-so ci oloski

aspekt i na
ANTIPLANIRANJE u rba no
plan i ra nj e

GRADA - osvrt n a
stavove Ja ne
Jac obs
 URBANO PLANIRANJE

Urbano planiranje predstavlja tehniki i politiki

proces kontrole koritenja prostora i oblikovanja
urbane sredine, sa ciljem navoenja i osiguravanja
kontrolisanog razvoja naselja i zajednica. Proces
urbanog planiranja ukljuuje istraivanja i analize,
strateko promiljanje, arhitekturu, urbani dizajn,
kontakt sa javnou, provoenje, implementaciju i
menadment zakonskih propisa.
Srodne profesije poput arhitekture, pejzane
arhitekture ili urbanog dizajna bave se
projektovanjem i razvijanjem u manjem mjerilu i sa
vie detalja, dok se prostorno planiranje bavi jo
veim prostornim cjelinama (regijama, dravama,
makroregijama), gotovo u pravilu u vrlo velikom
mjerilu i sa manje detalja.
 SAVREMENO URBANO PLANIRANJE

Savremeno urbano planiranje poinje sa pokretima

urbanih reformi, koje su se izrodile kao reakcija na
nered industrijskog grada sredinom XIX stoljea.
Urbano planiranje obuhvata i urbanu obnovu, koje
prilagoava planerske metode i primjenjuje ih na
postojea naselja u fazi nazadovanja. Krajem XX
stoljea, svi planerski ciljevi usmjereni su ka
postizanju samoodrivog razvoja.
S obzirom na nastojanja da se pomire sve
funkcionalne, politicke, ekonomske, pa i ekoloske
potrebe, cini se da moderni pristup urbanom
planiranju gubi iz vizure njegov krajnji produkt i
namjenu. Postavlja se pitanje kome se takav grad
gradi, i zasto na takav nacin?
 JANE JACOBS

Jane Jacobs- jedan od kriticara urbanog planiranja

Naglo sirenje grada- pripajanje manjih prigradskih
cjelina u veci grad
Gradnja megastruktura
Gradnja bez osvrta na stanovnike i potrebe

spontani red
Ne postoje cetvrti koje su lose same po sebi, ali losa
planirana gradnja je moze uciniti losom
Pravo na vlastite navike, potrebe, okruzenje

Suprotnost- Le Corbusier
 STAVOVI LE CORBUSIER-A

Utemeljenje za ovakvu teoriju mozemo pronaci i u kritickom

osvrtu na stavove Le Corbusier-a, koji se zalaze za
apsolutne suprotnosti- skupljanje grada u stambene
jedinice, opsluzivanje stanara svim funkcijama unutar
zadate kvadrature. Iako on opisuje svoje vidove urbanog
planiranja kao nesto sto dovodi do oslobadjanja gradjana, i
put ka slobodi, zapravo zakljucujemo da njegova nastojanja
dovode samo do oslobadjanja gradjana od planiranja- s
obzirom da njegov pristup ne dozvoljava izmjene.
Le Corbusier je mozda upravo jedan od zacetnika teorija
urbanog planiranja koje se zalazu za megastrukture. On to
opravdava time sto se oslobadja parter, ali kao posljedicu
ima alienizaciju korisnika prostora, koji vise nisu u potrebi
da komuniciraju jedni s drugima- jer su funkcije i suvise
dobro povezane i dostupne, odnosno u neposrednoj blizini.
LE CORBUSIER-OV PRIJEDLOG
PLANA GRADA
 KO N TAKT , OT VOR E N E U RB AN E P OVR SIN E ,
U K L JU C IVAN JE D JE C E , P JE S AC KA S AO B RAC AJN IC A

