Positiebepaling in de schilderkunst

door JWM Korsmit 20-okt.-2008

SCHARNIERPUNTEN IN DE KUNST
25000 vC: Eerste scharnierpunt: awakening 3000 vC: Tweede scharnierpunt: idele kunst 1200: Derde scharnierpunt: autocratische kunst 1900: Vierde scharnierpunt: Moderne kunst 1980: Vijfde scharnierpunt: verwijzende kunst

De accenten verschuiven van:

een hogere macht (God) centraal naar een lagere macht (religieuze en wereldse Leiders) centraal naar een nog lagere macht (van adellijke elites en industrile bestuurders) centraal naar het verlichte individu centraal (geleid door o.a. wetenschappers en kunstmakelaars en) en naar het individu dat zijn eigen wereld (life-style) schept

Overzicht van de positiebepaling: betekenis en wijze van verbeelding

Kunst als uiting van de awakening en intermediair met hogere machten Kunst als goddelijke gave en legitimatie voor de hogere macht van machthebbers Kunst als macht- en praalmiddel voor de lagere machten
Kunst als onderdeel van de kwaliteit van het leven -- lifestile Kunst als individueel expressiemiddel Dit ben IK Kunst als vertolker van een bovennatuurlijke wereld contact zoeken met een hogere macht

Het kunstwerk is soeverein abstracte kunst

IK ben de Kunst media en kunstmakelaars bepalen wat kunst is

Kunst als sakrament middel voor de toeschouwer om een transcendente ervaring te beleven

 Zie tekst: Scharnierpunten in de kunst Hierin zijn schemas opgenomen: zie onder Tekst en presentatie volgen dezelfde lijn Maar bedenk: dit is slechts een schematisering om enig houvast en inzicht te verkrijgen Individuele schilders en stijlen volgen vaak een andere lijn
A B C afhankelijkheidsrelatie of inspiratie wederzijdse benvloeding bewogenheid toeschouwer Innerlijke drijfveer, vaardigheden Zwaartekrachtveld binnen schema

B A

B C

afhankelijkheidsrelatie of inspiratie wederzijdse beinvloeding betrokkenheid van de toeschouwer

Innerlijke drijfveer, vaardigheden Zwaartekrachtveld binnen schema

Verklaring schemas

Kunst als uiting van de AWAKENING en intermediair met hogere machten

Grotschilderingen Iconen, gebedenboeken Mascottes Herkenbare dier- of menssymbolen Beelden dienen niet primair om gezien te worden maar eerder als intermediair tussen mens en god in feite is dit verwijzende kunst

Verbeelden om met een Hogere Macht te communiceren

Het BEELD als intermediair met de Soevereine Hogere Macht
Begaafde mensen maakten uit stof beelden en afbeeldingen Men kan dit de awakening van de mensheid noemen Wij zien dat zij het wezenlijke (vruchtbaarheid; prooidieren; het Hogere;..) interpreteerden en vertaalden in Beelden (herkenbare dier- of menssymbolen) Het beeld (DIT) wordt aan de Hogere Macht aangeboden DIT diende niet primair om gezien te worden maar als intermediair tussen mens en god (vaak verborgen in grotten) DIT is wat wij U aanbieden in feite is DIT verwijzende kunst

Schema: KUNST ALS UITING VAN DE AWAKENNG (1)

