You are on page 1of 39

]^^ ^55N^^^

as kU!IUIC!!C \CUuChIns
5:hritr, Lrinncrung
und po|iris:hc dcnrirar in
t ruhcn Mo:hku|rurcn
1P! L..11L1 1L1
NOIWOI!
LIH!cItuHg

LVoLV L!
J!L'VLo!L \V\1L1\L
LRSTES tP!TE1 LIIHHcIuHgSKu!tuI
NO!DcHc!KuHgcH . . . * + . ^
. 1Ic SO2I3!c OHStIuKtIOH CcI NcIg3HgcHhcIt:
3u!ICc !3DWuChS .. #
1+ UOiViOuc!c8 uUO KO!!cKtiVc8 LcO8ChtUi8
Z+ iUUctuUg8!igutcU . . +
8) h8um- uUO ZcitOc2ug
O| LtuQQcUOc2ug . + + +
) hcKOU8ttuKtiVit8t .+
j. LcO8ChtUi8 Vct8u8 iStOtic

. /u88mmcU!888uUg ....
11. OIucH KO!!cKtIVcI LIIHHcIuHg:
OuuuHIK3!IVcS uHC Ku!tuIc!!cS LcC3ChtHIS .
1. J hc t!O8tiUg L8Q`: 2Wci OOi cmOt8UO) ..
Z+ hitu8 uUO tc8t 88 Qtim8tc 'tg8Ui88tiOU8!OtmcU Oc8
Ku!tutc!!cU LcO8ChtUi88c8 . # . + . + > . . . . .
j. LtiUUctuUg8!8UO8Ch8!tcU. !88 ,UcmOtOQ 8!88tiU8
g. \Octg8Ugc ..... +
8) JOtcUgcOcUKcU . + . . # . . .
O) LcO8ChtUi8 uUO Jt8OitIOU . .
11. ]tIOHcH Ku!tuIc!!cI LIIHHcIuHg:
,!cIbc uHC K3!tc LIIHHcIuHg
1. !ct ythO8 VOm ,hi8tOti8ChcU biUU
&+ !ic ,K8!tc uUO Oic ,hcibc 'QtiOU .
j. !ic P!!i8UZ 2Wi8ChcU ctt8Ch8!t uUO LcO8ChtUi8 .
g. !ic P!i8U2 2Wi8ChcU ctt8Ch8H uUO ctgc88cU .
J
7H
j
`
j

j^
j
`
~

`

J`
C
C
q


^
]1
nbJ/
. LOKumcntatIOn lOnttOc OOct bInngcOung Oct LcsCICtc:
b. POsOutc unO tcatIVc NctgangcncIt . . .
}. )tOmOtCtIK Oct LtInnctung .
a) lunOIctcnOc unO KOnttaQtascntIsCc LtInnctung
O) ttInnctung as NIOctstanO
ZI1s KAi1L
.
bCDtJJ\KD\Dt
I. NDD tJ\Dcct 2D \cX\Dcct DD8tcD2
!. hcQctItIOn unO ntctQtctatIOn .
2. IcOctOcn unO NctgcgcnwattIgcn .
. ltUc bCtI!tKututcn: Oct bttOm Oct JtaOItIOn
q. lanOnIsIctung unO ntctQtctatIOn
_. hcQctItIOn unO NatIatIOn .
II. 9DDD ~ 2Dt 8tDDg cJDc8 bcgtJI\8
1. PntIKc bcOcutungsgcsCICtc . .
a! 0bstaO, hICtsCnut, ltItctIuU
O) NOtOIO, OOc
C) hcgc, Otm + . . .
O) JaOcc, LIstc
2. cuctc bcOcutungsgcsCICtc
a) lanOn unO \OOc
O) Las cIIgcnOc tIn2IQ:
LIncIts!Otmc OOct LIgcngcsct2ICKcIt
C) Lct gccIIgtc bcstanO: lanOn unO lassIK
_. Zusammcn!assung .
a) LIc ZusQIt2ung Oct nVatIan2:
NOn LcnauIgkcIt 2u cIIgKcIt
O) LIc banOIgung Oct NatIan2:
bInOung unO NctOInOICKcIt Im ZcICcn Oct NcOun!t
C) LIc ZusQIt2ung Oct Ltcn2c: OatIsIctung .
O) LIc ZusQIt2ung Oct cttQctsQcKtIVc: OcntItatsstI!tung
ORH s KA1L D\Dtcc CcD\J\8\ DDC QDJ\J86Dc
U9gJD9\JDD . . . . . . .
I. CcD\J\8\, bcWD!\8cJD Vc\cXJVJ\8\
1+ ctsOuac unO KOcKtIVc OcntItat
2. LtunOsttuKtutcn unO btcIgctungs!Otmcn
. OcntItat lOmmuntKatIOn, lutut
a) bymOOIsIctungs!Otmcn Oct OcntItat
O) ZItKuatIOn .
C) JtaOItIOn: ZctcmOnIcc lOmmunIKatIOn unO tItucc
lOatcn2 .

,

T
_
,
T
T
1O"
11O
IO
111
Ib
T1
12T
1 22
1
nbu|
\DDDgcDc8c 98 b\cJgctDDg Cct LtDDC8\tDK\DtcD
KDcK\JVct CcD\J\8\
1. ntcgtatIOn unO ZcnttaItat
2. LIstInKtIOn unO LgaItat
ZNV 1
!P11tli`
V
1q
^
1q_
T_1
NDtDcUctKDDg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tb_
VR1sKA1L Pg]Q\cD DDC CJc t1\DCDDg dc8 b\09\c8 1b
. LtDDC2Dgc Cct 8g]Q\J86DcD b6DtJJIKD\Ut 1b
1. )tOmOtOtI Oct ntcgtatIOn . . . . 1b
2. Lct mOnumcntac LIsKuts:
LIc bCtt!t Oct aCt unO Oct LwIgKcIt TbQ
. lanOn unO OcntItat z . . . Tq
II. Lct bQ8\2cJ\\cUQc 98 ,9DDD 1,
1. JcmQc unO buC . . . . . . . 1
2. Lct OmOs Ocs JcmQcs . . . 1 _
. atDn unO Oct agyQtIsCc JcmQc IO
NF1s KA1L 8t9c DDC CJc t1JDCDDg Cct VcJgJDD T
L VcJgJDD 98 JCct8\9DC . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1. LIc LttICtung Oct cctncn auct: stacs unO PgyQtcns
cg In OIc OrtOQtaKtIsCc POgtcn2ung . . . . . . T
2. Lct LXOOus as LtInnctungs!Igut . . . . . . . . . . 2OO
. LIc ,]awc-acIn-bcwcgung as gcOaCmIsQtagcnOc
LtInnctungsgcmcInsCah . . . . . . . . . . . . . . 2O?
q. hcIgIOn as IOctstanO LIc Lntstcung Oct hcIgIOn aus Oct
LQQOsItIOn gcgcn OIc [cIgcnc) lutut . . . . . . . . 2O
_. hcQtIsttnatIOn VOn JtaOItIOn as QctsIsCc lututQOItIK 2O
. VcJgJDD 98 tJDDctDDg: L98 LcD\ctDDDUJDU 98
9t9CJgU9 KD\Dtcct ^DcUD\c6DD\K. . . . . . 21?
1- Lct bCOCK Ocs Nctgcsscns LIc LtUnOungscgcnOc Oct
Kututccn ncmOtcCnIK . . . . . . - . - . . - . 21_
2. LIc Lc!atOung Oct LtInnctung unO OIc sO2Iacn bcOIngungcn
Ocs Nctgcsscns . . . & . . . . . . . + . . 22?
J Inhc|
5FCHsIF8 !APIIFL LI0 L0Outt d0t L08CbICbt0 au8 d0m L0I8t
d08 h0Cbts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Q
. b0mIOtI8I0tung Im Z0ICb0n VOn btta!0 und h0ttung 22Q
J iu8titi8 COnn0ttiv8 e . . . . . . . . . . . . . . e + 2
2. t0tUti8CU0 \08CUiCUt88CUt0Uung uU 1OO V. LUt . 2b
. o0UiOti8i0tung U0t \08CUiCUt0 iU Z0iCU0n U0t 0ttung 2qq
. Jb0OOgI8I0tung d0t L08CbICbt0 Im Z0ICb0n 0In0t Jb0OOgI0
d08 I0n8. NOm ,CbatI8matI8Cb0n t0IgnI8 2ut
,CbatI8matI8Cb0n L08CbICht0 . . . . . . . . . . , . . . . . 2q
1. Z0iCU0n unU und0t: LU8ti8U8ti8CU0 tt0igni880 88 0t8t0 otu!0
U0t U0OOgi8i0tung d0t \08CUiCUt0 . . . . . . . . . . . . 2q
2. LU8ti8U8tisCU0 \08CUiCUt0 88 2W0!t0 otu!0 d0t U0OOgi8i0
tung d0t \08CUICUt0 . . . . 21
. Zut \0n08Ogi0 U0t oCUud . . > > e . . . . . , . . 2
5IF8IFs !AP1IF! LtI0Cb0nand und dI0 LI82IpInI0tung
d08 L0nK0n8 . * . . . 4 . . . . + 4 . . . . . . . . 2Q
. LtI0Cb0nand und dI0 Og0n d0t bCbtIIKutut . 2Q
1. L88 8QU8U0ti8CU0 oCUtIt8y8t0U . 4 . . . 2Q
2. oCUti!t8y8I0U und oCUtitKuIut . . . . . . 2bq
H. Om0t und dI0 gtI0CbI8Cb0 tbnOg0n080 2,2
1. L8s t0tOi8CU0 Z0it8t0t 88 UOU0tisCU0 ttinn0tung 2,2
2. ttinn0tung 8n tOU0t: 888iK unU 888i2i8Uu8 . 2,,
. ypO0p80 bCbtItKutut und d00n0VOutIOn
In LtI0Cb0nand . . . . . . . . . . . . . . . . 2O
J OtU0n UyQO0Qti8CU0t Li8Kut8Otg8ni88tiOn . . 22
2. L0t UyQO0QtI8CU0 tOZ0b 88 n8titutiOn8Gi0tung VOn
TutOtit8t unU titiK . . . . . . . . . . + . . . . . e . 2b
j. t8t L0nK0n \08CUCUt0* \0i8t08g08CUiCUt0 88 UyQO0Qti8CU0t
tO70b # . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . - . . . 2Q
La8 Kutut00 L0d8CbtnI8. N0t8uCb 0In0t Zu8amm0n!a88ung 2Q
It0tatut .
!am0nt0gI8t0t
baCbt0gI8t0t . .
TTtTT\

2,

N0IV0Il
b0It 0InIg0n ]abt0n 0t0O0n wIt dI0 NItu0n2 d08 Jb0ma8 Cedac|tnis
und Lrinnerung. NOt ung0!8bt 1 ]abt0n bat 08 O0gOnn0n, VOn d0n
Op!0n In \8t uBd 08t b08It2 2u 0tgt0I!0n. Cb bat0 da8 nICbt ut
0In0n Zu!a. NI0m0bt gauO0 ICb dab wIt 0In0 pOCb0n8Cbw00
UO0t8Cbt0It0n, In d0t m\nd08t0n8 dt0I aKtOt0n dI0 OnunKtut d08
L0d8CbtnI8tb0ma8 O0gmnd0n. Zum 0In0n 0t0O0n wIt mIt d0n n0u0n
00KttOnI8Cb0n N0dI0n 0Xt0tn0t op0ICb0tung (und damIt: d08 KUn8ti-
cb0n L0d8CbtnI8808) 0In0 Kutut00 h0VOuttOn, dI0 an b0d0utung d0t
t!Indung d08 buCbdtuCK8 und VOtb0t d0t d0t bCbtIU g0ICbKOmmt.
Zum and0t0n, und damIt 2u8amm0nb8ng0nd, V0tOt0It0t 8ICb g0g0n-
UO0t un80t0t 0Ig0n0n Kutut00n JtadItIOn 0In0 atung d0t ,aCu-
utut (L0Otg0 bt0In0t), In d0t 0twa8 Zund0-L0KOmm0n08 ~ ,Pt-
0utOa n0nnt 08 !IKa8 ubmann ~ a0n!a8 a8 L0g0n8tand d0t
Lttnn0tung und KOmm0ntI0t0nd0t Pu!atO0Itung w0It0t0Ot. LtItt0n8,
und bI0t I0gt VI00ICbt da8 0nt8Cb0Id0ud0 NOtIV, KOmmt g0g0nw8ttIg
0twa8 2u nd0, wa8 un8 VI0 p0t8OnICb0t und 0XI8t0ntI00t O0ttIUt.
In0 L0n0tatIOn VOn Z0It20ug0n d0t 8Cbw0t8t0n N0tOt0Cb0n und a-
ta8ttOpb0n In d0n Pnna0n d0t N0n8Cbb0It8g08CbICbt0 O0gInnt nun
au82u8t0tO0n. qO]abt0 matKI0t0n 0In0 pOCb0n8Cbw00 In d0t KO-
0KtIV0n tInn0tung: w0nn dI0 0O0ndIg0 tInn0tung VOm \nt0tgang
O0dtObt und dI0 Otm0n Kutut00t tInn0tung 2um tOO0m w0t-
d0n. PuCb w0nn dI0 L0Oatt0 um L08CbICbt0 und L0d8CbtnI8, N0mO-
tIa und Nn0mOt0CbnIK t0Iw0I80 bOCb8t aO8ttaKt0 und g00btI0 Ot-
m0n anntmmt, 8Cb0Int mIt dOCb dI08 d0t 0XI8t0ntI00 0D d08
LI8Kut808 2u 80In. P08 8ptICbt da!Ut, dab 8ICb um d0n b0gtI!! d0t t-
Inn0tung 0In n0u08 atadIgma d0t ututwI880n8Cba!t0n au!Oaut, da8
dI0 V0t8CbI0d0n0n Kutut00n b8nOm0n0 und 0d0t ~ un8t und I-
t0tatut, OItIK und L0808Cbat, h0IgIOn und h0Cbt ~ tn n0u0n Zu-
8amm0nb8ng0n 80b0n 8bt. NIt and0t0n Ott0n: dI0 LIng0 8Ind Im
ub, und dI0808 buCb bat au! 80In0 0I80 an dI080m ub Pnt0I. 8
Kann nICbt d0n Pn8ptuCb 0tb0O0n, Itg0ndwO ang0KOmm0n 2u 80In,
8Ond0tn 80In0n bInn nut datIn 0tOICK0n, Ing0t20Ig0 2u g0O0n und
Zu8amm0nb8ng0 au!2u20Ig0n.
11 VOruOr!
^usgangspunkt dicscr \ntcrsuchungcn sind btudicn, dic dcr Vcr-
asscr zusammcn mit ^cida ^ssmann wahrcnd cincs gcmcinsamcn
cin|ahrigcn ^ucnthats am isscnschattskocg zu bcrin 1q
durchcuhrt hat. Oicscr Institution gcbuhrt dahcr scin bcsondcrcr
Oank. Lhnc dic Lccgcnhcit zu Ickturcn, Lcsprachcn und Oiskussio-
ncn in dcn vcrschicdcnstcn Kichtungcn, wic sic das Kocg bictct,
hattc cr dic Lrcnzcn scincs Iachcs, dcr cgyptoogic, nic so wcit zu
ubcrschrcitcn gcwagt wic das in dicscm Vcrsuch gcschicht. Oabci gc-
buhrt cin bcsondcrcr Oank Lhristian Ncicr, !ctcr Nachinist und Ni-
chc btrickman, dcn Nitgicdcrn dcr cngcrcn Lcsprachsrundc, dic
sich dcr Iragc nach cincr komparativcn Kuturwisscnschatt gcwidmct
hattc.
Oic Iragc nach dcm ,,kuturccn Lcdachmis ist hcrvorgcgangcn
aus dcn ^ktivitatcn dcs ^rbcitskrciscs rchJOOgl6 d6r ll6rJrlch6n
OmmunlkJltOn, dic in dcn bandcn :hrljl und L6dJchlnl 1j|,
JnOn und Z6n5ur 1,| sowic W6l>h6l/ 1l| dokumcnticrt sind
und auch in vcrschicdcncn cidcbcrgcr Kooguicn und Kingvorc-
sungcn augcgricn und wcitcrgc!uhrt wurdcn. ^us dcr Vorbcrcitung
und ^uswcrtung dicscr Kooguicn, bcsondcrs abcr dcs im )anuar
1\ am isscnschahskocg zu bcrin vcranstatctcn zwcitcn Koo-
guiums ubcr JnOn und Z6n>u] ging dicscs buch hcrvor. Linc crstc
Iassung, zusammcn mit ^cida ^ssmann as Lincitung zu dcm band
prockticrt, wurdc, noch in bcrin, bcim btandc von to bcitcn abgc-
brochcn, wci cinc sinnvoc bchandung dcs hcmas im cngcn Kah-
mcn cincr Linuhrung nicht mogich schicn. Pach cinigcn wcitcrcn
)ahrcn vicach untcrbrochcncr Zusammcnarbcit crschicn cs sinnvo-
cr, dic zwar vom scbcn !ntcrcssc gccitctcn, abcr in zu vcrschicdcnc
Kichtungcn uhrcndcn Iorschungcn gctrcnnt auszuarbcitcn. ^cida
^ssmann wird ihrc \ntcrsuchungcn untcr dcm itc Lrlnn6rung>rJu-
m6. Zur On>lrukllOn kulur66r Z6ll vorcgcn bic bczichcn sich au
Iormcn und Iunktioncn dcs kuturccn Lcdachtnisscs von dcr ^nti-
kc bis in dic !ost)Nodcrnc und stccn dahcr gcwisscrmabcn dic
Ionsctzung dcs hicr vorgccgtcn buchcs dar, das scnc bchwcrpunktc
in dcn mhcn bchritkuturcn dcs Pahcn Lstcns und dcr Nittcmccr-
wct hat.
Lin Irciscmcstcr 1}/ crmogichtc dic ^usarbcitung dcr Ia-
studicn dcs Zwcitcn cis; dic Vorbcrcitung dcr Kingvorcsungcn
ubcr ulur und L6dJchlnl> 1t/I|, zusammcn mit onio o-
schcr, ulur und Onjllkl IlIC), sowic 6uOullOn und y-
VOrMOr/ 1
fhO> (1C|, zusammcn mit Oictrich arth, und dcr Kooguicn ul-
lur J> 6b6n>u6l und Onum6nl I,/I1| sowic n6mO>ynC
1/1I|, zusammcn mit ^cida ^ssmann und Oictrich artL
ordcrtc dic ^usarbcitung dcs crstcn, thcorctisch oricnticrtcn cis.
^cn ^rbcitsgcahrtcn vcrdankt dicscs buch uncndichc ^nrcgungcn
und bcchrungcn. Nortragc am bIb Irciburg Hndlchk6ll und
chrljllchk6ll, am btuttgartcr Zcntrum ur Kuturthcoric, am Irci-
burgcr Lraduicrtcnkocg Y6rgJng6nh6ll>b62ug Jnllk6r L6g6nuJr-
l6n, am Lsscncr Kuturwisscnschahichcn !nstitut, zumcist zusammcn
mit ^. ^ssmann, botcn dic wikomcnc Lccgcnhcit zur Oiskussion
zcntracr hcscn. ^bcr schicbich war cs das crmutigcndc Orangcn
L.-! icckcnbcrgs, das aus dcn tastcndcn Vorstobcn viccicht
immcr noch vorciig - cin buch wcrdcn ic|
Lincitung
VcrmaI bcgcgncr m Fcnrarcuch dc Audordcrung, dcndcr ubcr
dcn5nnvonrcnundGcscrzcnzubcIchrcn
,Vcnn dch dann kunhg dcn 5ohn !ragr. ,Vas soIIcn dcnndc
Vcrordnungcn, dic 5arzungcn und Zcugnssc, dc cuch dcr Hcrr,
unscr Gorr, gcgcbcn har:`, so soIIsr du zu dcncm5ohnc sagcn. ,Vr
warcn5kIavcn dcs Fharao n Agyprcn.Oa !hrrc uns dcr Hcrr mr
srarkcr Hand hcraus. . .' (Or. 6.zo !!.)
Vcnncurcndcrcuchdann!ragcn: ,Vas bcdcurcrdcnndcr hcIgc
rauch dcnhrdaubr:'sosoIIrhrsagcn OassrdasFassaop!cr r
dcnHcrrn, wcIcran dcn Hauscrn1sracIs vbcrschrrrnAgyprc
ascr dcAgyprcr schIug... '(tx :z.z !.)
Vcnndch dannkun!rg dcn5ohn!ragr: ,Vas hardaszu bcdcurcn
so soIIsr du hm anrworrcn. ,Mr srarkcr Hand har uns dcr Hcrraus
Agyprcn,ausdcm5kIavcn hausc,hcrausgc!uhrr.. `t.i(!.)
!nd du soIIsr das dcncm 5ohn an |cncm 1agc crkIarcnund sagcn
,(tsgcschchr)umdcsscnwIIcn,wasdcrHcrr!urmchgcranhar,aIs
chaus Agyprcnzog. `` tx t.)
Vaswrhcrvorunshabcn,srcnkIcncs OramaumFcrsonaIpro-
nomna und Gcschchrscrnncrung.aId sagr dcr 5ohn ,ihr", baId
,uns" (unscr Gorr), baId antorrcr dcr Varcr mr ,wr", baId mt
,ch.mdcrLrurgcdcs| udschcn5cdcrmahIs,dasnchrsandcrcssr
aIs cnc groc cIchrung dcr ndcr ubcr dcn Auszug aus Agyprcn,
wrd daraus dcrMdrasch dcr vcrndcr.Oc vcrragcn auchdc
nchrgcsrcIIrc ntx. t.) wcrdcnau! vcrndcr vcrrcIrdaskIugc,
dasbsc, dascn!aIrgcndunddasnd,das noch nchrzu!ragc
vcrsrchrOcIughcrdcskIugcnndcszcgrschndcrd!!crcnzcr-
rcn cgrt!Ichkcr ( ,dc Vcrordnungcn, dc 5arzungcn und Zcugn
sc") und n dcrtrganzung dcs ,cuch" durch ,unscrGorr".hm cr-
zahIr dcr Varcr dc Gcschchrc r cncm ,Vr", das dcn ragcr
cnbczchr. Oc oshcrdcs scnaucrrsch ndcm cxkIusvcn1hr.
,Vc !ragr das bscnd:,VassoII cuch dcscr Ocnsr:' ,tuch',
16 L|nc||ung
nICht auCh Ihm scOst! Pun, sO WIc ct sICh aus dct \csamthcIt aus-
sChIcbt,sOmaCbcauChduIbm dIc Zahncstump!undantWOttcIhm:
,csWcgcnhat\Ottcs mIt gctan, asIChaus Pgyptcn zOg`: mIt, nICht
Ihm. cssaCh-aggadab)
tc hcmcn unsctct \ntctsuCbung KIDgcn n dIcscm KcIncn
tama an: das Jhcma dct!dcntItat Im ,It, ,!ht und ,!Cb das
bcma dct LtInnctung In dct \csChIChtc VOm Puszug aus Pgyptcn,
dIc dIcscs ,It !undIctt und KOnstItuIcrt, und dasbcma dctOn-
tInuIctung und cptOduKtIOn In dct KOnstcatIOn VOn Natct und
oOhn.!ndct!cIctdcsocdctctntdasKInd,WItsagcn,IndcmcsbIn-
cIngcnOmmcn WItd In cInc \csChIChtc und In cInc LtInnctung, dIc
dIcscst!Otmtund!ut.LshandctsIChdaOcIumcIntOOcmund
cIncn tOzcb, dct jcdctutut zugtundc Icgt, aOct nut sctcn In sO
Katct !OtmansCbauIChWItd.
Ic VOtIcgcndcn otudIcn bandcn VOm Zusammcnhang dct dtcI
Jhcmcn ,LtInnctung Odct: NctgangcnbcIts Oczug), ,!dcntItat
Odct: pOItIsCbc!magInatIOn)und ,Kututcc KOntInuIctung Odct:
tadItIOnsOIdung). ]cdc utut OIdct ctWas aus, das manIbtc ko-
ekttte Struktur ncnncn KOnntc. oIc WItKt VctKnup!cnd und VctOIn-
dcnd, und zWat In zWcI ImcnsIOncn: dct oOzIadImcnsIOn und dct
ZcItdImcnsIOn. oIc OIndct dcn NcnsCbcn an dcn NItmcnsCbcn da-
dutCh, dab sIc as ,symOOIsChc oInnWct DctgctLuCKmann) cIncn
gcmcInsamcn Lt!ahtungs, LtWattungs- und andungstaum OIdct,
dct dutCbscIncOIndcndc undVctOIndIChcta!t Nctttaucnund!tI-
cntIctung stI!tct. Icsct PspcKtdctututWItdIndcn!bcncXtcn
untct dcm otICbWOtt ,\ctcCbtIgKcIt Vcthandct. oIc OIndct aOct
auCh das \cstcD ans cutc, Indcm sIc dIc ptagcndcn Lthtungcn
und LtInnctungcn !Otmt und gcgcnWattIg hat, IDdcm sIc In cIncn
!OttsCbtcItcndcn \cgcnWattshOtIzOnt bIdct und \csCbICbtcn cInct
andctcnZcItcInsCbIcbtunddadutChO!ungundLtmnctungstI!-
tct. IcsctPspcKt dctutut Icgt dcn mythIsCbcnundbIstOtIsCbcn
Ltzabungcn zugtundc. bcIdcPspcKtc: dctnOtmatIVc und dctnatta-
tIVc, dct PspcKt dct cIsung und dctPspcKt dct Ltzabung, !undIc-
tcnZugcbOtIgKcIt Odct!dcntItat,ctmOgICbcndcmLInzcncn, ,WIt
sagcn zuKOnncn.ascInzcnc!ndIVIducnzu cIncm sOChcn It zu-
sammcnOIndct, Ist dIc koekttte truktur cIncs gcmcInsamcn Is-
Zut aIcCbc8c a!8 Otm uct \c8ChiChI8ctinnctung unu ucnI!taI88IiIung 8.
uc !uty/KOUct 1.
L|nc!|ung :;
scns undocOstOIds, das sICh zum cIncnau!dIc bIndung an gcmcIn
samc Kcgcn undcttc, zum andctcn au!dIc LtInnctung ancInc gc
mcInsam OcWOhntc NctgangcnbcIt stzt.
as \tundptInzIp cdct KOnncKtIVcn ottuKtut Ist dIc IcdctbOung.
adutCh WItd gcWabtcIstct, dab sICh dIc andungsInIcn nICbt Im
\ncndICbcnVctau!cn,sOndctn zuWIcdctctKcnnOatcnNustctn Otd
ncn und as Lcmcntc cInct gcmcInsamcn ,utut IdcntI!IzIctOar
sInd. PuCb dIcscstInzIpabtsICbambcIspIcdcs ocdctNabsdcut
ICbmaCbcn. asbcOtaIsCbcOtt ,scdcthcIbt ,!tdnungundOc-
zIcbtsICbau!dIc NOtsChtIDdct!cscIc dIccInctsttcng!cstgccgtcn
!tdnung zu !Ogcn hat. Ic otICbOttc ,NOtoChtID und ,!Ogcn
VctWcIscn OctcIts au! dcnctn dct oaCbc: dIc ZcIt. amIt WItd zum
cIncndIcIntctnczcItICbc!tdnungdctcInzcncnbcgchung!cstgcc
und zum andctcn jcdc bcgchung an dIc VOthctgchcndc gcKnup!t.
!ndcmjcdc bcgchung dctscOcn ,!tdnung!Ogt, WIcdctbOtsIcsICb
WIc cIn Japctcnmustct In dct !Otm cIDcs ,uncndIChcn KappOtts.
Icscs tInzIp WOcn WIt ,tItucc Obatcnz ncnncn. Pun WIcdct-
hOt aOctcInocdct-POcnd nICht nut dIc !cIct dcs NOtjabtcs, Indcmcr
dctscOcn NOtsCbtI!t !Ogt, sOndcD ct VctgcgcnWattIgt auCh cIn VIc
WcItct zu CKIcgcndcs \csChcbcn: dcn Puszug aus Pgyptcn. ,Ic
dcthOung und ,NctgcgcnWattIgung sInd zWcI gtundsaICh Vct-
sCbIcdcnc !Otmcn cIncs Dczugs. ct bcgtI ,ocdct OczIcbtsICh nut
au! dcn PspcKt dct IcdctbOung. ct PspcKt dct NctgcgcnWattI-
gungKOmmtIndcmOtt ,aggadah zumPusdtuCK,mItdcmman
dasamocdctPOcndgccscncbuCbcInOczcICbnct.Lsbandctshum
cIncO!ttcICbIusttIcttcoammungVOnocgcnsspCbcn,LIcdctn,A-
cKdOtcn, OmIIcn, dIc acum dcn Puszug aus PgyptcnKtcIscn. oIc
Vctstcbcn sICb as cInc PuscguDg dct OIOIsCbcn \OctIc!ctung, dIc
VOt acm dcnIndctn dIc bcdcutung dIcsct NOtgangc ctKatcnWI.
Ic aggadah IstauCh cIncNOtsCbtID; bIctaOct IcgtdctPzcntau!
dct ,oChtI!t. IstdIcPuscgungcIncscXtcs.IcVctgcgcnWattIgtc
LtInnctung VOzIcbtsICbIDdct cutung dct\OctIc!ctung.
Pc Itcn baOcn dIcscn OppcaspcKt dct IcdctbOungund dct
NctgcgcnWattIgung.]csttcngctsIccInct!cstgccgtcn!tdnung!Ogcn,
dcstO mcht uOctWIcgt dct PspcKt dctIcdcthOung.]cgtObctc !tcI-
hcIt sIc dct cInzcncn bcgcbung cIDtaumcn, dcstO mcbt stcht dct
PspcKt dct NctgcgcnWattIgung Im NOtdctgtund. NIt dIcscn OcIdcn
OcnIstdctopIctaumcInctynamIKumtIsscn,InnctbaOdcsscndIc
t^ Etnleitun
5chrturdckonncktvc5trukturvonuIturcn bcdcutsamwrd.m
Zusammcnhangmtdcm5chrtIchwcrdcnvonLbcrIc!crungcnvoII-
zchtsh cn aIImIchcrLbcrgang von dcrOomnanzdcVcdcr-
hoIung zur Oomnan dcr Vcrgcgnwartgung, von ,rtucIcr" zu
,tcxtucIIcr oharcnz.Oamt st cncncuc konncktvc5trukturcnt
standcn.1hrcndckrtchccnncht!achahungundcwahrung,
sondcrnAusIcgungundtrnncrung.Andc5tcIIcdcrLturgctrttdc
Hcrmcncutk.
Ocndcscmandvcrcngtcn5tudcncrsuchcndcscnuIturbcgr!
urcnctypoIogschcAnaIysc!ruchtbarzumachcnVasunshcrntcr-
csscrt,sndVandIungcnundAuspragungcndcrkonncktvcn5truktur
nhrcr Vcrschcdcnhct undVcrgIchbarkct. Gc!ragt wrdnachdcr
Oynamk dcs kuIturcIIcn Frozcsscs, nach5tcgcrungcn und Vcr!cst-
gungcn,LockcrungcnundAuIosungcndcrkonncktvcn5truktur.Mt
dcmcg! ,anonsoIIcnFrnzpdcntzcrtwcrdcn,dasdckon
ncktvc5trukturcncruIturnchtung Zctrcsstcnzund1nvaranz
stcgcrt. anonstdc,mcmorcvoIontarc"cncrGcscIIschat,dcgc-
schuIdctctrnncrung, m Gcgcnsatz zum ccr!Iccndcn ,1radt
onsstrom"dcrhcn HochkuIturcn,abcrauch zurscIbstrcguIatvcn,
autopoctschcn ,mcmora" postkanonschcr uItur, dcrcn 1nhaItc
hrcnvcrpIchtcndcnharaktcrundhrcbndcndcratau!gcgcbcn
habcn.GcscIIscha!tcnmagncrcn5cIbstbIdcrundkontnucrcnubcr
dcGcncratoncn!oIgchnwcgcnc1dcnttat,ndcmsccncuturdcr
trnncrung ausbIdcn undsc tun das- dcscr Funktst!ur unscnt-
schcdcnd auj anz vcr:chtcdcnc Wctsc. Ocsc 5tudcn gchcn dcr
ragcnach,utc schGcscIIschahcncrnncrn,undwcschGcscIscha!-
tcnmagncrcn,ndcmscschcrnncrn.
bwohIdcgcgcnwartgcOcbattcum posthstorc" undFostmo-
dcrncgcnugAnhaItspunktcurdcscragcstcIIungbotcbcschrankcn
sch dc!oIgcndcn5tudcnau dc AItcVcIt .OasIcgtzum cncn an
dcrcngcschranktcnachkompctcnzdcs Vcrasscrs,zumandcrcnan
dcr 1atsachc, da sc n cngcr Arbctsgcmcnschat mt AIcda Ass
manns!ntcrsuchungcnzumkuIturcIIcnGcdachtnsdcr!cuzctcnt-
standcnsnd und sch m HnbIckau! hr uch Lrtnncrunsrdumc.
Zur ku/turc//cn Konstruktton von Zctt und |dcntttd| HabI.-5chr.
t) au dc !rspngc und Anangc bcschrankcn konncn. Abcr
auchn cscrcschrankung ubcrschrctctdcscs uchdnachhor-
zont cncs AgyptoIogcn n cncr Vcsc, dc manchcr aIs unzuIassg
l
l
l
.
'
Einlcttun 1
cmpndcn mag und dc cdcnaIIs cnVodcrtrkIarungcrrdcr.
Ocnndc 1hcscn und cgrc, dc dcrcrstc 1cIcnt!aItctwcrdcn
zwctcn 1cIanhandvon aIIstudcnIIustrcrt,n dc Mcsopotamcn,
dc Hcthtcr, 1sracI und GrcccnIand cbcnso wc das AItc Agyptcn
cnbczogcnwcrdcn.ZumcncrtntschuIdgung mochtcchbctoncn,
dac dcscm uch ncht umdc OarIcgung von orschungsarbctcn
m cgcntIchcn 5nnc gcht, dc sch naturIch au! mcn cgcntIchcs
achgcbct dc AgyptoIogc, bcschrankcn, sondcrn um dc ckon-
struktonkuIturcIIcrZusammcnhangc, nahcrhnumdcnZusammcn-
hang von koIIcktvcr trinncrung, 5chrtkuItur und tthnogcncsc,
aIsoumcincnctragzur aIIgcmcncnuIturthcorc.
ctragc zur aIIgcmcncn uIturthcorc wurdcn und wcrdcn von
Vsscnscha!tcrn hochst untcrschcdIchcr bscrvanz gcIccrt.
Hcrzu gchorcn ]ohann Gott!rcd Hcrdcr und arI Marx,]aco
urckhardt, rcdrch !ctzschc Aby Varbur, Max Vcbcr und
trnst assrc ]ohan Huznga und 1.5.tIiot, AmoId GchIcn und
A.L.rocbcr, I!ord Gccrtz,]ack Goody und Mary OougIa,5g-
mund rcud und cnc Grard dc chc Icc sch cndIos !rtsct-
zcn. Ochtcrund tcratcn,5ozoIogcn konomcn, Hstorkcr, Fh-
Iosophcn, tthnoIogcn .. . nur dc AItcrtumswsscnschahcr habcn
sch n dcscr Ocbattc au!aIIcnd scItcn zu Vort gcmcIdct Oabc
dur!tc cs ohnc wctcrcs cnIcuchtcn, da sch gcradc in dcrtr!or-
schung dcr !hcn HochkuIturcn bcsondcrs rcchc Au!schIussc hr
das Vcscnund unktoncrcn,dctntstchung,VcrmttIungundVcr-
andcrung vonuItur gcwnncn Iccn. Oamt woIIcn dcsc5tudcn
cncn An!ang machcn.
Oc!ntoncn stchcn gcwohnIch am Anang cncr!ntcrsuchung.
Oahcrhat dcr Lcscrcncchtau!trIautcrung,was mtdcm cgr!!
dcs ,kuIturcIIcn Gcdachtnsscs gcmcnt

