombm ossimilooo o umo mulher e ser
(mol} frofooo oomo fol.
Esforiomos enQonooos se limifossemos o onolise oo ooso-oos-homens sooiolizooo
infonfil ou juvenil. Mesmo ooulfo, oosooo, o homem, oo mesmo fempo que "ossume" o
luQor oe proveoor, oe poi que oiriQe o fomilio, oe morioo que sobe o que bom e oorrefo
poro o mulher e os orionos, oonfinuo o freqenfor peos oo ooso-oos-homens. os oofs,
os olubes, of mesmo os vezes o prisoo, onoe neoessorio sempre se oisfinQuir oos frooos,
oos femeozinhos, oos "veooos", ou sejo, ooqueles que pooem ser oonsioerooos oomo
noo-homens.
Os frobolhos oe Chrisfophe Dejours (18} e Posoole Molinier (17}
27
mosfrom oomo
o virilioooe, olm oos benefioios (privilQios} que elo froz oos homens, fombm umo
esfrofQio oe resisfnoio poro lufor oonfro o meoo, o nojo que inspiro o "frobolho sujo" (oos
operorios oo oonsfruoo oivil ou oos empresorios enoorreQooos oe oemifir, por exemplo},
e fombm oomo o virilioooe s pooe ser vivioo fronsversolmenfe em relooo s esferos
pblioos e privooos.
O mosoulino, os reloes enfre homens soo esfrufurooos no imoQem hierorquizooo
oos reloes homens/mulheres. Aqueles que noo pooem provor que "fm"
28
soo
omeoooos oe serem oesolossifioooos e oonsioerooos oomo os oominooos, oomo os
mulheres. Dir-se-o oeles que "eles soo oomo elos" . ossim que no prisoo um seQmenfo
porfioulor oo ooso-oos-homens, os jovens homens, os homens looolizooos ou oesiQnooos
oomo homossexuois (homens oifos ofeminooos, frovesfis....}, homens que se reousom o
lufor, ou fombm os que esfuprorom os mulheres, oominooos,
2
soo frofooos oomo mulheres,
violenfooos sexuolmenfe pelos "Qronoes homens" que soo os ohefes oo frofioo, roubooos,
30
violenfooos. Freqenfemenfe, eles soo openos oolooooos no posioo oo "empreQooo" e
oevem ossumir o servio ooqueles que os oonfrolom, porfioulormenfe o frobolho oomsfioo
(limpezo oo olulo, oo roupo...} e os servios sexuois.
As reloes sooiois oe sexo se exeroem oe moneiro fronsversol oo oonjunfo oo
sooieoooe, fozenoo oom que homens e mulheres sejom ofrovessooos/os por elos.
enfoo nesso perspeofivo que eu propus que se oefinisse o homofobio oomo o
discriminao contra as pessoas que mostram, ou a quem se atribui, algumas qualidades
(ou defeitos) atribudos ao outro gnero. A homofobio enQesso os fronfeiros oo Qnero.
Ouonoo, oom Pierre Dufey, forom inferroQooos umos 500 pessoos sobre o formo
oomo elos reoonheoiom pessoos homossexuois no ruo, no suo Qronoe moiorio, elos folom
oe homens homossexuois (o lesbionismo invisivel}. E mois, elos ossooiom oos homossexuois
os homens que opresenfom sinois oe feminilioooe (voz, roupos, jeifo oorporol}. Os homens
que noo mosfrom sinois reounoonfes oe virilioooe soo ossooiooos s mulheres e/ou o seus
equivolenfes simblioos. os homossexuois.
O porooiQmo nofurolisfo oo oominooo mosoulino oivioe homens e mulheres em
Qrupos hierorquioos, oo privilQios oos homens ousfo oos mulheres. E em relooo oos
homens fenfooos, por oiferenfes rozes, oe noo reproouzir esfo oivisoo (ou, o que pior, oe
reouso-lo poro si prprios}, o oominooo mosoulino proouz homofobio poro que, oom
omeoos, os homens se oolquem sobre os esquemos oifos normois oo virilioooe.
ANO 9 466 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
Os Os Os Os Os Grandes homens Grandes homens Grandes homens Grandes homens Grandes homens
Aoobo oe folor oos ohefes oo frofioo no prisoo e oenomino-los oomo "Gronoes
homens". possivel que o influnoio oo onolise morxisfo que privileQiou os olosses sooiois,
ou oo feminisfo ps-morxisfo que nos fez ooofor umo onolise onoloQo poro esfuoor o
oominooo mosoulino,
31
ooresoioo oos pouoos esfuoos sobre os homens e o mosoulino,
fenhom ooulfooo o que oooo homem sobe. Mesmo senoo um homem, um oominonfe,
fooo homem esfo fombm submefioo s hierorquios mosoulinos. Nem fooos os homens
fm o mesmo pooer ou os mesmos privilQios. AlQuns, que eu quolifioo oe "Gronoes-homens",
fm privilQios que se exeroem ousfo oos mulheres (oomo fooos os homens} mos fombm
ousfo oos homens. A onolise fronsversol oos reloes sooiois oe sexo obre oufros pisfos
oe onolise e oe reflexoo que me poreoem imporfonfes e que eu Qosforio oe oprofunoor.
0filizei o mefoforo/oonoeifo oo ooso-oos-homens poro oesorever o sooiolizooo
mosoulino. Mos, por enquonfo, noo oboroei o esfrufurooo funoionol oo mosoulino. Ouem
soo os "Gronoes-homens"? Como seu sfofus refribuioo? Em oinheiro, honro (oonforfonoo
o virilioooe, oomo oiz Pierre Bouroieu} e sfofus oe pooer.
Empirioomenfe (ver meus esfuoos sobre o frooo oe oosois e o oomroio oo sexo},
32
sobe-se que, poro um homem, o fofo oe ser visfo oom "belos" mulheres olossifioo-o oomo
"Gronoe-homem", o que fombm ooonfeoe oom oquele que fem oinheiro e/ou pooer
monifesfo sobre homens e mulheres. !ooos os homem que ooeifom os ooiQos oe virilioooe
fm ou pooem fer pooer sobre os mulheres (o que oinoo oeve ser quonfifioooo}; olQuns
enfre esfes (ohefes, Gronoes-homens oe fooos os fipos} fm fombm pooer sobre os homens.
veroooeiromenfe nesfe ouplo pooer que se esfrufurom os hierorquios mosoulinos.
Pooe-se, oeve-se orfioulor fombm esfos oivises oom os olosses sooiois. 0m/o ohefe,
um/o pofroo/pofroo fem - oe fofo - pooer no espoo profissionol sobre oufros homens e
oufros mulheres. Sem ovioo - ver fombm os frobolhos oos sooiloQos feminisfos e os oe
Fronois oe SinQly - noo inoiferenfe ser homem ou mulher nesfe momenfo. Folfo oinoo
esfuoor os reloes enfre pooeres profissionois e pooeres (e privilQios} oomsfioos. Mos
fuoo isso oinoo muifo obsfrofo.
O porfol oe enfrooo "Gronoes Romens" ofereoe fombm oufros meios poro esfuoor
o oisfribuioo oos pooeres mosoulinos sobre os mulheres e os homens. !omemos o exemplo
oos leQionorios.
33
Ouonoo eles volfom oe oes no exferior, lhes soo permifioos olQumos
liberoooes oomo frozer oloool e mulheres. !ooos ou olQuns
34
fm oireifo o "frozer mulheres
no suo boQoQem".
35
Essos mulheres imiQronfes, no moior porfe oos vezes ileQois, que em
Qerol nem folom fronos (muifos soo inolusive onolfobefos}, fornom-se enfoo oepenoenfes
oos Querreiros que os frouxerom oonsiQo. " neoessorio oompreenoer que os leQionorios
soo oesemboroooos em quolquer luQor oo munoo, oom o oroem. 'MofemI' Por isso que o
Qenfe oo poro eles olQumos liberoooes oepois...", oisse-me um ofioiol oo exroifo. Essos
mulheres (ou ropozes}, oriunoos oe poises pobres, soo um privilQio ossooiooo oo sfofus oe
Querreiro ps-ooloniol.
No reQioo onoe vivem esses leQionorios, seQunoo nossos informonfes - fofo que se
pooe verifioor oe moneiro mois empirioo exominonoo os queixos nos servios felefnioos
oe ojuoo o mulheres vifimos oe violnoio -, os homens oe ormos (leQionorios, mos fombm
polioiois...} poreoem oonoenfror mois os queixos oos mulheres sobre suos profioos
oomsfioos oo que oufros homens. Em fooo ooso, porque eles fm umo ormo em ooso,
eles soo mois ossossinos. Soo porfonfo os mulheres que poQom o preo oos privilQios
mosoulinos.
Serio neoessorio sem ovioo monfor um quooro oemonsfrofivo poro sober quem
soo os "Gronoes-homens" e oomo se oisfribuem os pooeres mosoulinos, inolusive enfre
ESTUDOS FEMINISTAS 467 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
"Gronoes-homens". 0filizonoo os frobolhos oe Mourioe Gooelier, e ooopfonoo-os o nossos
sooieoooes, pooe-se oisfinQuir enfre os "Gronoes-homens" oqueles que fm um pooer
polifioo, reliQioso (ou moQioo}, eoonmioo, Querreiro, oominisfrofivo, oienfifioo, universiforio...
e pr no bolono esse pooer, insfifuioo e insfifuinfe, oom os privilQios que obfm esses
homens oe suos funes nos reloes oom os mulheres e oom os homens. Depois, oomo
foz Mourioe Gooelier oo oomporor o sifuooo pr-ooloniol, oolonizooo e ps-ooloniolismo,
pooeriom ser esfuoooos os evolues que vivem, ou viverom, os "Gronoes-homens"
(fronsformooo oos funes e oos pooeres, influnoio oo preseno oe homens e mulheres
em olQuns oorQos, oesoporeoimenfo ou reoonversoo oeles}. Em fooo ooso, umo pisfo oe
pesquiso que me poreoe feounoo.
Esso quesfoo imporfonfe no esfuoo oos muoonos mosoulinos. AlQuns homens
oesempreQooos,
3
mesmo permoneoenoo homens em suos reloes oom os mulheres,
seQuem umo mobilioooe sooiol que os foz oproximorem-se seriomenfe oo sifuooo oe
exolusoo, oe preoorieoooe oe olQumos mulheres. No enfonfo, oufros mulheres, em
mobilioooe osoenoenfe, fenoem o oopior os esquemos oe oonoorrnoio viril oos homens.
O que esoonoe, em lfimo insfnoio, o onolise nofurolisfo oo oivisoo sooiol oo Qnero
soo o hisforioioooe e o oonfinQnoio oesso oivisoo. provovel que, no seqnoio oos
lufos feminisfos e no evoluoo por iQuoliforismo oe nossos sooieoooes, elo se forne
obsolefo,
37
pooenoo inolusive ser frooooo por oufros formos oe oominooo enfre humonos/
nos.
Mos o oominooo mosoulino noo o nioo porooiQmo que oonoioiono nossos
represenfoes e nossos profioos. vomos o seQuir frofor oo heferossexuolioooe.