KUNSTENAAR BEELD

HOGERE MACHT Goden Mythische figuren

TOESCHOUWER

LAGERE MACHT Vb Druiden priesters

Scharnierpunt 1: AWAKENING
PRIMITIEVE EN RELIGIEUZE KUNST

100000 25000 vC

BEWUSTZIJN KRIJGT GESTALTE EN HET GODSBESEF KRIJGT BEELD

DEZE KUNST KAN ALS BEZWERING OF ALS EERBETOON BEZIEN WORDEN MAAR LATER STEEDS MEER ALS LERING EN TOEEIGENING VAN MACHT

Steentijd, grotschildering, handen

Lascaux, Great Hall of the Bulls

Lasceaux, paarden

Vruchtbaarheidsgodin
Cyprus

2500 BC

Book of Kells
Arrestatie van Jezus

8e eeuw

Maria en kind

Paul Gauguin

Christ-Jaune
1889

TUT
beeld van Sellket

Dianeph

Beeld van Tyche

Griekenland

100 BC

Aphrodite

Appelles
Zeus 350 v C

krster met afb. Argonauten cyclus

400 vC

Venus van Milo ca 100 v C

Filoxenos, Alexandermozaiek, ca 300 v

Heracles
Romeins naar Grieks

Anonymus
Hercules en Telephos

45-79 na C

Rome Catacomben van Santa Prisille 250 na C

rock wall at Gorema, Turkije

Wonder op zee van St. Nikola Muurschildering

Icoon, Russisch

Silezie
Vita Beatae Hedwigis

1353

Bernini
Apolloon en Daphne 1622

Verbeelden in dienst van het hogere/sterkere

Idele Kunst
Religieuze kunst: vb katholieke kerk of Mayas genre kunst als waardenstelsel voor de burgerlijke cultuur Socialistische kunst vb Nazi-Duitsland of Communistisch Rusland
Het hogere versus het lagere (God/staat/dictator versus individu) Belering middels symbolen staat meestal centraal

HOGERE MACHT

KUNSTENAAR

BEELD

TOESCHOUWER

LAGERE MACHT Vb Wereldse en Spirituele Leiders

GODDELIJKE SCHOONHEID WEERGEVEN

DE MENS ALS GOD KUNST ALS DWANGMIDDEL

Augustus Brons 1e eeuw nC

Buste van Calligula Romeins 17-41

Relief, Romeinse soldaten, 2e-eeuw

Ravenna San Vitale

Keizerin Theodora
547

Rome SSCosma e Damiano, Christus en de heiligen, 530

Dom van Cefalu

De Pantokratoor
1148

Christus Pantocrator

Book of Kells

st Johns gospel,
7d eeuw

Urgel, Spanje, Majestas Domini, begin 1100

Anoniem

Laatste oordeel
1450

Hubert en Jan van Eyck, De Aanbidding van het Lam Gods 1432

Silezie
Vita Beatae Hedwigis

1353

Meester Hugo Bijbel van Bury 1130

Stephanus Garcia

Openbaring St Saver

1150

Ikoon h. Nicolaos

tempera op hout
1650

Jerome Bosch
Schip met de dwazen

1500

Bosch
De Tuin der lusten 1505

Bosch omgeving
Het Oordeels God's

1516 DB

Altaar van Beaune X-tus en aartsengel Michael 1480

Altaar van Baune detail, verdoemden, 1480

Anoniem
Laatste oordeel

1450

Dou
De Kwakzalver

1652

van Honthorst, De Koppelaarsters, 1625

Jacques-Louis David

Bonaparte crossing the Alps at Grand Saint-Bernard 1800

Kloetsis Ten strijde voor brandstof en metaal 1933

Verbeelden om stervelingen onsterfelijk te maken (kunst als praalinstrument )

Romeinse beeldhouwkunst, o.a. beelden van keizers Portretkunst o.a. pausen, bisschoppen, adel en de rijke burgerij
De afbeelding moest vooral uiterlijk gelijken En liefst mooi zijn en een (voor het subject) positieve uitstraling hebben Vereist is een hoge mate van vakbekwaamheid

HOGERE MACHT

KUNSTENAAR BEEL D

TOESCHOUWER

LAGERE MACHT Vb Kerkelijke leiders Adel

DE MENS ALS GOD KUNST ALS PRAALINSTRUMENT

Etruskische Vrouw

Edelheere altaar

Detail St Pieterskerk Leuven 1443

Rogier vd Weyden

Portret van jonge vrouw 1440

Rogier vd Weyden

Portret van een dame 1460

Hans Memling, Tweeluik met Onze Lieve Vrouwe en Maarten van Nieuwenhove

Memmling

Man met munt

Leonardo da Vinci

Ginevra de Benci
1474

Pieter Pourbus

Portret Jacob van der Gheense

1583

Jacopo Pontormo

Portret van Halberdier

1530

Govert Teunisz Flinck

Portret van Rembrandt

Sebastiano del Piombo

Paus clemens VII

1531

Rubens
Susanna Lunden 1622

Van Dijk Karel I op jacht 1638

Holbein
De gezanten 1533

Rembrandt, De Nachtwacht, 1642

Hals, Maaltijd officieren St Jorisgilde 1627

Gainsborough Mary, gravin Howe 1763

Champagne
kardinaal Richelieu 1635

Verbeelden van de mooie schijn(werkelijkheid) (kunst = quality of live)