st,warum dcscsonzcpt
IcgtmundsnnvoIIst,wcIchc FhanomcncmtscncrHIcangcmcs
scncr aIs sonst bcschrcbcn wcrdcn konncn und worncr ubcrdcn
cngcburgcrtcn cgr!! dcr 1radton hnausgcht. Ocr cgr dcs
kuIturcIIcn Gcdachtnsscs" bczcht sch au! cncdcr Aucndmcn
soncn dcs mcnschIchcn Gcdachtnisscs.Oas Gcdachtns dcnktman
schzunachstaIscnrcncs1nncnphanomcn,IokaIscrtmGchrndcs
1ndvduums,cn 1hcmadcrGchrnphysoIogc,!curoIogcundFsy-
choIogcabcrnchtdcrhstorschcnuIturwsscnschatcn.Vasdc
scsGcdachtnsabcrnhaItIch au!nmmt,wccsdcsc1nhaItc

n-
scrt, wc Iangc cs was zu bchaItcn vcrmag, st wctcsgchcnd cin
2O L|nc|lun_
!t9gc D1CD\ 1DDctct 9Q921\8\ uDC b\cuctuDg, 5DDCctD 8u!ctct, C. D.
gc5c5CD9\\1CDct uDC Ku\utcct V9DUcDDcC1DguDgcU. L9t9u\ D9\
95 ct5\ct ^9utJCc !9DW9CD5 U1\ 9CDCtuCK DJDgcW:c5cU, Cc55cD
+Dc5cD 51CD C95 ct5\c 9Q1\c WJCUc\. CD UDCD\c V:ct bctc1CDc C1c5ct
Pu!cD C\UcD5:DD Cc5 LcC8CD\D:55c5 uD\ct5CDc1CcD, VDD CcDcD C95
,Ku\utcc LcC8CD\DJ5 Dut c1Dc J5\:
1. La: mtmctt:chc Ccddchtnt:. L1c5ct bctcJCD Dc2JcD\ 5:CD 9u\
C95 !9DCcD. !9DCcD c1cD WJt CutCD 9CDU9CDcD. L:c NctWcD-
CuDg VDD 5CDtJ\\:CDcD !9DCuDg59DcJ\uDgcD WJc LcDt9uCD59DWc1-
5uDgcD, DCDDDCDctD, b9u9DcJ\uDgcD J5\ c:Dc VctD8\D5U8!:g 5Q8\c
uDC D:c VD5\8DC:g CutCDgtc:\cDCc D\WJCKuDg. !9DCcD 8!\ 5JCD
D1c VD5\8DC:g KDCJ!J2JctcD. DCD JUUct DctuDcD Wc:\c bctcJCDc Cc5
P\9g5D9DCcD5, VDD bt9uCD uDC bJ\\c 9u\ U\Uc\:5CDcD t9CJ\JDDcD.
LcD P5QcK\ Cc5 UJUc\:5CDcD LcC8CD\D155c5 D9\ DDt:gcD5 VcDc L1t9tC
1D 29DtcJCDcD bDCDctD 2uU ZD\tuU c1Dct u\ut\DcDtJc gcU9CD\,
CJc 9u5 5DCDct NctcJD5c1\1guDg c:DcD LtD!\c: JDtct LutCD5CD9g5-
Kt9\\ Dc2JcD\.
+ La: Ccddchtnt: dcr Ltnc. NDD CcD 9\8gJCDcD uDC :D\\UcD
Lct8\5CD9\\cD W\c bc\\ uDC b\uD, ! uDC 95CDgc5CD1tt, cJCuDg
uDC ctK2cug D15 D1D 2u !8u5ctD, LDt\ctD uDC b\8CUD, b\t8!cD,
t9Dt2cugcD uDC bCDJ\cD :5\ Cct ^cD5CD 5cJ\ 9\ct5 VDD L1DgcD uUgc-
DcD, :D C:c ct 5c1Dc NDt5\cuDgcD VDD ZWcCKU8!JgKcJ\, bcqucUJCD
Kc1\ uDC bCDDDDcJ\, uDC C9U1\ :D gcWJ55ct c:5c 5JCD 5cD5\ :DVc5\Jct\.
L9Dct 5QJcgcD C1c L:Dgc JDU c1D b1C 5c:Dct 5cD5\ WJCct, ctJDDctD
JDD 9D 5:CD, 5c1Dc Nctg9DgcDDc1\, 5cUc NDt\9DtcD u5W. LJc L:DgWc\,
1D Cct ct cD\, D9\ cJDcD ZcJ\JDCcX, Cct UJ\ Cct LcgcDW9t\ 2ugc:CD
9uCD 9u\ Vct5CDJcCcDc Nctg9DgcDDc:\55CDJCD\cD Ccu\c\.
. bQt9CDc uDC DUUuD:K9\JDD: da: kommuntkattvc Ccddcht-
nt:. PuCD CJc bQt9CDc uDC C1c t8D:gKc:\, UJ\ 9DCctcD 2u KDUUuD:2Jc-
tcD, cD\W:CKc\ Cct ^cD5CD DJCD\ VDD :DDcD, 9u5 5:CD Dct9u5, 5DDCct
Dut 1U Pu5\9u5CD U:\ 9DCctcD :U 2:tKu8tcD DCct RCKgcKDQQc\cD
Zu59UUcD5Q1c VDD DDcD uDC Pu!cD. bcWu!\5c1D uDC LcC8CD\D:5
51DC JDCJVJCu9QD]5:DDg15CD uDC -Q5]CDDDg:5CD D:CD\ 2u ctK8tcD
uDC ct\DtCc1 cJDc ,5]5\cU\5CDc tK8tuDg, C1c C:c D\ct9K\JDD U:\
9DCctcD DC:V:CucD c:DDc21cD\. LcDD bcWu!\5c:D uDC LcC8CD\D15
Z LJ u/O/cnc0 c| c Jtr0, arts t}z; 0 chOc5 cJ.h0c d/ m ]OndJl/On du
mOndc, aris IQ}o dt. J Lndc dcr !cuu/|, t0IDutg IQo_ Lc bO( 0mI5J|rc,
JtIS lQo1.
L:ntl|uD_ 2J
D9ucD 5JCD u 1D2cDcD Dut Kt9\\ 5cJDct cJD9DUc 9D 5DCDcD D\c!-
9K\:DDcD 9u\. LJc5cD P5QcK\ Dt9uCDcD W:t DJct DJCD\ Wc1\ct 9u82u\DD-
tcD, CcDD W:t gcDcD m Zu59UUcDD9Dg U1\ Cct LcC8CD\D15\DcDt1C
VDD ^9ut1Cc 9DW9D5 D8Dct C9t9u\ c\D.
q. L:c \DctJc\ctuDg Cc5 b:DD5: da: ku/turcl/c Ccddchtnt:. L95
Ku\utcc LcC8CD\DJ5 D:Cc\ c1DcD V9uU, JD CcD 9c CtcJ VDtgcD9DD\cD
bctc\CDc UcDt DCct WcDJgct DtDCDD5 DDctgcDcD. cDD UJUc\J5CPC
VDu\JDcD CcD b\9\u5 VDD ,VJ\cD 8DDcDUcD, C. D. 2u58\2:CD 2u :Dtct
ZWcCK DcCcu\DDg DDCD c:Dc bJDDDcCcu\uug Dc5:\2cD, W1tC Cct bctcJCD
Cc5 0:Uc\J5CDcD !9DCuDg5gcC8CD\D155c5 DDct5CDtJ\\cD. V1\cD gcDD-
tcD JD CcD bctc1CD Cc5 Ku\utccD LcC8CD\D155c5 WcJ 5Jc c\Dc \DctJc-
\ctuDg5- uDC NctgcgcDW8t\JguDg5\DtU Cc5 Ku\utccD b:DDc5 C9t5\c-
cD. L955cDc g:\ \Dt LJDgc, WcDD 5:c DJCD\ Dut 9u\ c:DcD ZWcCK,
5DDCctD 9u\ c\DcD b1DD VctWcJ5cD: b]UDDc, KDDc, VcQt85cD\9\JDDcD
W1c c\W9 LcDK5\c1Dc, Lt9DU9c, cUQc, CDc u5W. DDct5CDtcJ\cD CcD
DtJ2DD\ Cc5 L1ggcC8CD\D155c5, WcJ 5:c CcD JUQJ2:\cD ZcJ\- uDO
CcD\\\8\5JDCcX cXQJ2J\ U9CDcD. L:c5cD P5QcK\ Cc5 VDD mU 5DgcD9DD-
\cD ,bD219cD LcC8CD\D155c5 D9\ PD] 9tDutg :D5 ZcD\tDU 5c:Dct
tDt5CDuDgcD gc5\c\. D WcCDcU \U19Dg 8DD:CDc5 \Dt CcD CtJ\\cD b-
tcJCD, bQt9CDc uDC DUUuD1K9\JDD, gJ\ uDC WcCDc VDc CJc bCDt1\\
C9DcJ 5Q:c\, J5\ C95 c1gcD\JCDc DcU9 CJc5c5 buCDc5.
Jct1Dt UOCD\c JCD c\W95 Wc:\ct 2u0CKgtcJ1cD uDC 9u1 C:c Lc5CDJCD-
\c Cct tt9gc5\cuDg cJDgcDcD. DCc Cct 5JcD2Jgct ]9Dtc D9\\c 51CD c1D
tc:5 VDD u\D1WJ55cD5CD91\ctD P\\c5\9UcD\c| Pg]Q\DDgcD,
P55]t:DDgcD, P\QDJDDgcD, :\ct9\ut- uDC bQt9CDW:55cD5CD9\\ct ~
2u59UUcDgc\uDCcD, Cct 5:CD C:c t\Dt5CDuDg cJuct PtCD8DDgJc Cc5
cX\c5, D8DctD:D: Cc5 /ttcrart:chcn cX\c5, 2ut Pu\g9Dc gcU9CD\
D9\\c. L9U95 WutCcD CJc5c tt9gcD 9u1 c\Dct 5cDt 9D5\t9K\cD uDO
\DcDtc\J5CDcD DcDc VctD9DCc\. LJc LcVJ5c CJc5c5 PtDcJ\5Ktc:5c5 9u-
\c\c: Dct9u5 9u5 CcD UcDtc\:5CDcD DD2cQ\cD, uDC 2W9t \D 2WcJ V:CD-
\uDgcD: :D CJc 2c:\:CDc Jc1c uDC \U C:c Ku\utcc tctDc. \D\ct CcU
1\c Archdo/otc dcr /ttcrart:chcn Kommuntkatton 5JDC 9u5 C:c5cD
tDt5CDuDgcD UcDtctc b8DCc Dc1VDtgcg9DgcD. bctc1\5 9u1 Cct 9ct-
ct5\cD 9guDg C:c5c5 tcJ5c5 2uU DcU9 ,^DDCJCDKc:\ uDC bCDt:!\-
:CDKcJ\ K9UcD C:c D8DDUcDc uDC tt9gc5\cuDgcD JD CcD bJCK, CJc
cJDcD bcgtJ\\ W1c ,Ku\utcc5 LcC8CD\DJ5 D9Dccg\cD. L9Dc: g1Dg c5
uU CcD cX\Dcgt:11. D C:c5cU Zu59UUcDD9Dg Cc\JD1c1\c DDt9C
DJCD cX\ 95 ,WJcCct9u\gcDDUUcDc \\c:uDg JU V9DUcD cJ-
|Uc|l'U_
nct ,zctdchntcnbItuatIOn.Ic\tszcncdcscXtcsIstdasbOtcnInstI
tt.`
Pus dcm bcgtI!! dct zctdchntcn bItuatIOn cntWICKctc sICh, Was
IdaPsmannundIChpattImsChubanutI LOtmanundan-
dctc KututthcOtctIKct das ,Kututcc \cdaChtnIs OczcIChnct
haOcn.'Otumcs hIct gcht, abtsIChamcIn!aChstcnIn cIncttcChnI-
sChcn ctmInOOgIc OcsChtcIOcn. Zctdchnung dct KOmmunIKatIOns-
sItuatIOnct!OtdcttNOgIChKcItcncXtctnctZWIsChcnspcIChctung.as
KOmmunIKatIOnssystcm mub cIncnPubcnOctcICb cntWICKcn, Indcn
NIttcIungcn und!n!OtmatIOncn KututcctbInn- ausgcagctt Wct
dcnKOnncn,sOWIc!OtmcndctPusagctungKOdIctung),bpcIChctung
und IcdctcInsChatung _tcttIcVa).` as ct!Otdctt InstItutIOncc
Kahmcn, bpczIaIstcntum und Im POma!a auChPOtIOnssystcmc
WIcKnOtcnsChnutc, ,ChutIngas, ZahstcInc- mItIapOsItIVcn!th-
sumctIsChct ,CaCuI IusttIcttc KOntad LhICh scIncn NOtttag uOct
dcn cXtOcgtI!! - und sChIcbICh bChtI!t. Ic bChtI!t Ist uOcta aus
sOChcn POtatIOnssystcmcnhctVOtgcgangcn, dIc Im !unKtIOnszusam-
mcnhang zctdchntct KOmmunIKatIOn und nOtWcndIgct ZWIsChcn-
spcIChctungcntWICKctWOtdcnWatcn.tcI!cdctOdct!unKtIOnstah
mcn symOOIsChct KcptascntatIOn ttctcn daOcI as typIsCh hctVOt:
IttsCha hIcthct gchOtcn dIc VOtdctasIatIsChcnZahstcIDc), pOItI
sChc NaCht Pgyptcn) undIdcntItatssIChcUdc Nythcn da!ut mOgcn
dIc austtaIsChcn ,ChutIngas und ,sOngIncs stchcn). Ls sInd typI-
sChcbctcIChcdctZItKuatIOnKututccnbIDns.
NIt dct Lt!Indungdct bChtI!tIst dIcNOgIChKcItcInct um!asscn-
dcn tcVOutIOnIctcndcn tans!OtmatIOn dIcscs Pubcn OctcIChs VOn
KOmmunIKatIOngcgcOcnund IndcnmcIstcn!acnauChcIngcttctcn.
!m btadIumtcInct \cdaChtnIsKutut Odct VOtsChtI!tIChctPOtatIOns-
systcmc OcIOt dct ZWIsChcnspcIChct und PubcnspcIChct dct KOm-
munIKatIOncngau!dasKOmmunIKatIOnssystcmOczOgcn. asKutu-
tcc\cdaChtnIsdcCKtsIChWcItcstchcndmItdcm,WasInncthaOdct
Lb!|Cb 1.
q P. u. ]. P88mann 1 ]. A88mann 1 a.
[ 1ntct Ocm bt|CbWOtt Oct cXt0tIOtI8at|On bc8Cbtc|bt ctOI-\Outban I6 O|c
tcCbnO!Og|8Cbc LVO!ut|On cXtcDct atcn8QcICbct Zut bctcnt|On VOn Ommunka-
t|On VOn Ocn Qt|mItVcn Nctk2cugcn ubct Oc bCbt|t, Ocn Zcttcka8tcn, O|c LOCb
kattc bi8 2um LOmQutct unO bc2c|Cbnct 8|c a!8 c|n ,cXtctna!|8|cttc8 \cOaCbtnI8
|U0mO|tc cXt0t|OtI80c: 16,!) Ocs8cn Jtagct n|Cbt Oas nO|V|Ouum, nOCb [Wlc
b| Ocn J|ctcn) OIc \0ttung, 8OnOctn Oa8 ctbnI8.bc O!!cktIV [a CO!!cCtIVIt0
ctbnIquc) I8t.
)Inctlun_ 2j
Ltuppc an bInn zItKuIct. tst mIt dct bChtI!t Im sttcngcn bInncIs
dIc NOgIChKcIt cInct NctscOstatdIgung und KOmpcXWctdung dIc-
scsPubcnOctcIChs dct KOmmunIKatIOngcgcOcn. Ltst ctzt OIdctsICh
cIn LcdaChtnIs aus, das mcht Odct WcnIgct WcIt uOct dcn OtIzOnt
dcs In cInct jcWcIIgcn LpOChc ttadIcttcn undKOmmunIzIcttcn bInns
hInausgcht und dcn bctcICh dct KOmmunIKatIOn cOcnsO uOctsChtcI-
tct WIc das IndIVIducc \cdaChtnIs dcn dcs bcWubtscIns. asKutu-
tcc \cdaChtnIs spcIst tadItIOn und KOunIKatIOn, aOct cs gcht
nICht datIn au!. Put sO ctKatcn sICh bChc, KOn!IKtc, !nnOatIO-
ncn, KcstautatIOncn, KcVOutIOncn. Ls sInd LInOuChc aus dc ]cn-
scIts dcs cWcIs aKtuaIsIcttcnbInns, KuCKgtI!!c au!Nctgcsscncs, Kc-
ptIstInatIOncn VOn JtadItIOn, IcdctKcht dcs Nctdtangtcn ~ dIc
tpIsChc ynamIK dct bChtI!tKututcn, dIc \audcLVI-bttaussdazu
Vctanabtc, sIc as ,hcbc \cscsCha!tcn cInzustu!cn. Ic OcI acn
KOmpcXctcn ctKzcucnctIOtsICh auChOcIdctbChtI, und hIctIn
ungcICh sChatctct Ot, cInc IacKtIK VOn Pusdchnung und
Lntaubctung. asPutOmOOIctmOgIChtasLXtctnaIsIctungdcsna-
tutIChcn bcWcgungsappatats cIn ungcahntc Pusdchnung dcs
mcnsChIChcn bcWcgungtadIus !uhtt aOct OcI uOctmabIgc \c-
OtauCh zugcICh zu cInct NctKummctng scInct natutIChcn bcWcg-
IChKcIt. PhnIChcs gIt !ut dIc bChtI: sIcctOgIChtascXtctnaIsIct-
tcs \cdaChtnIs cInc ungca nt PusdchDung zut Icdctau!nahmc
gcspcIChcttct NIttcIungcnund!n!OtmatIOncn, !uhttaOctgcIChzcItIg
zucInctNctKummctungdctnatutIChcn\cdaChtnIsKapazItat.Icscs
sChOn VOn atO au!gczcIgtc tOOcm OcsCha!tIgt dIc syChOOgcn
nOCh hcutc." NOn dcn NOgIChKcItcn cXtctnct bpcIChctung Ist aOct
nICht nutdas!ndIVIduum, OndctnVOt acmdIc\cscsCha!tunddIc
sIcKOnstItuIctcndcKOmmunIKatIOnOcttO!!cn.IctctOnctsIChmIt
dctLXtcUaIsIctung dcs bInns cInc IacKtIK ganz andctct Ptt._cn
pOsItIVcn ncucn !Ocn dct KctcntIOn und dcs KuCKgtI!!s uOct dIc
]ahttauscndc hInWcgcntsptcChcndIcncgatIVcn !Otmcn cIncsNctgcs
scns dutCh Pusagctung und cIncsNctdtangcnsdutCh NanIpuatIOn,
ZcnsuJ NctnIChtung, \msChtcIOung undsctzung.
\mdIcscynamIKOcsChtcIOcnundInbczIchungsctzcnzuKOnncD
zu gcsChIChtIChcn andungcn In dct cChnOOgIc dct PucICh-
nungssystcmc, dct bOzIOOgIc dct tagctgtuppcn, dct NcdIcn und
!tganIsatIOns!Otmcn VOn bpcIChctung, tadItIOn und ZItKuatIOn
6 . !Ickata/. \. \c8ngct|. . NutbIg 1}.
lnc|/un
Ku!tutc!!cu bIun8, Kut2: a!8 \OctOcgtIH !ut Ucn mIt Ucu btICWCttcr
,taUItIOu8OI!Uuug , ,VctgaugcncIt8Oc2ug uuU ,QO!ItI8Cc lUcntI-
t8t O2W. magInatIOu umtI88cncu uuKtIOn8tamcu OtauCcn WIt
Ucn bcgtID Uc8 Ku!tutc!!cu LcU8CtnI88c8. !Ic8c8 LcU8CtuI8 I8t Ku!-
tutc!!, WcI! c8 nut Iu8tItutIOnc!!, attc!I2Ic!! tca!I8Ictt WctUcu KaUu, uuU
c8 I8t cIu LcU8CtuI8, WcI! c8 Iu Oc2ug au! gc8c!!8Ca!t!ICc OmmunI-
KatIOn gcnau8O !unKtIOuIctt WIc Ua8 IuUIVIUuc!!c LcU8CtnI8 In Oc2ug
au! bcWuLt8cIu. !ct VOt8C!ag VOu \auCIK/^Ot :ppo, an8tc!!c Uct
,^ctaQct Uc8 KO!!cKtIVcu LcU8CtuI88c8 Ucn cIngcOutgcttcn bc-
gtI!! Uct taUItIOu 2u VctWcnUcn, !8u!t au! cIuc 8u!ICc VctKut2ung
Uct Ku!tutc!!cu 8nOmcuO!OgIc uuU !ynamIK Iuau8 WIc c8 UIc hc-
Uu2Ictuug Uc8 IuUIVIUuc!!cu LcU8CtnI8OcgtI!!8 au! Ucu Uc8 bcWuLt-
8cIu8 OcUcutctc. !aOcI WO!!cn Wt KcIucu bttcIt um NOttc cut!aCcu.
NIc Immct mau UIc8c8 Pubcu Uct gc8c!!8Ca!t!ICcn taUItIOu uuU
OmmuuIKatIOn Oc2cICncu WI!!: WICtIg I8t nut, Uab c8 a!8 cIu 8
uOmcu 8uI gcuctI8 In Ucu b!ICK ttItt, a!8 cIuc Ku!tutc!!c bQ8tc, In Uct
8IC taUItIOn, Lc8CICt8OcWuLt8cIn, ,^ytOmOtOtIK unU bc!O8t-
Uc!IuItIOu VctKuuQ!cu unU UIc ~ UIc8ct unKt I8t cut8CcIUcuU ~ VIc!-
!8!tIg OcUIugtcn gc8CICt!ICcu NanU!ungcn, untct anUctcm: mc-
UIcntcCnO!OgI8C OcUIugtcn LVO!utIOu8QtO2c88cn, untctWOt!cn I8t.
lm Ltcu2!a!! gcWInut UIc8ct um!a88cuUc uOct Ucn bctcIC Uc8 c-
WcI!8 KOmmuuI2Icttcn unU ttaUIcttcn bIun8 WcIt Iuau8gtcI!cnUc
haum Uct LtInnctung cIuc 8O !c8tc On8I8tcn2, Uab ct Iu NIUct8QtuC
ttctcn Kanu 2u Uct 8O2Ia!cn unU QO!ItI8Ccu NItK!ICKcIt cInct Lcgcu-
Watt. !Ic8cu a!! Kcnn2cICucu WIt mIt Ucn bcgtI!!cn Uct ,KOuttaQt8-
8cntI8Ccn ttIunctuug |L. cIbcn) unU Uct ,auaCtOncn bttuKtu-
tcn |^. LtUcIm). !Ict aOcn WIt c8 mIt gc8tcIgcttcu, attc!I2Ic!!cu
Otmcn Uct Ku!tutc!!cu LtInnctuug, mIt Ku!tutc!!ct ^ucmOtcCnIK 2ut
Lt2cuguug uuU Pu!tcCtcta!tung VOn Ungletchzetttgkett 2u tun.
Pu! 8O!Cc tO2c88c Uct tan8!OtmatIOu uuU Uct btcIgctung KOn2cn-
ttIctcn 8IC uu8ctc btuUIcn 2um Ku!tutc!!cn LcU8CtuI8. Lc!tagt WItU
cWcI!8 uaC Ucn cnt8CcIUcnUcn NanU!uUgcu Uct KOnncKtIVcu bttuK
tut cInct Lc8c!!8CaU. !aOcI KOmmt c8 un8 VOt a!!cm Uatau! au, 2WcI
Pn88t2c auDugtcI!cu unU WcItct2u!utcn, UIc 8O!Cc N8nU!ungcn In
Ucu b!ICK OcKOmmcn aOcn, aOct Iu Itct LtK!8tuug un8ctc8 LtaC-
tcn8 2u Kut2 gtcI!cu. !ct cIuc Pu8at2, Uct au! Ua8 Io. jaDtunUctI 2u-
mCKgct, VOu P. NcOct Iu8 Zcuttum cInct um!a88cnUcu u!tuttcO-
tIc gc8tc!!t, VOu .ja8Qct8 au! UIc gtIHIgc Otmc! Uct ,PC8cu2cIt
lnct/un_
gcOtaCt uuU YOu b. P.LI8cn8taUt In 8cIucu 8O2IO!OgI8Ccu Ouc-
qucu2cn au8gc!cuCtct WutUc, !utt UIc8c NauU!uugcn au! lunOVatIO-
ncu tcIn gcI8tc8gc8CICt!ICct Ptt 2URCK: VI8IOucn cIuct ttau82cu -
Ucutcn unUIctuug VOn LcOcu:OtUnuugcn uuU !cutuugcn, UIc Yuu
gtOLcu LIu2c!ncu WIc Ou!u2Iu8, LaOt8c, buUUa unU ZOtOa8t0t,
NO8c unU Ucu tOQctcn, !Omct unU Ucn tagIKctu, bOKtatc8, y-
tagOta8, atmcnIUc8, jc8u8 uuU ^OammaU VOtgcttagcu, VOu ncucu
Iutc!!cKtuc!!cu L!Itcn au!gcuOmmcu uuU Iu cInct UutCgtcI!cnUcu
\mgc8ta!tung Uct ItK!ICKcIt 2um tagcn gcOtaCt WutUcu. !ct
anUctc Pn8at2, Wc8cut!IC ucuctcu !atum8 uuU In un8ctcn agcu VOt
a!!cm UutC Ucn Lt82I8tcu LtIC P. !aVc!OCK uuU Ucu PnttOQO!Ogcu
]aCK LOOUy 8OWIc cInc WaC8cuUc LtuQQc VOn LVO!utIOu8 |IK!8S
!umauu) unU NcUIcntcOtctIKctn (^at8a!! ^CLuau1 Vctttctcu,
8Ict In UIc8cn uuU anUctcu tan8!OtmatIOncu VOt a!!cm UIc Pu8WIt-
Kungcn mcUIcntcCuO!OgI8Cct Vct8nUctungcu WIc bCtIHgcOtauCh
uuU buCUtuCK. bcIUc Pn88t2c aOcn Ua8 VctUIcn8t, uu8ct Pugcu-
mctK au! UIc8c NanU!ungcn gctICtct unU WICtIgc Zu8ammcu8ngc
au!gcUcCKt 2u aOcu. bcIUc !cIUcn anUctct8cIt8 Uatuutct, UIc VOm c-
WcI!8 anUctcu Pu8at2 ctVOtgcOOcucu Zu8ammcn8ugc nICt gc-
OutcnU 2u OcmCK8ICtIgcn. !Ic mcUIcugc8CICt!ICc !cutuug !8uI
Lc!at, UIc tO2c88c mOuOKau8a! au! cIncn tcIucn ^cUIcuUctctmInIS-
mu8 2u VctKut2cu, W8tcnU UIc gcI8tc8gc8CICt!ICc !cutuug !ut UIc
2WcI!c!!O8 2cutta!c bcUcuIung Uct bCtI!t unU Itct WaC8cuUcn LIu-
Oc2Icung IH Ku!tutc!!c taUItIOncn uuU gc8c!!8Ca!t!ICc H8tItutIO-
ucn In ct8taun!ICct NcI8c O!IHU gcO!IcOcn I8t.
\Oct UIc8c PQOtIcn mOCtcn un8ctc btuUIcu 2um Ku!tutc!!cu Lc-
U8CuI8 Iuau8KOmmcu, InUcm 8Ic UIc tagcu Uct bCtIUKu!mt cIu-
8tc!!cn Iu Ucu gtOLctcn !OtI2Ont Uct ,On8ttuKtIOu Ku!tutc!!ct ZcIt
|P!cIUa P88maun) cInct8cIt8 unU KO!!cKtIVct lUcutII8t8OI!UuHg O2w.
QO!ItI8Cct lmagIuatIOn anUctct8cII8. a8 8IC In UIc8cm ctWcItcttcu
!OtI2Ont a!8 anU!ungcn Uc8 Ku!tutc!!cn LcU8CtuI88c8 Oc8CtcIOcu
!8Lt, Vct8uCcn WIt an VIct bcI8QIc!cn au!2u2cIgcn. !Ic8c Pu8WaD! ISI
WcUct 8y8tcmatI8C uOC tcQt88cutatIV. t8 auUc!t 8IC VIc!mct uD
Ucu Pu!ang cIHct OHcucu hcIDc, UIc 8IC UutC Oc!IcOIg VIc!c anUctc
btuUIcu !Ott8cI2cu !IcLc. lC aOc mIC aOct Ocmut, Iu Uct On!Igu-
tatIOn VOn PgyQtcu, l8tac! unU LtIcCcn!anU, mIt cIucm bcItcuO!ICk
au! UIc cI!8CtI!tKu!tutcu, mOg!IC8t Vct8CIcUcnattIgc unU IyQI8Cc
tau8!OtmatIOn8QtO2c88c Uc8 Ku!tutc!!cn LcU8CtnI88c8 Iu Ucu b!ICk
ttctcn 2u !a88cn.
ERSTER TE!L
!1\Y1b\!1 LYIPL1I
ERSTES KAPJTEL
t1!!t!!G5!1!
Vorbcmcrkungcn
Ccddchtntskunst und Lrtnncrunskultur
Ocrcgri!dcr,Gcdachtniskunst",,arsmcmoriacodcrmcmorati-
va"isr!csrindcrabcndIandischcnJraditionvcrankcrt.AIsihrLrIin-
dcr giIt dcr gricchischc Oichrcr 5imonidcs, dcr im 6]ahrhundcr
vhr. Icbtc.Oic omcr kodi!izicrrcn dicscunstaIs cincs von Iun
Gcbicrcn dcrhcrorik und ubcrIic!crtcnsic dcm MittcIaItcrunddc
cnaissancc. Oas Frinzip dicscr Mncmorcchnik bcsrcht darin, ,bc-
stimmtc rrcauszuwah!cnundvondcnOingcn,dicmanmcwu-
scinbchaIrcnwiII, gcistigc iIdcrhcrzusrcIIcnundsicandicbcwurcn
rrczuhc!tcn.5owirddiccihcnIoIgcdicscrrtcdicAnordnungdcs
5toI!sbcwahrcn,dasiIddcrOingcabcrdicOingcscIbsrbczcichncn.
(iccro,Lc Cratorc 11 6i-(.Ocr VcrIasscrdcrKhctortc ud
Hcrcnntum ausdcmi.]ahrhundcrtn. hr,dcsbcdcutcndsrcnantikcn
1cxtcs zurGcdachtniskunst,har zwischcn ,naturIichcm"und ,arrc
IizicIIcm Gcdachrnis' untcrschicdcn Oic Gcdachrniskunst ist di
GrundIagc dcs ,arrcIizicIIcn GcdachtnisscsMitscincr HiI!cvcrma
dcrtinzcInc,cinungcwohnIichcsMalvonVisscnauunchmcnun
bcrcitzuhaItcn,z..Iurdicrhctorischc ArgumcntationOicscbiswci
ins i,.]ahrhundcrt hincin machtigc 1radion hatdiccngIischcuI-
rurwisscnscha!tIcrin ranccs arcs in cincm inzwischcn kIassischgc-
wordcncn Vcrk au!gcarbcitct, auI dcm wicdcrum zahIrcichc ncucr
undncucsrcArbcitcnau!baucn. Mitdicscr Gcdachrniskunsrhatdas
was wir untcr dcm cgri!! dcr trinncrungskuItur zusammcnIasscn
woIIcn,kaum ctwas gcmcin. Oic GcdachrniskunsristauIdcntinzcI
ncnbczogcn und gibt ihm Jcchnikcn an dic Hand, scin Gcdachtnis
1 bum, 1yty; . . Lt .kc\mann J; P. Pss manUh. atth JyyI, Oattn DtsOn-
Oc:s ct l unst Ots LO8.h\ntsscs ~ LcO8.htnts Oct UnI; P. avt:Kam
UnO . La.hmann LyyI.
J'
rIUU0rutg$ulu|
auszuOIdcn. L handct sICh um dIc PusOIdun cInct IndI\Iduccn
apazItat. bcIdctLtInnctungsKutut dagcgcn handcts sIChumdIc
LIDhatung cInct sOzIacn Nctp!IChtung. oIcIst au! dIc \tupc OczO-
gcn.Ict gchcsumdItagc: ,asdut!cnWItnIChvctgcsscn: Zu
jcdct \tuppc gchOtt,mcht Odct WcnIgct cXpIzIt,mcht Odct WcnIgct
zcntta, cInc sOChc tagc. Ott, WO sIc zcntta Ist und !dcntItat und
ocOst\ctstandnIs dct\tuppc OcstImmt, dut!cnWItvOn,\cdaChtnIs-
gcmcInsCha!tcn |! POta) sptcChcn. LtInnctungsKutut hat cs mIt
,\cdaChtnIs, das \cmcInsCha!t stI!tct, zu tm. !m\ntctsChIcd zut
\cdaChtnIsKunst,dIccIncantIKct!Indung~ WcnnauChKcmccXKu
sI\aOcndandIsChcLtsChcInung- datstct,IstdIcLtInnctuDgsKutut
cIn unI\ctsacs hanOmcn. Ls abt sICh sChcChtctdIngs KcInc sOzIac
\tuppIctung dcnKcn,IndctsIChnICht- InWIc aOgcsChWaChtct Otm
auCh Immct - Otmcn \On LtInnctungsKutut naChWcIscn Icbcn.
ahctabtsIChIhtc\csChIChtcauChnIChtIndctcIscshtcIOcn,WIc
dIcs!uttanCcsatcsmItdct\cdaChtnIsKunstmOgIChWat.Lsasscn
sICh nut cInIgc agcmcInc PspcKtc au!zcIgcn und dann an zIcmICh
WIKutIChhctausgcgtI!!cncnbcIspIccnIusttIctcn.PctdIngsmOCh-
cmancIncmOcstImmtcnNOKIndct\csChIChtcdctLtInnctungsKu-
tutcIncnahnIChcnatzcIntaumcn,ttOtzdct\nI\ctsaItatdcshanO-
mcns, WIc dcn \tIcChcn t dIc \cdaChtnIsKunst: dcn !stacItcn. bcI
IhncnhatsIccIncncucOtmgcWOnncn,dIcdann!utdIcaOcndandI-
sChc- undnIChtnut!utdIcsc- \csChIChtcmIndcstcnssOOcstmmcnd
WutdcWIc dIc antIKc\cdaChtnIsKunst. !stac hat sICh as NOKuntct
dcm !mpctatI\ ,bcWahtc und\cdcnKc KOnstItuIctt undKOntInu
Ictt.oOIstcszucIncmNOKIncIncmganzncucn,cmphatIsChcnoInnc
gcWOtdcn, zum tOtOtyp dct PatIOn. NaXcOcJ dct Im\cgcnsatz
zu\cIstscInctLpOChccIncnKatcnbICK!utdas ,\cgauOtc,hcutc
