เพลงชาติไทย

ไทย
การสร้างความจริงเรื่องชาติ
 เพลงชาติ เพลงที่แสดงความเป็นชาติ
• เพลงชาติ (National Anthem) เป็นเพลงประจำาชาติ
หมายถึงเพลงที่แสดงถึงความเป็นชาติ
และฐานะทางการเมืองว่าเป็นประเทศที่มีเอกราช
เป็นสัญลักษณ์หรือเครื่องหมายประจำาชาติ
และเพลงชาติเป็นกลิ่นอายทางศิลปวัฒนธรรมของประชาชนในกลุ่ม
ชนชาตินั้น ๆ (สุกรี เจริญสุข)
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ก่อนยุคสมบูรณาญาสิทธิราชย์
– เพลงพระสุบิน (บุหลันลอยเลือ่ น ในรัชกาลที่ ๒)
พระองค์ทรงโปรดเพลงนี้มาก
และดำาริให้บรรเลงทุกครั้งที่ทรงพระราชดำาเนิน
หรือเมื่อเสด็จลงท้องพระโรง
จึงกลายเป็นเพลงประจำาองค์พระมหากษัตริย์ไปโดยปริยาย
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ก่อนยุคสมบูรณาญาสิทธิราชย์
– การใช้เพลงถวายความเคารพพระมหากษัตริย์ในรัชกาลที่ ๔
ยังคงใช้เพลงพระสุบินเมื่อพระองค์เสด็จลงท้องพระโรง
แต่ที่เพิม่ เติมขึ้นมาคือ เมื่อพระองค์เสด็จตรวจแถวทหาร
หรือเสด็จผ่านบริเวณที่ฝกึ ทหารจะมีการบรรเลงเพลง God Save
The Queen
ซึ่งถือเป็นเพลงที่ใช้ในการทำาความเคารพสมเด็จพระมหาราชินแี ห่งสหรา
ชอาณาจักร (เริ่มต้นประมาณ พ.ศ. ๒๓๕๗
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ยุคสมบูรณาญาสิทธิ์ราชย์
– การใช้เพลง God Save The Queen ในสมัยรัชกาลที่ ๕
ในช่วงรัชกาลที่ ๕
เพลงดังกล่าวยังคงใช้ในฐานะเพลงเกียรติยศถวายความเคารพต่อพระมหาก
ษัตริย์
– การเกิดขึ้นของเพลงสรรเสริญพระบารมีในรัชกาลที่ ๕
ในปี พ.ศ. ๒๔๑๔ รัชกาลที่ ๕
เสด็จประพาสสิงคโปร์ซึ่งในขณะนั้นเป็นอาณานิคมของสหราชอาณาจักร
กองทหารดุริยางค์สิงคโปร์ได้ใช้เพลง God Save The Queen
ถวายความเคารพ ทั้งต่อพระองค์และผูแ้ ทนอาณานิคม
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ยุคสมบูรณาญาสิทธิ์ราชย์
– การเกิดขึ้นของเพลงสรรเสริญพระบารมีในรัชกาลที่ ๕
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หวั รัชกาลที่ ๕
ทรงตระหนักถึงความสำาคัญที่ชาติเอกราชควรจะมีเพลงประจำาชาติเป็นของต
นเอง จึงทรงเรียกครูดนตรีทั้งหลายมาปรึกษา
เพือ่ ประพันธ์เพลงถวายความเคารพต่อองค์พระมหากษัตริย์เสียใหม่
ในขั้นแรก ได้นำาเพลงพระสุบนิ มาปรับปรุง ต่อมาจึงได้นำาเพลง God Save
The Queen มาปรับปรุงและเรียบเรียงใหม่ เรียกว่าเพลงจอมราชจงเจริญ
และได้มีการปรับปรุงอีกครั้ง จนเป็นเพลงสรรเสริญพระบารมี
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ยุคสมบูรณาญาสิทธิ์ราชย์
เพลงสรรเสริญพระบารมี