Humanistische kunst
Salonkunst Academische schilderkunst De mens Centraal
Accent op vakmanschap (gilden, salons) en politieke correctheid (academische kunst) De schijn is maatgevend niet de werkelijkheid Reacties hierop (van het hogere naar de dagelijkse werkelijkheid) en op de vorm (van salonkunst naar individuele expressie)

HOGERE MACHT

KUNSTENAAR BEELD

TOESCHOUWER

LAGERE MACHT Vb Adel Kerkelijke leiders

KUNST = LEEFKWALITEIT EN STIJL DE SCHIJNWERELD VAN DE BURGERLIJKE ELITE

Vrouwelijke muzikante met jong meisje Muurschildering 100 vC

Pompei 79 na C

Mantegna Andrea, De Aanbidding door de Magiers, 1505

Gerard David Madonna met de paplepel 1510

Michelangelo David 1504

Michelangelo
De creatie van Adam detail

Tintoretto, De marcuslegende Venetiaanse schilderkunst, 1548

Titiaan de ontvoering van Europa 1562

Titiaan, Venus van Urbino, 1538

Rafael De drie Gratien 1504

Leonardo Da Vinci Mona Lisa 1503

Leonardo da Vinci,

Vrouw met hermelijn

1483

Georges de la Tour, De Papeters, 1622

Annibale Carracci, Farnese-galerij, Triomf van Bachus en Ariadne detail, 1597

Caravaggio, Jongen door een hagedis gebeten 1596

Velaques
Las Meninas (hofdames) 1656

Rembrandt, het Joodse bruidje, 1665

Vermeer
Het meisje met de parel 1666

Hobbema, het laantje bij Middelharnis, 1689

Boucher, Miss O'Murphy, 1732

Boucher Vulcanus en Venus

1732 Rococo

Tiepolo, Apolloon begeleidt Beatrijs, 1751

Eduardo Garrido
A Musical Afternoon

Tadema Alma The Finding of Moses, detail

Claudio Castelucho
En Ecoutant La Musique

Robert Fowler
The Birth Of Venus

James Archer, Longing

Kenyon Cox, An Ecloque, 1890

Renoir

De Loge
1874

Verbeelden van de eigen werkelijkheid ( kunst - dit ben ik )

Moderne kunst
Impressionistische en expressionistische kunststijlen avant-garde kunst, vaak vanuit kritiek op de samenleving:
De visuele werkelijkheid blijft uitgangspunt De kunstenaar werkt niet meer in opdracht Lart pour lart De beeldtaal van de kunstenaar wordt niet (meer) begrepen

HOGERE MACHT

KUNSTENAAR BEELD

LAGERE MACHT

TOESCHOUWER

KUNST ! DIT BEN IK

REACTIES OP SCHIJNWERELD
KUNST-VOOR-DE-KUNST

Turner, Het slavenschip, 1840

Breitner, Paardetram op de Dam bij nacht, 1893

Vincent van Gogh, De Aardappeleters, 1885

Vincent van Gogh, Dreigende Luchten, 1890

Vincent van Gogh

Cypress en ster

1890

Vincent van Gogh, Sterrennacht, 1889

Paul Gauguin

La belle Angele
1889

Paul Gauguin, Het visioen na de Preek, 1888

Paul Gauguin, At the foot of the mountain, 1892

Cezanne
Chateau1

Goya

De Kolos
1808

Cezanne, Abduction

Kandinsky, Compositie nr 7, 1913

Frank Brangwyn, Boekaniers, 1892

Annenkov
Portret van een Danseres 1917

Jean Fautrier La jolie Fille 1944

Jean Fautrier, Les massacres, 1943

Jan Frearks, Naakt, 1995, Fries Expressionist

Henri Matisse La Blouse Vert 1936

Henri Matisse

Nastuttiums and Dance

1912

Henri Matisse, Dans, detail, 1910

Henri Matisse
Musique

1939

Verbeelden van een andere werkelijkheid (kunst onthult een droom-wereld)