Wutdcn WIt sagcn: das lmagtare dcs NOKsOcgtI!!s hattc, sChtIcO:
,Intctacn,cthnIsChcn`\cgcnsatzcnstchtganznatutgcmabItgcnd-
WIc dct \cdanKc dcs ,ausctWahtcn NOKs` (cOctipq,, zzi) und
gaOdamtdctLmsIChtPusdtuCK,dab!stacausdcmtInzIpdcscthnI
sChcn \cgcnsatzcs cInc Otm cntWICKct hattc, dIc as NOdc Odct
,!dcatypgctcnKann.cdcsNOK,dassIChassOChcsundIm\cgcn
satzzu andctcnNOKctnsIcht, magInIcttsICh ,ItgcndWIcasausct-
Waht. Icsct In dct butczcIt dcs PatIOnaIsmus nIcdctgcsChtIcOcnc
8D8mCt Vc /8KDC1 OcCIOu1 cCD8C ,\cCcHKc uHC cW8D1c IH c!Hcm cIH/I-
gcH \cOC1 Dc!L! c8 !H Ccm b8OO8!IcC !ckd LOdt.
Y?rgJUg0n0Il$ bZg J
\cdanKcWItdInscIncttagWcItcctsthcutcsOtcChtsIChtOat. Pusdc
tnzIp dct PusctWahthcIt !Ogt das dct LtInnctung. cnn Pusct-
WahthcIt Ocdcutct nIChts andctcs as cIDcnOmpcx \On Nctp!ICh-
tungcnhOChstctNctOIndIChKcIt, dIc au!KcIncna InNctgcsscnhIt
gctatcndut!cn.ahctcntWICKct!staccIncgcstcIgcttcOtmdctLtIn
nctungsKutut, dIcmangctadczuas ,attc!IzIcImoInncdctKheto-
rtca ad Heretum au!!asscnKann.
\ergagehett:0ezug
asdctaum!utdIc\cdaChtnIsKuDst,IstdIcZcIt!tdIcLtInnctungs
.ltt. NIccIChtdat!mannOChcIncnoChtIttWcItctgchcn:WIcdIc\c-
daChtnIsKunstzum Lctncn, sO gOtt dIcLtInnctungsKututzuma-
ncnundO!!cn,d.h.zutPusOIdungsOzIactoInD- undZcIthOtIzOntc.
LtInnctungsKutut Octuht WcItgchcnd, Wcnn auCh cInsWcgs aus
sChIcbICh,au!Otmcndcsbczuau!dIcNctgangcnhcIt.Vctgan-
gcnhcItnun,dasIstunsctchcsc,cntstchtuOcthauptctstdadtCh,da
man sICh au! sIc OczIcht. LIn sOChct oaz mub zunaChst Occmdcn.
PIChts ctsChcInt natutIChct asdasLntstchcn\OnNctgangcnhcIt: sIC
cntstchtdadutCh,dabZcIt\ctgcht.oOKOmmtcs,dabdascutcmOtgcD
,dctNctgangcnhcItangchOtt. Istzum\cstctn gcWOtdcn. Zu dIc-
scmnatutIChcnVOtgangKOnncnsIChaOct\cscsCha!tcnau!ganz\ct-
sChIcdcnc cIsc\cthatcn.oIcKOnncn, WIccsLICctO\Ondcn ,batOa-
tcnOchauptctc, ,IndcnaghIncIncOcn unddascutc gcttOstdc
NctgangcnhcIt anhcIm!acn asscn, dIc In dIcscm a NctsChWIndc
undNctgcsscnOcdcutct,sIcKOnncnaOctauChacPnsttcngungcndat-
au!tIChtcn,dascutcau!auctzustccn, ctWadadutCh,dabsIc,WIC
LICctOs Omct, ,ac anc au! dIcLWIgKcItaustIChtcn [Le Cratorc
!! qo.i6p) und WIc dct agyptIsChccttsChct ,sICh das NOtgcn \Ot
PugcnstccnundsICh ,dIcbcangcdctLWIgKcItInsctzsctzcn .ct
IndIcsct cIscsChOnIm ,cutcau!das ,NOtgcnOICKt,mubdas
,\cstctn\OtdcmNctsChWIndcnOcWahtcnundcsdutChLtIDnctung
!csuhatcnsuChcn. tIcDgtNctggcnhcIttcKODttu-
Ictt.U dIcscmoInncIstdIchcscgcmcInt,dabNctgangcnhcItdadutCh
cntstcht,dabmansIChau!sIcOczIcht.NItdIcscnOcIdcnbcgtI!n,]rt-
erug:kultur und \ergagehett:0ezug, WOcn WIt das tOgtam
dIcsct otudIc cIngtcnzcn und \On dcm aOsctzcn, Was dcmgcgcnuOc
dcmOmpcxdct ,\cdaChIsKunstzugcOtdnctWctdcnKann.
amItmansIChau! dIc NctgangcnhcIt OczIchcnKann, mubsIcas
sOChc Ins bcWubtscInttctcn. assctzt zWcIctcI Otaus:
Lrlnncrun_sku/ur
a sic dart nichr voIIig vcrschwundcn scin, cs mu Zcugnissc
gcbcn
b) dicsc Zcugnissc musscn cinc charakrcrisrischc Lt[jcrcnz
um ,cur auciscn.
Oiccrsrccdingungvcrsrchrsich vonscIbsr. Oiczwcirckannman
sich ambcsrcnam Fhanomcn dcs5prachwandcIskIarmachcn. Van-
dcIgchorrzu dcnnarurIichcncdingungcndcs5prachIcbcns Lsgibr
kcinc narurIichcnIcbcndcn5prachcn,dicsichnichrwandcIrcn.Oic-
scrVandcI isr ,schIcichcnd, d. h.cr wird dcn5prcchcnormaIcr-
wciscnichrbcwur,wciIcrsichinzuIangscnhyrhmcnvoIIzichr.
trrrirrcrsrdannins cwurscin,wcnnaIrcrc5prachsradicnunrcrbc
srimmrcn cdingungcn crhaIrcn bIcibcn, d.h. aIs 5ondcrsprachcn,
crwaimuIrodcraIs5prachcnbcsrimmrcr1cxrc,dicindcrLbcrIic-
!crung von Gcncrarion zu Gcncrarion uort/autctrcu wcircrgcgcbcn
wcrdcn,z..hciIigc 1cxrc undwcnndic Ltjjcrcnz dcssoIchcrmacn
bcwahrrcn 5prachsradiums zur gcsprochcncn 5prachc hinrcichcnd
gro gcwordcn isr, um csaIs cigcnc5prachc und nichr Icdigch aIs
cinc Varianrc dcs vcrrraurcn1dioms ins cwurscin rrcrcnzu Iasscn.
5oIchc OissoziarionisrgcIcgcnrIichschonindcrmundIichcnLbcrIic-
!crung nachwcisbar 1ypischcrwcisc rrirtsicabcrcrsrin5chritrkuIru-
rcn au!. wcnn dic5prachcdcrhciIigcnunodcrkIassischcn 1cxrcim
5chuIunrcrrichr cigcnscrIcrnrwcrdcnmu
OicOicrcnzzwischcndcmAIrcnunddcm!cucnkannabcrauch
durch vicIc andcrc akrorcn und au! ganz andcrcn tbcncn aIs dcr
sprachIichcninscwurscinrrcrcn.]cdcrric!crconrinuirars- und1ra-
dirionsbruch kann zur tnrsrchung von Vcrgangcnhcir !uhrcn, dann
namIich,wcnnnachsoIchcmruchcin!cuan!angvcrsuchrwird.!cu-
an!angc,cnaissanccn,csraurarioncnrrcrcnimmcrindcrormcincs
uckgri!!sau!dicVcrgangcnhcirau!.1ndcmMac,wicsicZukun!rcr-
sch!iccn,produzicrcn,rckonsrruicrcn,cnrdcckcnsic Vcrgangcnhcir.
MankonnrcdasbcrcirsamcispicIdcr!ruhcsrcn,cnaissancc"au!zci-
gcndic dic Mcnschhcirsgcschichrckcnnrdcr ,ncosumcrischcn"pro-
grammarischcnVicdcranknup!ungandic!r111-Zcirnachdcmakkadi-
schcnZwischcnspicIdcr5argonidcnkonigc.OcmAgyproIogcn!rciIich
Iicgrdcr nurcrwassparcrcaIIdcsMirrIcrcncichsnahcr, dcrauchdcs-
haIbbcdcursamisr wciIcrsichscIbsra!s,cnaissancc"vcrsrchr.Ocr
programmarischc!amc,dcnsichdcrGrundcrdcrJ Z+ Oynasric,Amcn-
j LIc8cn 8 h8Oc ICh lut Agyptcn d8tgc8tct n: Nctl. Jy j .
\eranenbeits 0ezu
JJ
cmhcrI. , im5innccincscgicrungsprogrammsgibr,uhm m:ut Vic-
dcrhoIcrdcrGcburrcn",bcdcurcr nichrsandcrcs aIs ,cnaissancc".
OiconigcdcrZ- Oynasricgrci!cnormcndcrj. und6. Oynasricwic-
dcrau!,sri!rcnuIrckonigIichcrVogangc kodi!izicrcndicIircrari-
schcn LbcrIic!crungcndcrVcrgangcnhcir,nchmcnsichin dcrFcrson
dcs5no!rucmcnonigdcr truhcn. OynasriczumVorbiIdundscha!-
!cn dadurchdas,AIrccich" im5innccincrVcrgangcnhcir,dcrcnGc-
dachis Gcmcinschatr, Lcrimirar, Aurorirar und Vcrrraucn sri!rcr.
Oicsc!bcnonigcIcgcninihrcn auinschri!rcn|cncstwigkcirsparhos
andcn1ag,vondcmschondiccdcwar.
Oic ursprungIichsrc orm, gcwisscrmacn dic!r-tr!ahrung |cncs
ruchszwischcnGcsrcrnundHcurc,indcrsich dictnrschcidungzwi
schcnVcrschwindcnund cwahrcnsrcIIr,isrdcr 1odtrsr mirscincm
Lndc,mir scincr radikaIcn!n!ortscrzbarkcir,gcwinnr das cbcndic
orm dcr Vcrgangcnhcir, au! dcr cnc trinncrungskuIrur au!baucn
kann. Mankonnrchicrgcradczuvondcr ,rszcnc" dcrtrinncrungs-
kuIrursprcchcn.Ocr!nrcrschicdzwschcndcmnarurIichcnodcrauch
rcchnisch ausgcbiIdcrcnbzw. impIcmcnricrrcn5ich-Lrinncrndcs Lin-
zcIncndcrvonscincmA!rcrhcrcincnuckbIickau!scinLcbcnwir!r,
unddcmAndcnkcn,dassichnachscincm1odcvonscircndcr!achwcIr
andicscsLcbcnknuph,machrdasspczi!ishku/turcl/c t!cmcnrdcrkoI-
IckrivcnLrinncrungdcurIich. Virsagcn,dadcr1orcindcrtrinncrung
dcr!achwcIr,wc ircr!cbr",soaIshandcIccssichumcinc!asrnaturIichc
orrcxisrcnzauscigcncrrah.1nVirkIichkcirhandcIr cssichabcrum
cincn Akr dcr cIcbung,dcndcr 1orcdcmcnrschIosscncnVi!Icndcr
Gruppc vcrdankr,ihn nichr dcmVcrschwindcnprciszugcbcn,sondcrn
krahdcrtrinncrungaIsMirgIicddcrGcmcinscha!r!csrzuhaIrcnundin
dic!orrschrcircndcGcgcnwarrmirzunchmcn.
Oic sprcchcndsrc VcranschauIichung dicscr orm von Lrinnc-
rungskuIrur isrdcrromischparrizischc rauch, dic Ahncn inGcstaIr
von Forrrars und Maskcn Iar. ,pcrsona". dcr 1orc aIs ,crson") in
( n 8cinct nOCh UngcdtuCKtcn tcIdclOctgct t8OiIt8uOn88Chtlt Studien om
Hei/itum des Heqaib. m Mittlere Reicb in |/ebantine Ocgtundct Lctc ttan-
Kc 8U8luhtCh Und ZWngcnd dc8c LcUtUng dc8 tOtU8n8mcn8 Pcncmhct8 l.
j Lct _P1Ch88mU8 dct I. Lyn88tc 8t Oc8Ondct8 dUtCh dic Lt8OUngcn Lctct
^tnOd8 8Ul dcm c8dcn2lticdhOl n L8Cht 2Ut8gc gcttctcn.
t cdlOtd Jyt, Lj1 U.
; Nctl. JyyO, A- t8p.
L. Lt8clc 1pQO.
J~
r/nnrun_sku/lur
amilicnprozcssioncn mitzu!uhrcn. bcsondcrs cigcnartig crschcint in
dicscm Zusammcnhang dcr agyptischc brauch, dicsc rinncrungskul-
tur, dic nur dic Pachwclt cincm Vcrstorbcncn in bcwubtcr !bcrbruk-
kung dcs durch dcn od bcWirktcn bruchs angcdcihcn lasscn kann,
schon zu Lcbzcitcn sclbst zu sti!tcn Ocr agyptischc bcamtc lcgt sich
scin Lrab sclbst an und labt sich scinc cigcnc biographic darin au!
zcichncn, und zwar nicht m binnc von ,Ncmoircn", sondcm im
binnc cincs vorwcggcnommcncn Pckrologs. ' Ocr Ial dcs otcn
gcdcnkcns als dcr ursprunglichstcn und vcrbrcitctstcn Iorm von r
inncrungskultur macht zuglcich dcutlich, dab wir cs hicr mit !ha-
nomcncn zu tun habcn, dic mit dcm hcrkommlichcn bcgri!! dcr
,radition" nicht angcmcsscn cr!abbar sind. jcnn dcr bcgri!! radi-
tion vcrs:..hlcicrt dcn bruch, dcr zum ntstchcn von Vcrgangcnhcit
!uhrt, und ruckt da!ur dcn ^spckt dcr Kontinuitat, das Iortschrcibcn
und Iortsctzcn, in dcn Vordcrgrund. Lcwib labt sich manchcs von
dcm, was hicr mit dcn bcgri!!cn Lrlnn6rungkullur odcr kulmr6ll6
L6dJ:hlnl bcschricbcn wird, auch radition odcr !bcrlic!crung
ncnncn ^bcr dicscr bcgri!! vcrkurzt das !hanomcn um dcn ^spckt
dcr Kczcption, dcs Kuckgri!!s ubcr dcn bruch hinwcg, cbcnso wic um
dcsscn ncgativc bcitc. Vcrgcsscn und Vcrdrangcn. Oahcr brauchcn
wir cin Konzcpt, das bcidc ^spcktc umgrci!t. otc bzw. das ^ndcn-
kcn an sic wcrdcn nicht , tradicrt". Oab man sich an sic crinncrt, ist
bachc a!!cktivcr bindung, kulturcllcr Iormung und bcwubtcn, dcn
bruch ubcrwindcndcn Vcrgangcnhcitsbczugs. Oicsclbcn lcmcntc
pragcn das , was wir das kulturclc Lcdachtnis ncnncn und hcbcn cs
ubcr das Lcscha!t dcr !bcrlic!crung hinaus.
LC 8C2aC tCn8IIuKIICn OCI NCIgangCnhCII:
auIICC aOWaCh8
!n dcn zOcr )ahrcn cntwickcltc dcr !ranzosischc boziologc Nauricc
albwachs scincn bcgri!! dcr ,mcmoirc collcctivc", dcn cr vor allcm
in drci buchcrn cnt!altct hat. 6 cdr6 5OclJuX d6 J mcmOlr6
n autta||cnd cntsprcchcndcr brauch cntWcKctc sch nach dcm Ptcn hcch
auch In Pgyptcn, s. !. Kccs :Qz6, zj] H. Pn dcn grObcn rO2cssOnstcstcn zOgcn
hO|zcrnc btatucn Dcdcutcndcr NOrtahrcn mtI.
:c b. hcrzu Ncrt. Lb); I b}.
uurtcc d/bucchs
J!
:pz, i m !olgcndcn : p8 a} , ' J lOOrJhl6 cg6ndJlr6 d6 cvJn-
gll6 6n l6rr6 Jlnl6. !lud6 d6 mcmOlr6 cOll6cllv6 im !olgcndcn :p(t )
und J mcmOlr6 cOll6cllu6 pO, nachgclasscncs crk, dcsscn ^b-
!assung wcitgchcnd in dic jOcr )ahrc zuruckgcht, im !olgcndcn:
: p8 b} . '' albwachs war au! dcm Lyccc cnri bchulcr von
bcrgson, in dcsscn !hilosophic das hcma Lcdachtnis cincn zcntra-
lcn !latz cinnimmt bcrgson : 8p6), und studicrtc bci Ourkhcim,
dcsscn bcgri!! dcs Kollcktivbcwubtscins ihm dic Lrundlagcn !ur scin
bcmuhcn lic!crtc, dcn bcrgsonschcn bub|cktivismus zu ubcrwindcn
und das Lcdachtnis als cin sozialcs !hanomcn zu intcrprcticrcn
albwachs lchrtc boziologic zunachst in btrabburg, dann an dcr bor-
bonnc. :pqq, glcichzcitig mit scincr bcru!ung an das Lollcgc dc Iran
cc, wurdc cr von dcn Ocutschcn dcporticrt und am 6. j . :p( im
Konzcntrationslagcr buchcnwald umgcbracht. `
J. ndlvldu6l6 und kOll6kllu6 L6dJchlnl
Oic zcntralc hcsc, dic albwachs in all scincn crkcn durchgchaltcn
hat, ist dic von dcr sozialcn bcdingthcit dcs Lcdachtnisscs. r sicht
vollkommcn ab von dcr korpcrlichcn, d. h. ncuronalcn und himphy
siologischcn basis dcs Lcdachtnisscs' und stcllt statt dcsscn dic sozia
lcn bczugsrahmcn hcraus, ohnc dic kcin individucllcs Lcdachtnis sich
konstituicrcn und crhaltcn konntc. ,sgibt kcin moglichcs Lcdacht
nis aubcrhalb dcr|cnigcn bczugsrahmcn, dcrcn sich dic in dcr Lcscll
scha!t lcbcndcn Ncnschcn bcdicncn, um mrc rinncrungcn zu hxicrcn
und wicdcrzu!indcn. : p8 a, : z : } in in volligcr insamkcit au!
wachscndcs !ndividuum -so scinc allcrdings nirgcnds in solchcr Ocut-
lichkcit !ormulicrtc hcsc -hattc kcin Lcdachmis Lcdachtnis wachst
!
dcm Ncnschcn crst im !rozcb scincr bozialisation zu ]s ist zwar
L L c \Dcrct2ung VOn Lut2 Lc|dct2cr crsChcn crtma|s a b. )q dcr OZtO
/Oglschc1cXlc [ hg. V. M. Naus und r. urstcnDcrg, br|nPcuWcd 1 66). Mcr-
2u gDt cs cnc austuhrchc bcsprcChung VOn h. Mcn2 16 ( MnWcs LcOrg btCt-
2c|). ur cnc austuhr|chc urdgung dcr Ma|DWachsschcn LcdachmsthcOrc s.
L. Pamcr 1 8y.
1 ur cnc bD|Ographc dcr bChrttcn VOn Naurcc Ma|DWaChs s. . bcmsdOr!
(Mrsg. ), nlcrnulOnucs OZtOOgcn-!cXk0n, btuttgart :, zOq.
L Zur bOgraphc VOn N. MaDWaChs Vg. N. Karady 1 }z.
1q \nd damt VOn dcm bcrgsOnschcn LcstKOrpcr-ua|smus, s. M. bcrgsOn
L86.
1rtItn0run_ku/lur
mmct UutOctLU2cUc,OctLcO8CbtU8,bat,abctOc8c8LcO8CbU8
8tKOcKtVgct8gt.!abct8tOcKcOcVOm,KOcKtVcULcO8CbtU8
UCbt mctabOt8Cb 2u Vct8tcbcU. ZWat _babcU OcKtVc KcU Lc-
O8CbtU8, abct8cbc8tmmcUOa8LcO8CbtU8btctLcOct.LtmUctuU-
gcUauCbct8CUCb8tct^cUt8tcbcUUutOutCbOmmuUKatOUuUO
UtctaKtOU m KabmcU8O2actLtucU.tctUUcD UCbtUuWa8
WtVOUaUOctcUctabtcU,8OUOcD auCb,Wa8uU8aUOctcct28bcUuUO
Wa8 uU8 VOU aUOctcU a8 bcOcut8am bc8t8tgt uUO 2utuCKgc8cgct
WtO.NOtacmctcbcUWtbctct8mUbCKauaUOctc,mOUtcXt
8O2aVOtgcgcbcUct KabmcU Oct DcOcut8amKct. !cUU ,c8 gbtKcUc
LtUUctuUgObUcabDcbmuUg z a, j(} .
!ctDcgtOct ,8O2acU KabmcU ( ,CaCtc8 8OCauX} , OcU ab-
WaCb8c!Ugclubttbat, bctubtt8CbUct8tauUCbctc8cmtOctVOU
L. LOmaU cUtWcKctcUbcOtc Oct ,KabmcUaUay8c, Oc Oc8O2-
aVOtgct8g!c ttuKtut b2W. ,LtgaU8atOUVOUPtag8ctabtuUgcU
uUtct8uCbt ( LOmaU i,).a8 abWaCb8 a} uUtctUmmt,
8t cUc ,KabmcUaUay8c Oc8 LtUUctU8 ~ U PUaOgc 2u LOUmaU8
KabmcUaUay8c Oct LtabtuUg ~ uUO Oa8 uUtct NctWcUOuUg Oct8c-
bcUctmUOOgc, OcUU Oc CaOtc8, Oc UaCb abWaCb8 Oc LtU-
UctuUgKOU8t!uctcU uUO8tab8ctcU,cUt8tcCbcUOcU , tamc8, Oc
bcLOUaUOc Ptag8ctabtuUgcUOtgaU8ctcU.abWaCb8gUg8O
Wct,Oa8OcK!Va8ubj cKtVOU LcO8CbtU8uUOLtUUctuUgcU2u-
8ct2cU uUO t8gtc Dcgtc Wc ,LtucUgcO8CbU8 uUO ,LcO8Cbt-
U8 Oct atOU, U OcUcU Oct LcO8CbU8bcg U8 NctabOt8Cbc
um8Cb8gt.' ` O Wct btauCbcU Wt bm UCbt 2u OgcU; ubjcKt VOU
LcO8CbtU8 uUO LtUUctuUg bcbt mmct Oct ctU2cUc NcU8Cb, abct
U Pbb8UggKct VOU OcU ,KabmcU,Oc8cUc LtUUctuUg OtgaU8c-
tcU. !ctNOttcOc8ctbcOtccg!OatU,Oab8c2ugcCbmtOctLt-
UUctuUg auCb Oa8 Nctgc88cU 2u ctK8tcU Vctmag.cUUcU NcU8Cb '
uUO cIUc Lc8c8Cba! ~ Uut Oa8 2u ctUUcD tm8taUOc 8t, Wa8 a8
NctgaUgcUbct UUctbab Oct Dc2ug8tabmcU cIUctcWcgcU LcgcU-
Watt tckOU8ttuctbat8t, OaUU WtO gcUau Oa8Vctgc88cU,Wa8 UcUct
8OCbcU LcgcUWattKcmc Dc2ug8tabmcUmcbtbat.'"
NtaUOctcUOttcU:Oa8UOVCuc!c LcC8CbtU8baut8CbUcUct
: egen diesen Wortgebrauch hat sich ( bei im ubrigen ahnlichen Ansatzen}
C.8aret : zenergischgewandt.
t6 EinenallvonVergessendurchRahmenwechselwerdenwirim . Kapitelbe-
sprechen.
0uI`tcc 0/bu0ch
J
bc8tmmtcUct8OUKtatbtctcIUabmcaUKOmuUKatVcUtO2c8-
8cUau.L88tcUcuUKtOUbtctLUgcbuUOcUbctUmaUUgatgc8O-
2ac LtucU, VOUOct amc b82ut KcgOU8- uUOatOU8gcmcU-
8Cba. !a8 LcO8CbtU8 cbt uUO ctb8t 8Cb U Oct OmmuUKatOU;
btCbtOc8cab,b2W. Vct8CbWUOcUOOct8UOctU8CbOcDc2ug8tahmcU
OctKOmmuU2cttcUtKCbKct,8tNctgc88cUOcOgc.' NaUctU-
UcttUut, Wa8maUKOmmuU2cttuUOWa8maUUOcUDc2ug8tabmcUOc8
OcKtVgcO8CbtU88c8OKa8ctcUKaUU za,a.q! _!cOKa-
8ctuUgOctLtUUcIuUgcU} . NOmUOVOuumau8gc8cbcU8tct8CbOa8
LcO80btU8a8cUPggOmctatOat,Oa88Cbau88cUctcbabcaUcUct
NaUUgatgKct VOU LtucUgcO8CbU88cU ctgbt VOUOctLtuc
au8gc8cbcU8tctc88Cba8 cUctagcOct!8ttbutOUOat,a8cU8
8cU,Oa88cUbtcmUUctU,O. b.uUtctIbtcUNtgcOctUVcttct.!cLt-
UUctuUgcUbOcUjcWc8cU ,uUabb8Uggc8y8tcm, Oc88cULcmcUtc
8CbgcgcU8ctg8tut2cUuUObc8ttmmcU,8OWObtmUOVOuuma8auCb
mKabmcUOctLtuc.!abctI8tc8utabWaCb8WCbtg,UOVOu-
cc8uUOKOcKtVc8LcO8CbtU82uuUtct8CbcOcU,auCbWcUUOa8UO-
VOuccLcO8CbtU8mmct8CbOUcU8O2ac8b8UOmcU8t.UOVOuc
8tc8mUUccUctj ccU2gat!gcUNctbUOuUgVOUOcKtVgcO8Cbt-
U88cUa8LttOctVct8CbcOcUcUgtucUbc2OgcUcUOcKtVgcO8Cbt-
U88c uUO btctjc8c28CbcUNctbUOuUg b,b.: z ,).UOVOuc
m8ttcUgcUUUc8UOUutOcLmUOuUgcU,UCbtOcLtUUctuUgcU.
!cUU ,CtcLmIUOuUgcU8UOcUgaUuU8ctcUOtctgcKUut, W8b-
tcUOOtcLtUUctuUgcUUOtWcUOg_btcU\t8tuUgm!cUKcUOctVct-
8CbcOcUcU LtucUbabcU,OcUcUWtuU8aU8CbtcbcU.
. Lrtnncruns]turcn
O ab8ttaKt c8 bcm !cUKcU 2ugcbcU mag, 8O KOUKtct Vct8btt Oc
LtUUctuUg. 1CCU mu88cU Vct8UUCbtWctOcU, bcVOt 8c a8 LcgcU-
8t8UOc U8 LcO8CbtU8 LUab IUOcU KOUUcU. !abc KOmmt c8 2u
:; ,DasVergessenerklartsichausdemVerschwindendieserRahmenoderenes
Teiles derselben, entweder weil unsere Aumerksamkeit nicht in der Lage war,
sichausiezuiieren,oderweilsieanderswohingerichtetwar. . . DasVergessen
oderdie Deormierung bestimmter Erinnerungen erkla sich aber auchausder
Tatsache, d diese Rahmen von einem Zeitabschni zum anderen wechsen
( p8 a, y68) . NichtnurErinnern,sondernauchVergessenistdaherensoziaes
Phanomen.
Lrtnncrunsku/tur
cincr unau!IsIichcn VcrschmcIzung von cgri!! und iId. ,Lic
Vahrhcit mu sich,umsich indcrLrincrungdcr Grupc!cstsctzcn
zu knncn in dcr konkrctcn orm cincs Lrcignisscs, cinc Fcrson,
cincs rtcs darstcIIcn" :p(:, : ]y) . !mgckchrrulsich abcrauch
cinLrcignis,um imGruppcngcdachtniswcitcrzuIcbcn,mtdcr5inn-
!uIIc cinr bcdcutsamcn Vahrhcit anrcichc. ,]cdc FcrsnIichkcit
und |cdcs historischc aktum wirdschon bci scincm Lintrirtin dic-
scs Gcdachis incincLchrc,cincn cgri!!, cin5ymboI transponicrt
cscrhaIt cincn 5inn, cs wirdzu cincm LIcmcnt dcs dccnsystcms dcr
GcscIIscha!t" : p8j a, 8p !. . Audcscm ZusammcnspicI von c-
gridcn un Lr!ahrungcn cntstchc, was wir Lrtnncruns]turcn
ncnncn woIIcn.' hrc csondcrhcit Iat sich an ci McrkmaIcn
nahcr bcstimmcn, dcm konkrctcn czug au! Zcit und Kaum, dcm
konkrctcn czug au! cinc Gruppc und dcr Kckonstruktiit aIs ci-
gcnstandigcm Vcr!ahrcn.
u) Kuum- und Zcttczu
Lrinncrungs!igurcn woIIcn durch cincnbcstimmtcn Kaumsubstanti-
icrt und in cincr bcstimmtcn Zcit aktuaIisicrt scin, sindaIsoimmcr
raum- undzcit-konkrct,wcnnauchnichtimmcrncincmgcographi-
schcn odcr historischcn 5inn. Oic Angcwicscnhcit dcs oIIcktivgc
dachtnisscsau!konkrctcricnticrungscha!!rristaIIisationspunktc.
ZcithaItig sind dic LrinncrungsgchaItc sowohI durch das AnkIam-
canurzcitIichcodcrhcrvorragcndcLrciisscaIsauchdurchdcn
pcriodischcn Khythmus dcs Lricrungsbczugs. Ocr cstkaIcndcr
ctwaspicgcItcinckoIIcktivcr/ctc Zctt, obcssichnun,|cnachGrup-
pcnzugchrigkcit,umdas burgcrIchc und kirchIichc, das baucrIichc
odcr miItarischc ahrhandcIt.Linc cntsprcchcndc Vcrankcrung dcr
LrinncrunggiIt!urdcnc/ctcn Kuum. Vasdas Haus!urdic amiIic
ist sind Oor! und aI !ur dic baucrIichc,5tadtc rburgcrIichc,dic
Landscha!r!urIandsmannschahIihcGcmcinscha!rcnraumIichcLr
inncrungsrahmcn,dicdicLrinncrungauchnochundgcradcinabscn-
: 8 DasPaarerinnertnatur|ichan8egri" und ,Anschauung" beiKa.
:p Ha|bwachs se|bst spricht in dieem Zusammenhang von ,Erinnerungsbi|-
den",s.bes.: p8ya,zy.,unter, Erinnerunigurenverstehenwirdemgegen-
uber ku|ture|| geIormte, gese||schaIt|ich verbind|iche ,Erinnerusbi|der und
ziehenden8egrider,Figurdemdes8i|desdesha|bvor,weilersichnichtnur
auikonische,sondernz.8. auchaunarratieFormungbezieht.
0ur!c0 0/0u0chS
J>
tiaaIs ,Hcimat"!csthaIt. Zum Kaumgchrtauchdic s chumgc
bcndc, ihm zugchrigc OingwcIt,scin ,cntouragcmatcricI",dasih
aIs 5tutzc undJragcr scincs 5cIbst angchrt. Auch dicsc OingwcIt
cratc,MbcI, Kaumc,ihrcspczi!ischcAnordnung,dic ,unsciniId
vonFcrmancnzund5tabiIitatbictcn" ( :p8j b, : jo)' istsoziaIgc-
pragtihrVcrt, ihrFrcs,