A heferossexuolioooe. um quooro nofurolisfo poro oivioir homens A heferossexuolioooe. um quooro nofurolisfo poro oivioir homens A heferossexuolioooe. um quooro nofurolisfo poro oivioir homens A heferossexuolioooe. um quooro nofurolisfo poro oivioir homens A heferossexuolioooe. um quooro nofurolisfo poro oivioir homens
e mulheres e mulheres e mulheres e mulheres e mulheres
Ro umo ouplo onolise no hisfrio reoenfe oos ioios no Frono, porfioulormenfe
ooquelos que orifioom os oonsfrues sooiois oo Qnero mosoulino e/ou oos sexuolioooes
mosoulinos. De um looo femos os frobolhos sifuooos nos ou em volfo oos oorrenfes feminisfos,
que privileQiom o onolise oos reloes sooiois oe sexo e o oominooo mosoulino. Do oufro
looo femos esorifos, inspirooos em Miohel Fouooulf,
38
oe hisforiooores oomo Philippe Aries
3
e Jeon-Louis Flonorin
40
que pem em suspeioo o quooro heferossexuooo oo normofivioooe
mosoulino.
Ler-se-o oom inferesse o fexfo oe Jeon-Yves Le !oleo
41
lembronoo os onolises
fouooulfionos sobre o novioooe oo oonoeifo oe homossexuolioooe. A oofeQorio
"homossexuol" (noo o profioo oesiQnooo nesfo oofeQorio} reoenfe. E porque os oinoios
moioos oesiQnom umo oofeQorio oesvionfe que se pooe, em seQuioo, orior seu oorolorio.
o heferossexuolioooe. Romo/hefero, oomo homem/mulher, soo os pores oe oposioo que
s ooquirem senfioo quonoo fomooos junfos.
O surQimenfo oo sciencia sexualis,
42
o oefinioo oos inoiviouos noo mois ofrovs oe
um oooo fisiolQioo (o oporelho Qenifol}, mos ofrovs oe umo oofeQorio psicolgica que
o oesejo sexuol, oonfribuiu poro impor nos homens
43
um quooro heferossexuol
opresenfooo, ele fombm oomo umo formo natural oe sexuolioooe. Assimilonoo o
sexuolioooe, e seu blooo oe joQos, oe oesejos, oe prozeres oo reproouoo humono, o
porooiQmo heferossexuol se imps oomo linho oe oonoufo poro os homens.
o que funoomenfo hoje o heferossexismo. O heferossexismo - e oqui eu ooofo
umo oefinioo omerioono - o oisoriminooo e o opressoo boseooos em umo oisfinoo
feifo o propsifo oo orienfooo sexuol. O heferossexismo o promooo inoessonfe, pelos
insfifuies e/ou inoiviouos, oo superiorioooe oo heferossexuolioooe e oo suboroinooo
ANO 9 468 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
simulooo oo homossexuolioooe. O heferossexismo fomo oomo oooo que fooo munoo
heferossexuol, solvo opinioo em oonfrorio.
43
Mos esforiomos enQonooos se limifossemos esse quooro oe exolusoo que orio o
heferossexismo openos homossexuolioooe. !ooo formo reivinoioooo oe sexuolioooe que
se oisfinQue oo heferossexuolioooe oesvolorizooo e oonsioerooo oomo oiferenfe oo
ooxo oe sexo que se impe oomo mooelo nioo. O mesmo ooonfeoe oom o bissexuolioooe,
os sexuolioooes fronssexuois, efo.
Ns esfomos oloromenfe em preseno oe um mooelo polifioo oe Qesfoo oe oorpos
e oesejos. E os homens que querem viver sexuolioooes noo-heferooenfrooos soo
esfiQmofizooos oomo noo senoo homens normois, oousooos oe serem "possivos", e
omeoooos oe serem ossooiooos o mulheres e frofooos oomo elos. Pois se frofo bem
oisfo, ser homem oorresponoe oo fofo oe ser ofivo.E noo foi por oooso que enoonfromos os
esfuprooores oos homens,
45
pois ofivos e penefronfes noo vivem oomo homossexuois.
Miohel Pollook menoiono o mesmo no obro Les homosexuels et le sida. Ele evooo "o
hierorquio frooioionolmenfe esfobeleoioo [...] enfre o "fooioo" e o "fooeoor", o primeiro
senoo reoriminooo sooiolmenfe pois ele fronsQrioe o oroem "nofurol" oos ooisos, orQonizooo
seQunoo o ouolioooe feminino (oominooo} e mosoulino (oominonfe}. De formo que, em
olQumos oulfuros, s oonsioerooo um "veroooeiro veooo" oquele que se oeixo penefror
e noo oquele que "penefro".
4
Aqui fombm o heferooenfrismo oonsfifui oofeQorios. Ele oisfinQue os oominonfes,
que soo os homens ofivos, penefronfes, e os oufros, oquelos e oqueles que soo penefrooos/
os, loQo oominooos/os.
47
E oloromenfe o homofobio que se oplioo queles, homossexuois,
bissexuois, fronssexuois, oesvolorizonoo-os porque eles/elos noo ooofom, ou soo suspeifos
oe noo ooofor, oonfiQuroes sexuois nofurois.
Num primeiro momenfo, em 14, eu propus que se quolifioosse oe "homofobio
porfioulor" o esfiQmo que se oplioovo oos homossexuois ossumioos. oqueles que, pooenoo
ou noo ser reoonheoioos, fm o ooro oe pou oe reivinoioor esso profioo oeorefooo
onormol.
48
Noo se frofovo oe um erro, mos oe umo onolise inoomplefo que subesfimovo o
porooiQmo heferossexisfo.
De fofo, o ouplo porooiQmo nofurolisfo que oefine, por um looo, o superiorioooe
mosoulino sobre os mulheres e, por oufro looo, normofizo o que oeve ser o sexuolioooe
mosoulino proouz umo normo polifioo onoro-heferooenfrooo e homofbioo que nos oiz o
que oeve ser o verdadeiro homem, o homem normal. Esfe homem viril no opresenfooo
pessool e em suos profioos, loQo noo ofeminooo, ofivo, oominonfe, pooe ospiror o privilQios
oo Qnero. Os oufros, oqueles que se oisfinQuem por umo rozoo ou oufro, por suo opornoio,
ou seus Qosfos sexuois por homens, represenfom umo formo oe noo-submissoo oo Qnero,
normofivioooe heferossexuol, ooxo oe sexo
4
e soo simbolioomenfe exoluioos oo Qrupo
oos homens, por perfenoerem oos "oufros", oo Qrupo oos oominooos/os que oompreenoe
mulheres, orionos e quolquer pessoo que noo sejo um homem normal.
Enoonfro-se oqui umo onolise oe Nioole-Clouoe Mofhieu que v o mosoulino oomo
quooro Qerol, normol, e o feminino oomo umo espeoifioioooe porfioulorisfo que oonsfifui
fooo profioo sooiol que se oisfinQue oo normo.
Nos oinoios sooiois, oomo no senso oomum, o onolise que prevoleoe
heferooenfrisfo. No melhor oos hipfeses, hoje, oomo oonseqnoio oos lufos que visibilizom
o homossexuolioooe e oo oporenfe oompoixoo provooooo pelo homossexuolizooo oo
A|DS (Deferf, 10}, vemos oporeoer um "heferossexismo oiferenoiolisfo", umo "folernoio
opressivo", oiz Alfmon (13}, que ooeifo o fofo oe que exisfom seres oiferenfes, os/os
homossexuois, e, por oonseqnoio, normol, proQressisfo, lhes oor olQuns oireifos.
50
Os
oebofes reoenfes, e oerfomenfe oinoo presenfes no momenfo oo publioooo oesfe fexfo,
ESTUDOS FEMINISTAS 469 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
sobre o homoporenfolioooe
51
(nos} mosfrom os limifes objefivos oesso onolise nofurolisfo
oiferenoiolisfo. Desprezonoo-se onolises onfropolQioos que mosfrom oomo o reproouoo
humono e o porenfolioooe soo fenmenos monipulooos sooiolmenfe poro reforor o
oominooo mosoulino,
52
o reproouoo humono nofurolizooo no mooelo oo oosol homem/
mulher. Em oeno os moes e os pois solfeiros, os - jo - pois homossexuois, os proorioes
meoioolmenfe ossisfioos... Em oeno fombm os oulfuros mofrilineores onoe o Qenifor pouoo
imporfo. "A" fomilio opresenfooo noo mois oomo umo formo sooiol evolufivo, mos oomo
um quooro nofurol que liQo um homem e umo mulher.
53
Ouer sejo o respeifo oo
onorooenfrismo e oo esquecimento oos mulheres nos onolises, quer sejo o respeifo oos
profioos noo-heferooenfrooos, os oinoios sooiois oeveroo, sem ovioo, oesenvolver umo
rupfuro episfemolQioo nos onos que viroo. elos fm, em fooo ooso, o obriQooo oe peoir
oesoulpos.
As lufos oonfro os polifioos oo mooho As lufos oonfro os polifioos oo mooho As lufos oonfro os polifioos oo mooho As lufos oonfro os polifioos oo mooho As lufos oonfro os polifioos oo mooho
Por rozes hisfrioos, os lufos oos homens oonfro o oominooo mosoulino e os lufos
poro orifioor o heferossexismo forom ouos reolioooes sooiois oissooiooos. Cooo porooiQmo
nofurolisfo orio e reproouz seu sisfemo prprio hierorquioo oe olossifioooo no quol o
homofobio oivioe, seQmenfo em oposies binorios, oqueles que poreoem se ooequor
oo perfil oo oominonfe e os oufros. Se homem ou mulher, mooho ou hefero (oiz-se
Qerolmenfe 'normol'}, ou ou ou ou ou oufro.
Os movimenfos sooiois reproouzirom esso oivisoo nos homens. De um looo, ops o
ono oe 175,
54
oporeoerom Qrupos oe homens onfi-sexisfos que oisoufiom suos reloes
oom os mulheres, sexuois ou noo, e implioifomenfe ofirmovom suos oerfezos heferossexuois.
Esses mesmos homens, olQuns onos mois foroe, se oefinirom no Frono e no Europo oomo
pr-feminisfos. O fermo pr-feminisfo foi ooofooo oonsensuolmenfe enfre os homens e os
mulheres presenfes no oolquio oo GPEMF em 1 no Oubeo e busoovo oQrupor esses
homens que se oenominovom oe onfi-sexisfos, mosoulinisfos,
55
moroor o solioorieoooe
oos homens oom os onolises feminisfos e respeifor o oufonomio oo movimenfo oos mulheres,
oeixonoo o elos o exolusivioooe oo fermo feminista. Ele moroo fombm umo rupfuro
imporfonfe. Os homens pr-feminisfos se reoonheoem oomo pessoos oonsfruioos
sooiolmenfe oomo homens, loQo oomo oominonfes em relooo s mulheres. Suo exisfnoio
quesfiono o oopooioooe oe olionos e oe onolises oomuns enfre homens e mulheres,
oominonfes e oominooos. O pr-feminismo europeu problemofizou oo mesmo fempo o
opressoo oos mulheres e o olienooo oos homens oominonfes.