Primitieve en Surrele kunst Symbolische kunst

Figuratieve elementen worden op niet natuurlijke wijze bijeengebracht

De werkwijze is vaak primitief Tijd en ruimte zijn niet lineair

HOGERE MACHT

KUNSTENAAR BEELD

LAGERE MACHT

TOESCHOUWER

SURREELE EN MAGISCHE ELEMENTEN TERUGKEER NAAR PRIMITIEVE KUNST

KUNST ONTHULT EEN DROOMWERELD

El Greco
Het vijfde gebod van de Apocalyps 1608

Henri Toulouse de Lautrec

Yvette Guilbert zingt Linger, longer, loo

1894

Henry de Lautrec

Jane Avril
1899

Marc Chagall, De vioolspeler, gouache en pastel, !926

Chagall

De Rode Jood
1915

Henri Matisse
Goudvis met sculptuur

1911

Matisse, bonheur-vivre, 1905

Salvador Dali Gesluierde Vrouw met Twee Zwarte Vingers 1966

Salvador Dali Gevleugelde Vrouw en Vrouw met Tulband 1966

Salvador Dali
Windmolens

1964

Salvador Dali De Blauwe Madonna 1964

Dali
De Christus van Valles 1962

Salvador Dali

Ecce Homo
1966

Dali
Sinbad de Zeeman

1966

Yves Tanguy

Indefinite Visibility
1942

Tanguy Het Paleis der Ramen bij de Rotsen 1942

Paul Delvaux, De echo, 1943

Paul Delvaux, De kariatiden, 1946

Paul Delvaux, De lokroep van de nacht, 1938

Paul Delvaux, Sereniteit, 1970

Simon Willink, de Pilaarheilige, 1939

Ernst Ondergedompeld in water 1919

Igor Titov, De 7-de september, 1999

Modigliani
Zittend vrouwelijk naakt

1916

Albert August Plasschaert

Opus 3888-94
1929

Edvar Munch
De dode moeder

1899

Edvar Munch
Zelfportret tussen een Klok en Bed 1940

Edvar Munch

De Madonna
1895

Edvar Munch, De Schreeuw, 1893

Edvar Munch
Puberteit

1895

Hopper, Avondwind, 1921

Hopper, Benzine, 1940

Hopper, Coupe C, Wagon 193, 1938

Hopper, Kantoor in New York, 1962

Hopper

Mensen in de Zon
1960

Hopper, Kamers aan Zee, 1951

Hopper, Nachtbrakers, 1942

Hopper Naakt dat in Bed Klimt 1903-1905

Constant Permeke

Karel Appel

Cattle Slaughter
1982

Corneille, Grote Bittere Aarde, 1957

Jorn Asger
Guillaume Apollinaire

1956

Bram van Velde

Portret van zijn vrouw lilly Kloker

Wols De blauwe fantoom 1951

Cathalijn Wouters

Ontzonken aan de tijd

2004

Verbeelden van de innerlijke structuur (het Kunstwerk is soeverein)

Abstracte kunst vanuit een filosofie Abstracte kunst vanuit de materie
Abstrahering van vorm en kleur Ontstaan van betekenis vanuit het stof De kunstenaar maakt het beeld maakt, maar Het kunstwerk staat centraal en wordt multi-interpretabel

HOGERE MACHT

KUNSTENAAR

BEELD

TOESCHOUWER

LAGERE MACHT

KUNST IS SOUVEREIN KUNST WORDT ABSTRACT KUNST IS WAT DE KUNSTELITE KUNST NOEMT

Malevich, Het binnenhalen van de rogge, 1912

Duchamps

Van de trap komend naakt

1912

Matisse, Het leed van de koning, 1952

Joan Miro, Le soleil Rouge l'araignee, 1948

Ekster
Constructivistisch Stilleven 1920

Schwitters
Arbeitersbild

1919

De Stael

Figuur aan Zee

1952

Joan Miro

Vrouw en Vogels in de nacht 1968

Mondriaan, Broadway Boogie-Woogie, 1942

Verbeelden als een mediagebeuren (Ik ben (de) Kunst)

Kunst als event, happening, Kunst als consumptieartikel
Verandering is een essentieel onderdeel van kunst

HOGERE MACHT

KUNSTENAAR

BEELD

TOESCHOUWER

LAGERE MACHT Media

KUNST IN DE GREEP VAN DE MEDIA VERNIEUWING/VERANDERING IS DE MAAR VOOR KWALITEIT/SUKSES

Goings, Airstream-caravan, 1970

Hanson

Echtpaar met Boodschappentassen

1976 superrealisme

Richard S Duardo
Madonna

Takashi Marakami
Hiropon

1997

Takashi Murakami

Forest of DOB
1994

Yoshitomo Nara

Pyromaniac
1999

Verbeelden om op een ander niveau te kunnen communiceren (kunst als sacrament)