ihrcstatussymboIischc cdcutungsindso-
ziaIc aktcnAppadurai :p8). Oicsc JcndcnzzurLokaIisicrunggiIt
!ur|cgichcArtvonGcmcinscha!tcn. cdc ruppc,dicsichaIssoIchc
konsoIidicrcn wiI, istbcstrcbtsich On zu

a!!cnundzusichcrn
di

nichtnur5chaupIatzcihrcrntcraktions!ormcnabgcbcn,sondcrn
5ymboIc ihrcr dcntitat und AnhaItspunktc ihrcr Lrinncrung. Oas
Gcdachtnisbrauchtrtc,tcndicrtzurVcrraumIichung. HaIbwachs
hatdicscnFunktam cispicIdcr,LcgcndcntopographicdcsciIigcn
Landcs"iIIustricrt,cinVcrkau!daswirinandcrcmZusammcnhang
nochnahcrcingchcnwcrdcn.GruppcundKaumgchcncincsymboIi-
schc Vcscnsgcmcinscha!tcnandcrdic Gruppc auch!csaIt,wcnn
sic vonihrcm Kaum gctrcnntist, indcmsicdichciIigcn5tattcnsym-
boIisch rcproduzicrt.
) Cruppcnczu
OasoIIcktivgcdachtnisha!rct3 scincnJragcundistnichtbcIicbig
ubcrrragbar.Vcranihmtciat,bczcugtdamitscincGppcnzugch-
rigkcit.LsistdcshaIbnichtnurraum- undzcit-,sondcmauch,wicwir
sagcnwurdcntdcnttldtskonkrct. Oas bcdcutct,dacsausschIicIich
au!dcn5tandpunktcincrwirkIichcnundIcbcndigcnGruppcbczogcn
ist. ic Kaum und Zcitbcgri!!cdcskoIIcktivcnGcdachtnisscsstchcn
itdcnommunikations!ormcndcrcntsprcchcndcnGruppcincnm
Lcbcnszusammcnhang,dcra!!cktivundwcrtbcsctztist.5ic crschcincn
darinaIsHcimatundLcbcnsgcschichtc,voIIcr5innundcdcutunghr
das5cIbstbiId und dic ZicIc dcr Gruppc. Lrinncrungs!igurcn ,sind
:o NachAugusteomtevgl.auchdenvonA.Ceh|eneingeuhrten8rides
,Auenha|ts", in. UfmeHch md Sdtku/tur ( :p6},zy.undoIter.
z: Vg|.schonCicero ,taavisadmonitionisinestin|ocis,unonsinecausae
iis memoriaeductasitdiscip|ina".(de ]nihm , :-z ,EinesogroeratderEr-
innerngistin den Orten, da nicht ohneCrund von ihnen die Mnemotechnik
abge|eitetistnachCancik/Mohrr po, :. }. DieseAnsatzeuhP.Norainsei
negroange|egtenWerkLes /ieux de u mcmoire ( zp8|}( tp86) (inVorb.}wei-
ter.

.
rtnncrungsku/lur
g0Cbz0tg NOd00, b0sp00 und 0n0 Ptt L0btstuCK0. m bn0n
dtuCKt sCbd0 ag0m0n0 Matungd0tLtupp0 auss0 0ptOduz0t0n
nCbt nut bt0 N0tgang0nb0t, sOnd0tn s0 d0tn0t0n bt0 0s0nsatt,
bt0g0nsCbatt0nundbt0bCbWCb0n" :p8j a,zop t. j . L0nZusam-
m0nbangVOnO0KtVg0daCbtns,b0DstDd0n0tLtupp0 undsOza-
0t unKtOnustt0tt MaDWaCbs an d0tM0tatCb0 d0s mtt0at0t-
Cb0n0udasyst0ms.L0ss0nbyst0mVOnapp0nundt0nsymDO-
s0tt0n0nAUsptuCbautK0Cbt0undOV0g0n.m d0s0ma0std0t
Kang0n0tam0nbOb0mNab0 ,VOnd0mD0stmmt,Wass0s0Dst
und d0 and0t0n am0n VOn bt0t N0tgang0nb0t Wss0n :p8j a,
jo8) . M0t bat man ,an das L0daCbtns d0t L0s0sCbattapp00t0n
muss0n),umL0bOtsamzutnd0n,d0nmanspat0tunt0tMnW0saut
d0nutz0nd0tg00st0t0nL0nst0Od0tautd0Omp0t0nzd0tb0am-
t0nundunKtOnat0tOtd0HWtd :p8j a,zp().
L0sOza0 Ltupp0,d0sCbas0n0tnn0tungsg0m0nsCbaDKOn-
sttu0tt, D0Wabtt bt0 N0tgang0nb0t VOt a0m unt0t zW0 L0sCbts-
punKt0naut: d0t g0n8tt und d0t Lau0t. b0 d0m b0DstDd,dass0
VOn sCb 0tst0t, Wtd d0 Lt0t0nz naCb aub0n D0tOnt, dI0 naCb
nn0n dag0g0n b0tunt0tg0sp0t. Zud0m Dd0t s0 ,0n b0Wubts0n
bt0t !d0nttat dutCb d0 Z0t bndutCb aus, sO dab d0 0tnn0tt0n
aKt0n st0ts aut ntspt0Cbung0n, PbnICbK0t0n, Ontnutat0n bn
ausg0Wabt und p0tsp0K!V0tt zu W0td0n pt0g0n. m d0m Pug0n-
DCK, nd0m0n0Ltupp0 sCb 0n0s 0ntsCb0d0nd0nand0s D0Wubt
Wutd0,bCtt0 s0 aut, as Ltupp0zu D0st0b0n undmaCbt0 0n0tn0u0n
Ltupp0 atz. La aD0t j0d0 Ltupp0 naCb Lau0t stt0Dt, t0nd0tt sc
dazu, andung0n naCb NCgCbK0t auszuD0nd0n und L0sCbCbt0
as V0tand0tuUgsOs0 Lau0t Wabtzun0bm0n.
c} kOnlHkllvlJl
Ntd0tLtupp0nD0zg0nb0tbangt 0n W0t0t0sN0tKmad0sO0K-
tVg0daCbtnss0s 0ngst0ns zusamm0n: s0n0 K0KOnsttuKtVtat. }amt
t_gm0Int,.dabsCbnK0n0mL0daCbms d0 N0tgang0nb0tassO-
Cb0 zu D0Wabt0nV0tmag, sOnd0Hdab nut das VOn bt D0Dt, ,Was
d0 L0s0sCbatt nj0d0t pOCb0 mt bt0mj 0W0g0n b0zugstabm0n
t0KOnsttu0t0n Kann : p8j a, j po) . sgDt,mtd0nOtt0nd0sb-
OsOpb0n M.bum0nD0tg, ,K0n0 t0U0naKt0nd0ttnn0rung.
Cbts z0gt 0ndtuCKsVO0t d0LtgnatatundN0s0tgK0t d0s
MaDWaCbssCb0nL0nK0n8 as d0 atsaCb0, dab0tas bOsOpbund
Nuurtcc ubMuchs
bOzOOg0 d0s0 b0s0 an 0n0m sO 0nt0g0n0n Nat0ta W0 d0t L0-
sCbCbt0 d0t b0g0n btatt0n d0s Lbtst0ntums n aastna d0mOn
stt0tt. L0 CbtstCb0 OpOgtapb0 st 0n0 t0n0 KtOn. L0b0g0u
btatt0n KOmm0mOt0t0n nCbt dutCb Z0tz0ug0n g0sCb0tt0 aKt0n,
sOnd0tn LauD0nsd00n, d0 n bn0n _naCbttagCb utz0n sCba-
g0n :p(:, : j;) . Las autb0ntsCb0, aut0D0ndg0m\mgangD0tub0n-
d0 O0KtVg0daCbtns d0t ]ung0tg0m0nsCb8tt, b0ut0 Wutd0n Wt
sag0n: d0t )0sus-b0W0gung L. b0b0n :p;;), as 0U0t ,COm-
munaut0 att0CtVc, bat sCb U d0t typsCb0n b00KtVtat d0t att0Kt-
V0nb0ttOtt0nb0tautd0 LOg0n, d0ataD0n,PussptuCb0uUdL0bt-
satz0 d0s N0st0ts D0sCbtanKt. L0 DOgtapbIsCb0 aDOtatOn d08
tnn0tungsDd0ss0tzt0tstspat0t0n, naCb d0mN0tDass0nd0tapO-
KayptsCb0n ab0rWattuUg. un gat 0s, d0 0tnn0tt0n LOg0n u
DOgtapbsCb0 psOd0n 0UzuD0U0nundn Z0tundKaumzuV0tOt
t0n. L gaD K0n0 Ltt0, an d0n0n sCb d0 tnn0tungVOnsCbaus0t-
bat0n batt0, sO Wutd0 s0 naCbttagCb, um:oo n.Lbt.,VOn0nn0ru
d0tgaasCb0nL0Ogtapb0mtLtt0nV0tDund0n.Ntd0mAuttt0t0u
d0s auus V0tag0rt sCb j0dOCb das bCbW0tg0WCbt d0t tUn0tung
VOn Laaa naCb ]0tusa0m. MI0t gDt0 uD0tbaupt ,K0n0 autb0nt-
sCb0n tnn0tung0n, W0 sCb tOz0b und MntCbtung Lbtst m
PDW0s0nb0td0t]ng0taDg0sp0tbaD0nW0td0n. ]0tusa0mttttn8
Z0nttum, W0 j0tzt unt0t V0tand0tt0m tb0OOgsCb0m OKus da8
L0D0n]0su VOn assOnundPut0tst0bungasd0n0ntsCb0d0nd0nt-
0gns80nb0t n0ut0KOnsttu0ttWtdunddas ganz0 tK0nnLaaa
asVOtD0t0t0nd0NOtg0sCbCbt0 Ind0nMInt0tgtund dtangt .
L0 n0u0 d00, d0 sCb mt d0m Onz VOn Ca0a asV0tDndCD
dutCbs0tzt, st d0 ntsubnung d0t 0t dutCb d0n Lpt0ttOd d08
m0nsCbg0WOtd0n0n LOtt0s. b0 g0WnUt m0mOt0tDat0 L0stat, WtU
zut_tnn0tungstgut asassOnsg0sCbCbt0.NOnt0uzuUdPut0t-
st0bungb0t Wtd d0]0sus0tUn0tungt0KOnsUu0tt und]0tusa0m a8
KOmm0mOtatV0t Kaumautg0Daut. L0s0 n0u0 L0bt0 und d0 s0 V0t
KCtp0Hd0n0u0]0sus0tUU0tung KOnKt0ts0ttsCbn0n0m ,systcmC
d0 OCasatOn, das btntCb0n, ap00n,b0g0nbtatt0n,L0nK
tat0n, aVat0nD0tg0n usW. taumCb0n PUbatgDt und das s0n0t-
s0ts VOn spat0t0n LOKasatOnssyst0m0n pamps0startg uD0tDaut
und 0tW0t0tt Wtd, nd0n0nd0 andung0n d0tCbtstCb0n L0btC
bt0nPusdtuCK tnd0n.
Las L0daCbtns V0ttabtt asO t0KOnsttuKUV. L0 N0tgang0nb0t
V0tmag sCb n bm nCbt as sOCb0 zu D0Wabt0n. b0 WtdtOttWab-
rtnncrun_kulur
r0nd VOn d0n sCh Wand0nd0n b0zugsrahm0n d0r tOttsChr0t0nd0n
L00nWart h0r r0Organs0rt. PuCh das0u0 Kann mm0r nur n d0r
Orm r0KOnstru0rt0r N0rgang0nh0tt auttr0t0n. radttOn0n stnd nur
g0g0n radttOn0n, N0rgang0nh0t nur g0g0n N0rgang0nh0t aus
tausChDar tp8j a, j 8 j ) . L0 L0s0sCha!t uD0rnmmt nCht n0u0
!d00n und s0tzt d0s0 an d0 bt00 hr0r N0rgang0nh0t, sOnd0rn s0
uD0rnmmt d0 N0rgang0nh0t and0r0r as d0r Dsh0r D0sttmm0nd0n
Lrupp0n. ,s gDt n d0s0m bnn0 K0n0 sOza0 !d00, d0 nCht zu
g0Ch d0 rnn0rung d0r L0s0sChattWar0" :p8j a, j 8p) . Las KO-
0KtV0 L0daChtnts Op0r0rt dah0r n b0d0n KChtung0n: zuruCK und
naCh VOrn0. Las L0daChmts r0KOnsttu0rt nCht nur d0 N0rgang0n
h0t, 0s Organst0ttauCh d0 rtahrung d0r L0g0nWart und ZuKuntt.
sWar0 asOunsInng, d0m ,rnzp rnn0tung 0n ,rtnzpMOtt
nung" 0ntg0g0nzus0tz0n: D0d0 D0dng0n sCh g0g0ns0tg, snd 0n0s
Ohn0dasand0r0n!Chtd0nKDar L.KtsCh tp6;).
]. Cedchtnis versus Iistore
MaDWaChs st d0r PnstCht, dab 0n0 Lrupp0 sCh hr0 N0rgang0nh0tt
n 0n0r Orm appras0nt0rt, aus d0r j0d0r and0 ausg0sChat0t st.
s 0gt nah0, h0r an d0 LharaKt0rsttK )0n0r L0s0sChat0n zu d0n
K0n, d0 L.LcV-btrauss d0 ,Kat0n" g0nannt hat.* !n d0ratsp0t
d0 PusD0ndung VOn N0rand0rung lur MaDWaChs O0KttVg0
daChtnts 0n0 sO z0ntra0 KO0, dab 0r hm pausCha ,d0 L0sChCh
t0 as LppOsttOnsD0grtt g0g0nuD0rst00n Kann. ]I0 _L0sChtCht0
V0rtahtt naCh MaDWaChs g0nau umg0K0htt W0 das KO0KtV0 L0
daChms. gCbaut d0s0s nur aut d0 PhntChK0t0n und Ontnuta
t0n, sO nmmt j0n0 nur Ltt0r0n0n und LsKOntnutat0n Wahr.
ahr0nd das KO0KttV0 L0daChtns d0 Lrupp0 ,VOn nn0n" s0ht
und b0str0Dt tst, hr 0n btd hr0r N0rgang0nh0t zu z0g0n, n d0m
s0stChn a0nbtadt0nWt0d0r0rK0nn0nKannunddas dah0rtt0tgr0-
t0nd0r0 N0rand0rung0n ausD0nd0t, D0nd0t d0 ,L0sChCht0" W0-
d0rum sOCh0 WandungsOs0n Z0tt0n as ,00r0" !nt0tVa0 aus
zz Vg. L. LcV-bttauss L@}), z}O; 1@}], ) @~qz. m LCht dcsct LntctsChc-
dung, au dc Wt n andctcm /usammcnhang nOCh zutuCKKOmmcn, stct sCh dc
tagc, OO C nCht auCh Ltuppcn gIOt ~ dc ,hcbcn LcscsChatcn ~, dtc cn bc
Wubtscn htcs cigcncn andcs ausOidcn und mt htcm bcOstOd Vctcncn KCn-
ncn.
Nuurlcc u/buuchs
4
hr0m aD0au aus und abt nur das as hstOrtsCh0s aKtum g0t0n,
Was as rOz0b Od0r r0gnts N0rand0rung anz0gt. ahr0nd aD0t
umg0K0hrt das Lrupp0ng0daChms, Wt0 sChOn 0tWahnt, dt0 LH0
r0n2 d0r 0g0n0n L0sChCht0 und d0r darn D0grund0t0n tg0nart zu
a0n and0r0nLtupp0ng0daChmtss0nD0tOnt, nV00rt d0 L0sChtCh-
t0 a0 d0rattg0n Lh0r0nz0n und r0Organs0rtthr0 aKt0n n0n0m
VOKOmm0n hOmOg0n0n hstOrsCh0n Kaum, n d0m nChts 0nzgar
tg, sOnd0rn a0smtta0m V0rg0ChDar, j0d0 tnz0g0sChCBt0 andC
and0r0 ansCh0bDar und VOr a0m a0s g0Ch0rmab0n WChtg unU
D0d0utsam st. L0nn 0s gDt zWar V00 O0KtVg0daChtntss0, aD0t
nur 0n0 MstOr0, d0 j0d0n b0zug aut 0n0 Lrupp0, 0n0 !d0nttat
0n0n sp0zttsCh0n b0zugspunKt aDg0str0h hat und d0 N0rgang0n-
h0t tn 0n0m ,d0nt!tatsaDstraKt0n aD0au r0KOnstruI0rt, n d0m
a0s. W0 KanK0 sagt, ,g0Ch unmtt0Dar zu LOtt" st, W0 ,unaD
hangg VOn j0d0m Lrupp0nurt0t", das mm0r das rOt s0DstD0zO-
g0n0r art0ChK0t anntmmt. L0r MstOrK0r dag0g0n, d0r VOn sO
Ch0n LOyatat0n und b0trOtt0nh0t0n tr0 st, ,t0nd0rt zu
LDj0KtVttat und \npatt0ChK0tt" tp8j D, }q).''
Lah0rtst turMaDWaChsd0MstOr0K0nL0daChtns,W00sK0tO
unV0rs00s, sOnd0rnmm0rnur 0tn KO0KtV0s undd.h. grupp0nsp0-
zttsCh0s, ,td0nttatsKOnKr0t0s" L0daChtnts gDt: ,)0d0s O0KtVg0-
daChtnts hat as rag0r 0n0 tn Kaum und Z0t D0gr0nzt0 Lrupp0.
z maOWaCh8 1@ O, }]: ,magtc a Vatctc dcs cuX ct dc tcmps, hstOitc
tcdut cs cVcncmcnts a dcs tctmcs appatcmcnt COmpataOcs, Cc qu u pctmct dc
cs tcct cs uns aux auttcs, COmc dcs VatatOns sut un Ou qucqucs thcmcs.
zq st Kaq daE maOWaChs hct cncn pOstVstsChcn bcgt VOn LcsChChtc
Vcttttt. vOn dcm dc ncuctc L=ChChtsWs8cnsChat angst aOgctuCKt st. ]cdc Lc-
sChChtssChtcOung st htct Zct und dcn ntctcsscn htct bChtcOct Odct dctcu
AuttaggcOct Vcthatct. Lahct Wutdc man dc LntctsChcdung zWsChcn ,Lc-
daChms und ,LcsChChtc (. b. VOn LcsChCht88ChtcOung), Wc maOWaChs sc
zcht, hcutc nICht mcht autcCht cthatcn und d) LcchChtssChtctOung Vcmcht
as cnc OcsOndctc Att dcs sOzacn LcdaChm88cs cnstucn, Wc dcs . butKc,
,LcsChChtc a8 sOzacs LcdaChtns", n: A. AssmannL. matth 1@@1, zb@ . VOt-
gcsChagcn hat. Lamt gcht aOct cnc WChtgc atcgOtc VctOtcn: dc dct dcnt-
tatsncuttatat WsscnsChatChct LcsChIChtssChtcOung. Lanz unOcsChadct act
zct- und ntctcscn Ocdngtcn AOhanggKctcn gtOt cs doh sct mctOdOt cnc bc-
sChaUgung mt dct Vctgangcnhct aus , thcOtctsChct Pcugctdc und tcncm Lt-
Kcnnmsdtang, dc sCh dcutCh VOn dcn Otmcn VOn VctgangcnhctsOczug untct-
sChcdct, dc Wt as LtnnctungsKutut OczcChncn und dc mmct au dc dcnttat
dct sCh ctnnctndcn Ltuppc O0Ogcn snd. ,BnccInct Wctct untcn cngc!uht-
tcn LntctsChcdung gchCtt WsscnsChatChc LcsChChtssChtcOung zu dcn Ot-
mcn cnct ,Katcn Ltnnctung.
~~
Lrtnncrungshiiltur
Nan Kann d0 L08amtb0t d0t t0gn880 nut unt0t d0t b0dngung m
0n0m 0n2g0n JaO0au V0t8amm0n, dab man 80 VOm L0d8Cbtn8
d0t Ltupp0n aOO8t, d0 d0 tnn0tung datan O0wabtt baO0n, dab
man d0 bndung0n O8t, mt d0n0n 80 an dJ8 g08tg0 0O0n d0t 8O-
2a0n N0u8 g0KnUpt wat0n, n d0n0n 80 8tattand0n, dab man VOn
bn0n nCbt8 2utuCKO0b8t a8 da8 CbtOnOOg8Cb0 und t8umCb0
bCb0ma (1d ] O, ,] ).
Pu d0t 0n0n b0t0 8t0b0n d0 V00n L08CbCbt0n, n d0n0n 0O0n8O-
V00 Ltupp0n bt0 tnn0tung0n und bt b0O8tOd an80d0n, au d0t
and0t0n b0t0 d0 0n0 L08CbCbt0 n d0t 8tOtK0t d0 au8 d0n V00n
L08CbCbt0n aOg02Og0n0n aKt0n an80d0n. PO0t d080 aKt0n 8nd
00t0 PO8ttaKtOn0n, d0 n0mand0m 0twa8 O0d0ut0n, an d0 8Cb n0
mand 0tnn0tt, d0 VOn 0d0m b02ug au d0ntt8t und t\nn0tung g0-
t0ngt 8nd. PO8ttaKt 8t VOt a0m d0 Z0t, n d0 d0 8tOt0 bt0
Lat0n 0nugt. L0 b8tOt8Cb0 Z0t 8t 0n0 ,dut00 attC00 , d0
VOn K0n0t Ltupp0 a8 ,dutc0 0t0Ot und 0tnn0tt wtd. Lamt 8t0bt
80 ht aOwaCD8 aub0tbaO d0t tKChK0t. b0 8t 0n unKtOn8O
808 Ptt0aKt, au8g0O8t au8 d0n bndung0n und N0tOund0nb0t0n, d0
dutCb da8 0O0n, und 2wat da8 8O2a0 taum- und 20t-KOnKt0t0
0O0n g08t|0t w0td0n.
La8 N0tb8tn8 VOn L0d8Cbtn8 und L08CbCbt0 8t n d0n Pug0n
VOn aOwaCb8 0n08 d0t POOg0. O d0 N0tgang0nb0t nCbt m0bt
0tnn0tt, d. b. g00Ot wtd, b0Ot d0 L08CbCbt0 an. ,L0 L08CbCbt0
O0g\nnt m ag0m0n0n 0t8t an d0m uUKt, wO d0 JtadtOn auhOtt
und 8Cb da8 8O2a0 L0d8CbU8 auO8t. L0 LOm8n0 d08 8tOt-
K0t8 O0gnnt dOtt, wO d0 N0tgang0nb0t nCbt U0bt ,O0wObnt, d. b.
nCbt m0bt VOm KO0KtV0n L0d8Cbtn8 0O0nd0t Ltupp0n n Pn-
8ptuCb g0nOmm0n wtd. ,L0 0g0ntCb0 N0tgang0nb0t 8t Ut d0
8tOt0 da8, wa8 nCbt m0bt 0nO0gtU0n 8t n d0n b0t0Cb, U d0n
8Cb nOCb da8 L0nK0n aKtu00t Ltupp0n 0t8tt0CKt. 8 8Cb0nt, dab 80
watt0n mub, O8 d0 at0n Ltupp0n V0t8Cbwund0n 8Ud, O8 bt0 Lc
danK0n und bt L0d8Cbtn8 0tO8Cb0n 8Ud, damt 80 8Cb damt Oc
8Cb8Ug0n Kann, da8 bd und d0 POOg0 d0t aKt0n 08t2u0g0n, d0
80 a0n 2u O0wabt0n U d0t ag0 8t (1d] O, 1Cj).*
zy LcU8u ut Oc8c8 PbW8ttcUmu88cU h8t Oct t8tOtkct ttU8t Otc O88 cU-
sCh!8ggc Ott VOm ,TCht-VctgchcU-OcU Oct Nctg8UgcUhct gcQt8g. Lct
Ucut8g8Chc uUkt, OCn ^OtC gCttO h8t, bctuhtt Oc m 8Og. t8tOtkctsttct
uUuUtctbtOChcUc OUu8OU Oct bQh8tcU VOU LcO8ChtU8 uUO 8tOtc.
Ncurtcc cbucchs
+J
!aCb aOwaCb8 8t da8 KO0KtV0 L0d8Cbtn8 aO0t nCbt nur
g0g0n d0 L08CbCbt0 aOg0gt0n2t, 8Ond0tn auCb g0g0n 0n0 Otgan80t-
t0n und OO0KtV0tt0n Otm0n d0t tnn0tung, d0 0t unt0t d0m b0-
gtU d0t , JtadtOn 2u8amm0nabt. JtadtOn 8t mt bn K0n0 Otm,
8Ond0D 0n0 N0tOtmung d0t tnn0tung. L08 8t d0t uUKt, an d0m
wt aOwaCb8 nCbt Og0n KOnn0n. L0 \O0tg8ng0 2w8Cb0D
,m0mOt0 und ,ttadtOn KOnn0n 8O 0b0nd 80n, dab 08 w0ng
8nnVO 0t8Cb0nt, b0t a2u 8Cbat0 O0gtCb0 \nt0t8Cb0dung0D
0U2uubt0n. Lab0t V0tw0nd0n wt d0n b0gt d08 (KO0KtV0n) L0-
d8CbtU8808 a8 \O0tO0gt, Un0tbaO d0880n wt 2w8Cb0n d0U
,KOmmunKatV0n und d0m ,Kutut00n L0d8CbtU8 unt0t8Cb0-
d0n. L080 \nt0t8Cb0dung wtd m 2w0t0n PO8Chntt 0t8ut0tt. LaO0l
w0td0n wt auCb au aOwaCb8 JtadtOn8O0gt 2utUCKKOmm0n.
q. Zusammen[assung
8 O08t0bt 0n0 g0w880 tOn0 d08 bCbCK8a8 datn, dab d0t Jb0Ot0t-
K0t d08 8O2a0n L0d8Cbtn8808 nab02u VO8t8ndg V0tg0880n wOtdcn
8t.*" PuCb w0nn d0t !am0 aOwaCb8 U2w8Cb0n O0Kannt0t g0wOt-
d0n 8t, glt d08 0dOCb nOCb K0n08w0g8 Ut 80n LuVt0. 0nn wt
d0n LcdanK0n VOn NautC0 aOwaCh8 b0t 0U0n g0wCbtg0n atZ
0nt8um0n, 8O g08Cb0bt da8 nCbt n N0tK0nnung manCb0t bCbw8-
Cb0n, d0 tm hUCKOCK unw0g0tCb mt d0uUCb w0td0n. bO 0bt 08
bm O08p08w080 an d0t O0gtUCb0n bCb8t0, d0 80n0 Pn8tOb0 0t8t
wtKCb UO0tttagOat maCbt.' Pub0td0m mub b0ut0 0t8taun0n, dab
0t d0 hO0, d0 g0tad0 d0 bChtt ut d0 N0tabtb0t KO0KtV0t t-
z6 UZW8ChcU ~ Oc8ct b8t2 WutOc m bcQtcmbct tp86 UcOctgc8ChtcbcU -- ct-
8ChcU L. 8mct tp8), cU 8u88ChcbCh Oct LcO8ChtU8chtc VOU M. t8bW8Ch8
gcWOmctc8 ctk.
z) L88 gt bc8OUOct8 ut Oc bch8UOuUg, Oc ct Oct bcgOU m 6. 8Qtc
VOU :p8y 8 2utc WctOcU 8bt uUO Oc 8u Oc hc8c hU8U88ut, O8b Oc bcgOD
88 8OChc 88O edc bcgOU, cUc A U8ttutOU88cCct ttUUctuUg 8t uO
,O8t8u 8u8 8t, Oc ttUUctUUg 8U cUc 8Ug8t Vctg8UgcUc Zct uUbctuhtt UUO
OhUc cOc bcm8ChUUg 8Q8tctct ttUUctuUgcU OutCh Oc Zct 2u cth8tcU
( :p8y 8, z6t). LcU8u 8U Oc8cm uUkt WtO cUct8ct8 Oc LUtct8ChcOuDg ZW-
8ChcU utUt uUO bcgOU t8gWutOg 8UOctct8ct8 Oc OtWUOgkct 2u
\Utct8ChcOuUg 8cht Vct8ChcOcUct yQcU VOU bcgOU uU8u8WcChCh. t
gchcU Oc8h8b hct 8u Oc tcugOU8thcOtct8ChcU ttW8guUgcU U p8y 8 UCht
U8hct cU.
rtnncrungku/lur
nncrung spct, nrgcnds systcmatsch cnDczcht Odcr auch nur r-
gcndwO zusammcnhangcnd crwagt. Vcmchr stcht cr wcthin m
bannkrcs bcrgsOnschcr ZauDcrwOrtc wc ,IcDcn" und ,rkch-
kct". as hn mt vccn scncr ZctgcnOsscnj Iaszncrtc, war cnc
SOzOOgc, dc dcm Lchcmns cncs cDcndgcn Zusammcnhangs mt
cncm ,tcmps vccu m Lcgcnsatz zum ,tcmps cOnu" und cncr
,durcc artIccc" ) auI dc Spur kOmmcn sOtc.
A das abt naturch an Pctzschc dcnkcn, und umsO uDcrra-
schcndcr st cs, dab dcscr Pamc Dc hm kaum c auItaucht ctwa n
ganz andcrcm Zusammcnhang L8] a, zp;). m Lcgcnsatz zu
bctzschc st laDwachs aDcr kcn Kuturkrtkcr. Lr dcnunzcrt
ncht autOmatsch acs, was das Ormat Organschcr IcDcnszusam-
mcnhangc uDcrstcgt, as mnktOnsOscs Odcr gar cDcnsIcndchcs
ArtcIakt. Scn ntcrcssc DcDt anaytsch. ur dc Lrundstrukturcn
kOcktvcr Lrnncrung ntcrcsscrt cr sch n crstcr Lnc as SOz-
apsychOOgc. Scnc DahnDrcchcndc Lntdcckung dcs KOcktvgc-
dachmsscs Dcruht auI dcr ZuOrdnung vOn Lcdachtns und Lruppc.
An vcrschcdcncn bcspccn vcrmag cr zu ustrcrcn, wc Lrup-
pcncrnncrung und Lruppcndcnttat unauIOsch n gcgcnsctgcr
bcdngung vcrknupIt snd. [Ocn bcgrII dcr dcnttat vcrwcndct
laDwachs sparsam, dcr dcr r-dcnttat, wc Ihn ctwa LcOrgcs
Lurvtch, scn cngstcr ArDctskOcgc m ars dcr Ocr und qOcr
)ahrc, cntckclt hat, kOmmt Dc hm ncht vOr. Oc Sachc scDst jc-
dOch tst Omnprascnt.)
laDwachs hat as SOzapsychOOgc an dcr Lrcnzc dcr Lruppc
hatgcmacht und kcnc Vcragcmctncrung scincr LcdachmIsthcOrc
n Kchtung KuturthcOrc crwOgcn. Auch dc crspckttvc kuturccr
LvOutOn DcDt Dc hm ausgckammcrt. OcnnOch snd und DcDcn
dc vOn hm crarDctctcn Lrundstrukturcn gcradc auch Iur dc Ku-
turanaysc Iundamcnta, kOnncn sc dOch auI wctc Strcckcn h Nc
chansmcn kuturccr \DcrcIcrung uDcrhaupt gctcn. Lcwb wrd
man daDc dcn \Dcrgang vOn gccDtcr, kOmmunzcrtcr Lrtnncrung
zu nsttutOnascrtcr, kOmmcmOrcrtcr Lrnncrung nOch scharIcr
hcrausarDctcn und daDci vOr acm auch auI dc cvOutOnarc Lrrun-
gcnschaIt dcr SchrIt cXpzt ctngchcn musscn.
Vcrmutch hattc laDwachs scDst m \Dcrgang auI dc Kutur as
cn hOchkOmpcXcs Systcm, das vcc Lcdachmssc und vcc Lruppcn
umgrch, cncn cgtmcn \Dcrgang ns NctaphOrschc crDtckt.
Vcccht hat cr aDcr auch dc Auswctung scncr sOzapsychOOg-
Ndurtcc dlbudch>
+
schcn Lrkcnntssc n dcn Kaum dcr KuturwsscnschaL und Ku-
turthcOrc spatcrcn ArDctcn vOrDchatcn. Vcrgcsscn wr ncht, daL
scn VOrhaDcn ragmcnt gcDcDcn st, scn zusammcnIasscndcS
lauptwcrk vOn scncr Ochtcr, )caunc AcXandrc, aus dcm PachaL
cdcrt wurdc und scn buch uDcr dc IcgcndcntOpOgraphc dcs c-
gcn !andcs, das cnc sOchc Auswctung in AngrII nmmt, as scnc
spatcstc ArDct n dcscm Kahmcn zu gctcn hat.
as laDwachs am scharIstcn zum VOrwurI gcmacht wurdc, st
dc Vcrwcndung dcs LcdachtnsDcgrIIs Iur sOzapsychOOgschc
hanOmcnc, dc as unzuassgc ,ndvduamctaphOrk " aDgcchnt
wird. Sc vcrdcckc ,dc DcsOndcrc A, wc Vcrgangcnhct n
mcnschchcr Kutur und KOmmunkatOn vOrhandcn st" ." Pun st
aDcr mr laDwachs dcr bcgrI! dcs kOcktvcn Lcdachtnsscs gcra-
dc ktne Nctaphcq da cs hm a auI dcn Pachwcs ankOmmt, daL
auch dc ndvduccn Lrnncrungcn cIn sOzacs hanOmcn snd.
Oc atsachc, dab nur ndvducn auI Lrund hrcr ncurOnacn Aus-
stattung cn Lcdachtns haDcn kOnncn, andcrt nchts 8 dcr ADhan-
ggkct dcscr ndvduccn Lcdachmssc vOn sOzacn , Kahmcn " .
Nan darI dcscn bcgrh dcs KOcktvcn ncht vcrwcchscn mt
hcOrcn cncs kOckttvcn LnDcwubtcn, ctwa In dcr ]ungschcn Ar-
chctypcnchrc, dc dcr aDwachsschcn LcdachtnsmcOrc damctra
cntgcgcngcsctzt st. Ocnn mr )ung st dcscs kOcktvc Lcdachms L.
DOOgsch vcrcrDDar und z. cnc ,mcmOrc nvOOntarc", dc sch
z. b. tn raumcn aubcrt, wahrcnd aDwachs im bcrcch dcs nur
kOmmunkatIv VcrDrctDarcn, ntcht DOOgsch VcrcrDDarcn, und m
bcrcch cncr ,mcmOuc vO!Out?0" vcrDcDt. Pcht dc sOza-kOn-
struktvsttschc Auswctung, sOndcD m Lcgcntc dc ndvduapsy-
chOOgschc Vcrcngung dcs LcdachtnsDcgrIIs vcrdcckt tn unscrcn
Augcn dc DcsOndcrcn Ormcn kOmmunkatvcr und kuturccr Vcr-
gcgcnwartgung vOn Vcrgangcnhct. L(pgn cypncn" mrc Vcr-
gangcnhct cDcnsO wc ndvducn und IOrmcn daraus Lcmcntc
hrcs ScDstDds. Okac, LrKunOcn und NcdaIcn schmuckcn dIc
LuDraumc cncs SpOrtvcrcns cDcnsO wc das VcrtcO dcs cInzcncn
SpOrtcrs, und cs hat wcng Snn, das ctnc ,radtOn" , das andcrc
,Lcdachtns" zu ncnncn.
as wr vOn la Dwachs uDcrnchmcn wOcn, st cnc KOnzcptOn
dcr Vcrgangcnhcit, dc man ,sOza-kOnstruktvstsch" ncnncn kann.
28 m. LanCIKm. NOm 1yyO, ) L L.
Lr|nn8run_SRulIr
a . bctgct Und b.LUCKmann Ut dc tKCbKct m Lanzcn
gczcgthabcn, batabWaCb,(o ]abtcVOtbct,Utdc t
bchaUptct: c tcncOzac,OnttUKtOn,Uctcn bcChaUcnbctCh
aU dcn bnnbcdUtncn Und bczUgtabm0n dct cWcI_cn Lcgcn-
Wattcn hct ctgbt_ _t__@cttchtn\CbtnatUtWUCbg an,c t
cncKUtUtcc bCbCpUng.

