MORFOLOGIJA I TVORBA

REI
MORFOLOGIJA
 Morfologija je deo nauke o jeziku koji prouava
rei njihove vrste, oblike i graenje (tvorbu).
Re je glas ili skup glasova iji je raspored
stalno utvren u istom poretku.

Jedna re se moe sastojati od jednog glasa, ali

od mnogo glasova.
 Morfologija propisuje neke osobine koje taj glas
ili skup glasova mora zadovoljiti da bi mogao biti
re.

Te osobine su:
1.da nema vie od jednog akcentovanog sloga
2.da ima znaenje
3.da ima sintaksiku funkciju, funkciju u reenici
 Re je utvreni, stalni glasovni skup, odnosno
najmanje jedan glas, koji ima z n a e nj e i
s i n t a k s i k u funkciju.

Re osnovna jedinica imenovanja pojmova

stvari, pojava, bia
Reenica osnovna jedinica komunikacije
 Promenljiva re ostvaruje se kao s i s t e m
o b l i k a. (pisac, pisca, piscu)
Osnovni oblik imenske rei (imenice, pridevi,
zamenice, brojevi) je oblik padea nominativa
jednine. Ostali padei su zavisni.
Osnovni oblik glagolske rei je oblik infinitiva, dok
su ostali oblici (lini oblici vremena i naina, kao i
bezlini oblici glagolskih prideva i priloga)
zavisni oblici.
 2. Nepromenljiva re ostaje uvek u jednom te
istom obliku (prilozi, predlozi, veznici, partikule,
uzvici, neki brojevi (est))
 MORFEMA
MORFEMA najmanja jezika jedinica
koja je ili nosilac znaenja, ili
gramatike slube u reenici

Morfeme moemo podeliti na:

koren (korenska morfema)
afiks (afiksalna morfema)
 Koren je najmanja jezika jedinica koja je nosilac
znaenja rei. Korenska morfema se ne moe
deliti na manje delove koji bi imali isto znaenje.

Afiks najmanja nesamostalna (vezana) jezika

jedinica koja je ili nosilac znaenja ili nosilac
funkcije u reenici.
 Prema poloaju u rei, afiksi se dele na 4
kategorije:
Prefiksi (prefiksalne morfeme) dolaze ispred
korena ili ispred drugih prefiksa, unosei novo
znaeje u rei: pri-glup, ne-postojan, za-roniti
Sufiksi (sufiksalne morfeme) dolaze iza korena
ili infiksa, unosei novo znaenje u rei na iji se
osnovni deo dodaju. To novo znaenje moe biti:
-leksiko: zid-i, crn-ac, sob-etina
-gramatiko: vu-ica, tel-ad
 Nastavci za oblik nalaze se iza korena rei,
iza sufiksa. One oznaavaju razne gramatike
odnose u koje stupaju rei u reenici, ime
obeleavaju razna gramatika znaenja.

Infiksi (umeci) glasovi ili skupovi glasova koji

dolaze iza korena i gramatikih osnova, odnosno
iza drugih nastavaka, a ispred nastavaka za
oblik.
 U srpskom jeziku infiksi su:
a) skupovi glasova ov- i ev- : u nekim oblicima
imenica m.r. na grad , kralj
b) glasovi n- i t-: u nekim oblicima imenica sr.r.
pleme, tele
grad-ov-i, kralj-ev-i, pleme-n-u, tele-t-u
v) glasovi o- i e- u sloenicama kao to su:
sever-o-zapad, oc-e-ubica
u kojima se ti vokali nalaze izmeu najmanje dve
rei koje srastaju u sloenicu
 MORFOLOGIJA Nauka o oblicima rei
Sistem oblika u promeni rei
TVORBA REI Nauka o postanku novih rei
Sistem u kojem se dobijaju modeli izvednih rei
 TVORBENE OSNOVE rei mogu biti:
koren
gramatika osnova (koja nastaje odbijanjem
nastavaka za oblike): pleme - plemena plemenu
: plemen-a : plemen-u
glagol roditi
koren: rod
gramatika osnova: prezentska-rodi
infinitivna-rodi
 KOREN I GRAMATIKA OSNOVA
Koren i gramatika osnova se mogu podudarati
ali i ne moraju.
Ku podudaraju se
Glagol-sedeti:koren
glagol: sedeti infinitivna osnova sede-h - sede
prezentska osnova sedi-mo sedi
Gramatika osnova deo rei koja uva vezu i sa
korenom rei ali i sa gramatikom kategorijom date
rei.