ถูกใช้ในฐานะของเพลงของพระมหากษัตริย์และเพลงของชาติไปพร้อม ๆ
กัน
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ยุคเปลีย่ นแปลงการปกครอง
– การใช้เพลงมหาชัยในช่วงแรกของการปฏิวตั ิเปลี่ยนแปลงการปกครอง
๒๔๗๕
– เพลงวันชาติ เพลงชาติสยาม
– เพลงชาติไทย ๒๔๘๒
– เพลงชาติไทย ของแกรมมี่ ๒๕๔๖
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ยุคเปลีย่ นแปลงการปกครอง
– การใช้เพลงมหาชัยในช่วงแรกของการปฏิวตั ิเปลี่ยนแปลงการปกครอง
๒๔๗๕
ช่วงก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครองได้มกี ารติดต่อให้พระเจนดุริยางค์แต่งเ
พลงชาติขึ้นใหม่ โดยให้เหตุผลว่า
เพลงสรรเสริญพระบารมีเป็นของพระมหากษัตริย์
แต่เพลงสำาหรับประชาชนนัน้ หามีไม่ พระเจนดุริยางค์ขอเวลา ๗ วัน
เพือ่ แต่งเพลงดังกล่าว
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ยุคเปลีย่ นแปลงการปกครอง
– การใช้เพลงมหาชัยในช่วงแรกของการปฏิวตั ิเปลี่ยนแปลงการปกครอง
๒๔๗๕
ระหว่างที่รอเพลงชาติไทย ฉบับประชาชนอยู่นนั้
เจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี(สนั่น เทพหัสดิน ณ อยุธยา)
ได้แต่งเพลงชาติมหาชัย โดยอาศัยทำานองมหาชัย มีเนื้อเพลง ดังนี้
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ยุคเปลีย่ นแปลงการปกครอง
– การใช้เพลงมหาชัยในช่วงแรกของการปฏิวตั ิเปลี่ยนแปลงการปกครอง
๒๔๗๕
สยามอยู่คู่ฟ้าอย่าสงสัย เพราะชาติไทยเป็นไทยไปทุกเมื่อ
ชาวสยามนำาสยามเหมือนนำาเรือ ผ่านแก่เกาะเพราะเพือ่ ชาติพ้นภัย
เราร่วมใจร่วมรักสนับสนุน วางธรรมนูญสถาปนาพาราใหม่
ยกสยามยิ่งยงธำารงไทย ให้คงไทยตราบสิ้นด้นฟ้า
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ยุคเปลีย่ นแปลงการปกครอง
– เพลงวันชาติ เพลงชาติสยาม
พระเจนดุริยางค์ ได้ประพันธ์ทำานองโดยอาศัยเพลง La Marseillaise เป็นพื้น
และขุนวิจิตรมาตรา(สง่า กาญจนาคพันธ์) ประพันธ์เนื้อร้อง
และยพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ ได้แก้ไขบางวรรค
จนได้เป็นเนื้อร้อง ดังนี้
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ยุคเปลี่ยนแปลงการปกครอง
– เพลงวันชาติ เพลงชาติสยาม
แผ่นดินสยามนามประเทืองว่าเมืองทอง ไทยเข้าครองตั้งประเทศเขตต์แดนสง่า
สืบชาติไทยดึกดำาบรรพ์โบราณลงมา ร่วมรักษาสามัคคีทวีไทย
บางสมัยศัตรูจู่โจมตี ไทยพลีชีวิตร่วมรวมรุกไล่
เข้าลุยเลือดหมายมุง่ ผดุงไผท สยามสมัยโบราณรอดตลอดมา
อันดินสยามคือว่าเนื้อของเชื้อไทย นำ้ารินไหลคือว่าเลือดของเชื้อข้า
เอกราชคือเจดีย์ที่เราบูชา เราจะสามัคคีร่วมมีใจ