!. Otm0n KO0KtIV0t LtInn0tung
OmmunIKatIV0s und Kutut00s \0d8CbtnIs
,1he Iloattng Cap ". zuet Modt Memoradt
n cncm tp8 ctCbIcncncn bUCb Cra/ rcdtto 0 Htsto ' bc-
CbtcbtdctthnOOgc]anNanna cncbcnOcgcntUmCbcWcty-
pCbcbanOmcnCbttOctLcCbCbtctnnctUng:
_LtptUngbctCbtc VOnLtUppcnOWOhWc VOnndVdUcn nd
amtCb VctChcdcnattgc anctatOncn dccbcn NOtgang
[nam/tch des ,dyumtschen lrozesses mudltcher 0erlte]erug",
A] n VctCbcdcncnbmdcn.cnndagcamtc!OtpUOCbctbc-
tChtc zUammcn gcnOmmcn Wtd, ctCbcnt tcgcmabg cn dtc-
gctctc Lanzc. Utdc Ungtc NctgangcnhctgbtctcChChcn-
OmatOncn, d\c UmO patCbctWctdcn, c Wctct man ndc Nct-
gangcnbctzUtUCKgcht.UttUbctcZctcnIndctmancntWcdctcncn
bptUngOdctcnOdctzWczCgctndgcnanntcamcn. ttObcnhct
aU cnc LUCKc n dcn bctChtcn, dc Cb _c cbcn!1C [the
]/oattg gap] ncnncn mCCbtc. Ut nOCh tUhctc ctOdcn dagcgcn
tCbt man WcdctUm aUcnc Uc VOn nOtmatOncn Und hatcmt
\bctcctungcndcLtptUngzUtUn. L0LUCKctdcncnCbcnn
dctbcttcIcndcnLcmcnCbatOtnCbtbcWUbt, abctctdcmOt-
Cbct UnVctKcnnbat. W$nCbma, bcOndct n LcncaOgcn, tObcn
Ungtc Nctgangcnhct Und LtptUngzct n dct PbOgc cnct cn-
zgcn LcnctatOn aUcnandct. . . . [a _ hstOt5Chc bcWUbUcn
atbctct nUt aU zWc bcncn: LtptUngzct Und Ungtc Nctgan-
gcnhct.c dc Ltcnzc zWChcn bcdcn Ch mt dctLcnctatOncn-
zy Zuctst ctsCbtcncn :y1 untct dcm ttc Lc lu lrud/ltOn Orul8, cng!. LOndOn
1y
Ommun|kCl|t8S ltnd kulur0l8 L8d0chln|S
+7
IOgc OttbcWcgt, habc CbdczWCbcn dcnbcdcn bcncn Kacn-
dc LUCKc ,thc Oatng gap` gcnannt. Ut dc O m OngO ag t88o
dc LUCKc Um i8oo, Wabtcnd c Ch :p6o aU i88o OttbcWcgt
bat.
Nan\na ,Oatng gap' tacn tOtKctn WObVctttaUt, dc c
mt \bctcctUngcn zU tm: babcn, n dcncn UndCbKct cnc tta
gcndc hOc pct' bandct Cb Um da banOmcn dct ,datK
agc, da VOt acm aU dct atgtcCbCbcn \bctcctUng bcKannt
t. Lc gtcChChc ytbOOgc Wtt cn bcc, Wcnn aUCb nCht m
ttcngcn bnnc htOtOgtaphCbc LCbt aUda hctOCbc Zctatct
dct myKcnChcn Utuq da dc PtChaOOgcn a _pathc!adCb
Kazctcn. Lc gtcChChc tOtOgtapbc dct KaChcn Zct
gcht cXaKt Um cnc 8o-ioo ]abtc zUtUCK, dc Nanna a _tcCcnt
pat bczcCbnct Und dc typCbctWcc VOn cmcmzctgcnCChcn
LcdaChtn dUtCh tahtUng Und Ctcnagcn ctabt Wctdcn KCn-
ncn. ctOdOt bcgnnt cnc LcChChtChtcbUng mt tOO a
_dcm ann, VOn dcm Ch Chct Wcb, dab ctmt dcn cndcgKc-
tcn gcgcn dc ccncn dcn Pnang gcmaCbt bat, Und matKctt
damt gcnaU dcn OtzOnt dct dUtCh ZcOcUgcn bcgaUbgtcn
tnnctUng.* LazWChcn Kat da _Oatng gap, da dc Pt-
ChaOOgcn a ,datK agc bczcCbncn Und da Cb dUtCb bOdcnUn-
dc aU dc ]abthUndcttc VOn ioo b 8oo cngtcnzcn abt. Lct
bcgtdc ,datK agc tactdng aUdctOtChctpctpcKtVcgc-
ptagt. Ln dagcgcn KOmmt c Untct dcm btChWOtt _LcdaCbtn
Vcmcbt aU dc nncnpctpcKtVc dct bcttOcncn LccChatcn
an, cnc LntctChcdUng, dc bc Nanna cnc nUt bcaUgc hOc
pct.
ctzcgtChnUn,d VOn cnctLUCKc,ObctOdctcbcnd,gc-
tadc Kcnc hcdc cn Kann. m KutUtccn LcdaCbtn dct LtUppc
tObcn dc bcdcn bcncn dctNctgangcnhctVcmchtuabUOaUcn-
andct. La zcgt Cb ntgcnd Katct a an dct typChtcn UnU
UtptUngCbtcn Otm KUtUtcct ncmOtcCbnK, dcn LcncaOg-
cn, aU dc a aUCh Nanna VctWct. Lct VcttOtbcnc PthtOtKcr
ttz bChaCbctmcyt hat n cncm ctztcn ctK, Lte techtschc
jC ]. N8ntna 1y5, Zj!. (!Octct2ung ]. ^.).
j1 ]. V. Lngctn-btctnOctg|. ctn8u 1y55 dattn Oc. N. bCbutct, ,Zut hOn-
ttukttOn VOn LcCbtCbtc n hututcn Obnc bCbttt, }~]1.
j2 ut dtccn tnWct dankc tcb . OCbct.
`'
Lrnnerungskutur
uckcrtnncrung [ 1 y 8 q) , dc LcncaOgcn dct gtcChChcn Pdcgc-
ChcChtct UntctUCht Und tcb hct aU dccDcn bt(:ktUtcn, dc
Vanna aU atkanChcn Und Ontgcn btammcgccChatcn Dc-
tChtct. PhnCh aUbctt Ch cth hOma uDct da Lngand dct tu-
hcn cUzct. ,ZahOc LcncaOgcn ptangcn dtckt VOn dcn myth-
Chcn Phnhcttn n dc NOdctnc Und Watcn, Wc cn PntqUat Ch
aUdtuCktc, Wc Op Und ubc Ohnc cncn OQct, zWc Lndcn Ohnc
Nttc. `` Lc LcncaOgc t cnc Otm, dcn bptUng zWChcn Lcgcn-
Watt Und \rptUngzct zU uDctDtuCkcn Und cnc gcgcnWattgc Ltd-
nUng, cncn gcgcnWattgcn PnptUCh, zU cgtmctcn, ndcm ct naht
Und DtUChO an \tptungChc angcChOcn Wtd. La hcbt aDct
ntCht, dab zWChcn dcn Dcdcn Zctcn, dc aU dcc cc Vctmttct
Wctdcn, gcChWOh cn katcgOtact \ntctChcd Dctcht. Lc Dcdcn
Vctgangcnhcttcgtct, dcc Dcdcn Lndcn Ohnc Nttc, cntptcChcn
zWc LcdaChtn-Kahmcn, dc Ch n WccntChcn Unktcn VOncn-
andct UntctChcdcn. t ncnncn c da kommunikatiue Und da kul-
turee Cedac|tni:. `
La kommunikatiue LcdaChtn Umabt LtnnctUngcn, dc Ch aU
dc tczcntc Vctgangcnhct Dczchcn. L nd dc ttnnctUngcn, dc
dct NcnCh mt cncn ZctgcnOcn tct. Lct typChc a t da
LcnctatOncn-LcdaChtn. Lcc LcdaChtn WaCht dct LtUppc h-
tOtCh zU c cnttcht n dct Zct Und Vctgcht mIt hq gcnaUct: mt
cncn tagctn. cnn dc tagct, dc c VctkOtpcttcn, gctOtDcn nd,
WcCht c cncm ncUcn LcdaChtn. Lcct acn dUtCh pctOnCh Vct-
Dutgtc Und kOmmUnzcttc LtahtUng gcDdctc ttInnctUngtaUm
cntptCht DDCh dcn ~q LcnctatOncn, dc ctWa ut cnc oChUd
cntchcn mucn. Lc KOmct ptagtcn datut dcn bcgt dc ,acCU-
Um Und Vcttandcn datUntct dc Ltcnzc, D zU dct aUCh dct ctztc
uDctcDcndc PngchOtgc cnct LcnctatOn ( Und tagct htct pczt-
Chcn LtnnctUng) VcttOtDcn t. aCtU Dcmctkt n cnct bcChtc-
DUng dc ]ahtc dcn Od dct ctztcn ZctzcUgcn, dc dc KcpUDk
jj Dc Gcncaogtcn umtasscn typschcrwcsc to-t y Gcncraroncn. 5c bcgnncn
mr dcn wohbckannrcn und wcnn nchr hsrorsch, dann doch mythologsch ( _sy
srcmmmancnr' ) gcstchcrrcn Namcn dcr grcchschcn Hcdcnsagc und cndcn mr
hsrorisch gcchcrrcn lcrsoncn z- Gcncraroncn vor dcm cwcgcn Namms
rragcr. Dazwischcn Iullcn lhanrascnamcn dc Kctrc aut, Iur dcrcn Langc otunbar
gcwssc Vorgabcn bcsrchcn.
jq K. Jhomas tp88, 5. zt. Ich vcrdankc dcscs Zrar Acda Assmann.
jy Zu dicscr Unrcrschctdung vg. A. u. ). Assmann | t p88) und Vcrt. ( :p88).
OmmunlkdllUc: und huture/cs Ccddch|nt: jl
nOCh ctcDt haDcn. Lc ma|c dc LtcnzWctt VOn 8O ]ahtcn, nam-
Ch qO ]ahtc Chcnt cnc kttChc bChWcc zU Ddcn. LataU WctdcO
Wt m . aptc m ZUammcnhang dc LcutctOnOmUm nOCD
nahct cngchcn. aCh qO ]ahtcn ttctcn dc ZctzcUgcn, dc cn Dc-
dcUtamc Ltcgn a ttWaChcnc ctcDt haDcn, aU dcm chct zU-
kUn|DczOgcncn bctUcDcn hctaU Und n da Ptct cn, n dcm dc
ttnnctUng WaCht Und mt ht dct UnCh naCh XctUng Und c-
tctgaDc. n dcc btUatOn kOmmt ct Ungcaht ]ahtcn cnc Lcnc-
tatOn, ut dc mtct ]UdcnVctOgUng Und -VctnChtUng LcgcntanU
pctOnCh ttaUmatChct ttahtUng t. a hcUtc nOCh cDcndgc Lt-
nnctUng t, Wtd mOtgcn nUt nOCh uDct Ncdcn Vctmttct cn. Lc-
ct \Dctgang dtuCkt Ch ChOn ctzt n cncm bChUD ChtUChct
tnnctungsatDct dct bcttOcncn OWc cnct ntcnVcttcn bam-
mcatDct dct PtChVatc aU. PUCh hct DcdcUtcn cnc qO ]ahtc, aU
dc Ch ChOn da LcUtctOnOmUm Dczcht, cncn WChtgcn Ln-
Chntt. LcnaU Vctzg ]ahtc naCh tcgcndc, am 8. Na Ly8, ctztC
KChatd VOn czaCkct mt cnct VOt dcm dcUtChcn bUndctag gc-
hatcncn Lcdcnktcdc cncn LtnnctUngptOzcb n Lang, dct dann cD
]aht patct zU dct a _mtOtkctttct DckanntgcWOtdcncn tC
tuhttc.
.
Lcct UnmttcDatc ttahtUnghOtzOnt Ddct ncUctdng dcn Lc-
gcntand dct _ Lta mtOty , cnc ZWcgc dct LcChChtOt-
ChUng, dc nCht aU dcn uDChcn bChtUzcUgncn dc mtOtkct
DctUht, Ondctn aUChcbCh aU ttnnctUngcn, dc n mundChcn
bctagUngcn cthODcn WUtdcn. La LcChChtDd, da Ch n dccn
LtnnctUngcn Und LtzahUngcn kOnttUctt, t cnc ,LcChChtc dc
Ptag, cnc ,LcChChtc VOn Untcn. Pc \ntctsUChUngcn dct
,Lta mtOty Dctatgcn, dab aUCh m tctacn LccChattcn dc c-
Dcndgc ttnnctUng nCht Wctct a 8O ]ahtc zUtuCktcCht . ct-
hammct 1y8]) . mct Ogcn dann, dUtCh cn _Oatng gap gcttcnnt,
antcc dct \tptUngmythcn dc Latcn dct bChUDuChct Und NOnU-
mcntc, d. h. dc Ohzcc \DctcctUng.
t handct Ch hct Um zWc NOd dc ttnncD, zWc UnktOncD
dct ttnnctung Und dct Vctgangcnhct ~ _Uc O thc pat ~, dc H3
zUnaCht cnma Otgatg UntctChcdcn mUb, aUCh Wcnn c n dct
Kcatat cnct gcChChtChcn UtUt Ch Vcatg dUtChdtngcn . _ Qa
kOcktVc LcdaChm UnktOnctt DmOda: m NOdU dct [unJie-
j 6 Jacrus, Amdcs ;y, s. H. Canck-Ltndcmacr/H. Canctk tp8;, t;y.
'+ rtnn8run_skulur
,Zu cncr Zct, n dcr cs praktsch nrgcnds n ^Irka ^uIzcchnun-
gcn gab, mubtc dc ^uIgabc dcs Lrnncrns und dcs Pachcrzahcns dcr
LcschIchtc cncr bcsOndcrcn Lcscschatsgruppc ubcrtragcn,Wcrdcn.
Nan guubtc, daI cnc crtOgrcchc Lbcrmttung dcr Lcschchtc
cncr muskaschcn \ntcrmaung bcdurIc, damt Wurdc dc mund
chc LbcrcIcrung dcn LrOts Odcr btcgrcIsangcrn, dcm btand dcr
Nuskcr anvcrtraut. bO Wurdcn dcsc dc bcWahrcr gcmcnsamcr Lr-
nncrung dcr aIrkanschcn V|kcr. LrOts snd auch Ochtcr, bchau-
spcct, anzcr und NImcn, dc ac dcsc Kunstc n hrcn Oarbctun-
gcn anWcndcn" | Unesco-Krter 8, : 8], b. }).
]qs kuturcc Lcdachtns hat mmcr scnc spczccn }ragcr. Oazu
gchrcndc bchamanen, bardcn, LrOts cbcnsO Wc dc Ircstcr, Lch-
rcr, Kunstcr, bchrc bcr, Lcchrtcn, Nandarnc und Wc dc sscns-
bcvOmachtgtcn ac hcibcn mgcn. Ocr ^ubcratagchkct dcs
bnns, dcr m kuturccn Lcdachtns bcWahrt Wrd, kOrrcspOndcrt
cnc gcWssc ^tagscnthObcnhct und ^tagscntptchtung sctncr spc
zascrtcn ragcr. n schrtOscn LcscschaItcn hangt dc bpcza-
scrung dcr Lcdachtnstragcr vOn dcn ^nIOrdcrungcn ab, dc an das
Lcdachtns gcstct wcrdcn. ^s hchstc ^nIOrdcrungcn gctcn dcjc-
ngcn, dc auI wOrtautgctrcucr LbcrcIcrung bcstchcn. cr Wrd das
mcnschchc Lcdachms gcradczu as ,Oatcnuagcr" m bnnc cncr
VOrIOrm vOn bchrhchkct bcnutzt. Oas st typschcrWcsc dOrt dcr
a, WO cs um Ktuawsscn gcht. Oas Ktua hat j a strkt cncr , VOr-
schrt" zu IOgcn, auch Wcnn dcsc VOrschrtt ga ncht n schrt-
chcr Orm ncdcrgccgt st. Oc Kgvcda sind das bckanntcstc bcspc
cncr LcdachtnskOdIkatOn vOn KtuaWsscn. Ocr Lrbc dcscr
LcdachtnsanIOrdcrung und dcr Vcrbndchkct dcscs sscns cnt-
sprcht dc sOzac uhrungsstcung dcr Lcdachtnsspczastcn. Oc
brahmancn rangcrcn m ndschcn Kastcnsystcm vOr dcm Kscha-
trya-^dc, dcm dc crrschcr angchrcn. n KWanda Wcrdcn dc
cxtc, dc dcn L 8 Kngsrtuacn zugrundc cgcn, vOn bpczastcn
ausWcndg gclcmt, dc dc hchstcn urdcntragcr dcs Kcchcs b-
dcn. rrtumcr knncn mt dcm Odc bcstrat wcrdcn. Orc dcscr
urdcntragcr kcnncn dc vOstandgcn cxtc acr L 8 Ktua|c sc
habcn sOgar an dcr Lttchkct dcs crrschcrs ^ntc Ih. bOrgcaud
L88, L }
Pcht dIus st dc IartzpatOn am kuturccn Lcdachtns abcr
nOch n cncm andcrcn bnnc. ]m Lcgcnsatz zum kOmmunkatvcn
Lcdachtns sprcht sch das kuturc|c ncht vOn sc|bst hcrum, sOn-
OmmunlkJl|tc> und kulurc/c5 L8ddchlnl5
.J
dcm bcdarI sOrgIatgcr Lmwcsungcn. Oadurch kOmmt cnc KOn-
trOc dcr Vcrbrctung zustandc, dc cncrscts auI IIcht zur cha-
bc dringt und andcrcrscts das Kccht auI c|habc vOrcnthat. Um
das kuturcc Lcachtns snd mmcr mchr Odcr Wcngcr strktc
Lrcnzcn gczOgcn. ahrcnd dc cncn hrc KOmpctcnz Odcr Zugc-
hrgkctr) durch Irmchc IruIungcn ausWcscn Wc z. b. m k|as-
sschcn Lhna) Odcr durch bchcrrschung cnschaggcr KOmmunka-
tOnsIOrmcn untcr bcWcs stccn musscn vOm Lrcchschcn in dcr
hccnstschcn Lkumcnc, dcm ranzsschcn m LurOpa dcs
:8. ]ahrhundcrts bs hn zur KcprOdutOn vOn agncr-Lpcrn auI
dcm hauscgcncn ugc und zur Kcnnms dcs ,Ltatcnschatzcs dcs
dcutschcn VOkcs" m :. ]ahrhundcrt}, bcbcn andcrc vOn sOchcm
sscn ausgcschOsscn. m ]udcntum und m atcn Lrcchcnand
snd dcs z. b. dc raucn, n dcr butczct dcs bdungsburgcrtums
dc untcrcn htchtcn.
Ocr IOartat dcr kOcktvcn Lrinncrung cntsprcht a|sO n dcr
ZctdmcnsOn dc IOartat zWschcn cst und ^tag, und n dcr bO-
zadmcnsOn dc IOartat zWschcn cncr WsscnssOzOOgschcn
Ltc, dcn bpczastcn dcs kuturccn Lcdachtnsscs, und dcr ^gc-
mcnhct dcr Lruppc. c habcn Wr uns dcsc IOartat dcr Lrinnc-
rung vOrzustccnr ^s zWc scbstandgc bystcmc, dc - nach dcm
Mustcr vOn \mgangssprachc und OchsQrachc - ncbcncnandcr cx-
stcrcn und sch gcgcncnandcr abgrcnzcn, Odcr, Wc OIgang Kabc
vOrgcschagcn hat, as LxtrcmpOc auI cncr bkaa mt cbcndcn
Lbcrgangcn: Oc ragc st mgchcrWctsc mmcr nur vOn a zu a
zu cntschcdcn. bO gbt cs zWccOs Kuturcn, n dcncn dc kutu-
rcc Lrnncrung scharI gcgcn das kOmmunkatvc Lcdachtns abgc-
hObcn st, sO dab man gcradczu vOn cincr ,btkuturatat" sprcchcn
kann. Oas ^tc Agyptcn ctWa Wurdc tn dcscm bnnc cnzustuIcn scn
VcrI. : L ). ^ndcrcn LcscschaItcn, zu dcncn man unscrc cgcnc
rcchncn wrd, Wrd das NOdc dcr bkacrung bcsscr gcrccht. ^uch
dcr Lcgcnsatz vOn Ochsprachc und \mgangssprachc st ja kcncs-
wcgs mmcr und ubcra n Orm rcgcrcchtcr OgOssc ausgcpragt
auch hcr abt sch dc IOartat in vccn acn bcsscr m bdc vOn
LxtrcmpOcn auI cncr bkaa bcschrcbcn. Oarubcr hnaus tst acr-
dngs cn gcwsscs Nab an nncrcr ^bgrcnzung zWschcn dcm cncn
und dcm andcrcn Lrnncrungstyp durch dc ^ssOzatOn mt dcm
!cst|chcn und dcm bakracn gcgcbcn, dcrcn Lcgcnsatz ncht auI
cncr 5kaa dcIncrt st Nt dcscr Lnschrankung wOcn Wr uns das
r/nncrun_skulur
K80HmOO0 2u 0g0H m8Ch0H uHO O0 O0 Og0HO0tm8b0H 2u88m-
m0H8880H:
kCmmunkatVc8 LcO8chtn8 kuturcc8 LcO8chtn8
nhat

Lc8ChChcrlahrungcn m Yah- myth8Chc \rgc8ChChtc,

mcn nOV. bCgraQhcn Lrcgn88c n cncr ab8Cu-


tcn Ncrgangcnhct
..

Crmcn ntCrmc, Wcng gctCrmt, gc8tItct, hChcr LraO an


naturWCh8g, cnt8tchcnO LctCrmthct, 2crcmCnc-
OurCh ntcraktCn, Ptag c bCmmunkatCn, c8t
AcOcn cb0ndgc Lrnncrung m Crga- tc8tc LbcktVatCncn,
n8chcn LcO8Chtn88cn, Lr traOtCncc 8ymbC8Chc
tahrungcn unO Orcn8agcn COcrung|n82cncrung

n Crt, bO, an2 u8W.
Zct- c-1OO ]ahrc, mt Ocr Lcgcn ab8Cutc Ncrgangcnhct
8ttuktur Watt mtWanOcrnOcr ZcthCr- cncr myth8Chcn \r2c|
2Cnt VCn j~ LcncratCncn
r8gcr un8Qc2l8Ch, Zct2cugcn cncr 8Qc2a8crtc raOtCn8
Lrnncrung8gcmcn8Chalt tr8gcr