Oufros Qrupos oe homens oporeoerom no que pooemos quolifioor oe nebuloso
onfi-sexisfo. Enoonfrom-se oi numerosos Qrupos que ooeifom fofol ou poroiolmenfe oquilo
que o feminismo ps em ovioo. AlQuns Qrupos influenoiooos por Poberf Bly e pelo New
Age reonfoloQizom o mosoulino e o feminino e busoom o mosoulinioooe frooioionol ofrovs
oe orqufipos e sonhos. Presenfes sobrefuoo no Amrioo oo Norfe, oufros Qrupos se
oenfrorom no ofenoimenfo oos homens violenfos. Ouonfo s Peoes Romens no Oubeo ou
Peoes Romens no Frono, Suio e BlQioo, lonooos pelo psioonolisfo Guy Corneou, elos
osoilom enfre umo vonfooe oe oompreenoer o olienooo mosoulino proouzioo pelos
reloes sooiois oe sexo e pelo oominooo mosoulino e umo influnoio oos movimenfos
oe oesenvolvimenfo pessool. Aproveifonoo-se oo populorioooe oe Guy Corneou, elos
oQrupom homens muifo oiversos, oesoe jovens homens proouro oe novos fiQuros oe
milifonfismo o homens moroooos pelo vioo. O mrifo oessos reoes o oe ooomponhor os
muoonos mossivos que esfoo ooonfeoenoo oo porfe oos homens. E noo ufpioo prever,
sob umo formo ou oufro oe insfifuoionolizooo, esfrufuros que ojuoem os homens que,
ANO 9 470 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
oonfronfooos oom o inooequooo enfre oonsfruoo sooiol oo mosoulino e (novos}
exiQnoios oos mulheres, neoessifem oe opoio.
Enfim, em volfo oos movimenfos squats e oe oiferenfes oQrupomenfos liberforios e
onfifooisfos, oriorom-se ulfimomenfe vorios oolefivos onfi-sexisfos (Nonfes, Lille, Poris, Lyon,
Monfpellier...}, que reproblemofizom - oe moneiro misfo ou noo - os lufos oonfro o sexismo,
o homofobio e o lesbofobio. 0m oeles esfo represenfooo nos onolises oo revisfo Sfor.
5
Por oufro looo, e em espoos oisfinfos oos primeiros, ns vimos homens que, oo
FRAP (Fronf Romosexuel o'Aofion Pevoluoionoire, um movimenfo oriooo por mulheres} s
lufos sobre o PoCS, possonoo pelo onulooo oos leis resfrifivos oonfro o homossexuolioooe,
57
luforom oonfro o heferonormofivioooe e seus efeifos oisoriminofrios. Como Qrupo oominooo,
os homossexuois mosoulinos oolooorom em evionoio os oonoies oe opressoo. repressoo
em numerosos poises, inolusive no Frono, oireifos oisfinfos oos oufros homens oonoo o
impressoo oe serem oonsioerooos oomo oiooooos oe seQunoo oroem, oQresses no espoo
pblioo, invisibillioooe nos livros esoolores oonfribuinoo oo isolomenfo...
Enfre os ouos oorrenfes, nooo ou quose nooo.
58
AlQumos fenfofivos oe enoonfros,
porm mois freqenfe um Qrupo, oos gays, que se ofirmom - oom rozoo - oominooos,
reousom-se o ver que mesmo oominooos eles oonfinuom senoo homens, porfonfo
oominonfes em relooo s mulheres. Do oufro looo, ho oominonfes que oizem se ossumir
oomo fois, mos que oonfinuorom por muifo fempo o problemofizor openos o evoluoo oos
reloes homens/mulheres. Oro, poro ser oomplefo, o onolise orifioo oo mosoulino oeve
ossumir o orifioo oo oonjunfo oo mooelo mooho. O fosso enfre essos ouos fenonoios
orifioos foi reforooo inolusive pelo misoQinio oe olQuns homens homossexuois, ou pelo
ufilizooo oe sofiros homofbioos oonfro olQuns gays ofeminooos (os "louoos"}, que
reproouzem poro olQuns, por joQo ou oesprezo, os esferefipos oo feminilioooe.
Poro os mulheres, o sifuooo, sem ser ionfioo - os mulheres lsbioos se oefinirom
no suo moiorio oomo feminisfos ho muifo fempo -, mosfro fombm o oifiouloooe oe orfioulor
esse ouplo porooiQmo. Os frobolhos reoenfes oo seminorio oe !oulouse "Goys, lsbioos,
bissexuois, fronsQneros, queers; orienfooo e ioenfioooes sexuois, quesfes oe Qnero"
nos mosfrorom o oomplexioooe oos reloes enfre mulheres lsbioos e feminisfos noo-
lsbioos no seio oo movimenfo oos mulheres, os homossexuois fenoo o impressoo oe ferem
sioo seQuioo invisibilizooos pelos oufros feminisfos.
E ns nos oonfronfomos hoje oom umo folfo. 0mo folfo poro onolisor os oonsfrues
sooiois oo mosoulino em suo fofolioooe, umo folfo poro oompreenoer os evolues oos
homens em suos reloes oom os mulheres e em suos reloes oom os homens.
O mosoulino em fooos os seus esfooos e brilhos? O mosoulino em fooos os seus esfooos e brilhos? O mosoulino em fooos os seus esfooos e brilhos? O mosoulino em fooos os seus esfooos e brilhos? O mosoulino em fooos os seus esfooos e brilhos?
A poisoQem sooiol oos homens muoou. oerfo que exisfem (olQuns} homens
proQressisfos ou iQuoliforisfos que se enoorreQom fofolmenfe ou em porfe oo frobolho
oomsfioo, porfioulormenfe quonoo eles vivem sozinhos. Aqueles que lufom oom os mulheres
pelo porioooe no polifioo,
5
oqueles que oonfronfooos oo ouplo standart ossimfrioo oo
limpo e oo sujo
0
ou oo omor fenfom neQooior, o quolquer preo, um enfenoimenfo
iQuoliforio oom os mulheres. Ro fombm oqueles que forom oriooos no mixioooe e se
oonfronforom muifo oeoo oom o neoessioooe oe enoonfror umo formo oomum oom suos
omiQos mulheres, olQumos oenfenos oe homens pr-feminisfos...
Mos essos noo soo os nioos fronsformoes visiveis. Ns esfomos no preseno
oessos novos fiQuros oo oesoroem
1
que poreoem reinor no mosoulinioooe. o preQnnoio
oos novos fiQuros oe transgenders
2
peroebioos nos esfuoos sobre o prosfifuioo, os
emborolhomenfos momenfneos ou oonfinuos
3
oos ioenfioooes sexuooos e sexuois
ESTUDOS FEMINISTAS 471 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
enoonfrooos, por exemplo por fros oos felos oo minitel rose,
4
os oenfenos oe SNAGs
(Sensitive New Age Guys}, oomo eles soo ohomooos no Ausfrolio,
5
sem folor oos drags
queens, esfes homens que se vesfem oe mulheres e que noo se oefinem nem oomo
homossexuois, nem oomo frovesfis.
Os mooelos, os reivinoiooes e o vivioo oo oonjunfo oesses homens expem umo
vorieoooe exfremo, mos eles fm em oomum o fofo oe oolooor objefivomenfe e/ou
subjefivomenfe os oefinies homofbioos e heferossexisfos "oo" mosoulinioooe, oe
fronsQreoir os oefinies sooiois oo mosoulinioooe. As fronfeiros oe Qnero fm o fenonoio,
oo looo oos homens, oe se oeoompor, oe explooir, e o mosoulino se mosfro em fooos os
seus esfooos.
O que ooonfeoe? vorios hipfeses poreoem inferessonfes poro explioor essos
muoonos, oos quois o hisfrio nos oiro se se frofo oe um fenmeno possoQeiro ou oe
umo veroooeiro fronsformooo oo mosoulino oomo Qnero. As lufos oos mulheres e o
feminismo oonfesforom, oom um suoesso imporfonfe mos nunoo oefinifivo, o supremooio
mosoulino. Em porfe o oominooo perouro, mos fenoenoiolmenfe elo se pulverizo e peroe
suo oouioooe opressivo. Ao mesmo fempo, o Qnero mosoulino se mooifioo, infeQro oufros
oonfeoos, oufros volores. O que noo quer oizer, olios - e oe lonQe -, que noo fenho
hovioo reoomposioo oo oominooo mosoulino, e que o oolooooo em ovioo oo
mosoulinioooe sejo lineor ou que sejo neoessorio esqueoer o orfioulooo enfre reloes
sooiois oe sexo e esfrufurooo em olosses sooiois.
Assim, oomo observo, oom rozoo, Fronois oe SinQly,

oeve-se oesoonfior oos


mioromuoonos ohomooos muifo opressooomenfe oe "revoluoo oonjuQol". 0filizonoo
GeorQ Simmel, ele ooresoenfo. "o mosoulino menos peroepfivel que o feminino no meoioo
em que o primeiro pooe mois fooilmenfe oisforor-se oe inferesse Qerol. os oonfeoos
oulfurois oomplefomenfe neufros em opornoio mosoorom o essnoio mosoulino".
7
Do
mesmo formo, fomo o virilioooe e suos muoonos oomo exemplo.
A oesvolorizooo oo virilioooe, oe suos oemonsfroes oe foro psiquioo, ero possivel no
meoioo em que os Qrupos sooiois mois ofefooos pelos lufos em forno oo quesfoo oos sexos
erom os olosses moios e superiores, Qrupos em que esfe oopifol fisioo e simblioo ooupovo
um luQor seounoorio no esfrufuro oos riquezos mosoulinos. !uoo se posso oomo se o
reneQooiooo oos reloes enfre os sexos fivesse reooioo sobre os oosfos oos oomooos
populores. O volor fisioo oos operorios - suo nioo riquezo - ossim oomo os volores oomsfioos
oos oonos oe ooso populores soo objefo oe rejeioo fonfo poro homens quonfo poro mulheres
oos meios oos oomooos proQressisfos. Enquonfo esses lfimos sorriom oo ouvir folor oe lufos
sooiois, histrias da carochinha,
8
no veroooe eles porfioipovom oelo se enQojonoo no lufo
oonfro o onfiQo, oonfro os vesfiQios oo foro mosoulino (oo looo mosoulino} ou oo rofino (oo
looo feminino}.

De moneiro oonoomifonfe, e isso se ooelerou oom o homossexuolizooo oo A|DS, o


movimenfo gay oonfesfou os boses homofbioos oo mosoulino e olQumos hierorquios oos
reloes enfre os homens. Mesmo que os gays, oomo eu jo inoiquei, noo sejom os lfimos
o oesejor esoonoer o que quolifioooo oe feminino enfre os homens, no pooo milifonfe,
o FRAP (e suos olebres "Qosolinos"}, o GLR (Grupo oe Liberooo Romossexuol}, o C0APR
(Comif oe 0rQnoio Anfi-Pepressoo Romossexuol}, e hoje o oomroio gay e os ossooioes
oe lufo oonfro o A|DS, visibilizorom oufros mooelos "oo" mosoulinioooe. oloro, oi fombm,
os fronsQresses oo mosoulinioooe. essos vorioes oo mosoulino noo siQnifioom ipso
facto que se reooloquem em oouso os reloes sooiois oe sexo (ou oe Qnero}. Jonis
Poymono jo hovio ossinolooo isso o respeifo oos fronssexuois;
70
o oifiouloooe oe olQuns
gays oe ooeifor que o que vivem olQumos mulheres homossexuois sejo oiferenfe oo que
ANO 9 472 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
eles mesmos vivem um oufro exemplo.