รักษาชาติประเทศเอกราชจงดี ใครยำ่ายีเราจะไม่ละให้
เอาเลือดล้างให้สิ้นแผ่นดินไทย สถาปนาสยามให้เทอดไทยไชโย
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ยุคเปลีย่ นแปลงการปกครอง
– เพลงชาติไทย ๒๔๘๒
ยุค “เชือ่ ผูน้ ำา ชาติพน้ ภัย” จอมพล ป. พิบูลสงคราม ได้เปลี่ยนชื่อประเทศจาก
“สยาม” มาเป็น “ไทย” ปัญหาคือ เพลงชาติมีคำาว่า “สยาม” อยูใ่ นเพลง
ดังนัน้ จึงเกิดการประกวดประพันธ์เนือ้ ร้องเพลงชาติไทยขึ้นมาใหม่
โดยอาศัยทำานองเพลงชาติสยามอย่างเดิม
โดยเนื้อเพลงชาติไทยที่ประกวดชนะเลิศนั้นเป็นของ
พ.อ.หลวงสารานุประพันธ์(นวล ปาจิณพยัคฆ์)
ซึ่งส่งประกวดในนามของกองทัพบก
และเป็นเนื้อร้องแบบที่ใช้มาจนทุกวันนี้
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ยุคเปลีย่ นแปลงการปกครอง
– เพลงชาติไทย ของแกรมมี่ ๒๕๔๖
สำานักปลัดกระทรวงกลาโหม
ได้มีความคิดริเริ่มที่จะทำาเพลงชาติไทยให้มคี วามหลากหลายและใช้ได้ใน
หลายโอกาสมากขึ้น จึงได้ติดต่อไปยัง บมจ.แกรมมี
เพือ่ ประพันธ์ทำานองเพลงชาติไทยให้มคี วามหลากหลายขึ้น
แนวคิดดังกล่าวได้ถกู ตำาหนิจากประชาชนในวงกว้าง มีการผูกโยงว่า
ผูน้ ำารัฐบาลคิดจะเปลีย่ นแปลงประเทศ
โดยเริ่มจากการเปลี่ยนแปลงเนือ้ เพลงชาติ
 วิวัฒนาการเพลงประจำาชาติของสยามและไทย
• ยุคเปลีย่ นแปลงการปกครอง
– เพลงชาติไทย ของแกรมมี่ ๒๕๔๖
ต่อมาทาง บมจ.แกรมมี่ได้ส่งเพลงชาติแบบใหม่จำานวน ๖ ฉบับ
ไปยังสำานักงานปลัดกระทรวงกลาโหม
โดยทั้งหมดใช้เนือ้ ร้องเพลงชาติไทยฉบับปี พ.ศ. ๒๔๘๒
เช่นเดิมทั้งหมด เพียงแต่มีทำานองทีแ่ ตกต่างออกไป ๖ รูปแบบเท่านั้น
อย่างไรก็ตาม ไม่มีการเผยแพร่ผลงานดังกล่าวสู่สาธารณชนอย่างเป็นทางการ
 บริบททางสังคม-
การเมืองระหว่างการสร้างเพลงชาติไทย พ.ศ. ๒๔๘๒
• “ประวัติศาสตร์ที่บันทึกไว้ไม่ได้ลอยมาจากฟากฟ้า
แต่เกิดขึ้นด้วยกระแสของสังคมและวัฒนธรรมในห้วงเวลานั้น ๆ
ผู้บันทึกประวัติศาสตร์เพียงแต่หยิบแง่มุมบางอย่างที่เขาคิดว่าเหมาะ
สมมาเรียบเรียงให้เราได้อ่านกัน เท่านั้น”
ความเสื่อมถอยทางเศรษฐกิจ กับ สมบูรณาญาสิทธิราชย์

• ดุลราชการในสมัยรัชกาลที่ ๗
เหตุการณ์ข้าวยากหมากแพง อันเป็นผลกระทบจากสงครามโลกครั้งที่
๑ ทำาให้ประเทศขาดดุลการคลัง ดุลงบประมาณ อย่างหนัก
จึงมีการลดค่าใช้จ่ายด้วยวิธกี ารต่าง ๆ หนึ่งในนั้นคือ
การให้ข้าราชการส่วนหนึ่งออกจากตำาแหน่ง
สร้างความไม่พอใจแก่ข้าราชการเป็นอย่างมาก
จนพระองค์ทรงต้องตรัสออกมาในลักษณะว่า
“แต่กษัตริย์ มิใช่เทวดา ที่จะบันดาลอะไรมากได้ง่าย ๆ”