Jacobs, s druge strane, upravo afi rmira kontakt,

koristenje otvorenih urbanih povrsina, ukljucivanje
djece itd.
Narocito veliki znacaj daje pjesackoj saobracajnici-
smatra da je pjesacka saobracajnica centralni
mehanizam u odrzavanju reda u gradu.
Ovakav red je sacinjen od pokreta i promjena, i iako
to nije umjetnost, vec sam zivot, mozemo slobodno
reci da se radi o umjetnickom obliku grada i
uvodjenje u njegov ples. Pjesacke saobracajnice su
poput zamrsenog baleta gdje svaka individua ima svoj
vlastiti put i pokret koji, za cudo, u konacnici
podupiru jedno drugo i komponuju cjelinu.
 GRADOVI / NEPOZNATI KORISNICI
ZDRAVI PJESACKI SAOBRACAJ
Gr a dovi je su d rugac iji od nase lja i s ela, najvise iz razlog a sto se
mjes ta ni u njemu ne p ozna ju. Radijus nep oznatih os ob a koje
na m se nalaze u blizini u gradov ima je tako mali da d ostize cak
i kucni p rag, zbog velike kolicine ljudi na relativno malom
g eog ra fs kom p odrucju
S tog a je g lav ni problem uciniti s tanovnike g rad a sigurnim,
b ezb riznim, i drus tveno ukljuce nim u tako velikom b roju
d rus tvenih g rupa. Z d ra vi p jes acki s aobra caj je kriticni
meha niza m za p ostizanje ov akv ih ciljeva, sa d atom mog ucnos cu
d a s pr ijeci kriminal i pod stic e kontakt s a drug im osob ama.
S ig urna p jes acka d ionic a se ne mora nuzno os lanjati na b lizinu
p olicijske s ta nice ili konstantni p olicijs ki na dzor, vec se
osigura va s amom s vojom p rohod nos cu g dje je p rolaznik g lav ni
a kter nad zora. O n kao takav d jeluje nes vjesno, b esp latan je (od
trenutka izg rad nje, os im u v idovima pov remenog od rzava nja), i
moze pruzati razne us putne us luge .
 S druge strane, primjecujemo da su slabo prohodne,
nedovoljno osvijetljene pjesacke saobracajnice
najcesce zagadjene kriminalom, i da ce, zbog svoje
slabe koristenosti, izazvati jos manje koristenje zbog
izazivanja osjecaja nesigurnosti kod prolaznika. Ovo
za posljedicu moze imati i kompletno mijenjanje
hodnih linija unutar samog grada, te napustanje
funkcija koje su nekada opskrbljivale te dijelove
grada, sto opet moze dovesti do veceg problema-
iseljavanje, zapustanje i devastacija objekata, sto
privlaci dodatni kriminal i moze dostici nivo u kojem
se vise ne moze kontrolisati.
Eskalacija naglog iseljenja se desila upravo u Detroitu
 FENOMEN POSMATRACA