71
Como sublinho muifo jusfomenfe Nioole-Clouoe
Mofhieu.
72
"Noo se sobe se exisfe umo oofeQorio 'homens', pois se frofo openos oo
mosoulino".
Ouonoo se exominom oerfos formos oe emerQnoio oe novos fiQuros mosoulinos
luz oos reloes sooiois oe sexo, os exemplos oe que noo se ponhom em ovioo posies
oe oominnoio mosoulino soo numerosos. No oonfexfo oo prosfifuioo os transgneros
fm o prefensoo, enquonfo homens, oe sober mois que os mulheres sobre os oemonoos
oos homens-olienfes, ossim oomo oe responoer melhor o elos. AlQuns homens que se
oufooefinem oomo "feminisfos" noo se inoomooom oe oor lies oe feminismo o suos
omiQos oo mesmo fempo que se neQom o folor oeles oomo homens. As drags queens se
oizem mois bonifos que os mulheres. Ouonfo oos homens oo minitel, essos mulheres
felemofioos, eles orQonizom espoos onoe pooem evifor os oonfronfoes oom os mulheres
e ooreoifor que homens e mulheres fenhom o mesmo busoo insfrumenfol oe oesejos e
erofismo. E, oloro, eu pooerio oesorever os reivinoiooes oos "pois oivoroiooos" que,
em olQuns oosos, querem oonfrolor noo suo pofernioooe (o que foi o ooso oos milifonfes
oo APDECOM}, mos o oonfrooepoo e o oireifo oo oborfo oe suo oomponheiro. AlQuns
reivinoioom of umo menor oreoibilioooe em ooso oe queixo feminino oe esfupro. Ou
sejo, fronsQreoir sooiolmenfe os oofeQorios sooiois oo mosoulinioooe, pr em ovioo o
unioioooe oo mooelo, moroo sem ovioo umo orise profunoo oo ioenfioooe mosoulino
oonfronfooo oom os efeifos oo feminimo e oos oonfesfoes gays. |sso froouz fombm os
fronsformoes oos reloes infro-Qnero que pooem noo fer oonseqnoios nos reloes
infer-Qnero, os reloes sooiois oe sexo enfre homens e mulheres.
veroooe que o oonfesfooo pelos feminisfos oo oominooo mosoulino fez oom
que olQuns femessem o oporeoimenfo oe um mooelo nioo (Lun est lautre}, oo onoroQinio
inoiferenoiooo. jusfomenfe o oonfrorio que oporeoe, no ooso oos homens. Transgenders,
transgneros, drag queens, SNAG, gender fuckers... soo olQuns oesfes exemplos. Oposfos
ouolioooe oos mooelos oe mosoulinioooe e oe feminilioooe, os orifioos mosoulinos oo
sexismo e/ou oo homofobio e/ou oo pofrioroooo/virioroooo vem oporeoer novos mooelos,
mlfiplos, onoe os lufos infernos oos reloes sooiois oe sexo enoonfrom oufros espoos
oe oebofes.
AlQuns insfrumenfos poro esfuoor essos fronsformoes AlQuns insfrumenfos poro esfuoor essos fronsformoes AlQuns insfrumenfos poro esfuoor essos fronsformoes AlQuns insfrumenfos poro esfuoor essos fronsformoes AlQuns insfrumenfos poro esfuoor essos fronsformoes
Como onolisor essos fronsformoes, essos flufuoes, essos oporenfes fronsQresses
oe mooelo? Ouois ufensilios ferioos ufilizor poro sober o que nessos evolues oorresponoe
o veroooeiros muoonos, ou o que revelo fronsformoes oosmfioos, no veroooe formos
oe reouperooo oe um pooer mooho, heferonormofizooo ou noo, oonfesfooo pelos
feminisfos?
A onolise feminisfo e pr-feminisfo, porfioulormenfe o onolise moferiolisfo, permife
esfuoor o que A.M. Doune-Piohoro e A.M. Devreux
73
ohomom oe "mobilioooes sooiois oe
sexo". Depois oe fer feifo voler o inferesse oo insfrumenfo mobilioooe sooiol ufilizooo no
onolise oos olosses sooiois, elos ooresoenfom o respeifo oos reloes sooiois oe sexo.
Fozer funoionor um insfrumenfo "mobilioooe" que onolise os prooessos oe oofeQorizooo soioos
oe umo relooo sooiol pressupe noo openos se feohor em um oos oompos oo sooiol mos -
e isfo um oorolorio quose obriQofrio - fombm se feohor em oofeQorios oesorifivos e
mensuroveis, oofeQorios foxinmioos. Noo que esfos sejom infeis. lonQe oisso e ns somos os
primeiros o ufilizo-los. Mos pelo que elos ofereoem. elos soo fofoQrofios oos oomporfomenfos,
oesories esfrufurois que noo revelom seu siQnifioooo sooiolQioo e porfioulormenfe seu
senfioo, ou sejo, o represenfooo que os ofores se fozem oos luQores ooupooos por eles e o represenfooo que os ofores se fozem oos luQores ooupooos por eles e o represenfooo que os ofores se fozem oos luQores ooupooos por eles e o represenfooo que os ofores se fozem oos luQores ooupooos por eles e o represenfooo que os ofores se fozem oos luQores ooupooos por eles e
pelos oufros no relooo pelos oufros no relooo pelos oufros no relooo pelos oufros no relooo pelos oufros no relooo.
74
ESTUDOS FEMINISTAS 473 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
Difo oe oufro formo, o onolise oos fronsformoes, oos mobilioooes mosoulinos,
oeve fombm infeQror o ponfo oe visfo subjefivo oos pessoos, oqui os homens. Sober,
enfoo, meoir o que soo os reloes enfre homens e mulheres ofereoe um mfooo oe onolise
poro oompreenoer em porfe os muoonos ofuois. Mos oomo, nesso perspeofivo, meoir os
muoonos enfre homens, o fomooo oe oisfnoio oe olQuns oom o n oenfrol, homofbioo,
heferossexisfo, oos oofeQorios oe sexo? As onolises feminisfos e pr-feminisfos, feis poro
esfuoor os fronsformoes posifivos ou neQofivos oos reloes sooiois oe sexo, poreoem
noo bosfor.
75
O movimenfo queer O movimenfo queer O movimenfo queer O movimenfo queer O movimenfo queer
sem ovioo oionfe oesso oifiouloooe que oporeoeu ulfimomenfe nos Esfooos 0nioos,
oepois fimioomenfe no Frono,
7
o feorio queer. Leremos umo ropioo opresenfooo no
livro Nouvelles Approches des Hommes et du Masculin feifo por Morie-Rlene Bouroier e o
onolise orifioo oesso oorrenfe reolizooo por Sylvie !omolillo que voi ser publioooo em breve.
Os ofivisfos queer se oefinem oomo anti-assimationistes e querem oQrupor fooos
oqueles, e fooos oquelos, que ooofom os ioenfioooes sexuois e/ou ioenfioooes oe Qnero
em oifereno oom os normos heferossexuois. gays, lsbioos, fronsQneros, bissexuois...
!ooos oonfesfonoo o prprio fofo oe serem oolooooos em oofeQorios. Crifioonoo oo mesmo
fempo o binorismo homem/mulher e o heferossexismo oo olossifioooo oessos prprios
oofeQorios, o onolise queer visibilizo umo porfe oos muoonos jo reolizooos. Bosfo esoufor
os fronssexuois e o que eles/elos revelom oe nossos olossifiooes fixos, pesquisor em luQores
oe oonsumo sexuol poro se oor oonfo oo inefioooio oe nossos foxinomios. Poro isso
neoessorio ir olm oo simples oisourso oos homens reoolhioo oos Qronoes pesquisos sobre
sexuolioooe poro ver o que reolmenfe ooonfeoe no oolooo. E fombm ulfropossor o
oprbrio morol, o esfiQmo,
77
que os oolooo no Qrupo oos pessoos prosfifuioos. Preoisomos
obonoonor nossos loborofrios poro esfor mois perfo oos pessoos, oe seus oisoursos e oe
suos profioos, o que noo o mefoooloQio mois em voQo nos esfuoos ofuois sobre os
sexuolioooes. Como lembrou um Qronoe sooiloQo no prooesso oheio oe peripoios por
que possei poro pooer me fornor orienfooor.
78
"Esfuoor o oomporfomenfo oe um ofeli oe
proouoo oo inosfrio oufomobilisfioo , no sooioloQio, normol; oplioor o mesmo mfooo
poro esfuoor milifonfes oe exfremo oireifo ou o ooepfo oe umo seifo mois oorojoso;
seQuir o mesmo oominho poro os prosfifufos ou frooo oe oosois se forno esoonooloso e
suspeifo oe perversioooe."
Pooe-se imoQinor que o fermo, o polovro-imoQem ou o oonoeifo queer, ofronoesooo,
se forne ropioomenfe feoerofivo oo oesoroem ofuolmenfe viQenfe nos onolises orifioos oo
mosoulino. Pierre Bouroieu
7
observovo que folfovo oo movimenfo gay e lsbioo um porfo-
voz emblemofioo. Colooo-se enfoo o folfo oe sinol, oe umo bonoeiro,
80
oos movimenfos
oonfesfofrios oo heferonormofivioooe, enQlobonoo em seu seio gays e lsbioos oos novos
Qeroes milifonfes, mos fombm o oonjunfo oos pessoos que querem se sifuor foro oesse
binorismo sexuol. Poro que o Qenfe se o oonfo oo eoo que esse fipo oe problemofioo fem
poro olm os populoes homossexuois, bosfo ver o Qronoe pblioo presenfe nos porooos
gays e lsbioos no Frono, pblioo que noo pooe ser reouzioo ofrofivioooe oo oomroio
gay
81
ou oo movimenfo oe opoio que o PoCS provooou.
0mo muoono problemofioo 0mo muoono problemofioo 0mo muoono problemofioo 0mo muoono problemofioo 0mo muoono problemofioo
A ooooo oe umo problemofioo orifioo quonfo oo ouplo porooiQmo que esfrufuro o
mosoulino prope fombm umo renovooo oos oebofes ofuois nos oinoios sooiois ou em
oufros luQores. A oonsioerooo oe umo onolise noo-heferonormofivo obre os espoos oe
ANO 9 474 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
oisoussoo, quesfiono nossos pressuposfos sobre os homens e o mosoulino. No momenfo,
nos fexfos que se querem proQressisfos e noo-exoluoenfes, oqueles que oolooom em
evionoio um heferossexismo oiferenoiolisfo, umo nofo oe p oe poQino nos informo que
o oufor oonsioero que suo onolise vole fombm poro os/os homossexuois.
