Kunst kijken....

pleidooi voor onbekommerd kijken naar moderne kunst

Fons Heijnsbroek 'Mijn verborgen vriend, mijn vriend in de verte, zie! Ik ben het kille, het mismoedige licht van de dageraad... Kil en mismoedig in de ochtendstond, mijn verborgen vriend, mijn vriend in de verte, ga ik dood.' Deze tijd is slecht voor de ziel en verwarrend. Waardoor we bijna niet meer weten welke kant we op moeten zoeken met onze hongerige ogen om voeding voor ons leven te vinden. We kunnen niet elke dag naar het bos om onze ogen uit te laten.. Maar ook verleidelijk is deze tijd, temidden van onze grote honger. Logen en gogen, kunstkunners en kenners overstromen ons edelmoedig met hun wekelijkse honing en ze beloven ons deelgenoot te maken van het heilige der heilige, van de kunst der kunsten. Betaald en onbetaald, in termijnen, afleveringen of in 1 keer, en in de vorm van rituele inwijdingen (meestal rondleiding met koffie) pompen ze ons vol met hun gul gedeelde weten over de kunsten. Wat ons net zo'n echte ervaring geeft als het bekijken van de vakantiegidsen van het reisbureau, die we smullend doorbladeren of -scrollen met het fantastische voorgevoel dat we er al zijn. Patat voedt beter!

Veel mensen kijken naar kunst met hun weetogen boordevol zeer belangwekkende, nee, noodzakelijk geachte kennis. We denken dat het niet anders kan: eerst moeten we ons informeren en dan pas kunnen we op reis. En de musea en volksuniversiteiten doen in deze zo zakelijke tijd werkelijk hun uiterste best om u de kunst ook kunsthistorisch verantwoord te presenteren. Ze maken zich er beslist niet van af. Zonder ons kunt u eigenlijk geen kunst genieten, zo fluisteren ze ons ongemerkt in de oren, tussen de regels en de dia's in, en bewerkstelligen hiermee hun onzichtbare klantenbinding naar abonnementen, cursussen en pakketten. Leve het uitgestelde genieten! Het is allemaal onze eigen schuld. We hebben god afgedankt en nu reiken we hongerig met onze ogen en oren naar alle langsscherende vormen van contact met de wereld en de bovenwereld. En kunsten willen hierbij een goed woordje doen. Het is ook allemaal niet zo'n ramp: er is geld genoeg in ons land. En een land krijgt de koning die het verdient. En als we elkaar maar geloven, dan hebben we er allebei wat aan. Maar wel is het erg dat onze ziel zo ellendig van eenzaamheid in zijn kooi ligt, doof en blind van sensorische deprivatie. Het groeiende betonnen weten van ons maakt de muren van zijn kerker. Ons vermogen tot resoneren dooft langzaamaan uit. En ons zelfvertrouwen schrompelt in. Eigenlijk vinden we het stiekem wel prettig dat die meetrillende ziel van ons zich een beetje koest houdt. Soms is ie wel aangenaam ja, als ie zo prettig zijn verrukking laat voelen tijdens de wandeling wanneer we bokvoorbeeld een raadselachtige wirwar zien van een bomenkruin, in het tegenlicht van novembernamiddag. De blauwende lucht meet zich dan zo groots tegen de wilde takken. We weten weer, want we voelen, dat we leven omdat het leven eigenlijk eindeloos is en onuitspreekbaar. Maar thuis worden we al gauw weer onrustig en staan o zo graag op om een bakje koffie te zetten of de digitale post op te halen, zodat we niet te lang werkelijk de zoete smart hoeven te voelen, die Sologoeb in zijn bovenstaande dichtregels verweefde. Want als we zo

gevoelig zijn, wat kan er dan niet nog meer bij ons binnenkomen? Nog erger wordt het als onze ziel de pijn en de compassie gaat voelen van het leven zelf. En daarbij moet onderkennen hoe gekerkerd hij is en afgeknepen door de kille demonen, de onverschillige gors en de aardmannen van onze moderne tijd. Er is geen compromis mogelijk! Kunst is allereerst contact! De rest moet u vooralsnog afwimpelen, hoe goed de bedoelingen ook zijn. Natuurlijk zullen kunstkenners u meteen gaan verwijten dat u kortzichtig bent. Dat u zich niet ontplooien wil en dergelijke, waarmee uw schuldgevoelens huizenhoog zullen oprijzen als gierende wolkenkrabbers in uw geest. Maar wees radicaal! Blijf standvastig. U plakt toch ook een stikker op uw brievenbus tegen al die overstromende reclame? U leest toch ook niet alle junkmail die de brievenbus van uw p.c. weet binnen te komen? Bouw een spam-inspector in! Als de kunst u niet weet te raken, laat hem dan lekker voorbijgaan. U heeft daar toch verder toch niets mee te maken? Of bent u dan bang dat u iets mist?

Ik las een paar maanden geleden bij de historicus George Duby hoe hij de overgang van de zwarte nacht naar de eerste zonneaanwezigheid in de vroege ochtend had ervaren in een cistercinzerkapel. Deze historicus weet de noodzaak van ervaren. Hij beschrijft de werking van een kapel als een gigantisch doch sober lichtorgel, voor ons en door ons bedacht en gebouwd om gods aanwezigheid te kunnen ervaren op het moment dat wij daar zijn en het licht. Zo kan ik hem volgen, want hij deelt zijn ervaring. Kort daarop las ik in 'De Louteringsberg' van Thomas Merton hoe de monniken om vijf uur 's morgens de steenkoude kapel in Noord-Amerika betraden en er hun eerste zangen aanhieven in het donker, alsof ze de komst van het licht van de dag moesten aanzingen. Naadloos ging bij mij de ene schrijver over in de ander. Contact!

Twee mensen schrijven zo dat het nooit meer in me gewist wordt! Ervaring maakt ervaring. A is A (de wet van identiteit). Zo is het ook met schilderijen of beelden. Schilderijen roepen je. Ze roepen om herkend te worden. Alleen een realiteit kan een andere realiteit in het leven roepen. Een schilderij is er omdat u kijkt. Telkens weer. Als u zichzelf daar niet neerzet, alleen, wachtend voor het schilderij, dan kunt u wel boordevol kennis over de schilder en zijn werken naar huis stappen om er thuis enthousiaste verhalen over te vertellen. Maar als u niet een klein stukje van het geziene schilderij in u meedraagt, dan is er geen schilderij geweest voor u. Dan heeft u eigenlijk geen recht van spreken. Want u bent er niet geweest toen het schilderij zich aan u toonde. Laten we ophouden met het idee dat we eerst moeten weten voordat we kunnen of mogen kijken. Moet ik weten dat een eik een eik is voordat ik hem kan zien? Moet ik alles over een steen weten voordat ik hem kan voelen? Of kan ik de waarheid van hun bestaan binnenhalen zonder voorafgaande biologische of geologische kennis tot me genomen te hebben? Laten we vooral onszelf niet bedriegen. Ga gewoon voor een schilderij, een beeld of een foto staan. Neem vooral de tijd. En kijk of u er contact mee krijgt. Zo niet, loop dan door; misschien naar een volgende. Of misschien naar buiten. En maak u zelf dan niet wijs dat u een kunsthufter bent of zo, die niet naar kunst zou kunnen kijken. Fons Heijnsbroek