S t o je p ro m e t n i j a p j e s a c ka s a o b r a c a j n i c a - t o c e o n a p o p u t m a g n e t a
p r i v l a c i t i i t u r is t e - s t r a n c e d a j e p o s j e te / p ro s e t a j u s e n j o m . S t o j e v i s e
in d i v i d u a ko j e ko r is t e n e k i p ro s to r , t o j e t a j p ro s t o r s ku p o c j e n i j i , t e i u
e ko n o m s ko m p l a n u r a s t e - n p r. c i j e n a i z d a v an j a p ro s t o r a n a g l a v n o j
p j e s a c ko j s a o b r a c a j n i c i , i c ij e n a i z d a v a n j a p ro s t o r a n a p e r i fe r i ji g r a d a
m o g u b i t i i d v o s t r u ko v e c e , i a ko j e k v a li t e t s a m og p ro s t o r a m o z d a i
o b rn u t o p ro p o rc i o n a l a n .
J o s j e d a n s e g m e n t ko j i d o p r in o s i s ig u rn o s ti p je s a c k i h s a o b r a c a j n i c a
je s u i n j e n i p o s m a t r a c i- c e s t a p o j av a u l j u d s ko j p r i ro d i je d a p o s m at r a
t a m o g d j e s e p ro n a l a z e c e s ti p o k re t i ko j i n o s e s a s o b o m z a m o r ,
o d n o s n o z v u k , a n e ka d a i m i r i s . M e d j u ti m , o v a p o j a v a n i je s a m o
p r i s u tn a u c e n t r u g r a d a v e c i u n a s e lj i m a , je r l ju d s ka p r iro d n a j e s v u d a
is t a , s t o z n a c i d a u v i j e k p o s to j e p o s m a tr a c i . D o ka z e z a t a k v o n e s t o
im a m o i u a rh it e k t u r i n a n a s i m p o d r u c j i m a , n a ro c i t o u ku l t u rn o j b a s t i n i
iz o s m a n s ko g p e r i o d a , g d j e s e p o j a v lj u j u d r v e n e p re g r a d e - m u s e p c i ,
ko j i c u v a j u p o g l e d u n u t a r p ro s to r ij e s a u l ic e , a o m o g u c a v a j u
n e o m e ta n u v i z u r u i z p ro s to r ij e n a u l i c u . Po to m e s e m o z e d o c i d o
z a k l ju c ka d a j e t a k v o p o n a s a n je d u b o ko u re z a n o s a p s i h o - s o c i o l o s ko g
a s p e k t a c o v j e ka .
 NETRANSPARENTNO =
NESIGURNOST
TRANSPARENTNO = SIGURNOST
J a c o b s z a p r a v o u p o re d j u j e s i g u rn o s t p je s a c k i h s a o b r a c a j n i c a s a
ko r i d o r i m a o b je ka ta , lift o v i m a i s t u b i s t i m a n e b o d e r a . O ve , ka ko
n a z i v a , s lijep e p ro s t o re , u p r a v o j e i z g r a d i l o m o d ern o p ro j e k t o va n j e i
p l a n i r a n je g r a d n je s a v e c im s t a n d a rd im a j a vn i h s t a m b e n o - p o s lo vn i h
o b j e ka t a . O n i n e s a d r z e n e o p h o d n i n a d z o r , p o p u t re c e p ci o n a r a ,
d o m a r a it d . , i b ez s t a ln i h ko r i s n i ka p ro n a l a z i m o c e s t o o v e p ro s t o re
n a p u s t e n im , d eva s t ir a n i m , d e g r a d ir a n im i t e s ko p ro h o d n i m . Z b o g
n e re d a ko ji s e m o z e d e s i t i u o v a k v i m p ro s t o r i m a u n u t a r o b j e ka t a ,
m o z e d o c i i d o is eljen ja s t a n o v n i ka t o g o b je k t a , s t o o p e t ka o k r a j n j i
p ro d u k t im a p ro p a d a n je i n v e s t i ci j e s a m o g o b j e k t a .
G la vn i p ro b lem o va k v ih p ro s t o r a j e s t e t o s t o s u j a vn i , a li z a k l o n j e n i o d
ja vn o s t i , te s u u p r a v o ka o t a k vi p o g o d n i z a n e p r i k l a d n o p o n a s a n j e .
Pr i m j e r s ig u rn e g r a d n je s e p ro n a l a z i u B ro o k l yn - u g d j e j e u p r a v o o v a j
p ro b l e m r ijes en n a n a c in d a s u d o p u s t e n e v i z u re u n u t a r ko r id o r a i s a
f a s a d e - s to cin i s va k i p o ku s a j k r i m i n a la n e m o g u c i m . C e s t o s e u
o va k v e p ro s t o re p red vi d i i p ro s t o r z a s o c i j a l iz a ci j u , o p re m lj u j e s e
p o t re b n i m m o b ilija ro m , d e n i ve l a c ij a m a i s l. p o g o d n i m z a
p i k n ik / o ku p lja n ja s t a n a r a .
 INTERVENCIJE / POSLJEDICE

Jacobs navodi da, s koro pa arogantni p ris tu p u mode rnom

proje ktovan ju koji ce s to isklju cuje kor isn ike je dni od dr ugih,
mora d a se zaus tavi, upravo zbog s igu rn osti gr ad jana.
Male inte rvenc ije su n eophodn e da s e pru zi sigurnost n e kog
prostora, narocito p je sackih s aobracajnica, a to su: otvaranje
ugostite ljskih, prometnih sadr zaja, uvodje nje mobilijara koji
moze d a bud e i n ajjedn ostavniji, p oput ste p e nista za ulaz u ne ki
od objekata, is l.
Ona zakljucuje da, ukoliko ur bani plan e ri nastave ignor is ati
ovakve p ovrs in e, d a ce se pojaviti jedn a od tri pos lje dice
drus tva:
Iseljenje
Useljenje u automobil- koristenje prostora samo iskljucivo iz automobila
zbog osjecaja sigurnosti
Alienizacija i prevelika opreznost- stanari i suvise postaju oprezni te
podizu ograde volumena nepovoljnih za okruzenje a i kvalitet zivota,
placanje zastitara sto mijenja sliku kvarta itd.
 IDENTIFIKACIJA PROBLEMA