Zingevende kunst

transcendente ervaring oproepen De beeldtaal is enerzijds herkenbaar maar anderzijds roept deze een vervreemding op De beschouwer is essentieel in de interpretatie van het beeld binnen zijn werkelijkheid De

HOGERE MACHT

KUNSTENAAR

BEELD

TOESCHOUWER

LAGERE MACHT

KUNST ALS SAKRAMENT

KUNST IS VERVOERING

Wilhelm Sasnal, Girl Smoking (Anka), 2001

Verkerk

Portretstudie van James Joyce

1982

Gunermengi

H Verhoeven, Havanna's Black

Luc Tuymans Himmler 1998

Luc Tuymans
Soldier

1999

Marlene Dumas
Magdalene

1995

Marlene Dumas, Immaculate, 2003

Rob Birza, Beautiful Misery, 2006

Rob Birza

Beautiful Misery 12 oostindische inkt

Constant
L'interrogatoire

1983

Rob Birza

Zonder titel 2004

Marlene Dumas
Sneeuwwitje

1988

Thielen Evert, fase2

Schemas op basis van leerprocessen en waarneming

Figuren:
1- Hoofdindeling vanuit waarneming en vermogens van de mens 2- Relatie Kennis en leerprocessen met Wereldordening 3- Relatie tussen mens, Wet en Staat 4- Relaties tussen Cultuur, Macht en Kunst in de Open en Gesloten Samenleving 5- Romantische Orde versus Rationele/Klassieke Orde 6- Relaties tussen Culturen en Scharnierpunten 7- voorbeelden van kunst uit elk der domeinen 8- Indeling van enige kunstrichtingen.

AFB. 1: Hoofdindeling vanuit de vermogens van de mens

ZINTUIGLIJKEWAARNEMING

De ingang naar waarneming sluit aan bij hoe wij de wereld zien: -alleen datgene wat ik zie bestaat -er bestaat meer dan dat Ook is van belang of men zelf vrij is in zijn waarneming en de interpretatie hiervan: -moet ik me aanpassen aan de leer -mag ikzelf bepalen wat ik als waarheid zie Dit is de ingang naar verlicht versus dogmatisch -

Kennis Wetenschap rationeel

Ervaring Inzicht Empirisch

VERLICHT

DOGMATISCH

Emoties Hormen/waarden Intutief

Religie/overtuiging Zeden gelovig

De ingang verlicht en dogmatisch sluit aan bij de leervermogens van de mens. Accent op: -cognitief: waarnemen, leren, kennis -of spiritueel: geloof, intutie, religieuze ervaring -bepaald aard creativiteit; scheppen; kunst

NIET-ZINTUIGLIJKE WAARNEMING

AFB. 2: Relatie Kennis en leerprocessen met wereldordening WERELD VAN MATERIELE ZAKEN Fysica: zichtbaar, meetbaar, concreet, feiten Het experiment staat boven elk geloof Rationale ordening
Kennisvermeerdering door empirisch onderzoek -vrije wetenschap -immanantie -de Wet maken we zelf -toepassing van kennis

Statische ordening
Kennis wordt door het gezag gelegitimeerd -klassieke wetenschap -eenduidigheid van begrippen -eenheidstaal -de Wet is/bestaat -pragmatisme Cognitieve processen Gevoelens en emoties Creatieve processen

LEERPROCESSEN
Verlicht: VERNIEUWEND

Dogmatisc: AANPASSEND

Scheppen is de motor van de vernieuwing -dubbelzinnig karakter van begrippen -er bestaan geen Wetten -idealisme -eclecticisme

-mystiek -God is de Wet -transcendentie -Kennis door Herinneren -zoektocht naar het religieuze onbewuste

Dynamische ordening

Hogereordening

WERELD VAN DE IMMATERIELE ZAKEN Metafysica: onzichtbaar, onpeilbaar, abstract, geloofservaringen Geloofservaringen staan boven de rationaliteit

