ASTRONOMSKA

OPAŽANJA
Počeci astronomije
•Razvoj započinje još u drevnim civilizacijama

•Razvoj čovjeka je zavisio od poznavanja okoline, javlja se interes za

istraživanjem okoline koja ga okružuje

•Stonehenge (star gotovo 5000 godina)- ostatak kulturnih središta i prvih

astronomskih opservatorija

•do rezultata dolazili zahvaljujući brojnim i stalnim ponavljanjima postupaka

tj. promatranja

•Najznačajnija otkrića ovog perioda- dužina trajanja godine i pretkazivanje

pomrčine
•Riječ “astronomija” potječe iz starogrčkog jezika i u slobodnom prijevodu
znači "zakon o zvijezdama“

•Astronomija proučava porijeklo, razvoj,fizička i hemijska svojstva nebeskih

tijela: zvijezda,zvjezdanih sistema,planeta, crnih rupa i drugih objekata u
svemiru, kao i procesa koji se događaju u njima

•Sve do XVII stoljeća ljudi su svemir jedino mogli posmatrati golim okom
ASTRONOMSKI INSTRUMENTI
•Astronomski instrumenti su mjerni instrumenti za praćenje položaj
a nebeskih tijela na nebeskoj sferi i svih vrsta zračenja koja od njih
pristižu

•Teleskop (grčki tele- daleko, skopein- gledati) je optička sprava ko

ja uz pomoć leća i/ili ogledala omogućava posmatranje i oslikavanj
e udaljenih astronomskih objekata
•razlikujemo optički teleskop, radio teleskop, rendgenski teleskop,
gama teleskop, teleskop za infracrveno zračenje, teleskop za
ultraljubičasto zračenje i dr.

•Teleskop skuplja elektromagnetsko zračenje promatranog izvora,

dovodi ga u žarište i time stvara povećanu sliku ili pojačani signal
objekta koji se proučava

•pomoću njega možemo opažati udaljene objekte u cijelom spektr

u elektromagnetskih zračenja, od gama zračenja pa do radiotalas
a
Prvi teleskop
•Prvi teleskop je konstruisao Galileo Galilej 1609. godine

•došao na ideju da bi se novi holandski izum – dvogled mogao koristiti za

posmatranje nebeskih tijela

•isprva riječ "perspicillum“ korištena za naziv, a kasnije korišteni termini

"telescopium" na latinskom i "telescopio" na italijanskom
Galileo Galilei (1564-1642)
•u astronomska istraživanja uveo teleskop

•iako je izgrađen u Holandiji, teleskop nosi ime po njemu zbog njegova doprinosa

•refraktor, s lećom rastresačom kao okularom

•Galilej je utvrdio da na Mjesecu postoje planine

te da planet Venera pokazuje faze
kao Mjesec, uočio je pjege na Suncu i
pomoću njih izmjerio vrijeme njegove rotacije,
otkrio je četiri najveća Jupiterova mjeseca
(Galilejanski mjeseci), a prvi je razlučio
Mliječni put kao mnoštvo zvijezda
Optički teleskop
•dvije glavne vrste optičkih teleskopa – refraktori i reflektori, i katadiop
teri

•u refraktorima slika nastaje refrakcijom svjetlosti na površinama leći d

ok kod reflektora slika nastaje odbijanjem od ogledala unutar teleskop
a

•prvi teleskopi su bili refraktori - poput Galilejevog- kompaktni, daju o

štru sliku sa visokim kontrastom, jednostavni su za upotrebu i pouzda
ni

•pogodni za posmatranje svjetlijih objekata kao što su Mjesec i planet

e i posmatranje objekata na Zemlji jer je slika koju oni daju normalno
okrenuta uz korištenje korekcione prizme (za razliku od reflektora čija j
e slika naopako okrenuta)

• mana gotovo svih refraktora-ahromatizam (neželjeni efekat prelama

nja svjetla u leći gdje se svjetlost razlaže u svoje komponente što rezul
tira time da sve boje nisu u fokusu istovremeno tako da svjetli obje
•I. Newton je 1668. napravio prvi teleskop sa ogledalom- Newton
ov reflektor

•koriste ogledalo za skupljanje svjetlosti koje se odbija (reflektuje)

od njegove površine

•ogledalo se nalazi na dnu optičke cijevi, a zrake dolaze do

dijagonalnog ogledala koje pod uglom od 90° odbija svjetlost do
okulara na vrhu optičke cijevi

•nema hromatske aberacije- rade na principu loma svjetlosti

•pogodni za posmatranje manje svijetlih objekata

•slika naopako okrenuta

•katadiopteri za skupljanje svjetlosti koriste sistem leća i ogledala

•takva konstrukcija omogućava veliku žarišnu daljinu unutar relativno kratke optičke
cijevi
•ovisno o položajima leća i ogledala postoje mnoge vrste katadioptera-
schmidt-cassegrain, maksutov-cassegrain te ritchey-chretien