Glavna problematika se zapravo javlja u pogresnom

pristupu urbanog planiranja. Kada bi se prostor
planirao prema covjeku, za covjeka, on bi zasigurno
bio kvalitetan i pozeljan. Medjutim, nekada i iz
prevelike predostroznosti, ili zelje za kvalitetom, se
dobije apsolutni kontrast. Jedan od primjera jesu
naselja koja se javljaju najcesce u Americi- gradovi
unutar gradova za elitu. Ovakva elitna naselja cesto
su jednolicna, ne pruzaju dovoljan vizuelni identitet,
ne dozvoljavaju mijesanje stanovnika iz okolnih
mijesta, pa cak ni prolaznika, i samim tim dovode do
izolacije korisnika ovakvih naselja. Prvobitna ideja je
bila da se osiguraju naselja sa provjerenim
stanovnistvom vrlo iskljucive i odredjene platezne
moci, ali u konacnici ovakvi projekti su losi sa
psiholoskog a i socioloskog stajalista korisnika.
SUBURBIA
 REVITALIZACIJA KAO PRAVAC U
URBANOM PLANIRANJU
J a c o b s z a p r a v o k r i t i ku j e r a c i o n a l n i p r i s t u p p l a n i r a n j u ( n a ro c i t o t Ro b e r t
M o s e s - a ) , i z 1 9 5 0 . - t i h i 1 9 6 0 . - t i h , i a ko s e , p o s v e m u s u d e c i , i s ti p ro b l e m i
p ro n a l a z e i d a n a s . S m a t r a d a r a c i o n a l n o u r b a n o p l a n i r a n j e o d b i j a g r a d ,
o d n o s n o d a o d b i j a c o v j e ka o d z i v l j e n j a u z a j e d n i c i ko j a j e o ka r a k t e r i s a n a
r a z l i c i t i m s l o j e v i m a ko m p l e k s n o s ti , i n a p r v u , h a o s a . M o d e rn i p l a n e r i s u s e
ko r i s ti l i d e d u k t i v n o m m e t o d o m d a p ro n a d j u p r i n c i p e p o ko j i m a c e p l a n i r a t i
g r a d . J a c o b s j e u n a j v e c o j n e s u g l a s i c i s a p r i s t u p o m re v i t a l i z a c i j e
m o d e rn o g u r b a n o g p l a n i r a n j a ) ko j i z a g o v a r a n a g l o n a s e l j a v a n j e
n e n a s e l j e n i h p o d r u c j a g r a d a , i ko r i s t e n j e m a k s i m u m a u n u t a r o d re d j e n e
p a rc e l e .
O v a j p o k re t j e i m a o i p o z i t i v n e i n e g a t i v n e p o s l j e d i c e , i a ko s e k ro z
h i s t o r i j u p ro n a l a z e v i s e n e g a t i v n i h . Pro b l e m a t i ka j e ko m p l e k s n a i z r a z l o g a
s t o d o l a z i d o n a g l i h , p l a n i r a n i h p ro m j e n a u n u t a r d r u s t v a , ko j e s u
u k l j u c i v a n j e c a k i re l o c i r a n j e o d re d j e n o g b ro j a s t a n o v n i ka r a d i p l a n i r a n j a
i z g r a d n j e n e ko g o b j e k t a i l i p a r ka . Po s t a v l j a s e p i ta n j e d a l i j e t a ka v , s ko ro
p a n a s i l n i p r i s t u p p r i p l a n i r a n j u g r a d a , p o z i t i v a n ? D u h m j e s t a , n a v i ke ,
a t m o s f e re g r a d j a n a s e n e m o g u v r a t i t i n i ka k v o m n o v o m s t r u k t u ro m , c a k n i
u p o ku s a j u re ko n s t r u k c i j e z a p a m c e n o g m j e s t a z i v l j e n j a . I z m e d j u o s t a l o g ,
z a t o t a ko s n a z n o n a c o v j e ko v u p s i h u d j e l u j e i r a t - j e r m i j e n j a n e ka d a s n j u
i n f r a s t r u k t u r u g r a d a n a ko j i s u n a v i k l i .
 POZITIVNI PRIMJERI

U pojedinim slucajevima, kao sto je izmijestanje

odredjene industrijske zone koja je postala dio grada
kako je doslo do njegove ekspanzije jeste pozitivan, s
obzirom da takvo naselje najcesce ne nosi
ambijentalne vrijednosti.
 NEGATIVNI PRIMJERI

Medjutim, posljedice su i takve da dolazi do izgradnje

visokofrekventnih saobracajnica u neposrednoj blizini
stambenih naselja, zatim projekti koji ukljucuju
ozivljavanje sela- odnosno urbanizaciju sela, iako
stanovnici istog nisu izrazili zelju za tim, iz
ekonomskih razloga.
Prema Jacobs, svaki urbani plan koji nije istovremeno
i intuitivna reakcija stalnog korisnika prostora- jeste
los. Ono sto se i u praksi moze primijetiti jeste da je
uglavnom negativna reakcija spram naglih i velikih
volumenskih promjena u gradu, i one nazalost cesto i
oznacavaju prijetnju i umanjenje kvaliteta zivota na
tom podrucju. Primjer u Sarajevu je izgradnja SCC-a.
 UROCI/POSLJEDICE