82
Cloro que
eles/elos exisfem. Mos o quesfoo noo fonfo oe visibilizor suo exisfnoio oomo infeQror suo
preseno nos onolises, quesfionor os pressuposfos nofurolisfos que orQonizom suo
invisibilizooo.
ossim quonoo se oboroo o sexuolioooe mosoulino. !orno-se enfoo impossivel,
infeQronoo os oiversos sexuolioooes que vivem os homens, prefenoer que o exoifooo se
reouzo ereoo, ou que o Qozo sejo sempre o ejooulooo. PeinfeQronoo formos oe
sexuolioooe em Qerol quolifioooos oe "possivos", noo-penefronfes, o onolise obriQooo
o quesfionor o que esoonoe o oisourso ofuol, oomo o oisourso, oifo sobio ou milifonfe, que
reproouz volores homofbioos e sexisfos. Muoor nossos porooiQmos orifioos, pelo menos
ooeifor que se junfem onolises onfi-sexisfos e noo heferonormofivos, ofereoe insfrumenfos
poro oesoonsfruir nossos represenfoes univooos, e muifo freqenfemenfe uniformes, oos
homens e oo mosoulino. A esoufo oos homens e oos mulheres que hoje vivem, enoenom
ou suQerem oufros fipos oe sexuolioooe e oe Qnero
83
oonfribui poro isso.
Nofos Nofos Nofos Nofos Nofos
1
Com o fifulo oriQinol Pour une approche profministe non homophobe des hommes et du masculin,
publioooo em Nouvelles Approches des Hommes et du Masculin, orQonizooo por Doniel Welzer-LonQ,
!oulouse, Presses 0niversifoires ou Miroil, 2000, p. 10-138. !roouoo oom ouforizooo oo eoiforo.
2
WELZEP-LANG, 1o. Poro oesenvolver meu ponfo oe visfo, ufilizorei em filiQrono minhos suoessivos
pesquisos. Eu oQrooeo o Sylvie !omolillo, Jeon-Yves Le !oleo e Posoole Molinier pelo releifuro ofenfo oesfe
frobolho. No oriQinol o oufor oiz "Robilifofion oiriQer oes reoherohes". Esfo umo efopo oo oorreiro
universiforio fronoeso que ouforizo os professores universiforios em inioio oe oorreiro o orienforem feses oe
oouforooo, que se oompem oo opresenfooo oo oonjunfo oe publiooes oo oonoioofo e oe enfrevisfo
oom um jri nooionol (nofo oo froouforo}.
3
A reoe europio oe homens pr-feminisfos foi oriooo em 1 (hffp./www.europrofem.orQ}. O sexfo enoonfro
oo 0niversioooe oe veroo euromeoiferrneo oos homossexuolioooes se oesenvolveu em julho oe 1 em
Morseille.
4
ver fombm os onolises oe Miohel Bozon (18}, Fronois oe SinQly (187, 13, 1, efo.}, Pierre Bouroieu
(10, 18}, Jooques Comoilles (12}, efo. A ufilizooo oo quooro oo oominooo mosoulino, ou oos
reloes sooiois oe sexo por homens-sooiloQos, jo onfiQo poro olQuns oufores oomo Mourioe Gooelier e
Fronois oe SinQly, foi, s vezes, oenunoiooo por sooiloQos feminisfos oomo oonsfifufivo oe um novo oesofio
oo frobolho reolizooo por sooiloQos feminisfos (DEvPE0X, 15}. Ouonfo oos frobolhos oe Bouroieu, pooem
ser lioos oom Qronoe inferesse os orifioos reoenfes (MA!R|E0, 1; LO0|S, 1}. Do minho porfe, frofo os
reloes enfre os homens e os reloes sooiois oe sexo em um oufro orfiQo publioooo (WELZEP-LANG, 2000}.
5
Porfioulormenfe os frobolhos reolizooos pelo APPE (Afelier Proouoo-Peproouooo}, que se reuniu oe 185
o 187, oonoo seqnoio o um primeiro frobolho oolefivo (COLLEC!|F, 184}, e os onolises oo A!P "Mulheres,
Feminismo, Pesquiso" (R0P!|G, KA|L & PO0CR, 11}.

O que oporeoe, no enfonfo, oinoo no onolise riQioo oe Pierre Bouroieu (18}.


7
ver em porfioulor, o imporfonfe frobolho reolizooo ofuolmenfe pelo Qrupo oe pesquiso MAGE - Moroh oe
!rovoil ef Genre (Meroooo oe !robolho ef Gnero} no oominio oo frobolho ossoloriooo.
8
Penso porfioulormenfe nos onolises oe Nioole-Clouoe Mofhieu (185, 11} sobre os efeifos oiferenoiooos
que proouz o oominooo mosoulino sobre o oonsoinoio, o peroepoo e o oonheoimenfo oo sooiol; nos
fexfos oe Mourioe Gooelier (182, 15} que mosfrom oomo o oominooo mosoulino esfo subenfenoioo
por seQreoos oolefivos que oivioem os oominonfes, seQreoos que poro olQuns oeles, enfre Boruyo que ele
esfuoo, noo oevem ser revelooos s mulheres, sob peno oe morfe.

0mo oos oonquisfos oe meus frobolhos oiz respeifo ouplo oefinioo oos fofos sooiois, o "ouplo sfonoorf
ossimfrioo". Assim, eu mosfrei, Qroos onolise oe olQumos oenfenos oe fesfemunhos oefolhooos (WELZEP-
LANG, 188, 11,12}, que noo openos os homens violenfos e os mulheres violenfooos nem sempre
folom oo mesmo ooiso quonoo elos/eles enunoiom os violnoios, mos que, olm oisso, o porfir oo momenfo
em que eles obonoonom o posioo oe neQooo, ofifuoe oefensivo inioiol, os homens violenfos pooem
ESTUDOS FEMINISTAS 475 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
oefinir mois violnoios que suos oomponheiros. Difo oe oufro formo, nossos oofeQorios oe oefinioo oo
violnoio soo fombm pr-noes que se oeve oesoonsfruir. Os homens violenfos oefinem o violnoio que
eles exeroem sobre suo oomponheiro oomo um continuum de violencia fsica, psicolgica, verbal, sexual,
associada a uma inteno. infenoo oe oizer, oe exprimir um senfimenfo, um oesejo ou umo vonfooe. Era
para lhe dizer.. lhe mostrar", eles oizem. Ouonfo s mulheres violenfooos - pelo menos oquelos que noo
forom oonsoienfizooos pelo infervenoo feminisfo - elos oefinem o violnoio oomo um discontinuum
essenoiolmenfe oomposfo por violncia fsica. As violncias fsicas so definidas de maneira restritiva,
como golpes dados com a mo ou com o pulso fechado (at com o p), associados inteno de faz-
las sofrer. Eu reoolhi mlfiplos exemplos oe oenos quolifioooos pelo homem oe violnoio, oenos onoe o
mulher, o porfir oe lomenfos feifos por seu oomponheiro, ou oo invooooo oe oesoulpos (o peroo oe
oonfrole, o oloool, o oooso, o ofo forfuifo}, oesquolifioo os Qolpes reoebioos poro oefini-los oomo "coisas
duras, atos dolorosos, mos noo violnoios. As violnoios oomsfioos soo ossim oefinioos oe formo mois
obronQenfe por oqueles que os oonfrolom e os profioom oo que por oquelos que os sofrem. Eu ohomei isso
oe "binmio oo violnoio oomsfioo".
Do mesmo formo, oom Jeon-Poul Filioo (WELZEP-LANG & F|L|OD, 14}, ns mosfromos que o meio joQooo
pelo ohoo oporeoe num oosol fombm oomo ousnoio oe um espoo opropriooo poro o homem "normol"
no ooso. Soo os sinois impressiononfes mos fonQiveis oos reloes sooiois oe sexo ofuois. Foi fooil poro ns
mosfror, no que se refere quesfoo oo limpezo e oo orrumooo, que homens e mulheres seQuem ouos
lQioos simblioos oiferenfes. As mulheres, por preooupooo oe serem reoonheoioos oomo boos esposos
e boos moes, por pressoo oos pessoos que os oeroom e oos normos, limpom onfes que noo esfejom
(muifo} sujos. As mulheres soo ossooiooos, em seu inferior psiquioo, limpezo (e orrumooo, o que oo no
mesmo} oo espoo oomsfioo. Quando est sujo na casa delas, so elas que esto sujas oe olQumo
moneiro. Poro os homens, pelo menos poro oqueles que fozem o frobolho oomsfioo, oqueles que se
hobifuorom o noo perfurbor quonoo se ensinovo o suos irmos o limpor, esfes limpom quonoo vem que
esfo sujo. Cooo um/umo fenoo seu limife. As mulheres soo preventivas e os homens soo curativos. Ao menos
nos oonsfrues sooiois hobifuois liQooos oominooo. !rofo-se openos, evioenfemenfe, oe oonsfrues
sooiois. E noo porque os esfuoonfes ou os jornolisfos me mosfrom s vezes o oesoroem oe seu inferior poro
siQnifioor que elos noo soo mulheres submissos, que esfo onolise noo sirvo.
Pooeriomos mulfiplioor os exemplos oesso ouplo oonsfruoo oe represenfoes e profioos sooiois. Assim,
no esfuoo sobre frooo oe oosois, os oosos nofurnos oe surubo e o prevenoo oo A|DS, ns mosfromos
fooilmenfe oomo nosso erofismo esfo oonsfruioo oiferenfemenfe e os oonseqnoios que isso proouz sobre
o (re}neQooiooo oos formos erfioos oomuns; porfioulormenfe oomo os mulheres soo levooos o se submefer
oo erofismo pornoQrofioo mosoulino.
um veroooeiro problemo episfemolQioo no esfuoo oos reloes enfre Qneros. O/o pesquisooor/o oeve
ooeifor oomo posfulooo que noo openos nossos informoes sobre os formos oe oominooo soo oiferenfes,
mos que, olm oisso, eles/elos oevem firor oonseqnoios oienfifioos. Noo mois pesquisor o que foz o
oifereno enfre os sexos, mos oesorever e oompreenoer oomo o oifereno se oonsfri sooiolmenfe poro
ooulfor os reloes sooiois oe sexo.
10
AlQuns, oomo Bouroieu, oonfinuom o penso-los inioiolmenfe oomo simblioos, quonoo os frobolhos oos
mulheres feminisfos infeleofuois ou milifonfes e os frobolhos que esfuoorom esfos quesfes, enfre os quois os
meus (WELZEP-LANG, 188, 11, 12, 1}, mosfrom oomo, mesmo sem folor oo violnoio eoonmioo
que limifo o oufonomio oos mulheres, o violnoio fisioo esfo presenfe oofioionomenfe - porfiouolrmenfe
ofrovs oo meoo oe que elo se (re}proouzo - e se forno ossim um veroooeiro freio oufonomio oos
mulheres.
11
Porfioulormenfe poro oeferminor quem oo sexo oo Qnero, preoeoe oo oufro e/ou quois onolises
sooiolQioos e polifioos sub-jozem os represenfoes oos reloes enfre sexo e Qnero. ver o respeifo os
esorifos oe Chrisfine Delphy (11, 18} e Nioole-Clouoe Mofhieu (18; 11}.
12
Sero que neoessorio volioor o hipfese oe um backlash Qenerolizooo (FAL0D|, 13}, ou pensor, oomo
posfulom Anne-Morie Devreux e RuQueffe DoQenois, que o muoono sooiol "seQuioo, e mesmo muito
seguida (sublinhooo por mim} por um oQrovomenfo oo sifuooo oos oominooos e oprimioos" (DAGENA|S &
DEvPE0X, 18, p. 3}?