...'
2, Ktts nd est u/s prtmJre Lrguntsuttons]ormen
des k/tre//en GedJchtntsses
LhH0 O0 OgChk0I 8ChtItlICh0t Q0ICh0tuHg h8I O88 O0HII8I88-
Ch0tHO0 I880H O0t LtuQQ0 K0H0H 8HO0t0H LtI 88 O88 m0H8ChCh0
L0O8ChIH8. Lt0 uHKIOH0H mu880H 0tuI 80H, um 80tH0 0Hh0I8-
8IU0HO0H uHO h8HOuHg8Ot0HI0t0HO0H ~ HOtm8IV0H uHO Otm8I-
V0H ~ mQu80 2ut L0IuHg btHg0H 2u KOHH0H: Q0Ch0tuHg, Pbtu-
DHg, II0luHg, OO0t QO0I8Ch0 Otm, tIu00 H820H0tuHg uHO
KO0KIV0 8rt2Q8IOH. L8b QO0I8Ch0 OtmuHg VOt 80m O0H
mH0mOI0ChH8Ch0H ZW0CK h8I, O0HII8I88Ch0OO08 880H H h8I-
b8t0 Otm 2u btHg0H, O8t 88 b0K8HHI g0I0H.`" Lb0H8O V0tIt8uI 8I
uH8 H2W8Ch0H O0 8I88Ch0, O8b O0808 880H tH O0t Otm 0H0t
muIm0O80H H820H0tuHg 8ug0uhrI 2u W0tO0H Q0gI, O0 O0H
8Qt8ChCh0H 0Xt uH8bO8b8t 0HD0II0I H Imm0, OtQ0t, mK,
)8 Vg. auch hicrur Y- a. t. aYcICck :63, Ocr YOn ,prc8crYcO cOmmunca-
tOn" 8prcht.
KOmmun/kJl/vc> ut|d kulurccs Lcddchlnts
J
L08IK, 8H2, hhythmu8 uHO tIu00 t8HOuHg. Ot8u 08 mt
h0t VOt 80m 8HKOmmI, 8I O0t OttI0 uHKI: O0 8tI2Q8IOH8Otm.
0 g0WHHI O0 LtuQQ0 PHI0 8m KuIut00H L0O8ChIH8, O0880H
0g0 8 8uCh 8u O080t tu0 b0t0I8 8Ch0 0H20D0t Q0288I0H
( D8tO0H, Ch8m8H0H, LtOI8) 8I: L0 PHIWOtI 8uI0I: OutCh Zu88m
m0HKuHt uHO Q0t8OHCh0 PHW080Hh0I. PHO0t8 88 OutCh L8b080H
8I H 8ChttO80H uIut0H 8m KuIut00H L0O8Chu8 K0H PHI0 2u
g0WHH0H. ut 8OCh0 Zu88mm0HKuHI0 mu880H PH8880 g08Ch80H
W0tO0H: O0 08I0. 08I0 uHO hI0H 8Otg0H m h0g0m8b ht0t 0-
O0tK0bt Dt O0 N0tmItuHg uHO 0I0tg8b0 O08 O0HII8I88Ch0HO0H
880H8 uHO O8mII h O0 h0QtOOuKIOH O0t KuIut00H O0HIt8I.
hIu00 0O0thOuHg 8Ch0tt O0 Oh8t0H2 O0t LtuQQ0 H h8um
uHO Z0I. LutCh O88 08I 88 Qtm8t0 Ltg8H88IOH8Otm O08 KuIu-
t00H L0O8ChIH8808 g0O0tI 8Ch O0 Z0IOtm 8ChttO80t L080
8Ch8t0H D PI8g820I uHO 08I20I. m O0t 08I20I OO0t _ t8um20I
O0t grOS0H Zu88mm0HKuHt0 W0I0I 8Ch O0t tOt2OHI H8 O8mI-
8Ch0, H O0 Z0I O0t ChOQuHg, O0t \t8QtuHg0 uHO gtOb0H \m-
8ChWuHg0, O0 O0 0I H O0t \t20I h0tVOtg0bt8ChI h8b0H. L0
hII0H uHO yIh0H um8Cht0b0H O0H HH O0t tKChk0I. ht0
8Otg8Ig0 D08ChIuHg, D0W8htuHg uHO 0I0tg8b0 h8I ~ 2ug0Ch
mI O0t O0HII8I O0t LtuQQ0 ~ O0 0I H L8Hg.
L88 KuIut00 L0O8ChIH8 0W0I0tI OO0t 0tg8H2I O0 PI8g8W0I
um O0 8HO0t0 Lm0H8OH O0t 0g8IOH0H uHO OI0HII8I8I0H uHO
h0I 8u O080 080 O0 N0tKu2uHg0H, O0 O0m L880H OutCh O0H ,
PI8g WO0t8ht0H. LutCh O88 KuIut00 L0O8ChtH8 g0WHHI O88
m0H8ChCh0 L0b0H 0H0 ZW0Otm0H8OH8I8I OO0t ZW020IgK0I, O0
8Ch OutCh 80 I8O0H O0t KuIut00H LVOuIOH 0th8I. m 8CbttO-
80H L0808Ch8U0H Qt8gI 8Ch O0 KuIut00 ZW020IgK0I 8m K8t8I0H
8u8: m \HI0t8Ch0O 2W8Ch0H PlI8g uHO 08II8g, 8I8gCh0t uHO 20-
t0mOH00t OmmuHK8IOH. O h8I O0 PHIK0 O0 uHKIOH O08 0-
8I08 uHO O0t u80H 88 0H0 t0uHg VOm PI8g g0O0uI0I. 8IOH b0
8Cht0bI H O0H GesetZen, W0 OI0 KHOCh0 uHO ug0HOCb0 DOuHg
m 8Q8I0t0H L0b0H W0O0t 2ugtuHO0 g0hI, OutCh O0 uh88 O0t P-
I8g8g08Ch8t0: ,Pb0t O8 h8b0H HuH O0 LOII0t 8u8 I0O mI O0m
muh0g0Q8gI0H 0H8Ch0Hg08Ch0ChI uH8 8u80H 2ut LthOuHg VOH
O0H uh0H 0Hg080I2I. L08 8I O0 W0Ch80HO0 Og0 O0t t0gO80H
08I0. \HO O82u h8b0H 80 O0H 0H8Ch0H O0 u80H uHO ht0H LhOt-
)@ Vg. Z. b. . ZumthOr, nIrOducllOn u m pOstc Oru/c, ars 1@8).
Erinneruns/ultur
!ubtct PQOIOU 8amt lOUy8O8 UOCb a8 c8tg88tc gcgcbcU, Oamt 8C
btc atcU aUgc8tammtcU bttcU WcOct U LtOUuUg btUgcU.
la8 c8t bccuCbtct OcU m Ptag au8gcbcUOctcU \UtctgtuUO uU-
8ctc8 la8cU8, uUO Oc LOttct 8cb8t !t8CbcU Oc zut bcb8tVct8t8UO-
CbKct abgc8uUKcUcU uUO Vctgc88cUcU LtOUuUgcU WcOct au!. Lc8c
atOU-btcc maCbt abct auCb Kat, Oab c8 UCbt zWc LtOUuUgcU gbt,
Oc LtOUuUg Oc8 c8tc8 uUO Oc LtOUuUg Oc8 Ptag8, Oc LtOUuUg
Oc8 cgcU uUO Oc LtOUuUg Oc8 tO!aUcU, Oc bczcbuUg8O8 UcbcU-
cUaUOct8tcbcU. L8 gbt Vcmcbt ut8QtuUgCb Uut cUc cUzgc LtO
UuUg, Oc a8 8OCbc !c8tCb uUO bcg 8t uUO Oc OtcUtctcUO U OcU
Ptag bUcUWtKt. lc ut8QtuUgCbc uUKtOU Oct c8tc bc8tcbt
OatU, Oc Zct ubctbauQt zu gcOcO, UCbt ctWa cUc Oct ,Ptag8-
zct cUtgcgcUgc8ctztc aUOctc, ,cgc Zct zu 8t!tcU. lUOcm Oc
c8tc OcU Zct!ub 8ttuKtutctcU uUO tbytbm8ctcU, 8t!tcU 8c Oc
agcmcUc ZctOtOUuUg, U Oct auCb Oct Ptag ct8t 8cUcU atz bc-
KOmmt. bc8tc8 bc8Qc Oc8ct u!8QtuUgCbcU `CbtuUtct8CbcOuUg
VOU bcgct uUO QtO!aUct LtOUuUg 8t Oc au8tta8Cbc NOt8tcuUg
Oct PbUcUgc8tct, OctcU aUOctuUgcU uUO 8tgKctcU au! LtOcU Oc
OOcc c!ctU !ut u//c tcgcgcbuUOcUcU mcU8CbCbcU 8tgKctcU,
VOm c8tttu8 b8 zum ZubUOcU Oct bCbubc. Lt8t au! cUct
cUtWCKctctcU tutut8tu!c WcUU 8Cb Oc Ptag8tOutUcU zu cUct
LtOUuUg cgcUct t8guUg au8O!!ctcUzctt babcU, WtO Oa8 c8t zum
Ltt cUct 8Qcz!8Cb aUOctcU LtOUuUg, Zct uUO LtUUctuUg.
t babcU gc8cbcU, Oab Oc \Utct8CbcOuUg zW8CbcU dcm KOm-
muUKatVcU uUO Ocm KututccU LCO8CbtU8 zu8ammcUb8Ugt mt
Oct zW8CbcU Ptag uUO c8t, Ocm tO!aUcU uUO Ocm cgcU, Ocm
LQbcm8tcU uUO Ocm bcbcUO-uUOctcUOcU, Ocm attKuatcU uUO
Ocm PgcmcUcU, uUO Oab Oc8c \Utct8CbcOuUg 8cb8t cUc Lc-
8CbCbtc bat. La8 Kututcc LcO8CbtU8 8t cU LtgaU aubctat8g-
Cbct LtUUctuUg. Lct auQtuUtct8CbcO gcgcUubct Ocm KOmmuUKa-
tVcU LcO8CbtU8 8t 8cUc Lc!Otmtbct uUO Oc ZctcmOUat8t 8cUct
PU888c. t WOcU UuU UaCb 8OCbcU lormcn Kututcct LtUUctuUg
!tagcU. La8 Kututcc LcO8Cb]U8 bc!tct 8Cb aU LbcKtVatOUcU, U
OcUcU Oct bUU U !c8tc OtmcU gcbaUUt 8t. t KOUUcU uU8 Oc QOa-
tc bttuKtut Oc8 tOcKtVgcO8CbtU88c8 am bc8tcU mtb!c Oct cta-
(o Plan, /ey. 6 y d nach besetzung von . Eyth, Heidelberg Iyo2, z] .
Vgl. R.8ubner, ,sthetsierungderLebenswelt,inW. Hau.Waning :p8p.
q Vgl.hierzuausuhrlicherVer. IyyI a.
Konuni/ati:es unJ /u/ture//e: CeJacbtnis JY
gbOtK Oc8 u88gcU uUO Oc8 c8tcU VOt PugcU mbtcU.' |a8 Kutu-
tcc LcO8CbtU8 ba!tct am c8tcU. L8 8t UCbt 8O 8cbt cU bttOm, Oct
VOU aubcU Oa8 LIUzcWc8cU OutCbOtUgt, a8 Vcmcbt cIUc lUgWct,
dc Oct cU8Cb au8 8Cb bctau8 8ctzI.
L8 cgt Uabc, U Oc8c Oatt8t zW8CbcU Ocm u88gcU uUO OcU
c8tcU, Ocm KOmmuUKatVcU uUO Ocm KututccU LCO8CbtU8 auCb
OcU \Utct8CbcO zW8CbcU uUOCbKct uUO bCbt!tCbKct cUzu8tc-
cU. La8 WMc cOOCb cU gtObc8 bVct8t8UOU8, Oa8 Wt zuU8Cb8t
au8t8umcU WOcU. LUc muUOCbc \bctc!ctuUg gcOctt 8Cb gcUau
8O UaCb KOmmuUKatVct uUO Kututcct, at8gCbct uUO !cctCbct
LtUUctuUg Wc Oc LtUUctuUg cUct bCbt!tKutut. Lc ctbOOc Oct
Lta 8tOty bat c8 IU 8Cbt!!tO8cU tututcU 8CbWctcq Wc 8c ct8t ct
UcU mub, au8 Oct muUOCbcU \bctc!ctuUg Oa8 au8zu8OUOctU, Wa8
au! Oc bctc Oct KututccU uUO UCbt Oct atag8 bCzOgcUcU LtUUc-
tuUg gcbOtt. lU bCbt!tKututcU 8t Oa8 Katct 8Ottctt, OcUU - Oa8 Vct
KcUUcU Wt UCbt - Oa8 Kututcc LcO8CbtU8 bat cUc P!Ut8t zut
bCbt!tCbKct. lU 8Cbt!tO8cU tututcU ba!tct Oa8 Kututcc Lc-
O8CbU8 UCbt 8O cU8ctg aU cXtcU. ct gcbOtcU 8Uzc, bQcc,
KtcU, a8KcU, bOct, KbytbmcU, cOOcU, L88cU uUO tIUKcU,
K8umc uUO 8tzc, taCbtcU, 8tOWctuUgcU, bCbmuCK, a!!cU u8W.
U 8cbt Vc UtcU8Vctct c8c zu OcU OtmcU !cctCbct bCb8tVctgc-
gcUW8ttguUg uUO bcb8tVctgcW88ctuUg Oct LtuQQc.
. Lrtnncruns/undschu]cn. Lus ,Mncmotop" luDstnu
la8 ut8QtuUgCb8tc cOum cOct UcmOtcCbUK 8t Oc Nctt8um-
CbuUg."" Pu! Oc8cU cCbUKcU bctubt Oc VOU taUCc8 (atC8 uUtct8uCb-
tc abcUO8UO8Cbc LcO8CbtU8KuU8t |1hc An o] Mcmory, tp66), cbcU8O
Wc aUtKc . bum tp6p) uUO 8am8Cbc L. l LCKcmaUU tp)8)
UcmOtcCbUKcU. bczcCbUcUOctWc8c 8Qct Oct Kaum auCb U Oct KO-
qz Vgl.hieuAleida Assmann Iyy b
q] A|lerdings wirkt die Schrit nicht unbedingt verestigend. Sie kann auch
verlussigendwrkendadurch,dasiedenengen8ezugderCelegenhetenkollek-
tiver Erinnerungan bestimmte, ausgesonderte Anlasse zeremoniellerKommuni-
kationauhebtunddenWechselzwischenbeidenmodi memorandi entokkaiona
lisiert.
(( Vgl.auchAnm.21 sowie ,dieFelderundweitenPalstedermemoria,vo
denenAugusn, Con]essiones IO. o. I1 ll. spricht.
O rtnncrungsku/lur
cKtVcn unO Kututccn NncmOtcCnK, Oct ,ttInnctung8Kutut , Oc
auttOc. ctut bctct 8C Oct Dcgt! Oct ,LcO8CtnJ8OtIc an, Oct
m tan2O88Ccn nCt ungcWOnC 8t unO Ocm !tOjcKt YOn !cttc
Ota Les /teux de mcmotre) a8 Jtc Ocnt. Lc LcO8Ctn8Kun8t atbc-
tct mt magncttcn K8umcn, Oc ttnnctung8Kutut mt ZcCcn8ct
2ungcn m natutCcn Kaum. bOgat unO gctaOc gan2c LanO8Catcn
KOnncn a8 NcOum Oc8 Kututccn LcO8CU88c8 Ocncn. bc WctOcn
Oann Wcngct OutC ZcCcn | ,LcnKm8ct) aK2cntuctI, a8 Ycmct
a8 Lan2c In Ocn Kang cnc8 ZcCcn8 ctObcn, O. . semtottstert. La8
cnOtuCK8YO8tc Dc8c Oaut gcbcn Oc totemtc /undsmes Oct au8tta
8Ccn PbOtgnc8. Pn Ocn Ocn c8tcn YctgcW88ctn 8c 8IC OaOutC
tct LtucnOcntt8t, dab 8c 2u bc8tmmtcn !8t2cn gctn, an Ocncn
Oc ttnnctung an Oc Pncngc8tct atct, YOn Ocncn 8c ab8tammcn
|J. L. . btt0OW : p;o). Lc bt8Otc Oc8 Ptcn Ltcnt8 Watcn OutC
c8I8ttabcn 8ttuKtutctt, au Ocncn Oc autgOttctcn an Ocn gtObcn
c8tcn n !tO2c88On cnct2Ogcn |Nct. :pp t b). NOt acm KOm bOctc
8COn n Oct PntKc cnc ,cgc LanO8Cat | . LanCIK :p8/6). L8
anOct 8C um tOOgta8Cc _ JcXtc Oc8 Kututccn LcO8Ctn888,
um ,NncmOtOc, LcO8CU8Ottc. n Oc8cm bnnc at NautCc ab-
WaC8 n 8cncm ct2tcn ctK Oc toogruhte cgendutre Oc8 cIgcn
LanOc8 a8 cnc Pu8OtUCK8Otm Oc8 KOcKtYcn LcO8CU88c8 bc8CtIc
bcn |8. Obcn, b. (:) . a8 abWaC8 Dc8c !a88Una8 a8 cnct
KOmmcmOtatYcn LanO8Cat 2cgcn mOCtc, 8t, Oab mCt nut jcOc
OCc, 8OnOctn YOt acm jcOc Ltuc, O. . jcOc Laubcn8tCtung
tc jc 8c28Ccn ttnnctUngcn au tc Jc cgcnc c8c OKaI8ctt unO
mOnumcnta8ctt. Lc Lntct8uCung Kann a8 tnO8ung cnct Ncta-
OtK gctcn. Lcnn c8 8t n8 Pugc, Wc 8ct t8umCc NctacH
abWaC8 Dc8Ctcbung YOn LcO8Ctn8UnKtOncn bcctt8Ccn:
_Kamcn, ,K8Umc | ,c8aCc) , ,Lttc | ,BcUX), ,YctOttcn ( ,,!O-
Ca8ct, _8tuct) 8nO Immct WcOctKctcnOc bCu88c bcgtc. La
cgt c8 nac, Oc KOnKtctc NctOttung YOn ttnnctUngcn n cnct ctInnc-
tung8tt8Ctgcn, bcOcutung8gc1aOcncn LanO8Cat Wc Oct !a88tna8
2u untct8uCcn: Oa8 cgc LanO a8 ,NncmOtO.
q. Ubergcnge
u) 1otengedenken
t abcn Oa8 !8nOmcn Oc8 JOtcngcOcnKcn8 8COn OOtt Kut2 gc
8ttct, WO c8 ngcOtI, n8mC am Pnang. Lcnn c8 anOct 8C
Ommuntkdlttcs und ku/lurc//cs Lcddhlnts
0ct 8Cct um Lt8tung unO NtIc Oc88cn, Wa8 Ltnnctung8Kumt
cIbcn 8O. cnn ttnnctung8Kutut YOt acm Nctgangcnct8bc2ug
8t, unO Wcnn Nctgangcnct cnt8tct, WO cnc Lctcn2 2W8Ccn
Lc8tcn unO cutc bcWubt WtO, Oann 8t Oct JOO Oc \t-ttatung
8OCct Lctcn2 unO Oc an Ocn JOtcn 8C KnucnOc ttunctung
Oc LtOtm Kututcct ttnnctung. m Zu8ammcnDang un8ctct \n-
tct8CcOung 2WI8Ccn Ocm ,KOmmunKatYcn unO Ocm ,KutUtc-
cn LcO8Ctn8 mu88cn Wt abct au Oa8 JOtcngcOcnKcn nOC cnma
untct cncm ctWa8 anOctcn DCKWInKc 2utuCKKOmmcn. Lcnn c8
nmmt Ocnbat cnc ZW8CDcn8tcung cn 2WI8Ccn Oc8cn bcOcn
Otmcn Oc8 8O2acn LcO8CtnI88c8. La8 JOtcngcOcnKcn 8t ,KOmmu-
nKatIY, n8Octn c8 cInc agcmcn mcn8CCc Otm Oat8tct, unO
c8 8t _Kututc n Ocm Nabc, Wc c8 8cInc 8c2ccn Jt8gct, Ktcn
unO n8ttutOncn au8bOct.
Lc ttInnctung an Oc JOtcn gcOctt 8C n cnc tcttO8cKtYc
unO n cnc tO8cKtYc ttInnctung. La8 tcttO8cKtYc JOtcngcOcn-
Kcn 8t Oc unYct8actc, ut8tungCctc unO natutCctc Otm." t8
8t Oc Otm, n Oct cInc Ltuc mt tcn JOtcn cbt, Oc JOtcn In
Oct Ot!8CtctcnOcn LcgcnWatt gcgcnW8ttg 8t uO au Oc8c
c8c cIn DO tct tnct unO Lan2ct aubaut, Oa8 Oc JOtcn Wc
8cb8tYct8t8nOC mtcnUcgtct O. L. LcXc :p8j, (8 h.). ]c Wctct
WIt n Oct Lc8CCtc 2utuCKgccn, Oc8tO OOmnctcnOct tttt Oc8c
KuCKbnOung Oct Ltuc an Oc JOtcn unO Pncn ctYOt
|. t. Nuct :p8;) . U Oct tO8cKtYcn LImcn8On gct c8 um Ocn
P8cKt Oct Leutung unO j0m0, Oct cgc unO Otmcn, 8C unYct-
gcbIC 2u maCcn unO Kum 2u ctWctbcn. LaUc Kann j cOOC Oa8,
Wa8 Ocn tn2cncn unYctgcbC maCt, YOn utut 2u utut 8ct
Yct8CcOcn 8cn. U Pg}tcn WtO Lc8Iung gcmc88cn an Oct ttD-
ung 8O2act Otmcn, n LtcCcnanO an Oct KOmcttYcn 1bct-
bctung. ct 8nO 8OCc Jatcn ctnnctUng8WutUg, Oc gctaOc nICt
Oa8 bObc Nab, 8OnOcH nut Oa8 Lbctmab mcn8CCcn Onncn8
bc2cugcn: !nOat at Oc bcgct In Ocn anccn8Ccn bccn !n
LOcn YctcWgt, Oc LtunOct YOn OOnIcn cbtcn n ctOcnKutcn
Ott. n Oct tcttO8cKtYcn Lmcn8On gct c8 um Ocn P80Kt Oct
ltetct, Oct cgc unO Otmcn, Oa8 bcnc bc2uttagcn 2ut \nYctgc8-
8cnct Oct anOctcn.
q V g. hictZu . bChmIdt Iy 8 , und datIn bcsOndcts dcn bcIttag VOn
L. L. Lcxc, }q~1O}. LaZu L. L. Lcxc 1 7 . bChmIdtl]. OasCh 18q.
Lrtnnerungsku|ur
n scnct NctDndUng dct ptOspcKtVcn Und dct tcttOspcKtVcn L-
mcnsOn dcs OtcngcdcnKcns stct das Ptc Pgyptcn cncn bOndct-
a dat. csc NctDndUng WUtdc nCht nUt dadUtCh hctgcstct, dab
dct Ltnzcnc, sOWctt Und sODad hn cn hOhcs btaatsamt dazU n dc
agc Vctsctztc, sCh cn NOnUmcntagtaD ancgtc Und dadUtCh -
,ptOspcKtv - scn cgcncs PndcnKcn sttctc."' Ncmcht stand hn-
tct dcscn PUWcndUngcn cn DcsOndctcs Onzcpt VOn Lcgcnsctg-
Kct: man dat Pt sCh sOVc !ctat VOn dct aChWct ctWattcn, Wc
man sc scnctscts scncn NOtahtcn cntgcgcnDtngt. as sOzac
ctz dct hczptOztat st hct aU tWgKctsOtmat VctzctCht.
ahct stct das Ptc Pgyptcn cncn tXttcma dat. as Dczcht sCh
nCht nUt aU dc aUsgcdchntcn Otcnstadtc mt htcn gcWatgcn
LtabmOnUmcntcn. as mOnUmcntac LtaDdcnKma st nUt das aU-
bctc bymDO cnct UnVctgcbChcn cDcnscstUng, Wc sc cn naCh
dcn csUnycn dct tthK gcUhttcs cDcn datstct: ,as (Wahtcj
cnKma cncs Nanncs st scnc Ugcnd, aUtct das agyptsChc
bptChWOtt. c cntsptcChcndcn Ugcndcn dct hczptOzmt, asO
anKDatKct, amcn- Und bUtgctsnn, bOdattat, OyaItat, Nct-
antWOttUngs- Und NctpChtUngs DcWUbtscn, tcUc Und !ctat spc-
cn dahct aUCh n dct agyptsChcn tthK cnc zcnttac hOc. csc
Ugcndcn Dcstmmcn Dctcts das cDcn VOt dcm Odc Und Wctdcn
nUt, ndcm sc aUCh dc Otcn mtcnDczchcn, ns aChcDcn Vctan-
gctt.' c mpctatVc dct agyptsChcn tthIK, dUtCh Ancnandct-
cnKcn das sOzac ctz nCht zcttcbcn zU asscn, Wctdcn ctganzt
dUtCh dcn Pppc ,LcdcnKctl , dcn dc agyptsChcn LtaDmOnUmcn-
tc zchntaUscndaCh an das KOmmcmOtatVc LcdaChtns tChtcn.
q ,c babc ubctOc8 Oc8c8 Ltab YctYO8t8nOgt unO 8cnc c8Cbtltuug Vctan-
abt, uuO 2Wat Qct8OnCb, W8btcnO Cb nOCb cbtc, bctOnt cu tc8tctVOt8tcbct
n 8cncm Ltab u P88ut au8 Oct 1L .Lz. Lna8tc (uaCb ttankc, cQab, 1j).
qy Lct 8gQt8Cbc Pu8OtuCk lut Oc8c8 tn2Q autct actOng8 nCbt Pucnan-
OctLcnkcn 8OnOctn ,t0tcnanOct-anOcn. tu JcXt Ocltnctt Oamt gctaOc2u
Ocn LtunObcgt Oct 8gQt8Cbcn ttbk, n8mCb Naat (^ abtbct-LtOnung-
LctcCbtgkct-KCbtgkct): Lct LObn Oc anOcnOcn cgt Oatn, Oab lut bn gc-
banOct WtO: Oa8 bcOcutct ,Naat` m cOcn Oct LOttbct. Lab abct mt Oc8cm
tutcnanOct-anOcn nCbt8 anOctc8 a8 Oa8 PucnanOctLcnkcn Oc8 kOmmcmO-
tatYcn LcU8CbU88c8 gcmcnt 8t, maCbcn O8t2c OcutCb Wc Jcnc agc:
_Zu Wcm 8O Cb bcutc nOCb tcOcn:
Nan ctnnctt 8Cb nCbt mcbt Oc8 Lc8tctn.
Nan banOct nCbt mcbt ut Ocn, Oct gcbanOct bat bcut2utagc.
Vg. V0t. 1 @@O, 6O~6@
Kcmmuntkutttcs und kulur8c> LeddcbInIs
PDct cs snd nCht nOtWcndgctWcsc nUt matctcc NOnUmcntc, cs
Kann aUCh dct DObc aUt dct btmmc scn, n dcm cn Iamc Wctct-
cDt. ,tn Nann cDt, Wcnn scn amc gcnannt Wtd, hcbt cn
agyptsChcs bptChWOtt.

n mcht Odct Wcngct aDgcsChWaChtct Otm st das !tnzp dct
,mcmOta n dcn Dc dcn mcnsOncn dct ttnnctUng cnOtdcm-
dcn cstUng Und dct sCh ctnncmdcn !ctat n acn LcscsChatcn
WtKsam. c mOnUng, m AndcnKcn dct LtUppc WctctzUcDcn, dc
NOtstcUng, scn0 Otcn n cnc OttsChtctcndc LcgcnWatt hncn
mtnchmcn zU KCnncn, gchCtt WOh zU dcn UnVctsacn LtUndsttUK-
tUtcn dct mcnsChChcn tXstcnz (N. Ottcs :p;8 a) .
OtcngcdcnKcn st n patadgmatsChct csc cn LcdaChms,
,das LcmcnsChat stUct (. bChmdt Ij8]) . n dct ctnnctndcn
hUCKDndUng an dIc Otcn VctgcWssctt sCh cnc LcmcnsChat htct
dcnttat. n dct NctpChtUny aU Dcstmmtc amcn stcCKt mmct
aUCh das bcKcnnms zU ctnct sOzOpOtsChcn dcnttat. cnKmact
snd, Wc dct bcccdct mstOtKct h. OsccCK gczcgt hat, ,dcnt-
tatsstmngcn dct \DctcDcndcn ( h. OsccCK :p;p) . O, Wc Dc
tcgctdcnKmactn, dc amcn n dc aUscndc gchcn Odct, Wc
Dcm LtaDma dcs \nDcKanntcn bOdatcn, dct KOmmcmOtatVc
bczUg anOnym DcDt, stcht das dcntKatOtsChc NOmcnt cndcUtg
m NOtdctgtUnd. ,NOd as thcsc tOmDs atc, sChtcDt b. ARdctsOn,
,O dcntDaDc mOtta tcmans Ot mmOtta sOUs, thcy atc nOncthc-
css satUtatcd Wth ghOsty natOna UagnIRgs ( :p8], :;) . AUCh
dct hcgUcnKUt gchCtt n dcscn ZUsammcnhaRg cncs gcmcn-
sChatsttcndcn Odct staDsctcndcn JOtcngcdcnkcns. t dU n
nCht Vctgcsscn, dab dc Omc mttcatctChct btadtc as zctac
DUtgctsChat0hc dcntItatssymDOc UDct dcn hcgUcn mCgChst
DcdcUtcndct mcgct (am Dcstcn PpOstc) cttChtct Wudcn, Um
dctcn bcstz tcWcsc hatt gcKamph WUtdc (b. Cttng :p6j) . hn-
Ch cgt dct a Dc dct LcdcnKhac mt NaO sc JUng, WO sCh
dct aChOgct dUtCh dcn Ut, dcn ct scncm NOtgangct gcstHct
hat, cgtmctt. c bChctUng dct NUmc NaO sc Ungs, dc dUtCh
KOmpzcttc tcChnsChc NOtKchtUngcn gcgcn haUD Odct Pttcntat
anabCh cncs mCgChcn pOtsChcn \mstUtzcs gcsChUtzt st, st zU-
gcCh cn bcspc mt dc cnsctg dcntKatOtsChc UnktOn cdcs
hcgUcnKUts. ct dc DcdcUtsamc hcgUc an sCh zU Dtngcn Vct-
mag, dcm st damt cn WcscntChcs tcmcnt dct cgtmatOn an
dc mand gcgcDcn.
Lr|nncrung5Rullur
) Ccdchlnts und 1rudttion
m KOmmUDKatVcD LcOaChtD DO LtDDctUDgcD DaIUtgcmab
DUt bcgtcDzt hatbat. La hat DcmanO OcUtChct gczcgt a NaUt
Cc abWaCh, OccD LcOaChtntthcOtc a OcD UDChatzbatcD NOt-
zUg hat, zUgcCh aUCh cIDc NctgccDthcOtc zU cD. t WctOcD
Ocm tObcm KOmmUDtKatV gcahtOctct UDO Oahct KUtUtc Vctc
tgtct LtDDctUDg am bcQc Oc cUtctODOmUm cDc cgcDc
a!tUOc WOmcD (aQ. , AbChDtt z} . ct WOcD Wt DOCh cD-
ma aU abWaCh UDO ctDc thcOtctChcD LtUDOcgUDgcD cDgc-
hcD.
abWaChUDtctChcOct , LcOaChtDt UDO,taOtOD DctDcm
bDDc, OctUDctctLDtctChcOUDgzWChcDbOgtaQhChct UDO UD-
OctcDOctLtDDctUDg bzW. zWChcD Ocm KOmmUDKatVcD UDOOcm
KUtUtccD LcOaChtD DahcKOmmt. a hD Dtctcctt, t Oct
\bctgaDg VOD cbcDOgctLtDDctUDg, ,mcmOtc VcCUc,tn zWcVct-
ChcOcDc OtmcD Oct ChtHChcD XctUDg, Oc ct ,htOtc UDO
,ttaOtODDcDDt. IcbcDOctKttChcDbChtUDgUDOUDQattcChcD
AtChVctUDg Oct VOD OctLtDDctUDg gctaUmtcD bcztKc ( ,htOtc}
gbtcaUChOa Vtac Dtctcc, OcDAbOtUCKcDctuDWcgctChVct-
bacDOcDNctgaDgcDhct mt acD NucD zUVctctgcDUDOzU bc-
WahtcD. btatt mmct WcOct DcUct hcKODttUKtODcD cDttcht tD
Occm a cDc ctc \bctcctUDg. cc Ot Ch aU OcD KOmmU-
DKattVcD LcbcDbczugcD hctaU UDO WtO zU cDcm KaDODChcD
KOmmcmOtatVcDLchat.
La bcQc, aD Ocm abWaCh Oc hacD Oct \bctcctUDg
Oattct, VOD Oct gccbtcD, O.h. KOmmUDzcttcD, zUt gcQcgtcD,
KODctVcttcD LtDDctUDg, t Oc tuhgcChChtc Oc LhttcDtUm.
D Oct cttcD hac, Oct ,bOUDgQctOOc, DO NctgaDgcDhct UnO
LcgcDWatt tm bcWUbtcD Oct LtUQQc cD: ,ZU JcDct Zct UDtct-
ChcO maD D Ocm cDct \tQtuDgc DOCh gaDz DahcD LhttcDtUm
ChWctCh zWChcD Ocm, Wa LtDDctUDg, UDO Ocm, Wa bcWUbt-
cD Oct LcgcDWatt Wat. NctgaDgcDhct UDO LcgcDWatt VctChmO
zcD, Wc Oa tama Oc LVaDgcUm DOCh DCht bccDOct CcD
( L y8 a, z6 } .
D Oct hac Oct cbcDOgcD, aUcKUVcD bcttOcDhct, m IatUt-
zUtaDO Oc OcKtVgcOaChtDc tct Oa LtChttcDtUm OcD
tQyChcD a cDct KOmmUDzctcDOcD LtUQQc Oaq Oc DCht Oct
tIDDctUDg, ODOctD thtcD ZccD cbt, Oc abct m bcWUbtcDhtct
OmmunRul|uc5 vnd Rullurcc8 Lddch/nl5
gcChChtChcD LcmcDamKct. D Occt ctOOc t Oa \httcD-
tUm ,Wct OaVOD cDtcCt, Oc NctgaDgcDhct gcgcDubct Oct LcgcD-
Watt zU tcQtacDtctcD, c cht DOCh amcDOcUtgcD Ut, OctCh
ctt D Oct tuhcDtChchctaUbOct. DOccthac ,gctcDWcD-
gc btUatODcD a UDVctcDbat mt Ocm LhttcDtUm. a c cbt
DOCh D Oct LcgcDWatt Vcthatct t, Dtcgtctt c zctgcDOChc
bttOmUDgcD UDO ctzt Ch hDcD DOCh DCht OOgmatCh cDtgcgcD,
a abt Ch zUammcDacD D Ocm batz, Oab ac cDc NOttc-
UDgcD UDO LtDDctUDgcD ,OUtCh Oa Oztac NtcU gcattgt DO
( Ly8 a, z8)} . bChcbCh bctcht D Occt hac cDc LDct VOD
LccChat UDO LcOaChtD. IOCh gbt c KcDc LDtctChcOUDg
zWChcD ctKcC UDO LacD ,bOahD WtKt UDO cbt Oa tcgO-
c LcOaChtn D Oct gaDzcD LtUQQc Oct LaUbgcD; c VctChmzt
zU tcCht mt Ocm OcKtVgcOaChtD Oct LccChat Dgcamt`
( Ly8 a, z68} .
Ac aDOctt Ch D Oct zWctcD hac, Oc a!bWaCh mt Ocm
.lq.]ahthUDOctt bcgDDcD abt. UD ctt ,zcht Oc tchgOc Lcc-
Chat Ch aUChcbtzUtuCK, IXcttctctaOtOD,cgtchtc
Lchtc ct UDO ctcgt OcD LacDcDc ctKcthctatChc aU,Oc DCht
mcht cDaCh aU OcD UDKtODatcD UDONctWatctD Oct Chtt!Chcn
LcmcDOc bctcht,ODOcCctDcgcC!OcDc, VOD Oct ctabgcOD-
Octtc UDO gaDzChOctNctgaDgcDhct zUgcWaDOtc LtUQQc bOct,OC
cmg UDO acD Oamt bcabtt, Oa LcOaChm OctNctgaDgcDhct
zU bcWahtcD ( 1y8a, z6y} .
Nt Ocm UDVctmcOChcD aDOc Oct OzacD NcU cOt Nct-
gccD Oct D c cDgcbcUctcD LtDDctUDgcD cD. c cXc Vctctcn .
Oamt ttc bcbt-}Nctt8DOChKct UDO WctOcDaD s1cuBgbcdut-
tg. P Oc btcc KOmmUDKatVct LtDDctUDg ttttOttaD OtgaDct-
tc LtDDctUDgatbct. ct ctU ubcCmmt Oc AUcgUDg Oct
cXtc, Oc DCht mcht VOD cbt u tc Zct QtcChcD, ODOctD zu
ht D KODttaQtacDtChc bQaDDUDg gctatcD DO. LDc OgmatK
mUb OcD hahmcD Oct mOgChcD DtctQtctatODcD abtcCKcD UDO -
ChctD, Oc WcOctUm Oc LtDDctUDgcD Oct hcttChcDOcD Lchtc aD-
VctWaDOct. LcDaU Wc OcttOtKctctt aU OcD aD ttctcD KaDD,
WcDD Oa KOcKtVc LcO8ChtD Oct bcttOcDcD ChWDOct, K8n
aUCh Oct LXcgct ctt aUttctcD, WcDD Oa cbcDOgc cXtVcttaDOD8
VctOtcDgcgaDgcD t. ,La maD OcD bDD Oct OtmcD UDO Otmcn
tcWcc VctgccD hat, mUb maD c OcUtcD, Chtcbt abWaCh8
( 1y8a, zy }, gaDz m bnDc Oc QtOtctaDtChcD hcOOgcD taDZ
rlnncrun_sku/l:tr
LVctbcCK, Oct 8Ch8tlct lOtmUct! h0!!c. ,Lc 0ChWc! h0! O0t0Ul
VctzCh!c!, 8c 2U Vct8!chcn, UnO 8Ch VOtbch0!cn, 8c 0U82Ucgcn. "
. LQtiCn0n O08 Kutur00n L0O8Chtn8808.
,00 unO ,Kat0 LInn0Iung
1. Lcr Njthos vom ,htstortschcn tnn"
NOt zo ]0htcn W0t c8 0n Oct Zc!, Ocm Vctbtc!c!cn 8Chcc cn!gc-
gcn2U!tc!cn, O0b 8Cht!|O8c NOct Kcn Lc8ChCh!8bcWUb!8cn ~ 0:
Kcnc Lc8ChCh!c h8!!cn. n 8cnct In2W8Chcn bctUhm! gcWOtOcncn
Un8!ct0nct Pn!tI!8tcOc Ubct O08 Lcschtchtsocuu]uctn schrt]t/oscr
V/kcr h0! hUOgct bChO\! | : 68} cnct 8cht Vc OHctcn2cttctcn
bCh! 2U0 LUtChbtUCh VcthOlcn. n2W8Chcn h0! O08 On2cQ! Oct
,Lt0 8!Oty Ocn cXU8 2W8Chcn bCht!| UnO Lc8ChCh!c 0Ugc-
O8!. Lc8ChChubcWub!8cn 8! 2U cnct 0n!htOQOOg8Chcn \nVct80!c
gcWOtOcn. n Oc8cm bnU h0!!c 8Ch Oct U!Ut0n!htOQOOgc
t. O!h0CKct 8ChOn tp] I gc8Ubct!, Oct ,O08 h8!Ot8Chc bcWUbt8cn
b2W. Ocn ,h8!Ot8Chcn bnn gct0Oc2U 08 cncn \tltcb Vct8!0nOcn
h0!, ,ttcgn88c UnO Lc8!0!cn Oct Nctg0ngcnhc! lc8!2Uh0!cn, 8Ch
2U ctUnctn UnO 2U ct28hcn.* ,Lct hi8!Ot8Chc bUU, Oclnctl
bChOl|, ,8! cnc ccmcn!0tc tgcn8Ch0l! Oc8 cn8Chcn, Oc m! 8cnct
U!Utl8hgKc! 8ChcCh!hn 2U80mmcUh8ng!. bChOll h0! Oc8cn Ur
trtco lUnK!On0 OUglc8! gcm0Ch!. tt KOnn!c 2cgcn, O0b ,mUnOChc
Lc8ChChuUbctclctUngcn mcht nOCh 08 8ChtUChc PUl2cChnUU-
gcn 0n Oc LtUQQcn gcbUDOcn 8nO, Ubct Octcn bChiCK80c 8c bctCh-
!cn. bc 8nO nCh! nUt 0n Oc8c LtUQQcn gcbUnOcn, 8c Ubcn 8cb8!
cUc bnOcKt0l| 0U8. bc bOcn O08 VctbUOCh8!c bnOcmUc, Wc
8c VOn Ocn ttcgn88cn bctCh!cn, 0Ul Oc Oc8c LtUQQc _O08 bcWUb!-
8cn htct tnhc! UnO tgcn0tl 8lU!2! . 08 bChO!! 08 ,h8!Ot8Chcn
q8 LVcrDccK