AFB. 3: Relaties tussen Mens, Wet en Staat

Het Materiele Leven

DE MENS CENTRAAL Sociaal-democratie DE STAAT/WET CENTRAAL Dictatuur

Verlichte samenleving
Mens als burger Verantwoordelijke mens

Sociaal-paradijs op aarde
Mens als vazal Mens als onderdaan

Verlicht: vrijheid, vernieuwend

Dogmatisch: onderworpen, , vastgeroest

Hedonische samenleving
Mens als tourist op zoek naar geluk en genot

Paradijs in het hiernamaals

Mens als gelovige Mens als pelgrim

DE LIFESTYLE CENTRAAL Verlichte democratie samenlevingsgroepen

GOD CENTRAAL Theocratie kloosters

Het Geestelijk Leven

Afb. 4 Relaties tussen Cultuur, staat en Kunst

Cultuur: Beschaving -ontwikkelingsvrijheid -wijze waarop met experiment wordt omgegaan -en met individuele vrijheid oa. voor de kunstenaar Staat: -macht -greep van overheid op individu -o.a. hoe open is de samenleving

CULTUUR BEPAALT MACHT OPEN En de SAMENKUNST IS LEVINGEN VRIJ

Ordening centraal:
-democratisch overleg -stabiele omgeving -privacy -burgerrechten

MACHT CULTUUR GESLOTEN En deze SAMENBEPAALT LEVINGEN KUNST

Stellen/de Wet centraal:

-hirarchie o.b.v. macht -stabiele omgeving -onderdrukking

Open samenlevingen
Scheppen centraal:
-complexe omgeving -dynamiek -identiteit -serendipiteit

Gesloten
samenlevingen
Geloven centraal:
-hirarchie o.b.v. goddelijke uitverkiezing -

KUNST BEPAALT CULTUUR En de MACHT IS VRIJ voor ieder

CULTUUR MACHT En deze BEPAALT KUNST

AFB 5: Romantische Orde versus Klassieke/Rationele Orde

KLASSIEKE/RATIONELE ORDE

OPEN SAMENLEVINGEN

GESLOTEN SAMENLEVINGEN

ROMANTISCHE ORDE

AFB 6: Relatie tussen Culturen en Scharnierpunten in de Kunst

Verlichte Samenlevingen Westerse Democratien

4
Moderne kunst
Kunst om de kunst

Monothestische Culturen Wereldse Hofculturen Nationaalsocialistische dictaturen

3
Humanistische kunst
aristocratische schone schijn

Theocratien Etruskische Cultuur Grieks-Romeinse Cultuur

5
Kunst als confrontatie individuele zingeving

2
idele kunst
goddelijke afstraling

Zingevende kunst

Mediacratie Globale-samenleving

Stam- en groepsverbande n

1
primitieve kunst

awakening

AFB 7: Voorbeelden van kunst uit elk der domeinen

AFB 8: Indeling van enige kunstrichtingen

INTERNATIONALE STIJL SYMBOLISME ART NOUVEAU / ART DECO ROMANTIEK NATURALISME REALISME
IMPRESSONISME POSTIMPRESSIONISME EXPRESSIONISME

MODERNE KUNST
AVANT-GARDES MAGISCH REALISME SURREALISME EXISTENTIELE KUNST ART BRUT

SUPERREALISME ABSTRACTE KUNST

FUTURISME KUBISME ABSTRACT EXPRESSIONISME CONCEPTUELE KUNST MINIMALISME

SOCIALISTISCH REALISME EXPRESSIEF REALISME DESIGN DE STIJL, BAUHAUS CONSTRUCTIVISME ARTS AND CRAFTS NEO-CLASSICISME CLASSICISME ROCOCO BAROK MANIERISME
RENAISSANCE GOTIEK (TERUGVAL RELIGIEUZE KUNST) ROMEINSE SCHILDERKUNST GRIEKSE SCHILDERKUNST

NIEUWE ZAKELIJKHEID HIGHTECH

POSTMODERNE KUNST
KLASSIEK MODERNISME ULTRA-MODERNISME META-MODERNISME

VERWIJZENDE KUNST

RELIGIEUZE KUNST KUNST VAN VROEGE CULTUREN GROTSCHILDERS

Er kunnen nogal wat kanttekeningen gezet worden bij deze indeling. Maar geen enkele indeling kan kloppend worden gemaakt. Zie het als een illustratie.

VERLOOP TIJD