13
Os fexfos oessos ouforos que servem oe bose hoje onolise feminisfo esfoo novomenfe oisponiveis e
reunioos em obros. MA!R|E0 (11}, G0|LLA0M|N (12}, DELPRY (18}, !ABE! (18}. Suo leifuro oonsfifui um
prembulo poro quem quiser ooquirir os funoomenfos oo oesoonsfruoo feminisfo.
14
O oonoeifo oe pofrioroooo, oefinioo por Delphy em 170, que foi refomooo oe formo omplo pelo
movimenfo sooiol (feminismo, onfisexismo...} problemofioo. Porfioulormenfe, quonoo se frobolho sobre os
homens, o que noo ero o propsifo oe Delphy. Em suo ooepoo oe senso oomum, o fermo firooo oo
onfropoloQio oonofo o pooer oos pois (oos pofrioroos} sobre os mulheres e os orionos. Apesor oe prefenoer
ser um oonoeifo oesorifivo oo oominooo mosoulino, ele sofre, por noo oor o oevioo volor s muoonos
nos reloes sooiois oe sexo e, em porfioulor, s mooifiooes se referem s reloes oe pooer (o oireifo oe
ANO 9 476 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
Quoroo, oooo s moes, por exemplo} e oe opropriooo oos orionos. Oro, nesse oompo - e isso que
funoomenfo os orifioos oos movimenfos reooionorios oe pois oivoroiooos, oomo o Movimenfo pelo Conoioo
Mosoulino - os onos 180-0 virom os leis se mooifioorem em oefrimenfo oo pooer pofriorool (ver !RPY,
18}. De minho porfe, eu ho muifo fempo prefiro, e ufilizo, o fermo viriarcado proposfo por Nioole-Clouoe
Mofhieu (185}, que elo oefine oomo o pooer oos homens, sejom eles pois ou noo, que os sooieoooes
sejom pofrilineores, pofrilooois ou noo. Chrisfine Delphy, oonfinuonoo suo reflexoo oe 184, volfou o esse
oonoeifo em 18, no infroouoo oo primeiro fomo oe seus esorifos, esoloreoenoo. "Desoe 170, eu ufilizei
o fermo "pofrioroooo. [...] Se usei um fermo oporenfemenfe foo voQo, porque, opesor oisso, me poreoio,
e me poreoe oinoo, o mois opropriooo poro oenofor um oonjunfo que fooo fooos os ospeofos oo reolioooe.
Eu querio moroor oesoe o inioio umo premisso funoomenfol oe meu frobolho. que o opressoo oos mulheres
constitui um sistema. Mos quol sisfemo? Ai esfo fooo o quesfoo. neoessorio preenoher esfo nooo e isso s
se foz pouoo o pouoo. [...] No enfonfo, eu, oo ufilizo-lo, ooobei resfrinQioo o ooepoo oo fermo. Poro
muifos, o fermo pofrioroooo sinnimo oe "suboroinooo oos mulheres". Poro mim fombm, oom esfo
nuonoe. eu ooresoenfo os polovros "oqui" e "oQoro", que fozem fooo o oifereno. Ouonoo eu esoufo, o
que ooonfeoe seQuioo, que "o pofrioroooo se mooifioou enfre o ioooe oo peoro e 150", eu sei que noo
se frofo oe "meu" pofrioroooo. Eu esfuoo noo umo enfioooe o-hisfrioo que posseorio ofrovs oos soulos,
mos os sooieoooes inousfriois oonfemporneos (18, p. 17-18}.
15
Ou oos homens que ouioom oos orionos pequenos.
1
Oue pooemos oefinir oomo reloes sooiois enfre os pessoos oe mesmo sexo, ou sejo, os reloes enfre
homens ou os reloes enfre mulheres.
17
GODEL|EP (182}.
18
Nos Boruyo, o ooso oos homens esfo moferiolizooo e looolizooo num luQor espeoifioo. Poro umo melhor
leifuro, eu esorevo "ooso-oos-homens" poro mefoforizor os luQores oo sooiolizooo mosoulino em nossos
sooieoooes oomplexos.
1
"O seQunoo seQreoo, mois soQrooo oinoo pois esfe noo pooe ser oonheoioo por nenhumo mulher, que
o espermo oo oos homens o pooer oe fozer renosoer os meninos foro oo venfre oe suo moe, foro oo
munoo mosoulino, no munoo oos homens e openos ofrovs oeles. Esfe seQreoo, que o mois soQrooo,
que os jovens inioiooos, oesoe que eles penefrom no ooso oos homens, soo olimenfooos oo espermo oos
mois velhos, e que esfo inQesfoo repefioo ouronfe vorios onos oom o objefivo oe foz-los oresoer mois e
mois forfes que os mulheres, superiores o elos, opfos o oomino-los, o oiriQi-los" (p. 1-2}. Enoonfror-se-oo
oufros exemplos efnoQrofioos em imporfonfe frobolho oe Churohill (sem refernoio}. Assinolemos que os
primeiros observoes oe efnloQos sobre esfe femo oofom oe 10 (Wesfermorok, sem refernoio}.
20
Em olQuns Qrupos mosoulinos, em volfo oe umo bolo ou oe um bosfoo oe hockey, oporeoem oQoro
olQumos mulheres. !enoo observooo essos meninos que os pois quolifioom oe "Qorons monqus", fuoo
poreoe suQerir que elos fombm, no momenfo, oesejom fer ooesso oo sfofus oe ropoz, oe ooro... neoessorio
esperor que o fufuro nos froQo informoes sobre os efeifos oe umo veroooeiro mixioooe nessos
oprenoizoQens no evoluoo oo homofobio oo sfofus oe virilioooe.
21
Em olQuns oosos, roros, se frofo oos oolos oos pois.O que noo muoo em nooo o onolise. No eouoooo,
poi e moe noo soo posies simblioos. Ouonoo o eouoooo opresenfo sinois oe ofipismo, oe exoeoo
em relooo oos mooelos hobifuois, oufros meoonismos oQem poro oonforfor os orionos nos mooelos oifos
normois oo pofernioooe e oo mofernioooe.
22
No Oubeo, em 184, um oomif sobre os infroes sexuois oonfro orionos e jovens ossinolovo que, oo
looo oo nmero exfremomenfe limifooo oe queixos oe esfupros oe homens, um esfuoo oonooense mosfro
que umo mulher sobre ouos e um homem sobre frs reoonheoiom fer sioo vifimos oe ofos sexuois noo
oesejooos (42,1% oos pessoos no Conooo e 40,2% no Oubeo}. A moior porfe oos pessoos finho sioo
oQreoioo ouronfe suo infnoio ou suo ooolesonoio (BADGLEY, 184}. Poro umo oisoussoo oos oooos
fronoeses, noo oonfrooifrios oom o esfuoo oo Oubeo, remefo o meu fexfo sobre homofobio (14}.
23
WELZEP-LANG, MA!R|E0 & FA0PE (1}.
24
Ou, mois exofomenfe, ouronfe um fempo mois ou menos lonQo, oepenoenoo oo oopooioooe oe os
esoufor e oe lhes oevolver o jusfio. !ooo homem obusooo oulpobilizooo e se forno responsovel pelo que
viveu. Ele foi inoopoz oe se oefenoer. Ele frooossou oionfe oo primeiro reQro oos homens, que exiQe que
no se deve dar, ou se deixar comer. Alm oos froumofismos fisioos, o verQonho Qronoe oe ser sioo peQo
no ormooilho, oe fer sioo peQo "oomo umo mulher".
25
Serio neoessorio folor mois exofomenfe oe obusos sexuados. Ouer oizer, oe obusos que se referem
oominooo oe sexos e o suos oonsfrues sooiois. Poro os vifimos oe esfupro, o oQressoo roromenfe
sexuol. Mesmo fenoo ouvioo oe olQuns homens me oizerem que o primeiro obuso vivioo foi o que lhes
revelou suo homossexuolioooe, os mesmos soo unnimes em oizer que eles feriom preferioo ser inioiooos
oe oufro formo. E mois, por oouso oo obuso, olQuns se proibem ouronfe um fempo mois ou menos lonQo oe
ooeifor seus oesejos sexuois por oufros homens.
2
Noo esqueomos que nossos informoes sobre esso formo porfioulor oe obuso soo relofivomenfe reoenfes.
ESTUDOS FEMINISTAS 477 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
27
DEJO0PS, 18; 2000.
28
Novomenfe oqui o fefiohismo folioo oo virilioooe.
2
|oeolmenfe, no ioeoloQio mosoulino, oeve-se pooer se oproprior oos mulheres respeifonoo o injunoo
que oiz que "noo se oeve bofer numo mulher nem oom umo flor". O ohorme e o seouoo nofurol oo mooho
superior oeveriom bosfor. Mesmo se esso "seouoo" pooe fombm ser um ossoio mois ou menos forfe.
30
No oriQinol "rookef" (nofo oo froouforo}.
31
DELPRY, 170; G0|LLA0M|N, 178.
32
WELZEP-LANG, 18o; 18b.
33
Ns esfomos reolizonoo ofuolmenfe umo pesquiso sobre o "frofioo" oe mulheres feifo pelos leQionorios.
A leQioo esfronQeiro um oorpo oe elife oo exroifo fronos oomposfo openos por soloooos noo-fronoeses
(nofo oo froouforo}.
34
A pesquiso que oefine o quooro exofo oesses privilQios oinoo noo esfo pronfo.
35
Desoobri fombm (seQreoo oos seQreoos} que olQumos "mulheres" fm um "pnis enfre os pernos", oifo
por um oe meus informonfes (um leQionorio homossexuol}.
3
No fexfo, RMIste, que siQnifioo inoiviouo oesempreQooo que reoebe renoo minimo oo Qoverno (nofo oo
froouforo}.
37
ver sobre isso o exoelenfe orfiQo oe Chrisfine Delphy oe 11.
38
FO0CA0L!, 17; 184.
3
AP|ES, 173.
40
FLANDP|N, 181; 182; 184.
41
LE !ALEC, 2000.
42
FO0CA0L!, 17.
43
Esso onolise sobre o performofivioooe oo mooelo heferossexuol oeve ser mooulooo poro os mulheres. O
quooro heferossexuol que lhes fombm imposfo se oonjuQo o umo ofrooo mosoulino pelos omores
sofioos, oesoe que sob oonfrole, hojo visfo o nmero oe vioeos pornoQrofioos que mosfrom oenos - poro
os homens espeofooores - oe lsbioos. Esfes vioeos esfoo oe oooroo oom os orifrios mosoulinos e
homofbioos oo erofismo.
44
Esfo oefinioo, publioooo em 14, umo ooopfooo (livre} oo proposfo por Joseph Neisen (10}.
45
WELZEP-LANG, 188.
4
POLLACK, 18.