Ly1y, Zq. c Dc dcr \ntcrsChcdung VOn MstOrc und Lc
daChms mt Pct2sChc, sO Dcruhrt sCh MaDWaChs Dc dcr \ntcrschcdung VOn
bChrh und LcdaChms mt dcm Pct2schc-rcund ran2 LVcrDcCK und scncr \n
tcrsChcdung vOn _\rgcsChChtc und ,LcsChChtc, ,\rtcratur und _Ltcra-
tur.
qy t. hOthaCKcr, ,as hstOrsChc bcWubtscn. n: <crl:chrt]r Lculschkun-
dc q, 1y]1. Pach bChOtt Lyo8, LyO.
,cl]` und _kd/l rlnncrung
bnn Ocn!l2ct!c, ncnn! Oct 0mctK0n8Chc bO2OOgc t. bh8, Ocm
Wt Ocn bcOcU!cnO8!cn bc!t0g 2U cnct bO2OOgc Oct \bctclctUn_
VctO0nKcn ( t. bh8 L 8L , ,Nctg0ngcnhc!88nU (_8cn8c Ol !hC
Q08!, 0. 0. L. , j T l. ): ,88cn VOn Uct Nctg0ngcnhc!, thtlUtCh!, Pn-
h8ngChKc!, 0Ch0hmUng, PbchnUng Oct Nctg0ngcnhc! KOnn!c c$
nCh! gcbcn Ohnc cn 8OChc8 gc8!gc8 Ltg0n.
L08 8! UD2Wclch0l! tCh!g, 8O tCh!g, O0b c8 hcU!c nCh! Wc!ct
bc!On! 2U WctOcn bt0UCh!. cU!c WtO Vcmcht WcOctUm Oc t0gC
n!ctc880n!, W0tUm Oc8ct mcn8ChChc ,\tltcb bc m0nChcn Lc8c-
8Ch0Ucn b2W. UlUtcn 8OVc cn!WCKc!ct 8! 08 bc 0nOctcn. PU-
bctOcm 8Chcncn m0nChc Lc8c8Ch0l!cn Oc8cn tcb OOct bIUn, WcUH
c8 Ocnn cnct 8!, nCh! nUt Wcngct Wc! 0U82UbOcn, 8OnOcD Ihm gc-
t0Oc2U cn!gcgcn2U0tbc!cn. Ch mOCh!c O0hct bc2WclcU, Ob c8 1
c!W08 Wc cIncn hi8!Ot8Chcn bUn WtKCh gb! UnO h0!c Ocn bcgtll
Oc8 KUlUtc!cn LcO8ChU88c8 hct lUt VOt8Ch!gct UnO 0ngcmc88cnct.
Ch mOCh!c O0VOn 0U8gchcn ~ Ubtgcn8 g0n2 m bnnc VOn c!28C0c
~, O0b Oc ZcChcn Oct n0!UtIChcn LtUUO0U88!0llUUg Oc8 cn8ChcH
chct 0Ul Nctgc88cn 08 0Ul ttIUncD 8!chcn UnO Oc 0!80Chc Oct ttn-
nctUng, Oc8 n!ctc88c8 0n Oct Nctg0ngcnhc!, Oct 0ChlOt8ChUUg UnO
LUtCh0tbc!Ung O08 cgcn!Ch ctK8tUng8bcOUtl!gc tObcm O0t-
8!c!. Pn8!cc Oc8 hcKUt8c8 0Ul cIUcn bc8OnOctcn binn OOct tcD
h0!c Ch c8 h 8nnVO, U cOcm tU2cl0 Oc t0gc 2U 8!ccn, W08
Ocn cn8Chcn O02U gcbt0Ch! h0!, m! 8cnct Nctg0ngcnhc! clW08 0n-
2Ul0ngcn. NOt 0cm KOmD! c8 mt 0Ul Oc c8l8!cUng 0n, O0b b8 m
Vcth8!n8m8bg 8Q8!c Zc! hUcn Oc8c8 n!ctc88c 0n Oct Nctg0Ugcn-
hc! KcU 8Qc2u8Ch _h8!Ot8Chc8" n!ctc88c W0t, 8OnOctn cn 2UgcCH
Uml088cnOctc8 UnO KOnKtc!ctc8 n!ctc88c 0n Lcg!m0lOn, hcCh!lct!I-
gUng, Nct8OhnUng, Nct8nOctUng U8W., UnO n cncn UUK!On8t0hmcD
gchOt!, Ocn Wt m! Ocn bcgtllcn ttUnctUDg, \bctclctUng UnO
Ocnl!8! 0b8!cCKcn. n Oc8cm bnnc lt0gcn Wt n0Ch _Uc!Vcn UnO
n2cn!Vcn Oct gc8ChCh!Chcn ttnnctUng, O. h. bOCKctcnOcn UnO
cn!2UnOcnOcn 0K!Otcn. ZU cUct 8OChcn bc!t0Ch!Ung 8O! Oc 0t-
8gyQ!8Chc UlUt n bc8OnOctcm 0bc cn. Lcnn hct h0bcn Wt c8
m! cnct Lc8c8Ch0l| 2U !UU, Oct htc Nctg0ngcUhc! n UbctW8!-
gcnO cUOtUCKChct c8c VOt PUgcn 8!0nO, Oc 8c m! lc VOn Pn-
O _PubcrOrdcntCh Vcrschcdcn st acrdngs VOn VOK zu VOK dcr Lrad, Ds
2u WcChcm sCh dcscr ,hstOrsChc bnn` cnUatct und dc Prt und csc aut d c
cr sch cntWCKct hat, bChOtt 1y8, L yO.
3
DR!TIES KAPJTEL
\\KL !L^ \!
LLL NPLPL
I. Idcntitat, 8cwutscn, Kccxvtat
OcHtt8t 8t cHc aCbc Oc8 DcWUbt8cH8, O.b. Oc8 KccXVWctOcH8
cHc8 UHOcWUbtcHcO8tOOc8. !a8 gt m HOVOUccH Wc mKO-
cKtVcH cOcH.' ct8OH OH CbHUt H OcmNabc, Wc Cb mCb a8
cr8On Wcb, UHO cOcH8O 8t cHc LtUc ,tamm , ,NOK OOct
,atOH HUt HOcm Nabc,Wc 8c8Cb m KabmcH 8OCbct Dcgtc
Vct8tcbt, VOt8tct UHO Oat8tct. m OgcHOcH gcbt c8 Um OcatcgO-
tcH UUO OtmcH KOcKtVct cO8tVOt8tcUHg UHO cO8tOat8tcUUg,
a8O mcbt Um LtbHO- a8 Um Cb-LcHc8c UHO Um Oc KOc, Oc Oct
KUtUtccH tHHctUHg OaOc 2UKOmmt.
J- crsonu/c und ko//cknuc ldcntttdt
ZW8CbcH OcOcH LmcH8OHcH Oct OcHtt8t Oc8tcbt cHc cgcHtumh-
Cbc, ataOOX ct8CbcUcHOc Dc2cbUHg. Cb mOCbtc Oa8 HOct Otm
2Wcct bc8cHOtmUctcH, Oc cHaHOct 8CbcHOatWOct8tcCbcH:
. H Cb W8Cb8t VOH aUbcH HaCb HHcH. L OaUt 8Cb m LU2cHcH
aU Ktat 8cHct c!Habmc aH OcH HtctaKtOH8- UHO OmmUHKat-
OH8mU8tcD Oct LtUc, 2U Oct ct gcbOtt, UHO Ktat 8cHct cbaOc
aHOcmcO8tOOOctLtUc.!ct-OcHtt8tOctLtUc bata8O
NOttaHg VOt OctCb-OcHtt8tOc8HOVOUUm8,OOct: OcHtt8t 8tcH
8O2ac8b8HOmcH O2W. ,8O2OgcH.
r

,dcntitat" alsProblcmtitclintcrdisziplinarcrorschungundRcIlcioncrlcb-
tc dcn|ahrcnum :p8ocincHochkon}unktur.Darcinigc 8cispiclcLI. Lvi-
Strauss : p;;/tp8, C. Michaud r p;8, H. Mol :p;8 |. 8cauchard : p;p,
O.Mar

quar.Sticrlc rp;p L'iJentitc rp8o, R.Roberon/8.Hozncr tp8o


lJenttte et reytons r p8:, A. |acobsonWidding : p8 y .
IJentttJt, 8euu]tsetn, Re[exttitat !j!
z. OcKtVc OOct IOcHtt8t cX8tctt HCbt aUbctbaO OctHOV-
OUcH,Oc Oc8c8 ,It KOH8ttUctcH UHO ttagcH. c 8tcHcaCbc H-
OVOUccH88cH8 UHO DcVbt8cU8.
bc8c 1 OcbaUtct OcHNOttaHg Oc8 LaH2cH VOtOcmc,bc8c z
OcH Oc8c8 VOtOcm LaH2cH. L8 baHOct8Cb UuJ Oc HOcttaCb-
W88cH8Cbat WObOcKaHHtc !acKtIK VOH !ccHOcH2 UHO OH8tIt-
tOH (OOct !c82cHOcH2 UHO P82cHOcH2). !ctc! b8Hgt VOm LaH2cH
aOUHO gcWUUt8cHcOcHtt8tct8tOUtCb Oc KOc, Oc ctm LaH2cH
8ct, Oa8 LaU2c aOct cHt8tcbt ct8t aU8 Ocm ZU8ammcHWtKcH Oct
cc.PU8 Ocm ZU8amUcH Oct OcOcHbc8cHctgOt8Cb cH LOc-
8HHOc8Ottc8 ,8O2OgcH. !a8HOVOUccDcWUbUcH8t8O2OgcH
HCbt HUt mHHc VOH bc8c Jy H8mCbOatH, Oab c8OUtCb O2a-
8atOH, VOH aUbcH HaCb HHcH,cHt8tcbt. 8 8t8O2OgcH aUCb mJHHc
VOH bc8c z. L 8bt LcmcH8CbaHcHt8tcbcH, OaOUtCb, Oab c8 ,t8-
gct cHc8 KOcKtVcH cO8tOOc8 OOctt-DcWUbt8cH8 8t. m O-
gcHOcH gcbt c8 QOc8cH aKtVcH UH VOH O2OgcHc8c. c WtO
LcmcH8Cbat, O. b. KOcKtVc O2W. 8O2O-KUtUtcc OcHtt8t KOH8t-
tUctt:
ZUH8Cb8t WOcH WIt Oc 8CbCbtc !CbOtOmc VOH ,Cb- UHO
,t-OcHtt8t OUtCbcHc !tctcUHg ct8ct2cH,HOcmWtHHctbaO
Oc8 ,Cb HOCb cHma 2W8CbcH ,HOVOUcct UHO ,ct8OHact
OcHtt8t UHtct8CbcOcH
OcHtt8t

,Cb ,t

IHOVOUc ct8OHa KOcKtV
lndtutduc//c ldcnttdt 8tOa8mDcWUbt8cHOc8H2c!HcHaUgcOaUtc
UHO OUtCbgcbatcHc DO OctbH VOH acH ( ,8gHKaHtcH ) PHOctcH
UHtct8CbcOcHOcH LH2c2ugc, Oa8 am LctaOcH Oc8 cOc8
cHtVCKctc DcWUbt8cH 8cHc8 ttcOU2OcH gcH8cH8, 8cHct \HVct-
WcCb8cOatKct UHO \Hct8ct2OatKct. lcrsonu/ ldcntttdt 8t Ocmgc-
gcHuOctOctHOcgtUa!ctOcmIH2cHcH OUtCb HgcOctUHgH8c-
? WirbckcnncnunsmitdicscrThcsczucncm,mcthodologischcnndividualis
mus imSinnc vonH.Albcr : ppo.
1j2 u/lurc/lc dcnllldl und O/lll8cc !md_tndllOn
ztschc KOnstcatOncn dcs 5Ozagctugcs zukOmmcndcn KOcn, -
gcnschaUcn und KOmpctcnzcn. !ndiuidue//e !dentitat bczcht sch aut
dc KOntngcnz cncs cbcns mt scncn ,ckdatcn" vOn Lcburt und
JOd, aut dc Lcbhattgkct dcs ascns und scncr Lrundbcdurtnssc.
|ersona/e !dentttat bczcht sch dagcgcn aut dc sOzac Ancrkcnnung
und Zurcchnungstahgkct dcs Indvduums. bcdc Aspcktc dcr Ich-
dcnttat, auch dcr dcr ndvduccn dcnttat, snd ,sOzOgcn" und
kuturc dctcrmncrt. bcdc rOzcssc, dcr dcr IndvduatOn und dcr
dcr 5OzasatOn, vcrlautcn n kuturc vOrgczcchnctcn bahncn.
bcdc Idcnttatsaspcktc snd 5achc cncs bcwubtscns, das durch 5pra-
chc und VOrstcungswct, crtc und Omcn cncr Kutur und pO-
chc n spcztschcr csc gctOrmt und bcstmmt wrd. c Lcsc-
schah crschcnt sO - ganz m 5nnc vOn Jhcsc 1 - ncht as cnc dcm
nzcncn gcgcnubcrstchcndc LrObc, sOndcrn as kOnsttucrcndcs
cmcnt scncs 5cbst. dcnttat, auch Ich-Idcnttat, st mmcr cn gc-
scschattchcs KOnstrukt und as sOchcs mmcr kuturcc Idcnttat.
cr \ntcrschcd zwschcn ch-Idcnttat und r-Idcnttat st asO
aut kcncn a darn zu crbckcn, dab crstcrc ,naturwuchsg", ctz-
tcrc cinc kuturcc KOnstruktOn warc. ,aturwuchsgc" Idcnttat
gbt cs ncht. Oh cgt abcr cn \ntcrschcd darn, dab kOcktvc
Idcnttat ncht, wc pcrsOnac, aut dc naturchc vdcnz cncs cb-
chcn 5ubstrats bczOgcn st. c vdcnz kOcktvcr dcnttat untcr-
cgt cncr ausschcbch symbOschcn AustOrmung. cn ,5OzakOr-
pcr" gbt cs ncht m 5nnc schtbarcr, grctbarcr irkchkct. L st
cnc Nctaphcr, cnc magnarc LrObc, cn sOzacs KOnstrukt. As sO-
chcs abcr gchOrt cr durchaus dcr rkchkct an.
\ntcr ctncr ko//ektiuen Odcr Wir-!dentitat vcrstchcn wr das bt!d,
das cnc Lruppc vOn sch autbaut und mt dcm sch dcrcn Ntgcdcr
dcnthzcrcn. KOcktvc dcnttat st cnc ragc dcr !denti]ikation
sctcns dcr bctcgtcn Indvducn. s gbt sc ncht ,an sch" , sOndcrn
mmcr nur n dcm Nabc, wc sch bcstmmtc ndvducn zu hr bckcn-
ncn. 5c st sO stark Odcr sO schwach, wc sc im bcwubtscn dcr Lrup
pcnmtgcdcr cbcndg st und dcrcn cnkcn und andcn zu mOt-
vcrcn vcrmag.
Im Kahmcn dcscr \ntcrsuchung gcht cs um dcn Zusammcnhang
zwschcn sOzacm 5cbstbd und sOzacr rnncrung, d. h. Lc-
schchtsbcwubtscn. Lruppcn stutzcn typschcrwcsc, wc dcr thnO-
Ogc Kudgcr 5chOtt cnma tOrmucrtc, das bcwubtscn hrcr nhcit
und gcnart aut rcgnssc n dcr Vcrgangcnhct. Lcsclschatcn
dcnllldl. cuu]:lscln, Kc[cX:tlldl IJ~
brauchcn dc Vcrgangcnhct n crstcr nc zum Zwcckc hrcr 5cbst
dctntOn. ,nc atOn cbt nu( ndcm sc hrc Vcrgangcnhct wc
dcrautIcbcn abt", tOrmucrt cn mOdcrncr agyptschcr AutOr. cnn
cdc Lruppc bcstzt n ihrcr Vcrgangcnhcit, Wc bcrcts rOyscn tcst-
stctc, ,gcchsa dc rkarung und das bcwubtscn ubcr sch scbst,
- cn Lcmcnbcstz dcr bctcgtcn, dcr hrc Lcmcnschatt um sO tcstcr
und nngcr macht, } c rcchcr cr st". c magnatOn natOnacr Lc-
mcnschatt st angcwcscn aut dc ImaginatiOn cncr n dc Jctc dcr
Zct zuruckrcchcndcn KOntnutat.
x. Crundstrukturen und Steigerungs]ormen
cn bcgrtt dcr kOcktvcn Idcnttat trtt dcrscbc VOrwurt, dcn
N. bOch :yz dcr urkhcm-5chuc gcmacht hat. dab sc dcn Jcrm-
n dcr IndvduapsychOOgc wc ,rcprcscntatOn, ,cOnsccncc ,
,mcntatc" , ,mcmOrc" cdgch das Adcktv ,cO!cctvc" hnzugc-
tugt habc. cscr 5prachgcbrauch sc ,bcgucm, abcr cn bbchcn tk-
tv". n dcscm ac abcr bczcht cr sch aut ctwas, das scncrscts cnc
ktOn darstct, cn rOdukt sOzacr magnatOn. as tktvc Odct
NctaphOrschc dcr Kcdc vOn dcr kOckuvcn Idcnttat bcruht zum
cncn aut dcr ausschcbch symbOschcn Kcaitat dcr Ntgcd-
schah, zum andcrcn daraut, dab hr das cmcnt dcs rrcduzbcn ab-
gcht. nc kOcktvc Idcnttat abt sch | sOtcrn dcs ncht durch aubc-
rcn Zwang crschwcrt Odcr unmOgch gcmacht wrd} autkundgcn,
z. b. durch Auswandcrung Odcr KOnvcrsOn. KOcktvc dcnttat
kann bs zur nhatsOsgkct vcrbasscn ~ und das cbcn gcht wctct,
m \ntcrschcd zur ch-dcnttat, dcrcn cntsprcchcndc AushOhung,
5chwachung Odcr bcschadgung pathOOgschc Ogcn hat. KOcktvc
Idcnutatcn gchOrcn n dcn bcrcch dcs sOzacn ,Imagnarc" |LastO-
rads 1y}; baczkO :y8; AndcrsOn Ly8; wcrt Ly8y) .
Kutur und Lcscschah snd Lrundsttukturcn, d. h. rrcduzbc
Ltundbcdngungcn dcs Ncnschscns ubcrhaupt. Ncnschchcs a-
scn, wc wr cs kcnncn, st nur aut dcm bOdcn und m Kahmcn vOn
Kutur und Lcscschah dcnkbar. Auch dcr rcmt, dcr bcdcn ab-
] Muhammad Husayn Haykal ( :888-tp6), ztcrt bc !. H. cstcrcldt tpp1,
1)}.
q |. G. Droyscn, tslOrtk, bg. Y. l. Lcyk, 5tuttgartad Lannstadt Lyyy, 1O, qj.
Ij
u/lurc//c !dcnlIldl und C/tlt8chc m0_tn0ll0n
schwrt, st von hncn gcpragt und hat m Gcstus dcr fcgaton (dcr
,!ntsagung ) an hncn tc. AuI dcr !bcnc dcr Grundstrukturcn vcr-
mttcn bzw. ,produzcrcn sc !dcnttat, dc mmcr pcrsonac, abcr
ncht unbcdngt kocktvc !dcnttat st. Ocr !nzcnc wrd n scncm
!chbcwubtscn von hncn gcpragt, abcr das hcbt ncht, dab damt
notwcndgcrwcsc auch cn Vr-bcwubtscn vcrbundcn st, m dcm
sch scnc Zugchrgkct zu cncr Gcscschah und dcrcn Kutur as
Zusammcngchrgkct m 5innc dcr Ntgcdschah artkucrt. Ocsc
Zugchrgkct cgt vcmchr as cnc 5c bstvcrstandchkct untcrhab
dcr 5chwcc cncs bcwubtcn und handungsctcndcn 5cbstbdcs.
!rst durch bcwubtmachung - z. b. durch !ntatonsrtcn - odcr bc-
wubtwcrdung - z. b. durch dc bcgcgung mt andcrsartgcn Gcsc-
schaItcn und LcbcnsIormcn - konncn dcsc Zugchrgkctcn sch zu
cncr Vr-dcnttat stcgcrn. !nc kocktvc !dcnttat st nach unscrcm
Ncrstandns rcIcxv gcwordcnc gcscschatchc Zugchrgkct. Ku-
turcc !dcnttat st cntsprcchcnd dc rcIcxv gcwordcnc Jchabc an
bzw. das bckcnntns zu cncr Kutur.
Ocr Lntcrschcd zwschcn cncr Grundstruktur und dcrcn 5tcgc-
rung durch KcIcxvwcrdcn abt sch am bcspc dcs cminsmus u-
strcrcn. ]cdcr Ncnsch gchrt praktsch unwdcrruIch zu cncm dcr
bcdcn Gcschcchtcr. Non cncr ,mannchcn" odcr , wcbchcn !dcn-
ttat" zu rcdcn hat nach unscrcm Ncrstandns dcs bcgrIIs} jcdoch
crst dann 5nn, wcnn sch mt dcscr zunachst rcn kassIikatortschcn
Zugchrgkct cn Vr-bcwubtscn, cn 5odartats und Zusammcn-
gchrgkctsgcIuh sowc handungsctcndc mpusc cncs mtg!cd-
schahchcn 5cbst bdcs vcrbndcn. Ocr cmnsmus cstct gcnau
dcs. cr produzcrt cinc wcbchc kocktvc dcnttat. !n ahnchcm
5nnc sprcht Narx n bczug auI sozaIc Kasscn von cncm ,Kock-
tvsubjckt" . Ourch bcwubtmachung hrcr gcmcnsamcn Lagc so
sch Zugchrgkct n Zusammcngchrgkct und Nassc n cin soda-
rsch handcndcs Kocktvsubckt wandcn, dcsscn landungsIahg-
kct auI scncr dcnttat cruht. Oas gcschcht n bc dcn acn durch
,kontrastvc" odcr ,antagonstschc 5odarscrung", n cncm ac
gcgcnubcr dcn Nanncm, m andcrcn gcgcnubcr dcn Lbcrschtchtcn.
Antagonsmus gchrt zu dcn typschcn !rmgchungsbcdngungcn
dcr Kcdcxvwcrdung und 5tcgcrung von Grundstrukturcn und damt
zur Gcncsc kocktvcr !dcnttatcn.
Auch pcrsonac und ndvducc !dcnttat cnttcht und cnt-
wckct sch durch KcIcxvwcrdung. n dcscm ac handct cs sch
dcnllldl, Dtut|]:l8cln, c]cXtttldl Ij`
abcr um cncn unabdngbarcn und unvcrmcdchcn !rozcb, dcr
mt dcr !nbndung dcs !inzcncn n dc lorzontc cincr gcsc-
schaItchcn und kuturccn ormaton gcgcbcn st. Vr sprcchcn B
dcscm a von ,anthropoogschcr KcIcxvtat". L handct sch
um jcncn vor acm von G. l. Ncad Lp(: p68 auIgczcgtcn Frozcb
wcchscsctgcr 5pcgcung" . Luckmann), dcr Ausbdung und
5tabscrung pcrsonacr !dcnttat durch dcnthkaton sowoh mt
,sgnIikantcn Andcrcn" as auch mt dcm bd, das dcsc von cncm
scbst zuruckwcrcn Jh. Luckmann, n: Narquard5tcrc Lpyp).
5cbst-!rIahrung st immcr vcrmttct, unmttcbar st acin dc !r-
Iahrung andcrcr. !bcnsowcng wc unscr Anttz kmcn wtr unscr
nncrcs 5cbst andcrs as m 5pcgc bctrachtcn. 5ochc 5pcgcung
rcIcxo, hat dc 5truktur dcr bcwubtmachung und KcIcxvtat. L
handct sch dahcr um mchr as cn bobcs Vortspc. Ocr Lmgang
mt andcrcn st zugcch cn Lmgang mt uns scbst. Andcrs as
durch Kommumkaton und !ntcrakton st cn 5cbst, d. h. pcrsonac
dcnttat, ncht zu habcn. !crsonac !dcnttat st cn bcwubtscin von
sch, das zugcch cn bcwubtscn dcr andcrcn st. dcr !rwartungcn,
dc sc an cncn rchtcn, dcr Ncrantwortung und lahung, dc sch
daraus crgbt.
Oamt cncr tm Lmgang mt andcrcn cnc pcrsonac dcnttat aus-
bdcn kann, mub cr mt hncn n cncr gcmcnsamcn ,symboischcn
5tnnwct" cbcn. Oas hcbt abcr ncht, dab dcsc Gcmcnsamkct not-
wcndgcrwcsc auch hrcrscts cnc kocktvc} dcnttat darstct. 5c
tut dcs nu( wcnn sc bcWubt gcmacht und bcwubt gchatcn wrd. m
Grund- odcr, wcnn dc paradoxc Vcndung gcstattct ist, m Paturu-
stand von Kutur st abcr gcnau das Gcgcntc dcr a. sc wrd mt
acn hrcn Pormcn, Vcrtcn, nsttutoncn, Vct- und Lcbcnsdcutun-
gcn zu cncr 5cbstvcrstandchkct, cncr schcchthnngcn, atcrna-
tvoscn Vctordnung naturascrt md n hrcr !gcnart und Konvcn-
tonatat dcm !nzcncn unschtbar. n hrcr Lnschtbarkct
vokommcncr 5cbstvcrstandtchkct und mpiztat kann sc dcm
!nzcncn auch kcn Vrbcwubtscm, kctnc dcnttat vcrmttcn.
dcnttat, daran st unbcdngt Icstzuhatcn, st cn purac tantum und
sctzt andcrc dcnttatcn voraus. Lhnc Nchct kcnc !inhct, ohnc
y V.mctZu P.R. |OUtattct r p;, y;-; dct gct8dcZu dcInctt: ,c bummc
dct bcO8tVct$tandIChKcItcn n cInc0 Lc8c80h8t85]5tcm ncnncn WIt dc88cn Ku-
tut . p .
ulurcc dcnlllul und Olll8chc muglnullOn
PnOctatt Kcnc Lgcnatt. L gchOrt nun zut LgcntumCbKct Kutu-
tcct OtmatOncn, Oab c cnctct jcOcna D bcutc WO Wt VOn
Oct LttCbtung cnct ctgccCbat mt cnct ctKutut ttOtz acm
OOCb nOCb tcCbt Wct cntctnt nO) nut m uta, anOctctct aDct
nOtmactWcc DzW. VOn mau au n WctgcbcnOct Nctgccnbct Oc-
ct ataCbc cXtctcn. cn NcnCb K8mc, WcOctum: nOtmactWc-
c, au Oc lOcc, Oab ct acn au Oct ct t DzW. umgcDcn VOn
ccn Ocncn ct Ocn btatu Oct LcCbattgKct mt Cb cDt nCbt
zuctKcnncn Kam. ut LccCbatcn t aDct gcnau Oc Oct nOtmac
a. La VctDtctcttc tnzp ctbnCbct bcDtDczcCbnung t Oc
NctWcnOung Oc j c ctgcnptaCbCbcn Ottc ut ,NcnCb a Ltbn-
KOn z. b. ,bantu, lnut OOct Oa 8gyptCbc ,tcmct| } . PDct Oa
t nut cn chr au8gc unO hanOgtc!Cbc bymptOm ut Oc cbt
Vc VctDtctctctc cnOcnz jcOct utuJ Oc bt cgcntumCbc
bCbWatz-ctb-ZcChnung VOn OtOn unO cgatOn, Oc jcOct bnn-
KOnttutOn zugtunOc cgt, n Oc \nChtDatKct unO \ngtcDatKct
cnct ,LtauzOnc mpztct Kcgcn unO bcOcutungcn bctaDzutucn,
n Oct c Oct bcmatctDatKct unO Oamt Nct8nOctDatKct cntzO-
gcn t |Naty LOuga :p, :p;O; : p;]) . Lc tKCbKct W8tc
nCbt Oc tKCbKct Wcnn c Ocn n bt LcDcnOcn a cnc ,, Ozac
OnttuKtOn DcWubt W8tc.
Lcc jcOct Kututccn OtmatOn VOn mau au cgcnc cnOcnz,
uDct Oc OnVcntOnat8t unO Ontngcnz, O. b. Oc PuCb-anOct-
LcnKDatKct btct tKCbKctKOnttuKtOncn, Ocn bCbcct Oct Nct-
gccnbct DzW. Oct bcDtVctt8nOCbKct zu Dtctcn, ctK8tt Cb au
Oct natutCbcn ututangcWccnbct Oc NcnCbcn. cnn Oct
NcnCb c auCb mmct a cnc PugaDc unO gOttgcgcDcnc \banCc
cmpanO, ,Oc Obct aDzucgcn unO Oc NcnCbCbKct anzuc-
gcn (humunttutcm tnducrc ]crttutcm dQoncrc), Wc cttatCa Oc n
cncm btc auOtuCKtc | K. cUct :p8z, jO . ), O bat ct Cb OOCb
nc ODjcKtV n cnct Octattgcn btuatOn DcunOcn. lm Lcgcnatz zut
utut gDt c nut au Oct cncn bctc Oc nOct, Oc a ,j ungc bat-
Datcn mt j cOct LcnctatOn n c bucngcDOtcn WctOcn |unO Oc
nCht , WO nO, OnOctn kututDcOutg}, unO au Oct anOctcn
bctc Oc anOctcn ututcn, Octcn ZutanO VOn Oct ctbnOzcnttCbcn
ctpcKtVc Oct cgcncn utut au a Obct ctCbcnt. Lct
NcnCb cntCbcOct Cb nCbt ut Oc utut unO gcgcn Oc Obct.
c ct au utut angcWccn t, WtO c bm zut |zWctcn} atut.
La ct t OutCb cnc lntnKtc an cuc |attpczCbc} \mWct an-
dcnllul, buul5ctn, c]cXtllul Jj
gcpabt. Lct NcnCh, Ocm Occ lntnKtc cbcn, mub Cb tatt Occn
Oct utut a cnct ymDOCbcn bnnWct anpacn, Oc bm Oc ct
ymDOCb Vctmttct unO OaOutCb DcWObnDat maCbt. lhm DcDt
kcnc anOctc ah. Lt bat Kcnc Ohct aDzucgcn, OnOctn cn Lc-
zt zu KOmpcnctcn. Lt ctnt, WOtau ct angcWccn unO Wa n Oct
Otm Oct PngcWccnhct n bm angccgt t.
PctOng pcgcn ututcn n btcm LgcnVctt8nOn bt Zc unU
tKcn Oh a lDctWnOung nCbt cnc Nangc, OnOctn pOtVcr
Obct Oatzutccn. bc attKuctcn Ch uDct \baO-KtOncn
|L. baanOct Lp88) . Lc utut WtO a \DctWnOung uDO \mKch-
tung cnc atutzutanO gccbcn, WOtn Oct NcnCb Oc NcnCbcn
O t, WOtn Oa KcCbt Oc bt8tKctcn |O. b. KcCbtOgKct)
bcttCbt, j cOct hcmmungO cncn cgcncn tcDcn unO Ocm Ln-
OtuCK Oc PugcnDCK augcctzt t. Pnpaung an Oc utut DcOcu-
tct ~ btcm LgcnVctt8nOn zuOgc - Ltanzctung VOn Oct atut.
Lc Pnpaung an Oc ymDOCbc bnnWct Oct utut mt btcn NOt-
Cbttcn unO NctDOtcn, btcn Otmcn unO lntutOncn, btcn Kc-
gcD unO bcOcutungcn, mpzctt cmc Ltanzctung OWOb naCh
aubcn Wc naCb nncn, gcgcnuDct Oct ,ct unO gcgcnuDct Ocm
_bcDt. Nt Oct Ppaung an Oc lnttutOncn Oct utut ,Otan-
zctt Oct NcnCb Cb VOn Oct unmttcDatcn LcDunOcnbct an Ocn
ZWang zut tcDctuung unO gcWnnt OutCb OCbcn PuCbuD Ocn
bcnnungtaum , n Ocm cn manOcn au tcct LntCbcOung unU
Oamt lOcntt8t ctt mCg!Cb WtO. bcWubtc Ltanz8Cbacn zW-
Cbcn Cb unO Oct PubcnWct Oat man WOb! a Ocn LtunOaKt
mcnCbCbct ZVatOn DczcCbncn, CbtcDt P. atDutg n Oct
Lnctung zu Mncmosync |LOmDtCb : p8(, j 8z). Lc utut nttu-
tOnactt Occ Ltanz. bc ctzcugt Nctttautbct unO Nctttaucn:
bcDtVctttaucn, ctVctttaucn, Ozac Nctttaucn, _cnt!atct au
Occ cc VOn KczuDctutung, LntCbcOungOtuCK unO Nbttau-
cn, unO CbaU OaOutCb Ocn tc-Kaum, Oct mcnCbCbcm Lacn c-
gcntumCb t."
Lcct tc-Kaum t Oc NOtDcOngung ut Oc PuDOung pctO-
nact unO nOVOucct lOcntt8t. Lt ctmCgCbt Oc lntctaKtOn- unU
6 S.hierzuN.uhmannLy). Vgl.auchdengriech.8egriIIder,pistis,wom-
teretwahr.MeerdasselbstverstandlicheneianderrastenvonErwartungun
ErIullung" versteht (in. Marquard/Stierle : y}y, )} mit Verweis au Spahn,
tIlcschtchI und OIbldung).
ullurcll0 !d0nlllnl und ]Ol!ll8ch0 mug!nultOn
OmmUUKatOU8QtO2c88c, Oc Kc2QtO2t8t Oct ct8QcKtVcU
!. c88Uct, Oc cOct PU8bOUUg VOU OcUtt8t, 8OW Oc tcct
Oc8 !aUOc!U8, Oc cOct bcb8tctatUUg 2UgtUUOc cgcU. ZUm !aU-
OcU gcOtt abct UCt UUt Oc cct Oc tUt8CcOUUg, 8OUOctU
aUC Oc \m8CO88cUct VOU cUcm bUUOt2OUt. t8 8t Oc8ct !Ot-
2OUt, Oct U 8cUct tUctCKct UUO LcmcU8amRct Oc IUtct8Ub-
cKtVc bUUatgKct Oc8 !aUOcU8, O. . Utct-PKtOU mOgC
maCt.
Lab abct 8C VOU Oc8cm bUUOt2OUt gcmcU8amcU !aUOcU8
UUO ttcbcU8 ct UCt UUt cU C-, 8OUOctU aUC cU ItDcWUbt8cU
aUbaUt, Oa2U bcOat c8 cUc8 WctctcU DcWUbt8cU88Cttt8.' bOaUgc
cUc 8)mbO8Cc bUUWct OcUcU, Oc 8c bcWOUcU, U Oct atctUa-
tVO8cU bcb8tVct8t8UOCKct Oc8 UaVcU ttUO2cUtt8mU8 a8 Oc
8CcCtUUgc NcU8Cct8- UUO ctOtOUUUg ct8CcUt, KaUU 8C
mt t KaUm Oa8 DcWUbt8cU cUct KOcKtVcU OcUtt8t VctbUOcU.
C aUOc 8O UUO UCt aUOct8, Wc ,Oc NcU8CcU, UUO UCt: Wc
Wt 8O UUO UCt aUOct8 aUOcD.
uOgcDcU WOcU Wt Vct8UCcU, cUgc Oct t)Q8CcU DcOUgUU-
gcU OaDt aU2UgcbcU, Oab 8OCc bUU Ot2OUtc U cUt8CcOcUOcU
JccU tccXV, UUO Oamt tcmat8ctbat, UUO Oamt cXQ2t, UU-
8cb8tVct8t8UOC UUO 8)mbO8Cct PU8OtUCK cUct It-OcUtt8t
WctOcU.
. ldcntttdt, Kommuntkutton, Ku/tur
cUU Wt UU8