การเติบโตของ "กลุ่มความคิดใหม่" กับการเข้มแข็งของ
"ทหารหัวก้าวหน้า"
• เริ่มมีการส่งบุตรขุนนางเข้าเรียนโรงเรียนฝึกหัดราชการตั้งแต่ ร.๕
โดยมี โรงเรียนนายทหารมหาดเล็ก เป็นที่แรก
• การเกิดขึ้นของ “ปัญญาชนสามัญ” เช่น เทียนวรรณ นรินทร์กลึง
ที่นำาเสนอการแก้ไขปัญหาสังคมในด้านต่าง ๆ
• หน่วยงานด้านทหาร ถือเป็นหน่วยงานที่มีการจัดระบบราชการ
(Bureaucracy) ก่อนหน่วยงานอื่น
ทำาให้เกิดความเป็นสถาบัน มีวัฒนธรรมองค์กร
มีสายบังคับบัญชาที่เป็นระบบก่อนหน่วยงานใด ๆ
 ปืน-ทุน-เจ้า : แรงเหวี่ยงแห่งอำานาจ
• ในยุคเทวสิทธิ์ (ก่อนรัชกาลที่ ๕)
ราชสำานักมีอำานาจในการควบคุมพานิชยกรรมและการทหารอย่างเต็
มที่
• ยุคสมบูรณาญาสิทธิ์ราช
พระมหากษัตริย์และเชื้อพระวงศ์มีอำานาจในการควบคุมพานิชกรรม
และการทหาร
• อำานาจของกษัตริย์เริ่มสั่นคลอน
ด้วยการสะสมทุนที่มีประสิทธิภาพของคนเชือ้ สายจีนในรัชกาลที่ ๖
• ในขณะเดียวกัน
กลุ่มทหารเริ่มตระหนักถึงความเป็นเจ้าของประเทศมากขึ้น
 ปืน-ทุน-เจ้า : แรงเหวี่ยงแห่งอำานาจ
• ในยุคช่วงรัชกาลที่ ๗ การขึ้นครองราชย์ โดยการข้ามสันติวงศ์
ทำาให้พระองค์ไม่มีฐานอำานาจทั้งในด้านกำาลังและทุนทรัพย์อยู่ในมื
อ
• การแก้ปัญหาเศรษฐกิจ โดยให้ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ออกหลายคน
ทำาให้เกิดความไม่พอใจในหมู่ข้าราชการเป็นอย่างมาก
• การตัดลดงบประมาณกลาโหม
ก่อให้เกิดการต่อต้านในหมู่ทหารอย่างหนัก
• เริ่มมีการพูดว่า สถาบันกษัตริย์ เป็นเครื่องหน่วงความเจริญของชาติ
 ปืน-ทุน-เจ้า : แรงเหวี่ยงแห่งอำานาจ
• การก่อการปฏิวัติเปลี่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. ๒๔๗๕
นำาโดยกลุ่มบุคคลสองกลุ่ม คือ กลุม่ ทหาร และ
กลุ่มปัญญาชนสามัญ
• มีการลดทอนอำานาจพระมหากษัตริย์ลงในหลาย ๆ ด้าน ที่เห็นชัดคือ
การยกเลิกพระคลังข้างที่
แล้วเปลี่ยนเป็นสำานักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์
โดยให้โอนมาสังกัดสำานักนายกรัฐมนตรี
รวมถึงการอนุญาตให้กษัตริย์เสด็จโดยพระราชอัธยาศัยได้เพียงวังไ
กลกังวล นอกเหนือจากนั้น ต้องขออนุญาตต่อคณะรัฐมนตรีก่อน
 การสร้างรัฐพิธี และการเมืองเรื่องเพลงชาติ
• ในปี พ.ศ. ๒๔๘๒ ได้มีการเปลี่ยนชื่อประเทศ จาก “สยาม” มาเป็น
“ไทย”
• รัฐบาลได้จัดประกวดเนื้อร้องเพลงชาติเพื่อให้สอดคล้องกับการเปลี่
ยนชือ่ ประเทศ โดยมีเงื่อนไขว่า ให้ใช้ทำานองของพระเจนดุริยางค์
มีความยาวเนื้อร้อง ๘ วรรค และมีคำาว่า “ไทย”
ปรากฏในเนื้อเพลงด้วย ผลคือผลงานของหลวงสารานุประพันธ์
ซึง่ ส่งประกวดในนามกองทัพบกได้รับรางวัลชนะเลิศ