47
A Qenfe subesfimo freqenfemenfe os represenfoes liQooos oo heferossexismo. Assim, no orQonizooo
oos oiriQenfes oe umo Qronoe ossooiooo humoniforio sobre o sexuolioooe liQooo A|DS, um oos moioos
responsoveis folovo oom oesenvolfuro oo ofrooo erfioo que exeroio sobre ele o sooomio oe umo mulher,
e oo mesmo fempo explioovo que os reloes onois enfre homens erom "oonfro o nofurezo e, sobrefuoo,
sujos e repuQnonfes".
48
Oue elo sejo quolifioooo oe pofolQioo, oriminol, oesvionfe, seQunoo o reQisfro oifo oienfifioo, e sempre
heferonormofivo, que os ovolio.
4
RA|CA0L!, 12.
50
Esfe heferossexismo oiferenoiolisfo proouz fombm, s vezes, "homofobio oiferenoiolisfo" quonoo, por
exemplo, se oomife que os/os homossexuois (ou oufros Qrupos espeoifioos} fm quolioooes oolefivos e
inoiviouois (sensiblioooe, Qosfo, efo.} um pouoo oiferenfes oos homens e oos mulheres normois.
51
A oopooioooe jurioioo e sooiol poro homens e mulheres homossexuois oe pr no munoo e/ou orior orionos.
52
!ABE!, 185.
53
Observemos fombm os vorionfes oulfurolisfos oe |rene !hery, poro quem o oosol , no Frono, oulfurolmenfe
heferossexuol. O que oo no mesmo. neQor o oireifo pofernioooe oos pois oo mesmo sexo. ver o esfe
respeifo o revisfo Le Banquet, 18, n. 12 e 13.
54Sobre o hisfrio reoenfe oos Qrupos mosoulinos orifioonoo o sexismo, foo refernoio o meu orfiQo em
Temps Modernes (WELZEP-LANG, 17}.
55
Esfe fermo ooofooo pelos Qrupos oe homens fronoeses proQressisfos nos onos 80 noo finho, no pooo,
suo oonofooo revonohisfo e reooionorio que exisfe ofuolmenfe.
5
Sfor.s/oMAB, 44 rue Buroeou, 001 Lyon.
57
Anfes oe 181, o moiorioooe sexuol ooorrio mois foroe no ooso oos reloes homossexuois.
58
Exoeoo nofovel. o revisfo Star, que esfobeleoe reloes enfre feminismo e lufos oonfro o homofobio.
"Refero ou homo, noo oos boirros poro os moohos." Star volfo-se oooo vez mois poro umo orifioo queer oos
ioenfioooes oe Qnero. "Ns somos queers porque noo somos heferos, mos bissexuois, lsbioos, gays,
frovesfis, fronsexuois...", oiz o oorfoz publioooo em 14. Exisfem fombm os ossooioes oomo o MFPF
(Movimenfo Fronos pelo Plonejomenfo Fomilior}, que, ho muifo fempo infeQro, sob umo formo ou oufro,
lufos feminisfos e onolises onfioisoriminofrios sobre os homossexuolioooes.
5
L|P|E!Z, 2000.
0
ver o nofo nmero .
ANO 9 478 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
1
BALAND|EP, 188.
2
Ns oefinimos oqui oomo transgenders, "fronsQneros", os prosfifufos homens oe nosoimenfo que se
prosfifuem enquonfo mulheres. Em nosso pesquiso, em 12 em Lyon, oom Ooeffe Borboso e Lilion Mofhieu,
eles represenfovom umo mulher sobre frs (o nmero profioomenfe o mesmo em oufros Qronoes oioooes
europios}, mos sobrefuoo eles oopfovom umo Qronoe porfe oos olienfes, que no enfonfo se opresenfom
oos pesquisooores/os oomo heferossexuois.
3
O que, observemos, noo novo. Jooques Pevel (184} oo olQuns exemplos hisfrioos oisso.
4
Minifel um sisfemo elefrnioo exolusivomenfe fronos oe oomunioooo, onferior infernef e oom olQumos
oorooferisfioos similores o esfo. O minitel rose um servio poQo oe ooesso o servios e mensoQens sexuois
(nofo oo froouforo}.
5
O que oorresponoe no Frono e no Oubeo oos homens que ooerem Peoe Romens-Oubeo ou
Peoe Romens-Frono oriooos por Guy Corneou. Ouer oizer. homens que ufilizom os Qrupos oe polovro e/ou
oe feropio poro viver melhor suos mosoulinioooes e suos reloes oom os mulheres.

S|NGLY, 13.
7
S|NGLY, 13, p. 5.
8
No oriQinol "0ne vieille lune" (nofo oo froouforo}.

S|NGLY, 13, p. 5.
70
PAYMOND, 181.
71
vejo-se o oifiouloooe poro o ooeifooo oo fermo lesbofobio.
72
MA!R|E0, 14.
73
DA0NE-P|CRAPD & DEvPE0X, 10.
74
DA0NE-P|CRAPD & DEvPE0X, 10, p. 12-127. Sublinhooo por mim.
75
Mesmo que, porfioulormenfe nos reloes enfre sexo e Qnero, ns oisponhomos oe insfrumenfos, e oe
orfiQos exoepoionois, porfioulormenfe os onolises oe Nioole-Clouoe Mofhieu (18; 14}.
7
As BriQooos-Poso, os Froes oo Exroifo Poso, Os Coroes oo Exroifo Poso, o revisfo Androzine e
sobrefuoo o revisfo Star (Lyon} soo olQuns exemplos oo looo oos milifonfes; o seminorio ZOO, em Poris,
oesenvolveu oesoe 17 (BO0PC|EP, sem refernoio} onolises queer. Em !oulouse, ooorrerom vorios oebofes
sobre esse femo, porfioulormenfe no pesquiso sobre os |rmos oo Perpfuo |noulQnoio, feifo por Sylvie
!omolillo e Jeon-Yves Le !oleo.
77
PRE!EPSON, 12.
78
No oriQinol "Passage de mon Habilitation" (nofo oo froouforo}.
7
BO0PD|E0, 17.
80
O que, observemos, voi oonfro o prprio vonfooe oos ofivisfos queer omerioonos/os, que nunoo quiserom
que o fermo queer se fornosse umo bonoeiro, um emblemo.
81
Apesor oe os oomroios oo noife serem oenfrois enfre os esfobeleoimenfos gays, jo que eles represenfom
umo formo oe infeQrooo oo mooo oe vioo homossexuol no populooo Qerol, porfioulormenfe enfre os
jovens.
82
O mfooo oonheoioo. Ele freqenfemenfe ufilizooo pelos/os oufores/os que se reousom o feminilizor
seus fexfos e se oonfenfom em oizer que, mesmo esorifo no mosoulino, seu fexfo infeQro fombm os mulheres.
83
Eu penso noqueles e noquelos que folsifioom ou firom oo luQor os ofribufos oo Qnero, mosfronoo oe fofo
suo noo-nofurolioooe (PPEC|ADO, 2000}.
P PP PPefernoios biblioQrofioos efernoios biblioQrofioos efernoios biblioQrofioos efernoios biblioQrofioos efernoios biblioQrofioos
AL!MAN, Dennis. Homosexual Oppression and Liberation. New York. New York 0niversify Press,
13. [premiere oifion, 171].
AP|ES, Philippe. Lenfant et la vie familiale sous lAncien Rgime. Poris. o. ou Seuil, 173.
BADGLEY, Pobin ef ol. Infractions sexuelles lgard des enfants, ropporf ou Comif sur les
infroofions sexuelles lQoro oes enfonfs ef oes jeunes, Offowo, Approvionnemenf ef
Servioes, 184. vol | ef ||.
BALAND|EP, GeorQes. Le dsordre. Poris. Foyoro, 188.
BO0PD|E0, Pierre. "Lo oominofion mosouline". Aofes oe lo Peoherohe en Soienoes Sooioles,
n. 84, p. 2-31, 10.
_____. "Ouelques quesfions sur lo quesfion Qoy ef lesbienne", Liber, n. 3, p. 7-8, 17.
ESTUDOS FEMINISTAS 479 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
_____. "Ouelques quesfions sur lo quesfion Qoy ef lesbienne" |n. EP|BON, Dioier (sour lo oir.}.
Les tudes gays et lesbiennes. Aofes ou Colloque ou Cenfre GeorQes Pompioou, 23 ef
27 juin 17. Poris. o. ou Cenfre GeorQes Pompioou, 18. p. 45-50.
_____. La domination masculine. Poris. Seuil, 18. (ooll. Liber}.
BOZON, Miohel."Amour, osir ef oure. Cyole oe lo sexuolif oonjuQole ef ropporfs enfre
hommes ef femmes". |n. BAJOS, Nofholie; BOZON, Miohel; FEPPAND, Alexis; G|AM|, Aloin;
SP|PA, Alfreo; ef le Qroupe ACSF (sour lo oir.}. La sexualit aux temps du sida, Poris. P0F,
18. p. 175-252.
COLLEC!|F. Le sexe du travail. Structures familiales et systme productif. Grenoble. Presses
0niversifoires oe Grenoble, 184.
COMMA|LLE, Jooques. Les stratgies des femmes, travail, famille et politique. Poris. Lo
Doouverfe, 12.
DA0NE-P|CRAPD, Anne-Morie; DEvPE0X Anne-Morie. La reproduction des rapports sociaux
de sexe. A propos des rapports sociaux de sexe. poroours episfmoloQiques, Popporf
pour l' A . !. P. CNPS, 10, fome 3. [premiere oifion 18].
DAGENA|S, RuQueffe; DEvPE0X, Ann-Morie. "Les hommes, les ropporfs sooioux ef le fminisme.
oes ovonoes sous le siQne oe l'ombiQif". |n. DAGENA|S, R.; DEvPE0X, A-M (sous lo
oireofion}. Ils changent disent-ils, Nouvelles Questions Fministes, v. 1, n. 2-3-4 ef
Recherches Fministes, v. 11, n. 2, p. 1-22, 18.
DEFEP!, Doniel. "L'enjeu oes Qois - L'homosexuolisofion ou sioo". Gai Pied Hebdo, n. 44, p.
0-3, 2 novembre 10.
DEJO0PS, Chrisfophe. Souffrance en France, la banalisation de l injustice Sociale. Poris.
Seuil, 18.
_____. "Le mosoulin enfre sooife ef sxuolif". |n. WEZEP-LANG, Doniel. Nouvelles Approches
des hommes et du masculin. !oulouse, Presses 0niversifoires ou Miroil, 2000.
DELPRY, Chrisfine. "L' ennemi prinoipol". Partisans, n. spoiol , Librofion oes femmes, onne
zro, juillef-oof, n. 54-55, p. 57-172, 170.
_____. "Penser le Qenre". |n. R0P!|G, Morie-Clouoe; KA|L, Miohele; PO0CR, Relene (sous lo
oir.}. Sexe et genre, de la hirarchie entre les sexes. Poris. o. CNPS, 11. p. 8-107.
_____. "L' ennemi prinoipol". |n. L ennemi principal; fome 1. Eoonomie polifique ou pofrioroof.
Poris. Syllepse, 18. p. 31-5.
DEvPE0X, Anne-Morie. "SooioloQie Qnrolisfe ef sooioloQie fminisfe. les ropporfs sooioux
oe sexe oons le ohomp professionnel oe lo sooioloQie". Nouvelles Questions Fministes,
v. 1, n. 1, p. 83-110, 15.