U cUcm 2WctcU ZUgaUg Ocm tObcm Oct OcUtt8t
VOU Oct bctc Oct OmmUUKatOU U8ctU, mU88cU WIt UOC cUma
VOU cUgcU 8ct UUOamcUtacU LtUUOtat8aCcU Oc8 NcU8C8cIu
) Lcw88ctmabcn cnct L8tanZctung Zwctct tuc, n0ht nut gcgcnuOct dct
ct, 8Ondctn au0h gcgcnuOct dct 8QcZ80hcn 8ymOO80hcn nnwct, dc Octcts
dc Qtm8tc L8tanZctung [gcgcnubct dct ct] OcwctK8tcgt hat. Ng. hctZu
au0h L0 Wcct, a. a. L., )}) U., dct dc t:8c dc8 }. u. 6.]ahthundctu n Ltc
Chcnand a8 cnc Nctttaucn8Kt8c ntctQtctctt, dc Zu cnct ,L8tanZ gcgcnuOct
dct Oc8tchcdcn Ltdnung mhC,
8 ln dct JctmnOOgic dct ldcntt8GthcOtc VOn ]. maOctma8 wutdcn Ocdc ma
tungcn n dc buOtk ,OnVcntOncc ldcntit8t gchtcn ,O8tKOnVcntOnc
w8tc dcmgcgcnuOct cn mandcn naCh agcmcncn POtmcn dct Nctnunt. c
dcc8 mandcn uOcthauQt nO0h mt dcm bcgt dct ldcntt8t VctOundcn wctdcn
Kann, OcOt actdng8 unKat. ocKtVcn ldcntt8tcn 8Chcnt mmct cn cmcnt
dc8 lttatOnacn nh8tcnt. Ng. ]. maOctma8 zp;6.
d0nlll0l, 0uul5cn, Kc]cXltll0l !3'
aU8gccU. Pt8tOtcc8 at OcU NcU8CcU a8 ,2OOU QOtKOU Oc-
Uctt. Oa8 8O2ac Jcq Oa8 U QOt8CcU LtOUUUgcU, LcmcUWc8cU,
LtUQQcU cbt. Lct NcU8C 8t VOU IatUt aU LcmcU8Ca aUgccgt.
Lc NctatcU8OtCUUg at Oc8c LcUtOU bc8t8tgt. Lct JtcD 2Ut
LtUQQcUbOUUg gcOtt 2Ut mcU8CCcU LtUUOaU88tattUUg, Oc gc-
mcU8Cat8bOcUOcU !atUUgcU UUO !aUOUUgcU 2U OcU ccmcU-
tatcU NctatcU8Wc8cU (tb-tbc8cOt). LcU bO2attcb at Oct
NcU8C abct mt cUgcU JctcU gcmcU8am, Oc U LtUQQcU KUOcD
UUO ,btaatcU cbcU, Wc ctWa OcU OcU UDO OcU DcUcU. NOD
OcU aUOctcU gtUQQcUbOcUOcU LcbcWc8cU UUtct8CcOct 8C Oct
NcU8C, Pt8tOtcc8 2UOgc, OUtC OcU LcbtaUC Oct bQtaCc. LSt
Oa8 Jc Oa8 bQtaCc bc8Ot, 2OOU OgOU cCOU. Lc bcOcU LcIU -
tOUcU gcOtcU 2U8ammcU Lc bQtaCc 8t Oa8 VODcm8tc LtgaU Oct
LtUQQcUbOUDg. bc ctmOgICt cUc OtmcU Oct OmmUUKaHOn,
aU OcUcU mcU8CCc LtUQQcU ba8ctcU.
u) jmbo/istcruns]ormcn dcr ldcnttmt
La8 DcWUbt8cU 8O2act ZUgcOtgKct, Oa8 Wt KOcKtVc OcUt-
t8t UcUUcU, bctUDt aU Oct Jcabc aU cUcm gcmcU8amcU 88cD
UUO cUcm gcmcU8amcU LcO8CtU8, Oc OUtC Oa8 bQtcCcU cUct
gcmcU8amcU bQtaCc OOct agcmcUct OtmUIctt Oc NctWcUOUUg
cUc8 gcmcU8amcU b)mbO8)8tcm8 Vctmttct WtO. LcUU c8 gcnt
Oabc UCt UUt Um Ottct, b8Oc UUO JcXtc, 8OUOctU aUC Um KtcD
UUO J8U2c, NU8tct UUO LDamcUtc, JtaCtcU UUO J8tOWctUUgcu,
t88cU UUO JtUKcU, NOUUmcUtc, DOct, LaUO8CaHcU, cg- UUO
LtcU2matKcU. Pc8 KanD 2Um ZcCcU WctOcU, Um LcmcU8amKc t
2U KOOctcU. ICt Oa8 NcOUm cUt8CcOct, 8OUOcD Oc b)mbo-
UUKtOU UUO ZcICcU8ttUKtUt. t WOcU OIc8cU OmQcX aU 8)m-
bO8C Vctmttctct LcmcU8amKct ,UtUt OOct gcUaUct. Oc ,KU-
tUtcc OtmatOU UcUUcU. tUct KOcKtVcU OcUtt8t cUt8QtCt, 8C
UUOctcUO UUO ~ VOt acm tcQtOOU2ctcUO, cUc KUtUtcc Otma-
tOU. Lc KUtUtcc OtmatOU 8t Oa8 NcOUm, OUtC Oa8 cnc KOcK-
tVc OcUtt8t aUgcbaUt UUO Ubct Oc LcUctatOUcU UWcg aUtcCt-
ctatcU WtO.
PUgtUUO tct 8)mbO8CcU UUO UCt bOOg8CcU UUOC-
tUUg UUO LctctmUctUUg 8UO mcU8CCc LtUQQcUbOUUgcU VOu
UUgccUtct Ncat. Lct NcU8C 8t UCt UUt 8g, U LcmcUWc-
8cU gaU2 Vct8CcOcUcU \maUg8 2U cbcU, VOm btamD, Oct cUgC
Ku/lurc//c /dcnlildl und O/tltschc mdgtndltOn
Hundcrt bs tauscnd Ntgcdcr zaht, bs zum 5taat, dcr Nioncn, }a
Miliardcn urgcr hat; cr kann auch vccn vcrschcdcncn Gruppcn
gcchzcitig angchrcn, von dcr !amic, dcr !artc, dcr crutsgcmcn
schah usv. bs zur GlaubcnsgcmcnschaIt und dcr ^aton. Kuturcc
!ormationcn snd dahcr cntsprcchcnd vctatg, sc sind vor acm
poymorph odcr poysystcmsch. !nncrhab cncr Kutur as cncr
Nakro-!ormaton gbt cs cnc Ncngc kuturccr 5ub!ormationcn.
Oabc st dc kulturcc !ormation cncr 5tammcsgcscschaIt vcrmut
ch schr vc wcnigcr poymorph, d. h. schr vc monoithischcr, as
dc cincr posttradtonacn 5chrttkultur. )c kompcxcr, d. h. rcichcr
an kuturccn 5ub-!ormatoncn odcr 5ubsystcmcn, cinc Kutur wrd,
dcsto unabdngbarcr wcrdcn dic !unktioncn und !nstitutoncn ntcr
ncr Ubcrsctzung und Vcrstandigung.
b) Zirkolutton
Vtr dctncrcn Kutur as cinc Art !mmun- odcr !dcntitatssystcm dcr
Gruppc und wocn nun nach hrcr !unktonswcsc tragcn. Auch hicr
crgbt sch cinc crstaunchc Anaogc zum boogschcn !mmunsy-
stcm. Ocnn man kann dic !unktonswcisc auch dcs kuturccn !m
munsystcms nicht trcttcndcr bcschrcbcn as mt dcm cgrit dcr Zr-
kuation. Gcnau wc das Zusammcnspic ortstcstcr und bcwcgchcr
Zccn cnc krpcrichc !dcnttat autbaut und auhcchtcrhat rcpro
duzcrt), d. h. durch dic unabassgc Hcrstcung unzahgcr Kontaktc
Koharcnz und organschc !ntcgraton hcrstct, wrd auch soziac
!dcnttat durch !ntcrakton autgcbaut und rcproduzicrt. Vas durch
sochc !ntcrakton zrkucrt wrd, st dcr n gcmcinsamcr 5prachc, gc
mcnsamcm Visscn und gcmcnsamcr rnncrung kodcrtc und ar-
tikuicrtc kulturelle tnn, d. h. dcr Vorrat gcmcnsamcr Vcrtc, r
tahrungcn, rwartungcn und Ocutungcn, dcr dic ,symboischc 5inn
wct bzw. das ,Vctbd` cincr Gcscschatt bdct.
Ourch Zrkuaton gcmcinsamcn 5nns cntstcht ,Gcmcnsnn". !n
|cdcm cnzcncn Ntgcd dcr Gruppc baut sich cn Vsscn um dic
Vorranggkcit dcs Ganzcn aut, dcm dc Vunschc, rcbc und Zcc
dcs nzcncn untcrzuordncn snd. Oc Kardinasundc dcr agypt-
schcn wc acr ursprungchcn thucn st ,Habgcr, dc 5cbstvcr-
mchrung aut Kostcn dcr andcrcn. Auch dics hat n dcr Nkroboogic
cinc vcrbuhcndc !aracc. Ocr Habgcrgc ist gcwsscrmacn dic
,Krcbszcc dcr Gcscschatt. !n cncm wikurch hcrausgcgrittcncn
dcnltldl, Dc0u]lsctn, c]cXtutld/
crcht zu ncucstcn

rkcnntnsscn aut dcm Gcbict dcr Krcbstor-
schung cst man. ,^ormacrwcisc untcrwrtt sch |cdc ZcIc strcng
dcn !ntcrcsscn dcs Gcsamtorganismus. Zu cgcnmachtgcn Aktvta-
tcn kommt cs gar ncht so ccht, dcnn cn cngcs ^ctz von Kontrocn
sorgt datup da sch |cdc Zcc m nkang mt dcm ubrgcn Organs-
mus bctndct. Ocscs ^ctz von Kontrocn gbt cs auch n dcr Gc-
scschatt. L sorgt daIur, da n dcr Gruppc ,Gcmcinsnn" ubcr ,-
gcnsinn" hcrrscht.
Aut dcr bcnc cntachcr Gcsclschattcn und ,mcctotacc commu-
ntcs" bcstcht dic wchtigstc !orm soziacr 5nn-Zirkuaton m Nt-
cnandcr-Kcdcn. 5prachc st das vornchmstc Nittc soziacr Vrkch-
kctskonstrukton. Ourch 5prcchcn wrd cnc sozac Vct autgcbaut
und n Gang gchatcn.'' Oic Ncdcn soziacr 5innZirkuaton snd
acrdings nicht ausschicch sprachichr Art. Oic ursprungichstcn
und wrksamstcn Mcdcn soziacr Vcmctzung und !dcnttatsbidung
snd VrtschaIt und Vcrwandtchatt. N. Nauss tp66) und, daraut
autbaucnd, N. 5ahns :p;z) habcn dic kommunkatvc cdcutung
dcs Varcntauschs hcrausgcarbctct, dic dcn nzcncn n cin 5ystcm
ozacr !ntcrdcpcndcnzcn, Kuckschtnahmcn und Vcrantwortchkc-
tcn cnbndct. C. lv-5trauss tp(8) hat dc kuturcc und soziac
cdcutung von Vcrwandtschahssystcmcn und Hciratsrcgcn augc-
dcckt. r dcutct das !nzcstvcrbot as dic zcntrac kuturcc rrungcn-
scha. Auch hcr gcht cs darum, n dcr Vcrcitcung kcinraumigcr
Autarkcn und rzwngung ubcrgrctcndcr Aanzcn und !ntcrdcpcn-
dcnzcn Gruppcnidcntitatcn |cnscits dcr Kcntamiic, aso sozokutu-
rcc !dcnttat hcrzustccn. Ocr Gcmcnsnn, dcr n dcr Gruppc zirku-
crt, wrd zugcch auch praktzicrt.
Oas idcnttatssichcmdc Vsscn, das wr hcr mit dcm cgrh ,Gc-
mcinsnn" zusammcntasscn, umtat zwci rccht vcrschicdcnc Kom-
pcxc, dc man untcr dcn cgrhcn ,Vcshcit" und ,Nythos" zusam-
mcntasscn kann. !hncn cnnprcchcn aut dcr bcnc cntachcr !ormcn
das 5prichwort und dic rzahung. 5prchwrtcr habcn cs vornchm
ch mit Gcmcnsinn as Common 5cnsc zu tun. !hr zcntracs Anc-
y barDara MODOm, ,LarmKrcDs ~ Lndc cncr stutcnWcscn LrD8ndcrung _ tu:
tAZ VOm Lq. cDruar 1yyO.
Lo Zu dcscr aut ttgcnstcn, aDcr auCh aut P!trcd bChuI2 autDaucndcn ,sOCa!
COnstruCtOnst-hcOrc dcr bpraChc Vg!. ]. bhOttcr LyyO, mt WcItcrcr LItcratut.
L L b. da2u L. Lccrt2 Ly6), sOWc dc bctragc vOn b. Lang und . bundcrmc:-
ct m: P. Pssmann 1yy1.
nl/utcllc dcnl|ll nnd QO!ltschc mug|nul:On
gcn t Oc nubung VOn bOOattat, O ,Oab Cb jcOc Zcc m n-
Kang mt Ocm LcamtOtganmu bc!nOct ct gcbt _c um cttc
unO Otmcn, um Oc Lcngcntcgcln Oc atagCbcn Zuammcn-
cbcn8, Oc PxOmatK Ocs KOmmunKatvcn anOcn. t WOcn
Occ unKtOncn untct Ocm bcgtU Oc ^ormultvcn uammcna-
cn. ^ormulivc 1cxlc anIWOrtcn au Oc tagc: ,a Ocn Wt tun:
bc Ocncn Oct \ttcbOung, KcCbtnOung unO ntCbcOung. bc
Vctmttcn LtcntctungWcn, Wccn Ocn cg um tcCbtcn an-
Ocn. ,ct cg Oc Lcbcn t m PgQtCbcn cnc Vctbtctctc Nc-
taQbct ut \ntcrwcungtctatut, Oa CbncCbc 1uo, ,Oct cg,
Wct m Occbc KCbIung, unO Oct juOCbc bcgt! Hu/ukhu, Oa
tnQ Oct nOtmatVcn, banOung-anWccnOcn bCbtItaucgung
unO LttbOQtaXc bangt mt hu/ukh ,gcbcn uammcn. ' c anOc-
tcn unKtOncn Oc OcnttatCbctnOcn cn acn Wt untct
Ocm bcgt! Oc lormultvcn uammcn. lormultvc 1cxlc ~ . b. btam-
mcmytbcn, cOcncOcq LcncaOgcn ~ antWCttcn au Oc tagc:
,ct nO Wt: bc Ocncn Oct bcbtOcntOn unO OcnttatVctgc-
Wctung. bc Vctmttcn OcnttatCbctnOc cn unO mOtVctcn
gcmcInCbaHCbc anOcn OutCb tabcn gcmcnam bcWObntct
LcCbCbtcn. ' c VOn OCbcn unOctcnOcn LcCbCbtcn augcbcn-
Ocn mQuc babcn Wt untct Ocm bcgt Oct ,NtbOmOtOtK u-
ammcngcabt.
c) 1rJdtlton: Zcrcmontc//c Kommuntkulton und rtluc//c Kohdrcnz
Nytbcn babcn c mIt Ocnttat u tun, c gcbcn PntWOtt au Oc
tagc, Wct ,Wt nO, WObct ,Wt KOmmcn unO WO m OmO
,Wt tcbcn. bc bcWabtcn Oc bcgcn \bctcctungcn, au Oc
c!nc LtuQQc bt bcWubtcn VOn nbct unO gcnatt gtunOct
( K. bCbOtt :68). (OtmatVc} cbct Qtagt unO bcgrunOct Oc Lc-
bcnjOrmcn (btauCb unO bttc) , (OtmatVct} NytbO Oagcgcn Oc Lc-
bcnJculungcn. ct auacnOtc \ntctCbcO WCbcn ,cbct
z DerAssyrio|ogeT.Abushkonnte :p;;audem|ahestreenderA|S8
son A 8ahylonmn Ana/oyue o[ lhc 1e Ha/akba nachweisen. Vgl. auch
M. Fishbane : p8o,p :-z8o.
: Aurund desnarrativenCharaktersderoativenunktion,vor a|ein
ihrenruhenundursprung|ichenAupragungen,mochtemansiemitdemanderen
Prinzipder}udischenSchriaus|egung,der,, (H)aggadah",usammenbringen,die
sichaudierzahlungenbezeht.Vgl.hierzuM.Fishbane: p8o, z8 :~z.
dcnll0l, btuvl$cln, Kc]lcXttll0l ! 4J
unO ,NytbO tttt jcOOCb utagc, Wcnn man Oc Otmcn btct Zt-
KuatOn bcttaCbtct. c8bct tKuctt n Ocn Otmcn atagCbct,
NyUO Oagcgcn n Ocncn ctcmOncct OmmunKatOn. c ZtKu-
atOn Oc OtmatVcn OcnttatCbctnOcn cn t acn baCbc Oct
btuatOncn ctcmOncct OmmunKaUOn. bc nO a nUtutOna
ctungcn Occt ZtKuatOn u bcttaCbtcn. ututcct bnn tKu
ctt unO tcQtOOuctt Cb nCbt VOn cbt. t mub tKuctt unO n-
cnctt WctOcn.
t mucn Oahct auCb m Zuammcnbang Oc OcnttatQtObcm
nOCb cnma au Oc K!tcn utuCKKOmmcn, au Oc Wt bctct mZu-
ammcnbang VOn _tnnctungKutut (Oct Ktu a NcOum Oc
Kututccn ~ m \ntctCbcO um KOmmunKatVcn ~ LcdaCbtncJ
unO ,bCbttKutut ( ttucc Vctu tcXtucc Obatcn} cngcgangcn
nO. c Ktcn nO Oau Oa, um Oa Ocnttattcm Oct LtuQQc n
Lang u batcn. bc gcbcn Ocn Jcncbmctn Pntc am Ocnttattcc
Vantcn cn. nOcm c Oc ,ct n Lang batcn, KOnttuctcn
unO tcQtOOuctcn c O!c Ocnttat Oct LtuQQc. cnn !ut Ocn atCba-
Cbcn NcnCbcn t Kututcct bnn Oc tKCbKct OOct LtOnung
CbcCbtbn. c LtOnung mub ttuc n Lang gcbatcn unO tcQtOOu-
ctt WctOcn gcgcnubct Oct agcgcnWaCgcn \nOtOnung, Oct Jcn-
Ocn um Zcta. c Ltdnung t nCbt cnaCb VOtgcgcbcn, c bc
Oat Oct ttuccn ncnctung unO Oct mytCbcn PttKuatOn: c
NyUcn QtcCbcn Oc LtOnung au, Oc Ktcn tccn c bct (L. baan-
Oct :p88). c Ltdnung, O. b. LcbcnOtOnung unO LcbcnOtm, Oc
Oct CbcCbtbnngcn ctOtdnung gcCbgcctt WtO, gcOctt Cb m
Ocn PtagaQcKt Oct LcbcnWct, Oct OutCb Lcmcnnn gcOtmt
unO gctcgct t, unO Ocn cttagaQcKt Oc OcnttattccVantcn NOt-
tat an gcmcnamcm cn, Oa ctcmOnc KOmmuncttc ,Ku-
tutcc LdaCbU. t KOnncn aO ctbatcn: n CbtttOcn
LccCba!tcn babcn Oc Ktcn bW. bat Oc ,ctcmOncc Ommun-
KatOn Oc Pugabc, Oa OcnttatCbctnOc cn u tKuctcn
unO u tcQtOductcn. ZWCbcn ctcmOncct OmmunKatOn unO
Ocnttat bctcbt cn cngcq tcmatCbct Zuammcnbang. c Ktcn
nO Oc anac, Oc ,POcD, n Ocncn Oct OcnttatCbcDOc bnn
cbt, Oc ntattuKtut Oc Ocnttattcm. LccCbahCbc Ocn-
ttat t cnc baCbc bctaugcbObcnct, atagctncq ctcmOnc gc-
Otmtct OmmunKatOn. n CbttOcn LccCbatcn unO n O-
Cbcn, Oc ~ Wc Oa Ptc PgQtcn ~ ttOt bCbtHgcbtauCb au
,ttucct Obatcn bactcn, bctut Oc Obatcn Oct LruQQc au
14
u/|url/ dnltlJ| und O|l/$ch md_/n0fOn
dcm tDz!p dct ttuccD cdcthOuDg, uDd zWat OWOh D dct byD-
ChtODc a auCh D dct LaChtODc.
LthnCg0n080 a8 bt0ig0tung O0t LtunO8ttuKtut0n
KC0KtI\0t O0ntIt8t
m cttcD PDChDtt dcc aptc haDcD Wt gczcgt, dab dcDttat
cDc baChc VOD cD, bcWubtcD uDd KccXOD t, uDd Dd dct
tagc DaChgcgaDgcD, WOtau Ch dcc cD Dczcht. utut t d!c
pczChc !DhatChc uDd Otmac PuptaguDg dcc cD.
Pu dct tDcDc dct LtuDdtruktutcD hcttCht cDc vOkOmmcDc
ODgtucDz zWChcD OzacD [cthDChcD), pOtChcD uDd kututc-
cD OtmatODcD. Lc Wtg cdct cDcD D aCc-tO-aCc-OmmuDkat-
OD, d h. ~ OWct c cbhat Dd - D bcduDggcmcDCha!t. htc O-
zac ZugchOtgkct t dutCh ctattcgcD OtgaDctt. ' Lamt t
cDc Dct|mmtc LtObcDOtdDuDg VOtgcgcDcD, dc ctcD cDIgc au-
cDd uDctChtctct. IOCh mmct haDcD dc mctcD ptaChChcD, ku-
tutccD uDd cthD!ChcD OtmatODcD au dct ttdc dccD gcWctma-
bcD ,DatutWChgcD ZuChDtt. '` Pc, Wa datuDct hDaugcht,
t da ttgcDD VOD btcgctuDgcD. bc Dd a OChc gtuDdatzCh D-
taD uDd DcdutcD DcODdctct btaDctuDgcD. Latau ctgDt Ch,
Wc Wt DOCh gcDauct chcD WctdcD, cD typChct PDatzpuDkt mt
dc PuDtduDg kOckUVct dcDutatcD. PgcmcD gcptOChcD t c
WOh VOt acm dc DkODgtucDz zWChcD cthDChcD, kututccD uDd
pOtChcD OtmatODcD, dc auOcDd Wtkt ut )cDc KcHcXVtat,
dc cIDcD Nctut aD bcDtVcttaDdChkct uDd cDc DWubtWctduDg
dc VctDDdcDdcD uDd VctDDdChcD kututccD bDD hctDcmhtt.
Pu dct tDcDc dct btcgctuDg OtmcD tcDdctt dc ptmatc PaDz
zWChcD cthDChcq kututcct uDd pOtChct OtmatOD dazu, Ch
auzuOcD uDd ptODcmat!Ch zu WctdcD. Lc tODcmc, dc au O-
Chct DkODgtucDz tcutctcD, acD Ch D zWc LtuppcD zuammcD-
acD: tODcmc dct DtcgtatOD uDd tODcmc dct LtDktOD.
1q Lnc bcsChrcbung sOChcr ,aturtOrmcn sO2acr dcnttat gbt . L. Nu-
cr 1y8y. Vg. auCh . cdcd 1 y . M. cnbruCK 1y 86, 2) t. sprCht n
bczug aut dcsc Orm VOm ,LOKatatsprnzp .
1 aturch cbcn n2Wschcn mchr Ncnschcn m hOCh2tvscrtcn btaatcn as
n btammcsKuturcn. Pbcr cs gbt nOh mmcr mchr btammcsKuturcn as btaatcn.
Llhn0g8n88 I4J
J. ntcgrutton und Zcntruhmt
cDD cthDChc NctDaDdc Ch zu c!Dcm gtCbctcD ctbDOpOtChcD
LcDdc zuammcDChcbcD Odct dutCh aDdctuDg, UDctagctuDg
Odct ttODctuDg D.cDcD aUdctcD ctbDOpOtChcD NctDaDd hDcDgc-
tatcD, ctgcDcD Ch tODcmc dct DtcgtatOD Odct PkkututatOD. Lc
dOmDctcDdc utut ~ dc kututcc OtmatOD dct dOmDctcDdcD
tthDc ~ cthat DuD UaDcthDChc LctuDg uDd Wttd zut OChkutut
gctcgctt, dc dc uDctagcttcD kututccD OtmaUODcD matgDa
ctt. Lc tttChtuDg dct tmcD OChkututcD gcht uDcta cDhct mt
dct bCha!uDg Dcuattgct pOttChct LtgDatODOtmcD Wct ODct
haD dct , DatutChcD LtObcDOtdDuDg mcDCbChct NctgccCha-
tuDg. Lc ymDOChc bDDWct dcct OChctatt gctcgcttcD ku
tutccD OtmattOD hat DuD DCht mcbt acD dc QtmatcD
aDthtOpOOgChcD uDktODcD dct ttmOg!ChuDg VOD Ptag- uDd
\mWctdtaDz, OmmuDkatOD uDd DtctaktOD zu ctucD, OD-
dcH datuDct hDau dc zuatzChcD PugabcD, dc hOChgtadg Dta-
Dc pOttChc Otm8tOD zu taDttctcD uDd cDc Nczah mcht Odct
WcDgct hctctOgcDct OzOkututcct OtmattODcD zu DtcgtctcD. m
KahmcD ctDct OChctatt gctcgcttcD, DtctOka uDd UaDcUDCh
VctDtctctcD, D hOCh uDd Dcdtg, ZcDttum uDd cttphctc ttuktu-
tcttcD utut VctauH bOzatatOD D aDdctcD, Vcatg gctutcD
bahDcD. ICbt mcbt dc ttcH uDd ptmatcD bOztakODtcatODcD,
ODdcH DttutODcD VctWatcD uDd VctmttcD da kututcc -
cD, cD ttWctD t aDttcDgcDd uDd aDgWctg. utut t ctzt Wc-
Dtgct dct UDcgt dc bcDtVcttaDdChcD, Wc dct bOzapyChOOgc
ctct K. Obtattct c dcDctt, a dct DDcgtt dc PDptuChVO-
cD, Wc dct bOzaaDUtOpOOgc POd LchcD c Vcttcht: , Dd
cbt aDgam uDct ]abthuDdcttc uDd ]ahttaucDdc hctaucXpctmcD-
tcttc ctc uDd tct auCh cDCbtaDkcDdc, DbDtOtChc OtmcD Wc
da KcCht, da tgcDtum, dc mODOgamc amc, dc Dctmmt Vct-
tctc PtDct, WcChc uDctc PDtttcDc uDd LcDDuDgcD hctauQc-
dtuCkt, hctaugczuChtct haDcD au dc hOhcD cXkuVcD uDd cckt!-
VcD PDptuChc, WcChc utut hcbcD dutcD. Lcc DtttutODcD Wc
da KcCht, dIc mODOgamc amc, da tgcDtum Dd cDt D kc!-
Dcm bDDc DatutbCh uDd cht ChDc zcttOtt. tDcDOWcDg DatutCh
t dc utut uDctct DttDktc uDd LcDDuDgcD, dc Vcmcht VOD
)cDcD DttutODcD VOD aubcD hct Vcttct, gchatcD uDd hOChgcttr-

You might also like