Fe n o m e n n e p ro m i s l j e n o g p l a n i r a n j a , i l i m o z e s e re c i c a k , p re p l a n i r a n o g
d i j e l a g r a d a , z a p o s l j e d i c u p o n o v o i m a z a p u s t e n o s t t o g p ro s t o r a . Ka o s t o j e
u s a m o m p r i s t u p u re v i t a l i z a c i j e p l a n i r a n j a b i o s l u c a j - p o j a v a p a r ko v s k i h
p o v r s i n a b e z s a d r z a j a . Te k s a u v o d j e n j e m s a d r z a j a , p o v e c a v a s e g u s t i n a
ko r i s n i ka , a s a m i m t i m i f u n k c i o n a l n a o p r a v d a n o s t n o v o p ro j e k t o v a n o g
p ro s t o r a .
Z a g o v a r a n j e r a z l i c i t o s t i f u n k c i j a i ko r i s n i ka , u p r a v o r a d i u s p o s t a v l j a n j a
ko n t a k t a , c e s t o n i j e p r i m a rn a z e l j a u n u t a r m o d e rn o g p l a n i r a n j a .
Po t re b a z a fi z i c k i m d i f e re n c i j a c i j a m a d r u s t v e n i h s l o j e v a d o v o d i d o
m o n o t o n i j e , g e t o - i z a c i j e , n e s i g u rn o s t i n e l a g o d u u s l u c a j u n e p l a n i r a n o g
ko n t a k t a s a d r u g i m i d r u g a c i j i m i m o z e d o v e s t i d o p o j a v e a n o m i j a d r u s t v a .
P re m a f r a n c u s ko m s o c i o l o g u , E m i l D i r ke m - u , a n o m i j e s u p o m a n j ka n j e ,
s u s p e n z i j a i l i n e e fi ka s n o s t d r u s t v e n i h n o rm i , z a ko n a , p ro p i s a i v r i j e d n o s t i
ko j e d o v o d i d o d e z o rg a n i z a c i j e i d e s t a b i l i z a c i j e d r u s t v a , ka o i d o ko n f u z i j e u
moralnoj svijesti pojedinca, a cesto i do delikventnog ponasanja. Do stanja
a n o m i j e d o l a z i u p e r i o d i m a d r u s t v e n e i p o l i t i c ke k r i z e , r a t o v a i b u n a , ka o i u
v re m e n i m a d r u s t v e n e t r a n z i c i j e ka d a v i s e n e v a z e r a n i j e n o rm e i
tradicionalne vrijednosti a nove jos nisu uspostavljene, sto dovodi do
pometnje i dezorijentacije clanova drustva u traganju za socijalno pozeljnim
obrascima ponasanja.
 ZAKLJUCAK

Kljucn o je pitanje- da li je potrebn o urbano planiranje?

O dgovor je zasigurno da jeste, ali posve drugacije u od nos u
na ono u rban o planiran je koje smo do sada vid jeli u periodu
moderne, gdje se sus recemo sa dehumanizacijom u nutar
projekata. Njegove posljedice, od kojih su neke navedene u
tekstu, osjecamo i danas, te primjecujemo promjene koje su
donijele gradu . Komun ikacija sa korisnikom bi trebao da
posluzi kao glavni alat prilikom urbanog plan iranja, te kroz
socioloske metode, popu t an kete il intervjua, sazn ati stvarn e
potrebe stalnih, kao i privremen ih koris nika. Jedan vid ovakve
komunikacije pronalazimo u javnim tribinama pri
us ag lasavan ju regulacionog plana, sto je pozitivan primjer
urb anog planiranja sa osvrtom na socioloske potrebe
korisnika.
Gradov i imaju tu moc da pruze n es to za svakog a, samo zato,
i samo onda kada su kreirani za sve. Jane Jacobs
 LITERATURA

"Downtown is for People,"Fortune, April 1958.

"Vital Little Plans," in Conference Report titled,
"Safdie/Rouse/Jacobs: An Exchange."
"Putting Toronto's Best Self Forward,"Places, 7:2.
"Market Nurturing Run Amok,"Openair-Market Net,
Oktobar 1995.
"Why TVA Failed,"The New York Review of Books, vol
31, broj 8, Maj 10, 1984.
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Death_and_Life_of_Gr
eat_American_Cities
https://en.wikipedia.org/wiki/Urban_renewal
https://www.theguardian.com/books/2016/sep/21/jane-
jacobs-modern-city-biography-new-york-greenwich-vil
lage?CMP=twt_gu
https://mises.org/library/jane-jacobs-anti-planner