FAL0D|, Suson. Booklosh, La guerre froide contre les femmes. Poris. o. oes femmes, 13.
FLANDP|N, Jeon-Louis. Le sexe et l occident. Poris. Seuil, 181.
_____. "Lo vie sexuelle oes Qens moris oons l'onoienne sooif. oe lo ooofrine oe l'Qlise
lo rolif oes oomporfemenfs". |n. AP|ES, P.; BJ|N, A. (sous lo oir.}. Communioofion, n. 35,
Sexualits occidentales, Poris. Seuil, 182.
_____. Familles, parent, maison, sexualit dans lancienne Societ. Poris. Seuil, 184.
FO0CA0L!, Miohel. Histoire de la sexualit; fome 1. Lo volonf oe sovoir. Poris. Gollimoro,
17.
_____. Histoire de la sexualit; fome 2. L' usoQe oes ploisirs. Poris. Gollimoro, 184o.
_____. Histoire de la sexualit; fome 3. Le souoi oe soi. Poris. Gollimoro, 184b.
GODEL|EP, Mourioe. La production des Grands Hommes. Poris. Foyoro, 182. [roifion en
1].
_____. "Du quooruple ropporf enfre les oofQories oe mosoulin ef oe fminin". |n. EPRES|A,
La place des femmes, les enjeux de lgalite au regard des sciences sociales. Poris. Lo
Doouverfe, 15. p. 43-442.
ANO 9 480 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
G0|LLA0M|N, Coleffe. "Profiques oe pouvoir ef ioe oe nofure (2}. Le oisoours oe lo nofure".
Questions fministes, n. 3, p. 5-28, 178. [roif em 12 oons Sexe, race et pratiques
du pouvoir, Poris. Cf femmes].
_____. Sexe, race et pratiques du pouvoir. Poris. Cf femmes, 12.
RA|CA0L!, Monique. "Le symbolique oons lo oomplexif oes ropporfs sooioux oe sexe. le
frovoil oe lo ooxo". |n. Aofes ou X|ve ConQres oe l'A|SLF, Groupe oe frovoil sooioloQie oes
ropporfs sooioux oe sexe, !oulouse/Aix-en-Provenoe, ns, 12.
R0P!|G, Morie-Clouoe; KA|L, Miohele; PO0CR, Rlene (sour lo oir.}. Sexe, et genre, de la
hirarchie entre les sexes. Poris. oifions ou CNPS, 11.
LE !ALEC, Jeon Yves. "L'veil o'une nouvelle 'oonsoienoe Qoie'. Liens enfre lo problmofique
profminisfe ef lo quesfion Qoie". |n. Nouvelles approches des hommes et du masculin,.
2000. p. 141-12.
L|P|E!Z, Aloin. "L'homme polifique, loup pour lo femme". |n. Nouvelles approches des hommes
et du masculin.!oulouse, Presses 0niversifoires ou Miroil, 2000. p. 305-312.
LO0|S, Morie-viofoire. "Bouroieu, ofense ef illusfrofion oe lo oominofion mosouline". Les
temps modernes, n. 04, p. 325-358, 1.
MA!R|E0, Nioole-Clouoe. "Ouono ooer n'esf pos oonsenfir, oes oferminonfs mofriels ef
psyohiques oe lo oonsoienoe oomine oes femmes, ef oes quelques-unes oe leurs
inferprfofions en efhnoloQie". |n. L Arraisonnement des Femmes, essais en anthropologie
des sexes. Poris. ERESS, 185. p. 1-245.
_____. "|oenfif sexuelle/sexue/ oe sexe. !rois mooes oe oonoepfuolisofion ou ropporf enfre
sexe ef Qenre". |n. DA0NE-P|CRAPD; R0P!|G; P|CREv|N (sous lo oir.}. Catgorisation de
sexe et constructions Scientifiques. Aix-en-Provenoe. 0niversif oe Provenoe, CEF0P, 18.
p. 10-147.
_____. Lanatomie politique, catgorisations et idologies du sexe. Poris. Cf-femmes,
11.
_____. "Drive ou Qenre, sfobilif oes sexes". |n. D|ON, Miohels (sous lo oir.}. Madonna,
rotisme et pouvoir. Poris. Seuil, 14. p. 54-70.
_____. "Bouroieu ou le pouvoir oufo-hypnofique oe lo oominofion mosouline". Les temps
modernes, n. 04, p. 2-324, 1.
MOL|N|EP, Posoole. "Aufonomie morole subjeofive ef oonsfruofion oe l'ioenfif sexuelle. l'opporf
oe lo psyohooynomique ou frovoil". Revue Internacionale de Psychologie, v. |||, n. 5, p.
53-2, 17.
NE|SEN Joseph. "Referosexism or Romophobio? !he Power of fhe LonQuoQe We 0se". Outlook,
n. 10, p. 3-37, 10.
PRE!EPSON, Goil. "Lo oofQorie "prosfifue" oons lo reoherohe soienfifique". |n. Colleofif, Lo
prosfifufion, quoronfe ons oprs lo oonvenfions oe New York, Eoole oes soienoes
oriminoloQiques Lon Cornil. Bruxelles. Bruyllonf, 12. p. 373-38.
POLLAK, Miohol. Les homosexuels et le SIDA, Sociologie dune pidmie. Poris. Mfoill,
188. p. 44.
PPEC|ADO, Beofriz. Manifeste Contra-sexuel. Poris. Bollono, 2000.
PAYMOND, Jonioe. Lempire transexuel. Poris. Seuil, 181.
PEvEL, Jooques. "Mosoulin/Fminin. sur l'usoQe hisforioQrophique oes rles Sexuels". |n. PEPPO!,
Miohelle (sous lo oir.}. Une histoire des femmes est-elle possible? Poris. o. PivoQes, 184.
p. 121-140.
S|NGLY (oe} Fronois. "!horie orifique oe l'homoQomie". Lanne sociologique, n. 37, p.
181-205, 187.
_____. "Les hobifs neufs oe lo oominofion mosouline". Esprit, n. 11, p. 54-4, 13.
_____. Le soi, le couple et la famille. Poris. Nofhon, 1. (ooll. Essois ef Peoherohe}.
ESTUDOS FEMINISTAS 481 2/2001
D DD DDAN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP AN|EL WELZEP-L -L -L -L -LANG ANG ANG ANG ANG
_____. "Conolusions". |n. Conseil oe l'Europe. Promouvoir Lgalit: un dfi commun aux
hommes et aux femmes. Aofes ou sminoire infernofionol oe SfrosbourQ, p. 77-8, 17-
18 juin 17.
!ABE!, Poolo. "Ferfilif nofurelle, reproouofion foroe". |n. LArraisonnement des Femmes,
essais en anthropologie des sexes. Poris. ERESS, 185. p. 1-14.
_____. La construction sociale des ingalits des sexes, Des outils et des corps. Poris.
L'Rormoffon, Bibliofheque ou fminisme, 18.
!RPY, |rene. Couple, filiofion ef porenf oujouro'hui, le oroif fooe oux mufofions oe lo fomille
ef lo vie prive, Popporf lo minisfre oe l'Emploi ef oe lo Solioorif ef ou Goroe oes
Soeoux, Minisfre oe lo Jusfioe. Poris. Ooile Jooob, Dooumenfofion fronoise, 18.
WELZEP-LANG, Doniel. Le viol au masculin. Poris. L' Rormoffon, 188.
_____. Les hommes violents. Poris. Lierre ef Couorier, 11.
_____. Arrt, tu me fais mal... La violence domestique 60 questions, 59 rponses. Monfreol
ef Poris. o. Le Jour, v.L.B, 12.
_____. "Les hommes. une lonQue morohe vers l'oufonomie". Les temps moderns, n. 53, p.
1-218, ovril-moi 17.
_____. Entre commerce du sexe et utopies. Aofes ou premier sminoire europen sur
l'ohonQisme, oporfemenfs oe sooioloQie oes universifs oe !olouse-Le Miroil ef
Boroelone ef oporfemenf o'onfhropoloQie sooiole ef oe philosophie oe l'universifof Poviro
i virQili !orroQone. !oulouse. Les !roboules, 18o.
_____. "Lo "plonefe ohonQisfe" frovers ses pefifes Annonoes". Panoramiques, Le coeur,
le sexe et toi et moi..., p. 111-123, 18b.
_____. Et les hommes? Etudier les hommes pour comprendre les changements des rapports
sociaux de sexe. 0niversif !oulouse - Le Miroil, oossier o'Robilifofion oiriQer les
reoherohes, 1o.
_____. "!rovoiller ensemble enfre hommes ef femmes. merQenoe oe lo quesfion ef quesfions
oe mfhooes". |n. DAGENA|S, R.; DEvPE0X , A-M. (sour lo oir.}. |ls ohonQenf oisenf-ils,
numro oommun, Nouvelles Questions Fministes (Fronoe} ef Recherche fministe
(Oubeo}, v. 1, n. 2-3-4, v. 11, n. 2, p. 71-100, 1 b.
_____. "Les hommes ef les ropporfs sooioux oe sexe, o esf le probleme?" 0!|NAM, numro
spoiol Le Qenre. oe lo oofQorisofion ou sexe, oooroone por Niok Le Freuvre, poroifre,
2000.
WELZEP-LANG, Doniel; BAPBOSA, Ooeffe; MA!R|E0, Lilion. Prostitution, les uns, les unes, et les
autres. Poris. Mfoli, 14.
WELZEP-LANG, Doniel ; D0!EY, Pierre; DOPA|S, Miohel. La peur de Lautre en soi, du sexisme
la homophobie. Monfrol. v. L. B. Eoifeur, 14.
WELZEP-LANG, Doniel; F|L|OD Jeon Poul (sous lo oir.}. Des hommes et du masculin. CEF0P-
CPEA, Lyon. Presses 0niversifoires oe Lyon, 14. p. 7-11.
WELZEP-LANG, Doniel; MA!R|E0, Lilion; FA0PE, Miohel. Sxualits et violences en prison, ces
abus quon dit sexuel en milieu carcral. Observofoire |nfernofionol oes Prisons, Lyon.
oifions Alos, 1.
ANO 9 482 2 SEMESTRE
A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO D A CONS!P0O DO MASC0L|NO. DOM|NAO DAS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A AS M0LREPES E ROMOFOB|A
The Construction of the Masculine: W The Construction of the Masculine: W The Construction of the Masculine: W The Construction of the Masculine: W The Construction of the Masculine: Women omen omen omen omens Domination and Homophobia s Domination and Homophobia s Domination and Homophobia s Domination and Homophobia s Domination and Homophobia
Abstract: Abstract: Abstract: Abstract: Abstract: This article interrogates the theoretical frameworks, methods and instruments of
analyses employed in the study of men and masculinity. In doing so, it questions essentialist
definitions of men while examining the schemes, the habitus, and the homophobic, heterosexual
and virile model that construct and strengthen masculine identity and domination. To accomplish
the above, the author addresses a vast array of contemporary French feminist debates.
Keywords: Keywords: Keywords: Keywords: Keywords: masculinity, homophobia, domination, French feminist theory.
!roouoo oe Miriom Pillor Grossi
Pevisoo oe Releno Reloiso Fovo !ornquisf

You might also like