•najveći svjetski teleskopi su većinom katadiopteri

• svemirski teleskop Hubble je katadiopter tipa
ritchey-chretien
Najveći optički teleskop na svijetu je
Vrlo veliki teleskop (VLT) u Čileu
Radio teleskop
•Namijenjen je za promatranje elektromagnetnog zračenja većih talasnih dužina

•Umjesto optike koriste se antene za primanje radio talasa

•Prvi radio teleskop pušten je u rad 1937. godine

•Najveći radio-teleskop na svijetu - ALMA (The Atacama Large Milimeter/Submili

meter Array) nalazi se na jednoj visoravni visoko iznad pustinje Atacama u Čileu,
čiji je zadatak da traga za rješenjem tajne nastanka svemira, teleskop sačinjava
mreža od 66 antena i u stanju je da dopre u svemir dalje od bilo kojeg drugog
radio-teleskopa

Najveći upravljivi radio teleskop (radio teleskop s pomičnom antenom) promjer

a 110 metara, nalazi se u Green Banku, SAD (Green Bank radio teleskop)
Adaptivna optika
•tehnička konstrukcija koja mjeri i brzo koriguje različita optička izobličenja kao abera
ciju u jednom optičkom sistemu za vrijeme operacije

•može se koristiti za redukciju atmosferske distorzije u teleskopu

•teleskopi na Zemlji čiji je promjer veći od nekoliko metara su ograničeni u svojoj

rezoluciji zbog atmosferske turbulencije, oštrina slike se može popraviti
adaptivnom optikom, što znači da računarski upravljani regulatori brzo prilagođavaju
teleskop atmosferskoj turbulenciji

•koristi se u mnogim velikim teleskopima u svijetu

Gama teleskop
•u površinskim slojevima izloženima zračenju pretvara gama zračenje u brze elekt
rone i pozitrone i usmjerava ih prema srednjemu sloju s jonizacijskom komorom u
kojoj izazivaju svjetlucanje, koje se potom bilježi u uređaju za analiziranje i pretvar
anje slike u elektronički oblik

Teleskop MAGIC
(eng. Major Atmospheri
c Gamma Imaging
Cherenkov)
najveći je Čerenkovljev
teleskop,promjera 17 m
Rendgenski teleskop
•usmjerava rendgensko zračenje prema žarištu i uređaju za pretvaranje slike u
elektronički oblik s pomoću metalnih ogledala koja su postavljena gotovo
usporedno s pravcem gledanja jer se rendgenske zrake mogu odbijati pod
uglom od samo nekoliko stepeni

Promatračica X-zraka Chandra

Teleskop za ultraljubičasto
zračenje
•prikuplja zrake višeslojnim ogledalima koja se, zbog toga što se ultraljubičasto
zračenje teško odbija, sastoje svaka od stotinu izmjenično postavljenih slojeva
silicija i molibdena debljine oko 10 nanometara

Spiralna galaksija Messier 81,

poznata kao Bodeova maglica
snimljena u ultraljubičastom spektru
Teleskop za infracrveno
zračenje
•koristi uglavnom poluvodičke pretvarače slike u elektronički oblik prilagođene
malim energijama infracrvenoga zračenja, a cijeli se teleskop hladi na niske
temperature kako njegovo vlastito zračenje ne bi utjecalo na mjerenja

Wide-field Infrared Survey Explorer

(WISE), NASA-in infracrveni
svemirski teleskop lansiran
14. decembra 2009. i ugašen
17. februara 2011. godine
Poznati teleskopi
Keck teleskopi

•Keck opservatorija je dom dva najveća teleskopa u svijetu

•teleskopi su smješteni na Havajima na brdu Mauna Kea na visini većoj od
4000 metara
•tokom cijele godine imaju čist pogled na nebo
•dio su Mauna kea opservatorija koji uključuje još nekoliko teleskopa
smještenih na Havajima
Program Voyager
•Voyager u izvornom značenju znači "osoba koja putuje i istražuje nove zemlje i
svjetove“

•program za istraživanje Sunčevog sistema koji se je sastojao od dvije letjelice

Voyager 1 i Voyager 2 koje su lansirane 1977. godine kako bi se iskoristilo
povoljno planetarno poravnanje kasnih 70-ih godina 20. stoljeća

•danas su uz Pioneer 10 i Pioneer 11 letjelice koje su najviše udaljene od Zemlje

•približavaju se području heliopauze (područje u svemiru gdje prestaje utjecaj

Sunca, tj. gdje Sunčev vjetar više ne može nadjačati zvjezdane vjetrove obližnjih
zvijezda), te se smatra kako tu počinje međuzvjezdano putovanje

•Voyager 1 se kreće brzinom od više od 17 km/s

•šalju signale putem Deep Space Network mreže

Teleskop Hubble
•Svemirski teleskop Hubble (engl. Hubble Space Telescope, HST) je projekat nastao
saradnjom NASA-e i Evropske svemirske agencije

•smješten je u niskoj Zemljinoj orbiti na 553 km visine uz pomoću svemirskog šatla

Diskaveri, a Zemlju obilazi pod nagibom od 28,5°, i napravi pun krug za prosječno
96 minuta