 การสร้างรัฐพิธี และการเมืองเรื่องเพลงชาติ
• มีการประชาสัมพันธ์ผ่านรายการวิทยุ “นายมั่น-นายคง”
ให้เห็นความสำาคัญและศักดิ์สทิ ธิ์ของธงชาติ-เพลงชาติ
ตลอดจนวิธีเคารพธงชาติ-เพลงชาติ อย่างถูกต้อง
• มีการออกระเบียบ “รัฐนิยม” จำานวน ๑๒ ฉบับ เพื่อนิยามคำาว่า
“ชาติไทย” “คนไทย” “พฤติกรรม-หน้าที่ไทย”
• ในจำานวนนั้น มี ๒ ฉบับที่เกี่ยวข้องกับ “เพลงชาติ”
 รัฐนิยม ฉบับที่ ๔ เรือ่ งการเคารพธงชาติ เพลงชาติ
และเพลงสรรเสริญพระบารมี
“เพื่อให้คนไทยยึดถือและเป็นหลักปฏิบัติ
คือเมื่อได้เห็นธงชาติขึ้น-
ลงจากเสาประจำาสถานที่ราชการตามเวลาปกติ
หรือได้ยินเสียงแตรเดี่ยว ฯลฯ หรือได้ยินเพลงชาติ
เพลงสรรเสริญพระบารมี ซึง่ ทางราชการบรรเลงในราชการ... ฯลฯ
ให้แสดงความเคารพโดยปฏิบัติตามระเบียบเครื่องแบบหรือตามประ
เพณีนิยม”
รัฐนิยม ฉบับที่ ๖ เรื่องทำานอง และเนือ้ ร้องเพลงชาติ

“ด้วยรัฐบาลพิจารณาเห็นว่า
ทำานองและเนื้อร้องเพลงชาติซึ่งได้ประกาศไว้ ณ วันที่ ๒๐ สิงหาคม
พ.ศ. ๒๔๗๗ นั้น
ทำานองเป็นที่นิยมแพร่หลายแต่เนื้อร้องจะต้องมีใหม่
เพราะชื่อประเทศได้เรียนว่าประเทศไทยแล้ว.... ฯลฯ ....
จึงได้ประกาศเป็นรัฐนิยมไว้ดังต่อไปนี้ ๑. ทำานองเพลงชาติ
ให้ใช้ทำานองเพลงของพระเจนดุริยางค์ ตามแบบที่มีอยู่ ณ
กรมศิลปากร ๒. เนื้อร้องเพลงชาติ ให้ใช้บทเพลงของกองทัพบก”
 บทสรุปของบริบททางสังคม-การเมือง
ระหว่างการสร้างเพลงชาติไทย
• การสร้างความเป็นชาติ
มีอิทธิพลอย่างมากต่อการสร้างเพลงชาติไทย
• เพลงชาติ สะท้อนถึงการสร้างความเป็นชาติ ที่ผู้มีอำานาจ (อธิปัตย์)
ในช่วงเวลานั้น ๆ ต้องการ
• เพลงชาติไทยที่ใช้มาตั้งแต่ พ.ศ. ๒๔๘๒ จนถึงปัจจุบัน
เกิดขึ้นมาด้วยเหตุแห่งลัทธิชาตินิยม ที่สร้างโดยจอมพล ป.
พิบูลสงคราม
 คำาถามที่พบจากการศึกษา
• แท้จริงแล้ว
การตั้งให้ประเทศไทยมีที่มาจากการรวมเลือดเนื้อชาติเชื้อไทย
ซึง่ หมายถึง การมีสายพันธ์เดียวกันนั้น
เหมาะสมกับสภาพปัจจุบันหรือไม่อย่างไร
• สิง่ ที่ซ่อนอยู่ในเนื้อเพลงชาติไทย เช่น คำาว่า “ประชารัฐ”
“ไผทของไทยทุกส่วน” คืออะไร เชือ้ ชาตินิยมใช่หรือไม่
• ด้วยคติคิดเช่นนี้ ได้ส่งผลต่อพฤติกรรมในการปกครอง
(Governance behavior) ของรัฐไทยอย่างไร ?
 บทวิเคราะห์เพลงชาติไทย
ในฐานะเครื่องมือหนึ่งในการสร้างรัฐชาติไทย
ประเทศไทยรวมเลือดเนื้อชาติเชื้อไทย
เป็นประชารัฐไผทของไทยทุกส่วน
อยู่ดำารงคงไว้ได้ทั้งมวล
ด้วยไทยล้วนหมายรักสามัคคี
ไทยนี้รักสงบแต่ถึงรบไม่ขลาด
เอกราชจะไม่ให้ใครข่มขี่
สละเลือดทุกหยาดเป็นชาติพลี
เถลิงประเทศชาติไทยทวีมีชยั ชโย