•težak je oko 10 tona a veličine kao manji autobus

•energiju potrebnu za rad dobija iz solarnih ploča dimenzija 2.6 x 7.1 metara

•dio energije se akumulira u 6 nikl-vodikovih baterija koje mu daju energiju dok je u

Zemljinoj sijenci

•ima dvije antene- jednu za primanje naredbi sa Zemlje a drugu za slanje podataka
na Zemlju
•pomoću 4 instrumenta može snimati u rasponu od infracrvenog pa sve do
ultraljubičastog dijela spektra

•lako se može popraviti u svemiru, bez potrebe vraćanja na Zemlju, jer se sastoji
od odvojenih modula koji se mogu lako odvojiti i zamijeniti

•naziv dobio po američkom astronomu Edwinu Hubbleu

•u svemiru je od 1990. godine i poslao je preko 750.000 fotografija

•rad teleskopa je predviđen do 2013. godine, kada će sa Zemlje biti poslata

posljednja naredba i Habl će se ugasiti, tada će se vratiti u Zemljinu orbitu gde
će izgorjeti
 Distant Active Comet

Spiral Galaxy Pair NGC 4302 and

NGC 4298
NASA's Hubble Takes
Close-up Portrait of Jupiter

Hubble Captures Wide Vie

w of Supernova 1987A
James Webb Space Telescope
(JWST)
•nasljednik teleskopa Hubble

•glavni zadatak teleskopa će biti prikupljanje podataka o najudaljenijim objektima

u svemiru do kojih teleskop Hubble, ili zemaljski teleskopi, ne mogu da dosegnu

•u planu je da teleskop bude lansiran u orbitu 2019. godine, a trajanje njegove

misije treba da bude 5 godina

•primarna misija teleskopa je da traži svjetlost koja potiče od udaljenih zvijezda i

galaksija, koje su se formirale neposredno poslije Velikog praska, da proučava
nastanak i evoluciju galaksija, i da pokuša da objasni nastanak zvijezda i
planetarih sistema, kao i porijeklo života
Svemirska trka
•nezvanično takmičenje između Sjedinjenih Američkih Država i Sovjetskog
Saveza koje je trajalo od 1957. do 1975. godine

•paralelne napore obje zemalje da istraže svemir vještačkim satelitima, te da

pošalju ljude u svemir i na Mjesec

•u ovom periodu došlo do najbržeg razvitka astronomske tehnologije

•zvanično počela nakon sovjetskog lansiranja satelita Sputnjik 1, 4. oktobra 1957.

godine

•važan dio kulturnog i tehnološkog rivalstva između Sovjetskog Saveza i SAD

tokom Hladnog rata

•nakon skoro četiri mjeseca od lansiranja Sputnjika 1, SAD su lansirale svoj prvi
satelit Explorer 1
Zvijezda Mu Cephey poznatija kao
Garnet Star je najsjajnija zvijezda u
našem Mliječnom putu, pa se vidi i
z svakog dijela galaksije, pa čak i
golim okom.
Udaljenost zvijezda
•zbog ogromnih udaljenosti između nebeskih tijela, dolazi do potrebe za
novom mjernom jedinicom dužine koja će biti primjenjiva u astronomiji

•astronomska jedinica

•jedna astronomska jedinica je približno jednaka 150 miliona kilometara,

a preciznije se definiše kao 1AJ=149597870 ±1,6 km

•astronomska jedinica (AJ) predstavlja srednje rastojanje između Sunca

i Zemlje tokom jedne godišnje revolucije
•Svjetlosna godina

•označava put koji svjetlost pređe za godinu dana krećući se brzinom

c=299793 km/s
Paralaktičko određivanje
udaljenosti zvijezda
•Velike udaljenosti zvijezda pogodnije je umjesto u astronomskim jedinicama ili metri
ma, mjeriti u parsekima. Udaljenost zvijezde mjerena parsekima jednaka je recipročn
oj vrijednosti godišnje paralakse mjerene ugaonim sekundama
•Jedan parsek jednak je udaljenosti s koje bi se radijus Zemljine staze oko Sunca, po
stavljen okomito, vidio pod uglom od jedne ugaone sekunde
(1 ")

Kako Zemlja obilazi oko Sunca, tako as

tronom opaža odabranu zvijezdu uvije
k u drugom smjeru.
Iz položaja Zemlje Z1 i Z2 na suprotni
m krajevima putanje, zvijezda na nebes
koj sferi se vidi u tačkama P1 i P2. Uga
oni razmak tačaka P1 i P2 mjeri se na
nebeskoj sferi izravno, a ugao p zove s
e godišnja paralaksa.
•Paralaks zvijezde
•Paralaksa (parsek, pc) je treći način mjerenja udaljenosti u svemiru, te se
zasniva na trigonometrijskoj paralaksi

•paralaks zvijezde je ugao za koji bi se promijenio smjer u kojem vidimo

zvijezdu ako bismo je gledali sa Sunca, a ne sa Zemlje.

Metoda
paralakse za
mjerenje
udaljenosti do
zvijezda,
planeta ili
Mjeseca
HVALA NA PAŽNJI!

Kurtalić Džana IV-1